VRO Mini Book For Quick

VRO MINI BOOK_ Village Revenue Officer VRO Quick Preparation Guide
TABLE OF CONTENTS / య౐శమ షఽచిక
 ACKNOWLEDGEMENT
 ABOUT VILLAGE REVENUE OFFICER POST (VRO).
IMPORTANT VIEWS OF VRO 2018 ………………………………………………………… 09
VRO SYLLABUS PLAN ………………………………………………………………………. 09
• SYLLABUS IN TELUGU
• SYLLABUS IN ENGLISH
IMPORTANT SCORING TOPICS / ముఖ్యబైన విశయాలు .................................................... 09
ANALYSIS OF VRO COMPETITION ................................................................................... 11
SCHEME OF EXAMINATION ……………………………………………………………........ 11
COMPLETE VRO SYLLABUS IN TELUGU & ENGLISH …………………………………. 12
VRO QUALIFYING MARKS ………………………………………………………………… 13
VRO PREPARATION BOOKS / ళ఺తౄహరసు పుషత కహలు ............................................................. 14
EXPECTED MARKS FOR VRO SELECTIONS ……………………………………………... 15
PART-A
TELANGANA MOVEMENT / తెలంగహణ ఉద్యమం ...................................................................16
• 1969 తెలంగహణ ఉద్యమం
• తెలంగహణ రక్షణ షమితి
• షకల జన఼ల షబె
• జుల ై 31 2013 పరకటన
తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం........................................................................................................19
• తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2001
• తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2005
• ళె఩ట ంె బరస 2005 ఙాభిణాాతభకఫైన ధ౅ఱ
• షబైకహయంధ్ర ఉద్యమము
©Examdays.com/blog. Copyrights reserved - Third party print not allowed without our permission
• 2010 తురషనలు
• 2013 తురషనలు
• ళేవ్ ఆంధ్రపరదేశ్
• కహరణాలు
• మహజకీయ తృహమటటలు
• Telangana Name Origin
Telangana Festivals / ణెఱంగసణ ఩ండుగఱు.......................................................................27
Telangana Schemes and Policies for Welfare Development / తెలంగహణ పథకహలు మమియు షంక్షేమ అభిఴాదధధ
కోషం విధానాలు .................................................................................................................... 28
• ఆయ౗సభస నెనషను ఻
• ఩ాజా ఩ంనహణీ ళమళశథ న఻ ఩ున
• ళమక్ూిక్ూ 6 క్ూఱోఱ ళదద త౅మమం యొకక శనెు ల
• క్ొన఻గోఱు ఩థకం
• కఱయమణుడు ఱక్ష్ుభ ఩తంకం
• యౖసథి భుఫాభసక్
• .ణాగుతూటి శయపభస తృసాజెక్్
• ఱెడ఼మల్డ్ కుఱయఱ అతేళఽథిధ
• అంఫేదకర్ య౐థేయౕ య౐థామ తుది
• క్ోభయం తైం ఫమోభిమల్డ భభిము గిభిజన భయమజిమం
• గిభిజన శషక్సయ శంశథ ఩భిత౉తి
• ఉయౄ
ూ అక్సడతొ
• అభోగసఱక్ష్ుభ క్సయమకరభం
• She- టాక్సీ ఩థకం
• ఇంటిగైరటెడ్ ఙెైల్డ్ డెళఱనెభంట్ శభవీలెస్
• డులేఫుల్డ భభిము ల఺తుమర్ తృౌయుఱ ఆభోగమం
• క్ూయౖో భవ ఴక్ూి యోజన
• 2014-15ఱో య౗సదించిన య౐జమయఱు
పరతేయక తెలంగహణ ఉద్యమాలు / Special Telangana Movement…..................................... 32
• ముద్టి పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము
• తెలంగహణా సకుుల పమిరక్షణ ఉద్యమం
• మండఴ పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము
• ణెఱంగసణా యసద఻ఱ యసదనఱు
• షబైకహయంధ఼్రల రహద్నలు
• పరతేయకహంధ఼్రల రహద్నలు
History of Telangana / తెలంగహణ చమిత్ర ....................................................................................... 36
• చభితా
• శంశకఽతి:
• ఉదమభయఱు:
• ణెఱుగు పావ:
• య౗సళితమం:
Culture of Telangana / ణెఱంగసణ శంశకఽతి ............................................................................. 41
• ఫాశ
• య౗సళితమం
• భతం
• ఉత్ురహలు
పాయత భసజామంగం - తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు ..........................................................................................43
• అదికయణ 51-ఏ ఩ాక్సయం తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు
• ఆథేయ౔కఱు (ఆథేరసఱు)
• అభఱు఩యఙే య౐దానభు
• షఴరణలు
Panchayat Raj System / ఩ంఙాబతీ భసజ్ లహశ్ం .......................................................................47
 ఩ంఙామతీభసజ్ ఎంద఻కు?
 గసరభ ఩ంఙామతీ
 క్ొతి ఩ంఙాబతీ భసజ్ చట్ ం

 గసరతొణ అతేళఽథిధ
Economy of Telangana / ణెఱంగసణ ఆభిథక ళమళశథ .........................................................................50
 తుజ ంల తృహలనలో తెలంగహణ స్హగుతూటి రంగం
 ఏడో తుజ ం తృహలనలో తెలంగహణలో తూటి తృహరసద్ల స్ౌకమహయలు
 తృో చారం తృహరజకుట
 తుజ ం స్హగర్ తృహరజకుట
 అప఩ర్ మానేర్ తృహరజకుట
 త్ ంగభద్ర జలాల కోషం ఒప఩ందాలు, తృహరజకుట తుమహెణం
తెలంగహణ - ఴయఴసహమ యంగ ళ఺ితిగతేలు …………………………………………………………………… 53
 తెలంగహణ ఆమథిక ఴయఴషి లో ఴయఴసహమ యంగ తృహతర
 తెలంగహణలో ఴయఴసహమ యంగం ళ఺ితి - శ్రీకాశణ కభుటీ తురేదిక
 ఴయఴసహమ యంగం - ఩రషు ఼త ళ఺ితి
Disaster Management / య౐఩తే

ు తుయవసణ. ……………………………………………………….. 56
 ఩న్స్ ఆఫ్ భాస్ డిష్క్ష

ర న్స’ ఩దాతుి ఎ఩పుడె రహడాయు?
 తృహరయంబభభయయ య౐఩తే
ు
 రేగంగహ ఴచ్చే య౐఩తే

ు
 షసజ/ఴూ఩కాతిళ఺దధబైన య౐఩తే
ు లు
 భానఴకహయక య౐఩తే
ు లు
 ద఼యబలతవం
 ఫౌతిక ద఼యబలతవం
 ఆమథిక, సహభాజిక ద఼యబలతవం
 ఩రఫాఴ కహయణాలు
 రై఩మీతయం (Hazard)
 య౐఩తే
ు అంటే ఏభుటి ?
 ఫాయతదచవంలో ఇటీఴల కహలంలో షంబయ౐ంచిన ఘోయ య౐఩తే

ు లు .
 య౐఩తే
ు తుయవసణకు ఩రబుతవం యౄతృ ందించిన మంతారంగం:
 ఩రబుతవ ఩థకహలు:
 భానఴ త఩఺ుదాల ఴలలే :
 చికిత్ కంటే తురహయణే చ్ౌక:
 ఴైగో కహమహయచయణ:
 కొయఴడిన షభనవమం:
 Sample objective bits (62 Bits Telugu)
ఆమథధక షమవవ అంటే ఏభుటీ? ….. 71
తురేదిక భుఖాయంఱహలు: …72

PART-B
ఫాయత మహజ్యంగం / Indian Constitution ………………………………………………………….. 01
 ఫాయత మహజయంగహ అభిఴాదిూ – చటా్లు
 ఫాయత భుఖయ చటా్లు
 ఫాయత ఩మథశత్ లో భుఖయ భఴిళలు
 మహజయంగహ ఩రరేశిక
 ఫాయత మహజ్యంగం లో రేమవ మహజయంగళ ఩రఫాఴం
 తృహరధభుక సకుులు
 కవందర ఩రబుతవం
 భుఖయభంతిర భంతిర భండయౌ
 ఴై కోర్ట్
 సహుతుక షంషి లు
 కభుశన్స్
Telangana Geography /తెలంగహణా జియొగీప఻ ………………………………………………………. 105
 తెలంగహణా ఉతుకి
 తెలంగహణా మహశ్ ర ఆయ౐మహభఴం లో భుఖయ ఘటా్లు
 తెలంగహణా మహశ్ ర ఫో గోయౌక య౐షు యణ , య౐ళ఻ు యణ ం, జనాఫా
 జిలాేలు, రైవయలాం
 ఈతయ మహష్హ్లతో షమథసద఼ూలు
 తెలంగహణా తుషమథిక షవయౄ఩ుం
 య౐య౐ధ జిలాేలో కొండలు గుట్ లు రహటి ఩ేయే ు
 శితోశిల఺తీ
 ఴయషతృహతం
 నద఼లు
 తూటి఩ద఼ల సౌకయయం
 నేలాల౅
 అడఴపలు
 ఴనయతృహరణులు కవందారలు
ACKNOWLEDGEMENTS
We would like to thank few people without whom the project would not have been possible. We would first like
to thank our students, teachers, guides and friends, who guided us through the entire mini book in all the
aspects possible without whom it would have been impossible to accomplish the project.
Also, we would like to thank those names if not mentioned, would be inappropriate. We would like to thank our
Internet source for this book and the way of guides, who had been a great guide with all expertise.
We would again like to thank heartily all those people responsible for this project, whose contribution was of a
great value to us.
We collected the information from various sources of Internet, students, friends, seniors and others who
supports knowingly and unknowingly. Request to candidate have to observe the changes in the VRO Mini Book.
If any changes required please feel free and write / contact us – support@examdays.com.
ఈ య౐లలజ్ మెరనఽయ ఆప఻షర్ట కివక్ ష్ డీ బటీమథమల్ మహమడాతుకి కహయణం అభయన ఴలే అందమథకి భా సాద఼మక ఩ూయవ
అభినందనలు. ఈ భుతూ ఫుక్ కు కహరహయౌ్న ఇనఫమవమశన్స ఇంటెమెిట్ న఼ండి ఇంకహ భుగతా ఫుక్్ న఼ండి, ఈతయ తెలంగహణా ఫుక్్
న఼ండి, ప్రండ్స్ న఼ండి, ళ఻తుమర్ట్ న఼ండి తీష఼కొనఫడింది. దమచ్చళ఺ తెలంగహణా అబయయుులు గభతుంచగలయు, ఈ ఫుక్ కవఴలం
అఴగహసన కోషభా భాతరబే తమాయు చ్ెఈమఫడింది.
భమథంత షభాచ్ాయం కోషం అబయయుులు బేభు ఩ేమకుని ఫుక్్, భమథ ఈతయ సహ్ండర్టు ఫుక్్ తౄహలొ అరహవలతు కోయుకుంటునభు.
భమథంత షభాచ్ాయం కోషం షం఩రదించండి support@examdays.com
భూ య౑జమయతు కోయుకుంటృ.
టీమ్ ఎగహ్ామ్ డచస్
# Team Examdays
VRO Mini Book Version 1.0
Released on June 2018.
ABOUT VILLAGE REVENUE OFFICER (VRO)
The Village Revenue Officer (VRO) works under the State Revenue department, VROs are authorized persons
in a village for collecting revenue taxes such as house taxes, farmers taxes from the farmers etc.
గహీభూణ మెరనఽయ ఆప఻షర్ట (VRO) మహశ్ ర మెరనఽయ డితృహయు్బంటు (VRO) కింద ఩తుచ్చషు ఼ంటుంది, గాహాల ఩న఼ిలు, మెైతేలకు
మెైతేలకు షంఫంధించిన ఩న఼ిలు ఴంటి ఆదామం ఩న఼ిలన఼ ఴషఽలు చ్చమడం కోషం గహీభంలోతు అధికహయులు య౑యు.
VRO’s are responsible for village revenue accounts / VRO తన గహీభూణ మహఫడి ఖాతాలకు ఫాధయత ఴఴిషు ఼ంది
 VRO identified the farmers and issues a PASS BOOKS about farms, lands with the authorization of
MROs (MANDAL REVENUE OFFICER).
 Generally in village one or two number of VRO s Appointed by the government depending on the
village strength.
 VRA (Village Revenue Assistants) done duties in the authorization of VRO’s.
 VRA s collecting the taxes from householders, farmers for the order of VROs
 VRA s may promote to as a VRO on seniority and educational basis.
 VRO s may possible to et a DEPUTY TAHSILDAR POST(DEPUTY MRO), but it depends on their
service, reservation etc
• VRO మెైతేలు గుమథుంచి భమథము తృ లాలు గుమథంచి PASS BOOKS, MROs (MANDAL మథరనఽయ అధికహమథ) అధికహయం
తో బూభులు గుమథుంచ్ాయు.
• గహీభంలో ఫలో఩ేతం కహరహలంటే, ఩రబుతవం గహీభంలోతు ఑కటి లలదా మెండె షంఖయల షంఖయలో సహధాయణంగహ
కవటాభంచఫడెతేంది .
• VRA (య౐లలజ్ మెరనఽయ అళ఺ళ్ ంటు

ే ) VRO యొకు అధికహయంలో య౐ధ఼లు తుయవమథుంచ్ాయు.
 VRA లు కీభంలో గాహాలు, మెైతేలకు ఩న఼ిలు ళేకమథంచడం VRA లు
• VRA లు ళ఻తుమర్ట భమథము ఎడెయకవశనల్ తృహరతి఩దికన ఑క VRO గహ ఩రచ్ాయం చ్చమఴచ఼ే.
• VRO లు ఑క DEPUTY TAHSILDAR POST (DEPUTY MRO) న఼ తృ ందగలఴప, కహతూ రహమథ ళేఴ, మథజమవవశన్స
భృదల ైన రహటి఩్ై ఆధాయ఩డి ఉంటుంది.
IMPORTANT VIEWS OF VRO 2018
 VRO Post Highlights and Analysis of Preparation / VRO తృో స్్ భుఖయమంరసఱు భభిము య౐రలువణ య౐రలువణ
 Latest Syllabus / క్ొతి లహఱఫస్
 Qualifying Marks / క్సీయౌ఩ెైబంగ్ భయర్క్
 Important Concepts/Scoring Concepts / భుఖమఫైన య౐వమయఱు
 Cutoff Marks / తృసస్ భయయుకఱు
 Recommended Books for Preparation / లహతౄసయుీ ఩ుశి క్సఱు
 Previous Papers / భున఻఩టి ఩ణాాఱు
 Model Papers / నభయధా ఩ణాాఱు
VRO SYLLABUS PLAN
Section-1: Syllabus: General Knowledge and Secretarial Abilities General Knowledge/
జనయల్డ ధాఱెడ్్ అండ్ లెక్ెరభిమల్డ ఎత౅యౌటీస్ జనయల్డ ధాఱెడ్్ (75 Questions and 75 Marks)
 Telangana Movement / ణెఱంగసణ ఉదమభం

 History of Telangana / ణెఱంగసణ చభితా
 Schemes of Telangana / ణెఱంగసణా ఩థక్సఱు
 Policies of Telangana / ణెఱంగసణా య౐దాధాఱు
 Society of Telangana / ణెఱంగసణ య౗ొ లెైటీ
 Culture of Telangana / ణెఱంగసణ శంశకఽతి
 Heritage of Telangana / ణెఱంగసణా యసయశతీం
 Arts of Telangana / ణెఱంగసణా కలఱు
 Literature of Telangana / ణెఱంగసణ య౗సళితమం
 Indian Constitution / పాయత భసజామంగం
o Indian Political System / ఫారతీయ మహజకీయ ఴయఴషథ
o Panchayat Raj System / పంచాభతీ మహజ్ ళ఺షటం
o Rural Development / గహామీణ అభిఴాదధధ
 Geography India / ఫౌగోళిక ఫారత్దేవం
 Geography Telangana. / భూగోళఱహషత రం తెలంగహణ.
 Economy of Telangana / తెలంగహణ ఆమిథక ఴయఴషథ
 Economy of India / ఫారత్దేవం యొకు ఆమిధకఴయఴషథ

 General Science / జనరల్ ళెైన్సు
o Disaster Management / విపత్త తురవసణ.

o Environmental Issues / పమహయఴరణ షమషయలు
o Science in everyday life / మోజురహమట జీవిత్ంలో ళెైన్సు
 Modern Indian History with a focus on Indian National Movement / ఆధ఼్తుక ఫారత్ చమిత్ర ఫారత్ జ తీయ
ఉద్యమం఩ెై ద్ాల఺ట ఩ెటిటందధ
 Ethics, Sensitivity to Gender and weaker sections, social awareness / ఎథధక్సు, లంగం మమియు బలఴీన
విఫాగహలకు ష఼తునత్త్వం, స్హమాజిక అఴగహసన
 Current affairs: International, National, Regional / పరషత ఼త్ ఴయఴహామహలు: అంత్మహాతీయ, జ తీయ, తృహరంతీయ
Section-2: Syllabus: Secretarial Abilities / లెక్ెరటభవమల్డ య౗సభభసధాఱు (75 Questions and 75 Marks)
1) Basic English (8th Standard)

2) Mental Ability. (Verbal and non-verbal). / ఫంటల్డ ఎత౅యౌటీ.)ఴఫద భభిము అరసత౅ద క( .
Logical Reasoning / ఱయజికల్డ భవజతుంగ్
3) Numerical abilities / శంఖయమ య౗సభభసధాఱు

4) Arithmetical abilities / ) అంకగణిత య౗సభభసధాఱు.
Important Concepts/Scoring Concepts / ముఖ్యబైన విశయాలు
 Telangana Name Origin – తెలంగహణ అనే ఩ేరస ఎలా ఴచ్చందధ

 Telangana Festivals / తెలంగహణ పండుగలు
 Telangana Schemes and Policies for Welfare Development / ణెఱంగసణ ఩థక్సఱు భభిము
శంక్ష్ైభ అతేళఽథిధ క్ోశం య౐దాధాఱు
 పరతేయక తెలంగహణ ఉద్యమాలు / Special Telangana Movement.
 భాయత దేవం లో తెలంగహణా నంఫర్ ఎలా అయయంది అనేది అంవం చాలా భుఖ్యం
 తెలంగహణా తృహతర భాయత దేవం లో భన఼గడలో
 ఩ద఼ులు 2018 ( Budget 2018)
 చరితర భూక్యమైన అంళహలు
 తెలంగహణా తృహటలు క్ళలు వ఺తూభాలు
 TJAC and KCR భుఖ్య తృహతర
10
ANALYSIS OF VRO COMPETITION
 Number of Posts: 700 Posts

 Applications Received: 7 Lakhs
 Competition of Each Post: 1000 Members per 1 post.
 Languages Opt: English, Telugu and Urdu.
 Number of Questions: 150 Questions
 Number of Marks: 150 Marks
 Exam Duration: 150 minutes (2 Hours 30 minutes)
 Mode examination: Offline / Online
 Type of Exam: Objective
 Negative Mark: No
ఎ఩఩టిళయకు 7 ఱక్షఱు దయఖయశ఻ిఱు ళచిినటట్ ణెఱంగసణా ఫో ర్్ ణెయౌనహంథి , అనగస ఑కక తృో స్్ క్ూ 1000 భంథి తృో టీ గస ఉధానయు.
భభి నహానేర్ అమమయసలళు క్సశి జాగరతగస నెా఩ర్ అయసీఱతు శ఼చింఙాయు.
SCHEME OF EXAMINATION / ఩భవక్ష ఩ాణాయ౎క
No.of Duration Maximum

Paper Subject
(Minutes) Marks
1. General Knowledge and Questions
150
Secretarial Abilities (General
Knowledge 75 + 150 150
Secretarial
Abilities 75)
11
VRO LATEST SYLLABUS
General Knowledge and Secretarial Abilities General Knowledge: (75 Questions)
1) Current affairs: International, National, Regional

2) General Science: science in everyday life and Environmental Issues and Disaster
Management.
3) Geography and Economy of India and Telangana.

4) Indian Constitution - Salient Features, Indian Political System , Government, Panchayat Raj and
Rural Development
5) Modern Indian History with a focus on Indian National Movement.

6) History of Telangana and Telangana Movement.
7) Society, Culture, Heritage, Arts and Literature of Telangana.
8) Policies of Telangana State.
9) Ethics, Sensitivity to Gender and weaker sections, social awareness
1) ఩ాశి ఻త ళమళయౘభసఱు :అంతభస్తీమ, జాతీమ, తృసాంతీమ
2) జనయల్డ లెైన్సీ. లెైన్సీ ఇన్స ఎయ౅ైడే ఱెైఫ్ అండ్ ఎతుీభసధ౅భంటల్డ ఇవయమస్ అండ్ డుజాశ్ ర్ ఫేధేజెభంట్ :
3) పాయతథేఴం భభిము ణెఱంగసణ యొకక పౌగోయ౎క భభిము ఆభిథక ళమళశథ .
4) పాయత భసజామంగం ఩ాదాన అంరసఱు -, పాయత భసజక్సమ ళమళశథ , ఩ాబుతీం, ఩ంఙాబతీ భసజ్ భభిము గసరతొణాతేళఽథిధ
5) ఇండుమన్స ధేవనల్డ ఉదమభంనెై దఽఱహ్ క్ైంథరక

ా భించిన ఆధ఻తుక పాయతీమ చభితా .
6) ణెఱంగసణ భభిము ణెఱంగసణ ఉదమభం చభితా .
7) య౗ొ లెైటీ, కఱిర్, ళెభిటేజ్, ఆర్్్ అండ్ యౌటభైచర్ ఆఫ్ ణెఱంగసణ.
8) ణెఱంగసణ భసవ్ ర య౐దాధాఱు.
9) ఎతిక్ీ, యౌంగం భభిము ఫఱళీన య౐పాగసఱకు శ఻తునతతీం , య౗సభయజిక అళగసషన.
Secretarial Abilities: (75 Questions)
4) Basic English (8th Standard)

5) Mental Ability. (verbal and non-verbal).
6) Logical Reasoning
7) Numerical abilities
8) Arithmetical abilities.
12
4) ఫేలహక్ ఇంగవుష్ (8 ళ తృసాభయణిక )
5) ఫంటల్డ ఎత౅యౌటీ.)ఴఫద భభిము అరసత౅ద క( .
6) ఱయజికల్డ భవజతుంగ్
7) శంఖయమ య౗సభభసధాఱు
8) అంకగణిత య౗సభభసధాఱు.
VRO Qualifying Marks
(ముఖ్య గమతుక/Important Note)
య౐ఱేజ్ భెయ౅న఼మ ఆ఩఺శర్ ఎగసీామ్ తృసస్ అయసీఱంటీ క్ైళఱం క్సీయౌ఩ెై అబయమణే శభితృో ద఻ , ఎగసీామ్ ఱో ఎకుకళ భయయుకఱ ఆథాయంగస
జాబ్ క్ూ ఎంనహక ఙెమమడం జభిగుత ంథి. / Selections should be based on highest score in exam but not qualifying
marks.
13
VRO Preparation Books / ళ఺తౄహరసు పుషత కహలు
ఎకకడ ఎళీఫడున ఫుక్ీ క్ైళఱం అళగసషన క్ోశం భయతాఫే .. ఏథి ళయక్ై యేభై ఩ుశి క్సఱు తౄసఱొ అళుీతీ ఈ ఫుక్ీ అళశయం ఱేద఻.
/ Books only for reference purpose only, candidate can follow either of books.
Name of the Subject Name of the Book Name of the Author
Current Affairs Monthly Magazines, Daily News Papers
Telugu Academy and MC Reddy (

International Relations Events
Author Bala Latha)
Prasanna Hari
General Science in Everyday Life Winner Publications
Krishna
NCERT Books 6th ato 10th Books
Vinna Publications Vinna Publications
Environmental Issues and Disaster

Telugu Academy. Telugu Academy.
Management
NCERT Books NCERT Books
Geography of India Ramana Raju
Geography of Telangana Raghu Depaka

Geography and Economy of India and
Telangana
economy of India Nagarjuna Series
Economy of Telangana Telugu Academy.
Indian Constitutions Laxmikanth
14
Modern History BA 2nd Years books Telugu Academy.
History of Telangana Telangana Movement Telugu Academy.
Society, Culture, Heritage Arts Literature

Telangana Charitra Samkruthi Telugu Academy.
of Telangana
Telugu Udyma – Rastra Avatarana Telugu Academy.
Telugu Samskrithi – Sahityam kalalu Rahu Depaka
Policies of Telangana Vivana Publications Vivana Publiscations
Genius Publications Rahu Depaka
Expected Marks for Selections./ Cutoff Marks / ఎం఩఺క మారసులు
S No. Category Cut off marks
1. General 91% and above
2. OBC 84% and above
3. SC/ST/ Differently able 72% and above
15
Telangana Movement / తెలంగహణ ఉద్యమం
తెలంగహణ ఉద్యమం పాయౖస఩ాముకి భసయౖస్రఱ ఩ాక్సయం ఏయ఩డున ఆంధా఩థ

ా ేశ్ భసవ్ ంర న఻ండు తుజాం తృసయౌంచిన క్ొతున జిఱయుఱన఻ యేయుఙేశి ఼
఩ాణేమక భసవ్ ంగస ఏయ఩యఙాఱతు తోదఱెైన ఉదమభం ఇథి థాథా఩ు .50 శంళతీభసఱ న఻ండు క్ొనయ౗సగుత ననథి .
పాయౖస ఩ాముకి భసయౖస్రఱ ఏభస఩టట క్ోశం 1953 డులెంఫయుఱో, భసయౖస్రఱ ఩ునభిీబజన కత౉వన఻న఻ తుమత౉ంచడం
జభిగింథి. ఩ాజాతేతృసామం ఩ాక్సయం ఈ కత౉వన్స ళెైదభసఫాద఻ భసయౖస్రతున య౐బజించి అంద఻ఱో భభసఠవ పావ భయటాుడే
తృసాంణాఱన఻ ఫ ంఫాబ భసవ్ ంర ఱోన఼ భభిము కననడ పావ భయటాుడే తృసాంణాఱన఻ ఫైశ఼యు భసవ్ ంర ఱో కయౌనహయేమయఱతు లహతౄసయశ఻
ఙేలహంథి. ఈ కత౉వన్స తుయేథిక (SRC) ఱో ళెైదభసఫాద఻ భసవ్ ంర ఱోతు ణెఱుగు భయటాుడే ణెఱంగసణ తృసాంణాఱన఻ ఆంధా భసవ్ ంర ఱో య౐య్నం
ఙేమడం ళఱన కయౌగై ఱయబనయౖస్ఱన఻ చభిించి య౐య్ధాతుక్ూ భదద త ఆంధాపాగంఱో ఎకుకళగస ళునన఩఩టిక్ూ , ణెఱంగసణా పాగంఱో
శ఩వ్ ంగస ఱేకతృో ళటంణో ణెఱంగసణా పాగసతున ళెైథాాఫాద఻ భసవ్ ంర గస ఏభస఩టట ఙేలహ య౗సదాయణ ఎతునకఱు జభిగిన తయుయసత ళెైదభసఫాద్
భసవ్ ంర ఩ాజాతేతృసామం ఩ాక్సయం య౐దానశబఱో య౐య్నం తీభసభధాతుక్ూ భయడుంట భెండుళంత ఱ ఆదికమత ళలేి య౐య్నం జయతృసఱతు
శ఼చింఙాయు.
1. ళెైదభసఫాద఻ భసవ్ ంర గస నహఱళఫడే ణెఱంగసణ భసవ్ ంర లెన్ ంె ఫర్ 17, 1948 న ఇండుమన్స మయతుమధలు య౐య్నం అబంథి.
2. లెంటాల్డ ఩ాబుతీం 1950 జనళభి 26 న ళెైదభసఫాద఻ భుఖమభంతిాగస ళుండేథి.
3. 1952 ఱో ణొయౌ ఩ాజాయ౗సీభమ ఎతునకఱు తుయీళించిన ణొయౌ భుఖమభంతిా ఫుయుగుఱ భసభకఽవణ .
4.1953 నళంఫయు 1 ళ ణేథరన భథాాశ఻ న఻ంచి భసవ్ ఩

ర బ
ా ుతీం ఏయ఩డుంథి. కయననఱు భసజదాతు.
5. ఩టీ్ యౕరభసభుఱు భథాాస్ న఻ండు యేయు యేయు యేయు తుభసయౘయ థరక్షఱో తుయశనఱు.
6. 1953 ఱో ఆంధా భసయౖస్రతున కఱ఩డం ఩ాతితృసదన ళచిింథి.
7.AP అలెంతెు 1995 నళంఫర్ 25 న తీభసభనం ఆమోథించింథి.
8. ఩హఫళ
ా భి 20, 1956 న ణెఱంగసణ భభిము AP ధామకుఱ భధమ యసదనఱు.
9. ఫెజయసడ గోతృసఱ భెడ్ ు భభిము త౅. భసభ కఽవణ భధమ శ఻తునతఫైన భతుఱహ ఑఩఩ందం
10. AP తుభసభణం నళంఫయు 1, 1956.
11. 1963 ఱో M.Chenna భెడ్ ు జెంటిల్డ భతుఱహ ఑఩఩ందం అభఱు ఆంథో లన య౅ైపఱమం తృసాయంతేంఙాయు.
12. 1969 ఱో ణెఱంగసణ ఩ాజా శత౉తి ఏయ఩డుంథి.
13. ఏనహాల్డ 1969 న ఇంథిభస గసందర 8 తృసబంటు న఻ ఩ాకటింఙాయు క్సతూ ణెఱంగసణ భసవ్ ర ధామకుఱు తియశకభింఙాయు.
14. 1972 ఱో జెై ఆంధా ఉదమభం తృసాయంబఫైంథి.
15. లెన్ ంె ఫర్ 21, 1973 న ణెఱంగసణ భభిము AP భధమ 6 తృసబంట్ తౄసయుభఱయ.
16
అబన఩఩టిక్స , జళషర్ ఱయల్డ ధ౅షూ ౄ ధేతఽతీంఱో అ఩఩టి క్ైందా ఩ాబుతీం నెదదభన఻వ ఱ ఑఩఩ందం థాీభస ణెఱంగసణ బదాతఱన఻
అంథించడం తభసీత 1956, నళంఫయు 1 న ఆంధా భసవ్ ర భభిము ణెఱంగసణ య౐య్నం థాీభస ఆంధా఩థ
ా ేశ్ భసవ్ ర ఏభస఩టటకు తుయణ మం
జభిగింథి.
1969 తెలంగహణ ఉద్యమం
1948ఱో తృో య్స్ మయక్షన్స తభసీత 1952ఱో య౗సదాయణ ఎతునక జభిగి ఩ాబుతీం ఏయ఩డే ళయకు ళెైదభసఫాద్ భసవ్ ర తృసఱధా మంణాాంగం
త౉యౌటభవ, లహయ౐ల్డ అదిక్సయుఱ తృసఱనఱో ఉండటంళఱు ఆంధా తృసాంతంన఻ంచి ళఱశఱు తుభసటకంగస క్ొనయ౗సగసబ. అథిళయక్ై ఆంధా
తృసాంతంఱో త౅ాటీష్ యసభి క్ూరంద య౔క్షణ తృొ ంథి అన఻బళం ఉనన ఆ అదిక్సయుఱన఻ ణెఱంగసణకు యనహ఩ంచ఻కుధానయు. అ఩఩టిక్ై ళెైదభసఫాద్
భసవ్ ంర ఱో అభఱోు ఉధాన భుయ్క తుఫంధనఱన఻ క్సదతు ళఱశయసద఻ఱకు ఉథో మగసఱు ఇఙాియు. 1956ఱో ఆంధాభసవ్ ంర ళెైదభసఫాద్
భసవ్ ంర ఱో య౐య్నఫైన తభసీత ళఱశఱు భభింత నెభిగసబ.
య౗సథతుకుఱకు క్ైటాబంచిన ఉథో మగసఱు య౗సథతుక్ైతయుఱ ఩యభళుతయళఙాిబ. నెదదభన఻వ ఱ ఑఩఩ందంన఻ గసయౌక్ొథిఱేమడంణో

1969ఱో ఩ాణేమక ణెఱంగసణ ఉదమభ తు఩ు఩ భసజుకుంథి. ఖభభం జిఱయు తృసఱీంచ ఱోతు థయభల్డ లే్వన్సఱో ఩తుఙేలే ఉథో మగుఱోు ఫజాభవ్
ఉథో మగఱు ఆంధా తృసాంతం యసయు క్సళడంణో 1969, జనళభి 5న ణెఱంగసణ ఉథో మగుఱు తుయశనకు థిగసయు. అ఩఩టి ఉదమభ
తృసాయంపాతుక్ూ తృసఱీంచధే తృసద఻ యేలహంథి. జనళభి 10 న఻ంచి తుభసయౘయ థరక్షఱు ఙేమయఱతు తుయణ బంఙాయు.
ణెఱంగసణ యక్షణఱన఻ అభఱు ఙేమయఱతు డుభయండ్ ఙేశి ఼ థినశభి యేతన క్సభిభక ధామకుడు కఽవణ తుభసయౘయ థరక్షకు థిగసడు. థరంణో
ఉదమభం జిఱయు క్ైందాం ఖభభం ఩ట్ ణాతుక్ూ తృసక్ూంథి. జనళభి 9న ఩ట్ ణంఱో త౅.ఎ. శ఼
్ డెంట్ , ధేవనల్డ శ఼
్ డెంట్స్ మయతుమన్స
ధామకుడెైన యయ౑ంధాధాథ గసందరఙౌక్ దగగ య తుయళదిక థరక్ష తృసాయంతేంఙాడు. అతతుణో తృసటట ఖభభం భుతుీతృసయ్్ ఉతృసధమక్షుడు , కయ౐
అబన యౕర కయ౐భసజభయభిి కూడా తుభసయౘయథరక్షఱో తృసఱొగధానయు.
తెలంగహణ రక్షణ షమితి నేయుణో శంశథ న఻ య౗సథనహంచి ణెఱంగసణ అతేళఽథిధ క్ోశం ళంద క్ోటట
ు ఖయుి ఙేమయఱతు , తృో చంతృసడు తృసాజెక్ట్
తుభసభణాతుక్ూ తృసాదానమత ఇయసీఱతు, తృసభిరసరత౉క అతేళఽథిధఱో ణెఱంగసణకు తృసాభుఖమత ఇయసీఱతు , ణెఱంగసణేతయ ఉథో మగుయౌన య౅నక్ూక
఩ంనహ ఆ య౗సథధాఱోు ణెఱంగసణ తుయుథో మగుఱన఻ తుంతృసఱతు తీభసభధాఱు ఙేరసయు. ఆ భయుధాడు అంటే జనళభి 10న
ఉదమభం తుజాభయఫాద్కు తృసక్ూంథి. ఉదమభంఱోక్ూ ఉయ౗సభతుమయ మయతుళభిీటీ య౐థామయుథఱు ఙేభసయు.
జనళభి 13న ఉయ౗సభతుమయ మయతుళభిీటీఱో తెలంగహణ విదాయరసథల కహమహయచరణ షమితి ఏయ఩డుంథి. ఆ భోజు తోట్ తోదటియ౗సభిగస
఩ాణేమక ణెఱంగసణ య౗సధనన఻ తభ ఱక్షమంగస య౐థామయుథఱు ఩ాకటించ఻కుధానయు. య౐థామయుథఱ క్సభసమచయణ శత౉తి ఫడుకల్డ య౐థామభిథ
భయౌు ఖయయు్న్సన఻ ఩ాదాన క్సయమదభిిగస ఎన఻నకుంథి. య౐థామయుథఱు ఎఱయంటి ణామగసఱక్ెైధా లహదధం క్సయసతు భయౌు ఖయయు్న్స నహఱు఩ుతుఙాియు.
జనళభి 13న నగయ ఩ాభుఖ఻ఱందయు ఑క శభయయేఴం ఏభస఩టట ఙేలహ తెలంగహణ పమిరక్షణ కమిటీ తు య౗సథనహంఙాయు. య౐థామయుథఱకు ఩ూభిి
భదద త న఻ ఩ాకటింఙాయు. జనళభి 20న ఴంయౖసఫాద్ఱో తృసఠరసఱ య౐థామయుథనెై ణొయౌయ౗సభిగస క్సఱు఩ఱు జభితృసయు.
ఉదమభ ఉధఽతితు గభతుంచిన క్ైందా ఩ాబుతీం ణెఱంగసణ త౉గుఱ తుధ఻ ఱెకకఱు ణేఱయిఱతు జలహ్స్ పాయగ ళ అధమక్షతన ఑క కత౉టీతు
యేలహంథి. జనళభి 22న ణెఱంగసణ యక్షణఱన఻ అభఱు ఙేమడాతుక్ూ ఩ాబుతీం జి.యో జాభవ ఙేలహంథి. ఩హఫళ
ా భి 28ఱోగస ధాన్స భుయ్క
ఉథో మగున఻ యస఩స్ ఩ంనహయ౗ి సభతు, జి.యోన఻ తుయు క్షమం ఙేలే అదిక్సయునెై చయుమ తీశ఻కుంటాభతు ఩ాబుతీం ళెచిభించింథి. జనళభి 24న
శథాయ౔ళనేటఱో క్సఱు఩ఱు జభిగసబ. ఈ క్సఱు఩ఱోు 14 భంథి గసమ఩డా్యు. గసమ఩డ్ యసభిఱో 17 ఏలు ఴంకర్ భయుశటి భోజు గసందర
ఆశ఩తిాఱో చిక్ూతీ తృొ ంద఻తయ చతుతృో మయడు. 1969 ణెఱంగసణ ఉదమభంఱో ణొయౌ అభయుడు ఴంకర్.
17
క్సఱు఩ఱకు తుయశనగస క్ొండా ఱక్షభణ్ ఫా఩ూజీ తన భంతిా ఩దయ౐క్ూ భసజీధాభయ ఙేరసయు. ఩ాణేమక ణెఱంగసణ క్సంగెరస్ శత౉తితు ఏభస఩టట
ఙేరసయు. జూన్స 4న ణెంగసణఱో ఩భిలథ తి
హ తీళాతన఻ ణెఱుశ఻కునన ఩ాదాన భంతిా ఇంథిభసగసందరళెైదభసఫాద్ నగభసతుక్ూ ళచిి య౐థామభిథ
ధామకుఱు, ణెఱంగసణ ఩ాజా శత౉తి ధామకుఱణో చయిఱు జభినహంథి. థాథా఩ు ఏడాథి తృసటట ణెఱంగసణ ఉదమభం ముదధ బయత౉తు
తఱనహంచింథి. నెదద ఎతి న ఆలహి నవ్ ం , తృసాణ నవ్ ం జభిగసబ. తోతి ం 95 య౗సయుు క్సఱు఩ఱు
జభిగసబ. ళెైదభసఫాద్ , ళయంగల్డ నగభసఱోు కయనపా య౐దింఙాయు.
ఉదమభంఱో 369 భంథి చతుతృో గస, ఩ాబుతీ ఱెకకఱు భయతాం 57 భంథి చతుతృో బనటట్గస ఙెతృస఩బ. ణెఱంగసణ ఩ాజా శత౉తి
ధేతణో క్ైందాం చయిఱు జభినహంథి. లెన్ ంె ఫయుఱో ఙెధానభెడ్ ు ఢుయ్ుఱో చయిఱు జభినహ ళచిిన తభసీత య౐థామయుథఱు తయగత ఱకు యౘజయు
క్సయసఱతు ఙెధానభెడ్ ు, య౐థామభిథ ధామకుడు భయౌు క్సయు్న్స ఑క ఩ాకటన ఙేరసయు. చద఻ళుఱు క్ొనయ౗సగిశి ఼ధే ఉదమభంఱో తృసఱొగధాతు
య౐జఞ నహి ఙేరసయు. ఈ య౐ధంగస ఉథో మగుఱన఻, య౐థామయుథన఻ ఉదమభం న఻ంచి ఩కకకు తనహ఩ంఙాయు.
఩ాణేమక ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఏభస఩టట క్ోయుతయ గత 50 శంళతీభసఱన఻ండు ఩ఱు ఉదమభయఱు జయుగుతయధే ఉధానబ , క్సతూ 2001
ఱో ణెఱంగసణ భసవ్ ర శత౉తి తృసభవ్ ఏయ఩డున తభసీత ఇయ౐ తీళా యన఩ం థాఱయిబ. ణెఱంగసణ భయౌదఴ ఉదమభంఱో కఱీకుంటు
చందారలఖయభసళు తుభసయౘయథరక్ష క్సఱక ఘట్ ం అబణే...శీభసశ్ ంర క్ోశం అశ఻ళుఱు ఫాలహన ణోయౌ అభయుడు క్సయ౗ో జు యౕరక్సంతఙాభి .
కణకణఱయడే తు఩ు఩న఻ భుథాదడు తన రసీశ ఆఴ ఆఴమం ణెఱంగసణ భసవ్ ంర అంటూ ఉదమభ య౗సక్ష్ుగస భంటఱోు భయడు భలహ అబన
య౐థామభిథ యౕరక్సంణాఙాభి, 2009 డులెంఫయు 3ళ ణేథరన తృసాణణామగం ఙేలహన అభయుడు యౕరక్సంణాఙాభి. తృొ ా ఩ెశర్ క్ోదండభసం ఆధీయమంఱో
ఏయ఩డున ణెఱంగసణ భసజక్సమ ఐకమక్సభసమచయణశత౉తి ఆధీయమంఱో య౐య౐ధ ఉదమభయఱతు యనతృొ ంథింఙాయు , శకఱ జన఻ఱ శఫభ,
త౉యౌమన్స భయభిి య౑టిఱో ఙె఩ు఩క్ోదగినయ౐. ఈ ఉదమభయఱ పయౌతంగస క్సంగెరస్ ఆధీయమంఱోతు మయన఺ఏ ఩ాబుతీత౉ 2009 డులెంఫయు
9 న ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఏభస఩టట తృసాయంబఫైందతు అదిక్సభికంగస ఩ాకటించింథి. ఈ తుయణ మంనెై ల఺భయంధా తృసాంతంఱో తుయశనఱు
త౉ననంటి శఫైక్సమంధా ఉదమభభుఏభస఩టటకు ఩భిలథ త
హ ఱు థాభితీయ౗సబ.
షకల జన఼ల షబె : శఫభకు ఑క భోజుభుంద఻, 2011 లెన్ ంె ఫయు 12 న టి ఆర్ ఎస్ ఩ాజా శదశ఻ీ కభవంనగర్ ఱో తుయీళించింథి.
థరతుఱో టిజెఎలహ ధామకుఱు, త౅జెనహ భభిము న఼మడెమోకరల఺ తృసభవ్ ధామకుఱు తృసఱొగధానయు.
13 లెన్ ంె ఫయు న఻ండు తృసాయంబఫై 42భోజుఱతృసటట జభిగిన శఫభఱో ణెఱంగసణాఱోతు ఩ాబుతీ ఉథో మగుఱు , ధామమయసద఻ఱు, లహంగభైణి
క్సభవభకుఱు, ఉతృసదామముఱు, భసవ్ ర భోడు్ యయసణా శంశథ ఉథో మగుఱు, య౐ద఻మత్ శంశథ ఉథో మగుఱు, తృసఱొగధానయు.
థరతుఱో పాగంగస భెైలు తుయౌనహయేత ఙే఩ట్ ఫడుంథి. య౐ద఻మత్ ఉథా఩దన తగిగంథి. ఢుయ్ుఱో ఩ాదానభంతిాణో శం఩ాథిం఩ుఱు జభిగినయ౐
16 అక్ో్ఫయు న యయసణా శంశథ ఉథో మగుఱు శఫభ న఻ండు య౅ైథొ ఱగగస తద఻఩భి ఇతయ శంఘయఱు కూడా శఫభ
య౐యత౉ంఙాబ. క్ోదండభసమ్ ఈ శఫభ పయౌతంగస క్ైందాం ఆఱోచన భయయిగయౌగిందతు ఉదమభం యేభైయ౐ధంగస క్ొనయ౗సగుత ందతు
఩ాకటింఙాడు.
18
తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం
తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2001
పరతేయక తెలంగహణా మహశటర ఉద్యమం 2001 ఏనహాల్డ 27 న అదిక్సభికంగస ణెఱంగసణా భసవ్ ర శత౉తితు ఏభస఩టట ఙెమమడంణో
తృసాయంబభబంథి అ఩఩టి న఻ండు ., ఈ ఉదమభం ఎఱయ ఩ుభోగత౉ంచింథో , అక్షయ ఫదధ ం ఙేలే య౐ధం ఇథి క్ైళఱం . ఏమి జమిగిందధ , ఎఴరస
చెతృహ఩రస, ఏమి చెతృహ఩రస ళంటి యసశి యసఱ తుయేథిక ఇథి .
ఆంధా ఩ాథేశ్ రసశనశబ ఉ఩శపా఩తి, క్ె చందారలఖయ భసళు తన ఩దయ౐క్ూ , రసశనశపా శబమణాీతుక్ూ , ణెఱుగుథేఴం తృసభవ్ తృసాథత౉క
శబమణాీతుక్ూ భసజీధాభయ ఙేలహ , ఩ాణేమక ణెఱంగసణా భసవ్ ర య౗సథ఩నక్ెై ఉదమత౉ంఙాడు ఇంద఻కు గసన఻ . తెలంగహణా మహశటర షమితి నేభిట
఑క భసజక్సమ తృసభవ్తు తృసాయంతేంఙాడు రసశనశబకు ఩ూయీ఩ు . శపా఩తి - జి ధాభసమణ భసళు కూడా ఆమనణో య౐ఱేకయుఱ
శభయయేఴంఱో తృసఱొగధానడు. ఫే 17 న కభవంనగర్ఱో తుయీళింఙే తెలంగహణా ళ఺ంసగరా న థాీభస తభ ఫఱ఩ాదయిన ఙేయ౗ి సభతు ఆమన
఩ాకటింఙాడు. ణెఱంగసణా భసవ్ ంర క్ొయకు జభినే ఉదమభం రసల఺ి మ

ీ ంగస, ఩ాజాయ౗సీభమఫదధ ంగస, రసంతిముతంగస జయుగుత ందతు, ఇతయ
తృసాంణాఱ ఩ాజఱు బమ఩డనళశయం ఱేదతు చందారలఖయ భసళు ఙెతృస఩డు .
తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2005
పరతేయక తెలంగహణా మహశటర ఉద్యమం 2001 ఏనహాల్డ 27 న అదిక్సభికంగస ణెఱంగసణా భసవ్ ర శత౉తితు ఏభస఩టట ఙెమమడంణో
తృసాయంబభబంథి అ఩఩టి న఻ండు ., ఈ ఉదమభం ఎఱయ ఩ుభోగత౉ంచింథో , అక్షయ ఫదధ ం ఙేలే య౐ధం ఇథి క్ైళఱం . ఏమి జమిగిందధ , ఎఴరస
చెతృహ఩రస, ఏమి చెతృహ఩రస ళంటి యసశి యసఱ తుయేథిక ఇథి .
ఆంధా ఩ాథేశ్ భుఖమభంతిా Y S భసజరలఖయ భెడ్ ు ఢుయ్ుఱో ఇఱయ అధానయు ణెఱంగసణ తృసాంతంఱో భసవ్ ర ఩ాబుతీం ఙే఩డుత నన" ..
అతేళఽథిధ క్సయమకరభయఱ క్సయణంగస ఩ాణేమక భసవ్ ర తుధాదం ఫఱు ఫఱు గస శద఻దభణుగుణోంథి . 1969ఱో ఩ాణేమక ణెఱంగసణ ఉదమభం
తఱెతిిన఩ుడు అ఩఩టి క్సంగెరస్ ఩ాబుతీం ళూమయౘతభకంగస ళమళషభించి , శభగర అతేళఽథిధ ఩ాణాయ౎క థాీభస శభశమన఻
఩భివకభించింథి అబణే గత ణొత౉భథేలు చందాఫాఫు తృసఱనఱో ణెఱంగసణ తృసాజెక్ుఱన఻ తుయు క్షమం ఙేమడంణో భయ౏ు ఩ాణేమక తుధాదం .
. జఱమజఞ ంఱో పాగంగస యన .తఱెతిింథి25 యేఱ క్ోటు ణో ఫేం ఙే఩డుత నన తృసాజెక్ుఱు , ఇతయ ఉతృసది క్సయమకరభయఱణో ఩ాణేమక తుధాదం
ఇ఩ు఩డు కన఻భయుగళుణోంథి ."
ణెఱంగసణా ఩ాణేమక భసవ్ ర ఉదమభ ఩ాయ౗థ సనంఱో ళె఩ట ంె బరస 2005 ఑క ఙాభిణాాతభకఫైన ధ౅ఱ. ఈ ధ౅ఱఱో జభిగిన భుఖమఫైన
శంఘటనఱు ఇయ౐:
 ణెఱంగసణా యసదన ణెయభయుగళుత ననదంటూ భుఖమభంతిా ఙేలహన యసమఖమ , థాతునెై తృసభవ్ఱో అఱజడు.
19
 క్ె లహ ఆర్ య౐యశం ధేతఱన఻ జెైఱుఱో కఱళడం
 ణెఱంగసణా జాగయణ లేన ఏభస఩టట
 క్ె లహ ఆర్, నభైందాఱనెై క్ైంథాాతుక్ూ ఇంటియౌజెన్సీ ఩ంనహన తుయేథిక
 ఩ుయతృసఱక ఎతునకఱఱో క్సంగెశ

ర ఻ ఘనయ౐జమం , ణెభసశ ఘోయఫైన ఒటత౉
 ఎతునకఱఱో ఒటత౉నెై తృసభవ్ఱో తుయశనఱు, అదిధామకతీంనెై ఆభో఩ణఱు
ఆగవ్ 31 న భుఖమభంతిా ఢుయ్ుఱో "ణెఱంగసణా యసదన ణెయభయుగు అళుత ననదం"టూ ఙేలహన యసమఖమఱణో భసజక్సమయఱోు అఱజడు
భైనహంథి. థాతుణో ణెభసశ క్ైందా భంతిాళయగ ం న఻ండు ఫమటిక్ూ ళఙేి ఆఱోచనఱు కూడా ఙేలహంథి. ఴయద్ ఩యసర్ ఙెనహ఩న తొదట ఆగసభతు
య౅ఱుడుంచింథి కూడా.
తయుయసత క్ె లహ ఆర్ ళెైదభసఫాద఻ ళచిి చంచల్డగయడా జెైఱుఱో య౐యశం ధేతఱన఻ కఱుశ఻కుధానడు. ణెఱంగసణా జాగయణ లేన
ఏభస఩టట ఆమన ఙేత ఱ తొద఻గస జభిగింథి. లేన గుభించి, థాతు క్సయమకరభయఱ గుభించి క్ె లహ ఆర్, నభైందా ఙేలహన యసమఖమఱు కఱకఱం
భైతృసబ.
నకీల్డ శభశమనెై ఢుయ్ుఱో జభిగిన శభయయేఴంఱో భుఖమభంతిా ణెభసశనెై ఩హభసమద఻ చెలహనటట

ు ఩తిాకఱఱో యసయి ఱు ళఙాిబ. క్సతు
భుఖమభంతిా ఆ యసమఖమఱు ఙెమమఱేదతు , ఇంటియౌజెన్సీ తుయేథికఱో ఆ య౐ళభసఱు క్ైంథాాతుక్ూ ఙేభసమతు తయుయసత ణెయౌలహంథి
఩ుయతృసఱక ఎతునకఱఱో ధామకుఱు ఑కభినెై ఑కయు ఙేశ఻కునన యసమఖమఱు తిటట

ు శబమణా షద఻లు థాటాబ. భుఖమంగస నభైందా
క్ైఴళభసళు నెై ఙేలహన యసమఖమఱు, జాగయణ లేనకు ఙేలహన ఉథో ఫధఱు భసవ్ య
ర సమ఩ి ంగస కఱకఱం శఽఱహ్ంఙాబ. ఩ుయతృసఱక ఎతునకఱఱో
క్సంగెరశ఻న఻ ఒడుయ౗ి సభతు ణెభసశ ధామకుఱు ఙెనహ఩న భయటఱు తియగఫడు , ఊళించతు య౐ధంగస తభక్ై ఎద఻భొఙాిబ. ఎతునకఱఱో
ఎద఻భెైన థాయుణఫైన ఒటత౉ణో తృసభవ్ ల఺తుమర్ ధామకుఱోు అశంతఽనహి ఫమటిక్ూ ళచిింథి. క్ె లహ ఆర్ ఩తిాకఱణో భయటాుడడాతుక్ూ
కూడా ఇవ్ ఩డఱేద఻.
఩ుయతృసఱక ఎతునకఱఱో ఎద఻భెైన ఒటత౉, ణెభసశన఻ ఆతభయక్షణఱోక్ూ, అంతయభథనంఱోక్ూ ధ౅ట్ ంి థి. ఒటత౉ తయుయసత తృసభవ్ఱో
ఫమఱుథేభిన అశంతఽనహి భందడు , ద఻గసమఱఱణో ఆగఱేద఻. క్ె.లహ.ఆర్, నభైందాఱ ళమళయౘయ దో యణినెై ఉనన అశంతఽనహి క్ూ ణోడు , తృసభవ్ఱో
ఆది఩తమ తృో యుకు శంఫందించి కూడా ఩తిాకఱఱో యసయి ఱు ళఙాబ.
ధామకుఱఱోతు అశంతఽనహి తు ణొఱగింఙే థిఴగస తృసభవ్ ఩ామణానఱు ఙేలహంథి. ఏక఩క్షంగస క్సయమళభసగతున యద఻ద ఙెమమడభధేథి ,
అశంతఽనహి యసద఻ఱ భుఖమ ఩హభసమద఻. అంఙేత క్సయమళభసగతున య౐శి భింఙే ఩తు ఙే఩టా్యు. ఈఱోగస తృో తిభెడ్ తృ
ు సడు
ళెడ్భెగుమఱేటర్ య౗సభయథ ాం నెంఙే జి.యో.170 ఑క అళక్సఴంగస అంథిళచిింథి. ఈ య౐వమఫై రసశనశబఱో ఩ాబుతీంనెై నెదదబెతి న
థాడు ఙేయ౗సయు. అంణేక్సక, అక్ో్ఫర్ 13 న తృసభవ్ ఑క ఩ాకటన ఙేశి ఼ , తృో తిభెడ్ తృ
ు సడు జి.యోకు తుయశనగస అక్ో్ఫర్ 17 న అతున ణెఱంగసణా
జిఱయు క్ైంథాాఱోు ధభసనఱు, నఱొగండ జిఱయుఱో గసరభయఱోు యచిఫండ ఩ంఙాబతీఱు జయు఩ుణాభతు ణెయౌనహంథి. అబణే ఈఱోగస
భయజీభంతిా శంణోష్ భెడ్ ు యన఩ంఱో తృసభవ్ఱో భభో భుశఱం ఫమఱుథేభింథి.
అక్ో్ఫర్ 14 న జభిగిన ణొయౌ క్సయమళయగ శభయయేఴంఱో, తృసభవ్ఱో ఎళభిక్ూ యసయు తొడుమయణో భయటాుడభసదతు , అఱయ ఙేలేి కరభయ౔క్షణా
చయమఱు తీశ఻కుంటాభతు, ఆ అదిక్సభసతున క్ె.లహ.ఆర్ కు ఇశ఼
ి తీభసభనం ఙేయ౗సయు. ఈ శభయయేరసతుక్ూ శంణోష్ భెడ్ ు యౘజయు క్సఱేద఻.
20
అ఩఩టిక్ై అశంతఽనహి ణో ఉనన ఆమన తియుగుఫాటట గలఫణాిడు. అక్ో్ఫర్ 17 న ఑క ఩ాకటన ఙేశి ఼ , తొడుమయణో ఎళయన
భయటాుడొ దదనడం తుమంతఽతీం, థరతున ధేన఻ శళించన఻, నన఻న శలె఩ండ్ ఙేలేి క్ె.లహ.ఆర్ న఻ శయసఱు ఙేయ౗ి సనంటూ ఎద఻యు తిభిగసడు.
ఈ ఩ాకటన ఙేలహన క్ొథిద గంటఱోుధే ఆమనన఻ తృసభవ్ న఻ండు శలె఩ండ్ ఙేయ౗సయు. 21 ళ ణేథరన తృసభవ్ శషచయుఱణో ఑క శభయయేరసతున
తుయీళిశి ఻ననటట
ు శంణోష్ భెడ్ ు ఩ాకటింఙాడు.
క్ొందయు తృసభవ్ ఎఫభఱేమఱు, ధామకుఱు శంణోష్ భెడ్ తు

ు శభభిధశి ఼ , క్ె.లహ.ఆర్ ళమళయౘయ రైయౌతు య౐భభిింఙాయు. భందడు
శతమధాభసమణ భెడ్ ు , ద఻గసమఱ యౕరతుయసశభసళు, ఫండాయు రసభసభసణి, గవటు భుకుంద భెడ్ ు , టి.జమ఩ాక్సష్ భెడ్ ు తోదఱెైఅన యసయు
క్ె.లహ.ఆర్ న఻ య౐భభిించిన యసభిఱో ఉధానయు. ఎధలన భంతధాఱు జభిగసబ. శభయయేరసతున తుయీషణన఻ భయధేలేి శలె఩నష న్సన఻
ణొఱగియ౗ి సభతు తృసభవ్ అదియౖా సనం అంటే , ఆ ఩ారలన ఱేదతు శంణోష్ భెడ్ ు అనటం, ఇయుళభసగఱూ ఩టట్దఱగస ఉండటంణో య౐యసదం ఩భియౖసకయం
క్సఱేద఻.
అక్ో్ఫర్ 24 న, ణెభసశన఻ చీఱేింద఻కు భుఖమభంతిా య౅.ై ఎస్.భసజరలఖర్ భెడ్ ు , ఩ాబుతీ శఱయౘథాయు, క్ె.య౐.నహ.భసభచందా భసళు కుటా
఩ధానయతు ణెభసశ రసశనశబుమడు క్సయౕనేట యౌంగమమ ఆభోనహంఙాడు. తయుయసత క్ె.లహ.ఆర్ కూడా థరతున ధ఻ాళ఩యుశ఼
ి , థరతు య౐వమఫై
య౗ో తుమయ గసందరక్ూ ఩హభసమద఻ ఙేయ౗ి సభతు ఩ాకటింఙాడు. క్ె.య౐.నహ ఈ ఆభో఩ణన఻ ఖండుంఙాడు.
ఇథిఱయ ఉండగస, శంణోష్ భెడ్ ు గొడళఱో఩డు తృో తిభెడ్ తృ

ు సడునెై ణెఱంగసణాఱో ణెభసశ జయు఩ తఱనెట్ న
ి ఉదమభం య౅నక఩డుతృో బంథి. ఈ
అంఴంనెై శీమంగస నహ.లహ.లహ. అధమక్షుడు క్ె.క్ైఴళభసయే తుయీన ళమకి ం ఙేమడం, ఩ాబుతీం థిగిళచిి జి.యో.ఱో క్ొతున భయయు఩ఱు
ఙేమడంణో శభశమ తీళాత అ఩఩టిక్ూ తగిగనటట
ు అతునహంచింథి.
తృసభవ్ అగరధామకతీంనెై తీళాంగస య౐భయిఱు ఙేలహ , భదద త థాయుఱ శభయయేఴం ఏభస఩టట ఙేలహ , కఱకఱం భైనహన ఴతుగయం శంణోష్భెడ్ ు
షఠసతి గస నళంఫర్ 12 న తిభిగి తృసభవ్ఱో ఙేభితృో మయడు. క్ె.లహ.ఆర్ శీమంగస శంణోష్భెడ్ ు ఇంటిక్ూ య౅లుడం , ఆమననెై శలె఩నష న్స
ఎతిి యేమడం, శంణోష్భెడ్ ు ఫెట్ ట ఙెమమకుండా, ధామకతీంనెై య౐రసీశం ఩ాకటించడం చకచక్స జభిగితృో మయబ.
అబణే భంథాడు , ద఻గసమఱ ఩ాబఽత ఱ తియుగుఫాటట క్ొనయ౗సగింథి. శంణోష్భెడ్ ు ళమళయౘయం శ఻ఖయంతఫైన భభసనడే - 13న -
భంథాడు శతమధాభసమణ భెడ్ ు , ద఻గసమఱ యౕరతుయసశభసళు, ఫండాయు రసభసభసణి, కంబంతృసటి ఱక్ష్మభభెడ్ ు , గవటు భుకుందభెడ్ ు , య౗ో మం
ఫా఩ూభసళు, ధాభసమణభసళు ఩టేల్డ , తయయు఩ జమ఩ాక్సష్భెడ్ ు కయౌలహ ధామకతీం ఱక్షమంగస 11 ఩ాఴనఱణో ఑క ఱేఖన఻ శంముకి ంగస
఩తిాకఱకు య౐డుదఱ ఙేయ౗సయు. థరంణో శంక్ష్ోబం భభింత చికకఫడుంథి.
నళంఫర్ 15 న య౗ో మం ఫాఫయభసళు ఑క శంచఱధాతభక ఩ాకటన ఙేయ౗సడు. ణాన఻ అశంత వ్ ణిణ క్సనతూ , తృసభవ్ అగరధామకతీం
఩న఻఩ున ఑క క్ోళయు్ఱయగస యసభిణో కయౌలహ ఩తుఙేయ౗సనతూ , ధాభసమణభసళు ఩టేల్డ తనకు డఫుఫ ఇయ౗సిభతు ఆఴ చ఼తృసయతూ , భంథాడుక్ూ
30 ఱక్షఱు ఇఙాినతు ఙెతృస఩డతూ ఆభోనహంఙాడు.
ఆఱె నభైందాకూ అశంత వ్ ధేతఱకూ భయటఱ ముదధ ం జభిగింథి. శంక్ష్ోబ తుయసయణకు క్ొందయు ఫేదాళుఱ , ఎధానభెైఱ థౌతమం కూడా
జభిగినటట
ు యసయి ఱు ళచిబ. అబణే అయ౐ పయౌంచఱేద఻. తృసభవ్ ళయంగఱుుఱో య౐శి ఽత య౗సథబ శభయయేఴంఱో ఩ాతితుధ఻ఱు అశంత వ్
ధేతఱనెై య౐భయిఱు ఙేయ౗సయు. క్ె.లహ.ఆర్ యౘజయళతు ఈ శబకు నభైందా అధమక్షత ళళింఙాడు. అశంత వ్ ధేతఱన఻ ఈ శభయయేరసతుక్ూ
ఆయౘీతుంచఱేద఻. నభైందా అశంత వ్ ధేతఱన఻ తిభిగి తృసభవ్ఱో ఙేయభతు ఆయౘీతుంఙాడు.
21
తభనెై శభయయేఴంఱో ఙేలహన య౐భయిఱు, థిఱ్ హ ఫ భభఱన఻ తగఱఫెట్డం ళంటి చయమఱణో అశంత వ్ ధేతఱ య౅ైఖభి దఽఢ఩డుంథి. 21న
భంథాడు శీమంగస నభైందా ళదద కు య౅య౎ు చయిఱకు తన ఇంటిక్ూ భసళఱలహంథిగస ఆమన఻న ఆయౘీతుంఙాడు. చయిఱోు అశంత వ్
ధేతఱు తభ య౅ైఖభితు ణేటణెఱుం ఙేయ౗సయు. శంక్ష్ోబ తుయసయణఱో ఈ చయిఱు భుందడుగు య౅మమఱేద఻.
఩ాశి ఻త శంక్ష్ోపాతుక్ూ క్ె.లహ.ఆర్ ఫేనఱుుడు షభవశ్భసయే క్సయణభతు ఆమన భభో ఫేనఱుుడు ఉఫేశ్భసళు 26న అభోనహంఙాడు.
య౅న఻య౅ంటధే ఆమనన఻ తృసభవ్ న఻ండు శలె఩ండ్ ఙేయ౗సయు.
22న జాభి఩డు క్సయౌఎభుక య౐భిగి ఆ఩భైవన఻ ఙేబంచ఻కునన క్ె.లహ.ఆర్ న఻ ఢుయ్ు ఆశ఻఩తిాఱో అశంత వ్ ధేతఱు నళంఫర్
28న ఩భసభభిింఙాయు. భయుశటి భోజుధే - నళంఫర్ 29న - క్ె.లహ.ఆర్ కు యసయు ఑క అయౌ్ఫేటం జాభవ ఙేశి ఼ , డులేంఫర్ 1 ధాటిక్ూ
తభ ఩ాఴనఱకు శభయదానం ఇశ఼
ి , తభనెై తృసభవ్ ధామకుఱఙే ఙేబంచిన ఆభో఩ణఱు అయసశి ళభతు ఩ాకటించకతృో ణే ఩ాజఱోుక్ూ
య౅లణాభంటూ తీళాఫైన ళెచిభిక ఙేయ౗సయు. నళంఫర్ 30న క్ె.లహ.ఆర్ ఑క ఩ాకటన ఙేశి ఼ , యసయు ఱేళధ౅తిిన అతున య౐వమయఱన఼
చభించడాతుక్ూ లహదధభతు, యసభితు భనశ఼పభిిగస ఆయౘీతుంఙాడు. శంక్ష్ోపాతున అంతతోంథింఙే థిఴఱో ధామకతీం తీశ఻కునన
తోదటి య౗సన఻కూఱ చయమ ఇథి.
డులెంఫయు ధ౅ఱ ణెఱంగసణా ఉదమభయతుక్ూ ఑క్ూంత శి ఫుదగస గడుచింథి. నళంఫర్ 30న క్ెల఺అర్ ఙేలహన ఩ాకటనన఻ అశభభతి ధేతఱు
య౗సీగతింఙాయు.ఒ ఩థిళేన఻ భోజుఱ తృసటట ఩ాభుఖ ఩ాకటనఱేతొ య౅ఱుళడఱేద఻. డులెంఫర్ 3 న క్ె.లహ.ఆర్ ఩తిాకఱనెై ఩ణాక య౗సథబఱో
ధీజఫణాిడు. ఈధాడు, ఆంధాజయమతి ఩తిాకఱు ణెఱంగసణా ఉదమభయతుక్ూ ళకరపావమం ఙెఫుత ధానమతూ , ఉదమభయతున తూయుగసభైి
఩ామతనం ఙేశి ఻ధానమతు ఆమన ఆభోనహంఙాడు. తనకు క్సఱు ఩ూభిిగస నమభబ , నడళగయౌగై లహథతి
ళఙాిక, ణెభసశ ఩మనఫటో, థాతు ఩భిణాభయఱు ఎఱయ ఉంటాయో, జయగఫో బే ఩ాలమఫఱయ ఉంటటంథో చ఼నహయ౗ి సనతు అధానడు.
తొడుమయ తొద ధాకు గౌయళం ఉంథి , ఇటటళంటి ళమతిభైక కథధాఱు య౐యత౉ంచండు , ధేన఻ తృసాభిథశి ఻ధానన఻ అతు అధానడు.
డులెంఫర్ 17 న లహ.నహ.ఎం. తృో యౌట్ ఫయమభో శబుమడు ల఺ణాభసం ఏచ఼భి ణెఱంగసణా నెై ఙేలహన యసమఖమఱణో భయటఱ ముదధ ం భయ౏ు
తోదఱెైంథి. "఩ాణేమక ణెఱంగసణనెై ఏక్సతేతృసామం ళమకి ంక్సయసఱతు కతూశ ఉభభడు క్సయమకరభంఱో నేభొకధానయు. థాతుక్ూ భయ ఆమోదం
ఱేద఻. అంద఻ళఱు త౅ఱుు ఩ాయేఴనెట్ ే ఩ారలన ఉత఩ననం క్సద఻. తృసయు ఫంటటఱో త౅ఱుు ఩ాయేఴనెట్ ధ
ి ా... ఒటింగ్ జభిగిధా... ఏ దఴఱోధ౅ైధా
శభై... థాతుతు ఫేం తుయద వందీంగస ళమతిభైక్ూయ౗ి సం" అతు ల఺ణాభసం ఏచ఼భి ళెైదభసఫాద఻ఱో శ఩వ్ ం ఙేరసడు.
థరతుక్ూ ఩ాతిగస క్ె.లహ.ఆర్ ఢుయ్ుఱో ఇఱయ అధానడు. "ణెఱంగసణ త౅ఱుున఻ అడు్కుంటాభతు ఩ాకటించడం ఏచ఼భి అయ౐యేకభయ ?
అషంపాళభయ? ఇఱయంటి యసమఖమఱన఻ ణెఱంగసణ ల఺న఺ఎం క్సయమకయి ఱు చచిిననేన఻ఱయు య౐ంటూ ఩డు ఉంటాభస ? ఫేం తీయఱో
ణెఱంగసణఱోతు ఩ాతి ల఺న఺ఎం క్సయమకయి ఇంటిక్ూ య౅య౎ు య౐నమ఩ూయీకంగస య౐జఞ నహి ఙేయ౗ి సం. ణెఱంగసణన఻ క్ూంచ఩భిఙే ధామకుఱ జెండాఱన఻
ఎంద఻కు మోమయఱతు ఩ాయ౔నయ౗సిం. ఎళభి ఩ాయోజధాఱ క్ోశం ఏచ఼భి ణెఱంగసణన఻ ళమతిభైక్ూశి ఻ధానయు ? అంద఻కు రసల఺ి మ
ీ తృసాతి఩థిక
ఏథెైధా ఉంథా? అనళశయఫైన ఩ాకటనఱు భయన఻క్ోండు. ఱేదంటే చందాఫాఫున఻ ఎఱయ భయమం ఙేరసమో త౉భభయ్న అఱయ భయమం
ఙేమక త఩఩ద఻. భయభిక్శ఻్ఱే క్సద఻ ఩ా఩ంచంఱో ఏ ఴక్సి ణెఱంగసణ ఏభస఩టటన఻ అడు్క్ోఱేద఻. ఈ దతౄస ణెఱంగసణ ఏయ఩డేళయకూ
ఉదమత౉య౗సిం. థరతున అడు్క్ోయసఱన఻క్ొధేయసయు అగినగుండంఱో ఴఱపాఱెైతృో ణాయు." థరతునెై భభోయ౗సభి లహ.నహ.ఎం ధామకుఱు
఩ాతి఑య౐భయి ఙేయ౗సయు.
డులెంఫర్ 29 న క్ె.లహ.ఆర్ ఑క కఱకఱం శఽఱహ్ంఙాడు. ము.నహ.ఏఱో ఑క ఑తిి డు గయ

ర ఩ున఻ తమయయుఙేలే థిఴగస ఑క ఩ాకటన ఙేయ౗సడు.
ము.నహ.ఏ ఱోతు క్సంగెరలేతయ, యసభ఩క్ష్ైతయ తృసభవ్ఱతూన కయౌలహ ఑క గయ
ర ఩ుగస ఏయ఩డు ఑క కతూీనయున఻ ఎన఻క్ోఫో త ననటట
ు గస
22
఩ాకటింఙాడు. తనకు భదద త ఉంటటందన఻కునన ఱయఱూ , ఎన్స.లహ.నహ థాతుతు ణోలహ఩ుచిడంణో ఆ ఩ామతనం తూయుగసభితృో బంథి. ఈ
఩ామణానతున అశభభతియసద఻ఱు య౐భభిింఙాయు. తృసభవ్ ఩యుళు తృో బందతు యసయు ఩ాకటింఙాయు.
షబైకహయంధ్ర ఉద్యమము
ఆంధా఩థ
ా ేశ్ భసయౖస్రతున భెండు భుకకఱుగస య౐బజింఙాఱనన క్సంగెస్
ర ళభికంగ్ కత౉టీ తీశ఻కునన తుయణ మయతుక్ూ
ళమతిభైకంగస ల఺భయంధా ఩ాజఱు శీచఛందంగస ఙే఩టి్న ఉదమభభు .
2009 డులెంఫయు 9న అ఩఩టి క్ైందా ష ం భంతిా నహచిదంఫయం . ణెఱంగసణా భసవ్ ర ఏభస఩టట తృసాయంబఫైనదతు ఙేలహన ఩ాకటన ఈ
ఉదమభ ఩ుటట్కకు క్సయణభు థరతుణో ణెఱంగసణా తృసాంణాఱఱో శంఫభసఱు తృసాయంబభు క్సగస . ల఺భయంధాబగుగభననథి త౉ననంటిన .
తుయశనఱ భధమ అ఩఩టి క్ైందా఩బ

ా ుతీభు తన తుయణ మయతున శతొక్ష్ుంచిహ 2009 డులెంఫయు 23 న య౐బజన ఩ాక్ూరమ నెై అందభి
అతేతృసామయఱన఻ తీశ఻కుంటాభన఻ అథే భంతిాఙేత భభొక ఩ాకటన య౐డుదఱ ఙేబంచింథి .
2010 తురషనలు
2010 జనళభిఱో కఽయౖసణ జిఱయుఱో ఉదమభక్సయుఱు భెైల్డ భోక్ో భభిము యషథాయుఱ థిగబంధనం ఙేరసయు. దక్ష్ుణ భధమ భెైఱేీ ,
య౐జమయసడ డుయ౐జన్స ఱో థాథా఩ు 46 భెైలళు తుయబందాతుక్ూ గుయమయమబ. క్సతూ భెైఱేీ ఆశ఻ిఱకు ఎఱయంటి నవ్ ం
ఙేకూయఱేద఻. క్సంగెరస్ భభిము ణెఱుగుథేఴం తృసభవ్ఱకు ఙెంథిన ఩ఱుళుయు రసశనశబుమఱు ఈ తుయశన క్సయమకరభయఱఱో
తృసఱు఩ంచ఻కుధానయు. శఫైక్సమంధా భసవ్ ంర క్ోశం తియు఩తిఱో ఑క ఩ాబుతీ ఉతృసదామముడు ఆతభషతమ ఙేశ఻కుధానడు .
఩హఫళ
ా భిఱో తియు఩తిఱో ఏయ఩డున శఫైక్సమంధా ఫడుకల్డ జాబంట్ ఏక్షన్స కత౉టీ ఆంధాభసయౖస్రతున య౐డగొటి్ తన శీంత
భసవ్ ఫ
ర ైన తత౉లధాడుకు ఱత౅ధ ఙేకూభసిఱధేథే క్ైందా భంతిా నహ. చిదంఫయం ఆఴమభతు తీళా ఆభో఩ణఱు ఙేరసయు.
లెన్ ంె ఫయుఱో శఫైక్సమంధా అతున య౐ఴీయ౐థామఱమయఱ ఐకమ క్సభసమచయణ శత౉తి య౐రసఖ఩టనం జిఱయు ఱోతు యషథాయుఱకు థిగబంధనం
ఙేరసయు. ళయంగల్డ జిఱయుక్ూ ఙెంథిన ఑క య౐థామభిథ య౐రసఖ జిఱయుఱోతు ఑క త౅.ఇడు కమయరసఱఱో ఙేయడాతుక్ూ య౅డుణే య౗సథతుకుఱు అతడుతు
తీళాంగస క్ొటా్యధే ఆభో఩ణఱు ఙేమడంణో య౑యు ఈ చయమకు ఩ూన఻కుధానయు. తభసీత ఈ య౐థామభిథ ఙేలహన ఆభో఩ణఱఱో ఎఱయంటి
యసశి ళం ఱేదతు ణేయౌంథి. అశఱు ఇతన఻ క్సుశ఻ఱఱే య౅లుఱేదధే య౐వమం శ఩వ్ ఫైంథి. అబధా ఆ య౐థామభిథ ళయంగఱోు తుయశన థరక్షకు
థిగడం, థరతుక్ూ య౗సథతుక ణెఱంగసణ భసవ్ ర శత౉తి రసశనశబుమఱు భదద త ఩ఱకడం అ఩఩టిఱో తీళా య౐యసథాశ఩దఫైనథి [
2013 తురషనలు
ళెైదభసఫాద్ భసజదాతుగస ఩థి జిఱయుఱణో కూడున ఩ాణేమక ణెఱంగసణ భసయౖస్రతున ఇయసీఱతు క్సంగెరస్ తుయణ మం తీశ఻కుననదతు ఆ తృసభవ్
ఆంధా఩థ
ా ేశ్ భసజక్సమ ళమళయౘభసఱ ఩భియౕఱకుడు థిగిీజయ్ లహంగ్ ఩ాకటనణో ఈ ఉదమభం ఑కకయ౗సభిగస
భయఱయ ల఺భయంధాఱో భసజుకుంథి.
23
ల఺భయంధా ఉథో మగుఱ తుయశనఱణో శఫైకమ ఉదమభం ఩ణాక య౗సథబక్ూ ఙేభింథి. ఎతూ్ ఒఱ శఫభ శకఱ జన఻ఱ శఫభగస భయభింథి.
భోజుఱుగస జయుగుత నన ఉదమభం తుయళదిక శఫభగస యనతృసంతయం ఙెంథింథి. ఆగశ఻్ 12, య౗ో భయసయం అయధ భసతిా న఻ంఙే య౐థామభిథ ,
ఉథో మగశంఘయఱణో తృసటట తోతి ం 71 రసఖఱకు శంఫందించిన 70 యేఱ భంథిక్ూ నెైగస ఉథో మగుఱు శకఱజన఻ఱ శఫభ ఙే఩టా్యు
ఆగశ఻్ 14, ఫుధయసయం ధాడు ఆంధా య౐ఴీయ౐థామఱమం ఇంజతూభింగ్ క్సఱేజ్ గౌరండ్స్ఱో తుయీళించిన శఫైక్సమంధా లహంయౘగయ్ న
ఫళియంగ శబ య౐జమళంతఫైంథి. య౐థామభిథ జైఏల఺ య౗సయథమం ళళించిన ఈ శబకు య౐య౐ధ తృసభవ్ఱకు ఙెంథిన ధేతఱు , అతున య౐పాగసఱ
జెఎలహ ధేతఱు, య౐య౐ధ ఩ాజా శంఘయఱ ధేతఱు తృసఱొగధానయు.
ళేవ్ ఆంధ్రపరదేశ్
ఏనహ ఎతూ్ ఒఱ ఆధీయమంఱో 'లేవ్ ఆంధా఩థ

ా ేశ్ ' నేయుణో ఎయౌఫ లే్డుమంఱో 2013 లెన్ ంె ఫయు 7, ఴతుయసయం తుయీళించిన పాభవ ఫళియంగ
శబ జభిగింథి. ఇథి ఎటటళంటి అయసంఛతూమ శంఘటనకు ణాళుఱేకుండా ఑క ఩కక ణెఱంగసణ ఫంద్ , భభో ఩కక శఫైక్సమంధా
ఫళియంగ శబ ఩ారసంతంగస జభిగితృో మయబ. తృో య్శ఻ఱకు టెనషన్స తగిగంథి. ఫళియంగ శబ భయడు గంటఱ 20 తుత౉యౖసఱ లే఩ు
య౗సగింథి. ఉదమం 10 గంటఱ న఻ంచి లే్డుమం దగగ య శందడు తోదఱెైంథి. లేవ్ ఆంధా఩థ
ా ేశ్ శబకు ల఺భయంధా జిఱయుఱ న఻ంచి యేఱ
శంఖమఱో ఉథో మగుఱు తయయౌళఙాియు. భళిమయ ఉథో మగుఱు కూడా నెదద శంఖమఱో యౘజయమయమయు.
భసజక్సమ అంరసఱ జయయౌక్ూ య౅లుకుండా శబన఻ భుగింఙాయు. ఇథి అంతం క్సద఻ ఆయంబభతు ఏనహ ఎతు్ ఒ ధేతఱు ఩ాకటింఙాయు. య౐బజన
఩ాకటన య౅నక్ూక తీశ఻క్ోయసయౌ డుభయండ్ ఙేరసయు. ఱేతు఩క్షంఱో లహక్ూంథాాఫాద్ఱో త౉యౌమన్స భయభిి తుయీళియ౗ి సభతు ళెచిభింఙాయు.
నెయ
ైీ ేట్ ఉథో మగుఱు కూడా శబకు యౘజయబేమంద఻కు నెదద శంఖమఱో తయయౌ ళఙాియు. అబణే యసభితు లే్డుమం ఱో఩ఱకు
అన఻భతించఱేద఻. యసయు ఫమటే ఉండు తుయశన ణెయౌతృసయు. శబ భుగిలేళయకు యసయు ఫమటే ఉధానయు. అన఻కునన శభమయతుక్ూ
శబన఻ జనగణభనణో భుగింఙాయు. శబ భుగిలహనతయుయసత ఆంధాకు ఫమఱుథేభిన ఫశ఻ీఱనెై థాడు జభిగిందతు ఎనహఎతు్ యో
శభయఖమ అధమక్షుడు అరోక్ ఫాఫు ఆభోనహంఙాడు.
2013 ఉదమభయతుక్ూ భసవ్ ర ఩ాబుతీ ఉథో మగ శంఘయఱు ధేతఽతీం ళళిశి ఻ధానబ. భసవ్ భ
ర ోడు్యయసణా శంశథ ఉథో మగుఱు శఫభఱో
తృసఱొగనటంణో ల఺భయంధాఱో ఩ాబుతీ ఫశ఻ీఱు ఆగితృొ మయమబ.
కహరణాలు
ఆంధా఩థ
ా ేశ్ తన భసజదాతు ళెైదభసఫాద్ నగభసతున అతేళఽథిధ ఙేలే తృసాంతంగస భయతాఫే ఉండుతృో బంథి. ఩ాబుతీ , నెయ
ైీ ేట్
నెట్ టఫడుఱతూన ళెైదభసఫాద్ఱోన఼, థాతు చ఻టట్఩కకఱ ఩ాథేరసఱఱోధే క్ైంథరక
ా ఽత భమయమబ. అతేళఽథిధఱో ఆంధా తృసాంతం తన
ధామమఫైన యసటాన఻ తృొ ందఱేకతృో బంథి. పెల్డ , ఐడునహ ఎల్డ, ఇలహ ఐ ఎల్డ, త౉దాతు, ఎన్స ఎమ్ డులహ , డు ఆర్ డు ఒ తథితయ క్ైందా
఩ాబుతీ శంశథ ఱతునటితూ ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఆంధాతృసాంణాతుక్ూ కతూశం ఑కకటీ దకకఱేద఻. క్ైందా ఩ాబుతీ ఆధీయమంఱోతు
ళమళయ౗సమ ఩భిరోధధా శంశథ ఱన఻ లెైతం ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఆంధా తృసాంణాతున య౐శభభింఙాయు. ఈ దో యణి ఎంత
య౐఩భవతంగస ఩భిణత౉ంచిందనడాతుక్ూ ఑క ఉథాషయణ. క్ోయ౗సింధా ఩ాయోజధాఱ క్ోశం ఉథేదయ౔ంచిన త తృసన఻ ళెచిభిక్స క్ైందాం ఎన్స
డుఎమ్ఎన఻ లెైతం ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఎంత యౘయ౗సమశ఩దఫైన య౐వమత౉థి! భసవ్ ంర ఱో భతీాయంగసతుక్ూ ధ౅ఱళు
క్ోయ౗సింధా క్సగస జాతీమ భతీాయంగ అతేళఽథిధ శంశథ క్సభసమఱమయతున ళెైదభసఫాద్ఱో ఏభస఩టట ఙేరసయు. క్ోయ౗సింధాఱోతు కఽయౖసణ -గోథాళభి
24
ఫేలహన్సఱో శషజ యసముళున఻ ఉత఩తిి ఙేశి ఻ధానయు. అబణే ఒ ఎన్స జిలహ తృసాంతీమ ఩ాదాన క్సభసమఱమయతున ళెైదభసఫాద్ఱో ఏభస఩టట
ఙేరసయు.
ఆంధాతృసాంతంఱో ఑కక శ఼఩ర్ లె఩యౖసయౌటీ ఆశ఩తిా కూడా ఱేద఻. భోగుఱు అత౉త ళమమపాయంణో ళెైదభసఫాద్కు భసళఱలహ ళయ౗ోి ంథి.
థాథా఩ు 25 క్ైంథరమ
ా య౐ఴీయ౐థామఱమయఱు ఱేథా య౐ఴీయ౐థామఱమంణో శభయనఫైన ఩ాతి఩తిి ఉనన ఇతయ ఉననత య౐థామ శంశథ ఱు
అతునటితూ ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఆంధా తృసాంణాతుక్ూ ఑కక థాతూన ఇళీ ఱేద఻. ఆంధా఩థ
ా ేశ్కు భంజూయు ఙేలహన ఏక్ెైక ఐ
ఐటితు లెైతం ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఇటటళంటి ఉథాషయణఱు ళందఱ శంఖమఱో ఙె఩఩గఱన఻. ఆంధాతృసాంతం ఩ాణేమక
భసవ్ ంర గస ఉననట్ బణే ఈ ఩ాబుతీయంగ శంశథ ఱు , య౐ఴీయ౐థామఱమయఱు, ఉననత య౐థామ శంశథ ఱఱో క్ొతునటితు ఙాఱయక్సఱం క్ూరతఫే
క్ోయ౗సింధాఱో ఏభస఩టటఙేలహ ళుండే యసయు క్సథా? ఆంధాతృసాంణాతుక్ూ ఙెంథిన తృసభిరసరత౉కయేతిఱు ఩ఱుళుయు తభ ఩భిఴభ
ర ఱన఻
ళెైదభసఫాద్ఱోధే ఏభస఩టట ఙేరసయు. లహతుభయ, తొడుమయ, ఆభోగమబదాత, ఆతిథమ యంగసఱు కూడా ళెైదభసఫాద్ఱోధే అతేళఽథిధ ఙెంథాబ.
యసటితు ఩ామోట్ ఙేలహంథి ఆంధాతృసాంణాతుక్ూ ఙెంథిన యసభై. ళెైదభసఫాద్ భసవ్ ర భసజదాతు కన఻కధే అందయన అకకడే తభ యసమతృసభసఱన఻
ధ౅ఱక్ొయౌ఩ అతేళఽథిధ ఙేశ఻కుధానయు. ఈ ళెైదభసఫాద్ క్ైంథిత
ా అతేళఽథిధ చందాఫాఫుధాముడు షమయంఱో ఩భసక్సవా కు ఙేభింథి. ఆమన
తృసాయంతేంచిన ళెైటెక్ లహటీ ఇ఩఩టిక్స ఩ాతమక్షంగసధల, ఩భోక్షంగసధల ఱక్షఱయథి ఉథో మగసఱన఻ శఽఱహ్శి ఻ంథి. థాతుతు తోదటధే య౐బజించి
య౐రసఖ఩టనం, య౐జమయసడ, తియు఩తి నగభసఱఱో కూడా ఏభస఩టట ఙేలహ ళుండళయౌీంథి.
ఆంధాతృసాంత ముళజన఻ఱు క్ొంతభంథి భసవ్ ర య౐బజనన఻ ఇంద఻క్ై ళమతిభైక్ూశి ఻ధానయు.భసవ్ ర య౐బజన జభిగిణే తభకు నెయ
ైీ ేట్యంగంఱో
ఉతృసది అళక్సరసఱు, శీమంఉతృసది అళక్సరసఱు తగిగతృో ణామతు బమ఩డుత ధానయు.ఉథో మగసఱక్ోశం ళెైదభసఫాద్కు త౉నయౘ భభై
నగభసతుక్ూ యేమళు అళక్సఴం ఱేద఻. ఆంధాతృసాంత఩ు ఩ాతి గసరభంఱోతు ఩ాతికుటటంఫం న఻ంచి ఎళభో ఑కయు ళెైదభసఫాద్ఱో లహథయతుయసయ౗సతున
ఏయ఩యచ఻కుతు ఉధానయు. య౐బజనణో ణాభు నవ్ తృో ణాభతు యసయు బమ఩డుత ధానయు. ఈ య౐వమఫై యసభిఱో ధ౅ఱక్ొనన
బమయంథో లనఱన఻ ణొఱగింఙాయౌ.య౐బజన భయఱంగస తభకు ణొఱుత శభశమఱేయ఩డున఩఩టిక్స థరయఘక్సఱంఱో ఆంధాభసవ్ ంర ళఱు తభకు
అదిక ఩ాయోజధాఱు శభకూయుణామధే బభోయ౗స యసభిక్ూ కయౌ఩ంఙాయౌ. ళెైదభసఫాద్ఱో లహథయ఩డున ఆంధ఻ాఱ బయ౐వమతి కు ఎటటళంటి ఢో క్స
ఉండదధే నభభకం కూడా యసభిఱో కయౌ఩ంఙాయౌ.
మహజకీయ తృహమటటలు
ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఏభస఩టే దేమమంగస ఩ఱు భసజక్సమ తృసభవ్ఱు ఏయ఩డా్బ భచ఻ికు క్ొతున .
 ణెఱంగసణ భసవ్ ర శత౉తి - కఱీకుంటు చందారలఖయభసళు
 జెై ణెఱంగసణా - ఇంథాా భెడ్ ు
 నళ ణెఱంగసణ ఩ాజా తృసభవ్ - థేయేందర్ గౌడ్
 ణెఱంగసణ నగసభస - ధాగం జధాయధ న్స భెడ్ ు
25
Telangana Name Origin – తెలంగహణ అనే ఩ేరస ఎలా ఴచ్చందధ
తెలంగహణ మహష్టహటరతుకూ ‚తెలంగహణ‛ అనే ఩ేరస శిఴుడు లంగ రూపంలో 3 తృహరంతాలోో రెలఱహడతు పుమహణాలూ తెలుపుత్ నానభ ఆ .3
తృహరంతాలు 1. కహయేవవరం 2. శ్రాఱైలం 3. దారక్షామహమం
1. ఈ మూడు పరదేఱహల మధ్య ఉనన తృహరంతాతున ‛ తిరలంగ పరదేవంగహ ‛ ఩ేమ్ుంటారస
2. ఈ తృహరంత్ంలో ఉండే పరజలతు ‛ తెలంగ పరజలు ‛ అతు అనేరహరస.
3. ఈ తృహరంత్ంలో పరజలు రహడే ఫాశన఼ ‛ తెలంగ బాష్టహ ‛ అతుఅనేరహరస
4. అభతే కహలకాబేణా ఈ తృహరంతాతున ‚తిలంగహణం‛ అతు అనానరస
5. ఈ ఩ేరసలో ఆణెము అనగహ ‛ దేవం ‚
6. ఈ తెలంగహణము అనే ఩ేరస త్రసరహత్ తిలంగహనా మమియు తెలంగహణగహ మామితృో భందధ
7. అభతే ఇటీఴల బద్క్స జిలాోలోతు ‛ తెలో ాపూర్ ‛ గహామంలో దొ మికూన పుమహణం ఱహషనాలలో ‛ తెలంగహణపురం ‛ అనే ఩ేరస రహడుకలో
ఉననటటటగహ పరస్త హఴన ఴచ్చింథి.
26
Telangana Festivals / తెలంగహణ పండుగలు

1. తెలంగహణ పరభుత్వం బో నష఼న తెలంగహణ మహశటర పండుగగహ పరకటించ్ందధ- 16 జూన్స 2014.
2. తెలంగహణ మహశటర బత్ కుమామ మఴిళల జరసపుకునే పండుగ.
3. తెలంగహణ పరభుత్వం బూత్ కమెన఼ ఏ మహశటర పండుగగహ పరకటించ్ందధ - జూన్స 16, 2014.
4. తెలంగహణ మహశటరంలో పరజలు బద్రపద్ వడాదచవితి-వినాయక చవితి మీద్ ఏ పండుగ జరసపుకుంటారస.
ా న్స మమియు బకూడ్

5. మహమా ా పండుగలు ఏ మత్ంతో ముళ఺ో ంలకు షంబంధధంచ్నవి.
6.ఆళ఺యాలో బడా కహథమహదలోో ఇదధ మండఴ అతి఩ెద్ద చమిచ .
7.ఏ పండుగలో "తెలంగహణ కుంబామల" అనే ఩ేరస ఴచ్చందధ - షంమాక స్హమహలమె
8.షమెక వరలమ పండుగ ఏ జిలాోలో ఴరంగల్ జరసపుకుంటటందధ.
9. ఏ షంఴత్ురంలో చేరండు ఆంధ్రపరదేశ్ పరభుత్వం షమెకహు స్హరంమంమా ఉత్ుఴం మహశటర పండుగగహ పరకటించ్ందధ- 1996.
10. ఏ జిలాోలోతు బురూరసా జతార ఆదధలాబాద్ జరసపుకుంటారస.
11. జిలాోలోతు తెగహదా జతామహతున ఖ్మెం జరసపుకుంటారస
12. ఏ జిలాోలో బేలో చెరసఴుజు జతారన఼ నల్గండ జరసపుకుంటారస
13. బురా కథా-త్ంద్నా కథ యొకు ఇత్ర ఩ేరస ఴరంగల్ జిలాోలో ఓగడు కథలో నాత్య పండుగ పరళ఺దధ చెందధందధ 15. "గుషడు డాయన్సు
పెళట ఴ
఺ ల్" దీతృహఴళితు ఆదధలాబాద్ జిలాోలో జరసపుకుంటారస.
16. "గ్లో గోట్ జతామహ" ఏ జిలాోలో జరసపుకుంటారస - నల్గండ (షర఩఩఻).
17. "నలో గ్ండ జతార" ఏ జిలాోలో కమటంనగర్ జరసపుకుంటారస.
18. "నాగూబా జతామహ" ఏ జిలాోలో అదధలాాద్ జరసపుకుంటారస.
19. "ఏడుతృహయల జతామహ" ఏ జిలాోలో జరసపుకుంట ందధ - బద్క్స
27
Telangana Schemes and Policies for Welfare Development / తెలంగహణ
పథకహలు మమియు షంక్షేమ అభిఴాదధధ కోషం విధానాలు
1. ఆస్హమహ ఩ెనషనో ఼ : ఆస్హమహ ఩ెనషన్స పథకం, షమాజంలోతు అత్యంత్ పరమాద్కరబైన విఫాగహలన఼ ముఖ్యంగహ తృహత్ మమియు
బలఴీనబైన , HIV- AIDS, విత్ంత్ ఴులతో పరజలు రక్షుంచడాతుకూ ఉదేదశించబడుందధ తెలంగహణ పరభుత్వం తృహత్ ఴయష఼ు ఴయకుతలు .,
విత్ంత్ ఴులు, నేత్పతుచేళేరహరస, కరగతు తాపకులు మమియు AIDS మోగులకు మమియు వికలాంగులకు రూ .1500 / - కొరకు
"ఆస్హమహ"
2. ఩ాజా ఩ంనహణీ ళమళశథ న఻ ఩ున: 87.57 ఱక్షఱ ఱత౅ధ థాయుఱకు ఆయౘయ బదాణా క్సయు్ఱకు అయుుఱు , 0.49 ఱక్షఱ భంథి ఱత౅ధ థాయుఱు
అంటోదమ అధాన యోజన (AAY) క్సయు్ఱకు అయుుఱు.
3.ళమక్ూిక్ూ 6 క్ూఱోఱ ళదద త౅మమం యొకక శనెు :ల 1 జనళభి 2015 న఻ంచి క్ైజీక్ూ 1 క్ూఱో క్ైశ఻ఱో 6 క్ూఱోఱ ళమక్ూిక్ూ య౐ఙాయణఱో ఉనన
అతున అయుతగఱ కుటటంఫాఱకు భెైస్ శయపభస ఙేమఫడుణోంథి ( ఆంటోడీమ అధాన యోజన .AAY) కుటటంఫాఱు ఩ాతి ధ౅ఱకు యన.
4. క్ొన఻గోఱు ఩థకం: నేదఱ ఎల఺ీ భళిలఱ కుటటంఫాఱ నేదఱకు ఱయబం క్ోశం బయత౉ క్ొన఻గోఱు ఩థకం యొకక ఩ాదాన
క్సయమకరభం ణెఱంగసణ ఩ాబుతీం తృసాయంతేంచింథి .
5. కఱయమణుడు ఱక్ష్ుభ ఩తంకం: కమయమణ్ ఱక్ష్ీభ ఩థకం క్ూంద ఩ాతి ఎల఺ీ . ఎల఺్ అభయభబక్ూ య౐యసషం శందయబంగస యన /51,000 / -
ఆభిథక శయౘమయతున భంజూయు ఙేమయఱతు ఩ాబుతీం తుయణ బంచింథి .
6.యౖసథి భుఫాభసక్: ఩ాబుతీం అఱ఩శంఖయమక ళభసగతుక్ూ ఙెంథిన ఆడనహఱుఱకు యౖసథర భుఫాభసక్ ఩థక్సతున ఩ాయేఴనెట్ ంి థి . యన .51,000
/ - ఫైధాభవ్ ఫాయౌకఱకు శయౘమం ఙేయ౗ి సయు.
28
7.ణాగుతూటి శయపభస తృసాజెక్్: ళెైదభసఫాద్ త౉నయౘ 9 జిఱయుఱోు 25,139 గసరతొణ తుయసయ౗సఱు, 67 ఩ుయతృసఱక శంశథ ఱు తుళలహశి ఻నన
భసవ్ ంర ఱో ణెఱంగసణ ణాాగుతూటి తూటి శయపభస తృసాజెక్ు ణాఱూగసధా భసవ్ ంర ఱో ఑క ఩ాదాన క్సయమకరభంగస ఉంథి .
8. ఱెడ఼మల్డ్ కుఱయఱ అతేళఽథిధ : 2011 లెనీస్ భితృో యు్ ఩ాక్సయం ణెఱంగసణఱో ఱెడ఼మల్డ్ కుఱయఱ జధాపా 54,32,680, ఇథి తోతి ం
జధాపాఱో 15.44%. ఫడె్టు ో ఩ాబుతీం క్ైటాబంచిన 1096 క్ోటట

ు .
9. అంఫేదకర్ య౐థేయౕ య౐థామ తుది : య౐థేయౕ య౐ఴీయ౐థామఱమయఱోు ఎల఺ీ య౐థామయుథఱకు ఉననత య౐దమన఻ క్ొనయ౗సగింఙేంద఻కు శయౘమంగస 10
ఱక్షఱ యనతృసమఱ శయౘమంణో ఩ాతిబ గఱ య౐థామయుథఱకు భంజూయు ఙేయ౗ి సయు .
10. క్ోభయం తైం ఫమోభిమల్డ భభిము గిభిజన భయమజిమం : ఆథిఱయఫాద్ జిఱయుఱోతు జయడఘయట్ గసరభంఱో తుభసభణం క్ోభభసమ్
తైం య౗సభయకచిషనం భభిము గిభిజన భయమజిమం తుభసభణం భభిము యన .25 క్ోటు అంచధా ళమమంణో గిభిజన య౗సంశకఽతిక
క్ైందాంగస భభిము ఩భసమటక క్ైందాంగస అతేళఽథిధ ఙెంథింథి .
11. గిభిజన శషక్సయ శంశథ ఩భిత౉తి: ఈ గిభిజన శషక్సయ క్సభొ఩భైవన్స యౌత౉టెడ్ ఩థకం క్ూరంథి ఏజెతూీ గిభిజన఻ఱ అతేళఽథిధక్ూ ఉంథి
(i) కభభెడ్ ు తుజాండ్ ళదద షతూ తృసాలెలహంగ్ మయతుట్ - (ii) ఎయుయనగయం ళయంగల్డ ళదద ఩శ఻఩ు య౐ద఻మత్ మయతుట్- (iii) శఫుఫఱు
ఉత఩తిి మయతుట్ తుయభల్డ ఆథిఱయఫాద్- (iv) క్ోండనగుఱ భయౘఫఫనగర్ ళదద యౖసం఩ూ తమయభవ మయతుట్-
ూ అక్సడతొ: ఩ాబుతీం దయఫహ్ షజాత్ ఖజా ళదద యుఫాత తుభసభణం శ఻ఱబతయం ఙేమయఱతు ఩ాతితృసథించింథి భసజయ౗సథధలుతు .
12.ఉయద
( అజీభర్ ళదద మోబన఻మథిదన్స చిఱహి ఘభిబ్ నయసజ్RA) యన.
29
13. అభోగసఱక్ష్ుభ క్సయమకరభం: క్సయమకరభం గయబళతి భభిము lactating భళిలఱకు ఑క ఩ూభిి పోజనం అంథిశి ఻ంథి అంగధాీడీ .
క్ైంథాాఱఱో ఩ాతిహభోజూ గభిబణీ ల఺ి ఱ

ీ ు భభిము తృసయౌతృో బన ల఺ి ఱ
ీ ు ఩ూభిి పోజధాతున అంథియ౗ి సయు .5,66,917 భంథి భళిలఱు యన .
105.86 క్ోటట
ు ఖయుి ఙేరసయు.
14.24 / 7 భళిలఱ ళెఱెైలున్స : Nirbhaya లెంటయుక తక్షణ భభిము 24hours అతమళశయ భి఩ెయఱున అంథించడం క్ోశం
భళిలఱనెై ళింశకు శంఫందించిన శభశమఱన఻ ఩భివకభిశి ఻నన ఩థక్సఱకు భదద త గస య౗సమ఩డుత నన భళిలఱన఻ ళెఱెైలున఻న
తృసాయంతేంచటాతుక్ూ తృసాయంతేంఙాయు.
15.She- టాక్సీ ఩థకం: ఱహ అయుతగఱ అబమయుథఱ న఻ండు . టాక్సీ ఩థక్సతున అభఱు ఙేమడాతుక్ూ ఑క కత౉టీతు ఏభస఩టట ఙేలహంథి-
భసవ్ ర ఩ాబుతీం ఩ాతి టాక్సీఱో . దయఖయశ఻ిఱు క్ోయుతయ ధలటి఩హక్ైవన్స జాభవ ఙేమఫడుంథి35% శత౅ీడీతు అంథియ౗ి ో ంథి .
16.ఇంటిగైరటెడ్ ఙెైల్డ్ డెళఱనెభంట్ శభవీలెస్ : ICDS ఩థకం 0-6 శంళతీభసఱ ళమశ఻ీఱో ఉనన నహఱుఱకు తృో వక భభిము ఆభోగమ
లహథతి ఫయుగు఩యచడాతుక్ూ భభిము యసభి భయనలహక , పౌతిక భభిము య౗సంఘిక అతేళఽథిధక్ూ థో షదం ఙేమడాతుక్ూ ఑క అతినెదద
క్ైంథరక
ా ఽత తృసాయోజిత క్సయమకరభం క్ూరంథి లేళఱన఻ .ICDS థాీభస అంథియ౗ి సయు.
17.డులేఫుల్డ భభిము ల఺తుమర్ తృౌయుఱ ఆభోగమం: తయౌు దండుాఱు భభిము ల఺తుమర్ తృౌయుఱ చట్ ం , 2007 యొకక తుయీషణ
భభిము శంక్ష్ైభయఱన఻ పాయత ఩ాబుతీం ఙే఩టి్ంథి జిఱయు కఱెక్యు ధేతఽతీంఱోతు .10 జిఱయుఱోు కూడా అన఺఩ఱేట్ టిఫ
ా ుమనఱుు ఏభస఩టట
ఙేమఫడా్బ భసవ్ ంర ఱో .42 టిఫ

ా ుమనఱుు ఩తుఙేశి ఻ధానబ.
18. క్ూయౖో భవ ఴక్ూి యోజన: ఈ ఩థకం 11-18 ఏలు ళమశ఻ీఱో తృో వక్సయౘయ భభిము యౌంగ నయౖస్ఱ యొకక అంతర్ చక్సరతున-
ఉఱు ంఘించడం భభిము ల఺ీమ అతేళఽథిధక్ూ శయౘమక యసణాళయణాతున అంథించడం థాీభస ముళకుఱన఻ ఫఱ఩భిఙే ఱక్షమంణో
.ఉంటటంథి
30
19.2014-15ఱో య౗సదించిన య౐జమయఱు: య౐కఱయంగుఱకు భభిము ళఽద఻ధఱ క్ోశం నెనషన్స నెంచ఻త నన య౐కఱయంగుఱ క్ోశం భిజయుీ
ఙేలహన ఫామక్సుగ్ ఖయయ౏ఱు తుం఩డాతుక్ూ ఩ాణేమక భికూ

ర టెభంట్ డెళ
ైీ ున ఩ాబుతీం తృసాయంతేంచింథి .
31
పరతేయక తెలంగహణ ఉద్యమాలు / Special Telangana Movement.
ళెైదభసఫాద఻ భసవ్ ంర ఱోతు ణెఱుగు భయటాుడే తృసాంణాఱతూన ఆంధాణో కయౌనహ ఆంధా ఩ాథేశ్ భసవ్ ంర ఏయ఩యచిన఩ుడు , ణెఱంగసణా తృసాంతం
఩ాణేమక భసవ్ ంర గస ఏయ఩డాఱనన క్ోభిక ఩ాజఱోు ఉండేథి. అబణే అదిక శంఖయమక ఩ాజా఩ాతితుధ఻ఱు , భసజక్సమ ధామకుఱు శఫైకమ
భసయౖస్రతుక్ూ అన఻కూఱంగస ఉండటంణో ఇథి య౗సధమ఩డఱేద఻. అబణే , ణెఱంగసణా శయీణోభుఖయతేళఽథిధక్ూ ఩ాతిఫంధక్సఱు ఏయ఩డకుండా
఑క ఑఩఩ందం కుద఻యుికునన తయుయసణే యసయు శఫైకమ ఆంధా ఩ాథేశ్ భసవ్ ర ఏభస఩టటకు శభభతింఙాయు.
తదనంతయం, ఈ ఑఩఩ందం శభిగస అభఱు జయగడం ఱేదనన అశంతఽనహి ణో య౐థామయుథఱు , ఉథో మగుఱు ఆంథో లన య౅ై఩ు ఩మతుంఙాయు.
ఆ య౐ధంగస 1969ఱో ఩ాణేమక ణెఱంగసణా భసయౖో్ ర దమభం ళచిింథి.
ముద్టి పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము
ఆంధా, ణెఱంగసణ తృసాంణాఱు కయౌలహ ఆంధా ఩ాథేశ్ ఏభస఩టట క్సళడంఱో క్సఱకఫైనథి నెదదభన఻వ ఱ ఑఩఩ందం. 1956, ఩హఫళ
ా భి 20 న
కుథిభిన ఈ ఑఩఩ందంఱో ణెఱంగసణ అతేళఽథిధక్ూ , ణెఱంగసణ శభయనతీ ఩భియక్షణకు శంఫందించిన తుఫంధనఱు ఉధానబ. ఆంధా ,
ళెైదభసఫాద఻ భసయౖస్రఱ భుఖమభంతా ఱు, ఩ాభుఖ భంతా ఱు, భెండు తృసాంణాఱ క్సంగెరశ఻ తృసభవ్ అధమక్షుఱు ఈ ఑఩఩ందంనెై శంతక్సఱు
ఙేయ౗సయు. ఈ ఑఩఩ంథాననన఻శభించి 1956, నళంఫర్ 1 న ఆంధా఩థ
ా ేశ్ ఏయ఩డుంథి. ఆంధా తృసాంణాతుక్ూ ఙెంథిన తూఱం
శంజీళభెడ్ ుభుఖమభంతిా అమయమయు.
అబణే, ఈ ఑఩఩ందం అభఱు య౐వమఫై క్ొథిదక్సఱంఱోధే ణెఱంగసణా ఩ాజఱోు అశంతఽనహి ఫమఱుథేభింథి. ఑఩఩ంథాననన఻శభించి
ఉ఩ భుఖమభంతిా ఩దయ౐తు ణెఱంగసణా యసలహక్ూ ఇళీఱేద఻ ; అశఱు ఆ ఩దయ౐ధే శఽఱహ్ంచఱేద఻. అబణే 1959ఱో థామోదయం
శంజీళమమ భుఖమభంతిా క్సగసధే ఉ఩ భుఖమభంతిాగస ణెఱంగసణా తృసాంణాతుక్ూ ఙెంథిన క్ొండా య౅ంకట యంగసభెడ్ ు (క్ె.య౐.యంగసభెడ్ ు) తు
తుమత౉ంఙాడు. అబణే భయ౏ు 1962 న఻ండు 1969 ళయకు ఉ఩భుఖమభంతిా ఩దయ౐ ఱేద఻. భయ౏ు 1969ఱో ణెఱంగసణా తృసాంణాతుక్ూ
ఙెంథిన జె.య౐.నభిీంగభసళున఻ ఉ఩భుఖమభంతిాగస తుమత౉ంఙాయు. ఈ య౐ధంగస భసజక్సమ ఩దళుఱ య౐వమంఱో తభకు అధామమం
జభిగిందతు ణెఱంగసణా యసయు పాయ౐ంఙాయు.
ణెఱంగసణా ఉదమభం తెలంగహణా సకుుల పమిరక్షణ ఉద్యమం గస తోదఱెైంథి. ణెఱంగసణా యక్షణఱన఻ అభఱు ఙెమయమఱతు
క్ోయుతయ 1969, జనళభి 9 న ఖభభం ఩ట్ ణంఱో త౅.ఎ. శ఼

్ డెంట్ , ధేవనల్డ శ఼
్ డెంట్స్ మయతుమన్స ధామకుడెైన యయ౑ంధాధాథ
గసందరఙౌక్ దగగ య తుయళదిక థరక్ష తృసాయంతేంఙాడు. ఆభోజు జభిగిన ఊభైగిం఩ుఱో ళింయ౗సతభక ఘటనఱు జభిగసబ. భయుశటి భోజు
ఉదమభం తుజాభయఫాద఻కు తృసక్ూంథి. జనళభి 10 న ళెైదభసఫాద఻ఱోతు ఉయ౗సభతుమయ య౐ఴీయ౐థామఱమంఱో జభిగిన య౐థామయుథఱ
శభయయేఴంఱో - ణెఱంగసణా యక్షణఱ అభఱుక్ెై జనళభి 15 న఻ండు శఫభ ఙెమయమఱతు ఩ాతితృసథింఙాయు.
అబణే, జనళభి 13 న అథే య౐ఴీయ౐థామఱమంఱో జభిగిన ఑క శభయయేఴంఱో య౐థామయుథఱఱోతు ఑క ళయగ ం "ణెఱంగసణా య౐థామయుథఱ
క్సభసమచయణ శత౉తి"గస ఏయ఩డు , ఩ాణేమక ణెఱంగసణా భసవ్ ర య౗సధధే తభ దేమమంగస ఩ాకటింఙాయు. అథే భోజున ఩ుయ఩ాభుఖ఻ఱు క్ొందయు
"ణెఱంగసణా ఩భియక్షణఱ కత౉టీ"తు ఏభస఩టట ఙేయ౗సయు.
32
జనళభి 18 న య౐థామయుథఱోుతు భెండు ళభసగఱు (ణెఱంగసణా యక్షణఱ క్ోశం ఉదమత౉ంచిన యసయు , ఩ాణేమక ణెఱంగసణా క్ోభైయసయు)
యేయుయేయుగస ళెైదభసఫాద఻ఱో ఊభైగిం఩ుఱు జభితృసయు. ఈ భెండు ఊభైగిం఩ుఱు ఆత౅ద్ీ ఱో ఎద఻భెైన఩ుడు ఘయషణ ఙెఱభైగింథి.
తృో య్శ఻ఱు ఱయఠవచాభి్ ఙెమమళఱలహ ళచిింథి. అథేభోజు రసశనశబఱోతు ఩ాతి఩క్ష తృసభవ్ఱు ణెఱంగసణా యక్షణఱ అభఱు క్ొయకు
఩ాబుణాీతున ళతిి డు ఙేయ౗సబ.
ఉదమభక్సయుఱ క్ోభికఱన఻ చభిించడాతుక్ూ ఆంధా ఩ాథేశ్ ఩ాబుతీం జనళభి 19 న అఖిఱ఩క్ష శభయయేరసతున ఏభస఩టట ఙేలహంథి. ఆ
శభయయేఴం క్ూంథి య౐ధంగస ఑క ఑఩఩ంథాతుక్ూ ళచిింథి.
 ణెఱంగసణాఱో ఩తుఙేశి ఻నన ఆంధా ఉథో మగుఱన఻ య౅నక్ూక ఩ంనహంఙాయౌ.
 నెదదభన఻వ ఱ ఑఩఩ందం ఱోతు ణెఱంగసణా యక్షణఱన఻ అభఱు ఙెమయమయౌ.
అబణే ఩ాణేమక ణెఱంగసణా యసద఻ఱు ఈ ఑఩఩ంథాతుక్ూ శభభతించఱేద఻. ఩ాణేమక భసవ్ ఫ

ర ే తభ దేమమభతు , అథి ధ౅యయేభైళయకు తభ
ఉదమభం క్ొనయ౗సగుత ందతు యసయు ఩ాకటింఙాయు.
అఖిఱ఩క్ష కత౉టీ ఑఩఩ంథాతున అభఱు ఙేశి ఼ జనళభి 22న ఩ాబుతీం ఑క ఩ాబుతీ ఉతి యుీన఻ జాభవ ఙేలహంథి. థరతు ఩ాక్సయం ఩హఫళ
ా భి
28 కఱయు య౗సథతుకుఱు క్సతు ఉథో మగుఱతు యసభి యసభి య౗సథధాఱకు య౅నక్ూక ఩ంనహయేయ౗ి సయు. ణెఱంగసణా యక్షణఱ అభఱుక్ెై త౉గుఱు తుధ఻ఱ
అంచధాకు ఢుయ్ున఻ండు ఑క ఫఽందం ళశ఻ింథి. ఈ యౘతొఱణో ఉదమభయతుక్ూ ఆద఻మడెైన ఖభభం య౐థామభిథతన థరక్షన఻ య౐యత౉ంఙాడు.
థరతుణో ణెఱంగసణా యక్షణఱ అభఱు ఉదమభం ఆగితృో బంథి ; ఩ాణేమక ణెఱంగసణా ఉదమభం భెండళ దఴఱోక్ూ ఩ాయేయ౔ంచింథి.
మండఴ పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము
ణెఱంగసణా తృసాంతంఱోతు 10 జిఱయుఱణో ఩ాణేమక తెలంగహణా భసయౖస్రతున ఏభస఩టట ఙేలే ఏక్ెైక ఱక్షమంణో తృసాయంబఫైంథి ణెఱంగసణా ఩ాణేమక
భసవ్ ర ఉదమభం. మండఴ అధే నేయు అదిక్సభికంగస ఈ ఉదమభ ధేతఱు నెట్ టకుననథి క్సద఻. చభితఱ
ా ో ణెఱంగసణా క్ొయకు థరతుకంటే
భుంద఻ భభో ఉదమభం జభిగింథి కన఻క ఈ భెంటితు య౐డుగస చ఼఩డాతుక్ూ భెండళ అధే ఩దం యసడళచ఻ి.
ఈ ఉదమభయతుక్ూ య౗సయతి క్ె.చందారలఖయభసళు. ణెఱుగుథేఴం తృసభవ్ఱో ఉంటూ భంతిాగస, రసశనశబ ఉతృసధమక్షుడుగస

఩తుఙేయ౗సడు. 2001ఱో ఆ తృసభవ్ న఻ండు య౅ైథొ ఱగి , తెలంగహణా మహశటర షమితి (తెమహష) నేభిట ఑క భసజక్సమ తృసభవ్తు ఏభస఩టట ఙేయ౗సడు.
ణెఱంగసణా భసయౖస్రతున య౗సదించడఫే ఈ తృసభవ్ యొకక ఱక్షమం. చకకటి క్సయమకరభయఱణో శభయధ ళంతఫైన ధామకతీంణో తృసభవ్తు అట్ డుగు
య౗సథబ న఻ండు తుభిభంచ఻కు ళఙాిడు. ఩ాణేమక భసవ్ ంర ఩టు ఩ాజఱోు శషజంగస ఉండే ఆశక్ూి , ఈ అంఴం యొకక ఉథేీగ
బభిత చభితా కూడా థరతుక్ూ థో షద఩డా్బ.
ఈ ఱోగస ణెఱంగసణా భసవ్ ర ఏభస఩టట ఱక్షమంగస పాయతీమ జనణా తృసభవ్ ఱోతు ఩ాభుఖ ధేత ఆఱె నభైందా ఆ తృసభవ్ న఻ండు
య౅ైథొ ఱగి, తెలంగహణ స్హధ్న షమితి అధే శంశథ న఻ ఏభస఩టట ఙేలహ , ఉదమభం తృసాయంతేంఙాడు. క్ొథిద క్సఱయతుక్ై - ఆగవ్ 2002ఱో - తన
శంశథ న఻ ణెభసశఱో య౐య్నం ఙేలహ , ణెభసశఱో ణాన఻ భెండో ఩ాభుఖ ధామకుడమయమడు.
33
2004ఱో జభిగిన రసశనశబ, ఱోక్శబ ఎతునకఱఱో క్సంగెరశ఻ తృసభవ్ణో తృొ తి నెట్ టకుతు, ణెభసశ భంచి య౐జమయఱు య౗సదించింథి . ఆ
ఎతునకఱఱో ణెఱుగుథేఴం, పాయతీమ జనణా తృసభవ్ ఱన఻ ఒడుంచి, క్సంగెరశ఻ (భభిము థాతు ధామకతీంఱోతు కూటత౉) క్ైందా భసవ్ ర
఩ాబుణాీఱు భెండుంటితూ ఙేజిక్ూకంచ఻కుంథి. క్ైందా , భసయౖస్రఱు భెండుంటిఱోన఼ ఩ాబుతీంఱో ఙేభింథి.
఩ాబుతీ తుయణ మయఱన఻ ఩ాపాయ౐తం ఙెమమగయౌగై య౗సథధాఱోు ఉండు , ఩ాణేమక భసయౖస్రతున య౗సదించడం ణేయౌక అతు పాయ౐ంచి క్ైందా భసవ్ ర
఩ాబుణాీఱు భెండుంటిఱోన఻ ఙేభిన ణెభసశ, త఩఩తుశభి ఩భిలథ త
హ ఱఱో భసవ్ ర ఩ాబుతీం న఻ండు ఫమటకు భసళఱలహ ళచిింథి. య౗సయీతిాక
ఎతునకఱఱో కయౌలహ తృో టీ ఙేలహన త౉తా ఱు క్ైళఱం 16 ధ౅ఱఱఱోనే య౐డుతృో బ, ఫదధ ఴతా ళుఱ ళఱె తిటట్కుంటూ ఩ుయతృసఱక శంఘ
ఎతునకఱఱో ఩యశ఩యం తృో టీ ఩డా్యు. ఩ుయతృసఱక ఎతునకఱఱో అతి తకుకళ య౗సథధాఱు గెయౌచిన ణెభసశకు తీళాఫైన ఎద఻యు థెఫఫ
తగియౌంథి.
2009ఎతునకఱఱో ణెఱుగు థేఴంణో తృొ తి నెట్ టకునన ణెభసశ తృో టీ ఙేలహన 45 ఎమ్ ఎల్డఎ ల఺టుక్ూ 10 భయతాఫే గెఱుచ఻కుంథి. అఱయగై
భెండు ఎత౉఩ ల఺టున఻ భయతాఫే గెఱుచ఻కుంథి. య౅ైఎస్ భసజరలఖర్ భెడ్ ు భెండళయ౗సభి భుఖమభంతిా అబన క్ొధానలు క్ై ళెయౌక్స఩్ ర్
ద఻యఘటనఱో భఽతి ఙెందడంణో భసవ్ ంర ఱో భసజక్సమ య౓నమం ఏయ఩డుంథి. 29నళంఫయు2009న తుభసయౘయథరక్ష తృసాయంతేంచిన క్ెలహఆర్
఩భిలథ తి
హ య౐వత౉ంచడంణో క్ైందాం 9డులెంఫయున ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఏభస఩టటకు ఩ాక్ూరమ తృసాయంతేంచ఻త ననటట
ు ఩ాకటన ఙేలహంథి. థరతుతు
ళమతిభైక్ూశి ఼ ఆంధాఱో అఱు యుు ఙెఱభైగగస23 డులెంఫయున ఏక్సతేతృసామ య౗సధన ళఙేింతళయకు ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఏభస఩టట జయగదతు
఩ాకటించింథి. నహబళ
ా భి 3, 2010న ధామమభయభిి యౕరకఽవణ అధమక్షతన ఐద఻గుయు శబుమఱ శత౉తితు ఏయ఩యచింథి. యౕరకఽవణ కత౉టీ తుయేథిక
6 జనళభి2011న య౐డుదఱబంథి. థాతు ఩ాక్సయం నేభొకనన ఆయు ఩భియౖసకభసఱఱో , భసయౖస్రతున శఫైకమంగస ళుంచి ణెఱంగసణా అతేళఽథిధక్ూ
ణెఱంగసణ తృసాంతీమ భండయౌ ఏభస఩టట ఙేమయఱధే ఩భియౖసకయభు ఉతి భఫైనథిగస , ణెఱంగసణ, ల఺భయంధాఱన఻ యేయుఙేమడం భెండళ
ఉతి భఫైన ఩భియౖసకయంగస లహతౄసయస్ ఙేమఫడుంథి. ఈ లహతౄసయశ఻
ు ళమతిభైక్ూంచఫడా్బ. ణెఱంగసణ ళుదమభం ఎ఩఩టిక఩ు఩డు క్ొతి
఩ుంతఱు ణొకుకతయ యసయి ఱఱో ళుంటటధాన ఩భియౖసకయం థిఴగస ఩ుభోగతి ఱేద఻.
ణెఱంగసణా యసద఻ఱ యసదనఱు
 నెదదభన఻వ ఱ ఑఩఩ంథాతున ఏధాడ఼ ఆంధ఻ాఱు అభఱు ఙేమఱేద఻. ఉ఩భుఖమభంతిా ఩దయ౐ ఇళీటంఱేద఻.
 కఽయౖసణ గోథాళభి నద఻ఱ ఩భవయసషక తృసాంతం 80 రసతం భయథెైణే 88 రసతం తూలళు యసలుయ౐. కభెంటట70 రసతం ఉత఩తిి భయథి. 80
రసతం ఩ంట ఋణాఱు యసలుయ౐. భయడొంత ఱ ఉథో మగసఱు యసలుయ౐.
 రసంతిముతంగస అననదభుభఱయు య౐డుతృో థాం.
 ణెఱంగసణ ళదద ఉనన ళనయుఱణో ఆంధా తృసాంతం ఇ఩఩టిక్ై ఙాఱయ ఩ాయోజనం తృొ ంథింథి.
 ఩ాణేమక ణెఱంగసణం.. య౗సీతేభయధాతుక్ూ ఩ాతీక. ఩ాణేమక ణెఱంగసణానెై మయపెై ఏలళుగస ఉదమభయఱు జయుగుత ధానబ. ఇథి ఩ాజఱ
ఆక్సంక్షఱ న఻ంచి ఩ుటి్ంథి.
 భసజామంగం ఩ాక్సయం చ఼లహధా భసయౖస్రఱ ఏభస఩టట అధేథి క్ైందా ఩భిదిఱోతు అంఴం. అలెంతెు ఱో తీభసభనం అళశయం ఱేద఻. అథి
ఱేకుండాన఼ క్ైందాం ఆమోథించళచ఻ి.
 తత౉లధాడుక్ై ణెఱుగుగంగ తూలళు ఇశ఻ినన఩ు఩డు ణెఱంగసణా న఻ంచి ఆంధాకు తూలళు అందకుండా ఙేయ౗ి సయతు అన఻క్ోళడం
శభిక్సద఻.
34
 పౌగోయ౎క, ఙాభితక
ా క్ోణాఱోు ఎఱయ చ఼లహధా ళెైదభసఫాద్ ణెఱంగసణాఱో అంతభసబగఫే.
 య౐య్నం ధాటిక్ూ ణెఱంగసణాబే తృసభిరసరత౉కంగస భుంద఻ండేథి. గత మయపెై ఏలళుగస ణెఱంగసణా ఙాఱయ ణామగసఱు ఙేలహంథి. ఆంధా
అతేళఽథిధఱో ఎకుకళ పాగసతున ఆంధాఱోతు శం఩న఻నఱు తీశ఻కుధానయు. ణెఱంగసణ య౐ళక్షకు గుభెైంథి. లహంగభైణిఱో ,
శచియసఱమంఱో అతునఙోటు ా క్ోయ౗సియసభై భుఖమఫైన ఉథో మగసఱోు ఉధానయు. ఇథి ఆభిథక అశభయనతఱకు థాభి తీలహంథి.
 ఫడె్ట్ క్ైటాబం఩ుఱోన఼ ఆందాాక్ై అగరయ౗థ సనం.
షబైకహయంధ఼్రల రహద్నలు
 ఩ూభిిగస అతేళఽథిధ ఙెంథిన ణెఱంగసణా ఇ఩ు఩డు య౐డగొడుణే క్ోయ౗సి ళనయుఱతూన అటే య౅మి యబ. థరతుళఱు క్ోయ౗సి తృసాంతంఱోతు
భెైత ఱకు కయౖస్ఱు త఩఩ళు,
 ణెఱంగసణా య౐డుతృో ణే ఆ తృసాంత ఩ాజఱు క్ోయ౗సింధాకు భసయసయౌీన తూటితు అడు్కుంటాయు , పయౌతంగస ళమళయ౗సమం, థాతు అన఻ఫంధ
఩భిఴభ
ర ఱు భయత఩డు తుయుథో మగం నెయుగుత ంథి.
 ణెఱంగసణా న఻ంచి క్ోయ౗సింధాకు ఙెంథిన ఉథో మగుఱన఻ తభిత౉యేయ౗ి సయు. క్ోయ౗సింధాకు ఆథామయఱు కూడా తగుగణాబ.
 ణెఱుగు భయటాుడే ఩ాజఱు య౐రసఱయంధా క్ోశం అధేక దరసఫాదఱు తృో భసడాయు. పాయౖస ఩ాముకి భసయౖస్రఱధేయ౐ జాతీమ ఉదమభంఱో ఑క
పాగం. పాయౖస ఩ాముకి భసయౖస్రఱ ఏభస఩టటఱో శళేత కత ఉంథి.
 థేఴంఱో య౅నకఫడున తృసాంతభంటూ ఱేతు భసవ్ ఫ

ర ేథర ఱేద఻. ణెఱంగసణఱో కూడా య౅నకఫడున తృసాంణాఱు ఉండొ చ఻ి. క్సతూ అతేళఽథిధ
ఙెంథిన తృసాంణాఱూ ఉధానబ. ఇఱయంటి య౐బజన క్ొనయ౗సగిలేి , య౐బజన భైఖ ఎకకడ గవమగఱం.
 ఩ాణేమకయసదం శభశమకు ఩భియౖసకయం క్సఫో ద఻. ఇథి భభో అతినెదద శభశమకు తృసాయంబం అళుత ంథి. ఇతయ భసయౖస్రఱణో తృసటట ,
఩ాణేమకయసదం గుభించి భయటాుడుత నన అథే తృసాంతంఱోన఼ బయ౐వమతి ఱో ఈ శభశమ తఱెతిళచ఻ి.
 చినన భసయౖస్రఱు థేఴ ఉతుక్ూక్ూ ఩ాభయదంగస భయయుణాబ.
 ణెఱుగు భయటాుడే యసయంణా కయౌలహ ఉంటేధే అతేళఽథిధ య౗సదించళచ఻ి.
 ఐటీ కంనెతూఱు ఇతయ భసయౖస్రఱకు తయయౌతృో ళడాతుక్ూ లహదధభళుత ధానబ.
పరతేయకహంధ఼్రల రహద్నలు
 క్ోయ౗సిఱోుతు య౅నకఫడున తృసాంణాఱు ణెఱంగసణణో శభయనంగస అతేళఽథిధ ఙెందఱేద఻.
 ళెైదభసఫాద్నెై క్సకుండా ఆంధా఩థ

ా ేశ్ఱోతు త౉గియౌన ఩ట్ ణాఱ అతేళఽథిధతు గుభించి ఎననడ఼ ఆఱోచించఱేయు.
 భెండు ఱేథా భయడు ణెఱుగు భసయౖస్రఱు ఉంటే తనే఩ంటి ? థేఴంఱో చినన భసయౖస్రఱు అతేళఽథిధ ఙెందటం ఱేథా ?
 1956ఱో ఆంధా఩థ
ా ేశ్ ఏయ఩డున఩఩టి న఻ంచి ఇ఩఩టిళయకు భెండు తృసాంణాఱ భధమ పాళ శఫైకమత ఱేద఻.
 ణెఱంగసణ ఩ాజఱంణా య౐డుతృో యసఱతు క్ోయుకుంటటనన఩ు఩డు క్సద఻.. కయౌలే ఉంథాభనడం శభంజశం క్సద఻.
 ఑క యేల ణెఱంగసణా ఇళీదయౌలేి ఩ూయీం బథాాచఱం డుయ౐జన్స న఻ భయ౏ు తయయు఩ గోథాళభి జిఱయుఱో కఱతృసయౌ [1]
.
35
 ఆంధ఻ాఱకు భభో భుఖమ ఩ట్ ణం అళశయం ఉంథి. ఆభోగమ, య౐దమ, ధామమ, యసమతృసయ, య౗సంక్ైతిక఩యఫైన అంరసఱకు ళెైదభసఫాద్
అందభిక్స అంద఻ఫాటటఱో ఱేద఻.
 క్ోయ౗సి ఆంధ఻ాఱకు శ఻థరయఘఫైన 960 క్ూ.తొ తీయ తృసాంతం ఉంథి. అధేక తూటి ళనయుఱు ఩ువకఱంగస ఉధానబ. అబణే అయేయ౑
అకకడు నేద ఩ాజఱకు ఉ఩యోగ఩డటం ఱేద఻.
 య౐రసఖ఩టానతున తృసభిరసరత౉క క్ైందాంగస, కయననఱుతు ధామమళమళయ౗సథ క్ైందాంగస, తియు఩తితు య౗సంశకఽతిక క్ైందాంగస

భఱుచ఻క్ోళచ఻ి.
 పౌగోయ౎కంగస య౐డుతృో ళడంళఱు ణెఱుగు పావకు నవ్ ం ఱేద఻. య౐య౐ధ భయండయౌక్సఱు అతేళఽథిధ ఙెంద఻ణాబ.
 ణెఱంగసణ ఇళీడంళఱు ణెఱంగసణ యసభిక్ూ ఎంత ఩ాయోజనమో ఆందాా యసభిక్ూ అంతకు భెట్ ంి ఩ు ఩ాయోజనం.
History of Telangana / తెలంగహణ చమిత్ర
ణెఱంగసణ శ఻ందయఫైన ఩ాథేఴం. పౌగోయ౎కంగస శ఻శం఩ననఫైన తృసాంతం. నద఻ఱు , అడళుఱు, క్ొండఱు, ఙెయుళుఱు, యసగుఱు, నఱు ,
ఎయర భైగడు బయభుఱు, గన఻ఱు, ఖతుజాఱణో య౐ఱలహఱు ుత ననథి. తయయు఩న కంథికల్డ గుట్ ఱ ళయుశ , ఩డభట ఫాఱయఘయట్
఩యీతరలణ
ర ుఱు, ఉతి భసన గోథాళభవనథి , దక్ష్ుణాన కఽయౖసణనథి శషజ శభిషద఻దఱుగస ధ౅ఱక్ొతు ఉనన తృసాంతం ఇథి. గోథాళభి ధాన఻క్ొతు
దండక్సయణమం, కఽవణ ధాన఻క్ొతు నఱు భఱ అడళుఱు శషజ శం఩ద తుఱమయఱుగస ఉధానబ. పౌగోయ౎కంగస ఎధలన అన఻కూఱతఱు ,
ళనయుఱు ఉనన ఩ాథేఴం క్సళటం ళఱు య౗సథతుకంగస ఎంణో గొ఩఩ చభితా , ధాగయకత, శంశకఽతి య౐కలహంచిధాబ.
నద఻ఱు, క్ొండఱు, అడళుఱు అఱుుక్ొతు ఉనన ఩ాథేఴం కన఻క య౑టితు నభుభక్ొతు ఎధలన గిభిజన ణెగఱు జీయ౐శ఼
ి ళఙాిబ. క్ోమఱు ,
గోండుఱు, ఙెంచ఻ఱు, గుతిి క్ోమఱు, క్ొండభెడు ు, భసజ్గోండుఱు క్ోఱయభుఱు తోదఱెైన ఆథియసశ఻ఱు తభ ఩ాణేమక య౐దాధాఱణో జీళనం
య౗సగిశి ఻ధానయు. క్సరశి ఻ ఩ూయీం యేఱ శంళతీభసఱ న఻ంచి ఉతుక్ూఱో ఉనన గోండుఱు తృసాచీన ఉత఩తిి కథన఻ ఙె఩ు఩కుంటూ ‘టేకం,
భయయకం, ఩ూశం, ణెయౌంగం’ అధే నఱుగుయు భయఱ఩ుయువ యౌన థేళతఱుగస నేభొకంటాయు. ఇంద఻ఱో ‘ణెయౌంగం’ తృసాచీన ణెఱుగు జాతి
భయఱ఩ుయువ డతు ఆయుదా పాయ౐ంఙాడు. ఖండళయౌు ఱక్ష్ీభయంజనం , ఖండళయౌు ఫాఱేంద఻ రలఖయం య౗సథతుకంగస తృసాచీన క్సఱం న఻ంచి
‘తఱెైంగ్’ జాతియసయు తుళలహంఙాయతు ‘తఱెైంగ్’ఱు తుళలహంచినంద఻ళఱు ‘తియౌంగ’ ‘ణెఱుంగు’ ఩థాఱు యసడుకఱోక్ూ ళఙాిమతు, యసయు
భయటాుడే పావ ‘ణెఱుంగు’ అతు, ఆ జాతి ‘ణెఱుంగు’ ఱతు ఖండళయౌు య౗ో దయుఱు పాయ౐ంచిధాయు. ఫభసభఱో తుళలహశి ఻నన ఑క ణెగ
ఇ఩఩టిక్స ణాభు ‘తఱెైంగ్’ జాతి యసయభతు ఙె఩ు఩క్ొంటాయతు నేభొకధానయు. భయయకండేమ , యసము ఩ుభసణాఱోు ‘తియౌంగ’ ఩ాయ౗ి సళనళుంథి.
గవరకు రసశి జు
ీ ఞ డు టాఱెత౉ తన మయణాాచభితఱ
ా ో ‘టియౌంగసన్స’ ఩థాతున నేభొకధానడు. ఈ ‘తియౌంగ’ ఴఫద ఫే ‘ణెఱుంగు’ ఴఫాదతుక్ూ భయఱం.
‘ణెఱుంగు’ ‘గణం’ కయౌలహ ‘ణెఱుంగణం’గస భయభినటట

ు పాయ౐ంచళచ఻ి. ఫదక్ జిఱయు ణెఱు య఩ూర్ఱో ఫమట ఩డున క్సర॥ఴ॥ 1417 ధాటి
36
రసశనంఱో ‘ణెఱుంగణ’ ఩దం, 1510 య౅యౌచయు రసశనంఱో ‘ణెంగసణ’ ఩దం ఩ాయోగించఫడుంథి. అనంతయ క్సఱంఱో, ళమళయౘభసఱోు
‘ణెఱంగసణ’ ఩దం య౐శి ఽత ఩ాఙాయంఱోక్ూ ళచిింథి.
చభిత:ా
క్సర.఩ూ. 600 – 400 క్సఱయతుక్ూ శంఫందించిన య౅ండు ధాణాఱు ఫమట఩డున తభసీత ఩ుభసళశ఻ి ఩భిరోధన ఆదాయంగస ‘గో఩భసజు’ఱు
఩భితృసయౌంచినటట
ు చభితా క్సయుఱ పాళన. తభసీత క్సఱంఱో క్సర.఩ూ 200 న఻ంచి క్సర.ఴ. 200 ళయకు రసతయసషన఻ఱు ఩భితృసయౌంచినటట
ు
ణెఱుశ఻ింథి. తభసీత య౐వణ కుండున఻ఱు, ఫాథాత౉ ఙాలళకుమఱు, యేభుఱ యసడ ఙాలళకుమఱు, యసక్సటకుఱు ఩భితృసయౌంఙాయు.
తదనంతయం క్సకతీముఱ య౗సభయాజమం క్సర.ఴ. 950 న఻ండు 1323 ళయకు య౐శి భియౌుంథి. భుశ఻న఼యు ధామకుఱు, ఩దభధామకుఱు,
ఫషభతూఱు (క్సర.ఴ.1518 – 1686) అశఫ్ జాళీఱు (క్సర.ఴ. 1724 – 1948) ళయకు ణెఱంగసణ ధేఱన఻ ఩భితృసయౌంఙాయు.
శంశకఽతి:
఩ాజఱ ఩ాదాన జీళధాదాయం ళమళయ౗సమం. ళమళయ౗సమం ఆదాయంగసధే గసరభయఱు , ఙెయుళుఱు, ళఽతి ఱు, శంశకఽత ఱు
తుభిభంచఫడుతయ ళచిిధాబ. నద఻ఱునన఩఩టిక్స యసటితు ళమళయ౗సమయతుక్ూ అన఻గుణంగస భఱుచ఻కుధే య౗సంక్ైతిక్సతేళఽథిద
జయుగకతృో ళడం ళఱు ళభసషదాయంగస ళమళయ౗సమం య౗సగింథి. తూటి తృసయుదఱకు ఉదక మంణాాఱు , ఏణాఱు ఉ఩యోగింఙేయసయు.
క్సకతీమభసజుఱు తీశ఻కునన ఩ాణేమక ఴరదధళఱు తూటితృసయుదఱ క్ోశఫే ఙెయుళుఱ తుభసభణం అదికంగస జభిగింథి. నెదద ఙెయుళుఱు ,
గొఱుశ఻ ఙెయుళుఱు, ఙెయుళుఱ ళమళశథ ఩ాణేమకంగస కతునహంచటం ళఱు అ఩఩టోు ఈ ఩ాథేరసతున ‘ఙెయుళుఱథేఴం’గస నహయౌఙేయసయు. ళభి ,
గోధ఻భ, న఻ళుీఱు, ఩తిి తఽణదాధామఱణో తృసటట ణోటఱ నెం఩కం కూడా క్ొనయ౗సగింథి. ఆ కరభంఱో ‘ఫాగ్’ఱ య౐శి యణ ‘ఫాగ్’
(ణోటఱు)కు ధ౅ఱయ౅ైన నగయం కన఻కధే ళెైదయఫాద్కు ‘ఫాగ్నగర్’ అధే నేభొచిింథి.
ళమళయ౗సమం చ఻టూ
్ అధేక ళఽతి ఱు ఏయ఩డా్బ. ఩తుభుటట
ు ఙేలేయసయు. అళశభసఱు చ఼లేయసయు , ఩న఻ఱు ఙేలేయసయు య౐య౐ధ
ళఽతి ఱుగస భయయు఩ ఙెంద఻తయ ళచిిధాబ. ఩ుభోళిత ఱు , కంయ౗సయౌ, కభభభి, కుభభభి, ళడాంగి, ఙాకయౌ, భంగయౌ, ఩దభరసయౌ, గొఱు ,
ఫెశి, గౌండు , గసండు , చయభక్సయ, ళడె్య ఎధలన ళఽతి ఱు క్ొనయ౗సగుతయ ళచిిధాబ. రసతయసషన఻ఱ క్సఱం ధాటిక్ై తుయభల్డ కతి ఱు ఩ాలహథద ి
తృొ ంథిధాబ. ఩టట్ ళయ౗సిరఱకు తృో చం఩యౌు , గథాీఱ, ఩ా఩ంచ ఩ాలహథధ ి తృొ ంథిధాబ. ళమళయ౗సమం, ఉత఩తి ఱు, గసరభం చ఻టూ
్ ఎంణో
జాన఩ద శంశకఽతి ఩ండుగఱు, జాతయుఱు ళభిధయౌుధాబ. యుంజఱు, ఫెైండుు, ఑గుగకథ, రసయదకథ, షభికథ, చింద఻ ఫాగోతం, ఫాఱ
శంత ఱు, ఫుడుగెజంగసఱు, గంగిభెదద ఻ఱు, య౗సధధాయ౓యుఱు, ఫషృయన఩ుఱు, నెదదభభఱు, గుయ౗సడీ నఽతమం, ఙెంచ఻, క్ోమ, ఫంజాభస
఩ాదయినఱు కలకలఱయడుధాబ. ఫత కభభ, ఫ డె్భభ, ఫో ధాఱు, ళనపోజధాఱు, న఺భవఱు, దశభస, యంజాన్స, క్సటాాళుఱు, క్ొతి ఱు,
శంక్సరంతి, ఉగసథి, నెదదఱకు ఩ండుగ, ఊభిక్ూ ఩ండుగుఱు ఎధలన క్ొనయ౗సగుత ధానబ.
37
నేభిణి ణాండళం, ఱయశమం, బజనఱు, చియుతఱు, య౔ఱ఩కల, నెంఫభిి జాఞనహకఱు, తుయభల్డ ఫ భభఱు, నక్సయ౔ చిణాాఱు, కభవంనగర్
య౅ండు఩న఻ఱు ఩ాణేమక గుభిిం఩ు య౗సదించ఻కుధానబ. శభభకక , య౗సయకకఱు, ఫఱుభభిక్ొండఱ భసముడు, శభసీబ తృస఩నన,
భసణిఴంకయభభ, య౗ో భధాథిా, శథాయ౔ళభెడ్ ు , భసంజీగోండు, క్ొభుయంతైం, ఫండుయ౗సమనన, ఆయుటు భసభచంథాాభెడ్ ు , భైణుకుంట భసత౉భెడ్ ు
ఎందభో య౑యుఱ య౗సషశగసధఱు కమయయనతృసఱుగస శంతభించ఻క్ొతు య౑యగసధఱుగస య౐శి భిశి ఻ధానబ.
ఉదమభయఱు:
ణెఱుగు పాయౖస ఉదమభయఱు, గరంతాఱమ ఉదమభయఱు, ఆంధాభయౘశబ, ఆయమశభయజం, భెైణాంగ ఉదమభం, ణెఱంగసణ ఉదమభం, ఩ాణేమక
భసవ్ ర ఉదమభయఱు, య౐఩ు యోదమభం, భదమతృసన ళమతిభైక్ోదమభం, జఱయ౗సధధలదమభం, షభితయౘయం అధేక ఩ాజా ఉదమభయఱు ళభిథయౌు
఩ాజాశభయయౘఱన఻ ఙెైతనమ ఩యుశ఻ిధానబ. త౉వన్స క్సకతీమ , త౉వన్స బగవయథ ఩థక్సఱు ఩ాజఱన఻ ఎంణో ఆకటట్కుంటటధానబ.
ణెఱుగు పావ:
ణెఱంగసణ ఩ాజఱు ళమళషభింఙే ణెఱుగు య౐రలవఫైంథి. ఎధలన ఩ాణేమకతఱు కయౌగి ఉంటటంథి. గసరంతిక్సతుక్ూ , భంచి ణెఱుగుకు దగగ యగస,
యసమకయణ ఩ాభయణాఱణో కూడు ఉంటటంథి. ఱమ ఫదధ ంగస ఉండటం ళఱు , ద఻ాణాతభకంగస ఉచిభించడం ళఱు య౐నయ౗ొ ం఩ుగస ఉంటటంథి.
జీయ౐ణాన఻బయసఱఱో య౐కలహంచిన య౗సఫతఱు , ధాన఻డుఱు, ఩ఱుకు ఫడుఱు శషజంగసధే ఇత౉డు ఉండటం ళఱు అయథ ళంతఫై
అఱభిశి ఻ంథి. శషజతీం, శయలతీంణో తృసటట శఽజధాతభకంగస య౗సగితృో త ంథి. పాయసఱన఻ ఩ాశననంగస ళమకి ం ఙేలే ఩దధ తిళఱు ‘జాన఻
ణెన఻గు’గస ఩ాఴంశఱంద఻కుననథి. కభభతు ధీన఻ఱకు, కభతూమ అఱంక్సభసఱకు ధ౅ఱయ౅ైన పావ. జాన఩ద గవణాఱక్ెైధా ,
఩దమక్సయసమఱక్ెైధా అఱయోకగస ఑థిగితృో బే అందఫైన పావ. శంశకఽత , ఉయన

ద , తౄసయయౕ, అయతెఫ, ఆంగు , ళింథర ఩థాఱన఻ కఱు఩ుక్ోగఱ
య౐రసఱతతీం ళఱు ఩దయ౐శి ఽతి య౗సదించి క్ొతి య౗ొ ఫగుఱణో ఩ుభోగత౉ంఙే పావ.
య౗సళితమం: ణెఱుగుఱో ణొయౌ తృసాచీన కంద ఩థామఱు ఫ భభఱభభగుట్ రసశనంఱో ఱతేంచి క్సర.ఴ. 9 ఴణాత౅ద ధాటిక్ై
ఛంథో ఫదధ య౗సళితమభుననదతు తుయననహశి ఻ధానబ. కననడంఱో , ణెఱుగుఱో ఩థామఱు భసలహన ఩ం఩ భయౘకయ౐ చభితా ణెఱంగసణ
గయీక్సయణం. భయౌు మ భైచన యచించిన ‘కయ౐జధాఴరమం’ ణెఱుగుఱో ణొయౌ ఛంథో గరంథం. ‘ళఽయౖసది఩ ఴతకం’ నేయుణో ణొయౌఴతక్సతున
తృసఱుకభిక్ూ య౗ో భన యచింఙాడు. ణొయౌ చత యభిథ క్సళమం ణెఱంగసణ న఻ంచి ళచిింథి. భభింగంటి లహంగభసఙాయుమఱు యచించిన ‘నఱ
భసఘళ మయదళ తృసండయ౑మం’, ఏక్సభాధాథ఻డు యచించిన ‘఩ాణా఩యుదా చభితభ

ా ు’ ణెఱుగుఱో ణొయౌ చభితా గరంథం. అథే య౐ధంగస
తోదటి అచిణెన఻గు క్సళమం ‘మమయతిచభితా ’న఻ తృొ ననగంటి ణెఱగన యచింఙాడు.
ఫషృభుఖ ఩ాజఞ ాళంత డు, య౗సభయజిక ఙెైతధామతుక్ూ తెజం యేలహన తృసఱుకభిక్ూ య౗ో భన ణెఱంగసణ ఆథికయ౐. శంశకఽతం , ణెఱుగు
పావఱ శభనీమంణో, ఩ుభసణగసథఱన఻ భన జీయ౐తంఱో అన఻శందాతుంచ఻క్ొతు కడు భధలషయంగస శఽజించిన ఫఫభయతృో తన ‘యౕర
38
భథాబగళతం’ ఩ాణేమక యచన. య౑యరైళ య౗సళితమం య౐శి భించినంత గంతైయంగస య౅ైవణళ శం఩ాథామయతున తుఱఫెట్ న
ి య౗సళితమ శఽఱహ్ కూడా
జభిగింథి. గోనఫుథాధభెడ్ ు ‘యంగధాథ భసభయమణం’ థిీ఩ద ఛందంఱో య౗సగిధా షృలక్ూక పాశకయుడు ‘పాశకయ భసభయమణం’
శం఩ాథామ ఛందంఱో య౗సగిధా ఇకకడు భసజ, ఩ాజాతేయుచిక్ూ ఩ాతిత౅ంఫాఱే. గౌయన ‘షభిఴింథోా తృసఖయమనం’ యచించి శతమతుయతితు ఙాటి
ఙెతృస఩డు. య౐థామధాథ఻డు యచించిన ‘఩ాణా఩యుదా మరోబయవణం’ ఱక్షణాఱంక్సయ రసశి ీ గరంతాఱక్ై తఱభయతుకం. ణొయౌశంకఱన
గరంతాతున ‘శకఱతూతి శభభతం’ శంకఱనం ఙేలహన ఉథాయ య౗సళితీ షఽదముడు భడుక్ూ లహంగన. శీతంతా క్సళమకయి అబధా ఇతయ
కళుఱన఻ శంకఱనం ఙేలహ క్ొతి థాభియేరసడు. చభిగొండ ధయభన క్సఱ఩తుక పాళనఱన఻ ఩ాయేఴనెట్ ి ‘చితా పాయణాతున’ శఽఱహ్ంఙాడు.
ణెఱంగసణ య౗సభయజిక చితి ళఽణాితున, శంశకఽతీ య౐రలయౖసయౌన ఩ాణేమక క్సళమంగస భయౌచి క్ొరయ౐ గో఩భసజు ‘లహంయౘశన థాీతిాంయ౔క’
యచింఙాడు. జాన఩ద, య౗సం఩ాథాబక, ఩ాజాయ౗సీత౉క య౗సళిణామఱు య౐శి ఽతంగస ళభిధయౌుధాబ.
1. ణెఱంగసణ ఩ూయీ఩ు చభితా చ఼లేి యసభి యొకక ఩ాదాన య౗సంశకఽతిక ఱక్షణం – భసక్షఴ గయలళు భభిము ఫండభసలు నెై చితా ఱేఖనం
2. ఑క఩ు఩డు ణెఱంగసణ తృసాంతం ‛ అఴభక భసజమం ‛ ఱో ఉండేథి ఆ భసజమం ఱోతు ఩ాజఱు ఫౌదధ ం భభిము జెైన భణాయౌన .
అ఩఩టి అఴభక భసజు ఫో ధన్స ఱో . తృసటింఙేయసయు‛ గోభతీఴీభస‛ య౐గరయౘతున ఩ాతిఱహ్ంఙాడు.
3. రసతయసషన క్సఱంఱో ణెఱంగసణ ఩ాజఱ య౗సంశకఽతిక ఱక్షణాఱఱో క్ొంఙెం భయయు఩ కన఩డుంథి అ఩఩టి ఩ాజఱు య౔ఱ఩కమయ ., యసశ఻ి
రసశి ంీ , య౗సళితమం , చితా ఱేఖనంఱో అతేళఽథిధ ఙెంథాయు
4. ణెఱంగసణ ణొయౌ కయ౐గస ‛ గుణాడుమడు ‛ అతు రసశధాఱు ణెయౌమజైశి ఻ధానబ ఇతడు రసతయసషన భసజు .‚కుంతఱ రసతకభిణ ‛ యసభి
ఆయ౗సథనంఱో ఉండేయసడు.
5. భన ణెఱనగసధా శంశకఽతి గుయుంచి యౘఱుడు తన గసతా ‛ శ఩ి ఴతి ‛ ఱో నేభొకధానడు .
6. ణెఱంగసణ భళిలఱ ఆఙాయ ళమళయౘభసఱ గుయుంచి యౘఱుడు తన గరందాఱోు నేభొకధానడు
7. రసతయసషన఻ఱ క్సఱంఱో అదిక్సయక పావగస ‛ తృసాకఽతం ‛ ళమళషభికంగస ఉండేథి .
8. తోట్ తోదటి ళింద఼ థేయసఱమయతున ఇక్ష్మీకు భసజు ‛ ఎషృళఱ రసంతభయఱుడు ‛ ధాగసయు్న క్ొండా తొద తుభిభంఙాడు.
9. ఈ ళింద఼ థేయసఱమం దక్ష్ుణ పాయత థేఴంఱోధే తోట్ తోదటి ఆఱమంగస ధాగసయు్నక్ొండ తొద రసశధాతున యేబంఙాడు .
10. యసక్సటక భయౘభసణి ఩ాపాళతి గుతృసి యౕరరైఱం భయౌు క్సయు్న య౗సీత౉క్ూ ఩ాతిభోజూ ఩ుళుీయౌన శభభి఩ంఙేథి అతు అ఩఩టి రసశధాఱోు
భసయ౗సయు.
11. ఆ భయౘభసణి ఩ాపాళతి గుతృసి క్సఱంఱోధే క్సయ౎థాశ఻డు ‛ భసంటెక్ ‛ ( ఇ఩఩టి కభవంనగభోుతు భసంగిభి ఱో క్సళమంగస నహఱళఫడే )‛
ఫేఘ శంథేఴం ‛ న఻ యచింఙాడు.
12. తోట్ తోదటి ళింద఼ య౐దమ క్ైంథాాఱతు య౐వణ కుండునఱ క్సఱంఱో గోయ౐ంద ళయభ -1 , యంగసభెడ్ ు జిఱయుఱోతు ఘటిక్ైఴీయం ఱో ఏభస఩టట
ఙేరసడు .
39
13. గోయ౐ంద ళయభ -1 తోదటి య౗సంశకఽతిక రసశనం అబధా ఇందాతృసఱ నగర్ రసశధాతున ణెఱంగసణ ఱో యేబంఙాడు భభిము
ణెఱంగసణాఱో ణొయౌ తృసాకఽత రసశనం అబధా ళెైదభసఫాద్ ఙెైతనమ఩ుభి రసశధాతున యేబంఙాడు .
13. 11 అవవబేధ్ యాగహలతు మమియు 1100 కాత్ ఴులన఼ తురవఴించ్న మహజుగహ మండఴ మాధ్ఴఴరె చమిత్రకకహుడు
14. ఇత్డు కీషరలో మహమలంగేవవర ఆలయాతున తుమిెంచాడు మమియు ఉండఴలో గుసలోో పూరణ కుంఫాతున చెకూుంచాడు .
15. ముగలారజపురంలోతు 5 ఴ గుసలో ఴునాన ‛ అరధనామటవవర పరతిమతు‛ మండఴ మాధ్ఴఴరె మహజు కహలం నాటిదే
16. రేములరహడ చాళుకుయల కహలంలో స్హఴిత్యం బాగహ తృో ల఺ంచబడుందధ మండఴ అమికేషమి కహలంలో పంప కవి .‛ వికామారసాన విజయం‛
అనే గాంధాతున రచ్ంచాడు పంప కవి మహాఫారతాతున కననడంలోకూ రచ్ంచాడు .
17. పంప కవి స్ో ద్రసడు జీఴనఴలో భుడు కహరసుులగుటట లో చకూవ

ా వమి ఆలయాతున తుమిెంచాడు
18. రేములరహడ మహజు ఒకటఴ బదెదగ రేములరహడలో బదేదవవమహలయాతున తుమిెంచాడు
19. చాళుకుయల కహలంలో మసబూబ్ నగమోోతు ఆలంపురంలోతు నఴబరసె ఆలయాలు తుమిెంచబడాాభ ఇపు఩డునన ఆలంపురంలోతు.‛
జోగులాంబ దేరహలయం ‛ వీమి కహలంనాటిదే.
20. కహకతీయుల కహలంలో తెలంగహణాలోతు సనెకొండలో రసదేరవవమహలయం , రేభషత ంఫాల గుడు తృహలం఩ేట మహమప఩ గుడు ., ఓరసగలుో
కోట వీమి రహష఼త శిల఩కళతు తెలయజేషత ఼నానభ.
21. మండఴ రెలమమహజు ళ఺ంగభూతృహలడు ‛ షంగటత్ ష఼ధాకరం ‛ అనే గాంధాతున రచ్ంచాడు
22. కుత్ బాషఴీల కహలంలో స్హఴిత్యం, రహష఼తకళతో తృహటట అనేక ఇత్ర రంగహలోో స్హంషుాతిక వికహషం మనం చఽడఴచ఼చ .
23. పరధానంగహ ఇబరఴీం కులీకుత్ బాష స్హఴితాయతున బాగహ తృోర త్ుఴించ్ మలుభమహముడు అనే త౅రసద఼్ తృ ందాడు .
40
Culture of Telangana / ణెఱంగసణ శంశకఽతి
ణెఱంగసణ శ఻భయయు 5,000 శంళతీభసఱ య౗సంశకఽతిక చభితన

ా ఻ కయౌగిళుంథి. ఈ తృసాంణాతున క్సకతీమ భసజళంరసతుక్ూ
ఙెంథిన ళింద఼ భసజుఱఙే భభిము కుత బ్ యౖసళీ, అశఫ్ జాళీ భసజళంరసఱకు ఙెంథిన భులహు ం తృసఱకుఱు
తృసయౌంఙాయు. పాయత ఉ఩ఖండంఱో తోట్ తోదటి శంశకఽతి క్ైందాంగస ఈ తృసాంతం ఆయ౐యబయ౐ంచింథి. కలఱు, శంశకఽతిఱనెై ఆశక్ూి
కయౌగిన తృసఱకుఱు, ఇతయుఱు ణెఱంగసణ తృసాంణాతున ఑క ఩ాణేమక ఫషృల య౗సంశకఽతిక తృసాంతంగస భయభసియు. ఇకకడ భెండు యేభైీయు
శంశకఽత ఱు ఑కథాతుక్ొకటి శభయంతయంగస ఉధానబ. ఈ తృసాంతంఱో "క్సకతీమ ఩ండుగ"
ణోతృసటటగస ఫో ధాఱు, ఫత కభభ, దశభస, ఉగసథి, శంక్సరంతి, తొఱయద్-ఉన్స-నత౅, యంజాన్స ళంటి భత఩యఫైన ఩ండుగఱు, డెకకన్స
఩ెల్ ళ
హ ల్డ ళంటి ఇతయ యేడుకఱన఻ కూడా జయు఩ుకుంటాయు.
య౐తేనన పావఱు, శంశకఽత ఱకు ణెఱంగసణ భసవ్ ంర ఙాఱయక్సఱం న఻ండు క్ైందా త౅ంద఻ళుగస ఉంటూ ళయ౗ోి ంథి. "దక్ష్ుణాతుక్ూ ఉతి యం
భభిము ఉతి భసతుక్ూ దక్ష్ుణం" గస, గంగస-మభున ణెషజీబ్ గస నహఱళఫడుత నన ణెఱంగసణ భసవ్ ర
భసజదాతు ళెైదభసఫాద్ పాయతథేఴంఱోధే ఩ాలహథధ ి ఙెంథిన నగయం.
పాయతథేఴంఱోతు 29 భసయౖస్రఱఱో ఑కటి ణెఱంగసణ. థేరసతుక్ూ య౗సీతంతాాం ళచిిన తభసీత కూడా క్ొథిదక్సఱం శీతంతా భసజామఱుగస
క్ొనయ౗సగిన యసటిఱో ళెైదభసఫాద్఑కటి. తుజాం తృసఱన న఻ంచి 1948 లెన్ ంె ఫయు 17న య౐భుక్ూి ఙెంథి ళెైదభసఫాద఻ భసవ్ ంర గస ఏయ఩డు ,
1956ఱో పాయౖస ఩ాముకి భసయౖస్రఱ ఏభస఩టటఱో పాగంగస కననడ, భభసఠి భయటాుడే తృసాంణాఱు కభసణటక, భయౘభసవ్ ఱ
ర కు య౅య౎ుతృో గస,
ణెఱుగు పావ భయటాుడే జిఱయుఱు అ఩఩టి ఆంధా భసవ్ ంర ణో కయౌలహ ఆంధా ఩ాథేశ్ భసవ్ ంర గస ఏయ఩డుంథి.
దరసఫాదఱుగస య౗సగుత నన ఩ాణేమక ణెఱంగసణ ఉదమభం 1969ఱో ఉధఽతయన఩ం థాఱిగస, 2011ఱో భభో య౗సభి తీళాయన఩ం థాయౌింథి.
఩ాణేమక ణెఱంగసణ ఉదమభంఱో పాగంగస ళందఱయథి భంథి ఆతభషతమఱు ఙేశ఻క్ొధానయు. 2010ఱో ణెఱంగసణ అంఴంనెై యౕరకఽవణ
కత౉టీతు తుమత౉ంచగస ఆ కత౉టి ఆయు ఩ాతితృసదనఱు ఙేలహంథి. 2013, జూఱెై 30న ఩ాణేమక ణెఱంగసణక్ెై క్సంగెరస్ ళభికంగ్ కత౉టి
తీభసభనం ఙేమగస, 2013 అక్ో్ఫయు 3న క్ైందా భంతిాభండయౌ ఆమోథించింథి. 2014, ఩హఫళ
ా భి 18న ణెఱంగసణ ఏభస఩టట
త౅ఱుుకు పాయతీమ జనణా తృసభవ్ భదద త ణో ఱోకశబ ఆమోదం ఱతేంచగస, ఩హఫళ
ా భి 20న భసజమశబ ఆమోదం
ర తి ఆమోదం ఱతేంచింథి. [2] 2014 జూన్స 2 ధాడు ణెఱంగసణ థేఴంఱో 29ళ భసవ్ ంర గస
తృొ ంథింథి. 2014 భయభిి 1న త౅ఱుునెై భసవ్ ఩
న఼తనంగస అళతభించింథి. [3][4] ఩ాశి ఻తభు ణెఱంగసణ భసవ్ ంర ఱో 31 జిఱయుఱు ఉధానబ.
ఫాశ
ణెఱంగసణ భసవ్ ంర ఱో అదిక శంఖయమకుఱ పావ ణెఱుగు. ణెఱంగసణా యసయు భయటాుడే ణెఱుగు పావఱో ఉయన
ద ఩థాఱు ఎకుకళగస
కఱుయ౗సిబ. ఆథిఱయఫాద఻ జిఱయుకుభయడు య౅ై఩ుఱయ భయౘభసవ్ ర శభిషద఻ద ఉండటంణో ఆ జిఱయుఱో భభసఠి పావ ఩ాపాళం క్ొంత
ఉంథి. భషఫయబ్నగర్, ఫదక్, తుజాభయఫాద఻ జిఱయుఱ కభసణటక శభిషద఻ద గసరభయఱఱో కననడ పావ ఩ాపాళం క్ొంతళయకు
కతునహశి ఻ంథి ణెఱంగసణ తృసాంత఩ు గసరతొణ ణెఱుగు . పావ మయశఱో త౉గిణా తృసాంత఩ు ణెఱుగు పావకు క్ొథిదగస య౅ైయుధమం కతునహశి ఻ంథి .
41
య౗సళితమం
భషభభద్ కుయ్ కుత బ్ యౖస ఉయన

ద య౗సళితమంఱో తోట్ తోదటి య౗సళిబ్ . థియసన్స గస ఩ాఖయమత డమయమడు-ఎ- తృో తన, కంచయు
గో఩నన (బకి భసభయథాశ఻), భయౌు మ భైచన, గోన ఫుథాధభెడ్ ు, తృసఱుకభిక్ూ య౗ో భధాథ఻డు, భయౌు ధాథ శ఼భి భభిము షృలక్ూక
పాశకయుడు తోదఱెైనయసయు ణెఱంగసణకు ఙెంథిన తృసాచీన కళుఱుక్సగస , ఆధ఻తుకముగ య౗సళితమక్సయుఱోు ణొయౌ ణెఱుగు య౗సళితమ
అక్సడతొ అయసయు్ గరళీత శ఻యళయం ఩ాణా఩భెడ్ ు , ఩దభయ౐బయవణ్ క్సమోజీ ధాభసమణభసళు, య౗సళితమ అక్సడతొ అయసయు్ గరళీత థాఴయతి
కఽవణ భయఙాయుమఱు, జాఞనన఺ఠ్ అయసయు్ గరళీత డా. లహధాభసమణభెడ్ ు ., పాయతథేఴ ణొత౉భదళ ఩ాదానభంతిా నహ .య౐.
నయలహంయౘభసళు ళంటియసయు ఉధానయు ఉయన

ద య౗సళితమం ., భుయౖసబభసఱ శంశకఽతి ణెఱంగసణఱో య౐ఱలహయౌుంథి ఉయన
ద య౐఩ు ళ కయ౐ .
. భఴ఼
ద ం ణెఱంగసణకు ఙెంథినయసడు
భతం
ణెఱంగసణఱో 6 ళ ఴణాఫద ం ళయకు ఫౌదధ భతం ఆది఩తమ భతంగస ఉనన఩఩టిక్స ఩ాశి ఻తం ళింద఼, ఇయ౗సుం భణాఱు ఩ాదాన
భణాఱుగస ఉధానబ. ధాగసయు్నక్ొండఱో భయౘమయన ఫౌదధ భణాతుక్ూ శంఫందించిన య౗సభయక కట్ డాఱు ఉధానబ ఆఙాయమ .
ధాగసయు్న఻డు యౕర ఩యీతం ళదద ఏభస఩టటఙేలహన ఩ా఩ంచ య౐ఴీయ౐థామఱమయతుక్ూ అధమకి్వ డుగస ఉధానడు .12ళ
ఴణాఫద ంఱో ఙాలళకుమఱు భభిము క్సకతీముఱ క్సఱంఱో ళింద఼ భతం ఩ునయుదధ భించఫడుంథి . య౐జమనగయ భసజుఱ తృసఱనఱో
ళింద఼ భతం త౉క్ూకయౌ ఩ాలహథధ ి తృొ ంథింథి య౐జమనగయ చకరళయుిఱు .
఩ాణేమకంగస యౕరకఽవణ థేళభసమఱు క్ొతి ఆఱమయఱు తుభిభంచడఫేక్సకుండా తృసత ఆఱమయఱన఻ ఩ునయుదధ భింఙాయు .
ఇళతున య౔ళ, య౐వణ , షన఻భంత డు, గణ఩తి తోదఱెైన ఩ాలహదధ ళింద఼ థేళులు ఆఱమయఱు .
ఉత్ురహలు
అంతభస్తీమ ల఺ీట్స్ ఩ెల్ ళ

హ ల్డ ణెఱంగసణ భసవ్ ర ఩భసమటక, య౗సంశకఽతిక రసఖ ఆధీయమంఱో జనళభి 13, 14, 15
ణేథరఱు ో లహక్ూంథాాఫాద్ ఩భైడ్ ఫైథానంఱో తుయీళింఙాయు ఇఱయంటి . ఩ండుగ తుయీళించడం థేఴంఱోధే ఩ాథభం.
42
పాయత భసజామంగం - తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు
1976 పాయత భసజామంగ 42ళ శళయణ ఩ాక్సయం పాయతథేఴ఩ు తృౌయుఱకు తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు ఇళీఫడునయ౐.అదికయణ 51-ఏ, ఩ాక్సయం
఩థి తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు ఇళీఫడునయ౐. తృౌయుఱకు ఇళీఫడున ఈ ఩థి య౐ధ఻ఱు , ళమకి గత, ఩భిశభసఱ ఩టు , శభయజం ఩టు భభిము
థేఴం ఩టు తభ య౐ద఻మకి ధభసభతున ణెయౌమజైయ౗ి సబ. 2002 పాయత భసజామంగ 86ళ శళయణ ఩ాక్సయం 11ళ య౐ది ఇళీఫడుంథి. ఈ య౐ది ,
"తండుా గసతు, శంయక్షకుడు గసతు, తభ త౅డ్ ఱకు 6-14 ళమశ఻ీ ళయకు య౐థామ ఫో ధన ఙే఩టా్యౌ", అతు ఫో దిశి ఻ంథి.
తృౌయుఱందయన తభకు ఇళీఫడున య౐ధ఻ఱన఻ గౌయయ౐ంచి , థేఴం ఩టు , శభయజం ఩టు , ఩భిశభసఱ ఩టు తభ ళమక్ూిగత ఫాధమతన఻
గుభిించి భశఱుక్ోళఱెన఻
అదికయణ 51-ఏ ఩ాక్సయం తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు
పాయతథేఴంఱో ఩ాతి తృౌయుతుక్ూ గఱ తృహరథమిక విధ఼్లు :
1. పాయత భసజామంగసతున గౌయయ౐ంచళఱెన఻. భసజామంగ఩ు ఆదభసిఱన఻ , శబఱన఻, జాతీమ ఩ణాక్సతున, జాతీమ గవణాతున
గౌయయ౐ంచళఱెన఻.
2. పాయత శీతంతా శంగసరభంఱో, తృో ా తీళిం఩ఫడ్ ఆదభసిఱన఻ గౌయయ౐ంఙాయౌ.
3. పాయతథేఴ఩ు య౗సయీపౌభణాీతున, అఖండణాీతున, ఏకణాీతున గౌయయ౐ంచి, నెంతృొ ంథిం఩ళఱెన఻.
4. అళశయం ఱేథా అళక్సఴం గయౌగిణే పాయతథేరసతుక్ూ లేళఙేముటకు ఎఱు యేలఱయ లహదధంగస ళుండళఱెన఻.
5. పాయతథేఴంఱో, కుఱ, భత, ళయగ , యౌంగ, ళయణ య౐పేథాఱు ఱేకుండా ఩ాజఱందభితూ గౌయయ౐ంచళఱెన఻. య౗ో దయపాయసతున ,
య౗ౌపాాతఽణాీతూన నెంతృొ ంథించళఱెన఻. ల఺ి ఱ
ీ న఻ గౌయయ౐ంచళఱెన఻.
6. భన పాయతథేఴంఱో గఱ త౉ఴరభ శంశకఽతితూ , త౉ఴరభ భభిము అద఻బత యసయశణాీతున క్సతృసడుక్ొన ళఱెన఻.
7. ఩ాకఽతీ ఩భిశభసఱెైన అడళుఱన఻, శయశ఻ీఱన఻, నద఻ఱన఻ భభిము ళనమతృసాణుఱన఻ భభిము ఇతయ జీళుఱన఻
శంయక్ష్ుంచ఻క్ొనళఱెన఻.
8. రసల఺ి మ
ీ దఽక఩తాతున, య౅ైజఞ ాతుక య౐వమయఱన఻ నెంతృొ ంథించి జాఞధాతేళఽథిధ క్ొయకు ఎఱు యేలఱయ తృసటట఩డళఱెన఻.
9. ఩ాబుతీ ఆశ఻ిఱన఻, ఩ాజఱ ఆశ఻ిఱన఻ క్సతృసడళఱెన఻. ళింశన఻ య౐డధాడళఱెన఻.
10. పాయతథేఴం అతేళఽథిధ ఙెంద఻నటట

ు , ళమక్ూిగతంగసన఻, య౗సభయజికంగసన఻ ఱేథా త౉ఴరభంగసన఼ తృసటట఩డుతయ , థేఴ ఉజీఱ
బయ౐వమతి న఻ క్సంక్ష్ుశి ఼ , థాతుతు య౗సదించ఻టకు కఽఱహఙేమళఱెన఻.
43
ఆథేయ౔కఱు (ఆథేరసఱు)
 భసజమం (పాయత ఩ాబుతీం) తన తృౌయుఱందభిక్స జీళధలతృసదితూ , ల఺ి ఩

ీ ుయువ ఱందభిక్స , శభయన ఉథో మగసఱు, ఩న఻ఱు, శభయన
జీణాఱు అధే శ఼తాంనెై , కయౌగిశి ఻ంథి. ధధాతున, ఆశ఻ిఱన఻, ఑క్ైఙ ోట క్ైంథరక
ా ఽతం క్సకుండా, ఩ాజఱందభిఱో య౐బజన జభిగైఱయ
఩ాబుతీం చ఼శ఻ింథి. థరతుళఱు , ఉథో మగళక్సరసఱు ఫయుగళుణాబ. ఩ాజఱన఼, నహఱుఱన఼ క్సతృసడళఱలహన ఫాధమతకూడా
భసజామతుథే.
 భసజమం, తృౌయుఱకు, ఉచిత య౅ైదమ య౐థామ శద఻తృసమయఱు కయౌ఩ంచళఱెన఻. ధామమయతున కూడా ఉచితంగస అందజైమళఱలహన
ఫాధమత భసజామతుథి. తృౌయుతు దగగ య డఫుఫఱేదతు, అతతుక్ూ ధామమం అందకుండా తృో ళడం, భసజమ ఫాధమణాభసళిణామతుక్ూ తుదయినం.
 గసరభ ఩ంఙామతీ ఱకు తృో ా ణాీషక్సయౌచిి, యసటితు శీమం఩భితృసఱన ఙేశ఻క్ొన఻గఱ ఩భిలథ త

హ ఱన఻ భసజమభు కయౌ఩ంచళఱెన఻.
 భసజమభు, తృౌయుఱకు ఩తు షకుక, య౐థామషకుక, భభిము తుయుథో మగం, ళమశ఻తొభిన , అధాభోగమ భభిము అశయౘమ
఩భిలథ త
హ ఱఱో ఩ాజాశయౘమయఱు, భభిము ళశత ఱన఻ కయౌ఩ంఙాయౌ.
 భయనళ ఩భిఴభ
ర లహథతిగత ఱన఻ ణెఱుశ఻క్ొతు , గయబళత ఱకు తగు శద఻తృసమయఱు కయౌ఩ంఙాయౌ.
 క్సభిభకుఱకు శభెైన యేతధాఱు, కతూశ యేతధాఱు, యసభి ఩న఻ఱకు అన఻య౗సయంగస లహథభవకభించి, అభఱు఩యఙాయౌ. య౑భిక్ూ శభెైన
఩తుయేలఱు, య౗సంశకఽతిక క్సయమకరభయఱ య౗ౌకభసమఱు కయౌ఩ంచళఱెన఻. ఱఘు ఩భిఴభ
ర ఱు, కుటీయ ఩భిఴభ
ర ఱుఅతేళఽథిధ తృొ ంథేఱయ
చ఼శ఻క్ోయసయౌ.
 తృసభిరసరత౉క యేతిఱు, ఩భిఴభ

ర ఱన఻ దతి త తీశ఻కుధేఱయ ఙేలహ , తృసభిరసరత౉క యసడఱన఻ అతేళఽథిధ ఩యఙాయౌ.
 తృౌయుఱకు శభయన తృౌయ చటా్ఱు తమయయు ఙేలహ యసటితు అభఱు ఩యఙేఱయ ఙేమయయౌ.
 14 శంళతీభసఱ ళమశ఻ీఱో఩ు ఫాఱఫాయౌకఱకు ఉచిత భభిము త఩఩తుశభి య౐దమన఻ అందజైలేఱయ ఙేమయయౌ. ఈ

ఆథేయ౔క, 2002ఱో పాయత భసజామంగ 86ళ శళయణ థాీభస తృొ ంద఻఩యఙాయు.
 ఱెడ఼మల్డ కుఱయఱ, ఱెడ఼మల్డ ణెగఱ భభిము య౅న఻కఫడున తయగత ఱ యసభి య౐దమ , ఆభిథక్సతేళఽథిధ భభిము య౗సభయజిక్సతేళఽథిధ
క్ొయకు, భసజమం తృసటట఩డళఱెన఻.
 తృౌయుఱ ఆయౘయ, తృౌఱహ్క్సయౘయ, ఆభోగమ య౐వమయఱ ఩టు ఴరదధ ళళించి తగుచయమఱు గెైక్ొతు య౗సభయజిక్సతేళఽథిధగసయ౐ం఩ళఱెన఻.
భదమతృసనభు, ఇతయ ళమశధాఱన఻ శభయజం న఻ండు ద఼యభుంచళఱెన఻.
 ళమళయ౗సమం, ఩య౒గణాతేళఽథిధ భభిము య౅ైదమభు, శభయజంఱో చకకటి పయౌణాఱతుఙేిటటట

ు చ఼డళఱెన఻.
 యసణాళయణాతున, అడళుఱన఻ భభిము య౗సభయజిక అడళుఱన఻ అతేళఽథిధ ఩యచి , ళనమజీళుఱ ఩భియక్షణా పాభసతున
ళళించళఱెన఻. ళనమజీళుఱ శంయక్షణా చట్ ం , 1976ఱో పాయత భసజామంగ 42ళ శళయణ భయఱంగస తృొ ంద఻఩యచఫడుంథి.
 తృసాచీన తుభసభణాఱు, కట్ డాఱు భభిము ఙాభితక

ా తృసాభుఖమతగఱ అతున కట్ డాఱు , కమయయసయశతీ఩ు య౐వమయఱన఻
క్సతృసడళఱెన఻.
 లేయసయంగంఱోతు ఎక్ూ్కూమటివ్ న఻ ధామమళమళశథ న఻ండు యేయుఙేమళఱెన఻.
 ఆఖయుగస, ఆథేయ౔క శ఼ణాాఱు, అదికయణ 51 ఩ాక్సయం, అంతభస్తీమ రసంతి భభిము యక్షణ, ధామమం భభిము ఇతయ థేరసఱణో
గౌయళ఩ాథఫైన శంఫంధ ఫాంధయసమఱ క్ొయకు భసజమం తృసటట఩డళఱెనతు ణాక్సద఻ ఇశ఻ింథి. అఱయగై అంతభస్తీమ శభశమఱన఻
య౗సభయశమంగస ఩భివకభించళఱెనతు శ఼చిశ఻ింథి
44
అభఱు఩యఙే య౐దానభు
ఆథేయ౔క శ఼ణాాఱన఻ అభఱు ఩యఙేంద఻కు, భసజమం (఩ాబుతీం) ఎధలన ఩ామణానఱన఻ ఙే఩టి్ంథి.
 14బేండు ఱో఩ు ఫాఱఫాయౌకఱకు త఩఩తుశభి ఉచితయ౐దమన఻ అంథించ఻ట ఩ాథభకయి ళమంగస , తృసాథత౉క య౐దమన఻ య౗సయీతీాకణ
జైముటకు ఩ంచళయష ఩ాణాయ౎క ఱఱో నెదద న఺ట యేరసయు. పాయత భసజామంగ 86ళ శళయణ 2002, ఩ాక్సయం 6-14 బేండు భధమగఱ
ఫాఱఫాయౌకఱకు ఉచిత త఩఩తుశభి య౐దమన఻ ఖభసయు ఙేరసయు.
 అణగసభిన, య౅న఻కఫడున కుఱయఱకు, అబుమననతితు కఱుగజైమడాతుక్ూ , క్ైందా భసవ్ ర ఩ాబుణాీఱు ఎధలన క్సయమకరభయఱు ఙే఩టా్బ.
ఱెడ఼మల్డ కుఱయఱు, ఱెడ఼మల్డ ణెగఱ య౐థామయుథఱకు 'ళశతి గరయౘఱ' ఏభస఩టట
ు గసయ౐ంఙాయు.
 త౅.ఆర్.అంఫేదకర్ శంశభయణాయథ ం, 1990-1991 శంళతీభసతున "య౗సభయజిక ధామమ శంళతీయం"గస ఩ాకటింఙాయు.
 ఱెడ఼మల్డ కుఱయఱకు, ఱెడ఼మల్డ ణెగఱకు భభిము య౅న఻క ఫడున జాత ఱ య౐థామభిథతూ య౐థామయుథఱు , య౅ైదమం, ఇంజతూభింగ్ క్ోయుీఱు
చదళడాతుక్ూ ఉచితతృసఠమ఩ుశి క్సఱు ఩ంనహణీ ఙేరసయు. ఱెడ఼మల్డ కుఱయఱు, ఱెడ఼మల్డ ణెగఱన఻ ఇతయుఱఙే న఺డుతంన఻ండు
యక్ష్ుంచడాతుక్ూ 1995ఱో ఑క చటా్తున ఙేరసయు, ఈ చట్ ం ఩ాక్సయం తీళాఫైన య౔క్షఱుంటాబ.
 నేద భెైత ఱ అబుమననతి క్ొయకు, బయ-ఉదధ యణ చటా్ఱన఻ ఙేలహ , ళమళయ౗సమ భభిము తుయసశ బయభుఱన఻ ఩ంనహణీ
ఙే఩టా్యు. లెన్ ంె ఫయు 2001, ళయకు, 2 క్ోటు ఎకభసఱ బయత౉ ఩ంనహణీ జభిగింథి. ఫామంకు తృసఱల఺ఱన఻ కరభఫథరదకభించి , గసరతొణ
తృసాంణాఱ అతేళఽథిధ క్ొయకు ఩ాణాయ౎కఱు తమయయు ఙేరసయు.
 1948 కతూశ యేతధాఱ చట్ ం ఩ాక్సయం, ఩ాబుతీం తనకు ఱతేంచిన అదిక్సభసఱణో అధేక ఉథో మగసఱ లహఫఫంథిక్ూ కతూశ యేతధాఱన఻
లహథభవకభించింథి.
 య౐తుయోగథాయుఱ శంయక్షణా చట్ ం 1986 ఩ాక్సయం ఩ాబుతీం, య౐తుయోగథాయుఱ తౄో యం ఱన఻ య౗సథనహంచి, య౐తుయోగథాయుఱ
షకుకఱన఻ క్సతృసడుతయ ళశ఼
ి ంథి.
 శభయన యేతధాఱ చట్ ం 1976 ఩ాక్సయం, ల఺ి ీ ఩ుయువ యౌదద భిక్స, యౌంగ పేదం ఱేకుండా, శభయన యేతధాఱన఻ లహథభవకయణ జభిగింథి.
 2001 ఱో, శం఩ూయణ గసరతొణ భోజ్గసర్ యోజన తృసాయంతేంచఫడుంథి. థరతు భుఖయమథేదఴం, గసరతొణ తృసాంణాఱయసభిక్ూ
ఉథో మగసళక్సరసఱు కయౌ఩ంచడం. య౑టితు ఩ంఙామత్ భసజ్ ఩ాబుణాీంగసఱథాీభస అభఱు ఩యుశ఻ిధానయు.఩ంఙామత్ భసజ్ ళమళశథ ,
థేఴంఱో థాథా఩ు అతున తృసాంణాఱఱోన఼ య౗సథనహంచఫడుంథి.
 భయడుంట ఑క ళంత ల఺టున఻ ఩ంఙామతీఱఱో ల఺ి ఱ

ీ కు క్ైటాబంచడం జభిగింథి. తెయౘయుఱో ఐణే ల఺ి ఱ
ీ కు శగం ల఺టు ట
క్ైటాబం఩ఫడా్బ.
 నేదయసభి య౐వమంఱో, క్ూరత౉నల్డ చటా్ఱ ఩ాక్సయం, ధామమ శయౘమ ఖయుిఱు ఩ాబుణాీఱు బభింఙేఱయ చట్ ం
ఙేమఫడుంథి. జభయభ క్సయౕభయు భభిము ధాగసఱయమండుఱో ధామమళమళశథ న఻, ఎక్ూ్కూమటివ్ ణో యేయుఙేరసయు.
 పాయత య౐థేయౕ తృసఱల఺నెై , ఆథేయ౔క శ఼ణాాఱ ఩ాపాళం ఎంణోళుననథి. ఐకమభసజమశత౉తి రసంతి ఩భియక్షణా దమయఱఱో పాయతథేఴం
చ఻యుగసగ తృసఱొగంటటననథి. అణీశి ీ తుభసముదరకయణకు, పాయత్ ఎంణో శ఻భుఖంగస ఩తుఙేశి ఼ ళశ఼
ి ంథి
45
షఴరణలు
ఆథేయ౔క శ఼ణాాఱన఻ శళభింఙాఱంటే భసజామంగ శళయణ అళశయభ్త ంథి. థరతుతు తృసయు ఫంటట ఱో, త౅ఱుు ఩ాయేఴనెట్ ి , భయడుంట
భెండొంత ఱ ఫజాభిటీణో చట్ ం ఙేయ౗ి సయు.
 అధధకరణ 31-ళ఺, పాయత భసజామంగ 25ళ శళయణ 1971ఱో థరతుతు జయడుంఙాయు.
 అధధకరణ 45, థరతు ఉథేదఴం, నహఱుఱకు త఩఩తుశభి భభిము ఉచిత య౐దమ . థరతుతు పాయత భసజామంగ 86ళ
శళయణ 2002ఱో శ఼తీాకభింఙాయు.
 అధధకరణ 48-ఏ, థరతు ఉథేదఴం అటయ౑ తృసాణుఱ భభిము అడళుఱ శంయక్షణ , [20]
థరతుతు పాయత భసజామంగ 42ళ
శళయణ 1976ఱో శ఼తీాకభింఙాయు.
46
Panchayat Raj System / ఩ంఙాబతీ భసజ్ లహశ్ం
గసరభయ౗సథబఱో అభఱోు ఉండే అతి తృసాచీన తృసఱధా ళమళలేథ ఩ంఙామతీ. థరధేన య౗సథతుక శీ఩భితృసఱధా శంశథ ఱ ళమళశథ ,
఩ంఙామతీభసజ్ ళమళశథ అతు కూడా అంటాయు. గసరభ భసజమం థాీభస భసభభసజమం ఏభస఩టట ఙేమయఱతు గసందరజీ కఱఱు
కధానయు.ఆమన దఽఱహ్ఱో ఩ాతి గసరభ఩ంఙామతీ ఑క చినన గణతంతా భసజమం. థేరసతేళఽథిధక్ూ భయఱం గసరభయతేళఽథేధ. అంద఻ళఱు
గసరభయబుమదమయతుక్ూ గసరభ఩ంఙామతీఱ ఏభస఩టట, యసటిక్ూ య౐శి ఽత అదిక్సభసఱు ఇళీడాతుక్ూ భసజామంగం తృసాదానమం ఇచిింథి.
఩ంఙామతీభసజ్ ళమళశథ ఱో గసరభయఱ అతేళఽథిధక్ూ ఆ గసరభ ఩ాజఱే తృసటట఩డటాతుక్ూ య౑ఱు కయౌ఩ంఙాయు. తృసాచీన క్సఱంఱో ఩తుఙేశి ఻నన
గసరభతృసఱన ళమళశథ అ఩఩టి య౗సంఘిక ఩భిలథ త

హ ఱకు అన఻గుణంగస అబద఻ ఩ాదాన ళఽతి ఱ ఩ాతితుధ఻ఱణో ఩తుఙేలేథి. అబణే ఇథి
ఎకుకళగస అణిచియేతకు గుయబేమథి. త౅ాటిష్ తృసఱధా తృసాయంబంఱో అంతగస ఆదయణకు ధలచ఻క్ోకతృో బన఩఩టిక్స జనయల్డ గళయనర్
'భి఩఩న్స' తృో ా ణాీషంణో య౗సథతుక శీ఩భితృసఱధా శంశథ ఱు ఩ునయుజీ్ ళనం తృొ ంథాబ.
1919, 1935 పాయత ఩ాబుతీ చటా్ఱు క్ొంతఫేయకు య౑టిక్ూ ఫఱయతున ఙేకూభసిబ. పాయతథేఴంఱో భయడంఙెఱ ఩ంఙామతీభసజ్
ళమళశథ న఻ తృసాయంతేంచిన ణొయౌ భసవ్ ంర భసజయ౗సథన్స క్సగస , ఆంధా఩థ

ా ేశ్ భెండో థి. 1959 నళంఫయు 1న ఆంధా఩థ
ా ేరు ోతు భషఫయఫనగర్ జిఱయు
యౖసదనగభోు ఈ ళమళశథ న఻ తృసాయంతేంఙాయు. 73ళ భసజామంగ శళయణకు అన఻గుణంగస ఆంధా఩థ

ా ేశ్ ఩ాబుతీం 1994ఱో క్ొతి
఩ంఙామతీభసజ్ చటా్తున ఙేలహంథి. ఩ాశి ఻త ళమళశథ థరతుక్ూ అన఻గుణంగస ఉంథి.క్ైందా గసరతొణాతేళఽథిధ , ఩ంఙామతీ భసజ్ భంతిాతీ రసఖ
భసయౖస్రఱ భంతిాతీ రసఖఱణో థరతుక్ూ శంఫందించిన క్సయమకరభయఱన఻ ఙే఩డుత ంథి. ఏనహాల్డ 24న఻ ఩ంఙామతీభసజ్ థినంగస
తృసటిశి ఻ధానయు. థాథా఩ు 30 ఱక్షఱ భంథి ఩ాజా఩ాతితుధ఻ఱణో నడుశ఻ినన ఩ంఙామతీభసజ్ ళమళశథ ఩ా఩ంచంఱోధే అతి నెదద
఩ాజాయ౗సీభమ ళమళశథ . ఩ాదానంగస భన గసరభయఱకు ఇథి య౅ధ౅నభుకగస ఩తుఙేశి ఻ంథి. థేఴయసమ఩ి ంగస 537 జిఱయు఩ంఙామతీఱు, 6097
భండఱ ఩ంఙామతీఱు, 2,34,676 గసరభ఩ంఙామతీఱు ఩తుఙేశి ఻ధానబ. జిఱయు ఩ంఙామతీ య౗సథబఱో 11,825 భంథి
఩ాతితుధ఻ఱు, భండఱ ఩ంఙామతీ య౗సథబఱో 1,10,070 భంథి ఩ాతితుధ఻ఱు, గసరభ఩ంఙామతీ య౗సథబఱో 20,73,715 భంథి
఩ాతితుధ఻ఱు ఒటయు థాీభస ఎతునకమయమయు.
఩ంఙామతీభసజ్ ఎంద఻కు?
1. ళనయుఱ ఩ంనహణీఱన఻ ఫయుగు఩యచడాతుక్ూ .
2. ఩ాబుతీ ఩న఻ఱోు య౗సథతుకుఱు తృసఱొగధేఱయ ఙేమడాతుక్ూ .
3. గసరతొణ ఩ాజఱ థెైనంథిన అళశభసఱన఻ ఫేఱెైన ఩దధ తిఱో తీయిడాతుక్ూ .
4. య౗సథతుకంగస అదికంగస ఉథో మగసఱు కయౌ఩ంచడాతుక్ూ .
5. నేదభిక తుయనభఱన క్సయమకరభయఱన఻ అభఱు ఙేమడాతుక్ూ .
఩ంఙామతీఱకు యసశి ళఫైన అదిక్సభసఱన఻ అంథిలేి య౗సీళఱంఫన , ల఺ీమ ఙొయళన఻, శషక్సభసతున నెంతృొ ంథించి గసరతొణ శభయజ
యన఩ుభైఖఱన఻ భయయిడాతుక్ూ థో షదం ఙేయ౗ి సబ. ఩ాజఱు తృసఱొగధే ఩ాజాయ౗సీభయమతుక్ూ యన఩కఱ఩న ఙేయ౗ి సబ. ఩ంఙామతీభసజ్ ళమళశథ
47
ళఱు ఩ాతి చినన ఩తుక్స క్ైందా , భసవ్ ర ఩ాబుణాీఱనెై ఆదాయ఩డటం జయగద఻. క్ైందా , భసవ్ ర తృసఱధా మంణాాంగంనెై అదిక ఩తుపాభసతున,
఑తిి డుతు తగిగంచడం. ఆఱయ౗సమతున తుయసభించి ఩ాజఱ శభశమఱనెై ఩ాబుతీం తీయగస శ఩ంథింఙేఱయ ఙేమడం. లేళఱ ఩భిభయణాఱన఻
నెంచడం, య౐క్ైంథరక
ా యణ ఩ంఙామతీభసజ్ భుఖమ దేమమయఱు.
గసరభ ఩ంఙామతీ
఩ంఙామతీ భసజ్ ఱో గసరభ య౗సథబ ఩భితృసఱధా ళమళశథ గసరభ ఩ంఙామతీ ఩ంఙాబతీభసజ్ ళమళశథ ఱో గసరభ య౗సథబఱో ఩భితృసఱన
య౗సగింఙే య౐పాగఫే గసరభ ఩ంఙాబతీ. ఩ాతి గసరభయతుక్ూ ఑క గసరభ ఩ంఙాబతీ ళుంటటంథి. య౗సథతుక శీ఩భితృసఱన య౐దానభుఱో ఇథే
తోదటి ఫటట్. తభసీతిథి భండఱ ఩భివతి . తభసీతిథి జిఱయు ఩భివతి , ఩ట్ ణ శీ఩భితృసఱన శంశథ ఱు, ఩ుయతృసఱక శంఘయఱు.
థరతుఱో భుఖమఫైన య౐పాగసఱు ఱేక ఩దళుఱు : గసరభ శబ , ఩ంఙామతీ శబుమఱు, శయ఩ంచ్, ఉ఩ శయ఩ంచ్, గసరభ భెయ౐న఼మ అదిక్సభి ,
గసరభ క్సయమదభిి. ఎతునక్ెైన యసభి ఩దయ౑క్సఱం 5 శంళతీభసఱు. ఎతునకఱఱో భసజక్సమ తృసభవ్ అబమయుధఱు ళుండయు. భసవ్ ర ఎతునకఱ
కతొవన్స ఎతునకఱు తుయీళిశి ఻ంథి.
గసరభయఱ అతేళఽథిధ క్ోశం గసరభ ఩ంఙామతిఱు అతేళఽథిధ ఩ాణాయ౎కఱు యనతృొ ంథియ౗ి సబ. ఈ ఩ాణాయ౎క శంఫంధ ఩ూభిి య౐ళభసఱు ఈ క్ూరంద
జతఙేమఫడున నహ.డు.ఎఫ్. ఩ెైల్డ ఱో అంద఻ఫాటటఱో ఉధానబ.
ఈ నహ.డు.ఎఫ్. ఩ెైల్డ ఱో ఩ాణాయ౎క తమయభవ – ఩ాజఱ పాగయ౗సీభమం, జిఱయు ఩ాణాయ౎క కత౉టి చట్ ం 2005, ఩ాణాయ౎క కత౉టి శీయన఩ం,
఩ాణాయ౎క కత౉టి య౐ధ఻ఱు, జిఱయు ఩ాణాయ౎క య౗సథబఱు, గసరభశబ థాీభస శభశమఱ గుభిిం఩ు, గసరభ ఩ంఙామతి అదిక్సయుఱ య౐ధ఻ఱు
తోదఱగునయ౐ అంద఻ఫాటటఱో ఉధానబ.
క్ొతి ఩ంఙాబతీ భసజ్ చట్ ం
఩ంఙామతీఱు, య౗సధతుక శంశథ ఱు భసన఻ భసన఻ భసజక్సమఫైతృో త ధానమనన క్ైల఺ఆర్ ఈ ఩భిలథ తి

హ న఻ంచి భయయు఩ భసయసఱధానయు గసరభ .
శంఙామతీఱుభభింత ఴక్ూిళంతం క్సయసఱధానయు . ఩ాతీ క్సయమకరభంఱోన఼ గసరభ ఩ంఙామతీఱన఻ పాగయ౗సీభుఱన఻ ఙేమయఱధానయు .
యసటికునన ఫాధమతఱ య౐వమంఱో ఩ూభిి య౗సధబఱో శ఩వ్ తతుశ఼

ి క్ొతి చట్ ం తమయయు క్సయసఱధానయు .. గసరభ ఩ంఙామతీఱ య౐ధ఻ఱు
క్ైళఱం య౐ధ఻ఱు .క్ైల఺ఆర్, ఫాధమతఱు అ఩఩గించడఫే క్సకుండా ళఙేి ఫడె్టు ో గసరభ ఩ంఙామతీఱకు జధాపా ఆదాయంగస తుధ఻ఱు
క్ైటాబయ౗సిభతు క్ైల఺ఆర్ యౘతొ ఇఙాియు . ఑క్ోక గసరభ ఩ంఙామతీక్ూ యన .10 ఱక్షఱ న఻ంచి యన.25 ఱక్షఱ ళయకు తుధ఻ఱు
శభకూయుయ౗సిభధానయు తుధ఻ఱణో తృసటట ఩ాజఱ పాగయ౗సీభమం ., తుయంతయ ఩యమయేక్షణ ఉంటే గసరభ ఩ంఙామతీఱు శభయథ ళంతంగస
఩తుఙేయ౗ి సమనన క్ైల఺ఆర్ య౐ధ఻ఱ తుయీషణఱో య౅ైపఱమం ఙెంథిన ఙోట కరభయ౔క్షణ చయమఱు తీశ఻కుధే య౅శ఻ఱుఫాటట ఩ాబుణాీతుక్ూ ..
య౑టతునంటిక్స అళక్సఴం కయౌ఩ంఙే య౐ధంగస క్ొతి ఩ంఙాబతీ భసజ్ చట్ ం తమయయు క్సయసఱతు క్ైల఺ఆర్ అదిక్సయుఱకు .ఉండాఱధానయు
య౑ఱెైణే ఩ాశి ఻తం జయుగుత నన .శ఼చింఙాయు అలెంతెు శభయయేరసఱోుధే క్ొతి చట్ ం తీశ఻కుళఙేిఱయ చయమఱు ఙే఩టా్ఱతు శ఼చింఙాయు .
48
గసరతొణ అతేళఽథిధ
 భసవ్ ర యసభవ జిఱయు , భండఱ, గసరభ ఩ంఙామతీఱ జాత౅ణా
 ఩ంఙామతీఱ గుభించిన అతున య౐ళయభుఱు(ఉ: చియుధాభయ , టెయౌతౄో న్స నం., ఫ.) గఱ శ఼చిక భభిము తుయేథికఱు, డౌధలుడ్
ఙేశ఻క్ోగఱ య౗ౌకయమం
 భసవ్ ,ర జిఱయు,భండఱ, గసరభ, ఩ంఙామతీఱ యసభవ జధాపా ఱెకకఱు యసటి య౐దమ , ఆభోగమ, ఫామంకు, టెయౌతౄో న్స తోదఱెైన య౗ౌకభసమఱ
గయభిిన శభయఙాయం
49
Economy of Telangana / ణెఱంగసణ ఆభిథక ళమళశథ
తుజ ంల తృహలనలో తెలంగహణ స్హగుతూటి రంగం
ణెఱంగసణ తృసాంతంఱో క్సకతీముఱ , ఙోడ భసజుఱ క్సఱం న఻ంచి గొఱుశ఻ ఙెయుళుఱన఻ తుభిభంచి ఑క ఩దధ తి ఩ాక్సయం తూటి తృసయుదఱ
య౗ౌకభసమఱు కయౌ఩ంఙాయు. ళెైదభసఫాద్ శంయ౗సథనంఱో భసజక్సమ , ఩భితృసఱధా శంశకయణఱన఻ ఩ాయేఴనెట్ న

ి య౗సఱయయ్ ంగ్.. 1868ఱో
శ఩వ్ ఫైన తూటితృసయుదఱ య౐దాధాతున యనతృొ ంథించి ‘ఇభిగైవన్స ఫో యు్ ’న఻ ఏభస఩టట ఙేరసయు. ఩త౅ు క్ ళర్కీ (఩ాజా ఩న఻ఱ) రసఖఱో
పాగంగసధే ఈ ఫో ర్డ ఉండేథి. అంతకు భుంద఻ ఑క శ఩వ్ ఫైన తూటితృసయుదఱ య౐దానం ఱేద఻. ణాఱూక్సదయుు , ఇతయ భెయ౅న఼మ
అదిక్సయుఱు ఙెయుళుఱు , కుంటఱ తుయీషణన఻ చ఼లేయసయు. య౑టి తుయీషణక్ోశం తుజాం ఩ాబుతీం ఫడె్ట్ఱో ఏటా శ఻భయయు యన. 2
ఱక్షఱు క్ైటాబంఙేథి. భయయుభయఱ తృసాంణాఱోుతు ఙెయుళుఱ ఩యమయేక్షణ అదిక్సయుఱకు య౗సధమభబేమథిక్సద఻.
తుజాం శంయ౗సథనంఱో ఩ాళళింఙే కఽయౖసణ , గోథాళభి నద఻ఱు, యసటి ఉ఩నద఻ఱ తూటితు య౗సగుకు య౐తుయోగింఙాఱధే ఩ాణాయ౎కఱు 1870క్ూ
఩ూయీం తుజాం ఩ాబుణాీతుక్ూ ఱేళు. త౅ాటిష్ త౉ఱటభవ ఇంజతూర్ ఆయథ ర్ క్సటన్స శంయ౗సథన శభిషద఻దఱో గోథాళభి నథినెై ఇచిం఩యౌు ళదద
1858ఱో తృసాజెక్ు తుభసభణాతున తృసాయంతేంఙాడు. అబణే ఇంజతూయుు తృసాణాంతక యసమధ఻ఱణో భయణించడంణో తృసాజెక్ు అయధ ంతయంగస
తుయౌచితృో బంథి.
ఏడో తుజ ం తృహలనలో తెలంగహణలో తూటి తృహరసద్ల స్ౌకమహయలు
ఆభో తుజాం తొర్ భషఫయబ్ అయ్ఖయన్స భయణానంతయం 1911ఱో ఏడో తుజాం తొర్ ఉయ౗సభన్స అయ్ఖయన్స ళెైదభసఫాద్ శంయ౗సథనం తృసఱధా
ఫాధమతఱు ఙే఩టా్యు. ఙెయుళుఱన఻ ఩ునయుదధ భించడాతుక్ూ శభైీ జభినహంఙాఱతు 1921-22ఱో తుజాం ఩ాబుతీం తుయణ బంచింథి.
థరతుక్ోశం 2 ఫఽంథాఱన఻ ఏభస఩టట ఙేలహంథి. ఑క శభైీ ఫఽందం గోథాళభి , థాతు ఉ఩నద఻ఱు ఩ాళళింఙే తృసాంతంఱో , భభో ఫఽందం
కఽయౖసణనథి, థాతు ఉ఩నద఻ఱు ఩ాళళింఙే తృసాంతంఱో శభైీ ఙే఩టా్బ. ఈ ఫఽంథాయౌచిిన తుయేథికఱ ఆదాయంగస తుజాం ఩ాబుతీం 984
ఙెయుళుఱకు 65,48,346 ఉయ౗సభతుమయ లహక్సకఱన఻ భంజూయు ఙేలహంథి.
1923-25ఱో తుజాం ఩ాబుతీ డెళఱపఫంట్ ఫో యు్ తృసత ఙెయుళుఱు , కుంటఱు, ఫాళుఱకు భయభభత ఱు ఙేమడంణోతృసటట క్ొతి గస
తృసాజెక్ుఱు తుభిభంచి ళయష఩ు తూటితు , నథరజఱయఱన఻ ఩ూభిి య౗సథబఱో య౐తుయోగించ఻క్ోయసఱతు పాయ౐ంచింథి. అంద఻కు అళశయఫైన
఩ాణాయ౎కఱు యనతృొ ంథించింథి.
ఏడో తుజాం తొర్ ఉయ౗సభన్స అయ్ఖయన్స ణెఱంగసణఱో , ళెైదభసఫాద్ శంయ౗సథనంఱోతు ఇతయ తృసాంణాఱోు అతిళఽఱహ్ , అధాళఽఱహ్ శభశమఱకు
఩భియౖసకయం ఫాళుఱు, ఙెయుళుఱు, తృసాజెక్ుఱ తుభసభణఫేనతు పాయ౐ంఙాడు. తూటితృసయుదఱ అతేళఽథిధక్ూ అదిక తృసాదానమం ఇఙాిడు.
తిండు ఱేక, ణాగు, య౗సగు తూటిక్ూ ధలచ఻క్ోక ఩ాజఱు ఩డుత నన ఫాధఱు , నెయుగుత నన ఆయౘయదాధామఱ ధయఱు తుజాంన఻ ఆంథో లనకు
50
గుభిఙేరసబ. తూటితృసయుదఱ ళశతితు నెంచడఫే య౑టిక్ూ తగిన ఩భియౖసకయభతు తొర్ ఉయ౗సభన్స అయ్ఖయన్స అతేతృసామ఩డా్యు. శ఩వ్ ఫైన
తూటితృసయుదఱ య౐దాధాతున యనతృొ ంథింఙాయు. థరతు ఩యమళయ౗సనంగసధే 1922-48 భధమక్సఱంఱో యేఱయథి ఙెయుళుఱు, కుంటఱు, చినన
తూటితృసయుదఱ తృసాజెక్ుఱు, డజన఻కు నెైగస పాభవ తూటి తృసయుదఱ తృసాజెక్ుఱన఻ ఙే఩టా్యు. యసటి య౐ళభసఱు..
తృో చారం తృహరజకుట
ఏడో తుజాం తృసఱనఱో తుభిభంచిన తోదటి తృసాజెక్ు తృో ఙాయం భధమ తయయౘ య౗సగుతూటి తృసాజెక్ు. థరతున తుజాం ఩ాబుతీం తుజాభయఫాద్
జిఱయు ధాగిభెడ్ న
ు ేట భండఱం తృో ఙాయం గసరభం ళదద అఱేు యు యసగునెై 1922ఱో యన.22.11 ఱక్షఱ ళమమంణో తుభిభంచింథి. ఈ తృసాజెక్ు
థాీభస ధాగిభెడ్ న
ు ేట, ఎఱయుభెడ్ ు భండఱయఱోుతు 42 గసరభయఱోు 10,500 ఎకభసఱ బయత౉ య౗సగుఱోక్ూ ళచిింథి. తృో ఙాయం తృసాజెక్ు తూటి తుఱీ
య౗సభయథ ాం 1.82 టీఎంల఺ఱు. ఈ తృసాజెక్ు థాీభస ఩ాశి ఻తం ఎఱయలుభెడ్ ు తుయోజకళయగ ంఱో భెండు ఩ంటఱు కయౌనహ శ఻భయయు 17 యేఱ
ఎకభసఱకు య౗సగుతూయు అంద఻ణోంథి. తృో ఙాయం తృసాజెక్ు ఩న఻ఱన఻ 1915ఱో తృసాయంతేంఙాయు. 13 యేఱ ఎకభసఱ ఆమకటట్కు తూయంథింఙే
ఱక్షమంణో యన.32 ఱక్షఱ అంచధా ళమమంణో థరతున తృసాయంతేంఙాయు.
తుజ ం స్హగర్ తృహరజకుట
గోథాళభి ఉ఩నథి అబన భంజీభసనెై పాభవ తృసాజెక్ున఻ తుభిభంఙాఱతు తుజాం ఩ాబుతీం శంకయౌ఩ంచింథి. 1916ఱో అ఩఩టి ఩త౅ు క్ ళర్కీ
రసఖ ఩ాబుతీ క్సయమదభిి , ఩ాభుఖ ఇంజతూర్ నయసబ్ అయ్ నయసజ్జంగ్ తుజాంయ౗సగర్ తృసాజెక్ు తుభసభణాతుక్ూ అన఻య౅ైన శథ ఱం ఎంనహక
ఙేమడాతుక్ూ శభైీ తృసాయంతేంఙాయు.
ఆ తభసీత ఈ తృసాజెక్ు ఇధ౅ీలహ్గైవన్స ఩న఻ఱన఻ తృో ఙాయం తృసాజెక్ుకు ఇన్సఙాభి్గస ఩తుఙేశి ఻నన ల఺ల఺ తృసల్డకు అ఩఩గింఙాయు. ( 1918ఱో
నయసబ్ అయ్ నయసజ్ జంగ్న఻ తుజాం ఩ాబుతీం చీఫ్ ఇంజతూర్గస తుమత౉ంచింథి). ల఺ల఺ తృసల్డ భంజీభస నథినెై తెదర్ జిఱయుఱో భెండు
శథ ఱయఱన఻, తుజాభయఫాద్ జిఱయుఱోతు ఎఱయుభెడ్ క్

ు ూ ఩య౔ిభ థిఴఱో 7 ఫైలు ద఼యంఱో భభో శథ ఱయతున ఎంనహక ఙేరసయు. చీఫ్ ఇంజతూర్ అయ్
నయసజ్ జంగ్ 1920 జూన్సఱో ఎఱయుభెడ్ ు శతొ఩ంఱోతు శథ ఱయతున ఩భియౕయౌంఙాయు. ల఺ల఺తృసల్డ ఎంనహక ఙేలహన శథ ఱయతుక్ూ 1.5 ఫైలు ఎగుళన
భయల్డథొ డ్ ు గసరభం ళదద డామం తుభిభలేి భుం఩ు తకుకళగస ఉంటటందతు నయసజ్ జంగ్ పాయ౐ంఙాయు. ఆ శథ ఱంఱో భంజీభస నథి భెండు
తృసమఱుగస చీయౌ ఑క ఫైఱు థిగుళన భయ౏ు కఱుశ఻ింథి. ఇకకడ తృసాజెక్ు తుభసభణాతుక్ూ ఇధ౅ీలహ్గైవన్సకు తుజాం భసజు 1922 జూఱెై 26న
అన఻భతింఙాయు. తుజాభయఫాద్ జిఱయుఱో 377 గసరభయఱోుతు 2,75,000 ఎకభసఱకు య౗సగుతూయంథింఙాఱతు తుజాం శంకయౌ఩ంఙాయు.
ఇధ౅ీలహ్గైవన్స తుయేథిక అంథిన తభసీత 30-08-1923న 3 క్ోటు 5 ఱక్షఱ ఉయ౗సభతుమయ లహక్సకఱ అంచధా ళమమంణో తుజాంయ౗సగర్
తృసాజెక్ుకు ఩ాబుతీం అన఻భతి భంజూయు ఙేలహంథి. 8-10 ఏలు క్సఱంఱో తృసాజెక్ున఻ ఩ూభిి ఙేమయఱతు ఆథేయ౔ంచింథి. 1931ఱో థరతు
తుభసభణం ఩ూయి బంథి. శళభించిన అంచధాఱ ఩ాక్సయం థరతు ళమమం 4,26,79,000 ఉయ౗సభతుమయ లహక్సకఱు. 1933ఱో క్సఱీఱకు
తూయు య౐డుదఱెైంథి. తుజాంయ౗సగర్ క్సఱీఱ థాీభస 452 నెదద, చినన ఙెయుళుఱకు, కుంటఱకు కూడా తూయంథింఙాయు. ఈ తృసాజెక్ు ఩ాదాన
క్సఱీన఻ 62 ఫైలు తృొ డళున (ణోడుచ్఩యౌు ళయకు) తుభిభంఙాయు. తుజాం య౗సగర్కధాన భుంద఻ తుభిభంచిన ఫైశ఼ర్ఱోతు కఽవణ భసజ య౗సగర్
తృసాజెక్ు, భథాాస్ఱోతు క్సయేభవ-ఫటూ

్ యు తృసాజెక్ు , ఫ ంఫాబఱోతు తూభస డెళఱపఫంట్ తృసాజెక్ుఱ ళమమం కధాన తుజాంయ౗సగర్ తృసాజెక్ు
ఖయుి తకుకళ. తుజాంయ౗సగర్ భిజభసీమర్ తూటి తుఱీ య౗సభయథ ాం 29.14 టీఎంల఺ఱు క్సగస తూటి య౐తుయోగ య౗సభయథ ాం 58 టీఎంల఺ఱు.
2,60,000 ఎకభసఱ తోదటి (ఆత౅) ఩ంట; 40,000 ఎకభసఱ భెండో (ణాత౅) ఩ంట; 20,000 ఎకభసఱ ఙెయకు ఩ంటకు య౗సగు
తూయంథింఙే ఱక్షమంణో ఈ తృసాజెక్ు తుభిభంఙాయు. 400 గసరభయఱకు ణాగుతూటి య౗ౌకయమం కయౌ఩ంఙాయు.
51
అప఩ర్ మానేర్ తృహరజకుట
గోథాళభి నథిక్ూ భభో ఉ఩నథి అబన భయధేర్నెై కభవంనగర్ జిఱయుఱోతు కుడుఱేయు యసగు భయధేయుఱో కయౌలే ఙోట నభసభఱ గసరభం ళదద
అ఩఩ర్ భయధేర్ డామం తుభిభంఙాయు. 6.47 టీఎంల఺ఱ తూయు ఈ తృసాజెక్ు శథ ఱం ళదద భయధేయుఱో అంద఻ఫాటటఱో ఉంథి. ఈ తూటిణో 32
యేఱ న఻ంచి 38 యేఱ ఎకభసఱ ఆమకటట్ య౗సగుకు తుజాం ఩ాబుతీం శంకయౌ఩ంచింథి. చీఫ్ ఇంజతూర్ నయసబ్ అయ్ నయసజ్ జంగ్ ఆథేఴంనెై
ఇంజతూర్ ఖయజా అజీభుథరదన్స ఈ తృసాజెక్ు ఩ాణాయ౎కన఻ లహదధం ఙేరసయు. ఆ తభసీత భుంద఻గస ఎంనహక ఙేలహన శథ ఱయతుక్ూ 2 ఫైలు ఎగుళన
17,680 ఎకభసఱకు య౗సగుతూయంథింఙే య౗సభయథ ాంణో ఈ తృసాజెక్ున఻ తుభిభంఙాయు. 1945ఱో తృసాజెక్ు తుభసభణం తోదఱెై 1952ఱో
఩ూయి బంథి. భుఖమ ఩న఻ఱతూన 1949ఱోధే ఩ూయి మయమబ. ఈ తృసాజెక్ు ఩ాదాన క్సఱీ థాీభస అధేక ఙెయుళుఱన఻ తూటిణో తుంతృసయు.
త్ ంగభద్ర జలాల కోషం ఒప఩ందాలు, తృహరజకుట తుమహెణం
 కఽయౖసణనథి ఉ఩నథి అబన త ంగబదా నథర జఱయఱన఻ భథాాశ఻ , ళెైదభసఫాద్ భసయౖస్రఱు శభఱహ్గస య౐తుయోగించ఻క్ోళడాతుక్ూ
1920-30ఱో నయసబ్ అయ్ నయసజ్ జంగ్ య౗సయథమంఱో శంఫందిత భసయౖస్రఱ ఇంజతూయు భధమ చయిఱు జభిగసబ.
 1930 అక్ో్ఫర్ 27న కఽయౖసణ నథి థిగుళన, ఎగుళన య౗సగుతూటి తృసాజెక్ుఱ తుభసభణాఱకు శభైీ ఙేమయఱతు తుయణ బంఙాయు.
 1933ఱో భఱయు఩ుయం ళదద త ంగబదా డామం తుభసభణాతుక్ూ ఫ ంఫాబ , భథాాశ఻, ఫైశ఼యు, ళెైదభసఫాద్ భసయౖస్రఱు ఑క శ఼
థ ఱ
అళగసషనకు ళఙాిబ. 1944 జూన్స 24-26 ణేథరఱు ో ఈ భసయౖస్రఱ ఩ాతితుధ఻ఱ భధమ ఑క అంగవక్సయం కుథిభింథి.
 1945 ఩హఫళ
ా భి 28న త ంగబదా డామం తుభసభణాతుక్ూ ఴంకుయ౗సథ఩న జభిగింథి. 16-10-1946న ఩ాభుఖ ఇంజతూర్ మోక్షగుండం
య౐రలీఴీయమమ ఆధీయమంఱో జభిగిన శభయయేఴంఱో భథాాశ఻-ఫైశ఼యు , భథాాశ఻-ళెైదభసఫాద్ ఩ాబుణాీఱ భధమ జభిగిన
఑఩఩ంథాఱన఻ ఆమోథింఙాయు.
 అంతకుభుంథే 1938ఱో భసజయయౌఫండ డెైళయషన్స ల఺కం గుభించి భథాాశ఻-ళెైదభసఫాద్ ఩ాబుణాీఱ భధమ శ఼

థ ఱ అంగవక్సయం
కుథిభింథి. అ఩఩టి భథాాశ఻ భసవాటంఱోతు కడ఩-కయననఱు క్సఱుళ య౗సథబఱో భసజయయౌఫండకు య౗సగుతూయు ఇయసీఱతు ళెైదభసఫాద్
఩ాబుతీం భథాాశ఻ ఩ాబుణాీతున క్ోభింథి. భసజయయౌఫండ ఩ాతితృసథిత శథ ఱం ళదద త ంగబదా నథిఱో 336 టీఎంల఺ఱ తూయు
ఱతేశ఻ిందతు అంచధా యేలహ కయననఱు- కడ఩ క్సఱీకు , భసజయయౌఫండ క్సఱీకు ఙెభి 65 టీఎంల఺ఱ తూయు యసడుక్ోళడాతుక్ూ భథాాశ఻
఩ాబుతీం అంగవకభించింథి.
 థరంణో భషఫయబ్నగర్ జిఱయుఱోతు నడుగడ్ గస నహయౌఙే గథాీఱ , అఱం఩ూర్ ణాఱూక్సఱోుతు 87,500 ఎకభసఱకు య౗సగుతూయంథింఙే
భసజయయౌఫండ డెైళయషన్స ల఺కం తృసాజెక్ున఻ తుజాం ఩ాబుతీం తృసాయంతేంచింథి.
52
తెలంగహణ - ఴయఴసహమ యంగ వ఺ితిగతులు
తెలంగహణ ఆమథిక ఴయఴషి ఩రధానంగహ ఴయఴసహమ యంగం఩్ై ఆధాయ఩డి ఉం ది. మహశరట జనాఫాలో 55.49 ఱహతం భందికి ఴయఴసహమ యంగం
జీఴనోతృహధి కయౌుష఼ుంది . మహశరటం గుండా గోదాఴమథ , కాష్హణ ఴంటి మెండె ఩రధాన నద఼లు ఩రఴఴిషు ఼నాిభ . మహశరటంలో అధిక ఱహతం
బూభులకు ఈ మెండె నద఼లల తూటి తృహయుదల సౌకమహయతుి కయౌుష఼ునాిభ . గోదాఴమథ, కాష్హణలాంటి భుఖయ నద఼లతోతృహటు తేంగబదర ,
భీభా, దిండి, కినియసహతు, భంజీమహ, భానేయు, ఩్న్సగంగ, తృహరణఴిత, ఩్దూరహగు, తాయౌ఩ేయు లాంటి చిని నద఼లు క౅డా తెలంగహణ
ఴయఴసహమయంగ అభిఴాదిధలో కీలకంగహ తులుష఼ునాిభ.
తెలంగహణ ఆరిిక్ ఴయఴషి లో ఴయఴసహమ యంగ తృహతర
తెలంగహణ మహశరట షఽ
ి ల దచశ్రయోతుతిు ఩్యుగుదలకు ఴయఴసహమ యంగం తనఴంతే చ్చమూతన఼ అందించింది . 1993-94లో
జీఎస్డీ఩఻లో ఴయఴసహమ యంగ రహటా 23.9 ఱహతం కహగహ, 2010-11 నాటికి 19.5 ఱహతాతుకి తగథింది. 2013-14లో ళ఺ియ ధయల ఴదూ
(2004-05) తెలంగహణ జీఎస్డీ఩఻లో ఴయఴసహమ యంగ రహటా 15.1 ఱహతంగహ ఉంటే 2014-15లో ళ఺ియ ధయల ఴదూ (2004-05) 12.8
ఱహతంగహ నమోదెైంది. ఩రషు ఼త ధయల ఴదూ జీఎస్డీ఩఻లో ఴయఴసహమ యంగం రహటా 17.9 ఱహతంగహ ఉంది. తెలంగహణ ఆమథిక ఴయఴషి లో
(జీఎస్డీ఩఻లో) ఴయఴసహమ యంగం రహటా తగుిత౉ తృహమథఱహీభుక, ళేరహయంగహల రహటా ఩్యుగుతేని఩ుటికీ ఑కవ ఆమథిక కహయయకలా఩ంగహ
ఴయఴసహమయంగబే ఇ఩ుటికీ మహశరట ఆదామాతుకి అధిక భృతాుతుి షభక౅యుష఼ుందతు చ్ె఩ుఴచ఼ే .
ష఼ళ఺ియఴాదిధ సహధన దావమహ ఩ేదమథకం తగథించ్ాలంటే ఴయఴసహమాదామాలోే ఩్యుగుదలన఼ నమోద఼ చ్చమాయౌ్ ఉంటుంది . ఴయఴసహమ
యంగంలోతు భుగులు ఱహీభుకులన఼ ఇతయ యంగహలకు భయలాేయౌ. భుఖయంగహ రహమథలో నై఩పణాయలన఼ ఩్ంచి గహీభూణ ఩మథవభ
ీ లకు ఫదియ్
చ్చమగయౌగథన఩పుడె ఴయఴసహమ యంగంలో ఩రచఛని తుయుదయ యగథత తగుితేంది . పయౌతంగహ ఴయఴసహమ ఆదామాలు ఩్యుగడంతో తృహటు
గహీభూణ ఩రజల ఆమథిక ళ఺ితిగతేలు బయుగఴపతాభ .
తెలంగహణ ఩రబుతవం తృహమథఱహీభుక కహయయకలాతృహల కోషం ఎం఩఺క చ్చళ఺న కీలక యంగహలోే పపడ్స తృహరళ్ళ఺ంగ్, ఴయఴసహమాధామథత ఩మథవభ
ీ లు
అధిక ఩్ట్ ుఫడెలన఼ ఆకమథషంచ్చ అఴకహఱహలునాిభ . అదచ జమథగథతచ ఴయఴసహమదాయుల ఉతుతిు కి డిభాండ్స ఩్మథగథ రహమథ ఆదామాలోే
఩్యుగుదల ఏయుడెతేంది. పయౌతంగహ ఴయఴసహమ కహయయకలాతృహలు య౐షు ాతబై జీఎస్ డీ఩఻లో ఩్యుగుదల నమోదఴపతేంది .
఩్యుగుతేని జనాఫాకు అన఼గుణంగహ ఆహాయ బదరత కయౌుంచ్చంద఼కు తీష఼కునే చయయలోే ఴయఴసహమ యంగం తృహతర కీలకబైంది . 2015,
జనఴమథ 1 తమహవత ల కుల ఩రకహయం దచవంలో 87.57 లక్షల కుటుంఫాలకు (2.80 కోటే లత౅ధ దాయులు) ఆహాయ బదరతా కహయుులు
ఉనాిభ. ఇంద఼లో ఫాగంగహ రహయందమథకీ ఆహాయ ధానాయల షయపమహన఼ తుయంతంయంగహ కొనసహగథంచటంలో దచవ ఴయఴసహమయంగహతుది
య౐షమమథంచలలతు తృహతర .
మహశరటంలోతు భుఖయ ఴయఴసహమ ఆధామథత కుటీయ ఩మథవభ

ీ లు భుడి షయుకుల కోషం ఴయఴసహమ యంగం఩్ై ఆదాయ఩డి ఉనాిభ .
తమామీ యంగహతుకి షంఫంధించి అధిక ఫాగం ఆదామం ఴయఴసహమ ఆధామథత ఩మథవభ

ీ ల న఼ంచ్చ లభిష఼ుంది .
53
మహష్హ్రతుకి ఴచ్చే ఆదామంలో ఴయఴసహమ యంగ రహటా గణణీమంగహ ఉంది . బూభు శిష఼ు ఩్ం఩ప దావమహ ఩రబుతవం ఆదామాతుి
఩్ంచ఼కుంటుంది. ఴయఴసహమ ఉతుతే

ు లన఼ ఑క తృహరంతం న఼ంచి భమకక తృహరంతాతుకి చ్చయరేమడం దావమహ ఫాయతీమ మెైలలవ , మోడెు
యరహణ షంషి లు ఩్దూ భృతు ంలో ఆదామాతుి ఆమథి ష఼ునాిభ.
తెలంగహణలో ఴయఴసహమ యంగం వ఺ితి - శ్రీక్ాశణ క్మిటీ తులేదిక్
 1950-60 భధయకహలంలో తెలంగహణ మహశరటంలో భృతు ం సహగుబూభు షగటు 4.8 భుయౌమన్స ఴకహ్యుే కహగహ , 2006-09
భధయనాటికి సహగుబూభు షగటు 5 భుయౌమన్స ఴకహ్యుేగహ ఉంది .
 తెలంగహణలో 1956-60 న఼ంచి 2006-09 భధయ కహలంలో సహగుతూటి ఴషతి కయౌగథన తుకయ తృహరంతంలో ఩్యుగుదల 113 ఱహతంగహ
ఉంది. గత ఐద఼ దఱహఫాూల కహలంలో , భుఖయంగహ 1970ఴ దవకం భధయ ఫాగంలో సహగుతూటి ఴషతి కయౌగథన తుకయ తృహరంతంలో
఩్యుగుదల గణణీమంగహ ఉంది .
 తెలంగహణలో 1956లో ఴయఴసహమ బూభులో సహగు బూభు తుశుతిు (సహగుతూటి లబయత) 17.2 ఱహతంగహ ఉంటే 2008-09 నాటికి
50.4 ఱహతాతుకి ఩్మథగథంది. గత ఐద఼ దఱహఫాూల కహలంలో సహగుతూటి లబయత గణణీమంగహ 33 ఱహతం తృహభంటు
ే ఩్మథగథంది .
 సహగుతూటి అఴషమహల కోషం అధికంగహ ఉ఩మథతల జలాలన఼ య౐తుయోగథషు ఽ , ఇతయ అఴషమహలకు అధికంగహ బూగయభ జలాలన఼
య౐తుయోగథషు ఼నాియు. అంద఼ఴలే ఉ఩మథ తల తూటి లబయత గణతూమంగహ తగథింది . తెలంగహణలో 1957 టాయంకుల దావమహ సహగుతూటి
లబయత 64 ఱహతం కహగహ, అది 2008-09 నాటికి 12 ఱహతాతుకి తగథింది .
 మహశరటంలో ఴయఴసహమాతుకి సహగుతూయు అందించ్చంద఼కు య౐తుయోగథంచిన య౐ద఼యత్ 1974-75లో 260 కిలోరహటు

ే కహగహ, 2008-09
నాటికి 4930 కిలోరహటే కు ఩్మథగథంది . ఈ కహలంలో ఴయఴసహమాతుకి సహగుతూయు అందించటాతుకి య౐తుయోగథంచ్చ య౐ద఼యత్ లో
఩్యుగుదల 18 మెటే ు.
 తెలంగహణలో షగటు కభతం య౐ళ఻ు యణ ం 1.3 ఴకహ్యుే. భృతు ం సహగుబూభులో 46 ఱహతం మెండె ఴకహ్యే కనాి తకుుఴగహ ఉంది .
సహగులో ఉని ఴయఴసహమ బూభులో 44 ఱహతం బూభుకి సహగుతూటి ఴషతి ఉంది .
54
ఴయఴసహమ యంగం - ఩రషు ఼త వ఺ితి
 ఴయఴసహమ గణాంకహలు 2010-11 ఩రకహయం, తెలంగహణ మహశరటంలో భృతు ం 55.54 లక్షల కభతాలు ఉనాిభ . ఈ కభతాలు
61.97 లక్షల ఴకహ్యే లో య౐షు మథంచి ఉనాిభ . మహశరటంలో కభతాల షగటు ఩మథభాణం 1.11 ఴకహ్యుే. భృతు ం కభతాలోే ఑క
ఴకహ్యుేలో఩ప ఉని ఉతృహంత కభతాల రహటా 62 ఱహతం కహగహ, ఑కటి న఼ంచి మెండె ఴకహ్యే లో఩ప ఉని చిని కభతాల రహటా
23.9 ఱహతం. మహశరటంలోతు భృతు ం కభతాలోే ఉతృహంత , చిని కభతాల రహటా 85.9 ఱహతంగహ ఉంది . తుజ్భాఫాద్, కమీంనగర్ట,
బదక్, ఖభమం, ఴయంగల్ జిలాేలోేతు కభ తాలోే 60 ఱహతాతుకి ఩్ైగహ కభతాలు ఉతృహంత కభతాలు . ఆదిలాఫాద్ జిలాేలో
కభతం షగటు ఩మథభాణం ఎకుుఴ కహగహ, తుజ్భాఫాద్ జిలాేలో తకుుఴగహ ఉంది .
 2004-05 న఼ంచి 2013-14 భధయకహలంలో ఴయషతృహతాతుి ఩మథశ్రయౌళేు 2004-05లో సహంఴత్మథక రహషు ఴ ఴయషతృహతం తకుుఴగహ
(614భు.భూ) నమోద఼ కహగహ, 2013-14లో అధికంగహ (1212 భు.భూ.) నమోదెైంది.
 2012-13లో షఽ
ి ల తూటి తృహయుదల య౐ళ఻ు యణం 25.57 లక్షల ఴకహ్యుే కహగహ , 2013-14లో 31.64 లక్షల ఴకహ్యే కు ఩్మథగథంది . ఇదచ
కహలాతుకి షంఫంధించి తుకయ తూటి తృహయుదల య౐ళ఻ు యణ ం 17.74 లక్షల ఴకహ్యే న఼ంచి 22.89లక్షల ఴకహ్యే కు ఩్మథగథంది.
 తుకయ సహగు య౐ళ఻ు మహణతుి ఆధామహల ఩యంగహ ఩మథశ్రయౌంచిన఩పుడె 2009-10లో ఫాఴపల రహటా 84.33 ఱహతం న఼ంచి 2013-14లో
74.83 ఱహతాతుకి తగథింది . భృతు ం తుకయ తూటితృహయుదల య౐ళ఻ు యణ ంలో కహలవల రహటా 2012 -13లో 5.07 ఱహతం న఼ంచి 2013-
14లో 12.67 ఱహతాతుకి ఩్మథగథంది.
55
Disaster Management / వి఩తు

ు తుయవసణ.
఩న్స్ ఆఫ్ భాస్ డుష్రక్షన్స’ ఩దాతుి ఎ఩పుడు లహడాయు?
ు ల ఴరగీక్యణ : య౐఩తే
-వి఩తు ు లు భానరహయ౎కి కొతు కహద఼. య౐఩తే
ు లు చ్ామథఴూతక ఩ూయవముగం న఼ంచి భానఴజ్తితో షసజీఴనం
చ్చషు ఼నాిభ. ఩రకాతి య౐఩తే

ు లకు షంఫంధించి మథకహయుు నమోద఼ కీ.ీ ఩ూ 430 న఼ంచి తృహరయంబబైనది . భృదటగహ ‘ఏథెన్స్ నగయం’లో ‘టెై఩స్
రహయధి’తో మథకహయుు నమోద఼ తృహరయంబబైంది .
-య౐఩తే
ు లు షంబయ౐ంచ్చ రేగం, రహటికి దామథతీళే కహయణాల ఆధాయంగహ య౐఩తే
ు లన఼ ఩లు యకహలుగహ ఴమీికమథంచఴచ఼ే.
I. య౐఩తే
ు లు షంబయ౐ంచ్చ రేగహతుి ఫటి్..
II. య౐఩తే
ు లు షంబయ౐ంచ్చ కహయణాలన఼ ఫటి్ రహటితు ఴమీికమథంచ్ాయు.
I) య౐఩తే
ు లు షంబయ౐ంచ్చ రేగహతుి ఫటి్ 2 యకహలుగహ య౐బజించ్ాయు.
1.తృహరయంబభయయయ వి఩తు
ు : మోజులు, నలలు (లలదా) కయుఴపలాగహ ఏండే తయఫడి కొనసహగవ య౐఩తే
ు న఼ తుదానంగహ తృహరయంబభభయయ య౐఩తే
ు
అంటాయు.
ఉదా : కయుఴప, తెగుళే దాడి, ఩మహయఴయణ క్షీణత, అంటురహయధ఼లు భృదల ైనయ౐.
2. లేగంగహ ఴచేే వి఩తు

ు : ళ్కన఼లు, తుభుష్హలు, గంటల ఴయఴధిలో చ్ాలా తకుుఴ షభమంలోనే షంబయ౐ంచ్చ య౐఩తే
ు న఼/తక్షణ
య౐ఘాతం ఴలే షంబయ౐ంచ్చ య౐఩తే

ు న఼ ‘రేగంగహ ఴచ్చే య౐఩తే
ు ’ అంటాయు. దీతుఴూ఩ఫాఴం షవలు/దీయక
ఘ హలం ఉండఴచ఼ే.
ఉదా : బూకం఩ం, ఆకళ఺మక ఴయదలు, అగథి఩యవత య౐సఫ ఫటనం, తేతౄహన఼లు (ళ్ైకే ోన఼
ే ), చకీరహతం, ష఼నాభూలు భృదల ైనయ౐.
II) య౐఩తే
ు లు షంబయ౐ంచ్చ కహయణాలన఼ ఫటి్ 2 యకహలు.
1) షసజ/ఴూ఩కాతిళ఺దధబైన య౐఩తే
ు లు
2) భానఴకహయక య౐఩తే
ు లు
1) షసజ/ఴూ఩క్ాతివ఺దధమైన వి఩తు
ు లు : ఇయ౐ ఩రకాతి రై఩మీతయం కహయణంగహ షంబయ౐ంచ్చ య౐఩తే
ు లు య౑టిఴలే ఩రజలు ఎద఼మోులలతు య౐ధంగహ
తృహరణ, ఆళ఺ు నష్హ్లతో తృహటు, ఩మహయఴయణ నశ్ ం జయుగుతేంది .
ఉదా : బూకంతృహలు ( 2015లో నేతృహల్ బూకం఩ం), ఴయదలు (2013లో ఉతు మహఖండ్స ఴయదలు), తేతౄహన఼లు (2014లో య౐ఱహఖ఩టిం
తేతౄహన఼), ష఼నాభూ (2004లో ఴిందఽ భహాషభుఴూదంలో షంబయ౐ంచినది ).
-షసజళ఺దధ య౐఩తే
ు లన఼ భనం తురహమథంచలలభు. కహతూ భనకుని ఱహషు ,ర సహంకవతిక, షభాచ్ాయ ఩మథజా ్నాతుి ఉ఩యోగథంచ఼కొతు య౐఩తే
ు ల
ఴలే షంబయ౐ంచ్చ నష్హ్లన఼ తగథించఴచ఼ే.
2) భానఴకహయక్ వి఩తు
ు లు : భానఴపల త఩఺ుదాల కహయణంగహ, భానఴపలు ఩ేరమవ఩఺తం కహయణంగహ సహధాయణ జీయ౐తాతుకి తీఴర అంతమహమం
కలగజవళే రహటితు ‘భానఴకహయక య౐఩తే

ు లు’ అంటాయు. య౑టి ఴలే తృహరణ, ఆళ఺ు , ఩మహయఴయణ నష్హ్లు జయుగుతాభ.
ఉదా : 1. ఫోతృహల్ గహయస్ ద఼యఘటన (1984)
2. తభుళనాడెలోతు కుంబకోణం తృహఠఱహలలో అగథి ఩రభాదం (2003)
3. ఴైదమహఫాద్ దిల్ష఼ఖ్నగర్టలో జమథగథన జంటఫాంఫు ఩ేలుళైే (2013)
56
4. జతృహన్సలోతు ఴిమోల఺భా, నాగసహకి నగమహల఩్ై రేమఫడిన అణుఫాంఫులు (1945)
5. మహజధాతు ఎక్్ఴూ఩్స్ మెైలు ఩టా్లు త఩ుడం (2002)
6. జతృహన్సలోతు పపకుల఺భా అణుయ౐఩తే

ు (2011)
7. ఫాయత తృహయే బంట్఩్ై ఉగీరహద఼ల దాడి (2001)
8 భానఴకహయక య౐఩తే
ు లన఼ తురహమథంచడాతుకి ఩రజల ఆలోచనా షయయ౎లో భాయుున఼ తీష఼కుమహఴడం, య౐఩తే
ు ల గుమథంచి అఴగహసన
కయౌుంచడం, ఩మహయఴయణ ఩మథయక్షణ భృదల ైన చయయలు చ్చ఩ట్ డం అఴషయం.
నోట్ : తృహరణ, ఆళ఺ు , ఩మహయఴయణాతుకి ఫామీ నష్హ్తుి కయౌగథంచ్చ ఆముధాలన఼ ‘సహభూఴిక య౐ధవంషక ఆముధాలు’ అంటాయు.
-2003లో జమథగథన అబమథకహ -ఇమహక్ ముదధ ంతో ‘ర఩న్స్ ఆఫ్ భాస్ డిష్క్ష
ర న్స’ ఩దం రహడెకలోకి ఴచిేంది.
-య౐఩తే
ు తుయవసణ఩్ై 1999లో ఏమహుటు చ్చమఫడిన అతేయనిత అధికహయ కభుటీ 31 యకహల య౐఩తే
ు లన఼ గుమథుంచి రహటితు 5 ఩రధాన
గూ
ీ ఩పలుగహ య౐బజించింది .
ద఼యబలతవం: ఫౌతిక, సహభాజిక, ఆమథిక, ఩మహయఴయణ కహయకహలు (లలదా) ఩రకమ

ిీ లచ్చ తుమహధమథంచఫడి ఩్ంచ్చ ళ఺ితితు ‘ద఼యబలతవం’ అంటాయు.
ఉదా: ష఼యక్షితం కహతు తృహరంతాలోే (లలదా) దిగుఴ తృహరంతాలోే ఴయద భు఩పు ఎకుుఴగహ కయౌగథ ఉంటాయు. ఴయదల ఴలే రహమథ ఇళైే/బఴనాలు
కొటు్కుతృఫ ఴడం/కు఩ుక౅లడం/జ్మథతృఫ ఴడం ఴలే దెఫబతింటాభ. రహమథ జీఴనోతృహధి఩్ై క౅డా ఩రఫాఴం ఩డెతేంది.
-ద఼యబలతవం ఴలే భృదటగహ చిని఩఺లేలు, ఴాద఼ధలు, య౐కలాంగులు, ళ఻ు ల

ర ు భుగతారహమథకంటే ఎకుుఴ ఩రఫారహతుకి గుయఴపతాయు.
నోట్: 2000లో య౐డెదల చ్చళ఺న ‘ళ్ంటర్ట పర్ట మథషర్టే ఆన్స ది ఎ఩఺డెభుమాలజీ ఆఫ్ డిజ్ష్ ర్ట్’ (ళ఻ఆర్టఈడీ) తురేదిక ఩రకహయం య౐఩తే
ు ల
షందయభంగహ చతుతృఫ భయ రహమథలో 85ఱహతం భంది భఴిళలు, చినాియులల ఉనాియు.
ద఼యబలతావలన఼ 2 యకహలుగహ ఴమీికమథంచఴచ఼ే.
1. భౌతిక్ ద఼యబలతవం: య౐఩తే

ు జమథగవ షభమంలో బఴనాలు, భౌయౌక ఴషతేలు ఴంటి భుం఩ప కయౌగథన తుమహమణాలు, ఩రజలు ఆ
రై఩మీతాయతుకి ఉని సహభూ఩యత, ఩రదచవం, షవఫాఴం఩్ై ఆధాయ఩డి ఉంటుంది. య౐఩తే

ు ఴలే ఏయుడచ ఫలాలన఼, తుమహమణాలన఼ ఎద఼మోుఴడాతుకి
కయౌగథ ఉని సహంకవతిక సహభయిాం఩్ై క౅డా ఆధాయ఩డి ఉంటుంది.
2. ఆమథిక, సహభాజిక ద఼యబలతవం: షభుఴూదతీయంలో తుఴళ఺ంచ్చ ఩ేద ఩రజలకు దాఢబైన కహంకీట్

ీ బఴనాలు తుమథమంచ఼కోఴడాతుకి
అఴషయబైన డఫుబ ఉండద఼. అంద఼ఴలే రహయు భు఩పులోనే ఉంటాయు. ఫలబైన య౐఩తే

ు ల ఴలే (తేతౄహన఼లు/ ఈద఼యుగహలులు) తభ
తురహసహలన఼ కోలోుతాయు. ఩ేదమథకం కహయణంగహ తిమథగథ ఇళే న఼ తుమథమంచ఼కోలలయు.
఩రఫాఴ కహయణాలు : 1. ఆమథిక఩మథళి తి

఺ , 2. ఴమష఼్, 3. ఩ేదమథకం, 4. తుయక్షమహషయత, 5. షమెైన అఴగహసన లలకతృఫ ఴడం, 6. ఩ట్ ణీకయణ, 7.
జనాఫా ఩్యుగుదల఩్ై ఆధాయ఩డి ఉంటాభ.
నోట్ : 2004 ష఼నాభూ తమహవత తభుళనాడెలోతు సహభుమార్ట఩్ట్భ గహీభంలో ఇతయ గహీభాలతో తృఫ లుేకుంటే తకుుఴ భయణాలు
షంబయ౐ంచ్ాభ. కహయణం ఆ గహీభాతుకి చ్ెందిన ఩రజలు ఱోధన, యక్షణ, ఖాయ౏ చ్చమటంతో తృహటు ఩రథభ చికిత్లో శిక్షణ కయౌగథ ఉనాియు.
లై఩రగతయం (Hazard) : తృహరణ, ఆళ఺ు నష్హ్లు కయౌగథంచ్చ వకిు ఉని ఩రభాదకయబైన షసజ/భానఴ కహయయకలా఩ ఩మథళి తి
఺ నే ‘రై఩మీతయం’
అంటాయు.
-Hazard అనే ఩దాతుకి అయిం ‘఩రభాదకయబైన ఩మథళి తి

఺ ’. Hazard అనేది ఩పమహతన ‘ప్రంచి఩దం’. Az-zahr అనేది అయత౅క్ ఩దం న఼ంచి
57
ఴచిేనది. రై఩మీతాయల తీఴరత ఩్మథగవ కొదీూ య౐఩తే

ు గహ భాయుతేంది.
-రై఩మీతాయలు ఩రధానంగహ 2 యకహలు అయ౐.
1. ఩రక్ాతి లై఩రగతాయలు: ఩రకాతి ఴలే షంబయ౐ంచ్చయ౐.
2. భానఴ లై఩రగతాయలు: భానఴపతు చయయలు/త఩఺ుదం ఴలే జమథగవయ౐.
ు .. ఈ లహయఖ్యలో క ంత అతివయోకూు క్తు఩఺ంచఴచ఼ే కహతూ, ఇటీఴల

ు తుయవసణ క్ంటే , దాతు తుయవసణ ఑క్ ఩ెదూ వి఩తు
భాయతదేవంలో వి఩తు
ఉతు రహఖ్ండలో షంబవించిన ఉ఩దరఴం దాతుకూ కైందర , రహశరట ఩రబుతావలు షుందించిన తీయు చఽవతు ఆ లహయఖ్యలు షభంజషమేమోనతు఩఺షు ఼ంది .
఩ర఩ంచలహయ఩ు ంగహ ఇటీఴల తయచఽ ఩రక్ాతి వ఺దధమైన వి఩తు

ు లు/ఉ఩దరలహలు షంబవిష఼ునాియ. ఐక్యరహజయషమితి 1990-2000 కహలాతుి
అంతరహాతీమ వి఩తు
ు తగిీం఩ప దళహఫూ ంగహ ఩రక్టంచింది . ఆవ఺ు , తృహరణనష్హ్లన఼ తగిీషు ఽ , సహభాజిక్ - ఆరిిక్ ఩రయోజనాలన఼ ఩రియక్ుంచడాతుకూ
అంతరహాతీమంగహ షభఴ఺్ క్ాఴ఺ చేమాలతు ఩఺లు఩పతుచిేంది .
వి఩తు
ు లన఼ ఎద఼రకోఴడంలో భాయతదేళహతుకూ ఎంతో అన఼బఴం ఉంది . దేవంలో గత 110 షంఴత్రహలలో 90 లక్షలక్ు ఩ెైగహ జన నశ్ం
జరిగింది. దేవంలో బూగయభ, లహతాఴయణ, జీఴ లైవిధయం అతృహయం. దీతుకూతోడు శిభాలమ ఩యవతాలు బూక్ంతృహలక్ు తులమం. దాదా఩ప 60
ళహతం బూభాగం బూక్ంతృహలక్ు గుయఴపతుంది . 40 మిలిమన్స శెకహ్యల బూమి ఴయద ఫారిన఩డుతుంది . తూయుు, దక్ుణ తీయ తృహరంతాలు
(ఎతుమిది ళహతం బూమి) తుతృహన఼ల ఴలల తయచఽ నశ్తృో తుంటాయ. 68 ళహతం బూభాగం ద఼రిభక్ాతుకూ గుయఴపతోంది . తయచఽ షంబవిష఼ుని
ఉ఩దరలహలు భాయతదేవంలో ఩రిమితంగహ ఉని ఴనయుల఩ెై ఎంతో ఩రభాలహతుి చఽ఩఺షు ఼నాియ . వి఩తు
ు ఩రిళోధనా కైందరం విడుదల చేవ఺న
ు ల ఴలల 24 త౅లిమన్స డాలయుల నశ్తృో యంది . ఇంద఼లో ఴయదల ఴలల 17

గణాంకహల ఩రకహయం గత దళహఫూ ంలో భాయతదేవం వివిధ వి఩తు
త౅లిమన్స డాలయుల, బూక్ంతృహల ఴలల 4.5 త౅లిమన్స డాలయుల , ద఼రిభక్షం ఴలల 1.5 త౅లిమన్స డాలయుల. దేవంలో దాదా఩ప ఩రతి ఏటా క్యుఴపలు,
ఴయదలు షంబవిష఼ునాియ.
వి఩తు
ు అంటే ఏమిట?
అక్సహమతు
ు గహ షంబవించే ఉ఩దరఴ ఩ూరిత షంఘటనే వి఩తు
ు . దీతు ఴలల భారగగహ ఆవ఺ు , తృహరణ నశ్ం జయుగుతుంది . ఇది షంబవించిన
తృహరంతంలో భానవ఺క్, సహభాజిక్, ఆరిిక్, రహజకీమ, సహంషోాతిక్ ద఼శఫలితాలు ఩రష఼ఫటభౌతాయ.
వి఩తు
ు ఩రధానంగహ:
సహధాయణ జీవితాతుకూ అంతరహమం క్లిగిషు ఼ంది .
అతయఴషయ చయయలక్ు ఩రతిఫంధక్ంగహ తులుష఼ుంది .
దెైనందిన అఴషరహల ైన, తిండు, ఫట్ , ఴషతి ఴంటవి లతేంచడం ద఼యల బభఴపతుంది .
ు లు ఩రక్ాతి వ఺దధమైనవి కహఴచ఼ే, భానఴ ఩ూరితం (Man made) కహఴచ఼ే. ఇవి భారగ ఎతు
వి఩తు ు న షంబవించఴచ఼ే లేదా షవలుమైనవి
కహఴచ఼ే.
58
ు న షంబవించే ఩రక్ాతి వ఺దధ వి఩తు

భారగఎతు ు లు: ఴయదలు, తుతృహన఼లు, ష఼నామీ, క్యఴప, బూక్ంతృహలు
భారగ ఎతు ు లు: ముదాధలు, యసహమన విసో ఫటనాలు, కహలుశయం, అణు ఩రభాదం, అడఴపల తుయదమలన
ు న షంబవించే భానఴ఩ూరిత వి఩తు
(Deforestation)
షవలు ఩రక్ాతి వ఺దధ వి఩తు

ు లు: చలిగహలులు (Cold wave) ఉయుభులతో క్ూడున తుతృహన఼లు, ఴడగహలులు (Heat wave)
ు లు: రకడుు, రైలు ఩రభాదాలు, క టాలటలు, విశ఩ూరిత ఆహాయం (Food poisoning), తృహరిళహీమిక్
షవలు భానఴ ఩ూరిత వి఩తు
విసో ఫటనం, అగిి఩రభాదాలు.
భాయతదేవంలో ఇటీఴల కహలంలో షంబవించిన ఘోయ వి఩తు

ు లు.
ఉతు యకహశ్ర (ఉతు రహఖ్ండ)లో బూక్ం఩ం (1991)
లాతూర్లో (భహారహశరట) బూక్ం఩ం (1993)
఑డుళహలో తుతృహన఼ (1999)
బుజ్ (గుజరహత్)లో బూక్ం఩ం (2001)
దక్ుణ కోసహులో ష఼నామీ (2004)
గుజరహత్, భుంఫైలో ఴయదలు (2005)
భుంఫై మీద ఉగీలహద఼ల దాడు (2008)
లే (కహశ్రమర్)లో క్ుండతృో త ఴరహాలు (Cloud burst)
ఉతు రహఖ్ండ జల఩రళమం (2013)
వి఩తు
ు తుయవసణలో ఩రధానాంళహలు:
షంవ఺దధత (Preparedness)
ఉ఩వభన చయయలు (Mitigation)
షహామ చయయలు (Relief)
఩పనరహలహషం (Rehabilitation)
59
ు షంబవించిన఩పుడు దాతుి ఎద఼రకోఴడాతుకూ అ఩రభతు ంగహ ఉండటమే షంవ఺దధత . క తుి యకహల ైన వి఩తు
వి఩తు ు లు షంబవించిన఩పుడు
ఎలాంట ఩రభాద షఽచిక్లు క్నఫడక్తృో ఴచ఼ే. బూక్ంతృహలు, విసో ఫటనాలు ఎలాంట శెచేరిక్లు లేక్ుండానే షంబవిసహుయ.
అంద఼ఫాటులో ఉని ఩రిమిత సహధనాలు (ఴనయులు) ఉ఩యోగించ఼క తు ఩రభాదం న఼ంచి ఫమట఩డటం, వి఩తు
ు ఩రభాలహతుి
సహధయమైనంత ఴయక్ు తగిీంచడాతుకూ చే఩టే్ చయయలు ఉ఩వభన చయయలు. ఆవ఺ు , తృహరణ నష్హ్తుి వీల ైనంత ఴయక్ు తగిీంచడాతుకూ ఩రమతిించడం .
వి఩తు
ు క్ు గురైన లహరితు తక్షణం ఆద఼క తు లహరి అఴషరహలన఼ తీయేడం షహామచయయ. తిండు, ఴసహురలు, తాతాోలిక్ ఴషతి, లైదయం ముదల ైన
చయయలు, ఆవ఺ు తృహష఼ులు కోలోుయన ఫాధితులక్ు యుణ షహామాతుి అందించడం, ఩రతాయభాిమ ఴషతి, ఉతృహధి అఴకహళహలు క్లిుంచడం
఩పనరహలహషం.
వి఩తు
ు తుయవసణక్ు ఩రబుతవం యదతృ ందించిన మంతారంగం:
కైందర ఩రబుతవం 1999లో తుమమించిన క.వ఺.఩ంత్ క్మిటీ కూంది వ఺తౄహయు్లు చేవ఺ంది .
వి఩తు ు తులహయణ, షంవ఺దధత, ఉ఩వభనం).

ు తుయవసణక్ు షంఫంధించి జాతీమ విధానాతుి యదతృ ందించాలి (వి఩తు
వి఩తు
ు తుయవసణ కోషం కైందర, రహశరట, జిలాల సహియలోల 10 ళహతం ఩రణాలుకహ తుధ఼లు కైటాయంచాలి.
బూక్ంతృహలు షంబవించే ఩ట్ ణ తృహరంతాలోల ఩టశ్ తురహమణాలక్ు ఩రభాణాలు యదతృ ందించాలి .
ద఼యదాశ్ఴళహతు
ు ఩రబుతవం ఈ వ఺తౄహయు్లన఼ షక్ీభంగహ అభలు చేమలేద఼. అయతే, 2005లో కైందర ఩రబుతవం జాతీమ వి఩తు
ు తుయవసణ
త౅లులన఼ ఆమోదించింది. చట్ యదతృహతుి షంతరించ఼క ని ఈ విధానం ఩రకహయం జాతీమ , రహశర,ట జిలాల సహియలోల తుయవసణ ఴయఴషి న఼ ఏరహుటు
చేళహయు. ఩రధానభంతిర, భుఖ్యభంతిర, క్ల క్్ర్ ఆధవయయంలో ఈ ఴయఴషి లు ఩తు చేషు ఼నాియ. వి఩తు
ు తుయవసణక్ు భానఴ ఴనయులన఼
అతేఴాదిధ చేషు ఽ, శిక్షణ, ఩రిళోధనన఼ తృో ర త్శించడాతుకూ జాతీమ వి఩తు

ు తుయవసణ ఩రిళోధన ఴయఴషి (National institute of disaster
management) ఏరహుటు చేళహయు. వి఩తు

ు లు షంబవించిన఩పుడు తక్షణ చయయలు చే఩ట్ డాతుకూ జాతీమ వి఩తు
ు షుందన ఫలగహతుి
(National disaster response force) ఏరహుటు చేళహయు. వీటకూ తోడు 1. జాతీమ అగిిభా఩క్ క్ఱాళహల (National fire service
college). 2. జాతీమ తృౌయ యక్షణ క్ఱాళహల (National civil defence college) లన఼ తృహరయంతేంచాయు.
60
఩రబుతవ ఩థకహలు:
కైందర ఩రబుతవం 13ఴ ఆరిిక్ షంఘం వ఺తౄహయు్ల మేయక్ు వి఩తు

ు తుయవసణ ఴయఴషి లన఼ ఫలో఩తతం చేమడాతుకూ అభలు చేషు ఼ని
఩థకహలు...
రహశరట వి఩తు
ు షుందన తుధి (State disaster response fund)
వి఩తు
ు షుందన సహభయియం ఩ెం఩పదల (Capacity building for disaster response) రహశరట, జిలాల సహియలో వి఩తు
ు తుయవసణ
మంతారంగంలో ఩తుచేవత ఉదయ యగులక్ు తగిన తరగఫద఼తుచిే తృహరవీణాయతుి మయుగు఩యచడాతుకూ తుధ఼లు షభక్ూరహేయు .
అగిిభా఩క్ వతఴల ఩పనయుదధ యణ (Revamping of fire services)
తృౌయ యక్షణ ఩పనయుదధ యణ (Revamping of civil defence setup)
అంతరహాతీమ సహియలో:
భాయత ఩రబుతవం, ఐక్యరహజయషమితి అతేఴాదిధ కహయయక్ీభ ఴయఴషి భాగసహవభయం .
భాయత ఩రబుతవం- అమరికహ ఩రబుతవం భాగసహవభయం. ఈ రండు కహయయక్ీభాలు వి఩తు

ు తుయవసణ ఩రకమ
ూీ న఼ మయుగు఩యచడాతుకూ
ఉదేూశించినవి.
఩ెైన విఴరించినటు
ల భారగ తృహలనా మంతారంగహతుి యదతృ ందించిన఩ుటకీ లేల కోటల యదతృహమలు ఏటా ఖ్యుే చేషు ఼ని఩ుటకీ వి఩తు
ు లు
షంబవిషఽ
ు నే ఉనాియ.
భానఴ త఩఺ుదాల ఴలేల :
లహషు లహతుకూ ఩ర఩ంచంలో ఩ెదూ , చిని వి఩తు

ు లతూి భానఴ త఩఺ుదాల ఴలేల షంబవిష఼ునాిమతు ఑఩పుకోక్ త఩ుద఼ . ఉతు రహఖ్ండలోతు
కైదార్నాథ్ లోమలో షంబవించిన జల఩రళమం చాలా ఴయక్ూ భానఴ త఩఺ుదమే . ఩రహయఴయణాతుకూ హాతు క్లిగించే ఩లు చయయలు ఈ
ల , ఴషతి గాహాలు,
ఉ఩దరలహతుకూ కహయణం. విచక్షణాయశితంగహ చెటలన఼ నరికూలేమడం, మాతిరక్ుల సౌక్రహయయి మై విషు ాత రకడల తురహమణం, సో టళల
ష్హ఩పల తురహమణం ఴంట కహయయక్లాతృహలు ఩ె ళలష఼గహ ఉని క ండ చరిమలు విరిగితృో ఴడాతుకూ కహయణం. దీతుకూతోడు వి఩తు
ు తులహయణషంబవివతు
దాతు ఩రతిక్ూల ఩రభాలహతుి తగిీంచడాతుకూ తగిన సహధన షం఩తిు లేక్తృో ఴడం , ఑క్లేళ ఉనాి దాతుి షకహలంలో వితుయోగించే వ఺ితిలో తృహలనా
మంతారంగం లేద఼. కైందర, రహశరట ఩రబుతావలు, ఑క్రితు ఇంక క్యు త఩పు఩డుతూ, లేల భంది ఩రజలు ఆసుతికూ, లేల కోటల ఆవ఺ు నష్హ్తుకూ
కహయణభమాయయు.
61
చికూత్ క్ంటే తులహయణే చౌక్:
ఐక్యరహజయషమితి వెక్ట
ీ రగ జనయల్ ఫాన్స కీ భూన్స ఩రసు హవించినటు ు షంబవించే ఴయక్ు లేచి ఉండఴద఼ూ . భుంద఼గహనే తగు జాగీతు
ల వి఩తు
చయయలు తీష఼క్ుంటే ఎనోి విలులైన తృహరణాలన఼, ఆవ఺ు తు కహతృహడఴచ఼ే. తులహయణ చయయలు తీష఼కోఴడాతుకూ భా ఴదూ ఴనయులు లేఴతు తాతీమ
఩ర఩ంచ దేళహలు తయచ఼గహ వితు఩఺ంచే భాట. లహషు లహతుకూ చికూత్ క్ంటే తులహయణ ఴయమమే తక్ుోఴ. ఉదాసయణక్ు చెైనా 1960-2000
భధయలో ఴయదల ఉదధ ాతితు తగిీంచడాతుకూ 3.5 త౅లిమన్స డాలయుల ఖ్యుే ఩ెట్ ంది. పలితంగహ 12 త౅లిమన్స డాలయల నష్హ్తుి
తులహరించగలిగింది. 2010లో శెైతీ, చిలీ, కహలితౄో రిిమా (అమరికహ)లో బూక్ంతృహలు షంబవించాయ. చిలీ, కహలితౄో రిిమాలో షంబవించిన
బూక్ంతృహలు శెైతీలో క్ంటే ఎక్ుోఴ తీఴరత క్లిగి ఉని఩ుటకీ శెైతీలో 2,30,000 భంది భయణివతు, చిలీలో క తుి ఴందల భంది ,
కహలితౄో రిిమాలో నలుగుయు భయణించాయు. దీతుకూ కహయణం శెైతీలో బఴన తురహమణ విశమంలో ఎలాంట ఩రభాణాలు తృహటంచక్తృో ఴడం .
ు తుయవసణలో తగిన వీదధ చఽ఩఺ంచాయ. అంద఼కై ఈ దేళహలలో

మిగిలిన రండు దేళహలు ఩రభాణాలన఼ తృహటంచడం. ఈ రండు దేళహలు వి఩తు
జరిగిన జననశ్ం, ఆవ఺ు నశ్ం క్ూడా తక్ుోలే .
శెైగక కహరహయచయణ:
ఐక్యరహజయషమితి చొయఴతో 2005లో శెైగక కహరహయచయణ ఩థక్ం (Hyogo framework for action) యదతృ ందింది . 168 షబయదేళహలు దీతుి
ు లతో షంబవించే విధవంసహతుి తగిీం చఴచ఼ే.

ఆమోదించాయ. షక్ీభమైన ఩రణాలుక్, శిక్షణ, ఩రజలలో షరైన అఴగహసన దావరహ వి఩తు
ఉదాసయణక్ు, తృహఠళహలలు, ఆషుతురలు, ఇతయ ఩రబుతవ భౌలిక్ షద఼తృహమాలు తురిూశ్ ఩రభాణాలు తృహటంచాలి . ఉతు రహఖ్ండలో షహామక్
కహయయక్ీభాలు షకహలంలో చే఩ట్ లేక్తృో ఴడాతుకూ భుఖ్య కహయణం ఫలశీన భౌలిక్ షద఼తృహమాలే . రకడుల, తృహఠళహలలు, ఆరకగయ షంయక్షణ,
విద఼యచఛకూు; భుఖ్య, తుతాయఴషయ ఴష఼ుఴపల తులవక్ు షరైన ఴషతి లేక్తృో ఴడం, షంక్ోబ షభమాలోల శ్రఘరగతిన భానఴశిత షహామం
(Humanitarian aid) అందక్తృో ఴడం. అంద఼క్ు షకహలంలో ఴనయుల వతక్యణ, లహటతు లంటనే తురైూశిత తృహరంతాలక్ు తయలించడం,
వితుయోగించేంత ఴయక్ు బదరంగహ దాచి఩ెట్డం జయగహలి. ఇది షరైన ఴూయసం. షంక్ోబ షభమాలోల భన యక్షణ దఱాలు అందిషు ఼ని వతఴలు
అమోఘం. లహటకూ భనమ఩పుడఽ యుణ఩డు ఉంటాం. వీటతోతృహటు రడ కహీస్, ముతువెఫ్, ఩ర఩ంచ ఆహాయ, ఆరకగయ షంషి లు ఆక్స్తౄహమ్
అందిషు ఼ని వతఴలు క్ూడా ళహలఘతూమం. ఫడా తృహరిళహీమిక్ షంషి లు, షవచఛంద షంషి లు, ఩రజలు ఴయకూుగతంగహ షహామం అందిషు ఼నాియు.
కైందర, రహశరట ఩రబుతావల భాగసహవభయం భాతరం ఆశించిన రగతిలో లేద఼ .
క యఴడున షభనవమం:
తృౌయ యక్షణ (Civil defence) ఴయఴషి ఏరహుటైన఩ుటకీ అది ఩రజలక్ు తగిన అఴగహసన క్లిుంచడంలో, శిక్షణతుఴవడంలో
విజమఴంతమైనటు
ల క్తు఩఺ంచడం లేద఼. షంక్ోబ షభమంలో తాన఼ ఎలా షుందించాలనే విశమంలో షగటు తృౌయుతుకూ తగిన శిక్షణ లేద఼.
తృహఠళహల సహియలో వి఩తు

ు తుయవసణ తృహఠహయంవంగహ చేరిేన఩ుటకీ , ఫో ధనలో దాతుకూ తగిన తృహరధానయత క యఴడుంది . దీతుకూతోడు కైందర, రహష్హ్రల
భధయ షరైన షభనవమం లేద఼. విధవంషక్ చయయల తులహయణలో భాగంగహ జాతీమ ఉగీ లహద తులహయణ కైందరం (National counter
terrorism) ఏరహుటు విశమంలో షభాఖ్య షఽఫరిు దెఫబతింటుందనే తునాదంతో ఩రతి఩క్ాలు అధికహయంలో ఉని రహష్హ్రల భుఖ్యభంతురలు
వితేని అతేతృహరమాలు లలిఫుచేడం విచాయక్యం. దీతుకూ క ంత ఴయక్ు మీడుమా మితిమీరిన షుందన క్ూడా కహయణం. ఈ షంషి లు లహట
62
రైటంగ్ కోషం ఩రతి అంళహతుి విలహదాషుదంగహ భారిే గకయంతలు క ండంతలుగహ చేషు ఼ంటాయ . వి఩తు
ు తుయవసణ షరిగహ లేక్తృో తే
దేవబదరతక్ు విఘాతం క్లుగుతుంది . అది భన ఉతుకూకై ఩రభాదం. విభేదాలు ఩క్ోన ఩ెట్ షంఘటతంగహ షుందించిన఩పుడే వి఩తు
ు
తులహయణ, వి఩తు
ు షంబవివతు ఉ఩వభన చయయలు, షకహలంలో షహామం, ఩పనరహలహషం వీలఴపతుంది . అదే జాతీమ బదరత (National
security).
Sample objective bits త౅) ఴయదలు
ళ఺) తేతృహన఼
1. వి఩తు
ు అంటే?
డి) ఩్ైఴతూి
ఎ) ఩రభాదకయ షంఘటన
Answer : డి
త౅) తృహరణనశ్ ం కయౌి ంచ్చది
ళ఺) ఆళ఺ు నశ్ ం కయౌి ంచ్చది

5. కూంది లహటలో ఩రక్ాతి లై఩రగతయం కహతుది -
ఎ) కయుఴప
Answer : డి
త౅) ఴయదలు
ళ఺) అంటురహయధ఼లు
2. కూంది లహటలో ఫలశీనతక్ు దారి తీవత అంవం?
డి) బూకం఩ం
ఎ) తృహరంతం
Answer : ళ఺
త౅) జనాఫా ఩్యుగుదల
ళ఺) ఩ట్ ణీకయణ

6. వి఩తు
ు లు షంబవించడాతుకూ కహయణం ఏమిట?
ఎ) భానఴ కహయయకలాతృహలు
Answer : డి
త౅) ఩మహయఴయణం క్షీణంచడం
ళ఺) ఎ, త౅
3. వి఩తు
ు తుయవసణలో అంతరహభగం -
డి) ఏదీకహద఼
ఎ) షంళ఺దధత
Answer : ళ఺
త౅) ఉ఩వభనం
ళ఺) ఩పనమహరహషం
7. వి఩తు
ు లక్ు షంఫంధించి కూంది లహటలో షరైంది.
ఎ) య౐఩తే
ు లన఼ తురహమథంచఴచ఼ే
Answer : డి
త౅) య౐఩తే
ు ద఼శుయౌతాలన఼ తగథించఴచ఼ే
ళ఺) య౐఩తే
ు లన఼ ఎద఼మోుఴచ఼ే
డి) య౐఩తే
ు లన఼ ఊఴించఴచ఼ే
4. కూంది లహటలో షసజ వి఩తు
ు - Answer : త౅
ఎ) కయుఴప
63
8. బూక్ంతృహలు, తుతృహన఼లు, ష఼నామీలు, అగిి఩యవత డి) అగథి఩యవతాలు
ఉదేభదనాలు, ఴయదలు, క ండచరిమలు విరిగి఩డటం, క్యుఴప Answer : త౅
ఴంటవి ఏ యక్మైన వి఩తు

ు లు?
ఎ) షసజ 12.దేవంలో తుతృహన఼లక్ు గుయయయయ తృహరంతం ఎంత ళహతం?
త౅) భానఴతుమథమత ఎ) 6 ఱహతం
ళ఺) ఎ, త౅ త౅) 12 ఱహతం
డి) మెండఽ కహద఼ ళ఺) 8 ఱహతం
Answer : ఎ డి) 14 ఱహతం
Answer : ళ఺
9. రకడుు, అగిి ఩రభాదాలు, లహతాఴయణ కహలుశయం, అనాఴాఴ఺్,
యసహమన విసో ఫటనాలు, ముదాధలు, తృౌయ షంఘయాణ ముదల ైనవి 13. ఇండుమాలో ఎతుి మిలిమన్స శెకహ్యల బూభాగం ఴయదలక్ు
ఏ యక్మైన వి఩తు
ు లు? గుయఴపతుంది?
ఎ) షసజ ఎ) 20
త౅) భానఴతుమథమత త౅) 40
ళ఺) ఎ, త౅ ళ఺) 60
డి) మెండఽ కహద఼ డి) 50
Answer : త౅ Answer : త౅
10. ఇండుమాలో ఎంత ళహతం బూ భాగం బూక్ంతృహలక్ు 14. ఏ షంఴత్యంలో వి఩తు

ు తుయవసణ చట్ ం చేళహయు?
గుయఴపతుంది? ఎ) 2005
ఎ) 58 ఱహతం త౅) 2003
త౅) 56 ఱహతం ళ఺) 2004
ళ఺) 70ఱహతం డి) 2001
డి) 68 ఱహతం Answer : ఎ
Answer : ఎ
15. ‘జాతీమ వి఩తు

ు తుయవసణ త౅లుల’న఼ భాయత తృహయల మంటు
11.భనదేవంలో 12 ళహతం బూభాగం ఏ వి఩తు

ు క్ు గుయఴపతుంది? ఎ఩పుడు ఆమోదించింది?
ఎ) తేతృహన఼లు ఎ) 2005, డిళ్ంఫయు 14
త౅) ఴయదలు త౅) 2005, డిళ్ంఫయు 18
ళ఺) బూకంతృహలు ళ఺) 2005, డిళ్ంఫయు 23
64
డి) 2005, డిళ్ంఫయు 12 త౅) SDMA
Answer : డి ళ఺) NIDM
16. ఏ తేదీన శిందఽ భహాషభుదరంలో ష఼నామీ షంబవించి Answer : డి
దేవంలో 10 లేల భంది చతుతృో మాయు?
ఎ) 26.12.2007 20. NDMAన఼ విషు రించండు?
త౅) 26.12.2006 ఎ) National Disaster Management Association
ళ఺) 26.12.2004 త౅) National Disaster Management Authority
డి) 26.12.2005 ళ఺) National Disaster Management Agency
Answer : ళ఺ డి) National Department Management Authority
Answer : త౅
17. ఏ తేదీన గుజరహత్లోతు బుజ్, క్చ్లో బూక్ం఩ం షంబవించి
10 లేల భంది ఩ెైగహనే చతుతృో మాయు? 21. దేవంలోతు రహష్హ్రలు, కైందరతృహలిత తృహరంతాలోల ఎతుి వి఩తు
ు లక్ు
ఎ) 26.01.2001 గుయఴపతునాియ?
త౅) 26.01.2003 ఎ) 28
ళ఺) 26.01.2000 త౅) 25
డి) 26.01.2002 ళ఺)30
Answer : ఎ డి) 22
Answer : త౅
18. ఑రిసహ్లో 9 లేల భంది భయణాతుకూ కహయణమైన షఽ఩ర్
వెైకల ోన్స షంబవించిన షంఴత్యం, తేదీ - 22. 1980-2010 భధయకహలంలో ఩రక్ాతి వ఺దధ వి఩తు
ు ల ఴలల
ఎ) 29.10.1998 దేవంలో ఎంత భంది భయణించాయు?
త౅) 29.10.2000 ఎ) 1,23,039
ళ఺) 29.10.1999 త౅) 1,43,039
డి) 29.10.1997 ళ఺) 1,13,039
Answer : ళ఺ డి) 1,63,039
Answer : త౅
19. National Diaster Management Act, 2005 ఩రకహయం
ఏయుడున షంషి లు- 23. భాయత ముతు ం తీయరైఖ్లో(7517 కూ.మీ) ఎంత తృ డఴపనా
ఎ) NDMA తుతృహన఼లక్ు గుయయయయ అఴకహవం ఉంది?
65
ఎ) 6700 ఎ) తురహయణ
త౅) 5100 త౅) షంళ఺దధత
ళ఺) 5700 ళ఺) ఉ఩వభనం
డి) 6100 డి) ఩్ైఴతూి
Answer : ళ఺ Answer : డి
24. అంతరహాతీమ వి఩తు

ు తులహయణ దళహఫూ ంగహ ఐక్యరహజయషమితి ఏ 28. Disaster అనే ఩దం ఏ భాశ న఼ంచి ఴచిేంది?
దళహఫాూతుి ఩రక్టంచింది? ఎ) జయమన్స
ఎ) 1995-2005 త౅) ప్రంచ్
త౅) 2000-2010 ళ఺) జ఩తూస్
ళ఺)1980-1990 డి) గీక

ీ ు
డి)1990-2000 Answer : త౅
Answer : డి
29. Disaster అంటే?
25. అంధర఩రదేశ్లో ఏ షంఴత్యంలో భారగ తుతృహన఼ షంబవించి లేల ఎ) ఩రభాదం
భంది భయణాతుకూ కహయణమైంది? త౅) ద఼శ్ నక్షతరం
ఎ)1987 ళ఺) భంచి నక్షతరం
త౅) 1977 డి) ఏదీకహద఼
ళ఺)1967 Answer : త౅
డి) 2007
Answer : త౅ 30. వి఩తు

ు ఩రధానంగహ దేతు఩ెై ఆధాయ఩డు ఉంటుంది?
ఎ) రై఩మీతయం (Hazard)
26. కూంది లహటలో భానఴ కహయక్ వి఩తు

ు ఏది? త౅) ఫేదయత (Vulnerability)
ఎ) బూకం఩ం ళ఺) సహభయిాం (Capacity)
త౅) ష఼నాభూ డి) ఩్ైఴతూి
ళ఺) ఫాంఫు దాడెలు Answer : :డి
Answer : ళ఺ 31. లై఩రగతయం (Hazard) అంటే?
ఎ) ఩రభాదం కయౌి ంచగల షసజ షంఘటన
27. వి఩తు
ు తుయవసణలో భాగహలు - త౅) ఩రభాదం కయౌి ంచగల భానఴ కహయయకలా఩ం
66
ళ఺) ఩్ై మెండఽ డి) ఏదీకహద఼
డి) ఏదీకహద఼ Answer : ఎ
Answer : ళ఺
36. కూంది లహటలో భేదయత (Vulnerability)఩ెైఅధాయ఩డతు అంవం?
32. Hazard అనేది ఏ భాష్హ ఩దం? ఎ) ఆమథిక ఩మథళి తి

఺
ఎ) జయమన్స త౅) ఴమష఼
త౅) ప్రంచ్ ళ఺) ఩ేదమథకం
ళ఺) జ఩తూస్ డి) ఏదీకహద఼
డి) గీక
ీ ు Answer : డి
Answer : త౅
37. వి఩తు
ు తుయవసణ ఎ఩పుడు చే఩ట్ ఴచ఼ే?
33. కూంది లహటలో భౌగకలుక్ షంఫంధ వి఩తు

ు (geological ఎ) య౐఩తే
ు కు భుంద఼
hazard) కహతుది ఏది? త౅) య౐఩తే

ు షభమంలో
ఎ) బూకం఩ం ళ఺) య౐఩తే

ు తమహవత
త౅) కయుఴప డి) ఩్ైఴతూి
ళ఺) అంటురహయధ఼లు Answer : డి
డి) అగథి఩యవతాలు
Answer : ళ఺ 38.఩రథభ షుందక్ులు అంటే?
ు కు లోనభయయరహయు
34. కూంది లహటలో జీఴషంఫంధ వి఩తు

ు - త౅) య౐఩తే
ు కు తక్షణబే షుందించ్చరహయు
ఎ) అంటురహయధ఼లు ళ఺) ఉ఩వ భనం క యౌి ంచ్చరహయు
త౅) ఆహాయం కలుల఺తం అఴడం డి)఩్ైఴతూి
ళ఺) జంతేఴపల న఼ంచి రహయధ఼ల రహయ఩఺ు Answer : డి
Answer : డి 39. ‘జాతీమ వి఩తు

ు తుయవసణ చట్ ం ఎ఩ుట న఼ంచి అభలోలకూ
ఴచిేంది?
35. భేదయత (Vulnerability) అంటే? ఎ) 2005, డిళ్ంఫయు 14
ు కు గుయభయయ ఩మథళి తి
఺ త౅) 2005, డిళ్ంఫయు 18
ు న఼ ఎద఼మకునే ఩మథళి తి
఺ ళ఺) 2005, డిళ్ంఫయు 23
ు మహతు ఩మథళి తి
఺ డి) 2005, డిళ్ంఫయు 12
67
Answer : ళ఺ 44. జాతీమ వి఩తు

ు తుయవసణ అథారిటీ అధయక్షుడు ఎఴయు?
ఎ) స ంభతిర
40. క్భూయతుటీ అంటే? త౅) ఩రధానభంతిర
ఎ) ఑క ఩రదచవంలో తుఴళ఺ంచ్చరహయు ళ఺) కవత౅నట్ కహయయదమథి
త౅) సహితుకంగహ గుమథుం఩ప ఉండచరహయు డి) స ం కహయయదమథి
ళ఺) ఑కవ జీఴన య౐ధానం కయౌగథనరహయు Answer : త౅
Answer : డి 45. ఩ర఩ంచ వి఩తు

ు తులేదిక్న఼ ఎఴయు తమాయు చేసు హయు?
ఎ) ఩ర఩ంచ ఫాయంక్
41. కూందిసి హయలో వి఩తు

ు తుయవసణ చే఩టే్ లహయు? త౅) ఐకయమహజయ షభుతి
ఎ) జిలాే కల క్ర్ట ళ఺) అంతమహితీమ దరఴయ తుధి
త౅) సహితుక ఩రబుతవం డి) మెడ్సకహీస్, మెడ్సకిళ

ీ ్ంట్
ళ఺) ఎమ్ఈరో Answer : డి
డి) ఎమ్఩఻డీరో
Answer : త౅ 46. జాతీమ వి఩తు

ు తుయవసణ షంషి తృహత఩తయు?
ఎ) జ్తీమ య౐఩తే
ు తుయవసణ కవందరం
42. జిలాల వి఩తు

ు తుయవసణ అథారిటీ చెైర్఩య్న్స? త౅) నేశనల్ ళ్ంటర్ట పర్ట డిజ్ష్ ర్ట ష్ డీస్
ఎ) జిలాే కల క్ర్ట ళ఺) జ్తీమ య౐఩తే

ు తుయవసణ షంషి
త౅) బేమర్ట డి) నేశనల్ ళ్ంటర్ట పర్ట డిజ్ష్ ర్ట బేనేజ్బంట్
ళ఺) ఎళ఻ు Answer : డి
డి) జెడీు చ్ెైయమన్స
Answer : ఎ 47. వ఺డర్(SIDR) అనే తుతృహన఼ ఫంగహలదేశ్న఼ తాకూన
షంఴత్యం?
43.రహశరట వి఩తు
ు తుయవసణ అథారిటీ అధయక్షుడు? ఎ) 2006
ఎ) ఛీఫ్ ళ్కట
ీ మీ త౅) 2005
త౅) భుఖయభంతిర ళ఺) 2008
ళ఺) స ంభతిర డి) 2007
డి) గఴయిర్ట Answer : డి
Answer : త౅
48. లాతూర్లో బూక్ం఩ం షంబంవించిన షంఴత్యం?
68
ఎ) 1993 ఎ) ఫాయత రహతాఴయణ య౐ఫాగం
త౅) 1994 త౅) ఫాయత ఴయఴసహమ భంతిరతవ ఱహఖ
ళ఺) 1995 ళ఺) స ం భంతిరతవ ఱహఖ
డి) 1990 డి) ఫాయత జల కభూశన్స
Answer : ఎ Answer : ళ఺
49. డుజాష్ ర్ తృో ర న్సనస్ అంటే? 53. భాయత్లో క్యుఴపక్ు ఫాధయత ఴశించేది (నోడల్ ఎజతూ్) ఏది?
ు లు షంబయ౐ంచిన తృహరంతం ఎ) ఫాయత రహతాఴయణ య౐ఫాగం
ు లకు ఩రఫాయ౐తభభయయ తృహరంతం త౅) ఫాయత ఴయఴసహమ భంతిరతవ ఱహఖ
ు లు తురహమథంచిన తృహరంతం ళ఺) స ం భంతిరతవ ఱహఖ
డి) ఏదీకహద఼ డి) ఫాయత జల కభూశన్స
Answer : త౅ Answer : త౅
50. భోతృహల్ గహయస్ ద఼యఘటనలో లలుఴడున విశలహముఴప ఏది? 54.భాయత్లో ష఼నామీలక్ు షంఫంధించి నోడల్ ఎజతూ్ఏది?
ఎ) భుథెైల్ ఐసఫ కొలలే ట్ ఎ) ఫాయత రహతాఴయణ య౐ఫాగం
త౅) నైటర రటరయౌన్స త౅) భుతుళ఻్ ర ఆఫ్ ఎర్టత ళ్నై్స్
ళ఺) భుథెైల్ ఐసఫ ళ్ైనేట్ ళ఺) స ం భంతిరతవ ఱహఖ
డి) కహమహబకీ్ భుథెైల్ డి) ఫాయత జల కభూశన్స
Answer : ళ఺ Answer : త౅
51. జతృహన్సలోతు శిరకఴ఺భా నగయం఩ెై అమరికహ అణుఫాంఫుతో ు లన఼ ఎద఼రొోనే భరహీలు -

55. కూందిలహటలో వి఩తు
ఎ఩పుడు దాడు చేవ఺ంది? ఎ) దీయక

ఘ హయౌక ఩రణాయ౎క కయౌగథ ఉండటం
ఎ) 1945 ఆగష఼్ 6 త౅) య౐఩తే

ు లకు కహయణభభయయ కహయయకలాతృహలు తగథించడం
త౅) 1945 జుల ై 9 ళ఺) య౐఩తే

ు షంబయ౐ంచ్చ తృహరంతాలోే యక్షణ దయాలన఼ ఏమహుటు
ళ఺) 1945 ఆగష఼్ 1 చ్చష఼కోఴడం
డి) 1945 జుల ై 6 డి) ఩్ైఴతూి
Answer : ఎ Answer : డి
52. సహధాయణంగహ షసజ వి఩తు

ు లక్ు ఫాధయత ఴశించేది (నోడల్ 56. వి఩తు
ు ల ఩రభాఴం కూంది లహటలో లేట఩ెై ఉంటుంది?
ఎజతూ్) ఏది? ఎ) షసజ, ఫౌతిక ఴనయులు
69
త౅) భానఴ ఴనయులు Answer : ఎ
ళ఺) ఆమథిక ఴయఴషి
డి) ఩్ఴ
ై తూి 60. భాయత జల క్మీశన్స కూంది లహటలో లేటకూ నోడల్ ఏజతూ్గహ
Answer : డి ఴయఴసరిషు ఼ంది?
ఎ) తేతృహన఼
57. కూంది లహటలో భానఴపడు ఩రతయక్ష చయయ, అతుి వి఩తు

ు ల క్ంటే త౅) ష఼నాభూ
విధవంషమైంది ఏది? ళ఺) ఴయదలు
ఎ) అణు య౐సఫ ఫటనం డి) బూకం఩ం
త౅) ఉగీరహదం Answer : ళ఺
ళ఺) అంటురహయధ఼లు
డి) బూతృహతాలు 61. ఆరకగయ భంతిరతవ ళహఖ్(Ministry of Health) కూంది లహటలో
Answer : త౅ దేతుకూ ఫాధయత ఴశిషు ఼ంది?
ఎ) యసహమన య౐సఫ ఫటనాలు
58. తెసర్లో కోవ఻ నదికూ ఴయదలు షంబవించిన షంఴత్యం? త౅) మెైలలవ ఩రభాదాలు
ఎ) 2002 ళ఺) జీఴ షంఫంధబైన య౐఩తే

ు లు
త౅) 2004 డి) షసజ య౐఩తే

ు లు
ళ఺) 2008 Answer : ళ఺
డి) 2005
Answer : : ళ఺ 62. IMD అంటే?
ఎ) India Metallurgical Department
59. లాండవెల డ్(క

ల ండ చరిమలు), అఴలాంచెస్(భంచ఼ త౅) International Meteorological Department
చరిమలు) వి఩తు
ు లక్ు ఫాధయత ఴశించేది? ళ఺) India Monopoly Department
ఎ) జియోలాజికల్ షమవవ ఆఫ్ ఇండిమా డి) India Meteorological Department
త౅) ఫాయత జల కభూశన్స Answer : డి
ళ఺) గాస ఴయఴహామహల భంతిరతవ ఱహఖ
డి) భుతుళ఻్ ర ఆఫ్ ఎర్టత ళ్నై్స్
70
ఆమథధక షమవవ అంటే ఏభుటీ?
ఆమథధక షమవవ అంటే ఫడెిట్ షభారేఱహల షభమంలో తృహయే బంట్ ఉబమషబలోే ఩రదమథించఫడచ ఑క రహమథషక ఩తరం. ఩రతి షంఴత్యం మెైలలవ
ఫడెిట్ ఩రరేవ఩్ట్ న
ి తమహవత కవందర ఫడెిట్ ఩రరేవ఩్ట్డాతుకి భుంద఼ దచవ ఆమథధక భంతి దీతుతు ఩రరేవ఩్డతాయు. ఇది కవందర ఆమథధక
భంతిరతవఱహఖకు షంఫంధించిన రహమథషక తురేదిక. ఇది 12 నలల (ఆమథధక షంఴత్యం) కహలంలో ఫాయత ఆమథధక ఴయఴషి లో జమథగథన అభిఴాదిధ
కహయయకీభాలన఼ ఩యయరేక్షిషు ఼ంది. ఈ తురేదిక అతుి ఩రధాన అభిఴాదిధ కహయయకీభాల ళ఺ితిగతేలన఼ య౐ఴమథంచి, ఩రబుతావలు అన఼షమథషు ఼ని
య౐ధాన఩యబైన అంఱహలన఼ ఉటంకించి ఆమథధకఴయఴషి ఴచ఼ేతగుిల సహిభలన఼ తెలు఩పతేంది. దచవ ఆమథధక ళ఺ితిగతేల఩్ై షభాచ్ామహతుి ఈ
షమవవ దావమహ ఆమన షభికులకు య౐ఴమథసు హయు. ఫడెిట్ తీయుతెన఼ిలన఼ ఈ షమవవ దావమహ అంచనా రేయొచేతు ఆమథధక యంగ తు఩పణులు
అభితృహరమం. ఈ షమవవ ఆమథిక ఴయఴషి ఴాదిధకి ఉని ఩రతిఫంధకహలన఼ క౅డా తెయౌమజవషు ఼ంది. షవలు కహలాతుకి ఩రబుతవం తీష఼కుని
య౐ధాన఩యబైన తుయణమాలతో తృహటు, ఆమథధక ఴాదిధకి కహయకబైన ఩రధాన అభిఴాదిధ కహయయకీభాల భూద ఩రదయిన ఎంత భాతరం ఉందయ ఈ షమవవ
దావమహ తెలుష఼ుంది. ఈ షమవవ దచవం యొకు య౐ఴయణాతమక షఽ

ి ల ఆమథిక ఩తుతీయు తెలు఩పతేంది.
ఈ షమవవ అతుి ఆమథధక అంఱహలన఼ య౐ఴయణాతమకంగహ గణాంక డచటాలో తెయౌమజవషు ఼ంది. ఈ తురేదికలో ఈ కింది య౐శమాల గుమథంచి ఩ూమథు
షభాచ్ామహతుి అందిషు ఼ంది. 1. ఫాయతదచవ ఆయధక ఩తుతీయు 2. షరహళైే, తృహలళ఻ ఩రతిషుందనలు, కుే఩ు ంగహ భధయషధ ఩తుతీయు 3. ప఺షుల్
య౐ధానం భమథము దరఴయ తుయవసణ 4. ఆమథధక భధయఴమథుతవభు భమథము భామెుటు

ే తృహతర 5. ఫాసయ యంగం, చ్ెయౌేం఩పలు షంతేలనం,
రహణజయం 6. ఴయఴసహమం, తృహమథఱహీభుక అభిఴాదిధ భమథము ళేఴల యంగం 7. వకిు, భౌయౌక షద఼తృహమాలు భమథము షభాచ్ాయ 8. భానఴ
అభిఴాదిధ, రహతాఴయణ భాయుు భమథము ఩రజ్ కహయయకీభాలు 9. ఫాయతదచవం యొకు గోేఫల్ ఎకహనభూ ఈ ఆమథధక షమవవ దావమహ దచవం యొకు
గత ఏడాది ఩తుతీయుతో తృహటు మహఫో భయ మోజులోే దచతు఩్ై దాల఺్ ఩్ట్ ాలనే దాతు గుమథంచి చ్ె఩ేు మథతృఫ ర్ట్ గహ చ్ె఩ుఴచ఼ే. దచవంలో భౌయౌక
ఴషతేలన఼ అభిఴాదిధ చ్చమడాతుకి అతుి ఏభయ యంగహలోే ఎలాంటి చయయలు తీష఼కోరహలనేది షఽచిష఼ుంది. ఫాయత ఆమథిక ఴయఴషి అభిఴాదిధ఩్ై
ఆషకిు ఉని ఆమథికరేతులు, య౐ధాన య౐ఱలేశకులు, రహయతృహయ అఫాయషకులు, ఩రబుతవ షంషి లు, య౐దాయయుిలు, ఩మథఱోధకులు, భూడిమాకు ఈ
ఆమథధక షమవవ ఩తరం ఎంతగహనో ఉ఩యోగకయంగహ ఉంటుంది.
ల క్: గకలఫల్ కడ
10 డిళ్ంఫర్ట 2014న 2015 అఴపటు ీ ుట్ క్ండీశన్స్ శ్రమథషకతో ఑క తురేదికన఼ భూడి య౐డెదల చ్చళ఺ంది . ఈ తురేదిక
఩రకహయం, ఫాయత ఆమీూకఴయఴషి 2015లో 5 న఼ంచి 6 ఱహతం ఴాదిధ చ్ెందన఼ందతు అంచనా రేమడంతోతృహటు 2015లో ఴాదిధ
రేగం఩్యగన఼ందతు అంచనా రేళ఺ంది .
భూడీ ఩రకహయం , భామథే 2015 తో భుగథమన఼ని ఩రషు ఼త ఆమథిక షంఴత్యంలో ఆమథిక ఴాదిధ 5.4-5.9 ఱహతం భధయ ఉంటుందతు ,
ఴాదిధ అంతకుభుంద఼ మెండె ఴయుష ఆమథిక షంఴత్మహలోే కంటే తగథిందతు అంచనా రేళ఺ంది .
71
తులేదిక్ భుఖ్ాయంళహలు:
“ ఫాయత ఆమథిక ఴయఴషి 5 ఱహతం ఩్యుగుతేందతు అంచనా భమథము ఆమథధక ఴయఴషి లో ఫలబైన GDP ఩్యుగుదల ఉంటుందతు అది
2015 లో 5 న఼ంచి 6 ఱహతం ఉండన఼ందతు అంచనారేళ఺ంది .
“ య౐చిేనిబైన ఴాదిధ కయౌగథన మూమోజోన్స భమథము జతృహన్స తోతృహటు షతభతభఴపతేని చ్ెైతూస్ ఆమథిక ఴయఴషి ఫారహలు న఼ండి
యక్షణ కయౌగథన ఑క ఫలబైన దచశ్రమ గథమహకి భమథము య౐భినిబైన ఎగుభతి భామెుటే న఼ంచి లత౅ూ తృ ంది సహభయధాం ఫాయత ఆమీూ క
ఴయఴషి కయౌగథ ఉంది.
“ ఩ర఩ంచ ఴష఼ుధయల ఩తనం , ఫాయతదచవంలో దరరోయలబణం తగి టాతుకి షహామం చ్చషు ఼ంది భమథము ఉతృహధి భమథము ఫాయతదచవం
యొకు య౐తుయోగం ఩్యుగుతేందతు అంచనా.
“ ఫాయత కహమకుమవట్ ఴయఴషి , తమామీ షఽచించ్చ తవయణం యొకు ఖాతా న బయుగెైన నగద఼ ఩రరహహాలు చఽష఼ుంది .
“ అంతమహితీమంగహ భుడి చభుయు ధయలు లో కోభలతవం ఩రబుతవం఩్ైన఼ని షత౅్డీ ఑తిు డి తగథించి , టరకు భమథము చిలే య
దరరోయలబణం ఫసుళ షంఴత్మహల అలాుతుకి చ్చయుకోన఼ంది
72
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ=Ú
1. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ Jaè=$kú „Hõ=∂Å∞ – K«\ÏìÅ∞ :
~å*ÏºOQÆO J#QÍ XHõ ^ÕâO◊ Ö’x Ñ „ [¨ Å∞, áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO áê\ÕKÕ J`«∞º#fl`«
xÜ«∂=o K«@=ì Ú. á„ ê^äq
Œ ∞Hõ âßã¨#O ÖË^• =∞øoHõ âßã¨#O.
~å*ÏºOQÆO J<Õk Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO QÆ∞iOz Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi qÉèÏQÍÅ∞ QÆ∞iOz, Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi Ñ¨xf~°∞ QÆ∞iOz,
Ñ
„ É¨ ∞íè `«fi ÅH∆ÍºÅ QÆ∞iOz `≥eÑ ¿ J`«∞º#fl`« K«@Oì . ~å*ÏºOQÆ=Ú J<Õ ÉèÏ=##∞ Ñ „ Ñ ¨ O¨ K«=ÚÖ’ "≥Ú^Œ\˜
™êiQÍ Ji™êì\˜HõÖò „ÑüáêkOKå~°∞. ~å[hux „w‰õΩÅ∞, âß„ã‘ÎÜ«∞OQÍ J^èŒºÜ«∞#O KÕ™ê~°∞.
Ñ
„ Ñ¨ O¨ K«=ÚÖ’ Ñ „ Ñ
„¨ ^
¨ =
Œè ÚQÍ ~å*ÏºOQÆ K«@Oì QÍ a „ \˜+π ~å*ÏºOQÆ=Ú#∞ Jaè=i‚™êÎ~∞° . Ñ „ Ñ
¨ O¨ K«=ÚÖ’
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ ed`« ~å*ÏºOQÆ=ÚQÍ J"≥∞iHÍ ~å*ÏºOQÆ=Ú#∞ ¿Ñ~˘¯O\Ï~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊=ÚÖ’
Ñ
„ Ñ
„¨ ^ ¨ =
Œè ∞=ÚQÍ ~å*ÏºOQÆ K«@Oì QÍ ~Ô QÆ∞ºÖË\O˜ Q∑ PH±ì 1773x Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~°∞. 1600 #∞O_èç 1947
=~°‰Ωõ QÆÅ ã¨∞n~°… ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ K«i`„ # « ∞ B.C. ~å=`ü J<Õ K«i`„ H« Í~°∞_»∞ P~°∞ ^ŒâÅ◊ ∞QÍ qÉèl í Oz
J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« =K«∞Û#x Ñ ¿ ~˘¯<åfl_∞» .
"≥Ú^Œ\˜ ^Œâ◊ 1600–1773 =~°‰Ωõ :
1773 Ö’Ñ¨Ù East India Company ÉèÏ~°`^« âÕ =
◊ ÚÖ’ =¸_»∞ ~å„ëêìÅ∞ J#QÍ ÉÏOÉË, =∞„^•ã¨∞,
ÉˇOQÍÖòÅ#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑ Ã h áêÅ#Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jqhux
"≥eH˜ fÜ«∞_®xH˜ a
„ \˜+π Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO xÜ«∞q∞Oz# ~°ÇÏ¨ ã¨º Hõq∞\˜x J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ [~°flÖò |∞~üQÀ~ÚOQ∑.
~Ô O_»= ^Œâ◊ 1773–1858 :
1773 K« @ ì O Dãπ ì WO_ç Ü « ∂ Hõ O Ã Ñ h HÍ~° º Hõ Ö ÏáêÅ#∞ „ H õ = ∞|^Œ ú O KÕ Ü « ∞ _®xH˜
~°∂á⁄OkOz# "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ K«@Oì QÍ nxx Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~°∞. D K«\Ïìx J#∞ãïOz a „ \˜+π Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO
Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑÃ hH˜ ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ 20 ãÖ=`«~û åÅ áê@∞ "åºáê~°O KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#x J#∞=∞u
=∞OE~°∞ KÕãO≤ k. D K«\Ïìxfl J#∞ãïOz ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ ÑïáêÅ##∞ Hˆ O„nHõ$`«O KÕÜ∞« _®xH˜
=∞„^•ãπ, ÉÁOÉÏ~Ú ~Ô O_»∞ ~å„ëêìÅ#∞ ÉˇOQÍÖò ~å„+ì̈ ÑïkèÖ’H˜ `≥KåÛ~∞° . D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÉˇOQÍÖò
QÆ=~°fl~ü [#~°ÖQò Í =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° .
<À\ò : "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ ÉˇOQÍÖò QÆ=~°fl~ü [~°flÖò "å~°<£ Ç
¿ Ïã≤Oì Q∑.û
D K«\Ïìxfl J#∞ãïOz ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ ™êiQÍ HõÅHõ`åÎÖ’x áÈ~üì qeÜ«∞"£∞Ö’
XHõ L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åxfl J#QÍ ã¨∞Ñ
„ "‘ ∞£ HÀ~°∞#
ì ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ã¨∞Ñ
„ "
‘ ∞£ HÀ~°∞Öì ’ XHõ Ñ
„ ^
¨ •è #
<åºÜ«∞=¸iÎ, =ÚQÆ∞~æ ∞° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ LO\Ï~°∞.
<À\ò : ã¨∞Ñ
„ "
‘ ∞£ HÀ~°∞Öì ’x Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ (`˘e) ã¨~ü Ze*ÏxO¿Ñ
1
1
1774 Ñ≤\ûò WO_çÜ∂« K«@Oì :

1773 ~Ô QÆ∞ºÖË\O˜ Q∑ K«@Oì Ö’x Ö’áêÅ#∞ ã¨=iOKÕO^Œ∞‰õΩ D K«@Oì U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»"∞≥ #
ÿ k.
<À\ò : a „ \˜+π Ñ
„ ^
¨ •è xfl ã¨~ü qeÜ«∞"£∞ Ñ≤\ûò D K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOz J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»O =Å¡
nxx Ñ≤\ûò WO_çÜ∂ « K«@Oì JO\Ï~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÑïáêÅ<å JOâßÅ#∞ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ
qÉèl
í OKå~°∞. "≥Ú^Œ\k˜ "åºáê~° =º=Ç¨~° xÜ«∞O„`} « H˘~°‰Ωõ "Court of Director" x ~å[H©Ü∂
« Å =º=Ç¨~°}
xÜ«∞O„`}
« ‰õΩ "Board of Control" x U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
<À\ò : D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ#Ö’ `˘e™êiQÍ ^ŒfiO^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
„Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞.
1793 KåÔ~_ì £ K«@Oì :
D K«@Oì Ñ„ H¨ Í~°O a
„ \˜+π Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Dãπì WO_çÜ∂
« HõOÑ
Ã hH˜ ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ =∞~À 20 ãÖ=`«~û åÅ
áê@∞ "åºáê~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J#∞=∞ux =∞OE~°∞ KÕãO≤ k.
1813 KåÔ~_ì £ K«@Oì :
D K«@Oì ‰õÄ_® Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑÃ hH˜ 20 ãÖ=`«~û åÅ áê@∞ "åºáê~åxfl KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J#∞=∞ux
=∞OE~°∞ KÕãO≤ k. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑ Ã h "åºáê~° QÆ∞`åÎkHè Í~åxfl
~°^∞Œ Ì KÕã∂
¨ Î Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑ Ã h`À áê@∞ a „ \˜+π áœ~°∞_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ "åºáê~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J#∞=∞ux
WzÛOk. 1813 KåÔ~_ ì £ K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ `˘e™êiQÍ H„ +˜ Ü ì̈ ∞« <£ q∞+¨#s ~åHõ á„ ê~°OÉè"
í ∞≥ Oÿ k.
D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^« âÕ =
◊ ÚÖ’ q^•º "åºÑ≤HÎ̂ "åi¬HõOQÍ ÅHõ∆ ~°∂áêÜ«∞Å∞ Hˆ \Ï~ÚOzOk.
1833 KåÔ~_ì £ K«@Oì :
Wk ‰õÄ_® Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ "åºáê~åx 20 ãÖ=`«û~åÅ áê@∞ "åºáê~°O KÕã¨∞‰õΩ<Õ
J#∞=∞ux WzÛOk. a „ \˜+π Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Dã≤Oì _çÜ∂
« HõOÑ
Ã h áêÅ#Ö’ ~°∂á⁄OkOzè# K«\ÏìÅÖ’ Wk
=ÚYº"≥∞ÿ#k. D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O ÉˇOQÍÖò QÆ=~°fl~ü [#~°Öò Ñ¨^Œq ÉèÏ~°`« QÆ=~°fl~ü [#~°ÖòQÍ
=º=Ç¨ÏiOÑ¨|_»∞`«∞Ok.
<À\ò : "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ ÉèÏ~°`« QÆ=~°fl~ü [#~°Öò qeÜ«∞<£ ÉˇO\ÕQ∑.
1833 KåÔ~\
ì ò K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O Dã≤Oì _çÜ∂ « HõOÑ Ã hÑ
„ É¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚHõÅ∞ `˘e™êi
J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü [#~°Öò Ü«∞O^Œ∞ XHõ <åºÜ«∞™ê÷# ã¨É∞íè º_»∞QÍ ''ÖÏ
"≥∞O|~ü—— xÜ«∂=∞HõO KÕãO≤ k.
<À\ò : "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ <åºÜ«∞ ã¨É∞íè º_»∞ ÖÏ~ü¤ "≥∞YÖË 1833 KåÔ~_
ì £ K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^
« âÕ =
◊ ÚÖ’
`˘e™êiQÍ ''ÖÏ Hõg∞+¨<—£ — <åºÜ«∞ ãÖÑ¶∂
¨ xfl U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
2
2
<À\ò : "≥Ú^Œ\˜ ÖÏ Hõg∞+¨<£ Kè~Ô·≥ ‡<£ Lord Mechalgy

1853 KåÔ~_ì £ K«@Oì :
D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨Éèí∞`åfixˆH Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ 20
ãÖ=`«~û åÅ áê@∞ "åºáê~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O W=fiÖË^∞Œ . D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O âßã¨# x~å‡}=ÚÖ’
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ `˘e™êiQÍ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~°∞. J~Ú`Õ `«∞k x~°Ü ‚ ∞« O =∂„Ò« QÆ=~°fl~ü [#~°Ök
ò .D
K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü [#~°Öò H“xûÖò JkèHÍ~åÅ#∞ âßã¨# x~å‡} q^è∞Œ Å∞, HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ q^è∞Œ Å∞
~Ô O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ qÉèl í OKå~°∞. âßã¨# x~å‡} q^è∞Œ Å x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ âßã¨# =∞O_»e HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} q^è∞Œ Å‰õΩ
HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ =∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’ ã≤qÖò ã¨sfiÃããπ L^ÀºQÍÅ∞,
áÈ\© Ñ¨sHõÅ∆ q^è•<åxfl Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . 1853 KåÔ~_
ì £ K«\Ïìxfl J#∞ãïOz ÖÏ Hõg∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å‰õΩ
`«∞k ~°∂Ñ¨Ù W=fi_®xH˜ Hõg∞+¨#~üÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« QÍ "å~°∞ D H„ O˜ k K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞.
"≥Ú^Œ\k ˜ 1859Ö’ ã≤qÖò á„ ⁄ã‘[~ü HÀ~°∞ì áœ~° =º[º q^è•# ãÖÇ≤Ï`«O, ~Ô O_»=k 1860Ö’ WO_çÜ∞« <£
Ñ‘#Öò HÀ_£ ÉèÏ~°`« tH∆Íã¨‡$u =∞iÜ«Ú =¸_»=k 1861 H„ q ˜ ∞#Öò á„ ⁄ã‘[~ü HÀ_£ <Õ~° qKå~° q^è•#
ãÖÇ≤Ï`«=∞x U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
=¸_»= ^Œâ◊ 1858–1909 =~°‰Ωõ :
<À\ò : 1858 ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞=∂@∞#∞ Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑ Ã x ã¨H„ =
õ ∞OQÍ, ã¨=∞~°=
ú O`«OQÍ J}z
"ÕÜ∞« ÖË^<
Œ Õ L^ÕâÌ º◊ O`À a
„ \˜+π Ñ
„ É¨ ∞íè `«fiO Dãπì WO_çÜ∂ « HõOÑ Ã hx D K«@Oì J#∞ãïOz ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k.
q._ç. ã¨<å~°¯~ü 1857Ö’ ã≤áê~Ú uiQÆ∞ÉÏ@∞#∞ Ñ „ Ñ
„¨ ^
¨ = Œè ÚQÍ ÉèÏ~°`« ™êfi`«O`„ º« áÈ~å@OQÍ Jaè=i‚OKå~°∞.
D K«@Oì P^è•~°OQÍ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ a „ \˜+µ¨ ~åA Ñ „ `¨ º« Hõ∆ ÑïáêÅ# á„ ê~°OÉè=í ∞=Ù`«∞Ok. D K«\Ïìxfl
J#∞ãïOz ÉèÏ~°`« QÆ=~°fl~ü [#~°Öò J<Õ Ñ¨^Œq „a\˜+π "≥·„™ê~Ú =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~ü [#~°ÖòQÍ
=º=Ç¨ÏiOÑ¨|_»∞`«∞Ok.
<À\ò : "≥Ú^Œ\˜ a
„ \˜+π "≥™„· ê~Ú QÆ=~°fl~ü [#~°Öò ÖÏ\ò HÍxOQ∑ 1858 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«@ì Ñ
„ H¨ Í~°=Ú
ÉèÏ~°`^
« âÕ ◊ ÑïáêÅ# xÜ«∞O„`} « H˘~°‰Ωõ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ HÍºa<Õ\ò =∞O„u Ç¨ÏŸ^• QÆÅ ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~åÅ
=∞O„u ÖË^• ÉèÏ~°`« ~å[º HÍ~°º^Œi≈ J<Õ #∂`«# Ñ¨^q Œ x ã¨$+≤Oì zOk. D Ñ¨^qŒ 15 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ QÆÅ
WO_çÜ∂ « H“xûÖò ã¨ÅÇ¨ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O "Õ∞~°‰Ωõ a „ \˜+π "≥™„· ê~Ú =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~ü [#~°Öò KÕ`« ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊
ÑïáêÅ# KÕ™êÎ~∞° .
<À\ò : "≥Ú@ì "≥Ú^Œ\˜ ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~åÅ =∞O„u KåÔ~ã ¡ π L_£ DÜ«∞# z=i É’~ü¤ PÑ¶π HõO\ „ ’Öò Ñ
Ã„ ã≤_O≥ \ò
1858 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«\Ïìxfl J#∞ãïOz ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÑïáêÅ# H„ =
õ ∞=Ú XHõ\˜ a
„ \˜+µ¨ ~å}˜ ~Ô O_»∞
|
„ \˜+π áê~°"
¡ ∞≥ O\ò 3) ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~å =∞O„u 4) | „ \˜+π "≥™„· êÜü∞ =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~ü [#~°Ö.ò
1861 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì :
D K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O WO_çÜ∂
« Ö’ `˘e™êiQÍ "åã¨# =∞O_»ÖÏÅ#∞ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . 1861 ÉèÏ~°`«
3
3
H“xûÖò K«@ì Ñ „ H¨ Í~°O ~å*ÏºOQÆ K«@ì x~å‡}OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ `˘e™êiQÍ ~åA, [g∞O^•~üÅ‰õΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOKå~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O áÈ~üì áÈeÜ≥∂ q^è•#O#∞ J#QÍ =º=Ç¨~åÅ∞ áêÅ<åÑ¨~O° QÍ Hˆ \Ï~ÚOÑ¨Ù
J<Õ ^•xfl `˘e™êiQÍ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. D K«@ìO 1862Ö’ HõÅHõ`åÎÖ’x áÈ~üì qeÜ«∞"£∞Ö’ `˘e™êi
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞#
ì ∞ U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
1892 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì :
D K«@Oì Ñ„ H¨ Í~°O ^ÕâO◊ Ö’x `˘e™êiQÍ ZxflHÅõ q^è•<åxfl Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ ZxflHÅõ #∞ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° .
1892 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O QÆ=~°fl~ü [#~°Öò H“xûÖòÖ’x ã¨Éèí∞ºÅ#∞ 10 #∞O_ç 16 =~°‰õΩ
ÃÑOKå~°∞.
<åÅ∞QÆ= ^Œâ◊ 1909 #∞O_ç 1935 =~°‰Ωõ 1909 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì .
<À\ò : D K«\Ïìxfl =∂ˆ~q ¡ ∞O\’ ãÖã¨¯~°} Jaè=~°a ‚ ã¨~Î ∞° . =∂ˆ~¡ ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~åÅ =∞O„u q∞O\’
a
„ \˜+π "≥™„· êÜü∞ =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~Ö° ò [#~°Öò D K«@Oì Ñ„ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’<Õ `˘e™êiQÍ =Úã≤O¡ Å‰õΩ
Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ#∞ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞.
<À\ò : 1947 ÉèÏ~°`« ™êfi`«O`„ º« K«\Ïìxfl J#∞ãïOz WO_çÜ∂
« *Ïu qÉè[í # Ñ „ H¨ Í~°O ~Ô O_»∞
^ÕâßÅ∞QÍ qÉèl
í OK«_®xH˜ D K«@" ì ∞Õ =¸ÖÏ^è•~°O. `˘e™êiQÍ =Úã≤O¡ Å‰õΩ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ xÜ≥∂[=~åæÅ#∞
ˆH\Ï~ÚOKå~°∞.
WO_çÜ∂ « *Ïu qÉè[í # Ñ „ H¨ Í~°O ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ∞QÍ qÉèl í OK«_®xH˜ D K«@" ì ∞Õ =¸ÖÏ^è•~°O.
D K«\Ïìxfl J#∞ãïOz q∞O\’ J`«x xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ Ñ≤`å=∞Ç¨ï_»x Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O
q^è•<åÅ#∞ Ñ „ "
¨ âÕ ÑÃ◊ \Ïì~∞° . 1909 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü [#~°Öò H“xûÖÖò ’x âßã¨#=∞O_»e
ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº Ñ¨^Ç Œ ¨ ~°∞ #∞O_ç 60H˜ Ñ Ã OKå~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü [#~°Öò HÍ~°º x~åfiÇ¨ÏHõ
=∞O_»eÖ’ XHõ <åºÜ«∞ ã¨É∞íè º_çQÍ ã¨`ºÕ O„^Ñ „Œ ™¨ ê^£ ã
Ã <å› J<Õ ÉèÏ~°fÜ«Ú_çx xÜ«∞q∞OK«_" » ∞≥ #
ÿ k. D
K«\Ïìxfl J#∞ãïOz Hˆ O„^Œ âßã¨#ã¨É# íè ∞ WO\˜iÜ«∞Öò ÖˇlãπÖK Ë ~« ü Jx Ñ¿ ~˘¯<åfl~∞° . D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O
Hˆ O„^Œ âßã¨#ã¨É‰íè Ωõ |_≥@ ˚ ∞#∞ K«iÛOKÕ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~°∞.
1919 ÉèÏ~°`« Ñ „ É¨ ∞íè `«fi K«@ì ã¨fi~°∂ÑÖ ÉèÏ~°`« Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ÑïáêÅ# qÉèÏQÍÅÖ’ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï}âßY
âßã¨# x~å‡} âßHõ, <åºÜ«∞ âßY LO\Ï~Ú. WOQÍ¡O_»∞Ö’ ÉèÏ~°`« ÑïáêÅ# qÉèÏQÆOÖ’ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ
âßHõÖ’ ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~°Å =∞O„u WO_çÜ∞« Öò H“xûÖò ÉèÏ~°`« Ç Ã Ï· Hõg∞+¨<£ LO\Ï~Ú. WOQÍ¡_∞» Ö’ ÉèÏ~°`«
ÑïáêÅ<å qÉèÏQÆOÖ’x âßã¨# x~å‡}âßYÖ’ „a\˜+¨µ áê~°¡"≥∞O@∞ LO@∞Ok. WOQÍ¡O_»∞Ö’ ÉèÏ~°`«
ÑïáêÅ<å qÉèÏQÆOÖ’ <åºÜ«∞âßY Ñ „ q
‘ H“xûÖò LO@∞Ok. a „ \˜+π WO_çÜ∂ « Ö’ Hˆ O„^Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiOÖ’x
HÍ~°º x~åfiÇ¨ÏHõâßYÖ’ a „ \˜+π "≥™„· êÜü∞ =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~ü [#~°Öò ÖË^• HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ =∞O_»e LO@∞Ok.
a
„ \˜+π WO_çÜ∂ « Hˆ O„^Œ Ñ „ É¨ ∞íè `«fiOÖ’x âßã¨# x~å‡}âßYÖ’ Hˆ O„^Œ âßã¨#ã¨Éíè J#QÍ kfiã¨Éíè q^è•#O
LO@∞Ok. „a\˜+π WO_çÜ«∂Ö’ ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’x <åºÜ«∞âßYÖ’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì LO@∞Ok. „a\˜+π
WO_çÜ∂ « Ö’x ~å„+ì̈ Ñ
„ É¨ ∞íè `«fiOÖ’ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï}âßYÖ’ QÆ=~°fl~ü LO\Ï~°∞. QÆ=~°fl~ü ÑïkèÖ’x ÑïáêÅ<å
4
4
JOâßÅ∞ ~Ô O_»∞ âßYÅ∞QÍ qÉèl í OK«|_ç<å~Ú. ^•xÖ’ "≥Ú^Œ\k ˜ . i[~üfiâßY ~Ô O_»=k |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù
âßYÖ’¡x JOâßÅ∞ PiúHõ âßY, ~Ô "≥#∂º âßY, Ç¨ÏŸO âßY, <åºÜ«∞âßY =∞iÜ«Ú h\˜ áê~°∞^ŒÅ âßY
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù âßYÅÖ’x JOâßÅ∞ =º=™êÜ«∞ âßY, Ñ „ *¨ Ï~ÀQÆº âßY ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞, ~À_£û \ „ Ï<£áû È~üì
D âßYÅxflO\˜Ö’ ã≤qÖò ã¨sfiãπ L^ÀºQÆ∞Å∞ Ñ¨xKÕ™êÎ~∞° . a „ \˜+µ¨ WO_çÜ∂ « Ö’ ~å„+ì¨ Ñ „ É ¨ ∞íè `«fiOÖ’x âßã¨#
x~å‡} âßHõÅÖ’ ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨Éíè LO@∞Ok. D ~å„+ì̈ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiOÖ’x <åºÜ«∞âßYÖ’ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì LO@∞Ok.
1919 ÉèÏ~°`« Ñ„ É¨ ∞íè `«fi K«@ì =ÚMÏºOâßÅ∞ :
D K«\Ïìxfl =∂O>ˇH± K≥"∞£ Ñ û ~¨¶ ¤ü ãÖã¨¯~°}Å∞ Jx JO\Ï~°∞. =∂O>ˇH± ÉèÏ~°`« =º=Ç¨~åÅ =∞O„u
*Ë"∞£ û Ñ¶~¨ ¤ü a
„ \˜+π "≥™„· êÜü∞ =∞iÜ«Ú QÆ=~°fl~ü [#~°Ö.ò D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’ `˘e™êiQÍ ^ŒfiO^Œfi
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi q^è•#O J#∞ãïOK«<# ·≥ k. D ^ŒfiO^Œfi Ñ „ É¨ ∞íè `«fi q^è•#O ~å„ëêìÅÖ’ Ñ„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì_O» J~Ú#k. D
K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„ÔŒ Ö’ kfi ã¨ÉÏè q^è•#O Ñ „ "
¨ âÕ ◊ Ñ
Ã @ì_O» J~Ú#k.
<À\ò : kfiã¨ÉÏè J#QÍ Hˆ O„^Œ âßã¨# ã¨É# íè ∞ ~Ô O_»∞QÍ ~Ô O_»∞ ã¨ÉÅíè ∞QÍ J#QÍ kQÆ∞= ã¨É# íè ∞ Öˇlã
¿ \¡ " ˜ £
JÃãOc¡, ZQÆ∞= ã¨É# íè ∞ H“xûÖò PÑ¶π ã ¿ \ ì ûò QÍ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. Legislative Assembly "≥Ú^Œ\˜ Kè~Ô·≥ ‡<£ q.l.
Ñ
¿ @Öò, H“xûÖò PÑ¶π ã
¿ \ ì ûò Sur Fedrik White 1919 ÉèÏ~°`« Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO K«\Ïìxfl J#∞ãïOz ^Ò`«º x~åfiÇ¨Ï}
=º=Ç¨~åÅ#∞ ÉèÏ~°`« ÃÇ·Ï Hõg∞+¨#~ü xÜ«∞q∞OKå_»∞. D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O ˆHO„^Œ |_≥˚\ò #∞O_ç ~å„+ì̈
|_≥\
˚ #
ò ∞ "Õ~∞° KÕ™ê~°∞. ~å„+ì̈ |_≥\ ˚ #ò ∞ K«iÛOz P"≥∂kOK«∞‰õΩ<Õ JkèHÍ~°O ~å„+ì̈ âßã¨#ã¨ÉHí̂è JÑ¨Ê*Ñ ˇ Ê¨ _O»
[iyOk. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£Å‰õΩ, HÔ„ ã · =Î̈ ÙÅ‰õΩ, ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ, Ñ „ `¨ ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞
Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O Ñ„ É¨ ∞íè `«fi ã¨sfiãπ Éèsí Î HÀãÖ ÑäH¡ ± ã¨sfiãπ Hõg∞+¨<# £ ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =∞x
HÀiOk. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’ `˘e™êiQÍ ÉÏ^èºŒ `åÜ«Ú`« Ñ „ É ¨ ∞íè `åfixfl Ñ „ " ¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° .
<À\ò : D ÉÏ^èºŒ `åÜ«Ú`« Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfixfl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ áêH˜H∆ õ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Jx Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
Ãã·=∞<£ Hõg∞+¨<£ :
ã
Ã = · ∞<£ Hõg∞+¨<£ 1927, 1919 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«\ÏìÅ#∞ gHÕ∆ KÕO^Œ∞‰õΩ ã¨~å˚<£ ã
Ã =
· ∞<£ J^èºŒ Hõ`∆ #
« ,
1927Ö’ 6QÆ∞~°∞ ã¨Éèí∞ºÅ`À ‰õÄ_ç# XHõ Hõg∞+¨<£#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. 1928Ö’ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl
ãÖ^Œi≈OzOk. D ã Ã =
· ∞<£ Hõg∞+¨<Ö£ ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÖˇ=~°∞ ÖË#O^Œ∞# Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ nxfl
|Ç≤Ï+¨¯iOKå~Ú. ã Ã =
· ∞<£ Hõg∞+¨<£ J<ÕHõ ~å„ëêìÅ#∞ ãÖ^Œi≈Oz Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi q^è•#O#∞ UHõÑH¨ O∆õ QÍ 1930Ö’
|
„ \˜+π Ñ
„ É¨ ∞íè `åfixfl ã¨=∞iÊOzOk.
ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ :
~å„ëêìOÖ’x ^ŒfiO^Œfi Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ~°^∞Œ Ì KÕã,≤ ÉÏ^èºŒ `«ÜÚ
« `« Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfixfl Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì=∞x Ñ
¿ ~˘¯Ok. D
ã
Ã =
· ∞<£ x"ÕkHõ#∞ ÅO_»<Ö£ ’x [iy# ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ ã¨g∞HÕ∆ Kå~°∞. D ~“O_£ >Ë|∞Öò
ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ "≥Ú^Œ\k ˜ 1930Ö’ ~Ô O_»=k 1931Ö’ =¸_»=k 1932= ãÖ=`«~û O° Ö’ x~°Ü ‚ ∞« O
[iyOk.
5
5
<À\ò : ÑÃ · =¸_»∞ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæ#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ _®II a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü ~Ô O_»= ~“O_£ >Ë|∞Öò
ã¨=∂"ÕâßxH˜ SÜ≥∞xû Ñ „ u
¨ xkèQÍ =∞Ç¨`«‡QÍOnè Ñ Ã · ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°∞ J~Ú# ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊
j
„ =∞u ã¨~Àlx <åÜ«Ú_»∞ D ã Ã =· ∞<£ Hõg∞+¨<£ x"ÕkHõ#∞ J#∞ãïOz 1935Ö’ ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«\Ïìxfl
~°∂Ñ¨HÅõ Ê# KÕãO≤ k. 5= ^Œâ◊ 1935 #∞O_ç 1947 Ö’Ñ¨Ù 1935 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«@Oì : D K«@Oì
#O^Œ∞ 321 x|O^è# Œ Å∞ 10 +Ã _»∂ºÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’ =ÙO_Õq. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxH˜ D K«\Ïìxfl
#HõÅ∞ ÖË^• =∂`«$HõÖÏO\˜^x Œ Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~°∞.
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’x JkèHõ JOâßÅ#∞ D K«@Oì #∞O_Õ Q„ Ç Æ Ï≤ OKå~°∞. nxÖ’x =ÚMÏºOâßÅ∞
D K«@ì Ñ „ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’x `˘e™êiQÍ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨"∞≥ Hÿ ºõ Ñ¨û úŒ x Ñ „ " ¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . <À\ò : ã¨=∂Yº#∞
'ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<—£ JO\Ï~°∞. Ñ Ã _
¶ ~ˆ» +¨<£ J<Õ POQÆ¡ Ñ¨ÔŒ Ñ¶Ü ≤ ∂« _Õ~ûü J<Õ ÖÏ\˜<£ Ñ¨ÔŒ #∞O_ç fã¨∞‰õΩ<åfl~∞° .
Ñ¶Ü≤ ∂ « _Õ~ûü J#QÍ XÑ¨ÊO^ŒO. ã¨=∂Yº ÅHõ} ∆ O "≥Ú^Œ\k ˜ Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ Ñ„ É ¨ ∞íè `åfiÅ∞, ~Ô O_»=k D ~Ô O_»∞
Ñ
„ É¨ ∞íè `åfiÅ =∞^èºŒ JkèHÍ~°O qÉè[í #. =¸_»=k ed`« ~å*ÏºOQÆO. <åÅæ=k ^è$Œ _»~å*ÏºOQÆO. S^Œ=k
ã¨fi`«O„`«º „ÑüÑüÎ Hõey# <åºÜ«∞ =º=ã¨÷. P~°=k <åÜ«∞º ã¨g∞Hõ∆. JkèHÍ~åÅ∞ U_»∞ ~å*ÏºOQÆ K«@ì
B#flÒ« J#QÍ ~å*ÏºOQÆO J`«∞º#fl`" « ∞≥ #
ÿ k J<Õ ÉèÏ=# D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ~å„ëêìÅ‰õΩ ã¨fi`«O`„ « Ñ „ u
¨ ÑüÎ
JO^Œ*™Ë ê~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„^,Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ , JkèHÍ~° qÉè[í # D H„ O˜ k q^èOŒ QÍ HõÅ^Œ∞.
1. 59 JOâßÅ QÆÅ Hˆ O„^*Œ Ïa`å.
2. 54 JOâßÅ QÆÅ ~å„+*ì̈ Ïa`«.
3. 36 JOâßÅ∞ QÆÅ L=∞‡_ç *Ïa`«.
4. J=t+ì̈ QÆ=~°fl~ü [#~°Ö‰ò Ωõ W=fi_»O J~Ú#k.
D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„ÔŒ Ö’ `˘e™êiQÍ, ^ŒfiO^Œfi Ñ„ É¨ ∞íè `«fi q^è•#O Ñ„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃Ok. D K«@Oì #∞
J#∞ãïOz ~å„ëêìÅÖ’ `˘e™êiQÍ kfiã¨ÉÏè q^è•#O, kfi ã¨ÉÏè q^è•#O J#QÍ ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨Éíè #O^Œ∞
kQÆ∞=ã¨É# íè ∞ Öˇlã
¿ \¡ "˜ £ JÃãOc¡, ZQÆ∞= ã¨É# íè ∞ ÖˇlãπÖ\
Ë "˜ £ H“xûÖQò Í Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . WO_çÜ∂ « Ö’x 11
~å„ëêìÅÖ’, 6 ~å„ëêìÅ#∞ J#QÍ =∞„^•ãπ, ÉÁOÉÏ~Ú, ÉˇOQÍÖò, cÇ¨~ü, J™êûO, Ü«Ú<≥> · _
ˇ £ á„ êq<£Åû Ö’
„Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°OÖ’ _èçb¡Ö’ XHõ ÃÑ¶_»~°Öò HÀ~°∞ì#∞ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞.
Ñ
Ã _
¶ ~» Ö° ò HÀ~°∞ì =ÚO^Œ∞ XHõ Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ P~°∞QÆ∞~°∞ W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ =ÙO\Ï~°∞.
D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ i[~üfi ÉÏºOH± PÑ¶π WO_çÜ∂ « #∞ <≥ÅH˘ÖÏÊ~∞° . D K«\Ïìxfl J#∞ãïOz
HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ, ã „ ÅÎ‘ ‰õΩ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. Å‰õΩ `˘e™êiQÍ Ñ„ `¨ ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. D
K«@ì Ñ
„ H¨ Í~°O WO_çÜ∂ « Ö’ `˘e™êiQÍ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ W=fi_»O J~ÚOk.
<À\ò : =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ `˘Å™êiQÍ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ WzÛ# ^Õâ◊O #∂ºlÖÏO_£ D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ 2006=
ãÖ=`«~û O° =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ‰õΩ"≥\
· ’¡ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HõeÊOKå~°∞. =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ F@∞Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ x~åHõiOz#"å~°∞
Ji™êì\Ö˜ .ò D K«@ì Ñ„ H¨ Í~°O Hˆ O„^,Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅ Éèsí Î HÀãÖ XHõ Ñ
Ã _
¶ ~» Ö° ò ÑäH¡ ± Hõg∞+¨<#
£ ∞ ~å„ëêìÅÖ’
6
6
á„ êq<£û ÑäH¡ ± ã¨sfiãπ Hõg∞+¨<#£ ∞ ~Ô O_»∞ ÖË^• JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅ‰õΩ *Ï~ÚO\ò ÑäH¡ ± ã¨sfiãπ
H©=∞+¨<£ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « Åx Ñ¿ ~˘¯O@∞Ok.
H„ Ñ˜ ûπ ~åÜ«∞ÉÏ~°O 1942 :
~Ô O_»= Ñ
„ Ñ
¨ O¨ K« Ü«Ú^ŒOú Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã¨Ç¨ Ü«∞, ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ#∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ a
„ \˜+π Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi
H„ Ñ
˜ ûπ ~åÜ«∞ÉÏ~åxfl 1942Ö’ ÉèÏ~°`^ « âÕ =
◊ Ú#‰õΩ ÑÖÑ
Ã #∞.
Ñ„ u¨ áê^Œ#Å∞ :
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ~Ô O_»= Ñ
„ Ñ
¨ O¨ K« Ü«Ú^ŒOú Ö’ |
„ \˜+µ¨ "åiH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ∞ JOkOz#
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤# "≥O@<Õ ÉèÏ~°`ü‰õΩ `å`å¯eHõ ™êfi`«O„`«º „ÑüÑüÎx ~å*ÏºOQÍxfl
~åã¨∞H˘#∞@‰õΩ XHõ ~å*ÏºOQÆ Hõg∞+¨<£#∞ U~åÊ@∞ KÕ™êÎ=Ú. =∞Ç¨`«‡QÍOkè D „H˜Ñπû „Ñüáê^Œ##∞
k"åÖÏfã≤# ÉÏºO‰õΩ =ÚO^Œ∞ `åsY∞ "Õã≤ WKÕÛ K≥‰Ωõ ¯ÖÏO\˜^x Œ Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
HÍºa<≥\ò q∞+¨<£ 1946 :
ÖÏ~ü¤ H˜¡q∞\ò P\˜¡ ÖË|~ü áêsì „a@<£Ö’x JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O`À ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ™êfi`«O„`«ºO
W"åfiÅ<Õ L^ÕÌâ◊ºO`À D HÍºa<Õ\ò q∞+¨<£ 1946Ö’ ÉèÏ~°`ü =zÛOk. nxÖ’x ã¨Éèí∞ºÅ∞ ÖÏ~ü¤ ÃÑ¶ÅH±
ÖÏÔ~<£,û ™êìÑ~¨¶ ¤ü H„ Ñ
˜ ûπ =∞iÜ«Ú JÖˇQÍ˚O_»~ü q.q.
ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ :
ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ 1946 E<£, EÖˇÖ· ’ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ‰Î Ωõ ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOÑ¨|_»`å~°x ZxflHÔ #
·
~å*ÏºOQÆ ã¨É∞íè ºÅ∞ ~å*ÏºOQÍxfl ~°∂á⁄Ok™êÎ~x ° Ñ≤^Ñ
Œ ¨ ™êfi`«O`„ åºxfl JO^Œ*™Ë êÎ~x ° D Hõq∞\˜ Ñ ¿ ~˘¯Ok.
1947 ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fi K«@ìO :
D K«@Oì ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ =¸ÖÏ^è•~°O =∞øO\ò ÉÏ@<£ áê¡<£ ÉèÏ~°`« ™êfi`«O`„ º« Ñ¨Ù aÅ∞¡,
a
„ \˜+µ¨ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ 5 EÖˇ· 1947Ö’ Ñ „ "¨ âÕ ÑÃ◊ \Ïì~∞° . a
„ \˜+π áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ P aÅ∞¡#∞ 15 EÖˇ· 1947Ö’
P"≥∂kOzOk. | „ \˜+µ¨ ~å}˜ D aÅ∞¡‰Ωõ 18 EÖˇ· 1947# P"≥∂^ŒO WKåÛ~∞° . 15 PQÆ+µ¨ ì 1947#
ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ ™êfi`«O`„ º« O á⁄OkOk. D K«@Oì ÉèÏ~°`^ « âÕ =
◊ Ú *Ïu qÉè[í # Ñ „ H¨ Í~°=Ú ÉèÏ~°`ü =∞iÜ«Ú
áêH˜™ê÷<£ Ü«¸xÜ«∞<£Å∞QÍ qÉèl í OK«|_çOk. ãÖã¨Å÷ ‰õΩ U Ü«¸xÜ«∞<£Ö’<≥# · KÕ~ˆ J=HÍâ◊O HõeÊã∂¨ Î
`«=∞‰õΩ`å=Ú ã¨fi`«O„`«OQÍ =ÙO_Õ J=HÍâ◊O D K«@ìO HõeÊOzOk. U Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ KÕ~°‰õΩO_®
™êfi`«O`„ O« Ñ „ H¨ \õ O˜ K«∞‰õΩ#fl ãÖ™ê÷<åÅ∞ 1) \ „ Ï"≥<‰£ Ä õ ~ü, Hˆ ~°à◊ 2) *Ï<å+¨µ\ò, 3) [=¸‡ HÍj‡~ü, 4)
ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£.
™êfi`«O`„ º« ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊ `˘e =∞~°ÜÚ « `«∞k QÆ=~°fl~ü [#~°Öò ã≤. ~å*Ïl.
<À\ò : 1954Ö’ WO_çÜ∂ « Ö’ J`«∞º#fl`« J"å~°∞¤ ÉèÏ~°`~« `° fl« `˘e™êiQÍ ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi ã‘fiHõiOKå~°∞.
Ñ
„ ã ¨ ∞¨ `Î « Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò QÆ=~°fl~ü QÀáêÅHõ$+¨‚ QÍOnè ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi QÍOnè =∞#∞=∞_»∞. 1947Ö’
<≥Ç„ ˙¨ J^èºŒ Hõ`∆ Q« Í Ñ¨xKÕã# ≤ `å`å¯eHõ Ñ„ É¨ ∞íè `«fiO [=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç „ ˙¨ DÜ«∞# Ñ „ ^
¨ •è x =∞iÜ«Ú q^Õj
=º=Ç¨~åÅ∞, ™êOˆHuHõ Ñïâ’^è# Œ HÍ=∞<£"Ö≥ Îò ãÖ|O^è•Å#∞ ÑïjeOKå~°∞.
7
7
ã¨~åú~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË ò LÑ¨Ñ „ ^

¨ •è x Ç¨ÏŸOâßY ~å„ëêìÅ∞ ã¨=∂Kå~° =∞O„u`«fiâßHõÅ∞, _®II a.P~ü.
JOÉË_¯» ~ü, <åºÜ«∞âßY _®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£ Ñ¶Ù¨ _£ J„yHõÅÛ~,ü +¨}∞‡Yâ‹\,ì̃ PiúHõ âßHõ, |Öò^~Õ ü
ã≤OQ∑, _èÑ
Ãç <£,û *Ï<£ =∞`åÎ~Ú, ~Ô Ö· fiË LÑï`«Å ~°"å}Ï =∞øÖÏ<å J|∞ÌÖò HõÖÏO P*Ï^£ q^•º âßY ~å[‰õΩ=∂i
J=∞$`«H“~ü "≥^ · ºŒ =∞iÜ«Ú P~ÀQÆºâßY [Q∑r=<£~å"£∞, HÍi‡Hõ âßY, ã≤.Ç Ã ÏKü. ÉÏÉÏ "å}˜[ºO Ñ≤. ~°Ñ^‘¶ £
JÇ¨Ï‡^£ H˜^•fiÜü∞ Hõ=¸ºxˆH+¨<£ Z<£.q. _çÖæ ò =}∞Å∞, Ñ¨#∞Å∞ =∞iÜ«Ú q^Œ∞ºK«ÛHù ,Î̃ âßº"£∞ Ñ „ ™¨ ê^£ =ÚYs˚
Ñïâ„ =
◊ ∞Å∞ =∞iÜ«Ú ã¨~Ñ ° ~¨¶ å âßYÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î U~åÊ@∞ :
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`«∞Î 1926 E<£, EÖˇ·Ö’ U~åÊ@∞ J~Ú#k. D ãÖ=`«û~°OÖ’<Õ ~å*ÏºOQÆ
Ñï+¨`∞« ‰Î Ωõ ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . á„ ê~°OÉèOí Ö’ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 389.
<À\ò : nxÖ’ 292 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ ~å„ëêìÅ âßã¨# ã¨ÉÅíè #∞O_ç 93 =∞Ok ãÖ™ê÷<åÅ #∞O_ç 4QÆ∞~°∞
Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ #∞O_ç ZxflHÜ õ ∂
« º~°∞.
1947 ™êfi`«O`„ º« O `«~åfi`« ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 299.
<À\ò : 229 =∞Ok ~å„ëêìÅ∞ âßã¨#ã¨Éíè #∞O_ç, 70 =∞Ok ãÖ™ê÷<åÅ #∞O_ç ZxflHÜ õ ∂
« º~°∞.
l.l. "≥"ÖÕ ò P^ÕâO◊ "Õ∞~°‰Ωõ 9–12–1946 # ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î `˘e ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOK«QÍ
Ç¨[~°∞ J~Ú# "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅ∞ 211 =∞Ok ~å*ÏºOQÆO Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ ã¨Éºíè `«fiOÖ’x Ñ „ =¨ ÚY *ÏfÜ≥∂^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, =∞Ç¨`«‡QÍOnè =∞iÜ«Ú =∞Ç¨Ï‡^£ Pb l<åfl.
<À\ò : QÍOkèx 'ÉÏÑ¨Ór— Jx `˘e™êiQÍ ãÖÉ’kèOKå~°∞. QÍOkèx ã¨∞ÉèÏ+π K«O^ „ ÉŒ ’ãπ '*ÏuÑ≤`—« Jx
ãÖÉ’kèOKå_»∞. QÍOnèx ~°gO„^< Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü QÍ~°∞ '=∞Ç¨`«‡— Jx ãÖÉ’kèOKå~°∞. ~°gO„^< Œ å^ä£ \ÏQÆ∂~üx
QÍOkè 'QÆ∞~°∞^Õ=— ÖË^• 'QÆ∞~°∂l— Jx ãÖÉ’kèOKÕ"å~°∞. ~°gO„^< Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü *ÏfÜ«∞ w`åxfl z`«∂~Î ∞°
lÖÏ¡Ö’ =∞^Œ<Ñ £ Ö¨ Ö¡ˇ ’ ~åâß~°x Ñ
„ u¨ k. 1911Ö’ [iy# HõÅHõ`åÎ SÜ≥∞xû ã¨=∂"ÕâßÅ∞ *ÏfÜ«∞ w`åxfl
`˘e™êiQÍ P"≥∂kOKå~°∞. PÅÑ≤Oz#"å~°∞ ~°gO„^< Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü.
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ÖÎ ’x Ñ„ =¨ ÚY =∞Ç≤Ïà◊Å∞ :
ã¨~Àlx <åÜ«Ú_»∞ : D"≥∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ `˘e =∞Ç≤ÏàÏ QÆ=~°fl~ü QÍ L`«~Î Ñ„° ^¨ âÕ ‰ò Ωõ Ñ¨xKÕãO≤ k.
q[Ü«∞ÅH˜‡∆ ÑÖ_ç\ò : D"≥∞ ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊ `˘e =∞Ç≤Ïà◊ ~åÜ«∞ÉÏi. Ü«Ú.Z<£.F. ™ê^è•~°} ã¨É‰íè Ωõ 1953Ö’
`˘e =∞Ç≤ÏàÏ J^èºŒ ‰õΩ∆ ~åeQÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
~å[‰õΩ=∂i J=∞$`üH“~ü : D"≥∞ Hˆ O„^Œ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiOÖ’ `˘e =∞Ç≤ÏàÏ HÍºa<Õ\ò q∞xãì̈~Qü Í P~ÀQÆºâßY#∞
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
^Œ∞~åæÉÏÜü∞ ^Õâ= ò ÚMò : ~å„+ì̈ Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ PO„^á„Œè êO`åxH˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz<å~°∞. =∞iÜ«Ú Ñ „ =
¨ ÚY
ãÖÑ¶∞¨ ãÖã¨¯~°.Î
Ç¨Ï#û "≥∞Ç¨Ï`å : D"≥∞ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ JdÅ ÉèÏ~°`« =∞Ç≤Ïà◊ ã¨ÉHíè ˜ Ñ „ u
¨ xkèQÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞. ~å*ÏºOQÆ
x~å‡`«, ~°K~« Ú`« Ñ≤`å=∞Ç¨ï_»∞ P^è∞Œ xHõ =∞#∞=Ù Jx _®II a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~üx Jaè=i‚OK«#"å~°∞
8
8
Ñ
Ã e· <£. z`«∞Î ~å*ÏºOQÆ x~å‡`« ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å∞ Jx ÉˇOQÍÖò #iûOÇ¨~å=Ù#∞ Jaè=~°™‚ êÎ~∞° . a.Z<£. ~å=Ù
~åã≤# z`«∞Î ~å*ÏºOQÆO 240 PiìHÖõ # ûò ∞ 13 + Ã _»∂ºà◊§#∞ Hõey =ÙO@∞Ok. ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« ,Î ~å*ÏºOQÆ
~°K# « ‰õΩ, q+¨Ü∞« x~åúi`«, q+¨Ü∞« x~°Ü ‚ ∞« Hõ Hõq∞\˜Å#∞ "≥Ú`«OÎ 25 Hõq∞\©Å#∞ U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D
Hõq∞\©ÅxflO\˜Ö’#∞ Ju ÃÑ^ŒÌ Hõq∞\˜ ~å*ÏºOQÆ ã¨ÅÇ¨ ãÖÑ¶¨∞O. D Hõq∞\˜ 24–1–1947# ã¨~åú~ü
=ÖÏ¡ÉÏÜü∞ Ñ¨>ÖË ò J^èºŒ Hõ`∆ #« 54 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ`À U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î U~åÊ@∞ KÕã# ≤
Hõq∞\˜ÅÖ’ Ju =ÚYº"≥∞# ÿ Hõq∞\˜ ~å*ÏºOQÆ =Ú™ê~Ú^• Hõq∞\˜.
D Hõq∞\˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ _®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü =∞iÜ«Ú nxÖ’ ã¨É∞íè ºÅ∞ Z. Hõ$+¨™‚ êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü,
Z<£. QÀáêÅ™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü, HÔ .Z<£. =Úx¬ ã¨Ü∞« º^£ =∞Ç¨Ï‡^£ ™ê^Œ∞Å¡, a.ZÖò. q∞@ìÖ,ò _ç.Ñ≤. HÔ `· å<£.
<À\ò : a.ZÖò. q∞@ìÖò QÍi n~°…HÍeHõ Jã¨fiã¨`÷ « =Å¡, Z<£. =∂^è= Œ ~å=Ù QÍ~°∞, _ç.Ñ≤. HÔ `· å<£ QÍ~°∞,
1948Ö’ K«xáÈ~Ú#O^Œ∞#, \˜.\˜. Hõ$+¨= ‚ ∂Kå~°∞ºÅ∞ QÍ~°∞ ~å*ÏºOQÆ =Ú™ê~Ú^• Hõq∞\˜ JO^Œ∞ KÕ~å~°∞.
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`«∞Î Hõq∞\˜ :
É
„ ÏHì̃OQ∑ Hõq∞\˜ J#QÍ =Ú™ê~Ú^• Hõq∞\˜ Kè~Ô·≥ ‡<£, _®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü, ã≤iì OQ∑ Hõq∞\˜ ™ê~°^ºŒè
ãÖÑ¶∞¨ O =∞iÜ«Ú xÜ«∞=∂=o Hõq∞\˜ J#QÍ ~ÀÖòû Hõq∞\˜H˜ Kè~·≥ ‡° <£ _®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£, ã ¿ \ ì ûò
Hõq∞\˜, Ü«¸xÜ«∞<£ HÍO\˜<O≥ @~ü Hõq∞\˜, Ü«¸xÜ«∞<£ Ñ¨=~üû Hõq∞\˜ Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ [=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç „ ˙¨
J_»fi~Ú[~ü Hõq∞\˜ J#QÍ ã¨ÅÇ¨ ãÖÑ¶∞¨ O, Provitual Powers Commity J#QÍ ~å„ëêìÅ JkèHÍ~åÅ Hõq∞\˜H˜
Kè~Ô·≥ ‡<£ ã¨~åú~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË ,ò Sub Committee of Minorities J#QÍ J ÅÊãO¨ MÏº‰õ =~åæÅ "åiH˜ LÑ¨
ãÖÑ¶¨∂xH˜ Kè≥·Ô~‡<£ H.C. =ÚYi˚ ã¨Éò Hõq∞\˜ of Fundamental Rights á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨ÏHõ¯Å LÑ¨ãO¨ Ñ¶∂ ¨ xH˜
Kè~Ô·≥ ‡<£ *ˇ.a. Hõ$áêÖÏx, J_»ÇÏ¨ H± Hõq∞\˜ of Supreme Court H˜ Kè~Ô·≥ ‡<£ Zãπ. =~°^•Kåi JÜ«∞º~ü. Ü«∞ãπ.
=~°^•Kåi JÜ«∞º~ü QÍ~°∞ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î ã¨É∞íè º_»∞ HÍ_»∞.
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î qq^èŒ =~åæÅ "åiH˜ á„ êux^èºŒ O :
1. I.N.C. J#QÍ (Indian National Congress) H˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ _®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ„Œ ™¨ ê^£,
[=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç „ ˙
¨ , ã¨~åÌ~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË .ò
2. JdÅ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ç¨ã¨Éíè nxH˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ âßº"£∞ Ñ „ ™¨ ê^£ =ÚYi˚.
3. ÉèÏ~°fÜ«∞ HÔ„ ã
· =
Î̈ ÙÅ∞ nxH˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞. Ç Ã ÏKü.ã≤. =ÚYs˚
4. JdÅ ÉèÏ~°Ò« =Úã≤O¡ Å‰õΩ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ =∞øÖÏ<å J|∞ÌÖò HõÖÏO P*Ï^£.
5. POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£Å‰õΩ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞, á„ êOH± PO\’x.
6. áê~°ã‰≤ Ωõ ¯Å‰õΩ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ _®II Ç Ã ÏKü.Ñ≤. "≥∂_ç, JdÅ ÉèÏ~°`« + Ã _»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ
ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ _®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü.
7. JdÅ ÉèÏ~°`« [g∞O^•i =∞Ç¨Ï ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ ^•~üÉOíè QÍ =∞Ç¨~åA.
8. JdÅ ÉèÏ~°`« =∞Ç≤Ïà◊ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOz# =∞Ç≤ÏàÏ Ç¨Ï<£û "≥∂Ç¨ÏÖò.
9
9
9–12–1940# ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î `˘e ã¨=∂"ÕâO◊ [iyOk. D ~ÀA# ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î

`˘e `å`å¯eHõ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ ã¨zÛ^•#O`« ã≤<å›. DÜ«∞# ZxflH# õ ∞ ™êfi`«O`„ º« O =zÛ#Ñ¨ÙÊ_∞» S.Z<£.ã≤.
J^èºŒ ‰õΩ∆ _≥# · *ˇ.q. Hõ$Ñ¨ÖÏx Ñ „ u
¨ áêkOKå_»∞. DÜ«∞# Ñ Ã„ O¶ z ™êO„Ñ^ ¨ •Ü«∞ Ñ¨û úŒ # ZxflHÜ õ ∂ « º~°∞.
k. 11–12–1946# ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î âßâ◊fi`« J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞QÍ _®II ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£ ZxflHÜ õ ∂ « º~°∞.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`∞« Î Láê^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ Ç Ã ÏKü.ã≤. =ÚYs˚, q.\˜. Hõ$+¨= ‚ ∂Kå~°∞ºÅ∞.
ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Ñ „ }
¨ ÏoHõ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ `˘e Láê^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ a._ç. *ˇ\,ì̃ Hˆ O„^Œ HÍºa<Õ\K ò Õ Ñ¨ÓiÎ HÍÅ
J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞QÍ xÜ«∞q∞Oz# `˘e"å_»∞ q.\˜. Hõ$+¨= ‚ ∂Kåi.
13–12–1946# Kåi„`«Hõ ÅH∆ÍºÅ∞, Pâ◊Ü«∂Å f~å‡}O#∞ <≥„Ç¨˙ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`«∞ÎÖ’
„Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞.
<À\ò : <≥Ç
„ ˙
¨ #∞ ÅH∆ÍºÅ, Pâ◊Ü∂ « Å, x~å‡`«QÍ =i‚™êÎ_∞» . D ÅH∆ÍºÅ∞, Pâ◊Ü∂ « Å f~å‡}O#∞ ~å*ÏºOQÆ
Ñï+¨`∞« Î k. 22–1–1947# P"≥∂kOzOk. D ÅH∆ÍºÅ Pâ◊Ü∂ « Å f~å‡}OÖ’ Ñ ¿ ~˘¯#|_ç#
Pâ◊Ü∂ « Å∞ 4. Jq <åºÜ«∞O, ã ¿ fiK«Û,ù ã¨=∂#`«fiO, ™œ„ÉÏè `«$`«fiO. g\˜ P^è•~°OQÍ ~å*ÏºOQÆ x~å‡^äÅŒ ∞,
~å*ÏºOQÆ Ñ „ "
¨ t
Õ Hõ#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞. ~å*ÏºOQÆ Ñ „ "
¨ t Õ Hõ P^è•~°OQÍ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ÉèÏ~°`«
ãÖq^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. ~å*ÏºOQÍxfl P^è•~°O KÕã∞¨ H˘x, áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ Ñ „ *¨ Ï ãÖHˆ = ∆ ∞O
HÀãÖ ™ê^è•~°} K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞ÎOk. D ÅH∆ÍºÅ∞ Pâ◊Ü«∂Å f~å‡}Ïxfl <≥„Ç¨˙ QÍ~°∞
=∞#O Ñ „ [¨ Å‰õΩ KÕã# ≤ Ñ¨q`„ « Ñ „ u
¨ [˝ Jx q=iOKå~°∞. HÔ .Ü«∞O. =Úx¬ D ÅH∆ÍºÅ∞, Pâ◊Ü∂ « Å∞
f~å‡}Ïxfl ÉèÏ~°`« *Ïu *Ï`«Hõ K«H„ Oõ Jaè=i‚OKå~°∞.
10
10
~å*ÏºOQÆ „Ñ¨"ÕtHõ
nxx ~å*ÏºOQÆ Ñ „ ™¨ êÎ=#, ~å*ÏºOQÆ Ñ‘\H˜ ,õ ~å*ÏºOQÆ =¸Å`«`fi« O, ~å*ÏºOQÆ LáÈ^•…`«O,
~å*ÏºOQÆ ÑïK«Ü∞« O, =ÚO^Œ∞=∂@ Jx JO\Ï~°∞. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO Ñ „ "
¨ t
Õ HõÖ’ á„ ê~°OÉè=
í ∞=Ù`«∞Ok.
Ñ
„ "
¨ t
Õ Hõ ÉèÏ~°`« Ñ
„ [¨ Å"≥∞#
ÿ "Õ∞=Ú J<Õ Ñ¨^•Å`À á„ ê~°OÉè= í ∞=Ù`«∞Ok.
~å*ÏºOQÆ „Ñ¨"ÕtHõ ã¨fi~°∂ÑÖ :
ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å"≥∞ÿ# "Õ∞=Ú D ÉèÏ~°`«^Õâßxfl, ™ê~°fiÉè∫=∞, ™ê=∞º"å^Œ, Ö∫H˜Hõ, „Ñ¨*Ï™êfi=∞º,
QÆ}`«O`„ « ~å[ºOQÍ ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩx ÉèÏ~°`« áœ~°∞ÅO^ŒiH˜ ™êOÑ¶∞‘ Hõ, PiúH,õ ~å[H©Ü∞« <åºÜ«∂xfl
PÖ’K«#Ö’#∂, ÉèÏ= Ñ „ H¨ @õ #Ö’#∂ =∞`« qâßfiãÖÖ’#∞, P~å^è# Œ Ö’#∞, ã
¿ fiK«#
Ûù ∞ rq`« J=HÍâßÅÖ’
™ê=∂lHõ q+¨Ü«∂ÅÖ’#∞ ã¨=∂#`åfixfl, =ºH˜Î Q“~°"åxfl, *ÏfÜ«∞ SHõº`«#∞, ã¨=∞„QÆ`«#∞
ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ=_®xH˜ q^èŒOQÍ ™œ„ÉèÏ`«$`åfixfl HõeÊOz D ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`«∞ÎÖ’ K«iÛOz,
f~å‡}˜ O z, Ñ¨ i „ Q Æ Ç ≤ Ï Oz K« @ ì ~ ° ∂ Ñ¨ O Ö’ =∂‰õ Ω "Õ ∞ =Ú 26 #=O|~° ∞ 1949 <å_» ∞
ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl=Ú.
~å*ÏºOQÆOÖ’ JO`«~å˚fÜ«∞ HÍ^•?
1960Ö’ Éˇ~ƒ° b Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥ÑÓ¨ Î ~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "¨ tÕ Hõ ~å*ÏºOQÆOÖ’ JO`«~åƒQù OÆ
HÍ^Œx Ñ
¿ ~˘¯Ok. =∞Ç¨g~ü `åºy Jaèá„ êÜ«∂ÅÖ’ Ñ „ "
¨ t
Õ Hõ ~å*ÏºOQÆOÖ’ JO`«~åƒQù OÆ HÍ^Œ∞. 1973Ö’
Hˆ â◊"å#O^• ÉèÏ~°u Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥ÑÓ¨ Î ~å*ÏºOQÆ Ñ „ "¨ tÕ Hõ JO`«~åƒQù OÆ Jx Ñ
¿ ~˘¯Ok.
<À\ò : HÍ|\ì̃ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« Ñ
„ "¨ tÕ Hõ ~å*ÏºOQÆOÖ’ JO`«~åƒQù OÆ QÍ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. ~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "
¨ t
Õ Hõ#∞
ã¨=iOK«=KåÛ? ~å*ÏºOQÆ „Ñ¨"ÕtHõ#∞ ã¨=iOK«=K«∞Û. J~Ú`Õ ˆHâ◊"å#O^Œ ÉèÏ~°fˆHã¨∞ f~°∞Ê#∞
J#∞ãïOz P ã¨=~°} Ñ „ "¨ t
Õ Hõ =∞øoHõ ã¨fi~°∂áêxfl ^≥|ƒu#‰õΩO_® ã¨=iOKåe.
42= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1976 Ñ „ H¨ Í~°=Ú Ñ
„ "
¨ t
Õ HõÖ’ XHõ™êi ã¨=iOz ™ê=∞º"å^Œ,
Ö∫H˜H,õ ã¨=∞„Q`Æ « J<Õ =¸_»∞ Ñ¨^•Å#∞ KÕ~åÛ~∞° .
<À\ò : 1976‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi ã¨fi~°∂ÑÖ ™ê~°fiÉè∫=∞ Ñ „ *¨ Ï™êfi=∞º, QÆ}`«O`„ ,« ~å*ÏºOQÆOQÍ
LO_»QÍ Ñ„ ã
¨ ∞¨ `Î O« ^•x ~°∂Ñ¨Ù ™œ~°fiÉè∫=∞, Ö∫H˜H,õ Ñ „ *¨ Ï™êfi=∞º, QÆ}`«O`„ « ~å*ÏºOQÍ LOk. ~å*ÏºOQÆ
x~å‡`«Å∞ ~å*ÏºOQÆ Ñ „ "
¨ t
Õ Hõ#∞ ~°∂á⁄OkOK«@OÖ’ H„ O˜ k qÑ¨" ¡ åÅ#∞ K«∂ã≤ Ñ ¿„ ~°} á⁄O^•~°∞.
Ñ
Ã„ O¶ z qÑ¨=
¡ O, ã
¿ fiK«Û,ù ã¨=∂#`«fiO, ™œ„ÉÏè `«$`«fiO, ~°ëêº qÑ¨=
¡ O, ™êOÑ¶∞‘ Hõ, PiúH,õ ~å[H©Ü∞«
<åºÜ«∞O, J"≥∞iHÍ qÑ¨= ¡ O ~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "
¨ t
Õ Hõ =∞iÜ«Ú ed`« ~å*ÏºOQÆO.
~å*ÏºOQÆ „Ñ¨"ÕtÖ’ _®II a.P~ü. JOÉË_»¯~ü ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxH˜ „áê}O ÖÏO\˜^Œx
Jaè=~°O‚ Kå~°∞. Eairnest Barkar" ~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "
¨ t
Õ HõÖ’ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxH˜ H©"∂
≥ ~üì Jx Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
11
11
*ˇ.P~ü. t"åQ∑ Ñ
„ "
¨ t
Õ Hõ#∞ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèl
í Oz J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« =K«∞Û#x Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
JkèHÍ~åxH˜ =¸ÅO :
~å*ÏºOQÆ „ Ñ ¨ " Õ t Hõ Ö ’ Éè Ï ~° ` « „ Ñ ¨ [ Å"≥ ∞ ÿ # "Õ ∞ =Ú D ~å*ÏºOQÍxfl =∂‰õ Ω "Õ ∞ =Ú
ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl=Ú. J<Õ =∂@Å =Å¡ ^ÕâO◊ Ö’ JkèHÍ~åxH˜ =¸ÅO U=∞#QÍ Ñ „ [¨ Å∞ Jx J~°Oú .
ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fi ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú :
™œ~° fi Éè Ï =∞, ™ê=∞º"å^Œ , Ö∫H˜ H õ , „ Ñ ¨ * Ï™êfi=∞º, QÆ } `« O „ ` « º ~å[º=Ú ™œ~° fi Éè ∫ =∞ J#QÍ
ã¨~fi° ™êfi`«O`„ º« "≥∞#
ÿ Jx J~°=ú Ú. ™ê=∞º"å^Œ J#QÍ ^ÕâO◊ Ö’x ^èx Œ Hõ, Ñ ¿ ^ŒÅ, =∞^èºŒ *ÏfÜ«∞ ãÖÑ¨^#
Œ ∞
Ñ
„ [¨ Å =∞^èºŒ ÑÖz Ñ Ã @ì_=
» Ú.
Ö∫H˜Hõ ~å[º=Ú J#QÍ =∞`« Ñ „ "
¨ ∞Õ Ü«∞O ÖËx ~å[ºO. =∞`åfÜ«∞ ~å[ºO, ~å[º=∞`«O JO@∂
LO_»^Œ∞. „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ JkèHÍ~°=∞`«O J<Õk LO_»^Œ∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO Jxfl =∞`åÅ‰õΩ ã¨=∞ „áêux^è•ºxfl,
á„ ê^è•#º`«#∞ HõeÊã∞¨ OÎ k. Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi q^•ºÅÜ«∂Ö’¡ ã¨Ç¨ Ü«∞O á⁄O^Õ q^•ºÅÜ«∂Å =∞`«É’^èOŒ x¿+^ŒO.
<À\ò : 2006‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO <ÕáêÖò Ñ
„ Ñ
¨ O¨ K«OÖ’ UÔHH· õ Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[ºO HÍx Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« Jk Ö∫H˜Hõ ~å[ºO.
Ñ
„ *¨ Ï™êfi=∞ºO J#QÍ J"≥∞iHÍ =∂r J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ J„|Ç¨ÏO eOHõ<£ Jaèá„ êÜ«∞O Ñ
„ H¨ Í~°O Ñ
„ [¨ Å
Ü≥ÚHõ¯ Ñ„ [¨ Å KÕ`« Ñ
„ *¨ Ï ãÖHˆ =
∆ ∞O HÀãÖ ZxflHÜ
õ ∞Õ º Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO.
„Ñ¨`«ºHõ∆ „Ñ¨[Å∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· „Ñ¨`«ºHõ∆ Ñ¨~°º"ÕHõ∆} Hõey LO_»@O. L^• : ã≤fi@˚~å¡O_£.
Ñ¨~ÀHõ∆ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO J#QÍ „Ñ¨[Å KÕ`« Z#∞flHÀ|_ç# „Ñüx^èŒ∞Å∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’
Ñ¨~º° "ÕHO∆˜ K«@O. L^• : WO_çÜ∂ « .
iÑäH¡ ± QÆ}`«O`„ « ~å[º=Ú J#QÍ XHõ ^Õâßkè<`Õ « Ñ
„ [¨ Å KÕ`« Ñ
„ `¨ º« HõO∆ QÍ QÍx, Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ QÍx
XHõ xs‚`« HÍÖÏxH˜ Z#∞flHÀ|_»@O.
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷ ÅH∆ÍºÅ∞ :
ã
¿ fiK«Û,ù <åºÜ«∞O, ã¨=∂#`«fiO, ™œ„ÉÏè `«$`«fiO ~å*ÏºOQÆO P"≥∂kOK«|_ç J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# ~ÀA
#=O|~°∞ 26, 1949 ~å*ÏºOQÆO J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# ~ÀA [#=i 26, 1950.
<À\ò : JO^Œ∞‰õΩ QÆÅ HÍ~°}O ãÖÑ¨Ó~°‚ ã¨fi~å[º, Ñ¨Ó~°‚ ã¨fi~å*òû J<Õ f~å‡}O. [=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç „ ˙
¨ ãÖÑ¨Ó~°‚
ã¨fi~å[ºO J<Õ f~å‡}Ïxfl 1929 _çã Ã O|~°∞ 31# [=Ç¨~ü HÍO„QÔ ãπ =∞Ç¨ã¨ÉÖíè ’ Ñ „ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . ãÖÑ¨Ó~°‚
ã¨fi~å*òº J<Õk [#=i 26, 1930Ö’ J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. JO^Œ∞Hõx [#=i 26#∞ QÆ}`«O„`«
k<À`«= û =ÚQÍ Ñ¿ ~˘¯O\Ï~°∞. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ=Ú#‰õΩ Ñ¨\# ì̃ ã¨=∞Ü«∞O 2 ãÖIIÅ 11 <≥ÅÅ 18 ~ÀAÅ∞.
^•^•Ñ¨Ù 3 ãÖIIÅ∞ ~å*ÏºOQÆ ~°K#« ‰õΩ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü 64 ÅHõÅ∆ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ Y~°∞Û KÕãO≤ k. ~å*ÏºOQÆ
Ñï+¨`ü z=i ã¨=∂"ÕâO◊ [#=i 24, 1950. D ~À*Ë ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü *ÏfÜ«∞ w`åxfl, Qˆ Ü«∂xfl
P"≥∂kOzOk. D ~À*Ë `˘e ~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÍ _®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£ ~å„+ì̈ Ñï+¨`ü KÕ`« ZxflH~õ Ú<å_»∞.
12
12
¨ t
Õ Hõ‰Ωõ K«@| ì ^Œ`ú « ÖË^∞Œ . HÀ~°∞Åì ^•fi~å J=∞Å∞¡ Ju Ñ
Ã ^ŒÌ ed`« ~å*ÏºOQÆO – ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO.
á„ ê~°OÉèOí Ö’ Ñ „ "
¨ tÕ Hõ HÍ‰õΩO_® 395 x|O^Œ#Å∞ "≥Ú`«OÎ x|O^è# Œ Å ãÖYº 445, 12 + Ã _»∂ºÅ∞¡, 22
ÉèÏQÍÅ∞QÍ LOk. "≥Ú`«OÎ ÉèÏQÍÅ ãÖYº 24. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ zÇ¨ÏflO U#∞QÆ∞. Ç Ã ÏKü.q. HÍ=`ü J<Õ
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü ã¨É∞íè º_»∞ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxfl WO„^∞Œ x U#∞ÔQ# · S~å=`«O =Öˇ HõÅ^Œx Ñ ¿ ~˘¯<åfl_∞» .
S=~ü *ˇxflOQ∑û ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxfl Ñ „ Ñ
¨ O¨ K«OÖ’x ~å*ÏºOQÍÅÔHÅ¡ ã¨∞n~°…"≥∞#ÿ , ã¨∞q+¨¯$`«"∞≥ #
ÿ ~å*ÏºOQÆO
Jx Ñ ¿ ~˘¯<åfl_∞» . + Ã _»∂ºÅ∞¤ ÑïÑ≤ëêìÅ∞ J#QÍ J#∞|O^Œ=Ú. XHõ x|O^Œ#‰õΩ QÍx ã¨=~°} K«\ÏìxH˜
QÍ#∞ qãÎ̈$`«"∞≥ # ÿ q=~°} WKÕÛk + Ã _»∂ºÅ∞.
Ã+_»∂ºÅ∞¡ : "≥Ú^Œ\k˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Éè∂í ÉèÏQÆ Ñïkèx QÆ∂iÛ `≥Å∞Ñ¨Ù#∞.
<À\ò : J#QÍ ÉèÏ~°`Öü ’x 28 ~å„ëêìÅ∞ 7 Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ QÆ∞iOz `≥Å∞Ñ¨Ù#∞.
~Ô O_»= +
Ã _»∂ºÅ∞ : ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^=
Œ ÙÅ∞ r`«É`íè åºÅ QÆ∞iOz `≥Å∞Ñ¨Ù#∞.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^= Œ ÙÅ∞ J#QÍ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ , ~å„+ì̈ QÆ=~°fl~∞° , Ö’H± ã¨É,íè q^è•# ã¨Éíè ã‘ÊH~õ ∞° , _çÑÓ¨ º\©
ã‘ÊHõ~°∞, q^è•# Ñï+¨`ü Kè≥·Ô~‡<£, ~å[ºã¨Éèí, ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì, ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•# <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∞.
=¸_»= + Ã _»∂ºÅ∞ : ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^=
Œ ÙÅ∞ =∞iÜ«Ú W`«~∞° Å Ñ¨^g
Œ Ñ
„ =
¨ ∂} ã‘fiHõ~}
° QÆ∞iOz
`≥Å∞Ñ¨Ù#∞.
<À\ò : W`«~∞° Å∞ J#QÍ Ñ „ ^
¨ •è x, Hˆ O„^=
Œ ∞O„u =∞O_»e, áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞, áê~°"
¡ ∞≥ O@∞‰õΩ áÈ\© KÕã
¿
JÉèºí ~°∞Åú ∞, =ÚYº=∞O„u, ~å„+ì̈ =∞O„u =∞O_»e q^è•# ã¨Éíè q^è•# Ñï+¨`ü ã¨É∞íè ºÅ∞, q^è•# Ñï+¨`‰ü Ωõ
áÈ\© KÕÜÚ « JÉèºí ~°∞Åú ∞
<åÅ∞QÆ= Ã+_»∂ºÅ∞ : ~å[ºã¨ÉèíÖ’ ~å„ëêìÅ‰õΩ, ˆHO„^•Å‰õΩ, ˆHO„^Œ áêe`« „áêO`åÅ‰õΩ ˆH\Ï~ÚOKÕ ã‘@¡
q=~åÅ∞.
S^Œ= +
Ã _»∂ºÅ∞ : Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. J_ç‡x„ã
¿ +
ì <
¨ £ W<£ WO_çÜ∂
« .
P~°= +
Ã _»∂ºÅ∞¤ : Ü«∞ãπ.\˜. J_ç‡x„ã
¿ +
ì <
¨ £ W<£ á¶È~ü ã
¿ \
ì ûò
Assam, Meghalayam, Mezoram, Thirupura
Ã _»∂ºÅ∞ #O^Œ∞ W.B. Dargeleng, QÀ~å¯Ç≤ÏÖò H“xûÖ‰ò Ωõ KÕ~åÛÅx Ñ

<À\ò : D + „ u
¨ áê^Œ# KÕâß_»∞.
U_»= +
Ã _»∂ºÅ∞ : Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ JkèHÍ~° *Ïa`å.
Hˆ O„^Œ *Ïa`å : á„ ê~°OÉèOí 97 Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« 99
~å„+ì̈ *Ïa`å : á„ ê~°OÉèOí 66 Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« 61
L=∞‡_ç *Ïa`å : á„ ê~°OÉèOí 47, Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« 52
Zxq∞^Œ= +
Ã _»∂ºÅ∞ : JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Å∞
13
13
<À\ò : ~å*ÏºOQÆ á„ ê~°OÉèOí Ö’x JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Å ãÖYº 14 Ñ „ ã

¨ ∞¨ `Î O« ÉèÏ+¨Å ãÖYº 22. 1) XHõ\˜ ^ŒH} ∆˜
ÉèÏ~°Ò« Ö’x Ñ
„ ^
¨ •è # ÉèÏ+¨Å∞ <åÅ∞QÆ∞ Z.Ñ≤. `≥Å∞QÆ∞, `«q∞à◊<å_»∞ `«q∞à◊O, Hõ~å‚@Hõ – Hõ#fl_O» , Hˆ ~°à◊ –
=∞ÅÜ«∂ÅO.
~Ô O_»∞ ÉèÏ~°`Öü ’ Ñ
„ ^
¨ •è # ÉèÏ+¨Å∞ =¸_»∞ XHõ\˜ ãÖã¨¯$`«O, Ç≤ÏOn, L~°∂.Ì
3) A.B. J™êûq∞ – ÉˇOQÍe, l.ÔH. QÆ∞[~åu – HÍj‡~ü Ñ≤.Z"£∞.F. ÑÖ*Ïa – =∞~åiî, XiÜ«∂.
4) 15 = ÉèÏ+¨QÍ ã≤Okäx 21= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} 1667 ^•fi~å QÆ∞iÎOzOk. 16 H˘xH˜x, 17
=∞}˜ÑÓ¨ ~ü, 18 <ÕáêÖò, 71= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992, 19 É’_À, 20 _À„w, 21 "≥∞k
ÿ eä ,
22 ãÖ^ä•e, 92= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2003.
`˘q∞‡^Œ= +
Ã _»∂ºÅ∞ : Éè∂
í ãÖã¨¯~°}Å∞ =∞iÜ«Ú [q∞O^•i q^è•#O ~°^∞Œ .Ì
<À\ò : D + Ã _»∂ºÖòÖ’x ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1951 Ñ „ H¨ Í~°O ~å*ÏºOQÆOÖ’ KÕ~åÛ~∞° . 2006 =~°‰Ωõ
D+ Ã _»∂ºÖò ÑÃ · <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O =iÎOK«^∞Œ . S`Õ Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞#
ì ∞ J#∞ãïOz D
+
Ã _»∂ºÖò Ñ
Ã · ‰õÄ_® <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O =iÎã∞¨ OÎ k.
<À\ò : nxfl ~år"£ QÍOnè Ñ „ É ¨ ∞íè `«fiO 52= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1985 Ñ
„ H¨ Í~°O ~å*ÏºOQÆOÖ’ KÕ~åÛ~∞° .
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« D K«@Oì J#∞ãïOz 2/3 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ XHõ áêsìx Ñ¶~≤ å~ÚOz# Ü≥∞_»Å D K«@Oì
"åiH˜ =iÎOK«^∞Œ . áêsì Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨ÙÅ K«\Ïìxfl J#∞ãïOz "åi J~°›`# « ∞ x~°~‚ ÚOKÕ JkèHÍ~°O q^è•#
ã¨ÉÖíè Ö’ ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ ~å[ºã¨Éíè q^è•# ã¨ÉÅíè Ö’ Kè~Ô·≥ ‡<£‰Ωõ LO@∞Ok.
Ñ¨^HŒ ˘O_»= +
Ã _»∂ºÅ∞ : ÑÖKå~Úu ~å*ò JkèHÍ~° q^è∞Œ Å∞.
<À\ò : Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨~å=Ù Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 Ñ
„ H¨ Í~°O ~å*ÏºOQÆOÖ’
KÕiÛ#k.
Ñ¨<fl≥ O_»= +
Ã _»∂ºÅ∞ : Ñ¨@}
ì Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å q^è∞Œ Å∞.
<À\ò : Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨~å=Ù Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi 74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 ^•fi~å ~å*ÏºOQÆOÖ’ KÕ~åÛ~∞° .
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ÃÑ· W`«~° ~å*ÏºOQÍÅ „Ñ¨ÉèÏ=O :
1) 1935 ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fi K«@ìO.
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’x JkèHõ JOâßÅÖ’ J#QÍ 70% âß`«O#∞ nx #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ OKå~°∞. Hõ#∞Hõ
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxH˜ D K«\Ïìxfl ''=∂`«$Hõ—— JO^Œ∞~°∞. =ÚMÏºO"åÅ∞ : XHõ\˜ ã¨=∂Yº Ñ¨û úŒ ~Ô O_»∞
<åºÜ«∞ =º=ã¨÷ x~å‡}O =¸_»∞ QÆ=~°fl~ü =º=ã¨÷ <åÅ∞QÆ∞ JkèHÍ~°∞Å qÉè[í # S^Œ∞ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜ K≥Ok#
J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ JkèHÍ~åÅ∞ P~°∞ Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤. U_»∞ ÑïáêÅ<å JOâßÅ∞.
2) a„ \˜+π ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç :
1) áê~°" ¡ ∞≥ O@s Ñ„ É
¨ ∞íè `«fi q^è•#O
14
14
2) âßã¨# x~å‡} Ñ „ H„¨ Ü˜ ∞« Å∞

3) ã¨ÉÏè Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 4) ã‘ÊH~õ ü =º=ã¨÷ 5) ã¨g∞Hõ$`« <åºÜ«∞ =º=ã¨÷
6) UHõ áœ~°ã`¨ fi« O 7) ã¨=∞<åºÜ«∞ áêÅ# 8) kfiã¨Éíè q^è•#O
9) HÍºa<Õ\ò `«~Ç ° ¨ Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO
J"≥∞iHÍ Ñ„ É¨ ∞íè `«fiO #∞O_ç Q„ ÇÆ Ï≤ Oz#k :
1) ~å*ÏºOQÆ K«@ì B#fl`º« O J#QÍ ~å*ÏºOQÆO J`«∞º#fl`" « ∞≥ #
ÿ ^Œx J~°Oú
2) ~å„+Ñì̈ u¨ x `˘ÅyOKÕ Ñ¨û úŒ .
3) ã¨∞Ñ
„ " ‘ ∞£ , ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ `˘ÅyOKÕ Ñ¨û úŒ .
4) ã¨fi`«O`„ « Ñ „ u¨ ÑüÎ QÆÅ =º=ã¨.÷
5) <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O
6) „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
7) ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}Å‰õΩ ~å„ëêìÅ‰õΩ á„ êux^èºŒ O.
S~å¡O_£ ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç :

1) P^Õ+`≤ « ã¨∂`„ åÅ∞
2) ~å„+Ñì̈ u
¨ ZxflH,õ ZxflHõ q^è•#O, ZxflHõ q^è•#OÖ’ áê\ÕKÕ x+¨ÊuHÎ õ á„ êux^èºŒ F@∞ Ñ¨û
úŒ .
3) ~å„+Ñ
ì̈ u¨ ~å*Ïº ã¨É‰íè Ωõ 12 =∞Okx <åq∞<Õ\ò KÕÜÚ
« q^è•#O.
HÔ #_® ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç :

1) |Å"≥∞# ÿ Hˆ O„^Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO
<À\ò : ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’x ã¨=∂Hõº=Ú#‰õΩ <å‰õΩ x~å‡}=Ú#‰õΩ nx #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ OKå~°∞.
2) 248 Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„^•xH˜ J=+≤+ì̈ JkèHÍ~åÅ∞ W=fi_»O.
3) ~å„+Ñ ì̈ u ¨ QÆ=~°fl~Åü #∞ xÜ«∞q∞OK«@O.
4) ~å„+Ñì̈ u ¨ 143= x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞ ã¨ÅÇ¨ á⁄O^Œ∞@.
HÔ #_® ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç :

1) |Å"≥∞# ÿ Hˆ O„^Œ Ñ„ É¨ ∞íè `«fiO
<À\ò : ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’x ã¨=∂Hõº#=Ú<å‰õΩ x~å‡}=Ú#∞ nx #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ OKå~°∞.
2) 248 Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„^•xH˜ J=t+ì̈ JkèHÍ~åÅ∞ W=fi_»O.
3) ~å„+Ñ ì̈ u ¨ , QÆ=~°fl~Ö° Åò #∞ xÜ«∞q∞OK«_O»
4) ~å„+Ñì̈ u ¨ 143= x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞ ã¨ÅÇ¨ á⁄O^Œ∞@.
P„ã¿ eì Ü«∂ #∞O_ç :
1) L=∞‡_ç *Ïa`å 2) "åºáê~°O, "å}˜[ºO, JO`«~~ü å„+ì̈ "åºáê~°O, "å}˜*ÏºÅ∞
15
15
3) ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ , áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ
í ∞« ã¨ÉÅíè ã¨=∂"Õâßxfl U~åÊ@∞ KÕã
¿ q^è•#O
^ŒH˜∆} P„Ñ¶≤HÍ #∞O_ç :
1) ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} Ñ¨û
úŒ 2) ~å[º ã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ#∞ ZxflHõ KÕÜÚ
« Ñ¨û
úŒ
Ñ¨t=Û ∞ [~°‡h #∞O_ç :

~å„+Ñ
ì̈ u
¨ *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u
÷ HÍÅOÖ’ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ `å`å¯eHõOQÍ ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ
« q^è•#O.
ÑÃ„ O¶ Kü ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç :

1) iÑäH¡ ± – ~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "
¨ t
Õ HõÖ’ #∞O_ç ã
¿ fiK«Û,ù ã¨=∂#`«fiO, ™œ„ÉÏè `«$`«fiO J<Õ JOâßÅ∞.
USSR #∞O_ç :
~å*ÏºOQÆ Ñ
„ "
¨ t
Õ HõÖ’x PiúH,õ ~å[H©Ü∞« , ™êOÑ¶∞‘ Hõ, <åºÜ«∞"≥∞#
ÿ P^Œ~å≈Å∞
á„ ê^äqŒ ∞Hõ q^è∞Œ Å∞ [áê<£ #∞O_ç :

1) 21# x|O^èŒ# =ºH˜Î „áê}ÏxH˜ ¿ãfiK«Ûù‰õΩ QÆÅ ~°Hõ∆} Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO x~åúiOz# Ñ¨^Œúu J<Õ
Ñ¨^•ÅÖ’
<À\ò : ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’ `«‰Ωõ ¯= JOâßÅ#∞ [áê<£ #∞O_ç Q„ Ç
Æ Ï≤ OKå~°∞.
^èŒ$_» – J^èŒ$_» ~å*ÏºOQÆO :

^è$Œ _» ~å*ÏºOQÆO J#QÍ ã¨=iOK«_®xH˜ Hõ+" ì̈ ∞≥ #
ÿ k. J#QÍ P ^Õâ◊ âßã¨# x~å‡} âßYÖ’ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ
"≥∞*Ïi\©`À 2/3 ÖË^• 3/4 =O`«∞ ã¨=iOK«<# ·≥ k. L^• : J"≥∞iHÍ ~å*ÏºOQÆO.
J^è$Œ _» ~å*ÏºOQÆO J#QÍ ã¨=iOK«_®xH˜ ã¨∞ÅÉè" í ∞≥ #
ÿ k. P^Õâ◊ âßã¨# x~å‡} âßYÖ’ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ
"≥∞*Ïi\©`À ã¨=iOK«<# ·≥ k. L^• : a„ \˜+π ~å*ÏºOQÆO.
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO J"≥∞iHÍ ~å*ÏºOQÆO=Öˇ ^èŒ$_»"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. „a\˜+π =Öˇ J^èŒ$_»"≥∞ÿ#k,
ã¨∞ÅÉè" í ∞≥ #
ÿ k HÍ^Œ∞. ~Ô O_çO\˜ ã¨"∞Õ ‡à◊#=ÚÅ#∞ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ=ÚÖ’ ÉèÏQÆO 360= x|O^è# Œ
~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} Ñ¨û úŒ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxfl H„ O˜ k =¸_»∞ Ñ¨^`úŒ ∞« Å
^•fi~å ã¨=iOK«=K«∞Û.
1) ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\˜ Ñ¨^Œúu, ~å*ÏºOQÆOÖ’x D „HÕk 18 JOâßÅ#∞ ã¨=iOKåe. J#QÍ
áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ç¨[Ô~· F@∞ "Õã# ≤ "åiÖ’ ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\©`À ã¨=iOK«=K«∞Û. Jq XHõ\˜
~Ô O_»= x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O H˘`«Î ~å„ëêìÅ qb#O.
2) =¸_»= x|O^è# Œ : ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü=º=ã‘H÷ ~õ } ° .
3) 169= x|O^è# Œ : ~å„ëêìÅÖ’ q^è•# Ñï+¨`ü U~åÊ@∞
4) ~Ô O_»= + Ã _»∂ºÖò J#QÍ ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^= Œ ÙÅ∞, "åi r`«É`íè åºÅ∞.
16
16
5) áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ HÀ~°O x~°~‚ ÚOK«∞@.

6) 105 x|O^è# Œ
7) 106 x|O^è# Œ – áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ r`«É`íè åºÅ∞
8) 118 x|O^è# Œ – áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ∞ ~°∂á⁄OkOz# xÜ«∞=∂Å∞
9) 20= x|O^è# Œ – áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ WOw¡+π "å_»HOõ .
10) Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ xÜ«∂=∞HõO.
11) 348 xÜ«∂=∞HõO – JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ q+¨Ü∞« O
12) 11= x|O^è# Œ – áœ~°ã`¨ åfixfl á⁄O^Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ ~°^∞Œ Ì KÕã ¿ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞
13) 307 x|O^è# Œ – áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨ÉÅíè ‰õΩ ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞@.
14) 81= x|O^è# Œ – _çeq∞>Ë+< ¨ £ J#QÍ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ x~°Ü ‚ ∞« O.
15) 240= x|O^è# Œ – Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ q+¨Ü∞« O.
16) 5= + Ã _»∂ºÅ∞ – Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. ÑïáêÅ# q=~åÅ∞
17) 6= + Ã _»∂ºÅ∞ – <åÅ∞QÆ∞ ~å„ëêìÅÖ’ Ü«∞ãπ.\˜. ÑïáêÅ<å q=~åÅ∞
18) 135 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì JkèHÍ~° Ñïkè# qãÎ̈$`« Ñ¨~K ° _ « O» . ~Ô O_»∞ UHõÑH¨ ∆õ Ñ„ `¨ ºÕ Hõ
"≥∞*Ïi\˜.
~å*ÏºOQÆOÖ’x =∞iH˘xfl x|O^è# Œ Å∞ ã¨=iOKåe J#QÍ ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\˜ Ñ¨^k úŒ ,ä kfiÑ¨H∆õ
Ñ¨û úŒ `À ã¨=iOKÕq `«ÑÊ¨ q∞ye#q Jxfl Ñ „ `¨ ºÕ Hõ "≥∞*Ïi\˜ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ "≥∞*Ïi\˜ 2/3 âß`«O
J=ã¨~°O.
L^• : x^ÕâÌ ◊ xÜ«∞=∂Å∞, á„ ê^äq Œ ∞Hõ q^è∞Œ Å∞
3) kfiÑ¨H∆õ "≥∞*Ïi\˜ Ñ¨û úŒ :
~å*ÏºOQÆOÖ’x ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ÅHõ} ∆ ÏÅ#∞ ã¨=iOKåe J#QÍ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ 2/3 "≥∞*Ïi\˜`À áê@∞
ã¨QOÆ HÍ#fl Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 15 ~å„ëêìÅÖ’ Ñ „ u¨ ~å„+ì¨ x~å‡} âßYÖ’ ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\˜
J=ã¨~O° . Jq 7 JOâßÅ∞
1) 54= x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñ ì̈ u¨ ZxflHõ
2) 55= x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñ ì̈ u ¨ ZxflHõ q^è•#O
3) 73–162= x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O Hˆ O„^Œ ~å„+ì¨ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßYÅ JkèHÍ~° Ñïkèx qã¨$Î `« Ñ¨~K ° @ « O
4) 5= ÉèÏQÆO 4= J^è•ºÜ«∞O 124 #∞O_ç 147 QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞‰ì Ωõ ãÖ|OkèOz#
JOâßÅ∞.
5) 6= ÉèÏQÆO 9= J^è•ºÜ«∞#O 214 #∞Oz 232 Ç Ã Ï· HÀ~°∞‰ì Ωõ ãÖ|OkèOz# JOâßÅ∞.
6) 7= + Ã _»∂ºÅ∞ Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ JkèHÍ~° *Ïa`å.
7) 4= + Ã _»∂ºÅ∞ Ö’x ~å[ºã¨ÉÖíè ’ ~å„ëêìÅ‰õΩ, Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOz# ã‘@Ö¡ ’ q=~åÅ∞
360= x|O^è# Œ ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} JOâßÅ∞.
17
17
<À\ò : D aÅ∞¡#∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂kOz âßã¨# x~å‡} âßHõ P"≥∂^•xH˜ ÑÖÑ≤#Ñ¨Ù_»∞ ZO`«HÍÅO
ÑïkèÖ’Ñ¨Ù P"≥∂kOKåe J<Õ q+¨Ü∂ « xfl ~å*ÏºOQÆOÖ’ Ñ
¿ ~˘¯#ÖË^∞Œ . XHõ"àÕ ◊ ~å„+ì̈ âßã¨#
x~å‡} âßYÖ’ ~Ô O_»∞ ã¨ÉÅíè ∞ LO>Ë D aÅ∞¡Å∞ ~Ô O_çO\˜ P"≥∂^ŒO á⁄O^•e.
™ê~°fi[h# =Ü≥∂[# F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ :
~å*ÏºOQÆOÖ’x 15= ÉèÏQÆO 326= x|O^è# Œ áœ~°∞Å‰õΩ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ Wã¨∞OÎ k. á„ ê~°OÉèOí
~å*ÏºOQÆ Ñ „ H¨ Í~°O 21 ãÖ=`«~û åÅ∞ xO_ç# áœ~°∞xH˜ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ LOk.
S^Œ∞ qK«H} ∆õ ÏÅ∞ : ‰õΩÅ, =∞`«, ã
„ Î‘ Ñ¨Ù~°∞+¨ [#‡ ~år"£ QÍOkè, Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO 61= ã¨=~°} K«@Oì
1888 „Ñ¨HÍ~°O F\ÕQ∑ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ 21 ãÖ=`«û~åÅ #∞Oz 18 ãÖ=`«û~åÅ‰õΩ `«yæOKå~°∞.
ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HõeÊOz# K«@Oì 1935 ÉèÏ~°`« ~å*ÏºQÆOÖ’ ã¨=∂Hõº
ÅHõ∆}ÏÅ∞.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆs`åº Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ JkèHÍ~åÅ∞ ÑÖÑ≤}© KÕÜ∞« |_ç`Õ ^•xx ã¨=∂Yº JO\Ï~°∞.
1) Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ JkèHÍ~åÅ qÉè[í #.
2) ed`« ~å*ÏºOQÆO
3) ^èŒ$_» ~å*ÏºOQÆO
4) ã¨fi`«O`„ « Ñ „ u ¨ ÑüÎ QÆÅ =º=ã¨÷
5) <åºÜ«∞ ã¨=∂Hõº q^è•#O
6) ~å*ÏºOQÆ B#fl`º« O
7) kfiã¨Éíè q^è•#O
UHõ ˆHO„^Œ ÅHõ∆}ÏÅ∞ :
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’ Ñ ¿ ~˘¯#|_ç# UHõ Hˆ O„^Œ ÅHõ}
∆ ÏÅ∞
1) XˆH ~å*ÏºOQÆ=Ú
2) XˆH áœ~°ã`¨ fi« O
3) <åºÜ«∞ =º=ã¨÷ ÖË^• UH©H$õ `« <åºÜ«∞ =º=ã¨÷ ÖË^• ã¨g∞Hõ$`« <åºÜ«∞=º=ã¨÷
4) XˆH Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤.
5) XHõ¯ ã≤.Z.l.
6) XˆH XHõ¯ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O
7) ~å„+Ñ ì̈ u¨ , QÆ=~°fl~Åü #∞ xÜ«∂=∞HõO KÕÜ∞« _»O.
8) ~å[ºã¨ÉÖíè ’ ~å„ëêìÅ‰õΩ Jã¨=∂# á„ êux^ŒºO
9) ~å„+Ñ
ì̈ u ¨ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ JkèHÍ~°OÖ’ Hõey=ÙO_»@O.
L^•Ç¨Ï~°} : 352 Ñ „ H¨ Í~° *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u
÷ qkèOK«_O» .
18
18
360= Ñ„ H¨ Í~°O PiúH,õ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u÷ :

365 „Ñ¨HÍ~°O ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~å„ëêìÅ‰õΩ P[˝Å∞ *Ïs KÕ¿ã JkèHÍ~°O Hõey =ÙO_»∞@. 248
x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„^•xH˜ J=t+ì̈ JkèHÍ~åÅ∞ W=fi_»O. 249 x|O^è# Œ ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÔH·
áê~°¡"≥∞O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ JkèHÍ~°O Hõey LO_»@O. WÖÏ áê~°¡"≥∞O@∞ K«\ÏìÅ#∞
~°∂á⁄OkOKåÅO>Ë ~å[ºã¨Éíè 2/3 "≥∞*Ïi\©`À f~å‡}O P"≥∂kOKå~°∞.
Hˆ O„^Œ *Ïa`åÖ’x JOâßÅ∞ : 99
~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅ∞ : 69
~Ô O_çO\˜x áÈeÛ K«∂ã≤#Ñ¨Ù_»∞ Hˆ O„^Œ *Ïa`åÖ’ JkèHõ JOâßÅ∞ LO_»@O. L=∞‡_ç *Ïa`å JOâßÅÃÑ·
Hˆ O„^•xH˜ JkèHõ á„ ê|ÅºO LO@∞Ok.
200 x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY XHõ aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOK«_®xH˜ Jk QÆ=~°fl~ü
P"≥∂^Œ =Ú„^`Œ À<Õ K«@Oì J=Ù`«∞Ok. J~Ú`Õ H˘xfl ãÖ^Œ~åƒÅù Ö’ P aÅ∞¡Å#∞ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ ÑïjÅ#‰õΩ
i[~°∞fi KÕÜ∞« =K«∞Û. JÑ¨ÙÊ_∞» 201 x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} JkHÍ~°O Ñ Ã · JkèHÍ~åxfl
Hõey LO\Ï_»∞. =¸_»= x|O^è# Œ #∞ J#∞ãïOz ^ÕâO◊ Ö’ ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#ó =º=ã‘H÷ ~õ } ° KÕã ¿ JkèHÍ~°O
áê~°"¡ ∞≥ O@∞#∞ LO_»@O.
"åMÏº<åÅ∞ :
HÔ .ã≤. g~ü ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxfl J~°ú ã¨=∂Yº Jx Ñ ¿ ~˘¯<åfl_∞» . S=~ü *ˇxflOQ∑û ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ=Ú#∞
Hˆ O„nHõ$`« ã¨=∂Yº Jx Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . _ç.Z<£. Éˇ#s˚ QÍ<≥fiÖò Jã≤fi<£ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ã¨=∂Hõº
''áêÖò PÑ≤Öò c— JkèHõ ã¨=∂Yº ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ QÆÅ UHõ Hˆ O„^Œ ã¨=∂Yº =∂~°¬<£ *’<£û ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO
ÉË~=° ∂_»∞ ã¨=∂Yº _®II a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ™ê^è•~°} Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ã¨=∂Yº QÍ#∞
J=ã¨~" ° ∞≥ #
ÿ Ñ¨ÙÊ_∞» UHõ Hˆ O„ÔŒ QÍ#∞ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ ^Œx Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
ÉèÏ~°`« Éèí∂ÉèÏQÆ Ñïkè :
~å*ÏºOQÆOÖ’x 1= ÉèÏQÆO XHõ\˜ #∞O_ç <åÅ∞QÆ∞ =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ ÉèÏ~°`« Éè∂
í ÉèÏQÆ Ñïkè
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú.
1= x|O^è# Œ ^Õâ◊ <å=∞ ^èºÕ Ü«∞=Ú Éè∂ í ÉèÏQÆ=ÚÅ QÆ∞iOz WO_çÜ∂ « nx<Õ Ü«¸xÜ«∞<£ PÑ¶π ã ¿ \
ì ûò
~å„ëêìÅ ã¨=Ú^•Ü«∞O Jx Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
<À\ò : ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’ ZHõ¯_» ‰õÄ_® ã¨=∂Yº J#∞ Ñ¨^= Œ Ú LÑ¨Ü∂≥ yOK«Ö^ Ë ∞Œ . HÍ~°}O
^Õâ◊OÖ’x ~å„ëêìO ã¨fi`«O„`«ºOQÍ, JkèHÍiHõOQÍ, K«@ì|^ŒúOQÍ q_çáÈÜÕ∞ JkèHÍ~°O Hõey LO@∞Ok.
JO^Œ∞Hõ<Õ ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO ã≤^•úO`«Ñ~¨ " ° ∞≥ #
ÿ ã¨=∂Yº HÍ^Œ∞. J#QÍ áêÅ<å Ñ¨~" ° ∞≥ #
ÿ ã¨=∂Yº Jx
J~°úO.
2) ÉèÏ~°`« Éè∂
í ÉèÏQÆ Ñïkè J#QÍ ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O ZO`«=~°‰Ωõ =iÎã∞¨ OÎ ^À Jxfl ~å„ëêìÅ∞ Hˆ O„^áŒ êe`«
á„ êO`åÅ∞ H˘`«QÎ Í KÕi# á„ êO`åÅ∞ =∞#O [~ÚOK«∞‰õΩ#fl á„ êO`åÅ∞ Hõeã≤ LO\Ï~Ú.
<À\ò : J#QÍ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« 28 ~å„ëêìÅ∞ 7 Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ HõÅ=Ù.
19
19
3) ~Ô O_»= x|O^è#Œ H˘`«Î ~å„ëêìÅ qb#O U~åÊ@∞ : XHõ H˘`«Î ^ÕâO◊ H˘`«Î ~å„+Oì̈ QÍ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _®xH˜
D x|O^è# Œ Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°} : QÀ"å, áêO_çKÛÕi, ã≤H¯˜ O WÖÏ H˘`«QÎ Í KÕi# á„ êO`åÅ∞.
ã≤H˜¯O ~å„+ì̈ „Ñ¨`ÕºHõ`« :
a
„ \˜+π "åi áêÅ<å HÍÅOÖ’ ã≤H¯˜ O KÀ^•ºÖò J<Õ ~å[iHõO ~å*ÏºOQÍ LO_Õk. WO_çÜ∂ « ‰õΩ
1947Ö’ ™êfi`«O`„ º« O =zÛ# `«~∞° "å`« ã≤H¯˜ O Ñ „ [¨ Å∞ WO_çÜ∂ « Ö’ HõÅ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~∞° . J~Ú`Õ KÀQÍºÖò
nxH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKè«ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO`À XHõ XÑ¨ÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘x q^Õj =º=Ç¨~åÅ∞,
~°H}∆õ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . 1974 "Õ∞ 4# ã≤H¯˜ O HÍO„QÔ ãπ XHõ âßã¨#
x~å‡}O âßHõ#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»O`À KÀQÍºÖò <å=∞=∂„`Ñ « Ù¨ ~å*ÏºOQÆ JkèÑu¨ JÜ«∂º~°∞. Hˆ O„^Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO
35= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1975 ^•fi~å ã≤H¯˜ O ÉèÏ~°`Öü ’ qb#O KÕã∂ ¨ Î ^•xH˜ Associate State
Ç¨ÏŸ^•#∞ ã¨fiÇ¨~å„+ì̈ Ç¨ÏŸ^•#∞ Wã¨∂Î 10= Ã+_»∂ºÖò #O^Œ∞ á⁄O^Œ∞ÑïKå~°∞. W`«~° ~å„ëêìÅ #∞O_ç
q=∞~°≈Å∞ ~å=_»O`À ã≤H¯˜ O‰õΩ ã¨fiÇ¨~å„+ì¨ Ç¨ÏŸ^•#∞ `˘Åyã¨∂Î 10= + Ã _»∂ºÖò#∞ `˘ÅyOz 36= ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°} K«@Oì 1975 Ñ „ H¨ Í~°O ã≤H¯˜ O#∞ Ñ¨ÓiÎ ™ê÷~Ú ~å„+Oì̈ QÍ J#QÍ 225= ~å„+Oì̈ QÍ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.
=¸_»= x|O^è#Œ :
~å„ëêìÅ#∞ =º=ã‘H÷ iõ OKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ LO@∞Ok.
<À\ò : ã¨=∂Yº ~å[ºOÖ’ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ iõ OKÕ JkèHÍ~°O Hˆ O„^•xH˜ LO_»^∞Œ . J#QÍ WO_çÜ∂ «
ã¨=∂Hõº ã¨∂`„ O« WO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ LOk.
~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ ~õ } ° J#QÍ :
1) H˘`«Î ~å„ëêìÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕÜÚ « @.
2) ~å„ëêìÅ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÅÌ ∞ =∂~°∞Û@
3) ~å„ëêìÅ ¿Ñ~°∞ =∂~°Û_»O
4) ~å„ëêìÅ qã‘Î~°‚O =∂~°Û_»O
Ñ
Ã · aÅ∞¡Ö’#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ
í ∞« ã¨ÉÅíè Ö’ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì_®xH˜ ~å„+Ñì̈ u
¨ Ñ¨Ó~°fi J#∞=∞u á⁄O^•e.
~å„+Ñì̈ u
¨ H˜ ã¨=∞iÊOz# aÅ∞¡Å#∞ P ~å„+ì̈ q^•# ã¨Éíè J#∞=∞u ÑÖÑ¨Ù`å~°∞. P ~å„+ì̈ q^è•# ã¨Éíè
~å„+Ñ¨ u¨ qkèOz Ñïq∞`«∞Å Ö’ÃÑ· `«=∞ Jaèá„ êÜ«∂xfl ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜ `≥eÜ«∞*ËÜ∂« e. P ~å„+ì̈ q^è•# ã¨Éíè
Jaèá„ êÜ«∞O U^≥< · å ~å„+Ñ
ì¨ u¨ Q“~°qOKåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . `«~∞° "å`« P aÅ∞¡#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \˜ì
™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\©`À á⁄O^Œ=K«∞Û#∞.
~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ ~õ } ° K«\ÏìÅ∞ ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}QÍ ÑïQÆ}O˜ Ñ¨|_»=Ù.
~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘÷Hõ~°} Ñï}Ï=∞ ^Œâ◊Å∞ :
ÉèÏëê„ÑÜ¨ Ú
« HõÎ á„ ⁄q#∞ûÅ Hõq∞\˜, 1948 E<£, ~å*ÏºOQÆ ~°K# « Å∞ [iˆQ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ WO_çÜ∂« Ö’
ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ Ñ Ã #
· ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞#∞ ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü J^èºŒ ‰õΩ∆ _≥#· _®II ÉÏ|∞
~å*ËO^
„ Ñ „Œ ™¨ ê^£ Ü«∞ãπ.HÔ . ^Œ~ü J^èºŒ Hõ`∆ #
« XHõ Hõq∞\˜x U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.
20
20
ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ :
D Hõq∞\© `«# ã≤áê¶ ~°∞Åû #∞ 1948 _çã
Ã O|~üÖ’ ã¨=∞iÊã∂
¨ Î ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ# ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞#∞
u~°ã¨¯iOzOk.
*ˇ.q.Ñ≤. Hõq∞\© (1948 _çãÃ O|~ü) :
Ü«∞ãπ.HÔ . ^Œ~ü Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞Åû ∞ Ñ „ `¨ ºÕ HÕz PO„^á„Œè êO`«OÖ’ f„= x~°ã# ¨ Å∞ =ºHõOÎ HÍ=@O`À
HÍO„QÔ ãπ áêsì *ˇ.q.Ñ≤. Hõq∞\©x =∞~˘Hõ¯™êi Ü«∞ãπ.HÔ . ^Œ~ü ã≤áê¶ ~°∞# û ∞ ÑïjeOz=∞x HÀiOk.
<À\ò : <≥Ç „ ˙
¨ , =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË ,ò Ñ¨\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞º ã≤áê¶ ~°∞Åû ∞
1949 U„ÑÖ≤ Öò ’ ã¨=∞iÊã∂ ¨ Î ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ# ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞#∞ "å~Ú^• "ÕÜ∞« =∞x Ñ ¿ ~˘¯Ok.
J~Ú`Õ PO„^á„Œè êO`åxfl q∞#Ç¨~ÚOzOk.
<À\ò : 1) nO`À Ñ „ `¨ ºÕ Hõ PO„^~Œè å„+ì̈ U~åÊ@∞ á⁄\ì̃ j „ ~å=ÚÅ∞ 1932 JHÀì|~ü 19# P=∞~°} x~åÇ¨~°
nHõ∆ KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° .
2) 58 ~ÀAÅ J#O`«~O° j „ ~å=ÚÅ∞ =∞~°}O˜ K«_= » Ú`À 1952 _çã Ã O|~ü 15 PO„^á„Œè êO`«OÖ’ f„=
™ê÷~ÚÖ’ q^èfiŒ Oã¨H~õ ° K«~º° Å∞ K≥Å~ˆ QÍ~Ú.
3) á⁄\˜ì j „ ~å=ÚÅ∞ =Å∞ã¨∞ ™êO|=¸iÎ QÆ$Ç¨Ï=Ú #O^Œ∞ P=∞~°} x~åÇ¨~° nHõ∆ KÕ™ê_»∞.
4. 1952 _çã Ã O|~ü 19# <≥Ç „ ˙¨ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ PO„^Œè ~å„ëêìxfl U~åÊ@∞ KÕ™êÎ=∞x Ö’H± ã¨ÉÖíè ’ Ñ„ H¨ \
õ O˜ Kå~°∞.
5. P "Õ∞~°‰Ωõ <≥Ç „ ˙ ¨ QÆ=~°fl"∞≥ O\ò 1953 JHÀì|~ü 1# PO„^Œè ~å„ëêìxfl U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
6. PO„^Œè ~å„+Oì̈ á„ ê~°OÉèOí Ö’ 11 lÖÏ¡Å∞ LO_Õq.
7. PO„^èŒ ~å„+ì̈ ~å[^è•x Hõ~°∂flÅ∞.
8. PO„^èŒ ~å„+ì̈ ÃÇ·Ï HÀ~°∞ì QÆ∞O@∂~°∞.
9. PO„^Œè ~å„+ì̈ "≥Ú^Œ\˜ =ÚYº=∞O„u @OQÆ∞@∂i Ñ „ H¨ Íâ◊O ÑÖ`«∞Å∞.
10. PO„^Œè ~å„+ì̈ _çÑÓ¨ º\© Hõg∞+¨#~ü hÅO ãÖr=Ô~_ç.¤
PO„^~Œè å„+ì̈ ~Ô O_»= =ÚYº=∞O„u =∞iÜ«Ú z=i =ÚYº=∞O„u Éˇ*Ï=_» QÀáêÖò~Ô _ç.¤
Ç
Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ ~å„+ì̈ "≥Ú^Œ\˜ =∞iÜ«Ú `«∞k =ÚYº=∞O„u |∂~°∞Åæ ~å=∞Hõ$+¨~‚ å=Ù.
ÑÃ ^ŒÌ =∞#∞+¨µºÅ XÑ¨ÊO^ŒO Ñ Ã · ãÖ`«HOõ KÕã≤ Z.Ñ≤. Pq~°ƒ" ù åxH˜ 1953 #=O|~ü 1# <åOk
ÑëHÍ~°∞. PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò á„ ê~°OÉèOí Ö’ lÖÏ¡Å∞ 20, PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ JuÃÑ^ŒÌ lÖÏ¡ J#O`«ÑÓ¨ ~ü, PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò
~Ô O_»= JuÃÑ^ŒÌ lÖÏ¡ =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~.ü PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ Ju z#fl lÖÏ¡ Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£.
PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò "≥Ú^Œ\˜ =ÚYº=∞O„u hÅO ãÖr=Ô~_ç.¤
WO_çÜ∂ « Ö’ "≥Ú^Œ\˜ ÉèÏëê Ñ
„ Ü
¨ Ú
« HõÎ ~å„+Oì̈ PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ .ò
Ü«∞ãπ.P~ü.ã≤., State Reorganisation Commission, PO„^Œè ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ# U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»O`À
^ÕâO◊ Ö’x W`«~° á„ êO`åÅ∞ g∞‰õΩ ‰õÄ_® ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ# ã ¿ \
ì ûò U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _»O`À <≥Ç„ ˙
¨
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO 1953Ö’ ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ ~õ } ° S.R.C. x U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. Kè~Ô·≥ ‡<£ Ñ¶[¨ Öò J b
"≥∞O|~üû H.N. Y∞~åƒ<£ =∞iÜ«Ú K.M. Ñ¶¨}˜Hõ¯~ü.
21
21
ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ :
1955 ã Ã Ñ
Ã Oì |~ü S.R.C. `«# x"ÕkHõ#∞ Hˆ O„^Œ Ñ „ É¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨=∞iÊã∂ ¨ Î ÉèÏëê á„ êuÑ¨kHõ# ~å„ëêìÅ
U~åÊ@∞#∞ ã¨=∞iÊOzOk. PÜ«∂ =∂~°∞ÊÅ#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü=º=ã‘H÷ ~õ } ° K«\ÏìÅx 1956
~°∂á⁄OkOz 7= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} 1956 ^•fi~å ~å*ÏºOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞ ÑïKå~°∞. á„ ê~°OÉèí ~å*ÏºOQÆOÖ’
Ñ¶ã¨ ìπ +
Ã _»∂ºÖò #O^Œ∞ 29 ~å„ëêìÅ∞ A B C D =sæH~õ } ° HÕ^Œ LO_Õq. ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#~ü=º=ã‘H÷ ~õ } ° K«@Oì H„ ^
˜ Œ
D =sæHõ~°} ~°^Œ∞Ì KÕã≤ ~å„ëêìÅ#∞ `«~°QÆu QÍ#∞, ˆHO„^Œ áêe`« „áêO`åÅÖ’ =∞~˘Hõ `«~°QÆu QÍ#∞
=sæHõiOKå~°∞.
1956 U~åÊ># ÿ̌ ~å„ëêìÅ∞ 14, Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ 6. Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« WO_çÜ∂ « Ö’x ~å„ëêìÅ∞ 28,
Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ 7, "≥∞oHõ ~å*ÏºOQÆOÖ’ Ñ ¿ ~˘¯#|_ç# 29 ~å„ëêìÅ∞.
áê~üì –A ~å„ëêìÅ∞ : Bihar, Bombay, Assam, Madhya Pradesh, Madras, Orissa, Punjab, United
Pravince, West Bengal.
áê~üì –B ~å„ëêìÅ∞ : Hyderabad, Jammu and Kashmir, Madhya Bharath, Patyala, Mysore,
Rajasthan, Maharashtra, Travancore, Cochin, Vindya.
áê~üì –C ~å„ëêìÅ∞ : Ajmir, Bhopal, Bilaspoor, Kochbihar, Katch, Kurg, Delhi, Himachal Pradesh,
Manipur, Tripura.
áê~üì –D ~å„ëêìÅ∞ : Andaman Nicobar
1956Ö’ U~åÊ># ÿ̌ ÉèÏëê Ñ „ Ü
¨ Ú
« HõÎ ~å„ëêìÅ∞ 14 Jq : PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ,ò J™êûO.
<À\ò : 2006Ö’ nxx J™êûO Jx =∂~åÛ~∞° .
cÇ¨~ü, ˆH~°à◊, =∞^èŒº „Ñ¨^Õâò, =∞„^•ãπ, Xi™êû, "≥∞ÿã¨∂~ü, ÉÁOÉÏ~Ú, ÑÖ*ÏÉò, ~å[™ê÷<£, L`«Î~° „Ñ¨^Õâò,
Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò, [=¸‡ HÍj‡~ü.
1956Ö’ Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ 6 Jq JO_»=∂<£ xHÀÉÏ~ü, _èbç ,¡ Ç≤Ï=∂K«Öò Ñ „ ^¨ âÕ ,ò ÅHõº∆ n"£,
=∞xÔH· Jq∞h n=ÙÅ∞, =∞}˜ÑÓ¨ ~ü, u „ Ñ¨Ù~°. H˘`«QÎ Í U~åÊ># ÿˇ ~å„ëêìÅ∞ 1956 `«~∞° "å`« QÆ∞[~å`ü, <åQÍÖÏO_£,
Ç¨Ï~åº<å, Ç≤Ï=∂K«Öò „Ñ¨^Õâò, =∞}˜Ñ¨Ó~ü, „uÑ¨Ù~°, "Õ∞Ñ¶¨∂ÅÜ«∂, ã≤H˜¯O, q∞*’~å"£∞, J~°∞}ÏK«Öò „Ñ¨^Õâò,
QÀ"å, K«fã Î Ñ
π ∞¨¶ _£, L`«~Î åOK«Ö.ò
2006Ö’ nxx L`«~Î åYO_£QÍ =∂~åÛ~∞° . *Ï~°Oö _£.
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ 7 Jq : 1) K«O_ôÑ∞¨¶ _£ 2) _èbç ¡ 3) áêO_çKÛÕi 4) _≥_ „ ® #QÆ~,ü 5)
ÅHõ∆ n=ÙÅ∞ 6) JO_»=∂<£ xHÀÉÏ~ü n=ÙÅ∞ 7) _®=∞<£ _»Ü¸ « º
Ñ
Ã · Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅÖ’ _èbç ,¡ áêO_çKÛÕiÅ‰õΩ ~å„ëêìÅ‰õΩ q^è•# ã¨ÉÅíè ∞ L<åfl~Ú.
69= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 Ñ „ H¨ Í~°O _èbç x
¡ <Õ+#¨ Öò HÍºÑ≤@Öò >ˇi„ @s PÑ¶π _èbç ¡ *ÏfÜ«∞
~å[^è•x á„ êO`«OQÍ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
<åÅæ= x|O^è# Œ : ~Ô O_»=, =¸_»= x|O^è# Œ Å‰õΩ ã¨=~°} KÕã# ≤ Ñ¨ÙÊ_∞» 1= + Ã _»∂ºÅ∞, 4= + Ã _»∂ºÅ∞
‰õÄ_® =∂~°∞Ê KÕÜ∂ « e.
22
22
áœ~°ã`¨ fi« O : ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’x ~Ô O_»= ÉèÏQÆO 5 #∞Oz 11 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è#Œ ÉèÏ~°`« áœ~°K@« Oì
QÆ∞iOz Ñ
¿ ~˘¯O@∞<åfl~∞° . XHõ ~å[ºOÖ’x ["åÉèÏ#∞ ~Ô O_»∞ (2) ~°HÍÅ∞QÍ qÉèl
í OKå~°∞.
1) áœ~°∞Å∞ : h~°∞ ~å[H©Ü∞« Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Hõey LO\Ï~°∞. J#QÍ ZxflHÖõ ’¡ áÈ\© KÕã ¿ JkèHÍ~°O,
ZxflHÖõ ’¡ F@∞ ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^= Œ ÙÅ#∞ ã‘fiHõiOKÕ JkèHÍ~°O, ZxflHÅõ ∞ q=∞i≈OKÕ JkèHÍ~°O
"≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
2) q^ÕtOK«∞@ : giH˜ ~å[H©Ü«∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ LO_»=Ù. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO <å~°`« áœ~°∞Å‰õΩ UHõ
áœ~°ã¨`«fiO#∞ JOkã¨∞ÎOk. kfi áœ~°ã¨`«fiO#∞ J"≥∞iHÍ, ã≤fi@˚~å¡O_£ ^ÕâßÅ∞ Hõey L<åfl~Ú.
áœ~°ã`¨ fi« O ZÖÏ á⁄O^•e. ZÖÏ ~°^∞Œ Ì J=Ù`«∞O>Ë J<Õ q+¨Ü∂ « Å∞ QÆ∂iÛ ~å*ÏºOQÆO Ñ ¿ ~˘¯#ÖË^∞Œ .
5= PiìHÖõ ò :
1) ~å*ÏºOQÆO P~°OÉèOí Ö’x áœ~°ã`¨ fi« O : 26 [#=i 1950Ö’ ÉèÏ~°`« Éè∂ í ÉèÏQÆOÖ’ ã≤~÷ ° x"åãÖ
LO@∂ WHõ¯_» [x‡Oz# "å~°∞.
2) XHõ =ºH˜Î 26 [#=i 1950 =ÚO^Œ∞ q^Õ"åÖ’¡ [x‡Oz# J`«x `«e¡ ÖË^• `«O_ „ ç ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O
Hõey LO\˜ J\ì̃ "å~°O^Œ~∞° .
3) 26 [#=i 1950 Ö’Ñ¨Ù ÉèÏ~°`Öü ’ 5 ãÖ=`«~û åÅ ã≤~÷ x ° "åãÖÖ’ L#fl Ñ „ u
¨ XHõ¯~°∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^Œ∞`å~°∞.
6= PiìHÖõ ò :
áêH˜™ê÷<£ #∞Oz ÉèÏ~°`^ « âÕ ßxH˜ =Å# =zÛ# "åi áœ~°ã`¨ fi« Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞.
7= PiìHÖõ ò :
ÉèÏ~°`ü #∞O_ç áêH± =Å# "≥e¡ uiy ÉèÏ~°`‰ü Ωõ =zÛ =Åã¨ =zÛ# "åi áœ~°ã`¨ fi« O.
8= PiìHÖõ ò :
q^ÕâßÖ’¡ x=ã≤OKÕ ÉèÏ~°fÜ«∞ ãÖ`«u, "åi áœ~°ã`¨ fi« O Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞.
9= PiìHÖõ ò :
ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ q^Õt áœ~°ã`¨ fi« O#∞ á⁄Ok ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O#∞ =^Œ∞Å∞‰õΩ#fl "åi qkèq^è•<åÅ∞.
10= x|O^è# Œ :
ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ ZÑ¨ÙÊ_∞» ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ J#QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O âßâ◊fi`åxfl Hõey LO@∞Ok.
11= x|O^è# Œ :
áœ~°ã¨`åfixfl ãÖ|OkèOz# U K«\Ïì<≥·# ~°∂á⁄OkOKÕ JkèHÍ~°O áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ =∂„`«"Õ∞
LO@∞Ok.
áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^Õ Ñ¨^`ÌŒ ∞« Å∞ :
1955 ÉèÏ~°`« Ñ „ É¨ ∞íè `«fi K«@Oì HÕ^Œ 5 ~°HÍÅ∞QÍ ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^Œ=K«Ûx Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
1) [#‡`« 1950 [#=i 26 `«~∞° "å`« Ñ „ u
¨ XHõ¯~°∞ ÉèÏ~°fÜ«∞`«#∞ á⁄O^Œ∞`å~°∞. q^Õj ~åÜ«∞ÉÏ~°
HÍ~åºÅÜ«∞ L^ÀºQÆ∞Å Ñ≤ÅÅ¡ ∞, â◊`„ ∞« ^ÕâßÅ =∞iÜ«Ú q^ÕâßÅ "åiH˜ [x‡Oz# Ñ≤ÅÅ¡ ∞ nxH˜
q∞#Ç¨~ÚOK«∞`å~°∞.
23
23
"å~°ã`¨ fi« s`åº áœ~°ã`¨ fi« O :

1950 [#=i 26 `«~∞° "å`« XHõ =ºH˜Î q^ÕâßÅÖ’ [x‡Oz#Ñ¨Ê\H˜ ˜ J`«x `«e¡ HÍx, `«O_ „ ç HÍx
ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O Hõey LO>Ë J\ì̃ "å~°O^Œ~∞° ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å∞ J=Ù`å~°∞.
L^• : â◊t^Œ~∂ ° ~ü #"≥∂^Œ∞ ^•fi~å áœ~°ã`¨ fi« O.
XHõ q^Õj =∞Ç≤Ïà◊ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞xfl q"åÇ¨ÏO ^•fi~å ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ 6 <≥ÅÅ∞ ã≤~÷ ° x"åãÖ
LO_ç, P Ñ≤=∞‡@ ãÖ|Okè`« JkèHÍ~°∞Å =^ŒÌ `«=∞ Ñ ¿ ~°#
¡ ∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã∞¨ HÀ=_»O ^•fi~å áœ~°ã`¨ fi« O
á⁄O^Œ=K«∞Û#∞.
L^• : ™ÈxÜ«∂ QÍOnè
ã¨ÇÏ¨ rHõ$`« áœ~°ã`¨ fi« O :
XHõ q^Õj áœ~°∞_»∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ñ¨@¡ =∞‰õΩ¯=`À, „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ`À =∞# ^Õâ◊ áœ~°ã¨`«fiO
á⁄O^•Å#∞‰õΩ#flÑÙ¨ Ê_∞» ^ÕâO◊ Ö’ 5 ãÖ=`«~û åÅ∞ ã≤~÷ ° x"åãÖ LO_®e.
L^• : =∞^è~Œ ü ^äi≥ ™êû
XHõ Éè∂í ÉèÏQÆO ^ÕâO◊ Ö’ Hõeã≤áÈ=_»O ^•fi~å áœ~°ã`¨ fi« O, XHõ á„ êO`«O XHõ ^ÕâO◊ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ âßâ◊fi`«OQÍ
Hõeã≤áÈ`Õ P á„ êO`« Ñ „ [¨ ÅO^ŒiH˜ ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O#∞ JOk™êÎ~∞° . L^• : Ñ¨Ù~°OKÕÛi, QÀ"å, ã≤H¯˜ O.
ÉèÏ~°`Öü ’ Hõeã≤áÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_∞» P á„ êO`« Ñ „ [¨ Å∞ ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O#∞ á⁄O^•~°∞.
1986 ÉèÏ~°`« áœ~°ã¨`«fi ã¨=~°} K«@ìO :
1. #"≥∂^Œ∞ ^•fi~å ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^ŒQÀ~°∞ =ºHÎ̃ WO`«‰Ωõ Ñ¨Ó~°fiO 6 <≥ÅÅ‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO
D K«@Oì J#∞ãïOz 5 ãÖ=`«~û åÅ∞ ã≤~÷ ° x"åãÖ LO_®e.
2. ã¨ÇÏ¨ rHõ$`«O ^•fi~å ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^•Å#∞‰õΩ<Õ"å~°∞ WO`«‰Ωõ Ñ¨Ó~°fiO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞
|^Œ∞Å∞ 10 ãÖ=`«~û åÅ∞ ã≤~÷ ° x"åãÖ LO_®e. 2004 ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O K«@Oì =∞iÜ«Ú
^ŒfiO^Œfi áœ~°ã`¨ fi« O.
q^ÕâßÅÖ’ x=ã≤OKÕ „Ñ¨"åã¨ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ áœ~°ã¨`«fiO#∞ JOkOK«_®xH˜ D K«\Ïìxfl
L^Õt Ì OKå~°∞. 2004Ö’ 16 ^ÕâßÅÖ’ x=ã≤OKÕ Ñ „ "
¨ åã¨ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ D K«@Oì J#∞ãïOz
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^ŒfiO^Œfi áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^Œ=K«∞Û.
2006 [#=i 9# Ñ „ "
¨ åã¨ ÉèÏ~°f k=ãπ ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ Ñ „ Ñ
¨ O¨ K« ^ÕâßÅÖ’ x=ã≤OKÕ Ñ„ u¨ Ñ
„ "¨ åã¨
ÉèÏ~°fÜ«Ú_çx ^ŒfiO^Œfi áœ~°ã`¨ fi« O#∞ á⁄O^Õ gÅ∞ HõeÊOKåe.
q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ :
áêH±, |OQÍ¡^âÕ ò D ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅÖ’ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù.
Ñ
„ Ü
¨ ∂
≥ [<åÅ∞ : ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Pã¨∞ÅÎ ∞ ãÖáêkOK«=K«∞Û, Ñ
Ã @∞ì|_»∞Å∞ Ñ
Ã @ì=K«∞Û. q^•º, ™êOã¨¯$uHõ,
PiúHõ =º=Ç¨~åÅÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ`À ã¨=∂# J=HÍâßÅ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ áêãπáÈ~°∞Åì #∞ JO^Œ*™Ë êÎ~∞° .
Ñïq∞`«∞Å∞ : Ñ„ "¨ åã¨ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ ~å[H©Ü∞« Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ LO_»=Ù.
24
24
ÉèÏ~°`« áœ~°ã¨`«fiO ~°^Œ∞Ì JÜÕ∞º Ñ¨^ŒÌ`«∞Å∞ :

<À\ò : 1950 ÉèÏ~°`« áœ~°ã¨`«fiO K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O „HÕk 3 Ñ¨^Œú`«∞Å ^•fi~å ÉèÏ~°`« áœ~°ã¨`«fiO ~°^Œ∞Ì
KÕÜ«∞=K«∞Û.
~Ô #∞º<£ãÜ ≤ ∞≥ K«<,£ Ñï`åºQÆO : XHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ q^Õj áœ~°ã`¨ fi« O á⁄O^•Å#∞‰õΩ#flÑÙ¨ Ê_∞»
ã¨fi`«Ç¨ QÆ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ åfixfl `«ºlOK«=K«∞Û. nxx Ñï`åºQÆO JO\Ï~°∞.
2) @i‡<Õ+< ¨ £ – JO`«=∞=Ù@ : XHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ åfixfl `«ºlOK«‰Ωõ O_®
q^Õj áœ~°ã`¨ fi« O á⁄Ok#Ñ¨Ù_»∞ J`«x ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O ÉèÏ~°`« Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ
« @#∞
@i‡<Õ+< ¨ £ JO\Ï~°∞.
3) Jx"å~°º `˘ÅyOÑ¨Ù : ã¨ÇÏ¨ rHõ$`«O ^•fi~å ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O á⁄Ok# XHõ q^ÕjÜ«Ú_»∞ J„H=
õ ∞OQÍ
HÍx, "≥∂ã¨ÑÓ¨ i`«OQÍ HÍx áœ~°ã`¨ fi« O ãÖáêkOz# ÖË^• ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÍxfl, *ÏfÜ«∞ Ñ¨`åHÍxfl,
ÉèÏ~°fÜ«∞ ãÖã¨¯$ux q=∞i≈Oz<å, JQ“~°= Ñ¨~z ° <å, J=∞~åº^ŒQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å J`«x
áœ~°ã`¨ fi« O#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _®xfl Jx"å~°º `˘ÅyOÑ¨Ù JO\Ï~°∞.
4) ÉèÏ~°`« áœ~°ã`¨ fi« O [=¸‡ HÍj‡~ü‰Ωõ QÆÅ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù :
370 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O [=¸‡ HÍj‡~ü ã¨fi`«O`„ « Ñ
„ u
¨ ÑüÎ Hõey L#flO^Œ∞# ~å„+Üì̈ ∞≥ `«~∞° Å∞ Z=~°∞
[=¸‡ HÍj‡~üÖ’ ã≤i÷ x"åãÖ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞. P ~å„ëêì áœ~°ã`¨ åfixfl K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOKÕ
JkèHÍ~°O P ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡}O#ˆH HõÅ^Œ∞. J#QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ JkèHÍ~°O ÖË^∞Œ .
nxx [=¸‡ HÍj‡~ü ^ŒfiO^Œfi áœ~°ã`¨ fi« O Hõey =ÙO^Œx Ñ ¿ ~˘¯#=K«∞Û.
ÉèÏ~°`« áœ~°ã¨`«fiO – „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ :

ÉèÏ~°`« áœ~°∞_»∞ WO_çÜ∂ « Ö’ ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^= Œ ÙÅ∞ ã‘fiHõiOK«=K«∞Û. ZxflHÅõ Ö’ áÈ\© KÕã
¿
JkèHÍ~°O Hõey =ÙO_»∞@. á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Hˆ =ÅO ÉèÏ~°`« áœ~°∞xH˜ =∂„`"
« ∞Õ =iÎ™êÎ~Ú.
~å*ÏºOQÆ qÇ¨ÏOQÆ gHõ} ∆ O:
I Part : Éè∂ í ÉèÏQÆ Ñïkè 1 #∞O_ç 4= PiìHÖõ ò
II Part : áœ~°ã`¨ fi« O 5 #∞Oz 11= PiìHÖõ ò
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 12 #∞O_ç 35= PiìHÖõ ò
III Part : _ç.Ñ≤.Zãπ.Ñ≤. xˆ~t Ì Hõ xÜ«∞=∂Å∞ 36 #∞Oz 51= PiìHÖõ ò
IV Part : á „ ê^äq
Œ ∞Hõ q^è∞Œ Å∞, 51(Z) PiìHÖõ ò
V Part : Hˆ O„^Œ Ñ„ É
¨ ∞íè `«fiO 52 #∞O_ç 151 PiìHÖõ ò
ˆHO„^Œ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßY :

1. 52 #∞O_ç 78= PiìHÖõ ò ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ , LÑ¨ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ ,Ñ
„ ^
¨ •è x, =∞O„u=∞O_»e, J@sfl [#~°Öò
25
25
ˆHO„^Œ âßã¨# x~å‡} âßY :

79 #∞O_ç 122 áê~°"
¡ ∞≥ O\ò
~å„+ì̈Ñü âßã¨<åkèHÍ~åÅ∞ :
123= PiìHÖõ ò Pi¤<#
≥ ∞û JkèHÍ~åÅ∞
<åºÜ«∞âßY :
ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì 124 #∞O_ç 147= PiìHÖõ ò
E.A.G. (Controller Aditor General)
148 #∞O_ç 151= PiìHÖõ ò

~å„+ì̈ „Ñ¨Éèí∞`«fi x~°fiK«#O :
x~°fiK«#O : 152= PiìHÖõ ò
~å„+ì̈ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} âßHõ : 153 #∞O_ç 167= PiìHÖõ ò QÆ=~°fl~,ü =ÚYº=∞O„u, =∞O„u=∞O_»e, J_»fiHˆ \ò
[#~°Öò.
~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY : 168 #∞O_ç 212= PiìHÖõ ò q^è•# ã¨É,íè q^è•# Ñï+¨`.ü
QÆ=~°fl~ü âßã¨# x~å‡} JkèHÍ~åÅ∞ : 214 #∞O_ç 232= PiìHÖõ ò
kQÆ∞= HÀ~°∞Åì ∞ : 233 #∞O_ç 237= PiìHÖõ ò
7. a. ~å„ëêìÅ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯<Õk : 238 PiìHÖõ ò
<À\ò : nxx `˘ÅyOKå~°∞.
8. Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ∞ : 239 #∞Oz 242 PiìHÖõ ò
9. ÑÖKå~Úu ~å*ò =º=ã¨÷ : 243, 243 (Z) #∞Oz 243 (OV), 16 PiìHÖõ ò =~°‰Ωõ .
9 Z) áê~üì Ñ¨@} ì Ñ„ É
¨ ∞íè `åfiÅ QÆ∞iOz : 243 (PV) #∞Oz 243 (ZG) =~°‰Ωõ .
10. + Ã _»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, *Ï`«∞Å∞, á„ êO`åÅ ÑïjÅ# q=~åÅ∞ : 244, 244 (Z) PiìHÖõ .ò
11. Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å∞ : 245 #∞Oz 263 PiìHÖõ .ò
1. Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ âßã¨# ãÖ|O^è•Å∞ : 245 #∞O_ç 255 PiìHÖõ .ò
2. ÑïáêÅHõ ãÖ|O^è•Å∞ : 256 #∞O_ç 263 PiìHÖõ ò =~°‰Ωõ
12. Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ PiúHõ ãÖ|O^è•Å∞ : 264 #∞O_ç 300 (Z) PiìHÖõ ò =~°‰Ωõ
1) PiúHOõ : 264 #∞O_ç 291 PiìHÖõ ò
2) JÑ¨ÙÊÅ∞ : 292, 293 PiìHÖõ ò
3) Pã≤,Î Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, J=ã¨~åÅ∞, q"å^•Å∞ : 294 #∞O_ç 300 PiìHÖõ ò
4) Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯ : 300 (Z) PiìHÖõ ò
13. "åºáê~°O, "å}˜[ºO, JO`«~å„+ì̈ "åºáê~°, "å}˜*ÏºÅ∞ : 301 #∞O_ç 307 PiìHÖõ ò
14. Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ã¨sfiã¨∞Å∞ : 308 #∞O_ç 323 PiìHÖõ ò
1) JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å∞ : 308 #∞O_ç 314 PiìHÖõ ò
26
26
2) Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤., ã ¿ \ ì ò ÑäH¡ ± ã¨sfiãπ Hõg∞+¨<£ : 315 #∞Oz 323 PiìHÖõ ò

15. Z) \ „ | ˜ ∂º#Öòû : 323 (Z), 323 (a)
16. Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£û : 330 #∞O_ç 342 PiìHÖõ ò
Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ :
17. JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ : 343 #∞O_ç 351 PiìHÖõ ò
18. ~å„+Ñ ì̈ u¨ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ , JkèHÍ~åÅ∞ : 352 #∞O_ç 360 PiìHÖõ .ò
19. <å<åq^èŒ JOâßÅ∞, W~°`= « ÚÅ∞ : 361 #∞O_ç 367 PiìHÖõ ò
20. ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} Ñ¨û úŒ : 368
21. `å`å¯eHõ Ñï=~°} Î P„H= õ ∞} Ñ „ `¨ ºÕ Hõ x|O^è#
Œ Å∞ : 369 #∞O_ç 392 PiìHÖõ .ò
22. <å=∞^èºÕ Ü«∞=Ú ~å*ÏºOQÆO J=ÚÖ’H˜ =K«∞Û@, Ç≤ÏOn J#∞"å^ŒO, `˘ÅyOK«|_ç# âßã¨<åÅ∞ :
393 #∞O_ç 395 PiìHÖõ ò =~°‰Ωõ
"≥Ú`«OÎ 22–1 = 21 Hõeã≤#q 4(Z), 9(Z), 14(Z), 3+21 = 24
27
27
3. „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
(Fundamental Rights)
~å*ÏºOQÆOÖ’x =¸_»= ÉèÏQÆO 12 #∞O_ç 35 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú. XHõ =∂#=Ù_»∞ ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ, ã¨=∞„QOÆ QÍ Jaè=$kú K≥O^ÕO^Œ∞‰õΩ HÍ=eû#
Hõhã¨ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Åx Ñ
¿ ~˘¯O\Ï~°∞. Ç
Ã ÏKü.*ˇ. ÖÏã≤¯ Jaèá„ êÜ«∞OÖ’ XHõ ~å*Ïº,QÆO
Ü≥ÚHõ¯ ÅHõº∆ O HÍx ÖË^• ã¨fiÉèÏ=O HÍx Ñ„ [¨ Å‰õΩ JOkOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ |\˜ì `≥Å∞ã¨∞OÎ ^Œx Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
<À\ò : J#QÍ Ñ
„ *¨ Ï™êfi=∞º ~å*ÏºÅ∞ =∂„`"
« ∞Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ JOk™êÎ~Ú.
™ê=∞º"å^Œ ~å*ÏºÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞ì ^ÕâßÅ∞, xÜ«∞O`«$`«fi ~å*ÏºÅ∞, ÉÏ^èºŒ `«Å#∞ ÖË^• x^è∞Œ Å#∞
JOk™êÎ~Ú. ~å*ÏºOQÆ x~å‡`«Å∞, „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ Ü«Ú<≥·>ˇ_£ ¿ãì\òû
~å*ÏºOQÆOÖ’x aÖòû PÑ¶π ~Ô \ „ \˜+π ~å*ÏºOQÆOÖ’x Magnakarta UNO Ö’x =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å
· ,ûò a
Ñ
„ H¨ @
õ # P^è•~°OQÍ Ñ
¿„ ~°} á⁄Ok g\˜Ö’ ~å*ÏºOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞ÑïKå~°∞.
ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ Ñ¨Ò« QÆu âß„ãÎ≤ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å á„ ê=ÚYº`«#∞ H„ O˜ k
q^èOŒ QÍ Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
ã¨~Àfi#fl`" « ∞≥ #
ÿ k Jq Hˆ O„^,Œ ~å„+ì¨ Ñ
„ É¨ ∞íè `åfiÅ, Hˆ O„^Œ ~å„+ì¨ âßã¨# ã¨ÉÅíè "≥∞*Ïi\© xÜ«∞O`«$`åfixfl
JiHõ\˜ì =º‰õΩÎÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ~°Hõ∆} HõeÊ™êÎ~Ú. ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ K≥áêÊÅO>Ë Wq „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ ~°Hõ∆}
Hõ=KåÖÏ¡O\˜q Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ HÍÅOÖ’ "å\˜ QÆ∂iÛ
áÈ~å@O : 1895Ö’ ÉÏÅ QÆOQÍ^è~Œ ü uÅH± 'ã¨fi~å*ò— J#∞ aÅ∞¡#n Ñ „ u¨ áêkOz "åH± ™êfi`«O`„ º« O,
ÉèÏ= „Ñ¨Hõ@# ™êfi`«O„`«ºO "åi WÅ¡‰õΩ HÍx, Pã¨∞ÎÅ‰õΩ HÍx ~°Hõ∆} HÍ"åÅx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞.
1925Ö’ JxaÃãO\ò HÍ=∞<£ "≥ÖÎò PÑ¶π WO_çÜ∂ « J<Õ aÅ∞¡#∞ Ñ „ u
¨ áêkOKå~°∞. 1921 ^•\˜ Si+π
iÑä¡Hõ<£‰õΩ WzÛ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å<Õ ÉèÏ~°`ü‰õΩ W"åfiÅx „ÑüáêkOzOk. 1927Ö’ =∞„^•ãπ *ÏfÜ«∞
HÍ,„QÔ ãπ =∞Ç¨ã¨ÉÅíè f~å‡}O, Éèq í +¨º`ü ~å*ÏºOQÍxH˜ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HÍ"åÅx Ñ „ H¨ \
õ O˜ zOk.
1928Ö’ "≥∂fÖÏÖò <≥Ç„ ˙ ¨ x"ÕkHõ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ qq^èŒ ‰õΩÖÏÅ∞, =∞`åÅ∞, *Ï`«∞Å∞, qaè#fl á„ êO`åÅ∞
âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇÏ¨ r=#O KÕÜ∂ « Å#QÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ W"åfieû# P=â◊ºHõ`# « ∞
Ñ
¿ ~˘¯Ok. 1931Ö’ Hõ~åz HÍO„QÔ ãπ =∞Ç¨ã¨ÉÅíè f~å‡}O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ W"åfiÅx
`˘e™êi _ç=∂O_£ KÕãO≤ k. 1931Ö’ =∞Ç¨`«‡QÍOkè ~Ô O_»= ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’#∞ ÅO_»<£
"≥o¡#Ñ¨ÙÊ_»∞ „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. 1935Ö’ ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO K«@ìO #O^Œ∞
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ‰õΩ H˘xfl á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ JOkã¨∞OÎ _»QÍ ÖÏ~ü¤ s_çOQ∑ =∞iÜ«Ú ã¨~ü *Ï<£ ã Ã =· ∞<£Å∞
J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~∞° . 1944–45 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨~ü Tej Bahadhur
Sapru J^èºŒ Hõ` ∆ #« XHõ ã¨=∞#fiÜ«∞ ãÖÑ¶∞¨ O U~°Ê_# ç k. á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞.
28
28
„áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ – ~å*ÏºOQÆ ~°K«# :

24–1–1947# á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ÑïjeOKèOÕ ^Œ∞‰õΩ ã¨~åú~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË ò J^èºŒ Hõ`∆ #« 54
ã¨É∞íè ºÅ`À á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ã¨ÅÇ¨ ãÖÑ¶∞¨ O U~åÊ>Oÿˇ k. D á„ ê^äqŒ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O 12–02–1947#
S^Œ∞ LÑ¨ãO¨ Ñ¶∂ ¨ Å∞QÍ qÉèl í OK«|_çOk. JO^Œ∞Ö’ XHõ\˜ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÑ¨ãO¨ Ñ¶∞¨ O *ˇ.a. Hõ$Ñ¨ÖÏx
J^èºŒ Hõ`∆ #
« 9 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ`À á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂
¨ xfl ~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ U~åÊ>Oÿ̌ k. a.Z<£.
~å=Ù ~åã≤# z`«∞Î ~å*ÏºOQÆOÖ’x á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ÑïjeOz XHõ x"ÕkHõ#∞ `«Ü∂ « ~°∞ KÕã# ≤
á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÑ¨ãO¨ Ñ¶∞¨ O ^•xx 16–4–1947# á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ã¨ÅÇ¨ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ JÑ¨Ê*Ñ ˇ Ê≤ Ok.
á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÑ¨ãO¨ Ñ¶∞¨ O x"ÕkHõÖ’x =ÚMÏºOâßÅ∞.
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞ Jq : Z) <åºÜ«∞~°Hõ∆}‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ#q, K«@ì ãÖ~°Hõ∆} gÅ∞#flq,
<åºÜ«∞™ê÷<åÅ ^•fi~å J=∞Å∞ Ñ¨~K ° _« ®xH˜ gÅ∞#flq. Jq : á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞.
a ) <åºÜ«∞ ~°H}
∆õ ‰õΩ P=â◊ºHõ=Ú HÍxq, K«@ì ãÖ~°H}
∆õ ‰õΩ gÅ∞ HÍxq, HÀ~°∞Åì ^•fi~å J=∞Å∞ Ñ¨~K
° _
« ®xH˜
gÅ∞ ÖËxq. g\˜x xˆ~t Ì `« xÜ«∞=∂Å∞ JO\Ï~°∞.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯ÅÖ’ Hˆ =ÅO ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å‰õΩ =∂„`"
« ∞Õ =iÎ™êÎ~Ú. L^• : 15,16,19,29,30
x|O^è# Œ Å∞ =∞iH˘xfl ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å`À áê@∞ q^ÕjÜ«ÚÅ‰õΩ ‰õÄ_® =iÎ™êÎ~Ú. JO^ŒiH˜ ã¨=∂#OQÍ
=iÎ™êÎ~Ú. L^• : 14,20,21,23,25,27,28 x|O^è# Œ Å∞.
D á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ÉèÏ~°`« ã¨=∂Yº =º=ã¨Ö÷ ’ Hˆ O„ÔŒ Ö’<Õ HÍ‰õΩO_® ~å„ëêìÅÖ’ ‰õÄ_® JO^ŒiH˜
ã¨=∂#OQÍ =iÎ™êÎ~Ú.
¨ t
Õ HõÖ’ Ñ ¿ ~˘¯#|_ç# <åÅ∞QÆ∞ P^Œ~å≈Å∞ ã ¿ fiK«Û,ù ã¨=∂#`«fiO, ™œ„ÉÏè `«$`«fiO, <åºÜ«∞O
=O\˜q. qã¨$Î `«"∞≥ #
ÿ q=~°} JOkOKèOÕ ^Œ∞‰õΩ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ~°∂á⁄OkOKÕ
W`«~° ™ê^è•~°} K«\ÏìÅHõO>Ë á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ã¨~Àfi#fl`" « ∞≥ #
ÿ q. á„ ê^äqŒ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 28 x|O^è# Œ "≥∞#ÿ q.
HÍ=Ù# J#QÍ x~åˆHÑ ∆ "
¨ ∞≥ #
ÿ q ÖË^• JÑï`«#"≥∞# ÿ q HÍ=Ù. J#QÍ Ñ „ u ¨ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞
Ç
¿ Ï`«∞|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ POHõÅ∆ ∞ qkèOKÕ JkèHÍ~°O Hõey LO\Ï~Ú. J~Ú`Õ P Ç ¿ Ï`«∞|^Œ`ú #
« ∞ x~åúiOKÕ JkèHÍ~°O
<åºÜ«∞ ™ê÷<åÅ‰õΩ LO@∞Ok.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯ÅÖ’ ™êO„Ñ^ ¨ •Ü«∞"≥∞# ÿ q HÍ=Ù. L^• : ã¨=∂#`«fiÑ¨Ù Ç¨Ï‰õΩ¯, ã
¿ fiK«Ûù ™êfi`«O`„ º« Ñ¨Ù
Ç¨Ï‰õΩ¯. =∞iH˘xfl á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ P^è∞Œ xHõ`" « ∞≥ #
ÿ q HÍ=Ù. L^• : Ñ‘_<
» åxfl x~ÀkèOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯. =∞`«
ã
¿ fiK«Ûù Ç¨Ï‰õΩ¯, q^•º ™êOã¨¯$uHõ Ç¨Ï‰õΩ¯.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ H˘xfl ÉÏÅÉÏeHõÅ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞.
L^• : 21, 21(Z) 23,24 x|O^è# Œ Å∞
=∞iH˘xfl J ÅÊ ãÖYº =~åæÅ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞.
29
29
L^• : =∞`« ã
¿ fiK«Ûù Ç¨Ï‰õΩ¯ 25 #∞O_ç 28 x|O^è#
Œ Å =~°‰Ωõ
q^•º ™êOã¨¯$uHõ Ç¨Ï‰õΩ¯ 29 =∞iÜ«Ú 30 x|O^è# Œ Å∞
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° HÍÅOÖ’ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ x `å`å¯eHõOQÍ xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ KÕÜ∞« =K«∞Û.
H˘xfl ã¨sfiã¨∞Å#∞ J`«º=ã¨~° Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞Å#∞ ÉèÏqOz "åiH˜ ‰õÄ_® á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ñïq∞`«O
KÕÜ∞« =K«∞Û. L^• : "≥^ · ºŒ , P~ÀQÆº ã¨sfiã¨∞Å∞, RTC, Railway, `«Ou `«áêÖÏ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ™êÜ«Ú^Œ ^ŒàÏÅ "åiH˜ =iÎOK«‰Ωõ O_® Ñïq∞`«∞Å#∞ qkèOK«=K«∞Û.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆO á„ ê~°OÉèOí Ö’ á„ ê^äq

Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 7 =~åæÅ∞QÍ LO_»QÍ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« H„ O˜ ^Œ 6 =~åæÅ∞
HõÅ=Ù.
1) ã¨=∂#`«fiÑ¨Ù Ç¨Ï‰õΩ¯ : 14 #∞O_ç 18 x|O^è# Œ Å∞, ã
¿ fiK«Ûù Ç¨Ï‰õΩ¯ : 19 #∞O_ç 22, Ñ‘_< » åxfl x~ÀkèOKèÕ
Ç¨Ï‰õΩ¯ : 23 #∞O_ç 24, =∞`« ã¿ fiK«Ûù Ç¨Ï‰õΩ¯ : 25 #∞O_ç 28 x|O^è# Œ , q^•º ™êOã¨¯$uHõ Ç¨Ï‰õΩ¯ : 29
#∞O_ç 30 x|O^è# Œ Å∞. ~å*ÏºOQÆ Ñï~°H} ∆õ Ç¨Ï‰õΩ¯ 32= x|O^è# Œ .
<À\ò : 31= x|O^è# Œ Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯ QÆ∂iÛ Ñ ¿ ~˘¯<Õk. J~Ú`Õ [#`å Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO J#QÍ "≥Ú~ås˚
^ÕâßÜü∞ Ñ
„ É¨ ∞íè `«fiO 44= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1978 Ñ „ H¨ Í~°O Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
*Ïa`å #∞Oz `˘ÅyOz Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« 12= ÉèÏQÆOÖ’ 4= J^è•ºÜ«∞O #O^Œ∞ 300 (Z) K«@| ì ^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ ,
<åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ÖË^• âßã¨# |^Œ" ú ∞≥ #
ÿ ÖË^• ™ê^è•~°} Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~∞° .
12= x|O^è#Œ : ~å*ÏºOQÆO QÆ∞iOzè x~°fizã¨∞OÎ k. =∞iÜ«Ú á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å x~°fiK«#O QÆ∞iOz
¿Ñ~˘¯O@∞Ok.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆO, á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ~å*ÏºxH˜ ã¨=∞iÊOzOk.
13= x|O^è# Œ : á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯‰õΩ ãïÑ¨_x
» ÖË^• =ºuˆ~Hõ"∞≥ #
ÿ K«\ÏìÅ∞ K≥Å<
¡ ~Õ =
° Ù, J#QÍ <åºÜ«∞
™ê÷<åÅ‰õΩ, <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ HõÅ^Œx D x|O^è# Œ Ñ
¿ ~˘¯#∞#∞.
14= x|O^è# Œ : 14 (Z) K«@Oì ^Œ$+≤Öì ’ JO^Œ~∂ ° ã¨=∂#∞ÖË. D ÉèÏ=##∞ a „ \˜+π =∞iÜ«Ú Si+π
~å*ÏºOQÍÅ #∞O_ç Q„ ÇÆ Ï≤ OK«_O» [iyOk. a „ \˜+π ~å*ÏºOQÆOÖ’ Z.a. _≥ã · ‘Ñ ¿ ~˘¯#fl ã¨=∞<åºÜ«∂xfl Wk
áÈe LOk. Z.a. _≥ã · ‘Ñ„ H¨ Í~°O K«@Oì ^Œ$+≤Öì ’ ~åA ÖË^• Ñ ¿ ^Œ Z=~°∞ `«ÑÙ¨ Ê KÕã<≤ å tHõ∆ ã¨=∂#"Õ∞. D
x|O^è#Œ #∞ J#∞ãïOz ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Ñ
„ ^¨ •è x "≥Ú^ŒÅ∞H˘x ™ê=∂#º áœ~°∞x =~°‰Ωõ XˆH q^èOŒ QÍ
tH˜∆OK«|_»`å~°∞.
Ç
¿ Ï`«∞|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ :
361= x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ , QÆ=~°fl~Åü ∞, q^Õj ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞, ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞,ì Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì
<åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞, K«@Oì ^Œ$+≤Öì ’ ã¨=∂#∞Å∞ HÍ~°∞. J#QÍ `«=∞ Ñ¨^q Œ , qkè x~°fiÇ¨Ï}Ö’ x~°fiiÎOz#
q^è∞Œ Å‰õΩ QÍ#∞ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ‰õΩ ["å|∞^•s HÍ^Œ∞. gix JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ . giÃÑ· H„ q ˜ ∞#Öò Hˆ ã¨∞Å∞
30
30
Ñ
Ã @ì‰Ä
õ _»^∞Œ . XHõ"àÕ ◊ ã≤qÖò ^•fi~å "ÕÜ∂
« Å#fl 2 <≥ÅÅ =Ú#∞Ñ¨Ù ã¨∂K«# KÕÜ∂
« e.
14 (a) x|O^è# Œ : K«@= ì Ú =¸ÅOQÍ ã¨=∂# ~°H} ∆õ . D ÉèÏ=##∞ J"≥∞iHÍ ~å*ÏºOQÆO #∞O_ç
Q„ Ç
Æ Ï≤ OKå~°∞. nx Ñ„ H¨ Í~°O ã¨=∂# Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ =∂„`"
« ∞Õ ã¨=∂# ~°H} ∆õ HõeÊã∞¨ OÎ k. L^• : XHõ ~°H"
õ ∞≥ #
ÿ
Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ XHõ ~°H" õ ∞≥ #
ÿ Ñ¨#∞flÅ q^è•#O LO@∞Ok `«ÑÊ¨ XHõ¯iH˜ XHõ¯ XHõ¯ Ñ¨#∞flÅ q^è•#O LO_»^∞Œ .
Ç
¿ Ï`«∞|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ : ~å*ÏºOQÆO =º=™êÜ«∂xfl Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ `«~Q° u
Æ QÍ QÆ∞iÎOz Pã≤Î Ñ¨#∞fl#∞
q∞#Ç¨~ÚOKå~°∞.
15= PiìHÖõ ,ò 5 qK«H}∆õ ÏÅ#∞ x¿+kOK«_O» . ~å*ÏºOQÆOÖ’x D x|O^è# Œ #∞ J#∞ãïOs ÉèÏ~°`«
áœ~°∞Å =∞^èºŒ 5 ~°HÍÅ qK«H} ∆õ ÏÅ#∞ J#QÍ ‰õΩÅ, =∞`«, *Ïu, ã „ ,Î‘ Ñ¨Ù~°∞+¨ [#‡Å#∞ x¿+kã¨∞OÎ k. D
x|O^è#Œ #∞ J#∞ãïOz Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO =∞`«Ñ~¨ "
° ∞≥ #
ÿ qK«H}
∆õ áê\ÕK«‰Ä õ _»^∞Œ .
L^• : Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O |Ç¨ï ÉèÏ~°º`«`fi« O x¿+^èOŒ . J^Õ =Úã≤O¡ q"åÇ¨Ï K«@ì
Ñ
„ H¨ Í~°O |Ç¨ïÉèÏ~°º`«`fi« O K≥Å∞¡`∞« k.
D x|O^è# Œ #∞ J#∞ãïOz Ç¨ÏŸ@Öò,û ëêÑπ,û K≥~∞° =ÙÅ∞, ÉÏ=ÙÅ∞, ~Ô à· √◊ ,¡ ~À_»∞¡ ^Õ"åÅÜ«∂ÅÖ’ 5
~°HÍÅ qK«H}
∆õ ÏÅ#∞ áê\ÕK«~å^Œ∞.
Ç¿ Ï`«∞|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ : ã
„ ,Î‘ tâ◊√ ãÖHˆ =
∆ ∂xH˜ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO H˘xfl L^ÀºQÍÅ‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ =∂„`"
« ∞Õ
Hˆ \Ï~ÚOK«=K«∞Û. =∞iH˘xflO\˜Ö’ x¿+kOK«=K«∞Û.
L^• : #~°∞Åû ∞, _®Hõ~ì ∞° ,¡ Láê^è•ºÜ«ÚÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
L^ÀºQÍÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊ÅHˆ JkèHõ J=HÍâ◊O HõeÊ,zOk. Hõi# î â„ =
◊ ∞`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl Hõ~å‡QÍ~åÅ∞, QÆ#∞Å∞,
q∞Åìi =O\˜ L^ÀºQÍÅÖ’ Ñ¨ÓiÎQÍ x¿+kOK«=K«∞Û. ™ê=∂lHõOQÍ q^•º q+¨Ü«∞OQÍ "≥#∞Hõ|_ç#
`«~Q° `Æ ∞« ÅÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. =~åæÅ "åi Jaè=$kú xq∞`«OÎ "åiH˜ i[ˆ~fi+¨<Å£ ∞ Hˆ \Ï~ÚOK«=K«∞Û.
<À\ò : ÉÏÖÏl_£ "≥∞ã
ÿ ∂
¨ ~ü K«@Oì 1943 Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ J#∞ãïOz i[ˆ~fi+¨#∞Å∞
50% âß`åxH˜ q∞OK«‰Ä õ _»^∞Œ . J~Ú`Õ Hõ~å‚@HõÖ’ 68% `«q∞à◊<å_»∞Ö’ 69% i[ˆ~fi+¨<£ HõeÊOz# P
JOâßÅ#∞ 9= + Ã _»∂ºÖòÅÖ’ á⁄O^Œ∞Ñ¨~åÛ~∞° . <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O =iÎOzOk.
16= x|O^è#Œ :Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ JO^ŒiH˜ ã¨=∂# J=HÍâ◊O. D x|O^è#Œ #∞ J#∞ãïOz Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi
L^ÀºQÍÅÖ’ 7 qK«H} ∆õ ÏÅ#∞ x¿+kOK«_O» [iyOk. Jq ‰õΩÅ, =∞`«, *Ïu, ã
„ ,Î‘ Ñ¨Ù~°∞+¨, [#‡, =Oâ◊O,
x"åãÖ. nx Ñ„ H¨ Í~°O W`«~° qK«H} ∆õ ÏÅ#∞ áê\ÕK«=K«∞Û.
L^• : q^•º~°›`,« =Ü«∞ã¨∞,û âßs~°Hõ ^•OÑ¨`º« O, ed`«, "≥∂H˜`« Ñ¨sHõÅ∆ ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
Ç
¿ Ï`«∞|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ Ñïq∞`«∞Å∞ :
D x|O^èŒ##∞ J#∞ãïOz „Ñ¨Éèí∞`«fiO H˘xfl ‰õΩÖÏÅ∞, =∞`åÅ∞, „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ#∞ „áêuÑ¨kHõ
KÕã∞¨ H˘x Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ HõeÊOK«=K«∞Û.
31
31
L^• : 1. Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜., a.ã≤. =~åæÅ "åiH˜ Hˆ \Ï~ÚOz# i[ˆ~fi+¨#∞¡.

2. Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~å‡^•Ü«∞ ãÖã¨÷ÅÖ’ ˆH=ÅO Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«ã¨∞÷Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ L^ÀºQÆ
J=HÍâßÅ∞ HõeÊ™êÎ~∞° .
3. =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ™êkèHÍ~°`« HÀãÖ =∞Ç≤Ïà◊‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÍÅÖ’ 33.3% „Ñ¨`ÕºHõ
ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ HõeÊ™êÎ~∞° .
17= x|O^è# Œ : Jã¨∞Êâº◊ `« x¿+^èOŒ , =∞Ç¨`«‡QÍOkè ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü ã¨É∞íè º_»∞ HÍ#Ñ¨Ê\H˜ ˜ PÜ«∞# Ñ „ É
¨ Ïè =O
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü ã¨É∞íè ºÅ Ñ Ã #
· HõÅ^Œ∞ J#_®xH˜ D x|O^è# Œ XHõ L^•Ç¨Ï~°}. ^ÕâO◊ Ö’
LO_Õ ™êOÑ¶∞‘ Hõ ^Œ∞~åKå~åÖˇ# · Jã¨∞Êâº◊ `« x¿+kOK«_®xH˜ ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO 1955
ãÖ=`«~û =° ÚÖ’ Jã¨∞Êâº◊ `« x¿+^Œ K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOzOk. =∞„^•ã¨∞ ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì Jã¨∞Êâº◊ `«
J<Õ Ñ¨^•xfl =Ú‰õΩ¯ã¨∂\˜QÍ LÑ¨Ü∂ ≥ yOz ã Ã · Ç≤ÏO^Œ∂[ ã¨=∂[ <ÕÑ^ ¨ ºŒè OÖ’ "åi
=∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ ^≥|ƒuO\ÏÜ«∞<Õ q+¨Ü∞« OÖ’ nxx =∂~°Û=∞x Ñ ¿ ~˘¯#flk.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆOÖ’ Jã¨∞Êâº◊ `« J<Õ Ñ¨^•xfl x~°fizOK«Ö^ Ë ∞Œ . 1955 Jã¨∞Êâº◊ `« x¿+^Œ K«\ÏìxH˜
1976Ö’ Ñ ¿ ~°∞ =∂~åÛ~∞° . nxx Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« á„ ⁄>ˇH<
∆õ £ PÑ¶π ã≤qÖò ~Ô \· ûò Ü«∂H±ì ÖË^• =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñï~°H} ∆õ
K«@Oì QÍ Ñ
¿ ~˘¯O@∞<åfl~∞° . ÑÃ · K«\Ïìxfl LÅ¡OÑ¶∞≤ Oz# U =ºHÎ̃HÔ # · 6 <≥ÅÅ #∞Oz 2 ãÖ=`«~û åÅ =~°‰Ωõ
Hõi#
î HÍ~åQÍ~° tHõ∆ qkè™êÎ~∞° .
18= x|O^è# Œ : H©iÎ zÇ¨flÅ#∞ x¿+kèOK«_O» , a „ \˜+π "å~°∞ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’x ã¨=∂*Ïxfl qÉèl í OKåÅ<Õ
L^ÕâÌ º◊ O`À H˘xfl ‰õÄb# =~åæÅ‰õΩ ~å"£ |Ç¨Ï^Œ∂~ü, ~å*Ï |Ç¨Ï^Œ∂~ü, lOQ∑ |Ç¨Ï^Œ∂~ü, =∞Ç¨~å*Ï J<Õ
Q“~°= a~°∞^Œ∞ezÛ ã¨`¯« iOKå~°∞. ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO D x|O^è# Œ #∞ J#∞ãïOz Q“~°= a~°∞^ŒÅ#∞
x¿+kã¨∞ÎOk. 1954 #∞O_ç ™ê=∂lHõ ¿ã=Å‰õΩ QÆ∞iÎOÑ¨ÙQÍ ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO, Ñ¨^Œ‡ qÉèí∂+¨}, Ñ¨^Œ‡
Éè∂
í +¨, Ñ¨^‡Œ g
„ ÑÃ · a~°∞^ŒÅ#∞ W=fi_»O ~å*ÏºOQÆ q~°∞^Œ= ú ∞x =∞^èºŒ Ñ „ ^¨ âÕ ò Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ
¿ ~˘¯#_»O =Å#
1977Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# [#`å Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO a~°∞^Œ∞Å#∞ ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. 1980Ö’ uiy JkèHÍ~°OÖ’H˜
=zÛ# WOk~å „Ñ¨Éèí∞`«fiO g\˜x Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOsOk. ^Õâ◊OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å∞ ^ÕjÜ«∞OQÍ HÍx
q^ÕjÜ«∞OQÍ HÍx ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ÖË‰Ωõ O_® Z@∞=O\˜ H©iÎ zÇ¨flÅ#∞ á⁄O^Œ~å^Œ∞.
¿ÇÏ`«∞|^Œú"≥∞ÿ# Ñïq∞`«∞Å∞ : q^•º q+¨Ü«∞=ÚQÍ Ñ≤.ÃÇÏKü._ç. KÕã≤#O^Œ∞‰õΩ _®Hõì~ü, „á⁄„ÃÑ¶ã¨~ü ÖÏO\˜
a~°∞^Œ∞Å#∞ W=fi=K«∞Û#∞. ã Ã x
· Hõ Ñ¨~O° QÍ qt+ì̈ ã
¿ =Å∞ JOkOz#O^Œ∞‰õΩ H©iÎ K«H„ ,õ ™œ~°º K«H„ ,õ Jâ’Hõ
K«H„ ,õ =∞Ç¨g~°KH„« ,õ Ñ¨~=
° ∞g~°KH„« õ ÖÏO\˜ a~°∞^Œ∞Å#∞ W=fi=K«∞Û#∞.
¿ fiK«Ûù, ™êfi`«O„`«ºÑ¨Ù Ç¨Ï‰õΩ¯ :
ã
<À\ò : á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ nxx P`«‡ ÖË^• á„ ê}O ÖÏO\˜^x
Œ Ñ
¿ ~˘¯O\Ï~°∞.
19= x|O^è# Œ : P~°∞ ™êfi`«O`„ åºÅ#∞ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
19 1 (Z) : "åH± ™êfi`«O`„ º« O, ÉèÏ= ™êfi`«O`„ º« Ñ
„ H¨ @
õ # ™êfi`«O`„ º« O : D x|O^è#
Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ÉèÏ~°fÜ«∞
áœ~°∞Å∞, "åH± ™êfi`«O`„ åºxfl, ÉèÏ= Ñ
„ H¨ @
õ # ™êfi`«O`„ åºxfl D q^èOŒ QÍ Hõey L<åfl~∞° . L^• : ~°K# « Å∞,
32
32
Hõ^ÅŒä ∞, HÍ~°∂# ì ∂¡, ã≤x=∂Å∞, ~ˆ _çÜ∂

≥ , \˜.q. WO@~ü<\ ≥ ,ò ã¨ÉÅíè ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞, K«~Û°Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q.
<À\ò : Ñü „ HÍ ™êfi`«O`„ º« O QÆ∞iOzè D x|O^è< Œ ÕÑ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
Ç
¿ Ï`«∞|^Œ" ú ∞≥ #
ÿ Ñïq∞`«∞Å∞ : ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O, ã¨=∞„Q`Æ ,« âßOu Éè`„í ^ « ÅŒ ^Œ$ëêìº D x|O^è# Œ Å‰õΩ
Ñïq∞`«∞Å∞ qkèOK«=K«∞Û. L^• : ™êÖÏ‡<£ ~°jÌ HÍº@xH± ã¨sfiãπ J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HÍxfl ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO ~°^∞Œ Ì
KÕã≤Ok.
19. 1 (a) : ã¨=∂"ÕâßxH˜ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ QÆÅ ã ¿ fiK«Ûù : nx Ñ„ H¨ Í~°O ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å∞,
PÜ«Ú^è•Å∞ ^èiŒ OK«‰Ωõ O_® âßOuÜ«Ú`«OQÍ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
Ñïq∞`«∞Å∞ : ã≤‰Ωõ ¯Å∞, ‰„ Ωõ áê#O J<Õ z#fl Hõux Î ^èiŒ Oz ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°∞ HÍ=K«∞Û.
19. 1 (ã≤) : ãÖÑ¶∂ ¨ Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ™êfi`«O`„ º« O : D x|O^èŒ Ñ „ H¨ Í~°O ~å[H©Ü∞« áêsì,
q^•º~°∞Åú ∞, \©K~« ,ûü Hõ~¬° ‰õΩÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞"å~°∞ "åi Ñ „ Ü¨ ∂ ≥ [<åÅ s`åº ãÖÑ¶∂ ¨ Åx U~åÊ@∞
KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
POHõÅ∆ ∞ : ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∂kHÍ~°O, ã¨=∞„Q`Æ ,« âßOu Éè^ „í `Œ Å« ∞ "≥Ú^ŒÖ#
·ˇ <≥u · Hõ qÅ∞=Å ^Œ$ëêìº
H„ O˜ k ãÖÑ¶∂¨ Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞.
L^• : q∞e@s "å~°∞, ^˘OQÆÅ∞, =ºaèKå~°∞Å∞, `„ åQÆ∞É’`«∞Å∞.
19. 1 (_çV) : ãÖKå~° ã ¿ fiK«Û : Ñ
„ u¨ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ ÉèÏ~°Ò« Ö’ U á„ êO`«OÖ’ <≥< · å ãÖK«iOK«_®xH˜
ÖË^• Ü«∂`„ Å« ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ JkèHÍ~°O HõÅ^Œ∞.
POHõÅ∆ ∞ : Ñ „ *¨ Ï~ÀQÆº=Ú s`åº JO@∞~ÀQÆ∞Å∞, Ñ≤zÛ"å~°∞ ã¨=∂[OÖ’ ãÖK«iOK«~å^Œ∞.
19.1 (WV) : ã≤~÷ ° x"åãÖ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ™êfi`«O`„ º« O : Ñ „ u ¨ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ U á„ êO`åÅ<≥< · å
ã≤~÷ x ° "åãÖ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
POHõ∆Å∞ : 1970 x|O^èŒ#Å∞ „Ñ¨HÍ~°O ~å„+¨ì W`«~°∞Å∞ Jammu Kashmir Ö’ ã≤÷~° x"åãÖ U~åÊ@∞
KÕã¨∞HÀ~å^Œ∞.
19.1 (l) W+ì̈"∞≥ # ÿ =$uÎ, "åºáê~°O, "å}˜[ºO KÕÑ> ¨ ìË ™êfi`«O`„ º« O :
POHõÅ∆ ∞ : Ñ„ É
¨ ∞íè `«fiO x¿+kOz# =$`«∞ÅÎ #∞ "åºáê~° "å}˜*ÏºÅ#∞ Ñ „ [¨ Å∞ KÕÑ@¨ ~ì å^Œ∞.
L^• : ^˘OQÆ`# « O, =ºaèKå~°O, PÜ«Ú^•Å `«Ü∂ « s =∞iÜ«Ú J=∞‡_»O.
<À\ò : 19.1 (ZÑ¶)π Pã≤x ÷ ãÖáêkOK«_®xH˜, Y~°∞Û Ñ Ã @ì_®xH˜, J<åº„HÍO`«O KÕÜ∞« _®xH˜ QÆÅ ã ¿ fiK«Ûù
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯<Õk. J~Ú`Õ 44= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1978= ^•fi~å nxx ã ¿ fiKåÛù Ç¨Ï‰õΩ¯ #∞Oz
`˘ÅyOKå~°∞.
*ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ ÖË^• ÉÏÇ¨Ïº J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ : Wk q=iOz#Ñ¨ÙÊ_∞» 19= x|O^è# Œ
`«H} ∆õ "Õ∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»∞#∞.
20= x|O^è# Œ : <Õ~O° , tHõ∆ #∞O_ç ~°H} ∆õ á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ :
1. K«@Oì s`åº <Õ~O° KÕÜ∞« x =ºHÎ̃ tH∆Í~°∞›_∞» HÍ^Œ∞.
2. J=∞Å∞Ö’ L#fl K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°"∞Õ qHõ∆ qkèOKåe.
33
33
3. XHõ <Õ~åxH˜ ~Ô O_»∞ tHõÅ∆ ∞ qkèOK«~å^Œ∞.

4. <Õ#O ~°∞A=Ù HÍx^Õ tHõ∆ qkèOK«~å^Œ∞.
5. xOk`«∞_»∞ `«#‰õΩ `å#∞ =ºuˆ~HõOQÍ ™êHõO∆ K≥ÑÊ¨ _®xH˜ x~°ƒOù kOK«~å^Œ∞.
<À\ò : ~å„+Ñ ì¨ u¨ 352 Ñ „ H¨ Í~°O *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» D x|O^è# Œ #∞ `å`å¯eHõOQÍ
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« ÖË~∞° .
21= x|O^è# Œ : =ºHÎ̃ á„ ê}ÏxH˜ ã
¿ fiK«Û‰ù Ωõ QÆÅ ~°H}
∆õ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË^• rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ : D x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi, Ñ
„ [¨ Å∞ HÍx K«@ì x~åúiOzè# Ñ¨û úŒ q∞#Ç¨ =∞~À Ñ¨û úŒ Ö’ XHõ =ºHÎ̃, á„ ê}ÏxH˜, ã
¿ fiK«Û‰ù Ωõ
Z@∞=O\˜ Ç¨x HõeÊOK«~å^Œ∞.
<À\ò : ~å„+Ñ ì¨ u ¨ *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» D x|O^è# Œ `å`å¯eHõOQÍ ‰õÄ_® KÕÜ∞« ÖË~∞° .
21 (Z) x|O^è# Œ : 6 #∞Oz 14 ãÖ=`«~û åÅÖ’Ñ¨Ù ÉÏÅ ÉÏeHõÅ‰õΩ Lz`« x~°ƒOù ^è# Œ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ q^Œº#∞
JOkOK«_O» á„ ê^äq
Œ ∞Hõ ÉÏ^èºŒ `« : D x|O^è#
Œ WO`«‰Ωõ Ñ¨Ó~°fiO xˆ~+ Ì `≤ « xÜ«∞=∂ÅÖ’ 45 x|O^è# Œ
Ñ
¿ ~˘¯<Õk. J~Ú`Õ 86= ã¨=~°} K«@Oì 2002 Ñ „ H¨ Í~°O nxx á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ QÆ∞iÎOKå~°∞.
22= x|O^è# Œ : x„QÇ Æ ¨ }, x~°ƒOù ^èOŒ #∞Oz ~°H} ∆õ á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯.
D x|O^è# Œ H„ O˜ k 3 ~°H} ∆õ Å#∞ HõeÊã∞¨ OÎ k.
1. JÔ~ã¨∞ì HÍ|_ç# =ºHÎ̃H˜ HÍ~°}O `≥eÜ«∞*ËÜ∂ « e.
2. JÔ~ã¨∞ì HÍ|_ç# =ºH˜HÎ ˜ `«#‰õΩ W+¨" ì ∞≥ #
ÿ <åºÜ«∞"åk ^•fi~å <åºÜ«∞~°H} ∆õ á⁄O^Õ gÅ∞#∞ HõeÊOKåe.
3. JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_ç# 24 QÆO@Å Ö’Ñ¨Ù ^ŒQ~æÆ ° L#fl "≥∞l„ã ¿ \
ì ò =ÚO^Œ∞ Ç¨[~°∞ Ñ¨~K ° åe.
<À\ò : â◊`„ ∞« ^ÕâßÅ "åiH˜, f„="å^Œ∞Å‰õΩ Wq =iÎOK«=Ù.
23= x|O^è# Œ :ã „ ÅÎ‘ ∞, ÉÏeHõÅ J=∞‡HõO x~°ƒOù ^èOŒ QÍ J==∂#Hõ~° Ñ¨#∞Åx á„ È`åûÇÏ≤ OK«∞@, "≥\K ì̃ åH˜i,
=ºaèKå~°O, *’yx ÖË^• ^Õ=^•ã≤ ÖË^• =∂`åOy ÖÏO\˜ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ x¿+^ŒO. Ñ Ã · ~°∞QÆ‡`«Å#∞ ~°∂Ñ¨Ù=∂Ñ¨_®xH˜
ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊ Ñ
„ É ¨ ∞íè `«fiO 1955Ö’ ã „ ÅÎ‘ ∞, ÉÏeHõÅ Jqhu "åºáê~° x~À^èK Œ « K«@Oì Ñ≤\Ï J#QÍ Prevention
of Immoral Traffic Act. ~°∂á⁄OkOzOk.
Ñïq∞`«∞Å∞ : Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO H˘xfl =~åæÅ Ñ „ [¨ Å #∞O_ç Ñ „ *¨ Ï ãÖHˆ =∆ ∞O HÀãÖ "≥\K ì̃ åH˜i Q„ Ç
Æ Ï≤ OK«=K«∞Û.
L^• : K«O^ „ ÉŒ Ï|∞ <åÜ«Ú_»∞ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO [#‡Éè∂ í q∞, â„ = ◊ ∞^•#O Ñ¨^HŒä ÍÅ ^•fi~å g\˜x Q„ Ç Æ Ï≤ OKå~°∞.
24= x|O^è# Œ : ÉÏÅ HÍi‡Hõ x¿+^èOŒ : 14 ãÖ=`«~û åÅ Ö’Ñ¨Ù ÉÏÅ ÉÏeHõÅ#∞ Hõi# î "≥∞# ÿ â„ =◊ ∞‰õΩ,
QÆ#∞Å∞, Hõ~å‡QÍ~åÅ∞, W`«~° Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«~å^Œ∞. ÉÏÅ HÍi‡‰õ x¿+^è•xfl J=∞Å∞ KÕã ¿ O^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO H„ O˜ k K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOzOk.
L^• : 1938 ÉÏÅ ÉÏeHõÅ K«@Oì 1948 Hõ~å‡QÍ~åÅ K«@Oì , 1952 QÆ#∞Å K«@Oì .
25= x|O^è# Œ : =∞`« ã ¿ fiK«Ûù QÆ∞iOz. D x|O^è# Œ Å#∞ J#∞ãïOzè Ñ „ f ¨ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ `«#
=∞<Àcè+Oì̈ Ñ „ H¨ Í~°O ÖË^• JO`«~å`«‡ Ñ „ É¨ ’è ^•#∞™ê~°O W+ì̈"∞≥ # ÿ =∞`åxfl ã‘fiHõiOK«=K«∞Û. D x|O^è# Œ #∞
J#∞ãïOz Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ J#QÍ ã≤‰Ωõ ¯Å∞, É∫^Œ∞ÅÌ ∞, *ˇ# · ∞Å∞ Jx J~°Oú .
34
34
Ñïq∞`«∞Å∞ : |Å =O`«Ñ¨Ù =∞`« =∂iÊ_ç x¿+^èŒO. „HÕk ~å„ëêìÅ∞ |Å=O`«Ñ¨Ù =∞`« =∂iÊ_çÅ#∞
x¿+kOKå~Ú.
1) `«q∞à◊<å_»∞ 2) Xi™êû 3) ~å[™ê÷<£ 4) =∞^èºŒ Ñ
„ ^
¨ âÕ ò 5) Hˆ ~°à◊
26= x|O^èŒ# : =∞`« =º=Ç¨~åÅ x~°fiÇ¨Ï}Ö’ ¿ãfiK«Ûù : „Ñü =∞`«ã¨∞÷Å∞ `«=∞ =∞`« =º=Ç¨~åÅ#∞
x~°fiÇ≤ÏOK«∞HÀ=_®xH˜ =∞`« ãÖã¨÷Å#∞ ™ê÷Ñ≤OK«∞HÀ=K«∞Û. "å\˜H˜ ãÖ|OkèOz ã≤÷~°, K«~åã¨∞÷Å#∞
ãÖáêkOK«∞HÀ=K«∞Û.
27= x|O^è#
Œ :Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ =∞`« "åºÑ≤HÎ ˜ ÖË^• =∞`« áÈ+¨}‰õΩ Ñ
„ [¨ Å #∞O_ç Ñ¨#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« _»O
x¿+^èŒO.
q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ : =∞`« HõÖ’¡Å Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ =∞`« Hõ@_
ì ®Å‰õΩ #+ì̈O "å\˜e#
¡ Ñ¨Ù_»∞ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO "å\˜x
Ñ¨Ù#~ü xi‡OK«=K«∞Û.
28= x|O^è#
Œ :Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi q^•ºÅÜ«∂Ö’¡#∞ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ã¨Ç¨ Ü«∞O á⁄O^Õ q^•ºÅÜ«∂Ö’¡#∞ =∞`« É’^èŒ
x¿+^ŒO.
29= x|O^è#
Œ : J ÅÊ ãÖMÏºHõ =~åæÅ "å~°∞ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ ÉèÏ+¨, eÑ≤, ãÖã¨¯$ux ãÖ~°HO∆˜ K«∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯.
30= x|O^è#
Œ : J ÅÊ ãÖMÏºHõ =~åæÅ "å~°∞ `«=∞ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ ÉèÏëê, ãÖã¨¯$`«∞Å#∞ ~°HO∆˜ K«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞Hˆ HÍx
q^•ºÅÜ«∂Å#∞ ™ê÷ÑO≤ K«=K«∞Û. "å\˜x x~°fiÇ≤ÏOK«∞HÀ=K«∞Û.
32= x|O^è# Œ : ~å*ÏºOQÆ Ñï~°H} ∆õ Ç¨Ï‰õΩ¯ : _®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü Jaèá„ êÜ«∞OÖ’ ~å*ÏºOQÆ Ñï~°H} ∆õ
Ç¨Ï‰õΩ¯, á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯, Ç¨Ï$^ŒÜ∞« OÖÏO\˜^x Œ Ñ¿ ~˘¯<åfl~∞° . Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Ñ
„ [¨ Å á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ qÑ¶∂
¨ `«O
HõeÊã∂¨ Î ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì 32= x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì 226 x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O D H„ O˜ k 5 ~°HÍÅ i\òû
*Ïs KÕ™êÎ~Ú.
<À\ò : i\ò J#QÍ `«ÑÊ¨ xãïQÍ áê\ÕKåeû# HÀ~°∞ì P^ÕâßÅ∞ ÖË^• P[˝Å∞.
"≥Ú^Œ\˜ i\ò :
Ç
Ã ÏaÜ«∞ãπ HÍ~°Êãπ – |Ok Ñ „ `¨ º« Hõ.∆
|Ok ÖË^• xOk`«∞xfl "≥O@<Õ HÀ~°∞Öì ’ Ç¨[~°∞ Ñ¨~K ° =« ∞x P^ÕâO◊ .
<À\ò : nxx Ñ„ É¨ ∞íè `«fi, Ñ
„ É
¨ ∞íè `Õfi`«~° =~åæÅÑ
Ã · *Ïs KÕÜ∞« =K«∞Û.
~Ô O_»= i\ò : =∂O_®=∂º<£, Ñ¨~= ° ∂^Õâ◊ J#QÍ L#fl`« P^ÕâO◊ .
<À\ò : i\òÅÖ’ HÔ Å¡ nxx P^ÕâO◊ ÖÏO\˜ i\ò Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~°∞. XHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi JkèHÍ~° ãÖã¨÷ `«=∞ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ
ÉÏ^èºŒ `«#∞ ã¨H„ =
õ ∞OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«#Ñ¨ÙÊ_∞» ^•xx x~°fiÇ≤ÏOK«=∞x HÀ~°∞ì P^ÕtOK«=K«∞Û.
=¸_»= i\ò : á„ ⁄Ç≤Ïa+¨<£ – Ñ
„ u
¨ ã
¿ ^•, J#QÍ x¿+kèOK«_O» .
35
35
<À\ò : nxx HÀ~°∞Åì g∞^Œ =∂„`" « ∞Õ Ñ

„ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe. Ñ
Ã · HÀ~°∞ì HÕk HÀ~°∞‰ì Ωõ *Ïs KÕÜ∂
« e. H„ O˜ k HÀ~°∞ì `å#∞
qKåiã¨∞# Î fl Hˆ ã¨∞#∞ "≥O@<Õ xeÑ≤"Ü Õ ∞« =∞x Ñ Ã · HÀ~°∞ì P^ÕâO◊ .
<åÅæ= i\ò : ã
Ã sÛiÜ≥∂ J#QÍ L„`ÊÕ +} ¨ ^è$Œ HõiOK«∞@. H„ O˜ k HÀ~°∞ì xeÑ≤"ã
Õ #
≤ Ñ¨ÙÊ_∞» Hˆ ã¨∞#∞ Ñ
„ H¨ ¯õ HÀ~°∞‰ì Ωõ
QÍx ÖË^• Ñ
Ã · HÀ~°∞‰ì Ωõ |^Œb KÕÜ∞« =∞x P^ÕâO◊ .
S^Œ= i\ò : HÀ"åº~°O\’ J#QÍ JkèHÍ~° Ñ¨$^Œ= J#QÍ U JkèHÍ~°O`À K«@Ñ ì ~¨ "
° ∞≥ #
ÿ J~°›`Å« ∞ ÖË‰Ωõ O_®
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO JkèHÍ~°O x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ >Ë P JkèHÍ~åxfl `˘ÅyOK«=∞<Õ P^ÕâO◊ .
33= x|O^è#
Œ : ™êÜ«Ú^Œ ^ŒàÏÅ "åiH˜ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ñïq∞`«O KÕÜ∞« _»O.
34= x|O^è#
Œ :ã
Ã x
· Hõ âßã¨#O J=∞Å∞Ö’ L#fl á„ êO`«OÖ’ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ñïq∞`«O KÕÜ∞« _»O.
35= x|O^è# Œ : á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O. =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã
¿ JkèHÍ~°O, Ç¿ Ï`«∞|^Œú Hõ@∞ìÉÏn@¡,
Ñïq∞`«∞Å∞ qkèOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ LO@∞Ok.
~å„+Ñ ì̈ u¨ 352= x|O^è# Œ Ñ

„ H¨ Í~°O *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» J#QÍ ÉèÏÇ¨Ïº
J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ U~°Ê_#
ç Ñ¨ÙÊ_∞» 19= x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O 6 ™êfi`«O`„ åºÅ∞ `«H}
∆õ "Õ∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»`å~Ú.
20= x|O^è# Œ , 21= x|O^è# Œ `å`å¯eHõOQÍ ‰õÄ_® ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« ÖË=Ú. q∞ye# á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
`å`å¯eHõOQÍ ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ « JkèHÍ~åxfl ~å„+Ñ ì̈ u
¨ Hõey LO\Ï~°∞. J~Ú`Õ `å`å¯eHõ ~°^∞Œ Ì áê~°" ¡ ∞≥ O@∞
P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_O» `«ÑÊ¨ xãï. WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ =¸_»∞ ™ê~°∞¡ J#QÍ 1962, 1971, 1975ÅÖ’ *ÏfÜ«∞
J`«º=ã¨~° Ñïã≤u ÷ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» XHõ¯™êi ‰õÄ_® á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ `å`å¯eHõOQÍ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
1. QÀÖH±<å`ü Hˆ ã¨∞ : 1967 ÑÖ*ÏÉòÖ’ [iy#k. D Hˆ ã¨∞Ö’ Ñ „ ^

¨ •è #OQÍ Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ã¨"åÅ∞
KÕ™ê~°∞. D Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥|∞`«∂ Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ
ÖË^x
Œ Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯`À áê@∞ q∞ye# á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O, =∂~°∞Ê KÕã ¿
JkèHÍ~°O áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ÖË^xŒ ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
¿ ~˘¯Ok. XHõ"àÕ ◊ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOKåÅO>Ë
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`# ü ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « Åx Ñ ¿ ~˘¯Ok.
A.K. Gopalan H
ˆ ã¨∞ 1957 :
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯ÅÖ’x 21= PiìHÖõ ò ã
¿ fiKåÛù Ç¨Ï‰õΩ¯#‰õΩ ãÖ|OkèOz#k. "Õ∞#HÍQÍOkè Hˆ ã¨∞
1978 ‰õÄ_® 21= x|O^è# Œ ‰õΩ ãÖ|OkèOz#k. ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì D Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨Ç¨ [ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
QÆ∂iÛ Ñ¿ ~˘¯Ok.
~å*ÏºOQÆOÖ’x 4= ÉèÏQÆO 36 #∞Oz 51 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è#

Œ Å∞ xˆ~+
Ì ¨ xÜ«∞=∂Å#∞ QÆ∂iÛ
36
36
¿Ñ~˘¯O@∞<åfl~Ú. xˆ~Ìâ◊Hõ xÜ«∂=∞Å#∞ ~å*ÏºOQÆ x~å‡`«Å∞ S~å¡O_£ ~å*ÏºOQÆO #∞Oz

„QÆÇ≤ÏOKå~°∞.
<À\ò : W~å¡O_£, ã Ã Ê~Ú<£, ~å*ÏºOQÆO #∞Oz 1937Ö’ g\˜x Q„ Ç Æ Ï≤ OK«_O» [iyOk. xˆ~âÌ ◊ xÜ«∞=∂Å
=ÚYº ÅHõº∆ O ÖË^• Pâ◊Ü∞« O Ñ „ *¨ Ï ãÖHˆ =
∆ ∞O =∞iÜ«Ú ãÖHˆ =
∆ ∞ ~å[º ™ê÷Ñ#
¨ ÖË^• â„ Ü
ı ∂
≥ ~å[º
™ê÷Ñ#
¨ .Ñ„ É
¨ ∞íè `«fi q^è•#O ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’ "å\˜x J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’#∞ xˆ~âÌ ◊ xÜ«∞=∂Å#∞
á„ ê^äq
Œ ∞HÍÅ∞QÍ ÉèÏq™êÎ~∞° .
~å*ÏºOQÆO QÆ∞iOz x~°fizã¨∞OÎ k. xˆ~t

Ì `« xÜ«∞=∂Å QÆ∞iOz Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
<À\ò : x|O^è#Œ xÜ«∞=∂Å#∞ ~å*ÏºOQÆO ~å*ÏºxH˜ ã¨=∞iÊOz#k.
x|O^è#
Œ xÜ«∞=∂Å‰õΩ <åºÜ«∞ ãÖ~°H}
∆õ LO_»^∞Œ . HÀ~°∞Åì ^•fi~å g\˜x J=∞Å∞ KÕã∞¨ H˘#_®xH˜
gÅ∞HÍ^Œ∞.
Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ ™êOÑ¶∞≤ Hõ, PiúHõ <åºÜ«∂xfl JOkã¨∂Î Ñ
„ *¨ Ï ãÖHˆ =
∆ ∂xH˜ Hõ$+≤ KÕÜ∂
« e.
Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ Ñ„ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ H„ O˜ k q^è•<åÅ∞ ~°∂á⁄OkOz, "å\˜x J=∞Å∞ KÕÜ∂ « e.
39 (Z) Ñ
„ [¨ ÅO^ŒiH˜ r=# Éè$í u HõeÊOKåe.
39 (a) ã¨ÇÏ¨ [ =#~°∞ÅÃÑ· Ñ „ É¨ ∞íè `«fi xÜ«∞O„`}
« <≥ÅH˘eÊ ã¨~ã
° "
¨ ∞≥ #
ÿ ^è~Œ Å° ‰õΩ Ñ
„ *¨ Ï ÑÖÑ≤}© KÕÜ∂« e.
39 (ã≤) ãÖÑ¨^Œ qˆHO„nHõ~} °
39 (_ç) ã
„ Î‘ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ ã¨=∂# Ñ¨xH˜ ã¨=∂# "Õ`# « O
39 (W) HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞ â◊H˜ÎH˜ q∞Oz Ñ¨xKÕÜ«∞‰õΩO_® ˆHO„^Œ ~å„+¨ì „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ „Ñ¨`ÕºHõ „â◊^Œú
=Ç≤ÏOKåe.
39 (ZÑ¶)π ÉÏÅ ÉÏeHõÅ∞, Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ^Œ∞~°fiºã¨<åÅ‰õΩ Ö’#∞HÍ‰õΩO_® â„ ^ ◊ úŒ =Ç≤ÏOKåe.
Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úf =º=ã¨#

÷ ∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ `«^•fi~å Q„ Íg∞} Jaè=$kúH˜ ÉÏ@Å∞ "ÕÜ∂
« e.
D S^Œ∞ JOâßÅ#∞ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.

1) x~°∞^ÀºQÆ Éè$í u HõeÊOKåe.
Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò =∞iÜ«Ú L`«~Î ° Ñ „ ^
¨ âÕ ò Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ nxfl J=∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ k.
2) qHõÖÏOQÆ∞Å‰õΩ Éè$í u HõeÊOKåe.
PO„^Ñ„Œè ^
¨ âÕ ò Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO JOkã¨∞OÎ k.
37
37
3) =$^•úÑº¨ Ñ¶O≤ K«<£ JOkOKåe.

L^• : PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ ~å=∂~å=Ù Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃Ok. Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« ‰õÄ_® H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
4) áœ~°∞ÅO^ŒiH˜ Ñ¨x Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOKåe. ÖË^• Láêkè HõeÊOKåe ÖË^• L^ÀºQÆO HõeÊOKåe. Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« :
Ü«Ú.Ñ≤. Ñ„ É
¨ ∞íè `«fiO *ÏfÜ«∞ Láêkè Ç¨g∞ Ñ¨^HŒä Oõ ãÖ=`«~û åxH˜ 100 ~ÀAÅ Ñ¨x HõeÊã∞¨ OÎ k.
5) q^•º~°∞Åú O^ŒiH˜ q^•º Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HõeÊOKåe ÖË^• K«^∞Œ =Ù‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOKåe.
1. HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ <åºÜ«∞"≥∞# ÿ Ñ¨x Ñïã≤`÷ ∞« Å∞ HõeÊOKåe.

2. ã
„ ÅÎ‘ ‰õΩ Ñ„ ã¨ ∂¨ u ™œHõ~º° O HõeÊOKåe.
<À\ò : Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î O« PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO 1000 ~°∂áêÜ«∞Å Q„ ÍO\òÉ∞íè ™œHõ~º° O H„ O˜ ^Œ Wã¨∞OÎ k.
Wk <åÅ∞QÆ∞ JOâßÅ#∞ Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
1. HÍi‡‰õΩÅ, âßs~°Hõ =∂#ã≤Hõ qHÍãÖ Ñ¨@¡ Hõ$+≤ KÕÜ∂ « e.
2. HÍi‡‰õΩÅ Hõhã¨ Ñ¨x QÆO@Å∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e.
3. HÍi‡‰õΩÅ Hõhã¨ "Õ`< « åÅ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e. <À\ò : 1976Ö’ Hõhã¨ "Õ`<
« åÅ K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O nxfl
JOkã¨∞Î<åfl~°∞.
4. ‰õΩ\©~° Ñïâ„ =
◊ ∞Å#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e.
áœ~°∞ÅO^èiŒ H˜ XˆH tH∆Íã¨‡$u ÖË^• L=∞‡_ç áœ~°K\ « Ïìxfl JOkOKåe.
L^• : Hˆ =ÅO QÀ"å ~å„+Oì¨ =∂„`" « ∞Õ nxx J=∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ k.
6 ãÖ=`«~û åÅÖ’Ñ¨Ù ÉÏeÉÏeHõÅ‰õΩ ÉÏÅ|_ç q^Œº HõeÊOKåe.
<À\ò : 86= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2002Ö’ #∂`«#OQÍ KÕ~åÛ~∞° . JOQÆ<" £ å_ç ã¨∂¯Öò# û ∞
U~åÊ@∞ KÕã≤ J=∞Å∞ KÕã∞¨ < Î åfl~∞° .
Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜., a.ã≤. "åi q^•º =∞iÜ«Ú PiúHÍaè=$kú Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞
Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ â„ ^
◊ úŒ =Ç≤ÏOKåe.
=∞`«∞Î =∞O^Œ∞Å∞, =∞`«∞Î áêhÜ«∂Å∞ x¿+kèOz Ñ „ *¨ Ï~ÀQÍºxfl ãÖ~°HO∆˜ Kåe.
<À\ò : ÉèÏ~°`Öü ’ QÆ∞[~å`ü ãÖÑ¨Ó~°‚ =∞^èºŒ áê# x¿+^•xfl J=∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ _»QÍ PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò áêH˜H∆ õ =∞^Œºáê#
x¿+^è•xfl J=∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ k.
1. =º=™êÜ«∞O, Ñ¨â√◊ áÈ+¨} âß„ãÜ Î‘ ∞« Ñ¨û

úŒ Ö’ Jaè=$kú KÕÜ∂ « e.
2. QÀ=^è#Œ ∞ x¿+kOKåe.
<À\ò : Ü«Ú.Ñ≤., Ü«∞O.Ñ≤. Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ QÀ=^è# Œ ∞ Ñ¨ÓiÎQÍ x¿+kèOKå~Ú.
Kåi„`H« õ Hõ@_
ì ®Å#∞, Ñ
„ ^
¨ âÕ ßÅ#∞ ãÖ~°HO∆˜ Kåe =∞iÜ«Ú *ÏfÜ«∞ =ã¨∞=
Î ÙÅ#∞ Ñï~°HO∆˜ Kåe.
38
38
<åºÜ«∞ âßY#∞, HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßY #∞O_ç "Õ~∞° KÕÜ∂

« e.
Ñ
„ f
¨ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ Ñ
„ Ñ
¨ O¨ K« âßOuH˜ `«=∞ =O`«∞ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åxfl JOkOKåe.
<À\ò : 42= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1976 ^•fi~å H„ O˜ k H˘`«Î x|O^è# Œ Å#∞ KÕ~Û°_"
» ∞≥ #
ÿ k.
39 (Z) : Ñ¿ ^ŒÅ‰õΩ Lz`« <åºÜ«∞ ã¨ÅÇ¨ Ñ¨û úŒ x JOkOKåe.
43 (Z) : áêi„âßq∞Hõ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO HõeÊOKåe.
48 (Z) : Ñ¨~åº=~°}O ãÖ~°HO∆˜ K«_®xH˜ J_»=ÙÅ#∞, J_»q [O`«∞=ÙÅ#∞ Ñï~°HO∆˜ Kåe.
D ã¨=~°} K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O ~å*ÏºOQÆOÖ’ U ÉèÏQÍ<≥·<å ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ

HõÅ^Œx Ñ
¿ ~˘¯Ok.
D ã¨=~°} K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯Ö’x ''#+ì̈ ÑïÇ¨~°O—— J<Õ Ñ¨^•xfl `˘ÅyOz ''"≥Ú`«OÎ ——
J<Õ Ñ¨^•xfl KÕ~åÛ~∞° .
D Hˆ ã¨∞Ö’ 24= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ K«@| ì ^Œ`ú #

« ∞ ã¨"åÅ∞ KÕâß~°∞. D Hˆ ã¨∞Ö’
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥Ñ¨Ù`«∂ ~å*ÏºOQÆOÖ’ U ÉèÏQÍ<≥·fl<å ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ
HõÅ^Œx J~Ú`Õ ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} ~å*ÏºOQÆ "≥∞oHõ ÅHõ∆}ÏÅ#∞ Ö’|_ç LO_®Åx ¿Ñ~˘¯Ok.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOK«=K«∞Û. HÍx J#QÍ Ñ Ã OK«=K«∞Û HÍx `«yOæ K«_®xH˜ gÅ∞ ÖË^x Œ
¿Ñ~˘¯Ok.
nxx q∞x ~å*ÏºOQÆO Jx JO\Ï~°∞. ~å*ÏºOQÍxˆH iq[<£ ÖÏO\˜^x Œ JO\Ï~°∞. D ã¨=~°}

K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O ~å*ÏºOQÆOÖ’ U ÉèÏQÍ<≥·fl<å ã¨=iOKÕ JÑïq∞`« JkèHÍ~°O áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ
ÅaèOz#k. <åºÜ«∞ ™ê÷<åÅ‰õΩ <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkHÍ~°O `˘ÅyOK«|_ç#k.
D K«\Ïìxfl J#∞ãïOz Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ á„ ê^äq

Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ *Ïa`å #∞Oz `˘ÅyOKå~°∞.
<åºÜ«∞™ê÷<åÅ‰õΩ <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ uiy JOkOKå~°∞.
D Hˆ ã¨∞Ö’ 42= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«\Ïìxfl ã¨"åÖò KÕ™ê~°∞. ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì D Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê
K≥|∞`«∂ ~å*ÏºOQÍxfl ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ÖË^x
Œ Hˆ =ÅO ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O
HõÅ^Œx ¿Ñ~˘¯Ok. „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOK«=K«∞Û HÍx ™ê~åOâ◊O ^≥|ƒfÜ«∞~å^Œx
`≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok.
39
39
D Hˆ ã¨∞Ö’ 42= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«\Ïìxfl ã¨"åÖò KÕ™ê~°∞. ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì D Hˆ ã¨∞Ö’ f~°∞Ê
K≥|∞`«∂ ~å*ÏºOQÍxfl ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ÖË^xŒ Hˆ =ÅO ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O
HõÅ^Œx ¿Ñ~˘¯Ok „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨=iOK«=K«∞Û HÍx ™ê~åOâ◊O ^≥|ƒfÜ«∞~å^Œx
`≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok.
39 (ZÑ¶)π : XHõ JOâßxfl KÕ~åÛ~∞° . ^•x Ñ
„ H¨ Í~°O Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ, áœ+≤Hì õ PÇ¨~°O HõeÊOKåe.
16= ÉèÏQÆOÖ’x 335 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. "åiH˜ Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ÑïáêÅ#Å∞ ã¨=Úz`«
™ê÷#O HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO Hõ$+≤ KÕÜ∂ « e.
17= ÉèÏQÆOÖ’x 350 x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O ÉèÏëê Ñ¨~O° QÍ J ÅÊ ãÖMÏºHõ =~åæÅ "åiH˜ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ á„ ê^äq
Œ ∞Hõ
q^Œº#∞ =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’ qkèOK«QÍ ~å„ëêìÅ∞ Hõ$+≤ KÕÜ∂ « e.
<À\ : 7= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1956 Ñ
„ H¨ Í~°O nxx KÕ~åÛ~∞° .
17= ÉèÏQÆOÖ’x 351 x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O ~å[ºÉèÏ+¨QÍ Ç≤ÏOnx Jaè=$kú KÕÜ∞« _®xH˜ "åºÑ≤Î KÕÜ∞« _®xH˜
Hˆ O„ÔŒ `«y# K«~º° Å∞ KÕÑ\
¨ Ïìe.
Ü«∞O._ç. â◊~‡° J<Õ ÑïáêÅ<å âß„ã"

Î¨ `Õ Î« xˆ~t
Ì `« xÜ«∂=∞Å#∞ 3 ~°HÍÅ∞QÍ =sæHiõ Oz J^èºŒ Ü«∞#O
KÕÜ∞« =K«Ûx Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° .
1) ™ê=∞º"å^Œ xÜ«∞=∂Å∞ : Jq 38, 39(Z), 39(a), 39(ã≤), 39 (_ç) 41, 42, 43 Ñ
Ã ·3
JOâßÅ∞.
43 (Z) : QÍO^èÜ
Õ ∞« "å^Œ xÜ«∞=∂Å∞ 43, 46, 47, 50.
L^•~°"å^Œ xÜ«∞=∂Å∞ : 39 (ZÑ¶)π , 44,45,48,48 (Z), 49, 51, 335, 350 (Z) =∞iÜ«Ú 351.
_®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü xiú+ì̈ xÜ«∞=∂Å#∞ P^è∞Œ xHõ ~å*ÏºOQÍÅ‰õΩ #∂`«# áÈHõ_Ö» ÏO\˜^x
Œ
Jaè=~°‚OKå~°∞.
Ü«∞O.ã≤. Kåã¨∞¡ : ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì =∂r <åºÜ«∞=¸iÎ xˆ~t Ì `« xÜ«∞=∂Å#∞ ÉèÏ~°`« Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO x*Ï~ÚfQÍ
J=∞Å∞ KÕã ¿ Î ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ Éè∂
í Ö’Hõ ã¨fi~°Oæ J=Ù`«∞O^Œx Jaè=i‚OKå~°∞.
Ü«∞O.ã≤. ã
Ã @Åfi~ü : "≥Ú^Œ\˜ J\Ïi‚ [#~°Ö,ò xˆ~âÌ ◊ xÜ«∞=∂Å#∞ XHõ âßã¨# =º=ã¨‰÷ Ωõ XHõ Hõ~n
° ÑÖ
ÖÏO\˜^x Œ Jaè=i‚OKå~°∞.
40
40
HÔ .\˜. ëê : xˆ~âÌ ◊ xÜ«∞=∂Å∞ =ãü L#flÑÙ¨ Ê_∞» XHõ ÉÏºO‰õΩ K≥eO¡ KÕ K≥‰Ωõ ¯ ÖÏO\˜^x
Œ Jaè=i‚OKå~°∞.
~å*ÏºOQÆO á„ ê~°OÉèOí Ö’ á„ ê^äq

Œ ∞Hõ q^è∞Œ Å#∞ Ñ¿ ~˘¯#ÖË^∞Œ . ã¨fi~°‚ ã≤OQ∑ Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°ã∞¨ "Õ∞~°‰Ωõ
42= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1976 Ñ „ H¨ Í~°O Ü«Ú.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.P~ü. #∞O_ç Q„ ÇÆ Ï≤ Oz 4(Z) J<Õ ÉèÏQÆOÖ’
51 (Z) x|O^è# Œ #O^Œ∞ 10 á„ ê^äq Œ ∞Hõ q^è∞Œ Å#∞ Ñ¿ ~˘¯<åfl~∞° . D á„ ê^äqŒ ∞Hõ q^è∞Œ Å‰õΩ <åºÜ«∞ ãÖ~°H}
∆õ
ÖË^∞Œ . K«@ì ãÖ~°H}
∆õ ÖË^∞Œ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ ^•fi~å J=∞Å∞ Ñ¨~K ° _ « ®xH˜ gÅ∞ HÍ^Œ∞.
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ q^è∞Œ Å∞ :
1. *ÏfÜ«∞ w`åxfl, *ÏfÜ«∞ Qˆ Ü«∂xfl ~å*ÏºOQÆO#∞ Q“~°qOKåe.
2. ™êfi`«O`„ º« ãÖQ„ Í=∞ áÈ~å@Ñ¨Ù L`«= Î ∞ P^Œ~å≈Å#∞ Q“~°qOKåe.
3. ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O, ã¨=∞„Q`Æ ‰« Ωõ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å∞ Hõ$+≤ KÕÜ∂ « e.
4. ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞Å∞, ã ¿ "å ^Œ$HõÊÔŒä Hõey LO_ç, *ÏfÜ«∞ ã ¿ =Ö’ áêÖÁæ<åe.
5. ^Õâ◊OÖ’ qq^èŒ ‰õΩÖÏÅ∞, =∞`åÅ∞, *Ï`«∞Å∞, „áêO`åÅ =∞^èŒº ™ê=∞~°™êºxfl <≥ÅH˘eÊ, „ã‘ÎÅ#∞
Q“~°qOKåe.
6. L=∞‡_ç ãÖã¨¯$ux Q“~°qOz, ãÖ~°HO∆˜ Kåe.
7. #^Œ∞Å#∞, ã¨~ã ° ∞¨ Åû #∞, J_»=ÙÅ#∞, =#º r=ÙÅ#∞ ãÖ~°HO∆˜ Kåe.
8. Ñ
„ u ¨ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_»∞ âß„ãÜ Î‘ ∞« Ñï*Ï˝#O Hõey LO_ç ãÖã¨¯~°}Å#∞ á„ È`«Ç û Ï≤ OKåe.
9. Ñ
„ u ¨ =ºHÎ̃ =ºHÎ̃`fi« qHÍ™êxH˜ Hõ$+≤ KÕã∂ ¨ Î ™ê=∂lHõ qHÍ™êxH˜ `À_®Ê@∞#∞ JOkOKåe.
10. Ñ „ É ¨ ∞íè `«fi Pã¨∞ÅÎ #∞ ãÖ~°HO∆˜ z, Ñ Ã„ "
· @
Õ ∞ Pã¨∞ÅÎ ‰õΩ #+ì̈O HõeyOK«‰Ä õ _»^∞Œ .
11. 86= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2002 Ñ „ H¨ Í~°O 11= á„ ê^äq
Œ ∞Hõ qkè# #∂`«#OQÍ KÕ~åÛ~∞° . ^•x
Ñ
„ H¨ Í~°O 6 #∞O_ç 14 ãÖ=`«~û åÅ ÉÏÅ=∂eHõÅ‰õΩ á„ ê^äq Œ ∞Hõ q^Œº JOkOK«_O» `«e^ ¡ OŒ _
„ ∞» Å
ÉÏ^èŒº`«.
41
41
4. ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
Hˆ O„^Œ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßY J#QÍ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ , LÑ¨~å„+Ñ
ì̈ u
¨ ,Ñ
„ ^
¨ •x, =∞O„u=∞O_»e, J\Ïifl [#~°Ö.ò
~å„+ì̈Ñü :
~å*ÏºOQÆOÖ’x S^Œ= ÉèÏQÆO XHõ@= J^è•ºÜ«∞O 22 #∞O_ç 62 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞
~å„+Ñ
ì̈ u
¨ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~∞° .
52= x|O^è# Œ : ÉèÏ~°`^ « âÕ ßxH˜ XHõ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ LO\Ï~°∞.
53= x|O^è# Œ : ~å„+Ñì̈ u
¨ ^Õâ◊ Ñ „ ^ ¨ •è # HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} Jkè<`Õ ,« ~å*ÏºOQÆ Jkè<`Õ ,« ^Õâßkè<`Õ ,« Ñ
„ ^
¨ =Œä ∞
áœ~°∞_»∞ =∞iÜ«Ú ã¨~fi° ã Ã <· åº^è‰Œ Ω∆õ _»∞.
<À\ò : 74 (1) Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñ ì̈ u¨ `«# JkèHÍ~° ÉÏ^èºŒ `« x~°fiÇ¨Ï}Ö’ ã¨ÅÇ¨ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O á⁄O^Œ_®xH˜
Ñ
„ ^
¨ •è x <Õ`$« `«fiOÖ’x XHõ =∞O„u=∞O_çÅ LO_»∞#∞. J#QÍ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ ^Õâ◊ <å=∞=∂„`Ñ « Ù¨ x~°fiÇ¨Ï}
JkèHÍ~åÅ∞ Hõey LO_»QÍ, "åãÎ̈= HÍ~°ºx~°fiÇ¨Ï} JkèHÍ~åÅ∞ „Ñ¨^è•x =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e
x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . ~å„+Ñì¨ u
¨ a„ \˜+π ~å[=Ú‰õΩ@O Ç¨ÏŸ^•#∞ Hõey LO\Ï_»∞. J~Ú`Õ XHÍ<˘Hõ ãÖ^Œ~ƒ°Où Ö’
qK«H} ∆õ JkèHÍ~åÅ∞ Hõey LO\Ï~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ ã¨Ê+" ì¨ ∞≥ #
ÿ "≥∞*Ïi\© ~åx ãÖ^Œ~ƒ°Où Ö’
Ñ
„ ^
¨ •è x xÜ«∂=∞HõOÖ’ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ qÅHõ}∆ JkèHÍ~åÅ∞ Hõey LO\Ï_»∞.
54= x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ ZxflHõ
~å„+Ñì̈ u
¨ ZxflHõ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ k. ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ZxflHõ Ñ¨~ÀHõ∆ ZxflH,õ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ x
ZÅ„HÀì~Ö° ò HÍÖËl J#QÍ ZxflHÅõ QÆ}O ÖË^• xÜ≥∂[Hõ QÆ}O ZxflHõ KÕã∞¨ OÎ k.
<À\ò : ZÅ„HÀì~Ö° ò HÍÖË*Öò ’ HÕk ã¨É∞íè ºÅ∞ LO\Ï~°∞.
1. áê~°"
¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ZxflHÔ #· LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ã¨É∞íè ºÅ∞.
2. ~å„+ì̈ q^è•# ã¨É‰íè Ωõ ZxflHÔ #
· ã¨É∞íè ºÅ∞
3. 70= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÖˇ#· _èbç ,¡ Ñ¨Ù^Œ∞KÕÛi,
q^è•# ã¨ÉÅíè ‰õΩ ZxflHÔ # · ã¨É∞íè ºÅ∞ ‰õÄ_® ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ZxflHÖõ ’ áêÖÁæO\Ï~°∞.
~å„+Ñ ì¨ u
¨ ZxflHÖõ ’¡ áêÖÁæ#x âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ∞ XHõ~∞° Ö’H±ãÉ
¨ Öíè ’x W^Œ~Ì ∞° POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£Å∞,
~å[ºã¨ÉÖíè ’x 12 =∞Ok qt+ì̈ =º‰õΩÅÎ ∞, ~å„+ì̈ q^è•# ã¨ÉÖíè ’x XHõ POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£, q^è•#
Ñï+¨`ü ã¨É∞íè ºÅO^Œ~∞° , Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ Ñ
„ u
¨ x^è∞Œ Å∞.
55= x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ ZxflHõ q^è•#O. ~å„+Ñì̈ u¨ ZxflHõ q^è•#O#∞ QÀáêÅ™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü
~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`üÖ’ Jaè=i‚OKå~°∞. ~å„+¨ìÑüx ZÅ„HÀì~°Öò HÍÖËl <≥·+¨ÊuÎHõ „áêux^èŒº XHõ F@∞
|kb Ñ¨û úŒ ^•fi~å ~°ÇÏ¨ ã¨º F\ÕQ∑ ^•fi~å ZxflHõ KÕã∞¨ OÎ k. ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ZxflHÖõ ’ MLA F@∞ qÅ∞=
ã¨∂`„ O« . ~å„+ì̈ [<åÉèÏ Ñ
Ã · "≥Ú`«OÎ q^è•# ã¨É‰íè Ωõ ZxflHÔ · ã¨É∞íè ºÅ∞ x 100.
42
42
~å„+ì¨ ZO.ZÖò.U.Å "≥Ú`«OÎ F@¡ qÅ∞=

M.P. F@∞ qÅ∞= =
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ZxflHÔ #
· "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº
ZxflHÖõ ’¡ áÈÖˇ· K≥Å∞¡ÉÏ@∞‰õΩ F@¡ qÅ∞=

HÀ\Ï = +1
2
Ñ
„ u
¨ ÉèÏ áê\˜Öò ZxflHÖõ ’¡ Ü«∞O.Ñ≤. F@∞ qÅ∞= 700 Z‰õΩ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì̈ L`«~Î ° Ñ „ ^¨ âÕ .ò
^•x F@∞ qÅ∞= 208. ~Ô O_»= Z‰õΩ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨ `«q∞à◊<å_»∞. ^•x F@∞ qÅ∞= 175.
`«‰Ωõ ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨ ã≤H¯˜ O. ^•x F@∞ qÅ∞= 7. ~Ô O_»= `«‰Ωõ ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨
=∞}˜ÑÓ¨ ~ü =∞iÜ«Ú QÀ"å ^•x F@∞ qÅ∞= 8. PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò Ü«∞O.ZÖò.F. F@∞ qÅ∞= 148. Ñ „ u¨ ÉèÏ
áê\˜Öò ZxflH‰õ Ωõ ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨<,£ Ö’H±ãÉ¨ íè ã
Ã H„ @
õ s [#~°ÖQò Í Ñ¨xKÕã∞¨ # Î fl Ñ≤._ç.\˜. PKåix i@iflOQ∑
JkèHÍiQÍ xÜ«∞q∞OzOk. ~å„+¨ìÑü ZxflHõÖ’¡ Ô~O_»= ÖˇH˜¯OÑ¨ÙÖ’ ÔQÅ∞á⁄Ok# XHÍ<˘Hõ ~å„+¨ìÑü
q.q. yi.
56= x|O^èŒ# : ''Ñ¨^Œg HÍÅO—— ~å„+¨ìÑü Ñ¨^Œg HÍÅO 5 ãÖ=`«û~åÅ∞. `«#∞ `«# ~år<å=∂#∞
LÑ¨~å„+Ñì̈ u ¨ H˜ ã¨=∞iÊOKåe. LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ P ~år<å=∂ q+¨Ü∂« xfl Ö’H±ãÉ
¨ íè ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ `≥eÜ«∞*ËÜ∂ « e.
LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u¨ `å`å¯eHõ ~å„+Ñì̈ u
¨ QÆi+ì̈OQÍ 6 <≥ÅÅ‰õΩ q∞Oz =º=Ç¨ÏiOK«~å^Œ∞. ~å„+Ñ ì̈ u
¨ Ñ¨kq HÕk
4 ãÖ^Œ~åƒÅù Ö’ MÏm U~°Ê_= » K«∞Û.
1) =∞~°}ÕK«_»O.
2) ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O.
3) `˘ÅyOK«_»|_»_»O
4) n~°…HÍeHõ Jã¨fiã¨`÷ ‰« Ωõ QÆ∞i HÍ=_»O.
57= x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ uiy ZxflHõ JQÆ∞@‰õΩ J=HÍâ◊O. ~å*ÏºOQÆ s`åº Zxfl™ê~°~¡ Ú<å Ñ¨^qŒ x
x~°fiÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
<À\ò : J~Ú`Õ 2 ™ê~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ ~å„+¨ìÑü Ñ¨^Œqx x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õk ˆH=ÅO ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O. D
™êO„Ñ^
¨ •Ü«∂xfl "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ <≥ÅH˘ÖÏÊ~∞° .
58= x|O^è#Œ : J~°›`Å« ∞
1) ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O Hõey LO_®e.
2) 35 ãÖ=`«~û åÅ =Ü«∞ã¨∞û xO_ç LO_®e.
3) ZxflHÖõ ’¡ áÈÖˇ· K≥Å∞¡ÉÏ@∞‰õΩ F@¡Ö’ 1/6 =O`«∞ ~å#@¡~Ú`Õ _çáêl\ò HÀÖ’Ê`å~°∞.
43
43
Ñ
„ u
¨ ÉèÏ áê\˜Öò ZxflHÖõ ’¡ Ü«∞O.Ñ≤. F@∞ qÅ∞= 700 Z‰õΩ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì̈ L`«~Î ° Ñ „ ^¨ âÕ .ò
^•x F@∞ qÅ∞= 208. ~Ô O_»= Z‰õΩ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨ `«q∞à◊<å_»∞. ^•x F@∞ qÅ∞= 175.
`«‰Ωõ ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨ ã≤H¯˜ O. ^•x F@∞ qÅ∞= 7. ~Ô O_»= `«‰Ωõ ¯= F@∞ qÅ∞= QÆÅ ~å„+Oì¨
=∞}˜ÑÓ¨ ~ü =∞iÜ«Ú QÀ"å ^•x F@∞ qÅ∞= 8. PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò Ü«∞O.ZÖò.F. F@∞ qÅ∞= 148. Ñ „ u¨ ÉèÏ
áê\˜Öò ZxflH‰õ Ωõ ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨<,£ Ö’H±ãÉ¨ íè ã
Ã H„ @
õ s [#~°ÖQò Í Ñ¨xKÕã∞¨ # Î fl Ñ≤._ç.\˜. PKåix i@iflOQ∑
JkèHÍiQÍ xÜ«∞q∞OzOk. ~å„+¨ìÑü ZxflHõÖ’¡ Ô~O_»= ÖˇH˜¯OÑ¨ÙÖ’ ÔQÅ∞á⁄Ok# XHÍ<˘Hõ ~å„+¨ìÑü
q.q. yi.
56= x|O^èŒ# : ''Ñ¨^Œg HÍÅO—— ~å„+¨ìÑü Ñ¨^Œg HÍÅO 5 ãÖ=`«û~åÅ∞. `«#∞ `«# ~år<å=∂#∞
LÑ¨~å„+Ñì̈ u ¨ H˜ ã¨=∞iÊOKåe. LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ P ~år<å=∂ q+¨Ü∂« xfl Ö’H±ãÉ
¨ íè ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ `≥eÜ«∞*ËÜ∂ « e.
LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u¨ `å`å¯eHõ ~å„+Ñì̈ u
¨ QÆi+ì̈OQÍ 6 <≥ÅÅ‰õΩ q∞Oz =º=Ç¨ÏiOK«~å^Œ∞. ~å„+Ñ ì̈ u
¨ Ñ¨kq HÕk
4 ãÖ^Œ~åƒÅù Ö’ MÏm U~°Ê_= » K«∞Û.
1) =∞~°}ÕK«_»O.
2) ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O.
3) `˘ÅyOK«_»|_»_»O
4) n~°…HÍeHõ Jã¨fiã¨`÷ ‰« Ωõ QÆ∞i HÍ=_»O.
57= x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ uiy ZxflHõ JQÆ∞@‰õΩ J=HÍâ◊O. ~å*ÏºOQÆ s`åº Zxfl™ê~°~¡ Ú<å Ñ¨^qŒ x
x~°fiÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
<À\ò : J~Ú`Õ 2 ™ê~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ ~å„+¨ìÑü Ñ¨^Œqx x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õk ˆH=ÅO ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O. D
™êO„Ñ^
¨ •Ü«∂xfl "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ <≥ÅH˘ÖÏÊ~∞° .
58= x|O^è#Œ : J~°›`Å« ∞
1) ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O Hõey LO_®e.
2) 35 ãÖ=`«~û åÅ =Ü«∞ã¨∞û xO_ç LO_®e.
3) ZxflHÖõ ’¡ áÈÖˇ· K≥Å∞¡ÉÏ@∞‰õΩ F@¡Ö’ 1/6 =O`«∞ ~å#@¡~Ú`Õ _çáêl\ò HÀÖ’Ê`å~°∞.
59= x|O^è#Œ : r`« Éè`í åºÅ∞
~å„+Ñ
ì̈ u
¨ <≥Åãï "Õ`# « O 50 "ÕÅ∞. Ñ¨^g
Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« ãÖ=`«~û åxH˜ 3 ÅHõÅ∆ =~°‰Ωõ Ñ Ã #¬<£
Åaèã∞¨ OÎ k. D r`«É`íè åºxfl J`«_∞» ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞Oz Q„ Ç Æ Ï≤ ™êÎ_∞» . ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ r`«É`íè åºÅ#∞
ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ Hõey L#fl Ñ¨^q Œ Ö’ L#fl ~å„+Ñì̈ u
¨ H˜ Jk =iÎOK«^∞Œ . J#QÍ PÜ«∞#
r`«É`íè åºÅ‰õΩ ~å*ÏºOQÆ Éè^ „í `Œ « LO@∞Ok. ~å„+Ñ ì̈ u
¨ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ 267 (1) Ju=$+≤,ì J<å=$+≤ì ÖÏO\˜
J`«º=ã¨~° Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ ÉèÏ~°`« PQÆO`«Hõ xkè LO@∞Ok.
44
44
60= x|O^è#Œ : Ñ¨^gŒ Ñ„ =¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O

ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ `«~∞° "å`« H„ =
õ ∞OÖ’x W`«~° ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞=¸iÎ ã¨=∞HõO∆ Ö’
~å„+Ñ
ì̈ u
¨ Ñ¨^g Œ Ñ
„ =
¨ ∂}O ã‘fiHÍ~°O KÕ™êÎ~∞° .
<Õ#∞ ~å*ÏºOQÍxfl ãÖ~°H™∆˜ êÎ#x Ñ „ [¨ Å Pâ◊Ü∂ « Å‰õΩ PHÍOHõÅ∆ ‰õΩ ãÖHˆ `«OQÍ xÅ∞™êÎ#x Ñ¨^g Œ
Ñ
„ =
¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O KÕ™êÎ~∞° .
61= x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ `˘ÅyOÑ¨Ù, =∞Ç¨aèÜ∂≥ QÆ f~å‡}O.
~å„+Ñ
ì̈ u
¨ ~å*ÏºOQÆ =ºuˆ~Hõ K«~º° Å‰õΩ áêÅÊ_`ç Õ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅÖ’
2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À Ñ¨^q Œ #∞O_ç `˘ÅyOK«=K«∞Û. D =∞Ç¨aèÜ∂ ≥ QÆ f~å‡}O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ í ∞«
ã¨ÉÅíè Ö’ ^ÕxÖ’ <≥< · åÑ„ "
¨ âÕ ÑÃ◊ @ì=K«∞Û. J~Ú`Õ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ >Ëì ã¨ÉÖíè ’ 1/4 =O`«∞ ãÖ`«HÍÅÖ’ 14 ~ÀAÅ
<À\©ã∞¨ `À ~å„+Ñì̈ u
¨ H˜ `≥eÜ«∞*ËÜ∂ « e.
<À\ò : WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ U ~å„+Ê¨ u Ñ¨^q
Œ #∞O_ç `˘ÅyOK«|_»Ö^
Ë ∞Œ .
62 = x|O^è#Œ : ~å„+Ñì̈ u¨ Ñ¨^gŒ HÍÅO =ÚyÜ«∞Hõ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ #∂`«# ~å„+Ñì̈ u¨ ZxflHõ HÍ"åe. ~å„+Ñì̈ u¨
Ñ
„ ^¨ •è # x"åã¨=Ú#‰õΩ ''~å„+Ñ
ì̈ u
¨ P"åãπ—— Jx JO\Ï~°∞. Wk #∂º _èbç Ö¡ ’ HõÅ^Œ∞. nxx WO`«‰Ωõ Ñ¨Ó~°fiO
"≥ã
· π bQÆÖò ÖÏ_£̊ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ W`«~° x"å™êÅ∞ ã≤=∂¡ =∞iÜ«Ú Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ HõÅ=Ù. g\˜x
~å„+Ñ ì¨ u
¨ xÅÜ«∞O Jx JO\Ï~°∞.
ZxflHõÅ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ J#QÍ 71= x|O^è#Œ :
~å„+Ñì̈ u
¨ ZxflHÅõ Ñ¶~≤ åº^Œ∞#∞ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì qKåiã¨∞OÎ k. ZxflHÅõ =ÚO^Œ∞ HÍ‰õΩO_® ZxflHÅõ
`«~∞° "å`« Ñ¶~≤ åº^Œ∞#
¡ ∞ ã‘fiHõiã¨∞OÎ k. xÜ≥∂[Hõ =~åæÅÖ’ MÏmÅ∞ L<åflÜ∞« h Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞ KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ .
ZÅHõ~ì ÀÖò HÍÖËrÖ’x 20 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ ZxflHÅõ Ñ¶~≤ åº^Œ∞#∞ ZxflHÅõ ∞ [iy# `Õk #∞O_ç 30 ~ÀAÅ
Ö’Ñ¨Ù ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞Öì ’ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕÜ∂
« e.
q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ : 361 PiìHÖõ ,ò ~å„+Ñ ì̈ u
¨ `«# Ñ¨^q Œ qkè x~°fiÇ¨Ï}Ö’ x~°fiiÎOz# q^è∞Œ Å‰õΩ QÍ#∞ U
HÀ~°∞‰ì Ωõ ["å|∞^•i HÍ^Œ∞. J`«xx JÔ~ãπì KÕÜ∞« ~å^Œ∞. J`«xÑ Ã · H„ q
˜ ∞#Öò Hˆ ã¨∞Å∞ Ñ
Ã @ì~å^Œ∞, ã≤qÖò ^•"å
"ÕÜ∂ « Å#fl 2 <≥ÅÅ =ÚO^Œ∞ ã¨∂K«# KÕÜ∂ « e.
~å„+ì̈Ñ¨`«∞Å =~°∞ã¨„Hõ=∞O :
_®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ„Œ ™¨ ê^£ 1952 #∞O_ç 1957 =~°‰Ωõ LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÍ L<åfl~∞° .
_®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£ 1957 #∞O_ç 1962.
<À\ò : Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ Ñ¨x KÕã# ≤ `˘e ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ DÜ«∞<Õ. ~Ô O_»∞¡ ™ê~°∞¡ ZxflHÔ #
· "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨
DÜ«∞<Õ.
ã¨~ˆ fiÑë¡ ~å^è•Hõ$+¨‚ : 1962 #∞Oz 1967, 1962Ö’ K≥< · å`À Ü«Ú^Œú q+¨Ü∞« OQÍ `˘e™iQÍ <Õ+< ¨ £
Z=∞~ü*h ˇ û qkèOKå_»∞.
45
45
*ÏH©~ü Ç¨ï¿ãû<£ : 1967 #∞O_ç 1969 =~°‰õΩ. "≥Ú^Œ\˜ ~å„+¨ìÑü =∞iÜ«Ú Ñ¨^ŒgÖ’ =∞~°}Õz#
"≥Ú^Œ\" ˜ å_»∞. `«‰Ωõ ¯= HÍÅO J#QÍ 2 ãÖIIÅ Ö’Ñ¨Ù Ñ¨xKÕã# ≤ "≥Ú^Œ\" ˜ å_»∞. LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÍ L#fl q.q.
yi 1969Ö’ `å`å¯eHõ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. q.q. yi `«# Ñ¨^q Œ H˜ ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O`À XˆH™êi
~å„+Ñ ì̈ u ¨ , LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u ¨ Ñ¨^= Œ ÙÅ‰õΩ MÏmÅ∞ U~°Ê_# ç ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì Ñ„ ^ ¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ
Ñ¨xKÕã∞¨ # Î fl [ã≤ã ì π Ç≤Ï^ŒÜ∞« `«∞ÖÏ¡ `å`å¯eHõ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ QÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
q.q. yi : 1969 #∞O_ç 1974 =~°‰õΩ. 1971 ãÖ=`«û~°OÖ’ |OQÍ¡ q+¨Ü«∞OÖ’ áêH±`À Ü«Ú^Œú
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ <Õ+# ¨ Öò Z=∞Ô~h ˚ û qkèOKå_»∞.
Ñ¶H„¨ ^
© ∞Œ < Ì £ J b =∞Ç¨Ï‡^£ : 1974 #∞O_ç 1977 =~°‰Ωõ . Ñ¨^g Œ =∞^ŒºÖ’ =∞~°}O˜ z# ~Ô O_»= ~å„+Ñ ì̈ u
¨
DÜ«∞#. 1975Ö’ Z=∞Ô~˚hû qkèOKå_»∞. LÑ¨ ~å„+¨ìÑü a._ç. *ˇ\˜ì 1977Ö’ `å`å¯eHõ ~å„+¨ìÑüQÍ
=º=Ç¨ÏiOKèå~°∞. DÜ«∞# ~Ô O_»= =Úã≤O¡ ~å„+Ñ ì¨ u ¨ .
hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ : 1977 #∞O_ç 1982 =~°‰Ωõ
PO„^Ñ „Œè ^ ¨ âÕ ò #∞O_ç ZxflHÔ # · "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ . ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ QÍ UHõw„ =OQÍ ZxflHÔ # · "≥Ú^Œ\"
˜ å_»∞.
*Ï˝x *ˇÖ· ã ò O≤ Q∑ : 1982 #∞O_ç1987 =~°‰Ωõ . "≥Ú^Œ\˜ ã≤‰Ωõ ¯ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ . áÈãì̈Öò aÖò q+¨Ü∞« OÖ’ áêÔH\ò
g\’ KÕã# ≤ "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Ñ ì̈ u¨ .
P~ü. "≥OHõ\ „ Ï=∞<£ : 1987 #∞O_ç 1992 =~°‰Ωõ
â◊OHõ~ü ^ŒÜ∂ « àò â◊~‡° † 1992 #∞O_ç 1997 =~°‰Ωõ
ÔH.P~ü. <å~åÜ«∞}<£ : 1997 #∞O_ç 2002 =~°‰õΩ. DÜ«∞# "≥Ú^Œ\˜ ^Œo`« ~å„+¨ìÑü. ~å„+¨ìÑüQÍ
áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ F@∞ "Õã# ≤ "≥Ú^Œ\" ˜ å_»∞.
Z.Ñ≤.*ˇ. J|∞ÌÖò HõÖÏO : 2002 #∞O_ç 2007 =~°‰Ωõ . JÃãOc¡ ZxflHÅõ Ö’ ~å„+Ñ ì̈ u¨ QÍ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ#fl `˘e"å_»∞.
Ñ
„ u ¨ ÉèÏ áê\˜Öò : 2007 #∞Oz. "≥Ú^Œ\˜ =∞Ç≤ÏàÏ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ . D"≥∞ Ñ¨^q Œ H˜ =ÚO^Œ∞ ~å[™ê÷<£ QÆ=~°fl~Qü Í
Ñ¨xKÕ™ê~°∞. D"≥∞ =∞Ç¨~å„+Öì̈ ’x *ˇÖQò Í"£ lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# #OkQÍ"£∞ Q„ Í=∂xH˜ K≥O^Œ#k. D"≥∞ Ñ Ã ·
Éˇ·~å<£ã≤OQ∑ Ã+HÍ=`ü áÈ\© KÕã≤ F_çáÈÜ«∂~°∞. Z‰õΩ¯= =∞Ok ~å„+¨ìÑ¨`«∞Å#∞ JOkOz# ~å„+¨ìO
`«q∞à◊<å_»∞.
=~°∞ã¨H„ = õ ∞OÖ’ LÑ¨~å„+Ñ ì̈ `¨ ∞« Å∞ :
ã¨~Ô fiÑë¡ ~å^è•Hõ$+¨< ‚ £ : 1952 #∞O_ç 1957 =~°‰Ωõ . DÜ«∞<Õ 1957 #∞O_ç 1962 =~°‰Ωõ ‰õÄ_®
LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u ¨ QÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞. LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨ Ñ¨^q Œ H˜ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ ZxflHÔ # · "å~°∞. Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ Ñ¨xKÕã# ≤
"≥Ú^Œ\˜ LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ .
*ÏH©~ü Ç¨ïã ¿ <û £ : 1962 #∞O_ç 1967 =~°‰Ωõ .
q.q. yi : 1967 #∞O_ç 1969 =~°‰Ωõ
46
46
QÀáêÖò ã¨fi~°∂Ñπ áê~îH° ± : 1969 #∞O_ç 1974 =~°‰Ωõ

a._ç. *ˇ\ì̃ : 1974 #∞O_ç 1979 =~°‰Ωõ
[ã≤ã ì π Ç≤Ï^ŒÜ∞« `«∞ÖÏ¡ : 1979 #∞O_ç 1984 =~°‰Ωõ
P~ü. "≥OHõ\ „ Ï=∞<£ : 1984 #∞O_ç 1987 =~°‰Ωõ
â◊OHõ~^ ü Ü
Œ ∂ « àò â◊~‡° : 1987 – 1992
HÔ .P~ü. <å~åÜ«∞}<£ : 1992–1997
<À\ò : DÜ«∞# "≥Ú^Œ\˜ ^Œo`« LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨
Hõ$+¨H‚ ÍO`ü : 1997–2002 Ñ¨^q Œ Ö’ =∞~°}O˜ z# `˘e LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u¨ .
Éˇ~· å<£ãO≤ Q∑ + Ã HÍ=`ü : ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜ áÈ\© KÕã≤ F_çáÈ~Ú# `˘e LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨ .
Ü«∞O._ç. Ç¨q^£ J<åûi : 2007Ö’ ZxflHÔ # · LÑ¨~å„+Ñ ì¨ u
¨ . LÑ¨~å„+Ñì¨ u ¨ QÍ Ñ¨xKÕã≤ ~å„+Ñ ì¨ u¨ QÍ ZxflHÔ #
· "å~°∞.
ã¨~ˆ fiÑë¡ ~å^è•Hõ$+¨<‚ ,£ *ÏH©~ü Ç¨ïã ¿ <û ,£ q.q. yi, P~ü. "≥OHõ\ „ Ï=∞<£, â◊OHõ~^ ü Ü Œ ∂« àòâ~◊ ‡° , HÔ .P~ü. <å~åÜ«∞}<£.
Ñ„ ^¨ •è x =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e :
~å*ÏºOQÆOÖ’x 5= ÉèÏQÆO 1= J^è•ºÜ«∞O 74,75 =∞iÜ«Ú 78 x|O^è# Œ Å∞ Ñ
„ ^¨ •è # =∞O„u
=∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e QÆ∂iÛ ¿Ñ~˘¯O\Ï~Ú. ÉèÏ~°`ü áê~°¡"≥∞O@∞ =º=ã¨÷#∞ J#∞ãïOz ~å„+¨ìÑü
<å=∞=∂„`«Ñ¨Ù HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍi HÍQÍ „Ñ¨^è•# =∞O„u "åã¨Î= HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} JkèHÍi. 74(1)
Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+Ñ ì¨ u
¨ `«# HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍ~åÅ x~°fiÇ¨Ï}#∞ ã¨ÅÇ¨ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O á⁄O^Œ_®xH˜ Ñ
„ ^¨ •è #=∞O„u
J^èºŒ Hõ`∆ #
« XHõ¯ =∞O„u =∞O_»e LO@∞Ok.
74 (2) =∞O„u=∞O_»e `˘ÅyOÑ¨Ù =∞iÜ«Ú Ñ¨^gŒ HÍÅO :
Ñ
„ ^¨ •è # =∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e. ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ =∞iÜ«Ú Ö’H±ãÉ
¨ íè qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨^q
Œ Ö’
H˘#™êQÆ∞`å~°∞.
Ñ„ ^¨ •è xH˜ HÕk HÍ~°}ÏÅ ^•fi~å ~å„+Ñì̈ u¨ Ñ¨^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOK«=K«∞Û :
1. Ö’H± ã¨Éíè qâßfiã¨ f~å‡}O gyáÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_∞»
2. Ö’H±ãÉ ¨ íè Jqâßfiã¨ f~å‡}O <≥y# æ Ñ¨Ù_»∞
Jqâßfiã¨ f~å‡}OÖ’ F_çáÈ~Ú# "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨^è•# =∞O„u q.Ñ≤. ã≤OQ∑., XHõ¯ F@∞ `Õ_®`À
F_çáÈ~Ú# Ñ „ ^¨ •è # =∞O„u "å*òÑ¿ ~Ú.
3. Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi aÅ∞¡ g_çáÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_∞»
4. Ñ
Ã„ "
· @
Õ ∞ ã¨É∞íè º_»∞ aÅ∞¡#∞ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO =ºuˆ~HÕK«QÍ Jk áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ PÉ’^ŒO á⁄Ok#Ñ¨ÙÊ_∞»
5. Ö’H±ãÉ ¨ íè |_≥\˚ ò PiúHõ aÅ∞¡#∞ u~°ã¯¨ iOz#Ñ¨Ù_»∞
6. |_≥\ ˚ òÑÃ · HÀ`« f~å‡}ÏÅ∞ <≥y# æ Ñ¨Ù_»∞.
47
47
7. ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ Ñ
„ ã
¨ O¨ QÍxH˜ ^è#
Œ º"å^Œ f~å‡}O Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ìQÍ Jk gyáÈ~Ú#Ñ¨ÙÊ_∞» .
<À\ò : „Ñ¨^è•# =∞O„u `˘ÅyOK«|_ç# ÖË^• ~år<å=∂ KÕã≤<å ÖË^• =∞~°}Õz<å "≥Ú`«ÎO
=∞O„u=∞O_»e ~°^∞Œ Ì J=Ù`«∞Ok.
75= x|O^è#Œ :
Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ "≥∞*Ïi\© áêsì "≥∞*Ïi\© ‰õÄ@q∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞x ~å„+Ñì¨ u
¨ Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„uQÍ xÜ«∂=∞HõO
KÕ™êÎ_∞» . Ñ
„ ^
¨ •è #=∞O„u ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ =∞O„u =∞O_»ex ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ÜÕ∞ xÜ«∂=∞HõO KÕ™êÎ~∞° .
75 (2)= x|O^è#Œ :
=∞O„u =∞O_»e =ºHÎ̃Q`Æ O« QÍ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ H˜ ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤ÏOKåe.
75 (3)= x|O^è#Œ :
=∞O„u =∞O_»e ã¨q∞+≤Qì Í Ö’H±ãÉ
¨ ‰íè Ωõ ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤ÏOKåe.
75 (4)= x|O^è#Œ :
Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e KÕ`« ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ Ñ¨^q
Œ ã‘fiHõ~}
° KÕ~Ú™êÎ~∞° .
75 (5)= x|O^è#Œ :
=∞O„u=∞O_»eÖ’ Ñ
„ u
¨ ã¨É∞íè º_»∞ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ ã¨Éºíè `«fiO Hõey LO_®e. ã¨Éºíè `«fi=Ú ÖËx Ñ
„ ^
¨ •è #
=∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e 6 <≥ÅÅ =~°‰Ωõ ã¨Éºíè `«fiO ÖËHáõ È`Õ `«=∞ Ñ¨^q Œ x HÀÖ’Ê`å~°∞.
75 (6)= x|O^è#Œ :
=∞O„u=∞O_»e r`«É`íè åºÅ#∞ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k.
78= x|O^è#Œ :
~å„+Ñ ì̈ u
¨ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï}‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∂Kå~°O JOkOK«_O» Ñ „ ^
¨ •è x ÉÏ^èºŒ `«.
<À\ò : Ñ„ ^
¨ •è #=∞O„u ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜ =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»eH˜ =∞^èºŒ ãÖ^è•#Hõ~QÎ° Í Ñ¨xKÕ™êÎ_∞» .
J~°›`Å« ∞ : Ñ
„ ^¨ •è #=∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»eÖ’ ã¨É∞íè º_çQÍ xÜ«∞q∞OKåÅO>Ë J`«_∞» áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ
ZxflHõ HÍ=_®xH˜ HÍ=eû# J~°›`Å« ∞ LO_®e.
<À\ò : J#QÍ Hõhã¨ =Ü«∞ã¨∞û 25 ãÖIIÅ∞ xO_ç LO_®e. J`«_∞» YzÛÒ« QÍ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ã¨Éºíè `«fiO Hõey
LO_®e. XHõ"àÕ ◊ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ã¨Éºíè `«fiO ÖËHáõ È`Õ 6 <≥ÅÅ Ö’Ñ¨Ù U^À XHõ ã¨ÉÏè ã¨Éºíè `«fiO ãÖáêkOKåe.
ÖË^• Ñ¨^q Œ H˜ ~år<å=∂ KÕÜ∂ « e.
<À\ò : U ã¨ÉÖíè ’ ã¨Éºíè `«fiO ÖË‰Ωõ O_® Ñ „ ^
¨ •è =∞O„u J~Ú# "≥Ú^Œ\" ˜ å_»∞ Ñ≤.q. #iûOÇ¨~å=Ù, ~Ô O_»= "å~°∞
Ç
Ã ÏKü._ç. ^Õ"QÕ “_».
48
48
=∞O„u=∞O_»e =sæH~õ }° :
=∞O„u=∞O_»e =sæHõ~°} QÆ∞iOz ~å*ÏºOQÆOÖ’ ¿Ñ~˘¯#ÖË^Œ∞. 1947Ö’ <≥„Ç¨˙ J^èŒºHõ∆`«#
xÜ«∂=∞HõO KÕÜ∞« |_ç# =∞O„u=∞O_»ex =∞O„u Ñï+¨`∞« Î J#QÍ HÍºa<Õ\ò Jx Ñ≤eKå~°∞. "≥Ú^Œ\˜
HÍºa<Õ\ò ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 14. 1952 ™ê^è•~°} ZxflHÅõ J#O`«~O° <≥Ç „ ˙
¨ J^èºŒ Hõ`∆ #
« U~åÊ>#
ÿ̌ "≥Ú^Œ\˜
=∞O„u =∞O_»e ã¨Éèí∞ºÅ ãÖYº 35. J#QÍ HÍºa<Õ\ò 15, ~å[º=∞O„`«∞Å∞ 6, LÑ¨ =∞O„`«∞Å∞ 14.
=∞O„u=∞O_»e =sæH~õ } ° HÀãÖ U~åÊ@∞ KÕã#≤ Hõq∞\© QÀáêÅHõ$+¨‚ ™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü Hõq∞\˜.
=∞O„u=∞O_»e =sæH~õ }° :
1. HÍºa<Õ\ò =∞O„`∞« Å∞ – JkèHõ Ç¨ÏŸ^•
~å[º=∞O„`∞« Å∞ – ã ¿ \
ì ò q∞xãì̈~ü ~Ô O_»= JkèHÍ~° Ç¨ÏŸ^•
LÑ¨ =∞O„`∞« Å∞ – _çÑÓ¨ º\© q∞xãì̈~,ûü `«‰Ωõ ¯= JkèHÍ~° Ç¨ÏŸ^•
<À\ò : ~å*ÏºOQÆ s`åº =∞O„u=∞O_»eÖ’ JO^Œ~∂ ° ã¨=∂#"Õ∞. =∞O„u=∞O_»eÖ’ Z‰õΩ¯= Ç¨ÏŸ^• Z=~°∞
Hõey LO\Ï~°∞ J#QÍ HÍºa<Õ\ò q∞xã¨~ì .ûü HÍºa<Õ\ò J<Õ Ñ¨^•xfl 4= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1978
Ñ
„ H¨ Í~°O 352 x|O^è# Œ Ö’ HÍºa<Õ\ò " „ å`«ÑÓ¨ ~°fiHõ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ ì̈ u¨ <Õ+< ¨ £ Z=∞~ü*h ˇ û qkèOKåe.
J<Õ D ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ ~å*ÏºOQÆOÖ’ KÕ~åÛ~∞° .
Ö’H±ã# ¨ ã¨É∞íè ºÅÖ’ 10% =∞Ok =∞O„u=∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO>Ë =∞OzQÍ LO@∞O^Œx ã≤áê¶ ~°∞û
KÕã# ≤ Hõq∞\˜ J_ç‡x„ã ¿ \ ì "˜ £ iá¶ê~ü‡ Hõq∞\˜.
<À\ò : HÍºa<Õ\ò ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 16 #∞O_ç 20 =∞^èºŒ LO_®Åx ã¨∂zOz#k. W\©=Å áê~°" ¡ ∞≥ O@∞
~°∂á⁄OkOz# 91= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2003 Ñ „ H¨ Í~°O Hˆ O„ÔŒ Ö’ =∞O„u=∞O_»e QÆi+ì̈OQÍ
Ö’H±ã¨Éèí ã¨Éèí∞ºÅ ãÖYºÖ’ 15% LO_®Åx xˆ~Ì+≤OzOk. „Ñ¨^è•x HÍºa<Õ\ò ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ J^èŒºHõ∆`«
=Ç≤Ï™êÎ~∞° . HÍºa<Õ\ò ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ ZÑ¨ÙÊ_∞» , ZHõ¯_» ZO^Œ∞‰õΩ x~°fiÇ≤ÏOKåe, U U q+¨Ü∂ « Å∞ K«iÛOKåe
J<Õk Ñ „ ^¨ •è x x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u ã¨ÅÇ¨"Õ∞~°̂H ~å„+Ñ ì̈ u
¨ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ãÖÜ«ÚHõÎ
ã¨=∂"Õâßxfl á„ ê~°Oaè™êÎ~∞° . n~°…HÍÅO "å~Ú^• "Õ™êÎ~∞° . =∞iÜ«Ú Ö’H±ãÉ ¨ #
íè ∞ ~°^∞Œ Ì KÕ™êÎ~∞° . Ñ
„ ^ ¨ •è #
=∞O„u JkèHÍ~° s`åº Ñ „ } ¨ ÏoHõ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ <Õ+< ¨ £ _èÑ
Ãç <£û H“xûÖHò ˜ *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« =∞O_»eH˜ JO`«~~ü å„+ì̈
=∞O_»eH˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° .
Ñ„ ^¨ •è # =∞O„u Jaè=~°#‚ :
_®II a.P~ü. JOÉË_¯» ~ü – HÍºa<Õ\ò ™œ^•xH˜ =¸ÅãÎ̈OÉèOí
ÖÏ~ü¤ "≥∂~üb – Ñ „ ^¨ •è x ã¨=∂#∞ÅÖ’ Ñ „ ^¨ =Œä Ú_»∞
Ñ‘@~ü r iK«~¤ü – Ñ „ ^¨ •è x ã¨=∂#∞ÅÖ’ Ñ „ ^¨ = Œè Ú_»∞ J#∞HÀ=_»O J`«x ™ê÷<åxfl `«yOæ K«_O» J=Ù`«∞Ok.
*ˇ.Ü«∞ãπ. ^Œ̂QÖÌ ò – =∞O„`∞« ÅO^Œ~∂ ° Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„u`À ã¨=∂#∞Å∞ J#_»O ãïHÍ^Œ∞. Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u `«ÑÊ¨
q∞ye# =∞O„`∞« ÅO^Œ~∞° ã¨É| íè ∞.
J"≥∞i : Ñ „ ^¨ •è # =∞O„u <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞iÜ«Ú Ñ „ ^¨ •è # x~°Ü
‚ ∂
« kèHÍi.
49
49
~å"£∞ ã ¿ Ü«¸º~ü : Ñ „ ^¨ •è # =∞O„u ~å[º<ÒHõ‰Ωõ K«∞HÍ¯x. Ñ „ ^

¨ •è #=∞O„u Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO J<Õ F_» K«H„ Íxfl u¿ÑÊ
™ê~°OQÆ∞ ÖÏO\˜"å_»∞.
S=~ü *ˇxflOQ∑û : Ñ „ ^
¨ •è x ã¨∂~°∞º_»∞ q∞QÆ`å =∞O„`∞« ÅO^Œ~∂ ° J`«x K«∂@∂ì ÑïÉ „ q
íè ∞OKÕ Q„ Ç
Æ ¨ Å ÖÏO\˜"å~°∞.
ã¨~ü qeÜ«∞<£ "≥~åfl~ü : Ñ „ ^
¨ •è x K«∞Hõ¯Ö’¡ K«O^
„ _
Œ ∞»
Ç
Ã Ï~å¡O_£ ÖÏã≤¯ – Ñ „ ^ ¨ •è x HÍºa<Õ\ò r=<£ =∞~°}ü x~åú~‰° Ωõ _»∞
w„ "£û – Ñ„ ^
¨ •è x Ü«∞[=∂x
=∞„<À – Ñ „ ^¨ •è # ~å[º<ÒHõ‰Ωõ <åq‰õΩ_»∞.
Ñ„ ^¨ •è x =∞iÜ«Ú LÑ¨ Ñ„ ^¨ •è #∞Å *Ïa`å :

– 1947 #∞O_ç 1950 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Ñ „ ^¨ •è # =∞O„u [=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç „ ˙¨ =∞iÜ«Ú LÑ¨ Ñ „ ^¨ •è x
ã¨~åú~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ñ¨>ÖË .ò
– 1967 #∞O_ç 1969 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Ñ „ ^¨ •è #=∞O„u WOkè~åQÍOkè =∞iÜ«Ú =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\˜
Ñ
Ã„ "
· ∞£ q∞xãì̈~ü "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞.
– 1977 #∞O_ç 1979 HÍÅOÖ’ Ñ „ ^ ¨ •è # =∞O„u "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞. LÑ¨ Ñ „ ^
¨ •è x KÒ^Œs K«~}
° ãü O≤ Q∑
=∞iÜ«Ú [Q∑r=<£ ~å=Ù.
– 1979 #∞O_ç 1980 =~°‰Ωõ Ñ „ ^ ¨ •è # =∞O„u K«~} ° ã ü O≤ Q∑, LÑ¨ Ñ„ ^ ¨ •è x "≥.· q. KÒÇ¨<£
– 1989 #∞O_ç 1990 =~°‰Ωõ Ñ „ ^ ¨ •è # =∞O„u q.Ñ≤. ã≤OQ∑, LÑ¨ Ñ „ ^ ¨ •è x ^Õ"ÖÕ ÏÖò.
– 1990 #∞O_ç 1991 =~°‰Ωõ Ñ „ ^ ¨ •è # =∞O„u K«O^ „ âŒ Y ı ~ü, LÑ¨ Ñ „ ^ ¨ •è x ^Õ"ÖÕ ÏÖò.
– 2002 #∞O_ç 2004 =~°‰Ωõ Ñ „ ^ ¨ •è # =∞O„u "å*òÑ ¿ Üü∞, LÑ¨ Ñ „ ^ ¨ •è x ZÖò.HÔ . J^•fix.
<À\ò : LÑ¨ Ñ „ ^
¨ •è x J<Õ Ñ¨ÔŒ ~å*ÏºOQÆOÖ’ Ñ „ ™¨ êÎqOK«Ö^ Ë ∞Œ .
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ñ¨^è•#=∞O„`«∞Å∞ :
[=Ç¨~üÖÏÖò <≥Ç„ ˙ ¨ 1947 #∞Oz 1964 =~°‰Ωõ : "≥Ú^Œ\˜ Ñ„ ^
¨ •è x =∞iÜ«Ú Ñ¨^q Œ Ö’ LO_»QÍ =∞~°}O˜ z#
"≥Ú^Œ\˜ Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u. Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ J#QÍ 16 ãÖ=`«~û åÅ∞ 286 ~ÀAÅ∞ Ñ¨xKÕã# ≤ `˘e Ñ „ ^
¨ •è #
=∞O„u. <åÅ∞QÆ∞ ™ê~°∞¡ „Ñ¨=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕã≤# `˘e „Ñ¨^è•# =∞O„u. QÆ∞ÖÏƒiÖÏÖò #O^• `å`å¯eHõ
Ñ
„ ^
¨ •è xQÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
ÖÏÖò |Ç¨Ï^Œ∂~ü âß„ãÎ≤ 1964 #∞O_ç 1966 =~°‰Ωõ : <À\ò : Ñ¨^q Œ Ö’ =∞~°}O˜ z# ~Ô O_»= Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„u
QÆ∞ÖÏ˚iÖÏÖò #O^• ~Ô O_»= ™êi `å`å¯eHõ Ñ „ ^
¨ •è #=∞O„uQÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
N=∞u WOk~åQÍOnè : 1966 #∞O_ç 1977 =~°‰Ωõ † 1980 #∞O_ç 1984 =~°‰Ωõ : "≥Ú^Œ\˜ =∞Ç≤ÏàÏ
„Ñ¨^è•# =∞O„u. Ñ¨^ŒqÖ’ LO_»QÍ =∞~°}Oz# =¸_»= „Ñ¨^è•# =∞O„u. „Ñ¨^è•# =∞O„uQÍ ZxflHõÖ’¡
50
50
F_çáÈ~Ú# `˘e"å~°∞. ~å[ºã¨Éíè ã¨Éºíè `«fiO`À Ñ „ ^

¨ •è #=∞O„u J~Ú# `˘e"å~°∞. ~å[ºã¨Éíè ã¨ÉÜ íè ∞« `«fiO`À
„Ñ¨^è•# =∞O„u J~Ú# Ô~O_»="å~°∞ ÃÇÏKü._ç. ^Õ"ÕQ“_£. ~å[ºã¨Éèí ã¨Éèíº`«fiO`À „Ñ¨^è•# =∞O„u J~Ú#
=¸_»= "å~°∞ S.ÔH. QÆ∞*„ ÏÖò. ~å[ºã¨Éíè ã¨Éºíè `«fiO`À Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u J~Ú# <åÅæ= "å~°∞ =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑.
=Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ 1977 #∞O_ç 1979 =~°‰Ωõ : "≥Ú^Œ\˜ HÍO„Qˆ ã
¿ `û ~« ° Ñ
„ ^
¨ •è x.
KÒ^Œs K«~}
° ü ã≤OQ∑ : 1979 #∞O_ç 1980 =~°‰Ωõ : `«‰Ωõ ¯= ~ÀAÅ∞ J#QÍ 5<≥ÅÅ∞ Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„uQÍ
Ñ¨xKÕã≤#"å~°∞.
~år"£~`° fl« Ñ¶~≤ À*ò QÍOkè, J#QÍ ~år"£ QÍOkè 1984 #∞O_ç 1989 =~°‰Ωõ : Ju z#fl =Ü«∞ã¨∞û J#QÍ
42 ãÖ=`«~û åÅˆH Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u J~Ú#"å~°∞.
qâ◊fi<å^ä£ „Ñ¨`åÑπ ã≤OQ∑ : 1989 #∞O_ç 1990 =~°‰õΩ : JqâßfiãÖ f~å‡}OÖ’ F_çáÈ~Ú# `˘e
Ñ
„ ^
¨ •è #=∞O„u q.Ñ≤. ã≤OQ∑. Jqâßfiã¨ f~å‡}OÖ’ F_çáÈ~Ú# ~Ô O_»= Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„u J@Öò aÇ¨i "å*òÑ
¿ Üü∞.
DÜ«∞# XHõ¯ F@∞`À F_çáÈÜ«∂~°∞.
K«O^
„ âŒ Y
ı ~ü 1990 #∞O_ç 1991 =~°‰Ωõ : Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨~å=Ù, 1991 #∞O_ç 1996 =~°‰Ωõ : ^ŒH}
∆˜ ÉèÏ~°`^
« âÕ ◊ =∞iÜ«Ú PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò #∞Oz
Ñ
„ ^
¨ •è # =∞O„u J~Ú# `˘e"å~°∞.
J@Öò aÇ¨i "å*òÑ¿ ~Ú : 1996Ö’ 13 ~ÀAÅ∞, 1998, 99Ö’ 13 <≥ÅÅ∞, 1999 #∞Oz 2004 =~°‰Ωõ
"≥Ú`«OÎ 4 1/2 ãÖ=`«~û åÅ∞ ÉèÏ~°`^
« âÕ ◊ Ñ
„ ^
¨ •è #=∞O„uQÍ =º=Ç¨ÏiOKèå~°∞.
Ç
Ã ÏKü._ç. ^Õ"QÕ “_» : 1996 #∞Oz 1987 =~°‰Ωõ
S.ÔH. QÆ∞*„ ÏÖò : 1997 #∞O_ç 1998 =~°‰Ωõ
_®II =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ : Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« Ñ
„ ^
¨ •è #=∞O„uQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞<
Î åfl~∞° . J™êûO ~å[ºã¨Éíè ã¨Éºíè `«fiO`À Ñ
„ ^
¨ •è #
=∞O„u J~Ú#"å_»∞ _®II =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ :
~å*ÏºOQÆOÖ’x 5= ÉèÏQÆOÖ’ 2= J^è•ºÜ«∞O 79 #∞O_ç 122 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú.
79= x|O^è# Œ : ÉèÏ~°`^
« âÕ ßxH˜ XHõ Hˆ O„^Œ âßã¨# ã¨Éíè x~å‡} âßY LO@∞Ok. ^•x Ñ ¿ ~°∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ = Ö’H±ãÉ ¨ íè + ~å[º ã¨Éíè + ~å„+Ñ
ì̈ u
¨
80= x|O^è# Œ : ~å[ºã¨Éíè x~å‡}O QÆ∞iOz `≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok.
Ö’H± ã¨Éíè x~å‡}O : nxx kQÆ∞= ã¨É,íè Ñ „ *¨ Ï Ñ
„ u
¨ x^è∞Œ Å ã¨ÉQíè Í Ñ
¿ ~˘¯O\Ï~°∞. 17 U„ÑÖ≤ ò 1952# Wk
U~åÊ@∞ J~ÚOk. Ö’H±ãÉ ¨ íè Jâßâ◊fi`« ã¨É.íè Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞. J~Ú# Jk <Õ+# ¨ Öò Z=∞Ô~h ˚ û
51
51
HÍÅOÖ’ XHõ¯ ãÖ=`«~û O° K˘Ñ¨ÙÊ ZO`«HÍÅO J~Ú<å á⁄_çyOK«=K«∞Û. =∞iÜ«Ú =∞^èºŒ Ö’ ~å„+Ñ ì¨ u¨ KÕ
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« =K«∞Û. HÍ=Ù# Ö’H±ãÉ ¨ íè Ñ¨^g Œ HÍÅO J#QÍ XHõ¯™êi JxtÛÒ« Jx J~°OÌ 56= ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°} K«@Oì 1987 Ñ „ H¨ Í~°O Ö’H± ã¨Éíè QÆi+ì̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 552. ~å„ëêìÅ #∞O_ç 530. Hˆ O„^Œ áêe`«
á„ êO`åÅ #∞O_ç 20. 331= x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñ ì̈ u
¨ KÕ`« W^Œ~Ì ∞° POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£Å∞ <åq∞<Õ\ò
KÕÜ∞« |_»∞`å~°∞. Ö’H±ãÉ ¨ íè Hõhã¨ ÖË^• Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î « ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 545.
<À\ò : 530 =∞Ok ~å„ëêìÅ #∞Oz 13 Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ #∞Oz, 20 POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£Å∞ ZxflHõ
HÍ|_»`å~°∞.
Ñ„ u
¨ 750000 Ñ „ [¨ Å‰õΩ XHõ Ü«∞O.Ñ≤. á„ êux^èºŒ O =Ç≤Ï™êÎ~∞° . Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. Å‰õΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡
HõÅ=Ù. Ü«∞ãπ.ã≤.Å‰õΩ 15% J#QÍ 79 ã‘@‰õΩ,¡ Ü«∞ãπ.\˜. Å‰õΩ 7% J#QÍ 41 ã‘@∞¡ HõÅ=Ù. 84= ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°} K«@Oì 2001 Ñ „ H¨ Í~°O Ö’H±ãÉ ¨ íè ~å„+ì̈ q^è•# ã¨ÉÅíè xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ ãÖYº#∞ 2026 =~°‰Ωõ
Ñ¨Ù#ifiÉèí[# KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞. 87= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@ìO 2002 „Ñ¨HÍ~°O 2001 [<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å
Ñ„ H¨ Í~°O xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ Ñ¨Ù<£qÉè[í # KÕÜ∂ « e. JO^Œ∞HÀãÖ ‰õΩÖònÑπ ã≤OQ∑ Hõg∞+¨<£ U~åìÑÙ¨ KÕ™ê~°∞.
Ö’H±ã¨Éèí‰õΩ ^Õâ◊OÖ’ J`«ºkèHõOQÍ Ü«∞O.Ñ≤.Å#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl ~å„+¨ìO L`«Î~ü„Ñ¨^Õâò Ö’H±ã¨Éèí‰õΩ ^Õâ◊OÖ’
J`«ºkèHõOQÍ Ü«∞O.Ñ≤. Å#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl Ô~O_»= ~å„+¨ì =∞Ç¨~å„+¨ì. Ö’H±ã¨Éèí‰õΩ ^Õâ◊OÖ’ Ju `«‰õΩ¯=
Ü«∞O.Ñ≤.Å#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl ~å„ëêìÅ∞ ã≤<åq∞ J#QÍ ã≤H¯˜ O, <åQÍÖÏO_£, q∞*’~å"£∞. Ö’H±ãÉ ¨ ‰íè Ωõ ^ÕâO◊ Ö’
PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò #∞Oz ZxflH= õ Ù`«∞#fl Ü«∞O.Ñ≤.Å∞ 42 =∞Ok. "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\˜ Ö’H±ãÉ ¨ íè ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 489.
Ü«∞O.Ñ≤. QÍ ZxflHõ HÍ=_®xH˜ 17= x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O tHõ∆ Ñ¨_ç LO_»‰Ä õ _»^∞Œ .
ã‘ÊHõ~ü, _çÑ¨Óº\© ã‘ÊHõ~ü :
Ö’H±ã¨Éèí ã¨Éèí∞ºÅ `«=∞Ö’ XHõ¯ix ã‘ÊHõ~üQÍ =∞~˘Hõix _çÑ¨Óº\© ã‘ÊHõ~üQÍ ã¨ÉèÏ HÍ~°º„Hõ=∂Å
x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ ZOÑ≤Hõ KÕ™êÎ~∞° . Ö’H±ãÉ ¨ íè ã¨É∞íè ºÅ∞ =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\˜ ã‘ÊH~õ ü `«=∞ ~år<å=∂Å#∞
ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . ã‘ÊH~õ ü `«# ~år<å=∂#∞ _çÑÓ¨ º\˜ ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . ã‘ÊH~õ ü =∞iÜ«Ú
_çÑÓ¨ º\˜ ã‘ÊH~õ Åü ∞ Ö’H±ãÉ ¨ ∞íè ºÅ KÕ`« `˘ÅyOÑ¨Ù f~å‡}OÖ’ "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅÖ’ ™ê^è•~° "≥∞*Ïi\©`À
`˘ÅyOK«|_»`å~°∞. J~Ú`Õ 14 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ <À\©ã∞¨ W"åfie. ã‘ÊH~õ ,ü _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ Åü #∞
`˘ÅyOKÕ f~å‡}O Ñ Ã · ã¨ÉÖíè ’ K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞#flÑÙ¨ Ê_∞» ã‘ÊH~õ ü J^èºŒ Hõ∆ ™ê÷#OÖ’ LO_»~å^Œ∞. ã‘ÊH~õ ü
F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ Hõey LO_»_∞» . HÍx Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ ã¨=∂#"≥∞# ÿ F@∞¡ =zÛ#Ñ¨Ù_»∞ x~°Ü ‚ ∂
« HõÑÙ¨
F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ =∂„Ò« Hõey LO\Ï_»∞. ™êO„Ñ^ ¨ •Ü«∞O Ñ „ H¨ Í~°O _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü Ñ
„ u
¨ Ñ¨HO∆õ #∞O_ç
Z#∞flHÀ|_»`å_»∞. ã‘ÊHõ~ü, _çÑ¨Óº\© ã‘ÊHõ~üÅ∞ `«=∞ áêsì ã¨Éèíº`åfixH˜ ~år<å=∂ KÕÜ«∞=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
<À\ò : HÍx H˘O`« =∞Ok <≥u · Hõ qÅ∞=Å‰õΩ Ö’|_ç ~år<å=∂ KÕÜ∞« =K«∞Û. J ÖÏ Jx hÅO ãÖr=Ô~_ç¤
`«# áêsì Ñ¨^q Œ H˜ ~år<å=∂ KÕ™ê~°∞. ã‘ÊH~õ ü _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ Åü Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞.
<À\ò : Ö’H±ãÉ ¨ íè ~°^~ÌŒ Ú#KÀ H˘`«Î Ö’H±ãÉ ¨ íè U~°Ê_Õ =~°‰Ωõ ã‘ÊH~õ ü Ñ¨^q Œ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
áê<≥Öò ã‘ÊH~õ ü : 1 #∞Oz 6QÆ∞~°∞ LO\Ï~°∞. ã‘ÊH~õ ü =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü QÍx ã¨ÉÖíè ’ ÖË#Ñ¨ÙÊ_∞» ã¨ÉÏè
52
52
HÍ~°ºH„ =
õ ∂Å∞ D áê#Öò ã‘ÊH~õ ü x~°fiÇ≤Ï™êÎ_∞» . ã‘ÊH~õ ü áê#Öò ã‘ÊH~õ # ü ∞ <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ_∞» .
ã‘ÊHõ~ü =ÚMÏºOâßÅ∞ : 1919 ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fi K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O ˆHO„^Œ âßã¨#ã¨Éèí x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ QÆ=~°fl~ü
[#~°Öò 1921Ö’ ã¨~ü Ñ Ã _
¶ i» H± "≥\
· #
ò ∞ J^è‰Œ Ω∆õ _çQÍ#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞.
<À\ò : ™êfi`«O`„ º« =Ú Ñ¨Ó~°fiO W`«xx "≥Ú^Œ\˜ Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ Qü Í Ñ
¿ ~˘¯O\Ï~°∞. ~Ô O_»= =ºHÎ̃ J#QÍ `˘e
ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ q.*ˇ. Ñ¨>ÖË .ò 1950 ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ K«@Oì ã¨ÉÏè ^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ J<Õ Ñ¨^q Œ H˜ ã‘ÊH~õ ü Jx
<å=∞Hõ~} ° O KÕãO≤ k.
"Õ`#« O 40,000/– ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç nxx Q„ Ç Æ Ï≤ ™êÎ~∞° .
Ñ¨^q Œ Ö’ LO_»QÍ r`«É`íè åºÅ∞ `«yOæ Kè~« ∞° . ã‘ÊH~õ ü J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_® Ö’H±ãÉ ¨ íè ã¨É∞íè º_çx JÔ~ãπì
KÕÜ«∞~å^Œ∞. XHõ"Õà◊ `«Ñ¨Êx Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’¡ JÔ~ãπì KÕã≤<å "≥O@<Õ P q+¨Ü«∂xfl ã‘ÊHõ~ü‰õΩ
`≥eÜ«∞*ËÜ∂ « e. ã‘ÊH~õ ü =∞Ç¨ã¨ÉÅíè ‰õΩ J^èºŒ Hõ`∆ « =Ç≤Ï™êÎ~∞° .
<À\ò: „a@<£Ö’ XHõ™êi ã‘ÊHõ~ü Ñ¨^ŒqH˜ ZxflH~õ Ú`Õ W+ì̈"∞≥ # ÿ O`« HÍÅO ã‘ÊH~õ Qü Í H˘#™êQÆ=K«∞Û. Once
Speaker for ever is a speaker.
1947Ö’ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü `å`å¯eHõ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞QÍ =º=Ç¨ÏiOz#Ñ¨Ù_»∞ "≥Ú^Œ\˜ ã‘ÊH~õ ü l.q.
"≥Úà◊OHõ~,ü "≥Ú^Œ@ _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü J#O`«âÜ ◊ ∞« #O JÜ«∞ºOQÍ~ü. "åi^Œ~ˆÌ =∞# Ö’H±ãÉ ¨ ‰íè Ωõ "≥Ú^Œ\˜
ã‘ÊH~õ ü =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ .ü
Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\˜ Ñ
„ u¨ Ñ¨HO∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ "≥.· q. KÒÇ¨<£.
<À\ò : Ö’H±ãÉ ¨ íè ÖË^• ~å[ºã¨Éíè Ñ
„ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ç¨ÏŸ^• QÆ∞iÎOÑ¨|_®ÅO>Ë "≥Ú`«OÎ 10% ã‘@∞¡ LO_®e.
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ ü ™È"£∞<å^ä£ K«@s˚. DÜ«∞# "≥ãìπ ÉˇOQÍÖòÖ’x É’ÖÏÑ¨Ó~ü xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ #∞O_ç
ZxflHõ J~Ú<å~°∞. Ö’H±ãÉ ¨ íè Ñ
„ ã¨ ∞¨ `Î « _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü K«~}
° l
ü `ü ã≤OQ∑ J^Œ̂~fi. DÜ«∞# ÑÖ*ÏÉòÖ’x
JdÅ ÉèÏ~°`« JHÍe^Œàò áêsì #∞Oz ZxflHõ J~Ú<å_»∞. Ö’H±ãÉ ¨ íè Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Ñ
„ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞
ZÖò.HÔ . J^•fih. 14= Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ Ñ „ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ñ „ }
¨ Éò =ÚYs˚.
ã‘ÊHõ~ü q^èŒ∞Å∞ :
Ö’H±ãÉ ¨ íè HÍ~°ºH„ =
õ ∂Å x~°fiÇ¨Ï} W`«x Ñ „ ^
¨ =Œä ∞ ÉÏ^èºŒ `«. Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ xÜ«∞=∞ x|O^è# Œ Å#∞ ã¨ÉÏè
™êO„Ñ^ ¨ •Ü«∞Å#∞ QÆ∞iÎOK«x "åiÃÑ· H„ = õ ∞tHõ} ∆ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO\Ï_»∞. LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ãÖÜ«ÚHõÎ
ã¨=∂"ÕâßxH˜ J^èºŒ Hõ`∆ « =Ç≤Ï™êÎ~∞° . XHõ¯ aÅ∞¡#∞ ^ „ =
Œ º aÅ∞¡ Jx ^è$Œ gHõiOKè∞« @‰õΩ x~°fizOK«∞@.
ã¨É∞íè ºÅ∞ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃ f~å‡}ÏÅ∞, qq^èŒ Ñ „ â¨ fl◊ Å∞ U ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe J<Õk
x~åúiOK«∞@. áêsì Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨ÙÅ‰õΩ áêÅÊ_# ç "åi ã¨Éºíè `åfixfl ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ « @. ã‘ÊH~õ ü Pnè#OÖ’
Ö’H±ãÉ ¨ íè ã¨z"åÅÜ«∞O LO@∞Ok. ã¨z"åÅÜ«∂xH˜ áêÅ# Jkè<`Õ .« ã Ã H„ @õ i [#~°Öò PÑ¶π Ö’H±ãÉ ¨ íè
ÑÖ_ç\ò PKåi. ã‘ÊH~õ ü Ö’H±ãÉ ¨ ‰íè Ωõ ~å[ºã¨É‰íè Ωõ ãÖ^è•#Hõ~QÎ° Í =º=Ç¨ÏiOKåe. ã‘ÊH~õ ü Ç¨ÏŸ^•s`åº
™ê^è•~°} J=ã¨~åÅ Hõq∞\˜., ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ = õ ∂Å ã¨ÅÇ¨ ãÖÑ¶∞¨ O, x|O^è# Œ Å Hõq∞\©H˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ
Ñ¨xKÕ™êÎ~°∞.
53
53
ã‘ÊHõ~ü =~°∞ã¨ „Hõ=∞O :

l.q. "≥∂à◊OHÍ~ü – 1952 – 1956
J#O`«âÜ ◊ ∞« #O JÜ«∞ºOQÍ~ü – 1957 – 1962
Ç¨Ï‰õÄO ã≤OQ∑ – 1962–1967
hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ – 1967 – 1969
_®II _ç.Ü«∞ãπ. uÅ¡OQ∑ – 1969–1975
Ñ¶e≤ ~å"£∞ ÉèQí = Æ `ü – 1976 – 77
hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ – 1977Ö’ =∂iÛ 26 #∞Oz EÖˇ· 18 =~°‰Ωõ
Ç
Ã ÏÔQ¤ HÔ .Ü«∞ãπ. – 1977 – 1980 =~°‰Ωõ
ÉèÅí ~åO[Hõ¯~ü – 1980 – 1985, 1985 – 1989, Z‰õΩ¯= HÍÅO Ñ¨xKÕã# ≤ `˘e ã‘ÊH~õ ü
~°c~ˆè – 1989 – 1991
t=~å*ò áê\˜Öò – 1991 –1996
Ñ≤.Z. ãÖQÍ‡ – 1996 – 1998
l.Ü«∞O.ã≤. ÉÏÅÜ≥∂y – 1998 #∞O_ç 2002 =~°‰Ωõ , DÜ«∞# PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò #∞O_ç Ö’H±ãÉ
¨ íè
ã‘ÊH~õ Qü Í ZxflHÜ õ ∂
« º~°∞. Ñ¨^q Œ Ö’ =∞~°}O˜ z# `˘e"å_»∞. l.Ü«∞O.ã≤. ÉÏÅÜ≥∂y.
=∞<ÀÇ¨Ï~ü *’+≤ – 2002 #∞Oz 2004 =~°‰Ωõ
™È=∞<å^ä£ K«@s˚ – Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î O« Ö’H±ãÉ¨ íè ã‘ÊH~õ Qü Í Ñ¨xKÕã∞¨ <
Î åfl_∞» .
Éè∫uHõOQÍ Ju ÃÑ^ŒÌ (5) Ö’H±ã¨Éèí xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ :
1) Å_»H± 2) Éè~í ‡° ~ü 3) Hõ\Ûò 4V) Ñ¨tÛ=∞ J~°∞}ÏK«Öò Ñ
„ ^
¨ âÕ ò
5) `«∂~°∞Ê J~°∞}ÏK«Öò Ñ „ ^¨ âÕ .ò
Éè∫uHõOQÍ Ju z#fl (5) Ö’H±ã¨Éèí xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ :
1) KåOkh KÒH± 2) "åÜ«Ú"ÕHÅõ Hõ`åÎ – "≥ãìπ ÉˇOQÍÖò 3) ^ŒH}
∆˜ =ÚOÉˇ· – =∞Ç¨~å„+ì¨
4) "åÜ«Ú"Õ =ÚOÉˇ· – =∞Ç¨~å„+ì̈ 5) ã¨^~Œ <
° £ _èbç .¡
L`«Î=∞ áê~°¡"≥∞O>ËiÜ«∞<£ J"å~°∞¤Å∞ :
D J"å~°∞Å¤ #∞ WO_çÜ∞« <£ áê~°"
¡ ∞≥ O@s Q„ ∂
Æ Ñπ JOkã¨∞OÎ k. J"å~°∞Å¤ #∞ 1995 t=~å*ò áê\˜Öò
á„ ê~°OaèOKå~°∞. 1991 #∞Oz 1996 #∞O_ç ZxflHÔ # · "åiH˜ Wq JOkã¨∞< Î åfl~∞° .
1) 1995Ö’ K«O^ „ âŒ Y
ı ~ü 2) 1996Ö’ ™È=∞<å^ä£ K«@s˚
3) 1997Ö’ Ñ „ }
¨ Éò =ÚYi˚ 4) 1998Ö’ Ü«∞ãπ. *ˇá· êÖò ~Ô _ç¤
5) 1999Ö’ ZÖò.HÔ . J^•fix 6) 2000Ö’ J~°∞< ˚ £ ã≤OQ∑
54
54
7) 2001Ö’ [â◊fiO`ü ã≤OQ∑ 8) 2002Ö’ _®II =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑

9) 2009Ö’ â◊~^
° Ñ
£ "
¨ å~ü 10) 2004Ö’ ã¨∞ëê‡ ã¨fi~å*ò
11) 2005Ö’ z^ŒO|~°O 12) 2006Ö’ =∞}˜âO◊ Hõ~ü JÜ«∞º~ü
~å[º ã¨Éèí x~å‡}O :
nxx U„ÑÖ≤ ò 3, 1952Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ "≥Ú^Œ\˜ ã¨=∂"ÕâO◊ "Õ∞ 13, 1952
80= x|O^è# Œ ~å[º ã¨Éíè QÆ∞iOzè Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok. ~å[ºã¨Éíè QÆi+ª̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 250.
<À\ò : ~å„ëêìÅ #∞O_ç 229, 9 Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`«O, 83 Ñ „ H¨ Í~°O 12 =∞Ok qt+ì̈ =º‰õΩÅÎ #∞ ~å„+Ñ ì̈ u¨
<åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~∞° .
~å[ºã¨Éíè Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î « ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 245. <À\ò : 229 { 4 { 12 ´ 245
~å[ºã¨É‰íè Ωõ J`«ºkèHõ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl "≥Ú^Œ\˜ ~å„+Oì̈ L`«~Î Ñ „° ^
¨ âÕ .ò nxx #∞O_ç ZxflHÔ # ·
ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 31. ~å[º ã¨É‰íè Ωõ J`«ºkèHOõ QÍ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl ~Ô O_»= ~å„+Oì̈ =∞Ç¨~å„+.ì̈
nx #∞O_ç ZxflH~õ Ú# ãÖYº 19.
PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò #∞O_ç ~å[ºã¨Éèí‰õΩ ZxflHõ~Ú# ãÖYº 18. Ju `«‰õΩ¯= ã¨Éèí∞ºÅ#∞ ÑÖÑ¨Ù`«∞#fl
~å„ëêìÅ∞ Dâß#º ~å„ëêìÅÖ’ J™êûO `«ÑÊ¨ q∞ye#q. =∞iÜ«Ú QÀ"å Dâß#º ~å„ëêìÅ∞ J~°∞}ÏK«Öò
Ñ
„ ^
¨ âÕ ,ò "Õ∞Ñ¶∂ ¨ ÅÜ«∂, q∞*’~å"£∞, =∞}˜ÑÓ¨ ~ü, <åQÍÖÏO_£, u „ Ñ¨Ù~°, ã≤H¯˜ O, QÀ"å, Ñ¨Ù^Œ∞KÕÛi. D
~å„ëêìÅxfl XH˘¯Hõ¯ Ü«∞O.Ñ≤.x ÑÖÑ¨Ù`å~Ú. Ö’H±ãÉ ¨ íè =∞iÜ«Ú ~å[ºã¨É‰íè Ωõ XHõ¯ix ÑÖÑ ¿ ~å„ëêìÅ∞
ã≤<åq∞. Ñ¨^Œg HÍÅO âßâ◊fi`«O. ~å[ºã¨ÉèíÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\˜ J^èŒº‰õ∆Ω_»∞ ã¨ˆ~fiÑë¡ ~å^è•Hõ$+¨‚<£.
~å[ºã¨ÉèíÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\˜ Láê^èŒº‰õ∆ΩÅ∞ Ü«∞ãπ.q. Hõ$+¨‚=¸iÎ. DÜ«∞# PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò #∞O_ç
ZxflHõÜ«∂º~°∞. ~å[ºã¨ÉèíÖ’ „Ñ¨ã¨∞Î`« J^èŒº‰õ∆ΩÅ∞ JÇ¨Ï‡^£ Ç¨g∞^£ Ç¨Ï<åûi. ~å[ºã¨ÉèíÖ’ „Ñ¨ã¨∞Î`«
Láê^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ ~°Ç¨ ‡<£ MÏ<£. ~å[ºã¨ÉÖíè ’ "≥Ú^Œ\˜ Ñ „ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Hõ=∞ÅÑü u „ áêiî. ~å[ºã¨ÉÖíè ’
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Ñ
„ u¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ [â◊fiO`üãO≤ Q∑.
1. Ñ
„ É¨ ∞íè `«fi MÏ`åÅ ãÖÑ¶∞¨ O (Public Accoutns Committee) ã≤áê¶ ~°ã∞¨ 1919 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«@=
ì Ú
U~åÊ@∞ 1921. Wk Ju Ñ¨Ù~å`«#"≥∞# ÿ k. ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 22. J#QÍ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ 15, ~å[ºã¨ÉÖíè ’
7, Ñ¨^g Œ HÍÅO XHõ ãÖ=`«~û O° .
Kè~Ô·≥ ‡<£ xÜ«∂=∞HõO : Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ ü xÜ«∞q∞™êÎ_∞» , 1967 #∞O_ç Ñ „ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_çx Ñ≤.Z.ã≤.QÍ
xÜ«∞q∞ã¨∞Î<åfl~°∞.
Ñ
„ ^¨ •è # xkè : ã≤.Z.l. x"ÕkHõÅ#∞ ÑïjeOK«_O» .
(Estimate Committee) :
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ *Ï<£ =Ú`åÜ«Ú_£ Hõq∞\˜ U~åÊ@∞ 1950, ãÖYº 30 JuÃÑ^Œk

Ì . JO^Œ~∂
° Ö’H±ãÉ
¨ íè
55
55
ã¨É∞íè ºÖˇ· LO_®e. Ñ¨^g Œ HÍÅO XHõ¯ ãÖ=`«~û O° , Kè~Ô·≥ ‡<£ xÜ«∂=∞HõO : Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ ü xÜ«∞q∞™êÎ_.»
Wk á⁄^Œ∞Ñ¨Ù#∞ Kå@=∞x ã≤áê¶ ~°∞û KÕã∞¨ OÎ k.
Ñ
„ É¨ ∞íè `«fi H„ =
õ ∂Å ãÖÑ¶∞¨ O ÖË^• Ñ „ É¨ ∞íè `«fi ~°OQÆ ãÖã¨Å÷ Ñ Ã · ãÖÑ¶∞¨ O (Committe on Public Undertak-
ing or Committee on corporation, ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Hõ$+¨g ‚ ∞#<£ Hõq∞\˜.
<À\ò : ÅOHõ ã¨∞O^Œ~O° Ñ „ â¨ fl◊ P^è•~°OQÍ D ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕâß~°∞. U~åÊ@∞ 1964Ö’.
ã¨É∞íè ºÅ∞ : á„ ê~°OÉèOí 15 =∞Ok J#QÍ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ 10, ~å[ºã¨ÉÖíè ’ 5.
1974Ö’ nx Ö’x ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 22 J#QÍ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ 15 =∞Ok. ~å[ºã¨ÉÖíè ’ 7QÆ∞~°∞. gi
Ñ¨^g Œ HÍÅO XHõ¯ ãÖ=`«~û O° . Kè~Ô·≥ ‡<£ xÜ«∂=∞HõO : Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ ü xÜ«∞q∞™êÎ_∞» . qkè ã≤.Z.l.
x"ÕkHõÅ#∞ ÑïjeOK«_O» . Ñ „ É¨ ∞íè `«fi ~°OQÆ ãÖã¨Å÷ "åi¬Hõ x"ÕkHõÅ#∞ ÑïjeOK«_O» .
ã¨É∞íè ºÅ ™œHõ~åºÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# Hõq∞\©Å∞.
1. ™ê^è•~°} J=ã¨~åÅ Hõq∞\˜ : nxx 1954Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ã‘ÊH~õ ü nxH˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, ã¨É∞íè ºÅ∞
: 20 =∞Ok.
2. =ã¨f ™œHõ~åºÅ Hõq∞\˜ : WO^Œ∞Ö’x ãÖYº 12, D Hõq∞\© Ü≥ÚHõ¯ Ñ
„ ^
¨ •è # qkè QÆ$Ç¨Ï =ãü
HõeÊOK«∞@.
3. Q„ OÆ ^ä•ÅÜ«∞ Hõq∞\˜ : Q„ OÆ ^ä•ÅÜ«∞ ™œHõ~åºÅ#∞ "≥∞~°∞QÆ∞ Ñ¨~∞° ã¨∞OÎ k.
4. "Õ`<
« åÅ∞, Éè`í åºÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# Hõq∞\˜ : ã¨É∞íè ºÅ∞ 15 J#QÍ Ö’H±ãÉ
¨ Öíè ’ 10 =∞Ok ~å[ºã¨ÉÖíè ’
5 QÆ∞~°∞. r`«É`íè åºÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨∂K«#Å#∞ Wk JOkã¨∞OÎ k.
1) ã¨Éèí∞ºÅ ÔQ·~å›[~°∞ ÃÑ· Hõq∞\˜ :
nxÖ’x ã¨É∞íè ºÅ∞ 15 =∞Ok, 60 ~ÀAÅ∞ =~°∞ã¨QÍ QÔ ~· å›[~°∞ J~Ú`Õ J`«x ™ê÷#O MÏm J~Ú#@∞ì
D Hõq∞\© Ñ „ H¨ \
õ ã
˜ ∞¨ OÎ k.
2) ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ = õ ∂ÅÃÑ· ã¨ÅÇ¨Å∞ WKÕÛ Hõq∞\© : D Hõq∞\©Ö’x ã¨É∞íè ºÅ∞ 15 =∞Ok. nxH˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞
ã‘ÊH~õ ,ü ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ = õ ∂Å‰õΩ HÍÅ x~°Ü ‚ ∞« Hõ Ñ¨\ÏìÅ#∞ D Hõq∞\˜ `«Ü∂ « ~°∞ KÕã∞¨ OÎ k.
3) Ñ
„ ~¨ Ú"Õ@∞ ã¨É∞íè ºÅ aÅ∞¡Å∞, f~å‡}ÏÅÃÑ· Hõq∞\˜ : nxÖ’x ã¨É∞íè ºÅ∞ 15 =∞Ok. gi HÍÅÑïq∞u
XHõ¯ ãÖ=`«~û O° , Ñ „ É ¨ ∞íè `«fiO HÍ‰õΩO_® W`«~° ã¨É∞íè ºÅ∞ Ñ„ u
¨ áêkOz# aÅ∞¡Å#∞ f~å‡}ÏÅ#∞ D
Hõq∞\© Ñïjeã¨∞OÎ k.
4) x|O^è# Œ Hõq∞\˜ : "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 15, J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ ã‘ÊH~õ .ü
1) Ji˚ÅÃÑ· Hõq∞\˜ : nxÖ’x ã¨Éèí∞ºÅ ãÖYº 15, =∞O„`«∞Å∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ LO_»~å^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞
áœ~°∞Å∞ Z=Ô~<· å =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ ÖË^• `«=∞ ãÖÑ¶∞¨ O ^•fi~å ÖË^• xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ ^•fi~å Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å#∞
Js˚Å ~°∂ÑÖÖ’ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
56
56
2) ã¨ÉÏè Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O : nxÖ’ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 15, ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ =

õ ∂Å#∞ ã¨ÉÏè =∞~åº^ŒÅ#∞ D
Hõq∞\© HÍáê_»∞`«∞Ok.
Z) Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi "åQÍÌ<åÅÃÑ· Hõq∞\˜ : nxx 1953Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 15. =∂i+¨<£
r<£û Ñ „ H¨ Í~°O Wk Ñ¨ÓiÎQÍ aè#fl"∞≥ #
ÿ k.
a) ^Œ`âÎ« ßã¨# JkèHÍ~åÅÃÑ· Hõq∞\© : ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 15, áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ Ñ¨x XuÎ_ç =Å# `«y#O`«
™êOˆHu# Ñï*Ï˝#O ÖËHáõ È=_»O =Å# D Hõq∞\© âßã¨<åÅ#∞ ã¨∂Å÷ OQÍ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
1) PAC 2) ESTIMATION COMMITTEE 3) CPO ÖË^• CPC
1) âßã¨# x~å‡} JkèHÍ~åÅ∞ : áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ Ü≥ÚHõ¯ Ñ „ ^

¨ •è # qkè, K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞@. Hˆ O„^Œ
*Ïa`å, L=∞‡_ç *Ïa`å, J=t+ì̈ JkèHÍ~åÅÃÑ· áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ∞ ~°∂á⁄OkOKèÕ JkèHÍ~°O
Hõey LO_»@O. H˘xfl Ñ „ `¨ ºÕ Hõ ãÖ^Œ~åƒÅù Ö’ ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· ‰õÄ_® áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞
~°∂á⁄Okã¨∞ÎOk.
L^• : 49,352,356
2) PiúHõ JkèHÍ~åÅ∞ : ÉèÏ~°`^ « âÕ ◊ PiúHõ q^è•#O#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. |_≥\ ˚ ò PiúHõ aÅ∞¡Å#∞
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂kã¨∞OÎ k. áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO ÖËxk Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç
XHõ¯ ÑÃ ™· ê ‰õÄ_® PiúHõ =#~°∞Å‰õΩ Y~°∞Û KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Ñ¨#∞flÅ#∞ qkèOKåÅ#fl, ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂ « Å<åfl,
ã¨=iOKåÅ<åfl áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ JkèHÍ~°O LO@∞Ok. <À\ò : Ñ¨#∞flÅ#∞ ÃÑOKÕ JkèHÍ~°O
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞‰õΩ LO_»^∞Œ . =∞O„u=∞O_»eH˜ LO@∞Ok.
áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ =∞Ç¨aèÜ∂ ≥ QÆ f~å‡}O`À ~å„+Ñ ì¨ u¨ x `˘Åyã¨∞OÎ k. áê~°" ¡ ∞≥ O@∞
`˘ÅyOÑ¨Ù f~å‡}O ^•fi~å LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u
¨ x `˘Åyã¨∞OÎ k. ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞,ì Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^
¨ •è # =∞iÜ«Ú
W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞, ZxflHÅõ Ñ „ ^ ¨ •è # JkèHÍi, Ñ≤.Z.l. áê~°" ¡ ∞≥ O@∞KÕ JaèâO◊ ã¨# f~å‡}O
^•fi~å 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À Ñ¨^q Œ #∞O_ç `˘ÅyOK«|_»`å~°∞.
~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}Å#∞ Ñ „ u
¨ áêkOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ LO@∞Ok.
~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} KÕã ¿ q+¨Ü∞« OÖ’ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ~å*ÏºOQÆ Ñï+¨`ü =Öˇ =º=Ç¨iã¨∞OÎ k. ~å*ÏºOQÍxfl
ã¨=iOKÕ Z‰õΩ¯= JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ˆH HõÅ^Œ∞.
<À\ò : ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} aÅ∞¡Å q+¨Ü∞« OÖ’ ~å„+Ñ ì̈ u¨ , áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ãÖÜ«ÚHõÎ
ã¨=∂"Õâ= ◊ Ú#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
~å„+Ñ ì¨ u
¨ x ZxflHõ KÕã ¿ Electoral College Ö’ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ XHõ¯ JO`«~åƒQù OÆ .
LÑ¨~å„+Ñ ì̈ u¨ x ZxflHõ KÕã ¿ Electoral College `À áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ZxflHõ KÕã∞¨ OÎ k. Ö’H±ãÉ ¨ íè ã‘ÊH~õ ,ü
57
57
_çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü _çÑÓ¨ º\© Kè~Ô·≥ ‡<£Å#∞ áê~°"

¡ ∞≥ O@∞ ZxflHõ KÕã∞¨ OÎ k.
Ñ
„ ^¨ •è x, =∞O„u =∞O_»e `«=∞ âßYÅ Ñ¨@¡ x~°fi~°# Î ∞Ñ„ t
¨ flOK«∞@‰õΩ, xÜ«∞O„uOK«∞@‰õΩ áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ
JkèHÍ~°O HõÅ^Œ∞.
Hõfiâ◊Û<£ J=~ü :
áê~°¡"≥∞O@∞ „áê~°OÉèí=∞ÜÕ∞º "≥Ú^Œ\˜ QÆO@#∞ HõfiK«Ûù<£ J=~ü JO\Ï~°∞. Wk 11 #∞Oz 12
QÆO@Å =~°‰õΩ LO@∞Ok. áê~°¡"≥∞O@∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞ ãÖ|Okè`« =∞O„`«∞Å#∞ "å~°∞ x~°fiiÎOz#
q^è∞Œ Å∞ QÍ#∞ Ñ „ â¨ fl◊Å∞ J_»∞QÆQÍ =∞O„`∞« Å∞ ã¨=∂^è•#O W"åfie. Hõfiâ◊Û<£ J=~üÖ’ 3 ~°HÍÅ Ñ „ â¨ fl◊Å∞
J_»∞QÆ=K«∞Û.
Z) #Hõ`„∆ Ñ « Ù¨ QÆ∞~°∞Î QÆÅ Ñ „ â¨ fl◊Å∞ : g\˜H˜ "≥ÚH˜HOõ QÍ ã¨=∂^è•#O W"åfie. J#∞|O^èÑ Œ Ù¨ Ñ
„ â¨ fl◊Å∞ "ÕÜ∞« =K«∞Û.
a) #Hõ`„∆ Ñ « Ù¨ QÆ∞~°∞ÖÎ x Ë Ñ „ â¨ fl◊ Å∞ : g\˜H˜ ~å`«ÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ ã¨=∂^è•<åÅ∞ LO\Ï~Ú. J#∞|O^èÑ Œ Ù¨ Ñ
„ â¨ fl◊ Å∞
"ÕÜ«∞~å^Œ∞.
Ñ
Ã · ~Ô O_çO\˜x J_»QÍÅ#QÍ HõhãÖ 100 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ ã¨∂K«# KÕÜ∂ « e.
ã≤) ã¨fiÅÊ =º=kè Ñ „ â¨ fl◊Å∞ : J`«º=ã¨~,° Ñ „ *¨ Ï á„ ê=ÚYºO QÆÅ q+¨Ü∂ « xH˜ ãÖ|OkèOz# Ñ „ â¨ fl◊Å∞. D
~°H" õ ∞≥ #
ÿ Ñ „ â¨ fl◊Å‰õΩ HõhãÖ 3 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ ã¨∂K«# KÕÜ∂ « e.
<À\ò : #Hõ`„∆ Ñ « Ù¨ QÆ∞~°∞Î QÆÅ Ñ „ â¨ fl◊ , #Hõ`„∆ Ñ
« Ù¨ QÆ∞~°∞Î ÖËx Ñ„ â¨ fl◊ , ã¨fiÅÊ =º=kè J<Õk ã‘ÊH~õ ü x~°~‚ Ú™êÎ_∞» .
r~À J=~ü :
DÑ „ â¨ ’fl`~Î« åÅ ã¨=∞Ü«∞O `«~∞° "å`« Z*ˇO_® á„ ê~°OÉè= í ∞QÆ∞#∞. Z*ˇO_® J#QÍ ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ = õ ∂Å
Ñ¨\Hì˜ .õ XH˘¯Hõ¯™êi Z*ˇO_® QÍºÑπ =ã¨∞OÎ k. ^•xx r~À J=~ü JO\Ï~°∞. D â◊¥#º HÍÅO 12
#∞Oz XO\˜ QÆO@ =~°‰Ωõ LO@∞Ok. â◊¥#º HÍÅOÖ’ <À\©ã∞¨ W=fi‰õΩO_® Ñ „ É
¨ ∞íè `åfixH˜ U
JOâ◊O Ñ Ã <
· <·≥ å Ñ
„ â¨ fl◊ Å∞ J_»Q= Æ K«∞Û. â◊¥#º HÍÅO ÉèÏ~°`« Ñ „ *¨ Ï™êfi=∞ºO Ü≥ÚHõ¯ ã¨$+≤.ì
f~å‡}ÏÅ∞ :
Jqâßfiã¨ f~å‡}O : D f~å‡}Ïxfl Ö’H±ã¨ÉèíÖ’<Õ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïìe. 50 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ =∞^ŒÌ`«∞
HÍ"åe. f~å‡}ÏxH˜ HÍ~°}O J#=ã¨~°O. =ÚYºOQÍ nxx „ÑüÑ¨Hõ∆O „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ_»∞`«∞Ok. nx
Ñ
„ ^
¨ •è # L^ÕâÌ O◊ . Ñ „ É¨ ∞íè `åfixfl Ñ¨_Q» ˘@ì_O» . Jqâßfiã¨ f~å‡}ÏxH˜ J#∞=∞u W"åfiÖÏ, =^•Ì J<Õk
ã‘ÊH~õ ü x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . Jqâßfiã¨ f~å‡}O Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃# `«~∞° "å`« K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞Ok. K«~Û° `«~åfi`«
F\ÕQ∑ LO@∞Ok. F\ÕQ∑Ö’ Ñ „ É¨ ∞íè `«fi F_çáÈ`Õ YzÛÒ« QÍ ~år<å=∂ KÕÜ∂ « e.
nxx ‰õÄ_® Ö’H±ãÉ

¨ Öíè ’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe. 50 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ =∞^Œ`Ì ∞« HÍ"åe. D f~å‡}Ïxfl ã‘ÊH~õ ü
J#∞=∞uOKåe. D f~å‡}O Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº L^ÕâÌ º◊ O Ñ „ É
¨ ∞íè `åfixfl q=∞i≈OK«_O» . nxH˜ HÍ~°}O
58
58
J#=ã¨~O° . nxx XHõ =∞O„u ÖË^• W^Œ~Ì ∞° =∞O„`∞« Å∞ ÖË^• "≥Ú`«OÎ =∞O„u=∞O_»e Ñ
Ã ·Ñ
„ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì=K«∞Û.
`«~åfi`« F\ÕQ∑ LO@∞Ok. F\ÕQ∑Ö’ Ñ „ É ¨ ∞íè `«fiO F_çáÈ`Õ ~år<å=∂ KÕÜ∂ « eû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
J#QÍ Wk Hˆ =ÅO <≥u · Hõ ÉÏ^èºŒ `«.
XHõ Ñ „ *¨ Ï á„ ê=ÚYº`« Hõey# Ç¨Ï~îå`«∞Î ãÖÑ¶∞¨ @# ÖË^• PHõã‡≤ Hõ q+¨Ü∂« xfl QÆ∂iÛ K«iÛOK«_®xH˜
ã‘ÊH~õ ∞° J#∞=∞u`À "å~Ú^• f~å‡}Ïxfl Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì=K«∞Û. D f~å‡}Ïxfl 50 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ =∞^Œ`Ì ∞«
HÍ"åe. J~Ú`Õ F\ÕQ∑ LO_»^∞Œ .
Ñ
„ *¨ Ï á„ ê=ÚYº Hõey# XHõ ã¨=∞ã¨º#∞ J`«º=ã¨~O° QÍ K«iÛOK«_®xH˜ D ™ê=^è•# f~å‡}Ïxfl
Ñ
„ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ _»`å~°∞. nxx Ñ„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe J#QÍ HõhãÖ W^Œ~Ì ∞° ã¨É∞íè ºÅ∞ ã‘ÊH~õ ∞° ‰õΩ HõhãÖ XHõ QÆO@
=ÚO^Œ∞ <À\©ã∞¨ W"åfie. ã‘ÊH~õ ∞° J#∞=∞u¿ãÎ 2 1/2 QÆO@Å K«~Û° LO@∞Ok. JÑ¨ÙÊ_∞» ãÖ|Okè`«
=∞O„u Ñ „ H¨ @
õ # KÕÜ∂
« eû LO@∞Ok.
ã¨É∞íè ºÅ Ñ
„ â¨ fl◊Å‰õΩ =∞O„`∞« Å∞ ã¨=∂^è•#O W=fi‰õΩ<åfl `«ÑÙ¨ Ê_∞» ã¨=∂Kå~°O WzÛ# ã¨É∞íè ºÅ Ñ¨@¡
J=∞~åº^ŒQÍ Ñ „ =
¨ iÎOz<å ã¨ÉÏè Ç¨Ï‰õΩ¯Å f~å‡}O Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì_O» [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
U^≥<
· å XHõ ã¨=∞ã¨º#∞ Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ"≥à_
¡◊ ®xH˜ ãÖ|OkèOz#k. ã¨É∞íè ºÅ∞ =¸_»∞
~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ ã‘ÊH~õ ∞° ‰õΩ <À\©ã∞¨ W"åfie. D K«~Û° ™È=∞, |∞^è,Œ â◊√H„ " õ å~åÅÖ’ =∂„`"
« ∞Õ LO@∞Ok.
Point of Order :
âßã¨# ã¨ÉÖíè ’ ã¨É∞íè ºÅ Ñ„ ã

¨ O¨ QÆO ã¨Éíè xÜ«∞=∂Å#∞ LÅ¡OÑ¶∞≤ Oz#Ñ¨Ù_»∞ Z=Ô~<
· å ã¨É∞íè º_»∞ Point
of Order #∞ Öˇ=<≥`= Î« K«∞Û#∞. J~Ú`Õ nxx J#∞=∞uOKåÖÏ =^•Ì J<Õk ã‘ÊH~õ ∞° x~°~‚ Ú™êÎ_∞» .
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ ã¨=∂"ÕâßÅ QÆ_∞» =Ù ã¨=∞Ü«∞O ã¨g∞Ñ≤OK«QÍ P"≥∂^ŒO á⁄O^•eû# aÅ∞¡Å ãÖYº
JkèHOõ QÍ L#flÑÙ¨ Ê_∞» Jxfl aÅ∞¡Å#∞ ÑïjeOz P"≥∂^ŒO ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. J@∞=O\˜ Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’
ã¨=∂áê# f~å‡}O KÕã≤ aÅ∞¡#∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ P"≥∂k™êÎ~∞° . nxx aÅ∞¡#∞ yb@O KÕÜ∞« @O
JO\Ï~°∞.
U HÍ~°}O KÕ`< « <

·≥ å =∂iÛ 31Ö’Ñ¨Ù Ñ¨ÓiÎ™ê÷~Ú |_≥@ ˚ ∞#∞ P"≥∂kOK«_®xH˜ =º=kè KåÅ#Ñ¨ÙÊ_∞»
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO `å`å¯eHõ |_≥@
˚ ∞#∞ Ñ„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ∞`«∞Ok. nx "≥∂ÅOQÍ
U„ÑÖ≤ ò 1 #∞O_ç á„ ê~°OÉè=í ∞ÜÕ∞º #∂`«# PiúHõ ãÖ=`«~û O° Ö’ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi âßYÅ∞ `å`å¯eHõOQÍ
J=ã¨~åÅ#∞ f~°∞ÛH˘<Õ xq∞`«OÎ J_®fi#∞ûQÍ Y~°∞Û KÕã ¿ JkèHÍ~°O P `«~åfi`« Ñ¨ÓiÎ ™ê÷~Ú |_≥\
˚ ò
59
59
P"≥∂kOKÕ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ "å\˜x H„ =

õ ∞|^ŒOú KÕ™êÎ~∞° .
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO áê~°"¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO HÀ~°∞`«∂ ã¨=∞iÊOz# |_≥@ ˚ ∞ "≥Ú`«OÎ Ö’ `«yOæ Ñ¨Ù#∞ HÀ~°∞`«∂
KÕã
¿ Ñ „ u¨ áê^Œ#Å∞ HÀ`« f~å‡}ÏÅ∞ JO\Ï~°∞. g\˜H˜ ã‘ÊH~õ ∞° J#∞=∞ux W"åfie.
Z) á⁄^Œ∞Ñ¨Ù HÀ`« (Economic Cut Motion ) :
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO KÕã#≤ |_≥\ ˚ ò "≥Ú`åÎxfl H˘O`« "Õ∞~°‰Ωõ `«yOæ K«=∞x KÕã
¿ XHõ HÀ`« f~å‡}O.
a) \’ÔH<£ HÀ`« (Token Cut Motion) :

HÀi# "≥Ú`åÎxfl 100% `«yOæ K«=∞x J~°Oú .
ã≤) q^è•# HÀ`« (Policy Cut Motion) :
HÀi# "≥Ú`åÎxfl XHõ âß`åxH˜ `«yOæ K«=∞x J~°Oú .
~å[º ã¨Éíè Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ JkèHÍ~åÅ∞ : 1) ~å[º ã¨Éíè Ö’H±ãÉ
¨ `íè À ã¨=∂#OQÍ JkèHÍ~åÅ∞ Hõey LO@∞Ok. XHõ
PiúHõ JkèHÍ~åÅ∞ q∞#Ç¨~Ú¿ãÎ JO`ÕHÍ‰õΩO_® H„ O˜ k JkèHÍ~åÅ#∞ ‰õÄ_® K≥ÖÏ~Úã¨∞OÎ k. 289 x|O^è# Œ
Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKåÅQÍ =ÚO^Œ∞QÍ ~å[ºã¨É‰íè Ωõ
2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À XHõ f~å‡}Ïxfl P"≥∂kOKåe.
2) 312= x|O^èŒ# „Ñ¨HÍ~°O #∂`«# JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å#∞ áê~°¡"≥∞O@∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∂e
J#QÍ =ÚO^Œ∞QÍ ~å[ºã¨Éíè 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À XHõ f~å‡}=Ú#∞ P"≥∂kOKåe.
3) 67 (a) Ñ
„ H¨ Í~°O LÑ¨ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ `˘ÅyOÑ¨Ù f~å‡}O =ÚO^Œ∞QÍ ~å[ºã¨ÉÖíè ’<Õ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe.
4) 356, 356, 360 Ñ „ H¨ Í~°O J`«º=ã¨~° Ñïã≤`÷ ∞« Å∞ qkèOz#Ñ¨Ù_»∞ Ö’H±ãÉ
¨ íè ~°^~ÌŒ Ú`Õ ~å[ºã¨Éíè
P"≥∂^ŒO "Õ∞~°‰Ωõ Jq J=∞Å∞Ö’H˜ =™êÎ~Ú.
Ö’H± ã¨Éíè Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ JkèHÍ~åÅ∞ =∞iÜ«Ú PiúHõ JkèHÍ~åÅ∞ :
40= PiìHÖõ ò J#∞ãïOz ^ „ =
Œ ºaÅ∞¡#∞ Hˆ =ÅO Ö’H±ãÉ¨ Öíè ’<Õ =ÚO^Œ∞QÍ Ñ
„ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïìe. ^
„ =
Œ º aÅ∞¡‰Ωõ
~å„+¨ìÑüH˜ Ñ¨Ó~°fi J#∞=∞u HÍ"åe. XHõ aÅ∞¡‰õΩ ™ê^è•~°} aÖÏ¡? „^Œ=º aÖÏ¡? Jx ã‘ÊHõ~°∞
x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . ^
„ =
Œ º aÅ∞¡#∞ Ö’H±ãÉ¨ íè P"≥∂kOz#Ñ¨Ù_»∞ ~å[ºã¨Éíè P"≥∂^•xH˜ ÑÖÑ¨QÍ ~å[ºã¨Éíè
14 ~ÀAÅ `«~åfi`« `«# P"≥∂^Œ =Ú„^# Œ ∞ "ÕÜ∂
« e. ÖË#@¡~Ú`Õ Ö’H±ãÉ ¨ íè P"≥∂^ŒO`À ~å„+Ñ ì¨ u
¨
P"≥∂^Œ=Ú„^Œ á⁄O^Œ∞`«∞Ok.
<À\ò : ^
„ =
Œ ºaÅ∞¡ ÖË^• PiúHõ q+¨Ü∞« OÖ’ ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ LÉèÜ
í ∞« ã¨ÉÅíè ãÖÜ«ÚHõÎ ã¨=∂"Õâßxfl U~åÊ@∞
KÕÜ«∞ÖË~°∞.
60
60
ã¨∞„Ñ‘"£∞ HÀ~°∞ì
~å*ÏºOQÆOÖ’x 5= ÉèÏQÆO 4= J^è•ºÜ«∞O 124 #∞Oz 147 =~°‰Ωõ x|O^è# Œ Å∞ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì ~Ô QÆ∞ºÖË\O˜ Q∑ K«@Oì 1773 Ñ „ H¨ Í~°O 1774Ö’
HõÅHõ`åÎ #QÆ~O° Ö’ ™ê÷ÑO≤ Kèå~°∞. 1935 ÉèÏ~°`« Ñ „ É ¨ ∞íè `«fi K«@Oì Ñ„ H¨ Í~°O _èbç Ö¡ ’ XHõ Ñ Ã _
¶ ~» Ö° ò HÀ~°∞ì
™ê÷ÑO≤ K«_Oç k. D ÑÃ _
¶ ~» Ö° ò HÀ~°∞ì ™ê÷#OÖ’ Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î O« ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì U~åÊ>Oÿ̌ k. =∞# ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì
1950 ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆ K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O U~åÊ>Oÿ̌ k. <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ãÖYº á„ ê~°OÉèOí Ö’ 7 Ñ „ ^
¨ •è #
<åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ `À HõeÑ≤ 8. Ñ „ ã ¨ ∞¨ `Î O« <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ãÖYº 25. Ñ „ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ`À HõeÑ≤
26.
<À\ò : D <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ãÖYº#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ XHõ K«@Oì ^•fi~å Ñ Ã OK«=K«∞Û ÖË^• `«yOæ K«=ÙK«Û.
1. 1950Ö’ 8 #∞O_ç 11‰õΩ Ñ Ã OKå~°∞.
2. 1960Ö’ 11 #∞O_ç 14‰õΩ Ñ Ã OKèå~°∞.
3. 1977Ö’ 14 #∞O_ç 18‰õΩ Ñ Ã OKå~°∞.
4. 1985Ö’ 18 #∞O_ç 26‰õΩ Ñ Ã OKå~°∞.
1. ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O Hõey LO_®e.

2. 5 ãÖ=`«~û åÅ∞ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎQÍ ÖË^• 10 ãÖ=`«~û åÅ∞ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞"åkQÍ Ñ¨x
KÕã≤ LO_®e.
3. ~å„+Ñì̈ u
¨ ^Œ$+≤Öì ’ Ñ„ =¨ ÚY <åºÜ«∞âß„ãHÎ̈ Àq^Œ∞_≥· LO_®e.
ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ„ ^
¨ •è # =∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ ~å„+Ñ ì̈ u¨ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
<À\ò : Ñ
„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞,ì W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ =∞iÜ«Ú Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì
Ñ
„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ãÖÑ „ k
¨ ™êÎ~∞° . W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨∞Ñ„ O‘
HÀ~°∞ì Ñ „ ^
¨ •è # =∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ãÖÑ „ k¨ ™êÎ~∞° .
ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞Öì ’ ã‘xÜ«∞~ü =ºHÎ̃x Ñ
„ ^
¨ •è # <åº=¸iÎQÍ xÜ«∞q∞OK«_O» XHõ ãÖÑ „ ^
¨ •Ü«∞O. D
ãÖÑ
„ ^
¨ •Ü«∂xfl 1973`À `˘e™êiQÍ LÅ¡OÑ¶∞≤ OKå~°∞.
L^• : [ã≤ã ì π Z.Z<£. ~ˆ ã‘xÜ«∂i\©Ö’ 4= ™ê÷#OÖ’ LO>Ë J`«xx Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ
xÜ«∞q∞OKå~°∞. 1978Ö’ ‰õÄ_® ã‘xÜ«∂i\©Ö’ 2= ™ê÷#OÖ’ L#fl Ü«∞O.ÃÇÏKü. ÉËQ∑#∞ „Ñ¨^è•#
<åºÜ«∞=¸iÎQÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞.
Ñ¨^gŒ HÍÅO : 65 ãÖ=`«~û åÅ =Ü«∞ã¨∞û =~°‰Ωõ Ñ¨^q Œ Ö’ H˘#™êQÆ∞`å~°∞.
`˘ÅyOÑ¨Ù : „Ñ¨^è•# =∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∞ áê~°¡"≥∞O@∞KÕ Jaèâ◊Oã¨# f~å‡}O`À 2/3
"≥∞*Ïi\©`À Ñ¨^q Œ #∞O_ç `˘Åy™êÎ~∞° .
61
61
<À\ò : JkèHÍiHõOQÍ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ

ì̈ u
¨ KÕ `˘ÅyOK«|_»`å~°∞. WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ
Z=~°∞ `˘ÅyOK«|_»Ö^ Ë ∞Œ . q. ~å=∞™êfiq∞ Ñ Ã · JaèâO◊ ã¨# f~å‡}O Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃<å Jk gyáÈ~ÚOk.
"Õ`# « O: Ñ„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎH˜ 33 "ÕÅ∞ <≥ÅH˜, W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ‰õΩ 30 "ÕÅ∞ <≥Å‰õΩ D r`«
Éè`í åºÅ#∞ ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç Q„ Ç
Æ Ï≤ ™êÎ~∞° . I.T. LO_»^∞Œ . r`« Éè`í åºÅ‰õΩ ~å*ÏºOQÆ Éè^
„í `Œ « LO@∞Ok.
Ñ
„ ^
¨ •è # =∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ Ñ¨^g Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞Öì ’
QÍx, ÃÇ·Ï HÀ~°∞ìÖ’ QÍx <åºÜ«∞"å^Œ =$uÎx KÕÑ¨@ì~å^Œ∞. W`«~° „Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÍÖ’¡ J#QÍ q^Õj
~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞QÍ, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å‰õΩ q.ã≤. QÍ Hˆ O„ÔŒ Ö’ =∞O„`∞« Å∞QÍ, qKå~°} ãÖÑ¶∞¨ O J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞QÍ
xÜ«∞q∞OK«|_»∞`«∞<åfl~∞° . nxH˜ QÆÅ HÍ~°}O ~å*ÏºOQÆO ~åã≤# "≥∞*Ïi\© ã¨É∞íè ºÅ∞ <åºÜ«∞=¸~°∞ÖÎ .Ë
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO <åºÜ«∞"å^Œ∞Å ã¨fi~°Oæ S=~ü *ˇxflOQ∑,û ãÖã¨¯~°}Hõ~.Î° ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì ~å*ÏºOQÆO Ñ¨@¡
x|^Œú <åºÜ«∞âßYQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∂Î ãÖ~°H} ∆õ Hõ~QÎ° Í Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
Xil#Öò „áê~°OÉèí „áê^äŒq∞Hõ qKå~°} JkèHÍi Ñïkè. 131= PiìHõÖò ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì HÕk
q+¨Ü∂ « ÅÅÖ’ =∂„=∞`Õ á„ ê^äq Œ ∞Hõ qKå~°} JkèHÍ~åxfl Hõey LO@∞Ok.
Z) Hˆ O„^Œ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· U~°Ê_Õ q"å^•Å∞.
a) Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ U~°Ê_Õ q"å^•Å∞
ã≤) ~å„ëêì *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· U~°Ê_Õ q"å^•Å∞.
<À\ò : 262 (2) x|O^èŒ# „Ñ¨HÍ~°O #n [ÖÏÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz áê~°¡"≥∞O@∞ K«\ÏìÅ#∞
~°∂á⁄OkOz "å\Ã̃Ñ· "åMÏºxOKÕ <åºÜ«∞ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O HÀ~°∞Åì ‰õΩ LO_»^∞Œ .
_ç) ÉèÏ~°`« Ñ „ Ñ¨ O¨ K« q^ÕâßÅ`À ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰Ωõ #fl J"å^Œ∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# q"å^•Å∞.
1) á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯ J=∞Å∞‰õΩ ãÖ|OkèOz# q"å^•Å∞.
2) JÑ‘ÊÅ¡ qKå~°} JkèHÍ~° Ñïkè : Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì WKÕÛ f~°∞ÊÅÑ Ã · ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì JÑ‘ÊÅ#
¡ ∞ ã‘fiHõiOK«=K«∞Û.
J~Ú`Õ "å\˜H˜ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì J#∞=∞u LO_®e. XHõ"àÕ ◊ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì J#∞=∞u x~åHõiã ¿ Î ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì
136 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ J#∞=∞u q"å^•Å ~°∂ÑÖÖ’ "å\˜x ã‘fiHõiOK«=K«∞Û.
132= Ñ „ H¨ Í~°O ~å*ÏºOQÆ Ñ¨~" ° ∞≥ #
ÿ J#QÍ x|O^è# Œ Å‰õΩ J~°Oú =KÕÛ q"å^•Å∞.
133 Ñ „ H¨ Í~°O ã≤qÖò q"å^•Å∞
<À\ò : Hˆ =ÅO Pã≤HÎ ˜ ãÖ|OkèOz `«QÍ^• LO_®e, Pã≤Î qÅ∞= XHõ ÅHõ∆ Ñ Ã · LO_®e.
134 Ñ „ H¨ Í~°O H„ q˜ ∞#Öò q"å^•Å∞
<À\ò : 1)V H„ O˜ k ™ê÷~Ú <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ XHõ =ºHÎ̃ <Õ~ã ° ∞¨ _Î ∞» HÍ^Œx ÑïQÆ}O˜ z# ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ Ç Ã Ï·
62
62
HÀ~°∞ì Ju#fl ^À+≤QÍ x~åú~# ° KÕã≤ tHõ∆ qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» 27 H„ O˜ k <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ qKå~°}

[~°∞QÆ∞`«∞#flÑÙ¨ _»∞, P q"å^•xfl Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì `«# ÑïkèÖ’xH˜ fã¨∞H˘x qKåiOz =∞~°} tHõ∆
qkèOz#Ñ¨ÙÊ_»∞.
ã¨ÅÇ¨ ~°∂Ñ¨Hõ qKå~°} JkèHÍ~° Ñïkè : 143 PiìHÖõ ò
<À\ò : nx QÆ∞iOz ~å„+Ñ ì̈ u
¨ `À K≥ÑÊ¨ _O» [iyOk.
4) Court of Record : 129= PiìHÖ õ ,ò ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì QÆÒ« Ö’ WzÛ# f~°∞ÊÅ#∞ iHÍ~°∞Å¤ ~°∂ÑÖÖ’
Éèí„^ŒÑïz LOK«∞`«∞Ok. "å\˜x Court of Record Jx JO\Ï~°∞. Wq PÜ«∂ q"å^•ÅÖ’
=∂~°^ æ ~Œ ≈° Hõ ã¨∂`„ åÅ =Öˇ q∞ye# <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ J#∞Hõi™êÎ~Ú. HÍ=Ù# g\˜x Court of Record
Jx JO\Ï~°∞. D HÀ~üì PÑ¶π iHÍ~ü¤ kèHÍ¯~°} HÀ~°∞ì kèHÍ¯~°} <Õ~O° H„ O˜ ^Œ ÑïQÆ}™˜ êÎ~∞° .
ã¨∞Ñ„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ É
¨ ∞íè fiO U~åÊ@∞ KÕã ¿ qq^èŒ qKå~° ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ J^èºŒ Hõ`∆ « =Ç≤ÏOz PÜ«∂ q"å^•Å‰õΩ
ãÖ|OkèOz á„ ê^äq Œ ∞Hõ ã¨=∂Kå~°O ã ¿ HõiOz XHõ x"ÕkHõ#∞ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° .
L^• : WOk~åQÍOkè Ç¨Ï`«º Hˆ ã¨∞#∞ ^ŒH¯õ ~ü Hõg∞+¨<,£ ~år"£ QÍOnè Ç¨Ï`«ºHˆ ã¨∞#∞ *ˇ< · £ JO_£ =~°‡
Hõg∞+¨<£.
Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^èOŒ QÆÅ J^èºŒ Ü«∞<åxH˜ ãÖ|OkèOz ã¨~å¯iÜ«∂ Hõg∞+¨<.£
á„ ê^äq
Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖ~°H} ∆õ , 32= PiìHÖõ ò
<åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~° 13= PiìHÖõ ò
áê~°¡"≥∞O@∞, ~å„+¨ì âßYÅ∞ nxH˜ q~°∞^ŒúOQÍ K«\ÏìÅ∞ ~°∂á⁄OkO¿ãÎ Jq ~å*ÏºOQÍxH˜
=ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ q Jx f~°∞Ê K≥Ñ ¿ Ê JkèHÍ~°"∞Õ <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O JO\Ï~°∞. Hˆ O„^Œ =∞iÜ«Ú ~å„+ì̈
HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßYÅ∞ ~å*ÏºOQÍxH˜ K«\ÏìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PÜ«∂ K«~º° Å∞ Hõey LO>Ë "å\˜x K«@ì
=ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ q J<Õ f~°∞Ê K≥Ñ ¿ Ê JkèHÍ~°O <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ∆ JkèHÍ~°O.
ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì ^ÕâO◊ Ö’ Jxfl <åºÜ«∞ =º=ã¨Å÷ Hõ<åfl L#fl`" « ∞≥ #ÿ k. Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì W`«~° ™ê÷<åÅ∞ Ñ¨x
f~° ∞ #∞ xÜ« ∞ O„ u ã¨ ∞ Î O k. ^Õ â ◊ O Ö’ <åºÜ« ∞ "å^Œ =$uÎ H ˜ ã¨ O |Okè O z xÜ« ∞ =∞ x|O^è Œ # Å#∞
~°∂á⁄Okã¨∞ÎOk. ~å„+¨ìÑü =∞iÜ«Ú LÑ¨~å„+¨ìÑü Ô~O_»∞ Ñ¨^Œ=ÙÅ∞ MÏm J~Ú#Ñ¨Ù_»∞ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì
Ñ„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ `å`å¯eHõ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÍ =º=Ç¨i™êÎ~∞° . _èbç ¡ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH˜ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è #
<åºÜ«∞=¸iÎ Kèå<£Åû ~üQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ_∞» . ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì "≥Ú^Œ\˜ Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ ÑïÖÏÖò *ˇ. MÏã≤Ü∂ « ,
Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ Ñ¨x KÕã# ≤ "å~°∞ "≥.· q. K«O^ „ KŒ ∂« ~ü.
`«‰Ωõ ¯= ~ÀAÅ∞ Ñ¨xKÕã# ≤ "å~°∞ _®II HÔ . <åˆQO„^ã Œ O≤ Q∑. Ñ
„ ã ¨ ∞¨ `Î « ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ
HÔ .l. ÉÏÅHõ$+¨< ‚ .£
<À\ò : ^ÕâO◊ Ö’ ^Œo`« Ñ „ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎQÍ Ñ¨xKÕã# ≤ =∞Ç≤Ïà◊ 'g∞~å™êÃÇÏÉò
63
63
Ñ¶`¨ Ü
Õ ∂
« ca!— [ã≤ãì π Ñ≤.Z<£. ÉèQí =
Æ fÑ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ L#fl HÍÅOÖ’ Ñ „ *¨ Ï Ñ
„ Ü
¨ ∂
≥ [<åÅ "å^ŒºO
á„ êK«∞~°ºOÖ’H˜ =zÛOk. D ÉèÏ=# J"≥∞iHÍÖ’ [xOzOk. nx ^•fi~å `«=∞‰õΩ `å=ÚQÍ "åiH˜ [iy#
J<åºÜ«∞O Ñ Ã · <åºÜ«∞ ™ê÷<åÅ‰õΩ x"ÕkOK«∞HÀÖËx "å~°∞ `«~∞° Ñ¨Ù# =º‰õΩÅÎ ∞, ãÖã¨Å÷ ∞ <åºÜ«∞O HÀãÖ
Hõ$+≤KÕ™êÎ~Ú.
~å*ÏºOQÆOÖ’x 6= ÉèÏQÆO. 6= J^èºŒ Ü«∞#O #O^Œ∞ 152 #∞O_ç 237 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞
~å„+ì̈ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO QÆ∂iÛ Ñ
¿ ~˘¯O\Ï~Ú. 6= ÉèÏQÆO 1= J^è•ºÜ«∞O 152 x|O^è# Œ ~å„+ì̈ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi x~°fiK«#O
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
<À\ò : [=¸‡ HÍj‡~ü `«ÑÊ¨ q∞ye# ~å„+ì̈ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ 27 QÆ∞iOz Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
~å*ÏºOQÆOÖ’x 6= ÉèÏQÆO 2= J^è•ºÜ«∞O #O^Œ∞ 153 #∞Oz 161 =~°‰Ωõ x|O^è# Œ Å∞ QÆ=~°fl~ü
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~Ú.
<À\ò : QÆ=~°fl~ü =º=ã¨‰÷ Ωõ 1935 ÉèÏ~°`« Ñ „ Ñ¨ O¨ K« K«@Oì #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ OK«QÍ QÆ=~°fl~ü xÜ«∂=∞HõO#∞ HÔ #_®
~å*ÏºOQÆO #∞Oz Q„ Ç Æ Ï≤ OK«~∞° .
153 Ñ „ H¨ Í~°O Ñ „ f¨ ~å„ëêìxH˜ XHõ QÆ=~°fl~ü LO\Ï~°∞. PÜ«∞<Õ ~å„ëêìk< è `Õ ,« ~å„+ì̈ Ñ„ ^
¨ =
Œä ∞ áœ~°∞_»∞.
<À\ò : 75= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1957 Ñ „ H¨ Í~°O XHõ ~å„+ì̈ QÆ=~°fl~ü ~Ô O_»∞ ÖË^• Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅ‰õΩ
QÆ=~°fl~Qü Í Ñ¨xKÕ™êÎ~∞° .
154 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ ã¨=∞ãÎ̈ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍ~åÅ∞, QÆ=~°fl~‰ü Ωõ K≥O^Œ∞`å~Ú. J#QÍ QÆ=~°fl~ü ~å„+ì̈
HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍi.
<À\ò : 163 (1) Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü `«# JkèHÍ~° ÉÏ^èºŒ `«Å x~°fiÇ¨Ï}Å∞ ã¨ÅÇ¨ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O JOkOK«∞@‰õΩ
ã≤.Ü«∞O. <Õ`$« `«fiOÖ’x =∞O„u =∞O_»e LO@∞Ok. J#QÍ QÆ=~°fl~ü <å=∞=∂„`Ñ « Ù¨ HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍi,
"åã¨=Î JkèHÍ~åefl ã≤.Ü«∞O. ÖË^• =∞O„u=∞O_»e K≥ÖÏ~Úã¨∞OÎ k.
155 Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü xÜ«∂=∞HõO : ~å„+Ñ ì̈ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
156 Ñ „ H¨ Í~°O Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞ J~Ú<å ~å„+Ñ ì̈ u¨ J~Ú<å ~å„+Ñ ì̈ u¨ qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ ÖË^•
Jcè+Oì̈ "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨^q Œ Ö’ H˘#™êQÆ∞`å~°∞.
157 Ñ „ H¨ Í~°O J~°›`Å« ∞
158 Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü Ñ¨^q Œ ÖË^• +¨~`° ∞« Å∞ ÖË^• r`«É`íè åºÅ∞
159 Ñ „ H¨ Í~°O Ñ¨^g Œ Ñ „ =¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O
160 Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~ü J`«º=ã¨~° Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ x~°fiiÎOKåeû# q^è∞Œ Å‰õΩ ãÖ|OkèOz ~å„+Ñ ì̈ u
¨ QÆu#
L`«~Î ∞° fiÅ#∞ *Ïs KÕ™êÎ~∞° .
161 QÆ=~°fl~ü Hõ= ∆ ∂aèH,∆õ JkèHÍ~åÅ∞, ~år<å=∂Å∞ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ H˜ ã¨=∞iÊOKåe.
64
64
1. HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} JkèHÍ~åÅ∞ : QÆ=~°fl~ü ~å„+ì¨ x~åfiÇ¨Ï} JkèHÍi, D JkèHÍ~åÅ#∞ K«ÖÏ~ÚOKè_ « ®xH˜

QÆ=~°fl~ü =∞O„u=∞O_»e xÜ«∂=∞HõO KÕ™êÎ~∞° . 165 Ñ „ H¨ Í~°O J_»fiHˆ \ò [#~°Ö# ò ∞ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
316 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ Ñ „ É¨ ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞Å Hõg∞+¨<£ J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
<À\ò : nx<Õ ~å„+Ñ ì̈ u¨ `˘Åy™êÎ~∞° . cÇ¨~ü, Xi™êû, =∞^èºŒ Ñ „ ^
¨ âÕ ò ~å„ëêìÅÖ’x Ü«∞ãπ.\˜. ãÖHˆ = ∆ ∞O
HÀãÖ > „ | ÿˇ Öò =∞O„ux xÜ«∂=∞HõO KÕÜ∂ « e.
105 ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@ìO aÅ∞¡ „Ñ¨HÍ~°O cÇ¨~ü ~å„ëêìxH˜ yi[# Jaè=$kúH˜ =∞O„ux
xÜ«∞q∞OK«‰õΩO_® K«fÎãπQÆ_£ =∞iÜ«Ú *Ï~°öO_£ ~å„ëêìÅ‰õΩ yi[# Jaè=$kú =∞O_»ex
xÜ«∞q∞OKåÅx Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
~å„+Oì̈ Ö’x Ñ „ É¨ ∞íè `«fi~°OQÆ ãÖã¨÷ J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, ã¨É∞íè ºÅ#∞ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° . 243 (*ˇ) Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈
PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O#∞ xq∞™êÎ~∞° .
243 (ÔH) Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O#∞ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
~å„ëêìxHˆ JkèHÍ~° ÉèÏëê ãÖÑ¶∞¨ O#∞ QÆ=~°fl~ü xÜ«∞q∞™êÎ_∞» . Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î « J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ Z.a.ÔH. Ñ„ ™¨ ê^£.
~å„+ì̈ Ü«¸x=sû\Å© ‰õΩ q.ã≤.Å#∞ ~å„+ì̈ Ü«¸x=iû\Å© ‰õΩ q.ã≤.Å#∞ QÆ=~°fl~ü ã¨fi`«Ç¨ QÍ ~å„+ì̈
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å‰õΩ Kèå<£Åû ~üQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° .
356 Ñ „ H¨ Í~°O Ñ≤.P~ü. HÍÅOÖ’ QÆ=~°fl~ü x["≥∞# ÿ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} JkèHÍiQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° .
168 PiìHÖõ ò Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨Éíè x~°fiÇ¨Ï} J#QÍ QÆ=~°fl~ü + q^è•# Ñï+¨`ü + q^è•#
ã¨É`íè À Hõeã≤ LO@∞Ok. QÆ=~°fl~ü ~å„+ì̈ âßã¨# x~°fiÇ¨Ï} âßY‰õΩ ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ PÇ¨fix™êÎ~∞° .
"å\˜x n~°…HÍÅO "å~Ú^• "Õ™ê~°∞. q^è•# ã¨É‰íè Ωõ =∂„`" « ∞Õ ã≤.Ü«∞O. ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~°^∞Œ Ì KÕ™ê~°∞.
QÆ=~°fl~ü Ñ „ u
¨ ãÖ=`«~û O° |_≥\ ˚ ò ã¨=∂"ÕâO◊ á„ ê~°Oaè™êÎ~∞° . ™ê^è•~°} ZxflHÅõ J#O`«~O° "≥Ú^Œ\˜
ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ á„ ê~°OÉèí LÑ¨<åºãÖ KÕ™êÎ~∞° . ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ `«# ãÖ^ÕâßÅ#∞
ÑÖÑ¨=K«∞Û. ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ `«# ãÖ^ÕâßÅ#∞ ÑÖÑ¨=K«∞Û. ~å„+ì¨ QÆ=~°fl~ü ~å„+Oì¨ Ö’
LÉèÜ í ∞« ã¨ÉÅíè ãÖÜ«ÚHõÎ ã¨=∂"Õâßxfl U~åÊ@∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
200 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ "åã¨# x~°fiÇ¨Ï} âßY#∞ P"≥∂kOz# aÅ∞¡ QÆ=~°fl~ü PÉ’^ŒÒ« `À K«@Oì
J=Ù`«∞Ok. XHõ¯™êi QÆ=~°fl~ü ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ÑïjÅ#‰õΩ ÑÖÑ¨=K«∞Û. JÑ¨ÙÊ_∞» 201 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O
P"≥∂kOKèÕ ÖËÔŒ >Ë u~°ã¯¨ iOKÕ JkèHÍ~°O Hõey LO\Ï_»∞. 213 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ âßã¨# x~åfiÇ¨Ï}
ã¨=∂"ÕâO◊ ÖË#Ñ¨ÙÊ_∞» ™ê^è•~°} ÑïáêÅ<å x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ J<åº^ÕâßÅ‰õΩ *Ïs KÕã ¿ JkèHÍ~åxfl
Hõey LO\Ï_»∞. g\˜x âßã¨# ã¨Éíè ã¨=∂"Õâ" ◊ ∞≥ #
ÿ 6 "å~°OÖ’ P"≥∂kOKåe ÖË^• Jq ~°^∞Œ Ì
J=Ù`å~Ú.
65
65
<À\ò : XHõ¯ Pi¤<< ≥ û£ Ü≥ÚHõ¯ rq`« HÍÅO 1) âßã¨# x~å‡} âßY ã¨=∂"ÕâO◊ J~Ú# 6 "å~åÅ∞
2) 6 <≥ÅÅ∞ 6 "å~åÅ∞ 3) 7 1/2 <≥ÅÅ∞ 4) 222 ~ÀAÅ∞
333 PiìHÖõ ò : q^è•# ã¨É‰íè Ωõ XHõ POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£#∞ <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~∞° .
<À\ò : Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Z.Ñ≤. POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£ H˜+Ü
ì≤ ∂
« <å "≥∂*ˇã.π
171 PiìHÖõ ò : QÆ=~°fl~ü q^è•# Ñï+¨`‰ü Ωõ 1/6 =O`«∞ qt+ì̈ =º‰õΩÅÎ #∞ <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~∞° .
PiúHõ aÅ∞¡Å∞ |_≥\ ˚ ò q^è•# ã¨ÉÖíè ’ Ñ

„ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ÏìÅO>Ë QÆ=~°fl~ü Ñ¨Ó~°fi J#∞=∞u HÍ"åe. Ñ Ã · aÅ∞¡Ö’
QÆ=~°fl~ü Ñ¨Ù#ó ÑïjÅ#‰õΩ ÑÖÑ¨QÍ PÅã¨ºO KÕÜ∞« Hõ "≥O@<Õ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "ÕÜ∂ « e.
243 (1) Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O QÆ=~°fl~ü xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
ã≤.Z.l. `«# x"ÕkHõ#∞ ~å„ëêìxH˜ ãÖ|OkèOz QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . QÆ=~°fl~ü P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ~å„+ì̈
ãÖQÆi¬`«_» xkè ~å„+ì̈ PQÆO`«Hõ xkè LO\Ï~Ú.
161 PiìHÖõ ò <åºÜ«∂kèHÍ~åÅ∞ : ~å„+Oì¨ Ö’x Ç Ã Ï· HÀ~°∞,ì kQÆ∞= HÀ~°∞Åì ∞ XHõ =ºH˜HÎ ˜ tHõ# ∆ ∞ qkèOK«QÍ
"å\˜x QÆ=~°fl~,ü áê~°< ì £ Communication Remation Rispite Deprive ÖÏO\˜ JOkOz Hõ= ∆ ∂aèH∆õ
ÃÑ@ì=K«∞Û.
<À\ò : =∞~°}tHõ,∆ ã Ã x· Hõ tHõÅ∆ #∞ =∂„Ò« QÆ=~°fl~ü Hõ= ∆ ∂aèH∆õ Ñ
„ ™¨ êkOK«Ö_ Ë ∞» . Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^
¨ •è #
=∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ KÕ Ñ¨^q Œ Ñ „ =¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O KÕ~Ú™êÎ~∞° . Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì ã¨ÅÇ¨`À lÖÏ¡
<åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞, H„ O˜ k ™ê÷~Ú <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
1) C.M. xÜ«∂=∞HõO : q^è•# ã¨ÉÖíè ’ U áêsìH˜ ÖË^• ‰õÄ@q∞H˜ ã¨Ê+" ì̈ ∞≥ # ÿ "≥∞*Ïi\© ~å#Ñ¨ÙÊ_∞» C.M.
xÜ«∂=∞HõO QÆ=~°fl~∞° qK«H} ∆õ JkèHÍ~°O.
2) =∞O„u=∞O_»ex ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ « @ : =∞O„u=∞O_»e q^è•# ã¨ÉÖíè ’ "≥∞*Ïi\˜ HÀÖ’ÊÜ∂ « ~°x QÆ=~°fl~∞°
ÉèÏq¿ãÎ "åix |~°~Î Ñ ° π¶ KÕ™êÎ~∞° .
3) q^è•# ã¨É# íè ∞ J~°`ú ~« O° QÍ ~°^∞Œ Ì KÕã ¿ JkèHÍ~°O QÆ=~°fl~∞° qK«H}∆õ ÏkèHÍ~°. ~å„+Oì¨ Ö’ P.R. qÉèl í OK«=∞x
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕã ¿ JkèHÍ~°O QÆ=~°fl~∞° ™⁄O`«O 201 PiìHÖõ ò Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ âßã¨#x~å‡}âßY#∞
P"≥∂kOz# aÅ∞¡Å#∞ ~å„+¨ìÑü ÑïjÅ#‰õΩ ÑÖÑ¨_»O QÆ=~°fl~°∞ qK«Hõ∆}ÏkHÍ~°O. „Ñü 15
~ÀAÅ H˘Hõ™êi ~å„+Ñ ì̈ u
¨ Éè^„í `Œ ‰« Ωõ ãÖ|OkèOz# x"ÕkHõ#∞ ~å„+Ñ ì̈ u¨ H˜ ÑÖÑ¨Ù`å~°∞.
<À\ò : U^≥·<å XHõ JOâ◊O QÆ=~°fl~°∞ qK«Hõ∆} ÑïkèÖ’H˜ =ã¨∞ÎO^•? ~å^•? J<Õk QÆ=~°fl~°∞
x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . D JOâ◊O Ñ Ã · <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕÜÚ « @‰õΩ gÅ∞ ÖË^∞Œ .
6) QÆ=~°fl~∞° Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ ãÖ^è•#Hõ~QÎ° Í =º=Ç¨Ïi™êÎ_∞» .
66
66
6. =ÚYº=∞O„u – =∞O„u=∞O_»e
~å*ÏºOQÆOÖ’x 6= ÉèÏQÆO 2= J^è•ºÜ«∞O 163,164,167 =~°‰õΩ QÆÅ x|O^èŒ#Å∞ ~å„+¨ì
=ÚYº=∞O„ux QÆ∂iÛ ~å„+ì̈ =∞O„u=∞O_»ex QÆ∂iÛ Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú. 154= x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O ~å„+ì¨
QÆ=#
„ ~°∞ ~å„+ì̈ Ñ
„ ^
¨ •è # HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï}ÏkèHÍi 163 (1) Ñ „ H¨ Í~°O QÆ=~°fl~∞° JkèHÍ~° ÉÏ^èºŒ `«Å x~°fiÇ¨Ï}Ö’
ã¨ÅÇ¨ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ#∞ JOkOK«_®xH˜ =ÚYº=∞O„u J^èºŒ Hõ`∆ # « XHõ =∞O„u=∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.
163 (2) Ñ „ H¨ Í~°O =ÚYº=∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»e Ñ¨^g Œ HÍÅO =∞iÜ«Ú `˘ÅyOÑ¨Ù =ÚYº=∞O„u,
=∞O„u =∞O_»e Ñ¨^g Œ HÍÅO QÆ=~°fl~∞° qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ ÖË^• q^è•# ã¨Éíè qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨^q Œ Ö’
H˘#™êQÆ∞`å~°∞.
`˘ÅyOÑ¨Ù : =ÚYº=∞O„u =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»ex „HÕk HÍ~°}ÏÅ‰õΩ QÍ#∞ Ñ¨^Œq #∞O_ç
`˘ÅyOK«=K«∞Û.
Z) qâßfiã¨ f~å‡}O `˘ÅyOK«=K«∞Û.
a) Jqâßfiã¨ f~å‡}O gyáÈ~Ú#Ñ¨Ù_»∞.
ã≤) PiúHõ aÅ∞¡#∞ q^è•#ã¨Éíè u~°ã¯¨ iOz#Ñ¨Ù_»∞
_ç) |_≥@ ˚ ∞#∞ q^è•# ã¨Éíè u~°ã¯¨ iOz#Ñ¨Ù_»∞
W) Ñ
„ É¨ ∞íè `«fi aÅ∞¡#∞ âßã¨#ã¨Éíè u~°ã¯¨ iOz#Ñ¨Ù_»∞
ZÑ¶π)HÀ`« f~å‡}ÏÅ∞ <≥yæ#Ñ¨Ù_»∞
l) XHõ Ñ Ã„ "
· @
Õ ∞ ã¨É∞íè º_»∞ XHõ aÅ∞¡#∞ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ìQÍ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO =ºuˆ~HÕK«QÍ âßã¨# x~å‡} âßY
^•xx u~°ã¯¨ iOz#Ñ¨Ù_»∞.
ZKü) QÆ=~°fl~∞° Ñ „ ã¨ O¨ QÆO Ñ
Ã · ^Œ#º"å^Œ f~å‡#O F_çáÈ~Ú#Ñ¨Ù_»∞ 164 (1) Ñ „ H¨ Í~°O q^è•# ã¨ÉÖíè ’
"≥∞*Ïi\© áêsì ÖË^• ‰õÄ@q∞ <åÜ«∞‰õΩxfl QÆ=~°fl~∞° =ÚYº=∞O„uQÍ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° . =ÚYº=∞O„u
ã¨ÅÇ¨"Õ∞~°‰Ωõ =∞O„u=∞O_»ex ‰õÄ_® QÆ=~°fl~∞° xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
164 (2) Ñ „ H¨ Í~°O =∞O„u=∞O_»e =ºHÎ̃Q`Æ O« QÍ QÆ=~°fl~∞° ‰õΩ ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. 164 (3) Ñ „ H¨ Í~°O
=∞O„u=∞O_»e ã¨q∞+≤Qì Í q^è•#ã¨É‰íè Ωõ ÉÏ^èºŒ `« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. 164 (4) Ñ „ H¨ Í~°O =∞O„u=∞O_»eKÕ
QÆ=~°fl~°∞ „Ñ¨=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕ~Ú™êÎ_»∞. 164 (5) „Ñ¨HÍ~°O =∞O„u=∞O_»eÖ’x ã¨Éèí∞º_»∞
q^è•#ã¨ÉÖíè ’ ÖË^• q^è•# Ñï+¨`∞« ÖÎ ’ ã¨Éºíè `«fiO Hõey LO_®e. ÖË^• 6 <≥ÅÅ Ö’Ñ¨Ù ã¨Éºíè `åfixfl
ãÖáêkOKåe. ÖË^• `«# Ñ¨^ŒqH© ~år<å=∂ KÕÜ«∂e. 164 (6) „Ñ¨HÍ~°O =∞O„u=∞O_»e
r`«É`íè åºÅ#∞ ~å„+ì̈ âßã¨#ã¨Éíè x~å‡} âßY x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. 165 Ñ „ H¨ Í~°O J_»fiHˆ \ò [#~°Öò QÆ∂iÛ
`≥Å∞Ñ¨Ù`«∞Ok. 166 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY JkèHÍ~° Ñïkäx qãÎ̈$`« Ñ¨~∞° ã¨∞OÎ k.
167 =ÚYº=∞O„u QÆ=~°fl~∞° ‰õΩ =∞iÜ«Ú =∞O„u=∞O_»eH˜ ãÖ^è•#Hõ~QÎ° Í =º=Ç¨Ïi™êÎ_∞» .
67
67
=∞O„u=∞O_»ex =¸_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ =sæHiõ OK«=K«∞Û.

1) HÍºa<Õ\ò q∞xãì̈~ûü J#QÍ JkèHÍ~° Ç¨ÏŸ^•
2) ã
¿ \
ì ò q∞xãì̈~ûü J#QÍ ~Ô O_»= JkèHÍ~°O Ç¨ÏŸ^•
3) _çÑÓ¨ º\© q∞xãì̈~ûü J#QÍ =¸_»= JkèHÍ~° Ç¨ÏŸ^•
~å*ÏºOQÆs`åº ~å„+¨ì=∞O_»e JO^Œ~°∂ ã¨=∂#∞Å∞QÍ ÉèÏqOK«|_»`å~°∞. ~å„+¨ì =ÚYº=∞O„u

HÍºa<Õ\‰ò Ωõ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ_∞» . HÍºa<Õ\ò ã¨=∂"ÕâßÅ∞ ZÑ¨ÙÊ_∞» ZHõ¯_» x~°fiÇ≤ÏOKåe.
U q+¨Ü∂ « Å∞ K«iÛOKåe J<Õk =ÚYº=∞,„u x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . 91= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2003
Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+ì̈ =∞O„u=∞O_»e QÆi+ì̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº ~å„+ì̈ q^è•#ã¨ÉÖíè ’ 15%xH˜ q∞OK«‰Ä õ _»^∞Œ .
<À\ò : z#fl ~å„ëêìÅÖ’ 12 âß`«O Ö’Ñ¨Ù LO_®e. ~å„+ì¨ =ÚYº=∞O„u Ñ¨^gŒ MÏm U~°Ê_`ç Õ ~å„+= ì¨ ∞O„u=∞O_»e
~°^∞Œ Ì JQÆ∞#∞. =ÚYº=∞O„u ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ QÆ=~°fl~∞° q^•# ã¨É# íè ∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ « ^Œ∞~°∞. PO„^~Œè å„+ì̈
"≥Ú^Œ\˜ =ÚYº=∞O„u @OQÆ∞@∂i Ñ „ H¨ Íâ◊O ÑÖ`«∞Å∞. DÜ«∞# 1953 JHÀì|~°∞ 1 #∞O_ç 1954
#=O|~°∞ 15 =~°‰Ωõ PO„^^ Œè âÕ ßxH˜ "≥Ú^Œ@ =ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. PO„^~Œè å„+ì̈ ~Ô O_»=
=ÚYº=∞O„u Éˇ["å_» QÀáêÖò~Ô _ç¤ 1955 "Õ∞ 28 #∞Oz 1956 JHÀì|~ü 31 =~°‰Ωõ Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£
~å„+ì̈ "≥Ú^Œ\˜ =∞iÜ«Ú z=i =ÚYº=∞O„u |∂~°∞Åæ ~å=∞Hõ$ëê‚~å=Ù, Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ ~å„ëêì ~å[
Ñ
„ =¨ ÚMò "≥∂~ü L™ê‡<£ J bMÏ<£ 1949 #∞Oz 1956 =~°‰Ωõ PO„^Ñ „Œè ^¨ âÕ Öò ’ =~°∞ã¨H„ = õ ∞OÖ’
=ÚYº=∞O„`«∞Å∞
1) hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ – 1956 #∞O_ç 60 1960 – 64
2) ^•"≥∂^Œ~ü ãÖr=Ü«∞º – 1962 #∞O_ç 1962
<À\ò : ÉèÏ~°`^ « âÕ =
◊ Ú =∞iÜ«Ú PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ "≥Ú^Œ\˜ ^Œo`« ã≤.Ü«∞O. ^•"≥∂^Œ~ü ãÖr=Ü«∞º
3) HÍã¨∞ | „ Ç¨‡#O^Œ~Ô _ç¤ – 1964 #∞O_ç 1971
4) Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨~å=Ù – 1971 #∞O_ç 1973
5) [ÅQÆO "≥OQÆà~◊ å=Ù – 1973 #∞O_ç 1978
6) =∞„i K≥<åfl~Ô _ç¤ – 1978 #∞O_ç 1980 1989 #∞O_ç 90
7) @OQÆ∞@∂i JO[Ü«∞º – 1982 #∞O_ç 1982
8) Éè=
í #O "≥OHõ\ „ Ï=∞Ô~_ç¤ – 1982
<À\ò : q^è•# =∞O_»e ã¨Éºíè `«fiO`À =ÚYº=∞O„u J~Ú# `˘e"å_»∞ Éè= í #O "≥OHõ\ „ Ï=∞Ô~_ç.¤ DÜ«∞#
HÍÅOÖ’ LÑ¨ =ÚYº=∞O„uQÍ xÜ«∞q∞OK«|_ç# Ñ≤. [QÆ<åfl^~£ä å=Ù ‰õÄ_® q^è•#=∞O_»e ã¨É∞íè º_Õ.
9) HÀ@¡ q[Ü«∞ÉèÏã¨¯~ü~Ô _ç¤ – 1982 #∞O_ç 1983 1992 #∞O_ç 1994
68
68
10) Zhì ~å=∂~å=Ù – 1983 #∞O_ç 84 1985 #∞O_ç 89

1994 #∞O_ç 1995
11) <å^≥O_»¡ ÉèÏã¨¯~°~å=Ù, 1984Ö’ PQÆ+µ¨ Öì ’ PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ‰ò Ωõ ã≤.Ü«∞O. QÍ L<åfl~∞° .
<À\ò : `«‰Ωõ ¯= HÍÅO Ñ¨xKÕã# ≤ =ÚYº=∞O„u <å^≥O_»¡ ÉèÏã¨¯~ü~å=Ù.
12) Ü«∞<£. [<å~°< ú ~Ô£ _ç¤ – 1990 #∞O_ç 1992
13) <å~å K«O^ „ ÉŒ Ï|∞<åÜ«Ú_»∞ – 1995 #∞O_ç 2004
PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ Z‰õΩ¯= HÍÅO Ñ¨xKÕã# ≤ =ÚYº=∞O„u J#QÍ 8 ãÖ=`«~û = ° ÚÅ 8 <≥ÅÅ 18
~ÀAÅ∞.
14) "≥.· Zãπ. ~å[âıY~°~Ô _ç¤ QÍ~°∞
ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ `˘e =∞Ç≤ÏàÏ =ÚYº=∞O„u =∂Ü«∂=u. D"≥∞ L`«~Î Ñ „° ^ ¨ âÕ ò =ÚYº=∞O„uQÍ L<åfl~∞° .
<åÅ∞QÆ∞ ™ê~°∞¡ =∞Ç≤ÏàÏ =ÚYº=∞O„uQÍ Ñ „ =
¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O KÕã# ≤ =∞Ç≤Ïà◊ =∞Ü«∂=u. ^ÕâO◊ Ö’
"≥Ú^Œ\˜ =∞Ç≤ÏàÏ =ÚYº=∞O„u ã¨∞KÕ`« Hõ$Ñ¨ÖÏx. D"≥∞ L`«~Î Ñ „° ^ ¨ + Õ π ~å„ëêìxH˜ 1963 #∞O_ç
1967 =~°‰Ωõ ã≤.Ü«∞O.QÍ L<åfl~∞° . ^ÕâO◊ Ö’ ~Ô O_»= =∞Ç≤ÏàÏ =ÚYº=∞O„u #Okx â◊`Ñ « u
¨ .
=¸_»= =∞Ç≤ÏàÏ â◊tHõà◊ QÆ∞~°∞^Œ`ü YHÀ¯Hõ~Î ü <åÅæ= =∞Ç≤Ïà◊ ~å*ËO^Œ~Hü “~ü a\ÏìÖ.ò
5= =∞Ç≤Ïà◊ =∂Ü«∂=u
6= =∞Ç≤Ïà◊ [Ü«∞Åe`«
7= =∞Ç≤Ïà◊ *Ï#H˜~åOK«O^ „ <
Œ £
8= =∞Ç≤Ïà◊ +‘ÖÏ nH˜`∆ ü
9= =∞Ç≤ÏàÏ ã¨∞ëê‡ã¨fi~å*ò
10= =∞Ç≤ÏàÏ =ã¨∞O^è~Œ ° ~å*ˇ
11= =∞Ç≤Ïà◊ L=∂ ÉèÏ~°u
12= =∞Ç≤Ïà◊ ~°c „ ^Õq
^ÕâO◊ Ö’ Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î « =∞Ç≤ÏàÏ =ÚYº=∞O„`∞« Å∞ 1) +‘ÖÏ nH˜`∆ ,ü 2) =ã¨∞O^è~Œ ° ~å*Ë 3) =∂Ü«∂=u
^ÕâO◊ Ö’ Z‰õΩ¯= HÍÅO Ñ¨xKÕã# ≤ =ÚYº=∞O„u *’ºu|ã¨∞, 22 ~ˆ à◊¡ Ñ Ã # · "≥ãìπ ÉˇOQÍÖòH˜ ã≤.Ü«∞O.QÍ
Ñ¨xKÕ™ê~°∞.
~å*ÏºOQÆOÖ’x 6= ÉèÏQÆO 3= J^è•ºÜ«∞O 168 #∞Oz 212 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ ~å„+ì¨
âßã¨# x~å‡} âßY QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~Ú. ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY J#QÍ QÆ=~°fl~,ü ~Ô O_»∞
ã¨ÉÅíè ∞ L#flÑÙ¨ Ê_∞» q^è•# ã¨Éíè =∞iÜ«Ú q^è•# Ñï+¨`,ü XˆH ã¨Éíè L#flÑÙ¨ Ê_∞» q^è•# ã¨Éíè Hõey
69
69
LO@∞Ok.
169 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+ì¨ q^•# Ñï+¨`# ü ∞ U~åÊ@∞ KÕã ¿ JkèHÍ~°O, ~°^∞Œ Ì KÕã ¿ JkHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ
™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\©`À LO@∞Ok.
<À\ò : =ÚO^Œ∞QÍ P ~å„+Oì¨ q^è•# ã¨ÉÖíè ’ 2/3 "≥∞*Ïi\©`À XHõ f~å‡}Ïxfl P"≥∂kOKåe. PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’
1958Ö’ q^è•# Ñï+¨`# ü ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ =ÚYº=∞O„uQÍ L#fl HÍÅOÖ’ _®II ÉÏ|∞ ~å*ËO^ „ Ñ
„Œ ™¨ ê^£ nxfl á„ ê~°OaèOKå~°∞.
1985Ö’ ~å=∂~å=Ù HÍÅOÖ’ Wk ~°^~ÌŒ ÚOk. uiy 2007Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ~å"Õ∞â◊fi~ü
~îå‰õÄ~ü nxx á„ ê~°OaèOKå~°∞. ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ H„ O˜ k ~å„ëêìÅÖ’ q^è•# Ñï+¨`Åü ∞ HõÅ=Ù. Jx :
1) L`«~Î Ñ „° ^ ¨ âÕ ò 2) cÇ¨~ü 3) =∞Ç¨~å„+ì¨ 4) Hõ~å‚@Hõ
5) PO„^Ñ „Œè ^ ¨ âÕ ò 6) [=¸‡ HÍj‡~ü
L`«~Î ü Ñ„ ^¨ âÕ ò q^è•# Ñï+¨`Öü ’x ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 108, cÇ¨~üÖ’ 96, =∞Ç¨~å„+ì̈ 78, Hõ~å‚@Hõ
75, PO„^Ñ „Œè ^¨ âÕ Öò ’ 90, [=¸‡ HÍj‡~üÖ’ Ju `«‰Ωõ ¯=QÍ 36 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞.
nxx kQÆ∞= ã¨É,íè Jâßâ◊fi`« ã¨É,íè Ñ „ *¨ Ï Ñ„ u

¨ x^è∞Œ Å ã¨Éíè Jx JO\Ï~°∞. nx Ñ¨^g Œ HÍÅO 5
ãÖ=`«~û åÅ∞. =∞^èºŒ Ö’ ~°^∞Œ Ì KÕã ¿ JkHÍ~°O QÆ=~°fl~‰ü Ωõ LOk. *ÏfÜ«∞ J`«º=ã¨~° HÍÅOÖ’ nxx
Ñ¨^Œg HÍÅO XHõ¯ ãÖ=`«û~°O K˘Ñ¨ÙÊ# ZO`«HÍÅO J~Ú<å á⁄_çyOK«=K«∞Û. J#QÍ Ñ¨^Œg
HÍÅO JxtÛ`«O Jx ‰õÄ_® K≥Ñ¨Ê=K«∞Û#∞. q^è•# ã¨Éèí Hõhã¨ ã¨Éèí∞ºÅ ãÖYº 60H˜ `«‰õΩ¯=
HÍ~å^Œ∞. L^• : q∞*’~å"£∞Ö’ 40 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ ã≤H¯˜ OÖ’ 32 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞, Ñ¨Ù^Œ∞KÕÛiÖ’
30 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ =∞iÜ«Ú _èbç Ö¡ ’ 70 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞.
q^è•# ã¨Éíè QÆi+ì̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 500 Å‰õΩq∞OK«~å^Œ∞.
<À\ò : Z‰õΩ¯= =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞ Hõey# ~å„+¨ìO L`«Î~°„Ñ¨^Õâò. nxÖ’ ã¨Éèí∞ºÅ ãÖYº 403.
PO„^Ñ „Œè ^ ¨ âÕ Öò ’x ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 294. =ÚYº=∞O„u`À HõeÑ≤ 295.
333 xO|O^èŒ# „Ñ¨HÍ~°O QÆ=~°fl~ü XHõ POQÀ¡ WO_çÜ«∞<£#∞ <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~°∞. „Ñ¨ã¨∞Î`«O
PO„^Ñ „Œè ^¨ âÕ Öò ’ POQÀ¡ WO_çÜ∞« <£ H„ +
˜ Üì≤ ∞« <£ ÖÏ*Ëã.π PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ Ü«∞ãπ.ã≤.Å‰õΩ 39 ã‘@∞¡ i[~üfi
KÕ™ê~°∞.
<À\ò : xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ Ñ¨Ù#~ü=º=ã‘H÷ ~õ } ° ã≤áê¶ ~°∞û "Õ∞~°‰Ωõ 39 #∞O_ç 48H˜ Ñ Ã OKå~°∞. PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ Öò ’
Ü«∞ãπ.\˜.Å‰õΩ i[~üfi KÕÜ∞« |_ç# xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ ãÖYº 15.
<À\ò : xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ ~õ } ° ã≤áê¶ ~°∞û "Õ∞~°‰Ωõ 15 #∞O_ç 19H˜ Ñ Ã OKå~°∞.
ZO.ZÖò.U. ZxflHÅõ Ö’ Y~°∞Û Ñ Ã \Ïìe# û QÆi+ì̈ =ºÜ«∞O 10 ÅHõÅ∆ ∞. _èbç ¡ ZO.ZÖò.Z. QÆi+ì̈ Ñïkè 9
ÅHõÅ∆ ∞. q∞*’~å"£∞ ZO.ZÖò.Z. QÆi+ì̈ Ñïkä 5 ÅHõÅ∆ ∞.
70
70
q^è•# ã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ∞ `«=∞Ö’ XHõix ã‘ÊH~õ Qü Í#∞ =∞~˘Hõix _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü QÍ#∞ ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ =
õ ∂Å
x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° . ZO.ZÖò.Z. =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü `«=∞ ~år<å=∂Å#∞ ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ
ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . ã‘ÊH~õ ü `«# ~år<å=∂#∞ _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ‰ü Ωõ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . ã‘ÊH~õ ü =∞iÜ«Ú _çÑÓ¨ º\©
ã‘ÊHõ~üÅ∞ q^è•# ã¨Éèí ã¨Éèí∞ºÅ KÕ`« ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\©`À 14 ~ÀAÅ <À\©ã¨∞`À (=ÚO^Œ∞)
f~å‡}O ^•fi~å `˘ÅyOK«|_»`å~°∞.
ã‘ÊH~õ ü QÍx _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ ü QÍx ÖË#Ñ¨ÙÊ_∞» ã¨ÉÏè HÍ~°ºH„ =

õ ∂Å x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ áêº#Öò ã‘ÊH~õ ü P~°∞QÆ∞ix
ã‘ÊH~õ Qü Í <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~∞° .
PO„^~Œè å„+ì̈ "≥Ú^Œ\˜ ã‘ÊH~õ ü Ü«∞ãπ. "≥OHõ\ „ Ï=∞Ü«∞º. PO„^~Œè å„+ì̈ `«∞k ã‘ÊH~õ ü ÅH˜‡∆ #~°ãO≤ Ç¨Ï ^˘~°.
Ç
Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ `˘e =∞iÜ«Ú `«∞k ã‘ÊH~õ ü HÍj<å^ä~£ å"£ "≥^ · ºŒ . PO„^Ñ„Œè ^
¨ âÕ ò "≥Ú^Œ\˜ ã‘ÊH~õ ü JÜ«∞º^Õ=~°
HÍÖËâ◊fi~ü~å=Ù. PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò `˘e =∞Ç≤ÏàÏ ã‘ÊHõ~ü „ÑüÉèÏ ÉèÏ~°u. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `˘e =∞Ç≤ÏàÏ
ã‘ÊH~õ ü ëê<À^Õq. ^ÕâO◊ Ö’ JkèH™õ ê~°∞¡ J#QÍ 5 ™ê~°∞¡ Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ Ñ¨xKÕã# ≤ ã‘ÊH~õ ü J|∞ÌÖò
Ç¨ã≤‡ J b<£. 1985 #∞Oz WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò ã‘ÊH~õ Qü Í Ñ¨xKÕã∞¨ < Î åfl~∞° .
PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ‰ò Ωõ q^è•# Ñï+¨`‰ü Ωõ Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ Ñ¨xKÕã#≤ Ñ≤_`» Å« ~°OQÍÔ~_ç¤ âßã¨#ã¨É‰íè Ωõ ‰õÄ_®
ã‘ÊH~õ Qü Í Ñ¨xKÕâß~°∞. ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ Jxfl ~å„ëêìÅ∞ =∞iÜ«Ú Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅÖ’x "≥Ú`«OÎ
ZO.ZÖò.Z. ãÖYº 4120.
171= x|O^è# Œ nx QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞#flk. nxx ZQÆ∞= ã¨É,íè Ñ Ã ^ŒÅÌ ã¨É,íè q^è•# =∞O_»e,
âßã¨# =∞O_»e, âßâ◊fi`« ã¨Éíè Jx Ñ≤Å∞™êÎ~∞° .
q^è•# Ñï+¨`ü Ñ¨^g Œ HÍÅO âßâ◊fi`«O. q^è•# Ñï+¨`Öü ’ ã¨É∞íè º_ç Ñ¨^g Œ HÍÅO 6 ãÖIIÅ∞.
<À\ò : Ñ
„ u
¨ ~Ô O_»∞ ãÖ=`«~û åÅH˘Hõ™êi 1/3 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ Ñ¨^q Œ q~°=∞} KÕÜ∞« QÍ ãÖ|Okè`« =~åæÅ∞
"åix ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
q^è•# Ñï+¨`Öü ’ Hõhã¨ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº 40H˜ `«‰Ωõ ¯= HÍ~å^Œ∞.
<À\ò : 370= x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O *ˇ HÔ ã¨fi`«O`„ « Ñ
„ u
¨ ÑüÎ LO_»@O`À P q^è•# Ñï+¨`Öü ’x ã¨É∞íè ºÅ
ãÖYº 36.
q^è•# Ñï+¨`Öü ’ QÆi+ì̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº P ~å„+ì̈ q^è•# ã¨ÉÖíè ’ 1/3 =O`«∞ q∞OK«‰Ä õ _»^∞Œ . <À\ò
: 7= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1956 Ñ „ H¨ Í~°O D QÆi+ì̈ ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº#∞ x~åúiOKå~°∞.
ZxflHõ :
1) 1/3 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ~å„+ì̈ q^è•# ã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ∞ ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
71
71
2) 1/3 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ™ê÷xHõ Ñ „ É

¨ ∞íè `«fi Ñ
„ u¨ x^è∞Œ Å∞ ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
3) 1/2 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ~å„+Oì̈ Ö’x Láê^è•ºÜ«ÚÅ∞ ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
4) 1/12 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ~å„+Oì̈ Ö’x Ñ¨@É ì ^„íè ∞Œ Å∞ ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
5) 1/6 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ#∞ QÆ=~°fl~ü <åq∞<Õ\ò KÕ™êÎ~∞° .
q^è•# Ñï+¨`ü U~°Ê_#

ç `˘e™êi ã¨É∞íè ºÅ KÕ`« Ñ¨^g
Œ Ñ
„ =
¨ ∂}ÏÅ H˘~°‰Ωõ QÆ=~°fl~ü KÕ`« <åq∞<Õ\ò
KÕÜ«∞|_»`å_»∞.
Imp. Points : PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ q^è•# Ñï+¨`ü "≥Ú^Œ\˜ Kè~Ô·≥ ‡<£ =∂_»áê\˜ Ç¨Ï#∞=∞O`«~å=Ù. q^è•#
Ñï+¨`ü 1985Ö’ ~°^ŒÌ~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ Kè≥·Ô~‡<£ Ü«∞ãπ.ÔH. q∞„âß. „Ñ¨ã¨∞Î`« q^è•# Ñï+¨`ü Kè≥·Ô~‡<£ Z.
K«H„ áõ ê}˜ Ü«∂^Œ".£
~å„+¨ì âßã¨# x~å‡} âßY ãÖ=`«û~åxH˜ ™ê^è•~°}OQÍ 2 ™ê~°∞¡ ã¨=∂"Õâ◊O JQÆ∞#∞.

™êO„Ñ^ ¨ •Ü«∞HõOQÍ ãÖ=`«~û åxH˜ 2 ™ê~°∞¡ ã¨=∂"ÕâO◊ HÍ"åe. âßã¨# x~å‡} âßY ãÖ=`«~û åxH˜
Zxfl™ê~°~¡ Ú<å ã¨=∂"ÕâßÅ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =K«∞Û.
XHõ ~å„+ì̈ x~å‡} âßY ã¨Éèí∞º_»∞ J#~°›`« Hõey L<åfl_® ÖË^• Jx ZxflHõÅ ãÖÑ¶¨∞O ã¨ÅÇ¨
"Õ∞~°‰Ωõ QÆ=~°fl~ü Hõey LO\Ï_»∞. áêsì Ñ¶~≤ å~ÚOÑ¨ÙÅ q+¨Ü∞« OQÍ J#~°›`Å« #∞ q^è•# ã¨ÉÖíè ’
ã‘ÊH~õ ü q^è•# Ñï+¨`Öü ’ Kè~Ô·≥ ‡<£ x~°Ü
‚ ∂
« Å∞ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞.
~å„+¨ì âßã¨# x~å‡} âßY Ü«∞O^Œ∞ XHõ =ºH˜Î U^À XHõ ã¨Éèí ã¨Éèíº`«fiO Hõey LO_®e ÖË^•
~år<å=∂ KÕÜ∂ « e. ÖË^• QÆ=~°fl~ü XHõ HÍÅÑïkè x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . P `«~∞° "å`« J`«_Õ q^è•# ã¨Éíè
ã¨Éèíº`åfixfl ~°^Œ∞Ì KÕ™êÎ_»∞.
1. âßã¨# x~å‡} JkèHÍ~åÅ∞ : âßã¨# x~å‡} âßY Ü≥ÚHõ¯ Ñ

„ ^
¨ •è # qkè K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«_O» .
~å„+¨ì *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞ÎOk. L=∞‡_ç *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ·
áê~°¡"≥∞O@∞`À ã¨=∂#OQÍ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞ÎOk. 213 „Ñ¨HÍ~°O QÆ=~°fl~ü *Ïs KÕ¿ã
Pi¤<< ≥ Åû£ #∞ K«@|
ì ^ŒOÌ KÕã∞¨ OÎ k.
2. HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ =~åæxfl xÜ«∞O„`«} KÕÜ«∞_»O : âßã¨# x~å‡} âßY Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»= qkè
HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßY J~Ú# =ÚYº=∞O„u =∞O„u =∞O_»ex "åi âßYÅ Ñ¨@¡ q^è∞Œ Å‰õΩ QÍ#∞
f~å‡}ÏÅ∞ Jqâßfiã¨, JaèâO◊ ã¨# f~å‡}ÏÅ`À J[=∂~Ú+≤ KÕã∞¨ OÎ k.
72
72
3. PiúHõ JkèHÍ~åÅ∞ : ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY ~å„+ì̈ PiúHõ q^è•<åxfl x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. |_≥\
˚ ò PiúHõ
aÅ∞¡Å#∞ P"≥∂kã¨∞OÎ kè. Ñ¨#∞flÅ#∞ qkèOK«_O» , ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O, ã¨=iOÑ¨Ù KÕÜ∞« _»O ÖÏO\˜
JkèHÍ~åÅ#∞ Hõey LO@∞Ok.
<À\ò : Ñ¨#∞flÅ∞ ÑÃ OKÕ JkèHÍ~°O âßã¨# x~å‡} âßY‰õΩ LO_»^∞Œ . âßã¨# x~å‡} âßY P"≥∂^ŒO
ÖËx^Õ ~å„+ì̈ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} âßY, ~å„+ì̈ ãÖÑ¶∞¨ \˜`« #∞O_ç PiúHõ =#~°∞Å#∞ _
„ ® KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
4) ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} JkèHÍ~åÅ∞ : ~å*ÏºOQÆOÖ’x ã¨=∂Yº ÅHõ∆}ÏÅ#∞ ã¨=iOKåÅ#QÍ
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞Ö’ 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À áê@∞ ã¨QÍx Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅÖ’ Ñ
„ u
¨ ~å„+ì̈ âßã¨#
x~å‡} âßYÖ’ ™ê^è•~°} "≥∞*Ïi\© J=ã¨~O° .
q^è•# ã¨Éíè Ñ„ `¨ ºÕ Hõ JkèHÍ~åÅ∞ : ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ ZxflHÅõ Ö’ q^è•# ã¨Éíè áêÖÁæO@∞Ok. ~å[ºã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ#∞
q^è•# ã¨ÉÜ íè ∞Õ ZxflHõ KÕã∞¨ OÎ k. q^è•# ã¨Éíè ã‘ÊH~õ ,ü _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊH~õ Åü #∞ q^è•# ã¨É<
íè Õ ZxflHõ
KÕã∞¨ OÎ k. q^è•# ã¨Éíè ã‘ÊH~õ ü XHõ aÅ∞¡ ™ê^è•~°} aÖÏ¡? ÖË^• ^ „ =
Œ º aÖÏ¡ J<Õk x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . ^
„ =Œ º
aÅ∞¡#∞ QÆ=~°fl~ü Ñ¨Ó~°fi J#∞=∞u`À =ÚO^Œ∞QÍ q^è•# ã¨ÉèíÖ’<Õ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïìe. q^è•# ã¨Éèí
P"≥∂^ŒO`À q^è•# Ñï+¨`ü P"≥∂^Œ =Ú„^‰Œ Ωõ ÑÖÑ¨QÍ 14 ~ÀAÅ Ö’Ñ¨Ù P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "ÕÜ∂ « e.
q^è•# ã¨É`íè À áÈeÛ#Ñ¨Ù_»∞ q^è•# Ñï+¨`ü JkèHÍ~åÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. XHõ ™ê^è•~°} aÅ∞¡#∞
~Ô O_»∞ ã¨ÉÅíè Ö’#∞ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì=K«∞Û. J~Ú`Õ q^è•# ã¨Éíè XHõ¯ aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOz q^è•# Ñï+¨`ü
P"≥∂^Œ =Ú„^‰Œ Ωõ ÑÖÑ≤#Ñ¨Ù_»∞ Jk 3 <≥ÅÅ Ö’Ñ¨Ù P"≥∂kOz ÖË^• ã¨=~°}Å∞ KÕã≤ q^è•#
ã¨É‰íè Ωõ ÑÖáêe. XHõ"àÕ ◊ q^è•# ã¨Éíè q^è•# Ñï+¨`ü ã¨=~°}Å#∞ u~°ã¯¨ i¿ãÎ uiy P aÅ∞¡#∞
~Ô O_»= ™êi q^è•# Ñï+¨`‰ü Ωõ ÑÖÑ¨QÍ XHõ <≥ÅÖ’¿Ñ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "ÕÜ∂ « e. ÖË^• q^è•#
ã¨É‰íè Ωõ uiy ÑÖáêe. P `«~∞° "å`« q^è•# ã¨Éíè P"≥∂^ŒO`À QÆ=~°fl~ü P aÅ∞¡#∞ P"≥∂k™êÎ_∞» .
<À\ò : XHõ ™ê^è•~°} aÅ∞¡#∞ q^è•# Ñï+¨`ü QÆi+ì̈OQÍ P"≥∂kOKåeû# ~ÀAÅ∞ ãÖYº J#QÍ 4
<≥ÅÅ∞ Jx J~°Oú .
73
73
7. ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
~å*ÏºOQÆOÖ’x 6= ÉèÏQÆO 5= J^è•ºÜ«∞O 214 #∞Oz 232 QÆÅ x|O^è# Œ Å ~å„+ì̈ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞<åfl~∞° . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 1861 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O HõÅHõ`åÎÖ’ 1862Ö’ `˘e
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì U~åÊ>Oÿ̌ k. D 1862 Ö’<Õ =∞„^•ãπ ÉÁOÉÏ~ÚÅÖ’ Ç Ã Ï· HÀ~°∞Åì ∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_®¤~Ú. D =¸_»∞
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞Åì `«~∞° "å`« Ñ¨Ù~å}`« ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì J ÅÇ¨ÉÏ^£ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞.ì
Ü«Ú.Ñ≤. 1866 : Ñ „ u¨ ~å„ëêìxH˜ XˆH Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì LO@∞Ok. J~Ú`Õ ~Ô O_»∞ ÖË^• JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯=
~å„ëêìÅ‰õΩ XHõ Ç Ã Ï· HÀ~°∞#
ì ∞ U~åÊ@∞ KÕã ¿ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ˆH LO@∞Ok. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ : ÑÖ*ÏÉò,
Ç¨Ï~åº<å ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì K«O_ôQ_ Æ Ö£ ’ HõÅ^Œ∞.
2) U_»∞ ~å„ëêìÅ‰õΩ ã≤H¯˜ O `«ÑÊ¨ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì J™êûOÖ’x Q“Ç¨ÏuÖ’ HõÅ^Œ∞.
3) QÀ"å, ~å„ëêì Ç
Ã Ï· HÀ~°∞#
ì ∞ =ÚOÉÏ~Ú Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì ÑïkèÖ’H˜ `≥KåÛ~∞° .
4) Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`«=∞~Ú# _èeç H¡ ,˜ 1966Ö’ XHõ Ç Ã Ï· HÀ~°∞#
ì ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
<À\ò : ^ÕâO◊ Ö’ 28 ~å„ëêìÅ‰õΩ QÍ#∞ 20 ~å„ëêìÅÖ’ XHõ Hˆ O„^áŒ êe`« á„ êO`åxfl HõeÑ≤ "≥Ú`«OÎ Ç
Ã Ï·
HÀ~°∞Åì ãÖYº 21.
J~°›`Å« ∞ : ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã`¨ fi« O Hõey LO_®e.
2) Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞"åkQÍ 10 ãÖII áêÅ# J#∞Éè=í O LO_®e ÖË^• 10 ãÖIIÅ lÖÏ¡ <åºÜ«∞=¸iÎQÍ
áêÅ<å#∞Éè= í O LO_®e.
~å„+ì̈ ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ãÖYº XHõ ~å„ëêìxH˜ =∞~˘Hõ ~å„ëêìxH˜ KåÖÏ `Õ_®Å∞ LO\Ï~Ú.
QÆi+¨ì ãÖYº Ñ Ã · Ñïq∞u ÖË^∞Œ . <åºÜ«∞ =¸~°∞ÅÎ ãÖYº#∞ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’ á„ ê~°OÉèOí Ö’
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ãÖYº 11. Ñ „ ^ ¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ`À HõeÑ≤ 12. Ñ„ ã
¨ ∞¨ `Î O« Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ
ãÖYº 33. Ñ „ ^ ¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ`À HõeÑ≤ 34.
Ç
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎx ~å„+ì̈ QÆ=~°fl~,ü ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎx ãÖÑ
„ k
¨ Oz
~å„+¨ìÑüx xÜ«∞q∞™êÎ~°∞. W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ#∞ ~å„+¨ìÑü xÜ«∞q∞OKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ P ~å„+¨ì ÃÇ·Ï HÀ~°∞ì
Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎx ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ ãÖÑ „ k¨ ™êÎ~∞° .
ZÑ¨ÙÊ_<
·≥ å ÇÃ Ï· HÀ~°∞Öì ’ Ñ¨x XuÎ_ç Ñ
Ã iy#Ñ¨ÙÊ_∞» J^Œ#Ñ¨Ù <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
<À\ò : gi QÆi+¨ì HÍÅÑï=∞u 2 ãÖIIÅ∞
74
74
XHõ Ã Ç · Ï HÀ~° ∞ ì <åºÜ« ∞ =¸iÎ Ã ã Å=Ù Ã Ñ @ì _ » O , J<å~ÀQÆ º HÍ~° } ÏÅ =Å¡ q^è Œ ∞ Å#∞
x~°fiÇ≤ÏOK«ÖHË áõ È=_»O <åºÜ«∞=¸iÎ, Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ xÜ«∞q∞OK«_O» =O\˜
ãÖ^Œ~åƒÅù Ö’ P =ºHÎ̃ ™ê÷#OÖ’ J~°∞›_# ·≥ =ºHÎ̃x `å`å¯eHõ <åºÜ«∞=¸iÎQÍ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» . 62
ãÖ=`«~û åÅ =Ü«∞ã¨∞û =~°‰Ωõ H˘#™êQÆ∞`å~°∞. QÆ=~°fl~ü ã¨=∞HõO∆ Ö’ Ñ „ ^ ¨ •è # W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ Ñ¨^g Œ
Ñ
„ =
¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O KÕ™êÎ~∞° . Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^¨ •è # W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ `«=∞ ~år<å=∂Å#∞ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜
ã¨=∞iÊOKåe.
Ñ
„ ^
¨ •è # W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ÑÃ · Jã¨=∞~°`ú ,« Jqhu, J„H= õ ∞Ñ
„ =
¨ ~°#
Î |O^è∞Œ Ñ
„ u
‘ , HÍ~°}ÏÅ‰õΩ
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞Ö’ JaèâO◊ ã¨# f~å‡}Ïxfl Ñ „ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃ 2/3 "≥∞*Ïi\© Ñ¨^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOK«=K«∞Û.
<À\ò : ÖÏOKè#
« á„ êÜ«∞=ÚQÍ JkèHÍ~°=ÚQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ gix `˘Åy™êÎ~∞° .
2) WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ Z=~°H˜ `˘ÅyOK«|_»Ö^
Ë ∞Œ .
Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ <≥Åãï "Õ`# « O 30 "ÕÅ∞, W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ <≥Åãï "Õ`# « O 26
"ÕÅ∞. D r`« Éè`í åºÅ#∞ "å~°∞ ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç Q„ Ç
Æ Ï≤ ™êÎ~∞° . P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl LO_»^∞Œ .
~å*ÏºOQÆ Éèí„^Œ`« LO@∞Ok. J#QÍ Ñ¨^ŒqÖ’ LO_»QÍ gi r`«Éèí`åºÅ‰õΩ #+¨ìO HõeyOK«~å^Œ∞. gi
r`«É`íè åºÅ#∞ ã¨=iOKÕ JkèHÍ~°O áê~°" ¡ ∞≥ O@∞‰õΩ LO@∞Ok.
XHõ¯ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎx =∞~À ~å„+ì̈ ÇÃ Ï· HÀ~°∞‰ì Ωõ , ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ`À
ãÖ|OkèOz# Ñ≤=∞‡@ |kb KÕã ¿ JkèHÍ~°O ~å„+Ñ
ì¨ u¨ H˜ LO@∞Ok.
Ç
„ ^ ¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ =∞iÜ«Ú W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ Ñ¨^g Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« "å~°∞
Ñ¨xKÕã#
≤ Ç Ã Ï· HÀ~°∞Åì Ö’ `«ÑÊ¨ W`«~° Ç
Ã Ï· HÀ~°∞Åì Ö’ ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞Öì ’ <åºÜ«∞"åk =$uÎx J=ÅOaèOK«=K«∞Û.
1) Xil#Öò JkèHÍ~åÅ∞ : ~å*ÏºOQÆOÖ’ Ç

Ã Ï· HÀ~°∞ì á„ ê^äq
Œ ∞Hõ JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=x ã¨Ê+Oì̈ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
<À\ò : ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì qKå~°} Ñïkè Hõ<åfl Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì qKå~°} Ñïkè Z‰õΩ¯=.
=º‰õΩÅÎ ∞, ãÖã¨Å÷ ∞, "åi Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ãÖ~°HO∆˜ KÕO^Œ∞‰õΩ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ L`«~Î ∞° fiÅ#∞ WO[Hõ< ∆ £
P~°~¤ ü *Ïs KÕÜ∞« =K«∞Û. q"åÇ¨ÏO, q_®‰õΩÅ∞, gÅ∞<å=∂ XÑ¨ÊO^•Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ q+¨Ü∂ « ÅÖ’ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì
f~°∞ÊÖË J`«∞º#fl`" « ∞≥ #
ÿ q.
75
75
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì U lÖÏ¡Ö’ LO@∞O^À P lÖÏ¡Ö’ 20 "ÕÅ Ñ
Ã #
· QÆÅ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì lÖÏ¡ <åº™ê÷#OQÍ
Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
HÕk HÀ~°∞Åì ∞ WzÛ# f~°∞ÊÅÑ

Ã ·Ç
Ã Ï· HÀ~°∞‰ì Ωõ JÑ‘ÊÅ∞ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. Jq 3 ~°HÍÅ∞ XHõ\˜ ~å*ÏºOQÆ
Ñ¨~"
° ∞≥ #
ÿ q"å^è•Å∞, ~Ô O_»∞ ã≤qÖò q"å^•Å∞, =¸_»∞ H„ q ˜ ∞#Öò q"å^•Å∞.
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì `å#∞ Wk=~°‰Ωõ WzÛ# f~°∞ÊÅ#∞ iHÍ~°∞Å¤ ~°∂ÑÖÖ’ Éè^
„í Ñ
Œ ~¨ ∞° ã¨∞OÎ k. g\˜x HÀ~üì PÑ¶π
iHÍ~°∞¤ Jx JO\Ï~°∞. H„ O˜ k HÀ~°∞Åì ∞ J@∞=O\˜ q"å^•Å#∞ qKåiOKÕ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ HÀ~üì PÑ¶π iHÍ~üx û¤
=∂~°^
æ iŒ ≈ ã¨∂`„ åÅ =Öˇ ÉèÏq™êÎ~Ú. HÍ=Ù# "å\˜x J#∞Ñ¨ÓifiHÍÅ∞ Jx JO\Ï~°∞.
kQÆ∞= HÀ~°∞Åì ∞ Ñ¨xKÕã∞¨ #

Î fl f~°∞#∞ `≥#∞flÅ#∞ ÑïjeOz "å\˜x J[=∂~Ú+≤, KÕã
¿ JkèHÍ~°O
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞‰ì Ωõ LO@∞Ok.
Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì kQÆ∞= HÀ~°∞Åì ‰õΩ Ñ
„ *¨ Ï Ñ
„ Ü¨ ∂≥ [# q+¨Ü∂ « Å#∞ ãÖ^ŒiƒOù z <åºÜ«∞ =º=Ç¨~åÅ‰õΩ
ãÖ|OkèOz `«y# ã¨ÅÇ¨Å#∞ JOkã¨∞OÎ k. á„ ê^äq Œ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖ~°H}
∆õ 226 PiìHÖõ ,ò Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì á„ ê^äq
Œ ∞Hõ
Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ãÖ~°HO∆˜ KÕO^Œ∞‰õΩ 226 x|O^è# Œ Ñ„ H¨ Í~°O 5 i\òÅ#∞ *Ïs KÕã∞¨ OÎ k.
~å„+Oì̈ Ö’ <åºÜ«∞"å^Œ =$uÎH˜ ãÖ|OkèOz <åºÜ«∞ x|O^è# Œ Å#∞ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
~å„+Oì̈ Ö’ QÆ=~°fl~ü Ñ¨^qŒ MÏm U~°Ê_# ç ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ J=ã¨~" ° ∞≥ `ÿ Õ Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ `å`å¯eHõ
QÆ=~°fl~Qü Í Ñ¨xKÕ™êÎ~∞° . 1954Ö’ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ U~åÊ># ÿˇ PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ„ ã¨ ∞¨ `Î « Ñ
„ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ,
31= "ån JxÖò ~°"∞Õ +π ^•q. ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\˜ =∞Ç≤Ïà◊ Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ
[ã≤ãì π bÖÏ¿ã`ü, Ç≤Ï=∂K«Öò Ñ „ ^
¨ âÕ .ò
áê\Ïfl ÇÃ Ï· HÀ~°∞Öì ’ XˆH ~ÀA Ñ „ ^¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k a.Ñ≤. *’"å.
1) [ã≤ã
ì π J=∞ˆ~â◊fii
2) [ã≤ã
ì π Ü«∞ãπ.q. =∂Åu 3) [ã≤ã
ì π \˜. g∞<å‰õΩ=∂i 4) l. ~ÀÇ≤Ï}˜
<À\ò : \˜. g∞<å‰õΩ=∂i, l. ~ÀÇ≤Ï}˜Å`À Hõeã≤ PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò `˘e™êi XHõ =∞Ç≤ÏàÏ ^Œ~å‡ã¨#O
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì `å`å¯eHõ <åºÜ«∞=¸iÎ |∞ÖÏÖò#ÉòH˜ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
1985 ãÖ=`«~û O° #∞Oz ™⁄O`« ~å„+Oì̈ Ö’ Ç
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« ~å^Œ∞.
76
76
8. ˆHO„^Œ, ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å∞

~å*ÏºOQÆOÖ’x 11= ÉèÏQÆO 245 #∞Oz 253 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ
âßã¨# =∞iÜ«Ú ÑïáêÅ<å ãÖ|O^è•Å#∞ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~Ú. ~å*ÏºOQÆOÖ’x 12= ÉèÏQÆO 264
#∞Oz 300 (Z) x|O^è# Œ Å∞ Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ PiúHõ ãÖ|O^è•Å QÆ∂iÛ Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~Ú. Hˆ =ÅO
ã¨=∂Yº ~å*ÏºÅÖ’ =∂„`" « ∞Õ Hˆ O„^,Œ ~å„ëêì ãÖ|O^è•Å∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~Ú. Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ
JkèHÍ~° *Ïa`åÅ∞ 1935 ÉèÏ~°`« Ñ „ Ñ
¨ O¨ K« K«@Oì #∞Oz Q„ Ç
Æ Ï≤ OKå~°∞. Hˆ O„^,Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å∞ H„ O˜ k 3
ji¬HõÅ ^•fi~å J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« =K«∞Û.
1) âßã¨# ãÖ|O^è•Å∞ 2) ÑïáêÅ<å ãÖ|O^è•Å∞ 3) PiúHõ ãÖ|O^è•Å∞
1) 245 #∞Oz 255, 246 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O 7= +
Ã _»∂ºÅ∞ #O^Œ∞ JkèHÍ~°
*Ïa`åÅ∞ Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° . Jq 3 ~°HÍÅ∞. Hˆ O„^Œ *Ïa`å á„ ê~°OÉèOí Ö’ 97 Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« 99 JOâßÅ∞
HõÅ=Ù.
1) ~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’ á„ ê~°OÉèOí Ö’ 66 Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« 61 JOâßÅ∞ HõÅ=Ù.
2) L=∞‡_ç *Ïa`åÖ’ á„ ê~°OÉèOí Ö’ 47 Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î O« 52 JOâßÅ∞ HõÅ=Ù. L=∞‡_ç *Ïa`å‰õΩ ãÖ^è•º
ã¨=∞Ü«∞ =∞O_»ÅO Jx JO\Ï~°∞.
Hˆ O„^Œ *Ïa`åÖ’ *ÏfÜ«∞ á„ ê^è•#º`« Hõey# JOâßÅ∞ LO\Ï~Ú. D JOâßÅÃÑ·
áê~°¡"≥∞O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ JkèHÍ~°O Hõey LO@∞Ok. ˆHO„^Œ *Ïa`åÖ’x =ÚYº
JOâßÅ∞ ~°H} ∆õ , ^Õâ◊ ~°H}∆õ , u„ q^Œ ^ŒàÏÅ∞, q^Õj =º=Ç¨ÖÏn, ~Ô Ö· fiË Å∞, `«Ou`«áêÅ, ÉÏºOHÕQ∑,
PHÍâ◊"å}˜, ^Œ∂~°^~Œ ≈° <£, ^ „ =
Œ º =Ú„^}Œ , cè=∂, ã Ã O„@Öò ZÔH*û· ò \ÏH±,û S.\˜. HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<£ \ÏH±,û q^Õj
"å}˜[ºO, Hˆ O„^Œ <Õ~° Ñïâ’^è# Œ âßY, *ÏfÜ«∞ ~°ÇÏ¨ ^•~°∞Å∞, i[~üfi ÉÏºOH±, ™êìH± ZˆHÛO*ò, Ñ ¿ >ˇO\ò
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, "å}˜[º Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å∞, #∂<≥ ÉÏ=ÙÅ∞, Yx[ =#~°∞Å∞, Ñ Ã \
„ ’Öò L`«Ê`∞« ÅÎ ∞.
2) ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
D H„ O˜ k Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· áê~°"
¡ ∞≥ @∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 249 PiìHÖõ ,ò *ÏfÜ«∞ Ñ
„ Ü
¨ ∂
≥ [<åÅ ™ê^è#
Œ , *ÏfÜ«∞ Ñ
„ Ü
¨ ∂
≥ [<åÅ ^Œ$ëêìº ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x
JOâßÅÃÑ· áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
<À\ò : P K«\ÏìÅ QÆi+ì̈ HÍÅ Ñïq∞u 18 <≥ÅÅ∞.
PiìHÖõ ò 250 : J`«º=ã¨~° Ñïã≤u
÷ J=∞Å∞Ö’ L#flÑÙ¨ Ê_∞» <Õ+#
¨ Öò Z=∞Ô~x
˚ û qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞» ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x
JOâßÅÃÑ· áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
PiìHÖõ ò 251 : <Õ+# ¨ Öò Z=∞Ô~h ˚ Öû ’ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ K≥Å∞¡ÉÏ@∞ <Õ+#
¨ Öò Z=∞Ô~h
˚ û qkèOz#Ñ¨ÙÊ_∞»
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ ~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Ok¿ãÎ Jq ~å„+ì¨ Kå\ÏìÅ`À =ºuˆ~Hõ=∞~Ú`Õ
P =ºuˆ~HõO "Õ∞~°‰Ωõ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÖË K≥Å∞¡ÉÏ@∞ J=Ù`å~Ú.
77
77
<À\ò : D K«\ÏìÅ QÆi+¨ì HÍÅÑï=∞u, National Emergency ~°^~ÌŒ Ú# `«~∞° "å`« 6 <≥ÅÅ∞.
PiìHÖõ ò 252 : âßã¨# ã¨ÉÅíè JOwHÍ~°O, ~Ô O_»∞ ÖË^• JO`«H<
õ åfl Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅ∞ ã¨q∞+≤ì Ñ
„ Ü
¨ ∂
≥ [#O
HÀãÖ ~å„+¨ì *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«=∞x áê~°¡"≥∞O@∞ HÀ~°=K«∞Û#∞. L^•:
1953Ö’ Z¿ã\ ì ò K«@Oì , 1954 [Å HÍÅ∞+¨º x"å~°} K«@Oì , 1976Ö’ Ñ¨@} ì Éè∂í Ñïq∞u K«@Oì .
PiìHõÖò 253 : q^ÕâßÅ`À ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl XÑ¨ÊO^•Å J=∞Å∞ ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~å„+¨ì *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ·
XHõ"àÕ ◊ q^ÕâßÅ`À XÑ¨ÊO^•Å∞ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰Ωõ O>Ë áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«=K«∞Û.
PiìHÖõ ò 356 : ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ ÑïáêÅ<å HÍÅOÖ’ ~å„+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
PiìHÖõ ò 201: ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨Éíè JkèHÍ~°OÑ
Ã · ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ JkèHÍ~°O Hõey L<åfl~∞° .
~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’x =ÚYº JOâßÅ∞ 61. âßOu Éèí„^Œ`«Å∞, áÈbãπ HÍ~åQÍ~åÅ∞, ™ê÷xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞,
P~ÀQÆºO, Q„ OÆ ^ä•ÅÜ«∂Å∞, =º=™êÜ«∞O, Ñ¨â√◊ áÈ+¨}, Éè∂
í q∞tã¨∞,Î =$uÎ Ñ¨#∞fl, J=∞‡‰õÑÙ¨ Ñ¨#∞fl, [Å=#~°∞Å∞,
ÑÖ^≥=ÚÅ E^ŒO, =∞`«∞Î áêhÜ«∂Å∞, KÕÑÅ¨ Ñ Ã OÑ¨HOõ , Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
◊ #
¨ ∞fl, "åºáê~°∞Å qÖÏ™êÅÃÑ· Ñ¨#∞fl.
PiìHÖõ ò 269 : Hˆ O„ÔŒ qkèOz PÜ«∂ ~å„ëêìÅÖ’ =ã¨∂Å∞ KÕã≤ ~å„ëêìÅ‰õΩ WKÕÛ Ñ¨#∞fl
L^• : "åÜ«Ú=Ù, [Å, ~Ô Ö· fiË Kèås˚Å Ñ
Ã · qkèOKÕ Ñ¨#∞flÅ∞.
ESTATES DUTY : JO`«~~
ü å„+ì̈ "å}˜[ºO Ñ Ã · Ñ¨#∞flÅ∞, "å~åÎ Ñü
„ HõÅ J=∞‡HõO, Ñ „ H¨ @
õ #Å Ñ
Ã · Ñ¨#∞fl. =º=™êÜ«∞
Éè∂
í q∞ HÍ‰õΩO_è® "å~°ã`¨ fi« Pã≤÷ ÑÃ · qkèOKÕ Ñ¨#∞fl Hˆ O„ÔŒ qkèOz =ã¨∂Å∞ KÕã≤ gÖˇ`· Õ Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ
=∞^èºŒ ÑÖÑ≤}© KÕÜ∞« |_Õ Ñ¨Ù#fl. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ : ã Ã O„@Öò ZÔH*û· ò Hõã"
ì̈ ∞£ ó
Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å ã¨g∞Hõ∆ Ñ
Ã · xÜ«∞q∞OÑ¨|_ç# Hõq∞\©Å∞.
ã
Ã @ÖòÇÏ¨ _£ Hõq∞\© : 1966 ÑïáêÅ<å ã¨=~°}Å ãÖÑ¶∞¨ O Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞
Ñ¨~K° ∞« @‰õΩ D H„ O˜ k Hõq∞\˜x xÜ«∞q∞OzOk. ~å*ÏºOQÆ ÑïkèÖ’ ~å„ëêìÅ‰õΩ =∞iO`« ã¨fi`«O`„ º«
Ñ
„ u
¨ ÑüÎ LO_®Åx ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕãO≤ k.
2) ~å[=∞<åfl~ü Hõq∞\˜ : 1969 ã¨É∞íè ºÅ∞
Z) Ñ≤.q. ~å[=∞<åfl~ü – J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞
a) ÅHõ‡∆ }™êfiq∞ – =∞_»eÜ«∂~ü
ã≤) Ñ≤.ã≤. K«O^•Ô~_ç¤ D Hõq∞\˜x `«q∞à◊<å_»∞ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO xÜ«∂=∞HõO KÕãO≤ k.
1971Ö’ D Hõq∞\˜ `«# x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOzOk.
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ :
1) ~å„ëêìÅ‰õΩ J=tëêìkHè Í~åÅ∞ LO_®e.
2) JO`«~~ü å„+ì¨ =∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕÜ∂
« e.
78
78
3) JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂

« e.
3) P#O^ŒÑÓ¨ ~ü ™êÇ≤ÏÉò f~å‡}O : 1973 ÑÖ*ÏÉòÖ’ J#O^ŒÑÓ¨ ~ü ™êÇ≤ÏÉò Ñ¨@} ì OÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`«
JHÍm^ŒÖò XHõ ã¨=∂"Õâ= ◊ Ú#∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ D f~å‡}=Ú#∞ P"≥∂kOzOk.
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ :
1) x["≥∞# ÿ ã¨=∂Yº QÍ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ LO_®e.
2) Hˆ O„^•xH˜ Hˆ =ÅO ~°H} ∆õ , q^Õj =º=Ç¨~åÅ∞, `«Ou `«áêÖÏ, Hõ~Ô hû, ~Ô Ö· fiË Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q
LO_ç q∞ye#=xfl ~å„ëêìÅ‰õΩ W"åfie.
4) ã¨~å¯iÜ«∂ Hõg∞+¨<£ 1983 :
Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ ãÖ|O^è•Å ÑïjÅ#ÔH· 1983 E<£ 9# j „ =∞u WOkè~åQÍOnèx Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi [ã≤ã
ì π
~°Ol`üãO≤ Q∑ ã¨~å¯iÜ«∂ J^èºŒ Hõ`∆ # « q. j „ x"åã¨<,£ Ü«∞ãπ.P~ü. ã
¿ <£ ã¨É∞íè Åº`À D Hõg∞+¨<£ "Õâß~°∞.
D Hõg∞+¨<£ 1987Ö’ Hˆ O„^Œ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfixH˜ `«# x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOzOk.
ã≤áê¶ ~°∞ã¨∞Å∞ :
1) JkèHÍ~åÅ#∞ Ñ¨Ù#ó ÑïjeOKåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
2) QÆ=~°fl~∞° xÜ«∂=∞HõO q+¨Ü∞« OÖ’ ã≤.Ü«∞O.#∞ ãÖÑ „ k¨ OKåe.
3) |Å"≥∞# ÿ Hˆ O„ÔŒ LO_®e.
4) ~å„ëêìÅÖ’ ~å„+Ñ ì̈ u¨ áêÅ# áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO ÖËx^Õ qkèOK«‰Ä õ _»^∞Œ .
5) 263 x|O^è# Œ Ñ „ H¨ Í~°O JO`«~~ü å„+= ì¨ ∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e.
5) áÈOz Hõg∞+¨<£ : Ü«Ú.Ñ≤.Z. „Ñ¨Éèí∞`«fiO, ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì =∂r „Ñ¨^è•# <åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ìãπ
=∞^Œ<" £ ∂
≥ Ç¨Ï<£ áÈOz <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ 2007Ö’ U~åÊ>Oÿˇ k.
ã¨É∞íè ºÅ∞ : 1) q.ÔH. ^Œ∞QÆÖæ ,ò 2) gˆ~O„^ã
Œ O≤ Q∑ 3) Z<£.P~ü. =∂^è=
Œ <£ g∞#<£
9. ™ê÷xHõ ãÖã¨÷Å∞
„Ñ¨*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷#∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕ¿ãq, „Ñ¨[ÅÖ’ ~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO HõeyOKÕq, ™ê÷xHõ
ã¨fiÑïáêÅ# ãÖã¨Å÷ ∞. Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ Ñ
„ [¨ Å‰õΩ D ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl HõeÊ™êÎ~Ú.
™ê÷xHõ J=ã¨~åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ ~°∂á⁄OkOz, "å\˜x ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ J=∞Å∞
KÕÜ«∂ÅO>Ë JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~°} J=ã¨~°O. „áêp# HÍÅO #∞Oz „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ „QÍ=∞
ÑÖKå~ÚfÅ∞, Ñ¨@} ì ÏÅÖ’ #QÆ~° áêÅHõ ãÖã¨Å÷ ∞ ã¨=∞~°= ú O`«OQÍ Ñ¨xKÕã ¿ q Jx K«i`„ « Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
á„ êp# Éè~í `° ^
« âÕ O◊ Ö’ Ñ
„ u
¨ Q„ Í=∞OÖ’ ã¨fiÜ«∞O áêe`«, ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ ™ê÷xHõ Ñ „ É¨ ∞íè `åfiÅ∞, Q„ Í=∞ ã¨Éíè
P^èfiŒ ~°ºOÖ’ LO_Õq. Q„ Í=∞OÖ’x =Ü≥∂[#∞Å∞, Ñ Ã ^ŒÅÌ ∞, Q„ Í=∞ ã¨ÉÖíè ’ ã¨É∞íè ºÅ∞ Q„ Í=∞ q^è∞Œ Öˇ# · q^•º,
79
79
"≥·^ŒºO, „QÍ=∞ ~°Hõ∆}, <åºÜ«∞ x~°fiÇ¨Ï}, ~À_»∞¡ "ÕÜ«∞@O, HÍÅ∞=Å∞, K≥~°∞=ÙÅ∞ `«=fi@O "≥Ú^ŒÅQÆ∞
Ñ¨#∞Å#∞ x~°fiiÎOKÕO^Œ∞‰õΩ Q„ Í=∞ ã¨Éíè ZxflHõ ^•fi~å ã¨q∞ux U~åÊ@∞ KÕã ¿ k. á„ êp# ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’
Ñ
„ f¨ Q„ Í=∞O z#fl z#fl iÑäH¡ Ö± ÏQÍ LO_Õq.
<À\ò : `«q∞à◊<å_»∞Ö’x L`«Î~° "Õ∞~°∂~°∞Ö’x ÅaèOz# KÀà◊√Å tÖÏ âßã¨#O „Ñ¨HÍ~°O „áêp#
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ `å\˜ P‰õΩÅ#∞ F@∞¡QÍ ~°O^ „ OŒè KÕã#
≤ ‰õΩO_»Å#∞ ÉÏºÅ\ò ÉÏH±Åû ∞QÍ LÑ¨Ü∂ ≥ yOKÕq
Jx Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
á„ êp# ÉèÏ~°Ò« Ö’ Q„ Íg∞# ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ#∞ Jaè=$kú KÕã#≤ ~å[=Oâ◊O KÀà◊√Å∞, Ñ¨@}ì Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ#∞
Jaè=$kú KÕã# ≤ ~å[=Oâ◊O "≥∂~°∞ºÅ∞.
_èbç ¡ ã¨∞ÖÏÎ<Å£ ∞ "≥ÚQÆÖò ™ê„=∂[ºOÖ’ Ñ

„ É
¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Öˇ#
· HÀ`åfiÖò J<Õ JkèHÍ~°∞Å =¸ÅOQÍ ™ê÷xHõ
Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨H,õ ã¨fiÜ«∞O áêe`« ÅHõ} ∆ ÏÅ#∞ HÀÖ’ÊÜ∂ « ~Ú.
'ÖÏ~ü¤ =∂Ü≥∂—— W`«# JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~}

° Ö’ ÉèÏQÆOQÍ 1970Ö’ ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ#∞ ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’
`˘e™êiQÍ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì_∞» .
ÖÏ~ü¤ iÑû̈<£ : 1882 ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ#∞ Jaè=$kú KÕ™ê_»∞.
HÍ=Ù# 1882 ™ê÷xHõ Ñ „ É¨ ∞íè `«fi K«\Ïìxfl =∂QÍfl HÍ~åì ™ê÷xHõ Ñ „ É¨ ∞íè `«fi K«@Oì Jx Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O
ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ ™ê÷xHõ Ñ
„ É¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ XHõ "≥∂oHõ ã¨fi~°∂áêxfl JOkOKå~°∞. J#QÍ
1) Q„ Í=∞ ™ê÷~ÚÖ’ Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úu
2) `åÅ∞HÍ ™ê÷~ÚÖ’ `åÅ∞HÍ É’~°∞Å¤ ∞
3) lÖÏ¡ ™ê÷~ÚÖ’ lÖÏ¡ É’~°∞Å¤ ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. JO^Œ∞Hˆ ÖÏ~ü¤ iÑ¨< û #
£ ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ
Ñ≤`å=∞Ç¨ï_»∞ Jx =i‚OKå~°∞.
™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ Ñ¨xf~°∞#∞ ã¨g∞HÕ∆ KÕO^Œ∞HÔ · KåÔ~ã
¡ π Ç¨ÉòÇÏ¨ ∫ãπ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ 1907 U~åÊ@∞
KÕ™ê~°∞.
ã≤áê¶ ~°∞Åû ∞ : D 3 ™ê÷~ÚÅÖ’ Ñ
„ *¨ Ï Ñ
„ u
¨ x^è∞Œ Å á„ ê^è•#ºO Z‰õΩ¯= LO_®Åx Ñ
¿ ~˘¯Ok. J#QÍ Ñ
„ `¨ º« Hõ∆
ZxflHõ q^è•#=ÚÅ#∞ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕãO≤ k.
1909 ÉèÏ~°`« H“xûÖò K«@Oì : D K«@Oì ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅÖ’ Ñ
„ `¨ º« Hõ∆ ZxflH#
õ ∞Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃Ok.
1909 ÉèÏ~°`« Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi K«@Oì : D K«@Oì ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ<Õ J<Õ JOâ◊O `˘e™êiQÍ ~å„+ì̈ *Ïa`åÖ’
KÕiÛOk. 1919 <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^ « âÕ O◊ Ö’x lÖÏ¡Å ãÖYº 207. 1919 <å\˜H˜ ÉèÏ~°`Öü ’ `åÅ∞HÍ ãÖYº
584.
80
80
<À\ò : D `åÅ∞HÍ É’~°∞Å¤ ∞ 1934 ~°^∞Œ Ì HÍ|_ç lÖÏ¡ É’~°∞Å¤ ∞QÍ H˘#™êQÍ~Ú.
D K«@Oì ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ™êfi`«O`„ åºxfl JOkOK«Ok. 1959Ö’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \˜#
ì =¸_»∞ JOK≥Å
ÑÖKå~Úf ~å*ò q^è•<åxH˜ D K«@" ì ∞Õ =¸ÖÏ^è•~°O.
~å*ÏºOQÆOÖ’x 4= ÉèÏQÆO xˆ~âÌ H◊ õ xÜ«∞=∂ÅÖ’x 40= x|O^è# Œ Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úu =º=ã¨÷ QÆ∂iÛ
Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok. 7= + Ã _»∂ºÅ∞Ö’x ~å„+ì̈ *Ïa`å #O^Œ∞ ™ê÷xHõ Ñ „ É¨ ∞íè `åfiÅ∞ J<Õ JOâßxfl Ñ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
J#QÍ ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfiÅ∞ HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï} ÉÏ^èºŒ `« ~å„ëêìÅ^Õ. 73= ~å*ÏÜ«∞OQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992
Ñ
„ H¨ Í~°O 9= ÉèÏQÆ=∞O^Œ∞ 243, 243(Z), 243 (XVV) #∞Oz "≥Ú`«OÎ 16 x|O^è# Œ ÅÖ’ ÑÖKå~Úu
~å*ò =º=ã¨÷ QÆ∂~ˆ Û Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . Ñ Ã · ã¨=~°} K«@Oì ^•fi~å<Õ 11= + Ã _»∂ºÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ 29 JOâßÅ`À
‰õÄ_ç# ÑÖKå~Úf ~å*ò JkèHÍ~° q^è∞Œ Å#∞ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . 74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 Ñ „ H¨ Í~°O
9(Z) J<Õ ÉèÏQÍxfl U~åÊ@∞ KÕã≤ 243 (Ñ≤) #∞Oz 243 (z) =~°‰Ωõ "≥Ú`«OÎ 18 x|O^è# Œ ÅÖ’ Ñ¨@} ì
Ñ
„ É ¨ ∞íè `åfiÅ QÆ∞iOKÕ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° . 74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 12= + Ã _»∂ºÅ∞#∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ 18
JOâßÅ`À ‰õÄ_ç# Ñ¨@} ì Ñ
„ É¨ ∞íè `åfiÅ∞ JkèHÍ~° q^è∞Œ Å#∞ QÆ∂iÛ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
C.D.P. (Community Development Programme) :
Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O "≥Ú^Œ\˜ ÑÖK«=~°¬ =Ú™ê~Ú^•#∞ ~°∂Ñ¨HÅõ Ê# KÕã∂ ¨ Î ÉÏQÍ "≥#∞Hõ|_ç#
Q„ Íg∞} á„ êO`åÅ Jaè=$kúH˜ K«~Û°Å∞ fã¨∞HÀ=∞x Hˆ O„^Œ Ñ „ É
¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨∂zOz#k. P ã¨∂K«# "Õ∞~°‰Ωõ 1952Ö’
Ñ„ Ü
¨ ∂ ≥ QÍ`«‡HõOQÍ 52 á„ êO`åÅÖ’ ã≤._ç.Ñ≤. x á„ ê~°OaèOKå~°∞. ã≤._ç.Ñ≤. 1952 JHÀì|~°∞ 2# QÍOnè [Ü«∞Ou
ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ á„ ê~°OaèOKå~°∞. q^Œº, P~ÀQÆºO, =º=™êÜ«∞O, ‰õΩ\©~° Ñïâ„ = ◊ ∞Å∞, ~°"å}Ï, h\˜ áê~°∞^ŒÅ, QÆ$Ç¨Ï
x~å‡} ™êOÑ¶‘∞Hõ ãÖˆH∆=∞ ~°OaÅÖ’ „Ñ¨QÆux ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ D Ñ¨^äŒHÍxfl „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. ã≤._ç.Ñ≤. ^•fi~åxfl
^Õâßxfl ÉÏ¡‰Ωõ Å∞ J<Õ qÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèl í OKå~°∞. D ÉÏ¡‰Ωõ ™ê÷~ÚÖ’ a._ç.F. J#QÍ ÉÏ¡‰Ωõ JkèHÍiQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° .
XH˘¯Hõ¯ ÉÏ¡‰Ωõ #O^Œ∞ 100 Q„ Í=∂Å∞ KÕ~Û°|_ç#q. á„ ê~°OÉèOí Ö’ 55 ÉÏ¡‰Ωõ ÅÖ’ nxx á„ ê~°OaèOz 5"ÕÅ 11
ÉÏ¡‰Ωõ ÅÖ’ nxfl J=∞Å∞ KÕ™ê~°∞. D ã≤._ç.Ñ≤.H˜ J"≥∞iHÍ á¶È_£ á¶œO_Õ+< ¨ £ ãÖã¨÷ ã¨Ç¨ Ü«∞ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åÅ∞ JOkOzOk.
N.E.S.S. (National Extential Service Scerre) :
N.E.S.S. 1953 JHÀì|~°∞ 2# ã≤._ç.Ñ≤. J#∞|O^èOŒ QÍ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . Z<£.W.Zãπ.Zãπó ^•fi~å ^ÕâO◊ Ö’x
ÉÏ¡‰Ωõ ÅÖ’ q^Œº, P~ÀQÆºO, =º=™êÜ«∞O "≥Ú^ŒÅQÆ∞ HÍ~°ºH„ =
õ ∂ÅÖ’ qãÎ̈~} ° ã ¿ "å ™œHõ~åºÅ#∞ JOkOKå~°∞.
C.D.P., N.E.S.S. Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ PtOz# ÅH∆ÍºÅ#∞ ™êkèã∞¨ <Î åflÜ∂

« ? ÖË^•? D ÅHõº∆ ™ê^è# Œ ‰õΩ U"≥∞# ÿ
=∂~°∞ÊÅ∞ J=ã¨~= ° ∂? J<Õ JOâßÅ#∞ ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ Z<£._ç.ã≤. 1957 [#=i 16# |Å=O`«~åÜü∞
"≥∞Ç¨Ï`å J^èºŒ Hõ`∆ #
« XHõ J^èºŒ Ü«∞# Hõq∞\˜x U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D Hõq∞\˜ `«# ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å#∞ #=O|~°∞ 24,
1957# Z<£._ç.ã≤. H˜ ã¨=∞iÊOzOk. Z<£._ç.ã≤. D x"ÕkHõ#∞ 1958Ö’ P"≥∂kOz#k. D Hõq∞\© Ñ „ ^
¨ •è #
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ =¸_»∞ JOK≥Å∞ ÑÖKå~Úu =º=ã¨÷ J#QÍ
81
81
1) H„ O˜ k™ê÷~ÚÖ’ J#QÍ Q„ Í=∞ ™ê÷~ÚÖ’ Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úu.

2) =∞^èºŒ ™ê÷~ÚÖ’ J#QÍ ÉÏ¡‰Ωõ ã¨=Ú^•Ü«∞ÅOÖ’ ÑÖKå~Úu ã¨q∞u
3) Ñ Ã · ™ê÷~ÚÖ’ J#QÍ lÖÏ¡ ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ lÖÏ¡ Ñï+¨`∞« # Î ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « Åx Ñ ¿ ~˘¯Ok.
<À\ò : D Hõq∞\˜ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ "Õ∞~°‰Ωõ =¸_»OK≥Å ÑÖKå~Úu ~å*ò =º=ã¨# ÷ ∞ JHÀì|~ü 2# 1959# ~å[™ê÷<Ö£ ’x
<åQÆ∂~ü lÖÏ¡Ö’ "≥Ú^Œ\˜ Ñ „ ^¨ •è # =∞O„u <≥Ç
„ ˙¨ á„ ê~°OaèOKå~°∞. D =º=ã¨÷ Ñ „ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ \˜#
ì ~Ô O_»= ~å„+Oì¨ PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ .ò
nxx 1959 #=O|~°∞ 1# á„ ê~°OaèOKå~°∞. PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ Öò ’x Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’x +ÖëêÉÏ^£ Ñ¨@} ì OÖ’
hÅO ãÖr=Ô~_ç¤ á„ ê~°OaèOKå~°∞. ~Ô O_»= lÖÏ¡ j „ HÍ‰õΩà◊O, Jâ’H± "≥∞Ç¨Ï`å Hõq∞\˜ [#`å Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO 1977
_çã
Ã O|~°∞Ö’ Ñ „ *¨ Ï™êfi=∞º qˆHO„nHõ~} ° Ö’ ÉèÏQÆOQÍ Jâ’H±"∞≥ Ç¨Ï`å J^èºŒ Hõ`∆ # « 18 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ`À ‰õÄ_ç#
Hõq∞\˜ U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D Hõq∞\© Ü≥ÚHõ¯ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ D Hõq∞\˜ 132 JOâßÅ`À ‰õÄ_ç# ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å#∞
ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨=∞iÊOzOk. =¸_»OK≥Å ÑÖKå~Úu ~å*ò ™ê÷#OÖ’ Ô~O_»OK≥Å ÑÖKå~Úu ~å*ò
=º=ã¨# ÷ ∞Ñ „ "
¨ âÕ ÑÃ◊ @ì=∞x Ñ „ ^¨ •è #OQÍ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕãO≤ k. J#QÍ H„ O˜ k ™ê÷~ÚÖ’ =∞O_»Å ™ê÷~ÚÖ’ =∞O_»Å
Ñï+¨`ü ™ê÷~ÚÖ’ J#QÍ lÖÏ¡™ê÷~ÚÖ’ lÖÏ¡ Ñï+¨`Åü #∞ Ñ „ "¨ âÕ Ñ
Ã◊ @ì=∞x Ñ ¿ ~˘¯Ok.
<À\ò : =¸_»∞ JOK≥ÅÖ’ =ÚYº"≥∞# ÿ JOK≥ =∞O_»Å Ñï+¨`,ü =∞O_»Å Ñï+¨`ü =º=ã¨# ÷ ∞Ñ„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Õì k.
`˘e™êiQÍ Hõ~å‚@Hõ ~å„+Oì̈ . 1985 JHÀì|~°∞ 2# ~å=∞Hõ$+¨‚ Ç Ã ÏH±_Õ nxx á„ ê~°OaèOKå~°∞. nxx á„ ê~°OaèOz#
~Ô O_»= ~å„+Oì̈ PO„^Ñ
„Œè ^ ¨ âÕ .ò
<À\ò : PO„^Ñ „Œè ^¨ âÕ Öò ’ ~Ô "≥#∂º =∞O_»ÖÏÅ#∞ 1985Ö’ Ñ „ "
¨ âÕ ÑÃ◊ \Ïì~∞° . '^ŒO`ü"åÖÏ Hõq∞\©— 1978 ÉÏ¡‰Ωõ
™ê÷~Ú „Ñ¨}ÏoHõ~°} ÃÑ· J^èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∞_®xH˜ D Hõq∞\˜x U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. ã≤á¶ê~°ã¨∞ : lÖÏ¡ „Ñ¨}ÏoHÍ
qˆHO„nHõ~}
° Ö’ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° Ñ „ ^
¨ •è # áê„`« áÈ+≤OKåÅx D Hõq∞\˜ Ñ ¿ ~˘¯Ok.
lÖÏ¡ Ñ„ }
¨ ÏoHõ~} ° ÑÃ · 1984Ö’ D Hõq∞\© U~åÊ>Oÿˇ k.
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ : lÖÏ¡ Ñ „ }¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∂¨ xfl lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° ÖË^• =∞O„u J^èºŒ Hõ`∆ #
« U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e. a._ç.F. JkèHÍi
J<Õ Ñ¨^q Œ x ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂ « e.
l.q.ÔH. ~å=Ù Hõq∞\˜ 1985 : nxx Q„ Íg∞} Jaè=$kú Ñ Ã · áêÅ<å U~åÊ@# ¡ ∞ ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
ã≤á¶ê~°ã¨∞Å∞ :
1) lÖÏ¡ Ñ „ }¨ ÏoHÍ q^è•# ~°∂Ñ¨HÅõ Ê# J=∞Å∞‰õΩ lÖÏ¡ Ñ „ ^
¨ •è # Ü«¸x\òQÍ LO_®Åx Ñ ¿ ~˘¯Ok.
2) _ç._ç.F. J#QÍ lÖÏ¡ Jaè=$kú JkèHÍi J<Õ Ñ¨^q Œ x U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e. a._ç.F. Ñ¨^qŒ x ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« =∞x
¿Ñ~˘¯Ok.
3) QÆ_∞» =Ù HÍÅOÖ’<Õ ÑÖKå~Úu~å*ò ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåe.
L.M.
~år"£ QÍOkè Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨#
÷ ∞ Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ iõ OKÕO^Œ∞‰õΩ 1986Ö’ D Hõq∞\˜x
xÜ«∞q∞OKå~°∞.
82
82
ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ : ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨# ÷ ∞ ~å*ÏºOQÆ Ñ

„ u
¨ ÑüÎ HõeÊOKåÅx Ñ
¿ ~˘¯Ok.
Q„ Í=∞ ã¨É‰íè Ωõ á„ ê^è•#º`« W"åfiÅx D Hõq∞\˜ Ñ
¿ ~˘¯Ok.
~år"£ QÍOkè Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨÷ ~å*ÏºOQÆ Ñ „ u ¨ ÑüÎ HõeÊOKåÅ<Õ L^ÕâÌ º◊ O`À 64= ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°} aÅ∞¡#∞ 15 =∂iÛ 1989= áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ „ " ¨ âÕ Ñ Ã◊ \Ïì~∞° . 1989Ö’ ~år"£ QÍOkè ZxflHÅõ Ö’ F@q∞
K≥O^Œ_O» `À áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ D aÅ∞¡#∞ ÑïjeOKèÖ« ^ Ë ∞Œ . P `«~∞° "å`« JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# <Õ+# ¨ Öò Ñ „ O¨¶ \ò D
aÅ∞¡#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ „ "¨ âÕ Ñ Ã◊ \ì̃Ok. áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ nxx u~°ã¯¨ iOzOk. Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨~å=Ù Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO 73=
~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} aÅ∞¡#∞ 1991 ã Ã Ñ
Ã Oì |~ü 16# áê~°" ¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . aÅ∞¡#∞ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ 1992
_çã
Ã O|~ü 22# P"≥∂kOzOk. ~å„+ì¨ âßã¨# ã¨ÉÅíè ∞ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "ÕÜ∞« _»O`À D ã¨=~°} K«@Oì 24
U„ÑÖ≤ ò 1993# J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì ~å*ÏºOQÆOÖ’ ^•x ™ê÷#O.
~å*ÏºOQÆOÖ’ ^•x ™ê÷#O : 9= ÉèÏQÆOÖ’ 243, 243 (A) #∞Oz 243 (O) =~°‰Ωõ ÑÖKå~Úu ~å*ò
=º=ã¨# ÷ ∞ QÆ∂iÛ Ñ ¿ ~˘¯<åfl~∞° .
243= x|O^è# Œ : ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨÷ x~°fiK«#O lÖÏ¡ ÑÖKå~Úu ã¨q∞u, Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úu Q„ Í=∞O
J<Õ "å\˜H˜ ãÔ̈~# · x~°fiK«#O QÆ=~°fl~ü W™êÎ~∞° .
243 (A) x|O^è# Œ : Q„ Í=∞ ã¨É,íè ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨‰÷ Ωõ Q„ Í=∞ ã¨Éíè =¸ÖÏ^è•~°O. Q„ Í=∞ ã¨ÉÖíè ’ P Q„ Í=∞
ÑÖKå~ÚfÖ’x =Ü≥∂[#∞ÅO^Œ~°∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ LO\Ï~°∞. D „QÍ=∞ ã¨Éèí ãÖ=`«û~åxH˜ Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡
ã¨=∂"Õâ= ◊ ∞=Ù`«∞Ok. ã¨~Ê° OKü Q„ Í=∞ ã¨ÉÅíè ã¨=∂"Õâ=
◊ ÚÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ J^èºŒ Hõ`∆ #« =Ç≤Ï™êÎ~∞° .
<À\ò : Q„ Í=∞ ã¨É# íè ∞ ãÖ=`«~û åxH˜ 2 ™ê~°∞¡ ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K
° x
« KÀ ã¨~Ê° OKü Ñ¨^q
Œ ~°^∞Œ Ì J=Ù`«∞Ok.
Q„ Í=∞ ã¨Éíè Ñ„ ^¨ •è #qkè Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úf JH“O@¡, P_ç@¡ x"ÕkHõ#∞ ÑïjeOK«_O» =∞iÜ«Ú ÅaÌ^•~°∞Å
ZOÑ≤H.õ D Q„ Í=∞ ã¨Éíè âßã¨# qÉèÏQÆOQÍ Ñ¨xKÕã ¿ Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úu HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ qÉèÏQÆOQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
D Q„ Í=∞ ã¨Éíè ã¨=∂"ÕâßxH˜ HÀi# "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅÖ’ 1/10 =O`«∞
<À\ò : =∞# Q„ Í=∞ ã¨É# íè ∞ áÈe# ™ê÷xHõ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi =º=ã¨÷ ã≤fi@˚~å¡O_£ ^ÕâO◊ Ö’ HõÅ^Œ∞. ^•xx ÖÏºO_£
Qˆ =∂O_£ JO\Ï~°∞.
|ÅfiO`«~åÜü∞ Hõq∞\˜ Q„ Í=∞ ã¨É# íè ∞ Ñ
„ ™¨ êÎqOKèÖ« ^ Ë ∞Œ .
243 (B) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~Úu~å*ò ã¨fi~°∂ÑÖ, 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì =¸_»∞ JOK≥Å ÑÖKå~Úu~å*ò
ã¨fi~°∂áêxfl JOkã¨∞# Î flk. J#QÍ Q„ Í=∞ ™ê÷~ÚÖ’ Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úf, =∞^èºŒ ™ê÷~ÚÖ’ ÑÖKå~Úf ã¨q∞u, lÖÏ¡
™ê÷~ÚÖ’ lÖÏ¡ Ñï+¨`.ü
<À\ò : D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï XˆH q^è" Œ ∞≥ #ÿ ÑÖKå~Úu~å*ò ã¨fi~°∂ÑÖ LO_®e. J~Ú`Õ XHõ
~å„ëêì [<åÉèÏ 20 ÅHõÅ∆ ‰õΩ q∞Oz LO>Ë =∞^èºŒ ™ê÷~Ú J~Ú# ÑÖKå~Úf ã¨q∞uÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕã ¿ JkèHÍ~°O
P ~å„+ì̈ Ñ
„ É ¨ ∞íè `åfiÅˆH LO@∞Ok.
243 (C) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~ÚfÅ x~å‡}O ÖË^• ã¨É∞íè ºÅ∞ J^èºŒ ‰õΩ∆ Å ZxflHõ q^è•#O Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úf, ÑÖKåÜ«∞f
ã¨q∞u lÖÏ¡ Ñï+¨`Öü ’x ã¨É∞íè ºÅ∞ JO^Œ~∂ ° áœ~°∞Å KÕ`« Ñ „ `¨ º« HõO∆ QÍ Z#∞flHÀ|_»`å~°∞. Ñ
Ã„ ã≤_O≥ \ò J#QÍ =∞^èºŒ
83
83
™ê÷~Ú, lÖÏ¡ Ñï+¨`ü Kè~Ô·≥ ‡<£ Ñ¨~ÀHõ∆ Ñ¨û úŒ # =∂„`"

« ∞Õ Z#∞flHÀ|_®e. Q„ Í=∞ ã¨~Ê° OKü ZxflHõ P ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡}
âßY x~°~‚ ÚOz# "Õ∞~°‰Ωõ Ñ „ `¨ º« HõO∆ QÍ HÍx Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ HÍx LO@∞Ok.
243 (D) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨Ö÷ ’ ã‘@¡ i[ˆ~fi+¨<,£ ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨Ö÷ ’x Jxfl ™ê÷~ÚÅÖ’
[<åÉèÏ á„ êuÑ¨kHõ# Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜.Å‰õΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ HõeÊOK«|_»∞`å~Ú. Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ
"åiH˜ JOkOz# i[ˆ~fi+¨#Ö¡ ’ 1/3 ã‘@# ¡ ∞ Hˆ \Ï~ÚOKåe. =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ÑÖKå~Úu~å*ò "≥Ú`«OÎ Jxfl ™ê÷~ÚÅÖ’
1/3 =O`«∞ ã‘@# ¡ ∞ ~˘>Ë+<
¨ £ Ñ¨û
úŒ Ñ„ H¨ Í~°O HõeÊOKåe. Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. =∞Ç≤Ïà◊Å`À HõeÑ≤ "≥#∞Hõ|_ç#
`«~°QÆ`«∞Å "åiH˜ J#QÍ a.ã≤. "åiH˜ i[ˆ~fi+¨#∞¡ ˆH\Ï~ÚOK«_»O P ~å„+¨ì âßã¨# x~å‡} âßY K«@ìO
~°∂á⁄OkOKåeû LO@∞Ok.
243 (E) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~Úf~å*ò =º=ã¨à÷ ◊ Ñ¨^g Œ HÍÅO Jxfl ™ê÷~ÚÅÅÖ’ JO^Œi Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞.
XHõ"àÕ ◊ XHõ =º=ã¨÷ =∞^èºŒ Ö’ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_ç`Õ 6 <≥ÅÅ Ö’Ñ¨Ù ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®e. XHõ"àÕ ◊ 6 <≥ÅÅ∞
Ñ¨^g
Œ HÍÅO L#flKÀ P ã¨=∞Ü«∂xH˜ Ñ „ `¨ ºÕ HÕz ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOKèåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
243 (F) PiìHÖõ ò : ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY J~°›`Å« #∞ J#~°›`Å« #∞ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. ~å„+ì̈ ZO.ZÖò.Z. ZxflHõ
HÍ=_®xH˜ HÍ=eû# J~°›`Å« ∞, J#~°›`Ö« Ë giH˜ =iÎ™êÎ~Ú. J~Ú`Õ =Ü«∞ã¨∞û =∂„Ò« 21 ãÖ=`«~û åÅ∞.
243 (G) PiìHÖõ ò : 11= + Ã _»∂ºÖò QÆ∞iOz D PiìHÖõ ò Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ ÑÖKå~Úu~å*ò 29 JkèHÍ~°
q^è∞Œ Å#∞ Ñ
¿ ~˘¯<åfl~∞° . Jq 1) =º=™êÜ«∞O – =º=™êÜ«∞ qã¨~Î } ° .
2) Éè∂ í Jaè=$kú =∞iÜ«Ú Éè∂ í ãÖã¨¯~°}Å∞ =∞iÜ«Ú =$uÎHõ ãÖ~°H} ∆õ .
3) z#fl `«~Ç ° ¨ , h\˜ áê~°∞^ŒÅ, h\˜ =#~°∞Å x~°fiÇ¨Ï}.
4) Ñ¨â√◊ áÈ+¨}, áê_ç Ñïâ„ = ◊ ∞, HÀà◊§ Ñïâ„ =
◊ ∞
5) KÕÑÅ¨ Ñ Ã OÑ¨HOõ .
6V) ™ê=∂lHõ J_»=ÙÅ Ñ Ã OÑ¨HOõ .
7) Q“} J@q L`«Ê`∞« ÅÎ ∞
8) z#fl `«~Ç ° ¨ Ñïâ„ =
◊ ∞
9) MÏn Q„ Íg∞} ‰õΩ\©~° Ñïâ„ = ◊ ∞
10) Q„ Íg∞} QÆ$Ç¨Ï=ãü
11) `„ åQÆ∞h~°∞
12) WO^è# Œ O =∞~°ÜÚ « Ñ¨â√◊ Q„ ÍãÖ
13) ~À_»∞,¡ =O`≥#Å∞, [Å=∂~åæÅ∞, Ñ¨_= » Å∞ =O\˜ ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞
14) Q„ Íg∞} q^Œ∞ºnÌH~õ } ° , q^Œ∞º`ü ÑÖÑ≤}©
15) ™êO„Ñ^ ¨ •ÜÕ∞`«~° â◊HÎ̃ =#~°∞Å∞
16) Ñ ¿ ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Ñ¨^HŒä ÍÅ∞
17) q^Œº – Ñ Ã„ =
· ∞s =∞iÜ«Ú ã Ã HõO_»s Öˇ=Öò.
18) ™êOˆHuHõ tHõ} ∆ q^Œº, =∞iÜ«Ú =$uÎ q^Œº.
84
84
19) =Ü≥∂[# q^Œº

20) Q„ OÆ ^ä•ÅÜ«∂Å∞
21) ™êOã¨¯$uHõ HÍ~°ºH„ = õ ∂Å∞
22) =∂Ô~¯\ò ^è~Œ Å° ∞
23) P~ÀQÆºO, áêiâ◊√^Œºú O, "≥^ · ºŒ âßÅÅ∞, á„ ê^äq Œ ∞Hõ P~ÀQÆº Hˆ O„^•Å∞
24) ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`} «
25) ã „ ,Î‘ tâ◊√ ãÖHˆ = ∆ ∞
26) âßs~°H,õ =∂#ã≤H,õ qHõÖÏOQÆ∞Å ãÖHˆ = ∆ ∞O
27) |ÅÇ‘Ï# =~åæÅ "åi ãÖHˆ = ∆ ∞O J#QÍ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. =~åæÅ "åiH˜
28) Ñ„ *¨ Ï ÑÖÑ≤}© =º=ã¨.÷
29) ™ê=∂lHõ ãÖÑ¨^Œ =∞iÜ«Ú ãÖ~°H} ∆õ .
<À\ò : Ñ„ ã ¨ ∞¨ `Î O« Ñ
Ã · 29 JOâßÅÖ’ 12 JOâßÅ#∞ ™ê÷xHõ Ñ „ É ¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ |^ŒÖÏ~ÚOzOk.
243 (H) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~ÚfÅ P^•Ü«∂Å∞.
~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨#∞flÅ qkèOÑ¨Ù =∞iÜ«Ú =ã¨∂Å∞, ~å„+ì¨ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO qkèOz =ã¨∂Å∞
KÕÜÚ « Jq Ñ¨#∞flÅ`À "å\˜ L^•Ç¨Ï~°} ~°ÇÏ¨ ^•i Ñ¨#∞flÅ∞.
~å„+ì¨ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO JOkOKÕ Q„ ÍO\òÅ∞ : ÑÖKå~ÚuÅH˜ ÅaèOz# x^è∞Œ Å#∞ [=∞ KÕÜ∞« _®xH˜ P ™⁄=Ú‡#∞
Y~°∞Û KÕÜÚ« @‰õΩ ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY XHõ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ xkèx U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =K«∞Û#∞.
ÑÖKå~Úu PiúHõ =#~°∞Å∞ :
1) Ñ¨#∞flÅ ^•fi~å =KÕÛ P^•Ü«∞O
2) WO\˜ Ñ¨#∞fl, Pã¨∞ÅÎ |kb Ñ Ã · Ñ¨#∞fl, "åÇ¨Ï#Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl, Ñ „ H¨ @
õ #Å Ñ
Ã · Ñ¨#∞fl, =$uÎ Ñ¨#∞fl, Éè∂
í q∞ tã¨∞,Î
[O`«∞=ÙÅÃÑ· Ñ¨#∞fl, ^Œ∞HÍ}ÏÅ Ñ Ã · Ñ¨#∞fl.
3) Pã¨∞ÅÎ #∞Oz =KÕÛ P^•Ü«∞O
4) =¸Å^è# Œ OÑÃ · =KÕÛ P^•Ü«∞O/
5) q„âßOu Éè" í å#Å∞, MÏm ã¨Ö÷ ÏÅ∞, =∂Ô~¯\ò Ñ Ã · =KÕÛ P^•Ü«∞O.
6) Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO JOkOKÕ Q„ ÍO\òÅ∞
7) ã¨=∂[ Jaè=$kú HÍ~°ºH„ = õ ∂ÅÃÑ· Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ∞ WKÕÛ Q„ ÍO\òÅ∞
8) ^•`«Å ^•fi~å =KÕÛ q~åàÏÅ∞
9) P„HÍìÜü∞
243 (I) PiìHÖõ ò : ~å„+ì̈ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O, Ñ

„ u
¨ 5 ãÖ=`«~û åÅH˜ XHõ ™êi ~å„+ì̈ PiúHõ ãÖÑ¶∂
¨ xfl U~åÊ@∞ KÕã
¿
JkèHÍ~°O QÆ=~°fl~‰ü Ωõ LO@∞Ok. PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}O ã¨É∞íè ºÅ xÜ«∂=∞HõO, "åi J~°›`Å« ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞
"å\˜H˜ ãÖ|OkèOz ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
85
85
q^è∞Œ Å∞ : ~å„+ì̈ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O ~å„+ì̈ Ñ„ É

¨ ∞íè `åfixH˜ ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨Å÷ ‰õΩ =∞^èºŒ PiúHõ =#~°∞Å#∞ ÑÖÑ≤}©
KÕã∞¨ OÎ k. ~å„+ì̈ Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ÑÖKå~Úu~å*ò‰Ωõ ã¨Ç¨ Ü«∞ Q„ ÍO\òÅ#∞ ã¨HÍÅOÖ’ JO^Õ@∞¡ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO@∞Ok.
x~å‡}O : XHõ J^èŒº‰õ∆Ω_»∞, 4 ã¨Éèí∞ºÅ∞
x"ÕkHõ : ~å„+ì̈ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O `«# x"ÕkHõ#∞ QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ã¨=∞iÊã ¿ Î QÆ=~°fl~ü ^•xx ~å„+ì̈ âßã¨#
x~å‡} âßY‰õΩ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° .
<À\ò : Z.Ñ≤. ÑÖKå~Úu ~å*ò K«@Oì 1994 "≥Ú^Œ\˜ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O 1994 E<£ 24Ö’
U~°Ê_Oç k. nxH˜ "≥Ú^Œ\˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ ÅHõ‡∆ }™êfiq∞, Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞ ã¨`º« <å~åÜ«∞}~å=Ù.
243 (J) PiìHÖõ ò : P_ç\O˜ Q∑, ÑÖKå~ÚfÅ Y~°∞ÛÅ#∞ iHÍ~°∞¤ KÕÜÚ
« @, "å\˜ P_ç\O˜ Q∑ ãÖ|OkèOz `«y#
âßã¨<åÅ#∞ ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
243 (K) PiìHÖõ ò : ~å„+ì¨ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O, ÑÖKå~ÚfÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz F@~ü *Ïa`å#∞ `«Ü∂ « ~°∞ KÕÜÚ
« @,
ZxflHÅõ x~°fiÇ¨Ï}, xÜ«∞O„`} « , Ñ¨~º° "ÕH}
∆õ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ JkèHÍ~åÅ#∞ ã ¿ \ì ò ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨<£ Hõey LO@∞Ok. ã ¿ \
ì ò
ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨#H˜ Hõg∞+¨#~ü#∞ QÆ=~°fl~ü xÜ«∞q∞™êÎ~∞° . ~å„+ì̈ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O Hõg∞+¨#~ü Ü≥ÚHõ¯ Ñ¨^g Œ HÍÅO
L^ÀºQÆ∞Å x|O^è# Œ Å#∞ QÆ=~°fl~ü x~åúi™êÎ~∞° . ~å„+ì̈ âßã¨# x~°‡} âßY K«@Oì ^•fi~å ~°∂Ñ¨HÅõ Ê# KÕã∞¨ OÎ k. ~å„+ì̈
ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O Hõg∞+¨#~ü Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞. Hõg∞+¨#~ü Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ `˘ÅyOÑ¨|_Õ
q^èOŒ QÍ `˘ÅyOK«|_»`å~°∞.
<À\ò : J#QÍ D# QÆ=~°fl~K
ü Õ xÜ«∞q∞OK«|_ç ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ KÕ `˘ÅyOK«|_»`å~°∞.
PO„^Ñ„Œè ^
¨ âÕ Öò ’ 1994 E<£ 18# "≥Ú^Œ\˜ ~å„+ì̈ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. "≥Ú^Œ\˜ ZxflHÅõ
ãÖÑ¶∞¨ O Hõg∞+¨#~ü Ü«∞ãπ. MÏm áêOkfi<£.
243 (L) PiìHÖõ ò : Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ‰õΩ J#fi~ÚOK«∞@, ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ P^Õâß##∞ãïOz Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅÖ’
D K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =ã¨∞OÎ k.
243 (M) PiìHÖõ ò : D qÉèÏQÆO =iÎOK«x á„ êO`åÅ∞ 1) <åQÍÖÏO_£ 2) "Õ∞Ñ¶∂ ¨ ÅÜ«∂
3) q∞*’~å"£∞
4) [=¸‡HÍj‡~ü
D ~å„ëêìÅ‰õΩ 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì =iÎOK«^∞Œ . "≥ãìπ ÉˇOQÍÖòÖ’x _®i˚eOQ∑ QÆ∂~åöÇÏ≤ Öò H“xûÖò
á„ êO`åÅÖ’ ‰õÄ_® D qÉèÏQÆO =iÎOK«^∞Œ .
244 (I) PiìHÖõ ò : Ñ
„ H¨ Í~°O +
Ã _»∂ºÅ∞¤ á„ êO`åÅ‰õΩ, PiìHÖõ ò 244 (2) Ñ
„ H¨ Í~°O Pk"åã≤ á„ êO`åÅ‰õΩ 73=
~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì =iÎOK«^∞Œ . =∞}˜ÑÓ¨ ~üÖ’x lÖÏ¡ H“xûÖò J=∞Å∞Ö’ L#fl á„ êO`åÅÖ’ ‰õÄ_® D K«@Oì
=iÎOK«^Œ∞.
243 (N) PiìHÖõ ò : Ñ¨Ó~°fi âßã¨#=ÚÅ H˘#™êyOÑ¨Ù, 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# J#QÍ
24 U„ÑÖ≤ ò 1993 `Õk #∞Oz XHõ¯ ãÖ=`«~û O° =~°‰Ωõ Jxfl ~å„ëêìÅÖ’ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù ÑÖKå~Úf~å*ò K«\ÏìÅ∞
86
86
J=∞Å∞Ö’ LO\Ï~Ú. D K«@Oì Ö’x JOâßÅ#∞ ~å„+ì¨ âßã¨# ã¨Éíè 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À XHõ K«@Oì #∞
~°∂á⁄OkOz PÜ«∂ ~å„ëêìÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# ÑÖKå~Úf~å*ò K«\ÏìÅ#∞ J=∞Å∞Ö’H˜ `Õ"åeû LO@∞Ok.
<À\ò : JO^Œ∞Hõ<Õ Z.Ñ≤. „Ñ¨Éèí∞`«fiO 73 ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«\ÏìxH˜ Ö’|_ç ÑÖKå~Úu~å*ò K«\Ïìxfl
~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ J#∞Éè= í A˝Å Hõq∞\˜ a.Ñ≤.P~ü. q~îÖ° ò J^ŒºHõ`∆ #« U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D Hõq∞\˜ 1994
PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò ÑÖKèå~Úf~å*ò aÅ∞¡#∞ ~°∂á⁄OkOz, ~å„ëêìxH˜ XHõ x"ÕkHõ ^•fi~å ã¨=∞iÊOzOk. ~å„+ì¨ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO
a.Ñ≤.P~ü. q~î°Öò x"ÕkHõ#∞ =∞~˘Hõ¯™êi ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ JÑ¨Ê\˜ ÑÖKå~Úu~å*ò âßY =∞O„u _ç.ÔH.
ã¨=∞~°ãO≤ Ç¨~Ô _ç¤ J^èºŒ Hõ`∆ #
« XHõ =∞O„u=~°æ LÑ¨ ãÖÑ¶∞¨ O U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D ãÖÑ¶∞¨ O z#fl, z#fl =∂~°∞ÊÅ∞
KÕã≤ q~îÖ° ò Hõq∞\˜x P"≥∂kOzOk. P `«~∞° "å`« Z.Ñ≤. ÑÖKå~Úu~å*ò aÅ∞¡#∞ q^è•# ã¨ÉÖíè ’ Ñ „ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \˜ì ^•x
P"≥∂^Œ =Ú„^ÖŒ ’ QÆ=~°fl~ü P"≥∂^•xH˜ ÑÖáê~°∞. HÍx QÆ=~°fl~ü P"≥∂kOK«Hõ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ ÑïjÅ#‰õΩ i[~üfi KÕ™ê~°∞.
~å„+¨ìÑü Z.Ñ≤. ÑÖKå~Úu~å*ò aÅ∞¡#∞ 20 U„Ñ≤Öò, 1994 P"≥∂kOKå~°∞. Z.Ñ≤. ÑÖKå~Úu~å*ò K«@ìO
1994 "Õ∞, 30# J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O PO„^Ñ„Œè ^
¨ âÕ Öò ’ =¸_»∞ JOK≥Å ÑÖKå~Úf~å*ò
=º=ã¨# ÷ ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
1) Q„ Í=∞ ÑÖKå~Úf 2) =∞O_»Å Ñï+¨`∞« Î 3) lÖÏ¡ Ñï+¨`∞« .Î
243 (O) PiìHÖõ ò : ÑÖKå~Úf ZxflHÅõ =º=Ç¨~°OÖ’ HÀ~°∞Åì ∞ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞. ÑÖKå~Úu~å*ò =º=ã¨Ö÷ ’x
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ U~åÊ@¡ ã‘@¡ Hˆ \Ï~ÚOÑ¨ÙÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’ Ñ „ t¨ flOK«~å^Œ∞.
ÑÖKå~Úu~å*ò ZxflHÅõ #∞ Ñ
„ t
¨ ã¨∂Î Z@∞=O\˜ ^•"å#∞ <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ ^•YÅ∞ KÕÜ∞« ~å^Œ∞. J~Ú`Õ
ZxflHÅõ q"å^•Å qKå~°} xq∞`«OÎ âßã¨#ã¨ÉK íè Õ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç# J^è•i\© =ÚO^Œ∞ Ñ≤\+
© <
¨ £ ^•YÅ∞
KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
<À\ò : ~å„+ì̈ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO `≥eqQÍ =ÚxûÑπ¶ HÀ~°∞Åì #∞ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ J^ä•i\©QÍ Ñ
„ H¨ \
õ O˜ zOk. JO^Œ∞=Å¡ Z.Ñ≤.H˜
ãÖ|OkèOzè =ÚxûÑπ¶ HÀ~°∞Öì Ë ÑÖKå~Úu~å*ò ZxflHÅõ q^è•<åÅ#∞ qKåi™êÎ~Ú. HÍx =ÚxûÑπ¶ HÀ~°∞ì Ç¨ÏŸ^•Ö’
HÍ‰õΩO_® Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ \
„ a
˜ #Öò Ç¨ÏŸ^•Ö’ g\˜x qKåi™êÎ~∞° .
Ñ¨@} ì Ñ„ É
¨ ∞íè `åfiÅ Ñï}Ï=∞„H=
õ ∞O =∞iÜ«Ú ^•x J~°Oú :
Ñ¨@} ì áêÅ#‰õΩ Ñ¨Ù<åk J~Ú# =º=ã¨÷ =Úxûáêe\©, =Úxûáêe\˜ '=ÚxûÑ" ≤ ∞£ — J<Õ ~À=∞<£ Ñ¨ÔŒ
#∞Oz =zÛOk. J#QÍ ãÖÑ¶∞¨ \˜``« fi« O Jx J~°OÌ . Ñ¨@} ì OÖ’x, #QÆ~O° Ö’x QÍx x=ã≤OKÕ áœ~°∞Å∞ P"≥∂kOz
Z#∞flH˘#fl =º‰õΩÅÎ `À ‰õÄ_ç ™ê÷xHõ ÑïáêÅ<å Ñ „ Ü¨ ∂≥ [<åÅ HÀãÖ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ H˘#fl ãÖã¨# ÷ ∞ Ñ¨Ù~°áêÅHõ ãÖã¨÷
ÖË^• #QÆ~° áêÅHõ ãÖã¨÷ Jx Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~°∞. H„ ã© ∞¨ Î Ñ¨Ó~°fiO 500 ãÖIIÅ <å_Õ ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’ 16 #QÆ~° ~å*ÏºÅ∞
L#fl@∞ì K«i`„ « ^•fi~å `≥Å∞ã¨∞OÎ k. "≥∞QÆãh Î̈ ãπ `«# WO_çHÍ Q„ OÆ ^äOŒ #O^Œ∞ "≥∂~°∞ºÅ ~å[^è•x áê@bÑ¨Ù`„ « #QÆ~O°
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO QÆ∞iOz q=iOKå~°∞. P<å\˜ ™ê÷xHõ =º=ã¨Å÷ ∞#∞ ã¨ÉÅíè ∞, ã¨q∞u, É’~°∞Å¤ ∞ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. 30
=∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ QÆÅ D #QÆ~° áêÅHõ =º=ã¨÷ Ñ „ [¨ Å‰õΩ HÍ=eû# J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~Ûk. ÑïáêÅ#‰õΩ ãÖ|OkèOz
HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï}ÏkèHÍi ''<åQÆi‰õΩ_»∞——. W`«_ç q^è∞Œ ÅÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞O JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ ''QÀÑ¨Hõ ™ê÷xHõ—— J<Õ JkèHÍ~°∞Å∞
87
87
xÜ«∞q∞OK«|_®¤~∞° . H“\˜Å∞º_ç J~°âú ß„ãOÎ̈ ‰õÄ_® #QÆ~° Ñ „ É¨ ∞íè `«fi ã¨fi~°∂áêxfl q=iã¨∞OÎ k. 1687 "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ
=∞„^•ãπ Ñ¨@} ì ÏxH˜ =ÚxûÑÖ¨ ò HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<£ U~åÊ>Oÿ̌ k. 1726= ãÖ=`«~û O° Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú, HõÅHõ`åÎ #QÆ~åÅÖ’
‰õÄ_® HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Å£ ∞ U~°Ê_®¤~Ú. 1793 Kå~°~ì ü K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O #QÆ~° áêÅHõ ãÖã¨Å÷ ‰õΩ K«@| ì ^Œ`ú « HõeÊOKå~°∞.
1935 ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O ™ê÷xHõ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ ã¨fi`«O`„ º« Ñ„ u
¨ ÑüÎ HõeÊOzOk. ^ÕâO◊ Ö’ qq^èŒ á„ êO`åÅÖ’
™êÜ«Ú^èŒ [ÅQÍÅ ™ê÷=~åÅ∞ L<åfl~Ú. "å\˜x HõO\’<≥‡O\ò JO\Ï~°∞. ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ‰õΩ áœ~° ã¨^∞Œ áêÜ«∞O
HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ HõO\’<≥‡O\ò É’~°∞Å¤ #∞ U~åÊ@∞ KÕ™êÎ~∞° .
HõO\’<≥‡O\ò É’~°∞¤ K«@Oì 1924 Ñ „ H¨ Í~°O Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« ^ÕâO◊ Ö’ 63 HõO\’<≥‡O@∞ É’~°∞Å¤ ∞ L<åfl~Ú. H„ O˜ k ™ê÷~ÚÖ’
Ñ¨@}
ì Ñ
„ É¨ ∞íè `åfiÅ#∞ H„ O˜ k =∞O„u`«fi âßY xÜ«∞O„uã¨∞< Î åfl~Ú.
1) Ministry of Urban Development, 1985
2) Ministry of Defence Contonment Boards H˜ xÜ«∞O„uã¨∞OÎ k.
3) Ministry of Home Affairs Union Territories Ö’x Ñ¨@} ì Ñ„ É
¨ ∞íè `åfixfl xÜ«∞O„uã¨∞OÎ k.
PO„^Ñ„Œè ^
¨ âÕ Öò ’ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« #QÆ~° áêÅHõ ãÖã¨÷ HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Å£ ∞ 14.
1) ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£, 1950 ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ HÍ~ÀÊˆ~+¨<£ K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O : ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, ã≤HÕ„^•ÉÏ^£Å∞ Ô~O_»∞
HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Å£ ∞QÍ LO_Õq. 1960 PQÆ+µ¨ ì 3# ÇÃ Ï· ^
„ •ÉÏ^£, ã≤HO˜ ^
„ •ÉÏ^£ ~Ô O_»∞ HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Å£ ∞ XHõ\Q˜ Í
qb#O J~Ú<å~Ú. 1971Ö’ Jk ~°^∞Œ Ì J~Ú#k. 1986Ö’ uiy U~åÊ>Oÿˇ k. Ç Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<£
"≥Ú^Œ\˜ "Õ∞Ü«∞~ü =∂_»áê\˜ Ç¨Ï#∞=∞O`«~å=Ù. Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’ H˘`«fiÖò D |eÌÜ∂ « #QÆ~° Ñ „ ^
¨ •è # "≥∞l„ã
¿ \
ì ò
QÍ#∞ =ÚxûÑ¨Öò Hõg∞+¨#~üQÍ#∞ áÈbãπ Hõg∞+¨#~üQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ"å_»∞. „Ñ¨ã¨∞Î`«O ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Ö£ ’ 100 _çq[<£Å∞ L<åfl~Ú.
1) Ç
Ã Ï· ^Œ~åÉÏ^£ 2) "≥*· ÏQ∑ 3) q[Ü«∞"å_» 4) QÆ∞O@∂~°∞ 5) ~å[=∞O„_ç
6) =~°OQÆÖò 7) Hõ~∂ ° flÖò 8) HõsO#QÆ~ü 9) HÍH˜<å_» 10) UÅ∂~°∞
11) <≥Å∂¡~∞° 12) Hõ_Ñ » ¨ 13) J#O`«ÑÙ¨ ~°O 14) x*Ï=∂ÉÏ^£
74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1992 :
~år"£ QÍOkè Ñ „ É¨ ∞íè `«fiO Ñ¨@} ì Ñ „ É¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ ~å*ÏºOQÆ Ñ „ u¨ ÑüÎ HõeÊOKÕ #QÆ~° áêÅHõ aÅ∞¡#∞ 1989
PQÆ+¨µì #O^Œ∞ 65 ã¨=~°} aÅ∞¡QÍ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. Ö’H±ã¨Éèí ÃÑ· aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOK«QÍ ~å[ºã¨Éèí
uiã¨¯iOzOk. 1990 q.Ñ≤. ã≤OQ∑ P^èfiŒ ~°ºOÖ’x <Õ+# ¨ Öò Ñ „ O¨¶ \ò Ñ„ É
¨ ∞íè `«fiO Ñ¨Ù#~ü =º=ã‘H÷ iõ Oz#
#QÆ~° áêÅHõ aÅ∞¡ Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ Ñ
„ "¨ âÕ Ñ Ã◊ @ìQÍ Jk u~°ã¯¨ iOK«|_ç#k. Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ç¨Ï~å=Ù Ñ „ É ¨ ∞íè `«fiO P
aÅ∞¡#∞ 16 ã Ã ÑÃ Oì =∞~ü 1991# Ö’H±ãÉ ¨ Öíè ’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . 22 _çã Ã O|~°∞ 1992 áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ D
aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOzOk. ^ÕâO◊ Ö’x ã¨QÍx Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ~å„ëêìÅ P"≥∂^ŒO`À 1993 E<£ 1# D
K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk.
88
88
243 (P) PiìHÖõ ò :

x~°fiK«#=ÚÅ∞, lÖÏ¡ "≥∞\„ ’áêe`« á„ êO`«O, =Úxûáêe\© á„ êO`«O, ÑÖKå~Úu J<Õ "å\˜H˜ ãïÜ≥∞ÿ #
J~°ú q=~°} ÖË^• x~°fiK«#O QÆ=~°fl~ü WKåÛ~∞° .
243 (Q) PiìHÖõ ò :
=Úxûáêe\©Å U~åÊ@∞ ÖË^• =¸_»∞ JOK≥Å ã¨fi~°∂ÑÖ, D K«@Oì =¸_»∞ ~°HÍÅ Ñ¨Ù~° ãÖÑ¶∂
¨ Å‰õΩ
gÅ∞ HõeÊã∞¨ OÎ k.
1) Q„ Íg∞} á„ êO`«O =∞Oz Ñ¨@}
ì á„ êO`«OQÍ Ñï=~°#
Î K≥O^Œ∞`«∞#fl á„ êO`åxfl #QÆ~° ÑÖKå~ÚfQÍ QÆ∞iÎ™êÎ~∞° .
[<åÉèÏ 5000Å‰õΩ `«‰Ωõ ¯=QÍ 20000Å‰õΩ q∞OK«‰Ä õ _»^∞Œ .
2) z#fl z#fl Ñ¨@}
ì á„ êO`åÅÖ’ =Úxûáêe\©Å∞ J#QÍ 20000 [<åÉèÏ Ñ
Ã #
· 3 ÅHõÅ∆ Ö’Ñ¨Ù.
3) Ñ
Ã ^Œ,Ì Ñ
Ã ^ŒÌ Ñ¨@}
ì á„ êO`åÅÖ’ =ÚxûÑÖ¨ ò HÍ~ÀÊ~ˆ +¨<Å£ Ö’ [<åÉèÏ 3 ÅHõÅ∆ ‰õΩ q∞Oz
U^≥<
· å XHõ Ñ
„ ^
¨ âÕ O◊ #QÆ~O° QÍ QÆ∞iÎOÑ¨|_®ÅO>Ë
1) P á„ êO`« [<åÉèÏ 5 "ÕÅ‰õΩ `«Q‰æÆ Ωõ O_® LO_®e.
2) [# ãÖ^
„ `Œ « K«.H©. 400 HÍx JO`«H<
õ åfl Z‰õΩ¯=QÍ<Õ LO_®e.
3) 75% Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ =º=™êÜÕ∞`«~° =$`«∞ÅÎ Ö’ LO_®e.
4) PÑ
„ ^
¨ âÕ O◊ áêi„âßq∞Hõ á„ êO`«O HõO\’<≥‡O\ò á„ êO`«O J~Ú LO_®e.
<À\ò : 2001 [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^
« âÕ O◊ Ö’x #QÆ~° [<åÉèÏ 28.83 HÀ@∞¡ J#QÍ 27.78%,
1991 [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å Ñ
„ H¨ Í~°O [<åÉèÏ 23.1 HÀ@∞¡ Jk "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏÖ’ 27.4%
243 (R) x|O^è# Œ :
=ÚxûÑÖ¨ Ïs\©Å x~å‡}O ÖË^• J^Œº‰õΩ∆ Å∞, ã¨É∞íè ºÅ Z#flHõ q^è•#O, D 3 ™ê‚sÅÖ’ ã¨É∞íè ºÅO^Œ~∞° áœ~°∞ÅKÕ
Z#∞flHÀ|_»`å~°∞. J^èºŒ Hõ∆ ZxflHõ q^è•#O, ~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY x~°~‚ ÚOz# "Õ∞~°‰Ωõ Ñ „ `¨ º« HõO∆ QÍ,
ÖË^• Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ Ñ¨û
úŒ Ö’ LO_»=K«∞Û. =Úxûáêe\©Å ÑïáêÅ<å x~°fiÇ¨Ï}Ö’ á„ êux^èºŒ O =Ç≤ÏOKÕ
Ü«∞O.Ñ≤., ZO.ZÖò.Z. Å∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ H˘#™ên`å~°∞. ~å[ºã¨É,íè âßã¨# =∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞ ‰õÄ_® ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ
H˘#™êQÆ∞`å~°∞.
<À\ò : J~Ú`Õ "å~°∞ ãÖ|Okè`« =Úxûáêe\˜ UiÜ«∂Ö’ F@~°∞QÍ LO_®e. „Ñ¨ã¨∞Î`«O Z.Ñ≤.Ö’
=ÚxûÑÖ¨ Ïs\©Å J^èºŒ ‰õΩ∆ ÅO^Œ~∞° Ñ¨~ÀHõ∆ Ñ¨û
úŒ Ö’ Z#∞flHÀ|_»∞`«∞<åfl~∞° .
243 (S) PiìHÖõ ò :
"å~°∞¤ Hõq∞\©Å U~åÊ@∞, 3 ÅHõÅ∆ ∞ ÖË^• JO`«H< õ åfl Z‰õΩ¯= [<åÉèÏ QÆÅ =Úxûáêe\©Å∞ XHõ\˜ ÖË^•
JO`«H< õ åfl Z‰õΩ¯= "å~°∞Å¤ #∞ HõeÑ≤ "å~°∞¤ Hõq∞\©Å#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e. "å~°∞¤ Hõq∞\©Å‰õΩ ãÖ|OkèOz
K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ JkèHÍ~°O, ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY‰õΩ LO@∞Ok. "å~°∞¤ Hõq∞\© Ñïkè
Ü≥ÚHõ¯ Hõq∞\© ã¨É∞íè º_»∞ P "å~°∞¤ Hõq∞\©Ö’ ã¨É∞íè º_»∞QÍ LO_®e. XˆH "å~°∞‰¤ Ωõ "å~°∞¤ Hõq∞\˜ U~°Ê_#
ç Ñ¨ÙÊ_∞»
89
89
P "å~°∞¤ Ñ
„ u
¨ x^èÕ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ xÜ«∞q∞OK«|_»`å_»∞. ~Ô O_»∞ ÖË^• JO`«H<
õ åfl Z‰õΩ¯= "å~°∞Å¤ ‰õΩ "å~°∞¤
Hõq∞\˜ U~åÊ@∞ KÕã# ≤ Ñ¨Ù_»∞ P "å~°∞¤ Hõq∞\˜ Ñ„ u
¨ x^è∞Œ Å∞ `«=∞Ö’ XHõ¯ix "å~°∞¤ Hõq∞\˜ J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ
ZxflHõ KÕ™êÎ~∞° .
Qˆ„ _»∞ =∞iÜ«Ú "åi¬Hõ P^•Ü«∞ Ñï^è∞Œ Å *Ïa`å :
P~ü¤ Qˆ„ _£ =Úxûáêe\˜ "åi¬Hõ P^•Ü«∞ Ñïkè 150000 Ö’Ñ¨Ù. ã Ã HõO_£ Qˆ„ _£ =ÚxûÑÖ¨ Ïs\˜ "åi¬Hõ
P^•Ü«∞ Ñïkè 150000 #∞Oz 30 ÅHõÅ∆ Ö’Ñ¨Ù. Ñ¶ã ¨ ìπ Qˆ„ _£ =Úxûáêe\© "åi¬Hõ P^•Ü«∞ Ñïkè 30
ÅHõÅ∆ #∞O_ç 50 ÅHõÅ∆ Ö’Ñ¨Ù. ã Ã Ê+Ö¨ ò Qˆ„ _£ =ÚxûÑÖ¨ Ïs\© "åi¬Hõ P^•Ü«∞ Ñïkè 50 ÅHõÅ∆ ∞ JO`«H< õ åfl
Z‰õΩ¯= =∞iÜ«Ú 80 ÅHõÅ∆ Hõ<åfl `«‰Ωõ ¯=. ã Ã ÅHõ<
∆ £ Qˆ„ _£ =Úxûáêe\˜ "åi¬Hõ P^•Ü«∞ Ñïkè 50 ÅHõÅ∆
#∞Oz 80 ÅHõÅ∆ Hõ<åfl Z‰õΩ¯=. Ñ „ ã
¨ ∞¨ `Î O« Z.Ñ≤.Ö’ =Úxûáêe\©Ö’x "å~°∞¤ ãÖYº 23 `«‰Ωõ ¯= HÍ~å^Œ∞.
QÆi+ì̈O 50H˜ q∞OK«~å^Œ∞. ^è~Œ ¤ü Qˆ„ _£ =Úxûáêe\©Ö’ 40 "ÕÅ [<åÉèÏ ^•@‰õΩO_® LO>Ë Hõhã¨ "å~°∞Å¤
ãÖYº 23 QÍ#∞, JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= [<åÉèÏ LO>Ë Ñ „ u
¨ 4 "ÕÅ =∞OkH˜ XHõ "å~°∞# ¤ ∞Ñ
Ã OK«∞`«∂ QÆi+¨ì
"å~°∞Å¤ ãÖYº 40H˜ LO_®e. ã Ã HõO_£ Qˆ„ _£ =Úxûáêe\©Ö’ 40 "ÕÅ [<åÉèÏ ^•@‰õΩO_® LO>Ë Hõhã¨
"å~°∞Å¤ ãÖYº 29 QÍ#∞ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= [<åÉÏ LO_Õ Ñ „ u
¨ 4 "ÕÅ =∞OkH˜ XHõ "å~°∞# ¤ ∞ÑÃ OK«∞`«∂
QÆi+ì̈ "å~°∞Å¤ ãÖYº 40H˜ LO_®e. Ñ¶ã ¨ ìπ Qˆ„ _£ =Úxûáêe\˜Ö’ 40 "ÕÅ [<åÉèÏ ^•@‰õΩO_® LO>Ë Hõhã¨
"å~°∞Å¤ ãÖYº 29 QÍ#∞ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= [<åÉèÏ LO_ç 10 "ÕÅ =∞OkH˜ XHõ "å~°∞# ¤ ∞ÑÃ OK«∞`«∂
QÆi+ì̈ "å~°∞Å¤ ãÖYº 42 ‰õΩ LO_®e.
243 (T) PiìHÖõ ò :
=Úxûáêe\©ÅÖ’ ã‘@¡ i[ˆ~fi+¨<,£ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜.Å‰õΩ [<åÉèÏ#∞ |\˜ì [<åÉèÏ á„ êuÑ¨kHõ# i[ˆ~fi+¨<Å£ ∞
Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. i[~°∞fi HÍ|_Õ ™ê÷<åÅÖ’ 1/3 =O`«∞ ã‘@∞¡ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜.
=∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. "≥Ú`«OÎ ™ê÷<åÅÖ’ HõhãÖ 1/3 =O`«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKå~°∞. Ü«∞ãπ.ã≤.,
Ü«∞ãπ.\˜. W`«~∞° Å‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOz# ã‘@# ¡ ∞ HõÅ∞Ñ¨ÙH˘x =Úxûáêe\˜ J^èºŒ Hõ∆ Ñ¨^qŒ Ö’ H˘xflO\˜x Ü«∞ãπ.ã≤.,
Ü«∞ãπ.\˜. =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOKÕ q^èOŒ QÍ âßã¨# ã¨Éíè K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«=K«∞Û. Ñ Ã #
· Ñ¿ ~˘¯#fl
i[ˆ~fi+¨<£ ~˘>Ë+< ¨ £ Ñ¨ûúŒ Ö’ J=∞Å∞ KÕÜ∂« e.
243 (V) PiìHÖõ ò :
=Úxûáêe\©Å Ñ¨^g Œ HÍÅO, =Úxûáêe\©Å ã¨É∞íè ºÅ∞ =∞iÜ«Ú J^èºŒ ‰õΩ∆ Å Ñ¨^g Œ HÍÅO 5 ãÖ=`«~û åÅ∞.
XHõ"àÕ ◊ =∞^èºŒ =º=ã¨÷ ~°^∞Œ Ì J~Ú`Õ 6 <≥ÅÅ Ö’Ñ¨Ù ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`å~Ú. XHõ"àÕ ◊ 6 <≥ÅÅ∞
=∂„`" « ∞Õ Ñ¨^gŒ HÍÅO L#fl@~¡ Ú`Õ P =º=kèH˜ Ñ „ `¨ ºÕ HõOQÍ ZxflHÅõ ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
243 (V) PiìHÖõ ò :
<À\ò : =Úxûáêe\©Ö’x ã¨É∞íè ºÅ J~°›`Å« #∞ qKåiOK«∞ JkèHÍ~°O PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ‰ò Ωõ ãÖ|OkèOz =ÚxûÑπ¶
HÀ~°∞Åì ‰õΩ LO@∞Ok.
90
90
243 (W) PiìHÖõ ò :

12= + Ã _»∂ºÅ∞ QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok. J#QÍ =Úxûáêe\©Å 18 JkèHÍ~åÅ#∞ QÆ∞iOz Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
Jq :
1) Ñ¨@} ì Ñ „ } ¨ ÏoHÍ
2) Éè∂í "å_»HOõ xÜ«∞O„`} « =∞iÜ«Ú Éè= í # x~å‡}O
3) ™ê=∂lHõ, PiúHõ Ñ „ }
¨ ÏoHõÅ∞
4) ~À_»∞,¡ =O`≥#Å∞
5) h\˜ ã¨~Ñ ° ~¨¶ å
6) Ñ
„ *¨ Ï~ÀQÆºO, áêiâ◊√^Œºú O
7) Jyfl =∂Ñ¨Hõ ã ¿ =Å∞
8) Ñ¨@} ì J_»=ÙÅ∞, Ñ¨~åº=~°} ãÖ~°H} ∆õ
9) |ÅÇ‘Ï# =~åæÅ ãÖHˆ = ∆ ∞O J#QÍ âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ qHõÖÏOQÆ∞Å∞
10) =ÚiH˜"å_»Å Jaè=$kú
11) Ñ¨@} ì Ñ¿ ^ŒiHõ x~°∂‡Å#
12) áê~°∞¯Å∞, P@ ã¨Ö÷ ÏÅ =O\˜ Ñ¨@} ì ™œHõ~åºÅ HõÅÊ#
13) q^•ºaè=$kú =∞iÜ«Ú ™êOã¨¯$uHÍaè=$kú
14) ã¨‡âß# "å\˜HÅõ ∞
15) [##, =∞~°}ÏÅ il„ã ¿ +ì <
¨ £
16) ÉèOí QÆà◊ ^˘_»∞¡
17) Ñ„ *¨ Ï ™œHõ~åºÅ∞ J#QÍ gkè náêÅ∞, áê~°∞¯Å∞, |™êìO_»∞.¡
18) QÀ=^ŒâÅ◊ J#QÍ HÍÉËàH◊ ÍÅ
PiìHÖõ ò (X) Ñ¨#∞flÅ∞ – x^è∞Œ Å∞ :
H˘xfl JOâßÅ‰õΩ ãÖ|OkOz Ñ¨#∞flÅ∞ qkèOz =ã¨∂Å∞ KÕÜÚ « JkèHÍ~åÅ#∞ =Úxûáêe\©Å‰õΩ P
~å„+ì̈ âßã¨# x~å‡} âßY JOkã¨∞OÎ k. ~å„+ì̈ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO =ã¨∂Å∞ KÕã#
≤ H˘xfl Ñ¨#∞flÅÖ’ "å\Ï : ~å„+ì̈
Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO JOkOKèÕ H˘xfl ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ Q„ ÍO@∞Å∞ =Úxûáêe\©Å‰õΩ ãÖ|OkèOz x^è∞Œ Å∞ [=∞ KÕÜ∞« _®xH˜
™⁄=Ú‡#∞ Y~°∞Û KÕÜ∞« \ÏxH˜ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ xkèx U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =K«∞Û.
=Úxûáêe\©Å P^•Ü«∞ =∂~åæÅ∞ :
=ÚxûÑÖ¨ ò ãÖã¨Å÷ ∞ `«=∞ "≥Ú`«OÎ P^•Ü«∞OÖ’ 2/3 =O`«∞ ™ê÷xHõ Ñ¨#∞flÅ ^•fi~å á⁄O^Œ∞`å~°∞.
L^• : P„HÍìÜ∞ü Ñ¨#∞fl, q<À^ŒÑÙ¨ Ñ¨#∞fl, =ºHÎ̃ Ñ¨#∞fl, =∂Ô~¯\ò Ñ¨#∞fl, h\˜ Ñ¨#∞fl, Ñ
„ H¨ @
õ #ÅÃÑ· Ñ¨#∞fl, \’Öò \ÏH±.û
PiìHÖõ ò 243 (Y) :
=Úxûáêe\©Å PiúHõ ã≤u ÷ QÆ`∞« Å Ñ
Ã · Hõg∞+¨<£ U~åÊ@∞ :
243 (I) Ñ „ H¨ Í~°O U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç# PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O =Úxûáêe\©Å PiúHõ ã≤u ÷ x ‰õÄ_® ã¨g∞HÕ∆ Kåe.
91
91
D Hõg∞+¨<£ ~å„ëêìxH˜ =ÚxûÑÖ¨ Ïs\©H˜ =∞^èºŒ PiúHõ =#~°∞Å ÑÖÑ≤}˜ KÕã∞¨ OÎ k. ~å„+ì̈ Ñ
„ [¨ Å‰õΩ JO^•eû#
ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ Q„ ÍO@∞Å#∞ ã¨HÍÅOÖ’ JO^Œ∞#@∞¡ K«∂ã¨∞OÎ k.
PiìHÖõ ò 243 (Z) : JH“O\ÕQ∑ =∞iÜ«Ú P_ç\O˜ Q∑ :
=Úxûáêe\©Å∞ KÕÜÚ « Y~°∞Û iHÍ~°∞¤ KÕÜÚ
« @ "å\˜ P_ç\O˜ Q∑‰Ωõ ãÖ|OkèOz ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡}
âßY K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
PiìHÖõ ò 243 (Z (a) ) : =Úxûáêe\©Å ZxflHÅõ x~°fiÇ¨Ï}, Ñ¨~º° "ÕH}
∆õ , xÜ«∞O„`}
« ‰õΩ ãÖ|OkèOz# JkèHÍ~åÅ#∞
~å„+ì¨ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O Hõey LO@∞Ok. =Úxûáêe\©Å ZxflHÅõ ‰õΩ ãÖ|OkèOz# âßã¨#=ÚÅ#∞ ~å„+ì¨
âßã¨# x~å‡} âßY K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k.
PiìHÖõ ò 243 (Z(b)) : D ÉèÏQÆOÖ’x JOâßÅ∞ Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅ‰õΩ =iÎ™êÎ~Ú. J~Ú`Õ ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ "å\˜H˜
=iÎOÑ¨*ã
Ë ∂
¨ Î <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<£ *Ïs KÕÜ∂
« e.
PiìHÖõ ò 243 (Z(c)) : 244 (1) Ñ „ H¨ Í~°O +
Ã _»∂ºÅ∞ á„ êO`åÅ‰õΩ 244 (2) Ñ „ H¨ Í~°O Pk"åã¨∞Å‰õΩ D qÉèÏQÆO
=iÎOK«^∞Œ . Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòà’x _®iƒeOQ∑Ö’x QÆ∞~åöÇÏ≤ Öò H“xûÖò á„ êO`åxH˜ D qÉèÏQÆO =iÎOK«^∞Œ .
PiìHÖõ ò 243 (Z (d) ) : lÖÏ¡ Ñ
„ }
¨ ÏoHõ ãÖÑ¶∞¨ O : Ñ
„ u
¨ lÖÏ¡‰Ωõ XHõ lÖÏ¡ Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O U~åÊ@∞ KÕÜ∂
« e.
<À\ò : Wk ÑÖKå~Úu =∞iÜ«Ú =Úxûáêe\©Å Ñ¨^HŒä ÍÅ#∞ H„ À_ôHiõ Oz "≥Ú`«OÎ lÖÏ¡ ã¨=∞„QÆ Jaè=$kúH˜
J=ã¨~" ° ∞≥ #
ÿ lÖÏ¡ =Ú™ê~Ú^• Jaè=$kú Ñ
„ }
¨ ÏoHõ#∞ U~åÊ@∞ `«Ü∂ « ~°∞ KÕã∞¨ OÎ k. ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY lÖÏ¡
Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ ãÖ|OkèOz \ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k. D ãÖÑ¶∞¨ OÖ’ 4/5 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ lÖÏ¡ ÑÖKå~Úu
=∞iÜ«Ú =Úxûáêe\˜ ã¨É∞íè ºÖˇ· LO_®e. lÖÏ¡ ÑÖKå~Úu ã¨É∞íè ºÅ∞, =Úxûáêe\˜ ã¨É∞íè ºÅ∞ D ã¨É∞íè ºÅ#∞
Z#∞fl‰Ωõ O\Ï~°∞. JÖÏ Z#∞flHÀ|_Õ "åiÖ’ =Úxûáêe\˜Å‰õΩ lÖÏ¡ ÑÖKå~ÚfÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ ZO`«=∞Ok
LO_®Å<Õk, P lÖÏ¡Ö’x Q„ Íg∞} á„ êO^äŒ [<åÉèÏ, Ñ¨@} ì á„ êO`« [<åÉèí x+¨ÊuÎ Ñ Ã · P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. lÖÏ¡
Ñ
„ }¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O KÕ ~°∂á⁄OkOK«|_ç# =Ú™ê~Ú^• Jaè=$kú Ñ¨^HŒä Íxfl ~å„+ì¨ QÆ=~°fl~∞° ‰õΩ ÑÖáêe.
PO„^Ñ
„Œè ^
¨ âÕ ò lÖÏ¡ Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O x~å‡}O :
WOKèåi˚ =∞O„u lÖÏ¡ Ñ „ }¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O J^èºŒ ‰õΩ∆ _çQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° . Z.D.P. Kè≥·Ô~‡<£O "≥·ãπ Kè≥·Ô~‡<£QÍ
=º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° . HõÖHˇ ~ìõ ∞° ã¨Éºíè HÍ~°º^Œi≈QÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° . D Hõq∞\©Ö’ 25 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞O\Ï~°∞. Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO 3
ã¨É∞íè ºÅ#∞ <åq∞<Õ\ò KÕã∞¨ OÎ k. q∞ye# 20 =∞Ok lÖÏ¡ Ñï+¨`ü =∞iÜ«Ú =Úxûáêe\©Å‰õΩ ZxflHÔ # · ã¨É∞íè ºÅ∞
Z#∞fl‰Ωõ O\Ï~°∞. Ö’H± ã¨Éíè =∞iÜ«Ú ~å[ºã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ∞ Ñ „ `¨ ºÕ Hõ PÇ¨fix`«∞Å∞QÍ LO\Ï~°∞. ~å[ºã¨Éíè ã¨É∞íè ºÅ∞ U
lÖÏ¡Ö’ LO_®Å<Õk "åi WëêìxH˜ =ke"Õâß~°∞. lÖÏ¡Ö’x "Õ∞Ü«∞~°∞¡ =ÚxûÑÖ¨ ò Hõg∞+¨#~°∞¡ âßâ◊fi`« PÇ¨fix`«∞Å∞QÍ
LO\Ï~°∞.
PiìHÖõ ò 243 (Z (e) ) : "≥∞\
„ ’áêe@<£ Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O :
"≥∞\
„ ’ áêe@<£ ã≤\ã
˜ #
π ∞ =∞Ç¨Ï#QÍ~åÅ∞ JO\Ï~°∞. ÉÏQÍ Jaè=$kú K≥Ok XHõ á„ êO`«OÖ’ QÆÅ H˘xfl
=Úxûáêe\©Å∞ ÑÖKå~ÚuÅ`À HõeÑ≤ =∞Ç¨ #QÆ~åÅ∞ U~°Ê_∞» `«∞`å~Ú. 10 ÅHõÅ∆ ∞ ^•\˜# á„ êO`åxfl
92
92
"≥∞\
„ ’áêe@<£ á„ êO`«OQÍ QÆ∞iÎ™ê~°∞. Ñ
„ u
¨ "≥∞\
„ ’áêe@<£ á„ êO`åxH˜ XHõ "≥∞\
„ÿ ’áêe@<£ Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O
U~°Ê@∞ KÕÜ∂
« e.
<À\ò : "≥∞\
„ ’áêe@<£ UiÜ«∂ ã¨=∞„QÍaè=$kúH© J=ã¨~" ° ∞≥ #ÿ =Ú™ê~Ú^• „Ñ¨}ÏoHõ#∞ P ãÖÑ¶¨∞O
~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k. ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY "≥∞\ „ ’áêe@<£ Ñ„ } ¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∂¨ xH˜ ãÖ|OkèOz# JOâßÅÃÑ·
~°∂á⁄OkOK«=K«∞Û. D Ñ „ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ OÖ’x "≥Ú`«OÎ ã¨É∞íè ºÅÖ’ 2/3 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ "≥∞\
„ ’áêe@<£
á„ êO`«OÖ’x =Úxûáêe\˜ ã¨É∞íè ºÅ∞, ÑÖKå~Úu ã¨É∞íè ºÅ∞ J~Ú LO_®e. "åix =Úxûáêe\˜ ã¨É∞íè ºÅ∞,
ÑÖKå~Úu J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ Hõeã≤ Z#∞fl‰Ωõ O\Ï~°∞. "åiÖ’ ÑÖKå~ÚuÅ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ =Úxûáêe\©Å‰õΩ
K≥Ok#"å~°∞ ZO`«=∞Ok LO_®Å<Õk "å\˜ [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ Ñ Ã · P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok.
"≥∞\
„ ’ áêe@<£ Ñ „ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ O ~°∂á⁄OkOz# =Ú™ê~Ú^• Jaè=$kú Ñ¨^HŒä Íxfl ^•x J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞
QÆ=~°fl~°∞‰õΩ ã¨=∞iÊ™êÎ_»∞.
PiìHÖõ ò 243 (f ) : áê`«âßã¨#=ÚÅ H˘#™êyOÑ¨Ù :
74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `Õn #∞O_ç J#QÍ 1 E<£ 1993 #∞Oz 1
ãÖ=`«~û O° =~°‰Ωõ áê`« âßã¨<åÅ∞ J=∞Å∞Ö’ LO\Ï~Ú. J~Ú`Õ P ~å„+ì¨ x~å‡} âßY, XHõ ãÖIIÖ’Ñ¨Ù D
K«\ÏìxH˜ Ö’|_ç z#fl z#fl =∂~°∞ÊÅ`À XHõ #∂`«# =Úxûáêe\˜ K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkKåeû LO@∞Ok.
PiìHÖõ ò 243 (Z (g) ) : =ÚxûÑÖ¨ ò ZxflHÅõ Ñ
Ã · <åºÜ«∞™ê÷#O *’HõºO
74= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `Õn #∞O_ç J#QÍ 1 E<£ 1993 #∞Oz 1
ãÖ=`«~û O° =~°‰Ωõ áê`« âßã¨<åÅ∞ J=∞Å∞Ö’ LO\Ï~Ú. J~Ú`Õ P ~å„+ì¨ x~å‡} âßY XHõ ãÖII Ö’Ñ¨Ù D
K«\ÏìxH˜ Ö’|_ç z#fl z#fl =∂~°∞ÊÅ`À XHõ #∂`«# =Úxûáêe\˜ K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOKåeû LO@∞Ok.
PiìHÖõ ò 243 (Z (g) ) PiìHÖõ ò :
=ÚxûÑÖ¨ ò ZxflHÅõ Ñ
Ã · <åºÜ«∞™ê÷#O *’HõºO KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞. =Úxûáêe\˜ xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ Ñ¨Ù#ó qÉè[í #,
ã‘@¡ Hˆ \Ï~ÚOÑ¨Ù#∞ U <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ Ñ „ t
¨ flOK«~å=Ù. ~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡}âßY U~åÊ@∞ KÕã#
≤ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ J^ä•i\˜
=ÚO^Œ∞ =∂„`" « ∞Õ ZxflHÅõ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å#∞ ^•YÅ∞ KÕÜ∂ « e.
<À\ò : Z.Ñ≤.Ö’ =ÚxûÑπ¶ HÀ~°∞ì =ÚxûÑÖ¨ ò "å~Ú^•Å#∞ qKåiã¨∞OÎ k.
10. Hõg∞+¨<£û
J\Ïifl [#~°Öò : ~å*ÏºOQÆOÖ’x 5= ÉèÏQÆO 1= J^è•ºÜ«∞O 76= x|O^è# Œ J\Ïi‚ [#~°Öò QÆ∞iOz
¿Ñ~˘¯O@∞Ok.
J~°›`Å« ∞ : ~å„+Ñ
ì̈ u ¨ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° J#QÍ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ J~°›`Å« ∞.
xÜ«∂=∞HõO : ~å„+Ñ ì̈ u¨ xÜ«∂=∞HõO KÕ™êÎ~∞° .
Ñ¨^gŒ HÍÅO : ~å„+Ñ ì̈ u ¨ Jcè+Oì̈ "Õ∞~°‰Ωõ ÖË^• qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ H˘#™êQÆ∞`å~Ú.
`˘ÅyOÑ¨Ù : ~å„+Ñ ì̈ u¨ `˘Åy™êÎ~∞° .
93
93
~år<å=∂ : `«# ~år<å=∂#∞ ~å„+Ñ ì¨ u

¨ H˜ ã¨=∞iÊOKåe.
"Õ`#
« O : ~å„+Ñ ì̈ u ¨ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° J#QÍ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ "Õ`# « O Åaèã∞¨ OÎ k. 30000
~°∂áêÜ«∞Å∞ ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ ™êÎ~∞° . S.\˜. LO_»^∞Œ .
q^è∞Œ Å∞ : ~å„+Ñ ì̈ u¨ =∞iÜ«Ú Ñ „ É¨ ∞íè `åfixH˜ <åºÜ«∞ ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å∞ ÉèÏ~°`« Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi Ñ
„ ^ ¨ =
Œä ∞ Ñ
„ ^
¨ •è #
<åºÜ«∂kèHÍi. áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæO\Ï_»∞, Ñ „ ã
¨ O¨ y™êÎ~∞° . ã¨É∞íè ºÅ ™œHõ~åºÅ∞
Hõey LO\Ï~°∞. HÍx F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ Hõey LO_»^∞Œ . J\Ïifl [#~°ÖHò ˜ q^è∞Œ Å`À ã¨Ç¨ Ü«∞O
JOkOK«_®xH˜ XHõ ™⁄eã≤@~ü [#~°Öò LO\Ï~°∞.
<À\ò : Ñ„ ã¨ ∞¨ `Î « ™⁄eã≤@~ü [#~°Öò l. "åÇ¨ï#Ñü, "≥Ú^Œ\˜ J\Ïifl [#~°Öò Ü«∞O.ã≤. ã Ã @Åfi_£
Ñ
„ ã¨ ∞¨ `Î « J\Ïifl [#~°Öò q∞Å<£ ‰õΩ=∂~ü.
HõO\„ ’Å~ü P_ç@~ü [#~°Öò :
~å*ÏºOQÆOÖ’ 5= ÉèÏQÆO 5= J^è•ºÜ«∞O 148 #∞Oz 151 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ ã≤.Z.l.
QÆ∞iOz Ñ ¿ ~˘¯O\Ï~Ú. á„ ê~°OÉèOí Ö’ 148 Ü«∂H±ì Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^ « âÕ ßxH˜ XHõ ã≤.Z.l. LO_Õ"å~°∞.
<À\ò : ã≤.Z.l. #∞Oz ZH“O\òû qÉèÏQÍxfl 1976Ö’ "Õ~∞° KÕ™ê~°∞.
J~°›`Å« ∞ : áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. J#QÍ 10 ãÖ=`«~û åÅ∞ áêÅ<å J#∞Éè= í O LO_®e.
xÜ«∂=∞HõO : ~å„+Ñ ì̈ u¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^q Œ Ñ„ =¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O: ~å„+Ñ ì̈ u
¨ KÕ Ñ„ =
¨ ∂} ã‘fiHÍ~°O KÕÜ∞« |_»∞`å~°∞.
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 6 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 65 ãÖIIÅ =Ü«∞ã¨∞û Uk =ÚO^Œ∞ J~Ú`Õ Jk =iÎã∞¨ OÎ k.
~år<å=∂ : ~å„+Ñ ì̈ u ¨ H˜ ã¨=∞iÊOKåe.
`˘ÅyOÑ¨Ù : áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ JaèâO◊ ã¨# f~å‡}O ^•fi~å 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À `˘ÅyOK«|_»∞`å~°∞.
q^è∞Œ Å∞ : ã≤.Z.l. Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ |_≥\ ˚ #
ò ∞ `«xd KÕ™êÎ~∞° .
<À\ò : Ñ „ É¨ ∞íè `«fi MÏ`åÅ ãÖÑ¶∂ ¨ xH˜ áêºH± W`«x ã¿ flÇÏ≤ `«∞_»x, `«`fiÎ« "Õ`Î« Jx =∂~°^ æ ~Œ ≈° ‰õΩ_»∞ Jx Jaè=i‚™êÎ~∞° .
WOHÍ áêH±H˜ ã≤.Z.l. #∞ J^Œ#Ñ¨Ù Hõà√◊ ,¡ J^è# Œ Ñ¨Ù KÕ`∞« Å∞, J^Œ#Ñ¨Ù K≥=ÙÅ∞QÍ ÉèÏq™êÎ~∞° .
x"ÕkHõ : ã≤.Z.l. `«# x"ÕkHõ#∞ Hˆ O„ÔŒ Ö’ ~å„+Ñ ì̈ u ¨ H˜, ~å„ëêìÅÖ’ QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° .
r`«É`íè åºÅ∞ : ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ "Õ`# « O 30,000 Åaèã∞¨ OÎ k. ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç
Q„ Ç
Æ Ï≤ ™êÎ~∞° . S.\˜. LO_»^∞Œ .
_®II a.P~ü. JOÉË_»¯~ü QÍi L^ÕÌâ◊ºOÖ’ ~å*ÏºOQÆ L#fl`« Ñ¨^Œ=ÙÅÖ’ HõO„\’Å~ü P_ç@~ü [#~°Öò Ju
=ÚY∞ºÅ∞. ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkèH˜ ÖË^• ÉèÏ~°`« Ñ „ É ¨ ∞íè `åfixH˜ ã≤.Z.l. HÍ=e ‰õΩHõ¯=Öˇ Ñ¨xKÕ™êÎ_∞» .
<À\ò : Ñ¨^g Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« W`«#∞ U Ñ „ É ¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÆO KÕÑ@¨ ~ì å^Œ∞.
"≥Ú^Œ\˜ ã≤.Z.l. [#~°Öò #~°ÇÏ¨ i~å=Ù. Ñ „ ã ¨ ∞¨ `Î O« q<À^£ ~åÜü∞.
UPSC -
~å*ÏºOQÆOÖ’x 14= ÉèÏQÆO 315 #∞Oz 323 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è#
Œ Å∞ Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤. QÆ∞iOz
¿Ñ~˘¯O@∞<åfl~Ú.
94
94
315 Ñ
„ H¨ Í~°O Hˆ O„^Œ Ñ„ É ¨ ∞íè `åfixH˜ XHõ Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤. LO@∞Ok.
J~°›`«Å∞ : UPSC J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞, ã¨É∞íè ºÅ J~°›`Å« #∞ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . 10 ãÖ=`«~û åÅ ÑïáêÅ<å
J#∞Éè= í O LO_®e.
xÜ«∂=∞HõO : PiìHÖõ ò 316 Ñ „ H¨ Í~°O UPSC Kè~Ô·≥ ‡<£ =∞iÜ«Ú 8 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ#∞ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^gŒ HÍÅO : 6 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 65 ãÖIIÅ =Ü«∞ã¨∞.û Uk =ÚO^Œ∞ J~Ú`Õ Jk =iÎã∞¨ OÎ k.
`˘ÅyOÑ¨Ù : Jqhu, J„H= õ ∞Ñ „ =¨ ~°}
Î , |O^è∞Œ Ñ
„ u
‘ , Jã¨=∞~°`ú « HÍ#}ÏÅ‰õΩ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞Öì ’ <Õ~° qKå~°}
[iÑ≤ ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ `˘Åy™êÎ~∞° . ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì ã¨ÅÇ¨#∞ ~å„+Ñ ì̈ u
¨
`«Ñ¨ÊHõ áê\ÕKåe. ~å„+¨ìÑü „HÕk q+¨Ü«∂ÅÖ’ `«#‰õΩ `å#∞QÍ gix `˘ÅyOKÕ
JkHÍ~°O Hõey LO\Ï~°∞.
1) k"åÖÏ fÜ«∞_»O
2) W`«~° L^ÀºQÆO KÕÜ∞« _»O
3) n~°…HÍeHõ Jã¨fiã¨`÷ ‰« Ωõ QÆ∞i HÍ=_»O
4) *ˇ·Å∞ tHõ∆ Ñ¨_»_»O
~år<å=∂ : K≥~· ‡° <£ =∞iÜ«Ú ã¨É∞íè ºÅ∞ `«=∞ ~år<å=∂ ~å„+Ñ ì¨ u

r`«É`íè åºÅ∞ : K≥~Ô· ‡<£‰Ωõ 30"ÕÅ∞, W`«~° ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ 26 "ÕÅ∞. ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç g\˜x
Q„ ÇÆ Ï≤ ™êÎ~∞° . S.\˜. LO_»^∞Œ .
q^èŒ∞Å∞ : ã≤qÖò ã¨sfiÃããπ L^ÀºQÍÅ#∞ Éèsí Î KÕÜ∞« _»O, x"ÕkHõÅ#∞ ~å„+Ñ ì̈ u
Ñïq∞`«∞Å∞ : Ñ¨^Œq q~°=∞} `«~°∞"å`« U „Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÍxfl KÕÑ¨@ì~å^Œ∞. J~Ú`Õ ã¨Éèí∞ºÅ∞
Kè≥·Ô~‡<£ Ñ¨^Œq KÕÑ¨@ì=K«∞Û.
1919 ÉèÏ~°`« Ñ „ É ¨ ∞íè `«fi K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O ÑäH¡ ± ã¨sfiãπ Hõg∞+¨<£ 1926Ö’ U~åÊ@∞ HÍQÍ "≥Ú^Œ\˜
Kè≥·Ô~‡<£ ã¨„~åãπ ÉèÏ~°¯~ü. ÉèÏ~°`« `˘e Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤. Kè≥·Ô~‡<£ ÃÇÏKü.ÔH. Hõ$+¨‚ÖÏ}˜. ÉèÏ~°`« „Ñ¨ã¨∞Î`« Kè≥·Ô~‡<£
ã¨∞cè~ü ^Œ`åÎ.
ZÅHõ∆<£ Hõg∞+¨<£
~å*ÏºOQÆOÖ’ 15= ÉèÏQÆO 324 #∞Oz 329 =~°‰Ωõ QÆÅ x|O^è# Œ Å∞ ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨<£ QÆ∞iOz
Ñ¿ ~˘¯O@∞<åfl~Ú. PiìHÖõ ò 324 Ñ „ H¨ Í~°O ÉèÏ~°`^ « âÕ ßxH˜ XHõ ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O LO@∞Ok. 1989 =~°‰Ωõ
Hˆ O„ÔŒ Ö’ UHõ ã¨Éºíè ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O J=∞Å∞Ö’ LOk. 16 JHÀì|~ü 1989# ~år"£QÍOkè Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO UHõ
ã¨Éºíè ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O#∞ ~°^∞Œ Ì KÕã≤ u „ ã¨Éºíè ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O#∞ U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. [#=i 1990Ö’
<Õ+# ¨ Öò Ñ
„ O¨¶ \ò Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO u
„ ã¨Éºíè ZxflHÅõ ãÖÑ¶∂ ¨ xfl ~°^∞Œ Ì KÕã≤ uiy UHõ ã¨Éºíè ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O#∞ U~åÊ@∞
KÕã≤Ok. JHÀì|~ü 1993Ö’ Ñ≤.q. „Ñ¨Éèí∞`«fiO UHõã¨Éèíº ZxflHõÅ ãÖÑ¶¨∞O#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤ „uã¨Éèíº ZxflHõÅ
ãÖÑ¶¨∞O#∞ U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. ^•x „Ñ¨HÍ~°O XHõ¯ ZxflHõÅ „Ñ¨^è•# JkèHÍi, J^ŒÌ~°∞ J^Œ#Ñ¨Ù ZxflHõÅ
JkèHÍ~°∞Å∞ LO\Ï~°∞. g~°∞ x~°Ü ‚ ∂ « Å∞ fã¨∞HÀ=_»OÖ’ "≥∞*Ïi\© Ñ „ u
¨ áê^Œ# =º=Ç¨iOKåe.
95
95
ã¨É∞íè ºÅ ãÖYº : ~å„+Ñ ì̈ u¨ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° .

xÜ«∂=∞HõO : D =ÚQÆ∞iæ x ~å„+Ñ ì¨ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 6 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 65 ãÖIIÅ∞ Uk =ÚO^Œ∞ J~Ú`Õ Jk.
`˘ÅyOÑ¨Ù : pèÑπ¶ ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨#~°∞#∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ 2/3 =O`«∞ "≥∞*Ïi\©`À `˘Åyã¨∞OÎ k. W`«~° Z#flHÅõ
JkèHÍ~°∞Å#∞ pÑ¶π ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨<£ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ `˘Åy™êÎ~∞° .
~år<å=∂ : g~°∞ `«=∞ ~år<å=∂Å#∞ ~å„+Ñ ì¨ u¨ H˜ ã¨=∞iÊ™êÎ.
q^è∞Œ Å∞ : ~å„+Ñì̈ u¨ , ~å„+ì̈ âßã¨# ã¨ÉÅíè ∞ áê~°" ¡ ∞≥ O@∞ LÑ¨ ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ZxflHÅõ #∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ kè.
<À\ò : ™ê÷xHõ Ñ„ É ¨ ∞íè `«fi ZxflHÅõ ∞ `«ÑÊ¨ q∞ye#q.
x"ÕkHõÅ∞ : ZxflHÅõ ãÖÑ¶∞¨ O `«# x"ÕkHõÅ#∞ ~å„+Ñ ì¨ u
¨ H˜ ã¨=∞iÊã∞¨ OÎ k.
r`«É`íè åºÅ∞ : ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ "Õ`# « O 30 "ÕÅ∞, ÉèÏ~°`« ãÖÑ¶∞¨ \˜`« xkè #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ ™êÎ~∞° .
S.\˜. LO_»^∞Œ .
"≥Ú^Œ\˜ ™ê~°fiu „ Hõ ZxflHÅõ ∞ 1952 x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° . Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Ö’H±ãÉ
¨ íè 14=k. Ñ¶ã¨ ìπ pÑ¶π ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨#~ü
ã¨∞‰õΩ=∂~üãO≤ Q∑. Z‰õΩ¯= ~ÀAÅ∞ J#QÍ 8 ãÖ=`«~û åÅ 9 <≥ÅÅ∞ 11 ~ÀAÅ∞ pÑ¶π ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨#~üQÍ
HÔ .q.ÔH. ã¨∞O^Œ~O° , `«‰Ωõ ¯= ~ÀAÅ∞ J#QÍ 4 <≥ÅÅ 6 ~ÀAÅ∞ pÑ¶π ZÅHõ< ∆ £ Hõg∞+¨#~üQÍ _®II HÔ . <åˆQO„^Œ
=~°‡. ZxflHÅõ Ñ „ ^ ¨ •è # JkèHÍiQÍ Ñ¨xKÕã# ≤ =∞Ç≤Ïà◊ q.Ü«∞ãπ. ~°=∂^Õq. q"å^•ã¨Ê^Œ =∞iÜ«Ú ZxflHÅõ
ãÖã¨¯~°}Å∞ Ñ „ "¨ âÕ Ñ Ã◊ \Õì k \˜.Z<£. âı+<
¨ .£ ~å=∞<£ "≥∞QÍÃãã¿ û J"å~°∞¤ á⁄Ok#"å~°∞ \˜.Z<£. âı+< ¨ £ =∞iÜ«Ú
*ˇ.Z<£. eOQÀ¤ Ñ „ ã ¨ ∞¨ `Î « Hõg∞+¨#~ü.
1) Ü«∞O.Z<£. QÀáêÅ™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü 2) #g<£ Kå"å¡ 3) Ü«∞ãπ.q. Y∞ˆ~+≤
PiúHõ ãÖÑ¶¨∞O (ÃÑ¶·<å<£û Hõg∞+¨<£)
~å*ÏºOQÆOÖ’x 280= x|O^èŒ# ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ 2 ãÖII Ö’Ñ¨Ù XHõ PiúHõ ãÖÑ¶¨∂xfl U~åÊ@∞
KÕÜ∂ « Åx Ñ ¿ ~˘¯O@∞O_»QÍ 1951 #=O|~°∞Ö’ "≥Ú^Œ\˜ PiúHõ ãÖÑ¶∞¨ O U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_»QÍ ^•xH˜
HÔ .ã≤. xÜ≥∂y Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ =º=Ç¨ÏiOKèå_»∞. Wk ~å*ÏºOQÆ|^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ ãÖã¨.÷
J~°›`Å« ∞ : Kè~Ô·≥ ‡<£ =∞iÜ«Ú ã¨É∞íè ºÅ J~°›`Å« #∞ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k.
xÜ«∂=∞HõO : Kè~Ô·≥ ‡<£ =∞iÜ«Ú ã¨É∞íè ºÅ#∞ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
x~å‡}O : XHõ Kè~Ô·≥ ‡<£ #Å∞QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞O\Ï~°∞.
Ñ¨^g
Œ HÍÅO : ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . J#QÍ 5 ãÖ=`«~û åÅ∞
q^è∞Œ Å∞ : Hˆ O„^Œ ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ PiúHõ =#~°∞Å#∞ Ñ¨~Ñ≤}© KÕã∞¨ OÎ k. ~å„ëêìÅ‰õΩ JO^•eû# ã¨Ç¨ Ü«∞ Q„ ÍO@∞Å#∞
ã¨HÍÅOÖ’ JO^Õ@@∞¡ K«∂ã¨∞OÎ kè.
x"ÕkHõÅ∞ : ~å„+Ñ ì̈ u
¨ H˜ ã¨=∞iÊã∞¨ OÎ k. ~år<å=∂ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ H˜ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° . ZÑ¶.π ã≤. ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ ã¨ÅÇ¨
~°∂Ñ¨Hõ"≥∞ÿ#q. „Ñ¨ã¨∞Î`« ÃÑ¶·<å<£û Hõg∞+¨<£ Ñ¨^Œ=¸_»=k. Kè≥·Ô~‡<£ q[Üü∞ˆHÖòHõ~ü „Ñ¨ã¨∞Î`«O 12= ÃÑ¶·<å<£û
Hõg∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞ã¨∞Å∞ J=ÚÖ’ L<åfl~Ú. 2009 JHÀì|~ü <å\˜H˜ 13= ã≤Ñ~¨¶ åã¨∞ Ñ Ã <
·¶ å<£û Hõg∞+¨<£ x"ÕkHõ#∞
96
96
ã¨=∞iÊOKåe. 2010 U„Ñ≤Öò 1 #∞Oz 2015 =∂iÛ 31 =∞^èŒº D Hõq∞\˜ ã≤á¶ê~°ã¨∞Å∞ J=∞Å∞Ö’
L<åfl~Ú.
„Ñ¨}ÏoHÍ ãÖÑ¶¨∞O :
~å*ÏºOQÆ |^Œú"≥∞ÿ# ãÖã¨÷ HÍ^Œ∞. J#QÍ ~å*ÏºOˆQ`«~° ãÖã¨÷ Wk. K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ãÖã¨÷ HÍ^Œ∞.
J#QÍ âßã¨<Õ`«~° ãÖã¨÷. ~å*ÏºOQÆOÖ’x 7= Ã+_»∂ºÅ∞ #O^Œ∞ L=∞‡_ç *Ïa`åÖ’ PiúHõ, ™ê=∂lHõ
Ñ
„ Ü
¨ ∂
« oHõÅ∞ J<Õ JOâ◊O P^è•~°OQÍ nxx Hˆ O„^Œ HÍºa<Õ\ò =∂iÛ 15, 1950Ö’ U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
q^è∞Œ Å∞ : ^ÕâO◊ Ö’ PiúH,õ ™ê=∂lHõ Ñ „ }
¨ ÏoHõ#∞ ~°∂á⁄OkOK«@O Wk Hˆ =ÅO ã¨ÅÇ¨ ~°∂Ñ¨Hõ ãÖã¨.÷
x~å‡}O : 1) Ñ „ ^
¨ •è # =∞O„u JkèHÍ~° s`åº J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞.
2) XHõ _çÑÓ¨ º\© K≥~Ô· ‡<£ LO\Ï_»∞. W`«xfl ã Ã O„@Öò HÍºa<Õ\ò xÜ«∞q∞ã¨∞OÎ k. W`«xH˜ Hˆ O„^Œ
HÍºa<Õ\ò Ç¨ÏŸ^• LO@∞Ok.
3) á„ ê~°OÉèOí Ö’ QÆ∞ÖÏÊsù ÖÏÖò #O^• "≥Ú^Œ\˜ _çÑÓ¨ º\© Hõg∞+¨#~ü.
4) Ñ¨ÓiÎHÍÅ Láê^èºŒ Hõ∆ Ñ¨^q Œ U~åÊ@∞ KÕã# ≤ `«~åfi`« q.\˜. Hõ$+¨=
‚ ∂Kåi _çÑÓ¨ º\© Kè~Ô·≥ ‡<£
JÜ«∂º~°∞.
5) áê¡xOQ∑ Hõg∞+¨<£ #O^Œ∞ PiúHõ Ñ „ }
¨ ÏoHõÅ =∞O„`∞« Å∞ JkèHÍ~° s`åº ã¨É∞íè ºÅ∞.
6) áê¡xOQ∑ Hõg∞+¨<£ #O^Œ∞ 4 #∞O_ç 7 =∞Ok ^•HÍ ã¨É∞íè ºÅ∞ LO\Ï~°∞.
<À\ò : giH˜ ˆHO„^Œ ~å[º=∞O„u Ç¨ÏŸ^• LO@∞Ok. I.A.S. Ö’ ã‘xÜ«∞~ü J~Ú# =ºH˜Î HÍ~°º^Œi≈QÍ
=º=Ç¨Ïi™êÎ_»∞.
<À\ò : ~å„+ì̈ Ñ „ É¨ ∞íè `åfiÅ‰õΩ P.C. Ö’ á„ êux^èºŒ O LO_»^∞Œ . #∂º _èbç Ö¡ ’ Ü≥∂[# Éè=
í <£ Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨
JkèHÍ~° Éè= í #O Ñ „ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∞¨ JkèHÍ~° Ñü „ Hõ Ü≥∂[# P.C. x ã¨∂Ñ¨~ü HÍºa<Õ\ò Jx Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . P.C.
H˜ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « _çÑÓ¨ º\© Kè~Ô·≥ ‡<£ =∂O>ˇHã û± O≤ Q∑ JÇ¨ï=
¡ eÜ«∂.
NATIONAL DEVELOPMENT COUNCIL - (N.D.C)

N.D.C. ‰õÄ_® ~å*ÏºOˆQ`«~,° âßã¨<`Õ ~« ° ãÖã¨,÷ N.D.C. 1952 PQÆ+µ¨ ì 6# Ñ
„ }
¨ ÏoHÍ ãÖÑ¶∂
¨ xH˜
J#∞|O^èOŒ QÍ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. nxx ã Ã O„@Öò HÍºa<Õ\ò U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
q^è∞Œ Å∞ : ^ÕâO◊ Ö’ Jaè=$kú HÍ~°ºH„ =
õ ∂Å#∞ ã¨g∞HÕ∆ K«_O» .
x~å‡}O :
1. Primeminister is president.
2. All cabinet ministers are members.
3. All Chiefministers are members.
4. UT Chiefministers and Letnent Governers.
5. Planning Commission Secretary.
QÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ_∞» .
N.D.C. Secretary
6. N.D.C. Z*ˇO_®#∞ P.C. `«Ü∂

« ~°∞ KÕã∞¨ OÎ k.
97
97
7. nxx ‰õÄ_® ã¨∂Ñ¨~ü HÍºa<Õ\ò Jx Ñ

¿ ~˘¯O\Ï~°∞.
National Integration Council (*ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å =∞O_»e) :
Wk ‰õÄ_® ~å*ÏºOˆQ`«~° âßã¨<Õ`«~° =º=ã¨÷. 1961 *ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`å ã¨=∞ã¨º#∞ K«iÛOz
ÑïjeOK«∞@‰õΩ Ñ „ ^
¨ = Œä ∞ *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å ã¨^ã Œ ∞¨ û [iyOk. Ñ¶e¨ `«OQÍ N.I.C. x U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
x~å‡}O :
1) P.M. JkèHÍ~°s`åº J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞.
2) Hˆ O„^Œ =∞O„u=∞O_»e ã¨É∞íè ºÅO^Œ~°
3) *ÏfÜ«∞, á„ êOfÜ«∞ ~å[H©Ü∞« áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞.
4) HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ ÅÑ „ u ¨ x^è∞Œ Å∞
5) =∞Ç≤ÏàÏ ãÖÑ¶∞¨ Ñ „ u ¨ x^è∞Œ Å∞, ãÖÑ¶∞¨ ãÖã¨¯~°ÅÎ ∞
6) Ñü„ HÍ ~°OQÍxH˜ K≥Ok# Ñ „ u
¨ x^è∞Œ Å∞.
JO`«~å„+¨ì=∞O_»e
PiìHÖõ ò 263 Ñ „ H¨ Í~°O ~å„+Ñì̈ u
¨ 1990Ö’ JO`«~å„+ì̈ =∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕ™ê_»∞. ã¨~å¯iÜ«∂
Hõg∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å "Õ∞~°‰Ωõ
q^è∞Œ Å∞ : 1) =º=™êÜ«∞O, J_»=ÙÅ∞, J ÅÊãO¨ MÏºHõ =~åæÅ "å~°∞ P~ÀQÆºO =O\˜ L=∞‡_ç Ñ „ Ü
¨ ∂
≥ [<åÅ#∞
~å„+Oì̈ , ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ Hˆ O„ÔŒ , ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ K«iÛOK«_O» .
x~å‡}O : 1) P.M. JkèHÍ~° s`åº J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞.
2) Jxfl ~å„ëêìÅ =ÚYº=∞O„`∞« Å∞
3) P.M. KÕ xÜ«∞q∞OK«|_ç Hˆ O„^Œ Ç¨ÏŸO =∞O„u`À ã¨Ç¨ 6 =∞Ok Hˆ O„^Œ HÍºa<Õ\ò =∞O„`∞« Å∞.
<À\ò : Wk ãÖIIxH˜ 3 ™ê~°∞¡ ã¨=∂"Õâ= ◊ ∞"åfie.
Wk Hˆ =ÅO ã¨ÅÇ¨~°∂Ñ¨Hõ ãÖã¨÷ =∂„`" « ∞Õ .
J_»fiˆH\ò [#~°Öò :
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « J_»fiHˆ \ò [#~°Öò ã≤.q. "≥∂Ç¨Ï<£~Ô _ç¤ PiìHÖõ ò 165 Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok.
J~°›`Å« ∞ : Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ J~°›`Å« ∞ Hõey LO_®e.
xÜ«∂=∞HõO : QÆ=~°fl~∞° xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^gŒ HÍÅO : QÆ=~°fl~∞° qâßfiãÖ "Õ∞~°‰Ωõ .
`˘ÅyOÑ¨Ù : QÆ=~°fl~∞° `˘Åy™êÎ_∞» . ~år<å=∂#∞ QÆ=~°fl‰Ωõ ã¨=∞iÊOKåe.
r`«É`íè åºÅ∞ : QÆ=~°fl~∞° x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . ÇÃ Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ "Õ`#
« O 26 "ÕÅ∞ Åaèã∞¨ OÎ k. ~å„+ì̈ ãÖÑ¶∞¨ \˜`«
xkè #∞O_ç Q„ Ç Æ Ï≤ ™êÎ~∞° . S.\˜. LO_»^∞Œ .
~å„+ì̈ „Ñ¨Éèí∞`«fi „Ñ¨^äŒ=∞ „Ñ¨^è•# <åºÜ«∂kèHÍi. ~å„+ì̈ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ QÆ=~°fl~°∞‰õΩ <åºÜ«∞ ã¨ÅÇ¨^Œ~°∞_»∞.
~å„+ì¨ âßã¨# x~å‡} âßY ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæx Ñ „ ã
¨ O¨ y™êÎ~∞° . "åi ™œHõ~åºÅ∞ Hõey LO\Ï_»∞. HÍx
98
98
F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ Hõey LO_»^∞Œ .
¿ãì\ò Ñä¡H± ã¨sfiãπ Hõg∞+¨<£ (S.P.S.C) :

S.P.S.C. 315= x|O^è#
Œ Ñ
„ H¨ Í~°O Ñ
„ u
¨ ~å„ëêìxH˜ XHõ S.P.S.C. LO@∞Ok.
xÜ«∂=∞HõO : Kè~Ô·≥ ‡<£ =∞iÜ«Ú ã¨É∞íè ºÅ#∞ QÆ=~°fl~∞° xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 6 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 62 ãÖIIÅ =Ü«∞ã¨∞û Uk =ÚO^Œ∞ J~Ú`Õ Jk.
~år<å=∂ : QÆ=~°fl~∞° ‰õΩ ã¨=∞iÊOKåe.
`˘ÅyOÑ¨Ù : ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞ì Ñ„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰Ωõ ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ `˘Åy™êÎ_∞» .
<À\ò : ãÃ̈ãÊO_£ KÕã ¿ JkèHÍ~°O =∂„`" « ∞Õ QÆ=~°fl~∞° ‰õΩ HõÅ^Œ∞.
q^è∞Œ Å∞ : ~å„+Oì̈ Ö’ Q„ ∂ Æ Ñ¨Ù ã¨sfiã¨∞Å#∞ Éèsí Î KÕÜ∞« _»O.
x"ÕkHõÅ∞ : QÆ=~°fl~‰° Ωõ ã¨=∞iÊOKåe.
<À\ò : Wk ã¨fi`«O`„ « =º=ã¨.÷
„Ñ¨ã¨∞Î`« Kè≥·Ô~‡<£ "≥·. "≥OHõ„\Ïq∞Ô~_ç¤.
*ÏfÜ«∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ *Ï`«∞Å Hõg∞+¨<£ :
338 x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O, Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. Å ãÖHˆ =
∆ ∂xH˜ XHõ Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ JkèHÍix xÜ«∞q∞OKåÅx
Ñ
¿ ~˘¯O@∞Ok. "≥Ú^Œ@ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# JOâßÅ#∞ ÑïjeOKÕO^Œ∞‰õΩ Ü«∞ãπ.ã≤.,
Ü«∞ãπ.\˜. Hõ=∞+¨<£ 1978Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
<À\ò : Hˆ O„^Œ Ç¨ÏŸOâßY f~å‡}OÖ’ nxx U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. "≥Ú^Œ@ J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ 'É’ÖÏ áêâßfiãπ
âß„ã—Î≤ 1978 ãÖ=`«~û O° .
1987Ö’ National Commission for SC, S.T. x U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
65= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 1990 Ñ „ H¨ Í~°O *ÏfÜ«∞ Ü«∞ãπ.ã≤., Ü«∞ãπ.\˜. Hõg∞+¨<‰£ Ωõ ~å*ÏºOQÆ
Ç¨ÏŸ^• HõeÊOKå~°∞. D K«@Oì Ñ „ H¨ Í~°O 6 QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ`À ~å"£∞^•<£ Kè~Ô·≥ ‡<£ "≥Ú^Œ\˜ Hõg∞+¨<#
£ ∞ U~åÊ@∞
KÕ™ê~°∞. ~Ô O_»= Hõg∞+¨<£ 1995Ö’ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« QÍ Kè~Ô·≥ ‡<£ Ç Ã ÏKü. Ç¨Ï#∞=∞O`«ÑÊ¨ xÜ«∞q∞OK«|_®¤_∞» .
=¸_»= Hõg∞+¨<£ 1998 Kè~Ô·≥ ‡<£ 'kbÑπ ã≤OQ∑ QÆ∞iÜ«∂— 89= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} K«@Oì 2003 Ñ „ H¨ Í~°O
National SC, ST Hõg∞+¨<# £ ∞ ~Ô O_»∞QÍ qÉèl í OKå~°∞.
1. National S.C. Commission
2. National S.T. Commission

Note :D Hõg∞+¨<# £ ∞ Kè~Ô·≥ ‡<£ Hˆ O„^Œ HÍºa<Õ\ò =∞O„u Ç¨ÏŸ^• Hõey LO_®e. "≥ã
· π Kè~Ô·≥ ‡<£Å∞ Hˆ O„^Œ ~å[º
=∞O„u Ç¨ÏŸ^• Hõey LO_®e. ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ ÉèÏ~°`« HÍ~°º^Œi≈ Ç¨ÏŸ^• LO@∞Ok.
National S.C. Commission : 338 x|O^èŒ# „Ñ¨HÍ~°O XHõ *ÏfÜ«∞ S.C. Commission U~åÊ@∞
KÕÜ«∞|_®e.
99
99
J~°›`Å« ∞ : gi J~°›`Å« #∞ ~å„+Ñ ì̈ u

¨ x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . S.C. Commission #∞ ‰õÄ_®.
x~å‡}O : D Hõg∞+¨<# £ ∞ XHõ Láê^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, =∞Ç≤ÏàÏ ã¨É∞íè ºÅ`À ã¨Ç¨ =ÚQÆ∞~æ ∞° ã¨É∞íè ºÅ∞.
xÜ«∂=∞HõO : ~å„+Ñ ì̈ u
¨ xÜ«∂=∞HõO KÕ™êÎ~∞° .
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 3 ãÖIIÅ∞
~år<å=∂ : ~å„+Ñ ì̈ u
¨ ã¨=∞iÊOKåe
q^è∞Œ Å∞ : Ü«∞ãπ.ã≤. "åiH˜ HõeÊOK«|_ç# Ñ „ `¨ ºÕ Hõ q^è∞Œ Å#∞ ãÖ~°HO∆˜ K«∞@ "å\˜ Ñ Ã · ÑïjÅ# [~°∞Ñ¨Ù@,
™ê=∂lHõ, PiúHõ Jaè=$kúH˜ ãÖ|OkèOz# Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ HÍ~°ºH„ = õ ∂ÅÖ’ áêÖÁæ#∞@, ã¨ÅÇ¨Å∞ W=fi_»O.
x"ÕkHõÅ∞ : Hõg∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞ ~å„+ì̈ÑüH˜ ã¨=∞iÊOK«QÍ ~å„+ì̈Ñü áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ ã¨=∞iÊ™êÎ_»∞.
XHõ"Õà◊ Hõg∞+¨<£ x"ÕkHõÖ’ U^≥·<å H˘O`« ÉèÏQÆO ~å„+¨ì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ K≥Ok#k J~Ú LO>Ë ^•xx
~å„+Ñ
ì̈ u
¨ QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ÑÖáêe. QÆ=~°fl~ü P x"ÕkHõ#∞ âßã¨# x~å‡} âßY‰õΩ ã¨=∞iÊ™êÎ~∞° .
Hõg∞+¨<£ Ç¨ÏŸ^• : D Hõg∞+¨<£ ã≤qÖò HÀ~°∞ì Ç¨ÏŸ^•#∞ Hõey LO@∞Ok. D Hõg∞+¨<£ `«# Ñ¨x q^è•<åxfl
`å<Õ xÜ«∞O„uOK«∞‰õΩO@∞Ok. 2004Ö’ Ö’ `˘e *ÏfÜ«∞ Ü«∞ãπ.ã≤. ãÖÑ¶∞¨ O U~°Ê_Q» Í ^•x J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞
ã¨∂~°*ò MÏ<£ J~Ú`Õ PÜ«∞# =∞~°}O`À Éè∂ í \Ï ã≤OQ∑ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ xÜ«∞q∞OK«|_®¤_∞» .
<Õ+#¨ Öò S.T. Hõg∞+¨<£ :
PiìHÖõ ò 338 (A) Ñ
„ H¨ Í~°O *ÏfÜ«∞ ST Hõg∞+¨<£ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_®e.
Pâ◊Ü∞« O : ~å*ÏºOQÆO ^•fi~å ST Å‰õΩ ãÖH„ q
õ ∞OKÕ qq^èŒ ~°H}
∆õ Å#∞ ÑïjeOz "å\˜x J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»O.
x~å‡}O : D Hõg∞+¨<£ #O^Œ∞ XHõ J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, XHõ Láê^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, XHõ ã
„ Î‘ ã¨É∞íè º~åe`À HõeÑ≤ =ÚQÆ∞~æ ∞°
ã¨É∞íè ºÅ∞ LO\Ï~°∞.
xÜ«∂=∞HõO : ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ KÕ xÜ«∞q∞OK«|_»∞`«∞Ok.
Ñ¨^g
Œ HÍÅO : 3 ãÖIIÅ∞
q^è∞Œ Å∞ : ST Ñ
„ `¨ ºÕ Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ãÖ~°HO∆˜ K«∞@, "å\Ã̃Ñ· ÑïjÅ# [~°∞Ñ¨Ù@, ST "åiH˜ ™ê=∂lHõ, PiúHõ
Jaè=$kúH˜ ãÖ|OkèOz Hˆ O„^Œ ~å„+ì̈ Ñ „ É ¨ ∞íè `«fi HÍ~°ºH„ =
õ ∂ÅÖ’ áêÖÁæ#∞@ ã¨ÅÇ¨Å#∞ JOkOK«∞@.
x"ÕkHõÅ∞ : D Hõg∞+¨<£ `«# x"ÕkHõ#∞ ~å„+¨ìÑüH˜ ã¨=∞iÊOK«QÍ ~å„+¨ìÑü ^•xx áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ
ã¨=∞iÊ™êÎ~°∞.
Hõg∞+¨<£ Ç¨ÏŸ^• : ã≤qÖò HÀ~°∞ì Ç¨ÏŸ^•#∞ Hõey LO@∞Ok. `«# Ñ¨x q^è•<åxfl `å<Õ xÜ«∞O„uOK«∞‰õΩO@∞Ok.
<À\ò : 2004 <Õ+#
¨ Öò Ü«∞ãπ.\˜. Hõg∞+¨<£ U~åÊ@∞ HÍQÍ ^•x `˘e Kè~Ô·≥ ‡<£ ‰õΩ#fi~ü ã≤OQ∑.
<Õ+#¨ Öò B.C. Hõg∞+¨<£ :

340 x|O^è# Œ Ñ
„ H¨ Í~°O ~å„+Ñ
ì̈ u
¨ ™ê=∂lHõOQÍ, PiúHOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç# =~åæÅ "åi Ñïã≤`÷ ∞« ÅÃÑ·
XHõ x"ÕkHõ#∞ ã¨=∞iÊOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ a.ã≤. Hõg∞+¨<#
£ ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂ « e.
100
100
ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì =∞O_»Å Hˆ ã¨∞ f~°∞Ê#∞ J#∞ãïOz *ÏfÜ«∞ a.ã≤. Hõg∞+¨<#
£ ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _®xH˜
*ÏfÜ«∞ a.ã≤. Hõg∞+¨<£ K«@Oì 1992 # q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k. D K«@Oì U„ÑÖ≤ ò 2, 1993Ö’ J=∞Å∞Ö’H˜
=zÛOk.
x~å‡}O : Hõg∞+¨<£ #O^Œ∞ XHõ Kè~Ô·≥ ‡<£, "≥ã
· π Kè~Ô·≥ ‡<£, #Å∞QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞O\Ï~°∞.
1) ã¨∞Ñ „ O‘ HÀ~°∞,ì Ç Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ, Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ LO_®e.
2) XHõ ™ê=∂lHõ"`Õ Î« ã¨É∞íè ºxQÍ "≥#∞Hõ|_ç# `«~Q° `Æ ∞« Å q+¨Ü∂ « ÅÖ’ q*Ï˝#O L#fl =º‰õΩÅÎ ∞ W`«~°
ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO_®e.
1995Ö’ nxx XHõ Láê^èºŒ Hõ∆ Ñ¨^q Œ x U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
xÜ«∂=∞HõO : Hˆ O„^Œ Ñ „ É¨ ∞íè `«fi xÜ«∂=∞HõO KÕã∞¨ OÎ k.
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 3 ãÖIIÅ∞
~år<å=∂ : Hˆ O„^Œ Ñ „ É ¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨=∞iÊOKåe.
`˘ÅyOÑ¨Ù : Hˆ O„ÔŒ gix `˘Åyã¨∞OÎ k.
1) k"åàÏ fã≤#Ñ¨Ù_»∞
2) tHõ∆ Ñ¨__ » O»
3) HÀ~°∞ì kèHÍ¯~°}‰õΩ áêÅÊ_@ » O
4) 3 ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°∞ HÍ#Ñ¨ÙÊ_∞»
q^è∞Œ Å∞ : B.C. Å Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å#∞ Ñïjeã¨∞OÎ k. Hˆ O„^•xH˜ ã¨ÅÇ¨Å∞ JOkã¨∞OÎ k. Hˆ O„ÔŒ OBC
*Ïa`åÖ’H˜ H˘`« Î " åix KÕ ~ ° ∞ Û H À=_» O ÖË ^ • Ñ¶ ≤ ~ åº^Œ ∞ Å#∞ ã‘ fi Hõ i OK« _ ®xH˜ =∂~° æ ^ Œ ~ ° ≈ HÍÅ#∞
~°∂á⁄OkOK«_O» . Ñ „ ã¨ ∞¨ `Î « B.C. Hõg∞+¨<£ Kè≥·Ô~‡<£ S. ~°`fl« "ÖÕ ò áêO_»º<£.
<Õ+¨#Öò Hõg∞+¨<£ Ñ¶¨~ü q∞x„ã‘ìãπ :
nxH˜ ~å*ÏºOQÆ Ç¨ÏŸ^• HõeÊOKåÅ<Õ 103= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} aÅ∞¡#∞ 2004 _çã Ã O|~ü 23#
áê~°"
¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \Ïì~∞° . D q∞x„ãì‘ Hõg∞+¨<£ Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « Kè~Ô·≥ ‡<£ +¨Ñ≤¶ Y∞ˆ~+≤.
*ÏfÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ ãÖÑ¶∞¨ O :

National Commission for Women, *ÏfÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ ãÖÑ¶∞¨ O K«@Oì 1990 Ñ „ H¨ Í~°O 1992Ö’
<Õ+#
¨ Öò Hõg∞+¨<£ Ñ¶~¨ ü L"≥∞<£#∞ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞ XHõ K«@Oì Ñ
„ H¨ Í~°O U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. Wk K«@| ì ^Œ"
ú ∞≥ #
ÿ
ãÖã¨÷.
x~å‡}O : XHõ Kè~Ô·≥ ‡<£, 5 QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞, 1 "≥∞O|~ü, ã
Ã H„ @
õ i LO\Ï~°∞.
xÜ«∂=∞HõO : gix Hˆ O„^Œ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fiO xÜ«∞q∞ã¨∞OÎ k.
Ñ¨^g Œ HÍÅ, : 3 ãÖIIÅ∞
Ñ„ ^
¨ •è # qkè : =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñï+¨¯iOK«_O» , "åiH˜ ãÖ|OkèOz K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«=∞x
Hˆ O„^•xH˜ ã¨ÅÇ¨Å∞ W=fi_»O.
101
101
x"ÕkHõ : x"ÕkHõÅ#∞ Hˆ O„^•xH˜ ã¨=∞iÊOKåe.

ã≤qÖò HÀ~°∞ì Ç¨ÏŸ^• Hõey LO_®e.
<À\ò : 1) K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ 33% i[ˆ~fi+¨<£ HõeÊOK«_®xH˜ 85= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} q∞Å∞¡#∞
1996Ö’ Ü«Ú<≥> · _
ˇ £Ñ „ O¨¶ \ò Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fiO ^Õ"QÕ “_£ áê~°"
¡ ∞≥ O@∞Ö’ Ñ
„ "
¨ âÕ Ñ
Ã◊ \ì̃Ok.
2) =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ QÆ$Ç¨ÏÇ≤ÏOã¨#∞ ~°H} ∆õ HõeÊOKÕ aÅ∞¡ 2005#∞ 2006 JHÀì|~ü 26 #∞Oz J=∞Å∞Ö’H˜
`≥KåÛ~∞° . =∞Ç≤Ïà◊ÅÑ
Ã · [iˆQ âßs~°Hõ =∂#ã≤H,õ ÖˇO· yHõ, L^ÕfiQÆ Éèií `« PiúHÑ
õ ~¨ ° "ÕkOè Ñ¨ÙÅxfl QÆ$Ç¨ÏÇ≤ÏOã¨
HÕ^ŒH˜ =™êÎÜ∞« x D K«@Oì Ñ ¿ ~˘¯O@∞Ok.
QÆ$Ç¨Ï Ç≤ÏOã¨ K«@Oì H„ O˜ ^Œ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ `˘e Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ J~ÚºOk. QÆ$Ç¨Ï Ç≤ÏOã¨ K«@Oì J=∞Å∞Ö’
~å[™ê÷<£ ^Õâ◊OÖ’ J„QÆ™ê÷#OÖ’ LOk. 3440 ˆHã¨∞Å∞, Ô~O_»= ™ê÷#O ˆH~°à◊ 1048, =¸_»=
™ê÷#O PO„^Ñ „Œè ^
¨ âÕ ò 738 Hˆ ã¨∞Å∞.
=∞Ç≤ÏàÏ Hõg∞+¨<Å£ ∞ :
1V) [Ü«∞Ou Ñ¨\ÏflÜ∞« H±, 1992–1995 =~°‰Ωõ <Õ+#
¨ Öò Hõg∞+¨<£ Ñ¶~¨ ü L"≥∞<£ "≥Ú^Œ\˜ Kè~Ô·≥ ‡<£
2) _®II q. "≥∂Ç≤Ïxyi 1995 #∞O_ç 1998 =~°‰Ωõ
3) qÉèÏáê~°™ú ê~°kè 1998 #∞Oz 2002 =~°‰Ωõ
4) _®II Ñ¨Ói‚ J^•fix 2002 #∞Oz 2005 =~°‰Ωõ
5) _®II yi*Ï"åº^£ 2005
Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î O« "≥∞O|~ü ã
Ã H„ @
õ i ã¨∞=∞ˆ~O„^Œ K«@i˚.
*ÏfÜ«∞ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõg∞+¨<£ :

U~åÊ@∞ : ~å„+Ñ
ì¨ u
¨ KÕ *Ïs KÕÜ∞« |_ç# Pi¤<< ≥ û£ ^•fi~å 28 ã
Ã Ñ
Ã Oì |~ü 1993Ö’ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. áê~°"
¡ ∞≥ O@∞
1994Ö’ D Pi¤<< ≥ #
û£ ∞ K«@|
ì ^ŒOú KÕãO≤ k. D K«@Oì J#∞ãïOz *ÏfÜ«∞ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõg∞+¨<,£
~å„+ì¨ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõg∞+¨<£ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç<å~Ú.
x~å‡}O : XHõ Kè~Ô·≥ ‡<£, 4QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ LO\Ï~°∞.
<À\ò : ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì =∂r <åºÜ«∞=¸iÎ Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ
2) ã¨∞Ñ
„ O‘ HÀ~°∞ì Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ "≥∞O|~üQÍ
3) Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì =∂r Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ ã¨É∞íè ºxQÍ
4) =∂#= Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯Å‰õ Ω ã¨ O |Okè O z Ñ¨ i *Ï˝ # O Hõ e y# =º‰õ Ω Î Å ∞ W^Œ Ì ~ ° ∞ ã¨ É è í ∞ ºÅ∞QÍ
xÜ«∞q∞OK«|_»`å~°∞.
1) Ñ
„ ^
¨ •è x : J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞
102
102
2) ã¨É∞íè ºÅ∞ : Ö’H±ãÉ

¨ íè ã‘ÊH~õ ,ü ~å[ºã¨Éíè Láê^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞, Hˆ O„^Œ Ç¨ÏŸOâßY =∞O„u, Ö’H±ãÉ
¨ íè =∞iÜ«Ú ~å[ºã¨ÉÖíè ’
Ñ
„ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩÅ∞.
3) JkèHÍ~°s`åº ã¨É∞íè ºÅ∞ : 1) <Õ+# ¨ Öò "≥∞<ÿ åi\© Hõg∞+¨<£ Kè~Ô·≥ ‡<£.
2) <Õ+#¨ Öò Ü«∞ãπ.ã≤. Hõg∞+¨<£ Kè~Ô·≥ ‡<£
3) <Õ+#¨ Öò Ü«∞ãπ.\˜. Hõg∞+¨<£ Kè~Ô·≥ ‡<£
4) <Õ+#
¨ Öò Hõg∞+¨<£ Ñ¶~¨ ü L"≥∞<£ Kè~·≥ ü Ñ¨~<û° £
Ñ¨^g Œ HÍÅO : 5 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 70 ãÖIIÅ =Ü«∞ã¨∞,û Uk =ÚO^Œ∞ J~Ú`Õ Jk =iÎã∞¨ OÎ k.
<À\ò : Ñ¨^g Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« g~°∞ Ñ „ É
¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÆO KÕÜ∞« ~å^Œ∞.
`˘ÅyOÑ¨Ù : Kè~Ô·≥ ‡<£ =∞iÜ«Ú ã¨É∞íè ºÅ∞ Ü«Ú.Ñ≤.Ü«∞ãπ.ã≤. Kè~Ô·≥ ‡<£ ã¨É∞íè ºÅ =Öˇ `˘ÅyOÑ¨|_»`å~°∞.
`å`å¯eHõ Kè≥·Ô~‡<£ : Kè≥·Ô~‡<£ K«xáÈ~Ú<å ~år<å=∂ KÕã≤# ã¨Éèí∞ºÅÖ’ XHõix `å`å¯eHõ Kè≥·Ô~‡<£QÍ
~å„+Ñ ì̈ u
¨ xÜ«∞q∞™êÎ~∞° .
q^è∞Œ Å∞ : ^ÕâO◊ Ö’x áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ qQÍ`«O Hõey#Ñ¨ÙÊ_∞» `«#‰õΩ `å<≥· *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ J=ã¨~" ° ∞≥ #
ÿ
q+¨Ü∂ « ÅÖ’ Hˆ O„^Œ Ñ
„ É
¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨ÅÇ¨Å∞ Wã¨∞OÎ k. ã≤qÖò HÀ~°∞ì Ç¨ÏŸ^• Hõey LO@∞Ok.
Ñ
„ ^
¨ •è # HÍ~åºÅÜ«∞O : #∂º _èbç ¡
„Ñ¨ã¨∞Î`« Kè≥·Ô~‡<£ ~å*ËO„^ŒÉÏ|∞.
~å„+ì̈ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõg∞+¨<£ :
x~å‡}O : XHõ Kè~Ô·≥ ‡<£, #Å∞QÆ∞~°∞ "≥∞O|~üû LO\Ï~°∞.
<À\ò : Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì =∂r Ñ
„ ^
¨ •è # <åºÜ«∞=¸iÎ Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ
2) Ç
Ã Ï· HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎQÍ Ñ¨xKÕã#
≤ =ºHÎ̃ ã¨É∞íè º_»∞QÍ
3) lÖÏ¡ [_ç̊QÍ Ñ¨xKÕã#
≤ =ºHÎ̃ ã¨É∞íè º_»∞QÍ
4) =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ãÖ|OkèOz Ñï*Ï˝#O L#fl W^Œ~Ì ∞° =º‰õΩÅÎ ∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO\Ï~°∞.
D Hõg∞+¨<£ ã¨É∞íè ºÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜÚ
« @‰õΩ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç# Hõq∞\˜ :
1) ã≤.Ü«∞O. J^èºŒ ‰õΩ∆ _»∞
2) ~å„+ì̈ Ç¨ÏŸO =∞O„u ã¨É∞íè º_»∞
3) JÃãOa¡ ã‘ÊH~õ ü ã¨É∞íè º_»∞
4) JÃãOa¡ Ñ
„ u
¨ Ñ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨É∞íè º_»∞
xÜ«∂=∞HõO : QÆ=~°fl~ü xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
Ñ¨^g
Œ HÍÅO : 5 ãÖIIÅ∞ ÖË^• 70 ãÖIIÅ =Ü«∞ã¨∞û
<À\ò : Ñ¨^g
Œ q~°=∞} `«~∞° "å`« Ñ
„ É
¨ ∞íè `«fi L^ÀºQÆO KÕÜ∞« ~å^Œ∞.
103
103
`å`å¯eHõ Kè~Ô·≥ ‡<£ : Kè~Ô·≥ ‡<£ ~år<å=∂ KÕã<

≤ å, =∞~°}O˜ z<å, ã¨É∞íè ºÅÖ’ XHõix `å`å¯eHõ Kè~Ô·≥ ‡<£QÍ
QÆ=~°fl~ü xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
"åi¬Hõ x"ÕkHõ#∞ QÆ=~°fl~‰ü Ωõ ã¨=∞iÊOKåe. Ñ
„ ã
¨ ∞¨ `Î « =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõg∞+¨<£ Kè~Ô·≥ ‡<£ [ã≤ã
ì π ã¨∞Éè+
í <
¨ £
Ô~_ç¤.
104
104
1. తెలంగ఺ణ ఉనికి
 ణెలంగహణ తృహరంణాతున ఩ుభహణాలలో దక్షిణా఩థం అతు నేభ్కంటాయు.

 దక్షిణా఩థం అంటే నయభద-త ంగబదర నద఼ల భధమగల తృహరంతం. దక్షిణ పాయతథేరహతుకి
థాభి అతు అయథం
 ఉతుకి భీణామ ణెలంగహణ ఉనన గోమాయధం – ఉతత భహయధ గోళం
 ఉతుకి భీణామ ణెలంగహణ ఉనన తృహరంతం - దక్షిణాల఺మా
 ఉతుకి భీణామ ణెలంగహణ ఉనన పాయత తృహరంతం- దక్షిణ పాయతథేవం
 ఉతుకి భీణామ ణెలంగహణ తృహరంతం విషత భించి ఉనన న఻ఠబూత౉ - దక్కన్ న఻ఠబూత౉
 దక్కన్ న఻ఠబూత౉ అతి ఩ుభహతనఫైనథి. అగిన, తూస్, ల఺స్్ శిలలణో ఏయ఩డింథి.
2. తెలంగ఺ణ ర఺ష్ర ఆవిర఺ావంలో ముఖ్య ఘట్ట్లు, సంఘట్నలు
 ణెలంగహణ త౅లలుక్ల కైందర కహమత౅ధ౅ట్ ఆమోదం ణెలిన఺ంథి - 2014, ఩఺ఫరఴభి 6

 ణెలంగహణ త౅లలున఼ లోకషబలో ఩రయేవనెట్ ంథి - 2014, ఩఺ఫరఴభి 13
 ణెలంగహణ త౅లలుక్ల లోకషబ ఆమోదం ణెలిన఺ంథి - 2014, ఩఺ఫరఴభి 18
 ణెలంగహణ త౅లలుక్ల భహజమషబ ఆమోదం ణెలిన఺ంథి - 2014, ఩఺ఫరఴభి 20
 ణెలంగహణ త౅లలునెై భహశ్ ఩
ర తి షంతక్ం చేల఺ంథి - 2014, భాభిి 1
 ణెలంగహణ గెజిట్ ఩రక్టన య౅లలఴడింథి - 2014, భాభిి 2
 ణెలంగహణ అతృహబంటెడ్ డే జూన్-2 గహ ఩రక్టన య౅లలఴడింథి - 2014, భాభిి 4
 థేవంలో 29ఴ భహశ్ ంర గహ ణెలంగహణ ఆవిభహబఴం - 2014 జూన్ 2
 జూల ై 17న ఆంధర఩రథేశ్ ఩ునరఴమఴల఻థ క్యణ చట్ షఴయణ ఩రకహయం ఖభభం జిలాులోతు 5
భండలాలన఼ ఩ూభితగహ, 2 భండలాలన఼ తృహక్షిక్ంగహ ఏన఻లో క్లితృహయు.
105
 ఩ూభితగహ కోలో఩బన భండలాలల - 5. అవి: 1. క్లక్లనఽయు 2. క్ూనఴయం 3.

యేలేయుతృహడు 4. VR ఩ుయం (ఴయ భహభచంథార఩ుయం) 5. చింతూయు
 తృహక్షిక్ంగహ కోలో఩బన భండలాలల - 2. అవి: 1. బథారచలం 2. ఫూయగ ం఩హాడ్
 బథారచలం భండలం న఼ంచి బథారచలం ఩ట్ ణం త౉నహా 73 భెయ౅నఽమ గహాభాలల, 21
గహాభ ఩ంచామతీలన఼, ఫూయగ ం఩హాడ్ భండలం న఼ంచి 6 భెయ౅నఽమ గహాభాలన఼, 4
గహాభ ఩ంచామతీలల ఏన఻లో క్లిరహబ.
 తోతత ంగహ ణెలంగహణ భహశ్ ంర 327 భెయ౅నఽమ గహాభాలన఼, 87 గహాభ ఩ంచామతీలన఼
కోలో఩బంథి.
 ణెలంగహణ కోలో఩బన విల఻త యణం - 2.76 లక్షల ళెక్హయుు (2,777 చదయ఩ు కిలోతొటయుు).
ఇంద఼లో 2 లక్షల ళెక్హయుు అటవీ విల఻త యణం.
 ఏన఻లో క్లిల఺న భెయ౅నఽమ గహాభాలల, గహాభ ఩ంచామతీల థాాభహ ణెలంగహణ భహశ్ ంర
కోలో఩బన జధాపా - 1.90 లక్షలల
3. ర఺ష్ర భౌగోళిక విసత రణ, విస఼్త రణ ం, జనాభట
 ణెలంగహణ 15° 551' న఼ంచి 19° 551' ఉతత య అక్షషంరహల భధమ, 77° 151' న఼ంచి 80°
471' తూయు఩ భైఖాంరహల భధమ విషత భించి ఉంథి.
 పౌగోళిక్ విల఻త యణం - 1,12,077 చ.కి.తొ
 థేవ పౌగోళిక్ విల఻త యణంలో ణెలంగహణ రహతం - 3.41 రహతం
 థేవ పౌగోళిక్ విల఻త యణంలో ణెలంగహణ స్హథనం - 12
 జధాపా఩యంగహ - 12ఴ స్హథనం
 అడఴుల఩యంగహ - 12ఴ స్హథనం
 అక్షభహషమత ఩యంగహ - 28ఴ స్హథనం (66.29 రహతం)
106
 థేవంలో 20ఴ బూ఩భియేఱ్ ఺త భహశ్ ంర (Land-Locked State). అంటే షభిసద఼ద చ఼టట

్
షభుదర తీయం లేక్లండా బూపాగఫే ఉనన తృహరంతం
 ణెలంగహణ జధాపా - 3,50,03,674
఩ుయుశ లల - 1,76,11,633
భళిళలల - 1,73,92,041
 ణెలంగహణలో గహాతొణ జధాపా - 2,13,95,009; గహాతొణ జధాపా రహతం- 61.12 రహతం
 భహశ్ ంర లో ఩ట్ ణ జధాపా - 1,36,08,665; భహశ్ ర తోతత ం జధాపాలో ఩ట్ ణ జధాపా రహతం
- 38.88 రహతం
 2001-11 భధమ భహశ్ ంర లో జధాపా నెయుగుదల - 13.58 రహతం
 2001-11 భధమ ఩ట్ ణ జధాపా నెయుగుదల - 38.12 రహతం
 జధాపా ఩యంగహ భహశ్ ంర లో చినన జిలాు - భహజనన ల఺భిల఺లు (5,43,694)
 జధాపా ఩యంగహ నెదద జిలాు - ళెైదభహఫాద్ (39,43,323)
 య౅ైరహలమం ఩యంగహ నెదద జిలాు - బథారథిర కొతత గూడెం
 య౅ైరహలమం ఩యంగహ చినన జిలాు - ళెైదభహఫాద్
107
4. జిలలాలు – వైశ఺లయం
108
తెలంగ఺ణాలోని మొతత ం జిలలాలు 31. వ఺ట్ి వైశ఺లయం అవరోహణ కరమంలో:
1. బథారథిర కొతత గూడెం: 8,062 చ.కి.తొ.

2. నలు గ్ండ: 6,863 చ.కి.తొ.
3. జమవంక్ర బూతృహల఩లిు : 6,175 చ.కి.తొ.
4. యంగహభెడిి: 5,006 చ.కి.తొ.
5. క్లభరంతైం ఆల఺తౄహఫాద఼: 4,878 చ.కి.తొ.
6. షంగహభెడిి: 4,441 చ.కి.తొ.
7. ఖభభం: 4,360 చ.కి.తొ.
8. తుజాభాఫాద఼: 4,261 చ.కి.తొ.
9. ఆథిలాఫాద఼: 4,153 చ.కి.తొ.
10.భసఫూబనగయు: 4,037 చ.కి.తొ.
11.భంచిభహమల: 3,943 చ.కి.తొ.
12.తుయభల్: 3,845 చ.కి.తొ.
13.కహభాభెడిి: 3,667 చ.కి.తొ.
14.ల఺థనే ిద ట: 3,432 చ.కి.తొ.
15.వికహభహఫాద఼: 3,386 చ.కి.తొ.
16.షఽభహమనేట: 3,374 చ.కి.తొ.
17.మాథాథిర: 3,092 చ.కి.తొ.
18.ఴన఩భిత: 3,055 చ.కి.తొ.
19.జగిణామల: 3,043 చ.కి.తొ.
20.ధాగరక్యననలల: 2,966 చ.కి.తొ.
21.జోగులాంఫ గథాాల: 2,928 చ.కి.తొ.
109
22.భసఫూఫాఫాద఼: 2,877 చ.కి.తొ.

23.ఫదక: 2,723 చ.కి.తొ.
24.క్భీంనగర: 2,379 చ.కి.తొ.
25.నెదద఩లిు : 2,236 చ.కి.తొ.
26.జనగహం: 2,187 చ.కి.తొ.
27.ఴయంగలలు(యనయల్): 2,175 చ.కి.తొ.
28.ల఺భిల఺లు భహజనన: 2,019 చ.కి.తొ.
29.ఴయంగలలు(అయఫన్): 1,305 చ.కి.తొ.
30.ఫేడిల్: 1,039 చ.కి.తొ.
31.ళెైదభహఫాద్: 217 చ.కి.తొ.
5. ఇతర ర఺శు఺్రలతో సరిహదఽద
తెలంగ఺ణ మొతత ం నాలుగు ర఺శు఺ాాలతో సరిహదఽద కలిగి ఉంది.
1. ఩శిిభం య౅ై఩ు - క్భహణటక్

2. ఉతత య యహమఴమం య౅ై఩ు - భహాభహశ్ ర
3. ఈరహనమం య౅ై఩ు - ఛతీత స్గఢ్
4. తూయు఩ ఆగైనమం య౅ై఩ు - ఆంధర఩రథేశ్
గమనిక: ఖభభం జిలాు ల఻లేయు ఫేల఺న్ ఩భిదిలో ఉనన భుం఩ు భండలాలన఼ ఆంధర఩రథేశ్లో
క్ల఩డంణో ణెలంగహణ ఒడిరహణో షభిసద఼దన఼ కోలో఩బంథి.
 కర఺ణట్కతో సరిహదఽదగల జిలలాలు
క్భహణటక్ణో 5 ణెలంగహణ జిలాులల షభిసద఼ద క్లిగి ఉధానబ. అవి:
110
1. కహభాభెడిి
2. షంగహభెడిి
3. వికహభహఫాద్
4. భసఫూబ నగర
5. జోగులాంఫ గథాాల
 మశృర఺ష్రతో సరిహదఽదగల జిలలాలు
భహాభహశ్ ణ
ర ో 6 ణెలంగహణ జిలాులల షభిసద఼ద క్లిగి ఉధానబ. అవి:
1. తుజాభాఫాద్
2. తుయభల్
3. అథిలాఫాద఼
4. క్లంయం తైం ఆల఺తౄహఫాద్
5. భంచిభహమల
6. జమవంక్ర - బూతృహల఩లిు
 ఛత్తత సగఢతో సరిహదఽదగల జిలలాలు
ఛతీత స్గఢ్ణో క్ూడా 2 ణెలంగహణ జిలాులల షభిసద఼ద క్లిగి ఉధానబ. అవి:
1. జమవంక్ర - బూతృహల఩లిు
2. బథారథిర - కొతత గూడెం
 ఆంధా఩ాదేశతో సరిహదఽదగల జిలలాలు
ఆంధర఩రథేశ్ణోనఽ 7 ణెలంగహణ జిలాులల షభిసద఼ద క్లిగి ఉధానబ. అవి:
111
1. బథారథిర - కొతత గూడెం

2. ఖభభం
3. షఽభహమనేట
4. నలు గ్ండ
5. ధాగర క్యననల్
6. ఴన఩భిత
7. జోగులాంఫ గథాాల
6. తెలంగ఺ణ - నైసరిిక సవరూ఩ం (Geographical Setting)
 ణెలంగహణ ఩ుభహతన గోండాాధా తృహరంతం న఼ంచి విడితృో బన థవా఩క్ల఩ పాయతథేవంలో

పాగంగహ ఉననథి.
 భహశ్ ంర లోతు 31 జిలాులల దక్కన్ న఻ఠబూత౉లో పాగంగహ ఉధానబ.
 ళెైదభహఫాద్, యంగహభెడిి, వికహభహఫాద్, ఫేడిల్ జిలాులల - గహాధ౅ైట్ శిలలణో ఏయ఩డిన
టారు, ఫౌలి రు తథితయ ఆకహభహలణో ఏయ఩డిన కొండలల, గుట్ లల విషత భించి ఉధానబ.
 యంగహభెడిి, భసఫూబనగర జిలాుల భధమ తృహరంతం - ఫస్హల్్ లాయహణో ఏయ఩డిన కోత
ఫైథాధాలల.
 తుజాభాఫాద్, కహభాభెడిి, ఫదక, షంగహభెడిి, ల఺థనే ిద ట జిలాులల - తూస్, గహాధ౅ైట్ శిలలణో
క్ూడి ఉధానబ.
 తుయభల్, భంచిభహమల, జగిణామల, నెదద఩లిు , జమవంక్ర – బూతృహల఩లిు , బథారథిర -
కొతత గూడెం జిలాులల గోథాఴభి నథి లోమలో పాగంగహ ఉండటం ఴలన ఩ుభహతన
గోండాాధా శిలలణో ఫొ గుగ తుక్షైతృహలల ఏయ఩డి ఉధానబ.
 గోండాాధా శిలలల ణెలంగహణలో గోథాఴభి నథి ఩భియహసక్ తృహరంతంలో ఉధానబ.
112
 ణెలంగహణ తృహరంతం షభుదరభటా్తుకి 480 న఼ంచి 600 తొ. ఎతత లో ఉంథి.

 ళెైదభహఫాద్ 600 తొటయు ఎతత లో ఉంథి.
 క్ాష్హణ-త ంగబదర నథి లోమల భధమ తృహరంతం- 300-450 తొ.
 తైభా-గోథాఴభి నద఼ల భధమ తృహరంతం (ళెైదభహఫాద్, ఴయంగల్, ఖభభం భధమ తృహరంతం)
- 730 తొ.
 ఫదక, భసఫూబనగర జిలాుల భధమ తృహరంతం - 600-900 తొ. ఎతత లో విషత భించి
ఉంథి.
 దక్కన్ న఻ఠబూత౉ యహమఴమ థివ న఼ంచి ఆగైనమ థివక్ల యహలలగహ ఉననంద఼న
గోథాఴభి, క్ాష్హణ తోదల ైన నద఼లల అతున తూయు఩గహ ఩రఴళించి ఫంగహమాఖాతంలో
క్లలష఼తధానబ.
 దక్కన్ న఻ఠబూత౉ తూయు఩నగల తూయు఩ క్న఼భలల, దక్షిణానగల ఩శిిభ క్న఼భలల
భెండు ణెలంగహణలోకి ఩రయేశించాబ.
 ఩శిిభ క్న఼భలన఼ షహామథిర/షణానల ఩ంకితగహ న఺లలస్హతయు.
 ణెలంగహణ తృహరంతంలోకి ఩డభట్ క్న఼భలల/షహామథిర ఩యాణాలల అజంణా రరణ
ా ి న఼ంచి
విడితృో బ ఆగైనమ థివగహ ఆథిలాఫాద్ జిలాులోకి ఩రయేశించాబ.
 తూయు఩ క్న఼భలల తుభహభణం దాష్హ్ా తూయు఩ కొండలలగహ భసఫూబనగర న఼ంచి
ణెలంగహణలోకి విషత భించాబ.
 ణెలంగహణలో తూయు఩ క్న఼భలల ఏక్ రరణ
ా ిగహ ఉండక్లండా గుట్ లల, కొండలలగహ ఉండి
తృహరంతీమ నేయుణో న఺లలఴఫడుత ధానబ.
 ణెలంగహణలో తూయు఩ క్న఼భలోు ఎణెత న
త కొండ - లక్షమభథేవి఩లిు కొండ. ఇథి ల఺థనే ిద ట
జిలాులో ఉంథి.
 ణెలంగహణలో ఩శిిభ క్న఼భలోు (ఆథిలాఫాద్ జిలాు) ఎణెత న
త రరణ
ా ి - భసఫూబఘాట్
113
7. వివిధ జిలలాలోా గల క ండలు, గుట్్ లు, వ఺ట్ి ఩ేరా ల
ఆదిలలబటద్, నిరమల్, మంచిర఺యల, కుంరం భం ఆస్఻నూ఺బటద్ జిలలాలు:
 తుయభల్ ఩ంక్లతలల
 షణానల కొండలల
 గోతి కొండలల
 ల఺యన఩ర కొండలల
కరంనగర్, జగితాయల, ఩ెదద఩లిా జిలలాలు:
 భహఖీ కొండలల
 భహభగిభి కొండలల
వరంగల్, జయశంకర్ - భూను఺ల఩లిా జిలలాలు:
 క్ంథిక్ల్ కొండలల
 సనభకొండ
 తృహండఴుల గుట్ లల
ఖ్మమం, భదాాదిా - క తత గూడెం జిలలాలు:
 తృహన఺కొండలల
 మలు ండు తృహడు గుట్ లల
 భహజుగుట్ లల
 గోథాఴభి నథి తృహన఺కొండలన఼ చీలలషఽ
త ఩రఴళిషత ఼ంథి.
నలా గ ండ, యలదాదిా - భువనగిరి జిలలాలు:
114
 మాథాథిర గుట్ లల
 బుఴనగిభి కొండలల
 ధాగహయుున కొండలల
 నంథి కొండలల
 నంథికొండ ఴదద ధాగహయుున స్హగర తృహరజెక్్లన఼ తుభిభంచాయు.
 ధాగహయుున కొండ ఴదద ఫౌద఼ధల భూమజిమం ఉంథి.
 మాథాథిర గుట్ నెై శ్రాలక్షమభనభిుంసస్హాత౉ థేయహలమం ఉంథి.
మహబూబనగర్, వన఩రిత, జోగులలంబ గదావల, నాగర్ కరూనల్ జిలలాలు:
 నలు భల కొండలల
 అభారఫాద్ కొండలల
 ష్హఫాద్ కొండలల
 నలు భల కొండలల క్ాష్హణ-నెధాన నద఼ల భధమ విషత భించి ఉధానబ. వీట్ షగటు ఎతత
520 తొ.
 ష్హఫాద్ కొండలల డిండి నథికి జనభషథ లం.
రంగ఺రెడ,డి విక఺ర఺బటద్ జిలలాలు:
 అనంతగిభి కొండలల
 అనంతగిభి కొండలల భూల఻ నథికి జనభషథ లం. ఇథి వికహభహఫాద్లోతు శియహభెడిినేట ఴదద
ఉంథి. ఇథి ఴన భూలిక్లక్ల ఩రల఺థిధచెంథింథి. ఈ కొండలోు అనంత఩దభధాబస్హాత౉
థేయహలమం ఉంథి.
హైదర఺బటద్ జిలలా:
 గోలకొండ
115
 భహచకొండ
 భహచకొండ దక్షిణ-తూయు఩ థివలో నలు గ్ండ జిలాు థేఴయకొండ ణాలూకహ ఴయక్ల, ఩శిిభ
థివలో వికహభహఫాద్ జిలాు అనంతగిభి కొండల ఴయక్ల, దక్షిణ థివలో భసఫూబనగర
జిలాు ష్హఫాద్ కొండల ఴయక్ల విషత భించి ఉంథి.
నోట్ : ళెైదభహఫాద్-భసఫూబనగర జిలాులోు యహమన఺ంచిన కొండలల ఫాలాఘాట్ ఩యాణాలక్ల

చెంథినవి.
మెదక్, స్఻దిధ఩ేట్ జిలలాలు:
 ఫూజు గుట్ లల
 లక్షిభథేఴుతు఩లిు కొండలల
 లక్షిభథేఴుతు఩లిు కొండలల ణెలంగహణలో తూయు఩ క్న఼భలోు ఎణెత న
త కొండలల.
నిజామలబటద్, క఺మలరెడడి జిలలాలు:
 ల఺భహన఩లిు కొండలల (ఖాబతీ లంఫాడమలల)

 ర఺తి క ండలు (ఇటీఴల చెలు఩఩ క్త౉టీ గుభితంచింథి)
 ల఺భహన఩లిు కొండలల ల఺భహన఩లిు న఼ంచి ఆయనభర ఴయక్ల విషత భించి ఉధానబ.
గోండావనా శిలలు
 భహశ్ ంర లో గోండాాధా శిలలల గోథాఴభి నథి ఩భియహసక్ తృహరంతంలో ఉధానబ.

 గోండాాధా శిలలోు ఩రదాన ఖతుజం - ధేలఫొ గుగ
 భహశ్ ంర లో ధేలఫొ గుగన఼ య౅లికితీలే షంషథ - ల఺ంగభైణి. థవతున 1921లో ల఺ంగభైణిలో
స్హథన఺ంచాయు.
 ల఺ంగభైణి ఩రదాన కహభహమలమం - కొతత గూడెం (బథారథిర కొతత గూడెం జిలాు, 1920 స్హథ఩న)
116
 భహశ్ ంర లో ధేలఫొ గుగ అతమదిక్ంగహ లతేంచే జిలాులల 1) బథారథిర కొతత గూడెం, 2) జమవంక్ర
- బూతృహల఩లిు , 3) నెదద఩లిు , 4) భంచిభహమల, 5) క్లభరం తైం ఆల఺తౄహఫాద్
8. శీతోషణస్థ తి
఻ (Climate)
 భహష్హరాతుథి ఆమన భైఖా యుత ఩ఴన శ్రణోశణ ల఺థ తి

 భహశ్ ంర లో అతమదిక్ ఉష్ోణ గాత ఫేలో నమోదఴుత ంథి.
 అతమదిక్ ఉష్ోణ గాత కొతత గూడెంలో 50 డిగీాల లెలిుమస్ నమోథెైంథి.
 భహశ్ ంర లో షగటు గభిశఠ ఉష్ోణ గాత 34.5 డిగీాల లెంట్గైాడ్
 షగటు క్తుశఠ ఉష్ోణ గాత 22 డిగీాల లెంట్గైాడ్
9. వరషను఺తం (Rainfall)
 భహశ్ ంర లో షగటు ఴయీతృహతం 906.6 త౉.తొ.

 2004-05లో నమోథెైన ఴయీతృహతం 614 త౉.తొ.
 2013-14లో నమోథెైన ఴయీతృహతం 1212 త౉.తొ.
 2013-14లో అతమదిక్ షగటు ఴయీతృహతం ఆథిలాఫాద్ 1158 త౉.తొ.
 అతమల఩ షగటు ఴయీతృహతం భసఫూబనగర 604 త౉.తొ.
117
10. నదఽలు (Rivers)
 నద఼లన఼ గుభించి అధమమనం చేలే రహషత ంర - తృహటభాలజీ

 షయష఼ులన఼ గుభించి అధమమనం చేలే రహషత ంర - లిభానలజీ
 తూట్తు గుభించి అధమమనం చేలే రహషత ంర - ళెైడారలజీ
 ఩ర఩ంచ నద఼ల థిధోతుఴం- లెన్ ంె ఫర చిఴభి ఆథియహయం
 ఩ర఩ంచ తూట్ థిధోతుఴం- భాభిి 22
 పాయతథేవ నథవ యహయం- నఴంఫర 24-27 (ఇథి తోదట్స్హభి ఢిల్లులో 2014లో జభిగింథి)
 భహశ్ ర బూపాగం యహమయహమన ఎతత గహ ఉండి ఆగైనమ థివగహ యహలి ఉంటుంథి . కహఫట్్
భహశ్ ంర లో ఩రఴళించే నద఼ల థివ యహమఴమం న఼ంచి ఆగైనమం య౅ై఩ు ఉంటుంథి.
 భహశ్ ంర లో ఩రఴళించే భుఖమఫైన నద఼లల- గోథాఴభి, క్ాష్హణ, భంజీయ, భూల఻, త ంగబదర
118
10.1 గోదావరి నది
 తృొ డఴు- 1465 కి.తొ. (910 ఫైళు ల)

 ఩రఴళించే భహష్హరాలల- భహాభహశ్ ,ర ణెలంగహణ, ఆంధర఩రథేశ్
 ఩భియహసక్ భహష్హరాలల- భహాభహశ్ ,ర క్భహణటక్, ణెలంగహణ, ఛతీత స్గఢ్, ఒడిరహ, ఆంధర఩రథేశ్,
తృహండిచేిభి
 జనభషథ లం- ఩శిిభ క్న఼భలల/షహామథిర ఩యాణాలోుతు భహాభహశ్ ల
ర ోతు ఫరసభగిభి
఩యాతం ఴదద గల ధాల఺క తరమంఫకైవాయంలోతు త౅ల షయష఼ు షభుదర భట్ ం న఼ంచి
ఎతత - 920 తొ. (3018 అడుగులల)
 భహశ్ ంర లోతు గోథాఴభి తోతత ం తృొ డఴు- 550 కి.తొ.
 గోథాఴభి నథి ఩భియహసక్ తృహరంతం థేవ బూపాగంలోతు 10 రహతం బూపాగహతున
ఆక్ాత౉ంచింథి.
 ఇథి థేవంలో భెండో తృొ డయ౅ైన నథి
 ఇథి దక్షిణపాయతథేవంలో తృొ డయ౅ైన నథి
 ఈ నథికి ఴాదధ గంగ, దక్షిణ గంగ, ఇండిమన్ భెైన్ అతు నేయు ు ఉధానబ.
 ఈ నథి తుజాభాఫాద్ జిలాు క్ందక్లభిత ఴదద భంజీయ, సభిథార నద఼లణో క్లిల఺ తిరయేణి
షంగభం ఏయ఩భిింథి.
 అంణేకహక్లండా జమవంక్ర - బూతృహల఩లిు జిలాు కహమేవాయం ఴదద తృహరణళిత, భాధేయు
నద఼లణో క్లిల఺ తిరయేణి షంగభం ఏయ఩భిింథి.
 నదీ ఩ావ఺హం: గోథాఴభి నథి ఩శిిభ క్న఼భలోుతు భహాభహశ్ ల
ర ోతు ఫరసభగిభి ఩యాతం
ఴదద గల ధాల఺కహ తరమంఫకైవాయం ఴదద జతుభంచి భహాభహశ్ ర గుండా ఩రఴళిషత ఽ
భహశ్ ంర లోతు తుజాభాఫాద్ జిలాు క్ంద఼క్లభిత ఴదద ఩రయేశించి తుయభల్ జిలాు ఫాషయ గుండా
తుయభల్, తుజాభాఫాద్ జిలాుల షభిసద఼దలోు ఩రఴళిషత ఽ శ్రాభహంస్హగర తృహరజెక్్ల
(తృో చంతృహడు)న఼ థాట్ తుజాభాఫాద్, జగిణామల, భంచిభహమల, నెదద఩లిు , జమవంక్ర –
119
బూతృహల఩లిు , బథారథిర - కొతత గూడెం జిలాుల గుండా ఩రఴళిషత ఽ తృహన఺కొండలన఼ చీలలషఽ

త
ఫైషన్ గహరజన఼ ఏయ఩భిి తృో లఴయం (ణెలంగహణ-ఆంధర షభిసద఼దలో) ఴదద
విరహలఫైథానంలోకి ఩రయేశించి ఆంధర఩రథేశ్లోతు తూయు఩ గోథాఴభి, ఩శిిభ గోథాఴభి
జిలాుల షభిసద఼ద గుండా ఩రఴళిషత ఽ భహజభండిరకి థిగుఴపాగహన, ధఴలేవాయం ఴదద 5
఩రదాన తృహమలల (తోతత ం 7 తృహమలల)గహ చీలి ఒకోక తృహమ ఒకోక తృహరంతం ఴదద
ఫంగహమాఖాతంలో క్లలస్హతబ.
 ను఺యలు
1) గౌతత౉ - ఉతత య రహఖ మాధాం ఴదద
2) ఴశిశ్ - భధమ రహఖ అంతభైాథి ఴదద
3) య౅ైనణేమ - దక్షిణ రహఖ కొభయగిభి ఩టనం ఴదద
4) త లమ
5) బయథాాజ - ఫండభూయులంక్ ఴదద ఫంగహమాఖాతంలో క్లలస్హతబ.
 త లమ, బయథాాజ తృహమల భధమలోకి కౌశిక్, ఆరరమ
ా అధే తృహమలల చేభి ఒకైతృహమగహ
఩రఴళిషత ఽ ఫండభూయులంక్ ఴదద ఫంగహమాఖాతంలో క్లలష఼తంథి.
 గోథాఴభి నథికి ఎడభయ౅ై఩ు జిలాులల – తుయభల్, భంచిభహమలక్లడియ౅ై఩ు జిలాులల -
తుజాభాఫాద్, జగిణామల, నెదద఩లిు , జమవంక్ర - బూతృహల఩లిు
 ఉ఩ నద఼లల -
఩రఴయ (భహాభహశ్ )ర
భంజీయ (ణెలంగహణ)
నెదదయహగు (ణెలంగహణ)
భాధేయు (ణెలంగహణ)
కిధ౅నయస్హతు (ణెలంగహణ)
఩ూయణ (భహాభహశ్ )ర
120
నెన్గంగ (ణెలంగహణ)
యహభహధ (ణెలంగహణ)
య౅బన్గంగ (ణెలంగహణ)
తృహరణళిత (ణెలంగహణ)
ఇంథారఴతి (ణెలంగహణ)
వఫభి (ణెలంగహణ)
ల఻లేయు (ఏన఻)
ణాలినేయు (ఏన఻)
 ణెలంగహణలో క్లడియ౅ై఩ు న఼ంచి క్లిలే ఉ఩నద఼లల: 1) భంజీయ 2) భాధేయు 3) నెదదయహగు
4) కిధ౅నయస్హతు
 ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి క్లిలే ఉ఩నద఼లల: 1) తృహరణళిత 2) ఇంథారఴతి 3) వఫభి 4) ల఻లేయు
శీరర఺ంశూ఺గర్ ను఺ాజెక్ు
 ఈ తృహరజెక్్ల 1963, జూల ై 26న తృహరయంబఫైంథి. థవతుతు తుజాభాఫాద్ జిలాు తృో చంతృహడు
ఴదద గోథాఴభి నథినెై తుభిభంచాయు.
 థవతు ఴలు తుజాభాఫాద్, క్భీంనగర, జగిణామల, తుయభల్, ఴయంగల్ జిలాులల ఩రయోజనం
తృొ ంద఼త ధానబ. థాథా఩ు 3.97 లక్షల ళెక్హయు బూత౉కి స్హగుతూయంద఼త ంథి.
 తృహరజెక్్లక్ల కహక్తీమ, షయషాతి, లక్షమభ అతు భూడు కహలలఴలల ఉధానబ. అబణే
఩రదానఫైనథి భాతరం కహక్తీమ కహలలఴ.
 ఇథి కొతున జాతీమ తృహరజెక్్లలక్ల తూయంథిషత ఼ననథి. థవతు ఩ూయాధాభం తృో చంతృహడు
తృహరజెక్్ల.
 గోథాఴభి నథినెై తుభిభంచిన తోదట్ తృహరజెక్ అబన థవతున భాజీ ఩రదాతు ధ౅సూ ౄ
తృహరయంతేంచాయు. థవతు గభిశ్ ఎతత 1,091 అడుగులల.
121
గోదావరి త్తర఺న గల ముఖ్యమెైన ఩ట్్ ణాలు
 ధాల఺క, ధాంథేడ్ (భహాభహశ్ )ర

 ఫాషయ (తుయభల్)
 ధయభ఩ుభి (జగిణామల)
 భంచిభహమల
 బథారచలం
గోదావరి త్తర఺న గల ఩ుణయక్షతాాలు
 ఫాషయ - జాాన షయషాతి థేయహలమం

 ధయభ఩ుభి - లక్షమభనభిుంస స్హాత౉, మభధయభభహజు ఆలమాలల
 గూడెం - షతమధాభహమణ స్హాత౉ ఆలమం
 కహమేవాయం - కహమేవాయ, భుకైతవాయ ఆలమాలల
 బథారచలం - ల఻ణాభహభచందరస్హాత౉ ఆలమం
గోదావరి఩ెై గల ఎతిత నుో తల ఩థక఺లు
 అల్లస్హగర - కోల఻ (నవీనేట, తుజాభాఫాద్)

 మంచ - మంచ (తుజాభాఫాద్)
 అయుగల్ భహజాభహం - ఉఫభడ (నవీనేట, తుజాభాఫాద్)
 చౌట్఩లిు సనభంతభెడిి - లేట్఩లిు (తుజాభాఫాద్)
 క్డెం (క్డెం ధాభహమణభెడిి)- నెదద ఽయు (తుయభల్)
 తృహరణళిత-చేయ౅ళు - త త౉భడిసట్్ (ఆల఺తౄహఫాద్)
 ఎలు ం఩లి (శ్రాతృహదస్హగర)- ఎలు ం఩లిు (నెదద఩లిు , భంచిభహమల)
 కహమేవాయం - క్ధ౅న఩లిు (బూతృహల఩లిు )
122
 థేయహద఼ల (జై చ్క్కభహఴు ఎతిత తృో తల)- గంగహ఩ుయం

 క్ంతన఩లిు - క్ంతన఩లిు
 ద఼భుభగూడెం (జోమతిభహఴు పూలే ఎతిత తృో తల)- అనంణాయం (ఖభభం)
గోదావరి ఉ఩నదఽలు:
మంజీర నది:
 తోతత ం తృొ డఴు- 644 కి.తొ.

 ఈ నథి భహాభహశ్ ల
ర ోతు ఫాలాఘాట్ ఩యాణాలోుతు జామఖైడ్కొండ (తైడ్ జిలాులోతు
఩టోడా ణాలూకహ) ఴదద జతుభంచి భహాభహశ్ ర గుండా ఩రఴళిషత ఽ భహశ్ ంర లోతు షంగహభెడిి
జిలాు ధాభహమణఖైడ్క్ల ఎగుఴన ఩రయేశించి ఫదక జిలాులో ఩రఴళిషత ఽ కహభాభెడిి
జిలాులోతు తుజాంస్హగర తృహరజెక్్లన఼ థాట్ తుజాభాఫాద్ జిలాు గుండా ఩రఴళిషత ఽ
క్ందక్లభిత ఴదద గోథాఴభి నథిలో క్లలష఼తంథి.
 ఇథి గోథాఴభి ఉ఩నద఼లోు కెలు ా తృొ డయ౅ైనథి, భుఖమఫైనథి.
 మంజీర ఉ఩నదఽలు: కహకియహగు, నలు యహగు, కౌలాస్ధాలా
నిజాంశూ఺గర్ ను఺ాజెక్ు:
 తుభహభణ ఩రథేవం- కహభాభెడిి జిలాు తుజాంస్హగర భండలం అచింనేట-ఫంజ఩లిు గహాభాల

భధమ తుభిభంచాయు.
 థవతు తుభహభణం ఏడో తుజాం తొర ఉస్హభన్ అల్లఖాన్ (1923-1931) కహలంలో జభిగింథి.
 ఈ తృహరజెక్్లన఼ భంజీయ నథినెై తుభిభంచాయు.
 ఇథి తుజాభాఫాద్, కహభాభెడిి జిలాులక్ల అదిక్ంగహ స్హగుతూయంథిషత ఼ంథి.
 థవతు ఩భియహసక్ తృహరంతం- 21,694 చ.కి.తొ.
 ఆమక్టు్ స్హభయథాం- 2.31 లక్షల ఎక్భహలల
123
 థవతు క్లడి కహలలఴ- భసఫూబనసర, ఎడభ కహలలఴ- పణేనసర

ఈ తృహరజెక్్ల భుఖమ ఉథేద వం : ళెైదభహఫాద్ నగభహతుకి ణాగుతూట్తు అంథించడం.
కౌలలసనాలల ను఺ాజెక్ు:
 ఇథి స్హఴరగహవ్ గహాభంలో ఉంథి.

 ఈ తృహరజెక్్ల కౌలాస్ధాలా నథినెై ఉంథి.
 ఆమక్టు్ స్హభయథాం - 9000 ఎక్భహలల
 తుజాంస్హగర తృహరజెక్్లలో తూట్ లబమత లేక్తృో ఴడంణో థాతుకి ఎగుఴన షంగహభెడిి జిలాులో
ల఺ంగూయు తృహరజెక్్లన఼ తుభిభంచాయు.
స్఻ంగూరల ను఺ాజెక్ు
(మొగులిగుండా బటగ఺రెడడి స్఻ంగూరల ను఺ాజెక్ు)
 థవతున షంగహభెడిి జిలాు ల఺ంగూయు గహాభం ఴదద భంజీయ నథినెై తుభిభంచాయు.

 థవతు భుఖమ ఉథేద వం ళెైదభహఫాద్, ల఺కింథారఫాద్ నగభహలక్ల ణాగుతూయు అంథించడం.
ను఺ాణహిత నది:
 ఇథి నెన్గంగ, యహభహధ, య౅బన్గంగ అధే భూడు నద఼ల క్లబక్ణో ఏయ఩డుత ంథి.
 ఈ భూడు నద఼లల భహాభహశ్ ల
ర ోతు గడిిభోలి జిలాుగుండా ఩రఴళిషత ఽ భహశ్ ంర లోతు
క్లంయం ఆల఺తౄహఫాద్ జిలాు త త౉భడిసట్్ ఴదద క్లిల఺ తృహరణళితగహ ఏయ఩డింథి .
 ఈ నథి భహాభహశ్ ,ర ణెలంగహణ షభిసద఼దల గుండా 113 కి.తొ.ల దఽయం ఩రమాణించి
బూతృహల఩లిు జిలాు కహమేవాయం ఴదద గోథాఴభి నథిలో క్లలష఼తంథి.
 ఈ నథికి క్లడియ౅ై఩ు న఼ంచి నెన్గంగ, భధమ న఼ంచి యహభహధ, ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి
య౅బన్గంగ క్లలష఼తంథి.
124
 తృహరణళితగహ ఏయ఩డే ఈ భూడు నద఼లల స్హతూ఩భహ (భధమ఩రథేశ్) ఩యాణాలోు

జతుభంచాబ.
 వ఺ర఺ధ: భధమ఩రథేశ్లోతు స్హతూ఩భహ ఩యాణాలోుతు ఫేత ల్ జిలాు భులాతయ్ ఴదద (528
కి.తొ. తృొ డఴు) జతుభంచి నెన్గంగ నథిణో జుగహడ్ ఴదద క్లలష఼తంథి. ఇథి విదయబ తృహరంతం
అతినెదద నథి.
 ఩ెనగంగ: విదయబలోతు భైఴుల్ఘాట్ ఩యాణాల ఴదద ఩ుట్్ భహాభహశ్ ల
ర ోతు మాఴత భల్
జిలాులోతు జుగహడ్ ఴదద యహభహధ నథిలో క్లలష఼తంథి.
 తృహరణళిత నథినెై అతమంత ఩రతిష్హఠతభక్ంగహ చే఩ట్్న తృహరణళిత-చేయ౅ళు ఩థక్ం ఉంథి.
థవధేన డా. తెఆర అంఫేదకర తృహరణళిత-చేయ౅ళు ఩థక్ం అంటాయు.
 తృహరణళిత నథి ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి క్లలష఼తంథి. ఇథి గోథాఴభి నథికి 40 రహతం తూట్
లబమతన఼ అంథిషత ఼ంథి.
కడెం నది
 ఆథిలాఫాద్ జిలాు ఫో ధ్ ణాలూకహలోతు ఫో ణాబ గహాభం థవతు జనభషథ లం. తుయభల్

జిలాులోతు ఖాధా఩ూర భండలం ఩ష఼఩ుల గహాభం ఴదద గోథాఴభి నథిలో
క్లలష఼తంథి.ఈ నథి ఆథిలాఫాద్, తుయభల్ జిలాులలో భాతరఫే ఩రఴళిషత ఼ంథి.
 ఇథి గోథాఴభికి ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి క్లలష఼తంథి.
కడెం఩ెై ఉనన జలను఺తాలు
 క్లంటాల: ఆథిలాఫాద్ జిలాు ధేయడిగ్ండ భండలంలో ఉంథి. ఇథి భహశ్ ంర లోధే ఎతత బన
(147 అడుగులల/45తొ.) జలతృహతం.
 నుొ చ్ెెర: ఇథి ఆథిలాఫాద్ జిలాు ఫో ధ్ ఴదద ఉంథి. థవతు ఎతత 20 తొ.
 గ఺యతిా: ఇథి ఆథిలాఫాద్ జిలాు ధేయడిగ్ండ భండలం క్లయుద గహాభం ఴదద ఉంథి.
125
మలనేరల
 ఈ నథి జనభషథ లం ల఺భిల఺లు జిలాు ల఺భిల఺లు కొండలల.

 తోతత ం తృొ డఴు 126 కి.తొ.
 ఇథి కహమేవాయం ఴదద గోథాఴభి నథిలో క్లడియ౅ై఩ు న఼ంచి క్లలష఼తంథి.
 ఈ నథి ఒడుిన ఉనన భుఖమ ఩ట్ ణం - క్భీంనగర
 థవతునెై నభహభల గహాభం ఴదద ఎగుఴ భాధేయు డామం (తుజాం కహలంలో), భాన఼యహడ ఴదద
త౉డ్ భాధేయు డామమ (తుభహభణ దవ), క్భీంనగరలో లోమర భాధేయు డామమ
ఉధానబ.
ఇందాావతి
 ఈ నథి జనభషథ లం ఒడిరహ-ఛతీత స్గఢ్లో తూయు఩ క్న఼భలోుతు దండకహయణమ

తృహరంతంలోగల క్లసండి జిలాు.
 ఇథి గోథాఴభి ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి బూతృహల఩లిు జిలాులో క్లలష఼తంథి.
 థవతుకి అతమంత యేగంగహ క్లిలే నథి అతు నేయుంథి.
 థవతునెై ఏయ఩డిన జలతృహతం చితరక్ూట్ (ఛతీత స్గఢ్)
కిననరశూ఺ని
 లక్నఴయం చెయుఴు షతొ఩ంలో ఈ నథి జతుభష఼తంథి.

 ఈ నథి ఴయంగల్, కొతత గూడెం జిలాుల గుండా ఩రఴళిషత ఽ కొతత గూడెం జిలాు బథారచలాతుకి
థిగుఴన క్లడియ౅ై఩ు న఼ంచి గోథాఴభిలో క్లలష఼తంథి.
శబరి
 ఈ నథి జనభషథ లం తూయు఩ క్న఼భలోుతు ల఺ంకహయం కొండలల
126
 ఇథి గోథాఴభి నథికి ఎడభయ౅ై఩ు న఼ంచి క్ూనఴయం ఴదద క్లలష఼తంథి.

 థవతు ఩భీయహసక్ తృహరంతంలో అతమదిక్ యహభిీక్ ఴయీతృహతం (1250 త౉.తొ., ణెలంగహణలో)
నమోదఴుత ంథి.
 ఈ నథి తీభహన ఩యణరహల ఉంథి.
స఼్లేరల
 ఈ నథి ఆంధర఩రథేశ్లోతు గోథాఴభిలో క్లలష఼తంథి.

 తృో లఴయం తృహరజెక్్ల - విరహల ఫైథానం గల తృహరంతం, ణెలంగహణ-ఏన఻ భధమ తుభహభణ
(డిజెైతుంగ్) దవలో ఉంథి.
10.2 కిశు఺ణ నది
 ఩భీయహసక్ తృహరంతం- 2,51,000 చ.కి.తొ.

 తోతత ం తృొ డఴు- 1440 కి.తొ.
 ణెలంగహణ-ఏన఻లో క్లిన఺ తృొ డఴు- 720 కి.తొ.
 ఩రఴళించే భహష్హరాలల - భహాభహశ్ ,ర క్భహణటక్, ణెలంగహణ, ఏన఻
 అదిక్ంగహ ఩రఴళించే భహశ్ ంర - క్భహణటక్- 44 రహతం. (ణెలంగహణ 27.4 రహతం)
 ఈ నథి ఩శిిభ క్న఼భలోుతు భహాఫలేవార (భహాభహశ్ )ర ఴదద జతుభష఼తంథి.
 ఇథి భహాభహశ్ ,ర క్భహణటక్ భహష్హరాల గుండా ఩రఴళిషత ఽ ణెలంగహణలో భసఫూబనగర
జిలాులోతు భక్త ల్ ణాలూకహ తంగడి గహాభం ఴదద ఩రయేశించి భసఫూబనగర, ఴన఩భిత,
గథాాల, ధాగయన క్యననల్, నలు గ్ండ, షఽభహమనేట జిలాులలో ఩రఴళిషత ఽ ఏన఻లోతు
క్యననలల, ఩రకహవం, గుంటటయు, క్ాష్హణ జిలాులో ఩రఴళిషత ఽ విజమయహడ (క్ాష్హణ) థిగుఴన
127
఩ులిగడి (ష఼భాయు 64 కి.తొ.ల దఽయంలో) ఴదద భెండు తృహమలలగహ చీలి ఒక్ట్గహ

క్లిల఺ సంషలథవవి ఴదద ఫంగహమాఖాతంలో క్లలష఼తంథి.
 భెండు తృహమల భధమ తృహరంణాతున థివిల఻భ అంటాయు.
 ఉ఩ నదఽలు:
ఎడమవై఩ు నఽంచి కిశు఺ణలో కలిస్ేవి
1) తైభ, డిండి - భసఫూబనగర
2) భూల఻ - యంగహభెడిి
3) హాలిమా - నలు గ్ండ
4) తృహలేయు, భుధేనయు - ఴయంగల్
 కుడడవై఩ు నఽంచి కలిస్ేవి
1) త ంగబదర (క్యననలల)
2) ఘట఩రబ
3) భల఩రబ
4) ఫుడఫేయు
5) తత౉భలేయు
6) భహత౉లేయు
త ంగభదా
 థవతు జనభస్హథనం ఩శిిభ క్న఼భలోుతు ఴభహస ఩యాణాలల (క్భహణటక్)

 ఈ ఴభహస ఩యాణాలోు జతుభంచే త ంగ, బదర అధే భెండు నద఼లల క్భహణటక్లోతు
చికభంగళూయు జిలాులో ఒక్థాతుణో ఒక్ట్ క్లిల఺ త ంగబదర నథిగహ ఏయ఩డణాబ.
 క్భహణటక్ భహశ్ ంర గుండా ఩రఴళిషత ఽ ఏన఻లోతు క్యననలల జిలాులోతు కొల఺గి అధే తృహరంతం
ఴదద ఩రయేశించి క్యననలల జిలాులో ఩రఴళిషత ఽ షంగఫేవాయం (క్యననలల) ఴదద
క్ాష్హణనథిలో క్లలష఼తంథి. ఇథి క్ాష్హణనథి ఉ఩నద఼లతునంట్లోకెలు ా నెదదథి.
128
 ఈ నథినెై క్భహణటక్లోతు సో లే఩ట ఴదద తూట్ తృహయుదలక్ల, జల విద఼మతక్ల అన఼ఴుగహ ఒక్

ఆనక్ట్ తుభిభంచాయు.
 ఈ నథి ఒడుిన గథాాల జిలాులో జోగుమాంఫ ఆలమం, క్యననలల జిలాు
భంణారలమంలో భహఘయేందరస్హాత౉ ఆలమాలల ఉధానబ.
 ఉ఩నదఽలు క్లభదాతి (క్లంథానథి), ఴయద, సగభి - నెదద ఉ఩నథి (సంథిరతూయహ),
యేదఴతి - ఩ంతృహనథిగహ ఴమఴసభిస్త హయు
మూస఼్ నది
 తృొ డఴు - 250 కి.తొ.

 ఈ నథి వికహభహఫాద్ జిలాు వికహభహఫాద్ ఴదద ఉనన శియహభెడిినేట ఴదద గల అనంతగిభి
కొండలోు జతుభష఼తంథి.
 ఇథి నలు గ్ండ, యంగహభెడిి, వికహభహఫాద్ జిలాుల గుండా ఩రఴళిషత ఽ నలు గ్ండ జిలాులోతు
యహడ఩లిు ఴదద క్ాష్హణనథిలో క్లలష఼తంథి.
 థవతున భుచ఼క్లంద అతు క్ూడా న఺లలస్హతయు. థవతుకి ఉ఩నద఼లల ఈల఻, ఆలేయు.
 ఈ నథినెై తొర ఉస్హభన్ అల్లఖాన్ కహలంలో 1920లో ఉస్హభన్స్హగర డామం
(భిజభహామర) తుభిభంచాయు. థవధేన గండినేట చెయుఴు అతు న఺లలస్హతయు.
 ఇథి ళెైదభహఫాద్ తృహతనగభహతుకి ణాగుతూట్తు అంథిషత ఼ంథి.
 భూల఻ నథికి ఉ఩నథి అబన ఈల఻ నథినెై తొర ఉస్హభన్ అల్లఖాన్ కహలంలోధే 1927లో
ళిభామతస్హగర భిజభహామర తుభిభంచాయు.
 ఇథి భూల఻నథి ఴయదలన఼ తుమంతిరంచడంణోతృహటు ళెైదభహఫాద్ నగభహతుకి ణాగుతూట్తు
అంథిషత ఼ంథి.
 ఆలేయు నథి ళెైదభహఫాద్, ల఺కింథారఫాద్లన఼ యేయుచేషత ఽ ఩రఴళిషత ఼ంథి. ఈ నథినెై
సృలేున్స్హగర (1562) భిజభహామర న఼ తుభిభంచాయు.
129
డడండడ నది
 తృొ డఴు - 152 కి.తొ.

 ఈ నథి భసఫూబనగరలోతు ష్హఫాద్ కొండలోు ఩ుట్్ భసఫూబనగర, నలు గ్ండ
జిలాులగుండా ఩రఴళిషత ఽ ఏలేవాయం ఴదద క్ాష్హణనథిలో క్లలష఼తంథి.
 ఈ నథితు తొధాంఫయం అతు క్ూడా న఺లలస్హతయు.
ను఺లేరల నది
 థవతు తృొ డఴు 145 కి.తొ.

 ఈ నథి ఴయంగల్ జిలాులోతు ఫాణా఩ుయంలో ఩ుట్్ నలు గ్ండ, ఖభభం జిలాుల షభిసద఼దగహ
఩రఴళించి క్ాష్హణ జిలాులోతు జగగ మమనేట ఴదద క్ాష్హణనథిలో క్లలష఼తంథి .
 ఈ నథినెై ఖభభం జిలాులోతు తృహలేయు ఩ట్ ణ షతొ఩ంలో భిజభహామరన఼ తుభిభంచాయు.
 ఈ భిజభహామర ఖభభం ఩ట్ ణాతుకి ణాగుతూట్తు అంథిషత ఼ంథి.
మునేనరల నది
 థవతు తృొ డఴు 192 కి.తొ.

 ఈ నథి ఴయంగల్ జిలాులోతు తృహకహల చెయుఴు న఼ంచి ఩ుట్్ ఴయంగల్, ఖభభం జిలాుల
గుండా ఩రఴళిషత ఼ంథి.
 ఇథి క్ాష్హణ జిలాు నంథిగహభ ణాలూకహలోతు ఏలూయు గహాభం ఴదద క్ాష్హణనథిలో
క్లలష఼తంథి.
 థవతుకి ఉ఩నద఼లల య౅ైభహ, క్టేు యుక్ాష్హణనథినెై గల ఎతిత తృో తల ఩థకహలల జూభహల తృహరజెక్్ల
(న఺రమదభిితు జూభహల తృహరజెక్్ల)ఇథి భసఫూబనగర జిలాులోతు భైఴుల఩లిు ఴదద ఉంథి.
భహశ్ ంర లో క్ాష్హణనథినెై తుభిభంచిన తోదట్ తృహరజెక్్ల. ఇథి ఒక్ ఫఱ఺నభీ డామమ.
130
కిశు఺ణనది, దాని ఉ఩నదఽల఩ెై తెలంగ఺ణలో నిరిమంచిన ను఺ాజెక్ులు:
 నాగ఺రలున శూ఺గర్ ఆనకట్్

ఈ నథినెై నలు గ్ండ జిలాు నంథికొండ ఴదద ధాగహయుున స్హగర ఆనక్ట్ న఼ తుభిభంచాయు.
థవతు ఎతత 124.7 తొ.
ఈ ఆనక్ట్ క్ల 1955 డిలెంఫర 10న ధాట్ ఩రదాతు జఴసరలాల్ ధ౅సూ ౄ వంక్లస్హథ఩న
చేరహయు.
1967 ఆగష఼్ 4న ఈ తృహరజెక్్లన఼ అ఩఩ట్ ఩రదానభంతిర ఇంథిభహగహందవ జాతికి అంకితం
చేరహయు.
1969లో తృహరజెక్్ల తుభహభణం ఩న఼లల ఩ూయత మామబ.
తృహరజెక్్ల ణొలి చీఫ్ ఇంజితూర- తొర జాపర అల్ల
ఇథి ఩ూభిత షాథేశ్ర ఩భిజా ానంణో, షాథేశ్ర తుధ఼లణో తుభిభంచిన ఩ర఩ంచంలోతు భహతిక్ట్ లు ో
కెలు ా ఎతత బనథి. థవతుకి భెండు కహలలఴలల ఉధానబ.
1) లలల్బహదార్ క఺లువ (ఎడమ క఺లువ): ఇథి నలు గ్ండ, ఖభభం, క్ాష్హణ జిలాులక్ల
స్హగుతూట్తు షయపభహ చేషత ఼ంథి.
2) జవహర్ క఺లువ (కుడడ క఺లువ): ఇథి గుంటటయు, ఩రకహవం జిలాులక్ల స్హగుతూట్తు
అంథిషత ఼ంథి. ఇథి ఩ర఩ంచంలోతు లేదమ఩ుతూట్ కహలలఴలోు కెలు ా తృొ డయ౅ైనథి (203 కి.తొ.).
ఇథి తోదట్స్హభిగహ భిఴయుఫుల్ టభెైఫను న఼ ఉ఩యోగించిన జల విద఼మత కైందరం.
 నట్్్ ంను఺డు (జవహర్ ఎతిత నుో తల ఩థకం): ఇథి భసఫూబనగర జిలాులోతు ధయనర
భండలం ఉనె఩యు గహాభం ఴదద ఉంథి.
 కోయల్ శూ఺గర్: ఇథి భసఫూబనగర జిలాులోతు నయా భండలం కోబల్కొండ ఴదద
ఉంథి. థవతున నెదదయహగు ఩రయహసంనెై తుభిభంచాయు.
 కలవకురిత ఎతిత నుో తల: భసఫూబనగర జిలాు క్లాక్లభిత ఴదద ఉంథి.
 శీరశైలం ఎడమగట్ట్ క఺లువ: భసఫూబనగర ఴదద ఉంథి.
131
 ను఺లమూరల-రంగ఺రెడడి ఎతిత నుో తల: ఇథి భసఫూబనగర జిలాు బూతూ఩ర భండలం

క్భియ౅ల ఴదద ఉంథి. థవతున క్లయుభూభిత ఎతిత తృో తల అంటాయు.
 నకకలగండడ ఎతిత నుో తల (డడండడ ఎతిత నుో తల): నలు గ్ండ జిలాు భభిాగూడెం భండలం
శిఴననగూడెం ఴదద ఉంథి.
 ర఺జీవ్ భమల ఎతిత నుో తల: భసఫూబనగర జిలాు ఩ంచథేవ్తృహడు ఴదద ఉంథి.
11. నీట్ిను఺రలదల శూౌకర఺యలు
 ఴయీతృహతం థాాభహ కహక్లండా ఇతయ క్ాతిరభ ఩దధ త ల థాాభహ ఩ంటలక్ల తూట్ షయపభహ
చేమడాతున ‘తూట్తృహయుదల’ అంటాయు.
 భహశ్ ంర లో తుజాభాఫాద్ జిలాులో తూట్తృహయుదల కింద ఎక్లకఴ బూత౉ స్హగఴుత ంథి.
 తూట్తృహయుదల స్ౌక్భహమలన఼ భూడు ఴభహగలలగహ విబజించాయు. అవి:
1.బటవులు
 ఫాఴుల థాాభహ అతమదిక్ంగహ తూట్తృహయుదల గల భహష్హ్రలల ఉతత య఩రథేశ్, ఩ంజాబ, తెహార,

భహజస్హథన్.
 భహశ్ ంర లో థాథా఩ు 23 లక్షల ఎక్భహలల ఫాఴుల థాాభహ స్హగఴుత ంథి.
2.క఺లువలు
 కహలలఴల థాాభహ అతమదిక్ంగహ తూట్తృహయుదలగల భహష్హ్రలల- ణెలంగహణ, ఉతత య఩రథేశ్,

భహజస్హథన్, సభహమధా.
 భహశ్ ంర లో కహలలఴల థాాభహ తూట్తృహయుదల అదిక్ంగహ ఉనన జిలాులల- క్భీంనగర, ఴయంగల్,
ఖభభం
132
 భహశ్ ంర లో తోతత ం 4.7 లక్షల ళెక్హయుు కహలలఴల థాాభహ స్హగఴుత ననథి.
3.చ్ెరలవులు
 భహశ్ ంర లో చెయుఴుల థాాభహ స్హగఴుత నన బూత౉ 2.83 లక్షల ళెక్హయుు. అతమదిక్ంగహ

స్హగఴుత నన జిలాు ఴయంగల్.
 అతమదిక్ంగహ చెయుఴుల థాాభహ తూట్తృహయుదల అఴుత నన భహష్హ్రలల- ఆంధర఩రథేశ్,
తత౉ళధాడు, క్భహణటక్, మూన఻.
12. నేలలు
 బూత౉ ఉ఩భితలంనెై ఴద఼లలగహ ఉనన తృొ యధే ‘ధేల’ అంటాయు.

 ధేలన఼ గుభించి అధమమనం చేలే రహస్హతరతున ‘నెడాలజి’ అంటాయు.
 శిలలల రైతిలమం చెందగహ ఏయ఩డే ఩థాభహథతున ‘భాతిత క్ అంటాయు.
 ణెలంగహణ భహశ్ ంర పాయత థవా఩క్ల఩ంలోతు ఈష్ న్
ర ల఻ ఫో రి భధమ నేలిక్లో దక్కన్
న఻ఠబూత౉నెై ఉంథి.
 ణెలంగహణ భహశ్ ంర అదిక్ స్హయఴంతఫైన ఒండుర ధేలల న఼ంచి తుస్హుయఫైన ఇష఼క్ ధేలల
ఴయక్ల ఩లల యకహల ధేలలన఼ క్లిగి ఉంథి.
 ణెలంగహణలో ఎగుడు, థిగుడులలగల నెతునేు బన్లల క్లిగి ఉనన఩఩ట్కీ ఎయా ధేలలల, నలు
ధేలలల, లాటభెైట్ ధేలలల విషత భించి ఉధానబ.
 భహశ్ ంర లో ఩రదానంగహ ఎయా ధేలలల, ఒండుర ధేలలల, నలు భైగడి ధేలలల, లాటభెైట్ ధేలలల
విషత భించి ఉధానబ.
 -భాతిత క్ల తుభహభణం ఎలా జయుగుత ంథో ణెలినే రహషత ంర - లితాలజి
133
 ICAR (ఇండిమన్ కౌతుుల్ ఆఫ్ అగిాక్లియల్ భిలెరి) నఽమఢిల్లు షంషథ థేవంలో

ధేలలన఼ 8 యకహలలగహ ఴభీగక్భించింథి.
ఎరర నేలలు
 భహశ్ ంర లో అదిక్ పాగం ఎయా ధేలలల ఉధానబ.

 ఈ ధేలలోు తోక్కలక్ల కహయహలిున తృౌఱ఺్క్, లేంథిరమ ఩థాభహథలల తక్లకఴ, పాషాయం
అదిక్ంగహ ఉంటుంథి.
 ణెలంగహణలో ఈ ధేలలన఼ చెలక, ద఼ఫఫ ధేలలలగహ ఴభీగక్భించాయు. అంద఼లో చెలక
ధేలలల కహారట్జెైట్, భుడి గహాధ౅ైట్ భహళల
ు యనతృహంతయం చెందడంఴలు ఏయ఩డుణాబ.
చెలక ధేలలల చాలా థిగుఴగహ అంటే గుట్ ల భధమ పాగం యహలల బూభులోు ఎక్లకఴగహ
ఉంటాబ.
 ద఼ఫఫ ధేలలల తక్లకఴ స్హయఴంతం క్లిగి ఉండి తృహలితృో బన ఫూడిద యంగులో
ఉంటాబ.
 ఈ ఎయా ధేలలోు ఩రదానంగహ యేయువనగ ఩ండుత ంథి.
 ఎయా ధేలలల ఴద఼లలగహ ఉంటాబ.
 ఈ ఎయా ధేలలల భహశ్ ంర లోతు భసఫూబనగర, ఴన఩భిత, ధాగర క్యననల్, గథాాల్,
నలు గ్ండ, షఽభహమనేట, ఖభభం, కొతత గూడెం, ఴయంగల్, బూతృహల఩లిు , క్భీంనగర,
జగిణామల, నెదద఩లిు , యంగహభెడిి, వికహభహఫాద్, కహభాభెడిి, తుజాభాఫాద్లలో ఎక్లకఴగహ
విషత భించి ఉధానబ.
 ఆథిలాఫాద్ జిలాులో ఈ ధేలలల తక్లకఴగహ ఉధానబ.
 ఈ ధేలలల భహశ్ ర విల఻త యణంలో 48 రహతం విషత భించి ఉధానబ.
134
నలా రగడడ నేలలు
 అయధవుశక ఩భిల఺థత లల ఉండే దక్కన్ న఻ఠబూత౉లో లాయహ, తూస్, గహాధ౅ైట్ శిలలనెై ఈ

భాతిత క్లల ఏయ఩డుణాబ.
 ఇవి ఎక్లకఴగహ ఫంక్భట్్ణో ఉండి, ణేభన఼ తులా ఉంచ఼క్లధే వకిత క్లిగి ఉంటాబ.
 ఈ ధేలలన఼ ‘భైగర ధేలలల’ అంటాయు.
 ఈ ధేలలోు ఇన఼భు, కహలిీమం రహతం ఎక్లకఴగహ, పాషాయం, ధ౅ైటర ోజన్, లేంథిరమ ఩థాయథం
రహతం తక్లకఴగహ ఉంటాబ.
 ఈ ధేలలల ఆథిలాఫాద్, భంచిభహమల, తుయభల్, యంగహభెడిి, తుజాభాఫాద్, కహభాభెడిిలలో
ఎక్లకఴగహ క్భీంనగర, ఴయంగల్, భసఫూబనగరలలో తక్లకఴగహ విషత భించి ఉధానబ.
 ఈ ధేలలోు ఩రదానంగహ ఩తిత , తృొ గహక్ల, ఩ష఼఩ు, త౉య఩, షజు , జొనన ఩ంటలల అదిక్ంగహ
఩ండుణాబ.
 భహశ్ ంర లో ఈ ధేలలల 25 రహతం విషత భించి ఉధానబ.
 ఈ ధేలలల ణేభన఼ చాలా కహలం తులా ఉంచ఼క్లంటాబ.
ర఺తి నేలలు (లలట్రెైట్ నేలలు)
 ఈ ధేలలల థేవంలో 4.3 రహతం విషత భించాబ.

 భహశ్ ంర తోతత ంగహ అతున జిలాులోు ఈ ధేలలల 25 రహతం విషత భించి ఉధానబ.
 ఈ ధేలలల తడిల఺న఩ు఩డు ఫతత గహ ఉండి, ఎండిన఩ు఩డు గట్్గహ ఉంటాబ. అంద఼కై
వీట్తు ‘త౅రక స్హబల్’ అంటాయు.
 ఈ ధేలలల ఆభు లక్షణాలన఼ క్లిగి ఉంటాబ.
 ఈ ధేలలల అలూమత౉తుమం, ఇన఼భుల ళెైడడ్
ెైర ఆకెై్షడ్ త౉వాభం.
 ఈ ధేలలల ఴభహీతుకి తడిచి నలు గహ భాయుణాబ.
 ఇవి ఎక్లకఴ ఴయీతృహతం, అదిక్ ణేభ, ఎక్లకఴ ఉష్ోణ గాతగల తృహరంణాలోు ఏయ఩డుణాబ.
135
 ఈ ధేలలల ఫదక, ఖభభం జిలాులోు భాతరఫే విషత భించి ఉధానబ.

 ఈ ధేలలల న఻త ఴయణం, గోధ఼భ, ఎయు఩ు యంగులన఼ క్లిగి ఉంటాబ.
 ఈ ధేలణో ఇటుక్లల తమాయు చేస్త హయు.
 ఈ ధేలలో కహ఩఻, ణేమాక్ల, యఫఫయు, జీడి భాత౉డి, ష఼గంధ దరఴమ ఩ంటలల ఎక్లకఴగహ
఩ండుణాబ.
ఒండుా నేలలు
 ఈ ధేలలల నద఼లల అధేక్ ఏండుుగహ తభ ఩రయహస క్ాభంలో తీష఼కొచిిన ఒండురభట్్తు

తుక్షై఩ణం చేమటం ఴలన ఏయ఩డుణాబ.
 ఈ ధేలలల ణెలంగహణ విల఻త యణంలో 3ఴ స్హథధాతున ఆక్ాత౉ంచాబ.
 ఈ ధేలలల తూట్తు తులలఴ చేష఼క్లంటాబ.
 ఈ ధేలలల అతమంత స్హయఴంతఫైనవి.
 ఈ ధేలలోు తృొ టాష్ రహతం ఎక్లకఴగహ ఉండి, ధ౅ైటర ోజన్, తృహషపయస్లల తక్లకఴ రహతంలో
ఉంటాబ.
 ఈ ధేలలల అదిక్ంగహ గోథాఴభి, క్ాష్హణ నద఼ల డెల్ ా తృహరంణాలోు ఉధానబ.
 ఈ ధేలలల ఴభి, చెయక్ల, అయట్, భాత౉డి, తుభభ, ఫణాతబ ఩ంటలక్ల రరశ
ా ఠ ఫైనవి.
 ఈ ధేలలల ఫతత ట్ భైణుముత అఴక్షైతృహలల తుక్షైన఺ంచడంఴలు ఏయ఩డాిబ.
 ఈ భాతిత క్లోు ఇష఼క్ తృహలల ఎక్లకఴ.
 ఈ ధేలలల ఩ష఼఩ు యంగులో ఉంటాబ.
 ఈ ధేలలోు తృొ టాష్, ష఼నన఩ుభహబ షభాథిధ గహ ఉంటాబ. నతరజతు తక్లకఴగహ
ఉంటుంథి.
 భహశ్ ంర లో ఈ ధేలలల 20 రహతం విషత భించి ఉధానబ.
136
13. అడవులు

FOREST అధే ఆంగు ఩దం ‘FORES’ అధే లాట్న్ పాష్హ ఩దం న఼ంచి ఴచిింథి.
 ‘FORES’ అంటే గహాభం య౅లల఩లి తృహరంతం అతు అయథం.
 ఩ర఩ంచ అటవీ థిధోతుఴం - భాభిి 21
 1952 జాతీమ అటవీ విదాన తీభహభనం ఩రకహయం తోతత ం థేవ బూపాగంలో 33.3 రహతం
అడఴులల క్లిగి ఉండాలి. కహతూ థేవ బూపాగంలో 20.5 రహతం భాతరఫే
అడఴులలధానబ.
 2011న఼ UNO అటవీ షంఴతుయంగహ ఩రక్ట్ంచింథి.
 భహశ్ ంర లో ఎక్లకఴ విల఻త యణం అడఴులలగల జిలాు ఖభభం, తభహాత స్హథనం ఆథిలాఫాద్
జిలాుథి. అడఴులల లేతు జిలాు ళెైదభహఫాద్.
 నలు గ్ండ జిలాులో 6.03 రహతంణో అతి తక్లకఴ అడఴులలధానబ.
 ఩రషత ఼త ధయల ఩రకహయం 2014-15లో భహశ్ ర GSDPలో అటవీ షం఩ద, క్ల఩ యంగం 0.9
రహతం యహటాన఼ క్లిగి ఉండగహ, ఴమఴస్హమ యంగం 5.02 రహతం యహటాన఼ క్లిగి ఉంథి.
 భహశ్ ంర లో స్హభాజిక్ అడఴులణో క్లిన఺ అటవీ విల఻త యణం 29,242 చ.కి.తొ.
 అటవీ విల఻త యణంలో భహశ్ ంర 12ఴ భహమంక్లలో ఉంథి.
 -భహశ్ ంర లో స్హభాజిక్ అటవీ విల఻త యణ రహతం - 30 రహతం
137
 భిజరవ్డ్ అటవీ విల఻త యణం - 21,024 చ.కి.తొ.

 యక్షిత అటవీ విల఻త యణం - 7,468 చ.కి.తొ.
 అతమదిక్ అటవీ విల఻త యణంగల జిలాులల - 4 (1. ఖభభం 2. ఆథిలాఫాద్ 3. ఴయంగల్ 4.
భసఫూబనగర)
 అతమల఩ అటవీ విల఻త యణంగల జిలాులల - 4 (1.ళెైదభహఫాద్ 2. యంగహడిి 3. నలు గ్ండ 4.
ఫదక)
 ఩రషత ఼త ధయల ఩రకహయం ఴమఴస్హమ యంగంలో అటవీ యహటా - 5.02 రహతం.
 తుజాభాఫాద్ జిలాులో థొ భికై యనస్హ గడిి న఼ంచి ష఼గంధ ణెైలాతున తీస్హతయు. ఏజెతూు
తృహరంణాలోునఽ ణెలంగహణ అడఴులోు అడాిక్లలల, ఫంక్, ణేధ,౅ చింత఩ండు, ఉల఺భి,
క్లంక్లడు లబమభఴుత ధానబ.
 భహశ్ ంర లోతు తుజాభాఫాద్ న఼ంచి తుయభల్, భంచిభహమల, బూతృహల఩లిు గుండా కొతత గూడెం
జిలాు ఴయక్ల గోథాఴభి నథి ఒడుి య౅ంట దట్ ఫైన అడఴులలధానబ.
 షఴభించిన 2002 భహశ్ ర విదానం ‘విజన్ 2020’ ఩రకహయం అటవీ రహఖ ఩రషత ఼తం ఉనన
అడఴుల షంయక్షణ, అతేఴాథిధ , ఉణా఩దక్త, ఆభిథక్ విలలఴ నెం఩ుదల కోషం ఩లల యకహల
అతేఴాథిధ కహయమక్షిక్భాలన఼ అభలల చేస్త ో ంథి.
 భహశ్ ంర లో 2,939కి నెైగహ తోక్క జాత లల, 365 ఩క్షి జాత లల, 103 క్షమయద జాత లల, 28
షభీషాతృహలల, 21 ఉబమచయ జాత లల వీట్ణోతృహటు నెదద షంఖమలో అక్రరయుకహలల
ఉధానబ.
అడవులు - రక఺లు
1.ఆరదర ను఺ాంతంలోని ఆకుర఺లేె అడవులు:
 ఈ అయణామలల 125-200 లెం.తొ ఴయీతృహతంగల తృహరంణాలోు నెయుగుణాబ.

 ఈ అడఴులోు నెభిగై భుఖమఫైన చెటు ు యేగ,ి భథిద , జిట్ గి తోదల ైనవి.
138
 అధేక్ యకహల క్ల఩ క్ూడా లబమభఴుత ంథి.ఈ అడఴులల ఖభభం, ఴయంగల్,

ఆథిలాఫాద్, క్భీంనగర, తుజాభాఫాద్, భసఫూబనగరలలో విషత భించి ఉధానబ.
2.అనారథర ను఺ాంతంలోని ఆకుర఺లేె అడవులు:
 ఈ అడఴులల 75-100 లెం.తొ ఴయీతృహతంగల తృహరంణాలోు అతేఴాథిధ చెంద఼ణాబ.

 ఈ అడఴులోు భుఖమఫైన చెటు ు య౅లగ, యే఩, థిభిరన, ఫూయుగు, య౅ద఼యు తోదల ైనవి.
క్ల఩ క్ూడా లబమభఴుత ంథి.
 ఈ అడఴులల ఆథిలాఫాద్, ఴయంగల్, ఖభభం, తుజాభాఫాద్, క్భీంనగర జిలాులోు
ఎక్లకఴగహ విషత భించి ఉధానబ.
3.ముళ్ా తో కూడడన నుొ ద అడవులు
 ఴయీతృహతం తక్లకఴగహ ఉనన తృహరంణాలోు నెయుగుణాబ.

 ఈ అడఴులల నలు గ్ండ, యంగహడిి జిలాులోు విషత భించి ఉధానబ.
 అడఴులోు త భభ, భైగు చెటు ు నెయుగుణాబ.
 తౄహభెస్్ డితృహరట్ఫంట్ భితృో ర్ 2013 ఩రకహయం ణెలంగహణలో అడఴుల రహతం
14. వనయను఺ాణుల సంరక్షణ కందాాలు
 శియహాయం తోషళు షంయక్షణ కైందరం, క్యహాల్ ఴనమఴూతృహణి షంయక్షణ కైందరం -

భంచిభహమల జిలాు
 ఖభభం - కిధ౅నయస్హతు తోషళు షంయక్షణ కైందరం
 ఴయంగల్ - ఏటటయు ధాగహయం ఴనమఴూతృహణి షంయక్షణ కైందరం
 ళెైదభహఫాద్ - భహావీర సభిణ ఴనషథ లి
139
 నలు గ్ండ - ధాగహయుున స్హగర తోషళు షంయక్షణ కైందరం

 భసఫూబనగర – న఺లులభభిా
 ఫదక - భంజీభహ తోషళు షంయక్షణ కైందరం
ర఺ష్రంలో అట్వీ అభివిదిధ ఏజెనీీలు మూడంచ్ెల వయవసథ దావర఺ నిరవహించబడుత నానయ.

అవి:
1. భహశ్ ర స్హథబలో భహశ్ ర అటవీ అతేఴాథిధ ఏజెతూు (లే్ట్ తౄహభెస్్ డెఴలపఫంట్ ఏజెతూు -
SFDA)
2. డివిజన్ స్హథబలో తౄహభెస్్ డెఴలపఫంట్ ఏజెతూు (తౄహస్్ డెఴలపఫంట్ ఏజెతూు - FDA)
3. గహాభ స్హథబలో ఴన షంయక్షణ షత౉తి (VSS)
ర఺ష్రంలో అట్వీ సంబంధిత సంసథ లు
 ణెలంగహణ తౄహభెస్్ అకహడతొ, దఽల఩లిు

 అటవీ క్షైతర ఩భిరోధన కైందరం, దఽల఩లిలి
 తౄహభెస్్ భిలెరి డివిజన్ ళెైదభహఫాద్, ఴయంగల్
 లే్ట్ తౄహభెస్్ భిలెరి అండ్ డెఴలపఫంట్ షభికల్, ళెైదభహఫాద్
 తృహరంతీమ అటవీ ఩భిరోధధా కైందరం, భులలగు
140
ర఺ష్ర చిశృనలు
 భహశ్ ర ఩క్షి - తృహలన఺ట్ (రహల఻త మ

ర ధాభం - కొభహఱ఺మస్ ఫంగహల తుుస్)
 భహశ్ ర జంత ఴు - భచిల జింక్ (రహల఻త మ
ర ధాభం - ఆకిుస్ ఆకిుస్)
 భహశ్ ర ఴాక్షం - జత౉భచెట్ ు (రహల఻త మ
ర ధాభం -తృో ర స్ో ఩఺స్ల఺నభైభిమా)
 భహశ్ ర ఩ుశ఩ం - తంగైడు (రహల఻త మ
ర ధాభం - కైల఺మా అభిక్లమలేటా)
 భహశ్ ర ఩ండు -ల఻ణాపలం (రహల఻త మ
ర ధాభం - అధోధా స్హకమోజా)
 భహశ్ ర చిసనం - కహక్తీమ క్మాణోయణం కింద చాభిభధార, కహక్తీమ క్మాణోయణంనెై
ల఺ంసతలాటం, చ఼టట
్ ణెలలగు, ఇంగిుష్, ఉయన
ద పాశలోు ణెలంగహణ ఩రబుతాం,షతమఫేఴ
జమణే ఉధానబ.
 భహశ్ ర చిహానతున యనతృొ ంథించిన చితరకహయుడు - ఏల లక్షభణ్
 భహశ్ ర అదికహభిక్ భాష఩తిరక్ - ణెలంగహణ
 భహశ్ ర అదికహభిక్ చానల్ - మాదగిభి
 భహశ్ ర అదికహభిక్ ఩ండుగలల - ఫత క్భభ, ఫో ధాలల
 ఫో నంలో ఉండే ఆహాయం - నెయుగననం
 లశకర ఫో ధాలల (ల఺కింథారఫాద్ భసంకహళి ఫో ధాలల), ళెైదభహఫాద్ ఫో ధాలల.
 తృహలన఺ట్ ఒడిరహ, తెహారలక్ల క్ూడా భహశ్ ర ఩క్షై
 జత౉భ చెట్ ు ఆక్లలన఼ దషభహ ఩ండుగ షభమంలో ఫంగహయం అంటాయు. షభభక్క-
స్హయక్క జాతయ షందయబంగహ ఫంగహయం అతు ఫలు ంన఼ న఺లలస్హతయు.
 తంగైడు ఩ూలన఼ ఫత క్భభన఼ నేయిడంలో ఉ఩యోగిస్త హయు.
 ణెలంగహణ ఩రజల ఩రదాన ఆహాయం - గటుక్, ఴభి అననం
***
141

VRO Mini Book For Quick

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VRO Mini Book For Quick

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VRO MINI BOOK_ Village Revenue Officer VRO Quick Preparation Guide

TABLE OF CONTENTS / య౐శమ షఽచిక

IMPORTANT VIEWS OF VRO 2018 ………………………………………………………… 09

VRO SYLLABUS PLAN ………………………………………………………………………. 09

IMPORTANT SCORING TOPICS / ముఖ్యబైన విశయాలు .................................................... 09

ANALYSIS OF VRO COMPETITION ................................................................................... 11

SCHEME OF EXAMINATION ……………………………………………………………........ 11

COMPLETE VRO SYLLABUS IN TELUGU & ENGLISH …………………………………. 12

VRO QUALIFYING MARKS ………………………………………………………………… 13

VRO PREPARATION BOOKS / ళ఺తౄహరసు పుషత కహలు ............................................................. 14

EXPECTED MARKS FOR VRO SELECTIONS ……………………………………………... 15

TELANGANA MOVEMENT / తెలంగహణ ఉద్యమం ...................................................................16

• 1969 తెలంగహణ ఉద్యమం

• తెలంగహణ రక్షణ షమితి

• షకల జన఼ల షబె

• జుల ై 31 2013 పరకటన

తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం........................................................................................................19

• తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2001

• తెలంగహణా ఉద్యమ పరస్థ హనం 2005

• ళె఩ట ంె బరస 2005 ఙాభిణాాతభకఫైన ధ౅ఱ

• Telangana Name Origin

Telangana Festivals / ణెఱంగసణ ఩ండుగఱు.......................................................................27

కోషం విధానాలు .................................................................................................................... 28

• ఩ాజా ఩ంనహణీ ళమళశథ న఻ ఩ున

• ళమక్ూిక్ూ 6 క్ూఱోఱ ళదద త౅మమం యొకక శనెు ల

• కఱయమణుడు ఱక్ష్ుభ ఩తంకం

• .ణాగుతూటి శయపభస తృసాజెక్్

• ఱెడ఼మల్డ్ కుఱయఱ అతేళఽథిధ

• అంఫేదకర్ య౐థేయౕ య౐థామ తుది

• క్ోభయం తైం ఫమోభిమల్డ భభిము గిభిజన భయమజిమం

• గిభిజన శషక్సయ శంశథ ఩భిత౉తి

• She- టాక్సీ ఩థకం

• ఇంటిగైరటెడ్ ఙెైల్డ్ డెళఱనెభంట్ శభవీలెస్

• డులేఫుల్డ భభిము ల఺తుమర్ తృౌయుఱ ఆభోగమం

• క్ూయౖో భవ ఴక్ూి యోజన

• 2014-15ఱో య౗సదించిన య౐జమయఱు

పరతేయక తెలంగహణ ఉద్యమాలు / Special Telangana Movement…..................................... 32

• ముద్టి పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము

• తెలంగహణా సకుుల పమిరక్షణ ఉద్యమం

• మండఴ పరతేయక తెలంగహణా ఉద్యమము

• ణెఱంగసణా యసద఻ఱ యసదనఱు

History of Telangana / తెలంగహణ చమిత్ర ....................................................................................... 36

Culture of Telangana / ణెఱంగసణ శంశకఽతి ............................................................................. 41

పాయత భసజామంగం - తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు ..........................................................................................43

• అదికయణ 51-ఏ ఩ాక్సయం తృసాథత౉క య౐ధ఻ఱు

Panchayat Raj System / ఩ంఙాబతీ భసజ్ లహశ్ం .......................................................................47

 క్ొతి ఩ంఙాబతీ భసజ్ చట్ ం

Economy of Telangana / ణెఱంగసణ ఆభిథక ళమళశథ .........................................................................50

 తుజ ంల తృహలనలో తెలంగహణ స్హగుతూటి రంగం

 ఏడో తుజ ం తృహలనలో తెలంగహణలో తూటి తృహరసద్ల స్ౌకమహయలు

 తృో చారం తృహరజకుట

 తుజ ం స్హగర్ తృహరజకుట

 అప఩ర్ మానేర్ తృహరజకుట

 త్ ంగభద్ర జలాల కోషం ఒప఩ందాలు, తృహరజకుట తుమహెణం

తెలంగహణ - ఴయఴసహమ యంగ ళ఺ితిగతేలు …………………………………………………………………… 53

 తెలంగహణ ఆమథిక ఴయఴషి లో ఴయఴసహమ యంగ తృహతర

 తెలంగహణలో ఴయఴసహమ యంగం ళ఺ితి - శ్రీకాశణ కభుటీ తురేదిక

 ఴయఴసహమ యంగం - ఩రషు ఼త ళ఺ితి

Disaster Management / య౐఩తే

 ఩న్స్ ఆఫ్ భాస్ డిష్క్ష

 రేగంగహ ఴచ్చే య౐఩తే

 ఆమథిక, సహభాజిక ద఼యబలతవం

 ఫాయతదచవంలో ఇటీఴల కహలంలో షంబయ౐ంచిన ఘోయ య౐఩తే