Temel Elektronik

1
 TEMEL ELEKTRONİK

Direnç Nedir?
Direnç kelimesi, genel anlamda, "bir güce karşı olan direnme"
olarak tanımlana bilir. Elektrik ve elektronikte direnç, iki ucu arasına
gerilim uygulanan bir maddenin akıma karşı gösterdiği direnme
özelliğidir. Kısaca; elektrik akımına gösterilen zorluğa DİRENÇ denir.
Direnç"R" veya "r" harfi ile gösterilir, birimi ohm (Ω) dur

2
TEMEL ELEKTRONİK

3
TEMEL ELEKTRONİK

4
TEMEL ELEKTRONİK

5
 TEMEL ELEKTRONİK
Sarı-Kahverengi-Kırmızı-Turuncu-Kahverengi-Mor

412×1000=412Kohm %1, 5ppm

6
TEMEL ELEKTRONİK

7
 TEMEL ELEKTRONİK

Örnek: Sıcaklık katsayısı 150 PPM/ C olan 1Kohm luk bir direncin ortam sıcaklığı

25 oC den 30 oC ‘ye çıkarsa direnç değeri ne kadar değişir.

8
 TEMEL ELEKTRONİK

Örnek: TCR değeri 200 PPM/ C olan 10 Kohm bir direncin 15 C

sıcaklık artışında değeri ne olur?

Sıcaklık arttığından direnç 30 Ohm azalacaktır

9
 TEMEL ELEKTRONİK
Özdirenç:

Birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1mm^2 ) iletkenin direncine özdirenç

denir. Özdirenç “φ” ile gösterilir.

Direncin Hesaplanması:

Bir iletkenin direnci “R” (ohm), iletkenin boyu “l “ (metre), kesiti “S” (mm²) ve

iletkenin yapıldığı malzemenin öz direnci olan “φ”(Ω.mm²/m) ya bağlıdır. Bir

malzemenin direnci formülü ile bulunur.

10
 TEMEL ELEKTRONİK
İletken Maddelerin Özdirençleri
Malzeme Özdirenci (10-8 Ωm)

Aliminyum 2.8

Karbon 4000

Bakır 1.7

Altın 2.4

Demir 10

Gümüş 1.6

Tungsten 5.5

11
 TEMEL ELEKTRONİK

Soru: İşletmenin güvenlik kulübesine aydınlatma için bakır tel çekeceğiz. Elimizdeki

bakır telin uzunluğu 40 m, özdirenci 0,02 Ωm ve telin kesit alanı 4 mm² ‘dir. Bu

bakır telin direncini hesaplayınız.

12
TEMEL ELEKTRONİK

Direnç Sembolleri:

13
 TEMEL ELEKTRONİK
Direnç Çeşitleri
1.Sabit Dirençler
a. Karbon dirençler
b.Telli dirençler
c.Film dirençler
2.Ayarlı Dirençler
a.Trimpotlar
b.Potansiyometreler
c.Reostalar
3.Ortam etkili Dirençler
a.Foto dirençler (LDR)
b.Termistörler
c.Varistörler (VDR)

14
 TEMEL ELEKTRONİK

Direnç Bağlantıları

1.Seri Bağlantı

2.Paralel Bağlantı

15
TEMEL ELEKTRONİK

16
TEMEL ELEKTRONİK

17
TEMEL ELEKTRONİK

18
 TEMEL ELEKTRONİK
• R1=8 ohm
• R2=4 ohm
• R3=1 ohm
• Olduğuna göre Reş’i
bulunuz.

• Cevap :
• 13 ohm

19
 TEMEL ELEKTRONİK
• R1=8 ohm
• R2=4 ohm
• R3=1 ohm
• Olduğuna göre Reş’i
bulunuz.

• Cevap:
• 8/11=0,727273 ohm

20
 TEMEL ELEKTRONİK
• R1=500 ohm
• R2=3 Kohm
• R3=6 Kohm ve R4=1,5 Kohm
• Olduğuna göre Reş’i bulunuz.

• Cevap :
• 4 Kohm

21
 TEMEL ELEKTRONİK

100/3 ohm
Reş’i bulunuz.

Cevap :
49,50 ohm
30/11 ohm

120/83 ohm

22
 TEMEL ELEKTRONİK

Kondansatör Çeşitleri
1.Sabit Kondansatörler
a. Kağıtlı Kondansatörler
b.Plastik Kondansatörler
c.Seramik Kondansatörler
d.Mika Kondansatörler
e. Elektrolitik Kondansatörler
2.Ayarlı Kondansatörler
a.Varyabl Kondansatör
b.Trimer Kondansatör

23
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

P – n birleşiminin davranışları üç durum için incelenir.

1. Kutuplamasız ( Polarmasız)

2. Doğru Kutuplamalı ( Doğru Polarmalı)

3. Ters Kutuplamalı (Ters Polarmalı)

24
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

Diyodun Karakteristiği

25
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

Yukarıdaki devrelerde hangi lambalar ışık vermektedir. (Bazı lambalar tam ışık

vermeyebilir)»

26
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

Diyot uygulama alanları

Diyotlar elektronik devrelerde çok farklı amaçlarla kullanılabilir. Bunlardan bazıları aşağıda verilmiştir.

• Doğrultma Devrelerinde (Tam dalga, Yarım Dalga)

• Gerilim ikiliyicilerde

• Kırpıcılar ve limitleyiciler olarak

• Voltajın ya da Akımın yönlendirilmesinde

• Lojik kapıların görevleri diyotlar ile de yapılabilir.

• Role devrelerinde

• Koruma devrelerinde
27
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

28
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

29
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

30
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

31
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

32
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

33
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Zener diyotlar ;

34
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

Zener diyotlar ;

Devreye ters kutuplamalı bağlanmalıdır.

Diyot katolog bilgilerinde yazılı olan Zener geriliminden daha düşük gerilim uygulanmamalıdır

Bir seri direnç ile akım sınırlaması yapılacak şekilde devreye bağlanmalıdır.

35
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

36
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

37
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği

Zener Diyodun Kullanım Alanları:

Başlıca Zener diyot kullanım alanları aşağıda verilmiştir.

• Kırpma Devresinde:

• Regülatör Devrelerinde

• Koruma devrelerinde

• Belli bir Voltaj değerinin üstünde voltajlarda çalışması gereken devrelerde

38
TEMEL ELEKTRONİK

39
TEMEL ELEKTRONİK

40
 TEMEL ELEKTRONİK

ESD Electrostatic discharge

41
 TEMEL ELEKTRONİK

Belli bir Voltaj değerinin üstünde voltajlarda çalışması gereken devrelerde

42
TEMEL ELEKTRONİK

43
TEMEL ELEKTRONİK

44
 TEMEL ELEKTRONİK

Örnek

Gücü 200 mW (0,2 W) çalışma gerilimi 12 V olan zener diyotun

a) dayanabileceği maksimum akım nedir?

b) Kullanılan zener diyotun bozulmaması için 15 V giriş gerilimi olan yüksüz bir devrede zener diyota

bağlanması gereken ön direncin değerini hesaplayınız.

c)Zener diyota paralel bağlanan 100 Kohmluk yük üzerinden geçen akımını bulunuz.

45
 TEMEL ELEKTRONİK
Soru : E güç kaynağı 9 voltluk bir güç kaynağıdır ancak max 12.2 volta kadar çıkabilme kapasitesine sahiptir. VL gerilimi 9
voltta 6,2 Voltta sabit kalıyor ancak güç kaynağından kaynaklanabilecek yukarı yönlü gerilim değişimlerinde de 6,2 Voltta
tutulmak isteniyor.
a. Aşağıdaki zener diyotlardan hangisi seçilmelidir.
b. Seçilen Zener diyot ile güç kaynağından verilebilecek max voltaj nedir.

Zener Maksimum akımı (IZM) (mA) 33 60 146 1460 7300

Zener Gücü (W) 0.25 0.4 1 10 50

46
 TEMEL ELEKTRONİK
Tayrektor Diyot
Ard arda ters seri bağlı iki zener diyodu

gibi çalışır. Geçici ve ani yükselen

gerilimleri önlemede kullanılan bir

diyottur. Her iki yönlü kutuplamalı

bağlantıda da aynı davranışları gösterir.

(a)
Diyotlardan biri her zaman açık, yani

iletime kutuplanmış görünür. Bu anda

diğer diyot aynı bir zener özeğrisi

gösterir.

47
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

48
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

bariyer
n tipi
silisyum
çift n+
katkılı
K
(a) (b)

49
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

Schottky diyotların normal diyotlardan farkı :

• İleri yönlü iletimde eşik gerilimlerinin normal diyotlardan daha düşük
olması
• ters yönde sızıntı akımlarının normal diyotlardan daha yüksek olması
• Normal diyotlara farkla daha yüksek sıcaklıklıklarda çalışabilir olması Bu
sebeple bazı uygulamalarda schottky diyota sıcak elektron diyodu da
denmektedir.
• İletim süresi normal diyotlara göre daha kısadır.

50
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

Normal diyotlar, alçak frekanslarda, uçlarına uygulanan gerilimin yönü

değiştiğinde, bu değişime uygun olarak hemen iletken ya da yalıtkan durumuna
geçebilirler.

Ancak yüksek frekanslarda (10 MHz ve daha üstü), diyot uçlarına gelen gerilimin
yönü değiştiği halde diyot bir durumdan ötekine hemen geçemez. İşte bu
nedenle yüksek frekanslı devreler için hızlı davranabilen schottky diyotlar
bulunmuştur.

51
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

Schottky Uygulamaları
Yüksek frekanslı güç kaynakları
Serbest geçiğ diyotları görevi
Kutuplama koruması
Akü-Pil doldurma düzenleri
Gözlem devreleri
AA/DA dönüştürücüler (Doğrultucular)
DA/DA dönüştürücüler (DA ayarlayıcılar)

52
 TEMEL ELEKTRONİK
Schottky Diyot (Barier=Engel Diyotu)

Schottky diyotların maksimum anma değerleri 75A civarındadır

53
 TEMEL ELEKTRONİK
DIAC

54
 TEMEL ELEKTRONİK
DIAC

55
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
SHOCKLEY Diyodu

IA [A]]

p
-VD
n
p 0 VD VA [ V]]
n

(a) (b) (c) (d)

Şekil 2.22 Shockley diyodu (a)Sembolü, (b)pn eşdeğeri,

(c)tranzistör eşdeğer devresi (d)akım gerilim özeğrisi
56
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
SIDAC (Silicon Diode for Alternating Current: AA’da iki Yönlü Yarıiletken Diyot)

57
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
SIDAC (Silicon Diode for Alternating Current: AA’da iki Yönlü Yarıiletken Diyot)

58
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
IŞIK DİYODU

59
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Işık Yayan Diyot

60
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Kızılötesi Işın Yayan Diyot

61
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Varikap Diyot : varikap

62
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Tünel Diyotlar

63
 Güç ELEKTRONİK
TEMEL Elektroniği
Tünel Diyotlar

64
 TEMEL ELEKTRONİK

Transistörler

a) İki Kutuplu Eklem Tranzistörü (BJT:Bipolar Junction Transistor)

b) MOS transistörler (MOSFET),

c) Yalıtılmış kapılı transist. (IGBT)

65
 TEMEL ELEKTRONİK

TRANSİSTÖRLER

-Anahtarlama ve yükseltgeç olarak kullanılır

66
 TEMEL ELEKTRONİK

TRANSİSTÖRLER

P ve N malzemelerinin yerleştirilmesine göre ikiye ayrılır :

NPN Tipi

PNP Tipi

67
 TEMEL ELEKTRONİK

Transitörlerin Bacak İsimleri

Bir transistörde 3 tane bacak vardır.
1-)KOLLEKTÖR
2-)BASE
3-)EMİTER
Hangi bacağın ne olduğutransistörün NPN mi yoksa PNP mi
olduğuna göre değişir.

68
TEMEL ELEKTRONİK

69
 TEMEL ELEKTRONİK

NPN tipi transistörlerde Akım yönü kollektörden emitere doğrudur.

PNP tipi transistörlerde Akım yönü Emiterden kollektöre doğrudur.

70
 TEMEL ELEKTRONİK
Transistörler üzerine verilen Voltaja göre iletimde yada kesimde olabilir.Bir transistörü iletime sokabilmek
için gerekli olan şartlar NPN ve PNP transistörlerde farklılık gösterir.
NPN transistörleri iletime sokmak için;
1) Kollektör voltajı emiterden yüksek olmalıdır.
Vc > Ve
Vc = Kollektör
Ve = Emiter

2) Vb > Ve + 0.7 ‘den büyük olmalıdır.

PNP tipi transistörünü iletime sokmak için;

1) Emiter voltajı kollektör voltajından büyük olmalıdır.
Ve > Vc

2) Ve > Vb + 0.7’ büyük olmalıdır.

71
 TEMEL ELEKTRONİK
Transistörlerin kullanım amaçları=

Transistörler 2 amaçla kullanılır ;

1)Tek yönlü anahtarlama=

Transistörlerin iletime geçmesi ile birlikte NPN transistörlerde kollektörden emitere doğru PNP tipi

transistörlerde ise emiterden kollektöre doğru bir akım akar bu akımın yoluna eğer Bir alıcı (lamba-Dc

motor-Role Vb.) bağlanırsa o alıcı çalıştırılmış olur bu sayede örneğin; NPN tipi transistörün kollektörüne

bağlanmış bir Dc motor Base’den 0.7 verilmesi suretiyle Çalıştırılabilir.

2)Yükselteç

72
 TEMEL ELEKTRONİK

Rc Rc
25Ω 25Ω
c c
+ Vcc - Vcc
s Rb=5Ω b IC 40V s Rb=5Ω b IC 10V
- +
+ IB + - IB
Eb=5V VBE IE Eb=5V VEB IE
- - e + e

(a) (b)

Şekil 2.37 İki kutuplu tranzistörlerin iletime kutuplanması

(a) npn iletimi (b) pnp iletimi

73
TEMEL ELEKTRONİK

74
TEMEL ELEKTRONİK

75
TEMEL ELEKTRONİK

76
 TEMEL ELEKTRONİK
DARLINGTON BAĞLANTI

77
TEMEL ELEKTRONİK

78
TEMEL ELEKTRONİK

79
TEMEL ELEKTRONİK

80
TEMEL ELEKTRONİK

81
 TEMEL ELEKTRONİK
FETLER

82
 TEMEL ELEKTRONİK

FET ve BJT karşılaştırması yapılacak olursa ;

• FET in tipik olarak 100 MΩ olan çok yüksek bir direnci vardır. BJT lerde bu değer tipik olarak 2kΩ
dur.
• FET in anahtar (veya kıyıcı ) olarak kullanıldığında, sapa gerilimi yoktur.
• FET ler yayınıma (radyasyon) karşı nispeten duyarsızdır. Buna karşın BJT çok duyarlıdır.
• FET, BJT den daha az gürültülüdür.ve bundan dolayı, düşük düzeyli yükselteçlerin (hi-fi FM
alıcılasında yaygın olarak kullanılır) giriş katları için daha uygundur.
• FET, BJT lere göre daha yüksek ısı kararlılığı sağlayacak şekilde çalıştırılabilir.
• FET, BJT den daha küçüktür, ve bu nedenle IC lerde daha yaygın olarak kullanılır.

83
TEMEL ELEKTRONİK

84
TEMEL ELEKTRONİK

85
TEMEL ELEKTRONİK

86
TEMEL ELEKTRONİK

87
TEMEL ELEKTRONİK

88
TEMEL ELEKTRONİK

89
TEMEL ELEKTRONİK

90
TEMEL ELEKTRONİK

91
TEMEL ELEKTRONİK

92
TEMEL ELEKTRONİK

93
TEMEL ELEKTRONİK

94
 TEMEL ELEKTRONİK

Genel olarak yüksek voltaj, yüksek akım ve düşük anahtarlama frekansı

gibi değerler için IGBT, düşük voltaj, düşük akım ve yüksek anahtarlama

frekansı gibi değerler için ise MOSFET tercih edilmelidir.

95
 TEMEL ELEKTRONİK
TRİSTÖR

96
 TEMEL ELEKTRONİK
TRİSTÖR

97
 TEMEL ELEKTRONİK
Doğrultma Devreleri

98
 TEMEL ELEKTRONİK

1. Yarim dalga dogrultma devresi : Transformatörün sekonderinin bir ucuna seri olarak baglanan bir
diyot ile yapilan, diyot yönüne göre bir alternansi kirpan devreye yarim dalga dogrultucu devresi denir.

99
TEMEL ELEKTRONİK

100
TEMEL ELEKTRONİK

101
 TEMEL ELEKTRONİK

Tam dalga dogrultma devresi :

Iki diyotlu (orta uçlu) tam dalga dogrultma devresi : Transformatörün
sekonderinin her iki ucuna seri ve ayni yönde baglanan birer diyot ile yapilan, diyot
yönlerine göre sadece pozitif yada negatif alternanslari geçiren devreye orta uçlu
tam dalga dogrultucu devresi denir.

102
TEMEL ELEKTRONİK

103
TEMEL ELEKTRONİK

104
TEMEL ELEKTRONİK

105
 TEMEL ELEKTRONİK
Köprü tipi (iki diyotlu) tam dalga dogrultma devresi : Transformatörün
sekonderine dört adet diyotun (veya köprü diyot) baglanmasiyla yapilan, çikisinda
tek yönlü alternans elde edilen devreye köprü tipi tam dalga
dogrultucu devresi denir.

106
TEMEL ELEKTRONİK

107
TEMEL ELEKTRONİK

108
 TEMEL ELEKTRONİK
Kondansatörlü Filtre Devresi
Doğrultma devresinin çıkışına paralel bağlı olan kondansatör, çıkış sinyalini filtre ederek düzgünleştirir. Şekil
1.17'de görüldüğü gibi diyottan geçen pozitif alternans maksimum değere doğru yükselirken kondansatör şarj olur.
Alternans sıfır (0) değerine doğru inerken ise, C, üzerindeki yükü (akımı) alıcıya (RY) verir. Dolayısıyla alıcıdan geçen
doğru akımın biçimi daha düzgün olur. Osiloskopla yapılacak gözlemde bu durum görülebilir. Filtre olarak kullanılan
kondansatörün kapasite değeri büyük olursa çıkıştan alınan DC daha düzgün olur. Doğrultma devrelerinde alıcının
çektiği akım göz önüne alınarak 470-38.000 µF arası kapasiteye sahip kondansatörler kullanılır.

109
 TEMEL ELEKTRONİK
Bobinli Filtre Devresi
Bobinler "L" self endüktansına sahiptir. Bir bobinden akan akım, bir direnç üzerinden akan
akıma göre 90° daha gecikmelidir. Bobinlerin bu özellikleri zıt elektro motor kuvvet (E.M.K.)
üretmelerindendir. Bobinden akım geçerken bu akımı azaltıcı etki yapar, devrenin kesilmesi
anında düşen akıma da büyültücü etki yapar. Şekil 1.18’de bobinli filtre devresi görülmektedir.

110
 TEMEL ELEKTRONİK
Pi Tipi Filtre Devresi
Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, doğrultucu çıkışına bağlanan paralel
kondansatör, yük direnci uçları arasındaki DC gerilimdeki dalgalanmaları (ripple) azalmakta,
çıkışa seri olarak bağlanan şok bobini ise yük direncinden akan akım dalgalanmalarını
azaltmaktadır. Bu nedenle, Şekil 1.17 ve Şekil 1.18'e benzer şekilde kondansatör ve şok
bobinlerinin sayısının arttırılması oranında, çıkıştan alınan DC gerilim ve akımdaki dalgalanmalar
da azalır. Bunun nedeni, paralel bağlı kondansatörlerin kapasiteleri toplamasıdır. Kondansatör
kapasitesi büyüdükçe deşarjı yavaş olur.

111
 TEMEL ELEKTRONİK
Entegre (IC) Gerilim Regülatörleri
Regüleli güç kaynaklarında, entegre regülatör elemanları da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yaygın olarak kullanılan gerilim regülatör entegreleri ve özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

112
TEMEL ELEKTRONİK

113
TEMEL ELEKTRONİK

114
 TEMEL ELEKTRONİK
Ayarlanabilir Gerilim Regülatörleri
LM 317 entegresi kullanımı son derece kolay bir ayarlı gerilim regülatörüdür. Şekil 2.12’de LM317
entegresi kullanılarak gerçekleştirilen devre, kısa devre korumalı olup çıkış akımı 1,5 Amper
değerinde otomatik olarak sınırlanmaktadır. Çıkış gerilimi P potansiyometresi ile ayarlanır.C1
kondansatörü ön filtreleme yapar. Devredeki transformatörün gücü ve köprü diyodun akım değeri
çıkıştan çekilecek akıma göre seçilir.

115
TEMEL ELEKTRONİK

116
 TEMEL ELEKTRONİK
2675 serisi entegreler

117
 TEMEL ELEKTRONİK
2675 serisi entegreler

118
TEMEL ELEKTRONİK

119
TEMEL ELEKTRONİK

120