Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

1. Κάθε κείμενο αποτελείται από παραγράφους. Οι παράγραφοι αποτελούν τμήματα

του κειμένου, σε καθένα από τα οποία αναπτύσσεται μια ιδέα ή μια πλευρά του
θέματος. Κάθε παράγραφος είναι και αυτή ένα ενιαίο κείμενο με αρχή, ανάπτυξη και
τέλος, που διαθέτει αυτονομία, αφού αναλύει μια πλευρά του θέματος, ταυτόχρονα,
όμως, συνδέεται νοηματικά με τις προηγούμενες και τις επόμενες παραγράφους που
αποτελούν ένα κείμενο.

2. Θεματική πρόταση/περίοδος: Συνήθως είναι η πρόταση ή η περίοδος που

βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου και ουσιαστικά θέτει το θέμα, την κύρια ιδέα
της παραγράφου.
Λεπτομέρειες ή σχόλια: Είναι οι προτάσεις ή οι περίοδοι που ακολουθούν τη
θεματική πρόταση, την αναλύουν ή την επεξηγούν (αναπτύσσουν δηλαδή το θέμα
της παραγράφου).
Κατακλείδα: Είναι η τελευταία πρόταση ή περίοδος της παραγράφου και αποτελεί το
συμπέρασμά της. Παράλληλα βοηθά στη μετάβαση σε μια άλλη παράγραφο, ώστε
να πετυχαίνεται η συνοχή και η νοηματική αλληλουχία του κειμένου. Η κατακλείδα
δεν είναι απαραίτητη σε μια παράγραφο, μπορεί δηλαδή και να παραλείπεται.

3. Η δομή της παραγράφου θυμίζει τη δομή της έκθεσης. Η θεματική πρόταση, οι

λεπτομέρειες και η κατακλείδα αντιστοιχούν στον πρόλογο, το κυρίως μέρος και τον
επίλογο της έκθεσης.

4. Οι συνδετικές λέξεις στο εσωτερικό των παραγράφων. Μέσα στην παράγραφο

χρειάζεται να ενώσουμε δύο ιδέες, δύο προτάσεις ή περιόδους. Η ένωση μπορεί να
γίνει με πολλούς τρόπους, ανάλογα με τη σχέση που έχουν μεταξύ τους οι ιδέες.

5. Όταν συνδέονται όμοια νοήματα (διαπιστώσεις, αιτίες, συνέπειες κ.λπ.):

Επίσης… Επιπλέον… Το σημαντικότερο απ’ όλα… Ακόμα… Όχι μόνο… αλλά και…
Πρώτα… ύστερα… τέλος… Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία… Αξίζει να σημειωθεί
ιδιαίτερα… Εκτός από αυτό… Ας σημειωθεί ακόμα ότι… Στις θετικές τέλος
επιπτώσεις… Ένα άλλο εξίσου δυσάρεστο επακόλουθο… κ.λπ.
Για διαφορετικά ή αντίθετα νοήματα: Αντίθετα… Αλλά… Όμως… Αντίστροφα…
Απεναντίας… Ωστόσο… Παρόλα αυτά… Από την άλλη μεριά… Στο άλλο άκρο
βρίσκεται… κ.λπ.

6. Όταν πρόκειται να συνδεθεί η αιτία με το αποτέλεσμα και αντίστροφα: Αυτό

έχει ως αποτέλεσμα… αυτό δε θα γινόταν αν… Επομένως… Προϋπόθεση όλων
αυτών είναι… Αυτό οφείλεται σε… Έτσι, λοιπόν… Από τα παραπάνω βγαίνει το
συμπέρασμα… Για τους παραπάνω λόγους… κ.λπ.
Όταν έχουμε σύγκριση: Όσο… (ρήμα), τόσο… (ρήμα) Όπως…, έτσι και… κ.λπ.
Επεξήγηση/Παράδειγμα: Πράγμα που σημαίνει ότι… Δηλαδή…/ Για παράδειγμα…
όπως… κ.λπ.
Εναλλακτική λύση: Είτε… Είτε… Ή… ή… κ.λπ. Ταξινόμηση/ διαίρεση Αφενός…
αφετέρου… Από τη μια… από την άλλη… κ.λπ.
Συμπέρασμα: Λοιπόν… Επομένως… Ώστε… Άρα… Συμπερασματικά… Με
αποτέλεσμα… Ανακεφαλαιώνοντας… Συνοψίζοντας… κ.λπ.

Η σύνδεση των προτάσεων των προτάσεων μέσα σε μια παράγραφο μπορεί να γίνει
και με άλλους τρόπους εκτός από τις συνδετικές λέξεις όπως:
α. Με την επανάληψη μιας λέξης που προηγήθηκε. Π.χ. Ο υπολογιστής σε καμιά
περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον δάσκαλο και τα βιβλία. Ο δάσκαλος
παίζει και πρέπει να παίζει κεντρικό ρόλο.

β. Με την παράλειψη μιας λέξης που ήδη αναφέρθηκε. Π.χ. Ο ρόλος του βιβλίου
είναι σημαντικός. Αποτελεί (εννοείται εδώ η λέξη βιβλίο) τη βάση όπου μπορεί να
ανατρέξει ο μαθητής ανά πάσα στιγμή.

γ. Με την αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, επίρρημα ή άλλη συνώνυμη

λέξη. Π.χ. Στο μουσείο υπήρχαν πολλά αγγεία της κλασικής περιόδου. Αυτά (αντί της
λέξης αγγεία χρησιμοποιείται η αντωνυμία «αυτά») απεικόνιζαν…

Προσοχή!!! Η μια παράγραφος πρέπει να ξεχωρίζει από την άλλη, γι’ αυτό
αφήνουμε περιθώριο στην αρχή κάθε παραγράφου. Οι παράγραφοι που αποτελούν
ένα κείμενο συνδέονται νοηματικά μεταξύ τους. Η νοηματική αλληλουχία των
παραγράφων επιτυγχάνεται με τις συνδετικές λέξεις ή φράσεις ή με τους άλλους
τρόπους που χρησιμοποιούνται για τη σύνδεση των λεπτομερειών μέσα στην
παράγραφο.

Άσκηση: Να υπογραμμίσετε τη θεματική πρόταση, τις λεπτομέρειες και την

κατακλείδα στην παρακάτω παράγραφο και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο.

Τα δημοτικά τραγούδια έχουν τη ρίζα τους στα αρχαία λαϊκά τραγούδια. Πολλά
δε διαφέρουν από εκείνα παρά μόνο στη γλώσσα. Π.χ. το αρχαίο λαϊκό τραγούδι που
αναφέρεται σε ένα έθιμο, τα χελιδονίσματα, τα χελιδονίσματα, και άρχιζε με το στίχο
«ήλθε ήλθε χελιδών» έχει επιζήσει στις μέρες μας με τα ίδια λόγια: «ήρθεν ήρθε
χελιδόνα». Έτσι χιλιάδες χρόνια η λαϊκή ποίηση όπως και όλος ο λαϊκός πολιτισμός
(παροιμίες, έθιμα, μύθοι, παραμύθια κ.λπ.) εκφράζουν με τον ίδιο τρόπο τη λαϊκή
ψυχή.