दीर्घकालीन सोच सहितको पन्ध्रौं ोोनना

(आ.व. २०७६/७७-२०८०/८१)
नेपाल सरकार
राहरिो ोोनना आोोग
फाल्गुण, २०७५
3/7/2019 1
 प्रस्तुहतको खाका
▪ हवकासको हवद्यमान अवस्था
▪ नेपालको दीर्घकालीन सोच, सम्वत् २१००
▪ चौधौं ोोननाको पहिलो दुई वर्घको समीक्षा
▪ पन्ध्रौं ोोनना (आ.व. २०७६/७७-२०८०/८१)
▪ सोच, लक्ष्ो, उद्देश्ो तथा रणनीहत
▪ आहथघक वृहिदरको लक्ष्ो र लगानीको अनुमान
▪ राहरिो गौरवका आोोननाको काोाघन्ध्वोन
▪ रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
3/7/2019 2
 सन्ध्दर्घ
• नेपाल ऐहतिाहसक कालदेहख नै आहथघक गहतहवहधको के न्ध्र,
• प्रनातन्ध्रको उदो िुनु पूवघ आहथघक हक्रोाकलापको संकुचन र साधनको के न्ध्रीकरण,
• सक्र
ं मणकाल, हनदघलीो पञ्चाोती व्ोवस्था, बिुदलीो व्ोवस्था र सर्ं ीो गणतन्ध्रात्मक शासन
प्रणाली,
• ोोननाबि हवकासको अवधारणा ८२ वर्घ र काोाघन्ध्वोनको ६३ वर्घको अनुर्व,
• ९ वटा पञ्चवर्ीो र ५ वटा हरवर्ीो ोोनना काोाघन्ध्वोन र
• राननीहतक, सामाहनक र आहथघक क्षेरमा आंहशक उपलहधध िाहसल ।
 हवकासको हवद्यमान अवस्था

3/7/2019 4
 आहथघक हवकाससम्बन्ध्धी उपलहधध
क्र.सं. सूचक २०४७/४८ २०५४/५५ २०७४/७५
१ प्रहत व्ोहि आो (अमेररकी डलर) - - १,००४
२ कुल गािघस््ो उत्पादन (रु. अबघमा, ९७.८ २८१.९ ३,००७.३
प्रचहलत मूल्ोमा)
३ सडक ोाताोात (हक.मी. िनार) ७ ११ ३०
४ स्थानीो सडक (हक.मी. िनार) - - ५७.६
५ हवद्युत् उत्पादन (मेगावाट) २२७ ३०० १,०७४
६ टे हलफोन र्नत्व (प्रहतशत) - १ १३३
७ इन्ध्टरनेट सेवामा पिुच
ुँ (प्रहतशत) - - ५०.३
 सामाहनक हवकास सम्बन्ध्धी उपलहधध
क्र.सं. सूचक २०४७/४८ २०५४/५५ २०७४/७५
१ गररबीको रेखामुहन रिेको ननसंखोा (प्रहतशत) ४९ ४२ २१.६#
२ बिु-आोाहमक गररबी (प्रहतशत) - - २८.६*
३ प्राथहमक ति (१-५) मा खुद र्नाघदर (प्रहतशत) ६४ ७० ९७.२
४ बाल मत्ृ ोुदर (प्रहतिनार नीहवत नन्ध्ममा) १०८ ११८ ३९
५ मातृ मृत्ोुदर (प्रहतलाख नीहवत नन्ध्ममा) ८५० ४७५ २३९
६ आधारर्ूत खानेपानी सेवामा पिुच ुँ पुगेको ३६ ६१ ८८
ननसख ं ोा (प्रहतशत)
# आ.व. २०७२/७३, रा.यो.आ. २०७३; *सन् २०१४, रा.यो.आ. (२०१८)
 आहथघक वहृ ि र मुरास्फीहत
14
और्त आहथघक वृहि - ४%
12 और्त मरु ाहस्फहत - ७%
10

8
प्रतिशि

आतथिक वृद्धि दर मुद्रास्फिति

3/7/2019 7
 नेपाली अथघतन्ध्रको सरं चना
100.0
कुल गार्िफथ उत्पादनमा योगदान (%)

80.0
46.1
52.5
57.6

60.0

16.9
40.0 14.3

14.2

20.0 37.0
33.2
28.2

0.0

3/7/2019 प्राथतमक क्षेत्र द्धििीय क्षेत्र िृिीय क्षेत्र 8

 प्रदेशगत मानव हवकास सच
ू कांक
0.600

0.500 0.543
0.504 0.512
0.490
0.468
0.400 0.421 0.427 0.431

0.300

0.200

0.100

0.000

g]kfn k|b]z ! k|b]z @ k|b]z # u08sL k|b]z % s0ff{nL ;'b"/

klZrd=
3/7/2019 9
 प्रदेशगत बिुआोाहमक गररबीको दर
s0ff{nL 51.2%

k|b]z @ 47.9%

;'b"/ klZrd= 33.6%

k|b]z % 29.9%

k|b]z ! 19.7%

u08sL 14.2%

k|b]z # 12.2%

g]kfn 28.6%

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6

3/7/2019 10
 नेपालको दीर्घकालीन सोच, सम्वत् २१००

3/7/2019 11
 दीर्घकालीन सोचको आवश्ोकता
• नेपालको सहं वधानको सम्पूणघतामा काोाघन्ध्वोन गनघ,
• उच्च आहथघक वहृ ि सहित अथघतन्ध्रलाई समानवाद उन्ध्मुख बनाउुँदै नेपाली ननताको समृहि,
समुन्ध्नहत र सुखको चािना पुरा गनघ,
• अहतकम हवकहसत मुलकबाट हवकासशील मुलुकमा स्तरोन्ध्तहत, मध्ोम आो र्एको मुलुकको स्तर
तथा हदगो हवकासको लक्ष्ो प्राहि गदै उच्च आो र्एको रारिको स्तरमा पुरोाउन, ्
• राननीहतक दलिरूको र्ोर्णापरमा उल्लेहखत दीर्घकालीन सोच र ोोनना काोाघन्ध्वोन गनघ,
• सर्ं , प्रदेश र स्थानीो तिबीच सिकाोघ र समन्ध्वो गदै मुलुकलाई समि ृ र समुन्ध्नत बनाउन,
• प्रादेहशक तथा स्थानीो अथघतन्ध्रको हनमाघण गदै प्रदेश र स्थानीो तिको सन्ध्तुहलत हवकास गनघ र
• राहरिो सोच र हवकासका लक्ष्ोिरूलाई एउटै हदशामा डोरोाउन ् ।
 २५ वर्घ अवहधको सोच हनधाघरणका आधारिरू
• बाइसौं शताधदीको नेपालको पररकल्पना,
• अन्ध्ो मुलुकमा प्राोः २० देहख ३० वर्घसम्मका दीर्घकालीन सोच तनघुमाको अभ्ोास (नस्तैः
मलेहसोा ३० वर्घ, पाहकस्तान २३ वर्घ, र्ूटान २० वर्घ, दहक्षण अहिका २० वर्घ, र्ारत १८
वर्घ),
• हवहर्न्ध्न एहसोाली मुलुकले एक पुस्ताहर्र नै समहृ ि िाहसल गरेको अवस्था,
• २५ वर्घको अवहधमा ५ वटा पञ्चवर्ीो ोोनना काोाघन्ध्वोन,
• सन् २०३० पश्चातका अन्ध्तराघहरिो एनेण्डािरुलाई मूलप्रवािीकरण गनघ पोाघि समो र
• वतघमान सरकारले चुनावी र्ोर्णापरमा प्रहतबिता गरेको हव.सं. २०९९ सम्ममा समुन्ध्नत
रारिको स्तरमा पुोाघउने प्रहतबिता ।
 दीर्घकालीन सोच, २१०० का मागघदशघक हसिान्ध्तिरू
• नेपालको सहं वधानमा र्एका व्ोवस्थाको काोाघन्ध्वोन,
• हस्थर सरकारको नगमा नीहतगत हनरन्ध्तरता सहित सश ु ासन, हवकास र समृहिको हसनघना,
तीव्रता र हदगोपना,
• सावघनहनक, हननी, सिकारी तथा सामुदाहोक क्षेरको स्पष्ट र्ूहमका, सिकाोघ र साझेदारी,
• राहरिो हित, राहरिो एकता र समृहि,
• हवकासशील रारिमा स्तरोन्ध्नहत गदै हदगो हवकास लक्ष्ो प्राहि र उच्च आो स्तर र्एको
मुलुकमा स्तरोन्ध्नहत,
• पूवाघधार हनमाघण र शासकीो सध ु ार सहित तीव्र आहथघक वहृ ि, उत्पादनशील रोनगारी र
समन्ध्ोाहोक हवतरण,
• हवत्तीो संर्ीोताको पूणघ काोाघन्ध्वाोनबाट प्रदेश र स्थानीो तिबाट आहथघक समृहिको
आधार हनमाघण,
 दीर्घकालीन सोच, २१०० का मागघदशघक हसिान्ध्तिरू …
• आहथघक स्थाहोत्व, बचत तथा लगानी अहर्वहृ ि र उत्पादन तथा उत्पादकत्व वहृ ि,
• कृहर्, ऊनाघ, खहनन र पोघटनको हवकास,
• हवज्ञान, सच
ू ना प्रहवहध र मानव सस
ं ाधन हवकास, अनुसन्ध्धान र नवप्रवतघन,
• अनुसन्ध्धनात्मक हवकास र क्रहमक सुधार तथा उद्यमशीलताको हवकास,
• समावेशीकरण, प्रादेहशक सन्ध्तुलन र हपछहडएका क्षेर तथा समुदाोको हवकास,
• आोोनना सुशासन ।
नेपालको दीर्घकालीन सोच, २१०० को प्रारूप
राहरिो सोच (National Vision)
'समृि नेपाल, सख
ु ी नेपाली'

राहरिो लक्ष्ो (National Goals)

समृहि – ४ वटा लक्ष्ो र सुख – ६ वटा लक्ष्ो

राहरिो रणनीहत (National Strategies)

हवर्ो क्षेर रुपान्ध्तरणका सम्वािक

सिोोगी (Enablers) (आहथघक समृहि, नागररक, पूवाघधार, वातावरण तथा
प्राकृहतक स्रोत, शाहन्ध्त तथा सुशासन (Game Changers)
 राहरिो सोच
समृि नेपाल, सख
ु ी नेपाली
समुन्ध्नत, स्वाधीन र समानवाद उन्ध्मुख अथघतन्ध्र सहितको
सर्न अन्ध्तरआबिता तथा उच्च उत्पादकत्व र्एको समान अवसर
प्राि, स्वस्थ, हशहक्षत र उच्च नीवनस्तर र्एका सख ु ी नागररक
बसोबास गने मुलुक ।
3/7/2019 17
 समृि नेपाल, सख
ु ी नेपालीको मागघहचर
चरण ोोनना अवहध राहरिो नारा National Slogan

पहिलो चरण पन्ध्रौं ोोनना ५ वर्घ समृहि र सुखको हसनघना Generating Prosperity
(Stage I) and Happiness

दोस्रो चरण सोह्रौं ोोनना १० वर्घ समृहि र सुखको तीव्रता/हदगो Accelerating Prosperity
(Stage II) सरौं ोोनना हवकास लक्ष्ो प्राहि and Happiness
तेस्रो चरण अठारौं ोोनना १० वर्घ समहृ ि र सख
ु को हदगोपना Sustaining Prosperity
(Stage III) उन्ध्नाइसौं ोोनना and Happiness

3/7/2019 18
 प्रमुख आधार तथा मान्ध्ोता
• उच्च पररदृश्ो र न्ध्ोून पररदृश्ो प्रक्षेपण गररएको,
• उच्च पररदृश्ोमा दुई अंकको आहथघक वहृ िदरको लक्ष्ो हलइएको,
• न्ध्ोून पररदृश्ोमा हदगो हवकास लक्ष्ोको मागघहचरसुँग सामञ्नस्ो िुनेगरी दुई अंक नहनकको आहथघक वहृ िदरको
लक्ष्ो हलइएको,
• ननसंखोा वृहिदर, मुराहस्फहत र हवहनमो दर दुवै पररदृश्ोमा एउटै अनुमान गररएको,
• आहथघक वृहिका लाहग वैदेहशक स्रोतबाट समेत आवश्ोक लगानी गररने,
• सोच अवहधमा समग्र, क्षेरगत र उत्पादनका साधनको उत्पादकत्वमा उल्लेखो सध ु ार आउने अनुमान रिेको,
• सोच अवहधको सरुु वातमा सावघनहनक लगानी उल्लेखो रुपमा वृहि िुने र ोसको हिस्सा क्रमशः कम िुुँदै नाने
अनुमान रिेको ।

3/7/2019 19
 प्रारहम्र्क समहष्टगत आहथघक प्रक्षेपण (उच्च पररदृश्ो)
सूचक 15 औ ं 1६ औ ं 1७ औ ं 1८ औ ं 1९ औ ं
योजना योजना योजना योजना योजना
आहथघक वहृ िदर (वाहर्घक और्त) 10.1 11.9 11.8 10.8 10.3
कृहर् 5.5 6.5 5.8 4.8 4.0
उद्योग 17.1 16.7 14.4 13.1 12.2
सेवा 9.9 11.6 11.7 10.5 10.2
क्षेरगत ोोगदान
कृहर् 21.9 17.2 13.3 10.2 7.6
उद्योग 20.7 26.2 29.8 33.3 36.2
सेवा 57.4 56.6 57.0 56.5 56.1
कुल गािघस्थ उत्पादन
5,769 10,227 18,069 30,465 50,133
(२०७५/७६ को मूल्ोमा, रू.अबघ)
3/7/2019 20
 प्रारहम्र्क समहष्टगत आहथघक प्रक्षेपण (उच्च पररदृश्ो) ...
15 औ ं योजना 1६ औ ं योजना 1७ औ ं योजना 1८ औ ं योजना 1९ औ ं योजना

जनसंख्या वृद्धिदर (प्रतिशि) 1.3 1.0 0.8 0.5 0.4

जनसंख्या (करोड) 3.11 3.28 3.42 3.51 3.57
प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन
(२०७५/७६ को मूल्यमा, 185 312 529 868 1,403
रू.र्जारमा)

प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन

241 514 1,107 2,260 4,544
(प्रचतलि मूल्यमा, रू.र्जारमा)

प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन

(२०७५/७६ को मूल्यमा, 1,655 2,786 4,721 7,747 12,524
अमेररकी डलर)
3/7/2019 21
 प्रारहम्र्क समहष्टगत आहथघक प्रक्षेपण (न्ध्ोून पररदृश्ो)
1६ औ ं 1७ औ ं 1८ औ ं 1९ औ ं
सूचक 15 औ ं योजना
योजना योजना योजना योजना
आतथिक वृद्धिदर (वाद्धषक
ि
9.3 9.5 9.8 9.3 9.3
औषि)
कृद्धष 5.1 5.6 5.3 4.4 4.0
उद्योग 15.7 12.9 12.0 11.3 11.0
सेवा 9.2 9.6 9.9 9.4 9.3
क्षेत्रगि योगदान
कृद्धष 22.1 18.5 15.2 12.2 9.6
उद्योग 20.3 23.9 26.5 29.1 31.4
सेवा 57.6 57.6 58.2 58.7 59.0
कुल गार्िफथ उत्पादन
(२०७५/७६ को मूल्यमा, 5,516 8,862 14,410 22,858 35,857
रू.अर्ि)
3/7/2019 22
 प्रारहम्र्क समहष्टगत आहथघक प्रक्षेपण (न्ध्ोून पररदृश्ो) ...
15 औ ं योजना 1६ औ ं योजना 1७ औ ं योजना 1८ औ ं योजना 1९ औ ं योजना

जनसंख्या वृद्धिदर (प्रतिशि) 1.3 1.0 0.8 0.5 0.4

जनसंख्या (करोड) 3.11 3.28 3.42 3.51 3.57
प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन
(२०७५/७६ को मूल्यमा, 177 270 422 651 1,003
रू.र्जारमा)

प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन

230 446 883 1,695 3,250
(प्रचतलि मूल्यमा, रू.र्जारमा)

प्रति व्यस्ि कुल गार्िफथ उत्पादन

(२०७५/७६ को मूल्यमा, 1,583 2,415 3,765 5,813 8,958
अमेररकी डलर)

3/7/2019 23
 दीर्घकालीन सोचको मागघहचर
हव.सं. २१००
 उच्च आो
स्तरको हवकहसत
मुलुक
हव.सं. २०८७
प्रहत व्ोहि आोः
 हदगो हवकासको $ १२,५२४ (H)
हव.सं. २०७९ लक्ष्ो प्राहि $ ८,९५८ (L)
 उच्च मध्ोम
अहतकम हवकहसत आो स्तरको
हव.सं.२०७५ मुलुकको स्तरबाट मुलुक
हव.स.ं २०७२  चौधौं ोोननाको स्तरोन्ध्नहत
 प्रहत व्ोहि आोः
 नेपालको संहवधान अहन्ध्तम वर्घ प्रहत व्ोहि आोः
$ ३,०८९ (H)
 SDG को अवलम्बन  प्रहत व्ोहि आो $ १,३६७ (H)
$ २,६३४ (L)
 राहरिो प्रहत व्ोहि $ १,०१२ $ १,३३१ (L)
आोः $ ७७२

3/7/2019 24
 समृि नेपाल, सख
ु ी नेपाली : राहरिो लक्ष्ो

समृि सुखी
नेपाल नेपाली

3/7/2019 25

उच्च र समतामूलक राहरिो आो
• उच्च आो वा औद्योहगक रारिको स्तरको
आो
• गररबीको अन्ध्त्ो
• राहरिो आम्दानीमा तल्लो ४०%
ननसख ं ोाको हिस्सा
मानव पुनुँ ी हनमाघण तथा
सम्र्ावनाको पूणघ उपोोग
• स्वस्थ र लामो आोु र्एका नेपाली
• गुणस्तरीो, रोनगारमूलक तथा
नीवनोपोोगी हशक्षा प्राि नागररक
• उत्पादनशील र मोाघहदत रोनगारी

समृहिका गन्ध्तव्ो
उच्च र हदगो उत्पादन (गन्ध्तव्ो सख
ं ोाः १२) सवघसुलर् तथा आधुहनक पूवाघधार र
तथा उत्पादकत्व सर्न अन्ध्तरआबिता
• वननन्ध्ो, औद्योहगक र पोघटन क्षेरको
अथघतन्ध्रमा ोोगदान • सवघसल ु र्, सरु हक्षत र आधुहनक
• स्वच्छ ऊनाघको उत्पादन तथा उपर्ोग ोाताोात प्रणाली
• व्ोापार सन्ध्तुलन • पूवाघधारमा पिुच ुँ तथा आबिता
• राहरिो तथा क्षेरगत उत्पादकत्व
3/7/2019 26
 पररस्कृत तथा सभ्ो र न्ध्ोाोपूणघ स्वस्थ र सन्ध्तुहलत
मोाघहदत नीवन समान पोाघवरणीो पिहत
• नागररक स्वस्थता तथा सन्ध्तुहष्ट • प्रदूर्णमुि र स्वच्छ वातावरण
• सुहवधासम्पन्ध्न तथा सुरहक्षत आवास • हवर्ेद, हिस
ं ा र अपराधमि
ु समान • नैहवक हवहवधता संरक्षण र पोाघवरणीो
• सामाहनक गहतशीलता • सामाहनक-सांस्कृहतक हवहवधता प्रविघन तथा सरं क्षण
सन्ध्तुलन
• र्ौहतक तथा आधुहनक सम्पहत्त •सामाहनक सरु क्षा तथा सरं क्षण
• नलवाोु पररवतघन अनुकूलनशीलता
माहथको समतामूलक पिुुँच वा • हवपद् उत्थानशील समान र अथघतन्ध्र
स्वाहमत्व
सख
ु का गन्ध्तव्ो
(गन्ध्तव्ो सखं ोाः २३)
सश
ु ासन
राहरिो एकता, सम्मान र सरु क्षा सबल लोकतन्ध्र • कानुनी शासन
• नेपालीत्वको उच्च र्ावना • सुदृढ संर्ीो शासन प्रणाली • सावघनहनक सदाचार
• उच्च सामाहनक सद्भाव • शाहन्ध्त र हस्थरता • पारदहशघता र
• मानव तथा अन्ध्ो सुरक्षा • स्वच्छ, स्वतन्ध्र र कम खहचघलो नवाफदेहिता
• अत्ोावश्ोक वस्तु र हनवाघचन
सेवामा आत्महनर्घरता • मौहलक िकको प्रत्ोार्ूहत
 रुपान्ध्तरणका सम्बािक (Drivers of Transformation)
१. ोाताोात, सूचना तथा सञ्चार प्रहवहधको
बृित् सञ्नालीकरण (आधुहनक पूवाघधार)
७. प्रादेहशक र
स्थानीो अथघतन्ध्र
२ . गुणस्तरीो मानव पुुँनी
हनमाघण र पूणघ उपोोग

रुपान्ध्तरण
६. व्ोवहस्थत तथा
आधुहनक सिरीकरण सम्बािक ३ . नलहवद्युत उत्पादन
तथा िररत अथघतन्ध्र

५. गुणस्तरीो ४ . उच्च उत्पादकत्व र प्रहतस्पधाघत्मक

पोघटन सेवा क्षमता (कृहर्, वन र उद्योग)
3/7/2019 28
 सिोोगी क्षेर

१. संहवधान, लोकतन्ध्र र प्रहतबिता ७. ऊनाघ

२. प्राकृहतक सम्पन्ध्नता ८. र्ौहतक पूवाघधार हवस्तार

३. अवहस्थहत ९. सच
ू ना प्रहवहध सञ्नालीकरण
४. ननसांहखोक लार् र चेतना १०. संर्ीोता र हवत्तीो संर्ीोता

५. सांस्कृहतक सम्पन्ध्नता र नेपाली पहिचान ११. हवत्त स्रोतको दाोरा

६. सामाहनक पुन
ुँ ी
3/7/2019 29
 सर्ं को र्ूहमका
• समहृ ि र हवकासमा नेतत्ृ वदाोी र्ूहमका,
• राहरिो नीहत, ोोनना, हनोमन, समन्ध्वो र मापदण्ड हनमाघण,
• लगानीमैरी वातावरण हनमाघण तथा सिनीकरण,
• बिृ त् पूवाघधार हनमाघण र आधारर्ूत वस्तु तथा सेवा प्रवाि,
• प्रदेश तथा स्थानीो तिसुँग सिकाोघ, समन्ध्वो र साझेदारी र
• क्षमता हवकास र सिनीकरण ।

3/7/2019 30
 प्रदेश तिको र्ूहमका
• राहरिो सोच, लक्ष्ो र उद्देश्ो प्राहिमा सिकाोघ र सिोोगी,
• प्रादेहशक नीहत, ोोनना तथा काोघक्रमको तनघुमा, काोाघन्ध्वोन र अनुगमन,
• लगानीको उपोुि वातावरण हनमाघण,
• प्रदेश-प्रदेश र स्थानीो ति बीचमा हवकास र समहृ िका लाहग सिकाोघ, समन्ध्वो र प्रहतस्पधाघ,
• सश
ु ासन, रोनगारी अहर्वहृ ि एवम् सेवा प्रवाि र
• ननशहि तथा संस्थागत क्षमता हवकास ।

3/7/2019 31
 स्थानीो तिको र्ूहमका
• संर् र प्रदेशको हवकासको सोच, लक्ष्ो र उद्देश्ो प्राि गनघ सिोोग र सिकाोघ,
• लगानीको वातावरण हनमाघण गरी स्थानीो अथघतन्ध्र हवस्तार,
• एकीकृत सोचका साथ स्थानीो पूवाघधार, सामाहनक र ग्रामीण हवकास,
• रोनगारी अहर्वहृ ि र मानव सश
ं ाधन हवकास र
• ननताको नहनकको सरकार रूपमा प्रर्ावकारी सेवा प्रवािको आधार के न्ध्र ।

3/7/2019 32
 हननी क्षेरको र्ूहमका
• आहथघक वहृ ि र रोनगारीको प्रमुख सवं ािक एवम् प्रमुख साझेदार तथा सिोोगी,
• प्रहतस्पधाघत्मक क्षमता अहर्वहृ ि गदै सावघनहनक हननी साझेदारी,
• पुन
ुँ ी हनमाघणका लाहग आन्ध्तररक र बाह्य पुन
ुँ ी पररचालन,
• गुणस्तरीो वस्तु तथा सेवा उत्पादन, सिन र सल
ु र् आपूहतघ,
• व्ोापार सन्ध्तुलन िाहसल गनघ अग्रसर र
• असल औद्योहगक सम्बन्ध्ध, सामाहनक सरु क्षा तथा सरं क्षण र सामाहनक उत्तरदाहोत्व ।

3/7/2019 33
 सिकारी क्षेरको र्ूहमका
• न्ध्ोून आो वगघका ननताको बचत पररचालन,
• स्थानीो स्रोत साधन, श्रम, सीप र पून
ुँ ी पररचालन,
• उद्यमशीलता अहर्वहृ िबाट स्वरोनगार र रोनगारीको हसनघना र
• आधारर्ूत वस्तु तथा सेवा प्रवािमा सिोोगी र्ूहमका ।

3/7/2019 34
 सामुदाहोक तथा हवकास साझेदारको र्ूहमका
सामुदाहोक क्षेर
• सीमान्ध्तीकृत, हपछहडएको तथा लहक्षत वगघ/समुदाोको मूलप्रवािीकरण र सामाहनक सचेतना,
• आो आनघन, रोनगारी हसनघना र सामाहनक सशिीकरण,
• सावघनहनक हनगरानी, पारदहशघता र नवाफदेहिता पैरवी माफघत् सुशासन अहर्वहृ िमा सिोोग र
• दुगघम तथा हपछहडएको क्षेरको हवकास, ग्रामीण उत्पादन र सेवा आपूहतघमा सिोोग ।
हवकास साझेदार
• हवकास हनमाघण काोघमा हवत्तीो एवम् प्राहवहधक सिाोता र
• प्रहवहध िस्तान्ध्तरण र रोनगारी हसनघनामा सिकाोघता ।
3/7/2019 35
चौधौं ोोननाको पहिलो दुई वर्घको समीक्षा

3/7/2019 36
 चौधौं ोोननाको पहिलो दुई वर्घको प्रगहत हस्थहत
सूचक आधार वर्घ लक्ष्ो २०७४/७५
(२०७२/७३) (२०७५/७६ सम्म) सम्मको प्रगहत
वाहर्घक और्त आहथघक वहृ िदर (प्रहतशत) ०.८ ७.२ ६.६४
कृहर् क्षेरको वाहर्घक और्त वृहिदर (प्रहतशत) १.३ ४.७ ४.०१
गैरकृहर् क्षेरको वाहर्घक और्त वृहिदर
०.६ ८.४ ७.८
(प्रहतशत)
और्त मुराहस्फहत दर ९.५ ७.५ ४.३
प्रहतव्ोहि कुल गािघस््ो उत्पादन (रु. िनारमा) ७९.४ ११६.५ १०३.०

3/7/2019 37
 चौधौं ोोननाको पहिलो दुई वर्घको प्रगहत हस्थहत...
सच
ू क आधार वर्घ लक्ष्ो २०७४/७५
(२०७२/७३) (२०७५/७६ सम्म) सम्मको प्रगहत
गररबीको रेखामुहनको ननसङ््खोा (प्रहतशत) २१.६ १७.० ...
मानव हवकास सूचकाङ््क ०.५४ ०.५७ ०.५७४
अपेहक्षत आोु (नन्ध्मेको समोमा, वर्घ) ६९ ७२ ..
खानेपानी सेवा पुगेको ननसङ््खोाको (प्रहतशत) ८३.६ ९० ८८
माध्ोहमक तिमा खुद र्नाघदर (प्रहतशत) ३७.७ ४५ ४३.९
हवद्युत् उत्पादन (नहडत क्षमता, मेगावाट) ८५१ २,३०१ १,०७४

3/7/2019 38
 पन्ध्रौं ोोनना
(आ.व. २०७६/७७ – २०८०/८१ )

3/7/2019 39
 राहरिो लक्ष्ो
पन्ध्धौं ोोनना समृहि र सख
ु को हसनघना गने आधार ोोननाको रूपमा रिनेछ । सो
बमोहनम ोस ोोननामा देिाोको राहरिो लक्ष्ो रिनेछ ।

समृि अथघतन्ध्र, सामाहनक न्ध्ोाो तथा परररकृत नीवन सहितको समानवाद

उन्ध्मुख/लोककल्ोाणकारी राज्ोको रुपमा रुपान्ध्तरण गदै उच्च आोस्तर र्एको
मुलकमा स्तरोन्ध्नहत िुने आधार तोार गने ।

3/7/2019 40
 राहरिो उद्देश्ो
1. सवघसल ु र्, गुणस्तरीो र आधुहनक पूवाघधार हनमाघण, उत्पादनशील र मोाघहदत
रोनगारी अहर्वहृ ि, उच्च, हदगो र समावेशी आहथघक वहृ ि तथा गररबी हनवारण
गदै समृहिको आधार हनमाघण गनघु,
2. गुणस्तरीो स्वास््ो तथा हशक्षा, स्वस्थ तथा सन्ध्तुहलत वातावरण,
सामाहनक न्ध्ोाो र गुणस्तरीो एवम् नवाफदेिी सावघनहनक सेवा काोम गरी
सर्ं ीो शासन व्ोवस्थाको सदृु ढीकरण गदै नागररकलाई मोाघहदत र परररकृत
नीवनोापनको अनुर्ूहत गराउनु र
3. सामाहनक-आहथघक रुपान्ध्तरण तथा स्वाधीन राहरिो अथघतन्ध्र हनमाघण गरी देशको
स्वाहर्मान, स्वतन्ध्रता र राहरिो हितको सरं क्षण गनघु ।
3/7/2019 41
 राहरिो रणनीहत
१. तीव्र, हदगो र रोनगारमूलक आहथघक वहृ ि गने,
२. सल
ु र् तथा गुणस्तरीो स्वास््ो सेवा र हशक्षाको सहु नहश्चतता गने,
३. आन्ध्तररक तथा अन्ध्तरदेशीो अन्ध्तरआबिता एवम् हदगो शिर/बस्ती हवकास गने,
४. उत्पादन र उत्पादकत्व वृहि गने,
५. पूणघ, हदगो र उत्पादनशील सामाहनक सुरक्षा तथा संरक्षण प्रदान गने,
६. न्ध्ोापूणघ र गहतशील समान हनमाघण गने,
७. प्राकृहतक स्रोतको संरक्षण र पररचालन तथा उत्थानशीलता हवकास गने र
८. सावघनहनक सेवा र सर्ं ीो शासन प्रणालीलाई सदृु ढ गने ।
3/7/2019 42
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क
प्रदेश तिमा
राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१ खण्डीकरण
१.१ उच्च र समतामूलक राहरिो आो
· उच्च आो वा औद्योहगक रारिको स्तरको आो
आर्थिक वर्ृ िदर प्रर्िशि ७.९ १०.९ √
प्रर्िव्यर्ि कुल रार्रिय आय अमेररकी डलर - १६५५ √
· गररबीको अन्ध्त्ो
रार्रिय गररबीको रे खामर्ु ि रहेको जिसंख्या प्रर्िशि २१.६* १०.५ ×
बहुआयार्मक गररबीमा रहेको जिसंख्या प्रर्िशि २८.६# १४.० √
· राहरिो आम्दानीमा तल्लो ४० प्रहतशत ननसंखोाको हिस्सा
रार्रिय आम्दािीमा मार्थल्लो १० र िल्लो ४० प्रर्िशि
जिसख्ं याको अिपु ाि (Palma ratio)
अिपु ाि ×
3/7/2019 * आ.व. २०७२/७३, # आ.व. २०७१/७२ 43
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
१.२ मानव पुुँनी हनमाघण तथा सम्र्ावनाको पूणघ उपोोग
· फवफथ र लामो आयु भएका नेपाली
अपेस्क्षि आयु (जन्मेको समयमा) वषि ६९.९ ७२ √
मािृ मृत्युदर (प्रति लाख जीद्धवि जन्ममा) सं ख्या २१६ ९९ √
र्ाल मृत्युदर (प्रति र्जार जीद्धवि जन्ममा) सं ख्या ३८ २४ √
· गुणफिरीय, रोजगारमूलक िथा जीवनोपयोगी स्शक्षा प्राप्त नागररक
साक्षरिा दर (१५ वषि मातथ) प्रतिशि ६३.३ ९० √
कक्षा एकमा र्ाल द्धवकासको अनुभवसद्धर्ि भनाि र्नु आउने
प्रतिशि ७१.९ ९२ √
र्ालर्ातलकाको दर
आधारभूि िर् (१-८) मा खुद भनािदर प्रतिशि ९३.६ ९८ √
माध्यतमक िर् (९-१२) मा खुद भनािदर प्रतिशि ४८.३ ७० √
काम गने उमेर समूर्का प्राद्धवतधक र व्यावसाद्धयक क्षेत्रमा
प्रतिशि - ५५ √
िातलमप्राप्त जनसं ख्या
· उत्पादनशील र मयािददि रोजगारी
सं ख्या
रोजगारी सृजना √
(लाख)
रोजगारीमा औपचाररक क्षेत्रको द्धर्फसा प्रतिशि √
3/7/2019 44
# आ.व. २०७४/७५
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
१.३ सवघसुलर् तथा आधुहनक पूवाघधार र सर्न
अन्ध्तरआविता
ु भ, सुरस्क्षि र आधुतनक यािायाि
· सविसल
राद्धिय लोकमागि द्धक.तम. १३,७०७ १५,००० √
द्रिु लोकमागि द्धक.तम. - ७६ √
रे लमागि द्धक.तम. ५४ ११२ √
र्वाइ यािायाि क्षमिा सं ख्या (लाख) ८३ १२० √
· पूवािधारमा पर्ुँच
ु िथा आर्ििा
३० तमनेटको दुरीमा यािायाि पर्ुँच ु भएको जनसं ख्या प्रतिशि ८२.४ ९५ √
द्धवद्युिमा पर्ुँच
ु प्राप्त जनसं ख्या
प्रतिशि ९२.३ ९९ √
खानेपानी सुद्धवधा पुगेको जनसं ख्या प्रतिशि ९५.८ ९९ √
इन्टरने
# आ.व. ट सेवामा पर्ुँच
२०७४/७५ ु पुगक
े ो जनसं ख्या प्रतिशि ५५.४# ७९ √
3/7/2019 45
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
१.४ उच्च र हदगो उत्पादन तथा उत्पादकत्व
· वनजन्य, औद्योतगक उत्पादन र पयिटन क्षेत्रको अथििन्त्रमा योगदान
कुल गार्िफथ उत्पादनमा औद्योतगक उत्पादनको द्धर्फसा प्रतिशि १५.४ २०.७ √
कुल गार्िफथ उत्पादनमा वनजन्य उत्पादनको द्धर्फसा प्रतिशि १.८ २.२ √
कुल गार्िफथ उत्पादनमा पयिटनको द्धर्फसा प्रतिशि √
· फवच्छ ऊजािको उत्पादन िथा उपभोग
जल द्धवद्युि उत्पादन (जतडि क्षमिा) मेगावाट १,०२०# ५,००० √
प्रति व्यस्ि द्धवद्युि उपभोग द्धकलोवाट घण्टा १९८# ७०० √
ऊजाि उपभोगमा फवच्छ ऊजािको अनुपाि प्रतिशि √
· व्यापार सन्िुलन
आयाि–तनयािि अनुपाि अनुपाि १ : १५.३ १ : १२.५ √
· राद्धिय िथा क्षेत्रगि उत्पादकत्व
श्रम उत्पादकत्व रु र्जारमा √
कृद्धष उत्पादकत्व (प्रति र्े क्टर) रु र्जारमा √
औद्योतगक उत्पादकत्व (लगानीको अनुपािमा) प्रतिशि √

सेवा क्षेत्रको उत्पादकत्व (लगानीको अनुपािमा) प्रतिशि √

3/7/2019 # आ.व. २०७४/७५ 46
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण

२.१ पररफकृि िथा मयािददि जीवन

· नागररक फवफथिा िथा सन्िुद्धि
शारीररक, मानतसक िथा मनोवैज्ञातनक फवफथिाको अवफथा सूचकांक √
५ र्षि मुतनका कम िौल भएका र्ालर्ातलका प्रतिशि २० १५
नागररक सन्िुद्धिको अनुभतू ि सूचकांक √
· सुद्धवधासम्पन्न िथा सुरस्क्षि आवास
सुरस्क्षि आवास (भवन आचार सं द्धर्िाको मापदण्ड अनुसार
प्रतिशि ३७.८# ५० √
तनतमिि) मा र्सोवास गने जनसं ख्या
सुकुम्र्ासी क्षेत्र वा अनतधकृि वफिीमा र्सोवास गने जनसं ख्या लाख ५# २.५ √
· गतिशील समाज
गतिशील सामास्जक जीवनको अवफथा सूचकांक √

· भौतिक िथा आधुतनक सम्पस्ि मातथको समिामूलक पर्ुँच

ु वा फवातमत्व
आफ्नो फवातमत्वको आवासमा र्सोर्ास गने घरपररवार प्रतिशि ८५.३ ९० √
साविजतनक तधिोपत्रमा लगानी गने जनसं ख्या प्रतिशि ४.४ १२ √
घरजग्गामा मद्धर्लाको फवातमत्व
3/7/2019
प्रतिशि १०.७ १८ √
47
# आ.व. २०७४/७५
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
२.२ सभ्य र न्यायपूण ि समाज
· द्धवभेद, द्धर्ंसा र अपराधमुि समाज
घरे ल ु िथा यौन द्धर्ंसार्ाट पीतडि मद्धर्ला (१५-
प्रतिशि √
४९ र्षि)
वाद्धषक
ि अपराधको दर (प्रतिलाख जनसं ख्यामा) सं ख्या √
दिाि भएका अपराधका घटना र अनुसन्धानको अनुपाि
९७.१ १०० √
अनुपाि
· सामास्जक–सांफकृतिक द्धवद्धवधिा प्रवििन िथा सं रक्षण

सं रस्क्षि साुँफकृतिक सम्पदा सं ख्या √

मािृभाषामा पठन पाठन र्न

ु े द्धवद्यालय सं ख्या √
· सामास्जक सुरक्षा िथा सं रक्षण

राद्धिय र्जेटमा सामास्जक सुरक्षा खचि प्रतिशि - १३.५ √

सामास्जक सुरक्षा प्रणालीद्वारा समेद्धटएका
3/7/2019
प्रतिशि √ 48
जनसं ख्या
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
२.३ फवफथ र सन्िुतलि पयािवरणीय पिति
· प्रदुषणमुि र फवच्छ वािावरण
वायु प्रदुषणको मात्रा द्धपद्धपएम ५० ४० √
वनले ढाकेको क्षेत्रिल प्रतिशि ४४.८ ४५ √
प्रशोतधि ढल सुद्धवधा पुगेको जनसं ख्या प्रतिशि √
· जैद्धवक द्धवद्धवधिा सं रक्षण र पयािवरणीय सन्िुलन
लोपोन्मुख, सङ्कटापन्न र जोस्खममा परे का प्रजाति
सं ख्या ५८९ ५८९ √
सं रक्षण
· जलवायु पररवििन अनुकूलनशीलिा
अनुकुलन योजना ियार भई कायािन्वयन भएका
सं ख्या ३०७ ७५३ √
फथानीय िर्
· द्धवपद् उत्थानशील समाज र अथििन्त्र
जोस्खम न्यूनीकरण सम्र्न्धी आधारभूि पूव ि ियारी
प्रतिशि √
भएका क्षेत्रमा र्सोवास गने जनसं ख्या
द्धवपदका घटनार्ाट मृत्यु वा र्राइरर्े का जनसं ख्या प्रति लाख √
द्धवपदका घटनार्ाट प्रभाद्धवि जनसं ख्या प्रति लाख
3/7/2019 49
√
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण
२.४ सुशासन
· कानुनी शासन
कानुनी शासन सूचकांक सूचकांक ०.५३ ०.५८ √
सूचकांक
व्यवसाय सञ्चालन सूचकांक (Doing Business Index) ५९.६ ६४
· साविजतनक सदाचार, पारदस्शििा र जवािदे द्धर्िा
द्धवद्युिीय प्रणालीमा आधाररि साविजतनक सेवा प्रदान
प्रतिशि √
गने तनकाय

द्धवद्युि च ुर्ावट प्रतिशि २० १४

जनमानसमा पारदस्शििा, जवािदे द्धर्िा र भ्रिाचार

सूचकांक √
प्रतिको धारणा
भ्रिाचार अनुभतू ि सूचकांक सूचकांक ३१ ३८ √
3/7/2019 50
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण

२.5 सर्ल लोकिन्त्र

सुदृढ सं घीय शासन प्रणाली
शास्न्ि र स्फथरिा
फवच्छ, फविन्त्र र कम खस्चिलो तनवािचन
मौतलक र्कको प्रत्याभूति
नागररक सर्भातगिा

3/7/2019 51
 राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सच
ू क...
प्रदे श िर्मा
राद्धिय लक्ष्य, गन्िव्य र सूचक एकाई २०७५/७६ २०८०/८१
खण्डीकरण

२.6 राद्धिय एकिा र सम्मान

नेपालीत्वको उच्च भावना

उच्च सामास्जक सद्भाव

उच्च मानव िथा अन्य सुरक्षा

अत्यावश्यक वफिु र सेवामा आत्मतनभिरिा

3/7/2019 52
 रूपान्ध्तरणकारी ोोननाका रुपमा पन्ध्रौं ोोनना
• नेपालको दीर्घकालीन सोच, सम्वत् २१०० मा आधाररत रिेको
– मुलुकको समृहि र सख ु को आधार हसनघना गने ोोनना
– राहरिो लक्ष्ो, गन्ध्तव्ो र सूचकको खाकामा आधाररत
– समृहि र सख ु का आोामलाई समेटेको ोोनना
• संहवधानबाट हनदेहशत ोोनना
• दुई अंकको आहथघक वहृ िको लक्ष्ो
• सिोोगी क्षेर, आहथघक वहृ ि र रूपान्ध्तरणका सम्बािक पहिचान गरी सो अनुसार रणनीहत प्रस्ताव
• सूचना प्रहवहधको हवस्तार तथा उपोोग र बिृ त् पूवाघधार हनमाघणमा हवशेर् प्राथहमकता
• कृहर्, उत्पादनमूलक उद्योग, हशक्षा तथा स्वास््ो क्षेरको हवकासमा नोड
3/7/2019 53
 रूपान्ध्तरणकारी ोोननाका रुपमा पन्ध्रौं ोोनना …
• संर्ीो प्रणालीमा आधाररत पहिलो राहरिो ोोनना
– इहन्ध्डके हटर् ोोननाका रूपमा तनघुमा गररएको
– प्रदेश र स्थानीो तिका लाहग नीहतगत तथा रणनीहतक मागघदशघक ोोनना
– संर्, प्रदेश र स्थानीो तिको सिकाोघ, साझेदारी र समन्ध्वो
– प्रादेहशक सन्ध्तुलन
– प्रादेहशक र स्थानीो अथघतन्ध्र हनमाघण
• सरकारी हननी क्षेरबीचको सिकाोघमा नोड
• आोोनना सश ु ासन
– राहरिो गौरबका आोोनना पन्ध्रौं ोोनना अवहधमा सम्पन्ध्न गने गरी लगानी आुँकलन
– रूपान्ध्तरणकारी आोोनना सम्बन्ध्धी अवधारणाको सुरूवात
– आोोनना बैंक
• नोाुँ अवधारणा तथा हवर्ोलाई समेहटएको
– राहरिो एकता, सरु क्षा, स्वाधीनता, सामाहनक रूपान्ध्तरण, नेतृत्व हनमाघण
3/7/2019 54
 पन्ध्रौ ोोननासुँग हदगो हवकास लक्ष्ोको सामन्ध्नस्ोता
• हदगो हवकास लक्ष्ोको समीक्षा (सस्ं थागत सरं चना, स्थानीोकरण, हवहर्न्ध्न प्रहतवेदन),
• हदगो हवकासका लक्ष्ोिरूको हवर्ो क्षेरगत सोच, लक्ष्ो, उद्देश्ो, रणनीहत तथा
काोघनीहतिरूसुँग सामन्ध्नस्ोता तथा आन्ध्तररकीकरण,
• हदगो हवकासको आवश्ोकता पहिचान, खचघ आुँकलन तथा हवत्तीो रणनीहतसुँग सामन्ध्नस्ो
िुने गरी समहष्टगत आहथघक खाका हनधाघरण,
• क्षेरगत अपेहक्षत उपलहव्ध तथा नहतना खाकासुँग हदगो हवकासका सच
ू क र लक्ष्ोको
सामन्ध्नस्ोता ।

3/7/2019 55
 ोोननाको समहष्टगत आहथघक खाका
▪ दुई अंकको तीब्र, हदगो र रोनगारमूलक आहथघक वहृ ि िाहसल गने लक्ष्ो,
▪ सीमान्ध्त पुन
ुँ ी उत्पादन अनुपात (ICOR) को हवश्ले र्ण र लगानी प्रक्षेपण,
▪ समहष्टगत आहथघक स्थाहोत्व तथा हवत्तीो संर्ीोताको काोाघन्ध्वोन,
▪ हवकासशील मुलुकमा स्तरोन्ध्नहत तथा हदगो हवकास लक्ष्ो प्राहि ।
▪ हदगो हवकास लक्ष्ोको हवत्तीो रणनीहतका आधार हलई स्रोत साधनको अनुमान,
▪ क्षेरगत रोनगारी हसनघनाको प्रक्षेपण र सोको रणनीहतक िस्तक्षेपको आधार,
▪ उत्पादकत्वका अवरोधक र सम्बािक तत्वको पहिचान र िस्तक्षेपको आधार,
▪ हनरपेक्ष गररबीको शीघ्र न्ध्ोूनीकरण, परररकृत तथा मोाघहदत नीवन, सामाहनक सरं क्षण,
3/7/2019 56
 आहथघक वहृ िदरको लक्ष्ो र लगानीको अनुमान (प्रारहम्र्क)
(उच्च पररदृश्ो)
क्षेर औसत वृहिदर लगानी रु. करोड (प्रहतशत)
५.६ ८,३७,३०
कृहर् (५.१-६.०) (८.६)

१७.१ ३५,८३,४७
उद्योग
(१६.५-१७.५) (३६.६)
४.९
९.९ ५३,५६,९७
सेवा (९.३-१०.६) (५४.८)

१०.१
कुल ९७,७७,७५
3/7/2019
(९.३-१०.९) 57
 सावघनहनक, हननी तथा सिकारी क्षेरको लगानी (प्रारहम्र्क)
(रकम रु. करोडमा)

सावघनहनक हननी सिकारी कुल लगानी

३६,७४,५६ ५६,८३,८८ ४,१९,३१

९७,७७,७५
(३७.६) (५८.१) (४.३)

3/7/2019 58
 अथघतन्ध्रको सरं चनात्मक रूपान्ध्तरण
ोोगदान
क्षेर
आ.व. २०७४/७५ आ.व. २०८०/८१
कृहर् २७.६ २१.९
उद्योग १४.८ २०.७
सेवा ५७.६ ५७.४

3/7/2019 59
 कुल गािघस्थ उत्पादनमा क्षेरगत ोोगदान
क्षेरगत ोोगदान
और्त आहथघक
क्षेर पन्ध्रौं ोोननाको
वृहि २०७४/७५
अहन्ध्तम वर्घ
कृहर् 5.6 27.6 21.9
उद्योग 17.1 14.8 20.7

उत्पादिमल
ू क उद्योग 14.7
5.4 6.7

र्वद्यिु ,् गयााँस िथा पािी 31.0

1.2 3.6

र्िमािण 14.3
7.6 9.6

सेवा 9.9 57.6 57.4

होटेल िथा रे स्टुरेण्ट 16.1

2.0 2.8

यािायाि, भण्डारण र सञ्चार 11.0

8.0 8.5

र्शक्षा 10.4
7.2 7.2

3/7/2019 स्वास््य िथा सामार्जक कायि 10.9

1.7 1.7 60
 आहथघक वहृ िदरको लक्ष्ो र लगानीको अनुमान (प्रारहम्र्क)
(न्ध्ोून पररदृश्ो)
औसत लगानी रु. करोड
क्षेर वृहिदर (प्रहतशत)
५.१ ७,७०,१५
कृहर् (४.७-५.५) (८.६)

१५.७ ३१,४८,३२
उद्योग
(१५.१-१६.६) (३५.६)
४.९
९.२ ४९,३४,६९
सेवा (८.६-९.९) (५५.८)

९.४
कुल ८८,४३,१६
3/7/2019
(८.५-१०.१) 61
सावघनहनक, हननी तथा सिकारी क्षेरको लगानी (प्रारहम्र्क)
(रकम रु. करोडमा, आ.व.
२०७५/७६ को हस्थर मूल्ोमा)

सावघनहनक हननी सिकारी कुल लगानी

३३,०९,९६ ५१,४९,७६ ३,८३,४४

(३७.४) (४.३)
८८,४३,१६
(५८.३)

3/7/2019 62
 अथघतन्ध्रको सरं चनात्मक रूपान्ध्तरण
ोोगदान
क्षेर
आ.व. २०७४/७५ आ.व. २०८०/८१
कृहर् २७.६ २२.१
उद्योग १४.८ २०.३
सेवा ५७.६ ५७.६

3/7/2019 63
 कुल गािघस्थ उत्पादनमा क्षेरगत ोोगदान
क्षेरगत ोोगदान
और्त
क्षेर पन्ध्रौं ोोननाको
आहथघक वृहि २०७४/७५
अहन्ध्तम वर्घ
कृहर् 5.1 27.6 22.1
उद्योग 15.7 14.8 20.3
उत्पादनमूलक उद्योग 14.0 5.4 6.7
हवद्युत,् गोाुँस तथा पानी 28.3 1.2 3.3
हनमाघण 13.2 7.6 9.5
सेवा 9.9 57.6 57.6
िोटेल तथा रेस्टुरेण्ट 14.8 2.0 2.7
ोाताोात, र्ण्डारण र सञ्चार 10.4 8.0 8.6
हशक्षा 9.9 7.2 7.2
स्वास््ो तथा सामाहनक काोघ 10.1 1.7 1.7
3/7/2019 64
 पन्ध्रौं ोोननामा सावघनहनक क्षेरको लगानीको
प्रारहम्र्क अनुमान
(रु. अबघमा, आ.व. २०७५/७६ को हस्थर मूल्ोमा)
आ.व. उच्च पररदृश्य न्यून पररदृश्य
२०७६/७७ 5,59.9 5,00.7
२०७७/७८ 6,36.7 5,80.9
२०७८/७९ 7,19.7 6,53.5
२०७९/८० 8,19.2 730.2
२०८०/८१ 9,39.0 844.5
जम्मा 36,74.6 33,09.9
राहरिो गौरवका आोोननाको काोाघन्ध्वोन
पन्ध्रौ ोोनना अवहधमा सम्पन्ध्न गनघुपने राहरिो गौरवका आोोनना
क्र.स. आोोनना क्र.स. आोोनना
१ हसक्टा हसंचाइ आोोनना १० कोशी लोकमागघ
२ बबई हसंचाइ आोोनना ११ कालीगण्डकी कोररडोर
३ रानीनमरा कुलररोा हसंचाइ आोोनना १२ कणाघली कोररडोर
४ र्ेरी बबई डाइर्सघन बिुउद्देशीो आोोनना १३ िुलाकी लोकमागघ
५ गौतमबुि अन्ध्तराघहरिो हवमानस्थल १४ मेलम्ची खानेपानी आोोनना
आोोनना
६ पोखरा अन्ध्तराघहरिो हवनानस्थल आोोनना १५ माहथल्लो तामाकोशी नलहवद्युत आोोनना
७ हननगढ अन्ध्तराघहरिो हवमानस्थल आोोनना १६ लुहम्बनी हवकास कोर् (गुरूोोनना
बमोहनमको)
८ काठमाण्डौ तराइ मधेश रूत मागघ १७ हवद्युत प्रसारण आोोनना
९ पुरपलाल मध्ोपिाडी लोकमागघ
 क्रमागत रुपमा सच
ं ालन िुने
राहरिो गौरवका आोोनना
क्र. स.ं आोोनना
१ पशुपहत क्षेर हवकास कोर्
२ रारिपहत चुरे तराई मधेश संरक्षण
३ रेल्वे तथा मेिो हवकास आोोनना
पन्ध्रौ ोोनना अवहधमा सुरू िुने
राहरिो गौरवका आोोनना
क्र. सं. आोोनना
१ बुढीगण्डकी नलाशोोूि नलहवद्युत
आोोनना
२ पहश्चम सेती नलहवद्युत आोोनना
 रूपान्ध्तरणकारी काोघक्रम/आोोनना
(Game Changer Programs/Projects)
(प्रारहम्र्क)
 क. आहथघक क्षेर
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
कृहर् आधुहनकीकरण तथा औद्योहगकीकरण
▪ प्रधानमन्ध्री कृहर् आधुहनकीकरण पररोोनना
▪ लाइभस्टक सेक्टर इन्िोभेसि आयोजिा
▪ उच्च मल्ू य (High Value) कृर्ि उत्पादि आयोजिा
▪ कृर्ि वि िथा परु प खेिी प्रवििि आयोजिा
▪ बिृ त् क्षमताका र्ण्डारण गिृ तथा शीतर्र
कृहर् क्षेरको व्ोावसाहोकीकरण कृहर् अनुसन्ध्धान काोघक्रम
तथा औद्योहगकीकरण ▪ मार्िि र्वश्वर्वद्यालय (NARC)
▪ गणु स्िरीय बीउर्बजि अिसु न्धाि िथा र्वस्िार आयोजिा
▪ कृर्ियन्र परीक्षण िथा र्वस्िार आयोजिा
▪ जलवायु अिक ु ु लि एवम् समत्ु थाि प्रर्वर्ध र्वकास आयोजिा
▪ र्ू-उत्पादकत्व तथा हदगो र्ू-उपोोग काोघक्रम
▪ भ-ू उपयोग िीर्ि कायािन्वयि िथा र्ियमि
 क. आहथघक क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
बिृ त् हसंचाई काोघक्रम
▪ बबई र्संचाइ आयोजिा
▪ र्सक्टा र्संचाइ आयोजिा
▪ रािी जमरा कुलररया र्संचाइ आयोजिा ( प्रणाली आधर्ु िकीकरण समेि)
▪ भेरी-बबई डाइभसिि बहुउद्देश्यीय आयोजिा
▪ कालीगण्डकी-र्ििाउ, सिु कोशी-मररि/कमला, लोद्दरे -सख ु िे र िमोर-कन्काई डाईभसिि
हसच
ं ाई सुहवधा हवस्तार बहुउद्देश्यीय
तथा सर्नीकरण ▪ महाकाली र्संचाई बागमिी र प्रगन्िा र्साँचाई आयोजिा
▪ सिु सरी मोरङ र्सचाई आयोजिा स्िरोन्िर्ि
▪ समृि तराई मधेस हसंचाइ हवशेर् काोघक्रम
▪ एकीकृि ऊजाि िथा र्साँचाई र्वशेि कायिक्रम
▪ समदु ाय व्यवर्स्थि ियााँ प्रर्वर्धमा आधाररि एवम् भर्ू मगि र्साँचाई कायिक्रम
▪ र्िर्मिि र्साँचाई प्रणाली ममिि िथा स्िरोन्िर्ि कायिक्रम
 क. आहथघक क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
उद्योग हवकास तथा प्रविघन काोघक्रम
▪ कृर्ि िथा वि प्रशोधिजन्य उद्योग
▪ र्िमािण सामाग्रीजन्य उद्योग
▪ सचू िा प्रर्वर्ध उद्योग
औद्योहगक क्षेरको हवकास तथा ▪ औिधी उद्योग
औद्योहगक पूवाघधार हवकास काोघक्रम
हवस्तार
▪ प्रादेर्शक औद्योर्गक क्षेर र्वकास
▪ र्वशेि आर्थिक क्षेर
▪ एक स्थािीय िह एक औद्योर्गक ग्राम र्वकास
▪ आहथघक-व्ोापाररक कोररडोर स्थापना र हवस्तार
▪ औद्योहगक अनुसन्ध्धान तथा हवकास काोघक्रम
सेवा क्षेर आधुहनकीकरण
सेवा क्षेरको हवस्तार तथा
सिकारी हवकास तथा प्रविघन
आधुहनकीकरण
▪ मल्ू य श्रङृ ् खला र्वकास िथा कृर्ि बजार सहकारी र्वकास
▪ लर्क्षि सहकारी उद्योग प्रवििि
 क. आहथघक क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ नेपाल भ्रमण वर्घ
पोघटन पूवाघधार हवकास काोघक्रम
▪ हननगढ अन्ध्तराघहरिो हवमानस्थल
▪ गौतम बुि अन्ध्तराघहरिो हवमानस्थल
पोघटन क्षेरको तीव्र हवकास ▪ पोखरा अन्ध्तराघहरिो हवमानस्थल
▪ र्रभवू ि र्वमािस्थल क्षमिा र्वस्िार
▪ िेपालगञ्ज र धिगढीलाई अन्िरािर्रिय र्वमािस्थलको स्िरमा स्िरोन्िर्ि
▪ पयिटकीय गन्िव्य र्वकास र सौन्दयीकरण
▪ िाल सर्कि ट (फे वा-र्िर्लचो-शे-फोक्सण्ु डो-रारा),
▪ धाहमघक पोघटकीोस्थल तथा सहकघ ट (पशुपहत, लुहम्बनी, ननकपुरधाम, मुहिनाथ, देवर्ाट, खिड,
बराि क्षेर)
▪ हवश्व सम्पदा स्थलिरूको हवकास र सवं िघन
प्रादेहशक तथा स्थानीो ▪ प्रदेश र स्थानीो तिसम्म सडक, सच ू ना तथा प्रहवहध पूवाघधार, बै ुँहकङ् तथा हवत्तीो सेवा, प्राहवहधक
हशक्षालाो र अस्पताल हवस्तार,
अथघतन्ध्र हनमाघण
▪ स्थानीो उत्पादन, बनार हनमाघण र ग्रामीण आो तथा उपर्ोगमा वृहि (कृहर् र उद्योग)
 क. आहथघक क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
वनको वैज्ञाहनक व्ोवस्थापन
वन पैदावरनन्ध्ो उद्योग हवकास तथा प्रविघन काोघक्रम
वन सम्पदाको सरं क्षण र व्ोवसाहोक
उपोोग ▪गैर-काष्ठ विपैदावर उत्पादि
▪काठ प्रशोधिजन्य उद्योग
▪गैर-काष्ठ वि िथा औिधीजन्य उद्योग

▪ हनमाघण सामग्रीनन्ध्ो खानी हवकास तथा उद्योग प्रविघन

खहनन अन्ध्वेर्ण तथा नलस्रोतको ▪ बहुमल्ू य पत्थर उत्खिि् िथा प्रशोधि उद्योग प्रवििि
उपोोग र मूल्ो अहर्वहृ ि ▪ धािजु न्य र अन्य खािी उत्खिि् िथा प्रशोधि उद्योग प्रवििि
▪ हिमालोन-गलाहसोर हमनरल वाटर
 ख. सामाहनक क्षेर
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना

▪ स्थानीो तिमा प्राथहमक अस्पताल

▪ प्रदेशमा हितीो तिको अस्पताल
▪ सर्ं अन्ध्तगघत रिने गरी प्रत्ोेक प्रदेशमा हवहशष्टीकृत र अहत हवहशष्टीकृत
अस्पताल
सुलर् तथा गुणस्तरीो
स्वास््ो सेवा ▪ सामाहनक स्वास््ो सरु क्षा (स्वास््ो बीमा) काोघक्रम

▪ स्वास््य सेवाको गणु स्िर अर्भवर्ृ ि कायिक्रम

▪ बहक्ष
ु ेरीय पोिण कायिक्रम
 ख. सामाहनक क्षेर
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ हवद्यालो क्षेर हवकास काोघक्रम – पिुच ुँ , गुणस्तर र नहतना
उत्कृष्ट एवम् नीवनोपोोगी
हशक्षा ▪ स्थानीो तिमा प्राहवहधक हशक्षालो
▪ अन्ध्तराघहरिो स्तरको एवम् हवहशष्टीकृत हवश्वहवद्यालो तथा क्ोाम्पस (कृहर्, वन, पोघटन,
हचहकत्सा, पवघतीो आहद)
▪ अन्ध्वेर्ण तथा अनुसन्ध्धानमूलक उच्च हशक्षा
बृित् खानेपानी काोघक्रम
▪ दोस्रो चरणको मेलम्ची खािेपािी आयोजिा
गुणस्तरीो खानेपानी तथा
▪ प्रदेश राजधािीका खािेपािी आयोजिा
सरसफाई उपलधधता
▪ ग्रामीण खािेपािी आयोजिा
▪ खािेपािी गणु स्िर सधु ार कायिक्रम
▪ ढल व्यवस्थापि िथा प्रशोधि कायिक्रम
▪ फोिर प्रशोधन तथा व्ोवस्थापन काोघक्रम
 ग. पूवाघधार क्षेर
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
१. ोाताोात पूवाघधार
▪ काठमाण्डौ-तराई मधेश फाष्ट िोाक
रूत मागघ हवकास ▪ राहरिो एक्सप्रेस लोकमागघ (पवू ि-पर्िम लोकमागि (एर्सयि हाइवे स्िर), गल्छी-र्रशल
ु ी-मैलङु ् ग-स्याफ्रुवेशी-
काोघक्रम रसवु ागढी सडक, लर्ु म्बिी-पोखरा सडक, र्वरगञ्ज-काठमाण्डौ-रसवु ागढी सडक
▪ सुरुङ् मागघ हनमाघण आोोनना (टोखा-रसवु ागढी, िागढुङ्गा सरुु ङमागि, खक ु ोट-र्चयाबारी, बटु वल-पाल्पा, हेम्जा-
ियााँपल
ु सरुु ङ मागि आर्द)

▪ पुरपलाल लोकमागघ (मध्ो पिाडी लोकमागघ)

राहरिो लोकमागघ ▪ िुलाकी लोकमागघ
काोघक्रम ▪ उत्तर दहक्षण लोकमागघ (कोशी, कालीगण्डकी, कणाघली र सुदुर पहश्चम)
▪ मदन र्ण्डारी लोकमागघ
प्रादेहशक लोकमागघ ▪ प्रादेहशक लोकमागघ
स्थानीो सडक ▪ स्थानीो तिको के न्ध्रसम्म कालोपरे सडक (संर् र प्रदेश)
▪ स्थानीो तिको के न्ध्रदेहख वडा के न्ध्रससम्मका स्थानीो सडक (प्रदेश र स्थानीो ति)
 ग. पूवाघधार क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
१. ोाताोात पूवाघधार
▪ पूवघ पहश्चम रेलमागघ
रेलमागघ काोघक्रम ▪ काठमाण्डौ मेिोरेल
▪ रसवु ागढी-काठमाण्डौं-पोखरा-लुहम्बनी रेलमागघ
▪ हबरगञ्न-काठमाण्डौ रेलमागघ
नलमागघ काोघक्रम ▪ कोशी, नाराोणी र कणाघली नलमागघ हवकास र र्ारतीो नलमागघसगुँ आविता
सुखखा बन्ध्दरगाि, बस,िक, र रेल-वे टहमघनल हनमाघण
शिरी ोाताोात प्रणाली व्ोवस्थापन काोघक्रम
▪ शहरी साविजर्िक यािायाि
ोाताोात र पारवािन ▪ मेिो रे ल, मोिोरे ल
प्रणाली ▪ फ्लाई ओभर, अण्डर पास, आकाशे पल ु
▪ र्वद्यिु ीय पररवहि
▪ िो भेर्हकल जोि र साइकल ियाक
▪ स्माटि िथा इर्न्टर्लजेन्ट िार्फक व्यवस्थापि
 ग. पूवाघधार क्षेर ...
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ अरुण तेस्रो, बुढी-गण्डकी, माहथल्लो कणाघली, ििहु,ाँ मगु -ु कणािली, मार्थल्लो अरूण
जलर्वद्यिु ् आयोजिा
▪ तमोर, आुँधीखोला, उत्तरगंगा, र दुधकोशी नलाशोोुि नलहवद्युत् आोोनना
हवद्युत् उत्पादन, प्रशारण तथा
▪ सौयि ऊजाि कायिक्रम
हवतरण
▪ हननी क्षेर प्रवहिघत नलहवद्युत् आोोनना
▪ आन्ध्तररक तथा अन्ध्तरदेशीो हवद्युत प्रशारण लाईन हनमाघण
▪ ऊजाि र्विरण, दक्षिा र ऊजाि खपि अर्भवर्ृ ि कायिक्रम
हडनीटल नेपाल काोघक्रम
सच
ू ना प्रहवहध पूवाघधार र ▪ सचू िा महामागि
सञ्नालीकरण ▪ र्वद्यिु ीय भि ु ािी
▪ र्वद्यिु ीय र्वत्तीय सेवा
▪ र्वद्यिु ीय साविजर्िक सेवा
▪ सचू िा प्रर्वर्ध उद्योग प्रवििि

रणनीहतक िस्तक्षेप
आधुहनक हदगो र सुरहक्षत शिरी
हवकास
बस्ती तथा ग्रामीण हवकास
ग. पूवाघधार क्षेर ...
रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ शिरी कोररडोर तथा बिृ त् शिर (Mega City) हवकास
काोघक्रम
▪ सघि शहरी र्वकास कायिक्रम
▪ हवहशष्टीकृत शिर हवकास काोघक्रम
▪ नोाुँ शिर हवकास/हिल हसटी काोघक्रम
▪ ग्रामीण आबििा कायिक्रम
▪ एकीकृत बस्ती हवकास काोघक्रम
▪ जििा आवास कायिक्रम
 र्. लोकतन्ध्र र सुशासन
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
सर्ं ीो शासनको सदृु ढीकरण ▪ प्रदेश र स्थानीो ति सहचवालो र्वन हनमाघण
▪ प्रदेश र स्थािीय िहको क्षमिा अर्भवर्ृ ि
▪ र्वत्तीय सघं ीयिाको सदृु ढीकरण
▪ प्रदेश र स्थािीय िहमा र्वद्यिु ीय सेवा प्रवाह
सावघनहनक सेवा राहरिो पररचो पर
आधुहनकीकरण ▪ िागररक/व्यर्िगि घटिा दिाि
▪ सम्पर्त्त अर्भलेख
हवद्युतीो सावघनहनक सेवा
▪ सरु क्षा िथा प्रहरी प्रशासि, भर्ू म व्यवस्था, यािायाि प्रशासि, औद्योर्गक
सेवा, राजस्व प्रशासि, न्याय प्रशासि, अध्यागमि िथा राहदािी
 ङ्. अन्ध्तरसम्बहन्ध्धत क्षेर
रणनीहतक िस्तक्षेप रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ रारिपहत महिला उत्थान काोघक्रम (महिला सशिीकरण
मोाघहदत र उत्पादनशील रोनगारी समेत)
▪ प्रधानमन्ध्री रोनगार काोघक्रम
उत्पादनका साधनमा पिुच
ुँ तथा ▪ श्रहमक क्षमता अहर्वहृ ि
स्वाहमत्व ▪ उत्पादनका साधन र अवसरमा पिुच ुँ तथा स्वाहमत्व हवकास

सामाहनक सरु क्षा,

लहक्षत समुदाो तथा ▪ एकीकृत सामाहनक सरं क्षण काोघक्रम
सामाहनक संरक्षण र मानव- पुन
ुँ ी ▪ सामाहनक सुरक्षा अहर्ोान
हनमाघण

रणनीहतक िस्तक्षेप
नैहतक तथा नागररक हशक्षा र
सामाहनक नागरण
सामाहनक पुुँनी पररचालन तथा
हवहवधता सरं क्षण
शाहन्ध्त, सद्भाव र न्ध्ोाहोक हनरुपण ▪ गृि प्रशासन सुदृढीकरण तथा आधुहनकीकरण
हवपद् व्ोवस्थापन, नलवाोु
अनुकुलन तथा उत्थानशीलता
ङ्. अन्ध्तरसम्बहन्ध्धत क्षेर ...
रूपान्ध्तरणकारी (Game Changer) काोघक्रम/आोोनना
▪ आधारर्ूत तिदेहख नै अहनवाोघ नैहतक तथा नागररक हशक्षा
▪ अन्ध्तरपुस्ता पाररवाररक तथा सामाहनक सम्बन्ध्ध सुदृढीकरण
▪ तराई-पिाड-हिमाल आबिता
▪ सामाहनक पुुँनी पररचालन
▪ सामाहनक-साुँस्कृहतक हवहवधता संरक्षण र प्रविघन
▪ न्ध्ोाो प्रणाली आधुहनकीकरण
▪ हवपद् नोहखम न्ध्ोूनीकरण क्षमता हवकास
▪ वातावरण मैरी उत्पादन तथा पूवाघधार हनमाघण
▪ अष्ट "न" सरं क्षण िथा उपयोग (जल, जमीि, जिावर, जगं ल, जराजरु ी, जिशर्ि,
जलवायु र जर्डबटु ी)
 काोाघन्ध्वोन सहु नहश्चतताका आधार
▪ काोघक्रम/आोोनना तोहकएको समोावहध हर्रमा सम्पन्ध्न,
▪ राहरिो गौरवका आोोनना तथा मित्वपूणघ र बिृ त् क्रमागत काोघक्रम/आोोनना पन्ध्धौ ुँ
ोोनना अवहधमा सम्पन्ध्न,
▪ आोोननाको हवकास तथा तोारीका लाहग स्रोत सुहनहश्चतता,
▪ राहरिो आोोनना बैंक स्थापना,
▪ आोोनना काोाघन्ध्वोन प्रणाली सरलीकरण तथा सुधार (संरचनागत र प्रहक्रोागत) र
▪ सर्ं प्रदेश र स्थानीो तिबीच सिकाोघ र समन्ध्वो ।
 समहष्टगत आहथघक क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 85
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ बचत ▪ सावघनहनक सस्ं थान
▪ सावघनहनक खचघ ▪ सावघनहनक हननी साझेदारी
▪ रानस्व ▪ वैदेहशक लगानी
▪ अन्ध्तराघहरिो हवकास सिाोता ▪ हवप्रेर्ण
▪ सावघनहनक ऋण ▪ सिकारी
▪ अन्ध्तर-सरकारी हवत्त ▪ उद्योग
▪ मौहरक तथा हवत्तीो नीहत ▪ वाहणज्ो
▪ हबमा ▪ आपूहतघ
▪ पुन
ुँ ी बनार ▪ पोघटन
3/7/2019 86
 बचत
सोच
बचि िथा रार्रिय पाँजु ी र्िमािण माफि ि आत्मर्िभिर, सबल र समन्ु िि अथििन्र र्िमािण ।
उद्देश्ो
• समिामल ू क आय, बचि गिे क्षमिा अर्भवर्ृ ि र बचि पररचालिको वािावरण र्िमािण गरी गाहिस्थ िथा
रार्रिय बचि अर्भवर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• रोजगारी र आय आजििका अवसर वर्ृ ि गरी बचि गिे क्षमिा वर्ृ ि गिे ।
• घरपररवार, र्िजी क्षेर र सहकारी िथा सामदु ार्यक सस्ं थालाई बचि गिि प्रोत्साहि र आकििण गिे ।
• र्वत्तीय प्रणालीको र्वकास िथा अिौपचाररक क्षेरको र्ियमि माफि ि व्यर्िगि, सस्ं थागि र वैदर्े शक
रोजगारीको बचि पररचालि गिे ।
• बचि अर्भवर्ृ ि िथा पररचालिमा अन्िर-सरकारी समन्वय िथा र्िजी, सहकारी िथा सामदु ार्यक क्षेरको
सहकायि अर्भवर्ृ ि गिे ।
 सावघनहनक खचघ
सोच
साविजर्िक खचिको कुशल र िर्िजामल ू क व्यवस्थापिद्बारा समाजवाद उन्मख ु , स्विन्र र समि
ृ अथििन्रको र्िमािण ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक खचिको र्वर्ियोजि दक्षिा, कायािन्वयि कुशलिा र र्वत्तीय अिश ु ासि कायम गरी उच्च आर्थिक वर्ृ ि
हार्सल गििु ।
रणनीहत
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहको साविजर्िक खचि प्रणाली सदृु ढ गरी दक्षिा, पारदर्शििा र जवाफदेर्हिा कायम गिे ।
• साविजर्िक खचिलाई आर्थिक िथा सामार्जक पाँजु ी र्िमािणका क्षेरमा कुशल र प्रभावकारी र्वर्ियोजि गिे ।
• संघ, प्रदेश र स्थािीय िहको र्वकासको आवश्यकिालाई सम्बोधि गिे गरी न्यायोर्चि र सन्िर्ु लि अन्िरसरकारी
र्वत्त व्यवस्थापि गिे ।
• साविजर्िक खचि प्रणालीलाई आधर्ु िक सचू िा प्रर्वर्धमा आधाररि बिाई थप पारदशी बिाउिे ।
 रानस्व
सोच
सदृु ढ, गर्िशील र प्रभावकारी राजस्व प्रणालीको र्वकास गरी समाजवाद उन्मख ु , स्विन्र र समि ृ अथििन्रको र्िमािण ।
उद्देश्ो
• लगािी, व्यवसाय िथा करदािामैरी एवम् स्वच्छ, िटस्थ र पारदशी कर प्रणालीको र्वकास िथा स्वेर्च्छक कर सहभार्गिाबाट
अर्धकिम राजस्व पररचालि गििु ।
रणनीहत
• सबै र्कर्समका आर्थिक र्क्रयाकलापलाई करको दायरामा ल्याई राजस्वको आधार फरार्कलो बिाउिे ।
• राजस्व प्रशासिको र्वस्िार िथा आधर्ु िकीकरण गरी कुशल, व्यावसार्यक र स्वच्छ बिाउिे ।
• आर्थिक र्क्रयाकलापको र्वस्िार र उत्पादिमल ू क उद्योग िथा व्यवसायको सरं क्षण र र्ियािि प्रविििमा सहजीकरण हुिेगरी कर
प्रणालीलाई लगािी िथा व्यवसायमैरी बिाउिे ।
• कर सरं चिा र करका दरमा सामर्यक सधु ार गरी कर प्रणालीलाई थप प्रगर्िशील र समन्यार्यक बिाउिे ।
• संघीय प्रणाली अिरू ु प राजस्व प्रशासिको संरचिागि र प्रणालीगि पक्षमा सधु ार गिे ।
 अन्ध्तराघहरिो हवकास सिाोता
सोच
अन्िरािर्रिय र्वकास सहायिाको प्रभावकारी पररचालिमाफि ि् र्वकास र समि
ृ अथििन्रको र्िमािण ।
उद्देश्ो
• समर्ृ िको आधारशीला र्िमािण गिि आवश्यक र्वत्तीय, मािवीय र प्रार्वर्धक स्रोि साधि पररचालिका लार्ग अन्िरािर्रिय र्वकास
सहायिाको छिौटपणू ि उपयोग गििु ।
• अन्िरािर्रिय र्वकास सहायिालाई प्रभावकारी ढंगले उपयोग गरी रार्रिय अथििन्रको उत्पादि, उत्पादकत्व िथा रोजगारी बढाउाँदै
मल ु क
ु लाई र्वकास र्वत्तमा क्रमशः आत्मर्िभिर बिाउिे ।
रणनीहत
• रार्रिय आवश्यकिा, िीर्ि िथा प्राथर्मकिाका आधारमा अर्धकार्धक प्रर्िफल पाउिे गरी अन्िरािर्रिय र्वकास सहायिाको पररचालि
गिे ।
• र्वकास सहायिा प्रभावकाररिाका लार्ग पेररस घोिणापर लगायिका उच्चस्िरीय अन्िरािर्रिय प्रर्िबििा एवम् प्रचर्लि काििु अिरू ु प
र्वकास सहायिाको पररचालि गिे ।
• संघीय संरचिाबमोर्जम र्वकास सहायिा प्रणाली रूपान्िरण गरी प्रादेर्शक सन्िल ु ि र समन्यार्यकिाको र्सिान्ि अिरू
ु प र्वकास
सहायिा उपयोग गिे ।
 सावघनहनक ऋण
सोच
साविजर्िक ऋणको प्रभावकारी उपयोगबाट सबल एवम् समि ृ अथििन्रको र्िमािण ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक ऋणको प्रभावकारी व्यवस्थापि गरी रोजगारी र्सजििा, रार्रिय पाँजु ी र्िमािण र आर्थिक वर्ृ िमा योगदाि पयु ािउिु ।
रणनीहत
• साविजर्िक ऋण व्यवस्थापि सम्बन्धी िीर्िगि, काििू ी र सरं चिागि सधु ार गिे ।
• लागि प्रभावी, र्दगो र उच्च प्रर्िफलयि
ु क्षेरमा साविजर्िक ऋण पररचालि गिे ।
• सघं ीय प्रणाली अिरुु प साविजर्िक ऋण व्यवस्थापि सम्बन्धी उपकरण िथा स्रोिको र्वर्वधीकरण गिे ।
 अन्ध्तर-सरकारी हवत्त
सोच
र्वत्तीय संघीयिा माफि ि समिामल
ू क अथििन्र र्िमािण ।
उद्देश्ो
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहलाई सवं ैधार्िक कायि र्जम्मेवारी परू ा गििका लार्ग सन्िर्ु लि र न्यायोर्चि स्रोि उपलब्ध गराउिु
• प्रदेश र स्थािीय िहको क्षमिा र अवस्थाको र्वरलेिण गरी खचिको आवश्यकिाको सम्बोधि गििु र िीिै िहको र्वत्तीय आधार
वर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• िीि िहका सरकारका एकल िथा साझा कायि र्जम्मेवारीहरू सामञ्जस्यिापणू ि ढङ्गबाट परू ा गिि साविजर्िक स्रोि व्यवस्थापि
गिे ।
• अन्िर-सरकारी र्वत्त हस्िान्िरणलाई पारदशी, अिमु ाियोगय र न्यायोर्चि बिाउिे ।
• संघ, प्रदेश र स्थािीय िहमा साविजर्िक र्वत्त व्यवस्थापि सम्बन्धी क्षमिा र्वकास गिे ।
• संघ, प्रदेश र स्थािीय िहका सरकारमा र्वत्तीय सश ु ासि कायम गिे ।
 मौहरक तथा हवत्तीो नीहत
सोच
र्दगो, गर्िशील र र्वश्वसिीय मौर्िक िथा र्वत्तीय क्षेर ।
उद्देश्ो
• मिु ास्फीर्ि र्ियन्रण, शोधिान्िर बचि एवम् र्वत्तीय स्थार्यत्व हार्सल गििु ।
• र्वत्तीय पहुचाँ अर्भवर्ृ ि गरी प्राथर्मकिा प्राप्त क्षेरमा र्वत्तीय साधिको उपलब्धिा बढाउिु ।
• भि ु ािी प्रणालीप्रर्ि र्वश्वसिीयिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• मौर्िक िथा र्वत्तीय िीर्िको प्रभावकाररिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• प्राथर्मकिाप्राप्त क्षेरिफि पयािप्त र्वत्तीय स्रोि साधि पररचालि गिे ।
• र्वत्तीय साक्षरिा अर्भवर्ृ ि गदै दगु िम िथा र्पछर्डएका क्षेरमा र्वत्तीय सेवा र्वस्िार गिे ।
• सरु र्क्षि, सक्षम र आधर्ु िक भि ु ािी प्रणालीको र्वकास गिे ।
 हबमा
सोच
सदृु ढ र र्वस्िाररि बीमा सेवाबाट जोर्खमहरूको रक्षावरण माफि ि् उत्थािशील समाज र अथििन्र र्िमािण ।
उद्देश्ो
• र्बमा क्षेरलाई प्रभावकारी, प्रर्िस्पधी र र्दगो बिाई दगु िम िथा न्यिू आय भएका वगि लगायि समाजका सबै िह र कारोबारमा
र्बमा सेवाको पहुचाँ पर्ु याउिु ।
रणनीहत
• र्बमा सेवालाई प्रभावकारी र प्रर्िस्पधी बिाउि िथा बीर्मिको हक र्हि सर्ु िर्िि गिि िीर्िगि, काििु ी र संस्थागि सधु ार गिे ।
• र्बमासम्बन्धी अन्िरािर्रिय प्रचलि, अभ्यास िथा मापदण्डको आधारमा बीमा सेवा प्रदाि गिे ।
• र्बमा सेवाको र्वस्िार गरी न्यिू आय भएका वगि लगायि सम्पणू ि िागररक एवम् क्षेरमा पहुचाँ पर्ु याउिका लार्ग उपयि ु संयन्रको
र्वकास गिे ।
 पुन
ुँ ी बनार
सोच
स्वच्छ, र प्रर्िरपधी र्धिोपर िथा वस्िु र्वर्िमय बजारमाफि ि् समर्ृ िका लार्ग रार्रिय पाँजू ी र्िमािण ।
उद्देश्ो
• र्धिोपर िथा वस्िु र्वर्िमय बजारलाई पहुचाँ योगय, स्वच्छ र र्वश्वसिीय बिाउिु ।
रणनीहत
• काििु ी, सस्ं थागि र सरं चिागि सधु ार गरी र्धिोपर िथा वस्िु र्वर्िमय बजार सञ्चालि िथा र्ियमि प्रणालीलाई अन्िरािर्रिय
स्िरको बिाउिे ।
• र्धिोपर िथा वस्िु र्वर्िमय बजारलाई स्वच्छ, प्रर्िरपधी र र्वश्वसिीय बिाउिक ु ा साथै यसको क्षेर िथा दायरा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• र्धिोपर बजारमा सािा, स्वदेशी िथा र्वदेशी संस्थागि लगािीकिािको आकििण बढाउिे ।
 सावघनहनक सस्ं थान
सोच
सबल, प्रर्िस्पधी र र्दगो साविजर्िक सस्ं थाि माफि ि आत्मर्िभिर र समाजवाद उन्मख
ु अथििन्र र्िमािण ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक सस्ं थािको स्थापिा, सञ्चालि र व्यवस्थापि प्रणालीमा सधु ार गरी गणु स्िरीय वस्िु िथा सेवाको
उत्पादि, र्विरण र उपभोगमा िागररकको पहचुाँ स्थार्पि गििु ।
रणनीहत
• आवश्यकिा र उपादेयिाका आधारमा सघं ीय प्रणाली बमोर्जम साविजर्िक सस्ं थािको पिु संरचिा, स्थापिा र
र्वर्िवेश गिे ।
• काििु ी िथा सस्ं थागि सधु ार र आधर्ु िकीकरण गरी साविजर्िक सस्ं थािको सञ्चालि, व्यवस्थापि र
र्ियमिलाई प्रभावकारी बिाउिे ।
 सावघनहनक हननी साझेदारी
सोच
साविजर्िक र्िजी साझेदारीको माध्यमद्वारा उत्पादिशील र रोजगारमल ू क आर्थिक वर्ृ ि ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक र्िजी साझेदारीलाई प्रोत्साहि गरी पवू ािधार र सेवाका क्षेरमा साविजर्िक र्िजी साझेदारी अर्भवर्ृ ि गिे ।
रणनीहत
• साविजर्िक र्िजी साझेदारीका लार्ग िीर्ि, काििु र सस्ं थागि सरं चिाको प्रबन्ध गिे ।
• िीि िहका सरकारबाट साविजर्िक र्िजी साझेदारी प्रवििि गरी लगािीको वर्ृ ि गिि लगािीमैरी वािावरण र लगािीको
सरु क्षाको प्रत्याभर्ू ि गिे ।
• साविजर्िक र्िजी साझेदारीमा स्वदेशी पाँजु ी पररचालिलाई प्रोत्साहि गिे ।
• रार्रिय आयोजिा बैंकबाट साविजर्िक र्िजी साझेदारीका आयोजिा कायािन्वयिमा प्राथर्मकिा र्दिे ।
 वैदेहशक लगानी
सोच
वैदर्े शक लगािी पररचालिमाफि ि प्रर्िस्पधी एवम् गर्िशील रार्रिय अथििन्र र्िमािण ।
उद्देश्ो
• िेपाल र्भर्रिे प्रत्यक्ष वैदर्े शक लगािीलाई उच्च र र्दगो बिाउिे ।
• वैदर्े शक लगािीको माध्यमबाट पाँजू ी, प्रर्वर्ध, प्रार्वर्धक सीप िथा व्यवस्थापकीय कौशल र्भत्र्याउिे।
• उपयोगमा िआएका प्राकृर्िक सोिको उपयोग र पवू ािधार र्वकास गिे ।
रणनीहत
• प्रत्यक्ष वैदर्े शक लगािी आकर्ििि गिि आवश्यक काििू ी, सरं चिागि िथा प्रर्क्रयागि सधु ार िथा सरलीकरण गरी लगािीमैरी
वािावरण र्सजििा गिे ।
• िल ु िात्मक लाभ, उत्पादिमल ू क िथा रोजगारमल ू क क्षेरमा लगािी आकर्ििि गिे ।
• स्थािीय स्रोि, साधि र सीपको उपयोग र प्रादेर्शक सन्िल ु ि कायम हुिेगरी प्राथर्मकिाका क्षेरमा वैदर्े शक लगािी पररचालि गिे ।
• र्वदेशी लगािी पररचालिको लार्ग आर्थिक कुटिीर्िलाई उपयोग गिे ।
• लगािीको प्रवेश, अिमु र्ि, सच ं ालि, बर्हगिमि सम्मका सेवा र सर्ु वधा सरल र सहज िररकाले एकै स्थािबाट उपलब्ध गराउिे ।
 हवप्रेर्ण
सोच
र्वप्रेिण आयको र्दगो र उत्पादिमल
ू क उपयोगबाट गररबी र्िवारण र आर्थिक समर्ृ ि ।
उद्देश्ो
• र्वप्रेिण आयलाई अर्धकिम बचि गरी उत्पादिशील क्षेरमा लगािी वर्ृ ि गििु ।
• र्वप्रेिण आयलाई औपचाररक बैंर्कङ प्रणालीमाफि ि् र्भत्र्याउिु ।
रणनीहत
• र्वप्रेिण आयको महत्तम बचि गरी पजाँु ी र्िमािण गिि िीर्िगि िथा सस्ं थागि व्यवस्था गरी प्रविििात्मक िथा
सचेििामल ू क कायिहरू गिे ।
• र्वप्रेिणलाई औपचाररक बैंर्कङ प्रणालीमाफि ि् र्भत्र्याई पजाँु ीको उपलब्धिा बढाउिे ।
3/7/2019 99
 सिकारी
सोच
आर्थिक समर्ृ ि र सामार्जक रूपान्िरणका लार्ग गणु ात्मक सहकाररिा ।
उद्देश्ो
• सहकारीमाफि ि् र्वपन्ि वगिलाई आर्थिक िथा सामार्जक सशिीकरणको प्रर्क्रयामा सहभागी गराउिु ।
• सहकारी मल्ू य र र्सिान्िको अिसु रण िथा पारस्पाररकिा र स्वावलम्बिको सस्ं कार र्वकास गििु ।
• सहकारी सस्ं थामा सश ु ासि कायम गििु ।
• हाल सञ्चालिमा रहेका वा ियााँ गठि हुिे र्वर्भन्ि कृर्ि िथा दगु ध सहकारीहरुलाई बहुउत्पादि, प्रशोधि िथा बजारीकरणिफि
उन्मख
ु गराउि िी संस्थाको संस्थागि क्षमिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
 सिकारी ...
रणनीहत
• सहकारीको माध्यमबाट र्वपन्ि वगिका सदस्यको संलगििामा सञ्चालि हुिे व्यावसार्यक आयोजिालाई र्वत्तीय एवम्
प्रार्वर्धक सहयोग उपलब्ध गराउिे ।
• सहकारी क्षेरको प्रविििका लार्ग िीर्िगि र सस्ं थागि प्रवन्ध मजबिू बिाउिे ।
• सहकारी सस्ं थाको सघििालाई उत्पादिशील क्षेरमा के र्न्िि गिि प्रोत्साहि गिे ।
• सहकारी संघसंस्थाको क्षमिा अर्भवर्ृ िका लार्ग सहकारी र्शक्षा, िेित्ृ व र्वकास एवम् व्यवस्थापि िार्लमलाई व्यापक
िल्ु याउिे ।
• सहकारी क्षेरको प्रभावकारी र्ियमिका लार्ग एकीकृि अिगु मि प्रणालीको र्वकास गिे ।
• बहुउद्देश्यीय िथा अन्य सहकारी सघं /सस्ं था, कृिक समहू , व्यावसार्यक फमिको सल ं गििामा पशपु ालि लगायिका अन्य
माध्यमबाट बायोगयास प्लान्टको स्थापिा, सञ्चालि िथा उत्पार्दि वस्िक ु ो प्रयोगको लार्ग अिदु ािको व्यवस्था गिे ।
सोच
उद्योग
आर्थिक समर्ृ िका लार्ग र्दगो, रोजगारमल ू क र उच्च प्रर्िफलयिु औद्योर्गक र्वकास ।
उद्देश्ो
• औद्योर्गक उत्पादि वर्ृ ि गरी कुल गाहिस्थ उत्पादिमा उद्योग क्षेरको योगदाि बढाउिु ।
• उद्योगको प्रर्िस्पधाित्मक क्षमिा वर्ृ ि गरी आयाि प्रर्िस्थापि र र्ियािि वर्ृ ि गििु ।
• लगािीमैरी वािावरण र्सजििा गरी उद्योग क्षेरमा स्वदेशी र वैदर्े शक लगािी बढाउाँदै रोजगारीका अवसर र्सजििा गििु ।
रणनीहत
• औद्योर्गक क्षेरको र्वकासका लार्ग िीर्िगि, काििू ी र सस्ं थागि सधु ार गिे ।
• लगािीमैरी वािावरण ियार गिि प्रर्वर्ध प्रयोग, एकद्वार प्रणालीको र्वकास र औद्योर्गक पवू ािधार र्वकास र्िमािण गिे ।
• उद्योग क्षेरलाई अन्य उत्पादिमल ू क क्षेरको अन्िरसम्बन्धको आधारमा र्वकास र र्वस्िार गिे ।
• खािी िथा खर्िजजन्य उद्योगको लागि प्रभावी र िल ु िात्मक लाभका आधारमा र्वकास गिे ।
• प्रर्िस्पधी क्षमिा र िलु िात्मक लाभ भएका स्वदेशी कच्चा पदाथिमा आधाररि उद्योगमा साविजर्िक-र्िजी-सहकारी
साझेदारीमा लगािी पररचालि गदै आयाि प्रर्िस्थापिमा जोड र्दिे ।
• उद्योग धन्दाको र्वकास र र्वस्िारका लार्ग क्षमिा र्वकास, र्वत्तीय पहुचाँ र प्रविििात्मक उपाय अवलम्बि गिे ।
 वाहणज्ो
सोच
आयाि व्यवस्थापि, र्ियािि प्रवििि र आर्थिक समर्ृ िका लार्ग व्यापार सन्िल
ु ि।
उद्देश्ो
• खाद्यान्ि िथा आधारभिू उपभोगका वस्िहु रू िथा िल ु िात्मक लाभका र्ियाििजन्य वस्िु िथा सेवाको उत्पादि वर्ृ ि गििु ।
• आन्िररक िथा अन्िरािर्रिय व्यापार लागि कम गििु ।
• िेपाली वस्िु िथा सेवाको अन्िरािर्रिय मल्ू य श्रख
ंृ लामा आबििा अर्भवर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• खाद्यान्ि िथा आधारभिू उपभोगका र िल ु िात्मक लाभ र प्रर्िस्पधी क्षमिा भएका वस्िु िथा सेवाहरूको पर्हचाि, र्वकास,
र्वर्वधीकरण िथा उत्पादि र उत्पादकत्व अर्भवर्ृ ि गरी आयाि व्यवस्थापि िथा र्ियािि प्रवििि गिे ।
• व्यापारजन्य प्रर्वर्ध र पवू ािधारको र्वकास र उपयोग, सचू िा प्रर्वर्धको प्रयोग एवम् र्वस्िार, सश ु ासि र प्रभावकारी र्ियमि,
व्यापार सहजीकरण र संस्थागि सदृु ढीकरण गरी आन्िररक िथा अन्िरािर्रिय व्यापार लागि कम गिे ।
• व्यापार सम्बि बौर्िक सम्पर्त्त सम्बन्धी अर्धकारको अन्िरािर्रिय बजारमा सरं क्षण र प्रवििि गिे ।
• आर्थिक कुटिीर्िलाई सदृु ढ िल्ु याउाँदै व्यापार सम्बि र्द्वपक्षीय, क्षेरीय र बहुपक्षीय संयन्रको माध्यमबाट व्यापारजन्य क्षमिा
बढाउाँदै अन्िरािर्रिय मल्ू य श्रख
ंृ लामा आवििा र िेपाली सामािको बजार र्वस्िार गिे ।
सोच
आपूहतघ
प्रभावकारी, सहज, स्वचार्लि र र्जम्मेवार आपर्ू िि प्रणाली िथा उपभोिा हकको संरक्षण ।
उद्देश्ो
• उपभोगय वस्ि,ु अत्यावश्यक वस्िु िथा सेवा, अत्यावश्यक औिधी िथा उपकरण, पेिोर्लयम पदाथि लगायि वस्िु िथा सेवाको
देशव्यापी सविसल
ु भ आपर्ू िि सर्ु िर्िि गििु ।
• बजार प्रणालीलाई स्वच्छ, प्रर्िस्पधी र उपभोिाप्रर्ि र्जम्मेवार बिाउिु ।
रणनीहत
• आपर्ू िि व्यवस्था, प्रर्िस्पधाि प्रवििि र उपभोिा र्हिसाँग सम्बर्न्धि िीर्ि, ऐि काििु को प्रभावकारी कायािन्वयि गिे ।
• आपर्ू िि व्यवस्थामा सल ं गि सस्ं थािको सस्ं थागि िथा सरं चिागि सदृु ढीकरण गिे ।
• आपर्ू िि अिगु मि प्रणालीको र्वकास गरी प्रभावकारी कायािन्वयि गिे ।
• आधारभिू आवश्यकिा िथा अत्यावश्यक वस्िु लगायिका सबै वस्िु िथा सेवाको बजारमा उपलब्धिा, गणु स्िर, मल्ू य र
आपर्ू ििमा पारदर्शििा कायम गरी कृर्रम अवरोध र अभावको अन्त्य गिे ।
 पोघटन
सोच
आर्थिक समर्ृ िको एक अग्रणी संवाहकको रूपमा पयिटि क्षेर ।
उद्देश्ो
• िेपाललाई गणु स्िरीय, पयािपयिटि अिक ु ू ल, आकििक, सरु र्क्षि,र प्रमख
ु पयिटकीय गन्िव्य (Regional Hub) को रूपमा स्थार्पि गििु ।
• पयिटकीय गन्िव्यस्थल िथा उपजमा र्वर्वधीकरण गरी पयिटि क्षेरको अथििन्रमा योगदाि वर्ृ ि गििु ।
• पयिटकीय क्षेरबाट प्राप्त लाभ जिस्िरमा पर्ु याउिु ।
रणनीहत
• र्छमेकी मल ु क
ु िथा प्रमख ु पयिटि बजारमा िेपाली पयिटिको व्यापक प्रचारप्रसार र प्रवििि गिे ।
• पयिटिको संभाविा बोके का र्शक्षा, स्वास््य, खेलकूद जस्िा क्षेर समेटेर एकीकृि पयिटि र्वकास गिे ।
• स्वदेशी िथा र्वदेशी लगािी प्रोत्सार्हि गदै साविजर्िक-र्िजी-सहकारी साझेदारीको अवधारणा अिरू ु प पयिटि पवू ािधारको र्वकास,
बजारीकरण र प्रवििि गिे ।
• पयिटकीय गन्िव्यस्थलको पर्हचाि, र्वकास िथा र्वर्वधीकरण गिि प्रदेश र स्थािीय िहले अग्रणी रूपमा र्िजी क्षेरसाँग सहकायि गिे ।
• पयिटकीय उपजलाई मल्ू य श्रङृ ् खलामा आबि गरी स्थािीय स्िरसम्म यस क्षेरको लाभ र्विरण गिे ।
 कृहर्, वन तथा प्राकृहतक स्रोत क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 106
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ कृहर् हवकास
▪ खाद्य सरु क्षा तथा पोर्ण
▪ हसच ं ाई
▪ र्ूहम व्ोवस्था
▪ नलस्रोत
▪ वन, नैहवक हवहवधता तथा नलाधार

3/7/2019 107
 कृहर् हवकास
सोच
खाद्य र पोिण सरु क्षा िथा खाद्य सप्रं भिु ा सर्हिको र्दगो प्रर्िरपधी एवं समि
ृ कृर्ि अथििन्र ।
उद्देश्ो
• कृर्ि क्षेरको उत्पादि िथा उत्पादकत्वको वर्ृ ि गरी खाद्य िथा पोिण सरु क्षा सर्ु िर्िि गिे।
• कृर्िमा आधाररि उद्योगको र्वकास गरी रोजगारी र आम्दािी वर्ृ ि गिे।
• व्यवसार्यकरण िथा प्रर्िस्पधाित्मक क्षमिा र्वकास गरी कृर्ि क्षेरको व्यापार सन्िल ु ि गिे।
रणनीहत
• सघं , प्रदेश र स्थािीय सरकार िथा सम्बर्न्धि सरोकारवालासगं को समन्वय िथा सहकायिमा कृर्ि सम्बन्धी िीर्ि, काििू िथा
योजिा र्िमािण गरी कृर्िको उत्पादि र उत्पादकत्व वर्ृ ि गिे ।
• कृर्ि क्षेरको उत्पादकत्व वर्ृ ि गिि र्शक्षा, अिसु न्धाि र प्रसार पिर्िलाई एकीकृि गदै प्रभावकारी बिाउिे र गणु स्िरीय उत्पादि
सामग्री िथा सेवाको उपलब्धिाको सर्ु िर्श्चििा गिे ।
 कृहर् हवकास ...
• कृर्िमा क्षेरको लगािी वर्ृ िको उर्चि वािावरण र्सजििा गिि िीर्ि िथा संरचिागि सधु ार र कायिक्रमगि
सहयोग िथा सहजीकरण गिे।
• कर्ि पवू ािधारहरुको र्वकास, बजार सचू िा प्रणालीको स्थापिा, सािा िथा मझौला कृर्ि उद्यमशीलिाको
र्वकास, खाद्य स्वच्छिा िथा गणु स्िरको अर्भवर्ृ ि गदै प्रर्िस्पधाित्मक क्षमिा वर्ृ ि गिे ।
• स्थािीय सम्भाव्यिाको आधारमा उत्पादिशील कृिकहरुको प्रार्वर्धक, व्यावसार्यक िथा सस्ं थागि
क्षमिा अर्भवर्ृ िका साथै उिीहरुको अर्धकार सर्ु िर्िि गदै उत्पादि र बजारीकरणलाई िाफामल
ू क
बिाउिे ।
• िल
ु िात्मक लाभ एवं उच्च मल्ू य बाली िथा वस्िहु रुको बजारीकरण गरर र्ियािि प्रवििि गिे ।
• जलवायु पररवििि र प्रकोपबाट पिे िकारात्मक असर न्यिू ीकरण गदै जलवायु अिक
ु ू लि िथा
उत्थािशील हुिे खालका कृर्ि प्रर्वर्धको र्वकास र र्वस्िार गिे ।
 खाद्य सरु क्षा तथा पोर्ण
सोच
खाद्य सम्प्रभिु ा, र्दगो खाद्य िथा पोिण सरु क्षा सर्हिको भोकमरीमि ु समाज।
उद्देश्ो
• खाद्य असरु क्षा िथा पोिणको जोर्खममा रहेका क्षेर र समहू को आधारभिू खाद्य उपलव्धिा सर्ु िर्श्चि गिे ।
• कृर्ि िथा गैह्र कृर्िजन्य उद्यम माफि ि आयआजििमा सधु ार गरी खाद्यमा पहचाँ वर्ृ ि गिे ।
• खाद्यवस्िक ु ो स्वच्छिा अर्भवर्ृ ि गदै गणु स्िरयिु खाद्यवस्िक
ु ो र्विरण प्रणालीमा सधु ार गिे ।
रणनीहत
• सघं , प्रदेश िथा स्थािीय िहमा खाद्य िथा पोिण असरु र्क्षि क्षेर र समहू मा ि्यमा आधाररि एकीकृि योजिा सर्हि खाद्य
सङ्कट समाधाि गिि आवश्यक व्यवस्था र्मलाउिे ।
• कृर्ि जैर्वक र्वर्वधिाको संरक्षण, संबििि र सदपु योग, जलवायु पररवििि अिक ु ु लि प्रर्वर्धको र्वकास र र्वस्िार गरी खाद्य
वस्िकु ो उपलब्धिा, उपयोगमा र्स्थरिा र प्रबििि कायम गरी खाद्य िथा पोिण सरु क्षा सर्ु िर्श्चि गिे ।
 खाद्य सरु क्षा तथा पोर्ण ...
• रै थािे लगायि खाद्यबाली िथा पशपु न्छीको सरं क्षण, प्रबििि र प्रचार प्रसार गदै समदु ायको पोिण अवस्था सधु ारका लार्ग
खािपािको बािी ब्यवहारमा सधु ार ल्याउिे ।
• गैह्र कृर्िमा आवि िागररकका लार्ग आय आजिि बढाई खाद्यमा पहचाँ बढाउिे ।
• र्विरण प्रणाली व्यवर्स्थि गििका लार्ग िीिै िहका सरकारको समन्वयात्मक सञ्जालको र्वकास गदै खाद्य आवश्यकिालाई
परू ा गिि सबै प्रदेश िथा स्थािीय स्िरमा जगेडा भण्डारको ब्यवस्था गिे
• सघं , प्रदेश िथा स्थािीय िहमा खाद्य िथा पोिण र्स्थर्ि एवं खाद्यवस्िक
ु ो गणु स्िर र स्वच्छिा सर्ु िर्श्चि गिि र्ियमि प्रणाली
र्वकास िथा संस्थागि गिे ।
 हसच
ं ाई
सोच
र्दगो एवम् भरपदो र्सच ं ाइ सर्ु वधा उपलव्ध गराई कृर्ि उत्पादि र उत्पादकत्व वर्ृ िमा योगदाि।
उद्देश्ो
• उपयि ु प्रर्वर्धमाफि ि् थप कृर्ियोगय भर्ू ममा र्संचाइ सेवा र्वस्िार गि।िु
• ठुला, जलाशययि ु िथा जलस्थान्िरण बहुउद्देश्यीय आयोजिाको र्वकास गरी कृर्ियोगय भर्ु ममा विै भरी भरपदो रूपमा
र्सच
ं ाइ सर्ु वधा उपलब्ध गराउि।ु
• सम्पन्ि र्सचं ाइ प्रणलीको ममििसभं ार एवम् व्यवस्थापिलाई सदृु ढ िल्ु याई र्दगोपि बढाउि।ु
रणनीहत
• र्सच
ं ाइ र्वकासको गरुु योजिा र कृर्ि र्वकास रणिीर्ि अिसु ार जलवायु पररवििि अिक ु ु लि हुिे गरी र्सच
ं ाइ योजिाहरुको
र्वकास एवम् र्वस्िार गिे।
• ियााँ प्रर्वर्धमा आधाररि र्सच
ं ाइको र्वकास गििक
ु ा साथै र्सच
ं ाइ दक्षिा वर्ृ ि गिे।
 हसच
ं ाई ...
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहको समन्वय र सहकायिमा र्सचं ाई प्रणालीको र्वकास गिे िथा बाह्रै मर्हिा र्संचाइ
सेवा उपलब्ध गराउिका लार्ग ठूला बहुउद्देश्यीय, अन्िर जलाधार र जलाशययि ु आयोजिालाई
प्राथर्मकिाका साथ अर्घ बढाउिे।
• भर्ू मगि र्सच
ं ाइ योजिाको र्वस्िार सर्हि उपयोगमा जोड र्दिे।
• र्सचं ाइ प्रणालीको ममिि सम्भार एवम् र्दगो व्यवस्थापिका लार्ग श्रोिसर्हि उपभोिा सहभार्गिा सर्ु िर्िि
गिे।
• र्िर्िगि सधु ार एवम् र्वद्यमाि सस्ं थागि सरं चिाको क्षमिा र सगं लगि जिशर्िको दक्षिा अर्भवर्ृ ि गिे।
 र्ूहम व्ोवस्था
सोच
समन्यार्यक, उत्पादिमख
ु ी र र्दगो भर्ू म व्यवस्था ।
उद्देश्ो
• भर्ू मको समर्ु चि उपयोग माफि ि उत्पादि वर्ृ ि र यसबाट प्राप्त लाभको समन्यार्यक र्विरण सर्ु िर्श्चि गििु ।
• योजिा िजिमु ा र र्वकास र्िमािणको लार्ग आवश्यक शि ु एवं र्वश्वसिीय िापिक्सा र भौगोर्लक सचू िा सविसल ु भ बिाउिु ।
• भर्ू म व्यवस्थालाई आधर्ु िक प्रर्वर्धयि
ु , सरल, र पारदशी बिाउिु ।
रणनीहत
• भउू पयोग िीर्ि बमोर्जम क्षमिा उपयि
ु िा र आवश्यकिाको आधारमा भर्ू मको वगीकरण िथा उपयोग सर्ु िर्िि गरी उत्पादि
वर्ृ ि गिे ।
• भर्ू मर्हि दर्लि, कृिक, सक ु ु म्बासी, मोही िथा गठु ी र्कसाि, अव्यवर्स्थि बसोबासी लगायि सीमान्िीकृि वगिको भर्ू ममार्थको
अर्धकार र पहुचाँ सर्ु िर्िि गिे ।
 र्ूहम व्ोवस्था ...
• आधर्ु िक प्रर्वर्धमा आधाररि िापिक्साका आधारभिू पवू ािधारहरु ियार गिे र शि
ु िथा र्बश्वसिीय भ-ू सचू िा संकलि गिे ।
• भौगोर्लक सचू िा पवू ािधारको अवधारणा बमोर्जम आधारभिू भौगोर्लक सचू िा िथा र्वर्भन्ि क्षेरका र्वियगि सचू िा ियार
गरी उपलब्ध गराउिे ।
• र्कत्ता िापी हुि बााँकी रहेका भ-ू भागमा िापिक्सा गरी सम्पणू ि जमीिलाई जगगा प्रशासि प्रणालीमा आवि गिे र सरकारी,
साविजर्िक, सामदु ार्यक िथा गठु ी जगगाको र्बस्ििृ अर्भलेख ियार गरी सरं क्षण गिे ।
• वैज्ञार्िक सचू कका आधारमा अचल सम्पत्तीको वस्िपु रक मल्ू याङ्कि गिे प्रणाली स्थापिा गिे र सबै सरोकारवालाहरुले सोही
मल्ू याङ्कि प्रयोग गििपु िे ब्यबस्था गिे ।
• आधर्ु िक प्रर्वर्धमा आधाररि भर्ू म सम्बन्धी अर्भलेखहरुको व्यवर्स्थि भण्डारण गिे र जगगा प्रशासि सेवालाई सहज, सरल,
र्वश्वसिीय र पारदशी बिाउिे ।
 नलस्रोत
सोच
जलस्रोिको र्दगो उपयोगबाट समि ृ िेपाल र्िमािणमा योगदाि ।
उद्देश्ो
• जलस्रोिको बहुआयार्मक िथा समन्यायीक उपयोगमाफि ि् आर्थिक, सामार्जक र वािावरणीय क्षेरको र्वकास गििु ।
• जलाधार व्यवस्थापि िथा जलउत्पन्ि र्वपद् न्यिू ीकरण एवम् व्यवस्थापिबाट आर्थिक िथा सामार्जक क्षिी न्यिू ीकरण गििु ।
रणनीहत
• जलस्रोिको बहुआयार्मक िथा समन्वयात्मक र्वकासको लार्ग िीर्िगि िथा संरचिागि सधु ार गिे ।
• अन्िरदेर्शय िदीको र्िपक्षीय लाभ हुिे गरी व्यवस्थापिमा जोड र्दिे ।
• जलस्रोिसम्वन्धी अिसु न्धाि र र्वकासलाई गर्िर्शल विाउि आवश्यक पिे पवू ािधार र क्षमिाको र्वकास र र्वर्भन्ि
अिसु न्धािमलू क संस्था र र्वश्वर्वद्यालयसाँग सहकायि गदै यस क्षेरको अध्ययि अिसु न्धाि कायिलाई प्रभावकारी बिाउिे ।
• जलाधार व्यवस्थापिलाई प्रभावकारी बिाउिक ु ो साथै बाढी पर्हरोजन्य र्वपदक
् ो र्दगो एवम् भरपदो व्यवस्थापिका लार्ग
सरं चिागि िथा गैरसरं चिागि प्रर्वर्धको उपयोग र जिचेििा अर्भवर्ृ िका कायि गिे ।
 वन, नैहवक हवहवधता तथा नलाधार
सोच
वि क्षेरको र्दगो व्यवस्थापिवाट समर्ृ ि र सख ु मा योगदाि ।
उद्देश्ो
• वि, जैर्वक र्वर्वधिा िथा जलाधार सम्पदाको उत्पादकत्व, उत्पादि र वािावरणीय सेवामा अर्भवर्ृ ि गिि।ु
• वि, जैर्वक र्वर्वधिा र जलाधारको सरं क्षण, पिु स्थािपिा र र्दगो उपयोग गििु ।
• वि, जैर्वक र्वर्वधिा िथा जलाधार सम्पदाबाट प्राप्त लाभको न्यायोर्चि र्विरण गििु ।
• वि, जैर्वक र्वर्वधिा िथा जलाधार क्षेरमा अध्ययि, अिसु न्धािलाई प्रवद्दिि गरी विमा आधाररि उद्यम र्वकासमा
उपयोग गििु ।
रणनीहत
• वि क्षेरको पणू ि क्षमिाको उपयोग हुिे गरी सहभार्गिामल ू क व्यवस्थापि र प्रकृर्िमा आधाररि पयिटिको
र्वकासवाट वस्िु र सेवाको र्वस्िार र र्वर्वधीकरण गिे ।
• वि, विस्पर्ि, वन्यजन्िु िथा जैर्वक र्वर्वधिाको भपू ररर्धस्िर र एकीकृि रुपमा सरं क्षण र व्यवस्थापि गिे ।
 वन, नैहवक हवहवधता तथा नलाधार ...
• भौर्िक पवू ािधार र्वकासका लार्ग वि क्षेरको उपयोग गदाि एकीकृि प्रणालीको अवलम्बि गिे र यसको
संरक्षण र र्वकासमा एकीकृि सोच बिाउिे।
• िदी प्रणालीमा आधाररि एकीकृि जलाधार व्यवस्थापि गिे ।
• वि, जैर्वक र्वर्वधिा िथा जलाधार व्यवस्थापिमा लैंर्गक समाििा िथा सामार्जक समावेशीकरणलाई
सस्ं थागि गरी यस क्षेरबाट प्राप्त लाभको न्यायोर्चि र्विरण गिे।
• अिसु न्धाि र्िकाय, र्वश्वर्वद्यालय र गैर सरकारी सस्ं थाबीच समन्वय िथा सहकायि गरी शोध, अध्ययि,
अिसु न्धाि, जिचेििा र क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे
• वि क्षेरको र्दगो व्यवस्थापिका लार्ग संघ, प्रदेश र स्थािीय िहबीच समन्वय गरी आवश्यक काििु
र्िमािण र कायािन्वयि गिे।
 सामाहनक क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 119
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ हशक्षा ▪ बालबाहलका तथा हकशोरहकशोरी
▪ स्वास््ो ▪ ज्ोेष्ठ नागररक
▪ ननसख ं ोा तथा बसाइसराई ▪ अपाङ््गता र्एका व्ोहििरू
▪ खानेपानी तथा सरसफाई ▪ खेलकूद
▪ ोुवा ▪ सामाहनक सरु क्षा तथा सरं क्षण
▪ लैङ््हगक समानता तथा महिला
सशिीकरण

3/7/2019 120
सोच
हशक्षा
सामार्जक आर्थिक रुपान्िरणका लार्ग मािव संसाधिको र्वकास ।
उद्देश्ो
• सबै बालबार्लकालाई प्रारर्म्भक बालर्शक्षाको अिभु व सर्हि आधारभिू र्शक्षा अर्िवायि िथा र्िःशल्ु क र माध्यर्मक र्शक्षामा
र्िःशल्ु क पहुचाँ सर्ु िर्िि गरी र्शक्षालाई गणु स्िरीय, जीविोपयोगी र प्रर्वर्धमैरी बिाउिु ।
• प्रार्वर्धक र्शक्षा िथा व्यावसार्यक र्सप र्वकासमा समावेशी र समिामल ू क पहुचाँ र्वस्िार र गणु स्िर सर्ु ििि गििु ।
• पहुचाँ र गणु स्िर अर्भवर्ृ ि गरी उच्च र्शक्षालाई वैज्ञार्िक, िवप्रविििात्मक, अिसु न्धािात्मक, प्रर्वर्धमैरी, रोजगारमल ू क
बिाउदै ज्ञािमा आधाररि समाज र अथििन्र र्िमािण गििु ।
• सबै िागररकका लार्ग जीविपयिन्ि र्शक्षाको अवसर सर्ु िर्िि गििु ।
• संघीय संरचिा अिरू ु प सबै िहका शैर्क्षक-प्रशासर्िक र्िकाय र र्शक्षण संस्थामा सश ु ासि कायम गििु ।
 रणनीहत
• एक विि अवर्धको प्रारर्म्भक बाल र्वकास िथा र्शक्षा कायिक्रमलाई र्वद्यालय र्शक्षाको अर्भन्ि अङ्गको रूपमा र्वकास गरी यसलाई सबै
बालबार्लकाका लार्ग अर्िवायि गिे ।
• अर्िवायि िथा र्िःशल्ु क र्शक्षाको मापदण्डको आधारमा र्वद्यालय र्शक्षामा समिामल ू क पहुचाँ सर्ु िर्िि गिि सरकारका सबै िहलाई
क्षमिावाि र जवाफदेही बिाउिे ।
• र्वद्यालय र्शक्षामा गणु स्िर मापदण्ड र प्रत्यायि प्रणाली (Accreditation System) र्वकास गरी र्वद्यालयमा समाि गणु स्िर कायम गिे ।
• मािव संसाधि, पवू ािधार िथा प्रर्वर्धको र्वकास र जीविोपयोगी ज्ञाि र सीपमा आधाररि पाठ्यक्रम माफि ि् सबै िहको र्शक्षामा गणु स्िर
सर्ु िर्िि गिे ।
• र्िजी लगािीका र्वद्यालयको प्रभावकारी र्ियमि गिे व्यवस्था र्मलाई िाफामल ु कबाट सेवामल ु कमा रुपान्िरण गिे ।
• यवु ाका लार्ग स्थािीय िहमै प्रार्वर्धक र्शक्षा िथा व्यावसार्यक सीप र्वकासको अवसर र पहुचाँ सर्ु िर्िि गिि व्यापक रुपमा प्रार्वर्धक
िथा व्यावसार्यक र्शक्षा र िार्लम कायिक्रमको र्वस्िार गिे ।
• र्सकाइका सबै र्वर्ध र मागिहरू खल ु ा गदै रार्रिय योगयिा प्रणाली (National Qualifications System) को माध्यमबाट साधारण
र्शक्षा, प्रार्वर्धक र्शक्षा िथा व्यवसार्यक सीप र्वकासको गर्िशीलिा (Mobility) र पारगम्यिा (Permeability) को र्सिान्िको
आधारमा र्शक्षा, िार्लम, सीप र र्सकाइको योगयिा र्िधािरण गिे ।
• उच्च स्िरको प्रार्वर्धक जिशर्ि उत्पादि गिि उच्च र्शक्षा प्रदायक र्शक्षण सस्ं थालाई प्रर्िस्पधी एवम् िर्िजामख ु ी बिाउिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• र्शक्षण पेशामा दक्ष जिशर्ि उत्पादिका लार्ग र्वश्वर्वद्यालय अन्िगििका संकायहरु िथा र्शक्षण िार्लम प्रदायक संस्थाको
पिु संरचिा गिे ।
• ज्ञािमा आधाररि अथििन्रमा टेवा पर्ु याउि सक्िे जिशर्ि उत्पादि गिि िथा रोजगार प्रवििि गिि िवीििम खोज र
अिसु न्धािमा आधाररि उच्च र्शक्षाको र्वकास गिि िर्िजामा आधाररि लगािी पिर्ि र्वकास गिे
• ज्ञािको स्थािान्िरण र र्वकासका लार्ग उच्च र्शक्षा प्रदायक र्वश्वर्वद्यालय िथा र्शक्षण सस्ं थाहरूलाई प्रर्वर्धमैरी र्सकाइ
के न्िको रूपमा र्वकास गदै गणु स्िर सर्ु िर्िििा एवम् प्रत्यायि प्रणाली (Quality Assurance and Accreditation
System) लाई सदृु ढ, सबल एवं अर्िवायि बिाउिे ।
• अिौपचाररक र्शक्षा िथा वैकर्ल्पक र्सकाइ माफि ि् र्सके का ज्ञाि िथा सीपलाई आयमल ू क कायिक्रमसाँग आवि गरी जीवि
पयिन्ि र्सकाइलाई सर्ु िर्िि गिे ।
• परम्परागि र स्थािीय ज्ञाि, सीप र प्रर्वर्धको सम्वििि र सरं क्षण गदै वैज्ञार्िक खोज र अिसु न्धािबाट प्रर्िपार्दि िवीििम
प्रर्वर्धलाई मल
ु क
ु को समग्र र्वकास प्रर्क्रयामा उपयोग गिे ।
• सरं चिा िथा काििु ी आधार ियार गरी सश ु ासि, पारदर्शििा र जवाफदेहीिा कायम गिि र्शक्षा र र्वज्ञाि िथा प्रर्वर्ध सम्वि सबै
िह र र्िकायलाई िोर्कएको कायि सम्पादि र उपलर्व्ध प्रर्ि र्जम्मेवार बिाउिे ।
 स्वास््ो
सोच
स्वस्थ, उत्पादिशील, र्जम्मेवार र सख ु ी िागररक ।
उद्देश्ो
• संघ, प्रदेश र स्थािीय िहमा सबै र्कर्समका स्वास््य सेवाहरुको सन्िर्ु लि र्वकास र र्वस्िार गिि।ु
• सविसल ु भ र गणु स्िरीय स्वास््य सेवाको लार्ग सरकारको उत्तरदार्यत्व र प्रभाबकारी र्ियमि अर्भवर्ृ ि गदै रोग र्ियन्रणलाई थप
प्रभावकारी बिाउिु ।
• बहुक्षेरीय समन्वय िथा साझेदारी सर्हि स्वास््य सेवामा िागररकको पहुचाँ िथा उपभोग बढाई सेवा प्रदायक र सेवाग्राहीलाई थप
र्जम्मेवार बिाउदै स्वस्थ जीविशैली प्रवििि गििु ।
रणनीहत
• प्रर्िकारात्मक, प्रबधििात्मक, उपचारात्मक, पिु स्थािपिात्मक िथा प्रशामक (Palliative Care) लगायिका आधारभिू देर्ख
र्वर्शर्ष्टकृि र गणु स्िरीय स्वास््य सेवामा सवै िागररकको पाँहुच सर्ु िर्िि गिे ।
• आयवु ेद, प्राकृर्िक र्चर्कत्सा, होर्मयोप्याथी िथा अन्य र्चर्कत्सा पिर्िहरुको योजिावि र्वकास र र्वस्िार गिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• जीविपथको अवधारणा (Life Course Approach) अिरुु प सबै उमेर समहू का िागररकहरुको स्वास््य आवश्यकिालाई
संवोधि गरी मािर्ृ शश,ु बालबार्लका, र्कशोरर्कशोरीमैरी यौि िथा प्रजिि स्वास््य र पररवार योजिा सेवालाई थप सधु ार
िथा र्वस्िार गिे ।
• जिसंख्याको र्विरण, भौगोर्लक अवर्स्थर्ि एवम् आवश्यकिाको आधारमा संघ, प्रदेश िथा स्थािीय िहमा अस्पिाल र
स्वास््य संस्थाहरु िथा सीप-र्मर्श्रि सामार्जक उत्तरदार्यत्व बहि गिि सक्िे दक्ष जिशर्िको र्वकास िथा र्वस्िार गिे ।
• स्वास््यमा रार्रिय लगािी वर्ृ ि गदै र्दगो स्वास््य र्वत्तीय प्रणालीको र्वकास गिे |
• स्वास््य सेवामा सरकारको िेित्ृ वदायी भर्ू मका सर्ु िर्िि गदै सरकारी, र्िजी िथा गैरसरकारी क्षेरबीचको सहकायि िथा
साझेदारीलाई व्यवस्थापि िथा र्ियमि गिे ।
• ियााँ प्रर्बर्धजन्य स्वास््य सामग्रीहरुका साथै औिधी िथा औिर्धजन्य सामाग्रीको उत्पादि, आयाि, भण्डारण, र्विरण
िथा प्रयोगको र्ियमि िथा व्यवस्थापि गिे ।
• सिे िथा िसिे रोग र्ियन्रण िथा जिस्वास््य र्वपद् व्यवस्थापि पवू िियारी िथा प्रर्िकायिको एकीकृि उपाय अवलम्बि गिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• िेपाल स्वास््य अिसु न्धाि पररिदक
् ो कायि क्षेरलाई समयािक
ु ु ल पररमाजिि गदै प्रदेश स्िरसम्म र्वकास र र्वस्िार गिे ।
• स्वास््य सचू िा प्रणालीलाई थप व्यर्स्थि, एकीकृि र प्रर्वर्धमैरी बिाउाँदै सबै िहको स्वास््य सचु िाको मागलाई यथोर्चि
सम्बोधि गरी अिमु गि, मल्ु याङ्कि, समीक्षा, िीर्ि र्िमािण िथा र्िणिय प्रर्क्रयामा ि्याङ्कको प्रयोग बढाउिे ।
• आप्रवास प्रर्क्रयाबाट जिस्वास््यमा हुिसक्िे जोर्खमलाई न्यिू ीकरण गिे व्यवस्था र्मलाउिे ।
• बहुक्षेरीय पोिण योजिाको समन्वय र साझेदारीमाफि ि् प्रभावकारी रुपमा कायिन्वयि गिे ।
• बहुक्षेरीय समन्वयमाफि ि् सबै िीर्िमा स्वास््यलाई समावेश गिे ।
 ननसख
ं ोा तथा बसाइसराई
सोच
उत्पादिशील जिसांर्ख्यक स्रोि ।
उद्देश्ो
• सबै िागररकलाइि स्वस्थ, सवल र सर्क्रय बिाई औसि आयमु ा वर्ृ ि गि।िु
• बसाईसराइ िथा सहरीकरणको व्यवस्थापि र जिसार्ं ख्यक लाभाश ं को सदपु योग गििु ।
• जिसख्ं या सम्बन्धी अध्ययि िथा अिसु न्धािलाइि सस्ं थागि गििु ।
रणनीहत
• र्कशोरर्कशोरी िथा यवु ाहरुको सरु र्क्षि यौि िथा प्रजिि् स्वास््य, पररवार र्ियोजि, सरु र्क्षि माित्ृ व र सरु र्क्षि गभिपिि
लगायिका सेवालाई अर्धकारमख ु ी कायिक्रमको रुपमा र्वकास गिे ।
• जिसार्ं ख्यक लाभाश ं (Demographic Dividend) सदपु योग गिि ज्ञाि र सीपमा आधाररि रोजगारीका अवसर र्सजििा
गिे ।
 रणनीहत क्रमशः

• अर्धकारमा आधाररि लैंर्गक समाििा र समावेशीकरणको माध्यमबाट जिसङ्ख्या र र्वकासमा मल ू प्रवाहीकरण गिे िीर्ि
र्लंदै र्वद्यमाि काििु िथा सस्ं थागि व्यवस्थामा सधु ार गिे ।
• लर्क्षि समदु ायका व्यर्िहरूलाई समावेशीकरणमाफि ि् जिसङ्ख्या र र्वकासमा मल ू प्रवाहीकरण गिे िीर्ि र्लाँदै र्वद्यमाि
काििु िथा सस्ं थागि व्यवस्थामा सधु ार गिे ।
• ग्रामीण िथा दगु िम क्षेरमा एकीकृि बस्िी र्वकासको माध्यमबाट आन्िररक बसाइसराई र शहरीकरणलाइि व्यवर्स्थि गिे ।
• जिसंख्या िथा बसाइसराई सम्बन्धी ि्याङ्क व्यवस्थापिलाई गणु स्िरीय िथा प्रर्वर्धमैरी बिाइि अध्ययि, अिसु न्धाि,
सवेक्षण, प्रक्षेपण, र्वश्लेिण गरी जिसख्ं या सचू िालाई व्यवर्स्थि गिे ।
 खानेपानी तथा सरसफाई
सोच
स्वच्छ, सरु र्क्षि, सविसलु भ र र्दगो खािेपािी िथा सरसफाई सेवा ।
उद्देश्ो
• खािेपािी र सरसफाई सेवा पयािप्त, सरु र्क्षि र सविसल ु भ रुपमा उपलब्धिाबाट जिस्वास््यमा सधु ार गििु ।
• सबै िागररकलाई आधारभिू स्िरको सरसफाई सेवामा पाँहुच िथा मािव मलमरू र फोहोरपािीको उर्चि व्यवस्थापि गरी
वािावरणीय स्वच्छिा कायम गराउिु ।
• जलवायू पररवििि अिक ु ू ल िथा र्वपद व्यवस्थापिमैरी खािेपािी िथा सरसफाइ सेवा सर्ु िर्िि गििु ।
• खािेपािी िथा सरसफाईको र्दगो सेवा प्रवाहमा संघीय, प्रादेर्शक र स्थािीय िहको भर्ू मका सवलीकरण गदै क्षमिा अर्भवर्ृ ि
गििु ।
रणनीहत
• आयोजिा समयमै र्िमािण सम्पन्ि गिे िथा सेवा संचालिमा समस्या भएका आयोजिाको उर्चि ममिि संभार, पिु स्थािपिा िथा
समय सापेक्ष सेवास्िर अर्भवर्ृ ि गदै जािे ।
• सधु ाररएको खािेपािी सेवा र्वस्िारको लार्ग मागको आधारमा सहलगािी, लागि साझेदारी, लागि उठ्िीको र्सिान्ि अिरुु प
खािेपािी आयोजिा संचालि गिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• फोहोर पािीको उत्सजिि कम गिे र उत्पार्दि फोहोरपािीको व्यवस्थापि गरी लाभ प्राप्त गिे ।
• मािवजन्य फोहोरपािी प्रशोधि सर्हि व्यवस्थापि िथा र्दसाजन्य लेदो व्यवस्थापि गदै िदी िाला,
जलाशय, जलाधार िथा िाल िलैयाको पयािवरणीय स्वच्छिा िथा सौन्दयििा कायम गिे ।
• खािेपािी िथा सरसफाई आयोजिाहरूलाई जलवायु अिक ु ु लि िथा र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण हुिेगरी
र्दगोपिा कायम गिे ।
• खािेपािीका स्रोि िथा जलाधार क्षेरको पर्हचाि र संरक्षण, भर्ू मगि पािीको पिु भिरण िथा जलस्रोिको
बहु उपयोग, एकीकृि उपयोग िथा पिु रुपयोगलाई प्रोत्साहि र प्रबधिि गिे ।
• खािेपािी िथा सरसफाई सेवा प्रदायक र्िकायको समयािक ु ू ल सधु ार, सदृु ढीकरण िथा समायोजि गिे ।
 ोुवा
सोच
• यवु ाको सवािङ्गीण र्वकास, रारिर्िमािणको प्रमख ु आधार ।
उद्देश्ो
• यवु ामा दक्षिा र क्षमिाको र्वकास गििु ।
• यवु ालाई उद्यमशील, रोजगारमल ु क र स्वरोजगार बिाउिु ।
• शासकीय प्रकृया एवम् आर्थिक सामार्जक रुपान्िरणमा यवु ाको साथिक सहभार्गिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
• यवु ालाई आत्मर्िभिर, स्वावलम्वी, चरररवाि बिाउिु ।
रणनीहत
• प्रार्वर्धक िथा व्यावसार्यक र्शक्षा र सीप र्वकासका अवसरहरू र्वस्िार गिे ।
• यवु ालाई उद्यम र व्यवसाय सञ्चालिमा प्रोत्साहि गिे ।
 ोुवा...
रणनीहत
• यवु ाद्वारा सञ्चार्लि उद्यम, व्यवसाय िथा उद्योगको प्रवििि गिे ।
• र्वत्तीय स्रोि साधिमा यवु ाको पहचुाँ र्वस्िार गिे ।
• िीिै िहको िीर्ि र्िमािणदेर्ख कायािन्वयिसम्म यवु ाको समावेशी र साथिक सहभार्गिा सर्ु िर्िि गिे ।
• यवु ामा स्वयमसे् वी साँस्कृर्िको र्वकास गिे ।
• स्काउटको सरं चिालाई र्वकास र र्वस्िार गिे ।
 लैङ््हगक समानता तथा महिला सशिीकरण
सोच
• लैङ्र्गक समाििामल ू क रारि ।
उद्देश्ो
• लैङ्र्गक उत्तरदायी शासि व्यवस्थालाई सस्ं थागि गदै मर्हलाको सम्मार्िि जीवियापिको वािावरण सर्ु िर्िि गििु ।
• मर्हला र्वरुि हुिे सबै प्रकारका भेदभाव, र्हसं ा र शोिणको अन्त्य गििु ।
• आर्थिक समर्ृ ि र र्दगो र्वकासका लार्ग मर्हलाको समाि अग्रसरिा र िेित्ृ वदायी भर्ू मका स्थार्पि गदै स्रोि, साधि, अवसर
िथा लाभमा मर्हलाको समाि पहुचाँ सर्ु िर्िि गििु ।
रणनीहत
• राज्यका सबै िह र क्षेरले लैङ्र्गक समाििा सम्बन्धी क्षेरगि िीर्ि, काििू िथा कायिक्रम िजिमु ा गिे ।
• राज्यका सबै िहको सरकार, क्षेर िथा र्िकायहरुमा लैङ्र्गक उत्तरदायी शासि पिर्ि अवलम्बि गिे ।
• राज्यका सबै िहको सरकारमा लैङ्र्गक उत्तरदायी बजेट र्वर्ियोजि पििीलाई संस्थागि गिे ।
• लैङ्र्गक समाििा िथा सशिीकरण मापि गिे ि्याङ्क प्रणालीको र्वकास गिे ।
• आर्थिक रुपले र्वपन्ि र सामार्जक रुपले पछार्ड परे का मर्हलालाई र्वशेि प्राथर्मकिा र्ददैं आर्थिक सशिीकरण र
सामार्जक रुपान्िरण गिे ।
 बालबाहलका तथा हकशोरहकशोरी
सोच
बालअर्धकार सर्ु िर्िि भएको बालमैरी समाज ।
उद्देश्ो
• बालबार्लका िथा र्कशोरर्कशोरीको अर्धकारको सरं क्षण र प्रवििि गििु ।
• र्कशोरर्कशोरीमैरी वािावरण र्सजििा गििु ।
• बालबार्लका िथा र्कशोरर्कशोरी र्वरुि हुिे शारीररक र मािर्सक लगायि सबै प्रकारका र्हसं ा, र्वभेद,
दव्ु यिवहार, शोिण र उपेक्षाको अन्त्य गििु ।
रणनीहत
• बाल स्वास््यमा सधु ार गरी बाल मत्ृ यदु र घटाउिे ।
• बालबार्लकाको मािर्सक िथा शारररीक र्वकासका लार्ग प्रारर्म्भक बाल र्वकासमा पहचुाँ बढाउिे ।
• बाल बार्लका िथा र्कशोरर्कशोरी र्वरुि हुिे सबै प्रकारका र्हसं ाको अन्त्य गरी उिीहरुको जीविलाई
सरु र्क्षि बिाउिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• असहाय, अिाथ, अपाङ्गिा भएका, असि िथा बेवाररसे बालबार्लका िथा र्कशोरर्कशोरीलाई राज्यबाट
संरक्षण र सम्वििि गिे ।
• र्वर्भन्ि माध्यमबाट बालबार्लकालाई सामार्जक जीविमा सहभागी हुिे वािावरण र्सजििा गिे ।
• राज्यले सबै प्रकारको बालश्रमको अन्त्य गिि आवश्यक व्यवस्था गिे ।
• बालबार्लकाको पहच ुाँ यि
ु पवू ािधारको र्िमािण गरी बालमैरी वािावरण सजृ िा गिे ।
• र्वद्यमाि बालगहृ को संस्थागि आवासीय संरक्षणलाई र्िरूत्सार्हि िथा र्िःसंस्थाकरण गदै अर्न्िम
र्वकल्पको रूपमा मार संरक्षण गिे गरी अन्य वैकर्ल्पक हेरचाहलाई प्रवििि गिे ।
 ज्ोेष्ठ नागररक
सोच
ज्येष्ठ िागररकको सरं क्षण र सम्मार्िि जीविको प्रत्याभर्ू ि ।
उद्देश्ो
• पाररवाररक, आर्थिक र काििू ी सरं क्षणको माध्यमबाट ज्येष्ठ िागररकको हक अर्धकारको सरं क्षण र प्रवििि गििु ।
• ज्येष्ठ िागररकलाई आवश्यक सेवा सर्ु वधा उपलब्ध गराउिु ।
• ज्येष्ठ िागररकको ज्ञाि, सीप र अिभु वलाई आर्थिक र सामार्जक रुपान्िरण एवम् र्वकासमा उपयोग गििु ।
रणनीहत
• पाररवाररक र सामार्जक माध्यमबाट ज्येष्ठ िागररकका लार्ग हेरचाह, स्याहार ससु ार र उपयिु वािावरण र्सजििा गिे ।
• असहाय, अशि, एकल र जोर्खममा परे का ज्येष्ठ िागररकको र्वशेि सरं क्षण र सरु क्षाको काििू ी िथा सस्ं थागि व्यवस्था
गिे ।
• ज्येष्ठ िागररकको ज्ञाि, सीप र अिभु वलाई उपयोग गििका लार्ग िीर्ि र्िमािणमा सहभार्गिा र स्रोिमा पहुचाँ सर्ु िर्िि गिे ।
• ज्येष्ठ िागररकको सरु क्षा र सहजिाको लार्ग सामार्जक सरु क्षाका सेवालाई वर्ृ ि गिे ।
 अपाङ््गता र्एका व्ोहििरू
सोच
अपाङ्गिा भएका व्यर्िको मयािर्दि र आत्मर्िभिर जीवि ।
उद्देश्ो
• अपाङ्गिा भएका व्यर्िको आर्थिक िथा सामार्जक सशिीकरण गििु ।
• सबै प्रकारका अपाङ्गिा भएका व्यर्िको सहज जीवियापिका लार्ग पिु स्थािपिा, स्वास््योपचार र सहायक सामग्रीको व्यवस्था गििु ।
• भौर्िक संरचिा, यािायाि, सेवा सर्ु वधा, साधि स्रोि, सचू िा िथा सञ्चार र प्रर्वर्धमा अपाङ्गिा भएका व्यर्िको सहज पहुचाँ को
सर्ु िर्िििा गििु ।
रणनीहत
• अपाङ्गिा भएका व्यर्िको हक अर्धकार संरक्षण गिि िीर्ि र्िमािण िथा काििू को पिु रावलोकि गिे ।
• भौर्िक संरचिा अपाङ्गिामैरी बिाई अपाङ्गिा भएका व्यर्िलाई साविजर्िक सेवामा सहज पहुचाँ , प्रार्प्त र अवसरको र्सजििा गिे ।
• अपाङ्गिा भएका व्यर्िको लार्ग सबै प्रकारको सर्ु वधा सर्हिको पिु स्थािपिा सेवाको व्यवस्था गिे ।
• सचू िा, सञ्चार िथा प्रर्वर्धको सर्ु वधामा समेि अपाङ्गिा भएका व्यर्िको पहुचाँ सर्ु िर्िि गिे गरी सेवा उपलब्धिा र उपकरणको
व्यवस्था गिे ।
• अपाङ्गिा भएका व्यर्िप्रर्ि गररिे र्वर्भन्ि प्रकारको अन्धर्वश्वास, र्वभेद र र्हसं ा आर्दको अन्त्य गिे ।
 खेलकूद
सोच
• स्वच्छ, व्यावसार्यक र प्रर्वर्धमैरी खेलकूदको अर्भवर्ृ ि ।
उद्देश्ो
• खेलकूद पवू ािधारको र्वकास, र्वस्िार र स्िरोन्िर्ि गििु ।
• खेलकूद क्षेरलाई प्रर्िरपधी र व्यावसार्यक बिाउिु ।
• सबै क्षेरमा खेलकूदलाई मल ु प्रवाहीकरण गििु ।
रणनीहत
• सबै िहको सरकारसाँगको समन्वय र सहकायिमा खेलकूद पवू ािधारको र्िमािण, सरं क्षण र स्िरोन्िर्ि गिे ।
• खेलकूद पवू ािधारको र्वकास, व्यवस्थापि र गर्िर्वर्ध सञ्चािलमा र्िजी क्षेरलाई प्रोत्साहि गिे ।
• खेलकूद र्वकासमा आबि र्िकाय/सघं सस्ं थाहरूको क्षमिा र्वकास िथा सस्ं थाहरुमा सश ु ासि प्रवििि गिे ।
• प्रर्िभावाि खेलाडीको पर्हचाि, क्षमिा र्वकास िथा प्रोत्साहिको व्यवस्था गिे ।
• समाजका प्रत्येक िह र क्षेरमा खेलकूदको महत्व स्थार्पि गदै सबै उमेर समहू का िागररकलाई खेलकूदको व्यवस्था गिे ।
• आर्थिक िथा सामार्जक र्वकासका लार्ग खेलकूद गर्िर्वर्धलाई प्राथर्मकिा र्दिे ।
 सामाहनक सरु क्षा तथा सरं क्षण
सोच
सबैका लार्ग र्दगो सामार्जक सरु क्षा प्रणाली, समिामल
ू क समाज र लोककल्याणकारी राज्य व्यवस्थाको आधार ।
उद्देश्ो
• सबै िागररकलाई अर्िवायि र सविव्यापी सामार्जक सरु क्षा प्रणालीमा आबि गििु ।
• आर्थिक सामार्जक वर्ञ्चिीकरण र जोर्खममा परे का समदु ायलाई सामार्जक संरक्षण प्रदाि गििु ।
• सामार्जक सरु क्षा र सरं क्षणमाफि ि् िागररकको आर्थिक, सामार्जक, पयािवरणीय र अन्य जोर्खम न्यिू ीकरण गििु ।
रणनीहत
• सामार्जक सहयोग र संरक्षणका कायिक्रम र्वस्िार गरी आर्थिक सामार्जक वर्ञ्चिीकरण िथा जोर्खममा परे का क्षेर, र्लङ्ग,
वगि र समदु ायको पाँहुच बढाउिे ।
• योगदािमा आधाररि सामार्जक सरु क्षा योजिालाई औपचाररक क्षेरका साथै अिौपचाररक क्षेरमा समेि र्वस्िार गरी सविव्यापी
बिाउिे ।
• सामार्जक सरु क्षा, सहयोग र संरक्षणमा संघ, प्रदेश र स्थािीय सरकारबीच समन्वय र सहकायिलाई प्रभावकारी बिाउि अन्िर
सरकार सचू िा प्रणालीको र्वकास गिे ।
 पूवाघधार क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 140
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ नलहवद्युत् ▪ स्थानीो पूवाघधार
▪ वैकहल्पक तथा अन्ध्ो ऊनाघ ▪ हवज्ञान तथा प्रहवहध
▪ सडक ▪ शिरी हवकास
▪ िवाई ोाताोात ▪ ग्रामीण हवकास
▪ रेल ोाताोात ▪ आवास तथा बस्ती हवकास
▪ नल ोाताोात ▪ र्वन हनमाघण
▪ ोाताोात व्ोवस्थापन ▪ पुनहनघमाघण
▪ सञ्चार तथा सच
ू ना प्रहवहध पूवाघधार
3/7/2019 141
 नलहवद्युत्
सोच
जलर्वद्यिु को ् र्दगो र भरपदो र्वकासमाफि ि् मल ु कको समर्ृ िमा योगदाि ।
उद्देश्ो
• गणु स्िरयि ु , भरपदो र सल
ु भ दरमा र्वद्यिु ् सेवाको र्वस्िार गरी सबै घर पररवार र उत्पादिशील क्षेरमा र्वद्यिु ् सेवाको सहज पहुचाँ सर्ु िर्िि
गििु ।
• उजाि सरु क्षा र उजाि दक्षिा प्रवििि गरी प्रर्ि व्यर्ि र्वद्यिु खपिमा वर्ृ ि गििु ।
• जलर्वद्यिु को ् र्वकास गरी क्षेरीय ऊजाि व्यापारको र्वस्िार र पेिोर्लयम पदाथिको आयाि क्रमशः प्रर्िस्थापि गदै भि ु ािी सन्िल
ु िलाई
अिक ु ू ल बिाउिु ।
रणनीहत
• जलर्वद्यिु मा ् आन्िररक एवम् बाह्य क्षेरको लगािी वर्ृ ि गरी र्वद्यिु ् उत्पादिमा वर्ृ ि गिे ।
• र्वद्यिु ् आपर्ू िि प्रणालीलाई सदृु ढीकरण गिि आन्िररक र अन्िरदेशीय र्वद्यिु ् प्रसारणलाई सदृु ढ िथा र्वस्िार गिे ।
• ऊजाि दक्षिा बढाउि र्विरण प्रणालीलाई प्रभावकारी एवम् भरपदो बिाई र्वद्यिु पहुचाँ वर्ृ ि गरी खपि बढाउिे ।
• जलर्वद्यिु ् उत्पादि सर्हि सबै प्रकारका उजािको सर्मश्रण र क्षेरीय उजाि व्यापारको माध्यमबाट उजाि सरु क्षा कायम गिे ।
• जलर्वद्यिु ् क्षेरको सस्ं थागि सरं चिाको सदृु ढीकरण गिे ।
 वैकहल्पक तथा अन्ध्ो ऊनाघ
सोच
वैकर्ल्पक/िवीकरणीय ऊजािको प्रवििि, र्वस्िार र दक्षिामाफि ि् आधर्ु िक ऊजािको र्दगो र्वकास ।
उद्देश्ो
• वािावरणमैरी आधर्ु िक उजािको पहचुाँ वर्ृ ि गरी आर्थिक सामार्जक र्वकासमा योगदाि पर्ु याउिु ।
• रार्रिय प्रसारण प्रणालीको पहचुाँ बार्हरका क्षेरमा समेि र्दगो, भरपदो, सविसल
ु भ, र्कफायिी, र गणु स्िरीय
आधर्ु िक ऊजाि उपलब्ध गराउिु ।
• स्वच्छ ऊजािको र्वस्िार गरी देशलाई ऊजािमा आत्मर्िभिरिा िफि अग्रसर बिाउिु ।
• ऊजािको दक्ष उपयोग वाट उजािमा पहचुाँ बढाउिु र ऊजाि खपि घित्त्व ( Energy Intensity) घटाई
उत्पादकत्व बढाएर आर्थिक वर्ृ िमा टेवा पर्ु याउिु |
 वैकहल्पक तथा अन्ध्ो ऊनाघ...
रणनीहत
• वैकर्ल्पक/िवीकरणीय ऊजािको र्वस्िार गरी ऊजाि आपर्ू िि प्रणालीको महत्वपणू ि अश ं को रूपमा र्वकास र बहुउपयोग
माफि ि र्शक्षा, स्वास््य, कृर्ि र्सचं ाई, उद्यमशीलिा र्वकास र स्थािीय स्िरमा रोजगारीका अवसरहरु र्सजििा गिे ।
• स्थािीय र प्रादेर्शक सरकारका सरोकारवालाको सहकायिमा लैङ्र्गक समाििा िथा सामार्जक समावेशीकरणलाई
प्राथर्मकिा र्ददै आधर्ु िक ऊजाि र भरपदो िथा पयािप्त ऊजाि सेवा उपलब्ध िभएका क्षेरसम्म वैकर्ल्पक ऊजािको पहुचाँ
वर्ृ ि गिे ।
• िवीििम, र्दगो िथा ऊजाि दक्ष प्रर्वर्धहरुको प्रयोगमा जोड र्दिे ।
• वैकर्ल्पक ऊजािको क्षेरमा बैंर्कङ िथा र्वत्तीय क्षेरको सल ं गििा वर्ृ ि गिे िथा वैकर्ल्पक ऊजाि प्रर्वर्धलाई उपयि ु
काबिि पररयोजिा िथा कायिक्रमको रुपमा र्वकास गरी आन्िररक िथा अन्िररार्रिय काबिि बजार सयं न्र स्थापिा गिे ।
• कृर्ि िथा पशपु छ ं ी पालिमा आधाररि कुिक, व्यावसार्हक समहू , फामि र सहकारी सघं सस्ं था समेिको सहकायिमा ठूला
क्षमिाका बायोगयास प्लान्ट स्थापिा गरी एल.पी. गयासको प्रयोगलाई न्यिू ीकरण गििक ु ा साथै बायोस्लरीबाट प्राङ्गाररक
मल उत्पादि गिे ।
 सडक
सोच
सघि, सन्िर्ु लि, सल
ु भ, सरु र्क्षि, गणु स्िरीय एवम् र्दगो सडक पवू ािधारको र्वकास ।
उद्देश्ो
• कुल यािायाि खचि न्यिू हुिे गरी सडक सञ्जालको सन्िर्ु लि र्वकास िथा र्वस्िार गििु ।
• सडक पवू ािधारहरूको उर्चि सरं क्षण, ममिि-सम्भार र सडक सरु क्षाको व्यवस्थापि गरी सहज सवारी आवागमि सर्ु िर्श्चि गििु ।
रणनीहत
• उच्च क्षमिाका िुिमागि, भर्ू मगि मागि, भाया-डक्ट लगायिका आधर्ु िक सरं चिा सर्हिको गरुु योजिामा आधाररि आयोजिा बैंक
ियार गरी सडक सञ्जालको र्वकास गिे ।
• संस्थागि क्षमिाको र्वकासलाई उच्च प्राथर्मकिा र्दई आधर्ु िक प्रर्वर्धको अर्धकिम उपयोग गिे ।
• र्वत्तीय स्रोि व्यवस्थापिमा परम्परागि सरकारी स्रोिमार्थको र्िभिरिा घटाई लगािीका वैकर्ल्पक स्रोि जटु ाउिे ।
• सडकको र्ियर्मि ममिि सम्भारका लार्ग आधर्ु िक प्रर्वर्धको उपयोग िथा यार्न्रकीकरणमा जोड र्दिे ।
• प्राकृर्िक प्रकोप िथा जलवायु अिक ु ू लिको कारण हुिसक्िे असर िथा िोक्सािीलाई न्यिू ीकरण गिे ।
 िवाई ोाताोात
सोच
सरु र्क्षि, र्वश्वसिीय र सविसल ु भ िागररक उड्डयि सेवाको सर्ु िर्िििा ।
उद्देश्ो
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गन्िव्य सञ्जाल र्वस्िार गरी िागररक उड्डयि क्षेरलाई सविसल ु भ, पहुचाँ योगय र सरु र्क्षि बिाउिु ।
रणनीहत
• हवाई पवू ािधारको र्िमािण, र्वकास िथा व्यवस्थापिमा सरकार र र्िजी क्षेरको साझेदारी र सहकायिलाई प्रोत्साहि गिे ।
• सरु क्षा प्रावधािसम्बन्धी अन्िरािर्रिय मापदण्डको अवलम्बि र िवीि प्रर्वर्धको उच्चिम उपयोग गरी हवाई सेवालाई थप
सरु र्क्षि, गणु स्िरीय र र्वश्वसिीय बिाउिे ।
• हवाई उड्डयि सेवा र हवाई उड्डयि र्ियमि र्ियामक र्िकायको संरचिात्मक सदृु ढीकरण गिे ।
• सेवा प्रदायक र्िकायलाई सक्षम¸ प्रर्िस्पधी र प्रभावकारी बिाइ हवाई सेवालाई सविसल ु भ बिाउिे ।
• हवाई सम्झौिा र हवाई मागि र्वस्िार र बजार प्रवििि गरी िेपाली वायसु ेवा कम्पिीलाई अन्िरािर्रिय बजारसम्म पाँहुच वर्ृ ि गिे ।
 रेल ोाताोात
सोच
भरपदो, सरु र्क्षि, पहुचाँ योगय, वािावरणमैरी रे ल यािायाि प्रणालीको र्वकास ।
उद्देश्ो
• रे ल यािायाि सर्ु वधा र्वस्िार गरी अन्िरदेशीय व्यापार सम्बन्ध पहुचाँ मा र्वस्िार बढाउाँदै रार्रिय आर्थिक-सामार्जक
एकीकरणमा योगदाि गििु ।
• भौगोर्लक सन्िल
ु ि र र्वकासमा योगदाि पगु िे गरी भरपदो र सरु र्क्षि रे ल सेवा सञ्चालि गििु ।
रणनीहत
• रे लमागिको सम्भाव्यिा अध्ययि गरी रार्रिय आवश्यकिा पर्हचाि, र्वकास र र्वस्िार गिे ।
• रे ल र्वभागको सस्ं थागि क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• रे ल यािायािको पवू ािधार र्वकास िथा सञ्चालिमा लगािीका भरपदो वैकर्ल्पक स्रोि प्रवििि गिे ।
 नल ोाताोात
सोच
सल
ु भ र र्कफायिी यािायािको भरपदो र्वकल्पको रूपमा जल यािायािको र्वकास ।
उद्देश्ो
• ढुवािी, आवागमि िथा पयिटि र्वकासमा जल यािायािको उपयोगमा वर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• आन्िररक िथा समन्ु िसम्म पहुचाँ का लार्ग जल यािायािको र्वकास र र्वस्िार गिे ।

• जल यािायाि सेवा र्वकासको लार्ग र्िजी एवम् अन्य क्षेरको लगािी आकर्ििि गिे ।
• जल यािायाि र्वकास र सञ्चालिमा सस्ं थागि क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
 ोाताोात व्ोवस्थापन
सोच
ु भ िथा सरु र्क्षि यािायाि प्रणालीको र्वकास ।
प्रर्िस्पधी, सविसल
उद्देश्ो
• यािायाि सेवालाई प्रर्िस्पधी, सविसल
ु भ, भरपदो, सरु र्क्षि र अिश
ु ार्सि बिाई आवागमि र ढुवािीलाई सहज बिाउिु ।
रणनीहत
• सस्ं थागि सदृु ढीकरण र प्रर्क्रयागि सरलीकरण गदै यािायाि क्षेरमा सश
ु ासि कायम गिे ।
• र्दगो िथा वािावरणमैरी सवारी साधिको उपयोगमा जोड र्दिे ।
• साविजर्िक यािायािलाई प्रोत्साहि गदै र्िजी िथा सहकारी क्षेरको भर्ू मकालाई प्रभावकारी एवम् व्यवर्स्थि गिे ।
• यािायाि व्यवस्थापिमा प्रर्वर्धको प्रयोग गदै सडक दघु टि िालाई न्यिू गदै जािे ।
 सञ्चार तथा सूचना प्रहवहध पूवाघधार
सोच
सचू िा प्रर्वर्धयि
ु रारि ।
उद्देश्ो
• सबै िागररकमा सञ्चार िथा सचू िा प्रर्वर्धको सहज पहुचाँ िथा उपयोग र्वस्िार गििु ।
• सञ्चार र सचू िा प्रर्वर्ध सेवालाई सविसल ु भ, भरपदो र गणु स्िरीय बिाउिु ।
• सञ्चार र सचू िा प्रर्वर्धमा आधाररि उद्योगको र्वकास गरी रोजगारी वर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• सचू िामा सबै िागररकको पहुचाँ िथा उपयोग सर्ु िर्िि गिे ।
• पणू ि प्रेस स्विन्रिाको सर्ु ििििा गदै आमसञ्चारमा सबै िागररकको पहुचाँ र्वस्िार गिे।
• दरू सञ्चार एवम् ब्रोडव्याण्ड सेवाको पहुचाँ देशभर पर्ु याउिे ।
• र्डर्जटाईजेसि माफि ि् सामार्जक, आर्थिक र शासकीय व्यवस्थामा सधु ार गिे ।
• हुलाक सेवालाई संस्थागि पिु संरचिामाफि ि् स्वायत्त, प्रर्िस्पधी र व्यवसार्यक बिाउिे ।
• चलर्चर क्षेरको पवू ािधार र्वकास गरी उद्योगको रुपमा र्वकास िथा प्रवििि गिे ।
• सरु क्षण मिु णको व्यवस्था गिे ।
• र्वज्ञापि बजार व्यवर्स्थि बिाउिे ।
 स्थानीो पूवाघधार
सोच
भरपदो, सलु भ एवम् पहचुाँ योगय स्थािीय पवू ािधारको र्वकास ।
उद्देश्ो
• ग्रामीण पवू ािधार र्वकासलाई सन्िर्ु लि, र्दगो र वािावरण मैरी बिाउिक ु ा साथै स्थािीय बजार र उत्पादिलाई
जोडी ग्रामीण जीविलाई सरल, सहज र उत्पादिमल ू क बिाउिु ।
• र्मिव्ययी र प्रभावकारी स्थािीय सेवा प्रवाहका लार्ग आवश्यक आधारभिू पवू ािधारको र्वकास गििु ।
• सघि बस्िी र्वकास गदै क्रमशः िगरोन्मख ु बिाइि साविजर्िक सेवालाई सहज बिाउिु ।
 स्थानीो पूवाघधार...
रणनीहत
• सेवा प्रवाह र र्वकास व्यवस्थापिको लार्ग आवश्यक काििू , कायिर्वर्ध र मापदण्ड ियार गििक
ु ा साथै प्रत्येक
स्थािीय िहको वडा स्िरसम्म न्यिू िम पवू ािधार सर्हिको सस्ं थागि प्रवन्ध गिे ।
• स्थािीय र्वकास व्यवस्थापिमा िागररक र सरोकारवालाको अथिपणू ि सहभार्गिालाई सर्ु िर्िि गदै क्षमिा
र्वकास योजिा िजिमु ा गरी िालीम र्दिे संस्थाहरुको एकीकृि रुपमा पारदर्शििा एवं जवाफदेर्हिा प्रवििि र
क्षमिा र्वकास कायिक्रम सञ्चालि गिि संयन्र र पिर्िको र्वकास गिे ।
• स्थािीय िहको िीर्ि, योजिा, बजेट िथा कायिक्रम िजिमु ा र कायािन्वयिमा समावेशी सहभार्गिा
सर्ु िर्िििाका साथै स्थािीय स्रोि पररचालिमा दक्षिा अर्भवर्ृ ि गरी स्थािीय िहलाई स्वावलम्बी बिाउाँदै
लािे ।
• र्िजी िथा सहकारी क्षेरसाँगको सहकायि, कायिसम्पादिमा स्िरीकरण, िवीििम प्रर्वर्धको प्रयोग गदै स्थािीय
िहलाई व्यवसार्यक र प्रर्िस्पधी बिाउिे ।
 हवज्ञान तथा प्रहवहध
सोच
समाजसाँग र्वज्ञाि र उत्पादिसाँग प्रर्वर्ध िथा िव-प्रवििि ।
उद्देश्ो
• जििाको गणु स्िरीय जीवि प्रार्प्त र र्वज्ञािमा आधाररि सोच र्िमािण र र्वश्ले िण गिि र्वज्ञाि िथा प्रर्वर्धको महत्तम
उपयोग गििु ।
• र्वज्ञाि र्शक्षालाई व्यवहाररक बिाउाँदै िवीििम र्वज्ञािको उन्ियि र उदीयमाि प्रर्वर्धहरुको अगं ीकार गदै र्ििलाई
आधारभिू सेवा प्रवाहमा वर्ृ ि गििु ।
• उत्पादि वर्ृ ि िथा औद्योर्गक र्वकासका लार्ग प्रकृर्ि प्रदत्त स्रोि एवम् परम्परागि प्रर्वर्ध िथा िव-प्रविििको उपयोग
एवं र्वकास गििु ।
रणनीहत
• समाजमा वैज्ञार्िक चेििाको अर्भवर्ृ ि गदै र्वज्ञािसम्मि र्वश्ले िण गिे सस्ं कारको र्वकास गिे ।
• र्वज्ञाि िथा प्रर्वर्धका लाभ िथा उपलर्ब्धहरुलाई आम जिमािसमा पयु ािई गणु स्िरीय जीवि हार्सल गिि सघाउिे ।
 रणनीहत क्रमशः
• उदीयमाि प्रर्वर्धहरुको प्रयोगलाई प्रोत्साहि र प्रवििि गदै िव-प्रविििलाई र्दगो र्वकासका
लक्ष्यहरुसाँग िादात्म्यिा कायम गिे ।
• देशमा उपलब्ध प्राकृर्िक स्रोिहरुको प्रयोग र अर्धमल्ू यि (भ्यालु एर्डसि) का लार्ग आवश्यक
पवू ािधार िथा प्रार्वर्धक जिशर्ि ियार गिे ।
• यवु ा र्पंढीलाई वैज्ञार्िक ज्ञाि र प्रार्वर्धक सीप हार्सलमा प्रर्िरपधी बन्ि उत्प्रेरणा र्दाँदै स्रोिको
अर्धकिम उपयोग र अिसु न्धािलाई पररणाममख ु ी बिाउि संस्थागि समन्वय कायम गिे ।
• प्रार्ज्ञक क्षेरमा हिु े अिसु न्धािलाई औद्योर्गक उत्पादिसाँग सयं ोजि गिे िथा औद्योर्गक उत्पादि
वर्ृ िका लार्ग अिसु न्धाि िथा र्वकासमा लगािी बढाउदै वैज्ञार्िक िथा प्रार्वर्धक जिशर्िमा
उद्यमशीलिाको र्वकास गिे ।
 शिरी हवकास
सोच
व्यवर्स्थि शहरीकरणमाफि ि् र्दगो आर्थिक सामार्जक समर्ृ ि ।
उद्देश्ो
• र्वपद् प्रर्िरोधी, मािव के र्न्िि, सरु र्क्षि, आर्थिक रुपमा गर्िशील, स्वच्छ, सफा र व्यवर्स्थि शहर र्िमािण गििु ।
• सन्िर्ु लि रार्रिय शहरी प्रणाली र परररकृि शहरी बिोट र्वकासका लार्ग हररि अथििन्रमाफि ि् शहर एवम् ग्रामीण-शहरी
अन्िरसम्बन्धलाइि जीवन्ििा प्रदाि गििु ।
• शहरको योजिा, र्िमािण, व्यवस्थापि, सधु ार िथा र्वस्िारका लार्ग प्रार्वर्धक क्षमिा अर्भवर्ृ ि र शहरी पवू ािधार सश ु ासिको
संस्थागि र्वकास गििु ।
रणनीहत
• र्वद्यमाि शहरको वािावरणीय सधु ारका लार्ग सामार्जक, भौर्िक, आर्थिक पवू ािधारको व्यवस्था गररिेछ ।
• रार्रिय शहरी प्रणाली र्वकासको लार्ग सबै प्रकारका स्रोि साधिको पर्हचाि र समर्ु चि उपयोग गरी र्िदेर्शि लगािी गररिेछ ।
• िीिै िहको समन्वयात्मक सहकायिमा एकीकृि शहरी पवू ािधार र्वकास र शहरी सेवा प्रवाहमा शहरी सश ु ासि प्रवििि गररिेछ ।
• काठमाडौं उपत्यकालाई आकििक, समि ृ र वािावरणमैरी अत्याधर्ु िक सर्ु वधायि
ु सााँस्कृर्िक राजधािी शहरको रुपमा र्वकास
गररिेछ ।
सोच
ग्रामीण हवकास
आधर्ु िक आधारभिु मापदण्ड र पवू ािधारमा आधाररि ग्रामीण बस्िी ।
उद्देश्ो
• ग्रामीण पवू ािधार र्वकासलाई सन्िर्ु लि र र्दगो िल्ु याउिु ।
• ग्रामीण जीविलाई सरल, सहज र उत्पादिमल ू क बिाउिु ।
• बसाइाँसराईलाई व्यवर्स्थि र न्यिू ीकरण गदै गणु स्िरीय जीविको प्रवििि गििु ।
रणनीहत
• ग्रामीण र्वकास गरुु योजिामा आधाररि पवू ािधार र्वकास िथा स्थािीय स्रोि साधि र प्रर्वर्धमा आधाररि उत्पादिशील
पवू ािधारको र्वकास र र्दगोपिाको व्यवस्थापिमा प्राथर्मकिा र्दिे ।
• आधारभिू सेवामा सबैको पहुचाँ सर्ु िर्िि हुिे गरी स्थािीय संभाव्यिाको आधारमा क्षेरगि प्राथर्मकिा र्िधािरण गिे र ग्रामीण
पवू ािधारको र्वकास गिे ।
• स्थािीय पवू ािधार र्वकासको माध्यमद्वारा सेवा प्रवाहलाई र्मिव्ययी र प्रभावकारी बिाउिे ।
• आय आजिि र रोजगारीको सर्ु िर्िििा गदै बसाइाँसराईलाइ व्यवर्स्थि र न्यिू ीकरण गिे ।
• जोर्खमयि ु बस्िीको व्यवस्थापि गरी िदी र्किारा, भीरपाखा र खेिीयोगय ठाउाँमा हुिे बस्िी र्वस्िारलाइि र्िरूत्सार्हि गिे ।
सोच
आवास तथा बस्ती हवकास
सल
ु भ, सरु र्क्षि, उत्थािशील बस्िी िथा आवास ।
उद्देश्ो
• सबै आय वगिका र्िर्म्ि उपयि ु , सरु र्क्षि र वािावरणमैरी, सल
ु भ, उत्थािशील आवास र्िमािण िथा स्िरोन्िर्ि गििु ।
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहको समन्वय र सहकायिमा एकीकृि बस्िी र्वकास गििु ।
रणनीहत
• संघीय, प्रादेर्शक र स्थािीय िहको क्षेरगि भर्ू मका स्पष्ट पादै संस्थागि क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• भौगोर्लक रुपमा र्वकट, र्वकासको लार्ग बाधक, अपायक र र्वपदक ् ो उच्च जोर्खमयिु स्थािमा रहेका बस्िीलाई र्िरुत्सार्हि
गिे ।
• वािावरणीय दृर्ष्टले सन्िर्ु लि, र्वत्तीय दृर्ष्टले सम्भाव्य र प्रार्वर्धक दृर्ष्टले उपयि
ु एवं सरु र्क्षि िथा व्यवर्स्थि एकीकृि
बस्िीहको र्वकास गिे ।
• कमजोर आर्थिक अवस्थामा रहेका, दर्लि, मसु लमाि, लोपोन्मख ु र सीमान्िकृि जािजार्ि िथा समदु ाय िथा र्वपदक ् ो उच्च
जोर्खममा रहेका िागररकका लार्ग सरु र्क्षि, र्कफायिी र वािावरणमैरी आवासको व्यवस्था गिे
• जमीिको प्रभावकारी उपयोग हुिे गरी आवासको लार्ग आवश्यक जगगा लगायि योजिावि भौर्िक पवू ािधार सेवाको एकीकृि
र्वकास गिे ।
सोच
र्वन हनमाघण
सरु र्क्षि, र्कफायिी, वािावरणमैरी भवि ।
उद्देश्ो
• भवि र्िमािणमा उपयि ु आधर्ु िक प्रर्वर्ध, स्थािीय वास्िक
ु लाको र्मश्रणबाट ियााँ र्िमािण सामाग्रीको प्रयोग
समेिलाई प्रोत्साहि गरी सरु र्क्षि, र्टकाउ, सल ु भ र र्कफायिी भविको र्िमािण गििु ।
• एकीकृि सरकारी भवि र्डजाइि, र्िमािण, प्रयोग िथा ममििसंभार सम्बन्धमा एकद्वार िीर्िसर्हि भवि क्षेरको
सस्ं थागि िथा काििु ी सरं चिाको सधु ार गििु ।
रणनीहत
• संस्थागि क्षमिा र्वकास गदै सरकारी कायिलाई सेवामल ू क िथा कायिमलू क बिाउि एकीकृि सरकारी भविको
र्िमािण गिे ।
• एकीकृि सरकारी भवि र्डजाइि, र्िमािण, प्रयोग िथा ममिि संभार सम्बन्धमा एकद्वार िीर्ि सर्हि भवि क्षेरको
सस्ं थागि िथा काििु ी सरं चिाको सधु ार गििु ।
 पुनहनघमाघण
सोच
सरु र्क्षि र योजिाबि पिु र्ििमािण ।
उद्देश्ो
• र्िजी आवास िथा साविजर्िक भौर्िक सरं चिाको पिु र्ििमािण गििु ।
• जोर्खमयि ु बस्िी स्थािान्िरण, एकीकृि बस्िी र्वकास एवम् पिु स्थािपिाको कायि गििु ।
रणनीहत
• र्िजी आवास एवम् साविजर्िक भौर्िक संरचिाको भक ू म्प प्रर्िरोधी हुिे गरी पिु :र्िमािण र सधु ार गिे ।
• जोर्खमयि ु बस्िी स्थािान्िरण एवम् एकीकृि बस्िी र्वकास गिे ।
• भक ू म्पपीर्डि (मल ू िः जोर्खममा परे का) को जीर्वकोपाजििका लार्ग आयआजििका अवसर र्सजििा गिे ।
• भर्वरयमा आउि सक्िे र्वपद् व्यवस्थापिका लार्ग स्थािीय िहदेर्ख िै आवश्यक क्षमिा र प्रभावकाररिा सदृु ढ
गिे ।
 लोकतन्ध्र र सश
ु ासन क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 160
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ राहरिो एकता ▪प्रशासकीो सश ु ासन
▪ शाहन्ध्त, सव्ु ोवस्था र सरु क्षा ▪ भ्ररिाचार हनवारण
▪ नेतत्ृ व हनमाघण ▪ मानव बेचहबखन तथा ओसारपसार
▪ हनवाघचन प्रणाली सध ु ार हनोन्ध्रण
▪ मानव अहधकार ▪ ोोनना तनघुमा तथा काोाघन्ध्वोन
▪ न्ध्ोाो प्रणाली ▪ राहरिो आोोनना बैंक
▪ सर्ं ीो शासन प्रणाली ▪ तिगत सम्बन्ध्ध तथा अन्ध्तरसरकार
▪प्रादेहशक तथा स्थानीो तिको सन्ध्तुलन समन्ध्वो
▪शासकीो सध ु ार ▪ अनुगमन तथा मूल्ोांकन
3/7/2019 161
 राहरिो एकता
सोच
सदृु ढ रार्रिय एकिाको प्रवर्द्ििबाट समि
ृ र सख
ु ी समाज र्िमािण ।
उद्देश्ो
• र्वर्वधिाको उर्चि सम्बोधि र सम्मािमाफि ि् रार्रिय एकिा सदृु ढ बिाउिु ।
रणनीहत
• र्वर्वधिायि ु िेपालको र्वशेििा र यसका सबल पक्षको सम्बन्धमा िागररकमा जिचेििा फै लाउिे ।
• आपसी सदभाव ् र मेलर्मलापको माध्यमबाट सभ्य समाज र्िमािण गिि िागररकलाइि प्रेररि गिे ।
• समाजमा द्वेि र अन्िरद्वन्द्व फै लाउिे आन्िररक िथा बाह्य गर्िर्वर्ध र्वरुि सशि कदम चाल्िे ।
 शाहन्ध्त, सव्ु ोवस्था र सरु क्षा
सोच
स्विन्र, अखण्ड, सरु र्क्षि र शार्न्िपणू ि िेपाल ।
उद्देश्ो
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहमा सबै सरु क्षा र्िकायबीच सरु क्षा र्वियमा सहयोग र समन्वय सदृु ढ गदै र्वश्वसिीय र भरपदो सरु क्षा
प्रणालीको र्वकास गििु ।
• सामार्जक र्वकृर्ि, द्वन्द्व, अपराध र र्हसं ा र्ियन्रण गदै र्दगो शार्न्ि प्रवर्द्िि गििु ।
• शार्न्िमैरी र्वकास प्रणाली अवलम्बि गदै सामार्जक-आर्थिक र्वकासका क्षेरगि र्वियमा शार्न्ि सरु क्षाको र्वियलाई
आन्िररकीकरण गििु ।
• सबै सरु क्षा अङ्गलाई समयािक ु ू ल चस्ु ि¸ दक्ष¸ व्यावसार्यक र साधिस्रोि सम्पन्ि िल्ु याउिु ।
• सीमा िाकाको सरु क्षा व्यवस्था र अध्यागमि प्रणालीलाई सदृु ढीकरण गििु ।
• र्वद्यिु ीय माध्यममा आधाररि एकीकृि सचू िा प्रणालीको र्वकास गरी िागररकको पर्हचाि सर्हि राज्यबाट प्रवाह हुिे सेवालाई
उि प्रणालीमा आबि गििु ।
• िेपाली सेिा लगायि सबै सरु क्षा र्िकायको व्यावसार्यक क्षमिा अर्भवर्ृ ि गरी रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय शार्न्ि स्थापिामा
योगदाि पर्ु याउिु ।
 शाहन्ध्त सव्ु ोवस्था र सरु क्षा…
रणनीहत
• सरु क्षा र प्रर्िरक्षासम्बन्धी िीर्ि¸ रणिीर्ि र काििू िथा सगं ठिात्मक पक्षमा समसामर्यक सधु ार गरी सरु क्षा व्यवस्थालाई
प्रभावकारी बिाउिे ।
• काििू को पररपालिा, सामार्जक न्याय, र द्वन्द्व व्यवस्थापिमाफि ि् र्दगो शार्न्ि प्रवििि गिे ।
• र्वद्यमाि काििु ी एवम् संस्थागि व्यवस्थाको सदृु ढीकरणसर्हि बहुसरोकारवाला र्िकायसाँग साझेदारीमाफि ि् सामार्जक
र्वकृर्ि, द्वन्द्व, अपराध, र्हसं ा र लागू पदाथिको कारोबार िथा दव्ु यिसि र्ियन्रण गिे ।
• अपराध अिसु न्धाि र र्ियन्रणका लार्ग आधर्ु िक प्रर्वर्धको प्रयोग िथा सरु क्षा सचू िा प्रणालीको (Security
Intelligence) सस्ं थागि एवम् प्रार्वर्धक सदृु ढीकरण गिे ।
• र्वकासका सबै आयाममा सरु क्षा चासोलाई सम्बोधि गिे र सरु क्षा अङ्गको र्वकास र्िमािण कायि र र्वपद् व्यवस्थापि
क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• िागररक-मैरी सरु क्षा व्यवस्था सदृु ढ गिे िथा िागररक र सरु क्षा अङ्गबीचको सम्बन्धलाई सदृु ढ िल्ु याउिे ।
 शाहन्ध्त सव्ु ोवस्था र सरु क्षा…
रणनीहत...
• सबै सरु क्षा र्िकायलाई समयािक ु ू ल दक्ष, आधर्ु िक, व्यावसार्यक िथा साधिस्रोि सम्पन्ि बिाई सबै
र्कर्समका सरु क्षा चिु ौिीहरूलाई सामिा गिि सक्षम बिाउिे ।
• सीमा सरु क्षा र अध्यागमि प्रणालीलाई र्द्वपक्षीय एवम् बहुपक्षीय कूटिीर्िक पहल िथा सस्ं थागि सदृु ढीकरणका
आधारमा व्यवर्स्थि र सदृु ढ गिे ।
• कारागारसम्बन्धी न्यिू िम मापदण्ड समयसापेक्ष रूपमा पररमाजिि गरी प्रर्वर्ध-मैरी सेवा सर्ु वधासर्हिको सधु ार
गहृ को रूपमा र्वकास गिे ।
• बहुउपयोगी िथा प्रर्वर्धयि ु एकीकृि रार्रिय पररचयपर व्यवस्थापि सचू िा प्रणालीको र्वकास गरी सबै
िागररकको र्ववरण, भस्ू वार्मत्व र करसम्बन्धी र्ववरण लगायिका राज्यबाट प्रदाि गररिे सेवाको अर्भलेख
एकीकृि रूपमा क्रमशः आबर्द् गदै लैजािे ।
• सरु क्षा र्िकायको व्यावसार्यक क्षमिा अर्भवर्ृ ि गदै रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय शार्न्ि स्थापिामा योगदाि
पर्ु याउिे ।
 नेतृत्व हनमाघण
सोच
र्िष्ठावाि, सक्षम र इिमान्दार िेित्ृ वको र्वकासमाफि ि् समग्र देश र्वकासमा िीव्रिा ।
उद्देश्ो
• मल ु कु को शासि व्यवस्था प्रभावकारी रुपमा सचं ालि गिि सक्षम िेित्ृ व र क्षमिा र्वकास गििु ।
रणनीहत
•सक्षम र प्रभावकारी िेित्ृ व र्वकासका लार्ग योजिा ियार गिे ।
•ज्ञाि, सीप र धारणा, मिोवर्ृ त्तमा पररविििका लार्ग क्षमिा र्वकासमा जोड र्दिे ।
•पदमा मार आधाररि िभइि क्षमिामा आधाररि िेित्ृ व र्वकासलाइि प्राथर्मकिा र्दिे ।
 हनवाघचन प्रणाली सुधार
सोच
स्वच्छ, स्विन्र, र्िरपक्ष, र्वश्वसिीय एवम् र्मिव्ययी र्िवािचिको सञ्चालि एवम् व्यवस्थापि ।
उद्देश्ो
• र्िवािचिसम्बन्धी ऐि, र्ियम, कायिर्वर्ध, र्िदेर्शका आर्दमा समसामर्यक सधु ार एवम् र्िवािचि चक्रका सम्पणू ि
कृयाकलापहरुलाई प्रर्वर्धयि ु र र्मिव्ययी बिाई स्वच्छ, र्िरपक्ष, स्विन्र, र्वश्वसिीय एवम् भयरर्हि र्िवािचि
प्रणालीको माध्यमबाट िागररकको मिार्धकारको सर्ु िर्िििा गदै लोकिन्रको सस्ं थागि र्वकासमा योगदाि गििु ।
• र्िवािचिका सरोकारवालाबीचको आपसी सम्बन्धलाई समन्वयात्मक, सहयोगात्मक र सदृु ढ बिाउाँदै र्िवािचि
कायिक्रम र प्रर्क्रयामा महससु हुिे गरी सधु ार गदै लैजािु ।
• र्िवािचि र्शक्षामाफि ि् मिदािालाई सशिीकरण गरी र्िवािचिलाई बढीभन्दा बढी सहभार्गिामल ू क बिाउिु ।
 हनवाघचन प्रणाली सध
ु ार...
रणनीहत
• र्िवािचि सम्बन्धी काििू मा भएका अस्पष्टिा एवम् अपणू ििालाई हटाई थप पररमाजिि िथा परररकृि गििकु ा
साथै िीर्िगि सधु ार गिे ।
• प्रभावकारी र्िवािचि र्शक्षा सचं ालि िथा िवीििम प्रर्वर्धको उच्चिम प्रयोग गरी मिदािा िामावली दिाि,
अद्यावर्धक, मिदाि र मिगणिा गिे ।
• सबै राजिीर्िक दल, सरोकारवाला र सरु क्षा र्िकायबीचको आपसी समन्वयबाट र्वश्वार्सलो वािावरण
र्सजििा गरी र्िवािचि सरु क्षालाई मजबिु र भरपदो बिाउिे ।
• र्िवािचि आयोगको सस्ं थागि सदृु ढीकरण गिे ।
 मानव अहधकार
सोच
समावेशी, मयािर्दि, समिामलू क र स्वअिशु ार्सि समाज र्िमािण ।
उद्देश्ो
• रार्रिय िथा अन्िरार्रिय प्रर्िबििा अिरुु प मािव अर्धकारको संरक्षण र संवििि गििु ।
• सीमान्िकृि, र्वपन्ि, लैङ्र्गक अल्पसख्ं यक, अपाङ्गिा भएका एवम् र्पछर्डएका क्षेर, वगि र समदु ायको अर्धकार सर्ु िर्िि गििु ।
• मािव अर्धकारको सम्माि, संरक्षण, सम्वििि िथा उपभोगको प्रत्याभर्ू ि गििु ।
• मािव अर्धकार प्रविििको सदृढीकरण एवम् मािव अर्धकार मैरी शासि पिर्िको र्वस्िार गििु ।
रणनीहत
• मौर्लक हक कायािन्वयि गिि र्िमािण भएका काििू प्रभावकारी रुपमा कायािन्वयि गिे ।
• समाजमा र्वद्यमाि सबै प्रकारका भेदभाव, छुवाछुि, र्हसं ा िथा कुप्रथाको अन्त्य गिे ।
• मािवअर्धकार उल्लङ्घिको घटिामा दण्डर्हििाको अन्त्य गरी पीर्डिलाई क्षर्िपर्ू ििको सर्ु िर्िििा गिे ।
• मािव अर्धकारलाई एउटा सस्ं कृर्िको रुपमा र्वकास गरी मािव अर्धकारसम्बन्धी महासर्न्धबाट र्सर्जिि दार्यत्व कायािन्वयि गिे ।
• राज्यका िीिै िहका सरकारबाट सम्पन्ि गररिे योजिा िथा कायिक्रम कायािन्वयि गदाि मािवअर्धकारमख ु ी पद्दिी अपिाई गिे ।
सोच
न्ध्ोाो प्रणाली
स्विन्र, र्िरपक्ष, पहुचाँ योगय, सक्षम र र्वश्वसिीय न्याय प्रणाली ।
उद्देश्ो
• िेपालको संर्वधाि, संघीयिाको ममि, िेपाल पक्ष भएको अन्िरािर्रिय सर्न्ध सम्झौिाअिरुु प सबै पक्षबाट अपित्व हुिे सरल र
गणु स्िरीय काििू को िजिमु ा गििु िथा मौर्लक हक र मािवअर्धकारको सरं क्षण र सम्वििि गदै न्यायमा सबैको सहज पहुचाँ स्थार्पि
गराउिु ।
• न्याय सम्पादिमा र्क्रयाशील जिशर्िको क्षमिा अर्भबर्ृ र्द् गदै वस्िगु ि र बैज्ञार्िक प्रमाणमा आधाररि अपराध अिसु न्धाि,
अर्भयोजि र प्रर्िरक्षा प्रणाली र्वकास गरी र्पर्डि पक्ष र सरकारी पक्षका साक्षीको सरं क्षण एवम् अपराध र्पर्डिलाइि न्याय र्दइि
दण्डर्हििाको अन्त्य गििु ।
• न्याय प्रशासिलाई र्छटो, छररिो, र्िरपक्ष, प्रभावकारी र जिउत्तरदायी िथा न्यार्यक प्रर्क्रयालाई सरल, अिमु ाियोगय, जवाफदेही,
पारदशी र सचू िा प्रर्वर्धमैरी बिाई न्यायपार्लकाप्रर्िको जिआस्था र र्वश्वासमा अर्भवर्ृ ि एवम् न्यायपणू ि समाज र्िमािण गििु ।
• काििु ी र्शक्षा र र्शक्षण प्रणालीलाई रार्रिय एवम् अन्िरािर्रियस्िरमा गणु स्िरीय, प्रर्िस्पधी एवम् समाजको आवश्यकिा पररपर्ू िि गिे
गरी र्वकास गििु ।
 न्ध्ोाो प्रणाली...
रणनीहत
• सर्ं वधाि अिक ु ू ल काििू र्िमािण गिे ।
• र्िःशल्ु क काििू ी सहायिा सेवालाई सबैको पहुचाँ योगय र प्रभावकारी बिाउिे ।
• अपराध अिसु न्धाि, अर्भयोजि र प्रर्िरक्षा प्रणालीलाई वैज्ञार्िक र वस्िगु ि प्रमाणमा आधाररि बिाउिे िथा
सस्ं थागि सदृु ढीकरण गिे ।
• स्थािीय न्यार्यक सर्मर्िका पदार्धकारी, न्याय सेवाका कमिचारी एवम् सरकारी वर्कलको न्याय सम्पादि एवम् मद्दु ा
व्यवस्थापि क्षमिा अर्भवर्ृ र्द् गिे ।
• पीर्डि पक्ष र सरकारी पक्षका साक्षीको सरं क्षण िथा मद्दु ाका साक्षी र प्रमाणको प्रस्िर्ु िलाई प्रभावकारी बिाउिे ।
 सर्ं ीो शासन प्रणाली
सोच
समन्वय, सहयोग र सहकायिमा आधाररि सघं ीय शासि प्रणाली ।
उद्देश्ो
• लोकिन्रबाट प्राप्त हुिे लाभको समािपु ार्िक, समावेशी र न्यायोर्चि र्विरणको अवस्था र्सजििा गििु ।
• सर्न्िकटिाको र्सिान्ि अिसु ार कायिसम्पादि हिु े अवस्थाको र्सजििा गििु ।
• स्थािीय िहबाट राजिैर्िक एवम् प्रशासर्िक िेित्ृ वको र्वकास गििु ।
रणनीहत
• िहगि सम्बन्धलाई पररभार्िि गिि आवश्यक काििू ी र सस्ं थागि आधार ियार गिे ।
• र्ििै िहका सरकारलाई सहज रूपले सचं ालि गिि योजिा, िीर्ि र रणिीर्ि बिाई कायािन्वयि गिे ।
• भौगोर्लक, सामार्जक, आर्थिक, सााँस्कृर्िक र्वर्वधिालाई जीवन्ििा प्रदाि गिे ।
 प्रादेहशक तथा स्थानीो तिको सन्ध्तुलन
सोच
मजबिु सघं ीय शासि प्रणालीमा आधाररि समि
ृ िेपाल र्िमािण ।
उद्देश्ो
• प्रादेर्शक िथा स्थािीय शासि प्रणालीको सन्िर्ु लि र र्दगो र्वकास गििु ।
रणनीहत
• सघं ीय सरकारले आवश्यक सहयोग र सकायिमा स्थािीय िह र प्रदेश सरकारले आ-आफ्िो भौगोर्लक क्षेरको
वस्िर्ु स्थर्िको सही र्वश्ले िण गरी र्वकासको उपयि
ु उपाय अवलम्बि गिे ।
• सबै स्थािीय िह र प्रदेशको स्रोि साधि र क्षमिा अर्भवर्ृ ि गरी र्वकासशील जिशर्ि उत्पादि गिे ।
• आ-आफ्िो क्षेरको र्वकासको लार्ग एक आपसमा समन्वय िथा सहकायि गदै प्रर्िरपधाित्मक हुि संघीय
सरकारले सबै स्थािीय िथा प्रदेश सरकारलाइि उत्प्रेररि गिे ।
 शासकीो सध
ु ार
सोच
पारदर्शििा, जवाफदेहीिा, जिउत्तरदायी, सदाचारयि
ु र आधर्ु िक प्रर्वर्धमा आधाररि र्वर्धको शासि ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक र्िकायका काम कारवाहीलाई पारदशी, जवाफदेही, सदाचारयि
ु र प्रर्वर्धमैरी बिाई जिसहभार्गिा र
जिर्वश्वासमा अर्भवर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• सरकारका काम कारवाहीलाइि पारदशी िथा प्रभावकारी बिाउि सांगठर्िक, काििू ी, प्रणालीगि िथा व्यवहारगि सधु ार गिे ।
• र्वकास आयोजिाको कायिन्वयिमा आइिपिे समस्याहरुलाई सम्बोधि गिि प्रर्वर्धमा आधाररि ित्काल समस्या समाधाि
प्रणाली अवलम्वि गिे ।
• राजिीर्िक िथा प्रशासर्िक क्षेरका र्जम्मेवार पदार्धकारीहरुको कायिसम्पादिको स्िरलाई मापियोगय बिाई लागू गिे ।
• साविजर्िक र्िकायका काम कारवाहीप्रर्ि सकारात्मक छर्व र्िमािण गिे ।
 प्रशासकीो सश
ु ासन
सोच
पररणाममख
ु ी र जिसेवी साविजर्िक प्रशासि िथा र्वकास व्यवस्थापि ।
उद्देश्ो
• साविजर्िक प्रशासिलाइि सबल बिाइि दक्ष सेवाग्राहीमख ु ी र व्यवसार्यक बिाउिु ।
• साविजर्िक सेवालाइि भरपदो, सल ु भ, गणु स्िरीय र पहुचाँ योगय बिाइि र्वकास प्रर्क्रयालाइि प्रभावकारी बिाउिु ।
• सेवा प्रवाह र शासि प्रणालीमा बहुपक्षीय साझेदारी र्वकास गििु ।
रणनीहत
• क्षमिा र्वकास योजिा बिाइि कमिचारी एवम् िार्लम प्रदायक सस्ं थाहरुको क्षमिा र्वकास गिे ।
• अन्िरसरकार समन्वय र सहकायिलाइि प्रभावकारी एवं व्यवर्स्थि बिाउिे ।
• सेवा प्रवाहलाइि िागररक मैरी बिाइ र्वकास व्यवस्थापिमा सहकारी िथा र्िजी क्षेरलाइि आवि गिे ।
• रारिसेवकहरुलाइि आफ्िो कायि र्जम्मेवारीप्रर्ि थप पररणाममख ु ी र उत्तरदायी बिाउिे ।
 भ्ररिाचार हनवारण
सोच
सदाचारयि ु समाजको र्िमािण ।
उद्देश्ो
• भ्रष्टाचारजन्य कायि र्ियन्रण गरी सश ु ासिको अिभु र्ू ि र्दलाउिु ।
रणनीहत
• सदाचार िीर्ि बिाई प्रभावकारी रूपमा कायािन्वयि गिे ।
• "भ्रष्टाचार समाज र्वरुिको अपराध हो” भन्िे िफि सचेििा जगाइ असल िागररक र्िमािण गिे ।
• भ्रष्टाचार र्वरुिका चेििामल ु क, र्िरोधात्मक एवम् दण्डात्मक काम कारवाहीलाई प्रभावकारी बिाउिे ।
• साविजर्िक सेवामा लागिे खचि, समायवर्ध िथा प्रकृया एवं कायिर्वर्धको सम्बन्धमा स्पष्टिा ल्याई साविजर्िक सेवालाई
अिमु ाियोगय बिाउिे ।
• साविजर्िक, र्िजी, गैर सरकारी, सहकारी, बैङ्र्कङ क्षेरमा हुिे आर्थिक अर्ियर्मििाको र्ियन्रण गरी र्िजी क्षेरको
सेवा प्रवाहलाई गणु स्िरीय एवम् सेवामल ू क बिाउिे ।
 मानव बेचहबखन तथा ओसारपसार हनोन्ध्रण
सोच
मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसार मि ु मयािर्दि समाज ।
उद्देश्ो
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसारको दृर्ष्टले जोर्खमोन्मख ु समहू /समदु ायको आर्थिक िथा सामार्जक सशिीकरण गििु ।
• र्िरोधात्मक अर्भयाि माफि ि् मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसार र्ियन्रण गििु ।
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसारबाट पीर्डि िथा प्रभार्विको उिार, संरक्षण, न्यायमा पहुचाँ र पिु स्थािपिाका सेवालाई
प्रभावकारी बिाउिु ।
रणनीहत
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसारको दृर्ष्टले जोर्खमोन्मख ु समहू /समदु ायको पर्हचाि गरी आर्थिक-सामार्जक
सशिीकरण गदै बेचर्बखि िथा ओसारपसार र्ियन्रण र र्िरूत्सार्हि गिे उपाय अवलम्बि गिे ।
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसार र्ियन्रण, पीर्डि/प्रभार्विको उिार, संरक्षण र पिु स्थािपिा गिि र्वर्भन्ि िहका
सरकारमा साझेदारी संयन्र र संरचिाको क्षमिा अर्भवर्ृ ि िथा सरोकारवालाबीच प्रभावकारी साझेदारी कायम गिे ।
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसारबाट पीर्डि/प्रभार्विको संरक्षणको लार्ग आधारभिू मािव अर्धकारको सम्माि गदै
एकीकृि िथा प्रभावकारी सेवा प्रवाहको सर्ु िर्िििा गिे ।
• मािव बेचर्बखि िथा ओसारपसार र्ियन्रणका लार्ग प्रभावकारी फौजदारी न्याय प्रणाली र काििू ी एवम् संस्थागि
संरचिाको माध्यमबाट पीर्डि/प्रभार्विलाई न्यायमा पहुचाँ अर्भवर्ृ ि गिे ।
 ोोनना तनघुमा तथा काोाघन्ध्वोन
सोच
संघीय संरचिा अिरू
ु प ि्यपरक र िर्िजामख
ु ी योजिा िजिमु ा प्रणालीको र्वकास ।
उद्देश्ो
• रार्रिय सोच र लक्ष्य हार्सल हुिे गरी सघं , प्रदेश र स्थािीय िहमा समन्वयात्मक, िर्िजामख
ू ी र सबल योजिा
िजिमु ा पिर्िको र्वकास गििु ।
रणनीहत
• योजिामा दीघिकार्लि सोच र रार्रिय प्राथर्मकिाका आधारमा योजिा िजिमु ा गिे ।
• योजिा िजिमु ाको प्रर्क्रयागि पक्षमा सधु ार गिे ।
• सघं ीय सरं चिा अिक ु ू ल हुिेगरी र्वद्यमाि योजिा प्रणालीको सदृु ढीकरण िथा र्वकास गिे ।
• योजिा िजिमु ामा संलगि साविजर्िक र्िकाय एवम् र्िजी, सहकारी िथा सामदु ार्यक क्षेरको क्षमिा र्वकास
िथा सदृु ढीकरण गरी ग्रहण क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
सोच
राहरिो आोोनना बैंक
• आयोजिा िजिमु ा िथा व्यवस्थापिमा सश
ु ासि अर्भवर्ृ ि गरी सन्िर्ु लि र र्दगो र्वकास ।
उद्देश्ो
• ि्यपरक र मापदण्डमा आधाररि आयोजिा पर्हचाि, छिौट, मल्ू याङ्कि प्रर्क्रया िथा प्राथर्मकीकरण गिे प्रणालीको र्वकास
र अभ्यास गिे गराउिे ।
• आयोजिा बैंकको र्सिान्ि र मान्यिा अिरुु प प्रादेर्शक सरकार र स्थािीय िहमा समेि त्यस्िो प्रणालीको स्थापिा गिि आवश्यक
सहजीकरण गिे ।
रणनीहत
• ि्यपरक र मापदण्डमा आधाररि आयोजिा पर्हचाि, छिौट, मल्ू याङ्कि प्रर्क्रया िथा प्राथर्मकीकरण गरी रार्रिय आयोजिा
बैंक स्थापिा गिे ।
• प्रदेश र स्थािीय िहमा आयोजिा बैंक प्रणालीको स्थापिा गिि आवश्यक कायि गिि गराउि सहजकिािको भर्ू मका र्िवािह गिे ।
• कायािन्वयिका लार्ग ियारी अवस्थामा रहेका आयोजिाको पोटिफोर्लयो ियार गरी स्वदेशी िथा र्वदेशी र्िजी क्षेरको लगािी र
सहायिा पररचालि गिे ।
सोच
तिगत सम्बन्ध्ध तथा अन्ध्तरसरकार समन्ध्वो
सश ु ासि र र्वकासका लार्ग सदृु ढ िहगि सम्बन्ध र उपलर्ब्धमख
ु ी अन्िर-सरकार समन्वय ।
उद्देश्ो
• संघीय शासि प्रणाली कायािन्वयिमा देर्खएका अन्यौलिा हटाउि अन्िरसरकार समन्वयमाफि ि र्वकास र सश ु ासिमा टेवा
पर्ु याउिु ।
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहबीचको बझु ाईमा एकरुपिा ल्याई अन्िरसरकार समन्वय सदृु ढ गििु ।
• प्रभावकारी एवम् उपलर्ब्धमल ू क िहगि सम्बन्धको लार्ग आवश्यक सयं न्रको र्िमािण गििु ।
• स्रोि र्विरण एवम् बााँडफााँट, र्वकास एवम् कायािन्वयिमा स्पष्टिा ल्याई िागररकमा सघं ीय शासिको अिभु र्ू ि गराउिु ।
रणनीहत
• संघ, प्रदेश र स्थािीय िहले संर्वधाि प्रदत्त अर्धकारको प्रयोगमा िीव्रिा र्दिे ।
• िीि िहको सरकारबीचको समन्वयमा अर्भवर्ृ ि गरी र्वकास र्िमािण, सेवा प्रवाह िथा जििासंग प्रत्यक्ष सरोकारका र्वियलाइि
प्रभावकारी बिाउिे ।
• आ-आफ्िो िहको र्वकास र सश ु ासि अर्भवर्ृ ि गििको लार्ग सरकारबीच प्रर्िरपधाित्मक वािावरण सजृ िा गिे ।
 अनुगमन तथा मूल्ोांकन
सोच
िर्िजामल
ू क अिगु मि िथा मल्ू याङ्कि व्यवस्थामाफि ि् शासकीय सधु ार ।
उद्देश्ो
• िीि िहको सरकारमा िर्िजामल
ू क अिगु मि िथा मल्ू याङ्कि प्रणालीलाई संस्थागि गिे ।
रणनीहत
• अिगु मि िथा मल्ू याङ्किसम्बन्धी काििु ी र िीर्िगि व्यवस्थालाई सस्ं थागि गिे ।
• िर्िजामल
ू क अिगु मि िथा मल्ू याङ्किलाई स्थार्पि गिि अन्िरर्िकाय िथा अन्िरसरकारी समन्वय र
सहकायिको र्वकास गिे ।
• अिगु मि िथा मल्ू याङ्कि कायिमा आबि सबै िहका जिशर्िको क्षमिा र्वकास गिे ।
• र्वकास कायिक्रम िथा आयोजिाहरुको समस्या ित्काल/समयमै समाधाि गराउिे सरं चिाको र्वकास गिे ।
 अन्ध्तरसम्बहन्ध्धत हवर्ो क्षेरः
(हवर्ो क्षेरगत सोच, उद्देश्ो तथा रणनीहत)

3/7/2019 182
 प्रस्तुहतको हवर्ोवस्तु
▪ गररबी हनवारण
▪ श्रम र रोनगारी
▪ मानव सश ं ाधन हवकास
▪ अनुसन्ध्धान तथा हवकास
▪ उद्यमशीलता हवकास
▪ समावेशीकरण
▪ सामाहनक साुँस्कृहतक हवहवधता
▪ हवपद् व्ोवस्थापन
▪ वातावरण
3/7/2019
▪ नलवाोु पररवतघन
▪ अन्ध्तराघहरिो आहथघक सम्बन्ध्ध
▪ सामुदाहोक साझेदारी र गैरसरकारी
सस्ं थािरू
▪ नल तथा मौसम हवज्ञान
▪ त्ोाङ््क प्रणाली
183
सोच
गररबी हनवारण
सबै प्रकारका गररबी मि
ु समाज ।
उद्देश्ो
• गरीब पर्हचाि गििु एवम् गरीब लर्क्षि कायिक्रम सञ्चालि गििु ।
• गरीब वगि लर्क्षि सीप र्वकास िथा रोजगारी र्सजििा गििु ।
• राज्यको स्रोि, साधिमा गरीबको सहज पाँहुच स्थार्पि गििु ।
रणनीहत
• सवेक्षणमाफि ि् गरीब घरपररवार पर्हचाि गरी अध्यावर्धक र्ववरण राख्िे ।
• पर्हचाि भएका गरीब लर्क्षि गरी गररबी र्िवारण योजिा, कायिक्रम िथा आयोजिा िजिमु ा एवम् कायािन्वयि गिे ।
• रोजगार िथा स्वरोजगारमल ू क सीप र्वकास िार्लम िथा र्शक्षा कायिक्रम सञ्चालि गिे ।
• उत्पादिमल ू क रोजगारी िथा अवसरको अर्भवर्ृ ि गरी यसमा गरीबको पाँहुच सर्ु िर्िि गिे ।
• गररबी र्िवारण िीर्ि िजिमु ा गरी उत्पादिका स्रोि साधिमा गरीबहरुको पाँहुच सर्ु िर्िि गिे ।
• आधारभिू आवश्यकिाका वस्िु िथा सेवामा गरीबको पाँहुच सर्ु िर्िि गिे ।
सोच
श्रम तथा रोनगारी
सबै िागररकलाई मयािर्दि रोजगारीका अवसरको उपलब्धिा ।
उद्देश्ो
• देशर्भर उत्पादिशील र मयािर्दि रोजगारीका अवसरहरू र्वस्िार गििु ।
• असल औद्योर्गक श्रम सम्बन्धको र्वकास गििु ।
• बालश्रम लगायि सबै प्रकारका श्रम शोिणको अन्त्य गििु ।
• वैदर्े शक रोजगारीलाई सरु र्क्षि, मयािर्दि र व्यवर्स्थि गििु ।
रणनीहत
• स्थािीय िहदेर्ख रोजगार कायिक्रमलाई र्वस्िार गरी न्यिू िम रोजगारीको प्रत्याभर्ु ि गिे ।
• र्वद्यमाि श्रम िथा रोजगार सम्बन्धी काििू को प्रभावकारी कायािन्वयि र सामार्जक सवं ादको माध्यमबाट असल श्रम औद्योर्गक सम्बन्धको
र्वकास गिे ।
• िार्लम र सीप र्वकासद्वारा श्रर्मकको दक्षिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• िीि िहका सरकारबीच रोजगारी र्सजििा र श्रम व्यवस्थापिमा प्रभावकारी समन्वय गिे ।
• वैदर्े शक रोजगारका चरणलाई व्यवर्स्थि गदै सरु र्क्षि, शोिणमि ु मयािर्दि र अर्धकिम प्रर्िफलदायक बिाउिे ।
• रोजगारी र्सजििा गिि एवम् र्वर्भन्ि र्िकायसाँग समन्वय िथा रोजगारी सम्बन्धी कायिको र्ियमि गिि एक अर्धकार सम्पन्ि उच्चस्िरीय “रार्रिय
रोजगार प्रार्धकरण” गठि गिे ।
 मानव सस
ं ाधन हवकास
सोच
दक्ष, कुशल, सीपयि ु र उत्पादिशील मािव ससं ाधिको र्वकास ।
उद्देश्ो
• आर्थिक-सामार्जक रूपान्िरणका लार्ग ित्कार्लि र दीघिकार्लि रूपमा आवश्यक मािव संसाधिको वििमाि अवस्था
मल्ू यांकि गरी सोही आधारमा प्रक्षेपण गििु ।
• मािव सश ं ाधि र्वकास प्रणालीलाई सस्ं थागि गरी रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय स्िरमा प्रर्िस्पधाि गिि सक्िे सक्षम िथा गणु स्िरीय
मािव ससं ाधिको उत्पादि गरी आपर्ू िि गििु ।
रणनीहत
• मल ु कु र्भर आवश्यक पिे दक्ष िथा अधिदक्ष मािव संसाधिको र्वकास र उपयोगको र्िर्म्ि आवर्धक प्रक्षेपणका आधारमा
योजिा ियार गरी लागू गिे ।
• रारिको आर्थिक र्वकासको क्रमसाँगै र्वर्वध क्षेरमा आवश्यक पिे मािव ससं ाधिको र्वकास र उपयोगमा सरकारी, सामदु ार्यक
र र्िजी क्षेरबीच साझेदारी र सहकायि गिे ।
• प्रार्वर्धक र्शक्षा िथा व्यावसार्यक सीप र्वकासको अवसर सवैको पहुचाँ योगय र गणु स्िरीय बिाउिे ।
• वैदर्े शक रोजगारीबाट फके र आएका सीपयि ु जिशर्िलाई ज्ञाि र सीप प्राप्त गिे एक स्रोिको रूपमा उपयोग गिे ।
• र्वदेशी उद्योग र कम्पिीमाफि ि् ियााँ प्रर्वर्ध प्रार्प्त र उपयोग गिे ।
 अनुसन्ध्धान तथा हवकास
सोच
ि्य र ज्ञािमा आधाररि र्वकासका माध्यमबाट समि ृ रारि र्िमािण ।
उद्देश्ो
• अिसु न्धाि िथा र्वकासको माध्यमबाट भर्वरयको लार्ग ज्ञािमा आधाररि र सजृ िशील िागररक ियार गििु ।
• अिसु न्धाि िथा र्वकासको उपलर्ब्धलाई रारि र्हि‚ रार्रिय िीर्ि िथा कायिक्रममा अवलम्वि गििु ।
• अिसु न्धाि िथा र्वकासको माध्यमबाट रार्रिय िीर्ि र्िमािण िथा कायािन्वयि क्षमिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
रणनीहत
• िेपालको शैर्क्षक प्रणालीलाई व्यवहाररक‚प्रयोगात्मक र अिसु न्धािमल ू क बिाउि जोड र्दिे ।
• िार्लम र र्वकासलाई सैिार्न्िक ज्ञाि र व्यावहाररक अभ्यासमा प्रर्िर्बर्म्वि गरी अिसु न्धाि िथा र्वकाससाँग आवि गिे ।
• अिसु न्धाि िथा र्वकासलाई रार्रिय प्राथर्मकिामा राखी र्िजी क्षेरको भर्ू मका सर्हि र्वगिका र्विय क्षेरगि िीर्िको
पिु रावलोकि गरी पष्ठृ पोिण र्लिे ।
• अिसु न्धाि िथा र्वकासलाई अिसु न्धाि आयोजिा (Research Project) को रुपमा र्वकास गिे ।
• अिसु न्धाि िथा र्वकासको माध्यमबाट मािव ससं ाधि र्वकासमा जोड र्दिे ।
• िीर्ि र्िमािणकिािलाई व्यवसार्यकिा िथा र्विय क्षेरगि र्वज्ञ बिाउिे वािावरण ियार गिे ।
 उद्यमशीलता हवकास
सोच
उद्यमशील संस्कृर्िः उद्यमी जििा ।
उद्देश्ो
• उद्यमशील र स्वरोजगारमल ू क सीपको र्वकास गििु ।
• िवीििम र परम्परागि प्रर्वर्धको उपयोग गिि सक्िे उद्यमशील जिशर्िको र्वकास गििु ।
• उपलब्ध स्रोि साधि, स्थािीय पाँजु ी र प्रर्वर्धको पररचालि गरी स्वरोजगार र रोजगारीका अवसर वर्ृ ि गदै गरीबी र्िवारणमा
योगदाि पर्ु याउिु ।
रणनीहत
• यवु ा उद्यमीलाई स्वदेशमा उद्यम गिि आकर्ििि गिि सरकारका िीिै िहमा िीर्िगि, सस्ं थागि, काििू ी िथा प्रर्क्रयागि सधु ार
गिे ।
• र्िजी, सहकारी एवम् गैरसरकारी क्षेरसाँगको सहकायिमा स्थािीय स्िरका स्रोि साधि र सीप पर्हचाि र र्वकास गरी पररचालि
गिे ।
• परम्परागि ज्ञाि र सीपलाई िवीििम प्रर्वर्ध र उद्योग व्यवसायसाँग आवि गिे गरी यवु ा उद्यमशीलिा प्रवििि गिे ।
सोच
समावेशीकरण
राज्यका सबै िागररकको उपर्स्थर्ि र अथिपणू ि सहभार्गिामा समावेशी र्वकास ।
उद्देश्ो
• आर्थिक, सामार्जक िथा राजिैर्िक अवसरवाट वर्ञ्चर्िमा परे का लर्क्षि वगिका लार्ग मल ु क
ु मा उपलव्ध साधि स्रोि
िथा सर्ु वधामा समािपु ार्िक पहुचाँ को सर्ु िर्िििा गििु ।
रणनीहत
• मल ु क
ु मा उपलव्ध स्रोि साधिमा लर्क्षि वगिको समािपु ार्िक पहुचाँ बढाउिे ।
• राज्यका िीिै िहमा हुिे र्िणिय प्रकृया िथा यसका प्रशासर्िक सरं चिामा सकारात्मक र्वभेद र आरक्षणको माध्यमवाट
अथिपणू ि सहभार्गिा सर्ु िर्ििा गिे ।
• सीप र्वकास िार्लम प्रदाि गरी मल ु क
ु मा उपलव्ध रोजगारीका अवसरहरु उपयोग गिि सक्षम बिाउिे ।
• आर्दवासी, जिजार्ि, दर्लि, मधेशी, मर्ु स्लम समदु ाय िथा र्पछडा वगिको भािा िथा सस्ं कृर्िको सरं क्षण एवम् सवं ििि
गिे ।
 सामाहनक सांस्कृहतक हवहवधता
सोच
र्वर्वधिामा गौरव गिे एकिाबि िेपाली समाज ।
उद्देश्ो
• सबै जार्ि/समदु ायको संस्कृर्ि र परम्पराको जगेिाि गरी मौर्लक पर्हचाि र रार्रिय एकिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
• सम्पदाहरुको सरं क्षण र प्रभावकारी व्यवस्थापि गरी पयिटकीय उपजको रुपमा र्वकास गििु ।
• भािा, सार्हत्य, र्लपी, सङ्गीि, िाट्यकला र लर्लिकला क्षेरको वहृ त्तर र्वकास र प्रवििि गििु ।
रणनीहत
• सबै समदु ायको सामार्जक¸ सााँस्कृर्िक र धार्मिक मल्ू य मान्यिाको कदर, संरक्षण र सम्माि गदै रार्रिय एकिा प्रवििि गिे गरी
सस्ं कृर्ि पररभारय र्िमािण गिे ।
• धार्मिक, सााँस्कृर्िक एवम् परु ािार्त्वक सम्पदाको सरं क्षण र क्षर्िग्रस्ि सरं चिाको पिु र्ििमािण गििक
ु ा साथै प्रवििि गरी पयिटकीय
उपजको रूपमा र्वकास गिि सरकार¸र्िजी क्षेर र समदु ायबीच सहकायि गिे ।
• भािा, कला¸सार्हत्य र सगं ीि आर्द क्षेरसाँग सम्वि सस्ं थाहरुको सबलीकरण गिे ।
• ऐर्िहार्सक, धार्मिक एवम् परु ािार्त्वक सम्पदाको अन्वेिण, उत्खिि,् संरक्षण, जगेिाि र प्रवधििमा िहगि सरकारबीच समन्वय र
सहकायि गिे ।
सोच
हवपद् व्ोवस्थापन
र्वपद् जोर्खमबाट सरु र्क्षि र उत्थािशील िेपाल ।
उद्देश्ो
• र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण िथा व्यवस्थापि गिि र्वपद् जोर्खम मैरी शासि पिर्िको सदृु र्ढकरण गिे ।
• िीिै िहमा बहुप्रकोप जोर्खम िक्साङकि/सचू िामा आधाररि र्वपद् जोर्खम पवू ाििमु ाि, पवू िियारी, प्रर्िकायि र
पिु लािभसम्बन्धी क्षमिा र्वकाससाँगै र्वपद जोर्खम सवं ेदिशील योजिा िथा पवू ािधार र्िमािण प्रकृया सर्ु ििि गिे ।
• र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण र व्यवस्थापिका लार्ग साविजर्िक, र्िजी िथा सामदु ार्यक लगािी वर्ृ ि गरी समदु ाय स्िरदेर्ख िै
उत्थािशील क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण र व्यवस्थापिका लार्ग बहृ ि सहभार्गिा सर्ु िर्िि गरी सचेििा अर्भवर्ृ र्द् गदै र्वपदप् िािको
पिु लािभ, पिु ःस्थापिा, पिु र्ििमाण र िवर्िमािणका कायिलाई सबल र उत्थािशील बिाउिे ।
• र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण र व्यवस्थापिका लार्ग साविजर्िक, र्िजी िथा सामदु ार्यक लगािी वर्ृ ि गरी समदु ाय स्िरदेर्ख िै
उत्थािशील क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण र व्यवस्थापिका लार्ग बहृ ि् सहभार्गिा सर्ु िर्िि गरी सचेििा अर्भवर्ृ र्द् गदै र्वपद् पिािको
पिु लािभ, पिु ःस्थापिा, पिु र्ििमाण र िवर्िमािणका कायिलाई सवल र उत्थािशील बिाउिे ।
 हवपद् व्ोवस्थापन ...
रणनीहत
• र्वपद् जोर्खम मैरी शासि पििी सदृु ढ बिाउि आवश्यक िीर्िगि, सस्ं थागि र कायिपिर्िमा सधु ार गिे ।
• सघं , प्रदेश र स्थािीय िहका र्वियगि र्वकास प्रर्क्रयामा जोर्खम जोर्खम न्यिू ीकरणलाई मल ू प्रवाहीकरण गिे र
र्वपद् जोर्खम न्यिू ीकरण एवम् उत्थािशीलिा अर्भवर्ृ ि गिि साविजर्िक, र्िजी िथा समदु ायमा आधाररि लगािी,
साझेदारी र सहकायि अर्भवर्ृ ि गिे ।
• समदु ायदेर्ख रार्रिय स्िर सम्म बहुप्रकोप जोर्खम आाँकलि/िक्साङ्किमा आधाररि पवू िि यारी, प्रर्िकायि,
पिु लािभसम्बन्धी क्षमिा र्वकास र पयािप्त साधि श्रोिको व्यबस्थापि गिे ।
• र्वपद् जोर्खमको पवू ाििमु ाि, अिगु मि, पवू िि यारी र प्रभावकारी प्रर्िकायि गिि आवश्यक पवू ािधार, जिशर्ि, क्षमिा
र प्रर्वर्धको र्वकास र सदृु ढीकरण गिे ।
• प्राकृर्िक स्रोिबाट प्राप्त आयको न्यायोर्चि र्विरण गिे ।
 वातावरण
सोच
सफा, स्वच्छ र हररि वािावरण ।
उद्देश्ो
• जल, वाय,ु माटो, ध्विी िथा र्वद्यिु ीय लगायि सबै प्रकारका प्रदिू णको रोकथाम र र्ियन्रण गििु ।
• भौर्िक पवू ािधारको र्वकास र प्राकृर्िक वािावरणबीच सन्िल ु ि कायम गििु ।
• प्रमख ु शहर र औद्योर्गक क्षेर लगायि सबै क्षेरबाट र्सर्जिि फोहरमैला (घरधरु ी, औधोर्गक प्रर्िष्ठाि र अस्पिाल) को
व्यवस्थापि, िदीको स्वच्छिा कायम र हररयाली र्वस्िार गििु ।
• प्रदिु ण र्ियन्रण सर्हिको वािावरण व्यवस्थापिका लार्ग आवश्यक िीर्ि, काििू र प्रभावकारी संरचिा र्िमािण
गििक ु ा साथै शोध, अिसु न्धाि र क्षमिा अर्भवर्ृ ि गििु ।
 वातावरण ...
रणनीहत
• जल, वाय,ु माटो, ध्वर्ि िथा र्वद्यिु ीय प्रदिू ण िहको रार्रिय मापदण्ड ियार गरी सबै प्रकारका प्रदिू णको रोकथाम र
र्ियन्रण गिे साथै प्रदिू ण र्पर्डिलाइ प्रदिू कवाट क्षर्िपर्ू िि उपलब्ध गराउिे व्यवस्था गिे ।
• पवू ािधार र्वकास र वािावरणवीच सन्िल ु ि कायम गिि आवश्यक काििु र सरं चिा र्िमािण गरी वािावरणीय प्रभाव
मल्ू यांकि र न्यिू ीकरणलाई पवू ािधार र्वकासको अर्भन्ि अगं बिाउिे ।
• फोहोरमैला व्यवस्थापिका लार्ग िवीि प्रर्वर्धको आवलम्वि गिे ।
• शहरी क्षेरमा योजिाबि एकीकृि िदी व्यवस्थापि र हररयाली प्रवििि गिे ।
• र्वश्वर्वद्यालय र अन्य र्िकायको सहकायिमा वािावरण क्षेरमा शोध, अध्ययि, अिसु न्धाि एवम् सरोकारवालाको
क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
 नलवाोु पररवतघन
सोच
जलवायु उत्थािशील (Climate Resilient ) समाजको र्िमािण ।
उद्देश्ो

• जलवायु पररविििको प्रर्िकूल प्रभावलाई पेररस सम्झौिा अिरू

ु प न्यिू ीकरण गदै अिक
ु ू लि क्षमिाको अर्भवर्ृ ि गिे।
• जलवायु पररवििि न्यिू ीकरणका लार्ग वािावरण मैरी, स्वच्छ उजाि र हररि र्वकास अवधारणा कायािन्वयि गिे ।

• जलवायु पररवििि न्यिू ीकरण र अिक

ु ू लिका लार्ग पेररस सम्झौिा लगायिका माध्यमबाट उपलब्ध अन्िरािर्रिय र्वत्त
र प्रर्वर्धमा दावी गदै प्राप्त लाभको न्यायोर्चि र्विरण गिे ।
 नलवाोु पररवतघन ...
रणनीहत
• जलवायु पररवििि व्यवस्थापिका लार्ग सघं , प्रदेश र स्थािीय िहमा आवश्यक िीर्िगि र सस्ं थागि सरं चिामा सधु ार
एवम् क्षमिा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• समदु ायको सकं टापन्ििा घटाई समािकु ू र्लि िल्ु याउि रार्रिय, प्रादेर्शक एवम् स्थािीय अिक
ु ू लि योजिा कायािन्वयि
गिे ।
• जलवायु पररवििि न्यिू ीकरणका लार्ग हररि र्वकासको अवधारणा अवलम्बि गिे र स्वच्छ उजाि प्रवििि गिे ।
• जलवायु र्वत्तमा सहज पहुचाँ को लार्ग अन्िरािर्रिय स्िरमा पैरवी गदै सम्भार्वि लाभलाई प्रदेश, स्थािीय िह र
समदु ायसम्म पर्ु याउिे ।
• जलवायु पररविििका क्षेरमा अध्ययि अिसु न्धाि िथा क्षमिा र्वकासका कायि गिे ।
 अन्ध्तराघहरिो आहथघक सम्बन्ध्ध
सोच
समन्ु िि र समन्यार्यक र्वकासका लार्ग अन्िरािर्रिय आर्थिक सम्बन्ध ।
उद्देश्ो
• अन्िरािर्रिय स्िरमा िेपालको रार्रिय र्हि प्रवििि गदै िीव्र आर्थिक वर्ृ ि, गररबी न्यिू ीकरण िथा र्दगो र्वकासका लक्ष्यको
प्रार्प्तमा योगदाि पर्ु याउि अन्िरािर्रिय सम्बन्धको महत्तम पररचालि गििु ।
रणनीहत
• अन्िरािर्रिय जगिमा िेपालको रार्रिय र्हि, रार्रिय छर्व, रार्रिय पर्हचाि र प्रर्िष्ठाको प्रवििि गिे ।
• िेपालको आर्थिक कुटिीर्िलाई रणिीर्िक र िर्िजामल ू क रूपमा पररचालि गिे ।
• रार्रिय र्हि अिक ु ू ल हुिे गरी र्वद्यमाि सर्न्ध, सम्झौिा र समझदारीको पिु रावलोकि गिे ।
सोच
सामुदाहोक साझेदारी र गैरसरकारी सस्ं थािरू
व्यावसार्यक, जवाफदेही र पारदशी सामदु ार्यक िथा गैरसरकारी संघ संस्था ।
उद्देश्ो
• रार्रिय प्राथर्मकिाको क्षेरमा सघं सस्ं थाको पररचालि, व्यवस्थापि र र्ियमि गििु ।
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गैरसरकारी संस्थाबाट प्राप्त हुिे स्रोिको उपयोगलाई जवाफदेही र पारदशी बिाउाँदै मल
ु क
ु को सामार्जक
िथा आर्थिक र्वकास गििु ।
रणनीहत
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गैरसरकारी सस्ं थाको पररचालिमा सहजीकरण गिे र्िकायलाई सक्षम, सदृु ढ, र्जम्मेवार र उत्तरदायी
बिाउिे ।
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गैरसरकारी संस्थाको पारदशीिा र जवाफदेहीिा सर्ु िर्िि गदै सहजीकरण, पररचालि, अिगु मि र
मल्ू याङ्किलाई प्रभावकारी बिाउिे ।
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गैरसरकारी संस्थाको पररचालिलाई िीिै िहको सरकारसाँगको समन्वय र सहकायिमाफि ि् सामार्जक िथा
आर्थिक र्वकासमा अर्भवर्ृ ि गिे ।
• रार्रिय िथा अन्िरािर्रिय गैरसरकारी सघं सस्ं थाको कायि प्रभावकाररिा र कायि कुशलिालाई मापियोगय बिाउिे र एकीकृि ि्याङ्क
सचू िा प्रणाली र्वकास गिे ।
सोच
नल तथा मौसम हवज्ञान
र्वश्वसिीय र भरपदो जल िथा मौसम सेवामाफि ि् हवाई उड्डयि, जलस्रोि, कृर्ि, पयिटि, स्वास््य लगायिका क्षेरको
र्दगो र्वकास एवम् जलवायु समािक ु ु र्लि समाजको र्िमािणमा योगदाि ।
उद्देश्ो
• जल िथा मौसम सेवालाई समयािक ु ु ल र्वकास र र्वस्िार गिि आवश्यक िीर्ि र्िमािण िथा सरं चिागि सधु ार गििु ।
• जल िथा मौसम जन्य बहुप्रकोपको भरपदो पवू ाििमु ाि िथा पवू सि चू िा प्रवाहबाट िागररकको जीऊधिको सरु क्षा गििु ।
• जल, मौसम िथा जलवायु पररविििसम्बन्धी अध्ययि िथा अिसु न्धाि गििु ।
रणनीहत
• िीर्ि िथा काििु को र्िमािण गरी जल िथा मौसम मापि के न्िको सञ्जालि, र्वस्िार, आधर्ु िकीकरण र ममििसभं ार गरी
र्वश्व मौसम सगं ठिको मापदण्ड अिसु ारको भरपदो, र्वश्वसिीय, गणु स्िरीय जल िथा मौसम सेवा उपलव्ध गराउिु ।
• जल िथा मौसम मापि के न्िलाई क्रमश: िवीििम प्रर्वर्ध सर्हिको आधर्ु िक स्वचार्लि के न्िमा रुपान्िरण र
आवश्यकिािसु ार र्वस्िार गिे ।
 नल तथा मौसम हवज्ञान ...
• िदी बेर्सि योजिा बमोर्जमका पवू ािधारको लार्ग जल उपलब्धिामा हुिे र्भन्ििा, बेर्सिको पािीको सन्िल ु ि (Water
Balance), थेग्राि अध्ययि िथा आक ं लि गिे ।
• उच्च प्रर्वर्धयिु सयं न्र मौसमी राडार, मार्थल्लो वायमु ण्डलको सचू िा र्लिे सयं न्र (Radiosonde), उच्च गर्िको
कम्प्यटु र प्रणाली (High Computing Facility) आर्दको प्रयोग गरी मौसम िथा जल प्रवाहको भरपदो िथा
गणु स्िरीय पवू ाििमु ाि गिे ।
• र्वपद जोर्खम न्यिू ीकरणसम्बन्धी सेन्डाई फ्रेमवकि ले िय गरे अिरुु प र्वर्भन्ि सघ-ं सस्ं थासाँग समन्वय गरी जल िथा
मौसम जन्य बहुप्रकोप पवू सि चू िा प्रणालीको र्वकास गरी सञ्चालि गिे ।
• र्वश्व मौसम संगठि (WMO), जलवायु पररवििि सम्बर्न्ध अन्िर सरकारी र्िकाय (IPCC), अन्िरािर्रिय हवाई
उड्डययि सगं ठि (ICAO) र अन्य सघं सस्ं थासाँग समन्वय र सहकायि गिे ।
 त्ोाङ््क प्रणाली
सोच
• सबल, र्क्रयाशील र समन्वयात्मक रार्रिय ि्याङ्क प्रणालीको र्वकास ।
उद्देश्ो
• र्वश्वसिीय, गणु स्िरीय िथा अन्िरािर्रिय स्िरमा िल ु िायोगय ि्याङ्क उत्पादि गरी र्ियर्मि आपर्ू ििको व्यवस्था गििु ।
• ि्याङ्कीय र्क्रयाकलापमा र्िकायगि िथा िहगि समन्वय स्थापिा गरी संघीय संरचिा अिरू ु पको ि्याङ्क प्रणाली र्वकास
गििु ।
रणनीहत
• संघीय पिर्िबमोर्जम ि्याङ्कीय कायि व्यवस्थापिका लार्ग िीर्िगि र संस्थागि व्यवस्था गिे ।
• िीर्ि, योजिा, अिगु मि िथा मल्ू याङ्कि र र्दगो र्वकास लक्ष्य लगायिका उपयि ु सचू कको पर्हचाि र प्राथर्मकीकरण गरी
अन्िरािर्रिय रूपमा प्रचर्लि र्वर्ध र गणु स्िर मापदण्ड अिरुु पको ि्याङ्क उत्पादि र आपर्ू िि गिे ।
• ि्याङ्क उत्पादि र आपर्ू ििमा सबै ि्याङ्कीय स्रोिहरु (गणिा, सवेक्षण िथा प्रशासर्िक अर्भलेख) को उपयोग गिे ।
• ि्याङ्कीय र्क्रयाकलापमा आधर्ु िक सचू िा प्रर्वर्धको प्रयोग बढाउिे र िवीििम प्रर्वर्ध अवलम्बि गिे ।
• िहगि सरकारमा ि्याङ्क व्यवस्थापिसम्बन्धी संगठिात्मक व्यवस्था, क्षमिा र्वकास र प्रभावकारी समन्वय, आदािप्रदाि र
सञ्जालीकरण गिे ।
दीघिकालीि सोच सर्हिको पन्रौं योजिा (आ.व. २०७६/७७-२०८०/८१)
आधार पर (मस्यौदा) मार्थ राय सझु ाव 15th.plan@npc.gov.np मा
पठाउिहु ुि सम्पणू ि महािभु ावहरूमा रार्रिय योजिा आयोग
हार्दिक अिरु ोध गदिछ ।

3/7/2019 202