Educación e Linguas en Galicia

Máster en Profesorado de Secundaria

Situación social e escolar das

linguas en Galicia

Educación e linguas en Galicia

B. Silva Valdivia
 A situación sociolingüística de Galicia
Preguntas previas
• Cales foron os cambios máis relevantes na
situación do galego nas últimas décadas?
• Cales son os indicadores máis positivos e máis
negativos do galego na actualidade?
• Cal pode ser a evolución da lingua galega a
medio prazo?
• ...
 Lingua inicial en Galicia
Instituto Galego de Estatística (IGE)

59,6
60 55,8

50
40,9
40
30,9
2003
30 25,2
20,8 2008
21,3 20,4
18,7 2013
20

10
3
1,3 2,1
0
Galego Castelán As dúas Outras
 Lingua inicial por idade (2008)
Instituto Galego de Estatística (IGE)
90
78,9
80

70 63,7

60
49,5
Galego
50
40,2 As dúas
38,1 Castelán
40 37
Outras
30,5 33,1
28
30 25,2
27,9 28,2 27,9
18
20 22,9
11 17
10 9,8 4
2,4 3,3 2
1,4
0,4
0
Máis 65 50-64 40-49 30-39 15-29 5-14 anos
 Lingua habitual en Galicia
Instituto Galego de Estatística (IGE)

45

40 43,2

35
30,3 31,2
30 26,7 26,3

25 22,7
22,3 IGE 2003
20,3 19,7 20,3
18,3 18,8 IGE 2008
20
IGE 2013
15

10

0
Só galego Máis galego Máis castelán Só castelán
 Lingua habitual por idade – IGE 2008
Fonte: O idioma galego na sociedade, CCG, 2011.
60

52,9
50

40

34,2
31,6
34,3 Só galego
Máis galego
30 32,7 29,6
26,9 Máis castelán
26,6 25,5
25,6 Só castelán
24,5 24,3
20,8
20 22
17,3
18,6
15,3
15,8

11
10
10,5

0
Máis 65 50-64 30-49 15-29 4-15 anos
El 75% de los menores de 15 años no habla nunca o casi
nunca en gallego
http://ccaa.elpais.com/ccaa/2014/12/05/galicia/1417779379_152700.html

Los jóvenes „falan‟ poco „galego‟

http://politica.elpais.com/politica/2015/02/07/actualidad/1423332980_57132
0.html?rel=rosEP

Solo uno de cada cuatro menores de 15 años habla

gallego habitualmente
http://www.lavozdegalicia.es/noticia/galicia/2014/12/05/solo-cuatro-
menores-15-anos-habla-gallego-
habitualmente/00031417781700387907324.htm

O retroceso do galego na infancia, en 11 gráficos

http://praza.gal/movementos-sociais/12883/o-retroceso-do-galego-na-
infancia-en-11-graficos/
 Lingua inicial (5-14 anos). IGE

50 46 46

39
40
34
32 32

30
25
Galego
21
As dúas
18
20 Castelán

10

0
2003 2008 2013
 Lingua habitual (5 a 14 anos). IGE

74,9
80

70 63,9
59,7
60

50
40,3
36,1
40 Só/Máis galego
Só/Máis castelán
30 25,1

20

10

0
2003 2008 2013
 Lingua na que lles falan os pais/nais
aos nenos/as de 5 a 14 anos. (IGE)
60 56 60
54

50 45

40 37

Só/Máis galego
30 27
Galego-Castelán
Só/Máis castelán
20

8
10 6
1
0
2003 2008 2013
 A distribución dos usos lingüísticos

• Da diglosia funcional á permeabilización dos ámbitos de

uso.
• A desgaleguización da transmisión familiar e dos
espazos coloquiais.
• A incorporación do galego a usos e contextos formais.
• A castelanización dos galegofalantes iniciais: 6,7% - IGE
2013.
• A galeguización dos castelanfalantes iniciais (os
„neofalantes‟): 1,8% - IGE 2013.
• ...
“É importante reparar tamén en que a resistencia e os
prexuízos cederon parcialmente en amplos sectores nos que,
se ben se rexistra un baixo índice de uso, a hostilidade deu
paso ó escepticismo (...) Salientemos de pasada que en
moitos casos non se trata dunha disposición favorable,
senón, con frecuencia, dunha inhibición (aceptación pasiva)
que busca evitar o conflito. Aceptan que se fale galego, „por
supuesto‟, pero non o falan. En realidade, este sector pasivo
é transixente sobre todo cos galego-falantes de vello
(persoas do rural, de idade, etc.), pero rexeita a
normalización consciente, o que non deixa dúbidas sobre as
súas conviccións máis íntimas: o galego é un problema
transitorio” (X. L. Valcárcel, Cadernos de Lingua 3, 1991: 143)
“Alguén engadirá que nos nosos días os políticos
empregan, por primeira vez, o galego en público en actos
aínda hai pouco inéditos. É certo, pero máis que en
público, para o público (para a galería); pero non no fogar,
nin na educación diaria dos seus fillos... Convértese así o
galego na liturxia dun dialecto político que, lonxe de
proba-la súa forza e as súas posibilidades para medrar no
futuro, proba algunha das súas debilidades”
(X. Alonso Montero, Informe(s) sobre a lingua galega, 1991: 46)
 “Ca, yo no te soy como ellos” (Suso de Toro, Círculo)
Yo no soy como mi madre, ca, ni como mi padre, no, señor. Yo no soy
como ellos, ni soñarlo. No te creas tú que yo me arreglo por estar guapa,
eso también, pero si miro de andar arregladita es porque quiero ser
distinta de ellos. Mi madre, siempre a trabajar como una esclava, pobre
mujer, con esas manos ásperas que parecen de lija que hasta a
Yasminita no le gusta que la acaricie con ellas. Y mi padre, siempre
oliendo a pescado (...) Si me llego a quedar trabajando allí, ahora estaría
como Fina o como Pacucha, que se quedaron allí y casaron allí y dicen
que están contentas, pero cuando me ven no son más que a
preguntarme, ¿y luego qué tal vives allá?, ¿y vas mucho al cine?, y tal. Y
bueno, salir mucho no se sale, pero por lo menos se está en la ciudad
donde te está toda la gente y la niña ya nace allí y te son todas otras
ventajas, sobre todo para la niña. Ai, estache ben o conto; como non
espabiles a buscar o mellor para os fillos, quedan atrás. Hay que mirar
que tengan mejor vida que nosotros, los abuelos andaron esclavizados y
nosotros aún te pasamos nuestros trabajos, pero ellos si hacen caso no
han tener que trabajar.
A mí te me gusta ir allí algún día, pero a la que pasan dos días ya me
aburro, allí no hay aliciente. Además no me gusta que los niños estean
mucho tiempo con los abuelos porque luego no vengan con tonterías o
hablando mal. Una semana que fuimos Toño y yo a Torremolinos (...) pues
los niños quedaron con los abuelos, y ya me vino el Ivancito diciendo “non
te amola” como el abuelo. Al abuelo, claro, le hace gracia porque él no
tiene que educarlo, pero luego yo tuve que darle una buena morrada para
que dejase de decirlo (...)
Y conste que yo no tengo nada contra el gallego, eh. Yo soy gallega como
la que más. Y si ahora los políticos o gente que sale en la televisión
falando galego pues muy bien, yo no sé lo que harán luego en casa, que
o mesmo educan os fillos no galego que non, iso xa non o sabe unha, que
el otro día te estaba delante mía una presentadora desas de la tele
gallega y bien que te hablaba el castejano, en la tele el galleguiño porque
les obligan pero después, a la que salen, nadiña, así que mira, que vayan
todos por ahí, pero yo mis hijos como los de los demás, que quiero que
tengan oportunidades y no ser como sus abuelos. O como su madre
misma, que yo tampoco tuve muchas oportunidades y case que non teño
estudio ningún. Pero tuve que espabilarme bien.
Vitalidade lingüística (UNESCO)
- Relacionar coa situación galega
- Citar outros indicadores relevantes na nosa situación

A salvo Todas as xeracións falan a lingua. A

transmisión interxeracional é continua.
Vulnerable A maioría dos nenos falan a lingua, pero
está restrinxida a certos ámbitos.
En perigo Os nenos xa non a aprenden na familia
como lingua materna.
En grave Só a falan as xeracións máis vellas. Os
perigo demais pódena entender, pero non a falan.
Situación Fálana só os máis vellos e de forma
crítica esporádica.
Extinguida Xa non ten falantes.
 Prexuízos:
- Que vixencia teñen os que se citan?
- Que outros se poden detectar entre a xente nova?

• O galego limita, pecha fronteiras, representa atraso.

• O galego é cousa de vellos, de pailáns e do rural.
• Aprender galego dificulta a aprendizaxe doutras linguas.
• O galego está cambiando constantemente e cadaquén
fálao como lle parece.
• Falar galego con quen non o fala é unha falta de educación.
• …
 A situación lingüística escolar en Galicia
Preguntas iniciais
• Que protagonismo teñen as linguas no sistema
educativo galego?
• Parécevos que ese protagonismo variou na última
década? En que sentido?
• Garante esa presenza a competencia bilingüe que
esixe a lexislación? Cal é a vosa experiencia persoal?
• ...
 Lingua do profesorado nas clases
Escolares de 5 a 16 anos. (IGE)

50
43
39
40
35
33

30 26 26 Só galego
Máis galego
19 19 20 20
20 Máis castelán
Só castelán
12
9
10

0
2003 2008 2013
 Capacidade para falar en galego
Nenos/as de 5 a 14 anos. (IGE)

60 57

50 45

39 40
40 37

Moito
30 25
23 Bastante
18 Pouco/Nada
20 16

10

0
2003 2008 2013
 Lingua inicial
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)

1,8%
27,2%
33,2%

Galego
Castelán
As dúas
Outras

37,8%
 Lingua habitual
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)

1,3%
13,6%
21,9%

Só galego
Máis galego
22,0%
Máis castelán
Só castelán
Outras

41,2%
 Lingua que escoitan
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)
 Lingua na que len e escriben
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)
Lingua aprendizaxe lectura e escritura
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)
Lingua vehicular na Primaria e na ESO
Fonte: Avaliación competencia alumnado 4º ESO (ICE 2009)
Lingua de aprendizaxe lectura e escritura
Alumnado Maxisterio 2009
https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2247

100

80

60 Lingua de
54,1 54,5
aprendizaxe
da lectura
Lingua de
40 34,4 34,5 aprendizaxe
da escritura

20
9,5 9,0
2,0 2,0
0

Galego Castelán As dúas Outras

 Lingua vehicular por etapas educativas
Alumnado de Maxisterio 2009
https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2247

100

80
Lingua das
clases en
primaria
60
Lingua das
45,9 clases en
39,540,2 secundaria
40 36,935,6

28,4 Lingua das

23,1 clases na
universidade
20
11,612,9 12,0
7,7 6,2

Todas en galego Máis en galego Máis en castelánTodas en castelán

Competencia autopercibida en Galego
Alumnado de Maxisterio 2009
https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2247
Competencia autopercibida en Castelán
Alumnado de Maxisterio 2009
https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2247
Competencia autopercibida en LE
Alumnado de Maxisterio 2009
https://minerva.usc.es/xmlui/handle/10347/2247
 Debate
• Dimensión social:
– Situación: fortalezas e debilidades
– Expectativas
– Ámbitos de intervención
– Accións
– ...
• Dimensión escolar:
– Situación: global, por etapas, por hábitat, por
titularidade de centro...
– Responsabilidade e capacidade da escola: na
competencia, na normalización...
– Liñas de actuación...
– ...