19.5.

2015

Sadržaj

Kovanje  Uvod
 Osnovne karakteristike procesa kovanja
 Podjela postupaka kovanja
 Konstrukcija otkovaka
 Klasifikacija otkovaka
 Razrada tehnologije kovanja

Kovanje?

 Jedan od najstarijih (oko 4000 godina p.n.e.) i najraširenijih

Uvod postupaka obrade metala deformisanjem.

 Izvodi se najčešde u toplom stanju, iako se kod manjih

dimenzija i manjih deformacija može izvoditi i u hladnom
stanju.

 Oblikovanje pri povišenoj temperaturi omoguduje bolju

plastičnost materijala – potrebne su niže sile deformiranja.

Primjena obrade kovanjem u evropskoj Pregled zastupljenosti obrade kovanjem u

industriji evropskim zemljama

Automobilska industrija
(58%) 1%
Mehaničke konstrukcije 2% 1%
(11%)
4% 5%
47% Njemačka
Poljoprivredne mašine (8%) 6% Italija
Francuska
Rudarske mašine (2%) 6% Španija
Velika Britanija
Željeznica (2%) Turska
Švedska
Vazduhoplovna oprema (1%) Češka
Slovenija
Ostalo (18%)
28%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

1
 19.5.2015

Prednosti postupka kovanja Nedostaci procesa kovanja

 vrlo visoka efikasnost  utrošak energije potrebne za zagrijavanje materijala

 velika tačnost postignutih dimenzija
 dobar kvalitet površine otkovka
 mogudnost izrade relativno kompliciranih izradaka
 dobra čvrstoda, žilavost i dinamička izdržljivost otkovaka
 stvaranje sloja oksida koji uzrokuje onečišdenje materijala
 mogudi maseni gubitak koji kod izradaka velikih dimenzija
može biti značajan

Proizvodi dobijeni kovanjem Proizvodi dobijeni kovanjem

 proizvodi koji su izloženi dinamičkom naprezanju (klipnjače, poluge,
koljenasta vratila i sl.)

 proizvodi čija bi izrada bila skupa i komplikovana s drugim postupcima

(poluge, ključevi za vijke, pribor za jelo, kuke, kvake i sl.)

Materijali za kovanje

Podjela postupaka kovanja

2
 19.5.2015

Osnovna podjela postupaka kovanja Ručno kovanje

A) Ručno kovanje
B) Mašinsko kovanje:
 Slobodno
 Kovanje u ukovnjima (kalupima)

Mašinsko kovanje u ukovnjima:

 Hidraulične prese – konačan oblik se postiže u jednom
radnom hodu
 Kovački čekidi – konačan oblik se postiže nakon više udaraca
malja

Karakteristike slobodnog kovanja Postupci slobodnog kovanja

 Materijal se slobodno širi u svim horizontalnim pravcima  Sabijanje

 Pripremci su odlivci ili valjani materijali  Iskivanje i raskivanje
 Primjenjuje se u pojedinačnoj i maloserijskog proizvodnji  Probijanje otvora
 Mogu se oblikovati vrlo krupni otkovci čija masa može biti nekoliko  Ostali postupci slobodnog kovanja:
tona - širenje
 Izrađuju se samo dijelovi jednostavnog oblika - užljebljevanje i stanjivanje
 Kvalitet obrađene površine i tačnost dimenzija je niža u odnosu na - zakretanje
kovanje u kalupima - savijanje
 Potrebna je naknadna obrada rezanjem a dodaci za obradu su vede - odsijecanje
nego kod kovanja u kalupima - zaglađivanje
 Proizvodnost je višestruko manje u usporedbi s kovanjem u - ravnanje
kalupima

Sabijanje Iskivanje i raskivanje

Obradak

a) Slobodno sabijanje cjelokupne zapremine

b) Slobodno sabijanje dijela zapremine
c) Sabijanje u kalupima – formiranje glave
d) Sabijanje u kalupu a) Iskivanje b) Iskivanje c) Raskivanje

3
 19.5.2015

Iskivanje i raskivanje Primjeri slobodnog kovanja

a) Savijanje
Obradak

c) d)
b) Zasijecanje

Iskivanje debelostjenog prstena Iskivanje debelostjenog prstena

1 – Obradak
2 – Nakovanj
3 – Trn
4 – Malj

Kovačko odsijecanje Proizvodi dobijeni slobodnim kovanjem

 Okrugli, kvadratni, pljosnati i drugi profili jednakih ili

različitih presjeka koji mogu biti simetrični ili asimetrični
 Šuplja tijela jednake, ili promjenjive površine presjeka,
dužine vede od 1,5 D
 Diskovi jednake ili promjenjive površine presjeka, puni ili s
otvorima
 Bešavni prstenovi vedih debljina stijenki (dužina je manja od
1 – Nakovanj 1,5 D prstena)
2 – Obradak
3 – Nož za odsijecanje
4 – Malj

4
 19.5.2015

Kovanje u ukovnjima
Gornji
ukovanj
Kovanje u ukovnjima
Donji
• Metal pod pritiskom ukovanj
popunjava profilisani otvor –
gravuru.
• Širenje metala u poprečnom
pravcu je ometeno
• Prva faza je uvijek slobodno
sabijanje

Kalup za kovanje klipnjače Kovanje u ukovnjima

Segment alata

Izgled alata

Otkovak

Kovanje u ukovnjima – osnovni dijelovi alata

Funkcije vijenca otkovka

1. gornji ukovanj  Mjesto za oticanje viška materijala

2. donji ukovanj
3. malj kovačkog čekida  Stvara otpor tečenju materijala – bolje popunjavanje
4. nakovanj kovačkog čekida unutrašnjosti gravure
5. klin gornjeg ukovnja
6. klin donjeg ukovnja
7. bočni centrirač gornjeg
 Amortizacija udara pri sudaru gornjeg i donjeg ukovnja
ukovnja
8. bočni centrirač donjeg
ukovnja
9. nosač donjeg ukovnja
10. klin nosača
11. otkivak nakon kovanja
12. otkivak –gotov komad
13. vijenac
14. pločica

5
 19.5.2015

Konstrukcije vijenca Primjer vijenca na otkovku koljenastog

vratila

Konstrukcija vijenca

Krzanje vijenca Konstrukcije vijenca

Konstrukcija pločice za probijanje Položaji pločica za probijanje pri kovanju

Probijanje pločice

a) D  1,25 r1 < 26 mm
b) D  1,25 r1 > 26 mm
c) Pločica sa ispupčenjem
d) Pločica za niske otkovke

Kovanje u otvorenom i zatvorenom kalupu Horizontalno kovanje

Otvoreni kalup Zatvoreni kalup

6
 19.5.2015

Konstrukcija otkovka

Konstrukcija otkovka  Dodaci za obradu

 Tolerancije otkovka
 Podiona ravan
 Kovački nagibi i zaobljenja
 Oblik i dimenzije pločice za probijanje
 Oblik i dimenzije vijenca
 Konstrukcija reduciranog otkovka

Dodaci za obradu Dodaci za obradu

 Dodaci za obradu dodaju se samo onim površinama koje de

biti naknadno obrađene obradom rezanjem
 Sve ostale površine se nakon pjeskarenja smatraju
definitivno obrađenim

Dodaci za obradu su funkcija od:

 Težine otkovka, Izgled otkovka s dodoacima za obradu
 Dimenzija otkovka,
 Vrste kovačke mašine
 Klase tačnosti otkovka

Zadavanje tolerancija otkovka

Tolerancije otkovka Podiona ravan kalupa

Dijeli otkovak na dva dijela.

7
 19.5.2015

Podiona ravan kalupa Podiona ravan kalupa

 Dijeli otkovak na dva dijela

 Definiše konturu linije sastava ukovnja (podiona linija)
 Potrebno je izbjegavati usložnjavanje konstrukcije alata
 Treba da olakšava tečenje metala u gravuri
 Favorizirati sabijanje, a ne istiskivanje ili utiskivanje

Odstupanja od principa definisanja podione Kovački nagibi i zaobljenja

ravni

1. Mogudnost znatnije uštede u materijalu (podionu ravan

odabrati tako da se minimizira količina materijala koji odlazi
u vijenac)
2. Voditi računa o komplikovanosti alata za krzanje vijenca
3. Voditi računa o broju operacija kovanja (odgovarajudim
izborom podione ravni mogude je smanjiti broj operacija)
4. Olakšavanje mehaničke obrade otkovka
Rotaciono simetrična tijela Tijela oblika poluge
 Vanjski radijusi zaobljenja biraju se u funkciji mase i klase
tačnosti otkovka
 Unutrašnji radijusi dobiju se po obrascu: r = (2,5 ÷ 3)R + 0,5
 Kovački nagibi (uglovi) se biraju u funkciji vrste mašine za
kovanje, vrste alata, podmazivanja, temperature, ...
 Vanjski nagibi: 3 ÷ 7, unutrašnji nagibi: + (2 ÷ 3) stepena.

Uticaj radijusa zaobljenja na popunjavanje Primjer konstrukcije otkovka

gravure

Manji radijus Vedi radijus

8
 19.5.2015

Reducirani otkovak Konstrukcija reduciranog otkovka

 Otkovak se dijeli na karakteristične presjeke

 Za svaki naznačeni presjek izračuna se površina otkovka i
površina kanala za vijenac
 Ovaj zbir predstavlja površinu reduciranog otkovka na tom
presjeku
 Za odabrane presjeke računaju se prečnici
 Poluprečnici presjeka nanose se na svaku stranu glavne ose
otkovka
 Spajanjem krajeva poluprečnika dobija se kontura reduciranog
otkovka

Srednji reducirani otkovak

 Srednji prečnik reduciranog otkovka dobija se na osnovu Klasifikacija otkovaka

početne zapremine koja obuhvata zapreminu otkovka i vijenca
 Srednji reducirani otkovak je cilindar
 Srednji reducirani otkovak siječe se s konturom reduciranog
otkovka i dijeli ga na dva dijela.

Otkovci I grupe Otkovci II grupe

Otkovci izduženog oblika s velikim odnosom dužine i
(maksimalne) širine (poluge, osovine, vratila, viljuške, s ravnom i
zakrivljenom podionom linijom, ... )
- Otkovci s pravom podionom linijom i pravom glavnom osom
- Otkovci s ukrivljenom osom
- Otkovci s izdancima
- Otkovci viljuškastog oblika
Otkovci s približno jednakim dimenzijama u horizontalnoj ravni
(čahure, kudišta, poklopci, zvjezdasti i krstasti dijelovi, zupčanici,
... )
- Otkovci okruglog oblika poprečnog presjeka
- Otkovci kvadratnog presjeka
- Otkivci krstastog oblika (otkovci okruglog i kvdratnog
presjeka s različito smještenim izdancima

9
 19.5.2015

Otkovci III grupe

Nije ih mogude razvrstati u prethodne kategorije. Tehnologija kovanja

- Otkivci koji se prema obliku i presjeku nalaze između
otkovaka I i II grupe
- Otkivci koji se sastoje iz kombinacije elemenata raznih oblika
prethodnih grupa

Redoslijed tehnoloških operacija kod kovanja Faze u postupku

kovanja
1. Odsjecanje polaznog materijala odgovarajudeg oblika sa
tačnim dimenzijama ili masom (zavisno od potrebne
zapremine),
2. Zagrijavanje komada (odgovarajudi režim i temperatura zavise
od vrste materijala),
3. Kovanje u jednom ili više alata, sa odgovarajudim brojem
gravura,
4. Krzanje (opsjecanje vijenca i probijanje pločice, ako postoji),
5. Termička obrada (normalizacija, poboljšanje, žarenje itd.),
6. Čišćenje otkovka (pjeskarenje, bubnjanje itd.),
7. Kalibrisanje i ispravljanje (u hladnom stanju),
8. Kontrola oblika, dimenzija, površina i unutrašnjih grešaka
(ferofluks, ultrazvučni uređaji i radiografsko snimanje).

Temperature kovanja Tri grupe operacija kod kovanja

1. Operacije pripremnog kovanja

• Izduživanje
• Uvaljivanje oblika (preraspodjela zapremina materijala)
• Savijanje

2. Operacije završnog kovanja

• Prethodno kovanje
• Završno kovanje

3. Operacije razdvajanja
• Razdvajanje otkovka od šipke
• Krzanje vijenca (na krivajnoj presi)
• Probijanje pločice

10
 19.5.2015

Klasifikacija kovačkih gravura Podjela kovačkih gravura

1. Završno-kovačke gravure. Završno-kovačke gravure:

• Služi za dobijanje gotovog komada s vijencem. • završna (definitivna) gravura
• Konstruiše se na osnovu vrudih dimenzija definitivnog • prethodna gravura
otkovka. • pripremno prethodna gravura
• Otkovak se u ovoj gravuri kuje s jednim ili više udaraca.
Pripremno-kovačke gravure
2. Pripremno-kovačke gravure (prethodne gravure). • Gravura za utiskivanje oblika
• Kuje se oblik blizak završnom obliku • Gravura za savijanje
• Služe za smanjenje stepena deformacije u završnoj gravuri • Gravura za smanjenje presjeka
• Imaju veda zaobljenja i nagibe • Gravura za uvaljivanje oblika
• Nemaju kanal za vijenac • Gravura za izduživanja
• Gravura za sabijanje
3. Gravure za odsijecanje (koriste se kada se otkovak radi iz
šipkastog materijala)

Vrste kovačkih gravura Faze kovanja klipne poluge

1 - izduživanje i proširivanje
2 - oblikovanje krajeva
3 - prethodno (grubo) kovanje)
4 - završno kovanje
5,6 - opsjecanje vjenca
7 - klipnjača (izradak)

Uravnoteženje horizontalnih sila Greške kod otkovaka

1. Greške zbog nepotpune popune završne gravure ili

nedovoljno otkovanog komada (udubljenja ili ispupčenja,
krivljenje ili deformacija komada)

2. Greške zbog istrošenosti alata i ostale greške zbog

nenormalnosti površina

3. Greške zbog oksida (užareni otkovak u dodiru s vazduhom

oksidira)

11