The Player of Games

by
Iain M Banks

(Μια βιβλιοκριτική απόπειρα)

Η λογοτεχνία της επιστηµονικής φαντασίας, από ανέκαθεν θεωρείτο από τους

«σοβαρούς» αναγνώστες και βιβλιοκριτικούς ως «µη σοβαρή». Με µία
µονοκονδυλιά δηλαδή, οι «σοβαροί» ουσιαστικά διέγραψαν από τις στήλες
της βιβλιοκριτικής στις εφηµερίδες και τα περιοδικά γενικού ενδιαφέροντος
µια ολόκληρη οµάδα βιβλίων.

Έτσι, τα µυθιστορήµατα επιστηµονικής φαντασίας γίνονται γνωστά στο κοινό

κατ’ανάγκην είτε κυρίως µέσω περιοδικών που επίσης κινούνται στο χώρο
αυτό (άρα και πάλι «µη σοβαρών») είτε µε προφορική αναφορά µεταξύ
γνωστών, by word of mouth που θά’λεγαν και οι Κέλτες.

Οι λόγοι της απαξίωσης της επιστηµονικής φαντασίας πολλοί.

Κατ’ αρχήν φαίνεται ότι η εισαγωγή και χρήση σ’ένα λογοτεχνικό κείµενο
υποθετικών συνθηκών που κατ’ αρχήν οφείλονται στο ότι η πλοκή διεξάγεται
σ’ ένα -τις περισσότερες φορές- απώτερο για την εποχή µέλλον θεωρήθηκε
συνθήκη µειωτική και δείγµα αδυναµίας του συγγραφέα να εµβαθύνει στις
γνωστές -σηµερινές ή παλαιότερες- εποχές και να αντλήσει θέµατα από
αυτές.

Με άλλα λόγια, ανατρέχω στο µέλλον, δηµιουργώ δικές µου µη επαληθεύσιµες

συνθήκες και χτίζω την πλοκή µου γύρω από αυτές, από αδυναµία µου να
κατανοήσω τις σηµερινές συνθήκες ή από άγνοιά µου της ιστορίας άρα
αδυναµία µου να κινηθώ σε ιστορικό περίγυρο.

Ίσως να µην είχαν και τελείως άδικο όσοι κατέκριναν αυτή τη «φυγή προς το
µέλλον», δεδοµένου ότι µέσα στο µεγάλο όγκο των κειµένων που ανήκουν στο
λογοτεχνικό αυτό είδος, υπάρχουν πολλά που όχι µόνο αδιαφορούν για
βασικές αρχές δοµής και σύνθεσης µυθιστορήµατος, αλλά δεν µπαίνουν καν
στον κόπο να ασχοληθούν µε τον ψυχισµό των ηρώων τους, να περιγράψουν
κάπως έστω και υποτυπωδώς το κοινωνικό περιβάλλον όπου διαδραµατιζόταν
η πλοκή και γενικά να δηµιουργήσουν κάτι ενδιαφέρον για το «διαβασµένο»
αναγνώστη.

Εξάλλου, η σωρεία των σχετικών εικονογραφηµένων αναγνωσµάτων (κόµικς)

που απλώς ξόδευαν (και ξοδεύουν) χαρτί παρουσιάζοντας ό,τι µπορεί να
φανταστεί ο νους του ανθρώπου έβλαψε το λογοτεχνικό είδος αυτό και το
διέσυρε.

Τι εννοούµε όµως µε τον όρο «επιστηµονική φαντασία»;

Περίπου ό,τι λένε οι 2 αυτές λέξεις: φαντασία (χωρίς την οποία καµµία
καλλιτεχνική δηµιουργία δεν µπορεί να υπάρξει) η οποία κινείται σ’ένα
τεχνητό περιβάλλον και τεχνητό = επιστηµονικά «κατασκευασµένο»
περιβάλλον.

Κάθε λογοτεχνικό είδος, περιέχει λίγη ή πολλή φαντασία.

Τόσο ένα έργο όπως το «Όσα παίρνει ο άνεµος» το οποίο αποτελείται από
πολλή φαντασία και απλώς κινείται στην εποχή του πολέµου Βορείων και
Νοτίων, όσο και µια «µυθιστορηµατική» βιογραφία η οποία υποχρεωτικά
περιέχει πολλά πραγµατικά / ιστορικά στοιχεία και λίγη φαντασία, όλα
διαθέτουν αυτό το συστατικό.

Φαντασία µε την έννοια της διανοητικής δηµιουργίας καταστάσεων και

χαρακτήρων που δεν υπήρξαν ποτέ, δεν υπάρχει σε δοκίµια, διατριβές,
επιστηµονικά συγγράµµατα κλπ.1

Ας εξετάσουµε όµως και την επιστηµονική βάση. Αν δούµε για λίγο έναν από
τους πρώτους συγγραφείς επιστηµονικής φαντασίας, τον Ιούλιο Βερν, θα
διαπιστώσουµε ότι κινήθηκε στη βάση της επιστήµης της φυσικής και
χρησιµοποίησε τις περισσότερες φορές τεχνολογία ήδη γνωστή στην εποχή
του (συχνά παραβιάζοντας αρχές της φυσικής επίσης γνωστές τότε) και γύρω
της έπλεξε τους µύθους του, πάντοτε µε αρκετά ενδιαφέρουσα ανάλυση των
χαρακτήρων του.

Οι περισσότεροι συγγραφείς επιστηµονικής φαντασίας κινούνται στη ίδια µε

τον Ιούλιο Βερν βάση. Κινούµενοι συνήθως στο µέλλον, δηµιουργούν πλοκές
µε πλαίσιο µια δικής τους εφεύρεσης «τεχνολογία» (ταξίδια στο χρόνο,
ροµπότ, µεταµορφώσεις σε άλλα όντα, αόρατοι άνθρωποι κλπ)

Υπάρχουν όµως και ορισµένοι συγγραφείς που το περιβάλλον της πλοκής των
έργων τους δεν έχει δηµιουργηθεί στη βάση της επιστήµης της φυσικής, αλλά
άλλων επιστηµών. Π.χ. της κοινωνιολογίας / ανθρωπολογίας. Παράδειγµα η
Ursula Le Gen και ο Tolkien οι οποίοι, κινούνται στη βάση της ιστορίας /
ανθρωπολογίας / κοινωνιολογίας και δηµιουργούν περιβάλλοντα χωρίς
άγνωστες τεχνολογίες, αλλά µε δικής τους επινόησης κοινωνικές δοµές και
ιστορία. Οι πέρα από τις ανθρώπινες ικανότητες συνήθως ανήκουν στο χώρο
της µαγείας αντλώντας χαρακτηριστικά από υπάρχοντες αρχαίους µύθους.

Ένας πολύ ενδιαφέρον κλάδος, θα τον έλεγα µεικτό, αντλεί µεν τεχνολογία
από το µέλλον, αλλά δεν περιστρέφει τους µύθους του γύρω από αυτήν, αλλά
γύρω από τις κοινωνικές συνθήκες που έχουν επικρατήσει εξαιτίας της
τεχνολογίας αυτής. Τέτοιος συγγραφέας είναι ο Asimov και σίγουρα και πολύ
περισσότερο ο Banks. Λιγότερο ο Αrthur Clarke.

1Για αποφυγή παρανόησης, ακόµη και τα επιστηµονικά συγγράµµατα απαιτούν κάποιας,

άλλης όµως, µορφής φαντασίας για να δηµιουργηθούν.
Ο Banks σαφέστατα κινείται στο απώτερο µέλλον και σαφέστατα αφήνει στην
άκρη τις βαριές περιγραφές της τεχνολογίας του και δηµιουργεί και εξετάζει
κοινωνικές δοµές και συνθήκες που έχουν δηµιουργηθεί εξ’αιτίας της
τεχνολογίας του.

Στο The Player of Games, o Banks εξετάζει δύο περίπου εξίσου τεχνολογικά
προηγµένους κόσµους, που καθένας τους όµως ακολούθησε τελείως άλλη
εξέλιξη κοινωνικά.

Ο ένας κόσµος του Banks είναι η Culture. Στα ελληνικά θα τη λέγαµε

«παιδεία», «καλλιέργεια», «κουλτούρα», «πολιτισµό». Δεν την αποκαλεί
“civilisation” γιατί θεωρεί ότι και οι δύο κόσµοι του έχουν “civilisation” /
πολιτισµό. Ο αναγνώστης µου ας κρατήσει όποιο από τους υπόλοιπους όρους
επιθυµεί. Θα πρότεινα την «Kαλλιέργεια».

Στον κόσµο της «Kαλλιέργειας» λοιπόν, η επιστήµη και η τεχνολογία

αναπτύχθηκαν σε τέτοιο σηµείο ώστε να απαλλάξουν τον άνθρωπο από κάθε
υλική φροντίδα, από την απλούστερη, της διατροφής του, µέχρι την πλέον
σύνθετη, της κατασκευής των µηχανών του.

Ουσιαστικά, στον κόσµο της «καλλιέργειας» ο άνθρωπος έχει πράγµατι

καταστεί «περιούσιος» περιστοιχιζόµενος και υποστηριζόµενος από ένα
«τεχνολογικό πλέγµα» το οποίο όχι µόνον του παρέχει τα πάντα αλλά τον
προστατεύει από κάθε πιθανό και απίθανο κίνδυνο.

Και τι αποµένει για τον άνθρωπο σ’ένα τέτοιο κόσµο; που θα διοχετεύσει τη
δηµιουργικότητά του και την περιέργειά του; Ο Banks φαντάζεται ότι το µόνο
που έχει αποµείνει είναι: «το παιχνίδι»! «Επιτραπέζιο» ή «αθλητικό», δήθεν
εγκεφαλικό. Φθάνει όµως αυτό;