Ubuntu

Gelukkig zijn in
Brazilië, Bhutan
en Zuid-Afrika
Leven�C4-5
 Maandag 15 april 2019
nrc | maandag
15 april 2019

Gelukkig zijn
ILLUSTRATIE�NAOMI�WILKINSON/TWO�ROADS/UITGEVERIJ�PODIUM

in verschillende
culturen

Everybody happy
B�ra�z�i�l�i�ë Zu�i�d�-Af�r�i�k�a Bhutan
Sa�u�d�a�d�e Ubuntu G�a�-�ky�i�d
Brazilië�kent�een�woord In�Zuid-Afrika�is�ubuntu Bhutan,�een�piepklein
voor�geluk�dat�ook�staat een�belangrijk�begrip.�Het landje�in�de�Himalaya�met
voor�de�afwezigheid�van woord�vindt�zijn�oorsprong maar�750.000�inwoners,
geluk: sa�u�d�a�d�e�is�een�ge- in�de�Bantoetalen�van�Zui- heeft�een�traditie�in�het
voel�van�heimwee�naar�een delijk�Afrika�en�staat�voor: stimuleren�van�geluk.�De
geluk�dat�er�ooit�was.�Het ‘Ik�vind�mijn�waarde�in�jou term�g�a�-�ky�i�d�is�voor�de
woord�werd�populair�in�de en�jij�vindt�jouw�waarde�in meeste�Bhutanezen�essen-
vijftiende�eeuw�toen�Portu- mij’.�Het�is�een�ethische�be- tieel�– ga betekent�‘geluk’
gese�schepen�naar�Afrika nadering�van�het�leven:�je en�kyid�‘v�re�d�e’ – en�staat
en�Azië�voeren�en�de�achter- kunt�niet�gelukkig�zijn�als�de voor�het�bevorderen�van
blijvers�het�gemis�voelden anderen�om�je�heen�dat�niet geestelijk,�sociaal�en�eco-
van�de�geliefden�die�waren ook�zijn.�Niet�dat�in�Zuid- nomisch�welzijn.�Toen�ko-
vertrokken.�Later�werd�het Afrika�iedereen�zich�aan ning�Wangchuck�de�Vierde
woord�overgenomen�door ubuntu�houdt�– ongelijk- in�1972�aan�de�macht�kwam,
de�kolonisten�als�herinne- heid,�criminaliteit�en�cor- wilde�hij�zijn�land�bescher-
ring�aan�hun�geboorteland. ruptie�zijn�wijdverbreid�– men�tegen�de�invloeden
toch�wordt�het�begrip�om- van�het�consumentisme.
Saudade�is�dan�ook�het armd�en�uitgedragen. Hij�introduceerde�het�Bruto
moment dat�je�beseft�hoe Nationaal�Geluk�(BNG):
de�momenten�die�je�van- Zo�propageerde�Des- een�beleid�waarbij�com-
zelfsprekend�vond�voor�je mond�Tutu�ubuntu�als�een merciële�of�overheidsmaat-

ILLUSTRATIES�NAOMI�WILKINSON/TWO�ROADS/UITGEVERIJ�PODIUM
zijn.�Het�maakt�je�dankbaar theologisch�concept dat regelen�worden�gescreend
voor�wat�je�hebt�– en�be- de�drijfkracht�was�voor�zijn door�het�prisma�van�het
wust�dat�het�in�één�klap werk�als�voorzitter�van�de BNG�om�te�zien�wat�voor�im-
voorbij�kan�zijn.�Het�is�een Zuid-Afrikaanse�Waar- pact�ze�hebben�op�het�mili-
benadering�van�geluk�die�al heids-�en�Verzoeningscom- eu�en�de�maatschappij,�on-
millennia�bestaat,�met�de missie.�En�toen�een�Zuid- geacht�de�financiële�winst.
stoïcijnse�filosoof�Seneca Afrikaanse�journalist�in
die�aanraadt�je�regelmatig 2006�tijdens�een�interview Het�gevolg�is�dat�ketens
voor�te�stellen�dat�je�alles aan�Nelson�Mandela�vroeg als�McDonalds�en�KFC
kwijt�bent�zodat�je�leert hoe�hij�het�concept�zou�om- niet�tot�het�land�zijn�toe-
waarderen�wat�je�hebt.�Het schrijven�zei�hij:�„Vro�e�g�e�r, gelaten,�dat�gezondheids-
begrip�maakt�zo’n�deel�uit toen�we�jong�waren,�hoefde zorg�en�onderwijs�gratis
van�de�Braziliaanse�psyche iemand�die�door�het�land zijn�en�dat�inwoners�iedere
dat�het�zelfs�zijn�eigen�offi- reisde�en�in�een�dorp�aan- twee�jaar,�via�een�nationaal
ciële�‘dag’ heeft.�De�Dia�da kwam�niet�om�eten�of�water onderzoek,�naar�hun�wel-
Saudade�vindt�jaarlijks te�vragen;�zodra�hij�ergens zijn�wordt�gevraagd.�Ook�al
plaats�op�30�januari,�dan stilhield,�gaven�de�mensen is�de�invloed�van�de�buiten-
klinkt�overal�muziek ove�r hem�eten�en�ontvingen w�e�re�l�d�niet�verdwenen�en
heimwee,�en�worden�er�ge- hem�gastvrij.�Dat�is�een�as- bestaat�er�armoede,�ga-ky-
dichten�uitgewisseld. pect�van�ubuntu.’ id�blijft�een�leidend�begrip.

W
at is geluk? Dat vroeg de
Britse journaliste Helen
Russell (39) zich af toen ze
in 2013 met haar echtge-
noot vanuit Londen naar
cust Russell zich bewust niet alleen op ‘de ge-
lukkigste landen ter wereld’ – overeenkomstig
The World Happiness Report van de Verenigde
Naties – maar beschrijft ze onder meer van een
aantal ontwikkelingslanden de culturele ge-
‘zuiver leven’ – de Zuid-Afrikanen eren ubuntu
– verbinding met de ander – en in India is ju-
gaad – improvisatietalent en vindingrijkheid –
een belangrijke levenshouding. „Ook al ben je
niet tevreden met de situatie, jugaad zorgt er-
juiste balans tussen werk en vrije tijd en na-
tuurbeleving. „Vertrouwen is ook belangrijk.
Als je je zorgen maakt dat je niet voldoende te
eten hebt of bang bent dat je buurman je gaat
overvallen, heeft dat een grote impact op het

Hoe ze daar
Denemarken vertrok. Altijd
bezig met werk, carrière en geld verdienen,
kwam ze ineens in de winter terecht in een
dorpje op Jutland. „Met dat slechte weer zaten
de mensen gezellig samen thuis. Ze werkten
korte dagen en brachten veel tijd met elkaar
door. Dat kende ik niet. In Londen dendert het
bruiken die leiden tot ‘een goed leven’. „Van De-
nemarken of Nederland weten we dat mensen
er een relatief gelukkig leven leiden”, zegt Rus-
sell. „Maar hoe zit het met Brazilië of Thailand?
De VN meten voor de geluksindex bijvoorbeeld
de verdeling van welvaart of de levensverwach-
ting, maar dat zegt niet voldoende over een
voor dat je dingen doet in plaats van wacht op
de ideale situatie. Een Indiase vriendin legde
me uit dat ze ook zo’n werkhouding heeft. ‘Ik
zal wat jugaad toepassen’, zegt ze dan. Ze gaat
ervan uit dat voor ieder probleem wel een op-
lossing is te vinden.” Jugaad is inmiddels ook
een benadering die wordt toegejuicht door
geluksgevoel. En dat geldt niet alleen voor ont-
wikkelingslanden. The Independent meldde dat
in het Verenigd Koninkrijk ‘het vertrouwen in
de ander’ in de laatste vijftig jaar flink is ge-
daald: van 60 naar 30 procent.”
Heeft ze tijdens het schrijven zelf ook wat ge-
leerd over geluk? „Absoluut. Hoe men in Japan

gelukkig zijn
G�E�LU�K�SAT�L�AS�In De Geluksatlas gaat Helen Russell op een
antropologische zoektocht naar geluk. We kunnen nog heel wat
leren van landen als Bhutan, Brazilië en Zuid-Afrika.
Door�onze�redacteur�Rosan�Hollak
werkzame leven eeuwig voort.”
Die Deense ‘gezelligheid’ – bekend als hygge –
zette Russell aan het denken. Hoe komt het dat
de Denen zo relaxed met werk omgaan? Zijn er
nog meer factoren die bijdragen aan hun geluk?
Ze schreef er een boek over, getiteld The Year of
Living Danishly (2015) en kwam tot een aantal,
inmiddels bekende, conclusies: dat het geluks-
gevoel van de Denen wordt bevorderd door de
korte werkweek, goede kinderopvang en een
esthetische leefomgeving. Het boek werd een
internationale bestseller en bracht haar inspira-
tie voor een nieuw project: The Atlas of Happi-
ness. In dit boek, vertaald als De geluksatlas, fo-
land. Dan mis je een heleboel wijsheden.”
In haar ‘atlas’ staan dan ook weinig cijfers of
feiten, het is eerder een antropologische zoek-
tocht naar geluk.
Zo ontdekte ze dat er heel wat te leren valt
van landen als Syrië, Bhutan of Japan. „Of
neem Brazilië. Veel inwoners worstelen er met
sociale ongelijkheid, werkeloosheid en corrup-
tie. Maar ze laten zich ook leiden door saudade:
een gevoel van verlangen en melancholie. Die
houding heeft iets gelukszaligs waardoor Brazi-
lianen goed kunnen omgaan met tegenslag.”
En zo zijn er meer geluksconcepten. De Costa-
Ricanen leven volgens het motto pura vida –
westerse managementgoeroes, zegt Russell.
„Onderzoekers aan de University of Cam-
bridge stelden dat jugaad ook een levenshou-
ding is die men in ontwikkelde economieën
kan gebruiken om creatiever om te gaan met
minder middelen.” Maar ze wijst ook op de ne-
gatieve kanten van jugaad. „In India kunnen
veel mensen nauwelijks in hun basisbehoeften
voorzien. Ze leven met jugaad omdat ze geen
andere keuze hebben, ze doen het uit gebrek
aan kansen.” Wat dat betreft maakt geld ons tot
op zekere hoogte wel degelijk gelukkig, zegt
Russell. En er bestaan nog een aantal universe-
le geluksfactoren: een goed sociaal netwerk, de
omgaat met ouderdom, bijvoorbeeld. Ik heb net
een tweeling gekregen en had moeite met mijn
veranderende lichaam. In Japan leerde ik over
wabi-sabi. Het is een wereldbeeld dat gaat over
de acceptatie van vergankelijkheid. Wabi staat
voor ‘eenvoud’ en sabi voor ‘de schoonheid van
slijtage’. Het leven brengt littekens met zich
mee en in plaats van die verbergen, kun je ze
ook tonen. Dat ik littekens op mijn buik heb,
kan ik nu beter verdragen. Wabi-sabi leert mij
om mijn imperfecties beter te aanvaarden.”
De�geluksatlas. De�wereldwijde�geheimen�van�ge-
luk.�Helen�Russell.�Podium.�288�blz.�19�euro.