ACADEMIC COPYRIGHT

Legjislacioni për të drejtën e autorit synon të mbrojë interesat ekonomike të autorëve, krijuesve
dhe botuesve duke parandaluar që të tjerët të shfrytëzojnë punën dhe investimet e tyre. Autoriteti
ekziston automatikisht në të gjitha veprat krijuese me origjinalitet të mjaftueshëm sapo të
regjistrohen në një formë material. Nuk ka dallim midis sferave të printuara dhe digjitale, kështu
që përveç materialit në të cilin ka kaluar skadimi ose heqja e të drejtës së autorit, shumica e
tekstit, imazheve, regjistrimeve dhe videove që gjenden në internet do të mbrohen nga copyright
dhe nuk do të mund të kopjohen nëse nuk specifikohen.
Pronari i parë i së drejtës së autorit në një vepër të krijimit origjinal intelektual është individi që
krijon punën, përveç nëse është krijuar nga një punonjës gjatë punës (në të këtë rast punëdhënësi
automatikisht zotëron punën). Copyright mund të caktohet me shkrim, p.sh. nëpërmjet kontratës
së autorit me një botues, ose kontratës së muzikantit me një kompani regjistrimi. Autorët
akademikë duhet gjithmonë të kontrollojnë me kujdes kushtet e publikimit të kontratave për të
siguruar që nuk i identifikon të gjitha të drejtat tuaja në punën e tij, të cilat ju mund të dëshirojnë
t’i ndajnë më vonë në internet (p.sh. nëpërmjet një depoje digjitale).

Çfarë të drejtash ka një zotërues copyright?

Ligji për të drejtat e autorit i jep pronarit të së drejtës së copyright të drejtat ekskluzive për të:
 kopjuar veprën (të drejtën e riprodhimit)
 lëshuar kopje të punës për publikun (të drejtën e shpërndarjes)
 marrë me qira ose të japë punën për publikun (të drejtën e qirasë)
 kryer, shfaqur ose luajtur punën në publik (e drejta e performancës)
 komunikuar punën me publikun (p.sh. duke e vendosur atë në internet)
 bërë një përshtatje të punës
 autorizuar të tjerët që të ndërmarrin ndonjë nga këto aktivitete
Bërja e ndonjë prej këtyre veprimeve pa lejen e mbajtësit të së drejtës së autorit është zakonisht
një shkelje e të drejtës së autorit të tyre. Veprat e të drejtave të autorit gjithashtu mund të
mbrohen nga të drejtat morale dhe të drejtat e interpretuesve.
Kohëzgjatja e copyright
Si rregull i përgjithshëm, të drejtat e autorit në veprat e tij, zgjasin për jetën e autorit plus 70 vjet.
Për shembull, një vepër e botuar në vitin 1960 nga një autor që vdiq në vitin 2015 do të mbrohej
deri në fund të vitit 2085 - ndërsa një vepër e botuar më 1965 nga një autor që vdiq më vonë atë
vit do të mbrohet vetëm deri në fund të vitit 2035. Pas skadimit të së drejtës së autorit, puna
thuhet të hyjë në 'domain-in publik'. Është e rëndësishme të theksohet se ky term i referohet në
mënyrë specifike materialit që nuk është i mbrojtur me të drejtën e autorit; jo për ndonjë material
që ndodh të jetë publikisht i aksesueshëm (p.sh. në internet), shumica e të cilave nuk do të hyjnë
në domain-in publik për një kohë shumë të gjatë.
Si mund të aksesohen punët copyright?
 1. Nëse copyright në një punim të caktuar ka skaduar (punimi ëeshtë futur në domainin
publik).
2. Përmes marrjes së lejes nga mbajtësi i copyright.
3. Sipas kushteve të marrëveshjes së licencës. Universiteti mban licenca duke lejuar
personelin dhe studentët të kryejnë disa përdorime që përndryshe do të kërkonin leje nga
mbajtësit e të drejtës së autorit.

Pse burimet akademike kanë nevojë për mbrojtje nga pirateria?

Shumica e dokumenteve akademike janë rezultat i hulumtimeve nga shkencëtarët dhe zakonisht
financohen nga biznesi, qeveria dhe institucionet e arsimit të lartë. Tradicionalisht, dokumentet
akademike janë kërkuar të botojnë në revista, që të konsiderohen të vlefshme dhe të jenë të
ruajtura si pjesë e procesit akademik. Interneti ka bërë kërkime akademike më të kapshme se
kurrë më parë, por kjo lehtësi e qasjes digjitale vjen me një çmim: Gjithashtu, nuk është e lehtë të
kopjohen dhe shpërndahen materialet me të drejtë autori të paligjshme.
Humbje e të ardhurave për botuesit
Pirateria online kërcënon aftësinë e botuesve për të mbuluar kostot e përgatitjes dhe marketingut
të revistave për publikim. Nëse informacioni është i lirë në dispozicion përmes riprodhimit të
paautorizuar, ka shumë pak nxitje që njerëzit të paguajnë për të ose për botuesit që ta prodhojnë
atë. Përfshirja e masave kundër piraterisë në revista akademike do të ndihmojë në mbrojtjen e
materialeve të mbrojtura me të drejtat e autorit dhe kufizimin e qasjes vetëm për konsumatorët që
paguajnë.
Pirateria e veprave të botuara për përdorim komercial shpesh rezulton me dokumente në formë të
materialeve të printuara, të skanuara ose kopjeve dixhitale pa leje. Pirateria e revistave
akademike zakonisht fokusohet në ruajtjen e integritetit të veprës origjinale. Studiuesit kanë
nevojë për materiale të qarta, të sakta dhe të aksesueshme për të studiuar, kështu që kopjet e
paqarta ose formatimi i palosur nuk do të bëjnë. Opsionet DRM mund të jenë veçanërisht të
efektshme në mbrojtjen e revistave akademike kundër piratëve të mundshëm.

1. Mbrojtja e Fjalëkalimit
Botuesit mund të mbrojnë me lehtësi fjalëkalimin PDF duke përdorur programe si Adobe
Acrobat ose Preview (për MacOS). Formatet PDF dhe EPUB mund të përdorin mbrojtjen e
fjalëkalimeve për të kufizuar qasjen në botimet akademike. Në teori, vetëm ata me fjalëkalim
mund të hapin skedarët.
Mbrojtja me fjalëkalim është e thjeshtë për t'u zbatuar dhe falas, duke e bërë atë një zgjidhje
joshëse për vetë botuesit ose autorët që dëshirojnë të ndajnë përmbajtjen e sigurt në internet me
një audiencë të zgjedhur. Për fat të keq, shumë shërbime dhe mjete të disponueshme mund të
heqin mbrojtjen e fjalëkalimeve, duke e bërë atë një zgjidhje jo shumë efektive kundër
shkarkimit të paligjshëm. Megjithatë, ai ofron mbrojtje të kufizuar. Përmbajtja e mbrojtur me
fjalëkalim është më e vështirë për tu qasur në krahasim me dokumentet akademike pa asnjë
mbrojtje.
2. Watermarking ose " Social DRM"
Një tjetër mënyrë për të dekurajuar ndarjen e paautorizuar të skedarëve është duke përdorur
Social DRM. EditionGuard's EditionMark është një formë e DRM-së shoqërore që përdor
informacione personale të klientit për të bërë “watermark” në mënyrë digjitale kopjen e tyre të
një libri elektronik ose PDF.
Termi DRM rrjedh nga fakti se shumë klientë do të hezitojnë të ndajnë kopje të dokumenteve
apo e-libra në mënyrë të paligjshme nëse media përmban informacionin e tyre personal.
Dekurajimi i ndarjes së skedarëve duke bërë çdo shkarkim që i atribuohet blerësit është një
formë e dukshme e mbrojtjes kundër piraterisë që është e pëlqyeshme për shumicën e klientëve
pasi që një kopje e personalizuar nuk mban asnjë shkelje për blerësit të cilët nuk dëshirojnë ta
shpërndajnë ilegalisht.
3. Mbrojtja DRM e Standardeve të Industrisë
Metoda më e sigurtë e mbrojtjes kundër piraterisë digjitale është mbrojtja DRM standarde e
industrisë. DRM-ja e standardeve të industrisë përdor enkriptimin për të diktuar atë që lexuesit
mund dhe nuk mund të bëjnë me dokumentet e shkarkuar.
Enkriptimi është më efektive, dhe zakonisht më e shtrenjtë, sepse piratët do të jenë të përshtatur
në mënyrë të shpejtë. Vigjilenca e vazhdueshme dhe burime të konsiderueshme kërkohen të
qëndrojnë përpara hakerëve. Enkriptimi mund të parandalojë klientët nga kopjimi, printimi dhe
shkëmbimi i përmbajtjes. Një pengesë e mundshme është se ai mund të kufizojë llojin e
aplikacionit ose pajisjes në të cilën konsumatorët mund ta lexojnë dokumentin. Botuesi i veprës
përcakton kufizimet e vendosura nga kriptimi.

Kontratat dhe transferimi i të drejtës së autorit

Duke supozuar se autori akademik ka të drejtat e autorit në artikujt e tji shkencorë e libra dhe
mund ti japë ato tek një botues. Shumë akademik dhe botues te revistave kërkojnë një transferim
të plotë e të drejtave dhe kjo sidoqofte është gjithmonë më shumë se cfare atyre u duhet në
mënyrë të arsyeshme për të shpërndarë punën dhe për të mbrojnë interesat e tyre në të. Disa
akademikë në menyre sistematike vendosin nje game te gjere rregullash të të drejtave dhe pastaj
injorojnë kufizimet e kontratës në shumëllojshmëri aktivitetesh. Duke nisur nga publikimi i
puneve të tyre në një faqe interneti e aksesueshme nga nje publik I gjere e për te vazhduar me ri-
përpunimin e pjesë të artikullit të botuar tek botimet e mëvonshme me botuesit e tjerë. Këta
akademikë duket se ndjekin trajtimin e ‘ Nathan Detroit’ per të drejtën e autorit qe eshte: "Pra më
padit, më padit, çfarë mund të më bëni tjeter? " Ndërsa ata supozojne se botuesi nuk ka të ngjarë
t'i çojnë në gjykatë, praktika më e mirë do të mblidhte të drejtat në veprat e tyre në një mënyrë që
kushtet e kontratës nuk jane tejkaluar ne ate sasi sa per të shkelur kushtet e kontratës.
Me poshte janë disa rregulla që duhet të merren parasysh ne përcaktimin nëse një kontratë
botuese është e arsyeshme ose ne këtë rast ligjërisht e vlefshme.
 Së pari, dhënia e të drejtave ekskluzive duhet të bëhet me shkrim dhe e nënshkruar nga
autori.

 Së dyti, e drejta e autorit është "e ndashme": domethënë ju nuk duhet të transferoni të
gjitha të drejtat tuaja nën të drejtën e autorit; ju mund të jepni disa të drejta ekskluzive
dhe mund te mbani të tjera. Për shembull, ju mund të jepni te drejten ekskluzive te
botimit të parë të artikullit tuaj në një revistë, por rezervoni të drejtën për ta ripublikuar
atë artikull nga nje person tjeter, ndoshta së bashku me artikuj të tjerë, në formë libri.

Ju mund të impononi kushte për dhenesin e te drejtave si për shembull, autorizoni

botuesin të transferojë disa ose të gjitha të drejtat e saj për një botues tjetër, por në varësi
të miratimit tuaj. Kërkoni botuesit të ju njoftojë ju dhe te marr miratimin tuaj në ato raste
sepse mund të jenë me shume rëndësi, veçanërisht nëse identiteti i botuesit është i
rëndësishëm për ju. Për shembull, keni nënshkruar një marrëveshje me Prestige Publisher
por nuk e vini re se kontrata lejon dhe qe botuesi te transferoje të drejtat e tij për Podunk
Publisher.
 Së treti, sipas ligjit të SHBA për të drejtat e autorit, nuk mund te sjellesh një akt të
shkeljes së të drejtave të autorit nëse nuk keni një të drejtë ekskluzive nën të drejtën e
autorit. Kjo eshte arsyeja pse shumica e botuesve kërkojnë një grant ekskluziv të
drejtave: nëse shkelen të drejtat e autorit, ata dëshirojnë të jetë në gjendje ta padisin si
rast. Dhe autori do të preferonte që botuesi të vuaj koston e veprimit te kryer. Por, për
shkak se e drejta e autorit është "e ndashme" autori nuk duhet t'i japë botuesit gjithçka në
mënyrë që t'i mundësojë botuesit të padisë mbrojtur të drejtat e tij.

Termi serials crisis perdoret për të përshkruar rritjet ne kostot e abonimit të shumë botimeve
serik si revista shkencore. Çmimet e këtyre abonimeve institucionale ose bibliotekare janë rritur
shumë më shpejt se Indeksi i Çmimeve të Konsumit për disa dekada, ndërsa fondet në
dispozicion të bibliotekave kanë mbetur statike ose kanë rënë në terma realë.
Si rezultat, bibliotekat akademike dhe kërkimore kanë anulluar rregullisht abonimet serike për të
akomoduar rritjen e çmimeve të abonimeve të mbetura aktuale.

1. Copyright
Do të diskutojme fillimisht natyrën e kontratës që një akademik që ka shkruar një vepër do të
bënte racionalisht me një botues në një regjim me të drejtën e autorit.
Supozojme se kontrata përfshin dy terma:
një çmim per te cilin puna e autorit do t'i shitet lexuesve në treg;
dhe një pagesë e një tarife të bërë nga botuesi tek autori, ose ndoshta një tarifë për botim e
paguar nga autori tek botuesi.
Përveç kësaj, supozojme për thjeshtësi se ka shumë botues konkurrues, duke nënkuptuar se
botuesit do të fitojnë vetëm sa për të mbuluar shpenzimet e tyre.

Me fjalë të tjera, të ardhurat e çdo botuesi nga shitja e një vepre qe jane me te medha se
shpenzimet e botuesit do t'i paguhen autorit ose ndonjë mungesë e shitjeve nga shpenzimet e
botuesit do të paguhet nga autori për botuesin si një tarifë.

Natyra e kësaj kontrate do të varet nga shkalla t në të cilën autori interesohet për lexuesit, siç
është ilustruar në figurën 1 më poshtë.

Për të shpjeguar, konsiderojme fillimisht një autor për të cilin t është 0, me fjalë të tjera,autori
është i motivuar të publikojë tërësisht nga pagesat dhe nuk interesohet për nivelin e lexuesve në
vetvete. Një autor i tillë do të zgjidhte çmimin e shitjes që maksimizon fitimin,qe eshte çmimi
tradicional monopol i ekonomisë. Ky çmim është emërtuar pm në grafik, dhe për ilustrim, le te
supozojmë se është 50 dollarë.

Nëse t është pozitiv, kështu që autori kujdeset për lexuesit, autori do të dëshirojë përgjithësisht të
rrisë leximin nga niveli që do të rezultonte nëse çmimi i monopolit do të ishte i ngarkuar.
Kështu, autori do të vendose nën çmimin e monopolit edhe pse kjo do të thotë disa sakrifica ne
fitime.
Për shembull, supozojme se duke zvogëluar çmimin prej $ 50 në $ 49, lexuesit do të rriten nga
100 individe dhe kështu pagesat do të bien me $ 200. Nëse vlera e shërbimeve qe i jep autorit të
ketë 100 lexues shtesë tejkalon $ 200, autori do të preferonte çmimin më të ulët prej $ 49 ,
pavarësisht reduktimit të pagesave.

Çmimi më i mirë për autor akademik i cili kujdeset për lexuesit është më i ulët, aq më i madh
është shkalla t në të cilën autori kujdeset për lexuesit. Kjo është arsyeja pse grafiku i çmimit të
puna e publikuar që autori akademik do të zgjedhë të zvogëlohet.

No Copyright

Le te konsiderojme situatën në një regjim pa të drejtën e autorit. Në këtë kontekst, një kontratë
midis një autori të një vepre dhe një botuesi nuk mund të përcaktojë një çmim të shitjes që
tejkalon koston për njësi C. Arsyeja, sigurisht, është konkurrenca: nëse botuesi ka emëruar një
çmim më të lartë se c, nuk do të shiste asgjë, pasi botuesit e tjerë mund të kopjonin punën dhe
mund të shisnin me një çmim më të ulët, meqë kostoja e tyre për njësi do të ishte vetëm c.
Pasi, atëherë, botuesi që kontrakton me autorin mund të marrë vetëm një çmim prej c për punën,
botuesi duhet të paguajë një tarifë për publikimin për të kompensuar koston e parë të kopjës f me
qëllim mbulimin e kostove të saj dhe të jenë të gatshëm të botojë.

Pagesat e botimit mbulohen nga autorët. Supozoni këtu se vetë autorët do të mbanin tarifat e
botimit. Kështu, nëse autori ka bërë një kontratë dhe çmimi i shitjes është c, autori duhet të
paguajë një tarifë të barabartë me koston e parë të kopjimit f. Po kështu, nëse autori ka bërë një
kontratë dhe ka emëruar një çmim më të ulët se c, autori do të duhet të paguajë më shumë se f si
një tarifë për publikim me qëllim që të mbulojë shpenzimet e botuesit.

Çmimi i shitjes që një autor i një vepre do të zgjedhë nëse ai ose ajo ka bërë një kontratë mund të
shihet nga Figura 1. Një autor që do të kishte zgjedhur një çmim më të lartë sesa c dhënë të
drejtës së autorit nuk mund të emërojë një çmim të tillë në mungesë të së drejtës së autorit.
Çmimi më i mirë i mundshëm për një autor të tillë për të zgjedhur është c.
Prandaj, të gjithë autorët me një t më pak ose të barabartë me t2 do të zgjedhin c dhe duhet të
paguajnë koston e parë të kopjimit f në mënyrë që të publikohen. Autorët me t më të lartë do të
kishin zgjedhur një çmim nën c dhe mund ta bëjnë këtë edhe në mungesë të të drejtës së autorit.
Prandaj, çmimi i zgjedhur nga autorët në kontratat e tyre të preferuara është dhënë nga grafiku
me pika në Figurën 1.

Pagesat e botimit mbulohen nga autorët

Nëse eliminimi i të drejtës së autorit është socialisht i dëshirueshëm tani mund të jetë
shprehur si më poshtë. Në masën që autorët akademikë janë në rajonin A dhe do të
dekurajoheshin nga shkrimi nga eliminimi i së drejtës së autorit, kjo politikë do të ishte e
padëshirueshme. Por në masën që autorët janë në rajonin A dhe nuk do të dekurajoheshin nga
shkrimi, politika do të ishte e dëshirueshme. Numri i autorëve në të dy grupet dhe rëndësia e
ndryshimeve të mirëqenies shoqërore duhet të vlerësohen për të përcaktuar nëse eliminimi i së
drejtës së autorit në net do të ishte socialisht i dëshirueshëm.

Pagesat e publikimit subvencionohen

Nëse eliminimi i të drejtës së autorit në këtë rast është socialisht i dëshirueshëm varet nga tre
grupe autorësh: ata në Rajonin C të cilët do të dekurajoheshin nga shkrimi nga eliminimi i së
drejtës së autorit dhe në lidhje me të cilën do të ulet mirëqenia sociale; ata në rajonet C dhe D të
cilët do të shkruanin si në praninë ashtu edhe në mungesën e të drejtës së autorit dhe në lidhje me
të cilën mirëqenia sociale do të rritet (sepse çmimi do të binte në c); dhe ata në D dhe E që do të
shkruanin vetëm në mungesë të së drejtës së autorit, në lidhje me të cilat mirëqenia sociale mund
të rritet ose të bjerë.

Përpjekjet më të dukshme për të arritur disponueshmërinë e pakufizuar të punëve akademike

bien nën titullin e lëvizjes së hapur. Qëllimi i lajmëruar i kësaj lëvizjeje është që të sigurojë që
individët mund të blejnë vepra akademike të publikuara, kryesisht letërsi ditore.

Megjithatë, iniciativat e qasjes së hapur në përgjithësi kanë qenë të kufizuara në objektivat e

tyre.Shpesh, ata kërkojnë të bëjnë lirisht të disponueshme vetëm para- versionet e publikimeve të
artikujve, zakonisht duke depozituar autorët e këtyre versioneve të artikujve të tyre në depozita.

Akademikët që kanë premtuar mbështetje për një iniciativë ose janë kërkuar nga institucionet e
tyre, shpesh kanë hezituar të ndjekin detyrimet e tyre. Për shembull, një grup shkencëtarësh të
shquar e pyetën në 2001 për një bojkot të revistave shkencore që nuk ofruan qasje të hapur në
botime brenda gjashtë muajve nga publikimi (Biblioteka Publike e Shkencës 2001). Megjithëse
mbi 30.000 shkencëtarë nënshkruan një premtim për t'u bashkuar me bojkotin, disa në fakt e
bënë këtë dhe bojkoti u konsiderua si një dështim (Young 2002, A14).
Nëse publikimet e aksesit të hapur janë me cilësi më të ulët se shumë botime tradicionale, lind
pyetja pse kjo do të ishte kështu.

Përgjigja është me sa duket që publikimet e qasjes së hapur u nisën relativisht kohët e fundit dhe
se vendet e botimit të cilësisë së lartë nuk janë të vështirë për t'u vendosur. Megjithatë, nuk
ekziston asnjë bazë e dukshme e brendshme për të besuar se revistat e qasjes së hapur do të ishin
me cilësi të ulët. Revistat e qasjes së hapur mund të ngarkojnë pagesa të larta dhe të larta për
paraqitjen dhe financimin e një procesi rigoroz gjyqësor dhe redaktues; ata munden, dhe në
përgjithësi do të motivohen të ushtrojnë selektivitet në veprat që ata pranojnë për botim.
Pra, disavantazhi i cilësisë së revistave të qasjes së hapur pritet të bjerë me kalimin e kohës.

Punoi: Adisa Sinani

Anduena Kita
Xhensjola Karemanaj
Grupi: IE301