You are on page 1of 143

www.lawcommission.gov.

np

lzIff lgodfjnL, @)%(


g]kfn /fhkqdf k|sflzt ldlt
@)%(.@.!^
;+zf]wg
!= lzIff -klxnf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^) @)^).#.@$
@= lzIff -bf];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^) @)^).!@.!^
#= lzIff -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^@ @)^@.@.@%
$= lzIff -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^^ @)^^.%.!&
%= lzIff -kf“rf}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^& @)^&.%.@!
^= lzIff -5}7f}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^& @)^&.!).(
&= lzIff -;ftf}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^( @)^(.(.@#
*= lzIff -cf7f}+ ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)&! @)&!.!.@(

lzIff P]g, @)@* sf] bkmf !( n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/n] b]xfosf lgodx?
agfPsf] 5 .
kl/R5]b–!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ oL lgodx?sf] gfd ælzIff lgodfjnL, @)%(Æ /x]sf]5 .
-@_ of] lgodfjnL t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;·n] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf,–
-s_ æP]gÆ eGgfn] lzIff P]g, @)@* ;Demg' k5{ .
-v_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/, lzIff dGqfno ;Demg' k5{ .
-u_ æljefuÆ eGgfn] lzIff ljefu ;Demg' k5{ .
-3_ ædxflgb]{zsÆ eGgfn] ljefusf] dxflgb]{zs ;Demg' k5{ .
-ª_ ælgb]{zgfnoÆ eGgfn] If]qLo lzIff lgb]{zgfno ;Demg' k5{ .
-r_ ælgb]{zsÆ eGgfn] lgb]{zgfnosf] lgb]{zs ;Demg' k5{ .
-5_ ælg/LIfsÆ eGgfn] ljBfnosf] lg/LIf0f ug{ tf]lsPsf] sd{rf/L ;Demg' k5{ .

-5!_ æ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnoÆ eGgfn] lgod @@s= adf]lhd :yfgLo lgsfo jf
Joj:yfkg ;ldltn] Joj:yfkg lhDdf lnPsf] ;fd'bflos ljBfno ;Demg' k5{ .

-5@_ æ;fd'bflos lzIfsÆ eGgfn] ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnodf g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t
b/aGbL cGtu{t Joj:yfkg ;ldltn] lgo'Qm u/]sf] :yfoL lzIfs ;Demg' k5{ .

-5#_ ælzIfs 5gf}6 ;ldltÆ eGgfn] lgod (^s= adf]lhdsf] lzIfs 5gf}6 ;ldlt ;Demg' k5{ .
-h_ æJoj:yfkg ;ldltÆ eGgfn] ljBfno Joj:yfkg ;ldlt ;Demg' k5{ .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

1
www.lawcommission.gov.np

-em_ æk/LIffÆ eGgfn] ========= lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff jf dfWolds lzIff pQL0f{
k/LIff ;Demg' k5{ .
-`_ æk/LIff ;ldltÆ eGgfn] lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt jf dfWolds lzIff
pQL0f{ k/LIff ;ldlt ;Demg' k5{ .
-6_ æz}lIfs ;qÆ eGgfn] ljBfnodf cWoog cWofkg u/fOg] jflif{s cjlw ;Demg' k5{ .
-7_ æcgf}krfl/s lzIffÆ eGgfn] lgod $* adf]lhd lbOg] lzIff ;Demg' k5{ .
-8_ æb"/ lzIffÆ eGgfn] kqfrf/, >Jo, b[Zo, >Jo–b[Zo jf cGo ;~rf/ dfWodaf6 s'g} ljifodf
lbOg] lzIff ;Demg' k5{ .
-9_ ælzz' ljsf; s]Gb|Æ eGgfn] rf/ jif{ k"/f gePsf afnaflnsfnfO{ zf/Ll/s, dfgl;s jf
jf}l4s lzIff lbgsf] nflu lgod ^& adf]lhd vf]lnPsf] lzz' ljsf; s]Gb| ;Demg' k5{ .

-0f_ æz}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\Æ eGgfn] lgod &@ adf]lhdsf] z}lIfs hgzlQm ljsf;
kl/ifb\ ;Demg' k5{ .
-t_ æk|wfgfWofksÆ eGgfn] lgod (# adf]lhd lgo'Qm lzIfs ;Demg' k5{ .
-y_ ækl/jf/Æ eGgfn] lzIfs;“u Psf;uf]ndf a:g] tyf lgh cfkm}+n] kfngkf]if0f ug'{ kg]{ klt,
kTgL, 5f]/f, wd{k'q, cljjflxt 5f]/L jf wd{k'qL, afa', cfdf jf ;f}t]gL cfdf ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] k'?if lzIfssf] xsdf lghsf] afh], aHo} tyf dlxnf lzIfssf] xsdf lghsf] ;f;",
;;'/f ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-b_ ælzIfs lstfavfgfÆ eGgfn] lgod !@^ adf]lhdsf] ljBfno lzIfs lstfa vfgf ;Demg'
k5{ .
-w_ æz'NsÆ eGgfn] ljBfnon] lgod !$^ adf]lhd ljBfyL{;“u lng kfpg] z'Ns ;Demg' k5{ .
-g_ æ;~rfns ;ldltÆ eGgfn] P]gsf] bkmf !@u= adf]lhd u7g ePsf] u|fdL0f lzIff ljsf; sf]if
;~rfns ;ldlt ;Demg' k5{ .
kl/R5]b– @
ljBfno vf]Ng] cg'dlt jf :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf
#= ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] nflu lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ k|fylds ljBfno, lgDg dfWolds ljBfno jf
dfWolds ljBfno vf]Ng rfxg]n] cg'dltsf] nflu z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf sDtLdf tLg dlxgf cufj}
ufp“ lzIff ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/; ;lxt cg';"rL–! adf]lhdsf] 9f“rfdf lhNnf lzIff
clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ k"j{ k|fylds ljBfno vf]Ng rfxg]n] cg'dltsf] nflu z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf sDtLdf b'O{
dlxgf cufj} cg'';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
$= ljBfno vf]Ngsf] nflu k"/f ug'{ kg]{ k"jf{wf/ M ljBfno vf]Ngsf] nflu cg';"rL–# adf]lhdsf] k"jf{wf/
k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 .
%= ljBfno vf]Ng cg'dlt lbg]M -!_ ljBfno vf]Ng] ;DaGwdf lgod # sf] pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg
k/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] lgj]bg;fy k|fKt sfuhft hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ To;/L vf]lng]

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .


 klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

2
www.lawcommission.gov.np

ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf] b]lvPdf k|fylds ljBfno / lgDg dfWolds
ljBfno vf]Ng z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf tL; lbg cufj} cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9f“rfdf cfkm}n] cg'dlt
lbg]5 / dfWolds ljBfnosf] xsdf z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf sDtLdf b'O{ dlxgf cufj} lhNnf lzIff
;ldltsf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cg'dlt lbg' cl3 jf lgb]{zs ;dIf lgj]bg k7fpg' cl3 lhNnf lzIff
clwsf/Ln] k|:tfljt ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f eP gePsf] ;DaGwdf cfjZos
hf“ra'em ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_  ============= dfWoflds ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] ;DaGwdf pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg
k|fKt ePdf lgb]{zsn] lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ k|:tfljt ljBfnosf]
nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf] b]lvPdf lgj]bsnfO{ z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf tL; lbg
cufj} ljBfno vf]Ng cg';"rL–$ adf]lhdsf] 9f“rfdf cg'dlt lbg]5 .
-$_ lgod # sf] pklgod -@_ adf]lhd k"j{ k|fylds ljBfno vf]Ng lgj]bg k/]df ;DalGwt ufp“
ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] lgj]bg ;fy k|fKt sfuhft / k|:tfljt ljBfno ejgsf] cfjZos
hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ To;/L vf]lng] ljBfnosf] nflu lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f ePsf]
b]lvPdf z}lIfs ;q ;'? x'g'eGbf tL; lbg cufj} ljBfno vf]Ng cg';"rL–% adf]lhdsf] 9f“rfdf cg'dlt
lbg]5 .

-%_ pklgod -!_ jf -#_ adf]lhd lhNnf lzIff clwsf/L jf lgb]{zsn] ljBfno vf]Ng] cg'dlt
lb+bf dGqfnon] :jLs[t u/]sf] ljBfno gS;f°g / ljBfno vf]Ng] cg'dlt ;DaGwdf lgwf{/0f u/]sf]
;+Vofsf] cwLgdf /xL lbg' kg]{5 .
^= ljBfnon] kfng ug'{ kg]{ zt{x? M P]g / o; lgodfjnLdf cGoyf n]lvP b]lv afx]s ljBfnon] kfng
ug'{ kg]{ zt{x? b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd / kf7\ok':ts nfu" ug'{ kg]{,
-v_ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|sf] :jLs[lt lagf yk kf7\ok':ts tyf kf7\o;fdu|L k|of]u ug{
gx'g],
-u_ /fli6«otfk|lt cf“r cfpg] kf7\o ;fdu|L ePsf] kf7\ok':ts ljBfnodf cWofkg ug{,
u/fpg gx'g],
-3_ g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] Go"gtd tna /sddf g36fO{ lzIfsnfO{ tna lbg' kg]{,
-ª_ cleefjssf] jflif{s e]nf u/fO{ ljBfnosf] cfo Joo, z}lIfs pknlAw / cfufdL
z}lIfs ;qsf] sfo{qmdsf] lgoldt hfgsf/L u/fpg' kg]{,
-r_ lgod !&) adf]lhd cfo Joosf] n]vf /fVg' kg]{,
-5_ ljBfnon] u/]sf] nufgLsf] k|df0fsf] clen]v /fVg' kg]{,

-h_ g]kfnsf] /fli6«o Pstf, ;fj{ef}ldstf tyf wfld{s ;lxi0f'tfdf vnn kfg]{ s'g} klg
lqmofsnfk ljBfnodf x'g glbg],
-em_ ljBfnodf tf]lsPsf] lzIfs ;+Vofdf g36\g] u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd of]Uotf
k'u]sf] lzIfssf] Joj:yf ug'{ kg]{,
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

3
www.lawcommission.gov.np

-`_ ljBfnodf cltl/Qm sfo{snfk tyf cGo sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{,
-6_ ljBfno tyf 5fqaf;df :j:ys/ / g}lts rl/q lgdf{0fsf] jftfj/0f sfod ug{
cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-7_ cfjf;Lo ljBfnodf lhNnf lzIff ;ldltn] tf]lslbP adf]lhd ljBfyL{sf] nflu vfgf tyf
kf}li6s cfxf/sf] u'0f:t/ sfod ug'{ kg]{,
-8_ cfjf;Lo ljBfnon] z'?df sDtLdf bz k|ltzt ljBfyL{nfO{ cfjf;Lo ;'ljwf k'¥ofpg'
kg]{,
-9_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf] lgb]{zg cg'?k sfd ug'{ kg]{,
-0f_ lgod $ adf]lhdsf k"jf{wf/x? oyfjt\ /fVg' kg]{,
-t_ dGqfno jf ;f] cGtu{tsf lgsfon] tf]s]sf] 9f“rfdf ljBfnosf] z}lIfs tYof+s tof/
u/L lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg] .
&= ljBfno vf]Ng :jLs[lt k|bfg ug]{ M -!_ lgod % sf] pklgod -!_ jf -#_ adf]lhd cg'dlt k|fKt
k|fylds, lgDg dfWoflds tyf dfWoflds ljBfnon] :jLs[ltsf] nflu cg';"rL–^ adf]lhdsf] 9f“rfdf
lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lg/LIfs jf cGo
clws[tåf/f ljBfnosf] hf“ra'em u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd hf“ra'em ;DaGwL k|ltj]bg k|fKt ePkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln]
lgj]bg ;fy k|fKt sfuhft hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ To:tf] ljBfnon] lgod ^ adf]lhdsf] zt{
k"/f u/]sf] b]lvPdf lhNnf lzIff ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ k|fylds ljBfno / lgDg dfWolds ljBfnosf]
xsdf cg';"rL–& adf]lhdsf] 9f“rfdf cfkm}n] :jLs[lt lbg]5 / dfWolds ljBfnosf] xsdf lhNnf lzIff
;ldltsf] /fo ;lxt k|fKt lgj]bg lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hf“ra'em ubf{ cg'dlt k|fKt ljBfnon]
lgod ^ adf]lhdsf] zt{ k"/f u/]sf] b]lvPdf lgb]{zsn] To:tf] ljBfnonfO{ cg';"rL–& adf]lhdsf] 9f“rfdf
:jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-%_ lgod % sf] pklgod -$_ adf]lhd cg'dlt k|fKt k"j{ k|fylds ljBfnon] :jLs[ltsf] nflu
cg';"rL–* adf]lhdsf] 9f“rfdf ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|fKt lgj]bg hf“ra'em ubf{ To:tf] ljBfnon] lgod ^ adf]lhdsf] zt{
k"/f u/]sf] b]lvPdf ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] To:tf] ljBfnonfO{ cg';"rL–(
adf]lhdsf] 9f“rfdf :jLs[lt k|bfg ug]{5 .
-&_ o; lgodfjnL adf]lhd k"j{ k|fylds ljBfnosf] cg'dlt jf :jLs[lt lbPsf] tL; lbgleq
;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] ;f]sf] hfgsf/L lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
*= ;~rfng eO/x]sf ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf M -!_ P]g k|f/De x'“bfsf avt ;+:yfut
ljBfnosf] ?kdf ;~rfng eO/x]sf] ljBfnon] P]gn] tf]s]sf] Dofbleq ;f] ljBfno sDkgLdf ;~rfng
ug]{ eP sDkgLdf btf{ ePsf] k|df0fkq / z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rfng ug]{ eP tT;DaGwL ljwfg btf{
ePsf] lg:;f ;d]t ;+nUg u/L cg';"rL–!) adf]lhdsf] 9f“rfdf dxflgb]{zs ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf dxflgb]{zsn] ;f] lgj]bg ;fy k|fKt sfuhft
hf“ra'em u/L lgj]bsnfO{ sDkgL jf z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug{ cg';"rL–!! adf]lhdsf]
9f“rfdf :jLs[lt lbg]5 .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

4
www.lawcommission.gov.np


*s= d'gfkmf glng] u/L ljBfno ;~rfng ug]{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -&3_
adf]lhd d'gfkmf glng] u/L ;fj{hlgs z}lIfs u'7L cGt{ut ljBfno ;~rfng ug{ lgj]bg lbg] tyf
To:tf] ljBfnosf] cg'dlt, :jLs[lt / sIff yk ;DaGwL sfo{ljlw lgod #, %,& / !# df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
-@_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pklgod -!_ adf]lhd ljBfno
;~rfng ug{ k"/f ug'{ kg]{ k"jf{wf/ cg';"rL–!!v= df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .

*v= sDkgL cGtu{t ;~rflnt ljBfnonfO{ z}lIfs u'7L cGtu{t ;~rfng ug]{ ;DaGwL Joj:yfM -!_ sDkgL
cGtu{t ;~rfng ePsf] s'g} ljBfno z}lIfs u'7L cGtu{t ;~rfng ug{ rfxg]n] :jLs[ltsf] nflu
cg';"rL–!!u=adf]lhdsf] 9f“rfdf lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lg/LIfs jf cGo
clws[tåf/f To:tf] ljBfnosf] hf“ra'em u/fO{ k|ltj]bg k]z ug{ nufpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|ltj]bg k|fKt ePkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln] lgj]bg ;fy k|fKt
sfuhft hf“ra'em ug]{5 / To;/L hf“ra'em ubf{ To:tf] ljBfnonfO{ z}lIfs u'7L cGtu{t ;~rfng ug{
dgfl;j b]lvPdf lhNnf lzIff ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ k|fylds ljBfno / lgDg dfWolds ljBfnosf]
xsdf cfkm+}n] :jLs[lt lbg]5 / dfWolds ljBfnosf] xsdf lhNnf lzIff ;ldltsf] /fo ;lxt k|fKt
lgj]bg lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -$_ adf]lhd k|fKt lgj]bg ;lxtsf] sfuhft hf“ra'em ubf{ To:tf] ljBfnonfO{
z}lIfs u'7L cGtu{t ;~rfng ug{ lbg dgfl;j b]lvPdf lgb]{zsn] To:tf] ljBfnonfO{ :jLs[lt k|bfg
ug]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd lbOg] :jLs[ltsf] 9f“rf cg';"rL !!3=adf]lhd x'g]5 .
(= ljb]zL lzIf0f ;+:yf;“u ;DaGwg u/L ljBfno vf]Ng] cg'dlt jf :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf M -!_ P]gsf]
bkmf # sf] pkbkmf -*_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zdf pNn]v eP adf]lhd ljBfno vf]Ng rfxg]n] cg'dlt
jf :jLs[ltsf] nflu dGqfnon] tf]s]sf] 9f“rfdf dGqfno ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} lgj]bg k/]df dGqfnon] lgj]bg;fy k|fKt sfuhft hf“ra'em ug]{5
/ hf“ra'em ubf{ lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a b]lvPdf lgj]bsnfO{ ljb]zL lzIf0f ;+:yf;“u ;DaGwg u/L
ljBfno vf]Ng cg'dlt jf :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
t/ g]kfn ;/sf/;“u ;Demf}tf ePsf]df jfx]s Pp6f s'6g}lts lgof]usf] l;kmfl/;df Ps eGbf a9L
ljBfno vf]Ng cg'dlt jf :jLs[lt lbOg] 5}g .

!)= w/f}6L /fVg' kg]{ M -!_ ljBfno vf]Ng] cg'dlt ln+bf ljBfnosf] ;~rfngsf] ;'/If0f jfkt b]xfo
adf]lhdsf] /sd w/f}6Lsf] ?kdf /fVg' kg]{5 M–
;+:yfut ljBfno eP ;fd'bflos ljBfno eP
-s_ dfWolds ljBfnosf] nflu b'O{ nfv ?k}of“ Ps nfv ?k}of“

-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] nflu Ps nfv krf; xhf/ ===============
?k}of“

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

5
www.lawcommission.gov.np

-u_ k|fylds ljBfnosf] nflu krf; xhf/ ?k}of“



t/
-!_ lgod *s= adf]lhd ljBfno ;~rfng ug]{ cg'dlt ln+bf w/f}6L /fVg' kg]{ 5}g .
-@_ lghfdtL ;]jf lgodfjnL, @)%) sf] lgod *)s= sf] k|of]hgsf] nflu æs ju{Æ df kg]{
ef}uf]lns If]qdf ljBfno vf]Nbf plNnlvt /sdsf] cfwf /sd w/f}6L nfUg]5 .


-!s_ ===================

-@_ ====================

!)s= w/f}6L /sd d'2tL vftfdf hDdf ul/g] M -!_ lgod !) adf]lhd /flvPsf] w/f}6L jfktsf] /sd lhNnf
lzIff sfof{non] tf]lslbPsf] a}+sdf ljBfnosf] gfddf d'2tL vftf vf]nL hDdf ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a}+sdf hDdf ul/Psf] /sdaf6 k|fKt ePsf] Jofhsf] /sd ljBfnosf]
sfddf vr{ ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] vftfsf] ;~rfng Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] JolQm / lhNnf lzIff
clwsf/Ln] tf]ssf] sd{rf/Lsf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .
!!= z}lIfs u'7L ;DaGwL Joj:yf M -!_ z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug{ rfxg]n] z}lIfs u'7L
;DaGwL ljwfg agfO{ ;DalGwt lgb]{zgfnodf btf{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ z}lIfs u'7L lghL / ;fj{hlgs u/L b'O{ lsl;dn] btf{ ug{ ;lsg]5 .
t/ P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -^_ df pNn]lvt ljBfno ;~rfng ug{ lghL u'7L btf{ ug{ ;lsg]
5}g .

-@s_ pklgod -@_ sf] k|ltaGwfTds jfSof+zdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQm jf
;+:yfn] lghL u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug]{ u/L s'g} ljBfnonfO{ ejg jf hUuf bfgbftJo lbPdf
To:tf] ljBfno lghL u'7Lsf] ?kdf ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
-#_ z}lIfs u'7L ;DaGwL ljwfgdf b]xfosf s'/fx? v'nfPsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ ljBfnosf] gfd / 7]ufgf,
-v_ z}lIfs u'7Lsf ;+:yfkssf] gfd / 7]ufgf,
-u_ z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/ tyf u'7Lof/sf] d'Vo eO{ sfd ug]{ JolQmsf] gfd, lgo'lQm k|s[of /
sfo{sfn,
-3_ u'7Lof/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf lghx?n] kfpg] ;'ljwf,
-ª_ z}lIfs u'7Ldf /x]sf] 3/ hUuf, cfDbfgL, C0f tyf cGo ;DklQsf] ljj/0f,
-r_ cfjZos cGo s'/fx? .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

6
www.lawcommission.gov.np

-$_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Ldf ;DalGwt ljBfnosf ;+:yfks, k|wfgfWofks / dGqfnon] tf]s]sf]
JolQm tyf lghL z}lIfs u'7Ldf ;DalGwt ljBfnosf ;+:yfks jf lghn] tf]s]sf] JolQm kb]g u'7Lof/
x'g]5 .
-%_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Ldf sDtLdf kf“r hgf / lghL z}lIfs u'7Ldf ;+:yfksn] rfx]
adf]lhdsf JolQm u'l7of/ x'g]5g\ .
-^_ ;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] u'l7of/df ;/sf/L k|ltlglw, :yfgLo lgsfosf k|ltlglw /
cleefjsx? dWo]af6 sDtLdf Ps Ps hgf ;b:o /fVg' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd z}lIfs u'7Ldf k|ltlglwTj ug]{ ;/sf/L k|ltlglw lhNnf lzIff
sfof{noaf6 tf]lsg]5 .
-*_ o; lgod adf]lhd :yfkgf ul/Psf] z}lIfs u'7Ln] o; lgodfjnL / cGo k|rlnt sfg"g
adf]lhd cfÇgf] sfo{ ;~rfng ug]{5 .
!@= ljBfnosf] ;~rfng M ljBfnosf] ;~rfng P]g tyf o; lgodfjnLdf n]lvP adf]lhd x'g]5 .

!@s= ljBfno ufEg lnOg] cfwf/ M P]gsf] bkmf !% adf]lhd b'O{ jf b'O{eGbf a9L ljBfnonfO{ ufeL Pp6f
ljBfnodf sfod ubf{ b]xfosf] cfwf/df ug{ ;lsg]5M–
-s_ cg';"rL–# adf]lhdsf] k"jf{wf/ sfod g/x]sf],
-v_ clwsf+z sIffdf lgod && adf]lhd ljBfyL{ ;+Vof gePsf],
-u_ b'O{ jf b'O{ eGbf a9L ljBfnosf Joj:yfkg ;ldltn] Pp6} ljBfnosf] ?kdf ;~rfng ug{
;+o'Qm lgj]bg lbPsf] .

!#= ljBfnosf] sIff yk ;DaGwL Joj:yfM -!_ s'g} ljBfnon] sIff yk ug{ rfx]df z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf
sDtLdf b'O{ dlxgf cufj} lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] yk x'g] sIffsf] nflu lgod $
adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f eP jf gePsf] ;DaGwdf cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ k"jf{wf/
k"/f u/]sf] b]lvPdf z}lIfs ;q z'? x'g' cufj} k|To]s jif{ Ps sIffsf b/n] sIff yk ug{ cg'dlt lbg'
kg]{5 .

-#_ pklgod -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] lgod k|f/De x'g' cl3
;~rfng ePsf ;+:yfut ljBfno jf sNof0fsf/L p2]Zon] Go"g z'Nsdf u'0f:t/ lzIff k|bfg ug]{ u/L
;~rfng ePsf ljBfnon] Ps} k6s sIff Psb]lv sIff kf“r;Dd jf sIff 5b]lv sIff cf7;Dd sIff
yk ug{ rfx]df cg'dltsf] nflu lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .

-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] yk x'g] sIffsf] nflu lgod $
adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f eP jf gePsf] ;DaGwdf cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ k"jf{wf/ k"/f
u/]sf] b]lvPdf lhNnf lzIff ;ldltsf] l;kmfl/; ;lxt To:tf] lgj]bg lgb]{zs ;dIf k7fpg' kg]{5 .

-%_ pklgod -$_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg ;lxtsf] l;kmfl/; hf“ra'em ubf{ dgfl;j b]lvPdf
lgb]{zsn] lhNnf lzIff ;ldltsf] l;kmfl/; adf]lhd z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf cufj} sIff yk ug{
cg'dlt lbg ;Sg]5 .

-^_ pklgod -%_ adf]lhd sIff yk ;DaGwL cg'dlt of] lgod k|f/De x'g'eGbf cl3 ;~rfng
ePsf ;+:yfut ljBfnosf] xsdf Ps k6ssf] nflu dfq lbg ;lsg]5 .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 kf“rf} ;+zf]wgåf/f yk .

7
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b– #
dxflgb]{zs, lgb]{zs, lhNnf lzIff clwsf/L tyf lg/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/
!$= dxflgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M dxflgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm
b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ lgb]{zgfno tyf lhNnf lzIff
sfof{nonfO{ cfjZos lgb{]zg lbg],
-v_ lgb]{zsx?sf] sfddf ;dGjo sfod ug]{,
-u_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug{ cfjZostfg';f/ ;ldlt, pk;ldlt jf
sfo{6f]nL u7g ug]{,
-3_ lzIfsx?sf] k|zf;g, Joj:yfkg tyf z}lIfs ljsf; ;DaGwL sfo{ ug]{ u/fpg],
-ª_ ljBfnosf] z}lIfs sfo{qmd tof/ u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-r_ dGqfnoaf6 to ul/Psf gLlt lgodx? sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-5_ ljefuåf/f ;~rflnt z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmdx?sf] cg'udg tyf d"Nof°g ug]{
u/fpg] / k|To]s b'O{ dlxgfdf ;f]sf] k|ltj]bg dGqfno tyf ;DalGwt lgsfodf
k7fpg]],
-h_ dfWolds lzIff, cfwf/e"t tyf k|fylds lzIff / lzz' ljsf; s]Gb|sf] sfo{qmd
sfof{Gjog ug{ cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-em_ lgb]{zs tyf lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfdsf] lg/LIf0f tyf d"Nof°g ug]{,
-`_ ljBfnodf cfly{s Joj:yf kf/bzL{ tyf ;'lglZrt ug{ j:t'ut cfwf/ tyf dfkb08
agfO nfu" ug]{ u/fpg],

-`!_ pRr dfWolds ljBfnonfO{ g]kfn ;/sf/af6 pknAw u/fOPsf] /sdsf] Joj:yfkg
ug]{,

-`@_ ljBfnodf cWofkg ug{ rfxg] ljb]zL :jo+;]jssf] sfo{ If]q tf]Sg] tyf lghsf]
sfo{sf] ;'kl/j]If0f tyf cg'udg ug]{ u/fpg],
-6_ dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf cGo sfd ug]{ u/fpg] .
!%= lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ z}lIfs of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-v_ ljBfnosf] lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-u_ lhNnf lzIff clwsf/Lx?sf] sfddf ;dGjo sfod ug]{,
-3_ lhNnf lzIff clwsf/Lx?sf] sfdsf] lg/LIf0f tyf d"Nof°g ug]{,
-ª_ lzIffsf] u'0f:t/ clej[l4 ug{sf] nflu lzIfsnfO{ cfjZstfg';f/ tfnLdsf] Joj:yf ug]{
u/fpg],

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

8
www.lawcommission.gov.np

-r_ ljBfnosf] clGtd k/LIffsf] clen]v, k|Zgkq / pQ/k'l:tsf lemsfO{ hf“r ug]{, ljBfnodf
lzIffsf] :t/ a[l4 eP gePsf] ;DaGwdf clen]v /fVg] tyf ;f] ;DaGwdf lhNnf lzIff
clwsf/LnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-5_ dfWolds lzIff pQL0f{ u/]sf ljBfyL{x?sf] gfd, y/, hGd ldlt k|rlnt sfg"g adf]lhd
;Rofpg],

-h_ ===================
-em_ lhNnf lzIff ;ldltaf6 dfu eO{ cfPsf] lzIfs b/aGbL ;DaGwdf cfjZos hf“ra'em u/L
cfÇgf] /fo ljefu / dGqfno ;dIf k7fpg],

-`_ ljBfnosf] n]vf k/LIf0fsf] k'g/fjnf]sg ug{] u/fpg],


-6_
cgf}krfl/s / ljz]if lzIffsf] nflu cfjZos tfnLd, lg/LIf0f tyf cg'udgsf] Joj:yf
ug]{ u/fpg],
-7_ lzIfs tfnLd sfo{qmdx?sf] ;dGjo, lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{,
-8_ ;/sf/L tyf u}/;/sf/L z}lIfs kl/of]hgfx?sf] lg/LIf0f tyf ;dGjo ug]{,
-9_ lg/LIfssf] k|ltj]bg adf]lhd sfd eP gePsf] ;DaGwdf k|To]s tLg dlxgfdf cg'udg ug]{
tyf To;sf] k|ltj]bg ljefu / dGqfnodf k7fpg],
-0f_ lgb]{zgfnosf] sfdsf] k|ult ljj/0f k|To]s b'O{ dlxgfdf ljefu / dGqfnodf k7fpg],
-t_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfo{ ug]{,
-y_ cfof]uaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfd ug]{ u/fpg],
-b_ dGqfno tyf ljefun] tf]s] adf]lhdsf cGo sfo{x? ug]{ u/fpg] .
!^= lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M lhNnf lzIff clwsf/Lsf] sfd, st{Jo / clwsf/
cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lhNnfdf z}lIfs sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-v_ lzIff ;DaGwL gu/ :t/Lo of]hgf gu/ kl/ifbaf6 / lhNnf :t/Lo of]hgf lhNnf lzIff
;ldlt / lhNnf kl/ifb\af6 kfl/t u/fO{ sfof{Gjog ug]{],
-u_ ljBfno, k|fljlws lzIffno / lzz' ljsf; s]Gb| ;DaGwL clen]v tof/ u/L k|To]s jif{
lgb]{zgfno, ljefu / dGqfnodf k7fpg],

-u!_ cgf}krfl/s lzIff, ljz]if lzIff / lzIffsf] nflu vfB sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ u/fpg] tyf
;f] ;DaGwL clen]v tof/ u/L k|To]s jif{ lgb]{zgfno, ljefu / dGqfnodf k7fpg],

-u@_ ljBfyL{ ;+Vof 36\g uO{ kmflhndf k/]sf ;fd'bflos lzIfsnfO{ ;d'bfoåf/f ;~rflnt csf]{
ljBfnodf ldnfg ug]{,

-u#_ ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfno :jLs[t sfo{ of]hgf cg';f/ ;~rfng eP gePsf] ;DaGwdf
lgoldt ?kn] lg/LIf0f / ;'kl/j]If0f u/L lgb]{zgfno / ljefu ;dIf k|ltj]bg k7fpg],


5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

9
www.lawcommission.gov.np

-3_ lzIffsf] u'0f:t/ a9fpgsf] nflu k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfx?sf] ;do
;dodf a}7s, uf]i7L jf tfnLdsf] Joj:yf ug]{,
-ª_ lgDg dfWolds lzIffsf] cGtdf lnOg] k/LIff ;~rfng ug]{],
-r_ ljBfnosf] clGtd k/LIffsf] clen]v, k|Zgkq / pQ/k'l:tsf lemsfO{ hf“r ug]{, ljBfnodf
lzIffsf] u'0f:t/ a[l4 eP gePsf] ;DaGwdf d"Nof°g u/L clen]v /fVg] tyf ;f] ;DaGwdf
;'wf/sf cfjZos cGo sfd ug]{,
-5_ P]g tyf o; lgodfjnL adf]lhd ljBfnox? ;~rfng eP gePsf] hf“ra'em ug]{ tyf To:tf
ljBfnodf lzIffsf] u'0f:t/ a9fpg, ;'wf/ ug{ jf ljBfno aGb ug'{ kg]{ gkg]{ ;DaGwdf
lg/LIf0f u/L ljBfnosf] :t/ a9fpg', ;'wf/ ug'{ jf ljBfno aGb ug'{ kg]{ ePdf tT;DaGwL
sf/afxL ug]{,
-h_ dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIffsf] nflu /lhi6«]zg kmf/fd e/]sf ljBfyL{sf] gfd, y/, pd]/
k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+zf]wg ug]{,
-em_ cfof]uaf6 lgo'lQm jf a9'jfsf] nflu l;kmfl/; eO{ cfPsf lzIfsnfO{ ljBfnodf lgo'lQm ug]{,
-`_ ;fd'bflos ljBfnodf sfo{/t lzIfssf] gf]s/L ljj/0f tyf cGo clen]v cBfjlws u/L
/fVg],

-6_ cfof]uaf6 a9'jf ;DaGwL sf/afxL ul/g] lzIfssf] d"Nof+sg u/L To;sf] ljj/0f cfof]udf
k7fpg],
-7_ ljBfno / lzz' ljsf; s]Gb|sf] lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-8_ dGqfnon] tf]lslbP adf]lhd ;fd'bflos tyf ;+:yfut ljBfnox?sf] ;d"x ljefhg u/L ;|f]t
s]Gb| lgwf{/0f ug]{ / ;|f]t s]Gb|af6 ljBfnosf] lg/LIf0f, lzIfssf] tfnLd tyf cGo z}lIfs
lqmofsnfk ug]{ u/fpg],
-9_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff lgoldt / dof{lbt 9·af6 ;~rfng ug{] u/fpg],
-0f_ ;fd'bflos ljBfnosf] nflu ljt/0f ul/Psf b/aGbL z}lIfs ;qsf] ;'?df ldnfg ug]{ /
ldnfg ul/Psf lzIfs b/aGbL ;DaGwL ljj/0f dGqfnodf k7fpg],

-0f!_ ;fd'bflos ljBfnosf] :yfoL lzIfssf] /fhLgfdf :jLs[t ug]{,
-t_ lg/LIfsnfO{ ljBfno lg/LIf0fdf k7fpg] / lg/LIfsn] ljBfno lg/LIf0f u/] gu/]sf] olsg ug{
:ynut lg/LIf0f ug]{,
-y_ lg/LIfs tyf ;|f]t s]Gb|n] ljBfnosf] lg/LIf0f u/] gu/]sf] cg'udg ug]{,
-b_ u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifaf6 ljBfnonfO{ lgsf;f ePsf] /sd ;b'kof]u eP gePsf]
cg'udg u/L ;f]sf] k|ltj]bg ;~rfns ;ldltdf k7fpg],
-w_ ljBfnon] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" u/] gu/]sf] ;DaGwdf lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-g_ ljBfnodf nfu" ul/Psf] kf7\oqmd tyf kf7\ok':tssf ;DaGwdf ;'wf/ ug'{ kg]{ / lgMz'Ns
kf7\ok':tssf] ljt/0f k|0ffnLnfO{ k|efjsf/L agfpg] ljifodf Joj:yfkg ;ldlt tyf
lzIfssf] /fo lnO{ kf7\oqmd ljsf; s]Gb| ;dIf ;'emfj k7fpg] tyf ;f] ;DaGwdf cGo
cfjZos sfo{ ug]{ u/fpg],


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .

10
www.lawcommission.gov.np


-k_ n]vf k/LIfssf] nflu Joj:yfkg ;ldltn] l;kmfl/; u/]sf] gfdfjnLaf6 n]vfk/LIfssf] lgo'lQm
ug{],
-km_ lhNnfsf] jflif{s z}lIfs tYof+s ;+sng, ljZn]if0f / k|sfzg ug]{,
-a_ k|To]s b'O{ dlxgfdf z}lIfs of]hgfsf] k|ult k|ltj]bg lgb]{zgfno / ljefudf k7fpg],
-e_ ;fd'bflos ljBfnosf lzIfsx?sf] tnjL k|ltj]bg kfl/t u/fpg],
-d_ ljBfnosf] jflif{s z}lIfs sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf cg'udg u/L ;f] cg';f/ ug]{ u/fpg],
-o_ ljBfno lg/LIfsn] lbPsf] lg/LIf0f k|ltj]bg pk/ sf/afxL ug]{ / To;sf] ljj/0f k|To]s b'O{
dlxgfdf lgb]{zgfnodf k7fpg],

-o!_ ljBfno Joj:yfkg ;ldlt / lzIfs–cleefjs ;+3 u7g ug]{ jf u/fpg],
-/_ cfof]uaf6 lgb]{lzt jf k|Tofof]lht sfo{ ug]{ u/fpg],
-n_ dGqfno, ljefu tyf lgb]{zgfnoaf6 tf]s] adf]lhd cGo sfd ug]{ u/fpg] .
!&= lg/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M lg/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/ cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k|To]s dlxgfdf sDtLdf Ps k6s ljBfnosf] lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ug]{, u/fpg] / To;/L
lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ug]{ qmddf k|wfgfWofks / Joj:yfkg ;ldlt;“u 5nkmn u/L
5nkmn ePsf] s'/f / lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ;DaGwL Joxf]/f ljBfnosf] lg/LIf0f
k'l:tsfdf hgfpg] tyf hgfpg nufpg],
-v_ P]g / o; lgodfjnL adf]lhd ljBfno lgoldt ?kn] ;~rfng eP gePsf], To:tf]
ljBfnodf ef}lts ;fwg / lzIfs kof{Kt eP gePsf], pknJw ;fwgsf] clwstd ;b'kof]u
eP gePsf] / lgwf{l/t:t/ adf]lhd k7gkf7g eP gePsf] ;DaGwdf k|wfgfWofks, lzIfs–
cleefjs ;+3 / lzIfs;“u ljrf/ ljdz{ u/L ;f] cg'?k ePsf] gb]lvPdf ;'wf/ ug{
nufpg],
-u_ ljBfno lg/LIf0f ;DaGwL k|ltj]bg k|To]s dlxgf ufp“ lzIff ;ldlt jf gu/kflnsf / lhNnf
lzIff clwsf/L ;dIf k7fpg],
-3_ ljBfnosf] ljsf;sf] nflu Joj:yfkg ;ldlt tyf :yfgLo lzIffk|]dLx?;“u ;Dks{ tyf
cfjZos ;/;Nnfx / cGt{lqmof ug]{,
-ª_ gd"gf lzIf0f ug]{ k|of]hgsf] nflu ;do–;dodf k|wfgfWofks ;lxt lzIfssf] a}7s af]nfO{
;d:of ;dfwfgsf] nflu cfjZos sfd ug]{,
-r_ lzIfsx?sf] sfo{ Ifdtfsf] d"Nof°g u/L To;sf] clen]v /fVg],
-5_ ljBfnosf] z}lIfs :t/ a[l4 ug{ k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfx?sf] uf]i7L
ug]{,
-h_ k/LIff ;ldltsf] lgb]{zg adf]lhd k/LIff ;~rfng ug]{ u/fpg],
-em_ ljBfnosf] z}lIfs tyf cfly{s clen]v b'?:t eP gePsf] lg/LIf0f ug]{ u/fpg],
-`_ cfÇgf] If]qleqsf z}lIfs tYof° ;°ng tyf ljZn]if0f u/L lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
-6_ lzIfsnfO{ tfnLdsf] nflu l;kmfl/; ug]{,
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

11
www.lawcommission.gov.np

-7_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s lgoldt ?kn] a;] ga;]sf] hf“ra'em u/L ga;]sf] eP a}7s
af]nfpg k|wfgfWofksnfO{ lgb]{zg lbg],
-8_ ljBfno ;~rfng ;DaGwdf k|wfgfWofks tyf Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-9_ ;|f]t JolQmsf] sfdsf] cg'udg u/L k|To]s dlxgf ufp“ lzIff ;ldlt / lhNnf lzIff
sfof{nodf k|ltj]bg k]z ug]{,
-0f_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ljbfsf] clen]v z}lIfs ;qsf] cGTodf k|dfl0ft ug]{ /
ljBfnodf /fVg nufpg],

-t_ lzIfsx¿sf] xflh/L clen]v b'?:t eP gePsf] 58\s] hf“r jf lg/LIf0f u/L ljbf glnO{
cg'kl:yt lzIfssf] xsdf xflh/L k'l:tsfdf uon hgfO{ ;f]sf] hgfp;lxt sf/afxLsf] nflu
;DalGwt Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff clwsf/LnfO{ l;kmfl/; ug{],

-t!_ cfkm\gf] If]qleq ;~rfng ul/Psf cgf}krfl/s lzIff, ljz]if lzIff / lzIffsf] nflu vfB
sfo{qmdsf] lgoldt ?kdf lg/LIF0f tyf cg'udg u/L lhNnf lzIff sfof{nodf k|ltj]bg k]z
ug]{,
-y_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s] adf]lhd cGo sfo{ ug]{ / u/fpg] .
kl/R5]b– $
lhNnf lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
!*= lhNnf lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M P]gdf n]lvP b]lv afx]s lhNnf lzIff ;ldltsf] cGo
sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ :jLs[t z}lIfs of]hgf cg'?k ljBfnosf] z}lIfs sfo{qmd th'{df u/L sfof{Gjog u/fpg],
-v_ lhNnfdf :j:y z}lIfs jftfj/0f sfod /fVg tyf lzIffsf] u'0f:t/ a[l4 ug{ Joj:yfkg
;ldlt dfkm{t z}lIfs sfo{qmd sfof{Gjog u/fpg],
-u_ g]kfn ;/sf/sf] :jLs[t gLlt / lgb]{zg cg'?k cgf}krfl/s lzIff sfo{qmd ;~rfng
;DaGwL cfjZos Joj:yf ug]{,
-3_ ljBfnonfO{ cfly{s ;xfotf pknJw u/fpg] tyf To:tf] ;xfotfsf] nflu ;DalGwt lgsfodf
l;kmfl/; ug]{,
-ª_ lzIfs tyf ljBfyL{ sNof0fsf] nflu cfjZos sfo{qmd agfpg],
-r_ ljBfnosf] ;DklQsf] ;'/Iff ug{ tyf ljBfnosf] ;d[l4sf] nflu cfjZos Joj:yf ug]{,
-5_ lhNnf:t/df lzIff ;DaGwL ljifodf ;]ldgf/, ;Dd]ng jf k|bz{gLsf] cfof]hgf ug]{,
-h_ ljBfnosf] ljsf;sf] nflu ;~rflnt z}lIfs sfo{qmdnfO{ ;xof]u ug]{,
-em_ ljBfnosf] n]vfk/LIf0f ;DaGwdf n]vfk/LIfsn] lbPsf] k|ltj]bg cg';f/ cfjZos sf/afxL
ug]{ u/fpg],
-`_ ljBfnonfO{ cfly{s ?kdf cfTdlge{/ u/fpg k|oTg ug{],
-6_ ljBfno aGb ug]{ ;DaGwdf :jLs[lt lbg],

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

12
www.lawcommission.gov.np

-7_ z}lIfs Sofn]08/ agfO{ ljBfno ;~rfng ug{ ufp“ lzIff ;ldlt / Joj:yfkg ;ldltnfO{
lgb]{zg lbg],
-8_ lhNnf:t/Lo v]ns"b, :sfp6 tyf ;f“:s[lts sfo{qmdsf] ;~rfng tyf ljsf;sf] nflu
cfly{s ;|f]t h'6fpg] / k|fKt /sd vr{ ug]{ .
!(= lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;fdfGotof dlxgfdf
Ps k6s a:g]5 .
-@_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o–;lrjn] af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf lzIff ;ldltsf Ps ltxfO{ ;b:on]
lnlvt cg'/f]w u/]df ;b:o–;lrjn] hlxn];'s} klg lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-$_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;f] ;ldltsf] ;b:o–;lrjn]
;fwf/0ftM tLg lbg cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ lhNnf lzIff ;ldltsf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf
lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn]] ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf
a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm"x?dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-&_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf a}7ssf]
cWoIftf ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
-(_ lhNnf lzIff ;ldltsf] a}7sdf efu lnP jfkt ;f] ;ldltsf ;b:ox?n] lhNnf lzIff sf]ifaf6
dGqfnon] tf]s] adf]lhd a}7s eQf kfpg]5g\ .
@)= lhNnf lzIff ;ldlt lj36g ug{ ;Sg]] M b]xfosf cj:yfdf g]kfn ;/sf/n] lhNnf lzIff ;ldlt lj36g
ug{ ;Sg]5 M–
-s_ ljBfnosf] lxt ljk/Lt x'g] u/L s'g} sfd u/]df,
-v_ P]g tyf o; lgodfjnLn] lbPsf] clwsf/sf] b'?kof]u u/]df, jf
-u_ P]g tyf o; lgodfjnL ljk/Lt s'g} sfo{ u/]df .
t/ To;/L lj36g ug{ cl3 lhNnf lzIff ;ldltnfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sfaf6 al~rt
ul/g] 5}g .
kl/R5]b–%
ufp“ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
@!= ufp“ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M ufp“ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ afnaflnsfnfO{ sDtLdf k|fylds lzIff;Ddsf] cWoog u/fpg k|f]T;fxg ug]{,
-v_ ljBfnodf egf{ ePsf jf gePsf afnaflnsf nufot cGo JolQmsf] pd]/, hft, ln·
;d]tsf] cfwf/df ljj/0f agfO{ cBfjlws u/fO /fVg],
-u_ ljBfnosf] z}lIfs of]hgf ;DaGwL clen]v cBfjlws u/fO{ /fVg] tyf To:tf] of]hgfsf]
cg'udg u/L ;DalGwt lgsfodf ;'emfj k7fpg],

13
www.lawcommission.gov.np

-3_ Joj:yfkg ;ldltnfO{ :yfgLo ;|f]t, ;fwgsf] klxrfg / kl/rfngdf ;xof]u k'¥ofpg] tyf
ljBfnonfO{ k|fKt ;|f]tsf] af“8kmf“8 ug]{,
-ª_ u/LaLsf] /]vfd'lg /x]sf kl/jf/sf] nut /fvL To:tf kl/jf/sf afnaflnsfnfO{ lzIffdf
;xeflutf u/fpg cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-r_ Joj:yfkg ;ldltsf] sfo{df ;dGjo ug{] tyf lzIffsf] u'0ffTds ljsf;sf] nflu ljBfnosf]
;'kl/j]If0f / cg'udg u/L k|wfgfWofks, lzIfs nufot Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos
;'emfj / ;xof]u ug]{,
-5_ ljBfnodf z}lIfs u'0f:t/ j[l4 ug{ hgr]tgfd"ns sfo{qmd, tfnLd, uf]i7L, ;]ldgf/ tyf
sfo{zfnf ;~rfng ug]{,
-h_ ljBfnosf] ef}lts l:yltsf] cWoog u/L /sd lgsf;fsf] nflu ;~rfns ;ldltdf cg'/f]w
ug]{,
-em_ ljBfnodf :jR5 z}lIfs jftfj/0f tof/ ug]{,
-`_ ufp“ lzIff of]hgf agfO{ ufp“ kl/ifb\af6 :jLs[t u/L sfof{Gjog ug]{,
-6_ ;DalGwt ufp“ If]qleqsf lzlIft hgzlQmsf] clen]v /fVg],
-7_ lzIfssf] sfo{bIftfsf] cfwf/df k'/:sf/sf] Joj:yf ug]{,
-8_ ljBfnosf] nflu cfjZos ;fwg ;|f]t h'6fpg] / kl/rfng ug]{,
-9_ ljBfnosf] cfjZostf ;DaGwdf ljBfnosf] gS;f°g ;d]tnfO{ ljrf/ u/L ljBfno :yfkgf
ug{ l;kmfl/; ug]{,
-0f_ ljBfno :t/Lo cGt/ v]ns"b tyf cltl/Qm z}lIfs lqmofsnfksf] ljsf; tyf ;~rfng
u/fpg] / ;f]sf] nflu k'/:sf/sf] Joj:yf ug]{ .

@!s= ufp“ lzIff ;ldltsf] sfof{noM -!_ ufp“ lzIff ;ldltsf] sfof{no ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldltsf]
If]qleqsf] s'g} ljBfnodf /xg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf lzIff sfof{non] ;|f]t JolQmsf]
sfof{no / ufp“ lzIff ;ldltsf] sfof{no Ps} 7fp“df /xg] u/L tf]Sg ;Sg]5 .
-#_ ufp“ lzIff ;ldltsf] sfof{nosf] Joj:yfkg ;|f]t JolQmn] ug]{5 .
@@= ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7s tLg dlxgfdf sDtLdf
Ps k6s a:g]5 .
-@_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o–;lrjn] af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ufp“ lzIff ;ldltsf Ps ltxfO{ ;b:on]
lnlvt cg'/f]w u/]df ;b:o–;lrjn] hlxn];'s} klg ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .

-#s_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7sdf ufp“ ljsf; ;ldlt If]qleqsf ljBfnosf
k|wfgfWofksx?nfO{ cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
-$_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;b:o–;lrjn] ;fwf/0ftM tLg lbg
cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

14
www.lawcommission.gov.np

-%_ ufp“ lzIff ;ldltsf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf
ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf cWoIfn]] ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf ufp“ lzIff
;ldltsf] a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm"x? dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-&_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf a}7sdf cWoIftf
ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ ufp“ lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .

kl/R5]b–%s=
;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfno Joj:yfkg ;DaGwL Joj:yf

@@s= ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng lgj]bg lbg' kg]{M -!_ s'g} ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg
lhDdf lng rfxg] :yfgLo lgsfo jf Joj:yfkg ;ldltn] b]xfosf sfuhft ;+nUg u/L cg';"rL–!!s=
adf]lhdsf] 9f“rfdf lhNnf lzIff sfof{nodf lgj]bg lbg' kg]{5 M–
-s_ ;fd'bflos ljBfno Joj:yfkg ;'wf/ ;DaGwL sDtLdf tLg jif]{ sfo{ of]hgf,
-v_ Joj:yfkg ;ldltn] lhDdf lng] eP ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng] ;DaGwdf
Joj:yfkg ;ldltsf] lg0f{o,
-u_ :yfgLo lgsfon] lhDdf lng] eP ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltsf] ;xdlt ;lxt
;DalGwt :yfgLo lgsfosf] ;f] k|of]hgsf] nflu ePsf] lg0f{o .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lgj]bssf] dfu adf]lhd
ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg x'g] jf gx'g] ;DaGwdf cfjZostf cg';f/ cfkm}+ jf cfkm\gf] dftxtsf] s'g}
clws[tåf/f ljBfnosf] :ynut lg/LIf0f ug{' jf u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt ePsf] lgj]bg ;lxtsf] sfuhft tyf pklgod -@_ adf]lhd
ul/Psf] :ynut lg/LIf0f k|ltj]bg hf“ra'em ubf{ ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg dgfl;j
b]lvPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lgj]bsnfO{ To:tf] ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lbg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lb+bf lhNnf lzIff clwsf/Ln]
Joj:yfkg lhDdf lng] :yfgLo lgsfo jf Joj:yfkg ;ldlt;“u ljBfno ;~rfng ;DaGwdf ;Demf}tf ug'{
kg]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhdsf] ;Demf}tfdf cGo s'/fsf] cltl/Qm ljBfnosf] Joj:yfkgsf] lhDd]jf/L,
ljBfnosf] ;Dkltsf] ;+/If0f, z}lIfs sfo{qmd ;~rfng ubf{ kfngf ug{' kg]{ zt{x? tyf ;Demf}tf cGTo ug{
;lsg] cfwf/ pNn]v ug{' kg]{5 .
-^_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] pklgod -#_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf
lbPsf] hfgsf/L clen]vsf] nflu lgb]{zgfno, ljefu / lzIfs lstfjvfgfnfO{ lbg' kg]{5 .

@@v= …=============

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f vf/]h .

15
www.lawcommission.gov.np

@@u= ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M P]gdf plNnlvt sfd,
st{Jo / clwsf/sf] cltl/Qm ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k|wfgfWofks tyf ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm ug]{,
-v_ ljBfnosf] ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L cGo lzIfs tyf sd{rf/L lgo'lQm ug]{,

-u_ ==================
-3_ ljBfnosf] lxtsf] nflu ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yf jf JolQm;“u ;Demf}tf ug]{,
t/ ljb]zL ;+3 ;+:yf jf JolQm;“u ;Demf}tf ubf{ g]kfn ;/sf/sf] k"j{ :jLs[lt lng'
kg]{5 .
-ª_ ljBfnosf] ljsf;sf] nflu cfjZos of]hgf th'{df u/L nfu" ug]{,
-r_ lgod @% sf] v08 -r_, -5_ / -h_ jfx]ssf cGo sfd, st{Jo / clwsf/sf] kfng tyf
k|of]u ug]{ u/fpg] .
@@3= ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfno lhDdf lng] :yfgLo lgsfosf] sfd, st{Jo / clwsf/ M ;d'bfoåf/f
;~rflnt ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng] :yfgLo lgsfosf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ ljBfnosf ef}lts k"jf{wf/ ljsf; tyf ;~rfng ug{ Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfly{s
;xfotf pknAw u/fpg],
-v_ ;do ;dodf ljBfnosf] lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{ / To;/L lg/LIf0f tyf cg'udg ubf{
s'g} sdL sdhf]/L b]lvPdf ;f]sf] lg/fs/0fsf] nflu Joj:yfkg ;ldltnfO{ cfjZos
lgb]{zg jf ;'emfj lbg],
-u_ Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;df cfjZostf cg';f/ ;fd'bflos lzIfs afx]ssf cGo
lzIfs tyf sd{rf/Lsf] b/aGbL :jLs[lt ug]{,
-3_ cfkm"n] lhDdf lnPsf] ljBfnox?df k|fylds txdf ljBfyL{ ;+Vofsf] cfwf/df / cGo txdf
ljBfyL{ ;+Vof / ljifosf cfwf/df lzIfssf] b/aGbL ldnfg ug]{,
-ª_ cfjlws z}lIfs sfo{qmd tof/ u/L nfu" ug]{,
-r_ ljBfnosf] ;'wf/ ug{ cfjZostf cg';f/ ljz]if1 lgo'lQm ug]{ .
-5_ ljBfno ;~rfng ;DaGwdf dGqfno, ljefu, lgb]{zgfno jf lhNnf lzIff sfof{non]
lbPsf] lgb]{zg jf ;'emfj kfng ug]{, u/fpg],
@@ª= ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM -!_ ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnodf s'g} ;fd'bflos
lzIfssf] kb l/Qm x'g cfPdf Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] kb v'nf k|ltof]lutfaf6 k"lt{ ug{sf] nflu l/Qm
kb ;+Vof, cfjZos Go"gtd of]Uotf, b/vf:t a'emfpg] :yfg tyf clGtd ldlt, k/LIff x'g] ldlt / :yfg
;d]tsf] ljj/0f v'nfO{ sDtLdf tL; lbgsf] Dofb lbO{ lj1fkg ug'{ kg]{5 / To;/L lj1fkg ePsf] s'/f
;a}n] yfxf kfpg] u/L ;DalGwt ljBfno, :yfgLo lgsfo / lhNnf lzIff sfof{nosf] ;"rgf kf6Ldf 6f“;
ug'{ kg]{5 . lhNnf lzIff sfof{non] s'g} klqsf jf a'n]l6g k|sfzg u/]sf] eP Joj:yfkg ;ldltn]
To:tf] klqsf jf a'n]l6gdf ;d]t ;f] lj1fkg k|sfzg ug'{ kg]{5 .


5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

16
www.lawcommission.gov.np

-@_ pklgod -!_ adf]lhd v'nf k|ltof]lutfåf/f k"lt{ ubf{ k|fylds, lgDg dfWolds / dfWolds
txsf] låtLo / k|yd >]0fLsf] kb l/Qm eP klg t[tLo >]0fLsf] kb dfgL k"lt{ ul/g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt lj1fkgdf b]xfosf JolQm pDd]bjf/ x'g kfpg] 5g\ M–
-s_ P]g tyf lzIfs ;]jf cfof]u lgodfjnL, @)%& adf]lhd lzIfs kbdf lgo'Qm x'g
of]Uotf k'u]sf] JolQm,
-v_ cGo ;fd'bflos ljBfnosf :yfoL lzIfs .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd k|sflzt lj1fkg cg';f/ pDd]bjf/ 5gf}6 ug{ b]xfo adf]lhdsf]
k/LIff lnOg]5 M–
-s_ lnlvt k/LIff !)) c°
-v_ k|of]ufTds k/LIff @% c°
-u_ cGtjf{tf{ @% c°
-%_ pklgod -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljifosf] k|s[lt x]/L cfjZos 7fg]df dfq
lzIfs 5gf}6 ;ldltn] k|of]ufTds k/LIff lng] ;Sg]5 .
-^_ lnlvt k/LIffsf] kf7\oqmd cfof]un] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-&_ lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIffsf] ptL0ff{° qmdzM k}+tL; / bz c° x'g]5 .
-*_ pDd]bjf/sf] lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff lnPsf] eP ;f] ;d]tdf ptL0f{ eO{ ;a}eGbf
a9L c° k|fKt ug]{ pDd]bjf/x?nfO{ cGtjf{tf{sf] lgldQ 5gf}6 ul/g]5 .
-(_ cGtjf{tf{sf] s'n @% c° dWo] cg'ej jfkt k|To]s jif{sf] Ps c+ssf b/n] a9Ldf bz c°,
z}lIFs of]Uotf jfkt ;]jf k|j]zsf] nflu tf]lsPsf] z}lIfs of]Uotfsf] k|yd >]0fL eP tLg, låtLo >]0fL
eP b'O{ / t[tLo >]0fL eP Ps c°sf b/n] a9Ldf tLg c° / cGtjf{tf{ jfkt a9Ldf afx| c° lbOg]5 .
-!)_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] lnlvt k/LIff / k|of]ufTds k/LIff lnPsf] eP ;f] k/LIffdf ;kmn
ePsf pDd]bjf/sf] cGtjf{tf{df k|fKt u/]sf] c° hf]8L ;a} k/LIffsf] s'n c+sdf ;a}eGbf a9L c° k|fKt
ug]{ pDd]bjf/sf] gfd lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; u/L lgod @@ª= sf] pklgod -!_ adf]lhdsf] :yfgdf
;"rgf k|sfzg ug{ kg]{5 . To;/L l;kmfl/; ubf{ pknAw eP;Dd l/Qm kb;+Vofsf] bz k|ltztn] x'g]
;V+ofdf jf sDtLdf Pshgf dWo] h['g a9L x'G5 ;f] ;+Vofsf] pDd]bjf/sf] gfd j}slNks ;"rLdf /FVg'
kg]{5 .
-!!_ pklgod -!)_ adf]lhd lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ul/Psf] pDd]bjf/n] lgo'lQmsf] ;"rgf
k|sflzt ePsf] jf ;"rgf kfPsf] ldltn] tL; lbgleq lgo'lQm kq lng' kg]{5 . ;f] Dofb leq lgo'lQm kq
glnPdf jf lgo'lQm kq lnPsf] tL; lbgleq ljBfnodf xflh/ gePdf jf To:tf] pDd]bjf/sf] d[To' eO{
jf cGo s'g} sf/0fn] Ps jif{leq ;f] kb l/Qm ePdf Joj:yfkg ;ldltn] j}slNks ;"rLdf /x]sf
pDd]bjf/nfO{ of]Uotfqmdfg';f/ lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-!@_ pklgod -!!_ adf]lhd pDd]bjf/nfO{ ;fd'bflos lzIfs kbdf lgo'lQm ubf{ Joj:yfkg
;ldltn] Ps jif{;Dd k/LIf0f sfndf /xg] u/L lgo'lQm lbg]5 .
t/ dlxnf lzlIfsfsf] xsdf 5 dlxgf dfq k/LIf0fsfn x'g]5 .
-!#_ pklgod -!@_ adf]lhd k/LIf0fsfndf /x]sf] s'g} lzIFssf] sfo{ ;Gtf]ifhgs gkfPdf
Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] lzIFsnfO{ kbaf6 x6fpg]5 .
-!$_ pklgod -!)_ adf]lhd l;kmfl/; ePsf] pDd]bjf/ ;fd'bflos ljBfnosf] :yfoL lzIfs
ePdf lghn] cl3 u/]sf] :yfoL ;]jf cjlw ;d]t hf]l8g]5 .

17
www.lawcommission.gov.np


@@r= …==============
@@5= a9'jf ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnosf] k|To]s txdf lzIfs a9'jf ug]{ k|of]hgsf]
nflu b]xfosf] cg'kftdf a9'jf x'g] >]0fL sfod ul/g]5 M–
hDdf kb t[tLo låtLo k|yd
;+Vof >]0fL >]0fL >]0fL
$ # ! –
% $ ! –
^ % ! –
& % @ –
* ^ @ –
( ^ # –
!) ^ # !
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf ljsf; ;ldltn] lhNnf leqsf ;a}
ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lnPsf]df lgod *( adf]lhd / ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn]
cfkm\gf] If]qleq Ps eGbf a9L ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lnPsf]df To:tf ljBfnox?df /x]sf] s'n
b/aGbLsf] cfwf/df a9'jf x'g] kbsf] >]0fL sfod ug{ ;Sg]5 .
-#_ Joj:yfkg ;ldltn] lzIfssf] a9'jf ;DaGwL sf/afxL cl3 a9fpg' k"j{ lhNnf lzIff
clwsf/Laf6 a9'jf x'g] kbsf] >]0fL ;lxtsf] ;+Vof lgwf{/0f u/fpg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] >]0fLdf g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf lgo'Qm
ePsf b]xfosf of]Uotf k'u]sf] lzIfs a9'jfsf] nflu pDd]bjf/ x'g ;Sg]5 M–
-s_ a9'jf x'g] >]0fLeGbf Ps >]0fL d'lgsf] kbdf cljlR5Gg ?kdf ;ft jif{;Dd :yfoL ;]jf
u/]sf],

-v_ ===========

-u_ ============
-3_ ljut kf“r jif{sf] cjlwdf s'g} lsl;dsf] ljefuLo ;hfo gkfPsf] .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd of]Uotf k'u]sf] lzIfsn] a9'jf x'gsf] nflu cfjZos sfuhft ;+nUg
u/L Joj:yfkg ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf Joj:yfkg ;ldltn] To:tf] lgj]bg ;lxtsf
sfuhft lzIfs 5gf}6 ;ldlt ;dIf k7fpg] 5 .
-&_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] lzIfsnfO{ a9'jfsf] lgldQ l;kmfl/; ubf{ lghsf] sfo{ IFdtfsf]
cfwf/df ug]{5 . To;/L sfo{ Ifdtfsf] d"Nof+sg ubf{ b]xfo adf]lhd a9Ldf ^) c° lbOg]5 M–

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f vf/]h .



5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

18
www.lawcommission.gov.np

-s_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt %) c°


-v_ cGtjf{tf{ jfkt !) c°
-*_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt kl5Nnf] kf“r jif{sf] nflu k|lt jif{ !) c°sf] b/n] a9Ldf %)
c° lbOg]5 .
-(_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg jfkt sDtLdf $% c° / cGtjf{tf{ jfkt
sDtLdf ^ c° ;lxt sDtLdf %! c° k|fKt ug]{ lzIfsnfO{ a9'jfsf] nflu l;kmfl/; ug]{5 .
-!)_ sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg kmf/fdsf] 9f“rf dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-!!_ lzIfssf] ;'k/Lj]Ifs k|wfgfWofks / Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 /
k|wfgfWofkssf] ;'k/Lj]Ifs Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf] ;f] ;ldltsf] ;b:o / Joj:yfkg ;ldltsf]
cWoIf k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
t/ s'g} ljBfnodf lzIfs / k|wfgfWofks Pp6} >]0fLsf] ePdf To:tf] lzIfssf] ;'k/Lj]Ifs
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o / Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf k'g/fjnf]sgstf{ x'g]5 .
-!@_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng'
cl3 sfo{/t :yfoL lzIfsn] rfx]df cfof]uåf/f x'g] a9'jfdf ;d]t efu lng kfpg]5 .
t/ Psk6s o; lgod adf]lhd a9'jf ePsf] lzIfsn] k'gM cfof]uåf/f x'g] a9'jfdf pDd]bjf/
x'g kfpg] 5}g .
@@h= ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm jf a9'jf ab/ ug{ ;Sg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ;fd'bflos lzIfssf] lgo'lQm tyf a9'jf ubf{ b]xfosf] q'6L ePsf] s'/f s'g} ph"/L k/L hf“ra'em
ubf{ jf s'g} Joxf]/faf6 yfxf x'g cfPdf ;DalGwt lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] lgo'lQm jf a9'jf ab/
u/L k'gM lzIfssf] lgo'lQm jf a9'jf ;DaGwL sf/afxL ug{ ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltdf n]vL k7fpg
;Sg]5 M–
-s_ o; kl/R5]bsf] k|lqmof gk'¥ofO{ ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm jf a9'jf u/]df,
-v_ l/Qm gePsf] kbdf ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm jf a9'jf u/]df,
-u_ of]Uotf / ljifo gldNg] u/L ;fd'bflos lzIfs lgo'lQm u/]df .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lhNnf lzIff clwsf/Ln] lzIfs lgo'Qm jf
a9'jf ePsf] 5 dlxgf kl5 To:tf] lgo'lQm jf a9'jf ab/ ug{ ;Sg] 5}g .

@@em= …===============
@@`= ljBfno ;~rfng sfo{ljlw agfO{ nfu" ug'{ kg]{ M -!_ :yfgLo lgsfo jf Joj:yfkg ;ldltn] cfkm"n]
Joj:yfkg lhDdf lnPsf] ljBfno ;'Jojl:yt ?kdf ;~rfng ug{, To:tf] ljBfnodf ;fd'bflos lzIfs
afx]ssf cGo lzIfs tyf sd{rf/L lgo'lQm jf a9'jf ug{, To;/L lgo'Qm jf a9'jf ul/Psf] lzIfs tyf
sd{rf/LnfO{ ;]jf ;'ljwf pknAw u/fpg / To:tf lzIfs / sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo ug]{ ;DaGwdf
ljBfno ;~rfng sfo{ljlw agfpg' kg]{5 .

-@_ pklgod -!_ adf]lhd :yfgLo lgsfo jf Joj:yfkg ;ldltn] agfPsf] ljBfno ;~rfng
sfo{ljlw lhNnf lzIff clwsf/Laf6 :jLs[t ePkl5 nfu" x'g]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f vf/]h .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

19
www.lawcommission.gov.np

kl/R5]b– ^
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:osf] 5gf}6, sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw
@#= Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf tyf ;b:o 5gf}6 ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|wfgfWofksn] P]gsf] bkmf !@ sf]
pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:ox?
5gf}6 ug{] k|of]hgsf] nflu z}lIfs ;q z'? ePsf] tL; lbgleq sDtLdf ;ft lbgsf] ;"rgf lbO{
cleefjssf] e]nf u/fpg' kg]{5 .

t/ lgwf{l/t kbfjlw ;dfKt ePsf] sf/0f cWoIf jf ;b:o 5gf}6 ug]{ k|of]hgsf] nflu To;/L
cWoIf jf ;b:osf] kbfjlw ;dfKt x'g'eGbf sDtLdf tL; lbg cufj} / cGo cj:yfdf cWoIf jf
;b:osf] kb l/Qm ePdf kbk"lt{ ug{sf] nflu To;/L l/Qm ePsf] kGw| lbgleq cleefjsx¿sf] e]nf
u/fpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd cleefjsnfO{ e]nf u/fpg' tLg lbg cl3 pklgod -#_ adf]lhdsf]
;ldltn] cljefjssf] gfdfjnL ljBfnodf ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 .

-#_ pklgod -!_ adf]lhd cWoIf jf ;b:o 5gf}6 ug]{ ;DaGwdf cleefjsnfO{ ;xof]u ug{sf]
nflu ;DalGwt lg/LIfs jf lgh pknAw gePdf lhNnf lzIff sfo{fnon] v6fPsf] clws[tsf]
;+of]hsTjdf k|wfgfWofks, >f]t JolQm / :yfgLo lgsfosf] k|ltlglw /x]sf] rf/ ;b:oLo 5gf}6 ;xof]u
;ldlt u7g ug]{5 .

-$_ Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:ox?sf] 5gf}6 ;DaGwL cGo sfo{ljlw lhNnf lzIff
;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

@#s=/fhLgfdf :jLs[t ug]{ clwsf/L M Joj:yfkg ;ldltsf ;b:osf] /fhLgfdf ;f] ;ldltsf cWoIfn] /
Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfsf] /fhLgfdf ;DalGwt Joj:yfkg ;ldltn] :jLs[t ug]5
{ .

t/ cWoIfsf] kb l/Qm /x]sf] cj:yfdf To:tf] ;b:osf] /fhLgfdf P]gsf] bkmf !@ sf] pkbkmf
-!_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] ;b:ox¿dWo] pd]/sf] lx;fan] ;a}eGbf Ho]i7 ;b:on] :jLs[t ug]{5 .
@$= cleefjs /fVg gx'g] M ljBfnon] ljBfyL{sf afa', cfdf, bfh', efO, lbbL alxgL, afh], aHo} jf
ljBfyL{sf] kfng kf]if0f ug]{ / k7g kf7gsf] Joj:yf ldnfpg]] JolQm afx]s cGo JolQmnfO{ cleefjssf]
?kdf /fVg x'“b}g .

t/ Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:ox? 5gf}6 ug]{ k|of]hgsf] nflu ljBfyL{sf afa', cfdf,
afh] jf aHo} dfq cleefjs dflgg]5 .

@$s= Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o x'g pknAw u/fpg' kg]{ /sd, 3/ jf hUufM P]gsf] bkmf !@ sf] pkbkmf
-!_ sf] v08 -ª!_ sf] k|of]hgsf] nflu ;fd'bflos ljBfnonfO{ krf; xhf/ ¿k}+of“eGbf a9L /sd, 3/
jf hUuf pknAw u/fpg] rGbfbftfx¿dWo] ;aeGbf a9L /sd, 3/ jf hUuf pknAw u/fpg] JolQmnfO{
Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:odf dgf]gLt ug'{ kg]{5 .
@%= ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ P]gdf n]lvP b]lv afx]s
;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .



klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

20
www.lawcommission.gov.np

-s_ ljBfnosf] ;~rfng, /]vb]v, lg/LIf0f / Joj:yfkg ug]{,


-v_ ljBfnosf] nflu rflxg] cfly{s ;|f]t h'6fpg],
-u_ lzIfsnfO{ tfnLdsf] nflu 5gf}6 ug]{,
-3_ tfnLddf hfg] lzIfsnfO{ tfnLdaf6 kms]{kl5 sDtLdf tLg jif{ ljBfnodf ;]jf ug'{ kg]{
;DaGwdf zt{x? lgwf{/0f u/L sa'lnotgfdf u/fpg],
-ª_ lzIfsx?sf] ;]jfsf] ;'/Iff / ;Dj4{g ug]{,
-r_ ljBfnosf] ;|f]taf6 a]xf]g]{ u/L lzIfs tyf sd{rf/L lgo'Qm ug]{ / To;/L lgo'Qm lzIfs
tyf sd{rf/LnfO{ g]kfn ;/sf/n] ;dfg txsf lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ tf]lslbPsf]
tna :s]ndf g36fO{ tna eQf v'jfpg],
-5_ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] b/jGbLsf] lzIfs kb l/Qm x'g cfPdf :yfoL k"lt{sf]
nflu ;f] kb l/Qm ePsf ldltn] kGw| lbgleq lhNnf lzIff sfof{nodf n]vL k7fpg],
-h_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] xflh/L hf“r u/L uon x'g] lzIfs jf sd{rf/L
pk/ cfjZos sf/afxL ug]{ tyf cfjZostfg';f/ cfÇgf] /fo ;lxtsf] k|ltj]bg
sf/afxLsf] nflu lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
-em_ ljBfnosf] z}lIfs :t/ j[l4 ug{ cfjZos ;fdfg tyf z}lIfs ;fdu|Lx?sf] Joj:yf ug]{,
-`_ g]kfn ;/sf/af6 ;~rfng x'g] ljleGg sfo{qmdx?df ljBfnonfO{ ;l/s u/fpg],
-6_ ljBfyL{x?sf] kfngf ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu" ug]{,
-7_ lzIfsx?sf] clen]v cWofjlws u/fO{ /fVg],
-8_ k|To]s jif{ ljBfnosf rGbfbftf / cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ljBfnosf] cl3Nnf]
z}lIfs jif{sf] cfo, Joo tyf z}lIfs pknlAw / cfufdL jif{sf] z}lIfs sfo{qmdsf]
;DaGwdf hfgsf/L u/fpg],
-9_ lzIfsnfO{ ul/Psf] ljefuLo sf/afxLsf] hfgsf/L lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf k7fpg],

-9!_ ljBfnosf] n]vf k/LIf0fsf] nflu k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ ePsf n]vf
k/LIfsx¿dWo]af6 sDtLdf tLg hgf n]vf k/LIfssf] gfd lgo'lQmsf] nflu lhNnf lzIff
clwsf/L ;dIf l;kmfl/; ug{],

-9@_ ljBfyL{, lzIfs tyf cleefjsnfO{ ljBfnosf] ljsf; tyf k7gkf7g ;DaGwdf
pTk]|l/t ug{ cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-0f_ ljBfyL{nfO{ pknAw u/fO{Psf] 5fqj[lQ afktsf] /sd ;f]wegf{sf] nflu ;DalGwt
lgsfodf dfu ug]{,
-t_ lg/LIfsn] ljBfnosf] 58\s] hf“r jf lg/LIf0f ubf{ xflh/L k'l:tsfdf uon hgfPsf]df
To:tf] uon jfkt tna s§L ug]{,
-y_ Joj:yfkg ;ldltsf] ;lrjfno ljBfno ejgdf /fVg] tyf ljBfnosf] sfuhkq /
clen]v ;'/lIft ug]{,
-b_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf] lgb]{zg cg'?k sfd ug]{ .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

21
www.lawcommission.gov.np

-@_ Joj:yfkg ;ldltn] cfÇgf] clwsf/ dWo] cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/ Joj:yfkg ;ldltsf]
;b:o–;lrjnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
@^= ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ P]gdf n]lvP b]lv afx]s
;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljBfnosf] z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/ jf sDkgLsf ;~rfns;“u ;dGjo u/L ljBfnosf]
;~rfng, /]vb]v, lg/LIf0f / Joj:yfkg ug]{,
-v_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] ;]jfsf] ;'/Iff / ;Dj4{g ug]{,
-u_ ljBfyL{x?nfO{ k/LIffdf ;fd]n u/fpg],
-3_ g]kfn ;/sf/af6 ;~rflnt ljleGg sfo{qmddf ljBfnonfO{ ;l/s u/fpg],
-ª_ k|To]s jif{ ljBfnosf rGbfbftf / cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ljBfnosf] cl3Nnf]
z}lIfs jif{sf] cfo, Joo tyf z}lIfs pknlAw / cfufdL jif{sf] z}lIfs sfo{qmdsf]
;DaGwdf hfgsf/L u/fpg],

-ª!_ ljBfnosf] lzIfs kbsf] b/aGbL :jLs[t ug]{ tyf l/Qm kbdf lzIfs c:yfoL lgo'Qm
ePsf] 5 dlxgfleq :yfoL k"lt{ ;DaGwL k|lqmof z'? ug]{,
-r_ ljBfnodf lgo'Qm lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ cfjZos ;'ljwf pknJw u/fpg],
-5_ lzIfs tyf sd{rf/L sNof0f sf]ifsf] Joj:yf ug]{,
-h_ v08 -5_ adf]lhdsf] sf]ifdf hDdf ePsf] /sd ;f]xL v08df plNnlvt sfddf dfq vr{
ug]{,
-em_ cfÇgf] cfr/0f cg';f/ sfd gug]{ lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ ljefuLo ;hfo ug]{,

-`_ ljBfnosf] n]vf k/LIf0fsf] nflu k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{ ePsf n]vf
k/LIfsx¿dWo]af6 sDtLdf tLg hgf n]vf k/LIfssf] gfd lgo'lQmsf] nflu lhNnf lzIff
clwsf/L ;dIf l;kmfl/; ug{],
-6_ ljBfyL{x?n] kfngf ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf agfO{ nfu" ug]{,
-7_ lhNnf lzIff sfof{non] lbPsf lgb]{zg cg'?k sfd ug]{ .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] rfx]df lzIfs cleefjs ;+3 u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ Joj:yfkg ;ldltn] cfÇgf] clwsf/ dWo] cfjZostfg';f/ s]xL clwsf/ Joj:yfkg ;ldltsf]
;b:o–;lrjnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .

@^s= pRr dfWolds ljBfno Joj:yfkg ;ldlt ;DaGwL Joj:yfM -!_ pRr dfWolds ljBfnosf] ;~rfng,
/]vb]v / Joj:yfkg ug{sf] nflu k|To]s pRr dfWolds ljBfnodf Ps Joj:yfkg ;ldlt /xg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] Joj:yfkg ;ldltsf] u7g, cWoIf tyf ;b:osf] kbfjlw, sfd,
st{Jo / clwsf/, a}7s ;DaGwL sfo{ljlw tyf cGo Joj:yf dfWolds txsf] ;fd'bflos ljBfno
Joj:yfkg ;ldlt jf ;+:yfut ljBfno Joj:yfkg ;ldlt ;/x x'g]5 .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

22
www.lawcommission.gov.np

-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg pRr dfWolds lzIff P]g, @)$^ sf] bkmf
#@ adf]lhd pRr dfWolds lzIff ;~rfng ug]{ ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] u7g, sfd, st{Jo,
clwsf/ tyf cGo Joj:yf pRr dfWolds lzIff lgodfjnL, @)%@ adf]lhd x'g]5 .
@&= Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s b'O{ dlxgfdf sDtLdf Ps
k6s a:g]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zgdf ;b:o–;lrjn] af]nfpg]5 .
-#_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Joj:yfkg ;ldltsf Ps ltxfO{ ;b:on]
lnlvt cg'/f]w u/]df Joj:yfkg ;ldltsf] ;b:o–;lrjn] hlxn];'s} klg Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s
af]nfpg' kg]{5 .
-$_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'g] ljifo ;"rL ;b:o–;lrjn] ;fwf/0ftM tLg lbg
cufj} ;b:ox?nfO{ lbg' kg]{5 .
-%_ Joj:yfkg ;ldltdf tTsfn sfod /x]sf krf; k|ltzt eGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf
Joj:yfkg ;ldltsf] a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-^_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn]] ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf
a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm"x?dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-&_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf a}7ssf] cWoIftf
ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .
-*_ Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw Joj:yfkg ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
@*= Joj:yfkg ;ldlt lj36g ug{ ;Sg]] cj:yf M b]xfosf cj:yfdf Joj:yfkg ;ldlt lj36g ug{
;lsg]5 M–
-s_ ljBfnosf] ;Dklt lxgfldgf u/]df,
-v_ ljBfnosf] z}lIfs jftfj/0f vNjNofPdf,
-u_ g]kfn ;/sf/sf] gLlt ljk/Lt sfd u/]df,

-u!_ ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnon] lgod @@s= sf] pklgod -%_ adf]lhd u/]sf] ;Demf}tf
adf]lhd sfd gu/]df,
-3_ ljBfnosf] Joj:yfkg ;Gtf]ifhgs ?kdf ug{ g;s]df, jf
-ª_ ;DalGwt lgsfo jf clwsf/Ln] lbPsf] lgb]{zgsf] kfng gu/]df .

@(= Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:o x'g g;Sg] M b]xfosf] JolQm Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / ;b:o
x'g ;Sg] 5}g M–
-s_ u}/ g]kfnL gful/s,
t/ g]kfn ;/sf/;“u ePsf] ;Demf}tf adf]lhd vf]lnPsf] ljBfnosf] Joj:yfkg
;ldltsf] cWoIf cleefjs dWo] h'g;'s} JolQm x'g ;Sg]5 .
-v_ kRrL; jif{ pd]/ k"/f gePsf],

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

23
www.lawcommission.gov.np

-u_ k|fylds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu ;fdfGo n]vk9 ug{ ghfGg],
lgDg dfWolds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu sDtLdf sIff cf7 pQL0f{
gu/]sf] / dfWolds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf x'gsf] nflu sDtLdf P;=Pn=;L=
jf ;f] ;/xsf] k/LIff pQL0f{ gu/]sf] .
t/ lgDg dfWolds ljBfno / dfWolds ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf
x'gsf] nflu To:tf] z}lIfs of]Uotf ePsf] JolQm gePdf ;f] eGbf sd z}lIfs of]Uotf ePsf]
JolQm klg cWoIf x'g ;Sg]5 .
-3_ cWoIfsf] nflu eP ;DalGwt ljBfnodf lzIfs jf sd{rf/Lsf] kbdf axfn /x]sf],

-3!_ k|rlnt sfg"g adf]lhd sfnf] ;"rLdf k/]sf],
-ª_ g}lts ktg x'g] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ 7xl/Psf] .
#)= lzIfs–cleefjs ;+3 ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;fd'bflos ljBfnosf ;Dk"0f{ lzIfs tyf cleefjsx?
;b:o /x]sf] Ps lzIfs–cleefjs ;+3 /xg]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] cleefjsx?sf] e]nf u/fO{ ;f] ;ldltsf] cWoIf, k|wfgfWofks tyf
sDtLdf Ps hgf lzIfs / cleefjsx? ;d]t /xg] u/L a9Ldf P3f/ ;b:oLo lzIfs–cleefjs
;+3sf] sfo{sf/L ;ldlt u7g ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd ul7t sfo{sf/L ;ldltsf ;b:osf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhdsf]] sfo{sf/L ;ldltsf] a}7s tLg dlxgfdf sDtLdf Psk6s a:g]5 /
;f] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw sfo{sf/L ;ldlt cfk}mn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-%_ pklgod -@_ adf]lhdsf] sfo{sf/L ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljBfnodf lzIfssf] u'0f:t/ sfod ug{sf] nflu cfjZos sfd ug]{,
-v_ o; lgodfjnL adf]lhd ljBfnon] z'Ns lgwf{/0f u/] gu/]sf] ;DaGwdf cg'udg ug]{
tyf ;f] ;DaGwdf ljBfnonfO{ cfjZos ;'emfj lbg],
-u_ ljBfnosf] z}lIfs ultljlwaf/] lgoldt hfgsf/L /fVg] tyf ;f] ;DaGwdf cGt{lqmof ug]{
.
-^_ ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg ;ldltn] o; lgod adf]lhd lzIfs–cleefjs ;+3sf]
sfo{sf/L ;ldlt u7g ubf{ ;ft ;b:odf g36fO{ ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b – &
kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts ;DaGwL Joj:yf
#!= kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" ug'{ kg]{ M ljBfnon] g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd tyf
kf7\ok':ts nfu" ug'{ kg]{5 .

#@= /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\ M -!_ kf7\oqmd lgdf{0f tyf d"Nof°g ug]{ ;DaGwdf
gLlt lgwf{/0f ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\ /xg]5
M–
-s_ lzIff dGqL jf /fHodGqL – cWoIf

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

24
www.lawcommission.gov.np

-v_ ;b:o, /fli6«o of]hgf cfof]u -lzIff x]g]{_ – ;b:o


-u_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-3_ ;x–;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvf_ – ;b:o
-ª_ ljefusf] dxflgb]{zs – ;b:o

-ª!_ sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| – ;b:o

-ª@_lgb{]zs, cgf}krfl/s lzIff s]Gb| –;b:o
-r_ k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no, – ;b:o
-5_ lgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, lqe'jg ljZjljBfno – ;b:o
-h_ kf7\oqmd k|d'v, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\ – ;b:o
-em_ lzIff zf:q ;+sfosf kf7\oqmd ;DaGwL ljz]if1 – ;b:o
-`_ k|d'v, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, g]kfn ;+:s[t ljZjljBfno – ;b:o
-6_ kf7\oqmd ;DaGwL ljz]if1x? dWo] dGqfnoaf6 dgf]gLt Pshgf – ;b:o
-7_ ljBfno lzIffdf Vofltk|fKt lzIffljbx? dWo] dGqfnoaf6 dgf]gLt b'O{hgf – ;b:o
-8_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog, s]Gb|Lo ;ldlt – ;b:o

-9_ sfo{sf/L lgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb| – ;b:o–;lrj
-@_ /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\sf] a}7sdf ;DalGwt ljifosf j9Ldf tLg hgf
ljz]if1nfO{ ko{j]Ifssf] ?kdf efu lng cfdlGqt ug{ ;lsg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw rf/ jif{sf] x'g]5 .
-$_ /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\sf] ;lrjfnosf] sfd kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n]
ug]{5 .
-%_ /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfk}mn]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

##= /fli6«o kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M /fli6«o kf7\oqmd ljsf;
tyf d"Nof°g kl/ifb\\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljBfnodf nfu" ul/g] kf7\oqmd tyf k7\ok':ts lgdf{0f ug]{ ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ kf7\oqmd lgdf{0fsf] nflu cfjZostfg';f/ ljifo ;ldlt jf pk;ldlt u7g ug]{,
-u_ kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts :jLs[lt ug{ g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug]{,
-3_ kf7\oqmd kl/dfh{gsf] gLlt tyf k|lqmof :jLs[t ug]{,
-ª_ kf7\ok':ts n]vg, :jLs[lt tyf k|of]u ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-r_ kf7\ok':ts n]vg ;DaGwdf kfl/>lds / ljt/0f ;DaGwdf sfo{gLlt lgwf{/0f ug]{,

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

25
www.lawcommission.gov.np

-5_ kf7\oqmd ;DaGwL ;'emfj lngsf] nflu k|To]s ljsf; If]qdf lgb]{zssf] cWoIftfdf /
k|To]s lhNnfdf lhNnf lzIff clwsf/Lsf] cWoIftfdf ;ldlt u7g u/L ;f] ;ldltsf] sfd,
st{Jo / clwsf/ tf]Sg],

-5!_ kf7\oqmd ljsf; tyf u'0f:t/ ;DaGwL cfjZos sfd ug]{,
-h_ yk kf7\o;fdu|L tyf kf7\ok':tssf] ;"rL :jLs[t ug],{

-h!_ :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts d"Nof°g u/L cfjZostfg';f/ ;+zf]wgsf] nflu g]kfn
;/sf/ ;dIf l;kmfl/; ug]{,

-h@_ /fli6«o lzIff gLltsf] cwLgdf /xL s'g} vf; k|s[ltsf ;+:yfn] ;~rfng u/]sf] ljBfnodf
g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmdsf] s'n kf7\oef/df km/s gkg]{ u/L yk ljifo cWofkg
ug{ :jLs[ltsf] nflu g]kfn ;/sf/ ;dIf l;kmfl/; ug]{,

-h#_ ax' kf7\ok':ts :jLs[lt ;DaGwdf gLlt th'{df u/L g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug]{,

-h$_cfjZostf cg';f/ cfkm\gf] sfd, st{Jo / clwsf/ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|nfO{ k|Tofof]hg
ug]{,
-em_ kf7\oqmdsf] ljsf; tyf To;sf] u'0f:t/sf] ;DaGwdf cGo cfjZos sfd ug]{ .
#$= kf7\ok':ts tof/ ug]{ M kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] ljBfnodf cWofkg u/fpg] kf7\ok':tssf] Ps k|lt
tof/ ug]{5 .
#%= yk kf7\o;fdu|L jf kf7\ok':ts cWofkg ug{ :jLs[lt lng' kg]{] M -!_ s'g} ljBfnon] yk kf7\o;fdu|L tyf
kf7\ok':ts k|of]u ug{ rfx]df :jLs[ltsf] nflu ;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k/]sf] lgj]bg hf“ra'em ubf{ lgj]bg lbg] ljBfnonfO{ yk kf7\o;fdu|L
jf kf7\ok':ts cWokg ug]{ :jLs[lt lbg dgfl;a b]lvPdf / To;/L dfu ul/Psf] yk kf7\o;fdu|L jf
kf7\ok':ts kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] :jLs[t u/]sf] ;"rLdf kg]{ b]lvPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf]
yk kf7\o;fdu|L jf kf7\ok':ts k|of]u ug{ :jLs[lt lbg]5 .
-#_ ljBfnon] cWofkg u/fpg] P]lR5s ljifosf] :jLs[lt lhNnf lzIff clwsf/Laf6 lng' kg]{5 .
#^= lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{ M -!_ ljBfnon] g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd jf kf7\ok':ts tyf cGo
;xof]uL z}lIfs ;fdu|L nfu" u/] jf gu/]sf] ;DaGwdf lg/LIf0f tyf cg'udg ug]{ sfd lgb]{zs tyf
lhNnf lzIff clwsf/Lsf] x'g]5 .
-@_ lgb]{zs tyf lhNnf lzIff clwsf/Ln] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts z}lIfs ;q k|f/De
x'g' Ps dlxgf cl3 ;DalGwt If]qdf pknAw eP gePsf] hf“ra'em u/L jf ug{ nufO{ To;sf] ;"rgf
dGqfno / ;DalGwt lgsfodf lbg' kg]{5 .
#&= :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" gu/]df jf kf7\ok':ts v/Lb ug{ nufPdf ;hfo ug{ ;lsg] M
-!_ s'g} ljBfnon] :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" gu/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] ;DalGwt
k|wfgfWofksnfO{ To:tf] kf7\oqmd jf kf7\ok':ts nfu" ug{ cfb]z lbg' kg]{5 .
-@_ s'g} klg ljBfnon] ljBfnoaf6 kf7\ok':ts v/Lb ug{ ljBfyL{nfO{ afWo ug{ x'+b}g .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .

26
www.lawcommission.gov.np

-#_ pklgod -!_ adf]lhd lbPsf] cfb]z adf]lhd k|wfgfWofksn] :jLs[t kf7\oqmd jf kf7\ok':ts
ljBfnodf k|of]u gu/]df jf ljBfnoaf6} kf7\ok':ts v/Lb ug{ ljBfyL{nfO{ afWo u/fPdf lhNnf lzIff
clwsf/Ln] To:tf] k|wfgfWofksnfO{ P]g adf]lhd ;hfo ug]{5 .
#*= dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldlt M -!_ ljb]zL z}lIfs jf k|fl1s ;+:yfaf6 dfWolds lzIff ;/x
k/LIff pQL0f{ u/L k|fKt u/]sf] k|df0fkq jf pkflwnfO{ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ug{ b]xfosf
;b:ox? /x]sf] Ps dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldlt /xg]5 M–
-s_ ;x–;lrj, -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvf_ dGqfno – cWoIf
-v_ k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no – ;b:o
-u_ k|ltlglw, lqe'jg ljZjljBfno – ;b:o
-3_ k|ltlglw, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\ – ;b:o
-ª_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb| – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s] adf]lhd /
a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] ug]{5 .
kl/R5]b– *
k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf

#(= k|fylds lzIff l;sfO{ pknlAw k/LIf0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|fylds txsf sIff tLg / kfFrsf
ljBfyL{x¿sf] l;sfO{ pknlAw k/LIf0f ug{sf] nflu k|To]s >f]t s]Gb|df b]xfo adf]lhdsf] Ps l;sfO{
pknlAw k/LIf0f ;ldlt /xg]5M–
-s_ >f]ts]Gb| /x]sf] ljBfnosf] k|wfgfWofks – cWoIf
-v_ >f]ts]Gb| cGt{utsf ljBfnosf lzIfsx¿dWo]af6 ;a} txsf lzIfsx¿sf]
k|ltlglwTj x'g] u/L sDtLdf Ps hgf dlxnf ;lxt l;sfO{ pknlAw
k/LIf0f ;ldltsf cWoIf tyf ;b:o–;lrjsf] l;kmfl/;df ;DalGwt
ljBfno lg/LIfsn] dgf]gLt u/]sf tLghgf –;b:o
-u_ >f]tJolQm – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox¿sf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] ljBfyL{sf] l;sfO{ pknlAw k/LIf0f ug{ cfjZos kg]{ k/LIff
;DaGwL ;Dk"0f{ sfd ug]{5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltnfO{ ljBfyL{sf] l;sfO{ pknlAw k/LIf0f ug{ cfjZos kg]{
k/LIff ;DaGwL ;Dk"0f{ sfddf ;xof]u k'¥ofpg' ljBfnosf] st{Jo x'g]5 .
$)= lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0f M-!_ lgDg dfWoflds lzIff pQL0f{
k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0f ug{sf] nflu b]xfo adf]lhdsf] lgDg dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff
;ldlt /xg]5 M–
-s_ lhNnf lzIff clwsf/L – cWoIf

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

27
www.lawcommission.gov.np

-v_ lgDg dfWolds / dfWolds txsf ljBfnosf lzIfsx¿sf] k|ltlglwTj x'g]


u/L sDtLdf Pshgf dlxnf ;lxt lhNnf lzIff clwsf/Ln] dgf]gLt u/]sf
tLghgf – ;b:o
-u_ lhNnf lzIff sfof{nosf] k/LIff zfvf x]g]{ clws[t – ;b:o–
;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ul7t ;ldltdf dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .

-#_ ================
-$_ k/LIff ;ldltn] ;DalGwt ljifosf ljz]if1nfO{ k/LIff ;ldltsf] a}7sdf efu lng cfdGq0f
ug{ ;Sg]5 .
-%_ k/LIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
$!= lgDg dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ lgDg dfWolds lzIff pQL0f{
k/LIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k/LIff kl/rfng ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ dGqfnon] tf]s]sf] Go"gtd z}lIfs :t/ sfod u/]sf ljBfnonfO{ cfÇgf] ljBfnosf] k/LIff
cfkm} jf ;d"xut ?kdf ;~rfng ug{ cg'dlt lbg],
-u_ k/LIff s]Gb| tf]Sg],
-3_ ljBfnox?nfO{ ;d"xdf ljefhg u/L k/LIff ;~rfng ug]{,
-ª_ k/LIffkmn k|sflzt u/fpg] tyf pQL0f{ k/LIffyL{nfO{ k|df0fkq lbg],
-r_ k/LIff z'Ns tyf k/LIff ;DaGwL sfddf ;+nUg JolQmsf] kfl/>lds lgwf{/0f ug]{,
-5_ s'g} k/LIff s]Gb|df clgoldttf ePdf cfjZostfg';f/ k/LIff ab/ u/L k'gM k/LIff
u/fpg] jf To:tf] k/LIff s]Gb| aGb ug]{,
-h_ b}jL k|sf]k jf cGo s'g} sf/0faf6 lgwf{l/t ;dodf k/LIff ;~rfng ug{ jf k/LIffkmn
k|sflzt ug{ afwf k/]df t'?Gt} cfjZos lg0f{o lng],
-em_ dGqfno, ljefu tyf lgb]{zgfnon] tf]s] adf]lhdsf cGo sfd ug]{ .

-!s_ pklgod -!_ sf] v08 -ª_ adf]lhd k|df0fkq lb+bf k/LIff ;ldltn] ljifout pQL0f{ k4lt
-;Ah]S6 jfO{h kf; l;i6d_ cjnDjg u/L hltj6f ljifodf ljBfyL{ pQL0f{ ePsf] x'G5 Toltj6f
ljifosf] dfq k|df0fkq lbg]5 .
-@_ k/LIff ;ldltn] pklgod -!_ adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt clwsf/dWo] cfjZostfg';f/ s]xL
clwsf/ pk–;ldlt jf sfo{6f]nL u7g u/L ;f] pk–;ldlt jf sfo{6f]nL jf s'g} clwsf/LnfO{ ;'Dkg
;Sg]5 .
$@= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt M -!_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] kl/rfng / lgoGq0f ug{sf]
nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldlt /xg]5 M–
-s_ dGqfnosf] ;lrj – cWoIf
-v_ ;x–;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvf_ –;b:o
-u_ ljefusf] dxflgb]{zs – ;b:o

5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

28
www.lawcommission.gov.np

-3_ lgb]{zsx? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o


-ª_ k/LIff lgoGqs, lqe'jg ljZjljBfno – ;b:o
-r_ k/LIff lgoGqs, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\ – ;b:o
-5_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb| – ;b:o
-h_ lzIffljb\x? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-em_ k/LIff lgoGqs, k/LIff lgoGq0f sfof{no, dGqfno – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ k/LIff ;ldltn] ;DalGwt ljifosf ljz]if1nfO{ k/LIff ;ldltsf] a}7sdf ko{j]Ifssf] ?kdf
efu lng cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-$_ k/LIff ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd k/LIff lgoGq0f sfof{non] ug]{5 .
-%_ k/LIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
$#= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff
;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k/LIff kl/rfng ;DaGwdf gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ k/LIff s]Gb| tf]Sg] cfwf/ lgwf{/0f ug]{,
-u_ k/LIff ;~rfng u/fpg],
-3_ k/LIffsf] nflu /lhi6«]zg, cfj]bg kmf/fd tyf k/LIff afkt nfUg] z'Ns lgwf{/0f ug]{,
-ª_ k/LIff ;DaGwL sfddf ;+nUg JolQmx?sf] kfl/>lds tyf eQf lgwf{/0f ug]{,
-r_ k/LIffkmn k|sflzt ug]{ tyf pQL0f{ k/LIffyL{nfO{ k|df0fkq lbg] Joj:yf ug]{,
-5_ k/LIff ;DaGwL lgod pNn+3g ug]{ lzIfs tyf sd{rf/LnfO{ cfjZos sf/afxL ug]{,
-h_ s'g} k/LIff s]Gb|df clgoldt sfo{ ePdf cfjZostf cg';f/ k/LIff ab/ u/L k'gM k/LIff
u/fpg] jf To:tf] k/LIff s]Gb| aGb ug]{,
-em_ b}jL k|sf]k jf cGo s'g} sf/0faf6 tf]lsPsf] ;dodf k/LIff ;~rfng ug{ jf k/LIffkmn
k|sflzt ug{ afwf k/]df t'?Gt cfjZos lg0f{o ug]{,
-`_ k|wfg k/LIfs, k/LIfs tyf k|Zgkq lgdf{tfx?sf] sfd, st{Jo / clwsf/ tf]Sg],
-6_ k/LIffsf] k/LIffkmn k|sflzt ePsf] 5 dlxgf kl5 lgoldt k|lqmof ckgfO{ pQ/k'l:tsf
w'Nofpg] .
-@_ k/LIff ;ldltn] pklgod -!_ adf]lhd cfk"mnfO{ k|fKt clwsf/ dWo] cfjZostfg';f/ s]xL
clwsf/ pk–;ldlt jf sfo{6f]nL u7g u/L ;f] pk–;ldlt jf sfo{6f]nLnfO{ jf s'g} clwsf/LnfO{ ;'Dkg
;Sg]5 .
$$= k/LIff ;ldltsf] ;b:o–;lrjsf] sfd st{Jo / clwsf/ M dfWolds lzIff ptL0f{ k/LIff ;ldltsf] ;b:o–
;lrjsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k|Zgkq lgdf{tf, k|wfg k/LIfs, ;xfos k|wfg k/LIfs / cGo cfjZos sd{rf/L lgo'lQm ug]{,


cf7fF} ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

29
www.lawcommission.gov.np

-v_ lgikIf / lgoldt t/Lsfaf6 k/LIff ;~rfng / pQ/k'l:tsf hf“r u/fpg] tyf ;f] ;DaGwdf
;DalGwt JolQmnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg],
-u_ cfk"mnfO{ k|fKt clwsf/ cfjZostf cg';f/ k/LIff ;ldltsf] s'g} ;b:onfO{ ;'Dkg],
-3_ k/LIff ;~rfng ;DaGwdf k/LIff ;ldlt jf ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] lgb]{zg adf]lhd sfd
ug]{ .
$%= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] ;~rfng M dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffsf] ;~rfng ;DaGwL sfd k/LIff
;ldltsf] lgb]{zgdf k/LIff lgoGq0f sfof{non] ug]{5 .
$^= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;dGjo ;ldlt M -!_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff Jojl:yt tyf dof{lbt
?kdf ;~rfng ug{sf] nflu k|To]s lhNnfdf b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff
;dGjo ;ldlt /xg]5 M–
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf
-v_ lhNnf k|x/L sfof{nosf] k|d'v – ;b:o
-u_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k/LIff s]Gb| tf]Sg],
-v_ s]Gb|fWoIf / cGo cfjZos sd{rf/L lgo'Qm ug]{,
-u_ cfÇgf] lhNnfleq dof{lbt / lgikIf 9+un] k/LIff ;~rfng ug]{,
-3_ dGqfno jf k/LIff ;ldltn] tf]lslbP adf]lhdsf] cGo sfd ug]{ u/fpg] .
$&= yk ;do pknAw u/fpg ;Sg] M cGwf, alx/f, ;':t dgl:ylt ePsf jf zfl//Ls sf/0fn] ckf·
ljBfyL{nfO{ ckf·tfsf] k|s[lt x]bf{ lgwf{l/t ;doleq k/LIff lbg g;Sg] b]lvPdf a9Ldf Ps 3G6f;Dd
yk ;do pknJw u/fpg ;lsg]5 .

$&= czQm ljBfyL{sf] nflu k/LIffdf ljz]if Joj:yf ug{ ;lsg] M -!_ cGwf, jlx/f, nf6f, ckf· jf ;':t
dgl:ylt ePsf ljBfyL{sf nflu lghn] a'em\g] ;f+s]lts efiffdf k/LIff lbg] Joj:yf ug{ ;lsg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf ljBfyL{n] lgwf{l/t ;doleq k/LIff lbg g;Sg] b]lvPdf s]Gb|fWoIfn]
a9Ldf Ps 306f tL; ldg]6;Dd yk ;do pknAw u/fpg ;Sg]5 .

$&s= dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf ;xefuL x'g kfpg]M sIff bzdf sDtLdf krxQ/ k|ltzt xflh/L eO{
lgoldt ¿kdf cWoog u/]sf] ljBfyL{ dfq dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf ;xefuL x'g kfpg]5 .
t/ b"/ lzIffsf] dfWodaf6 cWoog ug{] ljBfyL{sf] xsdf b"/ lzIff ;DaGwL lgb{]lzsfdf Joj:yf
eP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b– (
cgf}krfl/s lzIff ;DaGwL Joj:yf
$*= cgf}krfl/s lzIff lbg ;lsg] M -!_ ljBfnodf egf{ eO{ lzIff xfl;n ug{ g;Sg] JolQmnfO{ b]xfo
adf]lhd cgf}krfl/s lzIff lbg ;lsg]5 M–
-s_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

30
www.lawcommission.gov.np

-v_ ;fIf/f]Q/ lzIff


-u_ lg/Gt/ lzIff

-3_ j}slNks z}lIfs sfo{qmd
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lbOg] cgf}krfl/s lzIffsf] kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts /fli6«o
kf7\oqmd ljsf; tyf d"Nof°g kl/ifb\\af6 :jLs[t eP adf]lhd x'g]5 .
$(= cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff M -!_ ;fwf/0ftof kGw| jif{b]lv k}tfnL; jif{;Ddsf lg/If/ JolQmnfO{
cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff lbOg]5 .
-@_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIffsf] ;~rfng cjlw ;fwf/0ftof 5 dlxgfsf] x'g]5 .
%)= ;fIf/f]Q/ lzIff M -!_ cfwf/e"t k|f}9 ;fIf/tf lzIff k"/f ul/;s]sf JolQmnfO{ ;fIf/f]Q/ lzIff lbOg]5 .
-@_ ;fIf/f]Q/ lzIff ;~rfng cjlw ;fwf/0ftof tLg dlxgfb]lv 5 dlxgf;Ddsf] x'g]5 .
%!= lg/Gt/ lzIff M -!_ ;fIf/f]Q/ lzIff k"/f ul/;s]sf JolQmnfO{ lg/Gt/ lzIff lbOg]5 .
-@_ ;fIf/f]Q/ lzIffsf] ;~rfng cjlw dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

%@= j}slNks z}lIfs sfo{qmd M -!_ ljBfnodf cWoog gu/]sf jf cWoog u/L aLr}df 5f]8]sf
afnaflnsfsf] nflu ljBfnosf] kf7\oqmdsf] cfwf/df tof/ ul/Psf] kf7\o;fdu|L k|of]u u/L j}slNks
z}lIfs sfo{qmd ;~rfng ug{ ;lsg]5 .
-@_ j}slNks z}lIfs sfo{qmd k"/f u/]sf afnaflnsfnfO{ ljBfnon] :t/ x]/L pko'Qm sIffdf
egf{ lng ;Sg]5 .
-#_ j}slNks z}lIfs sfo{qmd ;~rfng ug{ rfxg] ljBfnon] lhNnf lzIff sfof{noaf6
cg'dlt lng' kg]{5 .
%#= cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\ M -!_ cgf}krfl/s lzIffsf] gLlt lgdf{0f, ;dGjo, /]vb]v tyf Joj:yfkgsf]
nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps /fli6«o cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\ /xg]5 M–
-s_ lzIff dGqL jf /fHodGqL – cWoIf
-v_ /fli6«o of]hgf cfof]usf] ;b:o -lzIff x]g]{_ – ;b:o

-Uf_ ===========
-3_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-ª_ ;lrj, :jf:Yo dGqfno – ;b:o
-r_ ;lrj, :yfgLo ljsf; dGqfno – ;b:o
-5_ ;lrj, cy{ dGqfno – ;b:o
-h_ ;lrj, s[lif tyf ;xsf/L dGqfno – ;b:o
-em_ ;lrj, dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno – ;b:o
-`_ ljZjljBfnosf lzIff ;+sfosf 8Lgx?dWo]af6 dGqfnon]


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

31
www.lawcommission.gov.np

dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o


-6_ ;x;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvf_ – ;b:o
-7_ dxflgb]{zs, lzIff ljefu – ;b:o
-8_ ;b:o–;lrj, ;dfh sNof0f kl/ifb\ – ;b:o
-9_ cWoIf, lhNnf ljsf; ;ldlt dxf;+3 – ;b:o
-0f_ cWoIf, gu/kflnsf dxf;+3 – ;b:o
-t_ cWoIf, ufp“ ljsf; ;ldlt dxf;+3 – ;b:o
-y_ /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfsf
cWoIfx?dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-b_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog, s]Gb|Lo ;ldlt – ;b:o
-w_ lgb]{zs, cgf}krfl/s lzIff s]Gb| – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-$_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] ;lrjfno cgf}krfl/s lzIff s]Gb|df /xg]5 .
-%_ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
%$= lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldlt M -!_ lhNnf:t/df cgf}krfl/s lzIffsf] /]vb]v, Joj:yfkg, ;dGjo /
lg/LIf0f ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldlt /xg]5 M–
-s_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;efklt – cWoIf

-v_ k|d'v lhNnf clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t –;b:o

-v!_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;b:o
-u_ ;lrj, lhNnf ljsf; ;ldlt – ;b:o

-3_ ============
-ª_ dlxnf ljsf; zfvfsf] k|d'v – ;b:o
-r_ ufpFljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf] cWoIf jf
k|d'vx? dWo]af6 lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] dgf]gLt
u/]sf] Pshgf – ;b:o
-5_ cgf}krfl/s lzIff sfo{qmd ;~rfng ug]{ u}/;/sf/L ;+:yfx?
dWo]af6 lhNnf lzIff ;ldltn] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o

-h_ ==============

-em_ blnt tyf ckf+ux¿dWo]af6 sDtLdf Ps hgf dlxnf

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

32
www.lawcommission.gov.np

;lxt lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] dgf]gLt u/]sf] b'O{hgf –;b:o


-`_ cWoIf, lzIfs o'lgog, lhNnf sfo{ ;ldlt – ;b:o

-6_ lhNnf lzIff sfof{nosf] cgf}krfl/s lzIff sfo{qmd x]g]{ clws[t –;b:o– ;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] cfjZostfg';f/ ufp“ tyf j8f :t/df ;d]t cgf}krfl/s
lzIff ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-$_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ cgf}krfl/s lzIff kl/ifb\n]
tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-%_ lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n ] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
%%= cgf}krfl/s lzIff ;~rfng ug{ ;Sg] M -!_ s'g} ;+:yfn] cgf}krfl/s lzIff ;~rfng ug{ rfx]df
;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/; ;lxt :jLs[ltsf] nflu lhNnf cgf}krfl/s
lzIff ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] ;f] lgj]bgsf
;DaGwdf cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ lgj]bsnfO{ cgf}krfl/s lzIff ;~rfng ug{ :jLs[lt
lbg x'g] b]lvPdf cfjZos zt{x? tf]sL :jLs[lt lbg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k cgf}krfl/s lzIff ;~rfng gu/]df
lhNnf cgf}krfl/s lzIff ;ldltn] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]b– !)
b"/ lzIff ;DaGwL Joj:yf
%^= b"/ lzIff k|bfg ug{ ;Sg] M b]xfosf ljifodf b"/ lzIff k|bfg ug{ ;lsg]5 M–
-s_ lzIf0f lzIff / lzIfs tfnLd ;DaGwdf,

-s!_ ljBfno lzIff ;DaGwdf,
-v_ v'Nnf lzIff ;DaGwL cGo sfo{qmdsf ;DaGwdf .
%&= b"/ lzIff ;ldlt M -!_ b"/ lzIff ;DaGwL gLlt lgdf{0f, ;dGjo, /]vb]v tyf Joj:yfkg ug{sf] nflu
b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps b"/ lzIff ;ldlt /xg]5 M–
-s_ dGqfnosf] ;lrj – cWoIf
-v_ ;x;lrj, dGqfno -pRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvf_ – ;b:o

-u_ sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| – ;b:o
-3_ ;x;lrj, ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfno – ;b:o
-ª_ ljefusf] dxflgb]{zs – ;b:o
-r_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb|, dGqfno – ;b:o
-5_ b"/ lzIff ;~rfng ug]{ lzIf0f ;+:yfx?
dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

33
www.lawcommission.gov.np

-h_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog, s]Gb|Lo ;ldlt – ;b:o



-em_ lgb]{zs, b"/ lzIff dxfzfvf – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjwL tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ b"/ lzIff ;ldltsf] ;lrjfno z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|df /xg]5 .
-$_ b"/ lzIff ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
%*= b"/ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M b"/ lzIff ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd
x'g]5 M–
-s_ b"/ lzIff ;DaGwdf gLlt lgdf{0f ug]{,
-v_ b"/ lzIff ;DaGwL sfo{qmd th'{df u/L sfof{Gjog ug]{,
-u_ b"/ lzIffsf] nflu ;|f]t / ;fwgsf] cfjZos Joj:yf ug]{,
-3_ b"/ lzIff k|bfg ug]{ lzIf0f ;+:yfnfO{ ;DaGwg lbg],
-ª_ b"/ lzIff ;DaGwdf ;dsIftf lgwf{/0fsf] Joj:yf ldnfpg],
-r_ :jLs[t kf7\oqmdsf] cfwf/df b"/ lzIffsf] kf7\o;fdu|L :jLs[t ug]{,
-5_ b"/ lzIff k|bfg ug]{ ;+:yfsf] lg/LIf0f tyf d"Nof°g ug]{,
-h_ b"/ lzIffsf] dfWodaf6 pRr lzIff k|bfg ug]{ ;DaGwdf cWoog cg';Gwfgsf] Joj:yf ug]{,

-h!_ b"/ lzIffsf] k/LIff ;DaGwL cfjZos Joj:yf ldnfpg],

-h@_b"/ lzIff ;DaGwL cGo sfd ug]{,
-em_ b"/ lzIff ;DaGwL kf7\oqmd tyf kf7\on]vg d"Nof°gsf] kfl/>lds lgwf{/0f ug]{ .
%(= b"/ lzIff ;~rfng ug{ ;Sg] M -!_ s'g} ;+:yfn] b"/ lzIff ;~rfng ug{ rfx]df :jLs[ltsf] nflu

z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| dfkm{t b"/ lzIff ;ldlt ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf b"/ lzIff ;ldltn] ;f] lgj]bgsf ;DaGwdf
cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ lgj]bsnfO{ b"/ lzIff ;~rfng ug{ :jLs[lt lbg dgfl;a
b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ ad]flhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k b"/ lzIff ;~rfng gu/]df b"/ lzIff
;ldltn] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .

-$_ s'g} ljBfnon] b"/ lzIff ;~rfng ug{ rfx]df b"/ lzIff ;ldltaf6 :jLs[lt lng' kg]{5 .
kl/R5]b– !!
ljz]if lzIff ;DaGwL Joj:yf
^)= ljz]if lzIff k|bfg ug{ ;lsg] M cGwf, alx/f, ;':t dgl:ylt ePsf jf zf/Ll/s sf/0fn] ckf·
afnaflnsfnfO{ ljz]if lzIff k|bfg ug{ ;lsg]5 .
^!= ljz]if lzIff kl/ifb\ M -!_ ljz]if lzIff ;DaGwL gLlt lgdf{0f tyf Joj:yfkg ;d]t ug{sf] nflu b]xfosf
;b:ox? /x]sf] Ps ljz]if lzIff kl/ifb\ /xg]5 M–

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

34
www.lawcommission.gov.np

-s_ lzIff dGqL jf /fHodGqL – cWoIf



-v_ ==================
-u_ ;b:o,/fli6«o of]hgf cfof]u -lzIff x]g]{_ – ;b:o
-3_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-ª_ ;x;lrj, -z}lIfs k|zf;g x]g]{_ dGqfno – ;b:o
-r_ k|ltlglw, cy{ dGqfno – ;b:o
-5_ k|ltlglw, dlxnf, afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f dGqfno – ;b:o
-h_ k|d'v, gfs, sfg, 3f“6L ljefu, jL/ c:ktfn – ;b:o
-em_ cWoIf, /fli6«o ckf· dxf;+3 – ;b:o
-`_ ljz]if lzIff ;DaGwL ljz]if1x? dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt
u/]sf] Pshgf – ;b:o
-6_ ljz]if lzIff cWofkg u/fpg] lzIfsx? dWo]af6 ljz]if
lzIff kl/ifb\n] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-7_ ckf·x?sf] pTyfgdf ljz]if of]ubfg lbPsf ckf·x? dWo]af6
ljz]if lzIff kl/ifb\n] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-8_ dxflgb]{zs – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ ljz]if lzIff kl/ifb\sf] ;lrjfno ljefudf /xg]5 .
-$_ ljz]if lzIff kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
^@= ljz]if lzIff kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M ljz]if lzIff kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljz]if lzIff k|bfg ug{ :jLs[lt lbg],
-v_ kf7\oqmd ljsf; s]Gb|sf] :jLs[lt lnO{ ljz]if lzIffsf] kf7\oqmd nfu" ug]{,
-u_ ljz]if lzIff sfo{qmdnfO{ ;xof]u k'¥ofpg cfly{s ;|f]tsf] Joj:yf ug]{,
-3_ ljz]if lzIff ;DaGwdf lnOg] k/LIff ;DaGwL k|s[of lgwf{/0f ug]{,
-ª_ ljz]if lzIff lbg] ;+:yf tyf ljBfnox?sf] ;dGjo, Joj:yfkg, /]vb]v, lgoGq0f / lg/LIf0fsf]
Joj:yf ug]{ u/fpg],
-r_ ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;fd'bflos ljBfnonfO{ lbOg] cg'bfgsf] ;DaGwdf dfkb08
lgwf{/0f ug]{ .
^#= ljz]if lzIff ;~rfng ug{ ;Sg] M -!_ s'g} ;+:yfn] ljz]if lzIff ;~rfng ug{ rfx]df :jLs[ltsf] nflu
ljz]if lzIff kl/ifb\ ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .

 rf}yf] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

35
www.lawcommission.gov.np

-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ljz]if lzIff kl/ifb\n] ;f] lgj]bgsf ;DaGwdf
cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ lgj]bsnfO{ ljz]if lzIff ;~rfng ug{ :jLs[lt lbg dgfl;a
b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k ljz]if lzIff ;~rfng gu/]df ljz]if
lzIff kl/ifb\n] To:tf] ;+:yfnfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .
-$_ ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;+:yfn] ljz]if lzIff kl/ifb\n] tf]s] adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f u/]sf]
x'g' kg]{5 .
^$= ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;+:yfdf sfo{/t lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo'lQm tyf ;]jf zt{ M ljz]if lzIff
;~rfng ug]{ ;+:yfdf sfo{/t lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo'lQm, ;]jfsf] zt{ / ;'ljwf ;DaGwL Joj:yf ;f]
;+:yfsf] ljwfg jf lgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
^%= ljz]if lzIff lbg ljBfno vf]Ng ;Sg] M -!_ s'g} ;+:yfn] rfx]df o; lgodfjnL adf]lhd ljz]if lzIff
lbg ljBfno vf]Ng ;Sg]5 .
-@_ of] lgodfjnL k|f/De x'“bfsf avt g]kfn ;/sf/af6 cg'bfg k|fKt u/L ljz]if lzIff ;~rfng
ul//x]sf ;+:yfn] pklgod -!_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfno vf]n]df dGqfnon] To:tf] ljBfnosf] nflu
cfjZos lzIfs b/aGbL :jLs[t ug{ ;Sg]5 .

-@s_ pklgod -@_ adf]lhd lzIfs Joj:yf ubf{ To:tf] ljBfnon] of] pklgod k|f/De x'g' cl3
;+:yfsf] x}l;otdf ljz]if lzIff ;~rfng ubf{ g]kfn ;/sf/ jf ljz]if lzIff kl/ifb\af6 lzIfs
tnaeQfsf] nflu cg'bfg kfPsf] lzIfs ;+Vofdf ga9\g] u/L dfq lzIfs ;ª\Vofsf] Joj:yf ug{
;lsg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd :jLs[t b/aGbL cg';f/ l/Qm kbdf To:tf] ljBfnodf of] lgodfjnL
k|f/De x'“bfsf avt :yfoL ?kdf lzIfs kbdf sfo{/t JolQmnfO{ lgh lzIfs kbdf axfn /xg ;Sg]
pd]/sf] cwLgdf /xL cfof]un] k|rlnt sfg"g adf]lhd lzIfs kbdf lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug]{5 /
To;/L l;kmfl/; x'g pd]/sf] xb nfUg] 5}g .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd cfof]un] l;kmfl/; u/]sf] JolQmnfO{ lhNnf lzIff clwsf/Ln] lzIfs
kbdf lgo'lQm ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] lzIfssf] pklgod -@_ adf]lhdsf] ljz]if lzIff lbg] ;+:yfdf
:yfoL ePsf] ldlt b]lvsf] ;]jf cjlw u0fgf x'g]5 .

-^_ o; lgod adf]lhd ljz]if lzIff ;~rfng ug]{ ;fd'bflos ljBfnodf sfo{/t lzIfs tyf
sd{rf/Lsf] ;]jf, zt{ / ;'ljwf cGo ;fd'bflos ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/L ;/x x'g]5 .

-&_ o; lgod adf]lhd lgo'Qm lzIfs ljz]if lzIff lbg] ljBfnodf jfx]s cGo ljBfnodf ;?jf
x'g] 5}g .
^^= ljz]if lzIff lbg] ;+:yfnfO{ ;'ljwf lbOg] M ljz]if lzIff lbg] ;+:yfnfO{ g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd ;'ljwf lbOg]5 .
kl/R5]b– !@
lzz' ljsf; s]Gb| ;DaGwL Joj:yf

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

36
www.lawcommission.gov.np

^&= lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} ;+:yfn] lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{ rfx]df
:jLs[ltsf] nflu ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf ;dIf cg';"rL–@ adf]lhdsf] 9f“rfdf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] ;f] lgj]bgsf
;DaGwdf cfjZos hf“ra'em ug]{5 / hf“ra'em ubf{ lgj]bsnfO{ lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{ :jLs[lt
lbg dgfl;a b]lvPdf cfjZos zt{ tf]sL cg';"rL–% adf]lhdsf] 9f“rfdf :jLs[lt lbg]5 .
-#_ s'g} ;+:yfn] pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{ cg'?k lzz' ljsf; s]Gb| ;~rfng gu/]df
ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfn] To:tf] s]Gb|nfO{ lbPsf] :jLs[lt s'g} klg avt /2 ug{ ;Sg]5 .
^*= lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{ rflxg] k"jf{wf/ M lzz' ljsf; s]Gb| :yfkgf ug{sf] nflu b]xfosf k"jf{wf/
k"/f u/]sf] x'g' kg]{5 M–
-s_ km/flsnf], v'nf, zfGt, ;'/lIft ejg ePsf],
-v_ ejg afx]s cfwf /f]kgL jf Ps s¶f hUuf ePsf],
-u_ afn pBfgsf] Joj:yf ePsf],
-3_ ;kmf / :jR5 vfg]kfgL / zf}rfnosf] Joj:yf ePsf],
-ª_ sDtLdf b'O{hgf ;';f/]x? ePsf] .
^(= :jLs[t kf7\oqmd k|of]u ug'{ kg]{ M lzz' ljsf; s]Gb|df kf7\oqmd ljsf; s]Gb|af6 :jLs[t kf7\oqmd
k|of]u ug'{ k5{ .
&)= cg'bfg lbg] M g]kfn ;/sf/n] lzz' ljsf; s]Gb|nfO{ lhNnf lzIff clwsf/Lsf] l;kmfl/;sf] cfwf/df
cg'bfg lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b–!#
tfnLd tyf k|lzIf0f ;DaGwL Joj:yf
&!= tfnLd tyf k|lzIf0f ;DaGwL Joj:yf ug{ ;Sg] M dGqfnon] lzIfs tyf dGqfno cGtu{tsf sd{rf/Lsf]
bIftf clej[l4 ug{sf] nflu b]xfosf] Joj:yf ug{ ;Sg]5 M–
-s_ tfnLd k|bfg ug]{,
-v_ k|lzIf0f lbg],

-u_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{qmd ;~rfng ug]{ .

&@= z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\ M -!_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL ;d'bfodf
;+nUg JolQmsf] sfo{bIftf clej[l4 ug{ tyf z}lIfs ljsf; ;DaGwL gLlt lgdf{0f, Joj:yfkg ug]{ sfd
;d]tsf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\ /xg]5 M–
-s_ lzIff dGqL jf /fHodGqL – cWoIf
-v_ dGqfnosf] ;lrj – ;b:o
-u_ pkfWoIf, pRr dfWolds lzIff kl/ifb\ – ;b:o
-3_ 8Lg, lzIff zf:q ;+sfo, lqe'jg ljZjljBfno – ;b:o

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

37
www.lawcommission.gov.np

-ª_ sfo{sf/L lgb]{zs, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f k|lti7fg – ;b:o


-r_ dGqfnosf] tf]s]sf] ;f] dGqfnosf] ;x;lrj – ;b:o
-5_ /fli6«o of]hgf cfof]usf] z}lIfs hgzlQm ;DaGwL sfd x]g]{ ;x;lrj – ;b:o
-h_ dxflgb]{zs, lzIff ljefu – ;b:o
-em_ dxflgb]{zs, kf7\oqmd ljsf; s]Gb| – ;b:o

-`_ ===============
-6_ lzIfs tyf dGqfno cGtu{tsf sd{rf/LnfO{ tfnLd lbg] ljz]if1x?
dWo]af6 dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] b'O{hgf – ;b:o
-7_ lzIfs tfnLd ;DaGwL s]Gb|sf k|d'vx? dWo] dGqfnon] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-8_ lghL:t/df ;~rflnt lzIfs tfnLd ;DaGwL s]Gb|sf k|d'vx? dWo] dGqfnon]
dgf]gLt u/]sf] b'O{hgf – ;b:o
-9_ k|ltlglw, lzIfs o'lgog – ;b:o
-0f_ sfo{sf/L lgb]{zs, z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| – ;b:o–;lrj

-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw tLg jif{sf] x'g]5 .
-#_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] ;lrjfnosf] sfd z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|n] ug]{5 .
-$_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] kl/ifb\ cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .

&#= z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] sfd,
st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL ;d'bfodf sfo{/t JolQmsf]
sfo{bIftf clej[l4 ug{ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL gLlt lgwf{/0f ug]{,
-v_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf nfu" ul/g] kf7\oqmd th'{df ug]{,
-u_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf ljleGg ;+:yfaf6 lbOg] tfnLdsf] dfGotf tyf ;dsIftf
lgwf{/0f ug]{,
-3_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL of]hgf th'{df u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-ª_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwdf tfnLd tyf k|lzIf0f lbg] :jb]zL tyf ljb]zL ;+:yfx?;“u
;dGjo u/L cfjZos sfo{ ug]{,
-r_ k"j{;]jfsfnLg lzIfs tfnLd sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;+:yfnfO{ :jLs[lt k|bfg ug]{,
-5_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{ ug{ cfjZostfg';f/ pk;ldlt u7g ug]{ .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .



klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

38
www.lawcommission.gov.np


&$= z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb| M -!_ lzIfs, dGqfno cGtu{tsf sd{rf/L tyf lzIff ;DaGwL ;d'bfodf
sfo{/t JolQmsf] sfo{ bIftf clej[l4 ug{ tyf z}lIfs cg';Gwfgsf] sfd ug{ Ps z}lIfs hgzlQm
ljsf; s]Gb| /xg]5 .
-@_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|n] z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\sf] ;lrjfnosf] sfd ug]{5 .
-#_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] k|d'vsf] ?kdf sfd ug{ Ps sfo{sf/L lgb]{zs /xg]5 .

&$s= z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] sfo{sf/L lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M z}lIfs hgzlQm ljsf;
s]Gb|sf] sfo{sf/L lgb]{zssf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\df 5nkmn x'g] ljifox? tof/ ug{ nufO{ ;f] kl/ifb\sf] a}7sdf
k]z ug]{,
-v_ z}lIfs hgzlQm ljsf; kl/ifb\af6 ePsf lg0f{ox? sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-u_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|af6 ;Dkfbg x'g] sfdsf] lg/LIf0f, cg'udg ;dGjo jf d"Nof°g
ug]{, u/fpg],
-3_ k|lzIf0f ;DaGwL z}lIfs cg';Gwfg sfo{ ;~rfng ug]{,
-ª_ z}lIfs hgzlQm ljsf; ;DaGwL tfnLd ;"rgf k|0ffnL cBfjlws u/fO{ /fVg],
-r_ z}lIfs hgzlQm ljsf; s]Gb|sf] k|d'vsf] x}l;otn] ug'{ kg]{ cGo sfd ug]{,
-5_ dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf] cGo sfd ug]{, u/fpg] .
&%= tfnLd jf k|lzIf0f 5f8\g gx'g] jf v6fPsf] 7fp“df uO{ sfd ug'{ kg]{ M tfnLd jf k|lzIf0fdf ;+nUg
lzIfs tyf sd{rf/Ln] aLrdf tfnLd jf k|lzIf0f 5f8\g' x'“b}g . tfnLd jf k|lzIf0f ;lsPkl5 lzIfs jf
sd{rf/Ln] cfkm" axfn /x]sf] 7fp“df uO{ sfd ug'{ kg]{5 . s'g} lzIfs jf sd{rf/Ln] aLrdf tfnLd jf
k|lzIf0f 5f8]df jf tfnLd jf k|lzIf0f lnO{ ;s]kl5 cfkm"nfO{ tf]lsPsf] 7fp“df uO{ sfd gu/]df lghsf]
nflu tfnLd jf k|lzIf0fdf nfu]sf] ;Dk"0f{ vr{ c;"n pk/ u/L lgh pk/ ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{
;lsg]5 .
kl/R5]b– !$
cltl/Qm lqmofsnfk
&^= cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{ M -!_ ljBfnon] ljBfyL{x?sf] l;h{gfTds k|ltefsf]
ljsf;sf] nflu ljBfnodf cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-@_ cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmddf lzIfs tyf ljBfyL{ b'j}n] efu lng' kg]{5 .
-#_ ljBfnon] cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ubf{ b]xfo adf]lhd ug'{ kg]{5 M–
-s_ ljBfnodf /fli6«otfsf] efjgf hufpg], dgf]/~hgfTds tyf /fli6«o ;+:s[lt jf snfx?
k|lt cle?lr a9fpg] lsl;dsf gf6s, g[To / nf]s ;“uLtsf] cEof; tyf k|ltof]lutf ug]{,
-v_ ljBfyL{sf] zf/Ll/s ljsf;sf] nflu ljleGg lsl;dsf v]ns"bx? lgoldt ?kdf cEof; /
;~rfng ug]{,
-u_ ljBfyL{x?df ;fdflhs ;]jf / jftfj/0f ;+/If0f k|lt r]tgf a9fpg] tyf ljBfyL{x?nfO{
lzIf0f ;+:yf, ;fd'bflos :yn jf To:t} cGo :yfgsf] ;/;kmfO{ / ;+/If0f, ljBfno au}+rf,
s/];faf/Lsf] lgdf{0f, j[Iff/f]k0f / ;fIf/tf h:tf sfo{qmdx?df ;+nUg u/fpg k|f]T;flxt
ug]{,


klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .

39
www.lawcommission.gov.np

-3_ /fli6«o, cGt/f{li6«o, P]ltxfl;s, ;fdflhs, wfld{s kj{sf] dxTj tyf g}ltstf ;DaGwdf
k|jrg ug{ nufpg],
-ª_ :sfp6, h'lgo/ /]8qm; h:tf ;+:yfsf OsfO{ vf]Ng k|f]T;flxt ug]{ .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd cltl/Qm lqmofsnfk sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;Gbe{df ljBfnon] b]xfo
adf]lhdsf k|ltof]lutfdf ljBfyL{x?nfO{ efu lng nufpg' kg]{5 M–
-s_ lrqsnf / x:tsnf k|ltof]lutf,
-v_ afBafbg k|ltof]lutf
-u_ g[To k|ltof]lutf
-3_ gf6s k|ltof]lutf
-ª_ jSt[Tj snf k|ltof]lutf
-r_ xflh/L hjfkm k|ltof]lutf
-5_ lxHh] k|ltof]lutf
-h_ v]ns"b k|ltof]lutf
-em_ ;flxlTos ultljlw, sljtf / lgjGw k|ltof]lutf
-`_ k"mnaf/L k|ltof]lutf
-6_ cGo k|ltof]lutf

-$s_ ljBfnon] z'qmaf/sf] b}lgs k7g kf7gsf] sfo{ ;dfKt ePkl5 ljBfyL{x?nfO{ cltl/Qm
lqmofsnfksf] sfo{qmddf ;xefuL u/fpg' kg]{5 .

-$v_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] ljBfyL{x?nfO{ ;xefuL u/fO{ lgoldt ?kdf lhNnf :t/Lo

v]ns"b k|ltof]lutf ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-%_ ljBfnon] cltl/Qm lqmofsnfk ;~rfng ug{ cfjZostfg';f/ ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-^_ pklgod -$_ adf]lhdsf] k|ltof]lutfdf ljlzi6tf b]vfpg] ljBfyL{ tyf ljBfnonfO{ k|f]T;flxt
ug{ k'/:sf/ k|bfg ug{ ;lsg]5 .
kl/R5]b– !%
ljBfyL{ ;+Vof, egf{ / sIff r9fpg] Joj:yf
&&= ljBfyL{ ;+Vof M -!_ ;fd'bflos ljBfnosf] k|To]s sIffdf ljBfyL{ ;+Vof ;fdfGotof pkTosf tyf t/fO{,
kxf8 / lxdfnL If]qdf qmdzM krf;, k}+tfnL; / rfnL; x'g' kg]{5 .

-@_ ;+:yfut ljBfnosf] k|To]s sIffdf Go"gtd afO;, clwstd rf}jfnL; / cf};t t]QL;
ljBfyL{ ;+Vof x'g' kg]{5 .

-@s_ pklgod -!_ jf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljz]if lzIff lbg] ljBfnosf] k|To]s
sIffdf /xg] ljBFyL{ ;+Vof dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-#_ s'g} sIffdf pklgod -!_ df n]lvP eGbf a9L ljBfyL{ ePdf ljBfnon] Joj:yfkg ;ldltsf]
cg'dlt lnO{ To:tf] sIffsf] csf]{ ju{ vf]Ng ;Sg]5 .


klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .

;ftf}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

40
www.lawcommission.gov.np

-$_ pklgod -#_ adf]lhd sIffdf ju{ vf]Ng cfjZos k"jf{wf/sf] Joj:yf Joj:yfkg ;ldlt /
ljBfnon] ldnfpg' kg]{5 .
&*= egf{ ;DaGwL Joj:yf M -!_ ljBfyL{n] ljBfnodf egf{ x'gsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] ;Ssn k|df0fkq
k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ sIff 5 df egf{ x'gsf] nflu sIff kf“rsf] k/LIff pQL0f{ ePsf] k|df0fkq,

-v_ sIff gf}df egf{ x'gsf] nflu lgDg dfWolds txsf] clGtd k/LIffdf pQL0f{ u/]sf]
k|df0fkq,
-u_ cGo sIffdf egf{ x'gsf] nflu ljBfnon] lbPsf] jflif{s k/LIffsf] nAwf° / :yfgfGt/0f
k|df0fkq .
-@_ ljBfnon] z}lIfs ;qsf] aLrdf jf jflif{s k/LIff pQL0f{ gePsf ljBfyL{nfO{ :yfgfGt/0f
k|df0fkq lnO{ cfP klg cWoog/t sIffeGbf dflyNnf] sIffdf egf{ ug{' x'“b}g .
-#_ ljBfnosf] Ps txdf egf{ ePsf] ljBfyL{n] k'gM ;f]xL ljBfnosf] csf]{ sIffdf egf{ ug'{ kb}{g
.
-$_ ljBfyL{n] klxnf] k6s ljBfnodf egf{ x'g cfp“bf ;fwf/0ftM cfÇgf] cleefjsnfO{ ;fydf
lnO{ cfpg' kg]{5 .
-%_ ljBfnon] ljBfyL{ egf{ ubf{ lgMz'Ns lzIffsf] k|of]hgsf] nflu cljefjssf] gfd, 7]ufgf,
kl/jf/sf] gfddf /x]sf] crn ;Dklt / cg'dflgt cfDbfgL ;DaGwL ljj/0f dfu u/L /fVg' kg]{5 .

-^_ kf“r jif{ pd]/ k"/f gePsfnfO{ Ps sIffdf egf{ / h'g ;fnsf] k/LIffdf ;lDdlnt x'g] xf] ;f]xL
;fnsf] r}q d;fGt;Dddf rf}w jif{ pd]/ k"/f gePsfnfO{ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf ;dfj]z
ul/g] 5}g .
&(= lghL cWoog ug]{ JolQmsf] k/LIff ;DaGwL Joj:yf M -!_ lhNnf lzIff sfof{non] lghL ¿kdf cWoog
u/]sf] JolQmnfO{ ljBfnon] l;kmfl/; u/]sf] lghsf] Ifdtf / :t/sf] cfwf/df ljBfnoaf6 lnOg] sIff
cf7;Ddsf] jflif{s k/LIffdf ;fd]n x'gsf] nflu cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k/LIff lbg rfxg] JolQmn] lhNnf lzIff sfof{non] tf]s]sf] ljBfno
/ ;dodf ;f] sfof{non] tf]s]sf] z'Ns a'emfO{ k/LIff kmf/fd eg'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd k/LIff lbg rfxg] JolQmn] h'g sIffsf] jflif{s k/LIff lbg rfx]sf] xf]
;f]eGbf b'O{ sIff tn;Ddsf] ljBfnoaf6 lnOPsf] jflif{s k/LIff pQL0f{ u/]sf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 .
*)= :yfgfGt/0f k|df0fkq ;DaGwL Joj:yf M -!_ s'g} ljBfyL{n] :yfgfGt/0f k|df0fkq lng' k/]df cleefjssf]
l;kmfl/; ;lxt ljBfno 5f8\g' k/]sf] oyfy{ ljj/0f v'nfO{ k|wfgfWofks ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg sIff bzdf cWoog ug]{ ljBfyL{nfO{
:yfgfGt/0f k|df0fkq lbOg] 5}g .
t/ b]xfosf cj:yfdf z}lIfs ;q z'? ePsf] b'O{ dlxgfleq :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg] / :yfgfGt/
eO{ cfpg] ljBfnosf] l;kmfl/;df lhNnf lzIff sfof{nosf] ;xdlt lnO{ :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg
;lsg]5 M–


klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

5}7f}F ;+zf]wgåf/f yk .

41
www.lawcommission.gov.np

-s_ :yfgfGt/0f x'g] ljBfyL{sf] cleefjs sd{rf/L ePdf / lghsf] ;f] ;dodf ;?jf ePdf,
-v_ j}jflxs ;DaGwsf] sf/0fn] dlxnf ljBfyL{ cGoq :yfgfGt/0f x'g' k/]df, jf
-u_ cleefjssf] a;fO{ ;/fO{ ePdf .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg kg{ cfPdf k|wfgfWofksn] k|fylds txsf] ljBfyL{sf] xsdf
lgMz'Ns / cGo txsf] ljBfyL{sf] xsdf lgodfg';f/ nfUg] b:t'/ lnO{ ;ft lbgleq :yfgfGt/0f k|df0fkq
lbg' kg]{5 .
-$_ k|wfgfWofksn] pklgod -#_ adf]lhdsf] cjlwleq :yfgfGt/0f k|df0fkq glbPdf ;DalGwt
ljBfyL{n] lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 / To;/L ph"/L kg{ cfPdf lhNnf lzIff
clwsf/Ln] hf“ra'em u/L :yfgfGt/0f k|df0fkq lbg plrt 7x¥ofPdf k|wfgfWofksnfO{ oyfzL3|
:yfgfGt/0f k|df0fkq lbg' eGg] cfb]z lbg ;Sg]5 .
-%_ ;Ssn :yfgfGt/0f k|df0fkq x/fPdf jf gi6 ePdf ;DalGwt ljBfyL{ jf lghsf] cleefjsn]
k|ltlnlksf] nflu To;sf] Joxf]/f v'nfO{ ;DalGwt ljBfnodf lgj]bg lbg ;Sg]5 / To;/L kg{ cfPsf]
lgj]bg dgfl;j b]lvPdf k|wfgfWofksn] lgj]bsnfO{ :yfgfGt/0f k|df0fkqsf] k|ltlnlk lbg]5 .
-^_ ljBfnon] s'g}] ljBfyL{nfO{ cfkm"n] cWofkg gu/fPsf] sIffsf] :yfgfGt/0f k|df0fkq lbPdf
To:tf] k|df0fkq lbg] k|wfgfWofksnfO{ P]g adf]lhd ;hfo ul/g]5 / To;/L lbPsf] :yfgft/0f k|df0fkq
/2 x'g]5 .
-&_ ljBfyL{n] h'g dlxgfdf :yfgfGt/0f k|df0fkq dfu]sf] 5 ;f] dlxgf;Ddsf] dfl;s k9fO{ z'Ns /
cGo b:t'/ ;f]xL ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 . ljBfyL{n] nfdf] labf -jflif{s hf8f] jf udL{sf] labf_ sf]
cl3Nnf] dlxgfdf :yfgfGt/0f k|df0fkq dfUg cfPdf ;f] labfsf] z'Ns / c? b:t'/ ;f]xL ljBfnodf
a'emfpg' kg]{5 .
-*_ ljBfnon] o; lgodfjnL adf]lhd ljBfyL{nfO{ :yfgfGt/0f k|df0fkq lb“bf ;f] k|df0fkq kfpg]
ljBfyL{ jf lghsf] cleefjssf] /Ltk"j{s e/kfO{ u/fpg' kg]{5 .
*!= cg'QL0f{ ljBfyL{nfO{ egf{ ug]{ M dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf cg'QL0f{ ePsf] ljBfyL{ k'gM ;f]xL
ljBfnodf cWoog ug{ cfPdf ljBfnon] To:tf] ljBfyL{nfO{ ;f] ljBfyL{n] rfx]sf] dfWolds txsf] sIffdf
egf{ ug'{ kg]{5 .
*@= jflif{s k/LIff glbg] ljBfyL{nfO{ sIff r9fpg] ;DaGwL Joj:yf M s'g} ljBfyL{ lj/fdL k/L jf lghsf]
sfa' aflx/sf] kl/l:yltsf] sf/0f lghn] jflif{s k/LIff lbg g;s]sf]] ;DaGwdf lghsf] cleefjsn]
To;sf] k|df0f ;lxt lgj]bg lbPdf k|wfgfWofksn] ;f] ;DaGwdf hf“ra'em ubf{ lgj]bgsf] Joxf]/f dgfl;a
b]lvPdf ljBfnodf ePsf] clen]vaf6 To:tf] ljBfyL{n] cGo k/LIffdf /fd|f] u/]sf] b]v]df cfjZos
cg';f/ d'Vo d'Vo ljifosf] k/LIff lnO{ ;f] ljBfyL{nfO{ o;/L sIff r9fpg ;Sg]5 .
t/,
-!_ z}lIfs ;q z'? ePsf] Ps dlxgfkl5 s'g} ljBfyL{nfO{ sIff r9fOg] 5}g .
-@_ sIff 5 / gf} df s'g} ljBfyL{nfO{ sIff r9fOg] 5}g .
*#= sIff r9fpg] ;DaGwL cGo Joj:yf M c;fwf/0f k|ltef ePsf ljBfyL{nfO{ k|wfgfWofksn] ;f] sIffdf
cWofkg ug]{ lzIfsx?sf] l;kmfl/;df a9Ldf Ps sIff r9fpg ;Sg]5 .
t/ sIff 5 / gf} df sIff r9fpg ;lsg] 5}g .
*$= z}lIfs ;q, egf{ ug]{ ;do / sfd ug]{ lbg M -!_ ljBfnosf] z}lIfs ;q j}zfv Ps ut]b]lv k|f/De eO{
r}q d;fGt;Dd sfod /xg]5 .

42
www.lawcommission.gov.np

-@_ ljBfnon] z}lIfs ;q z'? ePsf] ldltn] ;fdfGotof Ps dlxgfleq gof“ ljBfyL{ egf{ ug'{
kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] cjlw g3fO{ s'g} ljBfyL{ egf{ x'g cfPdf ljBfnon] To:tf] ljBfyL{sf]
cWoogsf] :t/ hf“Rbf lghn] ;f] sIffdf egf{ eO{ jflif{s k/LIff pQL0f{ ug{ ;Sg] b]lvPdf To:tf]
ljBfyL{nfO{ csf]{ Ps dlxgf;Dd egf{ ug{ ;lsg]5 .
-$_ s;}n] klg z}lIfs ;q z'? geO{ ljBfyL{ egf{ ug{ u/fpg x'b}g .
-%_ ljBfnosf] Ps z}lIfs ;qdf sfd ug]{ lbg sDtLdf b'O{;o aL; lbg x'g]5 .
-^_ ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfsn] xKtfdf sDtLdf rf}aL; lkl/o8\sf] sIff lng' kg]{5 .

-&_ ef}lts k"jf{wf/ k"/f u/]sf ljBfnon] tf]lsPsf] kf7\oef/df g36\g] u/L ljBfyL{ ;+Vofsf]
cfwf/df Ps} lbgdf PseGbf a9L ;do -l;km\6_ df sIff ;~rfng ug{ ;Sg]5 .
*%= ljBfno aGb x'g] M -!_ g]kfn ;/sf/n] ;fj{hlgs labf tf]s]sf] lbg ljBfno aGb x'g]5 .
-@_ j8fbz}+sf] 36:yfkgfb]lv k"l0f{df;Dd ljBfno aGb /xg]5 .
-#_ Ps z}lIfs ;qdf lxp“b] labf jf jif]{ labf jf b'j} u/L k}tfnL; lbg ljBfno aGb /xg]5 .
-$_ pklgod -@_ df n]lvPb]lv afx]s Joj:yfkg ;ldltn] Ps z}lIfs ;qdf yk kf“r lbg;Dd
:yfgLo labf lbO{ ljBfno aGb ug{ ;Sg]5 .
-%_ pklgod -!_ / -@_ df n]lvPb]lv afx]s cGo lbg ljBfno aGb u/]df k|wfgfWofksnfO{
ljefuLo sf/afxL ul/g]5 .
kl/R5]b–!^
ljBfno lzIff ;]jfsf] u7g, tx / >]0fL ljefhg
*^= ljBfno lzIff ;]jfsf] u7g M ljBfnodf lgo'Qm ePsf lzIfsx?sf] ljBfno lzIff ;]jf u7g ul/g]5 .

*&= ljBfnosf] tx ljefhgM -!_ ljBfnonfO{ b]xfo adf]lhdsf txdf ljefhg ul/Psf] 5 M–
-s_ sIff Psb]lv kf“r;Dd– k|fylds tx
-v_ sIff 5b]lv cf7;Dd– lgDg dfWolds tx, /
-u_ sIff gf}b]lv bz;Dd– dfWolds tx
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ / -v_ adf]lhdsf] k|fylds tx / lgDg dfWolds txnfO{
cfwf/e"t tx dflgg]5 .
**= lzIfssf] >]0fL ljefhg M lzIfsx?sf] j[lQ ljsf;sf] nflu k|To]s txsf ljBfnosf lzIfsx?nfO{
k|yd, låtLo / t[tLo u/L tLg >]0fLdf ljefhg ul/Psf]5 .
*(= lzIfssf] kb;+Vof / >]0fL ljefhg M g]kfn ;/sf/n] lhNnf:t/df ;fd'bflos ljBfnosf] nflu lgsf;f
u/]sf] lgDg lzIfs kb;+Vofsf] cfwf/df b]xfosf b/n] ljleGg txdf lzIfssf] >]0fL sfod ul/g]5 M–
hDdf kb ;+Vof t[tLo >]0fL låtLo >]0fL k|yd >]0fL
% $ ! –

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

43
www.lawcommission.gov.np

!) * @ –
!% !@ # –
@) !^ $ –
@% @) % –
#) @$ ^ –
#% @* & –
$) #@ * –
$% #^ ( –
%) $) ( !
()= kb l/Qm ePsf] gdflgg] M s'g} lzIfs dflyNnf] >]0fLsf] kbdf j9'jf ePdf lghsf] ;fljssf] >]0fLsf] kb
j9'jf ePsf] >]0fLsf] kbdf :jtM kl/jlt{t x'g]5 . o;/L a9'jf ePklg lghsf] ;fljssf] >]0fLsf] kb l/Qm
ePsf] dflgg] 5}g .

(!= dlxnf lzlIfsfsf] kb /xg] M -!_ k|fylds ljBfnodf tLg hgf;Dd lzIfs b/aGbL eP sDtLdf Ps
hgf, ;ft hgf;Dd lzIfs b/aGbL eP sDtLdf b'O{hgf / ;f]eGbf a9L lzIfs b/aGbL eP sDtLdf tLg
hgf dlxnf lzlIfsfsf] kb /xg]5 .
-@_ of] lgod k|f/De x'“bfsf avt k'?if lzIfs sfo{/t /x]sf] k|fylds ljBfnodf s'g} sf/0faf6
lzIfs kb l/Qm x'g cfPdf pklgod -!_ sf] cwLgdf /xL dlxnf lzlIfsf lgo'lQm ul/g]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dlxnf pDd]bjf/åf/f lzIfs kbk"lt{ x'g
g;Sg] ePdf ;DalGwt clwsf/Ln] lgb]{zssf] ;xdlt lnO{ k'?ifnfO{ lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ ljk/Lt s;}n] lzIfs lgo'lQm u/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] lgo'lQm ab/
u/L To;/L lgo'Qm ug]{ lgsfo jf clwsf/LnfO{ o; lgodfjnL adf]lhd sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
(@= ljBfnodf /xg] lzIfs b/aGbL M dGqfnoaf6 :jLs[t b/aGbLsf] cfwf/df ;fd'bflos ljBfnodf /xg]
lzIfs b/jGbL cg';"rL–!@ df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .

t/ ljz]if lzIff lbg] ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs b/aGbL dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b– !&
k|wfgfWofks / lzIfssf] lgo'lQm tyf sfd, st{Jo / clwsf/

(#= k|wfgfWofks ;DaGwL Joj:yfM -!_ ljBfnosf] k|fl1s tyf k|zf;sLo k|d'vsf] ¿kdf sfd ug{ k|To]s
ljBfnodf Ps hgf k|wfgfWofks /xg]5 .
-@_ Joj:yfkg ;ldltn] ;fd'bflos ljBfnodf l/Qm k|wfgfWofks kbdf lgo'lQmsf] nflu k|fylds
txsf] k|wfgfWofkssf]] xsdf lzIffzf:q ljifodf sDtLdf k|lj0ftf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x, lgDg
dfWolds txsf] k|wfgfWofkssf] xsdf lzIffzf:q ljifodf sDtLdf :gfts tx jf ;f] ;/x / dfWolds

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

44
www.lawcommission.gov.np

txsf] k|wfgfWofkssf] xsdf lzIffzf:q ljifodf sDtLdf :gftsf]Q/ tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/L]
;DalGwt ljBfnosf] ;DalGwt txdf sfo{/t :yfoL lzIfsx¿dWo]af6 b/vf:t cfJxfg ug]{5 .
t/ lzIffzf:q ljifodf :gfts jf ;f] ;/xsf] k/LIff pQL0f{ u/L dfWolds txdf bz jif{ :yfoL
;]jf u/]sf]] lzIfs dfWolds txsf] k|wfgfWofkssf] kbdf pDd]bjf/ x'g kfpg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd b/vf:t cfJxfg ePdf ;DalGwt lzIfsn] Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf]
Dofbleq ljBfno ljsf; k|:tfj ;lxt Joj:yfkg ;ldlt ;dIf b/vf:t lbg ;Sg]5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|fKt ljBfno ljsf; k|:tfj ;lxtsf] b/vf:t Joj:yfkg ;ldltn]]
lzIfs 5gf}6 ;ldlt ;dIf k7fpg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd ljBfno ljsf; k|:tfj ;lxtsf] b/vf:t k|fKt ePkl5 lzIfs 5gf}6
;ldltn] cg';"rL–!# df plNnlvt cfwf/df d"Nof+sg u/L ;a}eGbf a9L c+s k|fKt ug]{ pDd]bjf/nfO{
k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQm ug{ Joj:yfkg ;ldlt ;dIf l;kmfl/; ug{'{ kg]{5 .
t/ ;f7L c+s k|fKt gug]{ pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ul/g]
5}g .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd l;kmfl/; k|fKt ePdf lghn] k]z u/]sf] ljBfno ljsf; k|:tfjdf
n]lvPsf ;"rsx? ;doa4 ?kdf k"/f ug{] sfo{bIftf s/f/ u/L ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfno eP
Joj:yfkg ;ldlt cfkm}+n] To:tf] pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofksdf lgo'lQm ug]{5 / cGo ;fd'bflos ljBfno
eP To:tf] pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQmsf] nflu cfjZos sfuhft ;lxt lhNnf lzIff
sfof{nodf n]vL k7fpg' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhd n]vL cfPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lghn] k]z u/]sf] ljBfno
ljsf; k|:tfjdf n]lvPsf ;"rsx? ;doa4 ?kdf k"/f ug{] sfo{bIftf s/f/ u/L kGw| lbgleq ;DalGwt
pDd]bjf/nfO{ k|wfgfWofks kbdf lgo'lQm ug]{5 .
-*_ k|wfgfWofkssf] kbfjlw kf“r jif{sf] x'g]5 / lgh k'gM ;f] kbdf lgo'Qm x'g ;Sg]5 .
-(_ k|wfgfWofksn] cfk"mn] u/]sf] sfo{bIftf s/f/ adf]lhd sfd gu/]sf] jf lghsf] sfo{
;Gtf]ifhgs gePsf] jf lghsf] cfr/0f v/fa /x]sf] s'/f ;DalGwt lg/LIfsn] lbPsf] k|ltj]bg /
Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;af6 b]lvPdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] lghnfO{ k|wfgfWofkssf] kbaf6
hlxn];'s} x6fpg ;Sg]5 .
t/ ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnosf] k|wfgfWofkssf] xsdf pNn]lvt cfwf/df Joj:yfkg ;ldlt
cfk}mn] x6fpg ;Sg]5 .
-!)_ pklgod -(_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;f] pklgod adf]lhd k|wfgfWofksnfO{
kbaf6 x6fpg' cl3 lghnfO{ ;kmfO{ k]z ug{] dgfl;j df}sfaf6 al~rt ul/g] 5}g .
-!!_ ;fd'bflos ljBfnosf] k|wfgfWofksn] b]xfo adf]lhd dfl;s eQf kfpg]5 M–
-s_ dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofksn] – kf“r ;o ¿k}of“
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofksn] – tLg ;o ¿k}of“
-u_ k|fylds ljBfnosf] k|wfgfWofksn] – b'O{ ;o ?k}of“
-!@_ ;fd'bflos ljBfnodf k|wfgfWofks cg'kl:yt ePdf jf s'g} sf/0fn] k|wfgfWofkssf] kb
l/Qm ePdf k|wfgfWofks pkl:yt geP;Dd jf k|wfgfWofkssf] kbk"lt{ geP;Ddsf nflu ;f] ljBfnodf
sfo{/t lzIfsx¿dWo] jl/i7td :yfoL lzIfsn] lgldQ k|wfgfWofks eO{ sfd ug]{5 .

45
www.lawcommission.gov.np

t/ s'g} ljBfnodf PseGbf a9L tx ePdf dflyNnf] txsf] jl/i7td lzIfsn] lgldQ eO{ sfd
ug]{5 .
-!#_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+:yfut ljBfnosf] Joj:yfkg
;ldltn] k|wfgfWofkssf] lgo'lQm ubf{ 5'6[} k|lqmof lgwf{/0f u/L lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-!$_ pklgod -!#_ adf]lhd k|wfgfWofks lgo'lQm ubf{ h'g txsf] ljBfno xf] ;f]xL txdf
cWofkg u/fpg rflxg] Go"gtd z}lIfs of]Uotf ePsf] lzIfsnfO{ dfq k|wfgfWofkssf] kbdf lgo'lQm
ug{' kg]{5 .
-!%_ k|wfgfWofkssf] pDd]bjf/ x'g] lzIfsn] o; lgod adf]lhd Joj:yfkg ;ldlt ;dIf k]z
ug]{ ljBfno ljsf; k|:tfj cg';"rL–!#s= sf] 9f“rfdf tof/ ug'{ kg]{5 .
-!^_ o; lgoddf cGoGq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg tf]lsPsf] z}lIfs of]Uotf k"/f u/L of]
lgod k|f/De x'“bfsf avt sfo{/t k|wfgfWofksn] Joj:yfkg ;ldlt dfkm{t lzIfs 5gf}6 ;ldltdf k]z
u/]sf] ljBfno ljsf; k|:tfj :jLs[t ePdf lgh lgo'lQm x'“bfsf avt tf]lsPsf] zt{sf] cwLgdf /xL
pklgod -*_ adf]lhdsf] cjlw;Dd k|wfgfWofks kbdf sfod} /xg]5 .
($= k|wfgfWofkssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M k|wfgfWofkssf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5
M–
-s_ ljBfnodf z}lIfs jftfj/0f, u'0f:t/, cg'zf;g sfod /fVg],
-v_ ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lx?;“u ;dGjo u/L lzIfs, sd{rf/L, ljBfyL{ / cleefjsx?
aLr kf/:kl/s ;xof]usf] jftfj/0f l;h{gf ug]{,
-u_ ljBfnodf cg'zf;g, ;Rrl/qtf, lzi6tf sfod ug{ cfjZos sfd ug]{,
-3_ lzIfsx?;“u k/fdz{ u/L ljBfnodf sIff ;~rfng ;DaGwL sfo{qmd tof/ ug]{ tyf To:tf]
sfo{qmd adf]lhd sIff ;~rfng eP gePsf] lg/LIf0f ug]{,
-ª_ ljBfnodf ;/;kmfO{, cltl/Qm lqmofsnfk cflbsf] k|aGw ug]{ u/fpg],
-r_ ljBfnosf] k|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lgoGq0f ug]{,
-5_ ljBfnodf ljBfyL{ egf{ ug]{ tyf k/LIff ;~rfng u/fpg],
-h_ ljBfyL{nfO{ :yfgfGt/0f tyf cGo k|df0fkq lbg],
-em_ ljBfnodf eP u/]sf dxTjk"0f{ sfd sf/afxLsf] clen]v /fVg],
-`_ s'g} lzIfsn] hfgL hfgL jf nfk/jfxL ;fy s'g} sfd ugf{n] ljBfnonfO{ xfgL gf]S;fgL kg{
uPdf To:tf] xfgL gf]S;fgLsf] /sd tnaaf6 s§f u/L c;'n ug]{,
-6_ ljBfnon] cfÇg} ;|f]tdf lgo'Qm u/]sf lzIfs jf sd{rf/Ln] kbLo lhDd]jf/L k"/f gu/]df
Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/; adf]lhd cjsfz nufotsf cGo ljefuLo sf/afxL ug]{,
-7_ lzIfs / sd{rf/LnfO{ lbOPsf] ;hfosf] clen]v /fVg] tyf To:tf] clen]v lhNnf lzIff
clwsf/L tyf lg/LIfsn] x]g{ rfx]df b]vfpg],
-8_ lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] cfr/0f / sfo{ ;Dkfbg ;DaGwL k|ltj]bg lhNnf lzIff sfof{no
tyf Joj:yfkg ;ldltdf k]z ug]{,
-9_ lzIfsnfO{ ;hfo jf k'/:sf/ lbg] ;DaGwdf Joj:yfkg ;ldlt tyf lhNnf lzIff sfof{nodf
l;kmfl/; ug]{,

46
www.lawcommission.gov.np

-0f_ dlxgfdf sDtLdf Ps k6s lzIfsx?sf] a}7s af]nfO{ ljBfno ;DaGwL ljifodf 5nkmn u/L
To;sf] clen]v /fVg],
-t_ ljBfnosf] ;|f]taf6 tnj eQf vfg] u/L lgo'Qm ePsf lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] tnj
;DaGwL k|ltj]bg kfl/t ug{ Joj:yfkg ;ldltdf k]z ug]{,
-y_ ljBfno ejg tyf 5fqfjf;sf] xftfleq s'g} lsl;dsf] ceb| Jojxf/ x'g glbg],
-b_ ljBfnosf] jflif{s of]hgf agfO{ Joj:yfkg ;ldltaf6 kfl/t u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-w_ ljBfnodf cWoog, cWofkg ;DaGwL dfl;s, cw{–jflif{s tyf jflif{s sfo{qmd agfO{
sfof{Gjog ug]{ u/fpg],
-g_ lzIfsnfO{ tfnLddf k7fpg Joj:yfkg ;ldltaf6 cg'df]bg u/fO{ lhNnf lzIff sfof{nodf
k7fpg],
-k_ s'g} ljBfyL{n] ljBfnoleq cg'zf;g e· u/]df lghnfO{ lgisfzg ug]{,
-km_ ljBfnodf g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t kf7\oqmd tyf kf7\ok':ts nfu" ug]{,
-a_ Joj:yfkg ;ldltn] lbPsf] lgb]{zg tyf cfk"mn] kfPsf] clwsf/ adf]lhd /sd vr{ ug]{ /
cfo Joosf] lx;fa /fVg] tyf /fVg nufpg],
-e_ ljBfnodf ;~rfng x'g] cfjlws k/LIff lgoldt tyf dof{lbt 9·af6 ;~rfng ug]{ u/fpg],
-d_ s'g} lzIfsn] cWofkg u/]sf] ljifodf nuftf/ tLg jif{;Dd kGw| k|ltzt eGbf a9L ljBfyL{
c;kmn ePdf jf s'g} lzIfsn] nfk/jfxL jf cg'zf;glxg sfd u/]df To:tf] lzIfssf] b'O{
jif{;Dd tna a[l4 /f]Ssf ug]{,
-o_ ljBfnodf b}lgs ?kdf dGqfnon] tf]s] adf]lhd sIff lng] tyf lng nufpg],
-/_ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t b/jGbLdf lgo'lQm kfO{ sfo{/t /x]sf lzIfssf] tnjL k|ltj]bg
kfl/t ug{ lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
-n_ cfÇgf] dftxtsf lzIfs tyf sd{rf/Lx?sf] sfd, st{Jo tf]Sg],
-j_ lhNnf lzIff sfof{no tyf Joj:yfkg ;ldltn] lbPsf lgb]{zg kfng ug]{ u/fpg],
-;_ ljBfnosf] z}lIfs k|ult ;DaGwL ljj/0f tyf tYof+s dGqfnoåf/f lgwf{l/t 9f“rf /
;doleq lg/LIfsåf/f k|dfl0ft u/fO{ lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg],
-if_ ljBfnosf] cfÇgf] ;|f]taf6 vr{ a]xf]g]{ u/L lgo'Qm ePsf lzIfsx?sf] sfo{ ;Dkfbg d"Nof+sg
kmf/fd e/L Joj:yfkg ;ldltdf k]z ug]{ .
(%= ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfssf] lgo'lQm M -!_ cfof]uaf6 lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ePsf] pDd]bjf/nfO{
lhNnf lzIff clwsf/Ln] l;kmfl/; k|fKt ePsf] ldltn] tL; lbgleq lgo'lQm lbg' kg]{5 . To;/L lgo'lQm
kfPsf] lzIfsn] lgo'lQmkq a'em]sf] ldltn] kGw| lbgleq ;DalGwt ljBfnodf xflh/ x'g' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'lQm x'g' cufj} ;DalGwt pDd]bjf/n] cfÇgf] z}lIfs of]Uotfsf]
k|df0fkq, g]kfnL gful/stfsf] k|df0fkq / cg';"rL–!$ adf]lhdsf] 9f“rfdf lg/f]lutfsf] k|df0fkq lhNNff
lzIff clwsf/L ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lbOg] lgo'lQmkqdf lzIfsn] kfpg] tna / cGo ;'ljwf kfpg] eP ;f]
;d]t v'nfPsf] x'g' kg]{5 .

47
www.lawcommission.gov.np

-$_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'lQmkq lbPkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] lzIfsnfO{ cg';"rL–
!% adf]lhdsf] 9f“rfdf zky u/fO{ lghsf] kmf]6f] / cGo ljj/0f cfÇgf] sfof{no, lzIfs lstfavfgf /
;DalGwt ljBfnodf k7fpg' kg]{5 .
-%_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm ePsf] lzIfsn] lgo'lQm kfPsf] ldltn] tLg dlxgfleq cg';"rL–
!^ adf]lhdsf] 9f“rfdf j}olQms tyf gf]s/L ljj/0f kmf/fd tLg k|lt e/L ;DalGwt lhNnf lzIff
sfof{nodf k7fpg' kg]{5 . To;/L k|fKt ePsf] kmf/fd lhNnf lzIff sfof{non] lzIfs lstfavfgfdf
k|dfl0ft ug{ k7fpg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd k|fKt ePsf] kmf/fd lzIfs lstfavfgfn] k|dfl0ft u/L Ps k|lt cfkm"
sxf“ /fvL Ps k|lt lhNnf lzIff sfof{no / Ps k|lt ljBfnodf /fVg nufpg] u/L ;DalGwt lhNnf
lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
(^= k/LIf0fsfn M -!_ lgod (% adf]lhd lzIfs lgo'lQm ubf{ dlxnf lzlIfsfsf] xsdf 5 dlxgf / k'?if
lzIfssf] xsdf Ps jif{sf] k/LIf0fsfndf /xg] u/L lgo'lQm ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k/LIf0fsfndf /flvPsf] lzIfssf] sfd ;Gtf]ifhgs gePdf
lghnfO{ lgo'Qm ug]{ clwsf/Ln] k/LIf0fsfn cjlwleq h'g;'s} avt ;]jfaf6 x6fpg ;Sg]5 .

(^s= lzIfs 5gf}6 ;ldltM -!_ ;fd'bflos ljBfnodf k|wfgfWofks jf s/f/df lzIfs lgo'lQmsf nflu
l;kmfl/; ug{, ;d'bfoåf/f ;~rflnt ljBfnodf ;fd'bflos lzIfs, cGo lzIfs tyf k|wfgfWofkssf]
lgo'lQm / To;/L lgo'lQm ePsf lzIfssf] j9'jfsf] nflu l;kmfl/; ug{ jf ;+:yfut ljBfnodf :yfoL
lzIfs lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug{ k|To]s ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf] Ps lzIfs 5gf}6 ;ldlt
/xg]5 M–
-s_ ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf jf lghn] tf]s]sf] ;f]
;ldltsf] ;b:o – cWoIf
-v_ ;DalGwt If]qsf] ljBfno lg/LIfs jf lhNnf lzIff clwsf/Ln]
tf]s]sf] clws[t – ;b:o
-u_ dfWolds txsf] lzIfs 5gf}6 ug{' kg]{ ePdf lzIffzf:q ljifodf
sDtLdf :gftsf]Q/ / cGo txsf] lzIfs 5gf}6 ug{' kg]{ eP
lzIffzf:q ljifodf sDtLdf :gfts tx pQL0f{ u/]sf
JolQmx¿dWo]af6 pknAw eP;Dd Pshgf dlxnf ;d]tsf]
k|ltlglwTj x'g] u/L Joj:yfkg ;ldltn] dgf]gLt u/]sf] b'O{hgf – ;b:o
-3_ k|wfgfWofks – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|wfgfWofkssf] lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug{ a;]sf] lzIfs 5gf}6
;ldltsf] a}7sdf ;f] ljBfnosf] k|wfgfWofksdf pDd]bjf/ gePsf] pknJw jl/i7td lzIfsn] ;b:o–
;lrj eO{ sfo{ ug]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox¿sf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-$_ lzIfs 5gf}6 ;ldltsf] ;lrjfno ;DalGwt ljBfnodf /xg]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

48
www.lawcommission.gov.np

-%_ cfof]un] lzIfs 5gf}6 ug]{ ;DaGwdf dfkb08 lgwf{/0f jf sfo{ljlw hf/L u/]sf] eP lzIfs
5gf}6 ;ldltn] To:tf] dfkb08 jf sfo{ljlwsf] kfngf ug'{ kg]{5 .
-^_ pklgod -!_ sf] v08 -u_ sf] k|of]hgsf] nflu lhNnf lzIff sfof{non] ljz]if1sf] ;"rL
cBfjlws u/L /fVg' kg]{5 .
-&_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] lzIfs l;kmfl/;sf nflu lnOg] k/LIffsf] s]Gb| lhNnf ;b/d'sfd jf
;|f]t s]Gb|df /fVg' kg]{5 .
-*_ lzIfs 5gf}6 ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .

(&= s/f/df lzIfs lgo'lQm ;DaGwL Joj:yfM -!_ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf :yfoL lzIfs lgo'lQm
x'g g;sL tTsfn s/f/df lzIfs lgo'lQm ug'{ kg]{ ePdf Joj:yfkg ;ldltn] lhNnf lzIff
sfof{nodfkm{t cfof]uaf6 s/f/df lzIfs lgo'lQmsf nflu k|sflzt ePsf] ;"rL k|fKt ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd k|fKt ;"rLdf /x]sf pDd]bjf/x¿dWo]af6 Joj:yfkg ;ldltn] a9Ldf
Ps z}lIfs ;qsf] nflu s/f/df lzIfs lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd cfof]uaf6 k|sflzt ;"rLdf s/f/sf nflu s'g} pDd]bjf/ g/x]df jf
;"rLdf ;dfj]z ePsf pDd]bjf/sf] lzIfs kbdf lgo'Qm x'g lgj]bg gk/]df Joj:yfkg ;ldltn] lzIfs
5gf}6 ;ldltsf] l;kmfl/;df a9Ldf Ps z}lIfs ;qsf] nflu s'g} JolQmnfO{ s/f/df lzIfs lgo'lQm ug{
;Sg]5 .
-$_ pklgod -@_ jf -#_ adf]lhd s/f/df lzIfs lgo'lQm ubf{ lhNnf lzIff sfof{noaf6 b/aGbL
l/Qm /x]sf] Joxf]/f k|dfl0ft u/fP/ dfq lgo'lQm ug'{ kg]{5 / dfWolds tyf lgDg dfWolds txdf ljifo
ldNg] u/L dfq s/f/df lzIfs lgo'lQm ug{ ;lsg]5 .
-%_ pklgod -#_ adf]lhd lzIfs lgo'lQmsf] nflu ul/Psf] lj1fkgsf] ;"rgf lhNnf lzIff
sfof{no, ;DalGwt ljBfnosf] ;|f]t s]Gb| / ;DalGwt ufp“ ljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfdf 6f“:g'
kg]{5 .
-^_ pklgod -#_ adf]lhd lzIfs kbdf lgo'Qm x'g lgj]bg lbg] pDd]bjf/n]] cfÇgf] z}lIfs
of]Uotf, g]kfnL gful/stfsf] k|df0fkq / cg';"rL–!$ adf]lhdsf] 9f“rfdf lg/f]lutfsf] k|df0fkq lgj]bg
;fy k]z ug'{ kg]{5 .
-&_ ljBfnon] o; lgod adf]lhd s/f/df lzIfs lgo'Qm u/]sf] hfgsf/L lhNnf lzIff
sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .
-*_ pklgod -@_ jf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s/f/df lzIfs lgo'Qm ePsf] Ps
z}lIfs ;q;Dd klg l/Qm kbdf :yfoL kb k"lt{ gePdf Joj:yfkg ;ldltn] o;/L :yfoL kb k"lt{
geP;Ddsf nflu Ps k6sdf 5 dlxgfdf ga9fO{ s/f/sf] Dofb yk ug{ ;Sg]5 .
-(_ pklgod -*_ adf]lhd Dofb ylkPsf] hfgsf/L ljBfnon] lhNnf lzIff sfof{nonfO{ lbg'
kg]{5 .
-!)_ o; lgod adf]lhdsf] k|lqmof gk'¥ofO{ lzIfs lgo'lQm ul/Pdf lhNnf lzIff clwsf/Ln]
To:tf] lgo'lQm ab/ ug'{ kg]{5 .

(&s= ;]jf/t c:yfoL lzIfs ;DaGwL Joj:YffM of] lgod k|f/De x'g' cl3 c:yfoL ¿kdf lzIfs kbdf
lgo'Qm eO{ of] lgod k|f/De x'“bfsf avt;Dd ;]jf/t c:yfoL lzIfssf] xsdf ;f] kbdf :yfoL kbk"lt{

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

49
www.lawcommission.gov.np

geP;Ddsf nflu Ps k6sdf 5 dlxgfdf ga9fO{ ;+jt\ @)&% ;fn r}q d;fGt;Dd Dofb yk ug{
;lsg]5 .
(*= b/aGbL gePsf] :yfgdf lgo'lQm jf lzIfs ;?jf ug{ gx'g] M -!_ s'g} klg JolQm jf lzIfsnfO{ l/Qm
lzIfs b/aGbL g/x]sf] ljBfnodf lgo'lQm jf ;?jf ug'{ x'“b}g .
-@_ cg';"rL–!@ df plNnlvt ljifosf] lzIfs g/x]sf] ljBfnodf csf]{ ljifosf] lzIfs lgo'lQm jf
;?jf ug{' x'b}g .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ ljk/Lt s;}n] s'g} JolQm jf lzIfsnfO{ lgo'lQm jf ;?jf u/]df To:tf]
lzIfssf] nflu tna eQf jfkt vr{ ePsf] /sd To;/L lgo'lQm jf ;?jf ug]{ clwsf/Laf6 c;"n pk/
ul/g]5 .
((= ;?jf ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;?jf x'g rfxg] lzIfsn] ;?jfsf] nflu cg';"rL–!& adf]lhdsf] 9f“rfdf
lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ dlxnf tyf ckf· lzIfsnfO{ ;fwf/0ftof ckfos kg]{ :yfgdf ;?jf ul/g] 5}g .

-@s_ P]gsf] bkmf !^h=sf] pkbkmf -#_ df n]lvPsf] cj:yfdf afx]s :yfoL lgo'lQm ePsf] Ps
jif{ gk'u]sf] lzIfs / clgjfo{ cjsfz x'g Ps jif{ jf ;f] eGbf sd cjlw af“sL /x]sf] lzIfsnfO{ Ps
lhNnfaf6 csf{] lhNnfdf ;?jf ul/g] 5}g\ .

-@v_ s'g} lzIfs ;?jf ePdf ;?jf ePsf] PSsfO; lbgleq k|wfgfWofksn] ;DalGwt
lzIfsnfO{ /dfgfkq lbO{ ;f]sf] hfgsf/L ;DalGwt ljBfno / lhNnf lzIff sfof{nonfO{ ;d]t lbg'
kg]{5 .

-#_ ====================
kl/R5]b– !*
tna eQf tyf cGo ;'ljwf
!))= tna eQf M -!_ lzIfsn] cfÇgf] kbdf axfn u/]sf] ldltb]lv g]kfn ;/sf/n] tf]lslbP adf]lhdsf] tna
/ eQf kfpg]5 .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd lgnDjg ePsf]df afx]s :yfoL lzIfsn] Ps z}lIfs ;q k"/f u/]kl5
g]kfn ;/sf/n] tf]s] adf]lhdsf] Ps tna j[l4 kfpg]5 .
!)!= ksfPsf] tna eQf kfpg] M -!_ lzIfsn] k|To]s dlxgf e'Qmfg u/]kl5 tna / eQf kfpg] eP ;f] ;d]t
kfpg]5 .
-@_ lzIfsn] ksfPsf] tna eQf lgh h'g;'s} Joxf]/faf6 ;]jfdf g/x] klg kfpg]5 .
!)@= a9'jf x'g] lzIfssf] tnadfg ;DaGwL Joj:yf M dflyNnf] tnadfgsf] s'g} >]0fLdf a9'jf kfpg] lzIfsn]
;f] tnadfgsf] z'? tna kfpg]5 .
t/ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] >]0fLsf] tnadfgsf] Go"gtd tna a/fa/ jf ;f] eGbf
a9L ePdf dflyNnf] tnadfgdf lghsf] tna tf]Sbf b]xfo adf]lhd u/L tf]lsg]5 M–
-s_ lghn] xfn kfO/x]sf] tna dflyNnf] tnadfgsf] z'? tna a/fa/ ePdf ;f] tnadf Ps
tna j[l4 yk ul/g]5 .


cf7f} ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

50
www.lawcommission.gov.np

-v_ ;fljs >]0fLdf kfO/x]sf] tna a9'jf ePsf] >]0fLsf] z'? tnaeGbf a9L ePsf] cj:yfdf
dflyNnf] >]0fLsf] tna tf]Sbf xfn kfO/x]sf] tnadf gk'u;Ddsf] tna j[l4 u/L dflyNnf]
>]0fLsf] Ps tna j[l4 ;d]t lbOg]5 .
!)#= ;~ro sf]if M -!_ ljBfnon] :yfoL lzIfssf] dfl;s tnaaf6 bz k|ltztsf b/n] /sd s§f u/L
sd{rf/L ;~ro sf]ifdf /sd hDdf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd s§f ul/Psf] /sddf zt k|ltzt /sd g]kfn ;/sf/n] yk ug]{5 .


!)$= rf8kj{ vr{ kfpg] M-!_ lzIfsn] cfÇgf] wd{, ;+:s[lt, k/Dk/f cg';f/ dgfpg] rf8kj{sf] nflu cfkm"n]
vfOkfO{ cfPsf] Ps dlxgfsf] tna a/fa/sf] /sd k|To]s jif{ rf8kj{ vr{sf] ¿kdf kfpg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /sd lzIfsn] Ps cfly{s jif{df Psk6s cfÇgf] wd{, ;+:s[lt,
k/Dk/f cg';f/ dgfOg] d'Vo rf8kj{sf] cj;/df e'QmfgL lng ;Sg]5 .
-#_ lgj[Qe/0f kfpg] u/L cjsfz k|fKt lzIfsnfO{ lghn] kfpg] Ps dlxgfsf] lgj[Qe/0f
a/fa/sf] /sd rf8kj{ vr{sf] ¿kdf lbOg]5 .
!)%= tna tyf cGo ;'ljwfsf] Joj:yf ljBfnon] g} Joxf]g'{ kg]{ M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg ;+:yfut ljBfno / ;fd'bflos ljBfnon] cfÇg} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L lgo'Qm u/]sf] lzIfsnfO{
o; kl/R5]b adf]lhd lbOg] tna tyf cGo ;'ljwf To:tf] ljBfno cfkm}n] Joxf]g'{ kg]{5 .

!)%s= ;+:yfut ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo''lQm, kfl/>lds tyf ;]jf zt{ ;DaGwL Joj:yfM -!_
;+:yfut ljBfnosf lzIfs tyf sd{rf/Lsf] lgo'lQm, kfl/>lds / ;]jf zt{ ;DaGwL Joj:yf ;+:yfut
ljBfnon] k|rlnt sfg"g adf]lhd agfpg] cfÇgf] ljlgodåf/f Jojl:yt ug{' kg{]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd agfpg] ljlgoddf cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfosf s'/fx? ;d]t pNn]v
x'g' kg]{5 M–
-s_ g]kfn ;/sf/n] lgwf{/0f u/]sf] dfkb08 cg'?ksf] tna,
-v_ :yfoL lzIfs tyf sd{rf/Lsf] xsdf tnasf] bz k|ltzt ;+ro sf]ifs§L ug]{ / ;f]xL
a/fa/sf] /sd ljBfnon] yk ug{' kg]{ Joj:yf,
-u_ Ps dlxgfsf] tna a/fa/sf] jflif{s rf8kj{ vr{,
-3_ lzIfs tyf sd{rf/Lx?n] kfpg] ljleGg ljbfx?,
-ª_ c:yfoL lgo'lQm ePsf] lzIfs :yfoL x'g ;Sg] jf s/f/df lgo'lQm ePsf] lzIfs c:yfoL
jf :yfoL lgo'lQm x'g ;Sg] zt{ tyf k|ls|of,
-r_ lzIfssf] ljefuLo sf/afxL ;DaGwL Joj:yf .
-#_ o; lgod adf]lhd ljlgod gagfpg], lzIfsnfO{ lgo'lQmkq glbg] tyf tna / ;'ljwf
pknAw gu/fpg] ;+:yfut ljBfnonfO{ P]g adf]lhd sf/afxL ul/g]5 .
kl/R5]b– !(
labf tyf sfh ;DaGwL Joj:yf
!)^= lzIfsn] kfpg] ljbf M -!_ lzIfsn] b]xfo adf]lhdsf ljbfx? kfpg]5 M–
-s_ e}k/L cfpg] labf jif{el/df 5 lbg,

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

51
www.lawcommission.gov.np

-v_ kj{ labf jif{el/df 5 lbg,


-u_ la/fdL labf jif{el/df afx« lbg,
-3_ ;'Ts]/L labf ;'Ts]/Lsf] cl3 jf kl5 u/L ;f7L lbg,

-3!_ k|;'lt :ofxf/ labf kGw| lbg
-ª_ lsl/of labf kGw| lbg,
-r_ c;fwf/0f labf Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{ gf]s/Lsf] tdfd cjlwdf a9Ldf tLg jif{,
-5_ cWoog labf gf]s/Lsf] tdfd cjlwdf Ps} k6s jf k6s k6s u/L a9Ldf tLg jif{ .

-h_ a]tnjL labf a9Ldf kf“r jif{ .
-@_ e}k/L cfpg] labf / kj{ labf cfwf lbg klg lng ;lsg]5 . o:tf] labf ;l~rt x'g] 5}g .
-#_ lzIfsn] la/fdL labf ;l~rt ug{ ;Sg]5 . lzIfsn] k|To]s jif{ To:tf] labf lg/LIfsaf6
k|dfl0ft u/fO{ /fVg' kg]{5 . s'g} Joxf]/fn] lzIfs cfÇgf] ;]jfaf6 cjsfz ePdf lghsf] ;l~rt la/fdL
labf afkt lghsf] kbflwsf/ /x]sf] kbdf vfOkfO{ cfPsf] tna :s]nsf] b/n] x'g cfpg] /sd Psd'i6
kfpg]5 .
-$_ s'g} 7"nf] jf s8f /f]u nfuL pkrf/ ug{ la/fdL ljbfaf6 gk'u x'g] ePdf :jLs[t
lrlsT;ssf] k|df0fkq k]z u/L lzIfsn] kl5 kfpg] lj/fdL labfaf6 s§f x'g] u/L afx« lbg;Dd yk
la/fdL labf k]ZsLsf] ?kdf To:tf] la/fdL ePsf] avt lng ;Sg]5 . o;/L k]ZsL labf lnPsf] lzIfssf]
d[To' x'g uPdf To:tf] k]ZsL lnPsf] labf :jtM ldgfxf x'g]5 .
-%_ ;l~rt la/fdL labfsf] /sd lng gkfp“b} lzIfssf] d[To' ePdf To:tf] ;l~rt lj/fdL ljbfsf]
/sd lghn] OR5fPsf] jf glhssf] xsjfnfn] Psd'i6 kfpg]5 .

-^_ =================

-^s_ s'g} k'?if lzIfssf] kTgL ;'Ts]/L x'g] ePdf To:tf] lzIfsn] ;'Ts]/Lsf] cl3 jf kl5 u/L
;'Ts]/L :ofxf/ labf kfpg]5 . ;'Ts]/L :ofxf/ labfdf a;]sf] lzIfsn] k"/f tna kfpg]5 / o:tf] ljbf
;]jf cjlw e/df b'O{ k6s dfq lbOg]5 .
-&_ lzIfsn] cfkm} lsl/of a:g' k/]df lsl/of labf kfpg]5 . dlxnf lzIfssf] kltn] lsl/of a:g'
k/]df To:tf] dlxnf lzIfsn] klg lsl/of labf kfpg]5 .
-*_ la/fdL k/]sf] cj:yfdf afx]s 36Ldf kf“r jif{ :yfoL ;]jf cjlw gk'u]sf] lzIfsn] c;fwf/0f
ljbf kfpg ;Sg] 5}g .
-(_ :yfoL ;]jf kf“r jif{ k'u]sf] lzIfsnfO{ cWofkg ;DaGwL ljifodf pRr cWoogsf nflu
cWoog labf lbg ;lsg]5 .

-(s_ s'g} lzIfssf]] klt jf kTgL ljb]z l:yt g]kfnL /fhb"tfjf; jf lgof]udf vl6O{ uPsf]
k|df0f ;lxt To:tf] lzIfsn] j]tnjL ljbf dfu u/]df Ps}k6s jf k6s k6s u/L tdfd gf]s/L
cjlwe/ kf“r jif{;Dd a]tnaL labf kfpg]5 .

-(v_ a]tnjL ljbfsf] cjlw lghsf] ;]jf cjlwdf u0fgf ul/g] 5}g .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 ;ftf}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

52
www.lawcommission.gov.np

-!)_ e}kl/ cfpg] labf, kj{ labf, la/fdL labf, lsl/of labf, k|;"lt labf / cWoog labfdf a:g]
lzIfsn] k"/f tna kfpg]5 .
-!!_ c;fwf/0f labfdf a;]sf] lzIfsn] tna kfpg] 5}g .
!)&= labf lbg] clwsf/L M k|wfgfWofkssf] labf Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfn] / lzIfssf] labf
k|wfgfWofksn] lbg]5 .
t/,
Ps k6sdf tLg lbgdf ga9fO{ kj{ jf e}k/L cfpg] labf k|wfgfWofks cfkm}n] lng ;Sg]5 . ;f]
eGbf a9L kj{ jf e}k/L cfpg] labf lng' k/]df k|wfgfWofksn] Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfnfO{ hfgsf/L
lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lzIfssf] c;fwf/0f ljbf, a]tnaL labf
/ cWoog ljbf Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;df lhNnf lzIff clwsf/Ln] dfq lbg ;Sg]5 .
!)*= labf glnPsf] lbg ;]jf cjlwdf u0fgf gx'g] M lzIfsn] labf glnO{ ljBfnodf cg'kl:yt ePsf] lbg
lghsf] ;]jf cjlwdf u0fgf x'g] 5}g .
!)(= c:yfoL lzIfssf] labfsf] /sd ;DaGwdf M c:yfoL lzIfsn] jif]{ jf lxp“b] labf pkef]u ug{ gkfp“b}
cjsfz kfPdf bz dlxgfnfO{ jflif{s sfd u/]sf] cjlw dfgL bfdf;fxLn] sfd u/]sf] cjlwsf] labf
/sd kfpg]5 .
!!)= labf ;x'lnot dfq x'g] M labf clwsf/sf] s'/f geP/ ;x'lnot dfq x'g]5 .
!!!= sfh tyf b}lgs e|d0f eQf M -!_ ljBfno jf cWofkg ;DaGwL sfdsf] nflu lgb]{zgfno jf lhNnf
lzIff sfof{nosf] cfb]zfg';f/ s'g} ;ef, ;Dd]ng jf ;]ldgf/df vl6g] lzIfsn] ;f]xL cfb]zdf tf]lsPsf]
cjlw;Ddsf] nflu sfh kfpg]5 .
-@_ ljBfnosf] sfdsf] nflu lzIfsn] k|wfgfWofkssf] / k|wfgfWofksn] Joj:yfkg ;ldltsf]
cWoIfsf] cg'dlt lnO{ a9Ldf Ps xKtf;Dd sfhdf hfg ;Sg]5 .
-#_ ;?jf ePsf] lzIfsnfO{ ;?jf ePsf] ljBfnodf xflh/ x'g hf“bf dGqfnon] tf]lslbP
adf]lhdsf] /sd b}lgs tyf e|d0f eQf jfktsf] /sd /dfgf lbg] ljBfnon] cfÇgf]] sf]ifaf6 lbg'
kg]{5 .
t/ cfÇgf] :j]R5fn] ;?jf eO{ hfg] lzIfsn] o; pklgod adf]lhd b}lgs tyf e|d0f eQf
afktsf] /sd kfpg] 5}g .
-$_ lzIfs o'lgogsf] s]Gb|Lo ;ldltsf] kbflwsf/Ldf /x]sf b'O{hgf lzIfsnfO{ ;f] o'lgogsf]
l;kmfl/;df To:tf] o'lgogdf /xL sfd ug{sf] nflu Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{ a9Ldf tLg jif{;Dd
ljefun] sfh :jLs[t ug{ ;Sg]5 . …===================

-%_ s'g} ljBfnodf ljBfyL{ ;+Vofsf] cg'kftdf lzIfs b/aGbL a9L ePdf ljefun] To:tf]
b/aGbLnfO{ ;f]xL lhNnfsf] lhNnf lzIff ;ldltsf] k"n b/aGbLdf /fvL ljBfyL{ ;+Vofsf] cg'kftdf lzIfs
b/aGbL sd /x]sf] h'g;'s} ljBfnodf sfhdf v6fpg ;Sg]5 .
!!@= o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" gx'g] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+:yfut
ljBfnosf] lzIfs / cfÇg} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L ;fd'bflos ljBfnodf lgo'Qm u/]sf] lzIfssf] ;DaGwdf

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

53
www.lawcommission.gov.np

o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g . To:tf lzIfsn] ljBfnoåf/f tf]s] adf]lhd labfsf] ;'ljwf kfpg]
5g\ .
kl/R5]b– @)
lgj[Qe/0f, pkbfg, pkrf/ vr{ tyf cGo Joj:yf
!!#= lgj[Qe/0f M g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf :yfoL lgo'lQm kfO{ sDtLdf aL; jif{ gf]s/L u/]sf]
lzIfsn] b]xfosf] lx;fan] dfl;s lgj[Qe/0f kfpg]5 M–
hDdf gf]s/L jif{  cflv/L dlxgfsf] tnj ≠ x'g cfpg] /sd
%)
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgj[Qe/0fsf] Go"gtd /sd ;dfg kbsf]
axfnjfnf lzIfssf] tnasf] z'? c+ssf] cfwfeGbf sd / clwstd /sd ;dfg kbsf] jxfnjfnf
lzIfssf] tnasf] ;'? :s]n eGbf a9L x'g] 5}g .
!!$= gf]s/L cjlw u0fgf ul/g] M lgj[Qe/0fsf] k|of]hgsf] nflu gf]s/L cjlw u0fgf ;DaGwdf b]xfo adf]lhd
ul/g]5 M–
-s_ /fli6«o lzIff k4lt of]hgf @)@* nfu" x'g'eGbf cl3b]lv lzIf0f k]zfdf /x]sf] lzIfssf]
xsdf ;f] of]hgf nfu" x'g'eGbf cl3 cg'dlt k|fKt ljBfnodf :yfoL lgo'lQm eO{ cljl5Gg
?kdf sfd u/L ljBfno lzIff ;]jfdf k|j]z u/]sf] eP /fli6«o lzIff k4ltsf] of]hgf nfu"
x'g'eGbf cl3b]lv u/]sf] :yfoL gf]s/Lsf] cjlw ;d]t u0fgf ul/g]5 .
-v_ ;/sf/L lzIfs kbdf :yfoL lgo'lQm lnO{ aLrdf gf]s/L cjlw 6'6\g uO{ ljBfno lzIff
;]jfdf k|j]z u/]sf] lzIfssf] xsdf To:tf] ;/sf/L lzIfs kbdf /xL gf]s/L u/]sf] cjlw
;d]t u0fgf ul/g]5 .
-u_ /fli6«o lzIff k4lt of]hgf nfu" ePkl5 lzIf0f k]zfdf k|j]z ug]{ lzIfssf] xsdf ljBfnodf
:yfoL lgo'lQm lnO{{ cljl5Gg gf]s/L u/]sf] hDdf cjlwsf] u0fgf ul/g]5 .
-3_ v08 -s_, -v_ / -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg c;fwf/0f ljbfdf a;]sf] jf
j]tnjL ljbfdf j;]sf] jf labf jf sfh :jLs[t gu/fO{ ljBfnodf cg'kl:yt /x]sf] cjlw
gf]s/L cjlwdf u0fgf ul/g] 5}g .
-ª_ :yfoL gf]s/L cjlw u0fgf ubf{ :yfoL ;]jf cjlw aLrdf 6'6]sf] eP ;f] 6'6]sf] cjlw
s6fOg]5 .

-r_ Psk6s lgj[Qe/0f kfpg] u/L cjsfz ePsf] JolQm k'gM lzIfs kbdf lgo'lQm ePdf
lghn] rfx]df cl3Nnf] ;]jf cjlw u0fgf ul/g]5 .

!!$s=gf]s/L cjlw u0fgf ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ lgod !!$ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg rfxg]
jxfnjfnf lzIfsn] ;+jt\ @)^( r}q d;fGtleq / of] lgod k|f/De ePkl5 lgo'Qm x'g] lzIfsn]
lgo'lQm kfPsf] ldltn] Ps jif{leq lzIfs lstfavfgfaf6 To:tf] gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg' kg]{5 . ;f]
cjlwkl5 To:tf] gf]s/L cjlw u0fgf ul/g] 5}g .
-@_ lzIfs ;]jfaf6 pkbfg kfpg] u/L cjsfz kfPsf] s'g} lzIfsn] lzIff ;]jfdf k'gM :yfoL
lgo'lQm kfO{ pklgod -!_ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg] ePdf lghn] klxn] lnPsf] pkbfgsf]
/sd lkmtf{ u/]df dfq lghsf] klxn]sf] gf]s/L cjlw u0fgf ul/g]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

54
www.lawcommission.gov.np

-#_ pklgod -!_ adf]lhd gf]s/L cjlw u0fgf u/fpg] lzIfsn] klxn]sf] gf]s/L cjlwdf cWoog
labf, c;fwf/0f labf, cf}iflw pkrf/ vr{ / aLdf /sd lnPsf] eP To;sf] ljj/0f lzIfs
lstfavfgfdf k]z ug'{ kg]{5 .

!!$v=gf]s/L cjlw lgwf{/0f l;kmfl/; ;ldlt M -!_ lgod !!$ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] cj:yfdf lzIfssf]
gf]s/L cjlw u0fgf ug]{ ;DaGwdf s'g} låljwf pTkGg ePdf To:tf] gf]s/L cjlw olsg u/L lzIfs
lstfavfgfnfO{ l;kmfl/; ug{ lhNnf:t/df b]xfo adf]lhdsf] Ps gf]s/L cjlw lgwf{/0f l;kmfl/; ;ldlt
/xg]5 M–
-s_ lhNnf lzIff clwsf/L – cWoIf
-v_ lhNnf k|zf;g sfof{nosf] clws[t k|ltlglw – ;b:o
-u_ ;DalGwt ljBfnosf] k|wfgfWofks – ;b:o
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s nufot cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f
u/]adf]lhd x'g]5
!!%= kfl/jfl/s lgj[Qe/0f M -!_ s'g} lzIfssf] gf]s/Ldf jxfn 5“b} jf lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf] ;ft jif{
gk'Ub} d[To' ePdf To:tf] d[t lzIfsn] cfÇgf] kl/jf/sf] ;b:o dWo] s;}nfO{ OR5fPsf] eP To:tf JolQmn]
/ OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf To;/L s;}nfO{ klg OR5fPsf] gePdf lghsf] Psf3/sf]
glhssf] xsjfnfn] lgj[Qe/0f kfpg]5 .
t/ o:tf] lgj[Qe/0f ;ft jif{eGbf a9L ;do;Dd k|fKt x'g] 5}g / s'g} lzIfssf] lgj[Qe/0f kfpg
yfn]sf] ;ft jif{ gk'Ub} d[To' ePdf lghsf] kl/jf/nfO{ ;ft jif{ k'u]kl5 lgj[Qe/0f k|fKt x'g] 5}g .
-@_ lzIfssf] ljw'/ klt jf ljw'jf kTgLn] lghsf] klt jf kTgL gf]s/Ldf 5“b} jf lgj[Qe/0f
kfpg yfn]sf] ;ft jif{ gk'Ub} d[To' eO{ pklgod -!_ adf]lhd kfl/jfl/s lgj[Qe/0f kfpg] ePdf ;f]
lgj[Qe/0f kfpg] cjlw e'Qmfg ePsf] ldltb]lv / To:tf] lgj[Qe/0f gkfpg] ePdf jf lghsf] klt jf
kTgLn] lgj[Qe/0f kfpg yfn]sf] ;ft jif{ Joltt eO;s]kl5 d[To' ePsf]df To:tf] lzIfssf] d[To' ePsf]
ldltb]lv cfhLjg lghn] kfpg] lgj[Qe/0fsf] cfwf /sd kfpg]5 .
t/ o; lgod adf]lhd lgj[Qe/0f kfO/x]sf] lzIfsn] bf]xf]/f] lgj[Qe/0f kfpg] 5}g .
!!^= cfhLjg kfl/jfl/s j[lQ M ljBfnosf] sfdsf] l;nl;nfdf sfh v6L uPsf] cj:yfdf b'3{6gfdf k/L jf
To;sf] sf/0faf6 lgsf] gx'+b} kl5 s'g} lzIfssf] d[To' ePdf lghsf] ljw'/ klt jf ljw'jf kTgLnfO{
To:tf] lzIfsn] kfpg ;Sg] Go"gtd lgj[Qe/0fsf] krf; k|ltztn] x'g cfpg] /sd cfhLjg kfl/jfl/s
j[lQ :j?k lbOg]5 .
!!&= lgj[Qe/0f ;DaGwL sf/afxL M -!_ lzIfsn] lgo'lQm ePkl5 lgj[Qe/0f k|of]hgsf] nflu cg';"rL–!*
adf]lhdsf] 9f“rfdf tLgk|lt kmf/fd e/L cfk"m jxfn /x]sf] ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd kmf/fd ga'emfpg] lzIfs pd]/sf] sf/0faf6 clgjfo{ cjsfz kfpg]
ePdf To:tf] lzIfsn] cjsfz lng] ldlteGbf gf} dlxgf cufj} pklgod -!_ adf]lhd kmf/fd e/L cfk"m
jxfn /x]sf] ljBfnodf a'emfpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ jf -@_ adf]lhd kmf/fd eg{ gkfp+b} s'g} lzIfssf] d[To' ePdf To:tf] lzIfsn]
cfÇgf] kl/jf/sf ;b:ox? dWo] OR5fPsf] JolQmn] / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf To;/L
OR5fPsf] gePdf lgj[Qe/0f kfpg] lghsf] kl/jf/sf] ;b:on] lzIfssf] d[To' ePsf] tLg dlxgfleq
;DalGwt ljBfno ;dIf pklgod -!_ adf]lhd kmf/fd e/L ljBfnodf lbg' kg]{5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

55
www.lawcommission.gov.np

-$_ o; lgod adf]lhd lgj[Qe/0fsf] nflu kmf/fd e/L k7fpg] JolQmn] s'g lhNnfdf lgj[Qe/0f
clwsf/kq jf kfl/jfl/s lgj[Qe/0f clwsf/kq k|fKt ug{ rfx]sf] xf] ;f] s'/f v'nfpg' kg]{5 .
-%_ pklgod -!_, -@_ jf -#_ adf]lhd kmf/fd k|fKt ePkl5 lzIfssf] xsdf k|wfgfWofksn] /
k|wfgfWofkssf] xsdf Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfn] ;f] ;DaGwdf cfjZos hf“ra'em u/L k|fKt kmf/fd
k|dfl0ft u/L Psk|lt ljBfnodf /fvL af“sL b'O{ k|lt kmf/fdx? ;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf
k7fpg' kg]{5 .
-^_ pklgod -%_ adf]lhd kmf/fd k|fKt ePkl5 lhNnf lzIff clwsf/Ln]] ;f] ;DaGwdf cfjZos
hf“ra'em u/L k|fKt kmf/fd k|dfl0ft u/L Ps k|lt cfÇgf] sfof{nodf /fvL af“sL Ps k|lt kmf/fd lzIfs
lstfavfgfdf k7fpg' kg]{5 .
-&_ pklgod -^_ adf]lhdsf] kmf/fd k|fKt ePkl5 lzIfs lstfavfgfn] cfkm";“u /x]sf]
clen]v;“u le8fO{, hf“rL pklgod -!_ jf -@_ adf]lhdsf] kmf/fd eP cjsfz k|fKt lzIfssf] gfddf
cg';"rL–!( adf]lhdsf] 9f“rfdf lgj[Qe/0f clwsf/kq / pklgod -#_ adf]lhdsf] kmf/fd eP d[t
lzIfssf] xsjfnfsf] gfddf cg';"rL–@) adf]lhdsf] 9f“rfdf kfl/jfl/s lgj[Qe/0f clwsf/kq k|bfg
ug'{ kg]{5 .
-*_ pklgod -&_ adf]lhd clwsf/kq k|fKt ug]{ JolQmn] ;f] clwsf/kqdf plNnlvt sfof{noaf6
k|To]s dlxgf lgodfg';f/ lgj[Qe/0f /sd kfpg]5 .
!!*= lgj[Q lzIfssf] lgj[Qe/0fdf j[l4 M axfnjfnf lzIfssf] tnj j[l4 x'“bf tnj :s]nsf] z'? c°df hlt
a[l4 ePsf] 5 ;f]xL /sdsf] b'O{ ltxfOsf] b/n] ;DalGwt txleqsf] >]0fLsf ;]jf lgj[Q lzIfssf]
lgj[Qe/0f /sd j[l4 x'g]5 .
!!(= pkbfg M -!_ kf“r jif{ jf ;f]eGbf a9L gf]s/L u/]sf] t/ lgj[Qe/0f kfpg] cj:yf gk'u]sf :yfoL]
lzIfsn] cjsfz kfPdf jf /fhLgfdf :jLs[t u/fO{ ljBfno lzIff ;]jfaf6 cnu ePdf jf eljiodf
z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g] u/L ljBfno lzIff ;]jfaf6 x6fOPdf b]xfosf] b/n] pkbfg
kfpg]5 M–
-s_ kf“r jif{b]lv bz jif{;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn] sfd u/]sf] k|To]s jif{sf] lgldQ
cflv/L] cfwf dlxgfsf] tnj,
-v_ bz jif{ eGbf a9L kGw| jif{;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn] sfd u/]sf] k|To]s jif{sf]
lgldQ cflv/L Ps dlxgfsf] tnj,
-u_ kGw| jif{ eGbf a9L aL; jif{ k"/f geP;Dd gf]s/L u/]sf] lzIfsn] cfk"mn] sfd u/]sf]
k|To]s jif{sf] lgldQ cflv/L 8]9 dlxgfsf] tnj .
-@_ s'g} lzIfssf] pkbfg gln+b} d[To' ePdf To:tf] lzIfssf] cfÇgf] kl/jf/sf] ;b:o dWo]
s;}nfO{ OR5fPsf] eP To:tf] JolQm / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf s;}nfO{ OR5fPsf] gePdf
lghsf] Psf3/sf] glhssf] xsjfnfn] ;f] pkbfg kfpg]5 .
!@)= lgj[Qe/0f jf pkbfg gkfpg] cj:yf M -!_ b]xfosf cj:yfdf lzIfsn] lgj[Qe/0f jf pkbfg kfpg] 5}g
M–
-s_ c:yfoL kbdf lgo'Qm ePdf,
-v_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L gf]s/Laf6 avf{:t ul/Pdf,
-u_ ljBfnosf] gf]s/L kfpg] jf ;f] gf]s/Ldf axfn /xg] p2]Zon] lzIff ;DaGwL of]Uotf,
tLg k':t], pd]/, gfd, y/, jtg jf gful/stf 9f“6]sf] k|dfl0ft x'g cfPdf .

56
www.lawcommission.gov.np

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s;"/ k|dfl0ft x'g' cufj} vfO{kfO{ ;s]sf]
/sd lkmtf{ ug'{ kg]{ 5}g .
!@!= a/j'emf/y gu/]df lgj[Qe/0f jf pkbfg /f]Ssf ul/g] M s'g} lzIfsn] o; lgodfjnL adf]lhd
a/a'emf/y gu/]df lghn] kfpg] lgj[Qe/0f jf pkbfg /f]Ssf ul/g]5 .

!@!s= lgj[Qe/0f / tna b'a} Ps};fy gkfpg] M o; lgodfjnL adf]lhd lgj[Qe/0f kfpg] u/L cjsfz
kfPsf] s'g} JolQm ;fd'bflos ljBfnosf] lzIfs kbdf k'gM :yfoL lgo'lQm ePdf To;/L lgo'lQm eO{
sfo{/t /x]sf] cjlwe/ lghn] lgj[Qe/0f kfpg] 5}g .
!@@= pkrf/ vr{ M -!_ :yfoL lzIfsnfO{ ;]jf cjlwe/df lghn] vfO{ kfO{ cfPsf] tnjsf] lx;fan] x'g] u/L
b]xfo adf]lhd pkrf/ vr{ lbOg]5 M–
-s_ dfWolds ljBfnosf] lzIfsnfO{ afx| dlxgf a/fa/sf] tnj /sd,
-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] lzIfsnfO{ c7f/ dlxgf a/fa/sf] tnj /sd,
-u_ k|fylds ljBfnosf] lzIfsnfO{ PSsfO; dlxgf a/fa/sf] tnj /sd .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dfWolds txsf] lzIfs ;/x z'? tnj
:s]n ePsf] k|fylds tyf lgDg dfWolds txsf] lzIfsn] dfWolds lzIfs ;/x / lgDg dfWolds
txsf] lzIfs ;/x z'? tnj :s]n ePsf] k|fylds txsf] lzIfsn] lgDg dfWolds lzIfs ;/x pkrf/
vr{ kfpg]5 .
-#_ s'g} lzIfs jf lghsf] kl/jf/sf] ;b:o lj/fdL ePdf pklgod -!_ adf]lhd kfpg] /sddf
ga9\g] u/L b]xfo adf]lhd ePsf] pkrf/ vr{ k|bfg ul/g]5 M–
-s_ /f]usf] pkrf/sf] lgldQ :jLs[t lrlsT;s;“u hf“r ubf{ nfu]sf] z'Ns tyf hf“r u/L
n]lvlbPsf] k|]:sLK;g cg';f/ cf}iflw lsg]sf] vr{,
-v_ :jf:Yo ;+:yfdf egf{ x'“bf / pkrf/ u/fp“bf nfu]sf] aLn adf]lhdsf] vr{,
-u_ Knfli6s ;h{/L afx]s ;a} lsl;dsf] lr/kmf/ -;lh{sn ck/]zg_ ubf{ nfu]sf] aLn
adf]lhdsf] vr{ .
-$_ aL; jif{ eGbf sd ;]jf cjlw k'u]sf] lzIfsnfO{ cf}iflw pkrf/sf] nflu lgsf;f lb+bf aL;
jif{sf] cjlwnfO{ ;]jfsf] k"/f cjlw dfgL To;sf] cg'kftdf lghn] u/]sf] ;]jf cjlwsf] lx;fj u/L o;
lgod adf]lhd pkrf/ vr{ lbOg]5 .
-%_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 jvf{:t ul/Psf] cj:yfdf
jfx]s c? h'g;'s} Joxf]/faf6 lzIfs ;]jfaf6 cnu x'“bf o; lgod adf]lhd ;]jf cjlwe/df kfpg]
pkrf/ vr{ dWo] s]xL lnO{ jf glnO{ pkrf/ vr{ lng af“sL /x]sf] eP lzIfsn] To:tf] af“sL /sd
Psd'i6 lng kfpg]5 .

t/ lgj[Qe/0f kfpg] u/L ;]jfaf6 cnu ePsf] lzIfsn] pkrf/ vr{ jfkt lng af“sL /sddf
aL; jif{, kRrL; jif{ jf ;f]eGbf a9L ;]jf cjlw ePsf] lzIfsn] qmdzM bz, kGw| / aL; k|ltzt yk
u/L x'g cfpg] /sd Psd'i6 lng kfpg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd :jf:Yo ;+:yfdf egf{ eO{ jf ljb]zdf uO{ pkrf/ u/fpg' kbf{ jfx]s
lzIfsnfO{ Ps cfly{s jif{df Ps} k6sdf jf k6s k6s u/L cf}ifwL vr{sf] /sd lb+bf aL; jif{sf]
cjlwnfO{ ;]jfsf] k"/f cjlw dfgL To;sf] Ps jif{sf] bfdf;fxLn] x'g] /sd dfq pkrf/ vr{ lbg
;lsg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

57
www.lawcommission.gov.np

-&_ o; lgod adf]lhd lzIfsn] kfpg] pkrf/ vr{sf] clen]v lhNnf lzIff sfof{non] /fvL
To;sf] ljj/0f ;DalGwt ljBfno, lzIfs lstfavfgf / lgb]{zgfnodf clen]v /fVg k7fpg' kg]{5 .
-*_ em'§f Joxf]/f k]z u/L o; lgod adf]lhd pkrf/ vr{ dfu ug]{ jf k|fKt ug]{ lzIfs pk/
ljefuLo sf/afxL x'g]5 .
!@#= a]kQf ePsf] lzIfssf] lgj[Qe/0f / pkbfg M -!_ s'g} lzIfs x/fO{ a]kQf eO{ b'O{ jif{;Dd d/]
af“r]sf] kQf gnfu]df To:tf] lzIfsn] kfpg] pkbfg jf lgj[Qe/0fsf] /sd lghn] cfkm\gf] kl/jf/sf]
;b:o dWo] s;}nfO{ OR5fPsf] eP To:tf JolQmnfO{ / OR5fPsf] JolQmsf] klg d[To' ePdf jf To;/L
s;}nfO{ klg OR5fPsf] gePdf lghsf] Psf3/sf] glhssf] xsjfnfnfO{ lbOg]5 .

t/ To;/L pkbfg jf lgj[Qe/0f lb+bf ;DalGwt Joj:yfkg ;ldlt, lhNnf k|zf;g sfof{no /
lhNnf lzIff clwsf/Lsf] l;kmfl/;sf] cfwf/df lbOg]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lgj[Qe/0f lng kfpg] JolQm lgj[Qe/0f
lng gkfp“b} a]kQf ePdf ;ft jif{;Dd / lgj[Qe/0f kfpg yfn]kl5 a]kQf ePdf ;ft jif{ k'Ug af“sL
cjlw;Dd lghn] cfkm\gf] kl/jf/sf] ;b:o dWo] s;}nfO{ OR5fPsf] eP To:tf JolQmnfO{ / OR5fPsf]
JolQmsf] klg d[To' ePdf jf To;/L s;}nfO{ klg OR5fPsf] gePdf lghsf] Psf3/sf] glhssf]
xsjfnfnfO{ lgj[Qe/0fsf] k"/} /sd / ;f] cjlwkl5 klt jf kTgLnfO{ cfhLjg lgj[Qe/0fsf] cfwf
/sd kfl/jfl/s lgj[Qe/0f lbOg]5 .
-#_ a]kQf ePsf] lzIfs kl5 km]nf k/]df o; lgodfjnL adf]lhdsf] pkbfg e'QmfgL lbO{ g;s]sf]
eP ;f] pkbfg jf lghn] kfpg] lgj[Qe/0fsf] /sd lghn] bfjL ug{ cfPsf] ldltb]lv lghnfO{ g} lbOg]5 .
t/ e'QmfgL lbO{ ;s]sf] pkbfg, lgj[Qe/0f jf kfl/jfl/s lgj[Qe/0f /sddf kl5 km]nf k/]sf]
JolQmn] bfjL ug{ kfpg] 5}g .
!@$= z}lIfs eQf tyf ;Gtlt j[lQ M -!_ lgod !!^ df n]lvPsf] sf/0faf6 s'g} lzIfssf] d[To' ePdf jf
To;sf] sf/0fn] lgsf] gx'+b} kl5 d[To' ePdf To:tf] lzIfssf] b'O{ hgf;Dd ;GtltnfO{ c7f/ jif{sf] pd]/
gk'u'~h]n;Dd b]xfosf b/n] jflif{s z}lIfs eQf lbOg]5 M–
-s_ dfWolds txdf cWoog ug]{ lzIfssf] k|To]s ;GtltnfO{ gf};o ?k}of“,
-v_ lgDg dfWolds / k|fylds txdf cWoog ug]{] lzIfssf] k|To]s ;GtltnfO{ ;ft;o
?k}of“ .
-@_ lgod !!^ df n]lvPsf] sf/0faf6 d[To' ePsf] lzIfssf] b'O{ hgf;Dd ;GtltnfO{ c7f/ jif{sf]
pd]/ gk'u'~h]n pklgod -!_ adf]lhdsf] z}lIfs eQfsf] cltl/Qm b]xfosf b/n] dfl;s ;Gtlt j[lQ
;d]t lbOg]5M–
lzIfs z'? tnjsf] k|ltzt
-s_ dfWolds txsf] k|yd >]0fL *
-v_ dfWolds txsf] låtLo / t[tLo >]0fL !)
-u_ cGo !@
!@%= j[lQ l;kmfl/; ;ldlt M -!_ ljBfnosf] sfdsf] l;nl;nfdf s'g} lzIfssf] d[To' ePdf lghsf] kl/jf/ jf
;Gtltn] kfpg] j[lQ ;DaGwdf l;kmfl/; ug{ ;DalGwt lhNnfdf b]xfosf ;b:ox? /x]sf] j[lQ l;kmfl/;
;ldlt /xg]5 M–

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

58
www.lawcommission.gov.np

-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf


-v_ lhNnf k|x/L sfof{nosf] k|d'v – ;b:o
-u_ ;DalGwt ljBfnosf] k|wfgfWofks – ;b:o
-3_ lhNnf :jf:Yo sfof{nosf] k|d'v – ;b:o

-3!_k|ltlglw, lhNnf lzIfs o'lgog – ;b:o
-ª_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] s'g} lzIfssf] d[To' ljBfnosf] sfdsf] l;nl;nfdf eP
gePsf] ;DaGwdf 7x/ u/L To:tf] lzIfssf] kl/jf/ jf ;GtltnfO{ lbOg] j[lQ /sdsf] ;DaGwdf
l;kmfl/; ug]{5 .
!@^= ljBfno lzIfs lstfavfgf M -!_ lzIfsnfO{ k|bfg ul/g] lgj[Qe/0f, kfl/jfl/s lgj[Qe/0f, z}lIfs
eQf, ;Gtltj[lQ, pkbfg, aLdf, cf}ifwf]krf/ cflbsf ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ug{ dGqfno cGtu{t
Ps ljBfno lzIfs lstfavfgf /xg]5 .
-@_ lzIfs lstfavfgfsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lzIfsx?sf] gf]s/L clen]v cBfjlws /fVg],
-v_ lzIfssf] lgj[Qe/0f / pkbfgsf] ;DaGwdf cfjZos Joj:yf ldnfpg],
-u_ lzIfssf] lgj[Qe/0f, pkbfg, cf}ifwL pkrf/ / aLdfsf] nflu j}olQms ljj/0f tof/ ug]{
;DaGwdf lgb]{zgfno / lhNnf lzIff sfof{nox?af6 ljj/0f dfu ug]{,
-3_ pd]/sf] sf/0faf6 clgjfo{ cjsfz kfpg] lzIfsnfO{ cjsfz kfpg] ldlt ;d]t v'nfO{
5 dlxgf cufj} hfgsf/L u/fpg],
-ª_ lzIfssf] jflif{s tnaL ljj/0f kfl/t ug]{, u/fpg],
-r_ lgj[Qe/0f sf]ifsf] ;~rfng ug]{,
-5_ lgj[Qe/0f, pkbfg, aLdf, cf}ifwf]krf/ nufotsf cGo /sdsf] lgsf;f lbg],
-h_ lgj[Qe/0f / pkbfg ;DaGwL cGo cfjZos sfd sf/afxL ug]{,
-em_ lzIfssf] ;]jf cjlw u0fgf ;DaGwL sfd ug]{,
-`_ dGqfnon] lbPsf] lgb]{zgx?sf] kfngf ug]{ .
-#_ lzIfs lstfavfgfsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ dGqfnon] tf]s] adf]lhd x'g]5 .

!@&= aLdf ;'ljwf ;DaGwL Joj:yfM -!_ lzIfssf] aLdf jfkt g]kfn ;/sf/n] Pp6f ;fjlws hLjg aLdf
sf]if :yfkgf ug]{5 .
-@_ k|To]s lzIfssf] dfl;s tnaaf6 b'O{ ;o ¿k}+of“ s§f u/L pklgod -!_ adf]lhdsf] sf]ifdf
hDdf ul/g]5 / Tolt g} /sd g]kfn ;/sf/n] yk u/L aLdf° /sd Ps nfv ¿k}+of“sf] aL; jif]{
;fjlws hLjg aLdf ul/lbg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhdsf] aLdf sf]ifdf hDdf ePsf] /sd dWo]af6 ;f] lzIfs ;]jf lgj[Q x'“bf
lghnfO{ aLdf° /sd / af]g; e'QmfgL lbOg]5 .

 bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

59
www.lawcommission.gov.np

-$_ pklgod -@_ adf]lhd /sd s§f ug{ z'? u/]sf] aL; jif{ cjlw gk'uL s'g} lzIfssf] d[To'
ePdf lghsf] kl/jf/n] Ps nfv ¿k}+of“ kfpg]5 / s'g} lzIfs ;]jfaf6 clgjfo{ cjsfz ePdf b]xfo
adf]lhdsf] /sd k|bfg ul/g]5M–
-s_ Ps jif{eGbf sd cjlwsf] /sd sl§ ul/Psf] ePdf bz xhf/ ¿k}+of“,
-v_ Ps jif{b]lv kf“r jif{;Dd /sd sl§ ul/Psf] ePdf kRrL; xhf/ ¿k}+of“,
-u_ kf“r jif{b]lv bz jif{;Dd /sd sl§ ul/Psf] ePdf krf; xhf/ ¿k}+of“,
-3_ bz jif{b]lv kGw| jif{;Dd /sd sl§ ul/Psf] ePdf krxQ/ xhf/ ¿k}+of“,
-ª_ aL; jif{;Dd /sd sl§ ul/Psf] ePdf Ps nfv ¿k}+of“ .
t/ lghn] hDdf u/]sf] /sd / ;f]sf] Aofh, nfef+z /sd plNnlvt /sdeGbf a9L x'g cfPdf
;f]xL a/fa/sf] /sd ;f] sf]ifaf6 k|bfg ul/g]5 .
-%_ s'g} lzIfsn] pklgod -@_ adf]lhd /sd hDdf ug{ z'? u/]sf] aL; jif{ gk'uL clgjfo{
cjsfz ePsf] cj:yfdf afx]s cGo h'g;'s} lsl;daf6 ;]jfaf6 cnu ePdf To:tf] lzIfsnfO{ ;dk{0f
d"No a/fa/sf] /sd pknAw u/fOg]5 .
-^_ pklgod -#_ / -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;]jfaf6 cjsfz x'g] lzIfsn]
;fjlws hLjg aLdf jfkt hDdf u/]sf] /sd aL; jif{ jf ;f] eGbf sd cjlwdf kl/kSj x'g] u/L
lg/Gt/tf lbg ;Sg]5 .
t/ ;f] jfkt g]kfn ;/sf/n] s'g} /sd Joxf]g]{ 5}g .

!@&s= k/fdz{ ;ldlt /xg] M -!_ lzIfsx?nfO{ lbOg] lgj[Qe/0f, kfl/jfl/s lgj[Qe/0f, z}lIfs eQf, ;Gtlt
j[lQ, pkbfg jLdf jf cf}iflw pkrf/ ;DaGwdf b]lvPsf ;d:of ;dfwfg ug]{ ;DaGwdf lzIfs
lstfavfgfnfO{ cfjZos ;xof]u ug{sf] nflu b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps k/fdz{ ;ldlt /xg]5 M–
-s_ dGqfnon] tf]s]sf] ;f] dGqfnosf] ;x;lrj, cWoIf
-v_ sfof{no k|d'v, sf}ifL tf]iffvfgf, ;b:o
-u_ k|ltlglw, -ah]6 tyf sfo{qmd zfvf_ cy{ dGqfno,;b:o
-3_ pk;lrj -ljBfno lzIff zfvf_ dGqfno ;b:o
-ª_ pk;lrj, -P]g lgod k/fdz{ zfvf_ dGqfno ;b:o
-r_ k|ltlglw, lghfdtL lstfavfgf, ;b:o
-5_ sfof{no k|d'v, lzIfs lstfavfgf ;b:o–;lrj
-@_ k/fdz{ ;ldltsf] ;lrjnfosf] sfd lzIfs lstfavfgfn] ug]{5 .
-#_ k/fdz{ ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-$_ k/fdz{ ;ldltsf ;b:on] ;f] ;ldltsf] a}7sdf efu lnP afkt cy{ dGqfnoaf6 :jLs[t eP
adf]lhdsf] a}7s eQf kfpg ;Sg]5g\ .
!@*= pkbfg jf lgj[Qe/0f ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L tf]lslbPsf] ldltkl5 gof“ lgo'Qm x'g]


klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

60
www.lawcommission.gov.np

lzIfsn] o; kl/R5]b adf]lhd pkbfg jf lgj[Qe/0f kfpg] 5}g . To:tf lzIfsnfO{ pkbfg jf
lgj[Qe/0f lbg] k|of]hgsf] nflu g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L Ps lgj[Qe/0f
sf]if :yfkgf ug{{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd :yfkgf ePsf] sf]ifdf hDdf x'g] u/L ljBfnosf] To:tf] lzIfsn] cfkm"n]
kfpg] dfl;s tnaaf6 ;f]xL ;"rgfdf tf]lsPsf] /sd s§f ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd lgo'Qm x'g] s'g} lzIfs lgj[Qe/0f kfpg] cjlw gk'Ub} ;]jfaf6 x6]df
lghsf] gfddf pklgod -@_ adf]lhd s§f ul/Psf] /sd lghn] lng kfpg]5 .
t/ ;]jfaf6 avf{:t ul/Psf]df g]kfn ;/sf/af6 lghsf] gfddf /sd s§f ul/Psf] eP lghn]
lng kfpg] 5}g .
!@(= o; kl/R5]bsf] Joj:yf gx'g] M o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;+:yfut
ljBfnosf] lzIfs / cfÇg} ;|f]taf6 Joxf]g]{ u/L ;fd'bflos ljBfnon] lgo'Qm u/]sf lzIfssf] ;DaGwdf
of] kl/R5]bsf] Joj:yf nfu" x'g] 5}g . To:tf lzIfsn] o; kl/R5]b adf]lhdsf]] ;'ljwf ;DalGwt
Joj:yfkg ;ldltn] tf]s] adf]lhd ljBfnoaf6 kfpg]5 .
kl/R5]b– @!
cjsfz ;DaGwL Joj:yf

!#)= :j]lR5s cjsfzM -!_ s'g} lzIfsn] ;]jfaf6 cjsfz lng OR5f u/L lgj]bg lbPdf lgo'lQm ug{]
clwsf/Ln] lghnfO{ h'g;'s} jvt ;]jfaf6 cjsfz lng] cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-@_ lgj[Qe/0f kfpg] cj:yf / pd]/sf] xb krf; jif{ k"/f u/]sf] lzIfsn] g]kfn ;/sf/n]
;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg u/L tf]s]sf] cjlwleq :j]lR5s cjsfz lngsf] nflu b]xfo adf]lhdsf]
;'ljwf ;d]t lbg] u/L :j]lR5s cjsfzsf] nflu cfJxfg ug{ ;Sg]5M–
-s_ cjsfz k|fKt ug{] pd]/ ggf3\g] u/L a9Ldf kf“r tna a[l4 u/L x'g cfpg]
lgj[Qe/0fsf] /sd,
-v_ lgj[Qe/0f kfpg] ;]jf cjlw k"/f ePsf] xsdf Ps jif{ a/fa/sf] Psd'i7 lgj[Qe/0f
/sd .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd k|sflzt ;"rgf cg';f/ :j]lR5s cjsfz lng rfxg] lzIfsn] ;f]xL
;"rgfdf plNnlvt cjlwleq :j]lR5s cjsfz lng ;Sg]5 .
!#!= clgjfo{ cjsfz M -!_ s'g} lzIfssf] pd]/ ;f7L jif{ k"/f ePkl5 lghnfO{ ljBfnosf] ;]jfaf6 cjsfz
lbOg]5 .

:ki6Ls/0fM o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu lzIfssf] pd]/ u0fgf ubf{ lghn] ;]jf k|j]z ubf{ k]z
u/]sf] lzIf0f ;+:yfsf] k|df0fkqdf lsl6Psf] hGd lbg jf jif{af6 x'g cfPsf] pd]/ jf gful/stfsf]
k|df0fkqdf lsl6Psf] hGd lbg jf jif{af6 x'g cfPsf] pd]/ jf lghn] ;]jf k|j]z ubf{ e/]sf] j}olQms
gf]s/L ljj/0f -l;6/f]n_ df n]lvPsf] hGd ldlt jf jif{af6 x'g cfPsf] pd]/ dWo] h'g pd]/af6 lgh
klxn] cjsfz x'G5 ;f]xL cfwf/df u0fgf ul/g]5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf lzIfsnfO{ h'g;'s} avt
;]jfaf6 cjsfz lbg ;lsg]5M–
-s_ P]gsf] bkmf !!8= sf] pkbkmf -%_ adf]lhdsf] cjlwleq s'g} lzIfsn] :yfoL cWofkg
cg'dltkq lng g;s]df,

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

61
www.lawcommission.gov.np

-v_ s'g} lzIfssf] cWofkg u/fpg] ljifo ljBfnodf geO{ csf]{ ljifo cWofkg u/fpg
tfnLdsf] cj;/ lb“bf klg tfnLd glnPdf jf lghsf] ldNbf] ljifodf cGoq ;?jf x'g]
cj:yf gePdf .
-#_ c;fwf/0f jf cWoog ljbf e'Qmfg ePsf] kGw| lbgleq ljBfnodf xflh/ gx'g] ;fd'bflos
ljBfnosf] lzIfsnfO{ ;]jfaf6 cjsfz lbOg]5 .
-$_ pklgod -@_ sf] v08 -v_ adf]lhd ;]jfaf6 cjsfz eO{ l/Qm x'g cfPsf] ;fd'bflos
ljBfnosf] lzIfs b/aGbL :jtM vf/]h x'g]5 .
!#@= cjsfz ;DaGwL ljz]if Joj:yf M zf/Ll/s c:j:ytfsf] sf/0f ;fd'bflos ljBfnosf] s'g} lzIfs
cWofkg ug{ c;dy{ 5 egL g]kfn ;/sf/åf/f ul7t d]l8sn af]8{n] l;kmfl/; u/]df To:tf] lzIfsnfO{
kf“r jif{ ;Dd ;]jf cjlw yk ubf{ lgj[Qe/0f kfpg] cj:yf k'Ug] /x]5 eg] To:tf] lzIfsnfO{ af“sL
cjlw yk u/L dGqfnon] cjsfz lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b – @@
lzIfs tyf ljBfyL{sf] cfrf/;+lxtf
!##= lzIfsn] kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf M -!_ lzIfsn] b]xfo adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtf kfng ug'{ kg]{5 M–
-s_ cfk"mnfO{ v6fPsf] 7fp“df uO{ tf]lsPsf] sfd ug'{ kg]{,
-v_ lgwf{l/t ;dodf lgoldt ?kn] ljBfnodf cfP uPsf] ;do hgfO{ xflh/ x'g' kg]{ / klxn]
labfsf] cg'dlt glnO{ ljBfnodf cg'kl:yt x'g' gx'g],
-u_ cfÇgf] ;]jf ;DaGwL s'/fdf dtnj ;fWo ug]{ dg;fon] s;}dfly klg s'g} /fhg}lts jf
cjf~5gLo k|efj kfg{ jf k|efj kfg]{ k|oTg ug'{ gx'g],
-3_ g]kfn ;/sf/ / g]kfnL hgtfsf] kf/:kl/s ;DaGwdf jf s'g} ljb]zL /fi6«;“usf]
;DaGwdf vnn kg{ ;Sg] u/L cfÇgf] jf:tljs jf sfNklgs gfdaf6 jf a]gfdL s'g}
n]v k|sflzt ug{ jf k|];nfO{ s'g} va/ lbg jf /]l8of] jf 6]lnlehg cflb h:tf ;"rgf
dfWodåf/f efif0f k|;fl/t ug{ jf s'g} ;fj{hlgs efif0f lbg jf jQmJo k|sflzt ug{
gx'g],
-ª_ ljBfyL{nfO{ of]Uo gful/s agfpg] p2]Zo lnO{ cWoog / cWofkgnfO{ cfÇgf] d'Vo nIo
;Demg' kg]{,
-r_ cf1fsfl/tf, cg'zf;g, ;b\efjgf, ;xof]u, ;bfrf/, ;xfg'e"lt, w}o{ / ;Rrl/qtfnfO{
k|f]T;fxg lbg' kg]{,
-5_ s'g} efiff, ;Dk|bfo tyf wd{ lj/f]wL efjgf lzIfs tyf ljBfyL{ ju{df km}nfpg gx'g],
-h_ ;fd'bflos ljBfnosf lzIfsn] Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff clwsf/Lsf] :jLs[lt
glnO{ cfkm" jxfn /x]sf] ljBfno aflx/ sfd ug{ gx'g],
-em_ ljBfno jf z}lIfs ;+:yfsf] dfWodåf/f /fli6«o efjgf hfu[t u/L b]zdf efjgfTds
Pstf Nofpg sfd ug'{ kg]{,
-`_ g]kfn =============sf] ;fj{ef}d;Qf / cv08tfdf cf“r cfpg] u/L b]zsf] zflGt, ;'/Iff,
j}b]lzs ;DaGw / ;fj{hlgs dof{bf tyf cbfntsf] cjx]ngf x'g] jf s'g} klg sfof{no
jf clws[tsf] sfg"gåf/f lgwf{l/t st{Jo k"/f ug{df afwf lj/f]w x'g] u/L k|bz{g, x8\tfn,
y'g5]s tyf 3]/fp ug{ gx'g] .

 ;ftf}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

62
www.lawcommission.gov.np


-6_ ljBfyL{nfO{ zf/Ll/s jf dfgl;s oftgf lbg gx'g] .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtfsf] kfng eP gePsf] clen]v lzIfsx?sf] xsdf
k|wfgfWofksn] / k|wfgfWofkssf] xsdf Joj:yfkg ;ldltn] /fVg' kg]{5 / cfrf/ ;+lxtf kfng gePsf]
eP To;sf] ljj/0f ;DalGwt lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!#$= ljBfyL{n] kfng ug'{ kg]{ cfrf/ ;+lxtf M ljBfyL{x?n] b]xfo adf]lhdsf] cfrf/ ;+lxtf kfng ug'{ kg]{5 M–
-s_ lzIfssf] cf1fkfng / cfb/ ug'{ kg]{,
-v_ ljBfnodf jf aflx/ hxf“;'s} cg'zf;gdf /xg' kg]{,
-u_ /fli6«otf, efiff / ;+:s[ltsf] pTyfgsf] lgldQ ;+w} k|oTgzLn /xg' kg]{,
-3_ ljBfnon] cfof]hgf u/]sf] sfo{qmddf ;lqmo ?kdf efu lng' kg]{,
-ª_ ;a};“u lzi6 Jojxf/ ug'{ kg]{,
-r_ Joj:yfkg ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf cGo cfrf/ ;+lxtf kfngf ug'{ kg]{ .
kl/R5]b– @#
;hfo ;DaGwL Joj:yf
!#%= ;hfo M plrt / kof{Kt sf/0f ePdf lzIfsnfO{ b]xfosf] ljefuLo ;hfo ug{ ;lsg]5 M–
-s_ gl;xt lbg],
-v_ a9Ldf kf“r jif{;Dd tnj j[l4 /f]Ssf ug]{,
-u_ a9Ldf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{,
-3_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo g7xl/g] u/L gf]s/Laf6 x6fpg],
-ª_ eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L gf]s/Laf6 avf{:t ug]{ .
!#^= gl;xt lbg] M lzIfsn] ljBfnodf cfpg], cWofkg ug]{ / hfg] ;do kfng gu/]df lghnfO{ gl;xt lbg
;lsg]5 .
!#&= kf“r jif{;Dd tna a[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug]{ M b]xfosf] cj:yfdf lzIfsnfO{ kf“r jif{;Dd
tna a[l4 jf b'O{ jif{;Dd a9'jf /f]Ssf ug{ ;lsg]5 M–
-s_ cg'zf;gxLg sfd u/]df,
-v_ a/fa/ ljBfnosf] ;do kfng gu/]df,
-u_ cfr/0f ;DaGwL lgod pNn+3g u/]df,

-u!_ sfo{ Ifdtfsf] cefj ePdf,

-3_ v6fOPsf] tfnLd jf k|lzIf0fdf efu lng guPdf,

-ª_ k|wfgfWofksn] tfnLd jf k|lzIf0fdf 5gf}6 ePsf lzIfsnfO{ ;xefuL x'g gk7fPdf .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

klxnf] ;+zf]wg4f/f yk .

63
www.lawcommission.gov.np


!#&s=sfo{Ifdtfsf] cefj dflgg]M -!_ s'g} lzIfsn] cfkm"n] cWofkg u/fPsf] ljifodf tLg z}lIfs ;q;Dd
nuftf/ b]xfosf cfwf/df krf; k|ltzteGbf sd ljBfyL{ pQL0f{ ePdf To:tf] lzIfsdf sfo{ Ifdtfsf]
cefj ePsf] dflgg]5 M–
cWofkg u/]sf] ljifosf] sIffut cf};t pQL0f{ k|ltzt
;DalGwt ljifosf] ef}uf]lns OsfO{sf] cf};t pQL0f{ k|ltzt × !))
:ki6Ls/0fM o; pklgodsf] k|of]hgsf] nflu æef}uf]lns OsfO{Æ eGgfn] ;DalGwt ljBfnosf]
>f]t s]Gb|nfO{ hgfp“5 .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ef}uf]lns OsfO{sf] cf};t pQL0f{ k|ltztsf]
c+s rfnL; eGbf sd ePdf rfnL; c°nfO{ cfwf/ lnO{ lx;fa ul/g]5 .
!#*= gf]s/Laf6 x6fpg] jf jvf{:t ug]{ M -!_ P]gsf] bkmf !^ª= sf] pkbkmf -%_ sf] v08 -s_, -v_, -u_ jf
-3_ sf] cj:yfdf lzIfsnfO{ gf]s/Laf6 x6fOg]5 .
-@_ lzIfsnfO{ b]xfosf cj:yfdf eljiodf z}lIfs gf]s/Lsf] nflu cof]Uo 7xl/g] u/L gf]s/Laf6
avf{:t ug{ ;lsg]5M–
-s_ g}lts ktg b]lvg] kmf}Hbf/L cleof]udf cbfntaf6 ;hfo kfPdf,
-v_ e|i6frf/ u/]df .
!#(= ljBfnonfO{ gf]S;fgL ePsf] /sd c;"n ul/g] M s'g} lzIfsn] hfgL hfgL jf nfk/jfxL u/L s'g} sfd
u/]sf] sf/0fn] ljBfnonfO{ s'g} xflg gf]S;fgL kg{ uPdf To:tf] xflg gf]S;fgL ePsf] /sd To:tf] sfd
ug]{ lzIfsaf6 ;/sf/L af“sL ;/x c;"n pk/ ul/g]5 .
!$)= ;hfo ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ ;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] s'g} lzIfsnfO{ ;hfo ug]{ cfb]z lbg'eGbf
cl3 lghnfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' k5{ . o;/L ;kmfO{sf] df}sf lb+bf lghdfly nufOPsf]
cf/f]k / ;hfo :ki6 ?kn] lsl6Psf] x'g' kg]{5 . To:tf]df ;DalGwt lzIfsn] klg Dofbleq cfÇgf] ;kmfO{
k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lzIfsn] :ki6Ls/0f k]z gu/]df jf k]z u/]sf] :ki6Ls/0f lrQ a'‰bf]
gePdf ;hfosf] cfb]z lbg kfpg] clwsf/Ln] ;hfo k|:tfj u/L k'gM :ki6Ls/0f dfu ug]{5 .
!$!= lgnDag ug]{ M -!_ s'g} lzIfsnfO{ ;hfosf] cfb]z lbg'eGbf cl3 s'g} ljifodf hf“r ug'{ k/]df lghnfO{
;hfo lbg kfpg] clwsf/Ln] lgnDjg ug{ ;Sg]5 . lgnDjg ubf{ ;fwf/0ftof tLg dlxgfeGbf a9L ug'{
x'“b}g .
-@_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf lu/Çtf/ eO{ y'lgPsf] lzIfs To;/L y'lgPsf] cjlwe/
:jtM lgnDjg ePsf] dflgg]5 . o;/L lgnDag x'g] lzIfsn] lgnDag ePsf] cjlwsf] tna eQf kfpg]
5}g .
-#_ s'g} lzIfs cfÇgf] kbdf k'gM :yflkt ePdf jf gf]s/Ldf g/x]df lghsf] lgnDjg ;dfKt
ePsf] dflgg]5 .
-$_ pklgod -!_ adf]lhd s'g} lzIfs lgnDjg ePdf ;f] lgnDjg /x]sf] cj:yfdf lghn] cfÇgf]
tnjsf] cfwf dfq kfpg]5 .
t/ To;/L nfu]sf] cleof]u k|dfl0ft geO{ s'g} lzIfsn] ;kmfO{ kfPdf lghn] lgnDjg /x]sf]
cjlwdf cfwf tnj kfPsf] eP ;f] s6fO{ jf“sL tnj / To:tf] cfwf tnj gkfPsf] eP k"/} tnj
kfpg]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

64
www.lawcommission.gov.np

!$@= ;hfo ug]{ M lzIfsn] lgod !$) adf]lhd k]z u/]sf] :ki6Ls/0f ;Gtf]ifhgs gb]lvPdf ;hfo ug]{
clwsf/Ln] o;sf] sf/0f v'nfO{ ;hfo ug]{5 .
!$#= ;hfo ug]{ clwsf/L M -!_ lzIfsnfO{ ;hfo ug]{ clwsf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ lzIfsnfO{ gl;xt lbg] jf b'O{ tna j[l4 /f]Ssf ug]{ k|wfgfWofks / ;f] eGbf a9L tna
a[l4 /f]Ssf ug]{ Joj:yfkg ;ldlt,
-v_ k|wfgfWofksnfO{ gl;xt lbg] / tnj a[l4 /f]Ssf ug]{ lhNnf lzIff clwsf/L,
-u_ a9'jf /f]Ssf ug]{ lhNnf lzIff clwsf/L,
-3_ gf]s/Laf6 x6fpg] jf avf{:t ug]{ ;DalGwt lgb]{zs .

-!s_ pklgod -!_ sf] v08 -v_, -u_ jf -3_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;d'bfoåf/f
;~rflnt ljBfnosf lzIfs tyf k|wfgfWofksnfO{ ;f] v08 adf]lhdsf] ;hfo ug]{ clwsf/L Joj:yfkg
;ldlt x'g]5 .
-@_ pklgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhd k|wfgfWofks jf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf] ;hfosf]
hfgsf/L lhNnf lzIff sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 .

-#_ pklgod -!s_ adf]lhd k|wfgfWofks jf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf] ;hfosf] hfgsf/L
lhNnf lzIff clwsf/L / lzIfs lstfavfgfnfO{ lbg' kg]{5 .

!$#s= sf/afxL ug{ ;Sg] M -!_ o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ljBfnosf]
ljBfyL{x¿sf] pQL0f{ k|ltzt b]xfosf] eGbf sd ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] To:tf] ljBfnosf]
k|wfgfWofksnfO{ klxnf] k6s eP ;r]t u/fpg / bf];|f] tyf t];|f] k6s ;f]xL qmd nuftf/ bf]xf]l/Pdf
qmdzM Ps / b'O{ tna a[l4 /f]Ssf ug]{5M–
-s_ sIff tLg / kf“rsf] ljBfyL{sf] l;sfO{ pknlAw k/LIf0f / sIff cf7sf] lhNnf:t/Lo
k/LIffdf tL; k|ltzt,
-v_ sIff bzsf] pQL0f{ k/LIffdf kGw| k|ltzt .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] k/LIf0f tyf k/LIffdf s'g} ljifodf s'g} ljBfyL{n] k|fKt u/]sf]
ljifout k/LIffkmndf tL; k|ltzteGbf sd ljBfyL{ pQL0f{ ePdf ;DalGwt clwsf/Ln] To:tf] lzIfsnfO{
klxnf] k6s eP ;r]t u/fpg / bf];|f] tyf t];|f] k6s ;f]xL qmd nuftf/ bf]xf]l/Pdf qmdzM Ps / b'O{
tna a[l4 /f]Ssf ug]{5 .
!$$= o; kl/R5]bsf] sfo{ljlw tyf Joj:yf nfu" gx'g] M -!_ b]xfosf lzIfsnfO{ ;hfo ug]{ ;DaGwdf o;
kl/R5]bsf] sfo{ljlw jf Joj:yf nfu" x'g] 5}g M–
-s_ ;fd'bflos ljBfnodf g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t b/aGbLdf c:yfoL ?kdf lgo'Qm ePsf]
lzIfsnfO{ sf/afxL ubf{ o; kl/R5]bsf] sfo{ljlw cjnDag ug'{ kg]{ 5}g,
-v_ ;+:yfut ljBfnodf lgo'Qm ePsf] lzIfs / ;fd'bflos ljBfnodf ;DalGwt ljBfnon]
cfÇg} ;|f]taf6 a]xf]g]{ u/L lgo'Qm u/]sf] lzIfssf] ;DaGwdf o; kl/R5]bsf] Joj:yf nfu"
x'g] 5}g .

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

65
www.lawcommission.gov.np


-@_ pklgod -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd ;fd'bflos ljBfnosf lzIfssf] ;]jf, zt{ tyf
ljefuLo sf/afxLnfO{ Jojl:yt ug{ Joj:yfkg ;ldltn] cfjZos sfo{ljlw agfO{ lhNnf lzIff
;ldltaf6 :jLs[t u/fO{ nfu" ug'{ kg]{5 .

kl/R5]b–@#s=
;fd'bflos ljBfnosf] sd{rf/L ;DaGwL Joj:yf
!$$s= g]kfn ;/sf/n] cg'bfg /sd pknAw u/fpg]M g]kfn ;/sf/n] ljBfnosf sd{rf/Lsf] nflu
lglZrt dfkb08sf cfwf/df ljBfnonfO{ jflif{s ¿kdf cg'bfg pknAw u/fpg]5 .
!$$v=sd{rf/L lgo'lQm ug]{ ;DaGwL sfo{ljlwM -!_ lgod !$$s= adf]lhd k|fKt cg'bfg / ljBfnosf]
cfGtl/s ;|f]t ;d]tnfO{ ljrf/ u/L Joj:yfkg ;ldltn] pklgod -@_ adf]lhdsf] sfo{ljlwsf] cwLgdf
/xL ljBfno sd{rf/L lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] sfo{ljlw ljBfnon] ;]jf zt{ ;DaGwL k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf
/xL agfpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd agfPsf] sfo{ljlw ljBfnon] lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf k]z ug'{
kg]{5 / ;f] sfo{ljlw lhNnf lzIff sfof{nosf] clen]vdf btf{ ePkl5 sfof{Gjog x'g]5 .
-$_ ljBfnon] s'g} sd{rf/L lgo'Qm gu/L To:tf] sd{rf/Ln] ug]{ sfo{ ljBfnosf] s'g} lzIfsåf/f
u/fpg ;Sg]5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd sfddf nufOPsf] lzIfsnfO{ Joj:yfkg ;ldltn] tf]s] adf]lhdsf]
eQf lbOg]5 .
!$$u= sd{rf/Lsf] ;dfof]hgM of] lgod k|f/De x'g'cl3 s'g} ljBfnodf sfg"g adf]lhd s'g} sd{rf/L lgo'Qm
eO{ of] lgod k|f/De x'“bfsf avt;Dd sfo{/t /x]sf] eP To:tf] ljBfnon] lgod !$$v= adf]lhdsf]
sfo{ljlwsf] cwLgdf /xL To:tf] sd{rf/LnfO{ ;dfof]hg ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b– @$
ljBfnosf] juL{s/0f
!$%= ljBfnosf] juL{s/0f M -!_ ljBfnonfO{ cg';"rL–@! df pNn]lvt cfwf/df b]xfo adf]lhd rf/ >]0fLdf
juL{s/0f ul/g]5 M–
-s_ æsÆ >]0fLsf] ljBfno
-v_ ævÆ >]0fLsf] ljBfno
-u_ æuÆ >]0fLsf] ljBfno
-3_ æ3Æ >]0fLsf] ljBfno

-@_ pklgod -!_ adf]lhd ljBfno juL{s/0fsf] lgldQ ljBfnon] cg';"rL–@! df plNnlvt
dfkb08sf cfwf/df cfkm"n] s] s:tf] lsl;dsf] ;'ljwf pknAw u/fPsf] xf] ;f] :ki6 v'nfO{ z}lIfs ;q
z'? x'g'eGbf b'O{ dlxgf cufj} lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .

-@s_ ljBfno juL{s/0fsf] nflu l;kmfl/; ug{ b]xfo adf]lhdsf] Ps ;ldlt /xg]5M–
-s_ ;DalGwt If]qsf] ljBfno lg/LIfs — ;+of]hs

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

66
www.lawcommission.gov.np

-v_ >f]t JolQm — ;b:o


-u_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] dgf]gLt u/]sf] lzIfsx¿sf]
k]zfut ;+:yfsf k|ltlglw Pshgf — ;b:o

-@v_ pklgod -@s_ adf]lhdsf] ;ldltsf] l;kmfl/; ;d]tnfO{ hf“ra'em u/L lgod !$%s=
adf]lhdsf] ;ldltn] cg';"rL–@! sf] cwLgdf /xL To:tf] ljBfnosf] juL{s/0f ug]{5 .
-#_ o; lgod adf]lhd ul/Psf] juL{s/0faf6 tNnf] >]0fLdf k/]sf] s'g} ljBfnon] dflyNnf]
>]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/ k"/f u/L ;f] >]0fLdf /xg rfx]df ;DalGwt lhNnf lzIff
clwsf/L ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd lgj]bg k/]df lgod !$%s= adf]lhdsf]] ;ldltn] ;f] ljBfnosf]
:ynut lg/LIf0f ug]{5 / lg/LIf0f ubf{ To:tf] ljBfnonfO{ dflyNnf] >]0fLsf] ljBfnodf sfod ug{
dgfl;a b]lvPdf dfu adf]lhd dflyNnf] >]0fLsf] ljBfnodf ;dfj]z ug]{5 .
-%_ o; lgod adf]lhd ul/Psf] juL{s/0faf6 dflyNnf] >]0fLdf k/]sf] s'g} ljBfnosf] hf“ra'em
ubf{ ;f] >]0fLsf] ljBfno x'gsf] nflu rflxg] cfwf/ k"/f u/]sf] gb]lvPdf lgod !$%s= adf]lhdsf]]
;ldltn] To:tf] ljBfnonfO{ ;f] ljBfnon] k"/f u/]sf] cfwf/df tNnf] >]0fLdf sfod ug]{5 .
t/ o;/L ljBfnonfO{ tNnf] >]0fLdf sfod ug'{ cl3 ;DalGwt ljBfnonfO{ cfÇgf] ;kmfO{ k]z
ug]{ df}sfaf6 al~rt ul/g] 5}g .
-^_ o; lgod adf]lhd ljBfno juL{s/0f ;DaGwdf ePsf] lg0f{o pk/ lrQ ga'‰g] ljBfnon] ;f]
lg0f{o ePsf] k}+tL; lbgleq ;DalGwt lgb]{zs ;dIf ph"/L lbg ;Sg]5 / ;f] ph"/Lsf ;DaGwdf
lgb]{zsn] u/]sf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
kl/R5]b– @%
z'Ns ;DaGwL Joj:yf

!$%s= ljBfno juL{s/0f tyf z'Ns cg'udg ;ldlt M -!_ ljBfnosf] juL{s/0f ug{, ljBfnon] lng kfpg]
z'Nssf ;DaGwdf dGqfnonfO{ /fo ;'emfj lbg / ljBfnon] lgwf{l/t z'Ns nfu" u/] gu/]sf] ;DaGwdf
cg'udg ug{ k|To]s lhNnfdf b]xfo adf]lhdsf] ljBfno juL{s/0f tyf z'Ns cg'udg ;ldlt /xg]5 M–
-s_ ;fd'bflos ljBfnosf] xsdf,–
-!_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;+of]hs
-@_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;b:o jf ;f] ;ldltaf6
dgf]gLt :yfgLo a'l4lhjL Pshgf – ;b:o
-#_ lzIfs o'lgogaf6 dgf]gLt lzIfs Pshgf – ;b:o
-$_ ;fd'bflos ljBfnosf cWoIfx? dWo]af6 lhNnf
lzIff clwsf/Ln] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-%_ lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf] ljBfno lg/LIfs – ;b:o–;lrj
-v_ ;+:yfut ljBfnosf] xsdf,–
-!_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;+of]hs

t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

67
www.lawcommission.gov.np

-@_ cleefjs ;+3sf] cWoIf jf ;b:o jf To:tf] ;+3 gePdf


cleefjsx? dWo]af6 lhNnf lzIff clwsf/Laf6 dgf]gLt b'O{hgf – ;b:o
-#_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] k|ltlglw Pshgf – ;b:o
-$_ lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf] k|ltlglw Pshgf ;b:o – ;b:o
-%_ /fli6«o lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf] k|ltlglw Pshgf – ;b:o
-^_ lhNnf lzIff ;ldltaf6 dgf]gLt lzIffljb\ Pshgf – ;b:o
-&_ lhNnf lzIff sfof{nosf] ;+:yfut ljBfno x]g]{ clws[t – ;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltn] z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL cfkm\gf] a}7sdf cfjZostf cg';f/
dlxnf, blnt / hghftL ;DaGwL ;+:yfsf] k|ltlglwnfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldltn] cfkm}n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .

!$^= ljBfnon] lng kfpg] z'Ns tyf w/f}6L M -!_ lgod !$& sf] cwLgdf /xL ljBfnon] ljBfyL{;“u b]xfo
adf]lhd z'Ns / w/f}6L lng kfpg]5 M–
-s_ dfl;s k9fO{ z'Ns,
-v_ s"n b'O{ dlxgfsf] k9fO{ z'Ns a/fa/sf] /sddf ga9\g] u/L v]ns"b, cltl/Qm
lqmofsnfk, k|of]uzfnf, dd{t ;Def/, k':tsfno / k|fylds pkrf/ afktsf] jflif{s
z'Ns,

--v!_ ljBfnodf klxnf] k6s egf{ x'“bf Ps k6ssf] nflu egf{ x'g] sIffsf] dfl;s k9fO{
z'Nsdf ga9\g] u/L egf{ z'Ns
-u_ ljljw z'Nsx? –
-!_ k/LIff z'Ns,
-@_ sDKo"6/ z'Ns,
-#_ :yfgfGt/0f k|df0fkq z'Ns,
-$_ ljz]if k|lzIf0f -h'8f], dfz{n cf6{;\, kf}8L, ufog, g[To_ z'Ns,
-%_ cfjf; z'Ns,
-^_ kl/jxg z'Ns,
-&_ ef]hg z'Ns .

-@_ pklgod -!_ sf] v08 -s_, -v_, -v!_ / -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;fd'bflos ljBfnosf] k|fylds / lgDg dfWoflds txdf cWoog ug]{ ljBfyL{ / ;fd'bflos ljBfnosf]
dfWoflds txdf cWoog ug]{ lgod !%@ adf]lhdsf ljBfyL{;“u To:tf] z'Ns lng kfOg] 5}g .
-#_ ;+:yfut ljBFnon] Ps dlxgfsf] k9fO z'Ns a/fa/ w/f}6L /sd lng kfpg]5 / To:tf]
/sd ljBfyL{n] ljBfno 5f8]df t'?Gt} lkmtf{ ug'{ kg]{5 .


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f yk .
 rf}yf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

68
www.lawcommission.gov.np

-$_ ljBfnon] Ps z}lIFs ;qdf afx| dlxgfeGbf a9L s'g} z'Ns p7fpg kfpg] 5}g .
-%_ ljBfnon] pklgod -!_ adf]lhdsf] z'Ns To:tf] ;'ljwf pkof]u ug]{ ljBfyL{;“u ;f] ;'ljwf
pkef]u u/]sf] cj:yfdf dfq lng kfpg]5 .

!$&= z'Ns ;DaGwL Joj:yfM -!_ ljBfnon] ljBfyL{;+u lng] z'Ns ;fd'bflos ljBfno, sDkgL tyf z}lIfs
u'7L cGtu{t ;~rflnt ljBfnosf nflu 5'§f5'§} x'g]5 .
-@_ lhNnf lzIff sfof{non] lgod !$%s= adf]lhdsf] ;ldlt;“u k/fdz{ u/L cfÇgf]
lhNnfleqsf æsÆ, ævÆ, æuÆ jf æ3Æ >]0fLsf] ljBfnox¿n] lgwf{/0f ug{ kfpg] z'Nssf] clwstd
;Ldf tf]ls z}lIfs ;q z'? x'g' eGbf tLg dlxgf cufj} ;"rgf k|sfzg ug{' kg]{5 .
-#_ Joj:yfkg ;ldltn] lzIfs–cleefjs ;+3sf] sfo{sf/L ;ldlt;“u k/fdz{ ;d]t u/L
pklgod -@_ adf]lhd tf]lsPsf] clwstd z'Ns ;Ldfleq /xL cfufdL z}lIfs ;qsf] nflu ljBfyL{;+u
lng] z'Nssf] k|:tfljt b/ cg';"rL–@@ sf] cwLgdf /xL k|:tfj u/L z}lIfs ;q z'? x'g'eGbf b'O{ dlxgf
cufj} lhNnf lzIff sfof{no ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|:tfljt z'Nssf] b/ k|fKt ePdf lhNnf lzIff sfof{non] ;f] z'Ns
cg';"rL–@@ sf] cfwf/df k|:tfj eP jf gePsf] ;DaGwdf hf“ra'em u/L To:tf] z'Nssf] b/ :jLs[t
ug]{5 .
-%_ pklgod -$_ adf]lhd :jLs[t z'Nssf] b/ ljBfnon] cfÇgf] ;"rgf kf6L{df 6f“; ug'{ kg]{5 .
-^_ o; lgoddf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg P]g adf]lhd lgz'Ns tyf clgjfo{ lzIff
nfu" eP kl5 ;fd'bflos ljBfnon] sIff cf7;Ddsf] cfwf/e"t lzIff k|bfg ug{ ljBfyL{af6 z'Ns lng
;Sg] 5}g .
!$*= ;DalGwt sfddf vr{ ug'{ kg]{ M ljBfnon] ljBfyL{;“u h'g sfdsf] nflu z'Ns lnPsf] xf] ;f]xL sfddf
vr{ ug'{ kg]{5 .
!$(= ;dodf z'Ns a'emfpg' kg]{ M ljBfnon] tf]s]sf] ;dodf ljBfyL{n] ljBfnodf z'Ns a'emfpg' kg]{5 .
!%)= z'Nssf] ljj/0f ;"rgf kf6Ldf 6f“:g' kg]{ M ljBfnon] z'Nssf] b/, z'Ns j'emfpg] cjlw / k|lqmof
;DaGwL ljj/0f ljBfyL{ tyf cleefjssf] hfgsf/Lsf] nflu ljBfnosf] ;"rgf kf6Ldf 6f“:g' kg]{5 .

!%)s= z'Ns Joj:yfkg tyf cg'udg s]Gb|Lo ;ldlt M -!_ ;+:yfut ljBfnosf] z'Ns tyf 5fqj[lQ
Joj:yfkg ;DaGwdf gLlt lgdf{0f ug{, o:tf ljBfnosf] z}lIFs :t/df ;'wf/ ug{ tyf lgwf{l/t z'Nssf]
cg'udg u/L dGqfnonfO{ /fo ;'emfj lbg] sfd ;d]tsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] Ps z'Ns Joj:yfkg
tyf cg'udg s]Gb|Lo ;ldlt /xg]5 M–
-s_ dxflgb]{zs – ;+of]hs
-v_ ljefusf] ;+:yfut ljBfno x]g]{ lgb]{zs – ;b:o
-u_ ljefusf] of]hgf tyf cg'udg dxfzfvf x]g]{ lgb]{zs – ;b:o
-3_ lgb]{zsx? dWo]af6 ljefun] dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-ª_ dGqfnosf] ljBfno lzIff zfvfsf] pk;lrj – ;b:o
-r_ dGqfnosf] P]g lgod k/fdz{ zfvfsf pk;lrj – ;b:o
-5_ cleefjs–;+3 g]kfnsf] cWoIf jf k|ltlglw Pshgf – ;b:o

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

69
www.lawcommission.gov.np

-h_ /fli6«o cleefjs–;+3sf] cWoIf jf k|ltlglw Pshgf – ;b:o


-em_ lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf] cWoIf jf k|ltlglw Pshgf –;b:o
-`_ /fli6«o lghL tyf cfjfl;o ljBfno ;+u7gsf] cWoIf
jf k|ltlglw Pshgf –;b:o
-6_ u'7Lsf] ?kdf ;~rflnt ;+:yfut ljBfnosf lzIfsx? dWo]af6
ljefuåf/f dgf]gLt Pshgf – ;b:o
-7_ lhNnf lzIff clwsf/Lx? dWo]af6 ljefuåf/f dgf]gLt Pshgf – ;b:o
-8_ ljefuaf6 dgf]gLt lzIffljb\ b'O{hgf – ;b:o
-9_ dxflgb]{zsn] tf]s]sf] ljefusf] pklgb]{zs –;b:o–;lrj
-@_ pklgod -!_ adf]lhd dgf]gLt ;b:ox?sf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b–@^
5fqj[lQ tyf lgMz'Ns lzIff ;DaGwL Joj:yf
!%!= 5fqj[lQsf] Joj:yf ug'{ kg]{ M -!_ ljBfnon] k|To]s sIffdf k|yd / låtLo x'g] ljBfyL{nfO{ qmdzM
;tk|ltzt / krf; k|ltzt z'Ns ldgfx u/L h]x]Gbf/ 5fqj[lQ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ ;+:yfut ljBfnon] s'n ljBfyL{ ;+Vofsf] sDtLdf bz k|ltztdf g36fO{ u/Lj, ckf·,
dlxnf, blnt / hghflt ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ pknJw u/fpg' kg]{5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd 5fqj[lQ pknJw u/fpg' cl3 ljBfnon] To:tf] 5fqj[lQsf] nflu
lgj]bg lbg ljBfnodf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .

-$_ pklgod -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bgsf] 5fgljg u/L lgod !$%s= sf] pklgod -!_ sf]
v08 -v_ adf]lhdsf] ;ldltn] To:tf] 5fqj[lQ kfpg] ljBfyL{x¿sf] 5gf}6 ug]{5 .

-%_ pklgod -$_ adf]lhd ljBfyL{ 5gf}6 ug]{ ;DaGwL a}7sdf lhNnf l:yt lk5l8Psf]
;d'bfosf] k|ltlglwTj ug]{ ;+:yfsf k|ltlglwnfO{ ;d]t cfdGq0f ug{ ;lsg]5 .
!%@= lgMz'Ns lzIff pknJw u/fpg' kg]{ M -!_ ;fd'bflos ljBfnon] ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf blnt, hghftL
/ dlxnf nufot cGo ljBfyL{x?nfO{ lgMz'Ns lzIffsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgMz'Ns lzIff pknAw u/fpg] k|of]hgsf] nflu ljBfnon] To:tf]
lgMz'Ns lzIffsf] nflu lgj]bg lbg ljBfnodf ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; lgodsf] k|of]hgsf] nflu æu/LaLsf] /]vfd'lg /x]sf] ljBfyL{Æ eGgfn] blnt, hghflt,
dlxnf nufot cGo JolQmsf] b]xfo adf]lhd ePsf] egL ufp“ lzIff ;ldlt jf gu/kflnsfsf] ;DalGwt
j8fsf] l;kmfl/;df Joj:yfkg ;ldltn] lg0f{o u/]sf]nfO{ hgfp“5 M–
-s_ ljBfyL{sf] kl/jf/sf] s'g} klg ;b:osf] gf]s/L, Jofkf/, Joj;fo / cfo–cfh{gsf] Joj:yf
geO{ hLjg lgjf{x ug{ Go"gtd cfjZos kg]{ cfDbfgL geO{ ljBfnodf z'Ns ltg{ g;Sg]
cj:yf /x]sf],

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

70
www.lawcommission.gov.np

-v_ e"ld ;DaGwL P]g, @)@! adf]lhd hUufjfnfsf] x}l;otn] /fVg kfpg] clwstd xbjGbLsf]
t/fO{ tyf pkTosf, kxf8L / lxdfnL If]qdf qmdzM kf“r, bz / kGw| k|ltzt eGbf sd v]tL
of]Uo hUuf /x]sf], jf
-u_ /fli6«o of]hgf cfof]uaf6 kl/eflift eP adf]lhd lg/k]If u/LaLsf] /]vfdf kg]{ / ;f] eGbf sd
cfDbfgL ePsf] .
kl/R5]b– @&
ljBfnosf] lrGx, gfdfs/0f tyf cGo Joj:yf
!%#= ljBfnosf] lrGx M ljBfnosf] lrGx if6sf]0fsf] x'g]5 . ljBfnon] rfx]sf] v08df ;f] if6sf]0fsf] aLrdf
cfÇgf] ljBfnosf] 5'§} lrGx /fVg ;Sg]5 .
!%$= ljBfnosf] gfdfs/0f M -!_ ;dfh tyf /fi6«s} nflu pNn]vgLo of]ubfg ug]{ jf P]ltxfl;s JolQm,
b]jb]jL, tLy{:yn jf k|fs[lts ;Dkbfsf] gfdaf6 g]kfnLkg emNsg] u/L ljBfnosf] gfdfs/0f ug{
;lsg]5 .
-@_ gof“ vf]lng] ljBfnosf] gfdfs/0f cfÇgf] gfdaf6 ug{ rfxg] JolQmn] b]xfo adf]lhdsf] /sd
jf 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ ;xof]u u/]df ;f] ljBfnosf] gfdfs/0f To:tf] ;xof]u ug]{ JolQmsf]
gfdaf6 ug{ ;lsg]5 M–

-s_ dfWolds jf pRr dfWolds ljBfnosf] nflu k}tL; nfv ¿k}+of“ jf ;f] a/fa/sf]
3/ jf hUuf,

-v_ lgDg dfWolds ljBfnosf] nflu aL; nfv ¿k}+of“ jf ;f] a/fa/sf] 3/ jf hUuf,

-u_ k|fylds ljBfnosf] nflu bz nfv ¿k}+of“ jf ;f] a/fa/sf] 3/ jf hUuf .

-@s_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dxfgu/kflnsf / pkdxfgu/kflnsf
If]qleqsf ljBfnosf] xsdf ;f] pklgoddf plNnlvt /sdsf] bf]Aa/ /sd jf ;f] a/fa/sf] 3/ jf
hUuf / gu/kflnsf If]qleqsf ljBfnosf] xsdf kRrL; k|ltzt yk /sd jf ;f] a/fa/sf] 3/ jf
hUuf ljBfnonfO{ ;xof]u u/]df To:tf] ;xof]u ug]{ JolQmsf] gfdaf6 ljBfnosf] gfdfs/0f ug{
;lsg]5 .

-#_ klxNo} gfds/0f eO{;s]sf] ljBfnosf] gfd;+u hf]8]/ ljBfnosf] gfds/0f ug{ rfxg]
JolQmn] pklgod -@_ jf -@s_ adf]lhdsf] /sd jf ;f] a/fa/sf] 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ ;xof]u u/L
klxn]sf] gfdsf] k5fl8 cfkm"n] k|:tfj u/]sf] gfd hf]8\g ;Sg]5 .
-$_ Pp6} kl/jf/ jf 5'§f5'§} kl/jf/sf PseGbf j9L JolQmn] pklgod -@_ jf -@s_ adf]lhdsf]
/sd jf 3/ jf hUuf ljBfnonfO{ k|bfg u/]df To:tf JolQmx?sf] lg0f{oaf6 a9Ldf b'O{hgf;Ddsf]
gfdaf6 ljBfnosf] gfdfs/0f ug{ / cGo JolQmsf] gfd ljBfnodf b]lvg] u/L /fVg ;lsg]5 .
-%_ pklgod -@_, -@s_ jf -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} JolQm, :df/s jf
P]ltxfl;s rLhj:t'sf] gfdaf6 ljBfnosf] gfdfs/0f ePsf] ljBfnonfO{ s;}n] o; lgod adf]lhd /sd
jf 3/ jf hUuf ;xof]u u/]klg To:tf] ljBfnosf] gfdfs/0f kl/jt{g ul/g] 5}g .
t/ To:tf] ljBfnonfO{ s'g} JolQmn] sIff sf]7f yk ug{, k':tsfno ejg jf 5fqfjf; lgdf{0f ug{
/sd ;xof]u u/]df To:tf] sf]7f jf ejgdf ;f] /sd k|bfg ug]{ JolQmsf] gfdfs/0f ug{ ;lsg]5 .
-^_ o; lgod adf]lhd ljBfnosf] gfdfs/0f Joj:yfkg ;ldlt, ufp“ ljsf; ;ldlt jf
gu/kflnsf / lhNnf lzIff ;ldltsf] l;kmfl/;df dGqfnon] ug{]5 .

5}7f}F ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

71
www.lawcommission.gov.np

!%%= /fli6«o ufg ufpg' kg]{ M ljBfnodf dgfOg] ;df/f]xsf] k|f/Dedf /fli6«o ufg ufpg' kg]{5 .
!%^= em08f]Qf]ng ug'{ kg]{ M ljBfnodf dgfOg] k|To]s ;df/f]xsf] k|f/Dedf /fli6«o em08f]Qf]ng ug'{ kg]{5 .
!%&= ljBfyL{sf] kf]zfs M ljBfnon] ljBfyL{sf] nflu Ps} lsl;dsf], sd vlr{nf], ;fwf/0f, /fli6«otf emNsfpg]
/ xfjfkfgL ;'xfp“bf] kf]zfs tf]Sg ;Sg]5 . ljBfnon] ljBfnoaf6} kf]zfs lng ljBfyL{nfO{ afWo u/fpg
x'+b}g .
kl/R5]b–@*
ljBfnosf] ;DklQ ;+/If0f ;DaGwL Joj:yf
!%*= ljBfnosf] ;DklQsf] ;'/Iff M -!_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQsf] ;'/Iff ug]{ k|d'v bfloTj
Joj:yfkg ;ldlt / k|wfgfWofkssf] x'g]5 .
-@_ ;fd'bflos ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQsf] Joj:yfkg / ;+/If0f ug{sf] nflu ;DalGwt
lhNnfdf b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps ljBfno ;DklQ ;+/If0f ;ldlt /xg]5 M–
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf
-v_ dfnkf]t sfof{nosf] k|d'v – ;b:o
-u_ ljBfnosf bftfx? dWo]af6 lhNnf lzIff clwsf/Ln] dgf]gLt
u/]sf] Pshgf – ;b:o
-3_ lhNnf ljsf; ;ldltsf ;b:ox? dWo]af6 lhNnf ljsf; ;ldltn]
dgf]gLt u/]sf] Pshgf – ;b:o
-ª_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;b:o–;lrj
-#_ pklgod -@_ adf]lhd dgf]gLt ;b:osf] kbfjlw b'O{ jif{sf] x'g]5 .
-$_ pklgod -@_ adf]lhd ul7t ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/]
adf]lhd x'g]5 .
!%(= ljBfno ;Dklt ;+/If0f ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M ljBfno ;Dklt ;+/If0f ;ldltsf] sfd,
st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ ljBfnosf] gfddf k|fKt eO{ btf{ x'g af“sL /x]sf] hUuf btf{ ug]{ Joj:yf ldnfpg],
-v_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] ;DklQnfO{ clwstd kmfObf x'g] sfddf k|of]u ug{ Joj:yfkg
;ldltnfO{ lgb]{zg lbg]],
-u_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] hUufsf] cfo:tf c;"n pk/ ug]{ Joj:yf ldnfpg],
-3_ ljBfnosf] ;DklQ s;}af6 xfgL–gf]S;fgL x'g uPdf ;f] e/fpg] Joj:yf ug]{,
-ª_ ljBfnosf] ljsf; ug]{ sfddf afx]s ljBfnosf] gfddf btf{ ePsf hUuf jf cGo ;DklQ
a]rljvg ug{ glbg],
-r_ ljBfnosf] hUuf ;+/If0f ug{ lhNnf lzIff clwsf/L tyf k|wfgfWofksnfO{ ;xof]u ug]{ .
!^)= ljBfnosf] gfdsf] hUuf laqmL ug{ jf lwtf] /fVg gx'g] M -!_ ljBfnosf] gfdsf] hUuf laqmL jf lwtf]
/fVg kfOg] 5}g .
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf cj:yfdf ljBfnosf] gfddf /x]sf]
hUuf laqmL jf lwtf] /fVg ;lsg]5 M–

72
www.lawcommission.gov.np


-s!_ ;fd'bflos ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf; ;DaGwL ljz]if of]hgfsf] nflu g]kfn
;/sf/ jf ljQLo ;+:yfaf6 C0f k|jfx x'g] ePdf ;f] k|of]hgsf] nflu Joj:Yffkg
;ldlt / lgod !%* adf]lhsf] ;ldltsf] l;kmfl/;df dGqfnon] :jLs[t u/] adf]lhd
ljBfnosf] ;DklQ lwtf] /fVg,
-v_ ;+:yfut …========= ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu Joj:yfkg ;ldltsf]
l;kmfl/;df sDkgLsf] ;~rfng jf z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/sf] :jLs[lt lnO{ s'g} a}+s jf
ljQLo ;+:yfdf lwtf] /fVg jf krf; k|ltzt;Dd hUuf a9fa9åf/f laqmL ug{ .
-#_ ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;sf] nflu pklgod -@_ df n]lvPb]lv a9L hUuf laqmL ug'{
k/]df ;+:yfut ljBfnon] Joj:yfkg ;ldlt / sDkgL ;~rfns jf z}lIfs u'7Lsf u'7Lof/sf] l;kmfl/;df
dGqfnosf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
!^!= ljBfnosf] gfdsf] hUuf ;§fk§f ug{ gx'g] M -!_ ljBfnosf] gfddf /x]sf] hUuf ;§fk§f ug{ kfOg] 5}g .

-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljBfnosf] sDkfp08 jf v]n d}bfg;“u
hf]l8Psf] hUuf;“u s'g} hUuf ;§fk§f ug'{ kg]{ ePdf ;fd'bflos ljBfnosf] eP ;DklQ ;+/If0f ;ldlt,
Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff sfof{nosf] l;kmfl/;df / ;+:yfut ljBfnosf] eP ;DalGwt u'7Lof/
jf sDkgLsf] ;~rfns, Joj:yfkg ;ldlt / lhNnf lzIff sfof{nosf] l;kmfl/;df dGqfnosf] :jLs[lt
lnO{ ;§fk§f ug{ ;lsg]5 .
!^@= ljBfnosf] gfddf ;DklQ /fVg' kg]{ M -!_ ;fd'bflos ljBfno / z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rflnt
ljBfnon] ljBfnosf] crn ;DklQ ljBfnosf] gfddf /lhi6]«zg kfl/t ug'{ kg]{5 .
-@_ sDkgLsf] ?kdf ;~rflnt ;+:yfut ljBfnon] ljBfnosf] crn ;DklQ sDkgLdf /fVg'
kg]{5 .

!^@s=z}lIfs u'7L cGtu{t ul/Psf] nufgL x:tfGt/0f ug{] ;DaGwL Joj:yfM z}lIfs u'7L jf To:tf u'7Lsf
;~rfnsn] cfÇgf] nufgLsf] k"/} jf cf+lzs lx:;f ljBfno ;~rfngdf afwf gkg{] u/L cfÇgf]
pQ/flwsf/Lsf] ?kdf lgo'Qm u/]sf] u'l7of/nfO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
!^#= ldgfxf lbg ;Sg] M b}jL k|sf]k jf sfa' aflx/sf] kl/l:yltn] ubf{ ;'Vvf htf{ eO{ jf lvOP/ ;fd'bflos
ljBfnosf] ;DklQ xfgL gf]S;fgL x'g uPsf] k|dfl0ft x'g cfPdf k|wfgfWofkssf] l;kmfl/;df kf“r xhf/
?k}of“;Ddsf] eP Joj:yfkg ;ldltn], bz xhf/ ?k}of“;Ddsf] eP Joj:yfkg ;ldltsf] l;kmfl/;df
lhNnf lzIff clwsf/Ln], aL; xhf/ ?k}of“;Ddsf] eP lgb]{zsn] / kRrL; xhf/ ?k}of“;Ddsf] eP
dGqfnosf] ;lrjn] ldgfxf lbg ;Sg]5 . ;f]eGbf a9L /sd ldgfxf lbg' k/]df cy{ dGqfnosf] ;xdlt
lnO{ dGqfnon] ldgfxf lbg ;Sg]5 .
kl/R5]b– @(
ljBfnonfO{ lbOg] cg'bfg tyf cGo Joj:yf
!^$= ljBfnonfO{ cg'bfg lbg] M -!_ ;fd'bflos ljBfnonfO{ g]kfn ;/sf/af6 lbOg] cg'bfg /sd dGqfnon]
Psd'i6 lhNnf lzIff sf]ifdf k7fpg]5 .
-@_ lhNnf lzIff ;ldltn] ljBfnoaf6 k|fKt jh]6 ;d]tnfO{ cWoog u/L ljBfnonfO{ b]xfosf
cfwf/df cg'bfg af“8kmf“8 ug]{5 M–
-s_ ljBfnosf] ljBfyL{ ;+Vof,

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

73
www.lawcommission.gov.np

-v_ ljBfnosf] lzIfs ;+Vof,


-u_ ljBfnosf] k/LIffsf] kl/0ffd,
-3_ ljBfnosf] cfly{s cj:yf .
-#_ pklgod -!_ adf]lhd af“8kmf“8 ul/Psf] /sd lhNnf lzIff clwsf/Ln] ljt/0f ug]{5 .
!^%= ;DalGwt sfddf vr{ ug'{ kg]{ M ljBfnon] k|fKt /sd h'g sfdsf] nflu vr{ ug{ lgsf;f ePsf] xf]
;f]xL sfddf dfq vr{ ug'{ kg]{5 .
!^^= :yfgLo ;|f]taf6 /sdsf] Joj:yf ug'{ kg]{ M -!_ ljBfnon] ljBfnosf] ejg, kmlg{r/ / cGo sfo{sf]
nflu :yfgLo ;|f]taf6 /sdsf] Joj:yf ug{' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd ejg lgdf{0fsf] nflu /sd gk'Ug] ePdf g]kfn ;/sf/n] :yfgLo
hg;xof]unfO{ k|f]T;fxg ug]{ u/L ;fd'bflos ljBfnonfO{ cfjZos /sd cg'bfg lbg ;Sg]5 .

!^&= …==============
kl/R5]b– #)
ljBfnosf] ah]6, cfo Joosf] n]vf tyf cGo Joj:yf
!^*= ah]6 tof/ ug]{ M k|wfgfWofksn] k|To]s jif{ cfufdL jif{sf] ah]6 tof/ u/L Joj:yfkg ;ldltaf6
:jLs[t u/fO{ To;sf] Ps k|lt lhNnf lzIff sfof{nodf ;dodf g} k7fpg' kg]{5 .
!^(= ljBfno sf]ifsf] ;~rfng M -!_ ljBfnon] ljBfno sf]ifdf hDdf ePsf] /sd Joj:yfkg ;ldltsf]
lg0f{o adf]lhd vr{ ug'{ kg]{5 .
-@_ ljBfno sf]ifsf] ;~rfng Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf jf ;f] ;ldltn] tf]s]sf] Joj:yfkg
;ldltsf] ;b:o / k|wfgfWofkssf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg dfWolds tyf lgDg dfWolds ljBfno
sf]ifsf] ;~rfng k|wfgfWofks / n]vfkfn jf n]vf;DaGwL sfd ug]{ lzIfs jf sd{rf/Lsf] ;+o'Qm
b:tvtaf6 ul/g]5 .
-$_ ljBfno sf]ifsf] lx;fa–lstfa /fVg] sfd k|wfgfWofks / n]vf ;DaGwL sfd ug]{ JolQmsf]
x'g]5 .
-%_ ljBfnosf] sfo{ ;~rfngsf] nflu ljBfno sf]ifsf] /sd glhs}sf] s'g} a}+sdf vftf vf]nL
hDdf ug{ ;lsg]5 .
-^_ ljBfnosf] ;Dk"0f{ vr{ ljBfno sf]ifdf hDdf ePsf] /sdaf6 Joxf]l/g]5 .
!&)= ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf M -!_ ;a} lsl;dsf ljBfnon] ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf cg';"rL–@#
adf]lhdsf] 9f“rfdf /fVg' kg]{5 .
-@_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf aLn e/kfO{ nufot cfjZos sfuhft /fVg] sfd ljBfnosf]
/sd vr{ ug{ clwsf/ k|fKt clwsf/Lsf] x'g]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd sfuh k|dfl0ft u/fO{ /fVg], /fVg nufpg] lhDd]jf/L k|wfgfWofkssf]
x'g]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f vf/]h .



t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

74
www.lawcommission.gov.np

-$_ pklgod -!_ adf]lhdsf] cfo Joosf] n]vf /fVbf ljBfnosf] sfd sf/afxLsf] jf:tljs
l:ylt yfxf x'g] u/L dfn;fdfgx?sf] vl/b laqmL / ljBfnosf] gubL lhG;L, hfoh]yf bfloTj cflbsf]
lj:t[t ljj/0f :ki6 ?kn] vf]n]sf] x'g' kg]{5 .
-%_ ljBfnosf] gubL, lhG;L, hfoh]yfdf s'g} lsl;dsf] lxgfldgf, xfgL–gf]S;fgL jf nfk/afxL
x'g gkfpg] u/L ;'/lIft /fVg] / ;f]sf] nut /fVg] tyf /fVg nufpg] bfloTj k|wfgfWofkssf] x'g]5 .
-^_ k|wfgfWofksn] ljBfnosf] cfo Joosf] k|ltj]bg lhNnf lzIff sfof{non] tf]s]sf] cjlwleq
dfl;s jf q}dfl;s ?kdf ;f] sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!&!= n]vf k/LIf0f u/fpg] M -!_ Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIf / k|wfgfWofksn] k|To]s jif{ lhNnf lzIff
sfof{noaf6 lgo'Qm n]vfk/LIfsaf6 ljBfnosf] n]vf k/LIf0f u/fpg' kg]{5 .
-@_ n]vf k/LIf0fsf] l;nl;nfdf k|wfgfWofksn] ljBfnosf] cfo Joosf] axLvftf n]vf k/LIfsn]
dfu]sf] avt hf“Rg lbg' kg]{5 / lghn] s}lkmot tna u/]sf] s'/fsf] oyfy{ hjfkm ;d]t ;/f]sf/jfnfnfO{
lbg' kg]{5 .
-#_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf lgb]{zgfno jf lhNnf lzIff sfof{noaf6 v6fOPsf] sd{rf/Ln]
h'g;'s} avt hf“ra'em ug{ ;Sg]5 . o;/L hf“ra'em ubf{ v6L cfPsf] sd{rf/Ln] dfu u/]sf] ljj/0f
b]vfpg' k|wfgfWofkssf] st{Jo x'g]5 .

-$_ o; lgod adf]lhd n]vfk/LIfsn] ljBfnosf] n]vf k/LIf0f ug]{ l;nl;nfdf cGo s'/fsf
cltl/Qm ljBfnosf] cfDbfgL / vr{sf af/]df ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf kbflwsf/Lx¿;“u 5nkmn
u/L cfkm\gf] k|ltj]bg tof/ ug'{ kg]{5 .

-%_ k|wfgfWofksn] n]vfk/LIfsaf6 k|fKt k|ltj]bg lzIfs tyf cleefjssf] e]nf u/fO{
;fj{hlgs u/L To:tf] k|ltj]bg / jf;nft lgoldt ?kdf lhNnf lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .

!&!s= ljBfnosf] sfd sf/afxLsf] ;fdflhs k/LIf0f ug]{ M ;fd'bflos ljBfnosf] sfd sf/afxL P]g tyf
o; lgodfjnL adf]lhd eP gePsf] ;DaGwdf k|To]s jif{ d"Nof°g ug{ b]xfo adf]lhdsf] Ps ;fdflhs
k/LIf0f ;ldlt /xg]5 M–
-s_ lzIfs–cleefjs ;+3sf] cWoIf – ;+of]hs
-v_ ljBfnodf cWoog/t ljBfyL{x?sf cleefjsx?dWo] Pshgf
dlxnf cleefjs ;d]t kg]{ u/L lzIfs–cleefjs ;+3n] tf]s]sf] b'O{hgf – ;b:o
-u_ ljBfno /x]sf] ;DalGwt j8fsf] j8f cWoIf – ;b:o
-3_ lzIfs–cleefjs ;+3n] tf]s]sf] a'l4lhjL Pshgf – ;b:o

-3!_ ljBfnosf] pRrtd sIffdf cWoog/t k|yd 5fq jf 5fqf – ;b:o
-ª_ k|wfgfWofksn] tf]s]sf] ljBfnosf] lzIfs – ;b:o–;lrj
!&@= k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{ M n]vfk/LIfsn] ljBfnosf] n]vf k/LIf0f u/L ;s]kl5 b]xfosf s'/fx? v'nfO{ ;f]
;DaGwL k|ltj]bg tof/ u/L Joj:yfkg ;ldlt, lhNnf lzIff sfof{no / lgb]{zgfnodf Ps–Ps k|lt
k7fpg' kg]{5 M–
-s_ ;f]wgL / s}lkmot tna ePsf s'/fsf] hjfkm oyfzL3| eP gePsf],

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .


 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .
 t];f| ] ;+zf]wgåf/f yk .

75
www.lawcommission.gov.np

-v_ k]z ePsf] cfo Joosf] lx;fa /Ltk"j{s eP gePsf],


-u_ cfo Joosf] ;|]:tf sfg"g adf]lhd /fv] g/fv]sf],
-3_ ljBfnosf] cfo Joosf] n]vf oyfy{ ?kdf b]lvg] u/L jf;nft b'?:t eP gePsf],
-ª_ s'g} lzIfs jf sd{rf/Ln] sfg"g ljk/Lt sfdsfh jf a]lx;fa u/] gu/]sf],
-r_ ljBfnosf] sf/f]af/ ;Gtf]ifk|b eP gePsf],
-5_ n]vfk/LIfsn] dgfl;a / cfjZos ;Dem]sf] cGo s'/f .
!&#= a/a'emf/y ug]{ M -!_ ljBfnosf] gubL, lhG;L dfn;fdfgsf] nut, ;|]:tf /fVg] lhDdf lnPsf] lzIfs
;?jf jf cGo sf/0faf6 ljBfno 5f]8L hf“bf cfÇgf] lhDdf /x]sf] gubL, lhG;L dfn;fdfgsf] a/a'emf/y
;fdfGotof kGw| lbgleq ljBfnodf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd a/a'emf/y gug]{ lzIfsnfO{ lghn] kfpg] tna /f]Ssf u/L c;"n pk/
jf ;f]wegf{ ul/g]5 .
!&$= /lhi6«]zg 5'6 lb“bf lnOg] cfwf/ M g]kfn ;/sf/n] sDkgLsf] ?kdf ;~rflnt ljBfnonfO{ dGqfnon]
tf]s]sf] cfwf/df To:tf] ljBfnosf] gfddf lnvt kfl/t ubf{ nfUg] /lhi6«]zg b:t'/ cf+lzs ?kdf 5'6
lbg ;Sg]5 .
!&%= ljBfnonfO{ lbOg] 5'6 / ;'ljwf M g]kfn ;/sf/n] ;fd'bflos ljBfno / z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ;~rflnt
;+:yfut ljBfnon] ljb]zaf6 z}lIfs ;fdu|L cfoft ubf{ nfUg] eG;f/ ;'ljwf cf+lzs jf k"/} 5'6 lbg
;Sg]5 .
kl/R5]b– #!
lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng / cGo Joj:yf
!&^= cg'bfg /sd dfu ug]{ M lhNnf lzIff sfof{non] cfufdL cfly{s jif{df ljBfnosf] nflu cfjZos kg]{
cg'bfg /sd dGqfnon] tf]s] adf]lhd k|fylds tx, lgDg dfWolds tx tyf dfWolds txsf] nflu
5'§f5'§} ljj/0f tof/ u/L df3 d;fGt;Dddf ljefu / dGqfnodf dfu u/L k7fpg' kg]{5 .
!&&= lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng / cGo Joj:yf M -!_ g]kfn ;/sf/af6 ljBfnosf] nflu k|fKt cg'bfg
/sd lhNnf lzIff ;ldltn] rf}dfl;s ?kdf ljBfno sf]ifdf k7fpg]5 .
-@_ g]kfn ;/sf/af6 h'g sfdsf] nflu /sd lgsf;f ePsf] 5 lhNnf lzIff ;ldltn] ;f]xL
sfdsf] nflu dfq /sd vr{ ug'{ kg]{5 .
-#_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt cg'bfg /sd afx]s lhNnf lzIff sf]ifdf k|fKt cGo /sd lhNnf
lzIff ;ldltsf] lg0f{o adf]lhd vr{ ul/g]5 .
-$_ lhNnf lzIff sf]ifsf] ;~rfng lhNnf lzIff clwsf/L / lhNnf lzIff sfof{nosf] n]vf
clws[t jf n]vfkfnsf] ;+o'Qm b:tvtaf6 x'g]5 .
-%_ lhNnf lzIff sf]ifdf hDdf ePsf] /sdsf] n]vf cBfjlws /fVg] / n]vfk/LIf0f u/fpg] sfd
lhNnf lzIff clwsf/L / n]vfsf] sfd ug]{ sd{rf/Lsf] x'g]5 .
!&*= lhNnf lzIff sf]ifsf] cfo Joosf] n]vf M -!_ lhNnf lzIff sf]ifsf] n]vf k|rlnt sfg"g adf]lhdsf]
9f“rfdf /fVg' kg]{5 .
-@_ lhNnf lzIff sfof{non] dfl;s vr{sf] kmf“6jf/L ljefu / sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{nodf
lgoldt ?kdf k7fpg' kg]{5 .
!&(= ljefuLo sf/afxL ul/g] M dGqfnoaf6 :jLs[t b/aGbL eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ug]{, To:tf lzIfsnfO{
tna lgsf;f lbg], s'g} sfdsf] nflu cfjZos eGbf a9L /sd dfu ug]{ / lgsf;f lbg] kbflwsf/LnfO{

76
www.lawcommission.gov.np

sfg"g adf]lhd sf/afxL u/L a9L lgsf;f jf vr{ ePsf] /sd ;DalGwt kbflwsf/Laf6 c;"n pk/
ul/g]5 .
kl/R5]b– #@
u|fdL0f lzIff ljsf; sf]if ;DaGwL Joj:yf
!*)= u|fdL0f lzIff sf]ifdf /sd hDdf ug'{ kg]{ M -!_ ;+:yfut ljBfnon] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
Ps dlxgfleq cfkm\gf] ljBfnodf cl3Nnf] z}lIfs ;qdf cWoog/t k|lt ljBfyL{ dfl;s Ps ¿k}+of“sf
b/n] lx;fa u/L x'g cfpg] Psd'i6 jflif{s /sd u|fld0f lzIff ljsf; sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhdsf] /sd hDdf ug]{ k|of]hgsf nflu k|To]s lhNnfsf] ;b/d'sfd l:yt
s'g} a}sdf vftf vf]lng]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd a}+sdf hDdf ePsf] /sd lhNnf lzIff clwsf/Ln] u|fdL0f lzIff sf]ifdf
k7fpg' kg]{5 .
-$_ ljBfnon] pklgod -!_ adf]lhd /sd hDdf u/]kl5 To;sf] k|df0f t'?Gt ;DalGwt lhNnf
lzIff sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
!*!= ;~rfns ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M ;~rfns ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5M–
-s_ :yfgLo ;|f]taf6 ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf; ug{ g;Sg] ljBfnonfO{ /sd ;xof]u
ug]{,
-v_ ljBfnodf z}lIfs u'0f:t/ j[l4 ug{ cfjZos sfd ug]{,
-u_ u|fdL0f lzIff sf]ifaf6 pknAw u/fOPsf] /sd b'?kof]u ug]{ ljBfnonfO{ sf/afxL ug{
;DalGwt lgsfodf n]vL k7fpg],
-3_ ljBfnon] u|fld0f lzIff ljsf; sf]ifdf hDdf ug'{ kg]{ /sd ;dodf a'emfP ga'emfPsf] ;DaGwdf
cg'udg ug]{ u/fpg] / /sd hDdf gug]{ ljBfnonfO{ sf/afxL ug{ ;DalGwt lgsfodf n]vL
k7fpg],
-ª_ u|fdL0f lzIff ljsf;sf] nflu cfjZos ;|f]t h'6fpg], /
-r_ k|To]s jif{ cfkm"n] u/]sf] sfdsf] k|ltj]bg g]kfn ;/sf/ ;dIf k]z ug]{ .
!*@= n]vf k/LIf0f M u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifsf] n]vf k/LIf0f dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 x'g]5 .
!*#= ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw M -!_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s jif{df sDtLdf tLg k6s
a:g]5 .
-@_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;f] ;ldltsf] cWoIfsf] cg'dlt lnO{ ;~rfns ;ldltsf] ;b:o–
;lrjn] af]nfpg]5 .
-#_ ;~rfns ;ldltsf] krf; k|ltzteGbf a9L ;b:ox? pkl:yt ePdf ;~rfns ;ldltsf]
a}7ssf] nflu u0fk"/s ;+Vof k'u]sf] dflgg]5 .
-$_ ;~rfns ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ;f] ;ldltsf] cWoIfn] ug]{5 / lghsf] cg'kl:yltdf
a}7sdf pkl:yt ;b:ox?n] cfkm"x? dWo]af6 5fg]sf] ;b:on] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-%_ ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] /fo dfGo x'g]5 / dt a/fa/ ePdf a}7sdf cWoIftf
ug]{ JolQmn] lg0ff{os dt lbg ;Sg]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

77
www.lawcommission.gov.np

-^_ ;~rfns ;ldltsf] lg0f{o ;f] ;ldltsf] ;b:o–;lrjn] k|dfl0ft u/L /fVg]5 .
-&_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s ;DaGwL cGo sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}+n] lgwf{/0f u/] adf]lhd
x'g]5 .
-*_ ;~rfns ;ldltsf ;b:ox?n] ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf efu lnP jfkt dGqfnon] tf]s]
adf]lhdsf] a}7s eQf kfpg ;Sg]5g\ .
!*$= ;~rfns ;ldltsf] ;lrjfno M ;~rfns ;ldltsf] ;lrjfno dGqfnodf /xg]5 .
kl/R5]b– ##
ljljw
!*%= clwsf/L tf]lsPsf] M P]gsf] b]xfosf bkmfsf] k|of]hgsf] nflu b]xfo adf]lhd clwsf/L tf]lsPsf]5 M–
-s_ P]gsf] bkmf !% / !^v= sf] k|of]hgsf] nflu …========= dfWolds ljBfnosf] ;DaGwdf
;DalGwt lgb]{zs / cGo ljBfnosf] xsdf lhNnf lzIff clwsf/L .
-v_ P]gsf] bkmf !& sf] pkbkmf -@_ sf] v08 -ª_ sf] k|of]hgsf] nflu dfWolds  ===========…
ljBfnosf] ;DaGwdf ;DalGwt lgb]{zs tyf cGo ljBfno, ;f]xL pkbkmfsf] v08 -v_ /
-u_ tyf bkmf !^3= sf] pkbkmf -^_ / -&_ sf] k|of]hgsf] nflu ;DalGwt lhNnf lzIff
clwsf/L .
-u_ P]gsf] bkmf !&s= sf] k|of]hgsf] nflu lhNnf lzIff clwsf/L .

!*%s=k'/:sf/sf] Joj:yf ug{ ;lsg] M s'g} ;fd'bflos ljBfnon] dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIffdf sDtLdf
krf; hgf ljBfyL{ ;lDdlnt u/fO{ 36Ldf krf;L k|ltzt ljBfyL{ pQL0f{ u/fPdf To:tf] ljBfno / ;f]
ljBfnosf] pTs[i6 lzIfsnfO{ k'/:sf/sf] Joj:yf ug{ ;lsg]5 .

!*%v=kL/dsf{, u'gf;f] ;'g'jfO{ ;DaGwL Joj:yfM -!_ P]g, o; lgodfjnL tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd cGoq
ph"/L jf k'g/fj]bg ug{ kfpg] Joj:yf ePsf]df jfx]s s'g} lzIfsnfO{ cfkm\gf] ;]jf, zt{ / ;'ljwf
;DaGwL ljifodf dsf{ k/]sf] 5 eGg] nfu]df jf ;f] ;DaGwdf ;DalGwt lgsfonfO{ hfgsf/L u/fp“bf
klg sf/afxL gePdf lghn] cfkm"nfO{ k/]sf] kL/dsf{ tyf u'gf;f] lhNnf lzIff clwsf/L ;dIf /fVg
;Sg]5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd /flvPsf] kL/dsf{ jf u'gf;f]sf] lhNnf lzIff clwsf/Ln] ;'g'jfO{ u/L
To:tf] kL/dsf{ tyf u'gf;f] ;dfwfg ug'{ kg]{5 .
-#_ pklgod -!_ adf]lhdsf] kL/dsf{ tyf u'gf;f] lhNnf lzIff clwsf/Laf6 ;dfwfg x'g g;s]df
;DalGwt lgb]{zs ;dIf /fVg ;lsg]5 .
!*^= 3'DtL ljBfnosf] ;~rfng M ljs6 lxdfnL If]qdf df};d jf cGo o:t} sf/0fn] s'g} ljBfno ;~rfng
x'g g;Sg] egL Joj:yfkg ;ldltn] cg'/f]w u/]df ;DalGwt lhNnf lzIff ;ldltsf] l;kmfl/;df g]kfn
;/sf/n] yk cfly{s Jooef/ gkg]{ u/L lglZrt cjlwsf] nflu s'g} kfos kg]{ 7fp“df 3'DtL ljBfno
;~rfng ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
!*&= lzIfs o'lgog ;DaGwL Joj:yf M -!_ lzIfsn] k|rlnt sfg"g adf]lhd lzIfs o'lgog ;DaGwL ljwfg
btf{ ug'{ cl3 dGqfnosf] l;kmfl/; k|fKt ug'{ kg]{5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .



klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

klxnf] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk

78
www.lawcommission.gov.np

-@_ lzIfs o'lgogsf] lgjf{rg ;DaGwL Joj:yf lzIfs o'lgog ;DaGwL ljwfgdf pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
!**= jflif{s ljj/0f k]z ug'{ kg]{ M ljBfnon] k|To]s z}lIfs jif{ ;dfKt ePsf] Ps dlxgfleq b]xfosf
ljj/0fx? lhNnf lzIff sfof{nodf k]z ug'{ kg]{5 M–
-s_ sIffut ?kdf ljBfyL{ ljj/0f,
-v_ sIffut ?kdf pQL0f{ ljBfyL{sf] ljj/0f,
-u_ sIffut ?kdf k|bfg ul/Psf] 5fqj[lQ ;DaGwL ljj/0f, /
-3_ ljBfnon] u/]sf] s'n cfo Joosf] ljj/0f .
!*(= k|df0fkq 5fglag ;ldltsf] u7g M -!_ lzIfssf] z}lIfs nufot cGo k|df0fkq 5fglag ug{ cfjZos
b]v]df dGqfnon] lhNnf:t/df b]xfosf ;b:ox? /x]sf] Ps k|df0fkq 5fglag ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 M–
-s_ k|d'v lhNnf clwsf/L – cWoIf
-v_ lhNnf GofoflwjQmf – ;b:o
-u_ lhNnf lzIff clwsf/L – ;b:o–;lrj

-@_ k|df0fkq 5fglag ;ldltn] z}lIfs of]Uotfsf] k|df0fkq nufotsf cGo k|df0fkq 5fglag
ubf{ s'g} s}lkmot b]lvPdf cfkm\gf] /fo 7x/ ;lxt k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxLsf] nflu ;DalGwt
lgsfodf k7fO{ To;sf] hfgsf/L dGqfnodf k7fpg' kg]{5 .
-#_ k|df0fkq 5fglag ;ldltn] lhNnfl:yt s'g} sfof{nosf] sd{rf/LnfO{ ;f] sfof{nosf] :jLs[lt
lnO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
-$_ k|df0fkq 5fglag ;ldltsf] ;lrjfnosf] sfd lhNnf lzIff sfof{non] ug]{5 .
-%_ k|df0fkq 5fglag ;ldltn] k|df0fkq 5fglag tyf a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f] ;ldlt cfkm}n]
lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-^_ k|df0fkq 5fglag ;ldltsf ;b:ox?n] a}7sdf efu lnP jfkt dGqfnon] tf]s] adf]lhdsf]
eQf kfpg] 5g\ .

!*(s=sf]lr· sIff ;~rfng ;DaGwL Joj:yfM -!_ sf]lr· sIff ;~rfng ug{ rfxg] JolQmn] cWofkg ug]{
sIff / ljifo ;d]t v'nfO{ cg'dltsf] nflu lhNnf lzIff sfof{no ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pklgod -!_ adf]lhd lgj]bg k|fKt ePdf lhNnf lzIff clwsf/Ln] cfjZos zt{ tf]sL
lgj]bg lbg] JolQmnfO{ sf]lr· sIff ;~rfng ug{ cg'dlt lbg ;Sg]5 .
-#_ pklgod -@_ adf]lhd cg'dlt lng' cl3 ;DalGwt JolQmn] lhNnf lzIff clwsf/Ln] tf]s]sf]
a}+sdf krf; xhf/ ¿k}+of“ w/f}6L /fVg' kg]{5 .
-$_ cg'dlt k|fKt JolQmn] zt{ adf]lhd sf]lr· sIff ;~rfng gu/]df lhNnf lzIff clwsf/Ln]
To:tf] cg'dlt h'g;'s} jvt /2 ug{ ;Sg]5 .
t/ o;/L cg'dlt /4 ug'{ cl3 ;DalGwt JolQmnfO{ cfkm\gf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' kg]{5 .
!()= ;fd'bflos ljBfnosf] ejg k|of]u ug{ gkfpg] M s'g} klg ;+:yfut ljBfnon] ;fd'bflos ljBfnosf]
ejg k|of]u u/L ljBfno ;~rfng ug{ kfpg] 5}g .


klxnf] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

79
www.lawcommission.gov.np


!()s= ====================
!(!= clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg] M dGqfnon] o; lgodfjnL adf]lhd cfkm"nfO{ k|fKt ePsf] clwsf/ dWo]
cfjZostf cg';f/ s]xL clwsf/ s'g} lgsfo jf clwsf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
!(@= lgb]{lzsf agfpg ;Sg] M dGqfnon] P]g / o; lgodfjnLsf] cwLgdf /xL b]xfosf ljifodf lgb]{lzsf
agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 M–
-s_ cgf}krfl/s lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,
-v_ b"/ lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,

-v!_ k|lzIffyL{ cfjf; u[x ;~rfng ;DaGwL,
-u_ ljz]if lzIffsf] ;~rfng ;DaGwL,
-3_ dfWolds lzIff pQL0f{ k/LIff ;~rfng ;DaGwL,
-ª_ ljBfno lzIff;“u ;DalGwt cGo ljifo ;DaGwL,
-r_ ;xof]uL kf7\ok':ts tyf kf7\o;fdu|L k|sfzg ug]{ ;DaGwL,
-6_ ljBfnosf] ;Dkltsf] ;+/If0f / pkof]u ;DaGwL .
!(#= cfly{s P]g lgodsf] k|lqmof k"/f ug'{ kg]{ M o; lgodfjnLdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
ljBfnon] g]kfn ;/sf/nfO{ cfly{s bfloTj kg]{ ljifodf s'g} sf/f]af/ ubf{ g]kfn ;/sf/sf] k|rlnt
cfly{s P]g lgodx?sf] k|lqmof k"/f ug'{ kg]{5 .
!($= cg';"rLdf ;+zf]wg M dGqfnon] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L cg';"rLdf cfjZostfg';f/ x]/km]/
tyf ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
!(%= vf/]hL / arfp M -!_ lzIff lgodfjnL, @)$( vf/]h ul/Psf]5 .
-@_ lzIff lgodfjnL, @)$( adf]lhd eP u/]sf sfd sf/afxL o; lgodfjnL adf]lhd eP
u/]sf] dflgg]5 .1

 t];|f] ;+zf]wgåf/f vf/]h .


b|i6JoM -!_ lzIff -t];|f] ;+zf]wg_ lgodfjnL, @)^@ åf/f ?kfGt/ ePsf] zAbx? M
æz}lIfs k|zf;g dxfzfvfÆ eGg] zAbx?sf] ;§f æpRr lzIff tyf z}lIfs Joj:yfkg dxfzfvfÆ .
-@_ s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ?kfGt/ ePsf] zAbx? M–
-s_ æg]kfn ;/sf/Æ sf] ;§f æg]kfn ;/sf/Æ .
-v_ ædx]Gb| ;+:s[t ljZjljBfnoÆ sf] ;§f æg]kfn ;+:s[t ljZjljBfnoÆ .
-#_ lzIff -rf}yf] ;+zf]wg_ lgodfjnL,@)^^ åf/f ?kfGt/ ePsf] zAbx? M–
-s_ ælzIff tyf v]ns"b dGqfnoÆ eGg] zAbx?sf] ;6[f ælzIff dGqfnoÆ,
-v_ ælzIff tyf v]ns"b dGqLÆ eGg] zAbx?sf] ;6[f ælzIff dGqLÆ .

80
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL – !
-lgod # sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
ljBfno vf]Ng] cg'dltsf] nflu lbOg] lgj]bg

>Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/LHo",


lhNnf lzIff sfof{no =============
============================== .
ljifo M ljBfno vf]Ng] cg'dlt ;DaGwdf .
dxf]bo,
z}lIfs ;q ===================== b]lv ====================== txsf] ljBfno vf]Ng rfx]sf]n] cg'dltsf] nflu
b]xfosf ljj/0fx? v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ k|:tfljt ljBfnosf] M
!= gfdM
@= 7]ufgfM =================== uf= lj= ;=÷g= kf= =============== j8f g+= ============== ufp“÷6f]n
kmf]gM =================== ÇofS; g+= ==================================
#= lsl;dM
-!_ ;fd'bflos -@_ ;+:yfut
-c_ sDkgL -cf_ z}lIfs u'7L
$= cg'dlt lng rfx]sf] tx / ;~rfng ug]{ sIffM
%= eljiodf ;~rfng ug{ rfx]sf] tx / sIffM

-v_ k|:tfljt ljBfnosf] nflu k"/f ul/Psf] ef}lts k"jf{wf/ M


!= ejgsf]M
-!_ ;+VofM -@_ sRrL÷kSsL÷cw{ kSsL
-#_ cfÇg} ÷ axfndf ÷ ;fj{hlgs
@= sf]7fsf] ljj/0fM
sf]7fsf] ;+Vof nDafO{ rf}8fO{ prfO{ ‰ofn 9f]sfsf] k|sfz / k|of]hg s}lkmot
cj:yf aQLsf] cj:yf

81
www.lawcommission.gov.np

#= kmlg{r/sf] ;+VofM
-!_ 8]:s -@_ a]~r -#_ 6]an
-$_ b/fh -%_ d]r -^_ cGo
$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUufM -/f]kgL jf ljufxfdf_
%= zf}rfnosf] ;+Vof -!_ 5fqn] k|of]u ug]{ -@_ 5fqfn] k|of]u ug]{
^= vfg]kfgLsf] cj:yfM
&= k':tsfnosf] cj:yf tyf k':tssf] ;+VofM
*= k|of]uzfnfM ;fdu|LM
(= ;jf/L ;fwgsf] ljj/0fM–
!)= z}lIfs ;fdu|Lsf] ljj/0fM–
-u_ ljBfyL{ ;+VofM -k|:tfljt_
sIff

;+Vof
-3_ lzIfs ;+VofM -k|:tfljt_
-ª_ cfly{s ljj/0fM -k|:tfljt_
!= crn ;DklQM
@= rn ;DklQM
#= jflif{s cfDbfgLM
$= cfDbfgLsf] ;|f]tM
dfly n]lvPsf ljj/0fx? 7Ls ;f“rf] 5, e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .
lgj]bssf]–
;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftx? M
-!_ z}lIfs u'7Lsf] ljwfg jf sDkgLsf] k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk
-@_ hUuf jf ejg ef8fdf lng] eP sDtLdf kf“r jif{;Ddsf] nflu 3/ jf hUufwgLn] axfndf lbg] ;DaGwdf
ePsf] sa'lnotgfdf ;DaGwL kq .
-#_ k|:tfljt ljBfnosf] If]qsf] z}lIfs gS;f .
-$_ ;DalGwt ufp“ lzIff ;ldlt jf gu/kflnsfsf] l;kmfl/; .

82
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–@
-lgod # sf] pklgod -@_ / lgod ^& sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff ;~rfngsf nflu lbOg] lgj]bg

>L=====================ufp“ ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf

ljifoM lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff ;~rfng ug{ cg'dlt kfp“ .

z}lIfs ;q=================b]lv lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff ;~rfng ug{ cg'dlt
kfpg cleefjs tyf ;d'bfo÷jf ljBfno Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt====================sf] lg0f{ofg';f/ tkl;nsf
ljj/0f / sfuhft ;+nUg u/L of] lgj]bg k]z u/]sf] 5'÷5f}+ .
-s_ k|:tfljt lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIffsf],
-!_ gfdM–
-@_ 7]ufgfM– uf=lj=;=÷g=kf=======================
j8f g+================ufp“÷6f]n==============kmf]g g+==========
-#_ ;]jf k'¥ofOg] afnaflnsfsf] ;+VofM–
-v_ ;~rfngsf nflu lhDd]jf/L lng] jf cfa4tf lbg] ljBfnosf],
-!_ gfdM–
-@_ 7]ufgfM–
-#_ kmf]g g+=M–
-u_ k|:tfljt lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfnosf] ef}lts k"jf{wf/x¿M
-!_ ejgM
-c_ sf]7f -cf_ sRrL÷kSsL
-O_ s]n] ag]sf] -O{_ ef8f÷cfÇg}÷;fj{hlgs
-@_ kmlg{r/sf] ljj/0fM
-c_
-cf_
-O_
-O{_
-#_ v]ns"b d}bfgsf] If]qkmnM
-c_ cfÇg}
-cf_ ef8fdf jf ;fj{hlgs
-O_ cGo
-$_ zf}rfnosf] cj:yfM
-c_ ;+Vof
-cf_ sRrL÷kSsL
-O_ kfgLsf] Joj:yf eP gePsf]
 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

83
www.lawcommission.gov.np

-%_ vfg]kfgLsf] cj:yfM


-c_ af]s]/ Nofpg]
-cf_ wf/faf6 k|fKt
-O_ kof{Kt÷ckof{Kt
-^_ kf7\o;fdu|L s] s] 5g\M
-c_
-cf_
-O_
-O{_
-&_ cfly{s ljj/0fM
-c_ crn ;DklQ
-cf_ rn ;DklQ
-O_ cGo
-*_ cfDbfgLsf] ;|f]tsf] Joj:yf s;/L ldnfOG5M
-(_ cGo s'g} ljj/0f eP\ pNn]v ug]{M
dfly n]lvPsf] ljj/0f 7Ls 5g\÷em'§f 7x/]df sfg"g adf]lhd ;x'“nf÷a'emfp“nf .
lgj]bssf] ;xLM–
;+:yfsf] 5fk gfdM–
7]ufgfM–
ldltM–

;+nUg sfuhftM
-!_ ejg v]n d}bfg ;DaGwL k|df0f sfuhft / ljj/0f .
-@_ ;++:yf btf{sf] k|df0fkqsf] k|ltlnlk / lgodfg';f/sf] gjLs/0f / n]vfk/LIf0f k|ltj]bg .
-#_ cfk;L ;xof]u ;d"xaf6 lgj]bg ul/Psf] eP To:tf] ;d"xsf] a}7ssf] lg0f{o .
-$_ s'g} ljBfno;“u cfj4 u/L ;~rfng ug{ vf]lhPsf] eP ;f] ljBfnosf] l;kmfl/; .

84
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–#
-lgod $ ;“u ;DalGwt_
ljBfno vf]Ngsf] nflu rflxg] k"jf{wf/x¿
-s_ sIff sf]7fx¿ ;fdfGotof gf} lkm6 prfO{sf] / 3fd tyf kfgLaf6 arfp x'g] lsl;dsf] x'g' kg]{,
-v_ sIffut If]qkmn k"j{ k|fylds / k|fylds ljBfnosf] xsdf k|lt ljBfyL{ )=&% ju{ ld6/ tyf lgDg
dfWolds / dfWolds ljBfnosf] xsdf !=)) ju{ ld6/ eGbf sd x'g gx'g],
-u_ cWofkg u/fOg] sIff sf]7fdf xfjfsf] k|jfx, k|sfzsf] Joj:yfsf] ;fy} :j:y x'g' kg]{,
-3_ sIff sf]7fdf ljBfyL{ ;+Vofsf] cfwf/df kmlg{r/sf] Joj:yf x'g' kg]{,
-ª_ oy]i6 :j:ys/ vfg]kfgLsf] k|jGw ug'{ kg]{,
-r_ k"j{ k|fylds ljBfnodf afx]s cGo ljBfnodf 5fq 5fqfsf] nflu cnu cnu zf}rfnosf] Joj:yf x'g'
kg]{ / k|To]s yk %) hgf ljBfyL{sf] nflu Ps sDkf6{d]G6 yk x'g' kg]{,
-5_ kf7\oqmd, kf7\ok':ts, lzIfs lgb]{lzsf ;lxtsf] ! ljBfyL{ a/fa/ sDtLdf @ k|ltsf b/n] k':ts
pknAw ePsf] k':tsfno x'g' kg]{,
-h_ lzIf0f lqmofsnfksf] nflu cfjZosLo z}lIfs ;fdu|Lx¿ h:t} sfnf]kf6L, gS;f, Unf]a, u0ftLo ;fdu|L
cflb x'g' kg]{,
-em_ ;Dk"0f{ ljBfyL{x¿ Ps};fy pleg ;Sg] sDkfp08 x'g' kg]{,
-`_ k"j{ k|fylds ljBfnodf 3/ aflx/sf lqmofsnfkx¿ ;~rfng ug{ k'Ug] / cGo ljBfnosf nflu
elnan v]Ng ldNg];Ddsf] v]n d}bfgsf] Joj:yf / v]n ;fdu|Lsf] Joj:yf x'g' kg]{,
-6_ kf7\oqmd cg';f/sf] lj1fg ;fdu|Lsf] Joj:yf x'g' kg]{,
-7_ ;fd'bflos ljBfnodf k|To]s sIffdf ;fdfGotof b]xfo adf]lhd / ;+:yfut ljBfnodf ;fdfGotof
k|ltsIff Go"gtd afO{;, clwstd\ rf}jfnL; / cf};t ## ljBfyL{ x'g' kg]{5 .
pkTosf t/fO{ If]qdf – %) hgf
kxf8L If]qdf – $% hgf
lxdfnL If]qdf – $) hgf
-8_ ;fd'bflos ljBfnodf sDtLdf b]xfo adf]lhdsf] lzIfssf] Joj:yf x'g' kg]{M–
dfWolds txsf] nflu – % hgf
lgDgdfWolds txsf] nflu – $ hgf
k|fylds txsf] !–# sIffsf] nflu – # hgf
k|fylds txsf] !–% sIffsf] nflu – % hgf
k"j{ k|fylds ljBfnosf] nflu – @ hgf
t/ ;+:yfut ljBfnodf sIff lzIfs cg'kft Go"gtd !M!=$ x'g' kg]{5 .
-9_ ljBfnosf] :yfoL cfo ;|f]t x'g' kg]{,

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .


 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .

85
www.lawcommission.gov.np

-0f_ ljBfnodf k|fylds pkrf/ ;fdu|Lsf] Joj:yf x'g' kg]{,


-t_ cfjf;Lo ljBfnosf] nflu cfjf; ejg x'g' kg]{,
-y_ ljBfnosf] xftf sDkfp08n] 3]l/Psf] x'g' kg]{,
-b_ ef8fsf] ejgdf ljBfno ;~rfng ug]{ eP sDtLdf kf“r jif{sf] 3/ ef8f ;DaGwL ;Demf}tf ePsf] x'g'
kg]{ .

86
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–$
-lgod % sf] pklgod -!_ / -#_ ;“u ;DalGwt_
ljBfno ;~rfng ug{ lbOg] cg'dlt

>L==============================
================================.

tkfO{+n] ljBfno vf]Ng] ;DaGwdf ldlt============================df lbg' ePsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'“bf
lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod $ adf]lhdsf] k"jf{wf/ k"/f u/]sf] b]lvPsf]n] z}lIfs ;q ============= b]lv
k|fylds÷lgDg dfWolds÷dfWolds txsf] =============sIff;Ddsf] ljBfno ;~rfng ug{ of] cg'dlt lbOPsf]
5.

sfof{nosf] 5fk

cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]–


;xLM
gfdM
kbM
ldltM


b|i6JoM o;/L cg'dlt k|bfg ug]{ clwsf/Ln] cfÇgf] sfof{nosf] gfd /x]sf] kqdf cg';"rL adf]lhdsf] cg'dlt
lbO{ ;f];“u ;/f]sf/ /fVg] cGo lgsfox¿nfO{ ;d]t jf]wfy{ lbg' kg]{5 .

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f yk .

87
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–%
-lgod % sf] pklgod -$_ / lgod ^& sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff ;~rfng ug{ lbOg] cg'dlt
>L=================ufp“ ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsf sfof{no
================================================.
>L==============================
================================.

tkfO{n]÷To; ljBfno÷;+:yfn] lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff vf]Ng] ;DaGwdf o;


======================== gu/kflnsf÷ufp“ ljsf; ;ldltsf] sfof{nodf lbg' ePsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'“bf
lzIff lgodfjnL, @)%( / k|f/lDes afn ljsf; sfo{qmd ;~rfng ;DaGwL lgb]{lzsf, @)^! cg';f/sf]
k"jf{wf/ k"/f u/]sf] / o; ufp“ ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf] gS;f°gdf k/]sf]n] ldlt ================== b]lv
lzz' ljsf; s]Gb|÷k"j{ k|fylds ljBfno÷sIff ;~rfng ug{ o; ;ldlt÷sfof{nosf] ldlt ====================
sf] lg0f{o cg';f/ cg'dlt k|bfg ul/Psf]5 .

cg'dlt k|bfg ug{] clwsf/Lsf]–


sfof{nosf] 5fk ;xLM
gfdM
kbM–
ldltM–
jf]wfy{M
>L lhNnf lzIff sfof{no
=================lhNnf
>L==================ljBfno================-cfj4tf lbPsf] eP dfq_

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

88
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–^
-lgod & sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg
>L==============================
================================.
ljifoM ljBfnosf] :jLs[t ;DaGwdf .
lhNnf lzIff sfof{no ==================÷lgb]{zgfno ======================== sf] ldlt ================== sf]
lg0f{ofg';f/ cg'dlt kfO{ vf]lnPsf] o; ljBfnosf] :jLs[lt kfpg lgDg ljj/0fx? v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ ljBfnosf] M
!= gfdM
@= 7]ufgfM ========== uf= lj= ;=÷g= kf= …… j8f g+= ===== ufp“÷6f]n
kmf]g g+= ============= =================== ==== ÇofS; g+= …… ………
#= cg'dlt k|fKt u/]sf] tx / ldltM
k"j{ k|fylds ldltM ==============================
k|fylds tx ldltM ==============================
lgDg dfWolds tx ldltM ==============================
dfWolds tx ldltM ==============================
-v_ ljBfnosf] ef}lts cj:yfM
!= ejgsf]M
-!_ ;+Vof -@_ sRrL÷kSsL÷cw{kSsL
-#_ cfÇg} ÷axfndf÷ ;fj{hlgs
@= sf]7fsf] ljj/0fM
#= kmlg{r/sf] ;+VofM
-!_ 8]S; -@_ a]~r -#_ 6]a'n
-$_ b/fh -%_ d]r -^_ cGo
$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUuf -/f]kgL jf ljufxfdf_
%= zf}rfnosf] ;+Vof– dlxnf÷k'?if
^= vfg]kfgLsf] cj:yfM
&= k':tsfnosf] cj:yfM
*= k|of]uzfnfsf] cj:yfM
(= ;jf/L ;fwgsf] ljj/0fM
!)= z}lIfs ;fdu|Lsf] ljj/0fM

89
www.lawcommission.gov.np

-u_ ljBfyL{ ;+VofM -sIffut ?kdf_


-3_ lzIfssf] ;+VofM
-ª_ cfly{s l:yltM
!= crn ;DklQ
@= rn ;DklQ
#= jflif{s cfDbfgL
$= cfDbfgL ug]{
dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;f“rf] 5, em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .
lgj]bssf]–
ljBfnosf] 5fk ;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM

90
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–&
-lgod & sf] pklgod -#_ / -$_ ;“u ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwdf

>L=======================ljBfno,
================================.

To; ljBfnoaf6 ldlt=================================df ljBfno :jLs[t ug]{ ;DaGwdf lbPsf] lgj]bg


pk/ sf/afxL x'“bf lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod ^ adf]lhdsf zt{x? kfng u/]sf] b]lvPsf]n]

sIff=========b]lv sIff=========;Dd lzIff k|bfg ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf]5 .

sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]–
;xLM
gfdM
kbM
ldltM

af]wfy{M
>L If]qLo lzIff lgb]{zgfno,
===============================.
>L lhNnf lzIff sfof{no,
========================lhNnf

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

91
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–*
-lgod & sf] pklgod -%_ ;“u ;DalGwt_
k"j{ k|fylds ljBfnosf] :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg
>L======================gu/kflnsf÷===================ufp“ ljsf; ;ldlt
================================.
To; ufp“ ljsf; ;ldlt ÷ gu/kflnsfsf] ldlt===========================sf] lg0f{ofg';f/ cg'dlt kfO{
vf]lnPsf] o; ljBfnosf] :jLs[lt kfpg lgDg ljj/0f v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ ljBfnosf]M
!= gfdM
@= 7]ufgfM ========= uf= lj= ;=÷g= kf= ====== j8f g+= ====== ufp“÷6f]n
kmf]g g+= =================== ÇofS; g+= ================
#= lsl;dM
-v_ ljBfnosf] ef}lts cj:yfM
!= ejgsf]M
-!_ ;+VofM
-@_ sRrL ÷kSsL ÷cw{ kSsL
-#_ cfÇg}÷axfndf÷;fj{hlgs
@= sf]7f ;+VofM -!_ sIff sf]7fM -@_ sfof{no sf]7fM
-#_ k':tsfnoM
-$_ cGo sf]7fM
#= kmlg{r/sf] ;+VofM -!_ 8]:s -@_ a]~r -#_ 6]a'n
-$_ b/fh -%_ d]r -^_ cGo
$= v]ns"b d}bfgsf] cj:yf / hUufM -/f]kgL jf ljufxfdf_
%= zf}rfnosf] cj:yfM
^= vfg]kfgLsf] Joj:yfM
-u_ ljBfyL{ ;+VofM -sIffut ?kdf_
-3_ lzIfs ;+VofM
-ª_ cfly{s ljj/0fM
!= crn ;DklQ
@= rn ;DklQ
#= jflif{s cfDbfgL
$= cfDbfgLsf] ;|f]t

92
www.lawcommission.gov.np

dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;f“rf] 5, em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .

ljBfnosf] 5fk lgj]bssf]–


;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM

93
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–(
-lgod & sf] pklgod -^_ ;“u ;DalGwt_
k"j{ k|fylds ljBfnosf] :jLs[lt

>L==============================
================================.

To; ljBfnoaf6 ldlt ======================================df ljBfno :jLs[lt ug]{ ;DaGwdf lbg' ePsf]
lgj]bg pk/ sf/afxL x'“bf lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod ^ adf]lhd zt{x? kfngf u/]sf] b]lvPsf]n]
:jLs[lt k|bfg ul/Psf]5 .
sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]–
;xLM
gfdM
kbM
uf= lj= ;=÷g= kf=M
ldltM

94
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL – !)
-lgod * sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwL lgj]bg
>Ldfg\ dxflgb]{zsHo",
lzIff ljefu,
=======================.
dfkm{t M– >Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/LHo",
lhNnf lzIff sfof{no,
=================================.
ljifo M– ljBfnosf] :jLs[lt ;DaGwdf
dxf]bo,
ldlt ============================ b]lv of] ljBfno ;+:yfut ljBfnosf] ¿kdf ;~rfng x'“b} cfPsf]df ;f]
ljBfno sDkgL÷lghL÷;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] ¿kdf ;~rfng ug{ rfx]sf]n] :jLs[ltsf] nflu lgDg
ljj/0fx¿ v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5' .
-s_ ljBfnosf]M
!= gfdM
@= 7]ufgfM ====================uf= lj= ;=÷g= kf= ===== j8f g+= ================= ufp“÷6f]n===========kmf]g
gDa/ ==== ÇofS; gDa/ =================== Od]n=================j]j ;fO6============================.
#= cg'dlt÷:jLs[lt k|fKt u/]sf] tx / ldltM
k"j{ k|fylds cg'dlt ldltM–
k|fylds tx cg'dlt ldltM–
lgDg dfWolds tx cg'dlt ldltM–
dfWolds tx cg'dlt ldltM–
$= cg'dlt÷:jLs[lt kfp“bfsf] ;+:yfksM xfnsf] ;+:yfksM
-c_ -c_
-cf_ -cf_
-O_ -O_
-O{_ -O{_
%= lzIfs ;+VofM========================ljBfyL{ ;+VofM=========================
-v_ cfly{s ljj/0fM
!= crn ;DklQM
@= rn ;DklQM

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

95
www.lawcommission.gov.np

#= jflif{s cfDbfgLM
$= cfDbfgLsf] ;|f]tM
-c_
-cf_
-O_
-O{_
dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;f“rf] 5 . k|rlnt P]g lgod ljk/Lt x'g] u/L ljBfnosf] ;DklQ JolQmut
agfPsf] jf agfpg] k|oTg ;d]t ug]{ 5}g . em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftM
-!_ ljBfno ;~rfng ug{ cg'dlt jf :jLs[lt k|fKt ;a} sfuhft,
-@_ sDkgLsf] k|aGwkq tyf lgodfjnL
-#_ ljBfnon] pkof]u ul//x]sf] ;DklQsf] ljj/0f / :jfldTj,
-c_
-cf_
-O_
-$_ z}lIfs u'7Lsf] ljwfg,
-%_ sIffut ljBfyL{ tyf z'Ns ljj/0f,
-^_ lzIfs sd{rf/L ljj/0f÷lgo'lQm kq / ;]jf zt{ ;DaGwL Joj:yf .

96
www.lawcommission.gov.np

;+:yfkssf] ljBfnosf] 5fk lk|lG;knsf]M


;xLM ;xLM
gfdM gfdM
7]ufgf 7]ufgfM
ldltM ldltM

-Ps eGbf a9L ;+:yfks ePdf gfd yk u/L b:tvt ug]{_

>L===========================================ljBfnon] lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod $ adf]lhdsf]


k"jf{wf/ k"/f u/]sf] / ;f]xL lgodfjnLsf] lgod ^ adf]lhd zt{x¿ kfngf u/]sf] Joxf]/f k|dfl0ft ub{5' . of]
ljBfno sDkgLdf /xg rfx]sf]n] lzIff P]gsf] bkmf # sf] pkbkmf -^_ n] ;d]t aGb]h nfUg] gb]lvPsf] x'“bf pQm
ljBfnonfO{ sDkgL÷lghL÷;fj{hlgs z}lIfs u'7Lsf] ¿kdf ;~rfng ug{ :jLs[ltsf nflu l;kmfl/; ub{5' .
ljBfno lg/LIfssf] sfof{nosf] 5fk lhNnf lzIff clwsf/Lsf]M
;xLM ;xLM
gfdM gfdM
ldltM ldltM

97
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!!
-lgod * sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_

ljBfno :jLs[lt ;DaGwdf

>L ========================= ljBfno


================================= .

To; ljBfnon] ldlt ================== df sDkgL÷;fj{hlgs÷lghL z}lIFs u'7L cGtu{t ljBfno


;~rfng ug{ lbPsf] lgj]bg pk/ sf/afxL x'“bf sDkgL÷;fjh{lgs÷lghL z}lIFs u'7L cGtu{t To; ljBfnonfO{
;~rfng ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] 5 .

sfof{nosf] 5fk :jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf]–


;xL M
gfd M
kb M
ldlt M


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

98
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!!s=
-lgod @@s= sf] pklgod -!_ ;+u ;DalGwt_
;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lngsf] nflu lbOg] lgj]bg

>L lhNnf lzIff sfof{no,


==========================

ljifo M– ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lng] ;DaGwdf .

b]xfosf] ;fd'bflos ljBfnosf] Joj:yfkg lhDdf lnO{ ;~rfng ug{sf] nflu lgDg ljj/0fx? v'nfO{
lgj]bg ul/Psf]5 .
!= ;fd'bflos ljBfnosf] gfd M
@= 7]ufgf M
================== uf=lj=;=÷g=kf=========== ufp“÷6f]n ============ kmf]g =============
#= ljBfnosf] :jLs[t tx M k|f=lj=÷lg=df=lj=÷df=lj=
$= ljBfnosf] ef}lts cj:yf M
-s_ sIff sf]7f ;+Vof ==============
-v_ kmlg{r/ ;+Vof =============
-u_ zf}rfnosf] sf]7f ;+Vof ==============
-3_ ljBfno ejg ;+Vof ===============
-ª_ ejgsf] agfj6 M sRrL÷cw{kSsL÷kSsL
-r_ cGo s'/f
%= sIffut ljj/0f
sIff
! @ # $ % ^ & * ( !)
5fq
5fqf
hDdf
^= lzIfs ljj/0f M
qm=;+= lzIfssf] gfd lzIf0f ug]{ tx of]Uotf lgo'lQmsf] lsl;d
-:yfoL÷c:yfoL÷ljBfnosf] cfkm\g} ;|f]taf6_

 t];|f] ;+zf]wgåf/f yk .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

99
www.lawcommission.gov.np

&= cfly{s ljj/0f M


-s_ rn crn ;DklQ==============
-v_ jflif{s cfDbfgL / To;sf] ;|f]t===========

;+nUg sfuhftx?
!= ;fd'bflos ljBfno Joj:yfkg ;DaGwdf tof/ ul/Psf] tLg jif]{ sfo{ of]hgf .
@= lzIff P]g, @)@* / lzIff lgodfjnL, @)%( adf]lhd Joj:yfkg ;ldlt u7g ePsf] k|df0fsf] k|ltlnlk
.
#= Joj:yfkg ;ldltsf] lg0f{o÷;xdlt

$= :yfgLo lgsfosf] lg0f{o

sfof{nosf] 5fk lgj]bssf]–


;xL M
gfd M
ldlt M

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

100
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!!v=
-lgod *s= sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
d'gfkmf glng] u/L ljBfno ;~rfng ug{ k"/f ug'{ kg]{ k"jf{wf/

!= k|lt sIff Go"gtd !! hgf ljBfyL{ x'g'kg]{,


@= ljBfyL{nfO{ cfjZos kg]{ sIff sf]7f, kmlg{r/, lkpg] kfgL, v]nd}bfg tyf k':tsfnosf] kof{Kt
Joj:yf ePsf] x'g'kg]{],
#= cfjZos lzIfssf] Joj:yf ePsf] x'g'kg]{,
$= kf7\oqmd ljsf; s]Gb|n] lgwf{/0f u/] adf]lhdsf l;sfO{ pknlJwx¿ k"/f x'g] u/L lzIf0f l;sfO{
sfo{qmdsf] th'{df ul/Psf] x'g'kg]{,
%= dGqfnon] tf]s] adf]lhd cGo k"jf{wf/ k"/f ePsf] x'g'kg]{ .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

101
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!!u=
-lgod *v= sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_

sDkgL cGt{ut ;~rflnt ljBfnonfO{ z}lIfs u'7L cGt{ut


;~rfng ug{ lbOg] lgj]bg

>L lhNnf lzIff clwsf/LHo"


==============================

ljifoM z}lIfs u'7L cGt{ut ljBfno ;~rfng ug{ kfp“ .


dxf]bo,
d}+n]÷xfdLn] lgDg ljBfno sDkgL cGt{ut ;~rfng u/]sf]df ;f] ljBfno z}lIfs u'7L cGt{ut ;~rfng
ug{ rfx]sf]n] b]xfosf ljj/0fx¿ v'nfO{ of] lgj]bg u/]sf] 5'÷5f}+ .
!= ljBfnosf]M–
-s_ gfdM
-v_ 7]ufgfM ================== uf=lj=;=÷g=kf= ======================
j8f g+= ================ufp“÷6f]n ============ kmf]gM
@= ljBfno ;~rfng ePsf] ldlt M
#= lghL jf ;fj{hlgs s'g z}lIfs u'7L cGt{ut ljBfno ;~rfng ug{ rfx]sf] xf] < ;f] Joxf]/f M
$= cGo cfjZos s'/fx¿ M
dfly n]lvPsf ljj/0fx¿ 7Ls ;f“rf] 5, em'6\6f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .
lgj]bssf],
;xLM
gfdM
7]ufgfM
ldltM
lgj]bg ;fy ;+nUg ug'{ kg]{ sfuhftx¿M
-!_ sDkgLsf] k|jGwkq tyf lgodfjnLsf] k|ltlnlk,
-@_ z}lIfs u'7Lsf] ?kdf ljBfno ;~rfng ug{ sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{nosf] ;xdltkq,
-#_ sDkgLsf] ;~rfns tyf Joj:yfkg ;ldltn] u/]sf] lg0f{o,
-$_ k|:tfljt z}lIfs u'7Lsf] ljwfg,
-%_ lgj]bssf] gful/stfsf] k|ltlnlk .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

102
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!!3=
-lgod *v= sf] pklgod -%_ ;“u ;DalGwt_

sDkgL cGt{ut ;~rflnt ljBfnonfO{ z}lIfs u'7L cGt{ut


;~rfng ug{ lbOg] :jLs[lt

>L ===============================ljBfno
===============================

To; ljBfnon] ldlt =======================b]lv sDkgL cGt{ut ;~rfng ePsf ljBfnonfO{ z}lIfs
u'7L -;fj{hlgs÷lghL_ cGt{ut ;~rfng ug]{ ;DaGwdf :jLs[ltsf] nflu lgj]bg lbPsf]df ;f] lgj]bg pk/
sf/afxL x'“bf o; sfof{no÷lgb]{zgfnosf] ldlt ================= sf] lg0f{ofg';f/ To; ljBfnonfO{ z}lIfs
u'7L -;fj{hlgs÷lghL_ sf] ?kdf ;~rfng ug{ :jLs[lt k|bfg ul/Psf] 5 .

sfof{nosf] 5fk
:jLs[lt k|bfg ug]{ clwsf/Lsf],–
;xL M
gfd M
kb M
sfof{no M
ldltM

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f yk .

103
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!@
-lgod (@ ;“u ;DalGwt_
ljBfnodf /xg] lzIfs b/jGbL
ljBfnodf sDtLdf b]xfo adf]lhd lzIfs b/aGbL /xg]5g\ M–
-s_ k"j{ k|fylds ljBfnoM k"j{ k|fylds ljBfnodf Pshgf lzIfs

-v_ k|fylds ljBfnodf krf; hgf;Dd ljBfyL{ ePdf sDtLdf b'O{ hgf / ;f]eGbf a9L laBfyL{ ePdf sDtLdf tLg
hgf lzIfs
-u_ lgDg dfWolds ljBfnodfM
!= ^ sIff b]lv * sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf lgDg dfWolds txsf] rf/hgf lzIfs
@= ! sIff b]lv * sIff ;~rfng ePsf] ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf sDtLdf ;fthgf lzIfs M–
-!_ c+u|]hL d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-@_ lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-#_ g]kfnL jf ;+:s[t d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-$_ ;fdflhs ljifo cWofkg ug{sf] nflu k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-%_ P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] tLghgf
-3_ dfWolds ljBfnodfM
!= ( sIff b]lv !@ sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf * hgf lzIfs .

@= ^ sIff b]lv !) sIff;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf sDtLdf gf}hgf lzIfs M–
-!_ c+u|]hL d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-@_ lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-#_ g]kfnL d"n ljifo lnO{ :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-$_ ;fdflhs ljifo cWofkg ug{sf] nflu :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-%_ cGo P]lR5s ljifosf] nflu ;DalGwt ljifodf :gfts jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-^_ lj1fg jf ul0ft d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-&_ c+u|]hL d"n ljifo lnO{ k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] Pshgf
-*_ cGo ljifodf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sf] b'O{hgf
#= ! sIff b]lv !) sIff ;Dd ;~rfng ePsf] ljBfnodf v08 -u_ sf] pkv08 @ adf]lhdsf] b/aGbLdf
k|fylds txsf] sDtLdf tLghgf lzIfs /xg]5 .
b|i6JoM
-!_ v08 -u_ sf] pkv08 @ sf] qmd;+Vof -!_ b]lv -$_ ;Ddsf sDtLdf Ps Pshgf lzIfs lgo'lQm geP;Dd Pp6}
ljifodf Ps eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ul/g] 5}g .
-@_ v08 -3_ sf] pkv08 @ sf] qmd;+Vof -!_ b]lv -&_ ;Ddsf sDtLdf Ps Pshgf lzIfs lgo'lQm geP;Dd Pp6}
ljifodf Ps eGbf a9L lzIfs lgo'lQm ul/g] 5}g .
-#_ lzIfs lgo'lQmsf] nflu cfjZos kg]{ tfnLd k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .
 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

104
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!#
-lgod (# sf] pklgod -%_ ;“u ;DalGwt_
k|wfgfWofks 5gf}6sf cfwf/x¿
5gf}6sf cfwf/ c°
!= z}lIfs of]Uotf
-s_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf !%
-v_ dflyNnf] z}lIfs of]Uotf !)
@= lzIf0f cg'ej @%
#= tfnLd
-s_ z}lIfs TffnLd !)
-v_ ljBfno Joj:yfkg tfnLd @
$= cWofkg u/]sf] ljifodf k|fKt glthf !@
%= ljBfno ljsf; k|:tfj
-s_ ljBfno ljsf; k|:tfj !)
-v_ ljBfno ljsf; k|:tfjsf] k|:t'tLs/0f $
^= g]t[Tj lng] Ifdtf
-s_ lhNnf lzIff clwsf/Lsf] d"Nof+sgaf6 %
-v_ Joj:yfkg ;ldltsf] d"Nof+sgaf6 %
-u_ ;DalGwt ljBfnosf lzIfsx¿sf] d"Nof+sgaf6 @
hDdf !))
b|i6JoM
-!_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt c° k|bfg ubf{ Go"gtd z}lIfs of]Uotf jfkt k|yd >]0fLsf] nflu !% c+s,
låtLo >]0fLsf] nflu !# c° / t[tLo >]0fLsf] nflu !! c° lbOg]5 . dflyNnf] z}lIfs of]Uotf jfkt c+s
k|bfg ubf{ k|yd >]0fLsf] nflu !) c+s, låtLo >]0fLsf] nflu * c° / t[tLo >]0fLsf] nflu ^ c° lbOg]5
. dfWoflds txsf] xsdf dflyNnf] z}lIfs of]Uotf eGgfn] Pd=kmLn= nfO{ hgfp“g]5 .
t/ bz jif{ :yfoL ;]jf u/]sf lzIfs pDd]bjf/sf] xsdf :gfts txsf] z}lIfs of]Uotfsf] qmdzM
k|yd >]0fLsf] eP !) c°, låtLo >]0fLsf] eP * c° / t[tLo >]0fLsf] eP ^ c° lbOg]5 .

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

105
www.lawcommission.gov.np

-@_ lzIf0f cg'ej jfkt c+s k|bfg ubf{ ;DalGwt tx -ljBfno_ df :yfoL lgo'lQm kfO{ lzIf0f u/]sf] eP
k|lt jif{sf] h'g txsf] lzIfs xf] ;f] txsf] k|yd >]0fLsf] eP @=% c°sf b/n], låtLo >]0fLsf] eP @
c°sf b/n] / t[tLo >]0fLsf] eP !=% c°sf b/n] a9Ldf @% c° lbOg]]5 .
t/ dlxnfsf] xsdf @% c° ggf£g] u/L aL; k|ltzt c° yk ul/g]5 .
-#_ tfnLd cGtu{t z}lIfs tfnLd jfkt c° k|bfg ubf{ k|yd >]0fLsf] eP !) c°, låtLo >]0fLsf] eP *
c° / t[tLo >]0fLsf] eP ^ c° lbOg]5 . >]0fL gv'n]sf] tfnLdnfO{ låtLo >]0fLsf] c° lbOg]5 . lzIfsn]
;DalGwt txsf] nflu lnPsf] s'g} Pp6f tfnLd jfkt dfq c° kfpg]5 .
tfnLd cGtu{t ljBfno Joj:yfkg tfnLd jfkt Psd'i6 @ c+s k|bfg ul/g]5 .
-$_ cWofkg u/]sf] ljifodf k|fKt glthf jfkt kl5Nnf] tLg z}lIfs ;qsf] k|lt z}lIfs ;qsf] a9Ldf rf/
c°sf b/n] clwstd !@ c° lbOg]5 . cWofkg u/]sf] ljifodf k|fKt glthf jfkt c° lb+bf k|lt jif{
b]xfosf cfwf/df lbOg]5 M–
cWofkg u/]sf] ljifosf] sIffut cf};t ptL0f{ k|ltzt
;DjlGwt ljifosf] ef}uf]lns OsfOsf] cf};t ptL0f{ k|ltzt × x $
-s_ ef}uf]lns OsfO{sf] cf};t pQL0f{ k|ltztsf] c+s $) eGbf sd ePdf $) nfO{ dflgg]5 . o;
v08sf] k|of]hgsf nflu æef}uf]lns OsfO{Æ eGgfn] >f]t s]Gb|nfO{ hgfp“5 .
-v_ ;DalGwt ljBfno afx]s cGo ljBfnosf lzIfs k|fWofgfWofks pDd]bjf/ ePsf] cj:yfdf
lghn] k9fPsf] ljBfnosf] ljBfyL{sf] pknAwLsf] cfwf/df o; v08 cg';f/sf] d"Nof°g ug{'
kg{]5 .
-%_ b]xfosf] sfo{ 9f“rfdf tof/ ePsf] ljBfno ljsf; k|:tfj jfkt c+s !) / ;f]sf] k|:t'tLs/0f jfkt $
c+s lbOg]5 . k|:tfj jfkt c+s k|bfg ubf{ *) k|ltzteGbf a9L / $) k|ltzteGbf sd c+s lbg'
k/]df ;f] sf] k'i6\ofFO{ ;d]t lbg' kg]{5 .
-s_ jt{dfg z}lIfs / cfly{s cj:yf,
-v_ ljBfnon] xfl;n ug{' kg{] ck]lIft pknAwL,
-u_ jt{dfg cj:yf / ck]lIft pknAwLsf ;"rsut cGt/,
-3_ ck]lIft pknAwL xfl;n ug{] ;|f]t klxrfg ;lxtsf] sfo{of]hgf,
-ª_ sfo{of]hgfsf] d"Nof°gsf ;"rsx?,
-^_ lhNnf lzIff clwsf/L / Joj:yfkg ;ldltn] k|wfgfWofkssf] pDd]bjf/sf] g]t[Tj lng] Ifdtfsf] d"Nof+sg
b]xfosf cfwf/df ug'{ kg]{5 M–
d"Nof+sgsf cfwf/x¿ cltpQd pQd dWod ;fdfGo
-!=@%_ -!=))_ -)=&%_ -)=%)_
-s_ lzIf0f k]zf k|lt lgi7fjfg tyf nugzLn
-v_ ljBfnosf] z}lIfs u'0f:t/ k|ltsf] ;dk{0f efj
-u_ ljBfyL{, lzIfs / Joj:yfkg ;ldlt jLr k|efjsf/L
;DaGw :yfkgf ug{ / ;d'bfonfO{ k|efjsf/L kl/rfng
ug{ ;Sg] Ifdtf

106
www.lawcommission.gov.np

-3_ pQ/bfloTj / kf/blz{tf ;DaGwL Jojxf/


hDdf
-&_ ;DalGwt ljBfnosf lzIfsx¿n] d"Nof+sg u/L c+s k|bfg ubf{ v08 -^_ df plNnlvt d"Nof°gsf]
cfwf/df cltpQd, pQd, dWod, ;fdfGo jfkt s|dzM =%, =$, =# / =@ c+s k|bfg ug'{ kg]{5 .
lzIfs 5gf}6 ;ldltn] Joj:yfkg ;ldltåf/f tf]lsPsf] cjlwleq lzIfsx¿af6 k|fKt d"Nof+sgsf]] cf}ift
c+s lgsfNg' kg]{5 . lzIfsx¿n] cnu cnu kmf/fddf uf]Ko d"Nof+sg u/L Joj:yfkg ;ldltn] tf]s]sf]
cjlwleq cfkm\gf] d"Nof+sg lzIfs 5gf}6 ;ldltnfO{ a'emfpg' kg]{5 . pDd]bjf/ x'g]n] d"Nofª\sgdf
;xefuL x'g kfpg] 5}g .
-*_ Joj:yfkg ;ldltn] pDd]bjf/sf] d"Nof+sg ubf{ a}7s a;L lnlvt lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-(_ g]t[Tj lng] Ifdtf jfkt c+s k|bfg ubf{ ;d]t *) k|ltzteGbf a9L / $) k|ltzteGbf sd c+s lbg'
k/]df ;f]sf] k'i6\ofFO{ ;d]t ug'{ kg]{5 .
-!)_ lzIfs 5gf}6 ;ldltn] k|wfgfWofks kbsf] nflu lzIfs l;kmfl/; ubf{ dlxnf, blnt / ckf+u pDd]bjf/
/ cGo pDd]bjf/sf] c+s a/fa/ ePdf qmdzM dlxnf, blnt / ckf· pDd]bjf/nfO{ l;kmfl/; ug'{
kg]{5 .

107
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–!#s=

 5}7f}+ ;+zf]wgåf/f lemlsPsf] .

108
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!$
-lgod (% sf] pklgod -@_ / lgod (& sf] pklgod -#_ ;“u ;DalGwt_
lg/f]lutfsf] k|df0fkq
k|fylds÷lgDg dfWolds÷dfWolds txsf] lzIfssf] pDd]bjf/ x'g'ePsf >L ================
================= =============== nfO{ hf“Rbf lghdf s'g} ;?jf /f]u jf c? s'g} lsl;dsf] zf/Ll/s ljs[lt jf
cfGtl/s /f]u kfOg . lghdf ======================== /f]u eP klg lghn] ;f] kbdf /xL sfd ug{ ;Sg] Joxf]/f
k|dfl0ft ub{5' .
lghsf] egfO{ / k|df0fkq cg';f/ lghsf] pd]/ =================== jif{sf] 5 .
lghsf] j0f{, x'lnof / ;xL5fk lgDg adf]lhd 5 M–
-!_ j0f{
-@_ x'lnof
-#_ ;xL
-$_ bf“ofxftsf] a"9L cf}nfsf] 5fk

sfof{nosf] 5fk
lrlsT;ssf]–
;xLM
gfdM
kbM
g]kfn d]l8sn sfplG;nsf]
/lhi6]«zg gDj/M
sfof{noM
ldltM

109
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!%
-lgod (% sf] pklgod -$_ ;“u ;DalGwt_

zky u|x0f

d ============================================= O{Zj/ gfddf÷ ;To lgi7f;fy zky lnG5' ls ljBfno lzIff ;]jfsf]
lzIfssf] x}l;otn] dnfO{ 7]lsPsf] sfd d]/f] 1fg ljj]sn] hfg]a'em];Dd Odfg wd{ ;DemL /fi6« / lzIf0f
k]zfk|lt akmfbf/ /xL eo, kIfkft / å]if g/fvL nf]e nfnr / df]nflxhf gu/L OdfGbf/L;fy P]g, o;
lgodfjnL / k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL ug]{5' / dnfO{ 1ft x'g cfPsf] ;]jf;“u ;DalGwt s'g} uf]Ko s'/f
tf]lsPsf] ;DalGwt JolQmnfO{ afx]s c? s;}nfO{ d gf]s/Ldf axfn /x]sf] jf g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg
k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] eGg] jf ;°]t ug]{ 5}g .

zky u|x0f ug]{ lzIfssf]– zky u|x0f u/fpg] clwsf/Lsf]–


;xLM ;xLM
gfdM gfdM
kbM kbM
ljBfnoM sfof{noM
ldltM ldltM

sfof{nosf] 5fk

110
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!^
-lgod (% sf] pklgod -%_ ;“u ;DalGwt_
lzIfssf] j}olQms tyf gf]s/L ljj/0f kmf/fd
lzIfssf] b]xfosf] ljj/0f pNn]v ug]{M–
!= gfd, y/M
@= tx / >]0fLM
#= :yfoL 7]ufgfM kmf]6f]
-s_ c~rnM
-v_ lhNnfM
-u_ uf= lj= ;=÷g= kf=M
-3_ j8f g+=M Ans g+=M
-ª_ ufp“ jf 6f]nM
$= hGdldlt -lj=;+= df_ =============== ;fn ========== dlxgf =================ut]
%= hGd :yfgM ============ c~rn ============== lhNnf ============= uf=lj=;=÷g=kf=
^= ^) jif{ pd]/ k'Ug] ldlt -lj= ;+= df_ ========== ;fn ========= dlxgf ========ut]
&= gful/stf ==================== wd{ =========================== ln·
*= x'lnof -ljz]if lrGx_M
(= OR5fPsf] JolQmsf] gfdM
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
-u_ ;DaGwM
!)= afa'sf]M
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
-u_ k]zfM
-3_ gful/stfM
!!= afh]sf]M
-s_ gfd, y/M
-v_ 7]ufgfM
!@= ljjflxt eP klt÷kTgLsf] gfdM
klt÷kTgLsf] k]zfM
5f]/fsf] ;+VofM
5f]/Lsf] ;+VofM
!#= of] ljj/0f eg'{ cl3 g]kfn ;/sf/sf] ;]jfdf sfd u/]sf] eP To;sf] ljj/0fM
sfof{no kb >]0fL ;]jf cjlw 5f8]sf] sf/0f cjsfz kl5 kfPsf] ;'ljwf /sd
=================
lg= e=÷pkbfg

111
www.lawcommission.gov.np

!$= gf]s/L ljj/0f -z'? lgo'lQmb]lv xfn;Ddsf] ;Dk"0f{ ljj/0f :ki6 pNn]v ug]{_
ljBfnosf] gfd kb :t/ axfn :yfoL jf tna eQf s}lkmot
ldlt c:yfoL

!%= z}lIfs of]UotfM


pQL0f{ ePsf] lzIf0f ;+:yfsf] gfd cWoog cjlw >]0fL cWoogsf k|d'v s}lkmot
k/LIffsf] pkfwL b]lv =======;Dd ljifox?

!^= tfnLd ;DaGwL ljj/0fM


tfnLdsf] gfd tfnLd cjlw tfnLdsf >]0fL tfnLd lbg] ;+:yfsf] s}lkmot
ljifo
b]lv ;Dd gfd :yfg

!&= cg';Gwfg jf k|sflzt s[ltx?M


s[ltsf] gfd k|sfzg ePsf] ldlt k|sflzt s[ltsf] efiff ljifoj:t' s}lkmot

!*= kbs, k|z+;fkq of gub k'/:sf/sf] ljj/0fM


kbs, k|z+;fkq jf kbs, gub, k'/:sf/ sxf“af6 k|dfl0ft ug]{ s}lkmot
gub k'/:sf/ kfPsf] k|z+;fkq jf kfPsf] eP s] slt clws[tsf] b:tvt
ljj/0f gub k'/:sf/
kfPsf] ldlt

112
www.lawcommission.gov.np

!(= ljefuLo ;hfoM


;hfosf] k|sf/ ;hfosf] cfb]z ldlt k'g/fj]bgsf] k|dfl0ft ug]{ clws[tsf] ;xL s}lkmot
7x/ ldlt

@)= ljbfsf] ljj/0fM


lzIfssf] gfdM txM ljBfnoM
ljbfsf] lsl;d cjlw hDdf cjlw
=======;fn ====dlxgf===== ut]bl] v
!= cWoog ljbf ====jif{ ====dlxgf ======lbg
=======;fn ====dlxgf===== ut];Dd
=======;fn ====dlxgf===== ut]bl] v
@= c;fwf/0f ljbf ====jif{ ====dlxgf ======lbg
=======;fn ====dlxgf===== ut];Dd

@!= pko'{Qm ljj/0f 7Ls ;f“rf] 5 em'6f] 7x/]df sfg"g adf]lhd ;x'“nf, a'emfp“nf .
;DalGwt lzIfssf] ;xLM
ldltM– cf}+7fsf] 5fk
bfof“ afof“

@@= pko'{Qm ljj/0f o; ljBfnosf] clen]v cg';f/ 7Ls 5 egL k|dfl0ft ug]{M
k|wfgfWofkssf] gfdM ;xLM

ljBfnosf] gfdM

ljBfnosf] 7]ufgfM ldltM

113
www.lawcommission.gov.np

ljBfnosf] 5fkM

@#= pko'{Qm ljj/0f o; sfof{nosf] clen]v cg';f/ 7Ls 5 egL k|dfl0ft ug]{M
lhNnf lzIff clwsf/Lsf] gfdM ;xLM
lhNnf lzIff sfof{noM

sfof{nosf] 5fkM– ldltM

@$= pko'{Qm ljj/0f adf]lhdsf] clen]v lzIfs lstfjvfgfdf /fvL lghsf] ;°]t ;+Vof ======== sfod ul/Psf]
5.
lzIfs lstfjvfgfsf] k|d'vsf] gfdM–
;xLM
sfof{nosf] 5fk ldltM–
dfly n]lvP cg';f/ kmf/fd e/L clen]v agfO{ ;s]kl5 ePsf] ;?jf a9'jf ;DaGwdf lgDg :yfgdf
hgfpg] -dflyNnf] tnadfgdf ePsf] a9'jf klg o;}df hgfpg]_
ljBfnosf] ;?jf kb tna eQf hDdf s}lkmot ;?jf, a9'jf, nutdf r9fpg]
gfd ldlt ;°]t hgfpg] clws[tsf] ;xL / ldlt

@%= cjsfz k|fKt u/]kl5 hgfpg]M cjsfz kfPsf] ldltM


gf]s/L jif{ ============= dlxgf ========================= lbg=====================
clGtd, dlxgf ! sf] tna -eQfafx]s_ ?= ============= cIf/]kL =====================
hDdf kfpg] pkbfg ?= ================ g]kfn ;/sf/n] Joxf]g]{ ?= ================
hDdf kfpg] lgj[Qe/0f dfl;s ?= ================== cIf/]kL ==========================
lzIfs lstfjvfgsf] k|d'vsf] gfdM
;xLM
ldlt
kmf/fd ebf{ Wofg lbg'kg]{ s'/fx? M–
-!_ s]/d]6 gu/L ;kmf;“u kmf/fd eg'{ kg]{ .
-@_ s]/d]6 u/]sf] 7fp“df k|dfl0ft ug]{ clws[tsf] k"/f ;xL x'g' kg]{ .
-#_ kmf/fdsf] x/]s k[i7df k|dfl0ft ug]{ clwsf/Ln] ;xL ug'{ kg]{ .
-$_ cw'/f] ljj/0f el/Psf] kmf/fd :jLs[t x'g] 5}g .

114
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!&
-lgod (( sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
;?jf x'g lbOg] lgj]bg

>Ldfg\ lhNnf lzIff clwsf/LHo"


lhNnf lzIff sfof{no=============
===========================
ljifoM ;?jf ;DaGwdf .
dnfO{ lgDg ljBfnodf ;?jf ul/lbg' x'g lgDg ljj/0fx? v'nfO{ lgj]bg u/]sf] 5' .
lzIfssf] gfd, y/M
:yfoL 7]ufgfM
tx / >]0fLM
xfnsf] ljBfnosf] gfd / 7]ufgfM
;?jf eO{ hfg rfx]sf] ljBfnosf] gfd / 7]ufgfM
of]Uotf / tfnLdM
:yfoL lgo'lQm ldltM
xfnsf] lhNnfdf sfd u/]sf] cjlwM
;?jf dfu ug'{ kg]{ sf/0fM
lgj]bssf]–
;xLM
gfdM
ljBfnoM
ldltM
;?jf eO{ hfg] ljBfnosf] ;xdlt
o; ljBfnosf lzIfs >L ====================================== nfO{ Joj:yfkg ;ldltsf] ldlt
========================== sf] lg0f{o cg';f/ o; ljBfnoaf6 ;?jf eO{ hfg ;xdlt k|bfg ul/Psf] 5 .

ljBfnosf] 5fk Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfsf]–


;xLM
gfdM
ljBfnoM
ldltM
;?jf eO{ cfpg] ljBfnosf] ;xdlt
=============================== ljBfnosf lzIfs >L =================================== nfO{ Joj:yfkg
;ldltsf] ldlt ======================= sf] lg0f{o cg';f/ o; ljBfnodf ;?jf eO{ cfpg ;xdlt lbOPsf] 5 .
===============================
ljBfnosf] 5fk Joj:yfkg ;ldltsf] cWoIfsf]–
;xL

115
www.lawcommission.gov.np

gfd ljBfno
ldlt

lgj]bs >L ================================== nfO{ ======================== lhNnfsf] ==========================


ljBfnoaf6 o; lhNnfsf] ============================ ljBfnodf ;?jf ul/Psf] 5 .

lhNnf lzIff sfof{nosf] 5fk lhNnf lzIff clwsf/Lsf]–


;xLM
gfdM
ldltM

116
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!*
-lgod !!& sf] pklgod -!_ jf -#_ ;“u ;DalGwt_
lgj[Qe/0f clwsf/kqsf] dfu kmf/fd
>L ljBfno lzIfs lstfjvfgf .
==================================
ljBfno lzIff ;]jfaf6 ldlt ================== df cjsfz k|fKt ug]{ ePsf]n] ================ lzIfs
ldlt =============== df k/nf]s ePsf]n] lzIff lgodfjnL, @)%( adf]lhd lgj[Qe/0f clwsf/kq kfpgsf] nflu
lgDg ljj/0f v'nfO{ lgj]bg u/]sf]5' .
!= lzIfs÷d[ts lzIfssf] gfdM
@ :yfoL 7]ufgf -lhNnf, g=kf=÷uf=lj=;= j8f g+=_M
#= z'? lgo'lQm x'“bfsf] ljBfnosf] gfd, lgo'lQm ldlt / txM
$= cjsfz k|fKt ubf{ axfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
%= cjsfz k|fKt ubf{ k"/f x'g] pd]/======== jif{=========== dlxgf============ lbg
^= :yfoL ;]jf cjlw================= jif{=============dlxgf=================lbg
&= z]ifkl5 OR5fPsf] JolQmsf]M
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgf, -lhNnf g= kf=÷ uf= lj= ;= j8f ;d]t_M
-#_ gftf ;DaGwM
*= z]ifkl5 s;}nfO{ gOR5fPsf] eP kl/jf/sf] glhssf] ;b:osf]–
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgf -lhNnf, g=kf=÷uf=lj=;= j8f ;d]t_
-#_ gftfM
(= afa'sf] gfdM
!)= afh]sf] gfdM
kmf/fd eg]{ JolQmsf]–
;xLM
gfdM
ldltM
/]vfTds ;lx5fk
bfof“ afof“

dfly n]lvPsf] Joxf]/f 7Ls ;f“rf] 5, em'§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;x'+nf a'emfp“nf .
;+nUg ug'{ kg]{ sfuhft M
-!_ d[ts lzIfssf] ;DaGwdf d[To' ePsf] k|df0f .
-@_ d[ts lzIfssf] ;DaGwdf lghsf] xsjfnf ePsf] k|df0f .

117
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–!(
-lgod !!& sf] pklgod -&_ ;“u ;DalGwt_
lgj[Qe/0f clwsf/kq
-;DalGwt lzIfssf] gfddf_
!= lgj[Qe/0f clwsf/kq kfpg] JolQmsf] gfdM kmf]6f]
@= :yfoL 7]ufgf -lhNnf, g= kf=÷uf= lj= ;= j8f g+=_ M
#= cjsfz k|fKt ubf{ lzIfs jxfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
$= cjsfz k|fKt ubf{sf] =========jif{==========dlxgf========= lbg
%= :yfoL ;]jf cjlw============jif{============dlxgf============lbg
^= gf]s/L jif{M
&= z]ifkl5 OR5fPsf] JolQmsf]M
-!_ gfdM
-@_ :yfoL 7]ufgfM
-#_ x'lnof
-$_ gftf ;DaGwM
*= clGtd Ps dlxgfsf] kfpg] tnaM -cIf/ tyf c°df_
(= lgj[Qe/0f clwsf/kq kfpg] JolQmsf] ;xLM
/]vfTds ;lx5fk
bfof“ afof“

sfof{nosf] 5fk
clwsf/kq lbg] clwsf/Lsf]–
;xLM
gfdM
kbM
sfof{noM
ldltM

118
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–@)
-lgod !!& sf] pklgod -&_ ;“u ;DalGwt_
kfl/jfl/s lgj[Qe/0f clwsf/kq
-OR5fPsf] JolQmsf] gfddf_
kmf]6f]
!= d[t lzIfssf] gfdM
@= d[t lzIfssf] :yfoL 7]ufgf -lhNnf, g= kf= -uf=lj=;= j8f g+=_M
#= cjsfz k|fKt ubf{ lzIfs jxfn /x]sf] ljBfnosf] gfd, lzIfssf] tx / >]0fLM
$= cjsfz k|fKt ubf{sf] jif{ ============dlxgf===========lbg
%= :yfoL ;]jf cjlw M jif{================dlxgf==============lbg
^= gf]s/L jif{M
&= z]ifkl5 OR5fPsf] -clwsf/kq kfpg]_ JolQmsf]M
-!_ gfdM -@_ :yfoL 7]ufgfM
-#_ x'lnofM -$_ gftf ;DaGw
*= clGtd Ps dlxgfdf kfpg] tna -c+s / cIf/df_
(= clwsf/kq kfpg] JolQmsf] ;xLM
/]vfTds ;lx5fk
bfof“ afof“

sfof{nosf] 5fk
clwsf/kq lbg] clwsf/Lsf] –
;xLM
gfdM
kbM
sfof{noM
ldltM

119
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL– @!
-lgod !$% sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_

ljBfno juL{s/0fsf cfwf/x¿



-s_ ;fd'bflos ljBfno juL{s/0fsf cfwf/x¿M
-!_ ef}lts ;'ljwf
-@_ lzIfs bIftf
-#_ pQ/bfloTj / kf/blz{tf
-$_ ljBfno ;~rfng k|lqmof
-%_ z}lIfs pknlAw
-^_ cGo pknlAw

@= ef}lts ;'ljwfM
dfkb08sf cfwf/
If]q ljBfyL{ sf]7fx sf]7fx¿d sf]7fdf ejgdf zf}rf vfg]kfgL k':tsf sf]7fsf] ljBfnosf] k|of]uzf hDd
;+Vof ¿df f xfjf ‰ofn sDkfp08 no no prfO{ gfddf nf f
cg';f/ k|sfz v]Ng ;Sg] 9f]sfsf] sf] cj:yf /x]sf]
pko'Qm l5g]{ cj:yf Joj:yf hUuf
sIff Joj:
sf]7f yf
c° -!_ c° - c° -#_ c° -$_ c° -%_ c° - c c° -*_ c° -(_ c° -!)_ c° - c°
@_ ^_ ° !!_ -!@_
-
&_
zx/L !) ! ! @ @ @ @ # @ @ # #)
u|fdL0 !) ! ! ! @ @ @ @ @ % ! #)
f
b|i6JoM
-!_ k|lt ljBfyL{ k|lt sIff sf]7f k"j{ k|fylds / k|fylds tx eP sDtLdf )=&% ju{ ld6/ tyf lgDg df=lj=
/ dfWolds tx eP sDtLdf !=)) ju{ ld6/ ePsf] kSsL ejg eP k"0ff{°, sRrL ejg eP krxQ/
k|ltzt c°, sf]7f ;+Vof / k|lt ljBfyL{ If]qkmn pNn]lvt ju{ ld6/df kRrL; k|ltzt;Dd sd eP
krf; k|ltzt c° .
-@_ ;a} ljBfyL{nfO{ n]Vg / k9\g pko'Qm k|sfz ePsf] / sfnf]kf6Ldf n]v]sf] s'/f k|i6 b]Vg ;Sg] eP k"0ff{°,
k|sfz l5g]{ Joj:yf jf sfnf]kf6Ldf n]lvPsf] s'/f :ki6 gb]lvg] eP krf; k|ltzt c° .

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .



t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

244
www.lawcommission.gov.np

-#_ sf]7fdf e]lG6n];g eO{ xfjf v]Ng ;Sg] eP k"0ff{° .


-$_ sIff sf]7fsf ‰ofn 9f]sf cfjZostfg';f/ nufpg / vf]Ng ldNg] eP k"0ff{° .
-%_ kSsL sDkfp08 ;lxtsf] aGb ug]{ 9f]sf eP k"0ff{°, sf“8]af/ jf sf7sf] af/ eP krf; k|ltzt c° .
-^_ k|lt @)) ljBfyL{ 5fq÷5fqfsf] nflu 5'§f 5'§} / lzIfssf] nflu cnu zf}rfno eP k"0ff{°, dlxnf /
k'?ifsf] nflu dfq cnu cnu zf}rfno eP krf; k|ltzt c° .
-&_ ljBfyL{sf] nflu lkmN6/ ;lxtsf] kof{Kt vfg]kfgL ;'ljwf eP k"0ff{°, kof{Kt vfg]kfgL ;'ljwf;Dd eP
krf; k|ltzt c°, ;Lldt vfg]kfgLsf] Joj:yf eP kRrL; k|ltzt c° .
-*_ kf7\ok':ts / ;Gbe{ k':ts ;lxt %)) eGbf a9L k':ts ;lxt k9\g] cnu sf]7f eP k"0ff{°, %)) eGbf
a9L k':ts ePsf] t/ k9\g] cnu sf]7f gePsf] jf @%) eGbf a9L %)) eGbf sd k':ts eO k9\g]
cnu sf]7f eP krxQ/ k|ltzt c°, @%) eGbf a9L / %)) eGbf sd k':ts eO{ k9\g] sf]7f cnu
geP krf; k|ltzt c° .
-(_ sf]7fsf] prfO sDtLdf gf} lkm6 / e'O{ sf]7fsf] ;tx hldg ;tx eGbf xf]rf] geP k"0f{f°, sf]7fsf] prfO
gf} lkm6 eGbf sd / e'O{ sf]7fsf] ;tx hdLg ;tx eGbf xf]rf] eP krf; k|ltzt c° .
-!)_ ljBfnosf] gfddf aL; /f]kgL jf ;f] eGbf a9L hUuf eP k"0ff{°, !%–@) /f]kgL;Dd hUuf eP ;f7L
k|ltzt c°, !)–!$ /f]kgL;Dd hUuf eP krf; k|ltzt c°, %–( /f]kgL;Dd hUuf eP rfnL; k|ltzt
c°, !–$ /f]kgL;Dd hUuf eP tL; k|ltzt c° . -t/fO{sf] ljBfno eP pNn]lvt /f]kgL a/fa/sf] hUuf
ljufxfdf u0fgf ul/g]5_
-!!_ ljBfyL{x?n] a;L a;L k|of]u ug{ ;Sg] k|of]uzfnf eP k"0ff{° .
#= lzIfs Joj:yfM
If]q dfkb08sf cfwf/x¿
Go"gtd tfnLd cg'ej k|fKt dflyNnf] s'n dlxnf lzlIfs hDdf
z}lIfs k|fKt k|wfgfWofks z}lIfs lzIfssf] ;+Vof
of]Uotf lzIfssf] of]Uotf ;+Vof
k|fKt ;+Vof ePsf]
lzIfs lzIfs
c° -!_ c° -@_ c° -#_ c° -$_ c° -%_ c° -^_ c° -&_
zx/L % @ % # @ # @)
u|fdL0f & @ $ @ @ # @)
b|i6JoM–
-!_ ljifo ldNbf] / Go'gtd z}lIfs of]Uotf k'u]sf] zt k|ltzt lzIfs eP k"0ff{° .
-@_ tfnLd k|fKt u/]sf lzIfs hlt k|ltzt 5g\ Tolt k|ltzt c° .
-#_ k|wfgfWofks bz jif{sf] sfo{ cg'ej eP k"0ff{°, ;f] eGbf sd cg'ej eP k|lt jif{ bz k|ltzt c°sf
b/n] .
-$_ dflyNnf] z}lIfs of]Uotf ePsf] lzIfs eP k|lt lzIfs Ps c°sf b/n] .
-%_ b/jGbL adf]lhd lzIfs k"/f ePsf] eP k"0ff{° .
-^_ s'n lzIfs ;+Vofsf] krf; k|ltzt lzIfs dlxnf eP k"0ff{°, kRrL; k|ltzt dlxnf eP krf; k|ltzt
c° / ;f] eGbf sd jf Go"gtd Ps hgf;Dd dlxnf eP kRrL; k|ltzt c° .
$= ljBfyL{ ;+Vof

245
www.lawcommission.gov.np

If]q dfkb08sf cfwf/


hDdf ljBfyL{ ;+Vof lzIfs ljBfyL{ cg'kft 5fqfsf] k|ltzt hDdf
c° -!_ c° -@_ c° -#_ c° -$_
zx/L ^ @ @ !)
u|fdL0f % @ # !)

b|i6JoM–
-!_ %)) jf ;f] eGbf a9L ljBfyL{ eP k"0ff{°, $))–$(( ;Dd ljBfyL{ eP c;L k|ltzt c°, #))–
#(( ;Dd ljBfyL{ eP ;f7L k|ltzt c°, @))–@(( ;Dd ljBfyL{ eP rfnL; k|ltzt c°, !))–
!(( ;Dd ljBfyL{ eP aL; k|ltzt c° .
-@_ lzIfs ljBfyL{ cg'kft pkTosf tyf t/fO{, kxf8 / lxdfnL If]qdf qmdzM !M%), !M$% / !M$) eP
k"0ff{°, !M^) eP krf; k|ltzt / ;f] eGbf a9L eP @% k|ltzt c° .
-#_ $% k|ltzt eGbf a9L 5fqf eP k"0ff{°, @% k|ltzt;Dd 5fqf eP krf; k|ltzt c° .
%= z}lIfs pknlAwM
If]q dfkb08sf cfwf/x?
txsf] z'¿ sIffdf sIff sIff 5f8\g]sf] k|To]s txdf ^) k|ltzt hDdf
egf{ ePsfdWo] ;f] tx bf]xf]¥ofpg]sf] k|ltzt eGbf a9L c° NofO{
k"/f ug]{ ljBfyL{ k|ltzt pQL0f{ x'g]sf] k|ltzt
k|ltzt
c° -!_ c° -@_ c° -#_ c° -$_ c° -%_
zx/L ^ @ @ !) @)
u|fdL0f % @ # !) @)

246
www.lawcommission.gov.np

b|i6Jo M–
-!_ txsf] z'?df sIff egf{ ePsf ljBfyL{dWo] !)) k|ltztn] k|fylds tx k"/f u/]sf] eP k"0ff{°, ;f] eGbf
sd k|ltztn] k|fylds tx k"/f u/]sf eP hlt k|ltztn] k"/f u/]sf 5g\ Tolt k|ltztn] x'g] c° .
-@_ sIff bf]xf]¥ofpg] ljBfyL{ slQklg geP k"0ff{°, !–% k|ltzt;Dd eP ;7;¶L k|ltzt / ^–!) k|ltzt;Dd
eP t]QL; k|ltzt c° .
-#_ sIff 5f8\g] ljBfyL{ slQ klg geP k"0ff{°, !–% k|ltzt;Dd eP c;L k|ltzt c°, ^–!) k|ltzt;Dd
eP ;f7L k|ltzt c°, !!–!% k|ltzt;Dd eP rfnL; k|ltzt c°, !^–@) k|ltzt;Dd eP aL; k|ltzt
c° .
-$_ ^) k|ltzt jf ;f] eGbf a9L c° NofO{ pQL0f{ x'g] ljBfyL{sf] ;+Vof ljBfnosf] s'n ljBfyL{ ;+Vofsf] hlt
k|ltzt 5 Tolt k|ltzt c° .
^= s'n vr{M
If]q dfkb08sf cfwf/
ljBfnosf] s'n ljBfnosf] s'n vr{df ljBfnosf] s'n 5fqj[lQdf vr{ hDdf
vr{df tnadf z}lIfs ;fdu|Ldf vr{ vr{df dd{t ;'wf/df ePsf] k|ltzt
vr{ ePsf] ePsf] k|ltzt vr{ ePsf] k|ltzt
k|ltzt
c° -!_ c° -@_ c° -#_ c° -$_ c° -%_
zx/L # ! # # !)
u|fdL0f # ! # # !)

247
www.lawcommission.gov.np

b|i6JoM
-!_ ljBfnosf] s'n vr{sf] /sddWo] tnadf &) k|ltzt;Dd vr{ eP k"0ff{°, &!–*) k|ltzt;Dd vr{ eP
;7;¶L k|ltzt, *!–() k|ltzt;Dd vr{ eP t]QL; k|ltzt c° .
-@_ ljBfnosf] s'n vr{df z}lIfs ;fdu|Ldf !) k|ltzt eGbf a9L vr{ eP k"0ff{°, %–!) k|ltzt;Dd vr{
eP krf; k|ltzt c° .
-#_ ljBfnosf] s'n vr{df dd{t ;'wf/df !) k|ltzt eGbf a9L eP k"0ff{°, %–!) k|ltzt;Dd vr{ eP
krf; k|ltzt c° .
-$_ zt k|ltzt 5fqj[lQ pknAw u/fPsf] eP k"0ff{° .
&= >]0fL ljefhgM
k|s/0f @, #, $, % / ^ df n]lvP adf]lhd c° kfpg] k|ltzt eGbf sd x'g]nfO{ s'g} klg c°
lbOg] 5}g . To;/L lbOPsf] c°sf] cfwf/df ljBfnonfO{ b]xfosf >]0fLdf juL{s/0f ul/g]5 M–
-s_ *) jf ;f] eGbf a9L c° k|fKt ug]{ ljBfno æsÆ >]0fL
-v_ ^) b]lv &( ;Dd c° k|fKt ug]{ ljBfno ævÆ >]0fL
-u_ $) b]lv %( ;Dd c° k|fKt ug]{ ljBfno æuÆ >]0fL
-3_ #( ;Dd c° k|fKt ug]{ ljBfno æ3Æ >]0fL
-v_ ;+:yfut ljBfnosf] nfluM–
!= æsÆ >]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/x¿ -ck]lIft ;'ljwfo'Qm ljBfno cyf{t ævÆ >]0fLsf
ljBfnosf] k"jf{wf/df yk x'g' kg]{_
-s_ ;efsIf,
-v_ ;]jf sIf -kmf]g, ÇofS;, Od]n cflb_,
-u_ cltl/Qm lqmofsnfk sIf,
-3_ SofÇ6]l/of,
-ª_ Ps k6sdf sDtLdf %) hgf ljBfyL{ a;]/ k9\g ;Sg] 5'§} k':tsfno sf]7fsf] Joj:yf, /
-r_ cg';"rL–@@ sf] v08 -v_ sf] b]xfo -r_ adf]lhdsf] ljz]if ;'ljwfo'Qm ljBfnosf] nflu lgwf{l/t
;'ljwf pknAw u/fPsf] x'g' kg]{ .
@= ævÆ >]0fLsf] ljBfnosf] nflu rflxg] cfwf/x¿ -cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfno cyf{t æuÆ >]0fLsf
ljBfnosf] k"jf{wf/df yk x'g' kg]{ _
-s_ k|wfgfWofks, lzIfs, sd{rf/L / k|zf;lgs sd{rf/Lsf nflu 5'§f5'§} sf]7fsf] Joj:yf,
-v_ lzIfs :6fkmsf] nflu 5'§} zf}rfnosf] Joj:yf,
-u_ s'g} b'O{ k|sf/sf b}lgs klqsfx¿ ;lxtsf] Psk6sdf sDtLdf #) hgf ljBfyL{ a;]/ k9\g ;Sg]
5'§} k':tsfno sf]7fsf] Joj:yf,
-3_ elnan v]Ng ldNg] v]nd}bfgsf] cltl/Qm ;Dk"0f{ ljBfyL{ Ps} ;fy pleg ;Sg] sDkfp08sf]
Joj:yf,
-ª_ 5'§} lj1fg k|of]uzfnf sf]7fsf] Joj:yf,
-r_ ljBfnodf sDKo'6/ ljifo /fv]sf] eP 5'§} sDKo'6/ sIffsf] Joj:yf,
-5_ k|fylds pkrf/ sIfsf] Joj:yf, /

248
www.lawcommission.gov.np

-h_ cg';"rL–@@ sf] v08 -v_ sf] b]xfo -r_ adf]lhdsf] ck]lIft ;'ljwfo'Qm ljBfnosf] nflu lgwf{l/t
;'ljwf pknAw u/fPsf] x'g' kg]{ .
#= æuÆ >]0fLsf] ljBfno -cyf{t cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfno_ sf] nflu rflxg] k"jf{wf/x¿
-s_ sIff sf]7fx¿ k"j{ k|fylds / k|fylds txsf] xsdf k|lt ljBfyL{ )=&% ju{ld6/, lgDg dfWolds
/ dfWolds txsf] xsdf !=)) ju{ld6/,
-v_ xfjfsf] /fd|f] k|jfx / oy]i6 k|sfz ePsf sIff sf]7fx¿,
-u_ ljBfyL{ ;+Vofsf] cfwf/df ;a}nfO{ k'Ug] 8]:s j]~r,
-3_ 5fq 5fqf / lzIfssf] nflu sDtLdf # j6f 5'§f5'§} zf}rfno / k|To]s yk %) hgf ljBfyL{sf
nflu Ps sDkf6{d]G6 yk,
-ª_ oy]i6 vfg]kfgLsf] Joj:yf,
-r_ kf7\oqmd kf7\ok':ts lzIfs lgb]{lzsf ;lxtsf] ! ljBfyL{ a/fa/ sDtLdf @ k':ts ePsf]
k':tsfno,
-5_ k|lt sIffdf sfnf] kf6L / cGo cfjZos z}lIfs ;fdu|L,
-h_ ;a} ljBfyL{ Ps} k6s pleg ;Sg] cf“ug,
-em_ elnan v]Ng ldNg];Ddsf] v]nd}bfg,
-`_ sIff lzIfs cg'kft !M!=$,
-6_ kf7\oqmd cg';f/sf] lj1fg ;fdu|Lsf] Joj:yf,
-7_ k|fylds pkrf/ ;fdu|Lsf] Joj:yf x'g' kg]{, /
-8_ cg';"rL–@@ sf] v08 -v_ sf] b]xfo -#_ cg';f/sf] 5fqj[lQ / ;f]xL cg';"rLsf] ;f]xL v08sf]
b]xfo -&_ cg';f/sf] lzIfs tyf sd{rf/L ;+Vof .
$= æ3Æ >]0fLsf ljBfno -cyf{t Go"g ;'ljwfsf ljBfno_M cfwf/e"t ;'ljwf k"/f gePsf ljBfnox¿
%= ;+:yfut ljBfnox¿nfO{ v08 -s_, -v_, -u_ / -3_ adf]lhd juL{s/0f ug{sf] nflu lgod !$%s=
adf]lhdsf] ;ldltn] cfjZostf cg';f/ dGqfnoåf/f ul7t ;/f]sf/jfnfx¿ ;d]t ;lDdlnt ePsf]
;ldltsf] k/fdz{ lng ;Sg]5 .


t];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

249
www.lawcommission.gov.np


cg';"rL–@@
-lgod !$& sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
z'Ns lgwf{/0fsf cfwf/x¿
-s_ ;fd'bflos ljBfnosf] nfluM
qm=;+= zLif{s
lzIfs
!= tyf sd{rf/Lsf] tna eQfdf ePsf] vr{
cGo@=ljifodf ePsf] vr{
-s_ ljBfno ;~rfng / Joj:yfkgsf] nflu
-v_ z}lIfs ;fdu|Lsf] nflu
-u_ e}k/L cfpg] sfdsf] nflu
;/sf/L
#= cg'bfg jf cGo ;|f]taf6 ljBfnosf] nflu ePsf] cfDbfgL
cf]e$=/x]8 vr{
b|i6JoM
-!_ z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] nflu pk/f]Qm tflnsfsf] qmd;+Vof ! / @ adf]lhd ePsf] vr{ hf]8\g] .
To;/L hf]8\bf x'g cfPsf] s'n /sddf qmd;+Vof # sf] /sd 36fpg] . To;/L 36fp“bf cfPsf] /sddf
qmd;+Vof $ adf]lhdsf] cf]e/x]8 vr{ /sd hf]8L hDdf vr{ /sd lgsfNg] . To;/L lgsflnPsf] hDdf
vr{ /sdnfO{ s'n ljBfyL{ ;+Vofn] efu u/L k|lt ljBfyL{ jflif{s z'Ns lgsfNg] .
-@_ z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] nflu lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna eQfdf ePsf] vr{sf] lx;fa ubf{ s'g}
ljBfnodf lzIfs ljBfyL{ cg'kft o; lgodfjnLdf tf]lsP eGbf a9L eP klg ;f] cg'kft;Ddsf] lzIfs
;+Vof dfq sfod ug'{ kg]{5 .
pbfx/0fsf] nflu lxdfnL If]qsf] ljBfnodf rfnL; eGbf a9L c;L eGbf sd ljBfyL{ eP b'O{
lzIfssf] tna eQf jfkt ePsf] vr{sf] cfwf/df z'Ns lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-#_ ljBfnon] lzIfs ;+Vofsf] bz k|ltzt;Dd sd{rf/L -lkog ;d]t_ sf] tna eQfnfO{ z'Ns lgwf{/0f ug]{
k|of]hgsf] lgldQ vr{df u0fgf ug{ ;Sg]5 .
pbfx/0fsf] nflu bz lzIfs ePsf] ljBfnodf Pshgf sd{rf/Lsf] tna dfq sd{rf/Lsf] tna
vr{df ;dfj]z x'g]5 / ;f]eGbf a9L P3f/b]lv aL; hgf;Dd lzIfs ePsf] ljBfnodf b'O{hgf
sd{rf/L;Ddsf] tna /sdnfO{ vr{df ;dfj]z ug{ ;lsg]5 .
$= cGo ljifodf ePsf] vr{ jfktsf] /sd lzIfs tyf sd{rf/Ln] kfpg] tnasf] ljBfnosf] xsdf aL;
k|ltzt eGbf a9L x'g] 5}g .
pbfx/0fsf] nflu ;fd'bflos k|fylds ljBfnosf] lzIfs ;+Vof bz ePdf ;a} lzIfssf] tna
dfl;s ?= $@,))).– x'g cfp“5 / ;f] jfkt jflif{s tna vr{ / bz}F vr{sf] ;d]t u/L -$@,)))!#
sf] lx;fan]_ ?= %,$^,))).– / sd{rf/Lsf] dfl;s tna ?= @,))).– ePdf ;f] jfkt yk ?=@^,))).–
;dfj]z ubf{ lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna vr{ ?= %,&@,))).– x'g cfp“5 . ;f] /sdsf] a9Ldf aL;
k|ltzt cyf{t ?=!,!$,$)).– cGo vr{sf] ¿kdf z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf] lgldQ hDdf vr{df

 ldlt @)^!.&.@ sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

250
www.lawcommission.gov.np

;dfj]z ug{ ;lsg]5 . s'g} ljBfnosf] cGo vr{ ;f]eGbf a9L eP klg z'Ns lgwf{/0f ug]{ k|of]hgsf]
lgldQ cGo vr{ jfkt a9Ldf ?=!,!$,$)).– dfq ;dfj]z u/L hDdf vr{ lgsfNg' kg]{5 .
-%_ ljBfnosf] cf]e/x]8 vr{ kf“r k|ltzt x'g]5 .
-^_ sIffut z'Ns ;dfg'kflts x'g]5 . s'g} ljBfnosf] lzIfs tyf sd{rf/Lsf] tna jflif{s ?= %,)),))).–
tyf cGo vr{ ?= !,)),))).– u/L hDdf vr{ ^,)),))).– 5 / ;f] ljBfnosf] cGo cfDbfgL
?=$,%),))).– 5 eg] To:tf] cfDbfgLaf6 hDdf vr{ 36fp“bf af“sL /sd ?=, !,%),))).– x'g hfG5 .
cyf{t\ ?=^,)),))).– sf] kf“r k|ltztn] ?=#),))).– ;f] ljBfnosf] cf]e/x]8 vr{ 5 / ljBfnosf]
ljBfyL{ ;+Vof b'O{ ;o 5 eg] -!,%),))).–  #),))).– ubf{ x'g cfpg] ?=!,*),))).– nfO{ b'O{ ;on]
efu ubf{ cfpg] ?= ()).– ;f] ljBfnosf] Pshgf ljBfyL{sf] jflif{s k9fO z'Ns x'g hfG5 .
ca sIff ! b]lv !) sIff;Ddsf] k|To]s sIffsf] ljBfyL{ ;+Vof a/fa/ 5 / z'Nsdf ;dfg'kflts
b/n] a[l4 x'G5 eg] ljleGg sIffsf] cf};t z'Ns lgDg adf]lhd x'g]5 M–
sIff ljBfyL{ ;+Vof z'Nssf] b/ hDdf z'Ns
^ $) sIff ^z -sIffsf] lx;fadf dfgf}+_ @$)z -$)  ^_
& $) sIff &z ,, @*)z -$)  &_
* $) sIff *z ,, #@)z -$)  *_
( $) sIff (z ,, #^)z -$)  (_
!) $) sIff !)z ,, $))z -$)  !)_
s'n– !^)) z xf] .
o;/L lx;fa ubf{ k|s/0f -&_ df pNn]v eP cg';f/ hDdf z'Ns !^))z a/fa/ x'g hfG5 .
To;}n] !^))z eg]sf] !,*),))).–
cyjf z sf] dfg = !,*),))).– = !*)) = !!@.%)
!^)) !^
t;y{, sIff ^ sf] z'Ns = ^z = ^  !!@.%) = ^&%.–
sIff & sf] z'Ns = &z = &  !!@.%) = &*&.%)
sIff * sf] z'Ns = *z = *  !!@.%) = ()).–
sIff ( sf] z'Ns = (z = (  !!@.%) = !)!@.%)
sIff !) sf] z'Ns = !)z = !)  !!@.%) = !!@%.–
To;}n] sIff ^ sf] jflif{s k9fO{ z'Ns = ?= ^&% / dfl;s Ps dlxgfsf] ?= %^.@% x'G5 .
lx;fa ug{ ;lhnf]sf] nflu dfl;s ?= %%.– b]lv ?= ^).– ;Dd lng ;lsG5 . To;} u/L cGo sIffsf]
z'Ns klg jflif{s c°nfO{ !@ n] efu u/]/ cfpg] /sd a/fa/ x'G5 .
-&_ o; ;'q cg';f/ lgwf{l/t z'Nssf] b/ eGbf s'g} ljBfnon] lnPsf] z'Ns sd ePdf ;f] ljBfnon]
z}lIfs;qsf] aLrdf z'Ns b/df j[l4 ug{ kfpg] 5}g . ljBfnon] csf]{ z}lIfs;qdf bz k|ltzt eGbf
a9L b/n] z'Ns j[l4 ug{ rfx]df o; lgodfjnLsf] /Lt k'¥ofO{ dGqfnosf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
-*_ o; ;'q cg';f/ lglZrt z'Nssf] b/ eGbf s'g} ljBfnon] lnO/x]sf] z'Nssf] b/ a9L ePdf ;f]
ljBfnon] o; lgodfjnL k|f/De x'gf;fy lnO/x]sf] z'NsnfO{ o; lgodfjnLåf/f lglZrt ;'q cg';f/
;dfof]hg u/L cfjZos b]lvPdf ljBfyL{nfO{ z'Ns lkmtf{ ug'{ kg]{5 .
-v_ ;+:yfut ljBfnosf] nflu

251
www.lawcommission.gov.np

-!_ g]kfn ;/sf/n] tf]s] adf]lhd k|fylds txdf P;=Pn=;L= eGbf sd, lg=df=lj= txdf k|df0fkq:t/ eGbf
sd / dfWolds txdf :gfts:t/ eGbf sd of]Uotf ePsf] lzIfs s'g} klg ljBfnodf /fVg gkfpg] /
x/]s lzIfssf] lzIfs ;]jf cfof]uaf6 cWofkg cg'dlt kq lnPsf] x'g' kg]{5 .
-@_ z'Ns lgwf{/0f k|of]hgsf] nflu cg';"rL–@! adf]lhd æuÆ >]0fLsf] ;+:yfut ljBfnonfO{ cfwf/e"t
;'ljwfo'Qm ljBfno dflgPsf] x'“bf pQm >]0fLsf] ljBfnodf b]xfo adf]lhdsf] lzIfs tyf sd{rf/L /fVg'
kg]{5 .

252
www.lawcommission.gov.np

lzIfs÷sd{rf/L tx cg';f/ lzIfs tyf sd{rf/L ;+Vof


g;{/Lb]lv % g;{/Lb]lv * g;{/Lb]lv
!)
k|=c=
cfO=P= ! – –
:gfts – ! !
lzIfs
P;=Pn=;L= ( ^ (
cfO=P= – & –
:gfts – – *
n]vfkfn ! -P;=Pn=;L=_ ! -cfO=P=_ ! -cfO=P=_
cfof÷:jLk/ @ @ @
:6f]/÷nfOa|]l/og – – @
uf8{ lkog @ @ #
-#_ pkv08 -@_ adf]lhdsf lzIfs sd{rf/Lsf] tna jfkt P;=Pn=;L= :t/, cfO=P= :t/ / :gfts:t/sf
nflu qmdzM g]kfn ;/sf/n] k|fylds, lgDgdfWolds / dfWolds txsf] lzIfsnfO{ tf]s]sf] :s]ndf /
ltgLx¿nfO{ lbOg] cGo ;'ljwf jfkt tna /sdsf] !* k|ltzt;Dd 5'6\ofO{ o;/L x'g cfpg] hDdf
vr{nfO{ ljBfnosf] s'n vr{sf] ^) k|ltzt dfgL af“sL /x]sf] $) k|ltztdWo] * k|ltzt 5fqj[lQ /
!=% k|ltzt u|fdL0f lzIff ljsf; sf]ifdf nufgL ug'{ kg]{5 / af“sL x'g cfpg] /sd ljBfnosf]
cfjZostf cg';f/sf zLif{sx¿df vr{ ug]{ u/L cfjZos Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
t/ æ3Æ >]0fLsf cyf{t Go"g ;'ljwfo'Qm ljBfnon] eg] cfÇgf] ljBfnodf cWoog/t ljBfyL{x¿sf]
kf“r k|ltzt eGbf a9LnfO{ 5fqj[lQ lbg' clgjfo{ dflgg] 5}g .
-$_ dxfgu/kflnsf, pkdxfgu/kflnsf / ;f] jl/k/L hf]l8Psf] If]qsf] z'Ns / cGo gu/kflnsf Pj+ lhNnf
;b/d'sfd If]q tyf u|fdL0f If]qdf z'Ns b/ km/s km/s x'g' kg]{5 .

-%_ pkv08 -@_, -#_ / -$_ sf] Joj:yfnfO{ ljrf/ u/L æuÆ >]0fLsf cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfnon] lng]
z'Ns dGqfnon] tf]s]sf] clwstd z'Nssf] ;Ldfleq /xL lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-^_ dGqfnoaf6 pkv08 -%_ adf]lhd æuÆ >]0fLsf cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm ljBfnosf] nflu clwstd z'Ns
;Ldf tf]sL ;s]kl5 æ3Æ >]0fLsf Go"g ;'ljwfo'Qm ljBfnox?n] cfwf/e"t ;'ljwfsf ljBfnosf] eGbf @%
k|ltzt;Dd sd z'Ns x'g] u/L z'Ns lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-&_ cfwf/e"t eGbf dflysf] ;'ljwf lbO{ /x]sf ck]lIft ;'ljwfo'Qm ævÆ >]0fLsf / ljz]if ;'ljwfo'Qm æsÆ
>]0fLsf ljBfnox¿n] b]xfo adf]lhdsf yk ;'ljwfsf lglDt vr{ hf]8]/ z'Ns lx;fj ug{ kfpg]5g\ .

 ldlt @)^%.!!.! sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

253
www.lawcommission.gov.np

l;=g+= ljj/0f ck]lIft ;'ljwf ljz]if ;'ljwf


-k|ltztdf_ -k|ltztdf_
-s_ lzIfs sd{rf/L tna tyf ;'ljwf !% @%
-v_ v]ns"b tyf cltl/Qm lqmofsnfk % !)
-u_ z}lIfs ;fdu|L % !)
-3_ ef}lts k"jf{wf/ !) !%
-ª_ z}lIfs pknlAw !) !)
-r_ 5fqj[lQ % &
-5_ ;+:yfut ljsf; !) !)
oL ;a} ;'ljwf yk eP jfkt v08 -r_ sf] z'Ns @% %)
b/df yk ul/g] z'Ns
yk ;'ljwfo'Qm ljBfnon] pknAw u/fPsf] ;'ljwf cg';f/ dfly pNn]lvt ljleGg zLif{sx¿df
pNn]v ul/Psf] dfkb08 cg';f/sf] s'n k|ltztnfO{ !)) k|ltzt dfgL cfwf/e"t ;'ljwfo'Qm
ljBfnox?sf] nflu tf]lsPsf] clwstd z'Nssf] ;Ldf eGbf ck]lIft ;'ljwfo'Qm ljBfnox¿df @%
k|ltzt / ljz]if ;'ljwfo'Qm ljBfnodf %) k|ltzt;Dd yk z'Ns lng ;lsg]5 .
-*_ s'g} ljBfnon] lnO{ cfPsf] z'Ns b/ o; cg';"rL cg';f/ x'g cfpg] z'Ns b/ eGbf sd ePdf To:tf
ljBfnox¿nfO{ pQm z'Ns b/df lg/Gt/tf lbg dGqfnon] ljz]if k|f]T;fxg sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg]5
.
-(_ cg';"rL–@! sf] v08 -v_ adf]lhd æsÆ >]0fLdf k/]sf ljz]if ;'ljwfo'Qm ljBfnon] ljBfnosf sDtLdf
b'O{ ltxfO{ cleefjsx¿sf] lg0f{oaf6 lgDg adf]lhd s'g} Pp6f k|fjwfg kfng ug]{ u/L pkv08 -%_, -^_
/ -&_ df pNn]v u/] eGbf dflyNnf] b/sf] z'Ns k|:tfj u/]df lhNnf lzIff sfof{nosf] l;kmfl/; /
;+:yfut ljBfnox¿ ;DaGwL gLltut ;Nnfx lbg ul7t ;ldltsf] k/fdz{df dGqfnon] To:tf] dflyNnf]
b/sf] z'Ns nfu" ug{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-s_ ul/jLsf] /]vfd'gL /x]sf kl/jf/sf ljBfyL{nfO{ nlIft u/L @% k|ltzt ljBfyL{nfO{ ljz]if 5'6 -x]le
;lA;8L_ / dWod ju{sf ljBfyL{nfO{ nlIft u/L cf+lzs 5'6 lbg],
-v_ ljBfnodf clwsf+z ljBfyL{nfO{ k"0f{ z'Nsdf cWofkg u/fO p7]sf] z'Ns /sdsf] sDtLdf !*
k|ltzt /sd 5'§} sf]ifdf /fvL cfÇg} ljBfnodf cWoog/t / g]kfnsf ljleGg ljBfnodf
cWoog ug]{ Go"g cfo ePsf ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ lbg] tyf To:tf ljBfnosf] u'0f:t/ ;'wf/df
;d]t ;xof]u k|bfg ug]{ .


ldlt @)^%.!!.! sf] g]kfn /fhkqsf] ;"rgf4f/f x]/km]/ .

;ftf}+ ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt .

254
www.lawcommission.gov.np

cg';"rL–@#
-lgod !&) sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_

ljBfnon] cfÇgf] cfo Joosf] vftf b]xfo adf]lhd /fVg' kg]{ M–


vftfsf]] gfd tf]lsPsf] kmf/fd g+=
-!_ ljBfnosf] ah]6 vftf kmf= g+= !
-@_ cfDbfgLsf] lx;fa vftf kmf= g+= @
-#_ vr{sf] lx;fa vftf kmf= g+= #
-$_ gubL vftf kmf= g+= $
-%_ a}+s vftf kmf= g+= %
-^_ k]ZsL vftf kmf= g+= ^
-&_ lhG;L vftf kmf= g+= &
-*_ dfl;s cfDbfgL vr{sf] ljj/0f vftf kmf= g+= *
-(_ z'Ns btf{ lstfa vftf kmf= g+= (
-!)_ jf;nft vftf kmf= g+= !)

255
www.lawcommission.gov.np

kmf=g+= !
ljBfnosf] ah]6 vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf
z}lIfs ;q============================= sf] ah]6

Joo cfo
zLif{s zLif{ssf] ut o; :jLs[t zLif{ssf] zLif{ssf] ut z}lIfs o; z}lIfs :jLs[t s}lkmot
g+= gfd z}lIf z}lIfs /sd g+= gfd ;qsf] cfo ;qsf] /sd
s ;qsf] k|:tfljt cfo
;qsf] k|:tfljt
Joo Joo
-!_ -@_ -#_ -$_ -%_ -^_ -&_ -*_ -(_ -!)_ -!!_

k|wfgfWofkssf] ;xL Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfsf] ;xL–

256
www.lawcommission.gov.np

b|i6Jo M
-!_ lzIfssf] l;nl;n]jf/ gDa/ n]Vg]
-@_ lzIfs tna, d;nGb, kmlg{r/ h:tf vr{tkm{ ePsf] zLif{ssf] gfd n]Vg]
-#_ g+= @ sf zLif{sx?df ut jif{ ePsf] v'b vr{ pNn]v ug]{
-$_ rfn" z}lIfs ;qsf] k|:tfljt vr{ /sd n]Vg]
-%_ rfn" z}lIfs ;qsf] nflu Joj:yfkg ;ldltn] :jLs[t u/]sf] /sd;Dd pNn]v ug]{
-^_ cfotkm{sf] zLif{ssf] l;nl;n]jf/ gDa/ n]Vg]
-&_ ;/sf/L cg'bfg, ljBfyL{ z'Ns h:tf cGo zLif{ssf] gfd pNn]v ug]{
-*_ ut z}lIfs ;qsf] v'b cfDbfgL zLif{s cg';f/ pNn]v ug]{
-(_ o; z}lIfs ;qsf] cfDbfgLsf] k|:tfljt /sd pNn]v ug]{
-!)_ :jLs[t /sd pNn]v ug]{ -;/sf/L cg'bfgsf] /sd :jLs[t tna :s]n cg';f/ x'g' kg]{5_
-!!_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

257
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= @

cfDbfgLsf] lx;fa vftf


ljBfnosf] gfdM
7]ufgf

jif{=====================dlxgf===================

zLif{s
-$_ a}+s
ldlt ljj/0f /l;b g+= hDdf ?= s}lkmot
bflvnf
-!_ -@_ -#_ ;/sf/L k9fO -%_ -&_
-^_
cg'bfg z'Ns

o; dlxgfsf] hDdf

b|i6JoM
-!_ cfDbfgL ePsf] ldlt pNn]v ug]]{
-@_ sxf“af6 jf s;af6 k|fKt ePsf] pNn]v ug]{
-#_ /l;b g+= pNn]v ug]{
-$_ s'g zLif{s afkt k|fKt ePsf] xf] ;f]xL dxndf n]Vg] / cfjZostf
cg';f/ dxn a9fpg]
-%_ k|fKt ePsf] hDdf ?= pNn]v ug]{
-^_ k|fKt /sddWo] a}+s bflvnf ePsf] /sd pNn]v ug]{
-&_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

258
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= #
vr{sf] lx;fa vftf
ljBfnosf] gfd M
7]ufgf M jif{ M dlxgf M

ldlt ljj/0f ef}r/ tna eQf cGo zLif{s hDdf s}lkmot


g+=
:jLs[t sd{rf/L b/aGbL
b/aGbL aflx/sf] lzIfs
-!_ -@_ -#_ -$_ -%_ -^_ -&_ -*_ -(_

o; dlxgfsf] hDdf

b|i6Jo M
-!_ sf/f]af/sf] ldlt pNn]v ug]{
-@_ vr{sf] ljj/0f pNn]v ug]{
-#_ ef}r/ g+= pNn]v ug]{
-$_ lh= lz= sf= af6 cg'bfg /sd k|fKt x'g] :jLs[t b/aGbLleqsf
lzIfsx?sf] tna eQf vr{ /sd pNn]v ug]{
-%_ ljBfnodf sfo{/t sd{rf/Lx?sf] tna eQf vr{ /sd pNn]v ug]{
-^_ cg'bfg /sd k|fKt gx'g] b/aGbL aflx/sf] lzIfsx?sf] tna eQf
vr{ /sd pNn]v ug]{
-&_ o;df cfjZostf cg';f/ d;nGb, kmlg{r/, 5kfO{, ;]jf, b}=e|=e=
h:tf dxnx? v8f u/L /sd pNn]v ug]{
-*_ dxn $, %, ^ / & sf] hDdf /sd pNn]v ug]{
-(_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

259
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= $, % / ^
gubL ÷a}+s ÷k]ZsL vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf M jif{ M dlxgf M

ldlt ljj/0f ef}r/ g+= 8]la6 qm]l86 8]la6÷qm]l86 af“sL s}lkmot


-!_ -@_ -#_ -$_ -%_ -^_ -&_ -*_

b|i6Jo M
-s_ gubL vftf k|of]u ubf{ M
-!_ ldlt pNn]v ug]{
-@_ 5f]6s/Ldf cfDbfgL vr{sf] ljj/0f pNn]v ug]{
-#_ ef}r/ g+= pNn]v ug]{
-$_ gub k|fKt ePdf pNn]v ug]{
-%_ gub /sd a}+s bflvnf jf vr{ ePdf pNn]v ug]{
-^_ dxn & sf] af“sL /sd 8]la6 jf qm]l86 af“sL s] xf] < 8]la6
af“sL eP 8]= / qm]l86 af“sL eP qm]= pNn]v ug]{
-&_ af“sL /sd pNn]v ug]{
-*_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

-v_ a}+s vftf k|of]u ubf{ M


-!_ ldlt pNn]v ug]{
-@_ cfDbfgL vr{sf] 5f]6f] ljj/0f / r]s g+= jf a}+s bflvnf ef}r/
gDa/ pNn]v ug]{
-#_ ef}r/ gDa/ pNn]v ug]{
-$_ a}+s bflvnf ePsf] /sd pNn]v ug]{
-%_ a}+saf6 vr{ ePsf] /sd pNn]v ug]{
-^_ a}+sdf 8]lj6 af“sL eP 8]= / qm]l86 af“sL eP qm]= n]Vg]
-&_ af“sL /sd pNn]v ug]{
-*_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

260
www.lawcommission.gov.np

-u_ k]ZsL vftf k|of]u ubf{ M


-!_ ldlt pNn]v ug]{
-@_ k]ZsL lnOPsf] jf km5\of}{6 ePsf] sfd pNn]v ug]{
-#_ ef}r/ gDa/ pNn]v ug]{
-$_ k]ZsL lbPsf] /sd pNn]v ug]{
-%_ k]ZsL km5\of}{6 ePsf] /sd pNn]v ug]{
-^_ af“sL k]ZsL 8]lj6 af“sL eP 8]= / qm]l86 eP qm]= pNn]v ug]{
-&_ k]ZsL af“sL /sd pNn]v ug]{
-*_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

261
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= &


lhG;L vftf

ljBfnosf] gfd
7]ufgf M jif{ M dlxgf M

ldlt ljj/0f d"No cfDbfgL vr{ af“sL s}lkmot


-!_ -@_ -#_ -$_ -%_ -^_ -&_
k|lt OsfO{ hDdf

b|i6JoM
-!_ ldlt pNn]v ug]{,
-@_ ;fdfgsf] gfd, k|fKt jf vr{sf] 5f]6f] ljj/0f pNn]v ug]{
-#_ ;fdfgsf] k|lt OsfO{ b/ pNn]v ug]{
-$_ k|fKt ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
-%_ vr{ ePsf] ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
-^_ af“sL ;fdfgsf] kl/df0f pNn]v ug]{
-&_ cGo s'g} s'/f eP pNn]v ug]{ .

O{sfOdf uf]6f, yfg, bh{g cflb pNn]v ug]{ .

262
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= *
dfl;s cfDbfgL vr{sf] ljj/0f vftf
ljBfnosf] gfdM
7]ufgf jif{ M dlxgf M
Joo cfo
zLif{s zLif{s jflif{s cl3Nnf] of] hDdf Joo zLif{s zLif{ssf]] jflif{s cl3Nnf] of] dlxgfsf] hDdf
g+= sf] :jLs[t dlxgf;Dd dlxgfsf] /sd g+= gfd :jLs[t dlxgf;Ddsf] cfo
gfd /sd sf] vr{ vr{ /sd cfo /sd
/sd
-!_ -@_ -#_ -$_ -%_ -^_ -& -*_ -(_ -!)_ -!!_ -!@_

hDdf
af“sL /sdM–
b|i6Jo M gubM–
-!_ kmf= g+= ! sf] Joosf] zLif{s g+= pNn]v ug]{ a}+sM–
-@_ kmf= g+= ! sf] Joosf] zLif{ssf] gfd pNn]v ug]{
-#_ kmf= g+= ! sf] jflif{s :jLs[t Joo /sd pNn]v ug]{
-$_ uPsf] dlxgf;Ddsf] ;DalGwt zLif{ssf] vr{ /sd pNn]v ug]{
-%_ of] dlxgfsf] ;DalGwt zLif{sx?sf] vr{ /sd pNn]v ug]{

263
www.lawcommission.gov.np

-^_ dxn g+= $ / % sf] hDdf /sd pNn]v ug]{


-&_ kmf g+= ! sf] cfosf] zLif{s g+= pNn]v ug]{
-*_ kmf= g+= ! sf] cfosf] zLif{s gfd pNn]v ug]{
-(_ kmf g+= ! sf] jflif{s :jLs[t cfo /sd pNn]v ug]{
-!)_ cl3Nnf] dlxgf;Ddsf] ;DalGwt zLif{ssf] cfo /sd pNn]v ug]{
-!@_ dxn g+= !) / !! sf] hDdf /sd pNn]v ug]{ .
af“sL /sddf cfo / Joosf] hDdf /sdsf] km/s pNn]v ug]{ .

264
www.lawcommission.gov.np

lz= d= kmf= g+= (

z'Ns btf{ lstfa vftf

ljBfnosf] gfd
7]ufgf
sIff M jif{ M dlxgf M
/f]=g+ ljBfyL{sf] j}zfv h]i7 c;f/ ;fpg efb|| cflZjg sflt{s d+l;/ kf}if df3 kmfu'g r}q
= gfd, y/

hDdf

265
www.lawcommission.gov.np

kmf= g+= !)
jf;nft vftf
ljBfnosf] gfd M
jif{======================= sf] cflv/L lbg======================;Ddsf]
bfloTj /sd ;DklQ /sd
! @ # $

k|wfgfWofks n]vfkfn n]vfk/LIfs


b|i6JoM
-!_ ljBfnosf] bfloTj ljj/0fx? pNn]v ug]{
-@_ bfloTj /sd pNn]v ug]{
-#_ ljBfnosf] rfn" crn ;DklQsf] ljj/0f pNn]v ug]{
-$_ ;DklQsf] /sd pNn]v ug]{ .

266
www.lawcommission.gov.np

267

You might also like