Kritika predstave Natan Mudri

Muzej moralnih poruka

Natan Mudri po drami Gotholda Efraima Lesinga, u režiji Jovane

Tomić i u izvođenju Jugoslovenskog dramskog pozorišta

Komad nemačkog prosvetitelja Gotholda Efrajma

Lesinga Natan Mudri napisan je u drugoj polovini osamnaestog
veka kao didaktička drama koja propagira ideju verske
tolerancije. Glavni tok priče, smeštene u Jerusalim za vreme
Trećeg krstaškog rata, tiče se bogatog Jevrejina Natana,
sultana Saladina i viteza templara, tri čoveka u sukobu
izazvanim verskim razlikama. Tok drame otkriva da neki od njih
nisu po rođenju one vere po čijim načelima žive, dok se za
neke ispostavlja da su u srodstvu sa dotadašnjim
neprijateljima. Ovaj siže nosi sa sobom ideju o besmislu
verskih sukoba, te je to ovu dramu učinilo popularnom
poslednjih godina u Nemačkoj, gde tenzije između inkluzivne
politike prema azilantima i desničarskih, antimigracionih
struja, rastu. Natan Mudri je postavljan u ključu
aktuelizacije, sa radnjom smeštenom u savremenom kampu za
azilante (Osnabrik, režija Dominik Šnicer), kroz osvrt na
holokaust (Hanover, režija Oliver Frljić), ali i kroz prizmu
komedije (Dojčes teatar, Berlin; režija Andreas Krigenburg).

Za razliku od Nemačke gde inscenacije ove drame niču

na sve strane, u Srbiji gotovo da i nema predstava rađenih po
Lesingovim delima. Natan Mudri postavljen u Jugoslovenskom
dramskom pozorištu, u režiji Jovane Tomić, predstavlja
izuzetak u tom smislu. S obzirom da se uloge Srbije i Nemačke
u aktuelnoj migrantskoj krizi znatno razlikuju, nameće se
pitanje repertoarskih namera koje stoje iza ove postavke.
Pažljivija kontekstualizacija u post-jugoslovensko društvo
međutim, otkriva političku potentnost drame – ovaj komad može
na primer ponuditi paralelu sa ovdašnjom društvenom stvarnošću
u kojoj i dalje nisu razjašnjeni svi nacionalni sukobi u
kojima i religija ima udeo. Uzmimo za primer i dalje
neprijateljske odnose između Srba, Albanaca i Bošnjaka
(hrišćani i muslimani), Srba i Hrvata (pravoslavci i
katolici), kao i – recimo – planove Miroslava Miškovića da
gradi šoping-centar na mestu logora Topovske šupe gde je
ubijeno pet hiljada Jevreja.

Jovana Tomić u saradnji sa dramaturgom Dimitrijem

Kokanovim dramu postavlja na scenu ne menjajući značajno
narativ i zadržavajući njen osnovni i prvobitni kontekst.
Moralistička priča je, dakle, ostala onakva kakva je i bila –
njena suština je zadržana netaknuto, dok postoje izvesni
štrihovi na nivou teksta i broja likova. Rediteljska
koncepcija se oslanja na čitanje što nastoji da iskoristi
poetičnost koja postoji u predlošku, a koja ovde izbija u prvi
plan. To se sprovodi prvenstveno zadržavanjem poetizovanog
jezika (prevod: Aleksandra Bajazetov) koji čini priču
stilizovanom, ali Tomić stavlja poseban akcenat i na mudrosti
iskazane u vidu alegorija i dosetljivih replika. Kako bi u
tome uspela, u radu sa glumcima se oslanja na njihovu sigurnu
i smirenu dikciju koja, primera radi, u slučaju Bojana
Dimitrijevića (Natan) stvara osećaj uzvišenosti. Ova
karakterizacija dopunjena je fizičkim elementima: Dimitrijević
strogim, nadmenim, ukočenim stavom ilustruje Natanov socijalni
status, dok Srđan Timarov u ulozi uticajnog sultana od svog
poluobnaženog, mišićavog tela pravi spoljni pokazatelj moći.

Koreografija (Maja Kalafatić) je još jedan bitan

element rediteljskog postupka: kroz mrežu pokreta se precizno
dočaravaju odnosi među likovima, ali i njihove osobine. Na taj
način se poštovanje i poniznost viteza templara (Joakim Tasić)
spram Natana preinačuje u bacanje na kolena i grljenje
njegovih nogu. Ovakav stilizovan i poetski obojen svet
predstave je naglašen i kostimima (Selena Orb), u tamnim,
crnim i sivim tonovima, elegantnog dizajna. Scenografija
Jasmine Holbus u istom je ključu, svedena u dizajnu i
podeljena na dva dela – jednu blago uzdignutu platformu i
jedan nepravilan, četvorostran prostor. Ipak, ovakva
scenografija ostaje neznakovita, iako se mogu prepoznati
namere rediteljke i scenografkinje da scenskom uopštenošću
naglase univerzalnost priče.

Kada se podvuče crta, Natan Mudri je poetizovano,

glumačkim i kostimografskim bravurama ukrašeno oživljavanje
prosvetiteljske drame. Međutim, ova estetika učinila je da
narativ deluje naivno, anahrono i romantizovano, i tako
ućutkala političke dimenzije teksta. Predstava fokusirana
isključivo na poetske elemente Lesingove drame od verskih
sukoba pravi lako rešive konflikte, koji zahtevaju tek po koju
lepu reč, te ovaj Natan Mudri liči na muzej fino aranžiranih
moralnih poruka koje bivaju ugušene sopstvenim ukrasima.

Borisav Matić