Professional Documents
Culture Documents
Pli & Rpli
Pli & Rpli
Pli & Rpli
कर रहके हहो ।
7. शगीमतगी डकेववड इस समय /अभगी अपनिपा कपाम कर रहही हह / कर चतककी हह /करर गगी ।
12. ततम इस समय /अभगी अपनिपा कपाम कर रहके हहो / कर चतकके हहो ।
Page-2
रूपपान्तरण अभ्यपास
5. शगी ददनिकेश कपा पररवपार अगलिके हफ्तके बबग बपाज़पार सके ख़रहीदपारही करनिके जपाएगपा ।
शगी ददनिकेश कके पररवपार निके वपछलिके हफ्तके बबग बपाज़पार सके ख़रहीदपारही ककी ।
रूपपान्तरण अभ्यपास
1. आप जल्दही घर जपाइए ।
आप जल्दही घर मत जपाइए ।
आप जल्दही घर नि जपाइए ।
Page-4
गगीतपा, तम
त यहपायाँ मत बहठहो।
6. वह चपाहतपा/चपाहतगी हह कक मह घर जपाऊयाँ ।
Page-5
प्रश्निहोत्तर अभ्यपास
Page-6
भगवपानि जगन्निपाथ ककी शहोभपा यपातपा मर भगवपानि कगष्ण ,बलिभद्र और सतभद्रपा कके रथ ननिकपालिके जपातके हह ।
पतरही धपालमर्णक निगरही कके सपाथ सपाथ अपनिके सतनांदर समतद्र तट कके ललिए भगी प्रलसद्ध हह ।
5. भव
त निकेश्वर कके वन्य जगीव सनांरनांकण करद्र कपा निपाम बतपाएयाँ ?
भतवनिकेश्वर कके वन्य जगीव सनांरनांकण करद्र कपा निपाम हह निन्दनि कपानिनि ।
--------------------------------------------------------------------------
पपाठ -2
दक
त पानि कहो ककतपाबर प्रथम आयपा हह ।
अजतनि
र्ण मर लमठपाई बनिपायपा ।
1. पकेड़ पर बनांदर बहठपा हह । 2. अशहोक कपा बकेटपा प्रथम आयपा हह 3. मगीनिपा कपा बकेटपा प्रथम आयपा हह 4. दक
त पानि सके
ककतपाब लिपानिगी हह 5. अलिमपारही मर ककतपाबर रखिगी हह । 6. अजतनि
र्ण कहो लमठपाई लिपानिगी हह ।
7. मगीनिपा निके खिपानिपा बनिपायपा। 8. मगीनिपा कहो लमठपाई लिपानिगी हह । 9. अशहोक कहो लमठपाई लिपानिगी हह ।
10. अशहोक कहो ककतपाब पढ़निगी हह ।
(कके बपाद, कके कपारण, ककी वजह सके, कके बबनिपा, कके बपावज़मद, कके सपामनिके)
1. गरहीबगी और बकेरहोजगपारही कके कपारण बहतत सके यव त क अपरपाधगी बनि जपातके हह।
2. कपायपार्णलिय मर कपाम अचधक हहोनिके कके बपावज़मद शगीमतगी जपायसवपालि छतटगी पर चलिही गई।
3. शपाम कहो 5 बजके कके बपाद बच्चके खिकेलितके हह।
4. चगीनिगी कके बबनिपा मतझके दध
म पसनांद निहहीनां हह ।
5. मकेरके घर कके सपामनिके एक शशॉवपनांग मपालि बनि रहपा हह ।
करद्रहीय दहनांदही प्रलशकण सनांस्थपानि कपा कपायपार्णलिय निई ददल्लिही कके पयपार्णवरण भवनि मर जस्थत हह । सनांस्थपानि कके अधगीनि पशॉचनां
ककेतगीय कपायपार्णलिय हह, जजन्हर दहनांदही लशकण यहोजनिपा कके ककेतगीय कपायपार्णलिय कके रूप मर जपानिपा जपातपा हह । रपाजभपाषपा ववभपाग पर
रपाजभपाषपा निगीनतययों कके अनितपपालिनि ककी जजम्मकेदपारही हह ।
यहशॉ नां दहनांदहीतर भपाषगी कमर्णचपाररययों कहो दहनांदही पढ़पाई जपातगी हह । इस यहोजनिपा मर दहनांदही ककी परहीकपाऍ नां पपास करनिके पर
कमर्णचपाररययों / अचधकपाररययों कहो निकद पतरस्कपार और वहयजक्तक वकेतनि ददयपा जपातपा हह । सनांस्थपानि पर दहनांदही भपाषगी
कमर्णचपाररययों मर दहनांदही मर कपाम करनिके ककी खझझक कहो दरम करनिके कके ललिए गहनि दहनांदही कपायर्णशपालिपाओनां कपा आयहोजनि ककयपा
जपातपा हह । सनांस्थपानि कके इनि प्रयपासयों सके दहनांदही कपा प्रचपार-प्रसपार हहो रहपा हह ।
पकेज -12
ववभपागगीय पदहोन्निनत सलमनत ककी बहठक कके ललिए गहोपनिगीय ररपहोटर्ण लभजवपानिगी हह ।
पकेज-12-13
वपाक्ययों मर प्रयहोग ककीजजयके । आवश्यकतपा पड़के तहो पपाठ कके वपाक्य दके खि लिहीजजयके।
1. अन्यपाय और अत्यपाचपार
2. असतरकपा
3. धरहोहर
चपारुदत्त कके पपास बसनांतसकेनिपा ककी धरहोहर थगी ।
4. चश्मदहीद गवपाह
5. जनि आनांदहोलिनि
6. अपदस्थ
7. न्यपाय वप्रय
ननिम्निललिखखित शब्दयों कहो मपानिक वतर्णनिगी कके अनितसपार शतद्ध करर । पकेज-13
1. ‘मच्
ग छ्कदटकम’ निपाटक ककी क्यपा ववशकेषतपा हह ?
‘मच्
ग छ्कदटकम’ निपाटक ककी ववशकेषतपा हह कक यह आज भगी प्रपासनांचगक लिगतपा हह ।
पकेज ---14
3. वसनांतसकेनिपा निके अपनिके गहनिके चपारुदत्त कके पपास क्ययों रखिवपा ददयके थके?
समपाज मके असतरकपा थगी इस कपारण वसनांतसकेनिपा निके अपनिके गहनिके चपारुदत्त कके पपास रखिवपा ददयके थके।
4. चपारुदत्त कके बच्चके ककी जज़द दके खि कर वसनांतसकेनिपा निके क्यपा ककयपा?
यह दके खि कर वसनांतसकेनिपा निके अपनिके गहनियों सके बच्चके ककी लमटगी ककी गपाड़गी कहो भर ददयपा।
वसनांतसकेनिपा ककी हत्यपा कके झमठके आरहोप मर चपारुदत्त कहो मत्ग यतदनांड ददयपा गयपा।
जनितपा निके कपानांनत करकके चपारुदत्त कहो छतड़पा ललियपा । रपाजपा कहो हटपा कर नियपा रपाजपा बनिपायपा गयपा ।
पकेज -15
पपाठ-3
पकेज-16
तम
त सम्मकेलिनि मर जपाएयाँगके।
शगी वमपार्ण
पकेज -17
पकेज -18
4.
अगर प्रकपाश स्थपानिपानांतरण रुकवपानिके कके ललिए आवकेदनि दके निपा चपाहके तहो दके दके ।
अगर ततम वकेतनि ननियतनि करपानिके कके ललिए अभ्यपावकेदनि भकेजनिपा चपाहहो तहो भकेज दहो ।
अगर शगी झपा मकपानि बनिवपानिके कके ललिए छतटगी लिकेनिपा चपाहर तहो लिके लिर ।
5.
नममनपा : अगर आप कपायपार्णन्वयनि सलमनत ककी बहठक मर आएयाँ तहो मतझके समचचत कर दर ।
अगर आप कपायपार्णन्वयनि सलमनत ककी बहठक मर नि आएयाँ तहो मतझके समचचत मत करर ।
1. अगर ततम्हर स्थपानिपानांतरण आदके श लमलिके तहो यह मकपानि खिपालिही कर दके निपा ।
3. अगर ननिशपा मनांतगी सके लमलिनिपा चपाहके तहो ननिजगी सचचव सके समय मपानांग लिके।
अगर ननिशपा मनांतगी सके नि लमलिनिपा चपाहके तहो ननिजगी सचचव सके समय मत मपानांगके ।
4. अगर वपावषर्णक ररपहोटर्ण पमरही तरह तहयपार हहो गई हहो तहो प्रकपालशत करपा लिर ।
अगर वपावषर्णक ररपहोटर्ण परम ही तरह तहयपार नि हहो गई हहो तहो प्रकपालशत मत करपाएयाँ।
5. यदद सहपायक अच्छपा कपाम करतपा हहो तहो उसकपा मपानिदके य स्वगीकगत कर दके निपा। पकेज -19
यदद सहपायक अच्छपा कपाम नि करतपा हहो तहो उसकपा मपानिदके य स्वगीकगत मत करनिपा।
3. अनांनतम ननिकपासगी कके रूप मर ककतनिके मपाह कपा ममलि वकेतनि लमलि सकतपा हह ?
5. क्यपा प्रशपानांत कहो सरकपारही सकेवपा मर पनांद्रह सपालि हहो चतकके हह?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
पकेज ---20
पपाठ -4
ननिम्नि ललिखखित टके बलि कके आधपार पर उपयतक्त शब्द चतनि कर दस वपाक्य बनिपाइए ।
अगर तम
त टके नि सके जपानिपा चपाहहो तहो जपानिपा ।
पकेज -21
अगर ततम्हर सफिलितपा चपादहए तहो ततम मनि लिगपा कर पढ़हो । (ततम)
अगर रपाधपा कहो सफिलितपा चपादहए तहो वह मनि लिगपाकर पढ़के ।(रपाधपा)
अगर ककसगी कहो सफिलितपा चपादहए तहो वह मनि लिगपाकर पढ़के ।(कहोई)
-----------------------------------------------
4. प्रनतयहोचगतपा परहीकपा मर बहठहो तहो ततम्हपारपा चयनि सरकपारही सकेवपा मर हहो सकतपा हह । पकेज -22
अगर ततम प्रनतयहोचगतपा परहीकपा मर बहठहो तहो ततम्हपारपा चयनि सरकपारही सकेवपा मर हहो सकतपा हह ।
अगर शगीधरनि ननियलमत व्यपायपाम करर तहो उनिकपा स्वपास्थ्य अच्छपा हहोगपा ।
पकेज - 23
4. अगर सनांसदहीय रपाजभपाषपा सलमनत ककी बहठक हहो तहो लिहोग हहहिंदल मर बतलनगे कक कतमशश करर गगे।
8. अगर ठके ककेदपार आयपा तहो मकपानि कपा ननिमपार्णण आरहिं भ हतगपा।
पकेज - 24
1. चकेन्निह कके आस पपास कदौनि कदौनि सके दके खिनिके लिपायक स्थलि हह ?
---------------------------------
पकेज -25
समहोसके
हलिवपा
अस्पतपालि
मकपानि
पकेज - 26
और रूपपान्तरण ककीजजए।
उदपाहरण : मद
त दके उछलि रहके हह ।
4. (पस्
त तक छपनिपा ) पस्
त तक छप रहही हह ।
पकेज 27
दक
त पानिदपार सब्जगी बकेच रहपा हह ।
पकेज -28
आग जलितगी हह ।
1. अध्यपापक बच्चयों कहो पढ़पातके हह ।
बच्चके पढ़तके हह ।
बबस्तर बबछतपा हह ।
कहोष्ठक मके ददयके गए सनांककेतयों कके आधपार पर वपाक्य कपा ववस्तपार ककीजजए।
4. कतएनां खिद
त तके हह । (मजदरम )
पकेज -29
पपाठ पर आधपाररत प्रश्नियों कके उत्तर दहीजजए ।
दके श मर सनांसद/ववधपानि सभपा कके चतनिपाव करवपानिपा चतनिपाव आयहोग कके कपायर्ण हह ।
2. चनि
त पावयों कके ददौरपानि रपाजनिगीनतक दलि क्यपा क्यपा करतके हह ?
चतनिपावयों कके ददौरपानि रपाजनिगीनतक दलि अपनिके घहोषणपा पत जपारही करतके हह । सभपाएनां करतके हह ।
3. चनि
त पाव आयहोग ककी दके खिरके खि मर कदौनि कदौनि सके चतनिपाव ककए जपातके हह ?
चतनिपाव आयहोग ककी दके खिरके खि मर सनांसद और ववधपानि सभपाओनां कके चतनिपाव ककए जपातके हह ।
4. मतपाचधकपार कपा प्रयहोग करतके समय ककनि ककनि बपातयों कपा ध्यपानि रखिनिपा चपादहए ?
मतपाचधकपार कपा प्रयहोग करतके समय यह ध्यपानि रखिनिपा चपादहए कक यहोग्य और कमर्णठ ईमपानिदपार प्रत्यपाशगी कहो हही
वहोट दर । जपानत धमर्ण आदद कहो ध्यपानि मर रखि कर अपनिपा वहोट नि दर ।
5. अपनिके प्रदके श ककी प्रमतखि रपाजनिहनतक पपादटर्ण ययों कके निपाम ललिखिर ।
इस प्रदके श ककी प्रमतखि रपाजनिहनतक पपादटर्ण ययों कके निपाम हह -कपानांग्रिकेस पपाटर्टी , भपारतगीय जनितपा पपाटर्टी, द्रववड़ मतनिकेत
कड़गम(डगीएमकके) , आलि इनांड़डयपा अण्णपाद्रववड़ मतनिकेत कड़गम ( ए. आई. ए. डगी. एम. कके. ), भपारतगीय कम्यतननिस्ट
पपाटर्टी, एनि. आर. कपानांग्रिकेस पपाटर्टी आदद ।
पकेज 30
पपाठ -6
पकेज -31
प्रमपाण पतयों ,ववज्ञपापनि दके निपा, सपाकपात्कपार लिकेनिपा ,सजग जत करनिपा ,सच
म गी जपारही करनिपा ,जपानांच करनिपा
4. सपाकपात्कपार कके बपाद सफिलि उम्मगीदवपारयों ककी समचगी जपारही ककी जपातगी हह ।
पकेज -34
वकेतनिमपानि, सपाकपात्कपार, ललिखखित परहीकपा, प्रककयपा, ननियजत क्त, अनितभव , ववज्ञपापनि , आवकेदनि
2. मनिहोहर निके चपाचपा जगी कके सपाथ कहपायाँ चलिनिके कके ललिए कहपा ?
मनिहोहर निके चपाचपा जगी कके सपाथ ददल्लिही चलिनिके कके ललिए कहपा।
ललिखखित परहीकपा कके बपाद सपाकपात्कपार ललियपा जपातपा हह । इसमर सफिलि उम्मगीदवपारयों कपा निदौकरही कके ललिए चयनि हहोतपा हह
।
पपाठ -7 पगेज 36
लसर ददर्ण मह
पकेट ददर्ण हम
1. लसर ददर्ण कके कपारण मतझसके सहोयपा निहहीनां जपातपा /गयपा /जपाएगपा।
2. लसर ददर्ण कके कपारण गहोपपालि सके सहोयपा निहहीनां जपातपा /गयपा /जपाएगपा।
4. बतखिपार कके कपारण गहोपपालि सके सहोयपा निहहीनां जपातपा /गयपा /जपाएगपा।
पकेज 37
वह जमतपा छहोटपा निहहीनां बनिपानिपा चपाहतपा थपा ,लिकेककनि छहोटपा बनि गयपा।
3.मपातपाजगी पतरपानिपा सपामपानि बकेचनिपा निहहीनां चपाहतगी थगीनां , लिकेककनि बबक गयपा।
4. मपालिही बकेलियों कहो पकेड़यों पर चढ़पानिपा निहहीनां चपाहतपा थपा ,लिकेककनि चढ़ गईं ।
पकेज 38
रूपपान्तरण अभ्यपास
1. सध
त पा निई कववतपा निहहीनां ललिखि सककेगगी ।
उदपाहरण : मह चपाय पगीनिपा चपाहतपा थपा लिकेककनि चगलिपास टमट गयपा । (टमट जपानिपा)
3. सनांतहोष शपादही मर जपानिपा चपाहतगी थगी लिकेककनि सपाड़गी फिट गई । (फिट जपानिपा)
4. मपाइनिसहही उत्तर ललिखिनिपा चपाहतगी थगी लिकेककनि गलितगी हहो गई । (हहो जपानिपा)
5. वपतपाजगी समपाचपार सतनिनिपा चपाहतके थके लिकेककनि बबजलिही चलिही गई । (चलिही जपानिपा)
मरहीज कहतपा हह , “ मतझके दहो ददनि सके बतखिपार हह । सपारके शरहीर मर ददर्ण हह ।“
डशॉक्टर मरहीज कहो कतछ जरूरही टके स्ट करवपानिके ककी सलिपाह दके तके हह ।
महयाँगके हहोनिके कके कपारण मरहीज परम के टके स्ट निहहीनां करवपा पपातपा ।
4. डशॉक्टर मरहीज कहो क्यपा खिपानिके पगीनिके ककी सलिपाह दके तके हह ?
5. अनांत मर डशॉक्टर मरहीज कहो कहपायाँ जपानिके ककी सलिपाह दके तके हह ?
अनांत मर डशॉक्टर मरहीज कहो करद्रहीय सरकपार स्वपास्थ्य यहोजनिपा (CGHS)कके अस्पतपालि जपानिके ककी सलिपाह दके तके हह।
पपाठ - 8
बशॉक्स मर ददए गए पदयों कपा प्रयहोग करतके हतए उदपाहरण कके अनितसपार वपाक्ययों कहो बदललिए ।
जजस जगह अचधक बपाररश हहोतगी हह उस जगह चपावलि अचधक पहदपा हहोतपा हह ।
पकेज -43
जहपायाँ जहपायाँ वषपार्ण अचधक हहोतगी हह वहपायाँ वहपायाँ चपावलि अचधक पहदपा हहोतपा हह ।
जहपायाँ जहपायाँ वषपार्ण अचधक हहोतगी हह / बफिर्ण चगरतगी हह वहपायाँ वहपायाँ घरयों मर ढलिवपायाँ छतर बनिपाई जपातगी हह।
जहपायाँ जहपायाँ रके चगस्तपानि हह वहपायाँ वहपायाँ कहक्टस कके पकेड़ पपायके जपातके हह।
रूपपाहिंतरण अभ्रपास
4. भखि
म नि हहोनिके कके कपारण उसनिके खिपानिपा निहहीनां खिपायपा ।
5. पहसके ककी कमगी कके कपारण गगीतपा कपा इलिपाज निहहीनां हतआ ।
पकेज -44
पनि
म म बबनिपा खिपानिपा खिपाए स्कमलि चलिही गई ।
1. शगीलिपा निके मपानिदके य निहहीनां ललियपा । शगीलिपा निके अनतररक्त कपाम ककयपा ।
2. मरहीज निके डशॉक्टर कहो निहहीनां ददखिपायपा । मरहीज दवपा लिके रहपा हह ।
3. सहपायक निके अनितभपाग अचधकपारही सके अनितमनत निहहीनां लिही । सहपायक छतटगी पर चलिपा गयपा ।
सहपायक अनिभ
त पाग अचधकपारही सके बबनिपा अनिम
त नत ललिए छतटगी पर चलिपा गयपा ।
मकपानि मपाललिक निके बबनिपा निहोदटस ददए मकपानि खिपालिही करवपा ललियपा ।
हिं
(जहह-वहह, जजस जगह-उस जगह, जजस समर-उस समर, जब-तब)
4. जजस जगह पथ्ग वगी कके भगीतर हलिचलि हहोतगी हह उस जगह भमकनांप आतपा हह ।
5. जहह हिं धरतगी कके अनांदर गरम लिपावपा अचधक हहोतपा हह वहह हिं ज्वपालिपामतखिगी फिमटतपा हह ।
6. जजस जगह वक
ग अचधक हहोतके हह उस जगह वपायत स्वच्छ हहोतगी हह ।
लिड़ककयपायाँ चपाहर
शगीमतगी रपाधपा
1 मह जजतनिपा चपाहमयाँ उतनिपा खिपा सकतपा /सकतगी हमयाँ ।
10. तम
त जजतनिगी दके र चपाहहो उतनिगी दके र बहोलि सकतके/सकतगी हहो ।
पकेज ४८
“लमलिनिपा” सके “निहहीनां लमलितपा, निहहीनां लमलिकेगपा, लमलि जपाएगपा” आदद उचचत ककयपा रूप लिकेकर वपाक्य बनिपाकर ललिखिर ।
वनांदनिपा कहो जजस तरह कपा फिनिर्गीचर पसनांद हह वहसगी यहपायाँ निहहीनां
फिमलि
6. वनांदनिपा कहो जजस तरह कपा फिनिर्गीचर पसनांद हह उस तरह कपा लमलिकेगपा ।
8. उनिकहो जजस तरह कके परदके पसनांद हह उस तरह कके लमलिर गके ।
10.आपकहो जजस तरह कके फिमलि पसनांद हह उस तरह कके लमलिर गके।
पकेज 49
जहसके जहसके जनिसनांख्यपा बढ़ रहही हह वहसके वहसके दके श ककी समस्यपाएयाँ भगी बढ़ रहही हह ।
जहसके जहसके औद्यहोचगककीकरण बढ़ रहपा हह वहसके वहसके शहरयों ककी जनिसनांख्यपा बढ़ रहही हह ।
जहसके जहसके अचधक वषपार्ण हहो रहही हह वहसके वहसके सड़कयों पर पपानिगी बढ़ रहपा हह ।
जहसके जहसके अयाँधकेरपा हतआ वहसके वहसके सड़क ककी लिपाइटर जलि गईं ।
आदपानि -प्रदपानि सच
म निपा कपा आदपानि-प्रदपानि जरूरही हह ।
प्रश्नतत्तर
भममनांडलिहीकरण कपा आशय हह दके श ककी सगीमपा कहो व्यपापपार आदद कके ललिए खिहोलिनिपा।
आयपात कपा मतलिब हह ववदके श सके सपामपानि मनांगपानिपा और ननियपार्णत कपा मतलिब हह अपनिके दके श सके सपामपानि दस
म रके दके शयों
कहो भकेजनिपा ।
लिपाभ कके ललिए व्यपापपार मर दके श ककी सगीमपा सके बपाहर जपानिपा जरूरही हह ।
5. भम
म नांडलिहीकरण कपा भपारत पर क्यपा प्रभपाव पड़ सकतपा हह ?
जजतनपा, जजतनग, जजतनगे और उतनपा, उतनग, उतनगे कपा रथपास्थपान प्ररतग ककजजए :-
1. जजतनिगी प्रगनत अब हहो रहही हह उतनिगी पहलिके निहहीनां हतई।
2. मह जजतनिपा समझपा रहपा हमयाँ ततम उतनिपा हही निपासमझगी कर रहके हहो।
3. जजतनिके मकेहमपानि बतलिपाए थके उतनिके आए निहहीनां।
पपाठ 10 पकेज 53
खखिलितपा गतलिपाब
उगतपा समयर्ण
निममनिके कके अनितसपार कहोष्ठक मर दही गई ककयपाओनां ककी सहपायतपा सके वपाक्य पमरके ककीजजए।
पकेज 54
पकेज 55
कहोष्ठक मर मर दही गई ककयपाओनां कके सहही रूप बनिपा कर ररक्त स्थपानियों ककी पमनतर्ण ककीजजए।
निममनिपा: कपानांचगीपतरम मनांददरयों कके ललिए प्रलसद्ध हह । यह रके शमगी सपाड़ड़ययों कके ललिए भगी प्रलसद्ध हह ।
कपानांचगीपरत म नि ककेवलि मनांददरयों कके ललिए प्रलसद्ध हह बजल्क रके शमगी सपाड़ड़ययों कके ललिए भगी प्रलसद्ध हह ।
1. आगरपा तपाजमहलि कके ललिए मशहमर हह । यह निगर पकेठके कके ललिए भगी मशहमर हह ।
आगरपा नि ककेवलि तपाजमहलि कके ललिए मशहमर हह बजल्क पकेठके कके ललिए भगी मशहमर हह ।
मकेरही बहनि नि ककेवलि पढ़पाई मर तकेज़ हह बजल्क चचतकपारही और फिहोटहोग्रिपाफिकी मर भगी कतशलि हह ।
3. इस दक
त पानि मर ककरपानिके कपा सपामपानि लमलितपा हह । यहपायाँ हरही सजब्जयपायाँ भगी लमलितगी हह ।
इस दक
त पानि मर नि ककेवलि ककरपानिके कपा सपामपानि लमलितपा हह बजल्क यहपायाँ हरही सजब्जयपायाँ भगी लमलितगी हह ।
4. कन्यपा कतमपारही मर वववकेकपानिनांद लशलिपा हह । वहपायाँ सनांत नतरुवल्लितवर ककी ममनतर्ण भगी हह ।
कन्यपा कतमपारही मर नि ककेवलि वववकेकपानिनांद लशलिपा हह बजल्क सनांत नतरुवल्लितवर ककी ममनतर्ण भगी हह ।
5. गहोपपालि जगी हमर गखणत और ववज्ञपानि लसखिपातके हह । वके यहोगपासनि भगी लसखिपातके हह ।
गहोपपालि जगी हमर नि ककेवलि गखणत और ववज्ञपानि लसखिपातके हह बजल्क यहोगपासनि भगी लसखिपातके हह ।
पकेज 56
3. पत्तके पकेड़ सके चगर रहके हह ------ पकेड़ सके चगरतके हतए पत्तके
4. लिहोग शहर सके लिदौट रहके हह ------------ शहर सके लिदौटतके हतए लिहोग
पकेज 57
2. सददर्ण ययों मर गमर्गी पपानिके कके ललिए कश्मगीरही लिहोग क्यपा करतके हह ?
सददर्ण ययों मर गमर्गी पपानिके कके ललिए कश्मगीरही लिहोग कहोट कके अनांदर कपायाँगड़गी (अनांगगीठछी)कपा प्रयहोग करतके हह ।
3. कश्मगीर ककी सतनांदरतपा कहो दके खि कर कफिरददौस निके क्यपा कहपा थपा?
कश्मगीर ककी सतनांदरतपा कहो दके खि कर कफिरददौस निके कहपा थपा कक यहही धरतगी कपा स्वगर्ण हह ।
पकेज 58
पकेज 59 रूपपान्तरण
5. सनांतहोष कहो गह
ग मनांतपालिय मर कपाम करतके हतए 20 वषर्ण हहो गए ।
1. सहोतके सहोतके
2. चलितके चलितके
3. खिकेलितके खिकेलितके
4. पढ़तके पढ़तके
5. चढ़तके चढ़तके
6. बहठछी बहठछी
7. सरकतके सरकतके
8. बनिपातके बनिपातके
पकेज 61
1. शहरही
2. ननिजश्चत
3. रहोजगपार
4. अस्वच्छ
5. ववककेन्द्रहीकरण
ननिम्नि ललिखखित वपाक्ययों मर वतर्णनिगी ककी अशतवद्धययों कहो दरम कर सहही वपाक्य ललिखखिए
आनांखिके गड़पा कर दके खिनिपा --- बच्चके आयाँखिर गड़पाकर टही वगी दके खितके हह ।
घर पहतयाँचतके हही लिकेखिक निके दके खिपा कक चपाचपाजगी अककेलिके उदपास बहठके हह ।
4. शहरयों मर निदौकरही पकेशपा लिहोगयों कपा गतजपारपा कदठनिपाई सके क्ययों हहोतपा हह ?
शहरयों मर निदौकरही पकेशपा लिहोगयों कपा गतजपारपा कदठनिपाई सके मनांहगपाई कके कपारण हहोतपा हह ।
परके शपानिगी और भपाग ददौड़ ककी जजनांदगगी सके शहरयों मर लिहोग तनिपाव ग्रिस्त रहतके हह।
पपाठ 12 पकेज 63
निकेतपा कके आतके हही लिहोग स्वपागत कके ललिए खिड़के हहो गए ।
सचचव कके आतके हही अचधकपारही स्वपागत कके ललिए खिड़के हहो गए ।
1. नियपा सत आरनां भ हतआ हही थपा कक ककपा मर प्रवकेश लिकेनिके कके ललिए प्रलशकपाथर्गी आनिके लिगके।
निए सत कके आरनां भ हहोतके हही ककपा मर प्रवकेश लिकेनिके कके ललिए प्रलशकपाथर्गी आनिके लिगके ।
2. बहठक शरू
त हतई हही थगी कक सनांयक्
त त सचचव कहो अचपानिक जपानिपा पड़पा ।
बहठक शतरू हहोतके हही सनांयतक्त सचचव कहो अचपानिक जपानिपा पड़पा ।
4. थनांग
त नि निके प्रलशकण परम पा ककयपा हही थपा कक उसके कनांपनिगी सके ननियजत क्त प्रस्तपाव लमलि गयपा ।
थतनांगनि कके प्रलशकण पमरपा करतके हही उसके कनांपनिगी सके ननियतजक्त प्रस्तपाव लमलि गयपा ।
5. पदहोन्निनत हतई हही थगी कक महनिके सभगी लमतयों कहो दपावत दके दही ।
पदहोन्निनत हहोतके हही महनिके सभगी लमतयों कहो दपावत दके दही ।
उदपाहरण : गमर्गी शतरू हतई थगी । लिहोगयों निके कमलिर खिरहीद ललिए ।
अचधकपारही कके आदके श दके तके हही सहपायक निके लमलसलि प्रस्ततत कर दही ।
भवनि ननिमपार्णण अचग्रिम लमलितके हही महनिके मकपानि बनिवपानिपा शतरू कर ददयपा ।
4. परहीकपा ककी नतचथ ननिजश्चत हतई । बच्चयों निके तहयपारही शतरू कर दही ।
परहीकपा ककी नतचथ ननिजश्चत हहोतके हही बच्चयों निके तहयपारही शरू
त कर दही ।
(आतके -जपातके, सतनितके- सतनितके, करतके- करतके, आतके हही, पहतयाँचतके हही, शतरू करतके हही, छहोड़तके हही, उड़तके हही)
2. मह गपानिके सन
न तगे- सननतगे सहो गयपा ।
6. कपाम शरू
न करतगे हल बपाररश आ गई ।
पकेज 67
सपनपा चमर चमर हतनपा -निदौकरही नि लमलिनिके सके महोहनि कपा सपनिपा चरम चमर हहो गयपा ।
सपनपा / स्वप्न सपाकपार हतनपा - महनिके घर बनिवपाकर अपनिपा स्वप्नि सपाकपार कर ललियपा।
खनशग सगे फमलपा न समपानपा -ककपा मर प्रथम आनिके पर रमकेश खितशगी सके फिमलिपा नि समपायपा ।
ममटग मर ममल जपानपा - कज़र्ण कके कपारण कपारहोबपार लमटगी मर लमलि गयपा । पकेज 68
बगड़पा उठपानपा - मनांतगी जगी निके अपनिके ककेत कके ववकपास कपा बगीड़पा उठपायपा।
1. प्रपाचगीनि भवनि ककी दहीवपार सके अमर कपा निपाम ककस प्रकपार लमट गयपा?
प्रपाचगीनि भवनि ककी दहीवपार चगर गई और अमर कपा निपाम लमट गयपा ।
3. अमर निके अपनिपा निपाम अमर करनिके कके ललिए क्यपा क्यपा ककयपा ?
अमर निके अपनिपा निपाम अमर करनिके कके ललिए रके त पर, पकेड़ पर,चटपानि पर सभगी जगह अपनिपा निपाम ललिखिपा ।
4. सनांत ककी बपात कपा अमर कके जगीवनि मर क्यपा पररवतर्णनि आयपा ?
सनांत ककी बपात कपा अमर पर गहरपा प्रभपाव पडपा। उसनिके अपनिपा सपारपा जगीवनि जनि सकेवपा मर लिगपा ददयपा ।
5. अनांत मर अमर कपा निपाम कहसके अमर हतआ ?
जनि सकेवपा करनिके सके उसकपा निपाम अमर हहो गयपा ।
पगेज 69
सपार लगेखन ( पपाठ कगे सपार कत दस पहिंजक्तरहों मर मलखर )।
अमर–आश्रम
पपाठ 13 पकेज 70
निगीचके दही गई तपाललिकपा सके पपायाँच वपाक्य बनिपाइए ।
अनिनांतममनतर्ण ऊटही जपा रहपा हहोगपा ।
रमण हररद्वपार मर आ रहही हहोगगी ।
दपास जगी मकेघपालिय मर रह रहके हयोंगके।
बपाललिकपाएयाँ छहोलिके भटमरके खिपा रहही हयोंगगी ।
वपतपाजगी उपन्यपास पढ़ रहके हयोंगके ।
रूपपान्तरण
उदपाहरण : इस समय बच्चके स्कमलि सके घर आतके हह ।
इस समय बच्चके स्कमलि सके घर आतके हयोंगके ।
1. बपाढ़ कके कपारण शहरयों मर यपातपायपात ठप्प हहो जपातपा हह ।
बपाढ़ कके कपारण शहरयों मर यपातपायपात ठप्प हहो गयपा हहोगपा ।
2. गपानांवयों मर बबजलिही अक्सर चलिही जपातगी हह ।
गपानांवयों मर बबजलिही अक्सर चलिही जपातगी हहोगगी ।
3. शपादही मर बच्चके खिपानिके कपा आनिनांद लिके रहके हह। पकेज 71
शपादही मर बच्चके खिपानिके कपा आनिनांद लिके रहके हयोंगके ।
4. परहीकपा कके ददनियों मर बच्चके ज्यपादपा पढ़तके हह ।
परहीकपा कके ददनियों मर बच्चके ज्यपादपा पढ़तके हयोंगके ।
5. दहीवपालिही पर बच्चके पटपाखिके खिरहीद रहके हह ।
दहीवपालिही पर बच्चके पटपाखिके खिरहीद रहके हयोंगके ।
3. परसगर्गीय पदबन्धयों ककी सहपायतपा सके ररक्त स्थपानियों ककी पनम तर्ण ककीजजए। पकेज- 72
( कके कपारण, कके बबनिपा, कके बपाद, कके सपामनिके, कके बपावजमद )
1. बपाररश कके कपारण लिहोग दके र सके घर लिदौट रहके हयोंगके।
2. अस्वस्थतपा कके बपावज़मद उसनिके कपाम पमरपा कर ललियपा हहोगपा।
4. रहगे हहोंगगे, रहपा हतगपा, रहल हतगग आहद कक्रिरपा कलपापहों कत ध्रपान मर रखतगे हनए तनम्न मलखखत पदबन्धिहों कगे
प्ररतग सगे वपाक्र पमरगे ककजजए ।
5. इस समय रके खिपा ककी शपादही ककी तहयपारही चलि रहल हतगग।
बतधि प्रश्न
प्रश्निहोत्तर
निममनिके कके अनिस
त पार दहोनियों जस्थनतययों मर उत्तर दहीजजए ।
पपाठ्य पतस्तक कके आधपार पर ननिम्नि ललिखखित प्रश्नियों कके उत्तर दहीजजयके :-
1. निपालसक सके वपापस मतनांबई जपानिके ककी बपात लशवनिपाथ बपाबम कके मनि मर क्ययों आई ?
उन्हर लिगपा कक घर कके लिहोग उनिसके खितश निहहीनां हह इसललिए यह बपात उनिकके मनि मर आई ।
रूपपान्तरण पकेज 82
उदपाहरण: चचतकपार चचत बनिपा रहपा हह ।
वके चचतकपार सके चचत बनिवपा रहके हह ।
1. मजदरम लमटगी डपालि रहके हह । (ठके ककेदपार)
ठके ककेदपार मजदरम यों सके लमटगी डलिवपा रहपा हह ।
2. ककसपानि फिसलि कपाट रहके हह । (जमगीनांदपार)
जमगीनांदपार ककसपानियों सके फिसलि कटवपा रहपा हह ।
3. निदौकर खिपानिपा बनिपा रहपा हह । ( मपातपाजगी )
मपातपाजगी निदौकर सके खिपानिपा बनिवपा रहही हह ।
4. कपारहीगर कतसर्गी बनिपा रहपा हह । (हम )
हम कपारहीगर सके कतसर्गी बनिवपा रहके हह ।
5. निसर्ण इनांजकेक्शनि लिगपा रहही हह । (मरहीज)
मरहीज निसर्ण सके इनांजकेक्शनि लिगवपा रहपा हह ।
1. यमननिसकेफि ववश्वभर कके बच्चयों कके ललिए कल्यपाणकपारही कपायर्णकम चलवपा रहपा हह ।
2. अचधकपारही टपाइवपस्ट सके पत टपाइप करवपा रहगे हह।
ननिम्निललिखखित शब्दयों मर वपानि/मपानि, शगीलि, तपा प्रत्यय लिगपा कर शब्द ननिमपार्णण करर और उनि शब्दयों कपा वपाक्ययों मर
प्रयहोग करर ।
1. गतण +वपानि = गतणवपानि महोहनि एक गतणवपानि आदमगी हह ।
2. प्रसन्नि +तपा = प्रसन्नितपा परहीकपा मर पपास हहोनिके पर उसके प्रसन्नितपा हह ।
3. कमर्ण+शगीलि = कमर्णशगीलि जहो कमर्णशगीलि हहोतपा हह वहही सफिलि हहोतपा हह ।
4. स्वतन्त+तपा = स्वतन्ततपा हमर 15 अगस्त 1947 कहो स्वतन्ततपा लमलिही ।
5. बतवद्ध+ मपानि = बतवद्धमपानि बतवद्धमपानि ककी सभगी तपारहीफि करतके हह ।
6. चररत +वपानि = चररतवपानि वके एक चररतवपानि व्यजक्त हह ।
7. शजक्त +शपालिही= शजक्त +शपालिही दपारपा लसनांह बहतत शजक्तशपालिही थके ।
8. धनि+वपानि = धनिवपानि अनांबपानिगी एक धनिवपानि पररवपार हह ।
9. ननितः+धनि = ननिधर्णनि ननिधर्णनि कके पपास धनि निहहीनां हहोतपा ।
पपाठ 17 पकेज 95
यद्यवप चगीज़र महनां गगी थगीनां कफिर भगी लिहोग खिरहीद रहके थके ।
यद्यवप चगीज़र महनां गगी थगीनां कफिर भगी लिहोग ख़रहीदपारही कर रहके थके ।
चगीज़र सस्तगी थगीनां इसललिए लिहोग खिरहीद रहके थके ।
चगीज़र सस्तगी थगीनां इसललिए लिहोग ख़रहीदपारही कर रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी हहोनिके कके बपावजमद लिहोग खिरहीद रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी हहोनिके कके बपावजमद लिहोग ख़रहीदपारही कर रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी हहोनिके पर भगी लिहोग खिरहीद रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी हहोनिके पर भगी लिहोग ख़रहीदपारही कर रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी थगीनां कफिर भगी लिहोग खिरहीद रहके थके ।
चगीज़र महनां गगी थगीनां कफिर भगी लिहोग ख़रहीदपारही कर रहके थके ।
पकेज 96
रूपपान्तरण
उदपाहरण कके अनिस
त पार वपाक्य बदललिए ।
नममनपा : वह ददनि रपात पढ़तपा हह , वह पपास निहहीनां हहोतपा ।
हपालिपायाँकक वह ददनि रपात पढ़तपा हह कफिर भगी पपास निहहीनां हहोतपा ।
1. महोहनि निके ईमपानिदपारही सके कपाम ककयपा । उसकहो पदहोन्निनत निहहीनां लमलिही ।
हपालिपायाँकक महोहनि निके ईमपानिदपारही सके कपाम ककयपा कफिर भगी पदहोन्निनत निहहीनां लमलिही ।
2. उसनिके ववचधवत आवकेदनि- पत भकेजपा थपा । उसकके आवकेदनि -पत पर ववचपार निहहीनां हतआ ।
हपालिपायाँकक उसनिके ववचधवत आवकेदनि- पत भकेजपा थपा कफिर भगी उस पर ववचपार निहहीनां हतआ ।
2. हपालिपायाँकक प्रदशर्णनिगी मर दटकट महयाँ गपा थपा कफिर भगी सब लतग हटकट खरलद रहगे हह।
3. प्रदशर्णनिगी मर नि ककेवलि कई प्रकपार ककी वस्ततएयाँ थगीनां बजल्क कनछ कपारर्यक्रिम भग हत रहगे थगे।
5. यद्यवप इलिकेक्टपाननिक सपामपानि वपालिके पहवकेललियनि मर सब सपामपानि उपलिब्ध थपा कफिर भगी मह कनछ खरलद नहलहिं पपारपा।
6.चगीज़र तहो मझ
त के पसनांद आ गईं, लिकेककनि महनगे कनछ नहलहिं खरलदपा।
2. सनांककेत कके अनितसपार वपाक्य बदललिए
यद्यवप उसनिके ननियलमत दवपा लिही कफिर भगी उसकपा रहोग कम निहहीनां हतआ।
हपालिपायाँकक रके लि मर आरकण हतआ कफिर भगी उसके सगीट निहहीनां लमलिही।
निगीचके दही गई तपाललिकपा कके आधपार पर पपायाँच वपाक्य बनिपाइए । पकेज 102
ददल्लिही मर आज मदौसम ठनां डपा लिग रहपा हह ।
आज यहपायाँ हवपा बरसपातगी लिग रहही हह ।
रपाजस्थपानि मर हवपा सह
त पावनिपा
ठनां डगी
गमर्ण
ननिम्नि ललिखखित शब्दयों कके ववलिहोम शब्द ललिखखिए और उनिसके दहन्दही मर वपाक्य बनिपाइए ।
मजबत
म x कमजहोर यह इमपारत परत पानिगी और कमजहोर हह ।
गहरपा x उथलिपा यहपायाँ पपानिगी उथलिपा हह ।
ककीमतगी x सस्तगी यहपायाँ सब्जगी सस्तगी हह /निहहीनां हह ।
सपामपान्य x ववशकेष आज कहोई ववशकेष कपायर्णकम हह ।
सम्मपानि x अपमपानि ककसगी कपा अपमपानि मत करहो ।
रूपपान्तरण
निममनिपा : परहीकपा ककी तहयपारही हहो गई हह ।
परहीकपा ककी तहयपारही ककी जपा चतककी हह ।
1. ददल्लिही मर दक
त पानियों ककी सगीललिनांग शतरू हहो गई हह ।
ददल्लिही मर दक
त पानियों ककी सगीललिनांग शतरू ककी जपा चतककी हह ।
2. ववत्त मनांतपालिय द्वपारपा पदयों कके सज
ग नि कके ललिए मनांजमरही दही गई हह ।
ववत्त मनांतपालिय द्वपारपा पदयों कके सज
ग नि कके ललिए मनांजमरही दही जपा चतककी हह ।
3. कपायपार्णलिय मर अनितवपादकयों ककी भतर्गी कके ललिए तदथर्ण ननियतजक्तयपायाँ ककी गई हह ।
कपायपार्णलिय मर अनितवपादकयों ककी भतर्गी कके ललिए तदथर्ण ननियतजक्तयपायाँ ककी जपा चतककी हह ।
4. स्वततःपमणर्ण दटप्पणगी पर अनितमहोदनि ललियपा गयपा हह ।
स्वततःपण
म र्ण दटप्पणगी पर अनिम
त होदनि ललियपा जपा चक
त पा हह ।
5. रपाजभपाषपा ववभपाग कहो मपालसक गनतववचधयपायाँ भकेजगी गई हह ।
रपाजभपाषपा ववभपाग कहो मपालसक गनतववचधयपायाँ भकेजगी जपा चतककी हह ।
6. मसदौदके प्रस्ततत ककए गए हह ।
मसदौदके प्रस्ततत ककए जपा चतकके हह ।
पकेज 104
उदपाहरण कके अनिस
त पार वपाक्य बदललिए ।
निममनिपा : यह हवपाई जहपाज़ ददल्लिही जपाएगपा । हवपाई जहपाज़ 10 बजके छमटके गपा ।
ददल्लिही जपानिके वपालिपा हवपाई जहपाज़ 10 बजके छमटके गपा ।
1. लिहोग मकेहनित सके कपाम करतके हह । लिहोग सफिलितपा पपातके हह ।
मकेहनित सके कपाम करनिके वपालिके लिहोग सफिलितपा पपातके हह ।
2. कमर्णचपारही समय कपा पपालिनि निहहीनां करतके । कमर्णचपाररययों कके ववरुद्ध अनितशपासननिक कपारर्ण वपाई ककी जपातगी हह ।
समय कपा पपालिनि नि करनिके वपालिके कमर्णचपाररययों कके ववरुद्ध अनितशपासननिक कपारर्ण वपाई ककी जपातगी हह ।
3. कपायपार्णलिय दके र सके आतके हह । आकजस्मक अवकपाश लिकेनिपा पड़ सकतपा हह ।
कपायपार्णलिय दके र सके आनिके वपालियों कहो आकजस्मक अवकपाश लिकेनिपा पड़ सकतपा हह ।
4. ववद्यपाथर्गी प्रनतयहोचगतपा मर भपाग लिकेतके हह । उन्हर परु
त स्कपार लमलितपा हह ।
प्रनतयहोचगतपा मर भपाग लिकेनिके वपालिके ववद्यपाचथर्णययों कहो उन्हर पतरुस्कपार लमलितपा हह ।
5. लिहोग लसगरके ट पगीतके हह । लिहोगयों कहो कह सर हहो जपातपा हह ।
लसगरके ट पगीनिके वपालिके लिहोगयों कहो कह सर हहो जपातपा हह ।
1. कतछ पररपत जपारही हहो रहके हह और कतछ जपारही हहो चतकके हह।
2. कतछ वकय तपा भपाषण दके रहके हह और कतछ दके चक
त के हह।
3. शगी दपास ककी पदहोन्निनत हतई हही थगी कक उनिकपा स्थपानिपानांतरण हहो गयपा ।
शगी दपास ककी पदहोन्निनत हहोनिके वपालिही हही थगी कक उनिकपा स्थपानिपानांतरण हहो गयपा ।
4. लिकेखिपा अचधकपारही दफ्तर सके ननिकलिके हही थके कक ननिदके शक आ गईं ।
लिकेखिपा अचधकपारही दफ्तर सके ननिकलिनिके वपालिके हही थके कक ननिदके शक आ गईं ।
5. बजट ककी घहोषणपा हतई हही थगी कक वस्ततओनां कके दपाम बढ़ गए ।
बजट ककी घहोषणपा हहोनिके वपालिही हही थगी कक वस्ततओनां कके दपाम बढ़ गए ।
1. सनांगहोष्ठछी सहोमवपार कहो हहोतगी तहो उसमर अचधक लिहोग भपाग लिकेतके ।
2. सनांगहोष्ठछी कपायर्णददवस मर हहोतगी तहो उसमर अचधक लिहोग भपाग लिकेतके ।
निगीचके ददए गए शब्द यतग्मयों ककी सहपायतपा सके ररक्त स्थपानियों ककी पमनतर्ण करर । पकेज 116
4. खिकेलि भपावनिपा सके खिकेलितके हतए खखिलिपाड़गी कके ललिए हपार - जगत कपा महत्व निहहीनां हहोतपा।
5. भपारत कके ववलभन्नि रपाज्ययों मर लिहोगयों कपा रहन - सहन लभन्नि - लभन्नि हह ।
पकेज 121
कहोष्ठक मर ददयके गए सनांककेत कके आधपार पर ननिम्निललिखखित प्रश्नियों कके उत्तर ललिखखिए ।
1. शगीमतगी सतब्बपालिक्ष्मगी ककी पदहोन्निनत हहो जपाएगगी । (मह चपाहतपा हमयाँ कक )
मह चपाहतपा हमयाँ कक शगीमतगी सतब्बपालिक्ष्मगी ककी पदहोन्निनत हहो जपाए ।
2. आपकके बच्चके परहीकपा मर पपास हहो जपाएयाँगके । (मकेरही इच्छपा हह कक)
मकेरही इच्छपा हह कक आपकके बच्चके परहीकपा मर पपास हहो जपाएयाँ ।
3. उप सचचव इस ववषय पर पतनिववर्णचपार करर गके । (मकेरपा अनितरहोध हह कक)
मकेरपा अनितरहोध हह कक उप सचचव इस ववषय पर पतनिववर्णचपार करर ।
4. ननिदके शक इस सनांबनांध मर वपछलिही दटप्पणगी दके खिरगके । (मकेरपा सझ
त पाव हह कक)
मकेरपा सझ
त पाव हह कक ननिदके शक इस सनांबनांध मर वपछलिही दटप्पणगी दके खिर ।
5. उनिकपा स्थपानिपानांतरण निहहीनां हहोगपा । ( मह सहोचतपा हमयाँ कक )
मह सहोचतपा हमयाँ कक उनिकपा स्थपानिपानांतरण निहहीनां हहोगपा ।
निगीचके ददयके गए शब्दयों कके ववलिहोम शब्द ललिखिर और उनिकपा वपाक्ययों मर प्रयहोग करर :-
1. प्रवकेश x ननिकपास
ननिकपास पमरब ककी ओर हह ।
2. अनांत x शतरुआत
इस कपाम ककी शतरुआत हहो गई हह ।
3. पदहोन्निनत x पदपावनिनत
रपाजकेश ककी पदपावनिनत क्ययों हहो गई ?
4. व्यवस्थपा x अव्यवस्थपा
शहर मर कपाफिकी अव्यवस्थपा हह ।
5. नियपा x पतरपानिपा
यह स्कमटर दस सपालि पतरपानिपा हह ।
पकेज 122
पपाठ कके आधपार पर प्रश्नियों कके उत्तर ललिखिर :-
1. सतनांदरम ककसकहो बतलिपानिके ककी सलिपाह दके तके हह ?
सतनांदरम बहठक बलि
त पानिके ककी सलिपाह दके तके हह ।
2. अवर सचचव (प्रलशकण) ककस ललिए बहठक बतलिपानिपा चपाहतके हह ?
वके निए पपाठ्यकम पर ववचपार करनिके कके ललिए बहठक बतलिपानिपा चपाहतके हह ।
3. बहठक कके पव
म र्ण क्यपा करनिपा हहोगपा ?
बहठक कके पमवर्ण सलमनत कपा गठनि करनिपा हहोगपा ।
4. सम्मकेलिनि कक ककी व्यवस्थपा कदौनि करर गके ?
प्रशपासननिक अचधकपारही सम्मकेलिनि कक ककी व्यवस्थपा करर गके ।
5. बहठक ककसककी अध्यकतपा मर हहो रहही हह ?
सचचव महहोदय बहठक ककी अध्यकतपा करर गके ।
पकेज 124
ननिम्निललिखखित शब्दयों कपा वपाक्ययों मर प्रयहोग ककीजजए :-
1. ननिरहीकण
कलि कपायपार्णलिय मर ननिरहीकण थपा ।
2. ननिष्पपादनि
वपछलिके सपालि कपा ननिष्पपादनि अच्छपा रहपा ।
3. समयहोपरर भत्तपा
ववशकेष पररजस्थनत मर समयहोपरर भत्तपा मनांजमर ककयपा जपा सकतपा हह ।
4. प्रनतपमरक छतटगी
छतटगी कके ददनि कपाम करनिके पर प्रनतपमरक छतटगी लमलितगी हह ।
5. बकपायपा कपाम
बकपायपा कपाम जल्दही ननिपटपानिपा हह ।
ननिम्निललिखखित शब्दयों मर वतर्णनिगी कक अशतवद्धययों कहो शतद्ध करर :-
1.ननिषपपादनि - ननिष्पपादनि 6. अबकपाश - अवकपाश
2. अनतररकत - अनतररक्त 7. निगीरहीकनि - ननिरहीकण
3. सनांखियपा - सनांख्यपा 8. वपाशर्गीक - वपावषर्णक
4. भततपा - भत्तपा 9. परपायपाश - प्रयपास
5. पनतर्णपमरक - प्रनतपमरक 10. सथपानिपानांतरण - स्थपानिपानांतरण
निममनिके कके अनितसपार वपाक्य बदललिए :-
हहो सकतपा हह कक शगी रपाककेश कहो अभगी स्थपानिपानांतरण आदके श नि लमलिपा हहो ।
हहो सकतपा हह कक अवर सचचव निके प्रमपाण-पतयों पर अभगी तक हस्तपाकर नि ककए हयों ।
हहो सकतपा हह कक उड़पानि रद्द हहोनिके कके कपारण सचचव कलि ददौरके पर नि गए हयों ।
हहो सकतपा हह कक शगीमतगी शगीलिपा सके अभगी तक स्पष्टहीकरण नि मपायाँगपा गयपा हहो ।
मह चपाहतपा हमयाँ कक वपावषर्णक ररपहोटर्ण कपा अनितवपाद करपानिके ककी व्यवस्थपा ककी जपाए ।
पकेज 126
मह चपाहतपा हमयाँ कक अधगीनिस्थ कपायपार्णलिययों सके नतमपाहही प्रगनत ररपहोटर्ण मयाँगवपा लिही जपाए ।
(जहसपा आप चपाहर , जहसगी आपककी सवत वधपा हहो, जहो आपककी इच्छपा हहो , जहो आप ठछीक समझर)
पकेज 127
2. शगी रपाघवनि अवर सचचव सके ककसकके बपारके मर चचपार्ण करनिपा चपाहतके हह ?
शगी रपाघवनि अवर सचचव सके बकपायपा कपाम कके ननिपटपानि कके बपारके मर चचपार्ण करनिपा चपाहतके हह ।
3. छतटगी कके ददनि कमर्णचपाररययों कहो कपायपार्णलिय मर ककस आधपार पर और कहसके बतलिपायपा जपा सकतपा हह ?
छतटगी कके ददनि कमर्णचपाररययों कहो प्रनतपमरक छतटगी दके कर बतलिपायपा जपा सकतपा हह ।
पगेज 128
पपाठ - 23
डशॉक्टर कपा मत
अध्यपापक कपा
1. अब मकेरपा यहपायाँ रहनिपा मजत श्कलि हह ।
पगेज 129
निगीचके ददए गए शब्दयों ककी सहपायतपा सके पदनिपाम बनिपाकर बनिपाकर ललिखिर :-
1. महपा - महपाननिरहीकक,महपाननियनांतक
2. सनांयतक्त - सनांयतक्तसचचव
3. उप - उपननिदके शक
यह अचधसच
म निपा शगीघ्र जपारही ककी जपाए ।
ननिम्नि ललिखखित पपाररभपावषक शब्दयों कके दहन्दही पयपार्णय दके कर उनिकपा दहन्दही वपाक्ययों मर प्रयहोग करर :-
Office Order = कपायपार्णलिय आदके श ....यह कपायपार्णलिय आदके श आज हही ननिकपालिपा जपाए ।
Promotion = पदहोन्निनत ...... ववभपागगीय पदहोन्निनत सलमनत ककी बहठक कलि हहोगगी ।
Allotment= आबनांटनि .... आवपास आबनांटनि ककयपा जपा रहपा हह । पकेज 132
Housing =आवपास ...... आवपास ककरपायपा भत्तपा ममलि वकेतनि कपा 20 % लमलिकेगपा ।
Representation = अभ्यपावकेदनि.....शगी रमकेश निके अपनिपा स्थपानिपानांतरण रुकवपानिके कके ललिए अभ्यपावकेदनि ददयपा हह ।
Posting = तहनिपातगी ... शगी महोहनि ककी तहनिपातगी लिकेखिपा अनितभपाग मर ककी गई हह ।
Session = सत ... अभगी सनांसद सत चलि रहपा हह ।
4. अभ्यपावकेदनि मर लिकेखिक निके स्थपानिपानांतरण रुकवपानिके कके ललिए कदौनि कदौनि सके कपारण ददए हह ?
उनिकके वपतपा कहो हृदय रहोग और मपातपा जगी कहो गदठयपा ककी बगीमपारही हह ।
पपाठ - 24 पकेज 133
सरकपारल पत
जस्थनत : ननिदके शक, करद्रहीय अनितवपाद ब्यमरहो ककी तरफि सके अध्यक, सनांघ लिहोक सकेवपा आयहोग कहो एक पत ललिखिर
जजसमर अनिव
त पादक कके चपार पद शगीघ्र भरके जपानिके कपा अनिरत होध ककयपा जपाए ।
पत सनां....../2013
भपारत सरकपार
गह
ग मनांतपालिय,रपाजभपाषपा ववभपाग
ददनिपानांक:
सकेवपा मर
अध्यक,
महहोदय,
इस कपायपार्णलिय मर अनितवपादकयों कके चपार पद ररक्त हह । उन्हर शगीघ्र हही भरपा जपानिपा हह । अनितरहोध हह कक यहोग्य
उम्मगीदवपारयों कपा चयनि कर उनिककी समचगी इस कपायपार्णलिय कहो भकेजनिके ककी कगपपा करर । पदयों कपा वववरण पत कके सपाथ
सनांलिग्नि हह ।
भवदहीय
(क खि ग )
ननिदके शक
सनां० ____________
भपारत सरकपार
सकेवपा मर ,
अध्यक
__________
__________
यह दके खिपा गयपा हह कक बहतत सके अधगीनिस्थ कपायपार्णलिययों सके तहमपालसक प्रगनत ररपहोटर्ण समय सके प्रपाप्त निहहीनां हहो रहही हह ।
मनांतपालिय सके इस बपारके मर ननिदके श प्रपाप्त हतआ हह कक तहमपालसक ररपहोटर्ण समय सके लभजवपानिपा सतननिजश्चत करर ।
भवदहीय
________
( क खि ग )
सनांयतक्त सचचव
भपारत सरकपार
प्रनतललिवप
1.
पगेज 135
जस्थनत : शगी अशहोक निके लशकपायत ककी हह कक उनिकके ककेत ककी गलिही निनांबर 3 और 4 ककी सभगी लिपाइटर वपछलिके एक सप्तपाह सके
निहहीनां जलि रहहीनां हह जजससके दघ
त ट
र्ण निपा कके सपाथ-सपाथ चहोरही आदद ककी सनांभपावनिपा बढ़ गई हह । यहपायाँ पथ प्रकपाश ककी समतचचत
व्यवस्थपा करवपानिके कपा आश्वपासनि दके तके हतए ववद्यतत बहोडर्ण कके अचधशपासगी अलभयनांतपा ककी ओर सके लशकपायतकतपार्ण कहो पत ललिखिर ।
सनां० _________
ववद्यतत बहोडर्ण
____________ पतदच्
त चकेरही
सकेवपा मर ,
शगी अशहोक
पतदच्
त चकेरही
सनांदभर्ण - आपकपा ददनिपानांक __-__-2016 कपा लशकपायत पत
महहोदय,
आपककी लशकपायत प्रपाप्त हतई हह कक गलिही निनां० 3 और 4 ककी सभगी लिपाइटर वपछलिके एक सप्तपाह सके निहहीनां जलि रहही हह । आपककी
लशकपायत पर ध्यपानि ददयपा जपा रहपा हह और जल्दही हही वहपायाँ पर निई लिपाईटर लिगवपाई जपा रहही हह ।
धन्यवपाद
भवदहीय
_________
(क खि ग )
अचधशपासगी अलभयनांतपा