ตำรำแพทย์แผนโบรำณทั่ว

ไป
สำขำกำรผดุงครรภ์

โดย
กองกำรประกอบโรคศิลปะ
กรมสนับสนุนบริกำรสุขภำพ
บทที่
๑
 บทนำ
ผูท
้ จี่ ะเป็ นผดุงครรภ์ทด ี่ น
ี น
้ ั ต้องมีวช
ิ ำควำมรู ้
และสำมำรถวินิจฉัยจำแนกสภำวะของหญิงตัง้ ครรภ์ และหญิงหลังคลอดได้
เพือ
่ ให้กำรดูแลทีถ ่ ูกต้องและเหมำะสม ประกอบกับผูน ้ น
้ ั ต้องเป็ นบุคคลทีม
่ ีอธั ยำศัย
อ่อนโยนมีควำมเมตตำและมีคณ ุ ธรรมในกำรให้กำรดูแลแก่บุคคลทุกๆคนในทุกโอ
กำส
กำรเรียนผดุงครรภ์จำเป็ นต้องรูจ้ กั อวัยวะสืบพันธุ์วำ่
แต่ละอวัยวะทำหน้ำทีผ ่ สมพันธุ์ให้เกิดชีวต ้ ได้ อย่ำงไร
ิ ขึน
กำรสืบพันธุ์จงึ เป็ นของธรรมดำตำมหน้ำทีข ่ องธรรมชำติของโลกไม่วำ่ มนุษย์หรือสั
ตว์ ต้องมีกำร ผสมพันธุ์เพือ่ สืบเผ่ำพันธุ์
ทุกคนควรจะต้องรูจ้ กั ส่วนประกอบต่ำงๆ
ทีม ่ ีอยูใ่ นตัวเรำรวมถึงหน้ำทีข ่ องส่วนต่ำงๆ นัน ้ ๆเช่นต้อง รูว้ ำ่
อวัยวะสืบพันธุ์ของตนนัน ้ มีสว่ นประกอบอะไรบ้ำง อยูต ่ รงไหน ทำหน้ำทีอ
่ ย่ำงไร
จึงเกิดมีชีวต ิ ขึน ้ ได้ สิง่ เหล่ำนี้มใิ ช่นอกจำกแพทย์ ผูเ้ รียนรู ้
และผูส ้ นใจศึกษำเท่ำนัน ้ จึงจะทรำบได้ ผดุงครรภ์มีควำมจำเป็ นต้อง
เรียนรูแ ้ ละเข้ำใจเรือ ่ งอวัยวะสืบพันธุ์
ส่วนประกอบของร่ำงกำยและกำรเจ็บป่ วยทีเ่ กิดขึน ้ ในส่วนหนึ่ง ถ้ำพบ
คนไข้ซงึ่ มีอำกำรทีผ ่ ดิ แปลกจำกทีเ่ คยพบก็ควรส่งแพทย์หรือโรงพยำบำลทีม ่ ีเครือ
่ ง
มือเครือ ่ งใช้ทจี่ ะให้กำรช่วย เหลือผูป ้ ่ วยทันกำร
นอกจำกควำมรูใ้ นวิชำชีพกำรผดุงครรภ์เหล่ำนี้
ผูเ้ รียนยังต้องทรำบถึงบทบำทหน้ำที่ ของกำรผดุงครรภ์ดว้ ย
๑. ควำมหมำยของกำรผดุงครรภ์
กำรผดุงครรภ์ คือ
กำรดูแลมำรดำและทำรกตัง้ แต่ผห ู้ ญิงเริม
่ ตัง้ ครรภ์จนถึงหลังคลอด เพือ
่ แนะนำ
แก้ไข ป้ องกันอำกำรต่ำง ๆ
่ ตัง้ ครรภ์ซงึ่ จะมีกำรเปลีย่ นแปลงในร่ำงกำยเกิดขึน
ของผูเ้ ริม ้
กำรปฏิบตั ต
ิ อ
่ ร่ำงกำย ให้ดแ
ู ลรักษำควำมสะอำดอย่ำงถูกต้อง รักษำผิวพรรณ
และควำมผิดปกติ บำงคนมีหวั นมจม หัวนมคุด ฯลฯ
แนะนำให้รกั ษำสุขภำพจิตให้ทำจิตใจให้แจ่มใสไม่ให้กงั วลต่อกำรตัง้ ครรภ์ซึ่
งเป็ นปกติของธรรมชำติ ในกำรสืบเผ่ำพันธุ์ มิใช่โรค ถ้ำคนไข้มีอำกำรอ่อนเพลีย
ให้กนิ ยำหอมแบบไทย ๆ ผดุงครรภ์ชว่ ยปลุก ปลอบจิตใจให้ผต ู้ ง้ ั ครรภ์เพลิดเพลิน
แนะนำให้ออกกำลังกำยเบำ ๆ แต่งกำยให้ดส ู ตใส สบำยตำ สบำยใจ
แนะนำอำหำรทีม ่ ีประโยชน์ มีคณ
ุ ค่ำต่อทำรกในครรภ์
และให้เป็ นอำหำรทีช
่ ่วยให้กำรขับถ่ำยสะดวก ดืม ่ น้ำให้เพียงพอ
 ้ ถ้ำผดุงครรภ์สงสัยว่ำกำรตัง้ ครรภ์นน
ป้ องกันควำมผิดปกติทจี่ ะเกิดขึน ้ ั ผิดธรร
มดำให้สง่ ต่อโรงพยำบำลโดยเร็ว

๒
๒. บทบำทหน้ำทีข
่ องผดุงครรภ์ไทย
ผดุงครรภ์ มีหน้ำทีส ่ ำคัญในกำรดูแลรักษำผูต ้ ง้ ั ครรภ์
ตัง้ แต่แรกเริม ่ จนทำรกคลอด และมีหน้ำทีช ่ ี้แจง แนะนำในสิง่ ต่ำง ๆ
ให้ผจู้ ะเป็ นมำรดำเข้ำใจและปฏิบตั ไิ ด้อย่ำงถูกต้อง
แนะนำคูส ่ มรสทีต
่ อ
้ งกำรมีลูกให้มี
ควำมเข้ำใจในกำรดำรงชีวต ิ คูอ
่ ย่ำงถูกต้องตำมธรรมชำติ เพีอ ่ จะได้มีบุตร-
ธิดำทีม ่ ีคณ ุ ภำพ ปัจจุบน ั นี้กำรที่
ต้องกำรจะมีลูกได้ตำมควำมปรำรถนำได้อย่ำงมีประสิทธิภำพทัง้ ทีจ่ ำกัดจำนวน
หรือผูท ้ ไี่ ม่มีลูกก็สำมำรถให้
แพทย์ชว่ ยได้หลำยวิธีโดยวิทยำกำรทีท ่ น
ั สมัยอย่ำงปลอดภัยและแน่ นอน
กำรจำกัดจำนวนหรือกำรทำหมัน
แพทย์ก็สำมำรถทำให้ได้อย่ำงรวดเร็วและปลอดภัย
กำรทำคลอด คำว่ำ คลอดไม่ได้นน ้ ั ไม่มี เพรำะถ้ำผดุงครรภ์เห็นว่ำ
กำรคลอดออกไม่เป็ นทีไ่ ว้
วำงใจก็ให้รีบส่งต่อแพทย์หรือโรงพยำบำลทีจ่ ะให้กำรช่วยเหลือ
ผูท
้ ี,่ จะคลอดโดยเร็วทีส
่ ุด ผูป
้ ระกอบโรค ศีลปะแผนโบรำณ สำชำกำรผดุงครรภ์
จะทำกำรคลอดได้เฉพำะรำยทีม ่ ีครรภ์ปกติ ส่วนเรือ ่ งของกำรข่มท้อง
กำรตรวจภำยในช่องคลอดหรือกำรใช้เครือ ้ นึ่ง
่ งมือทีไ่ ม่ได้ตม
มำคัดสำยสะดือทำรก ชี้งส่งให้เกิดอันตรำย ต่อมำรดำและทำรกได้นน ้ั
ห้ำมมีให้ปฏิบตั ิ
สิง่ ทีต่ อ้ งคำนึงถึงในกำรให้กำรผดุงครรภ์ คือ
ต้องตัง้ มั่นอยูใ่ นควำมพยำยำมทีจ่ ะช่วยให้ทำรกทีอ ่ ยู่
ในครรภ์นน ้ ั คลอดออกมำให้ได้อย่ำงสะดวกทีส ่ ุดเท่ำทีจ่ ะช่วยได้
กับทัง้ ต้องระวังป้ องกันรักษำอย่ำงดีทส ี่ ุดทีจ่ ะ
มิให้มีอน ั ตรำยแก่มำรดำและทำรกทีจ่ ะคลอดออกมำ
กำรช่วยแบ่งออกเป็ น ๒ ส่วน คือ
ป้ องกันมิให้ทำรกเกิดโรคในกำรคลอดได้โดยต้องใช้ยำจำพวก ฆ่ำเชี้อโรค
(Antiseptic) หรือใช้สงิ่ ของเครือ ่ งมือต่ำง ๆ ล้วนแต่สะอำดปรำศจำกเชี้อโรค
ต้องต้มหรือนึ่งเสียก่อน เพีอ ่ ฆ่ำเชี้อโรคต่ำง ๆ
และกำรใช้ยำซึง่ เป็ นวิธีชว่ ยให้บรรเทำอำกำรเจ็บป่ วยเมือ่ มดลูกหดรัดตัว
หรือมีลมเบ่ง ช่วยให้คลอดหรือช่วยระงับโลหิต
รักษำชีวต
ิ ให้ทน
ั ท่วงทีเมือ
่ มีอน
ั ตรำยเกิดขึน ้ ตำมสมควรแก่กำลเวลำต้องใช้ยำ
และวิธีใด ๆ อันจะพึงช่วยได้ดว้ ยวิธีทด
ี่ ท
ี ส
ี่ ุด
นอกจำกนี้ยงั ต้องรักษำควำมสะอำดของมำรดำก่อนคลอดบุตร
หรือเมือ
่ แรกเจ็บท้อง ควรให้ มำรดำอำบน้ำอุน ่ ฟอกสบูห่ รือน้ำทีผ
่ สมยำฆ่ำเชี้อโรค
เช่น น้ำด่ำงทับทิมเจือปนเล็กน้อย, ล้ำงตัวให้สะอำด ผ้ำนุ่งต้องใช้ผำ้ ทีส
่ ะอำด
ซักฟอกโดยผ่ำนกำรตำกแดดให้สะอำดหรือนึ่งก่อน ควำมสะอำดสำคัญมำกทุก
กรณีเมือ่ เวลำทำคลอด

บทที่
๒งครรภ์ไทย
จรรยำผดุ
ผูท
้ จี่ ะเป็ นผดุงครรภ์ใทยนัน ้ จะต้องประกอบไปด้วยคุณธรรมประจำใจ
มีควำมเสียสละ และมี ควำมรูค ้ วำมสำมำรถในกำรปฏิบตั งิ ำนให้ลุลว่ งไปด้วยดี
มีเหตุผลในกำรปฏิบตั แ ิ ละต้องเป็ นผูท ้ ม
ี่ ีควำมโอบ อ้อมอำรี
มีอธั ยำศัยอ่อนโยนสุภำพ เป็ นผูท ้ มี่ ีกำย วำจำ ใจ
พรอมทีจ่ ะให้ควำมช่วยเหลือเพือ ่ นมนุษย์ทุก โอกำส
จรรยำผดุงครรภ์ไทย มี ๑๐ ประกำร ดังนี้ :
๑. มีเมตตำจิตต่อคนไข้
๒.ไม่โลภเห็นแก่ลำภ
๓. ไม่โอ้อวดควำมรู ้
๔. ไม่หวงกีดกันควำมรูผ
้ อ
ู ้ ืน
่ ทีม
่ ีควำมรูต
้ ก
ี ว่ำตน
๕. ไม่ลุแก่อำนำจและอคติ
๖. ไม่หวั่นไหวต่อสิง่ ทีเ่ ป็ นโลกธรรม ๘
๗. มีควำมละอำยต่อบำป
 ๘. ไม่เป็ นคนเกียจคร้ำน
๙. มีสติไตร่ตรอง
๑๐. ไม่มีสน
ั ดำนมัวเมำ

บทที่
๓
สรีระร่ำงกำยของหญิงและชำยวัยเจริญพันธุ์
กำรเรียนผดุงครรภ์ จำเป็ นต้องรูจ้ กั ระบบอวัยวะสืบพันธุ์ดว้ ยว่ำ
แต่ละอวัยวะทำหน้ำทีผ ่ สมพันธุ์ให้ เกิดชีวต ้ ได้อย่ำงไร
ิ ขึน
กำรสืบพันธุ์เป็ นของธรรมดำตำมหน้ำทีข ่ องธรรมชำติของโลกไม่วำ่ มนุษย์หรื
อสัตว์
ต้องมีกำรผสมพันธุ์ เพือ
่ สืบเผ่ำพันธุ์
ทุกคนควรจะต้องรูจ้ กั ส่วนประกอบของอวัยวะต่ำง ๆ
ทีม
่ ีอยูใ่ นต้วเรำรวมถึงหน้ำทีข ่ องอวัยวะเหล่ำนัน ้ ว่ำ มีสว่ นประกอบอะไรบ้ำง
อยูต่ รงไหน ทำหน้ำทีอ ่ ย่ำงไร จึงเกิดมีชีวต ้ ได้ สิง่ เหล่ำนี้ นอกจำกแพทย์ ผู้
ิ ขึน
เรียนรูแ ้ ละผูส
้ นใจคืกษำเท่ำนัน ้ จึงจะทรำบได้
แต่ผดุงครรภ์ตอ ้ งเรียนรูแ้ ละเข้ำใจเรือ ่ งของอวัยวะสืบพันธุ์ อวัยวะต่ำง ๆ
ของร่ำงกำย และกำรเจ็บป่ วยทีเ่ กิดขึน ้ ในส่วนหนึ่งส่วนใดของร่ำงกำย
และต้องไม่เก็บควำมสงสัยไว้ ควรจะปรึกษำผูท ้ มี่ ีควำมเข้ำใจกว่ำ
หรือถ้ำพบผูป ้ ่ วยซึง่ มีอำกำรทีผ ่ ดิ แปลกจำกทีเ่ คยพบ
ก็ควรส่งโรงพยำบำลทีม ่ ีเครือ
่ งมือเครือ
่ งใช้ทจี่ ะให้กำรช่วยเหลือผูเ้ จ็บป่ วยทัน
กำร
๑. สรีระร่ำงกำยของหญิงทีแ
่ ตกต่ำงกับชำย
ระบบอวัยวะสืบพันธุ์ของชำยประกอบไปด้วยต่อมอัณฑะ ท่อน้ำอสุจิ องคชำติ
และระบบอวัยวะสืบพันธุ์ ของหญิงประกอบไปด้วยมดลูก รังไข่ ช่องคลอด
อวัยวะเหล่ำนี้ตำ่ งก็ทำหน้ำทีส ั พันธุ์ซงึ่ กันและกัน เมือ
่ ม ่ มี
กำรผสมพันธุ์แล้วก็จะเกิดเป็ นมนุษย์ตอ ่ ไป ด้งจะอธิบำยต่อไปนี้คอ
ื
ต่อมอัณฑะของชำยมีหน้ำทีผ ่ ลิตน้ำอสุจแ
ิ ละกลั่นตัวอสุจิ
(ตัวอสุจน ิ ี้เป็ นตัวทีอ
่ ยูใ่ นน้ำอสุจข
ิ องชำยที่ ทำให้เกิดบุตร)
ซึง่ จะผลิตออกมำอยูต ่ ลอดเวลำไม่วำ่ กลำงวันหรือกลำงคืน เรียกว่ำ
เป็ นโรงงำนทีไ่ ม่มีเวลำ พักผ่อนเลยโดยธรรมชำติ แล้วส่งน้ำอสุจไิ ปตำมท่อสองสำย
(เรียกตำมสำมัญชนว่ำ สำยสองสลึง) แล้วไป
พักอยูใ่ นถุงน้ำกำมซึง่ ติดอยูใ่ ต้กระเพำะปัสสำวะทัง้ สองข้ำง
ิ งึ่ ต่อมอัณฑะเป็ นผูท
น้ำอสุจซ ้ ำกำรกลั่นกรองพร้อมด้วยตัวอสุจิ มีลกั ษณะเป็ น
น้ำเมือกขำวข้นออกมำ ครัง้ หนึ่งประมำณ ๓-๔ ข้อนกำแฟ
จะมำกหรือน้อยกว่ำนี้สุดแล้วแต่กำลังของบุคคลนัน ้ ๆผูใ้ ม่มีตวั อสุจิ เมือ
่ อำยุครบ
๑๖ ปี บริบูรณ์ จงึ จะมีตวั อสุจิ จะเกิดบุตรได้ทุกเวลำจนถึงอำยุ ๗๐-๘๐ ปี
จึงจะหมดกำรมีบุตร แต่ไม่แน่ นอนแล้วแต่กำลังของบุคคลนัน ้

๕
 ในเพศหญิงตัวมดลูกนัน ้ เป็ นกล้ำมเนื้อสำมชัน ้ หนำเหนียวแข็งแรงมำก
กล้ำมเนื้อสำมชัน ้ จะไขว้ กันตำมยำวหนึ่งชัน
้ นัน ้ ไขว้ตำมขวำงหนึ่งชัน
้
ไขว้เฉลียงหนึ่งชัน ้ ภำยในตัวมดลูกนัน ้ เป็ นโพรงรูปห้อง สำมเหลีย่ มแบน ๆ
มีชอ่ งหนึ่งเป็ นทำงช่องคลอด อีกสองช่องอยูท ่ ก
ี่ น้ มดลูก ออกไปทำงซ้ำยและขวำ
เรียกว่ำ ปี กมดลูก ซ้ำย ขวำ
ทีป
่ ี กมดลูกนี้ เป็ นหลอดทำงเดินของไข่สุกเข้ำไปโพรงมดลูก
โดยปำกหลอดเป็ นเนื้อบำน ๆ เหมือนปำกแตรสำหรับรับไข่สุก
่ หล่นออกจำกรังไข่จะเคลือ
เมึอ ่ นเข้ำหลอดปำกแตรผ่ำนปี กมดลูกไปสูโ่ พรงมดลูก
มดลูกทรงตัวลอยอยูด ่ ว้ ยเอ็นยึดไว้ทง้ ั สองข้ำง
ถ้ำเอ็นนี้ขำดหรือหลุดจะทำให้มดลูกออกมำจุกทีป ่ ำกช่องคลอด
หรือออกมำนอกช่องคลอด (คำสำมัญชนเรียกว่ำกระบังลมหรือ ดำกออก)
ช่องคลอดนี้ยำวตัง้ แต่ปำกมดลูก ถึงปำกช่องคลอดประมำณ ๕-๖ นิ้ว
ช่องคลอดมีลกั ษณะคล้ำยลำไล้ยด ึ หดตัวได้ ภำยในเป็ นหนังย่น ๆ
และเปี ยกชุม ่ อยูเ่ สมอ
 ๖

เมือ่ ถึงกำลเวลำ
น้ำอสุจจิ ะถูกบังคับให้เคลือ ่ นออกไปตำมหลอดปัสสำวะขององคชำติชำย หลั่งน้ำ
อสุจเิ ข้ำไปถึงปำกมดลูก
ทีป
่ ลำยช่องคลอดตรงปำกมดลูกนี้มีแอ่งสำหรับรองรับน้ำอสุจิ แอ่งนี้เป็ นน้ำเมือกมี
ลักษณะเป็ นกรดครึง่ ด่ำง ถ้ำมีกรดมำกเกินไป
หรือปำกมดลูกอักเสบมีสภำพเป็ นกรดมำกเกินไป จะทำให้
ตัวอสุจท ิ ม ี่ ำกับน้ำอสุจอิ อ
่ นกำลังลงหรือตำยไป จะทำให้ภรรยำเป็ นหมัน
จะไม่เกิดบุตร ถ้ำมีกรดน้อยหรือมี สภำพเป็ นด่ำง จะทำให้ตวั อสุจเิ กิดกำลัง
ส่งเสริมให้วงิ่ ออกมำจำกแอ่งนี้เข้ำไปในมดลูกมีจำนวนนับเป็ น ล้ำน ๆ ตัว
ถ้ำตัวใดมีกำลังแข็งแรง ก็จะวิง่ เข้ำไปได้กอ ่ น
โดยใช้หำงกระดิกเพีอ ่ ค้นหำไข่สุกของหญิง (ตัว ผสมพันธุ์นี้มีรูปลักษณะคล้ำยลูก
อ็อด คือ หัวกลม ตัวแบน มีหำงกระดิกได้ ซึง้ เป็ นอวัยวะทีใ่ ช้วำ่ ยแหวก
ไปหำไข่สุกโดยรวดเร็ว)
ตัวอสุจแ ิ ละไข่สุกของสตรีนี้ตอ ้ งใช้กล้องจุลทรรศน์สอ
่ งจึงจะมองเห็น
ส่วนไข่ของผูห ้ ญิงนัน
้ เป็ นลูกกลมเล็กเมือ
่ ผูห
้ ญิงมีไข่สุกครบกำหนด ๒๒ วัน
จึงจะสุกครัง้ หนึ่ง เมือ
่ ไข่สุกก็จะพองตัวออก แล้วตกออกจำกรังไข่หนึ่งเม็ด
ก็ผสมได้หนึ่งชีวต ิ ถ้ำตก ๒-๓ เม็ด ก็จะเกิดลูกแฝด
ไข่ทตี่ กออกจำกรังไข่นี้ก็จะเคลือ ่ นเข้ำทำงท่อปำกแตรทันที
และอยูใ่ นปำกแตรนี้เป็ นเวลำ ๖ ถึง ๗ วัน จึงจะเดินทำงเข้ำถึงโพรงมดลูก
พระคัมภีร์มหำโชตรัตน์บน ั ทึกไว้วำ่
สัตว์มนุษย์เกิดมำเป็ นสตรีภำพตัง้ แต่คลอดออกจำกครรภ์มำรดำ
มีควำมแตกต่ำงจำกผูช ้ ำย ๔ ประกำร คือ ถันประโยธร (เต้ำนม) จริตกิรยิ ำ
ทีป
่ ระเวณี (ช่องคลอด) ต่อมเลือดระดู
๒. ต่อมเลือดระดู
โดยอรรถำธิบำยว่ำ ผูห ้ ญิงเมือ ้ ไป
่ อำยุได้ ๑๔-๑๕ ปี ขึน
สิน
้ กำหนดตำนซำงแล้ว ต่อมโลหิตแห่ง
หญิงนัน ้ มำตำมประเวณี แห่งสตรีภำพ มีอยูด
้ ก็บงั เกิดขึน ่ ง้ นี้

๗
๒.๑ โลหิตหทย ชำต ระดูโลหิตแห่งหญิงทีเ่ กิดมำจำกหัวใจ
๒.๒ ปิ ตต ชำต โลหิตอันเกิดแต่ขว้ ั ดี
๒.๓ ม ส ชำต อันว่ำระดูเกิดแต่ผวิ หนัง
๒.๔ นหำรู ชำต อันว่ำโลหิตอันบังเกิดแต่เส้นเอ็นทัง้ ปวง
๒.๕ อฐ ชำต อันว่ำโลหิตอันเกิดมำแต่กระดูก
โลหิตระดูแห่งหญิงทีม ่ ีระดูมำแล้วกลับแห้งไปก็ดีแต่รุน ้ มำ
่ สำวขึน
หรืออำยุทค ี่ วรจะมีระดูมำแล้วแต่ ไม่มีระดูมำตำมประเวณี
บำงทีมีระดูมำแล้วกลับแห้งไปก็มี บำงคนแต่รน ุ่ สำวได้ ๑๔-๑๕ ปี ก็ยงั ไม่มีระดู
เมือ
่ มีสำมีแล้วจึงมีระดูมำ หญิงเหล่ำนี้ทำ่ นว่ำเป็ นประเวณี โลกทัง้ หลำย
(เป็ นธรรมชำติของแต่ละบุคคล)
หญิงทีจ่ ะเริม่ มีระดูนน ้ ั มีอำยุตง้ ั แต่ ๑๒-๑๓ ปี สำหรับคนเมืองร้อน
คนเมืองหนำวจะเริม ่ มีระดู เมือ ่ อำยุ ๑๔-๑๕ ปี ถ้ำเด็กอยูใ่ นสถำนทีย่ ่วั ยวน เช่น
พวกละคร ลิเก หรือในหมูท ่ ม ี่ ีสงิ่ เร่งเร้ำใจ (เช่น ในหมูผ ่ ห
ู้ ญิงโสเภณี)
อำจมีระดูเร็วกว่ำพวกทีอ ่ ยูต
่ ำมเรือกสวนไร่นำ
เด็กผูห ้ ญิงเมือ ่ จะมีระดูครบกำหนด มักจะมีจริตกิรยิ ำ รูจ้ กั อำยมำกขึน ้
เต้ำนมจะคัดแข็ง เป็ นไต มดลูกจะขยำยตัวขึน ้ มีอำกำรปวดตึงทีม ่ ดลูก
เมือ่ ระดูออกมำครัง้ แรกมักทำให้มีอำกำรอืน ่ ๆ อีก เช่น ปวดศีรษะ หงุดหงิด
บำงคนก็เป็ นไข้ อำกำรเหล่ำนี้จะเริม ่ ทีละน้อย ๆ ก่อนหน้ำทีร่ ะดูจะมำประมำณ ๓-๔
วัน แล้วจะมีระดู
ระดูจะออกมำประมำณ ๓-๔ วัน หรือ ๕ วัน ออกมำประมำณ ๑๐-๑๕
ช้อนโต๊ะ และก็จะจำงลงจนหยุด อำกำรต่ำง ๆ ก็จะหำยไป
รอบระดูดำมกำหนดปกติมีกำหนด ๑๘วัน จึงจะออกครัง้ หนี่ง บำงคนมี ๒๐ วัน ถึง
๓๐ วันก็มี แล้วภำยหลังก็มี ๒๘ วันตำมธรรมดำ บำงคนมีแล้วหยุดไปนำน ๆ หลำย
ๆ ปี แล้วกลับมีมำอีก ลักษณะเช่นนี้ จะเป็ นโรคหำมิได้ เพรำะร่ำงกำยเป็ นปกติดี
บำงคนมีโรค ระดูอำจคลำดเคลือ ่ นได้
ในร่ำงกำยของผูห ้ ญิงมีโลหิตมำกกว่ำชำย
เพรำะผูห ้ ญิงจะต้องเสียโลหิตระดูทุกเดือน
เมือ ่ มิได้ตง้ ั ครรภ์ขน ึ้ จะขับถ่ำยออกไปตำมธรรมดำผูห ้ ญิงตกไข่ครำวละ ๑ เม็ด
ถ้ำบำงครัง้ ตกสองสำมเม็ดก็จะเกิดเป็ น ลูกแฝดหลำยคน
 ระดูออกจำกไหน เวลำใด คือ ในวันทีร่ ส ู้ ก
ึ ว่ำเต้ำนมคัดแข็ง ปวดตึงทีม
่ ดลูก
เป็ นวันทีไ่ ข่สุก ร่ำงกำยจึงเปลีย่ นแปลงผิดไปกว่ำธรรมดำ
ผิวหนังในโพรงมดลูกหนำขึน ้ มีโลหิตมำคั่งรวมอยูม ่ ำก
จึงมีอำกำรตึงและปวดมดลูก แล้วผิวหนังในโพรงมดลูกนัน ้ แตกออก
โลหิตจึงไหลออกมำเป็ นระดูประจำเดือน มีไข่สุกทีไ่ ม่ได้ผสมออกมำด้วย
ถ้ำไข่สุกและมีกำรผสมแล้วผิวหนังในโพรงมดลูกจะไม่แตกออกเป็ นโลหิต
เพรำะต้องเก็บไว้เลี้ยงทำรกต่อไป
โลหิตระดูนี้ไหลซึมออกจำกภำยในมดลูก
โดยไข่สุกแล้วไหลเลือ ่ นลงเข้ำหลอดปำกแตร แล้วเคลือ ่ น ไหลเข้ำในโพรงมดลูก
ภำยในโพรงมดลูกมีเยือ ่ บำง ๆ สำหรับรองรับไข่สุกไว้ได้หนำขึน ้
มีเลือดมำคั่งค้ำงเมือ ่ ไข่สุกนี้มไิ ด้ผสมกับตัวผสมพันธุ์
ก็จะปริแตกออกพร้อมด้วยเส้นเลือดเป็ นระดูไหลออกมำเรียกว่ำ มีประจำเดือน
ถ้ำไข่สุกได้ผสมพันธุ์กบ ั ตัวผสมพันธุ์แล้ว เยือ
่ บำง ๆ
ในมดลูกนี้ทม ี่ ีเลือดมำตัง้ ค้ำงก็จะหุม้ ห่อไข่ไว้ เป็ นอำหำรสำหรับเลี้ยงทำรกต่อไป
จะไม่มีเลือดระดูออกมำเรียกว่ำ ได้มีกำรปฏิสนธิแล้ว

๘
ตำมธรรมดำ เลือดระดูทอ ี่ อกมำนี้ ควรเป็ นเลือดสดๆ ทีอ่ อกจำกแผลใหญ่
ไม่มีกลิน
่ หรือเป็ นลิม
่ เป็ นก้อนหรือเป็ นสีดำข้นแข็ง ถ้ำมีกลิน
่ โสโครก
อำจสงสัยเป็ นโรคระดู
ผูห
้ ญิงหมดประจำเดือน ตัง้ แต่อำยุ ๔๕ ปี ถึง ๕๕ ปี
(ผูห้ ญิงบำงคนอำจจะหมดประจำเดือน เมือ ่ อำยุ ๓๗ ปี ก็มี)
จะมีบุตรได้ตอ่ เมือ
่ ไข่สุกดังกล่ำวมำแล้ว ส่วนผูช
้ ำยมีบุตรได้มำกกว่ำผูห
้ ญิง
 บทที่
๔
กำรปฏิสนธิและกำรตัง้ ครรภ์
ในคัมภีร์ปฐมจินดำได้กล่ำวถึงต้นเหตุทเี่ กิดมนุษย์
ซึง่ แพทย์ทง้ ั หลำยควรรูไ้ ด้ดงั นี้วำ่ สัตว์ทง้ ั หลำย
เมือ ่ จะมีกำรปฏิสนธิขน ้ึ มำต้องมีพร้อมด้วยบิดำ-
มำรดำและต้องมีครบบริบูรณ์ ของธำตุทง้ ั ๔ คือ ปฐวีธำตุ ๒๐ อำโปธำตุ ๑๒
วำโยธำตุ ๖ เตโชธำตุ ๔ ซึง่ จะระคนเขำด้วยกัน แล้วจึงมีกำรปฏิสนธิขน ึ้ ในมดลูก
เพือ ่ มีกำรเจริญเติบโตขึน้ ก็จะเรียกว่ำ มำรดำมีกำรตัง้ ครรภ์เกิดขึน
้
๑. กำรปฏิสนธิ (ครรภ์วำระกำเนิด)
สตรีมีรงั ไข่อยูค ู่ นึ่ง ภำยในช่องท้องส่วนล่ำงข้ำงละหนึ่งรัง
่ ห
รังไข่นี้ประกอบด้วย ไข่เล็ก ๆ เป็ น จำนวนมำกซึง่ มองด้วยตำเปล่ำไม่เห็น
เมือ
่ สตรีเริม่ สำวแล้วไข่จะค่อยเจริญเติบโตจนสุก ไข่ทส ี่ ุกนี้อยูต
่ ด
ิ กับ
พื้นนอกของรังไข่กอ ่ นเมือ ่ แก่เข้ำจะเคลือ
่ นไปสูใ่ จกลำงของรังไข่ แล้วค่อย ๆ
เคลือ่ นกลับมำทีพ ่ ื้นนอกของรังไข่อีก
ในทีส ่ ุดจะทะลุเยือ ่ หุม้ ของรังไข่หลุดออกไปอยูใ่ นช่องท้อง
แล้วต่อไปจะถูกดูดเข้ำไปอยูใ่ นท่อรังไข ระยะทีไ่ ข่
แตกออกจำกรังนี้จะเกิดประมำณวันที่ ๑๔ หลังจำกวันมีระดู
จำกนัน้ ไปแผลตรงทีไ่ ข่ทะลุออกมำจะเป็ น เนื้อทีเ่ ล็ก ๆ เป็ นก้อนสีแดงก่อน
แล้วกลำยเป็ นสีเหลือง ซึง่ เจริญขึน
้ เป็ นลำดับ ตลอดเวลำทีไ่ ข่ยงั ไม่ตำย
ถ้ำมีกำรผสมพันธุ์เกิดขึน้ ก้อนสีเหลืองทีร่ งั ไข่นี้ก็เจริญเติบโตมำกขึน้
มีคณ
ุ ภำพห้ำมไข่อืน่ ในรังไข่ไม่ให้สุกได้ อีก และเจริญเติบโตมำกทีส ่ ุดในเดือนที่ ๓
ของกำรตัง้ ครรภ์ เริม
่ ละลำยตัวสูญหำยไปเมือ ่ ตัง้ ครรภ์ได้ ๕-๖ เดือน
และละลำยตัวไปหมดเมือ ่ ท้องครบ
ถ้ำหำกไข่ไม่ได้รบ ั กำรผสมพันธุ์ ไข่จะมีชีวต ิ อยูไ่ ด้เพียง ๔-๕ วัน
และก้อนสีเหลืองทีต ่ ต
ิ อยูท
่ รี่ งั ไข่ก็ จะละลำยไปพร้อมกับเยือ ่ บุพื้นภำยในมดลูก
(โพรงมดลูก) ซึ่งจะละลำยตัวกลำยเป็ นระดูไหลออกมำ เมือ ่
ไข่ได้รบ ั กำรผสมพันธุ์แล้ว ซึ่งโดยมำกมักเกิดขึน ้ ภำยในปี กมดลูก
ต่อไปไข่จะไหลผ่ำนปี กมดลูกซึง่ กินเวลำรำว ๓-๔
วันกว่ำไข่จะผ่ำนปี กมดลูกเข้ำไปอยูใ่ นโพรงมดลูก
และยังคงลอยตัวอยูใ่ นมดลูกอีกประมำณ ๖-๗ วัน
รวมระยะเวลำกำรเดินทำงของไข่จำกรังไข่เข้ำสูโ่ พรงมดลูกทัง้ หมดประมำณ ๑๐
วัน ในระหว่ำงนี้ไข่ได้
อำหำรจำกไข่แดงและจำกน้ำเลี้ยงของต่อมภำยในมดลูกซึง่ ซึมเข้ำไปสูไ่ ข่
ในระหว่ำงทีไ่ ข่เดินทำงมำสูม ่ ดลูกนี้ มันจะมีกำรแบ่งตัวเรือ ่ ยไป
ขนำดของไข่ระยะนี้ ประมำณ ๒ มม. ต่อไปไข่ฝงั ตัวลงไปในเยือ ่ บุของโพรงมดลูก
บริเวณทีไ่ ข่ฝงั ตัวลงไปโดยมำกเป็ นตอนบนบริเวณด้ำนหน้ำ
หรือด้ำนหลังของโพรงมดลูก กำรส่งอำหำรจำก
ตัวผูต
้ ง้ ั ครรภ์ให้แก่ไข่ผำ่ นทำงเส้นโลหิตในระยะทีไ่ ข่ทไี่ ด้รบ ั กำรผสมพันธุ์แล้วมำฝั
งตัวอยูน ่ ี้ บริเวณบุโพรงมดลูกหนำกว่ำธรรมดำมำก

๑๐
ครัน ้ โลหิตตัง้ ขึน้ ได้แล้วภำยใน ๗ วัน ก็บงั เกิดเป็ นปฐมกะละละนัน ้ เรียกว่ำ
ชัยเภท คือ มีระดูลำ้ ง หน้ำที ๑ ถ้ำมิดงั นัน ้ ก็ให้มำรดำฝันเห็นวิปริต ก็รูว้ ำ่ ตัง้ ครรภ์
เมือ ้ แล้ว มิได้วป
่ ครรภ์ตง้ ั ขึน ิ ริตครบ ๗ วัน ก็ขน้ เข้ำดังน้ำล้ำงเนื้อ
เมือ
่ ไปอีก ๗ วัน เป็ นชิน ้ เนื้อ
ไปอีก ๗ วัน เป็ นสัณฐำนดังไข่งู
ไปอีก ๗ วัน ก็แตกออกเป็ นปัญจสำขำ ๕ แห่ง คือ ศีรษะ ๑ มือ ๒ เท้ำ ๒
ไปอีก ๗ วัน ก็เกิดเกศำ โลมำ นขำ ทันตำ ลำดับกันไปดังนี้
 ในขณะเมือ ้ ได้ ๑ เดือน ๑๒ วัน
่ ครรภ์ตง้ ั ขึน
โลหิตจึงบังเกิดเวียนเข้ำเป็ นตำนกยูง ทีห ่ วั ใจเป็ น เครือ
่ งรับ
ดวงจิตวิญญำณ ถ้ำทำรกในครรภ์เป็ นเพศหญิง โลหิตจะเวียนซ้ำย
ถ้ำเป็ นเพศชำยจะเวียนขวำ แต่ไม่ได้ปรำกฏออกมำ
ครัน ้ เมือ ่ ครรภ์ครบไตรมำสแล้ว โลหิตนัน ้ ก็แตกออกไปตำมปัญจสำขำ
เมือ
่ ตัง้ ครรภ์ได้ ๔ เดือน จึงมีอำกำรครบ ๓๒ ประกำร
ซึง่ จะบังเกิดตำและหน้ำผำกก่อน ส่วนอืน ่ ๆ จะเกิดขึน ้ เป็ นอันดับไป
เมือ่ ตัง้ ครรภ์ได้ ๕ เดือน จึงมีจต ิ และเบญจขันธ์รูจ้ กั ร้อนและเย็น
เมือ ่ มำรดำรับประทำนอำหำร เผ็ดร้อนเข้ำไปก็จะดิน ้ ทุรนทุรำย
ขณะทีอ ่ ยูใ่ นครรภ์มำรดำนี้ ทำรกจะอยูใ่ นท่ำนั่งยอง ๆ กอดเข่ำกำมือไว้ ใต้คำง
หันหน้ำเข้ำสูก ่ ระดูกสันหลังของมำรดำ หันหลังออกข้ำงนำภี

อวัยวะหุม
้ ห่อและเลี้ยงทำรก
ทำรกขณะทีอ ่ ยูใ่ นมดลูก มีอวัยวะต่ำง ๆ หุม ้ ห่อเลี้ยงดู ดังต่อไปนี้
๑. รก เมือ่ เส้นโลหิตจำกเยือ่ บุโพรงมดลูกมำเลี้ยงไข่มีมำกขึน ้
รวมกันเป็ นบริเวณหนำฝังติดอยู่ กับพื้นมดลูกต่อไปส่วนนี้เริม ่ กลำยเป็ น รก
เมือ่ ทำรกมีอำยุได้ ๒ เดือน และจะเป็ นรกโดยครบถ้วน เมือ ่ ทำรกมีอำยุ ๔ เดือน
ด้ำนหนึ่งยึดแน่ นมีเส้นโลหิตเดินติดต่อกับพื้นมดลูก รกมีหน้ำทีน ่ ำอำหำรและ
ออกซิเจนจำกมำรดำไปสูท ่ ำรก
โดยรวมกันไหลเข้ำสูเ่ ส้นโลหิตของสำยสะดือของทำรก แล้วนำของเสียซึง่
ร่ำงกำยใช้แล้วกลับไปสูต ่ วั มำรดำเพีอ ่ ถ่ำยเท
ลักษณะของรกเมือ ่ ครบคลอดมีลกั ษณะคล้ำยน้ำตำลปึ ก ขนำดโตประมำณ ๗-๘
นิ้วฟุต และหนักประมำณครึง่ กิโลกรัมทำงด้ำนทีห ่ มุ้ เข้ำหำตัวทำรก คือ ทำงที่
สำยสะดือเกำะมีลกั ษณะลืน ่ เรียบ เพรำะมีเยือ ่ ถุงหุม้ ทำรกบุอีกชัน ้ หนึ่ง
นอกจำกนี้ยงั มีหน้ำทีป ่ ้ องกันโลหิต
ของมำรดำไม่ให้ไหลย้อนไปสูท ่ ำรกในครรภ์ได้อีกเพรำะควำมดันโลหิตของมำรดำ
สูงกว่ำของทำรก
ถ้ำมีกำรไหลติดต่อกันโดยตรง ควำมดันโลหิตของมำรดำ
จะทำให้อวัยวะของเด็กทนไม่ได้ ตัวยำ
และเชื้อโรคทีอ ่ ยูใ่ นกระแสโลหิตของมำรดำมีโอกำสเข้ำถึงเด็กได้ เช่น
มำรดำเป็ นไข้รำกสำด หรือโรคติดต่อ ทำงเพศสัมพันธุ์บำงชนิด (เช่น ซิฟิลิส เอดส์
เป็ นต้น) เด็กก็มีโอกำสได้รบ ั เชื้อด้วย

๑๑
 ๒. สำยสะดือ เป็ นสำยทีต่ ดิ ต่อระหว่ำงเด็กกับรก
ภำยในสำยสะดือมีเส้นโลหิตแดง ๒ เส้น นำ โลหิตจำกมำรดำมำสูต ่ วั ทำรก
และเส้นโลหิตดำ ๑ เส้น นำโลหิตจำกทำรกไปสูม ่ ำรดำ สำยสะดือมีเยือ่
เหนียวอย่ำงเดียวกันกับเยือ ่ ของถุงหุม
้ ตัวทำรก สำยสะดือยำวประมำณ ๒๐-๒๒
นิ้วฟุต เมือ
่ ครบกำหนดคลอด สำยสะดือมักจะบิดเป็ นเกลียวประมำณ ๑๐ รอบ
ส่วนทีเ่ กำะติดกับรก มักจะเป็ นบริเวณกึง่ กลำง ของรก
แต่ทอี่ อกไปอยูด่ ำ้ นข้ำงก็มีบำ้ งบำงทีอยูร่ ม ิ ๆ รกเลยก็มี
บำงรำยเกำะอยูท ่ เี่ ยือ
่ หุม
้ เด็กข้ำง ๆ รกก็มี
ตำแหน่ งกำรเกำะของสำยสะดือกับรกดังลักษณะนี้ เวลำคลอดมีอน ั ตรำยมำก
สำยสะดือนี้ถำ้ เด็กดิน ้ มำกจน สำยสะดือบิดเป็ นเกลียวมำก ๆ
ทำให้โลหิตมำรดำไปสูเ่ ด็กไม่ได้ เด็กอำจจะเสียชีวต ิ ได้
กำรเปลีย่ นแปลงของอวัยวะต่ำง ๆ ของมำรดำเนื่องจำกกำรตัง้ ครรภ์
กำรเปลีย่ นแปลงของอวัยวะต่ำงๆ ของหญิงจำกกำรตัง้ ครรภ์มีหลำยอย่ำง
เรำแบ่งได้เป็ นส่วน ๆ ดังนิ้
๑. กำรเปลีย่ นแปลงเฉพำะที่
๒. กำรเปลีย่ นแปลงโดยทั่วไป
๓. กำรเปลีย่ นแปลงของกำรเผำผลำญของร่ำงกำย
๔. กำรเปลีย่ นแปลงของต่อมไม่มีทอ
่ ภำยในร่ำงกำย
๑.กำรเปลีย่ นแปลงเฉพำะที่ ได้แก่
กำรเปลีย่ นแปลงของอวัยวะในบริเวณช่องเชิงกรำนหน้ำท้อง ถัน (เต้ำนม)
้ ตัง้ แต่เริม
และผิวหนัง กำรเปลีย่ นแปลงนี้เกิดขึน ้ เวลำครรภ์แก่
่ ตัง้ ครรภ์ และมำกขึน
๑.๑ มดลูก มดลูกจะโตขึน
้ ตำมลำดับ น้ำหนักจะเพิม ้ ก่อนตัง้ ครรภ์
่ มำกขึน
มดลูกหนักประมำณ ๔๐ กรัม ในโพรงมดลูกมีน้ำบรรจุอยูร่ ำว ๒ ซีซี.
เวลำครรภ์ครบกำหนดคลอดมีน้ำหนักรำว ๑,๐๐๐ กรัม จุได้รำว ๔,๐๐๐-๕,๐๐๐
ซีซี. หรือมำกกว่ำนัน ้ นอกจำกนัน ้ มดลูกยังขยำยทัง้ ขนำดและ จำนวนของกล้ำมเนื้อ
เส้นโลหิตต่ำง ๆ ทีเ่ ยือ่ บุมดลูกก็โตตำมไปด้วย ทำให้โลหิตมำหล่อเลี้ยงมำกขึน ้
ปลำยเดือนแรกมดลูกโตเพียงเล็กน้อย ปลำยเดือนทีส ่ องโตเท่ำไข่เป็ ด
ปลำยเดือนทีส ่ ำมโตเท่ำหัวทำรก รำวสัปดำห์ที่ ๑๘
จะคลำพบมดลูกอยูเ่ หนื อหัวเหน่ ำ
(ระดับยอดมดลูกอยูร่ ำวกึง่ กลำงระหว่ำงหัวเหน่ ำกับ สะดือ) ในรำวปลำยเดือนที่ ๖
ยอดมดลูกอยูท ่ ส
ี่ ะดือพอดี ยอดมดลูกจะสูงสุดในสัปดำห์ที่ ๓๘ ต่อไปจะ
ลดต่ำลงมำซึ่งเรียกว่ำ ท้องลด เกิดขึน ้ จำกหัวเด็กลงไปอยูใ่ นช่องเชิงกรำนส่วนล่ำง
ซึง่ มักจะพบในสัปดำห์ที่ ๔๐
มดลูกของหญิงตัง้ ครรภ์มกั จะเอียงไปข้ำงขวำมำกกว่ำข้ำงซ้ำย
และมีลกั ษณะอ่อนนิ่ม จะตัง้ ต้นนิ่มที่ มดลูกส่วนล่ำงก่อน จะพบว่ำ
ปำกมดลูกนิ่มมำก ซึง่ เป็ นอำกำรอย่ำงหนึ่งของกำรตัง้ ครรภ์ มดลูกมีกำร
บีบตัวอยูต่ ลอดเวลำ และมีมำกขึน ้ เมือ
่ ท้องใกล้ครบกำหนด
ซึง่ กำรบีบตัวของมดลูกนี้ไม่ทำให้เกิดอำกำรเจ็บปวด
นอกจำกสตรีทม ี่ ีโรคประสำทอ่อน แม้เด็กดิน ้ ก็รูส
้ ก
ึ ปวดได้
กำรบีบตัวของมดลูกนี้เป็ นสิง่ ทีช ่ ว่ ยให้รไู ้ ด้ ว่ำมดลูกนัน ้ ตัง้ ครรภ์หรือเปล่ำ
กำรบีบตัวของมดลูกใน ๒-๓ เดือนแรกมีประมำณครัง้ ละ ๒-๓ วินำที
และเกิดประมำณ ๒๐ นำทีตอ ่ ครัง้ มดลูกจะบีบตัวมำก
และแรงกว่ำธรรมดำเมือ ่ ถึงกำหนดระยะมีระดูของหญิงตัง้ ครรภ์
เพรำะฉะนัน ้ ถ้ำเกิดกำรแท้ง มักเกิดตรงกับระยะมีระดู
จึงควรระวังมำกสำหรับคนท้องในเมือ ่ ถึงระยะเวลำมีระดู

๑๒
๑.๒ ช่องคลอด จะมีโลหิตหล่อเลี้ยงมำกขึน ้ จึงมีสีมว่ งชำ้ ตัง้ แต่เริม
่ ตัง้ ครรภ์
จะยืดได้มำกขึน ้ เนื่องจำกมีโลหิตมำหล่อเลี้ยงมำก
น้ำหล่อเลี้ยงช่องคลอดในระยะนี้มีสภำพเป็ นกรดมำกขึน ้ แคมปำก
ช่องคลอดก็เปลีย่ นเป็ นสีมว่ งชำ้ เช่นกัน
๑.๓ กล้ำมเนื้อ เอ็น ข้อกระดูกในบริเวณช่องเชิงกรำน
เหล่ำนี้ นุ่มยืดและเคลือ ่ นไหวได้มำกขึน ้ ตัง้ แต่อำยุครรภ์รำว ๕ เดือน
เพือ ่ ช่วยให้คลอดง่ำยขึน ้
๑.๔ หน้ำท้อง จะพบกำรเปลีย่ นแปลงได้ชดั ในครึง่ หลังของกำรตัง้ ครรภ์
เพรำะว่ำในระยะ แรก ๆ มดลูกยังอยูใ่ นเชิงกรำน เมือ ่ มดลูกค่อย ๆ ยืด
หน้ำท้องจะค่อย ๆ ยืดบำงออกไปทุกทีจนผิวหนัง หน้ำท้องส่วนล่ำงแตกเป็ นเส้น ๆ
ถ้ำคนท้องแรก ๆ จะเป็ นสีชมพูออ ่ น ๆ ครรภ์หลัง ๆ มีสีซีดๆ
รอยแตกของหน้ำท้องนี้ จะปรำกฏในรำวท้อง ๘ เดือนขึน ้ ไป
นอกจำกนี้ จะมีเส้นดำปรำกฏขึน ้ อีกเส้นหนึ่งตรง กลำงท้องจำกหัวเหน่ ำไปถึงสะดือ
เส้นนี้เห็นชัดในตอนหลังของกำรตัง้ ครรภ์ และจะค่อยๆ จำงหำยไป
หลังจำกคลอดแล้ว
๑.๕ นม แบ่งได้เป็ นสองส่วนคือ ส่วนเต้ำนมและส่วนบริเวณหัวนม
ทัง้ สองส่วนนี้ จะโตขึน ้ ตัง้ แต่ทอ
้ งได้ ๑ เดือนขึน ้ ไป
เต้ำนมจะคัดเพรำะมีไขมันมำเพิม ่ ทีใ่ ต้ผวิ หนัง ทำให้มำรดำรูส้ ก
ึ ปวดตึงบ้ำงเล็กน้อย
ปลำยเดือนทีส ่ องต่อมน้ำนมโตมำกขึน ้ คลำพบต่อมเป็ นก้อนภำยในเต้ำนม
และในระยะต่อ ๆ
ไปบริเวณเต้ำนมมีเส้นโลหิตดำปรำกฏอยูใ่ ต้ผวิ หนังเป็ นเส้นเขียว ๆ
เวลำบีบเต้ำนมจะพบว่ำมีน้ำใส ๆ ออกมำเล็ก น้อย
แต่ในระยะครรภ์ครบกำหนดคลอด น้ำนี้ จะเปลีย่ นเป็ นน้ำเมือกขุน ่ ขำว
หัวนมจะใหญ่ขน ึ้ สีดำจัดขึน้ มีเม็ดดำๆ เล็กๆ
ล้อมรอบหัวนมคล้ำยกับหนำมพองตัวโตขึน ้ รำว ๑๐-๒๐ เม็ด และเมือ ่ ครรภ์แก่เข้ำ
จะมีจุดดำ ๆ รอบหัวนมกว้ำงขึน ้ ทุกที แต่สีเข้มน้อยกว่ำ
 ๑.๖ ผิวหนัง
นอกจำกกำรเปลีย่ นแปลงของผิวหนังบริเวณนมและหน้ำท้องแล้ว
ยังมีกำรเปลีย่ นแปลงทีผ ่ วิ หนังบริเวณหน้ำอีก คือปรำกฏเป็ นจุดดำ ๆ
ทัง้ สองข้ำงของโหนกแก้มและตัง้ จมูก ทำให้มี รูปร่ำงคล้ำยผีเสื้อ
โดยสมมติเอำดัง้ จมูกเป็ นตัวผีเสื้อ หลังจำกคลอดแล้วจุดดำ ๆ พวกนี้ จะค่อย ๆ
หำยไป บำงคนมีครรภ์บอ ่ ย ๆ และมีจุดดำ ๆ ขึน้ ซำ้ ๆ กันในเวลำตัง้ ครรภ์
หลังคลอดแล้วจุดดำ ๆ นี้ จะมีอยู่ ตลอดชิวต ิ
๒. กำรเปลีย่ นแปลงโดยทั่วไปของร่ำงกำย ได้แก่สงิ่ ต่อไปนี้
๒.๑ ระบบทำงเดินของอำหำร เกิดกำรเปลีย่ นแปลงอันแรกคือ
มีคลืน ่ ไส้อำเจียนในเวลำ เช้ำ ๆ หลังจำกลุกขึน ้ จำกทีน ่ อน
หรือหลังจำกรับประทำนอำหำรเช้ำแล้ว มีรำว ๒ ใน ๓
ของจำนวนผูต ้ ง้ ั ครรภ์ทง้ ั หมดและมักเป็ นคนทีม ่ ีครรภ์เป็ นครัง้ แรก
และคนเป็ นโรคประสำทอ่อน มักตัง้ ต้นแต่อำทิตย์ที่ ๘ ถึงอำทิตย์ที่ ๑๒
สิง่ ทีอ
่ ำเจียนออกมำเป็ นอำหำรทีร่ บ ั ประทำนเข้ำไปหรือน้ำลำยใส ๆ ถ้ำเป็ นมำก ๆ
อำจ อำเจียนเอำน้ำดีออกมำมีอำกำรเหมือนเมำคลืน ่
แต่หำต้นเหตุไม่ได้แน่ นอนและแก้ไขยำก แต่ไม่ทำให้รำ่ งกำยทรุดโทรม
เพรำะว่ำอำเจียนในเวลำเช้ำเท่ำนัน ้ บำงคนแพ้มำก ๆ มีอำเจียนตลอดวัน
แม้แต่ดม ื่ น้ำก็อำเจียนทำให้รำ่ งกำยอ่อนเพลีย ฟันของคนท้องจะพบว่ำ ฟันผุได้งำ่ ย
เพรำะหินปูนมำรดำรับประทำน
เข้ำไปนัน ้ ทำรกเอำไปใช้ในกำรสร้ำงกระดูกเสียเป็ นอย่ำงมำก
กำรอยำกกินอำหำรผิด ๆ แปลก ๆ มีเสมอ

๑๓
เช่น อยำกรับประทำนของเปรี้ยว ของขม ดินเผำ เกลือ หรือพิสดำรอืน ่ ๆ
ในสำมเดือนแรก มีทอ ้ ท้องเฟ้ อ ท้องผูก และเบือ
้ งขึน ่ อำหำรเสมอ
แต่ในสำมเดือนหลังก่อนคลอดรับประทำนอำหำรได้ ทำให้อว้ นใหญ่ แข็งแรง
แต่ทอ้ งคงผูกเสมอ เพรำะมดลูกกดบนลำไส้ใหญ่
๒.๒ ระบบทำงเดินของโลหิต จะมีกำรเปลีย่ นแปลงดังต่อไปนี้
๒.๒.๑ จำนวนโลหิตจะเพิม ่ ขึน ้ รำว ๑๕ เปอร์เซ็นต์ของจำนวนโลหิต
ทัง้ หมดในระยะ ตัง้ ครรภ์ เพรำะฉะนัน ้ คนท้องแก่จงึ มีหน้ำตำสดใสแข็งแรง
และรูส้ กึ ว่ำร่ำงกำยสมบูรณ์ ทส
ี่ ุด กำรทีม ้ เพรำะว่ำอวัยวะต่ำง ๆ
่ ีโลหิต มำกขึน
ของร่ำงกำยหลำยอย่ำงเจริญเติบโตขึน ้ ต้องกำรโลหิตมำเลี้ยงมำก แต่เป็ น
น้ำหล่อเลี้ยงโลหิตมำกกว่ำเม็ดโลหิต
ฉะนัน ้ เมือ
่ นับเม็ดโลหิตจะเห็นได้วำ่ มีเม็ดโลหิตน้อยไปเล็กน้อย คนไข้
 จึงบวมได้งำ่ ย เม็ดโลหิตขำวเพิม ่ มำกขึน ้ เพือ่ ต่อสูก ้ บั พิษเกิดจำกกำรตัง้ ครรภ์
(ขณะตัง้ ครรภ์โลหิต ๑ คิวบิค มิลลิมเิ ตอร์ มีเม็ดโลหิตขำวป่ ระมำณ ๑๕,๐๐๐ เม็ด
ซึง่ ตำมธรรมดำมีเพียง ๘,๐๐๐ เม็ด) นอกจำกนี้
ส่วนผสมทีท ่ ำให้โลหิตแข็งเร็วก็มีมำกขึน ้ ซึง่ เป็ นภำวะปกติทรี่ ำ่ งกำยปรับตัวขึน ้
เพือ ่ ป้ องกันมิให้มำรดำเสีย โลหิตมำกเกินไปในเวลำคลอด
๒.๒.๒ หัวใจ หัวใจต้องทำงำนเพิม ่ ขึน้ โดยไม่รส ู้ ก
ึ ผิดปกติ
มีผลให้กล้ำมเนื้อของหัวใจ โตขึน ้
เพรำะจำนวนโลหิตมีเพิม ่ ขึน้ ประกำรหนึ่งและหัวใจถูกดันขึน ้ ไปเนื่องจำกมดลูกโต
้ อีกประกำรหนึ่ง ฉะนัน
ขึน ้ ผูท
้ เี่ ป็ นโรคหัวใจพิกำรอยูแ ่ ล้ว
ในเวลำครรภ์แก่หวั ใจมักทำงำนไม่ไหว จึงไม่ควรมีบุตร
๒.๒.๓ ควำมดันของโลหิต
ในครึง่ แรกของกำรตัง้ ครรภ์ไม่มีเปลีย่ นแปลงอย่ำงใด ในครึง่ หลังของกำรตัง้ ครรภ์
ควำมดันจะต่ำเล็กน้อย และสูงขึน ้ เล็กน้อยเมือ ่ ใกล้คลอด แต่เมือ ่ คลอดเสร็จแล้ว
จะลดลงทันที และจะต่ำอยูร่ ำว ๕ วันหลังคลอด แล้วจะขึน ้ มำสูร่ ะดับปกติ
๒.๓ ระบบทำงเดินหำยใจ ในระยะหลัง ๆ ของกำรตัง้ ครรภ์
มดลูกจะดันปอดขึน ้ ไปในที่ จำกัดจึงทำให้กำรหำยใจลำบำกมำก
ปอดต้องทำงำนมำกขึน ้ ทำให้รส ู้ ก
ึ ว่ำเหนื่อยง่ำย แต่อำกำรเหล่ำนี้จะ
หำยไปหลังจำกคลอดแล้วประมำณ ๑๐ วัน
ฉะนัน ้ ผูป
้ ่ วยเป็ นวัณโรคจึงมักมีอำกำรกำเริบมำกขึน ้ เพรำะ
ปอดทำงำนมำกในระยะนี้
๒.๔ ระบบทำงเดินปัสสำวะ จะกล่ำวได้เป็ นอย่ำง ๆ ดังนี้
๒.๔.๑
ไตจะทำงำนมำกขึน ้ ในระยะหลังของกำรตัง้ ครรภ์เพือ ่ ขับของเสียของมำรดำแ
ละเด็กออกมำ ฉะนัน ้ คนทีเ่ ป็ นโรคไตพิกำรอยูแ ่ ล้ว ไตจะพิกำรมำกขึน ้
และยังทำให้เกิดกำรตัง้ ครรภ์มีพษ ิ ได้งำ่ ยด้วย
ตำมธรรมดำปัสสำวะฃองหญิงตัง้ ครรภ์ไม่ควรมีไข่ขำว
ปัสสำวะทีม ่ ีไข่ขำวแสดงว่ำเริม ่ เกิดกำรตัง้ ครรภ์พษ ิ แล้ว
ถ้ำจะตรวจเพือ ่ ให้แน่ นอนต้องสวนปัสสำวะออกมำตรวจ
๒.๔.๒ ปริมำณน้ำปัสสำวะจะเพิม ่ จำนวนจำกเดิมประมำณ ๑ ใน ๔ ส่วน
รวมทัง้ กระเพำะปัสสำวะของหญิงตัง้ ครรภ์ถูกมดลูกกดไว้
จึงทำให้กำ่ ยปัสสำวะบ่อยครัง้
๒.๕ กำรเปลีย่ นแปลงเกีย่ วแก่ระบบประสำท
ทำให้เกิดอำเจียนในเวลำเช้ำดังกล่ำวแล้วข้ำงต้น
อำจมีนิสยั ใจคอตรงกันข้ำมกับเมือ ่ ยังไม่ได้ตง้ ั ครรภ์ พูดอะไรไม่แน่ นอน
ทำอะไรไม่ใคร่คด ิ
 ๑๔
๓.กำรเผำผลำญของร่ำงกำย กำรเผำผลำญของส่วนต่ำง ๆ
ของร่ำงกำยจำเป็ นต้องเพิม ่ มำกขึน ้ เพรำะทัง้ มำรดำและเด็กมีกำรเผำผลำญในอวัยว
ะต่ำง ๆ ขึน ้ ด้วยกันในระยะเวลำเดียวกัน
๔.ต่อมไม่มีทอ ่ ในร่ำงกำย ต่อมทีไ่ ม่มีทอ ่ ในร่ำงกำย เช่นไทรอยด์ตบั อ่อน
ต่อมแอดรีนอลเป็ นต้น จะเจริญเติบโตขึน ้ ทุก ๆ ต่อม
และต้องทำหน้ำทีม ่ ำกกว่ำธรรมดำ
เมือ่ ครรภ์จวนจะครบกำหนดคลอด อวัยวะต่ำง ๆ
ของช่องทำงคลอดก็ขยำยตัวขึน ้ แม้กระทัง้ กระดูกเชิงกรำน
ถุงน้ำทูนหัวมีกำรยึดขยำยตัวโตขึน ้ เป็ นลำดับ
เป็ นเพรำะร่ำงกำยเตรียมตัวสำหรับคลอด บุตรซึง่ เป็ นไปตำมธรรมชำติ
มดลูกของผูห ้ ญิงทีต ่ ง้ ั ครรภ์จะมีขนำดโตขึน ้ เพรำะทำรกอยูใ่ นมดลูก
มดลูกก็ขยำยตัวขึน ้ ให้พอกับ ทำรกทีอ ่ ยูใ่ นครรภ์
ทีป
่ ำกมดลูกของผูห ้ ญิงเมือ ่ ยังไม่ได้ตง้ ั ครรภ์คลำดูจะเหมือนเอำมือกดทีป ่ ลำยจมูก
ส่วน กล้ำมเนื้อทีห ่ ุม ้ ห่อลูกก็จะขยำยกว้ำงขวำงออกไปอีก
และเอ็นทีย่ ด ึ มดลูกก็จะยึดออกมำมำกกว่ำเดิม
เมือ ่ ครรภ์ได้ตง้ ั ขึน ้ แล้วสำมเดือน มำรดำจะรูส้ ก ึ ว่ำทำรกดิน ้ ในท้อง
กำรตัง้ ครรภ์สำหรับท้องแรก หรือทีเ่ รียกว่ำ ท้องสำว จะดิน ้ ช้ำกว่ำท้องหลัง
หรือท้องต่อไป เพรำะหนังท้องยังตึงอยูร่ ดั ทำรกแน่ นกว่ำ ท้องหลัง
(เพิม ่ เติมจำกผูเ้ ขียน) บำงตำรำก็บอกว่ำ สีเ่ ดือน
จะรูส้ กึ ว่ำทำรกในท้องดิน ้ พอเป็ นเครือ ่ งกำหนดกำร ตัง้ ครรภ์ถงึ วันคลอดอีก ๖
เดือน หรืออีก ๗ เดือน ครบ ๒๘๐ วัน ยังเอำแน่ ไม่ได้ ขอให้พจิ ำรณำเองด้วย
สังเกตจำได้วำ่ วันครบแน่ ๙ เดือน หรือ ๒๔๐ วัน
อำจจะขำตหรือเกินได้ก็ไม่ถงึ สิบวันเป็ นธรรมดำ
น้ำทูนหัวหรือน้ำคร่ำ
น้ำทูนหัวหรือน้ำคร่ำนี้ เกิดขึน ้ ในเยือ ่ บำง ๆ เป็ นถุงน้ำเรียกว่ำ
ถุงน้ำครำ้ หรือถุงน้ำทูนหัว เป็ นน้ำที่ มีสเี หลืองอ่อนๆ เมือ ่ แรกเกิดเป็ นน้ำใส ๆ
รสเค็ม กร่อย ครัน ้ ทำรกในครรภ์อำยุได้หกเดือน น้ำคร่ำก็จะ ข้นเข้ำมีกลิน ่ แรงสำบ
ๆ มีสเี ปลีย่ นแปลงไป เช่น เขียวบ้ำง เหลืองบ้ำง ถ้ำน้ำคร่ำวิปริต จะเป็ นสีแดง
อันตรำย ซึง่ ควรระวังแก้ไข ในน้ำคร่ำมีธำตุตำ่ ง ๆ เช่น ยูรน ิ น้ำตำล ยูเรีย
และซัลเฟต ฯลฯ น้ำคร่ำ ในระยะแรกมีเล็กน้อย ต่อไปจะเกิดมีมำกจนท่วมตัวทำรก
ประโยชน์ของน้ำคร่ำ
เพือ่ หล่อเลี้ยงทำรกในครรภ์ไม่ให้ทำรกถูกกระทบกระเทือนจำกของแข็ง และ
เป็ นเครือ ่ งถ่ำงให้มดลูกพองตัวอยูเ่ สมอ จะหดเหีย่ วตัวลงไม่ได้
ทำรกอยูใ่ นทีห ่ ลอมตัวจะหมุนตัวได้สะดวก
โดยน้ำคร่ำจะดันถุงน้ำคร่ำให้ตุงออกมำทีป ่ ำกมดลูก
ทำให้มดลูกขยำยตัวกว้ำงออกทุกทีจนกว่ำทำรกจะออก
ได้และช่วยให้เป็ นกำรหล่อเลือ ่ นลืน่ ให้ทำรกคลอดสะดวกได้อีก
 ถ้ำน้ำคร่ำมำกเกินไปกว่ำ ๒ ขวดเบียร์ บำงรำยมีตง้ ั ๖-๘ ขวดเบียร์
จะสังเกตได้วำ่ รูปร่ำงท้อง ไม่ยำวรี แต่ทอ
้ งจะกลมใหญ่
คลำดูสว่ นของทำรกไม่ใคร่พบ ฟังหัวใจของทำรกไม่ใคร่ได้ยน ิ หนังหน้ำท้อง
แบนรำบมำก ทำให้ตำของทำรกผิดปกติ
ร่ำงของทำรกถูกบังคับจำกกำรหดรัดตัวของมดลูก ส่วนน้ำจึงไม่ เข้ำช่องเชิงกรำน
เมือ
่ ถุงน้ำคร่ำแตกจะมีน้ำคร่ำมำกจะไหลออกมำ

๑๕
กำรให้กำรดูแลแก่หญิงตัง้ ครรภ์ เมือ่ มีผม
ู้ ำฝำกครรภ์
ผดุงครรภ์ควรทำดังต่อไปนี้
๑.กำรซักประวัตข ิ อง
๑.๑ อำยุ ทีอ
่ ยู่ อำชีพ ระยะเวลำกำรแต่งงำน
๑.๒ ประวัตท ิ ่วั ไป แบ่งออกได้เป็ น
๑.๒.๑ ประวัตค ิ รอบครัว
ซักถำมถึงภำวะกำรเจ็บป่ วยทำงสำมีและบุคคลในครอบครัว้ ทัง้ ๒ ฝ่ ำย
อำจมีผลต่อกำรตัง้ ครรภ์ เช่น ประวัตโิ รคเลือด หรือโรคทำงกรรมพันธุ์อืน ่ ๆ
๑.๒.๒ ประวัตก ิ ำรเจ็บปวย ในอดีต
้ ในระยะก่อนตัง้ ครรภ์ เหตุผลทีต
ทีเ่ กิดขึน ่ อ้ งให้ควำมสนใจเพรำะ
โรคและควำมเจ็บป่ วยบำงประเภท
อำจมีผลต่อสุขภำพของมำรดำและทำรกขณะตัง้ ครรภ์ เช่น อำกำรขำดอำหำร,
โรคปอด, ไอ, หอบ, โรคหัวใจ (มีอำกำรบวม หอบ เหนื่อย หรือ
อำกำรเหนื่อยง่ำย), โรคไต (ประวัตก ิ ำรถ่ำยปัสสำวะสีน้ำล้ำงเนื้อ และกำรบวม)
๑.๒.๓ ประวัตก ิ ำรคลอด ต้องซักถำมถึง
จำนวนครัง้ ของกำรแท้งและกำรตัง้ ครรภ์อำกำรผิดปกติในช่วงก่อนคลอด
วิธีกำรคลอดและประวัตอ ิ ืน
่ ๆ ทีเ่ กีย่ วข้องกับกำรคลอดบุตรในครรภ์กอ ่ นๆ
อำกำรผิดปกติในช่วงหลังคลอด จำนวนบุตรทีม ่ ีชีวต
ิ ในปัจจุบน
ั
๑.๒.๔ ประวัตก ิ ำรมีระดู ต้องซักถำมถึง อำยุของกำรมีระดูครัง้ แรก
อำกำรในระยะก่อนมีระดู ประวัตก ิ ำรมีระดูครัง้ สุดท้ำย
ซึง่ จะนำไปใช้ในกำรคำดคะเนกำหนดกำรคลอดในครรภ์นี้ได้
๑.๒.๕ อำกำรผิดปกติทีต ่ อ้ งพบแพทย์ ซักถำมถึง
ประวัตก ิ ำรมีเลือดออกทำง ช่องคลอด อำกำรบวมบริเวณหน้ำ นิ้วมือ เท้ำ,
อำกำรปวดศรีษะมำกและปวดติดต่อกันเป็ นเวลำนำน, อำกำรตำพร่ำ
 หรือมองเห็นวัตถุไม่ซดั , อำกำรปวดท้อง, อำกำรอำเจียนติดต่อกันเป็ นเวลำนำน,
อำกำรไข้ หนำวสั่น, ประวัตก ิ ำรมีน้ำใส ๆ ไหลออกมำทำงช่องคลอด, เด็กไม่ดน ิ้
๑.๒.๖ กำรนัดตรวจครรภ์
แพทย์จะนัดให้มำตรวจบ่อยครัง้ ขึน ้ เมือ่ ครรภ์ใกล้ครบ กำหนด
โดยจะเริม ่ ตัง้ แต่มำรดำมีอำยุครรภ์ ๒๘ สัปดำห์ นัดตรวจทุกเดือน และอำยุครรภ์
๒๘-๓๖ สัปดำห์ นัดตรวจทุก ๒ สัปดำห์ อำยุครรภ์ ๓๖ สัปดำห์ นัดตรวจทุก ๑
สัปดำห์
๑.๒.๙ กำรตรวจครรภ์
ผดุงครรภ์ตอ ้ งตรวจครรภ์มำรดำเพือ ่ ค้นหำสิง่ ผิดปกติทอ ้
ี่ ำจ เกิดขึน
และหำทำงป้ องกันให้กำรคลอดครัง้ นี้ปลอดภัยทัง้ มำรดำและบุตร
โดยแนะนำให้มำรดำไปฝำก ครรภ์ทโี่ รงพยำบำลทันทีทท ี่ รำบว่ำตัง้ ครรภ์
๑.๒.๔ กำรตรวจเลือด ถ้ำมำรดำไปฝำกครรภ์ทโี่ รงพยำบำล
จะต้องได้รบ ั กำรตรวจเลือดเพือ ่ หำเชื้อกำมโรคหรือตรวจหำอำกำรผิดปกติหรือโร
คอืน ่ ๆ ตำมทีแ ่ พทย์สงสัย
๑.๒.๙ ตรวจปัสสำวะ
เพือ ่ หำน้ำตำลและไข่ขำวในปัสสำวะทุกครัง้ ทีไ่ ปตรวจครรภ์ ตำมนัด
๒.กำรให้คำแนะนำผูต ้ ง้ ั ครรภ์
เป็ นสิง่ สำคัญทีส
่ ุดควรให้หญิงมีครรภ์เข้ำใจว่ำ
กำรตัง้ ครรภ์ไม่ใช่โรคหรือควำมเจ็บป่ วย แต่
เป็ นกำรเปลีย่ นแปลงของร่ำงกำยชั่วขณะหนึ่งเท่ำนัน ้ อำกำรต่ำง ๆ
้ สำมำรถป้ องกันหรือควบคุม
ทีเ่ กิดขึน

๑๖
แก้ใขให้เกิดอำกำรน้อยลงได้ ถ้ำปฏิบตั ต ิ ำมคำแนะนำ
ฉะนัน ้ กำรให้คำแนะนำแก่มำรดำเป็ นสิง่ สำคัญอย่ำง ยิง่ ในกำรฝำกครรภ์
เพรำะจะทำให้มำรดำได้เข้ำใจถึงสิง่ ทีเ่ กิดขึน ้ แก่ตน
และจะได้ให้ควำมร่วมมือกับแพทย์ และผดุงครรภ์ในกำรตรวจรักษำ
เมือ่ เริม่ ตัง้ ครรภ์ในระยะแรกหรืออำยุครรภ์ได้ ๑-๒ เดือน จะมีอำกำรแพ้
ท้องคลืน ่ เหียน อำเจียนในตอนเช้ำ
เป็ นเพรำะเส้นประสำทของมดลูกติดต่อถึงกระเพำะอำหำรจึงมีอำกำร คลืน ่ เหียนคือ
กำรแพ้ทอ ้ ง ในหญิงตัง้ ครรภ์แต่ละคนจะมีอำกำรแพ้ทอ ้ งทีแ
่ ตกต่ำงกัน
บำงรำยจะมีอำกำร เบือ ่ อำหำร บำงรำยก็อยำกทำนอำหำรรสแปลก ๆ
บำงรำยสำมีก็มีอำกำรแพ้ทอ ้ งร่วมด้วย อำกำรเหล่ำนี้
จะหำยไปเมือ ่ ถึงกำหนดตำมธรรมชำติ บำงรำยจะมีอำรมณ์ หงุดหงิด โมโหร้ำย
ปริวต ิ กอ่อนเพลีย ผดุงครรภ์ควรให้รบ ั ประทำนยำหอม หรือ ใช้มะกรูด มะนำว
สูดดมก็ได้
 ๒.๑ แนะนำผูต้ ง้ ั ครรภ์เรือ
่ งอำหำร อำหำรเป็ นสิง่ สำคัญต่อมำรดำและทำรก
แนะนำให้ มำรดำรับประทำนอำหำรทีม ่ ีคุณค่ำต่อทำรกในครรภ์ ได้แก่ ไข่ นม เนื้อ
ปลำ และถั่ว พืชผักต่ำง ๆ ทัง้ ฟักเขียว ฟักทอง ฯลฯ ผลไม้เช่น มะละกอ กล้วยน้ำว้ำ
ส้ม น้ำมะพร้ำวอ่อน ฯลฯ ดืม ่ น้ำให้เพียงพอ เพือ ่ ให้กำรขับถ่ำยสะดวก
ไม่มีอำกำรท้องผูก
๒.๒ แนะนำผูต ้ ง้ ั ครรภ์เรือ
่ งเครือ
่ งนุ่งห่ม เครือ
่ งนุ่งห่มต้องสะอำด
ผูต
้ ง้ ั ครรภ์ควรใส่เสื้อผ้ำที่ สีสดใส หลวม ๆ ใส่สบำย ๆ ต้องชักให้สะอำด
มีไว้เพียงพอผลัดเปลีย่ น เพือ ่ สุขภำพจิต
๒.๓ แนะนำผูต ้ ง้ ั ครรภ์ปฏิบตั ต
ิ อ
่ ร่ำงกำย เช่น
กำรดูแลควำมสะอำดของร่ำงกำย กำรดูแลครรภ์
กำรรักษำผิวพรรณและสุขภำพร่ำงกำยและสังเกตอำกำรผิดปกติตำ่ ง ๆ ทีเ่ กิดขึน ้
หรือให้มำรดำรับรู ้ ถึงอำกำรผิดปกติทต ี่ อ
้ งรีบไปพบแพทย์
บำงรำยหัวนมอำจจะจมหรือคุด ให้ใช้ผำ้ ชุบน้ำอุน ่ ประคบแล้วดึงหัวนม
ควรทำอย่ำงน้อยวันละ ๒ ครัง้ บำงรำยคันหน้ำท้องคันตำมร่ำงกำย
แนะนำไม่ให้มำรดำเกำ ควรใช้ผำ้
ขนหนูชุบน้ำอุน ่ จัดบิดให้แห้งประคบหน้ำท้องและตำมตัวทีค ่ น
ั
แล้วโรยด้วยแป้ งเด็ก มำรดำอำจมีอำกำรคัน ทีช ่ อ
่ งคลอด เพรำะช่วงตัง้ ครรภ์
กำรผลิตสำรขับหลั่งต่ำง ๆ
ของร่ำงกำยจะแตกต่ำงกว่ำช่วงปกติให้ผต ู้ ง้ ั ครรภ์ใช้อำ่ งดินหรือภำชนะชนิดตื้น
ใส่น้ำอุน
่ ๆ นั่งแซ่สกั ๕-๑๐ นำทีแล้วซับให้แห้งจะรูส้ ก ึ สบำย
นอกจำกนี้ยงั ห้ำมหญิงตัง้ ครรภ์ลงอำบน้ำในลำคลอง
๒.๔ แนะนำผูต ้ ง้ ั ครรภ์ไม่ให้ทำงำนหนัก
ควรระวังสุขภำพในกำรทำงำนให้มีเวลำพักผ่อน
หรือผูท ้ ตี่ อ
้ งทำงำนทีต่ อ
้ งหิว้ หรือแบก ก็อย่ำทำหนักกว่ำเคย
เพรำะอำจทำให้เกิดอำกำรแท้ง หรือเกิดอุบตั เิ หตุ
ซึง่ จะเป็ นอันตรำยต่อมำรดำและทำรกในครรภ์ก็ได้
๒.๕ แนะนำเรือ่ งกำรมีเพศสัมพันธุ์ หลังจำกตัง้ ท้องถึง ๖ เดือนแล้ว
ห้ำมกำรมีเพศสัมพันธุ์ เด็ดขำด

๑๗
๒. กำรบำรุงรักษำครรภ์และกำรปฏิบตั ต
ิ วั ในระยะตัง้ ครรภ์ (ครรภ์รกั ษำ)
 สตรีทง้ ั ปวงนี้มีครรภ์อน ้ ได้ ๑๕ วันก็ตี เดือนหนึ่งก็ดื
ั ตัง้ ขึน
แสดงกำยให้ปรำกฏแก่คนทัง้ หลำยให้รู ้ ว่ำตัง้ ครรภ์ขน ึ้ แล้ว
เพรำะว่ำเอ็นผ่ำนหน้ำอกนัน ้ เขียว หัวนมคลำ้ ดำเข้ำแล้ว
้ เป็ นเม็ดรอบหัวนมนัน
ตัง้ ขึน ้ ก็ ให้แพทย์พงึ รูส้ ตรีผน ู้ น ้ ั มีครรภ์โดยสังเขป
สตรีมีครรภ์ได้ ๑ เดือน ถ้ำใช้รำเพรำพัด คือ ให้รำก ให้จุกในอุทร
และให้แตกขึน ้ และแตกลง เป็ นกำลัง และให้ละเมอ เพ้อพกดังผีเข้ำ
แพทย์ไม่รวู ้ ำ่ เป็ นไข้สนั นิบำตนัน ้ หำมิได้เลย บังเกิดโทษในครรภ์ รักษำนัน้ เอง
ให้ทำพิธีตำมโบรำณเสียก่อน พิธีมีดงั นี้ ท่ำนให้ทำบัตร ๕ มุม
เอำแป้ งคลึงท้องด้วยมนต์นี้ โอมธิชูภูภะสวำหะ ๗ ที
แล้วจึงเอำแป้ งทีค ่ ลึงนัน
้ มำปั้นรูปหญิงคน ๑ รูปภูเขำอัน ๑ รูปไก่ตวั ๑ รูปม้ำตัว ๑
เอำลูกไม้ ๗ สิง่ ดอกไม้ ๗ สิง่ แล้วเอำข้ำวสำรโปรยกลำงลูกไม้บูชำ
แล้วเอำไปส่งทีท ่ ศิ อำคเนย์ ทำ ๓ วันหำย ถ้ำไม่หำยท่ำนให้เอำจันทน์หอม
ดอกบัวเผือ่ น รำกบัวหลวง ข้ำวเหนียวกัญญำ สิรยิ ำ ๔ สิง่ นี้บด
ทำแท่งไว้ละลำยน้ำนมโคกินหำย ถ้ำไม่หำย ให้เอำยำขนำนนี้ เนื้อโคย่ำง ๑
ข้ำวตอกข้ำวเหนียวกัญญำ ๑ บดละลำยน้ำผึง้ กินหำย ถ้ำให้รอ้ นยำขนำนนี้
ท่ำนให้เอำใบไทรย้อย ใบหญ้ำแพรก ใบพรมมิ ใบตำลึง และ ดินประสิวขำว สิรยิ ำ
๕ สิง่ นี้บดละลำยน้ำซำวข้ำวซโลมหำย กินก็ได้ใช้มำมำกแล้ว
สตรีมีครรภ์ได้ ๒ เดือน แม้เป็ นไข้จบ ั ๆ เป็ นเวลำทุกวันก็ดื ให้นอนไม่หลับ
กินข้ำวไม่ได้ ให้ เซือ่ มให้มน
ึ ให้เป็ นอันใด ๆ ก็ดี เว้นวันจับวันก็ดี
ถ้ำจะแก้ให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ดังนี้ ทำให้ทำบัตร กลมอัน ๑
เอำแป้ งคลึงท้องด้วยมนต์นี้ โอมอมรหิชวิ น ั ติเยสวำหะ ๗ ที
แล้วจึงเอำแป้ งทีค
่ ลึงนัน
้ มำปั้น เป็ นรูปแมวตัว ๑ เอำผัก ๓ สิง่ เอำลูกไม้ ๓ สิง่
เอำดอกไม้ ๓ สิง่ แล้วจึงเอำข้ำวสุกเทรำยตีนตอง เอำแป้ งหอม น้ำมันหอม
พรมบัตร เอำไปส่งทิศบูรพำหำย ถ้ำไม่หำยให้แต่งยำขนำนนี้กน ิ เอำเกสรบัวหลวง
ดอกจงกลนี หัวแหัวหมู เทียนดำ กระจับบก บดละลำยน้ำซำวข้ำวกินหำย
(ถ้ำไม่หำยมีขนำนต่อไป จะรวบรวมไว้ทำ้ ยเล่ม)
สตรีมีครรภ์ได้ ๓ เดือน แล้วไข้ ให้ลง ให้รำก จุกเสียด แทงหน้ำ แทงหลัง
กินอำหำรมิได้ นอน ไม่หลับ ถ้ำเป็ นดังนี้ใซร้ให้เกรงลูกจะดกเสีย
ถ้ำจะแก้ให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ท่ำนให้ทำบัตร ๓ มุม เอำแป้ ง
เอำถั่วเขียวคุลีกำรด้วยกันเข้ำ คลึงท้องด้วยมนต์นี้ โอม สิทธิ สำมกำเรติ เทพิน วำ
อห อิซำ กำนัง มำเรทิ เอหิ ๆ อำคจฺฉนติ กำเมหิเน ๗ ที
แล้วเอำแป้ งทีค่ ลึงนัน
้ มำปั้นเป็ นรูปหญิงคน ๑ รูป กระต่ำยตัว ๑
เอำข้ำวสุกกองเป็ นจอมปลวก เอำเหล้ำข้ำววำงลงในกระบำล น้ำนมโค ผัก ๓ สิง่
ดอกไม้ ๓ สิง่ แป้ งกระแจะ น้ำมันหอม ประพรมบัตรแล้ว เอำไปส่งทิศประจิมทำ ๓
วันหำยประสิทธิ ถ้ำไม่หำย ให้แต่งยำ ขนำนนี้กน ิ ท่ำนให้เอำ ยำงไข่เน่ ำ
ยำงมะม่วงกะล่อน บดละลำยน้ำร้อนกินหำย ถ้ำไม่หำยเอำข้ำวตอก
ข้ำวเหนียวกัญญำบดละลำยน้ำนมโคกินหำย
 สตรีมีครรภ์ได้ ๔ เดือน เป็ นไข้เพือ
่ เสมหะ ให้โทษต่ำงๆ และเป็ นลม
ให้เหงือ่ ตก แสะตกโลหิต ก็ดี และถ้ำประชุมพร้อมทัง้ ๔ แล้วเมือ ่ ใด จึงได้ซือ
่ ว่ำ
สันนิบำต ถ้ำจะแก้ ให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ดังนี้ ท่ำนให้ทำบัตร ๔ มุม
เอำแป้ งคลึงท้องด้วยมนต์นี้ โอม เห เห โหติฐ โหติฐ เหยะนะ เหยะนะ โอมปกฺขส
สำภตำว ปสยนฺน สนำ ริเห ๗ ที แล้วเอำแป้ งทีค ่ ลึงนัน
้ มำปั้นเป็ นรูปแร้งตัว ๑
รูปงูเขียวตัว ๑ รูปคน ๒

๑๘
คน เอำลูกไม้ ๒ สิง่ ดอกไม้ ๒ สิง่ ผัก ๒ สิง่ เอำใบมะม่วงรองบัตร
แล้วเอำไปส่งทิศพำยัพ ๓ วันหำย ถ้ำไม่หำยให้แต่งยำนี้กน ิ ท่ำนให้เอำโกฐเขมำ
เกสรบัวหลวง รำกขัดมอน ดอกจงกลนี บดด้วยน้ำนมโค กินหำย
ถ้ำไม่หำยมียำขนำนต่อไป จะรวบรวมไว้ทำ้ ยเล่ม
สตรีมีครรภ์ได้ ๕ เดือน และเป็ นไข้ให้ลงให้รำก ให้จุกหน้ำ จุกหลัง
เป็ นสิง่ ใด ๆ ก็ดี ก็เป็ นเพรำะ ครรภ์รกั ษำนัน้ เอง ถ้ำจะแก้
ให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ดังนี้ ท่ำนให้ทำบัตร ๕ มุม เอำแป้ งคลึงท้องด้วย มนต์นี้
สนติปกขำ อปตฺตนำ สนติปำทำ อวญจนำ มำตำ ปิ ตำ จ นิกฺขนตำ ชำตเวท ปติกฺกม
ปติกฺกมนฺตุ ภูตำนิ โสห นโม ภควโต นโม สตฺตนนำ สมฺมำสมฺพุทธำ นนฺ ติ ๗ ที
แล้วจึงเอำแป้ งทีค ่ ลึงท้องนัน
้ มำ ปั้นเป็ นรูปหญิง ๑ คน ดอกไม้ ๕ ดอก ผักพล่ำ
ปลำยำ เหล้ำและข้ำว เนื้อแห้ง บูชำแล้วเอำไปส่งทิศ หรดีทต ี่ น
้ ไม้ใหญ่ ๓ วันหำย
ถ้ำไม่หำย ให้แต่งยำขนำนนี้กน ิ ท่ำนให้เอำดอกบัวเผือ่ น ดอกบุนนำค ยำงมะม่วง
บดละลำยน้ำนมโค กินแก้ลงท้องและลงโลหิต แก้จุกเสียดหำย
ถ้ำไม่หำยให้ดยู ำท้ำยเล่ม
สตรีมีครรภ์ได้ ๖ เดือน และเป็ นไข้ ให้เจ็บแข้ง เจ็บขำ เจ็บหน้ำตะโพก
เเละให้คน ั ทวำรอุจจำระ ปัสสำวะ แล้วให้เป็ นลมจับเนือง ๆ
ถึงจะเสียกระบำลก็ไม่หำย แต่วำ่ ท่ำนให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ท่ำนให้ทำบัตร ๔
มุม สองชัน ้ เอำแป้ งคลึงท้องด้วยคำถำนี้ อคฺโคหมสฺมิ โลกสฺมน ิ ฺติ ภวติโลกิติ โลกสฺส
สนฺ นิภพฺภทฺม หิริ คพฺภปมุณฺจนฺติ ๗ ที
แล้วจึงเอำแป้ งทีค่ ลึงท้องนัน
้ มำปั้นเป็ นรูปวัวตัว ๑ รูปม้ำตัว ๑ รูปไก่ตวั ๑
เอำน้ำมะนำว ๑ น้ำมันงำ ๑ ผัก ๗ สิง่ ลูกไม้ ๗ สิง่ ดอกไม้ ๗ สิง่ ขนม ๗ สิง่
เอำข้ำวคั่วรำยตีนตอง แล้วจึงเอำสุรำ แป้ งน้ำมันทีด ่ ี ประพรมบูชำ เอำไปส่งทิศหรดี
๓ วันหำย ถ้ำยังไม่หำย ให้แต่งยำขนำนนี้ กน ิ ท่ำนให้เอำเม็ดในส้มซ่ำ
เปลือกสะแกจันทน์แดง จันทน์ขำว ดอกจงกลนี เอำเท่ำกัน
บดละลำยน้ำนมโคกินหำย ถ้ำไม่หำย ให้ประกอบยำให้สุขม ้ ไป (ยำขนำนต่อไป
ุ ขึน
อยูท
่ ำ้ ยเล่ม) เพรำะ กุมำรนัน ้ แก่กล้ำอยูแ
่ ล้ว
สตรีมีครรภ์ได้ ๗ เดือน และไข้ให้เป็ นไปต่ำง ๆ ให้ลง ให้รำกโลหิตก็ตี
และให้รอ้ นภำยใน ให้ เป็ นไข่ไปต่ำง ๆ ถ้ำแกให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน
ท่ำนให้ทำบัตร ๕ มุม ๒ ขัน ้ เอำแป้ งคลึงท้องด้วยมนต์นี้ โอม นมสฺสำมิ นโม จ
สุคโต ปจฺจุปฺปนฺนๆ ปณฺจพุทฺธำ ปน โอม สีมหำสี ครัน ้ กูแบ่งกดฝี กู จะบูชำแก่
เทวดำอันประสีทธิโนสงสำร โอมสิทธิกำลมหำสิทธิกำลสวำหะ ๗ ที
แล้วจึงเอำแป้ งทีค
่ ลึงท้องนัน
้ มำปั้น เป็ นรูปเสือตัว ๑ รูปแร้งตัว ๑
เอำข้ำวสำรขำวรำยตีนตอง จันทน์แดง จันทน์ขำว ผัก ๓ สิง่ ข้ำวตอก
ดอกไม้บูชำส่งทิศประจิม๓วันหำย
สตรีมีครรภ์ได้ ๘ เดือน และเป็ นไข้ ท่ำนว่ำมิพอเป็ นไรนัก
เพรำะกุมำรนัน ้ แก่กล้ำ จวนจะคลอด อยูแ ่ ล้ว ถ้ำเป็ นไข้รำเพรำพัดต่ำง ๆ
ท่ำนให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ท่ำนให้ทำบัตรกลมใบ ๑ เอำแป้ งคลึง
ท้องว่ำด้วยคำถำนี้ สพฺเพเทวำ ปิ สำเจว อำฬวกำทโยปิ จ ขคฺค ตำลปตฺต ทิสฺวำ สพุเพ
ยกฺขำ ปลำยนฺติ ๗ ที แล้วจึงเอำแป้ งทีค
่ ลึงท้องนัน ้ มำปั้น เป็ นรูปม้ำตัว ๑
เอำข้ำวสำรรำยตีนตอง ผัก ๒ สิง่ ดอกไม้ ๒ สิง่ เอำใบมะม่วงร่อง แป้ งหอม
ประพรมบูชำ แล้วเอำไปส่งทิศอีสำนทีต ่ น
้ ไม้ใหญ่ ๓ วันหำย ถ้ำไม่หำยให้
แต่งยำขนำนนี้กน ิ ท่ำนให้เอำ เม็ดผักกำด รำกบัวหลวง ข้ำวเหนียวกัญญำ
บดด้วยน้ำซำวข้ำวน้ำท่ำก็ได้ กินหำย ถ้ำยังไม่หำย ให้ดยู ำท้ำยเล่ม

๑๙
สตรีมีครรภ์ได้ ๙ เดือน และเป็ นไข้สงิ่ ใด ๆ ก็ดี ท่ำนว่ำยังอยูใ่ นครรภ์รกั ษำ
แต่วำ่ กุมำรทีอ่ ยูใ่ น ครรภ์นน ้ ั แก่กล้ำอยูแ ่ ล้ว ถ้ำเป็ นไข้ก็เป็ นแต่ภำยนอก
เว้นไว้แต่เป็ นไข้อหิวำตกโรค ถึงดังนัน ้ ก็ดี ถ้ำเป็ นฝี เอก และฝี เอกตัดนัน ้
กุมำรจึงจะอันตรธำนก่อนมำรดำ ถ้ำมิดงั นัน ้ มำรดำต้องกฤติยำคมคุณไสย
และกุมำรทีอ ่ ยู่ ในครรภ์นน ้ ั จึงจะตำยก่อนมำรดำ
ถึงจะตำยก่อนมำรดำก็จะพำเอำมำรดำไปด้วย ว่ำยำเท่ำนี้ดว้ ยอุบตั เิ หตุ
แห่งกุศลกรรมของบุตรผูน ้ น ้ ั ถ้ำจะเป็ นเหตุใด ๆให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน
ท่ำนให้ทำบัตรกลมใบ ๑ เก้ำชัน ้ ดุจบัตรพระเกตุ เอำแป้ งคลึงท้องด้วยคำถำนี้ เถโร
ปำปิ ม เต องฺคปจฺจงฺคำนิ อห ปสฺสำมิ กึมงฺค ปน สกลสรีร นิกขม ลหุปำปิ ม
เสกตำมกำลังวัน แล้วจึงเสกน้ำรดด้วยคำถำนี้ ๘ คำบ สนฺติ ปกฺขำ อปตฺตนำ สนฺติ
ปำทำ อวฌฺจนำ มำตำปิ ตำ จ นิกฺขนฺตำ ชำต เวท ปฏิกฺกม สห สจฺเจ กเต มยฺห
มหำปชฺชลีโต สิขี วฺชเชสิ โส ฬส กริสำนิ อุทก ปตฺวำ ยถำ สิขี สจฺเจน เมสโม นตฺถิ
เอสำ เม สจฺจ ปำรมีติ แล้วจึงเอำแป้ งทีค ่ ลึงท้องนัน ้ มำปั้นเป็ นรูปสิงห์ตวั ๑
รูปอีแร้งตัว ๑ รูปครุฑตัว ๑ เอำผักยำ ๗ สิง่ ดอกไม้ ๗ สิง่
เอำใบมะม่วงกะล่อนรองบัตร เอำแป้ ง เอำกระแจะ
และน้ำมันหอมประพรมบัตรบูชำ แล้วเอำไปส่งทิศอำคเนย์ ๓ วันหำย
ถ้ำไม่หำยให้แต่งยำขนำนนี้กน ิ ท่ำนให้เอำรำกละหุง่ แดง ยำงงิว้ ขิงสด
บดละลำยน้ำแรมคืน กินหำย ถ้ำยังไม่หำยดูยำท้ำยเล่ม
 สตรีมีครรภ์ได้ ๑๐ เดือน สตรีผน ู้ น
้ ั เป็ นคนโบรำณ มีชำติอน ั สูง
เทพยดำจุตลิ งมำปฏิสนธิในครรภ์ ผูน ้ ้น
ั ถ้ำเป็ นไข้ในอุทรสิง่ ใด ๆ ก็ดี
ท่ำนให้ทำตำมโบรำณเสียก่อน ท่ำนให้ทำบัตรกลม ๓ ชัน ้ เอำแป้ ง
คลึงท้องเสกด้วยคำถำนี้ ยโตห ภคินิ อริยำย ชำติยำ ชำโต นำภิชำนำมิ สณฺ จจิ ฺจ
ปำณ ขีวต ิ ำ โวโรเปตำ เตน สจฺเจน โสตฺถิ เตโหตุโสตถิ คพภสฺสชำติยำ ชำโต นำภิย
สมฺผสฺสำน ปฏิฆำตำย อพฺยำปชฺฌปรม ตำยำติ
แล้วจึงเอำแป้ งคลึงท้องนัน ้ มำปั้นเป็ นรูปสิงห์ตวั ๑ รูปครุฑตัว ๑ รูปแร้งตัว ๑
เอำผัก ๗ สิง่ กับ เครือ่ งมัจฉะ มังสะ ทัง้ ปวง แล้วเอำแป้ งหอม น้ำมันหอมประพรม
เอำธูปเทียนจุดบูชำจงดี เมือ ่ จะบูชำให้ ว่ำคำถำนี้ตำมกำลังวัน ปูร ตฺถม ิ สฺมึ ทิสำภำเค
สนฺตเิ ทวำมหิทธิกำ เตปิ ตุเมห อนฺรกฺขนฺตุ อำโรคฺยน สุเขน จ ภวตุ สพฺพมงฺคล
รกฺขนฺตุ สพฺพเทวดำ สพฺพ พุทธำนุภำเวน สทำ โสตถี ภวนฺตุ เต ปูร ตฺถม ิ สฺมึ ทิ
สำภำเค สนฺตเิ ทวำมหิทฺธก ิ ำ เตปิ ตุเมฺห อนฺรกฺขนฺตุ อำโรคฺยน สุเขน จ ภวตุ
สพฺพมงฺคล รกฺขนฺตุ สพฺพ เทวดำ สพฺพ พุทธำนุภำเวน สทำ โสตถี ภวนฺ ตุ เต
ธมฺมำนุภำเวน สทำ โสตถี ภวนุตุ เต ปูร ตฺถม ิ สฺมึ ทิสำภำเค สนฺ ตเิ ทวำ มหิทฺธก ิ ำ
เตปิ ตุเมฺห อนฺรกฺขนฺตุ อำโรคฺยน สุเขน จ ภวตุ สพฺพมงฺคล รกฺขนฺตุ สพฺพเทวดำ
สพฺพพุทธำนุภำเวน สทำ โสตถี ภวนฺ ตุ เต สฺงฆำนุภำเวน สทำ โสตถี ภวนฺ ตุ เต
บูชำแล้ว จึงเอำไปส่งทิศบูรพำ ๓ วันหำย ถ้ำยังไม่หำยให้แต่งขนำนอืน ่ กิน
(ให้ดท ู ำ้ ยเล่ม)
๓. กำรแท้ง (ครรภ์วป
ิ ลำส)
กำรแท้งบุตรนี้ จะแท้งเมือ
่ ครรภ์อำยุครบ ๓ เดือนแล้วเป็ นส่วนมำก
จะแท้งเองหรือช่วยให้แท้ง ส่วน เหตุทที่ ำให้แห้งด้วยโรคต่ำง ๆ ดังกล่ำวแล้ว
กำรแท้งด้วยตำมพืชพันธุ์มำรดำ และเชื้อแถวเคยแท้ง หรือ
เคยแท้งแล้วก็แท้งอีกอำจทำให้แท้งได้อีกเหมือนกัน หรือมำรดำกินยำร้อน ๆ
หรือถูกบีบรัด ก็ทำให้แท้งได้ กำรแท้งบุตรต่ำง ๆ ดังกล่ำวแล้ว
มักมีเหตุอน
ั ตรำยมำก ควรช่วยนำส่งโรงพยำบำลทันที

๒๐
สำเหดุทท ี่ ำให้เกิดกำรแท้ง
ต้นเหตุทท ี่ ำให้เกิดกำรแท้งนี้มีหลำยอย่ำง
แต่คนทีเ่ คยแท้งเรำต้องหำต้นเหตุให้ได้เสียก่อน เพือ่ มิให้
เกิดกำรแท้งได้อีกในครรภ์หลัง ๆ ต้นเหตุสำคัญมีดงั นี้คอ ื
๑. ต้นเหตุเกีย่ วกับไข่ มักเกิดจำกกำรตำยของไข่ทฝ ี่ งั ตัวลงในพื้นเยือ
่ มดลูก
ทำให้เกิดกำรแท้ง โดย มำกมักเกิดจำกไข่ตำยก่อน แล้วจึงมีกำรแท้งเกิดตำม
ต้นเหตุทท ี่ ำให้ไข่ตำยมี
 ๑.๑ ครรภ์ไข่ปลำอุก
ในโรคนี้ไข่หรือทำรกมีกำรเปลีย่ นแปลงสูญเสียไปแล้วแท้งออกมำเป็ น เม็ด ๆ
อย่ำงเม็ดสำคู ถ้ำเป็ นเม็ด ๆ ทัง้ หมดแสดงว่ำ ตัวเด็กถูกทำลำยไปหมดแล้ว
๑.๒ โรคของรก ได้แก่ รกทีม ่ ีกำรติดเชื้อกำมโรค และในรำยทีร่ กเกำะต่ำ
๑.๓ โรคของสำยสะดือ เกีย่ วแก่สำยสะดือยำวเกินไป จนขดกันเป็ นเกลียว
ทำให้โลหิตเดินไป สูเ่ ด็กไม่ได้ ทำให้เด็กตำย
๑.๔ โรคของเยือ ่ ถุงน้ำหุม
้ เด็ก ได้แก่ พวกทีน ่ ้ำหล่อเลี้ยงเด็กมีมำกเกินไป
หรือน้ำหล่อเลี้ยง เด็กมีน้อยเกินไป
๑.๕ โรคของตัวเด็กเอง ได้แก่ เด็กเกิดมำร่ำงกำยไม่สมประกอบ เช่น
แขนด้วน เด็กไม่มี สมอง โรคพวกนี้ทำให้เด็กตำยได้ จึงเกิดแท้งขึน ้
๒. ต้นเหตุเกีย่ วกับมำรดำ
๒.๑ เกีย่ วกับอวัยวะภำยในช่องเชิงกรำน ได้แก่
๒.๑.๑ เยือ่ บุพื้นมดลูกอักเสบเรื้อรัง
ไข่ฝงั ตัวลงบนเยือ ่ บุพื้นมดลูกไม่ได้
๒.๑.๒ มดลูกมีรูปร่ำงผิดไปจำกปกติ เช่น
ในรำยทีย่ อดมดลูกเป็ นสองแฉก
๒.๑.๓ มดลูกมีขนำดเล็ก
๒.๑.๔ ยอดมดลูกพลิกกลับตัวไปอยูต ่ ำ้ นหลัง
๒.๑.๕ ปำกมดลูกฉี กขำดมำก เกิดจำกกำรคลอดทีแ ่ ล้วมำ
เมือ
่ ตัง้ ครรภ์ครัง้ ต่อไป ปำกมดลูกปิ ดไม่สนิท ทำให้เกิดแท้งได้งำ่ ย
๒.๑.๖ เนื้องอกไปรบกวนมดลูก ทำให้เกิดกำรหดรัดตัว
ซึง่ เป็ นสำเหตุของกำรแท้งได้
๒.๒ เกีย่ วแก่กำรผิดปกติทเี่ กิดแก่มำรดำ แล้วเป็ นผลทำให้เด็กตำยบ่อย
ได้แก่
๒.๒.๑ โรคทีท ่ ำให้มำรดำมีอำกำรไข้สูง เช่น ฝี ดำษ ไข้รำกสำด บิด
ปอดบวม เป็ นต้น อำกำรไข้สูงทำให้เด็กตำย
๒.๒.๒ ยำสลบ แม่ตอ ้ งทำกำรผ่ำตัดและดมยำสลบนำน ๆ
ทำให้เด็กตำยได้
๒.๒.๓ กำรกระทบกระเทือนจำกภำยนอก เช่น มำรดำถูกรถชน ถูกตี
ตกจำกทีส ่ ูง มี กำรร่วมเพศทีร่ ุนแรง ทำให้ทำรกตำย
๒.๒.๔ มีควำมเครียดและควำมวิตกกังวล หรือมีอำรมณ์ แปรปรวน
เช่น เสียใจมำก ๆ เกิดแท้งได้ เพรำะมดลูกบีบตัวมำก
๒.๒.๕ เกีย่ วกับต่อมภำยในผิดปกติ เช่น ต่อมไทรอยด์โต
ต่อมไทรอยด์เป็ นพิษ.

๒๑
 ๓. ต้นเหตุเกีย่ วกับพ่อ ได้แก่ ตัวสเปิ ร์ม (ตัวผสมพันธุ์)
ของผูเ้ ป็ นพ่ออ่อนเกินไป อำจเนื่องจำก พ่อเป็ นกำมโรค (ซิฟิลิส)
หรือถูกแสงเอกซเรย์มำกเกินไป หรือดืม ่ สุรำจัดเสมอ ๆ เป็ นต้น
ชนิดของกำรแท้ง
กำรแท้ง คือ กำรทีม ่ ีโลหิตออกทำงช่องคลอดในระยะทีม ่ ีอำยุครรภ์ต่ำกว่ำ ๒๘
สัปดำห์ เมือ ่ ไข่ตำย
แล้วทำให้กอ ้ นสีเหลืองทีต ่ ด ิ อยูท่ รี่ งั ไข่ซงึ่ มีคณุ ภำพทำให้กำรตัง้ ครรภ์เจริญเติบโตไ
ด้ มีกำรเปลีย่ นแปลงและ สูญเสียไปและทำให้มดลูกเกิดบีบตัวขึน ้ เมือ
่ มดลูกบีบตัว
เยือ่ ถุงน้ำหุม้ ตัวเด็กติดกับพื้น มดลูกก็แยกจำกกัน
เกิดมีโลหิตออกทำงช่องคลอดเล็กน้อย โลหิตทีไ่ หลออกมำ
ทำให้มดลูกบีบตัวตลอดเวลำ แผลทีแ ่ ตกก็โตมำกขึน ้
อำกำรทีม ่ ีโลหิตออกทำงช่องคลอดเล็กน้อยนี้
อำจเกิดจำกโรคอืน ่ ได้เหมือนกัน เช่น ท้องนอกมดลูก (ดังกล่ำวแล้ว)
มะเร็งปำกมดลูก ปำกมดลูกเป็ นแผล เป็ นต้น จะมีอำกำรปวดท้องเล็กน้อย
และก็หำยไป และปำกมดลูกปิ ดอยูต ่ ำมเดิม แสดงว่ำก็ไม่มีกำรแท้ง
กำรตัง้ ครรภ์ก็อยูไ่ ด้ตอ ่ ไปจนเด็กครบกำหนดคลอด
กำรแท้งแยกออกได้ ๓ ระยะ คือ
ระยะแรก คือ
กำรแท้งในสองเดือนแรกของกำรตัง้ ครรภ์ในระยะนี้กำรแท้งเป็ นไปได้งำ่ ยมำก
และ เมือ ่ แท้งแล้วมักไม่มีอะไรเหลือค้ำงในมดลูกเลย
กำรแท้งในระยะนี้ ไม่มีอน ั ตรำย
ระยะทีสอง คือ กำรแท้งเกิดในระยะเดือนทีส่ ำมและเดือนทีล่ ี่
ระยะนี้เกิดรกขึน ้ แล้ว กำรแท้งใน ระยะนี้
มักมีเศษของรกเหลือค้ำงอยูใ่ นมดลูกบ้ำงไม่มำกก็น้อยเสมอ
ทำให้เกิดโลหิตออกจำกมดลูกเสมอ ๆ เพรำะเมือ ่ เศษรกเหลือตกค้ำงอยูใ่ นมดลูก
ทำให้มดลูกบีบตัวได้ไม่ดี แผลทีร่ กหลุดปิ ดไม่สนิท จึงมีโลหิต
ออกเรื้อรังหรืออำจเกิดกำรตกเลือด และเกิดกำรติดเชื้อตำมมำก็ได้
ระยะทีส่ ำม คือ เกิดกำรแท้งในระยะทีต ่ ง้ ั ครรภ์ได้ ๕-๗ เดือน
ระยะนี้เกือบคล้ำยกำรคลอดธรรมดำ แล้วเพรำะว่ำเด็กใหญ่มำก มีกระบวนกำร ๓
ระยะ คล้ำยกำรคลอด แต่ระยะจะสัน ้ กว่ำและเด็กออกง่ำยกว่ำ
กำรดูแลรักษำหญิงทีม ่ ีกำรแท้ง
ให้คนไข้นอนพักนิ่ง ๆ ให้อำหำรแต่พอควร งดเหล้ำ
และห้ำมใช้ยำถ่ำยหรือยำระบำยอย่ำงแรง นอกจำกยำระบำยอ่อน ๆ เช่น
น้ำมันละหุง่ หรือ สวนอุจจำระเมือ ่ ท้องผูก ต้องให้คนไข้นอนพักบนเตียง ๑
สัปดำห์ถำ้ อำกำรไม่น่ำไว้วำงใจ ควรส่งต่อให้แพทย์เป็ นผูด ้ แ
ู ลรักษำ
เพีอ ่ มิให้เกิดอันตรำยแก่มำรดำ
กำรดูแลหญิงทีม ่ ีทำรกตำยในครรภ์
กำรทีท ่ ำรกตำยในครรภ์
เป็ นเพรำะกำรส่งเลือดมำเลี้ยงตำมสำยสะดือไม่เพียงพอ หรือขำดใจตำย
กำรคลอดก็คลอดออกได้ ถ้ำมดลูกทำงำนได้ดแ ี ละผูค้ ลอดก็ไม่เสียเลือดมำกเกินไป
มดลูกอำจหมดกำลัง ก่อนทำรกเกิดหรือหลังจำกทำรกเกิดแล้ว
ฉะนัน้ อันตรำยของผูค ้ ลอดมีมำก ถึงแม้วำ่ รกและทำรกเกิดออก
มำแล้วก็ยงั หำพ้นอันตรำยไม่
ทำรกตำยในครรภ์มีอำกำรดังนี้ เมือ ่ อยูด่ ี ๆ ก็มีอำกำรเจ็บท้องรุนแรง
ด้ำนหนึ่งด้ำนใดของมดลูก มดลูกมีกำรหดรัดตัว และเจ็บเมือ ่ เวลำถูกต้อง
หน้ำท้องตึง และเลือดออกทำงช่องคลอดหรือมีอำกำรตกเลือด
ฟังเสียงหัวใจทำรกไม่ได้ยน ิ และทำรกไม่ดน ิ้
กำรปฏิบตั ิ ต้องรีบส่งโรงพยำบำลทันที ช่วยป้ องกันกำรช็อค
หรือให้ยำบำรุงหัวใจ

๒๒
กำรดูแลหญิงแท้งบุตรรกติด
เมือ
่ มีกำรหดรัดตัวของมดลูก รกก็จะหลุดออกจำกทีเ่ กำะในมดลูก
แต่ถำ้ มดลูกหมดกำลังหดตัวอ่อนลง
ซึง่ เกิดจำกมดลูกได้บีบทำรกให้คลอดแรงมำกเกินไป
ทำให้ไม่มีกำลังบีบให้รกหลุดออก รกนัน ้ ก็ไม่หลุด ส่วนทีจ่ ะช่วยให้เอำรกออกนัน
้
ควรเป็ นหน้ำทีข ่ องแพทย์แผนปัจจุบน ั
แต่ถำ้ ทำรกนัน้ แท้งรกไม่หลุดเพรำะว่ำรกนัน ้ ไม่แก่พอทีจ่ ะหลุดออกมำจำกม
ดลูกเหมือนผลไม้ทยี่ งั อ่อนและดิบอยู่ จึงไม่ยอมหลุดออกจำกมดลูกได้งำ่ ย
จึงเป็ นเหตุให้สตรีทแ ี่ ท้งลูกมีรกติดโดยมำก และยัง
เกิดจำกปำกมดลูกยังไม่เปิ ดพอให้คนไข้นอนพักนิ่งๆ ให้อำหำรแต่ควร
๔. กำรเจริญของครรภ์ (ครรภ์ปริมณฑล)
สตรีผใู้ ดมีครรภ์ตง้ ั แต่ ๓ เดือนขึน ้ ไปกึง ๑๐
เดือนและเป็ นไข้ดงั ทีก ่ ล่ำวมำแล้วจะแก้ดว้ ยสิง่ ใดๆ ก็มฟ ิ งั ท่ำนให้แต่ยำขนำนนี้กนิ
มีตวั ยำดังนี้ โกฐสอ โกฐเขมำ โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐก้ำนมะพร้ำว เทียนดำ
เทียนแดง เทียนขำว เทียนเยำวพำณี เทียนสัตตบุษย์ ดอกสัตตบุษย์ ดอกบัวเผือ่ น
ดอกบัวขม ดอกลินจง ดอกจงกลนี กฤษณำ กระลำพัก ชะลูด ขอนดอก จันทน์แดง
จันทน์ขำว สน กรักขี เทพทำโร สมุลแว้ง อบเชยเทศ รำกสำมสิบ ยำ ๒๗ สิง่ นี้
เอำส่วนเท่ำกัน ต้ม ๓ เอำ ๑ กิน แล้วรักษำไข้ในครรภ์ตลอดไปแต่ตน ้ จนปลำยดีนกั
อีกวิธีหนึ่งท่ำนให้เอำ แก่นขีเ้ หล็ก แก่นสะเดำ แก่นสน จันทน์ แดง จันทน์ ขำว
รำกหญ้ำนำง ผลมะขำมป้ อม ผลกระดอม บอระเพ็ด ผลมะตูมอ่อน หัวแหัวหมู
ฝักรำชพฤกษ์ ก้ำนสะเดำ ๓๓ ก้ำน ยำ ๑๓ สิง่ นี้ เอำส่วนเท่ำกัน ต้ม ๓ เอำ ๑
กินแก้ครรภ์รกั ษำและแก้ไข้เป็ นต่ำง ๆ ให้จบ ั ให้ลง ให้รำกเป็ นโลหิต
และพิษโลหิตทำต่ำง ๆ ถึงคลอด แท้งลูก โลหิตทำให้รอ้ นและหนำว
ให้ระส่ำระสำยก็ดี ให้กน ิ ยำนี้ หำยสิน
้ ได้ใช้มำมำกแล้ว
และมียำรักษำครรภ์ในระยะเจริญอยูใ่ นพระคัมภีร์ปฐมจินดำ ซึง่ จะเรียนในสำขำ
เวชกรรมต่อไป
 กำรเจริญเติบโตของทำรกในครรภ์
ในระยะ ๑ เดือนแรก
ตัวผสมพันธุ์ในน้ำอสุจช ิ ำยได้เข้ำไปผสมกับไข่สุกของผูห ้ ญิงแล้ว เป็ นเวลำ
ล่วงเลยมำได้ ๒ สัปดำห์ ทำรกก็จะเกิดเป็ นกระดูกอ่อนขึน ้ ก่อน
เป็ นมูลฐำนเดิมเริม ่ ตัง้ ต้นชีวต ้ แล้ว ก็เกิด เนื้อสมองและเนื้อประสำท
ิ ขึน
แล้วเกิดเป็ นหลอดขึน ้ ภำยในติดต่อเรือ ่ ยมำ หลอดภำยในนี้ตอ ่ ไปก็จะเป็ นหัวใจ
ขณะนี้ทำรกได้เกิดขึน ้ แล้ว มีลกั ษณะกลม ๆ พอย่ำงเข้ำสัปดำห์ที่ ๓
ทำรกจะมีลกั ษณะเหมือนตัวด้วง พอย่ำงเข้ำครบหนึ่งเดือน จะเกิดเป็ นช่องต่ำง ๆ
้ ภำยในคือ ช่องทรวงอกและช่องท้อง ขณะนี้หลอดทีเ่ ป็ น
ขึน
หัวใจก็จะมีอำกำรเริม ่ ต้นเต้นระริก ๆ น้อย ๆ บ้ำงแล้ว
และตัวทำรกนัน ้ ก็จะเริม ่ มีปุ่มออกข้ำง ๆ พอสังเกต
ได้ตอ่ ไปปุ่ มนี้ก็จะเป็ นมือและเท้ำ ครัน ้ ล่วงเลยถึงปลำยสัปดำห์ที่ ๕
เนื้อประสำททีเ่ กิดขึน ้ ภำยในเจริญเห็นได้ชดั ขณะนี้ทำรกจะโตขึน ้ ประมำณ ๑ นิ้ว
พอเห็นได้วำ่ ทำงด้ำนใดเป็ นหัว ทำงด้ำนใดเป็ นเท้ำ ทำงหัว โตกว่ำทำงเท้ำ
และลำไส้ภำยในยำวตลอดตัว และมองเห็นเป็ นจุดดำ ๆ จุดดำนี้คอ ื
ลูกตำจะเห็นหลอดนี้ อยู่ ข้ำงใน หลังหลอดนี้จะไหวตัวได้เสมอ ต่อไปจะเป็ นหัวใจ
และจะมีหลอดอีกอันหนึ่งจะเป็ นลำไส้ตอ ่ ไปอีกด้วย

๒๓
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๒ เกิดเยือ่ บำง ๆ
หุม
้ จุดดำทัง้ ภำยนอกและภำยในโดยรอบตัว และมีสำยสะดือ
ยำวประมำณสำมนิ้วเท่ำกับตัวทำรก มองเห็นมีปำก จมูก หู ตำ มือ เท้ำ
งอกเจริญขึน ้ เป็ นจุดดำ ๆ รวมทัง้ กำยโตประมำณเท่ำไข่ไก่
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๓ ตัวทำรกเริม ่ เกิดเป็ นนิ้วมือ นิ้วเท้ำ แยกออกเป็ นนิ้ว ๆ
รวมกับตัวด้วยโต ประมำณเท่ำไข่หำ่ น อวัยวะอืน ่ ๆ ก็งอกงำมกว่ำเดิม
สำยสะดือและตัวยำวเท่ำกันประมำณห้ำนิ้ว เท่ำกับ ตัวทำรก
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๔ อวัยวะในตัวทำรกเกิดเกือบพร้อมกันหมด แต่ตำไม่มี
เล็บมือ เล็บเท้ำงอก ออกครัง้ หนึ่ง
ถ้ำจะฟังดูทด ี่ ำ้ นหน้ำท้องมำรดำจะได้ยน ิ เสียงหัวใจทำรกเต้นเท่ำกับครบ ๓ เดือน
ย่ำงเข้ำ เดือนที่ ๔ ทำรกในครรภ์จะเริม ่ ดิน้ ได้แล้ว ถ้ำท้องสำวจะไม่ใคร่รูส้ ก
ึ
ถ้ำมำรดำมีครรภ์ทส ี่ องทีส
่ ำมมำแล้ว จะสังเกตเห็นได้ดีในเดือนนี้
สำยสะดือและตัวทำรกจะยำวหกนิ้วเท่ำกัน
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๕ ผูท ้ เี่ คยฟังหัวใจทำรกในครรภ์
อำจจะได้ยน ิ เสียงหัวใจทำรกเต้นได้ถนัด และ นับได้วำ่ เต้นนำทีละเท่ำใด
กำรฟังหัวใจเด็กทำรกในครรภ์ ต้องฟังทีใ่ กล้สะดือทีห ่ น้ำท้องมำรดำทำงขวำหรือ
ทำงซ้ำย หรือรอบ ๆ สะดือ เมือ ่ ทำรกดิน้ ได้จะสังเกตเห็นได้แน่ ชด ั กับอำกำรต่ำง ๆ
ของอวัยวะมีครบ บริบูรณ์ เช่น ผมสีดำลืมตำ หลับตำได้บำ้ งแล้ว
สำยสะดือและตัวยำวเก้ำนิ้ว เท่ำกับตัวทำรก
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๖ เล็บของทำรกยังงอกไม่เต็มที่ สำยสะดือและตัวยำว ๑๒
นิ้วเท่ำกับตัวทำรก ถ้ำคลอดในเดือนนิ้ บำงทีเลี้ยงรอดได้
แต่ตอ ้ งใช้ควำมร้อนเลี้ยงร่ำงกำยให้อบอุน ่ ให้เพียงพอเท่ำกับอยูใ่ น
ครรภ์มำรดำจึงจะรอดได้ บำงทีคลอดได้เพียง ๑๒ วันก็ตำย เหตุทท ี่ ำรกตำยเพรำะ
กรดแลคติคในกระเพำะอำหำรทำรกไม่มี ทำให้ไม่เกิดกำรย่อยของน้ำนม
ครัน้ ทำรกกินนมเข้ำไปแล้วเกิดอำกำรท้องเสีย ไม่มีสำรอำหำรไปเลี้ยงร่ำงกำย
เลือดเนื้อในร่ำงกำยทำรกเสียหมด หำกทำรกนี้เลี้ยงรอดต่อไปก็ไม่แข็งแรง
มักจะเป็ นเด็กขีโ้ รค ออดแอด และอ่อนแอ
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๗ ถ้ำทำรกคลอดในเดือนนี้ เลี้ยงรอดได้
แต่หำ้ มไม่ให้อำบน้ำเย็น ให้ใช้ผำ้ ชุบน้ำอุน ่ ๆ เช็ดตัวทำรกให้แห้ง
ทำด้วยน้ำมันสกัด หรือ น้ำมันมะพร้ำวตำมตัวทำรก เอำผ้ำสำสีหุม ้ ห่อตัว
ทำรกไว้เสมอ เพือ ่ ให้ควำมอบอุน ่ ให้เพียงพอ
ควรให้อำหำรคือเกลือละลำยน้ำพอกร่อย ๆ หยดให้กน ิ ทีละ น้อย ๆ
สักสองสำมวันแล้วจึงให้น้ำนมต่อไป
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๘ ทำรกจะมีอวัยวะครบทุกอย่ำง
ถ้ำทำรกคลอดในเดือนนี้เลี้ยงได้งำ่ ย ปฏิบตั ิ เช่นเดียวกับเด็กทีเ่ กิดในเดือนที่ ๗
ทำรกและสำยสะดือยำว ๑๖ นิ้ว เท่ำกับตัวทำรก
พอย่ำงเข้ำเดือนที่ ๙ เป็ นทำรกทีค ่ รบกำหนดคลอด อวัยวะครบถ้วนทุกอย่ำง
สำยสะดือและตัว ยำวเท่ำกับ ๑๗ นิ้ว หัวใจเด็กหญิงเต้น (ประมำณ ๑๓๐ ถึง ๑๔๐
ครัง้ ต่อหนึ่งนำที) เร็วกว่ำเด็กชำย (ประมำณ ๑๒๕ ถึง ๑๓๐ ครัง้ ต่อหนึ่งนำที)
โดยฟังจำกหน้ำท้องมำรดำ ในระยะนี้ กำรฟังเสียงหัวใจเด็ก
ให้ฟงั ทีห
่ น้ำท้องมำรดำบริเวณรอบ ๆ สะดือหำงประมำณ ๓ นิ้ว จะได้ยน ิ ถนัด
ต่อไปก็จะเริม ่ เจ็บท้องเตือน และเจ็บท้องคลอด จะได้กล่ำวต่อไป

๒๔
กิรยิ ำทำรกในครรภ์
ทำรกเมือ ่ อยูใ่ นครรภ์นน้ ั ได้งอตัวอยูใ่ นมดลูก และลอยอยูใ่ นน้ำคร่ำ
มีสำยสะดือติดต่อเป็ นขัว้ อยูก่ บั รก และดิน้ พลิกตัวไปมำได้รอบ ๆ
โดยมีน้ำคร่ำหล่ออยู่ เมือ ่ ทำรกโตประมำณ ๓ เดือนเศษ ใช้กำลังแขน ขำ มือ
เท้ำถีบกระทุง้ ตำมข้ำงมดลูก ซึง่ มำรดำจะรูส้ ก ึ ว่ำทำรกดิน
้ หัวใจทำรกก็เต้นด้วย
ทำรกในครรภ์ถำ่ ย อุจจำระและปัสสำวะได้บำ้ ง แต่ไม่มำกเหมือนทำรกนอกครรภ์
 ทำรกในครรภ์ ได้รบ ั อำหำรจำกโลหิตของมำรดำส่งมำตำมสำยสะดือ
โดยมีกำรแลกเปลีย่ น อำหำรจำกโลหิตแดงของมำรดำ
ไหลเวียนกลับมำบำรุงเลี้ยงทำรกให้เติบโตขึน ้ มำเป็ นลำดับ สำยสะดือมี
ควำมสำคัญมำก ถ้ำเป็ นปมเป็ นขอดดังกล่ำวแล้ว
หรือถ้ำทำรกกดทับหรือพันทีค ่ อทำรกหรือพันคอ และพันตำมขำหนีบมำกเกินไป
ทำให้กำรส่งอำหำรไปมำไม่สะดวก ก็จะทำให้ทำรกในครรภ์มีรำ่ งกำยไม่สมบูรณ์
อำจจะเป็ นเด็กอ่อนแอหรือเล็กแคระ บำงทีเล็กเป็ นลูกกรอก
ชำวบ้ำนนับถือว่ำเป็ นของศักดิส ิ ธิ ์
้ ท
ครรภ์ผด ิ ปกติ หรือ กำรตัง้ ครรภ์ผด ิ ปกติ
กำรตัง้ ครรภ์ผด ิ ธรรมดำนัน ้ ดือ รกเกำะติดอยูท ่ ป
ี่ ำกมดลูก เมือ ่ เป็ นดังนี้
ถึงเวลำคลอด รกจะต้อง ออกมำก่อนจึงทำให้เลือดออกมำมำก สตรีผค ู้ ลอดมักตำย
กำรช่วยเหลือ ต้องรีบผ่ำคลอดรกออกและช่วยให้ทำรกคลอดโดยเร็ว
และช่วยระงับโลหิตแล้วส่ง แพทย์ดว่ น
อีกอย่ำงหนึ่ง ไข่สุกทีผ ่ สมแล้วไปติดอยูท ่ ีห
่ ลอดปำกแตร
มักเป็ นแก่หญิงทีเ่ คยมีบุตรแล้ว ส่วนสตรี สำวนัน ้ มักไม่คอ ่ ยเป็ น
เมือ
่ เป็ นเช่นนี้อยูม ่ ำในไม่ชำ้ ถุงหุม ้ ตัวเด็กจะแตกออก
มักทำให้สตรีนน ้ ั เป็ นอันตรำย แม้วำ่ จะรูส้ ก ึ ว่ำกำรตัง้ ครรภ์นน ้ ั ผิดปกติ
ทำให้มีอำกำรผิดปกติ เช่น มีระดูหยดเหมือนตัง้ ครรภ์ธรรมดำ แต่ทอ ้ งนัน้ ไม่โต คือ
ไม่นูนออกมำกลำงท้อง แต่กลับไปนูนข้ำง ๆ ท้อง ตำมทีท ่ ำรกติดอยู่ ถ้ำพบเช่นนี้
ในระหว่ำงตัง้ ครรภ์ได้ ๒-๔ สัปดำห์ สมควรทำอย่ำงหนึ่งอย่ำงใดให้ทำรกตำย
(เป็ นหน้ำทีข ่ องแพทย์แผน ปัจจุบน ั ) กำรทำเช่นนี้บำงทีช่วยมำรดำได้
เมือ่ ทำรกตำยแล้วไม่ตอ ้ งวิตกกังวล ในระยะต่อมำจะสลำยตัวไป เอง
(ควรจะพบแพทย์โดยเร็วเมือ ่ พบกำรผิดปกติของครรภ์เช่นนี้ )
โดยร่ำงกำยของมำรดำทำกำรดูดซึมคือ สำยสะดือจะกลืนหำยไปเอง
กำรตัง้ ครรภ์วป ิ ลำสจะไม่พบบ่อย นำมำกล่ำวไว้เพือ ่ พบปะ จะได้เข้ำใจเมือ ่ ตรวจพบ
และส่งโรงพยำบำลได้ทน ั ที
โรคแทรกซ้อนขณะตัง้ ครรภ์
๑. อำกำรอำเจียนอย่ำงรุนแรง หลังอำยุครรภ์ได้ ๑๖ สัปดำห์
อำกำรคลืน ่ ไส้อำเจียนยังไม่หำย
ไป บำงรำยอำจเป็ นจนกระทั่งคลอด รำยทีม ่ ีอำกำรรุนแรงจะมีอำกำรเหนื่อยง่ำย
อ่อนเพลีย ซึม ผิวหนังแห้ง ลิน ้ แห้ง ลิน ้ เป็ นฝ้ ำ ริมผิปำกแห้งแตก
ลมหำยใจมีกลิน ่ เหม็น ปัสสำวะน้อย สีเข้ม เป็ นอำกำรของ
ภำวะขำดน้ำหรือขำดสำรอำหำรได้
กำรช่วยเหลือ - ควรได้รบั กำรรักษำ ตัง้ แต่แรกจะได้ผลดีกว่ำทอดทิง้ ไว้นำน
 ๒๕

๒. โรคพิษแห่งครรภ์ หรือโรคครรภ์เป็ นพิษ มักพบหลังอำยุครรภ์ได้ ๒๘

สัปดำห์ไปแล้ว มัก
้ ในมำรดำทีม
เกิดขึน ่ ีครรภ์แฝด เป็ นโรคเบำหวำน ควำมดันโลหิตสูงเรื้อรัง
หรือมีกำรตัง้ ครรภ์ไข่ปลำอุก
อำกำร - ควำมดันโลหิตสูง เมือ่ วัตควำมดันโลหิตขณะตรวจครรภ์ได้สูงกว่ำ
๑๔๐/๙๐ มิลลิเมตรปรอท หรือควำมดันโลหิตเพิม ่ จำกครัง้ ก่อนมำก
มีอำกำรบวมมำกกว่ำปกติ คือ บวมทีข ่ ำ เท้ำ มือ ท้อง และหน้ำ
จะสังเกตได้จำกกำรชั่งน้ำหนักตัวเวลำตัง้ ครรภ์ ถ้ำเพิม ่ มำกกว่ำสัปดำห์ละ ๑/๒
กิโลกรัม ควรสังเกตครัง้ ต่อไป นอกจำกนี้ ยงั มีอำกำรปวดหัว - ตำมัว ตำพร่ำ
หรือมีไข่ขำวในปัสสำวะ หรืออำจมี อำกำรชักเกิดขึน ้ ได้
กำรช่วยเหลือ - ต้องแนะนำโดยเน้นให้หญิงมีครรภ์มำตรวจอย่ำงสม่ำเสมอ
หรือเมือ ่ มีสภำพ ผิดปกติดงั ทีก ่ ล่ำวข้ำงต้น ควรมำพบแพทย์โดยด่วน
๓. โรคหัวใจ ถ้ำเกิดในหญิงตัง้ ครรภ์จะมีอน ั ตรำย
เพรำะขณะหญิงตัง้ ครรภ์หวั ใจต้องทำงำนมำก
กว่ำคนปกติอยูแ ่ ล้ว ฉะนัน้ ถ้ำคนทีม ่ ีอำกำรโรคหัวใจมำก ๆ จะตัง้ ครรภ์ไม่ได้
แพทย์อำจต้องพิจำรณำให้ ทำแท้งให้เพือ ่ ช่วยชีวติ ของมำรดำ
และในรำยทีต ่ ง้ ั ครรภ์ได้แพทย์จะต้องช่วยเหลือในกำรคลอดด้วยหรือใน
ระยะครรภ์อำจต้องพักผ่อนหรือได้รบ ั กำรดูแลอย่ำงใกล้ชด ิ
กำรช่วยเหลือ – เรำสำมำรถถำมอำกำรจำกกำรตรวจครรภ์วำ่
เคยมีอำกำรเหนื่อยบ่อย ๆ หรือไม่ ถ้ำพบหญิงมีครรภ์เป็ นโรคหัวใจ
ต้องมำให้แพทย์ตรวจตำมนัดอย่ำงสม่ำเสมอและทำคลอดเอง
๔. ท่อทำงเดินปัสสำวะอักเสบ มักเกิดในท้องแรก เมือ ่ ตัง้ ครรภ์ได้ประมำณ
๒๔ สัปดำห์
อำกำร - ปวดท้องอย่ำงรุนแรง โดยเฉพำะบริเวณบัน ้ เอว มีไข้สูง
หนำวสั่น ชีพจรเต้นเร็ว ปัสสำวะขุน ่ ข้น
กำรช่วยเหลือ - ส่งต่อแพทย์เพือ่ รับกำรรักษำทีถ่ ูกต้อง
มิฉะนัน ้ อำจเกิดกำรติดเชื้อทีร่ ุนแรง ขึน ้ ภำยในร่ำงกำย และอำจเกิดกำรแท้งได้
 บทที่
๕
กำรทำคลอดปกติ
กำรทำคลอดบุตรเป็ นของธรรมดำโลก
ไม่วำ่ มนุษย์หรีอสัตว์ก็ตอ ้ งมีกำรผสมพันธุ์ดว้ ยกันทัง้ นัน
้ ถ้ำไม่มีกำรผสมพันธุ์
ในโลกนี้ก็เงียบและสิง่ ต่ำง ๆ ก็พลอยดับสูญไปหมด หลังจำกทีม ่ ีกำรผสมพันธุ์
ถ้ำไม่มี เหตุอน ั ใดมำขัดข้องแล้วทำรกในครรภ์ก็จะต้องเติบโตเป็ นลำดับ
ครัน้ ครบกำหนด ๙ เดือน ทำรกก็จะคลอดออกมำ
กำรคลอดบุตรเปรียบเหมือนผลไม้สุกก็จะหล่นออกจำกขัว้
โดยไม่ตอ ้ งมีลมพัดหรือมีคนมำเขย่ำ สัตว์ในโลกก็มีกำรคลอดเช่นเดียวกับมนุษย์
แต่ไม่ตอ ้ งมีผดุงครรภ์เป็ นผูท
้ ำคลอดให้ ออกมำได้เองโดยไม่ตอ ้ ง มีกำรช่วยเหลือ
เรำจะเห็นได้วำ่ ไม่คอ ่ ยมีกำรติดขัด
แต่บำงรำยทีม ่ ีกำรคลอดง่ำยหรือยำกนัน ้ มักเป็ นไปตำม พันธุ์มำรดำ
หรือมีเหตุขดั ข้อง เช่น ศรีษะทำรกโต แต่ชอ ่ งเชิงกรำนมำรดำแคบเล็ก
หรือมีกำรฝื นท้องและ เป็ นเหตุให้กำรคลอดจึงติดขัดได้ อีกประกำรหนึ่ง
ถ้ำเม็ดไข่ได้ผสมแล้วไปติดค้ำงอยูท ่ ห
ี่ ลอดปำกแตรทำให้
เกิดกำรตัง้ ครรภ์นอกมดลูก
เมือ
่ ครบกำหนดไม่มีทำงออกต้องนำส่งโรงพยำบำลทำกำรผ่ำตัดเอำออกได้ ใน
สมัยนี้กำรผ่ำท้องเอำทำรกออกเป็ นของธรรมดำ และรอดทัง้ ทำรกและมำรดำ
แต่อย่ำงไรก็ดี หน้ำทีข ่ องนำงผดุงครรภ์ควรต้องยึดให้ม่น ั ว่ำ
คนเจ็บท้องคลอดอย่ำไปรุกรำนให้มำก นักต้องรอใจเย็น ๆ
ไว้ให้ถงึ เวลำตำมธรรมดำเสิยก่อน อย่ำใจร้อน เร่งเร้ำตำมเขำบอก
โดยช่วยฝื นท้องหรือ ข่มท้อง แต่ก็อย่ำขัดใจ
ช่วยให้กำลังใจแก่มำรดำได้โดยช่วยลูบ ๆ คลำ ๆ พอให้เป็ นพิธี เพือ ่ ปลอบใจมำรดำ
๑. อำกำรทีแ
่ สดงกำรคลอดบุตร
ก่อนหน้ำทีจ่ ะถึงกำหนดกำรคลอด ๒-๓ วัน ร่ำงกำยจะสำมำรถรูส้ ก ึ ตัวก่อน
เพือ
่ ทำกำรเตรียมตัว
สำหรับให้ทำรกคลอดออกมำซึง่ เป็ นธรรมชำติของร่ำงกำยดังต่อไปนี้ คือ
เต้ำนมจะแข็งคัด ปำกช่องคลอดบวม ท้องลดต่ำลง ท้องกลมแข็ง
เหตุกำรถ์เหล่ำนี้คอ ื มดลูกได้ทำกำรขยับขยำยตัวให้ทำรกรูจ้ กั ทำงออก
ทำรกจะกลับตัวเอำหัวลงมำจ่อตรงปำกมดลูก
ตอนนี้มำรดำจะมีอำกำรเป็ นเหน็บชำทีเ่ ท้ำ บำงทีทำให้ อำกำรบวมตำมขำ
เลือดลมคั่ง เพรำะมดลูกมำกดทับเส้นโลหิตใหญ่ ถ้ำมำรดำทีใ่ จเสำะมักจะขอร้องให้
ผดุงครรภ์ช่วยฝื นท้องให้
ถ้ำผดุงครรภ์รเู ้ ท่ำไม่ถงึ กำรณ์ และช่วยฝื นผลักดันเป็ นกำรใหญ่ ทำให้เป็ นกำร
ติดขัดต่อไปได้ เพรำะกำรฝื นท้องนี้เท่ำกับฝื นธรรมชำติ
(ตำมกฎกระทรวงมหำดไทย ซึง่ ออกตำมควำมใน
พระรำชบัญญัตค ิ วบคุมประกอบโรคศิลปะ พุทธศักรำช ๒๔๗๙ (ฉบับที่ ๓)
และฉบับแก้ไขเพิม ่ เติม หมวดที่ ๓ ข้อ ๒๐ (๓) มีขอ ้ ควำมว่ำ
มิให้ผป
ู้ ระกอบโรคศิลปะแผนโบรำณทั่วไป สำขำกำรผดุงครรภ์ กระทำกำร

๒๗
ข่มท้อง หรือตรวจภำยในช่องคลอด
จึงมิควรปฏิบตั เิ พรำะจะเป็ นกำรฝ่ ำฝื นกฎหมำยในกำรประกอบโรคศิลปะ)
ตำมปกติมดลูกจะทำหน้ำทีข ่ องตัวเองคือ ขยับขยำยบีบรัด
ให้ศรี ษะของทำรกมำอยูท ่ ป ี่ ำกช่องคลอด เพือ ่ ให้ ดันปำกมดลูกขยำยตัวในวันคลอด
หรือก่อนหน้ำสัก ๑ วัน เมีอ ่ ปำกมดลูกแย้มออกมำบ้ำงแล้ว ศีรษะ
ทำรกก็จะดันให้ปำกมดลูกเปิ ด
ตอนนี้ถำ้ มำรดำใจเสำะมักจะขอร้องให้ผดุงครรภ์ฝืนท้อง และคัดมดลูกให้
หมอทีไ่ ม่เข้ำใจก็จะป็ นคัดเป็ นกำรใหญ่เลยทำให้เกิดกำรติดขัด จึงไม่ควรทำ
ปล่อยให้เป็ นหน้ำทีข ่ องมดลูก เองจะดีกว่ำในขณะทีก ่ ำลังปวดมำก
แม้จะช่วยข่มสักเท่ำใด เมือ ่ ปำกมดลูกยังไม่เปิ ดก็จะออกมำไม่ได้เป็ น อันขำด
(ตอนนี้จงจำไว้ให้ด)ี เมือ ่ มีกำรข่มท้องก่อนเวลำ ศีรษะทำรกมักจะกดทับขือ ่
(กระดูกเชิงกรำน) จน เป็ นรอยบุม ๋
พอได้เวลำมดลูกบีบรัดตัวเร่งให้ทำรกเปิ ดปำกมดลูก
ทำรกมักจะเลือ ่ นลงไปทีร่ อยบุม ๋ ตำมเดิม
เพรำะถูกหัวทำรกกดไว้จนเป็ นรอยบุม ๋ เสียแล้ว
ทำรกจะขยับออกจำกทำงออกเป็ นกำรยำก จึงเกิดมีกำรติดข้ด
เช่นนี้เป็ นควำมรูเ้ ท่ำไม่ถงึ กำรณ์ ของผดุงครรภ์
จึงไม่ควรทำและมักมีหญิงคลอดบุตร บำงรำยถึงแก่ควำมตำยก็มี
มือ
่ ปำกมดลูกขยำยกว้ำงออกตำมทีค ่ วรแล้ว
ถุงน้ำคร่ำก็จะถูกเลือ ่ นดันให้โป่ งออกในบริเวณศีรษะ ของทำรก ถ้ำมดลูกเปิ ดถึง ๓
นิ้ว ก็เกือบถึงกำหนดคลอดแล้ว ถุงน้ำคร่ำก็จะแตก แสดงว่ำ น้ำทูนหัว
แตกออกแล้ว ตอนนี้ มดลูกบีบรัดตัวเร่งให้ทำรกเปิ ดปำกมดลูกหนักขึน ้
มำรดำจะรูส้ ก ึ ปวดหนักมำกขึน ้ มำรดำอยำกเบ่งเป็ นกำรใหญ่
และผดุงครรภ์ชว่ ยบอกจังหวะกำรเบ่งให้มำรดำปฏิบตั ไิ ด้อยำงถูกต้อง เมือ ่
มดลูกเปิ ดเต็มที่ และเห็นศีรษะทำรก ทำรกจะคลอดออกมำได้อย่ำงปลอดภัย
กำรตรวจปำกมดลูก
กำรตรวจปำกมดลูก ต้องตัดเล็บสัน ้ จนซิดเนื้อ
ล้ำงมือฟอกสปูดว้ ยแปรงหรือฟองน้ำ ล้ำงตำมซอกนิ้วมือและตำมซอกจมูกเล็บ
ล้ำงจนถึงข้อศอก เสร็จแล้วยกมือซูไว้จนแห้ง พอแห้งแล้ว ใช้วำสลินทำตำม นิ้วมือ
ใช้นิ้วชี้กบ
ั นิ้วกลำงเหยียดตรง
ส่วนนิ้วนำงกับนิ้วถ้อยและนิ้วหัวแม่มือให้พบ ั งอเข้ำไว้ในอุง้ กลำงใจมือ แล้วค่อย ๆ
สอดสองนิ้วเข้ำทำงช่องคลอด จะทำไห้รเู ้ วลำคลอดดังนี้
ปำกมดลูกเปิ ดเท่ำเหรียญสลึง จะต้อง รอต่อไปอีก ๒ ชั่วโมง แล้วทำกำรตรวจใหม่
ระยะนี้ยงั ไม่คลอด ถ้ำเปิ ดกว้ำงเท่ำเงินบำท ต่อไปตรวจทุก ๆ ชั่วโมง
ถ้ำมดลูกเปิ ดกว้ำงถึง ๓ นิ้ว แสดงว่ำจะคลอดในชั่วโมงนี้
แต่จะเอำแน่ นอนนักยังไม่ได้ เพรำะถ้ำเป็ น ท้องสำวจะต้องรอไปอีก ๒ ชั่วโมง
เมือ
่ ปำกมดลูกเปิ ดกว้ำงเกินกว่ำ ๓ นิ้ว น้ำทูนหัวจะไหลออกหมด มดลูก
จะบีบรัดตัวเด็กทำรกด้ำนข้ำงขึน ้ ทำให้เป็ นกำรช่วยเร่งทำรกคลอดออกเร็ว
แต่มำรดำจะรูส้ ก ึ เจ็บปวดมำก มีลมเบ่ง
ตอนนิ้พอเห็นว่ำปำกมดลูกเปิ ดกว้ำงเต็มทีแ ่ ล้ว
ต้องช่วยตรวจช่องทำงทำรกว่ำอยูใ่ นท่ำทีถ ่ ูกต้องหรือไม่ ถ้ำถูกท่ำจะออกได้แล้ว
ผดุงครรภ์ช่วยบอกจังหวะให้มำรดำออกแรงเบ่งให้ถูกต้อง ตำมธรรมดำถ้ำทำรกมี
กำรติดขัดภำยในช่องทำงคลอด ปล่อยไว้เฉย ๆ
มดลูกก็จะทำหน้ำทีข ่ ยับให้ทำรกถูกท่ำออกจนได้

๒๘
๒. อุปกรณ์ กำรทำคลอด
๑. ผ้ำกันเปื้ อน ๑ ผืน
๒. ผ้ำพลำสติกปูรองคลอด ๑ ผืน
๓ ผ้ำเช็ดมือ ๒ ผืน
๔. หมวกคลุมผม ๑ ใบ
๕. กรรไกรปลำยป้ ำนสำหรับตัดสำยสะดือ ๑ อัน
๖. ลูกโป่ งยำงสำหรับสวนอุจจำระ ๑ อัน
๗. ลูกโป่ งยำงสำหรับดูดเลือด ๑ อัน.
 ๘. ซำมกลม ๒ ใบ
๙. ซำมรูปไต ๑ ใบ
๑๐. เชือกผูกสะดือ ผ้ำห่อสะดือ ๑ ห่อ
๑๑. แปรงล้ำงมือ ๑ อัน
๑๒. คีมคีบเครือ
่ งมือต้ม ๑ อัน
๑๓. สบู่ และกล่องสบู่ ๑ ชุด
๑๔. แอลกอฮอล์ ๑ ขวด
๑๕. ทิงเจอร์ไอโอดีน ๔๐ ซีซี ๑ ขวด
๑๖. ยำหยอดตำ หรือ ขีผ ้ งึ้ ปฏิชีวนะป้ ำยตำเด็ก ๑ ขวด หรือหลอด
๑๗. แอมโมเนีย
๑๘. มีดโกนหนวดหรือมีดโกน ๑ เล่ม
๑๙. ด่ำงทับทิม ๑ ตลับ
๒๐. สำลี
๒๑. ผ้ำอนำมัย

๓. วิธีกำรทำคลอดปกติและกำรดูแลขณะคลอด
กำรทีเ่ ด็กอยูใ่ นท่ำศีรษะตรงปำกมดลูก จะเป็ นคว่ำหรือหงำยก็ได้
กำรคลอดจะดำเนินไปได้เองโดย ไม่มีกำรติดขัด
จริงอยูก่ ำรคลอดอำจมีเหตุผด ิ ปกติในระยะต่อมำ
สำเหตุทท ี่ ำให้ศรี ษะทำรกไม่สำมำรถจะ ผ่ำนออกมำได้
อำจเพรำะติดกระเพำะปัสสำวะและอุจจำระซึง่ ปิ ดขวำงทำงช่องคลอด
หรือดันปำกมดลูก หมุนเปลีย่ นท่ำไป ทำให้ศรี ษะไม่หมุนไม่เลือ ่ นต่ำลงมำ
มดลูกหดรัดตัวนำนจนเหนื่อยอ่อนกำลังลง และ
หมดแรงหดรัดตัวอำจทำให้กำรคลอดปกติก็มค ี วำมลำบำกอยูบ ่ ำ้ ง
เกิดขีน
้ ได้ในกรณีตอ ่ ไปนี้เช่น ในระยะครรภ์ แรก (ท้องสำว)
่ มต้องใช้เวลำคลอดนำนกว่ำรำยทีเ่ คยคลอดมำแล้ว อำยุของผูค
ก็ยอ ้ ลอด
ก็ทำให้กำรคลอด ติดขัดได้เหมือนก้น ทำให้กำรคลอดผิดปกติ
และเวลำคลอดจะช้ำหรือเร็วก็ได้ เช่น ผูค ้ ลอดอำยุ ๓๐ ปี ขีน
้ ไป
และเป็ นครรภ์แรกมักจะประสบกับกำรคลอดลำบำกเป็ นส่วนมำก

๒๙
กำรดูแลด้ำนจิตใจแก่หญิงตัง้ ครรภ์ขณะรอคลอด
สภำพจิตใจของหญิงขณะรอคลอด ให้พจิ ำรณำอำรมณ์ ของหญิงขณะคลอด
มีผลต่อปฏิกริ ยิ ำของ กระบวนกำรในกำรคลอดเพรำะควำมรูส้ ก
ึ ไม่สบำย
เป็ นสำเหตุให้สภำพร่ำงกำยและจิตใจนัน ้ อ่อนเพลีย
ทำให้ระยะเวลำคลอดนัน ้ ยำวนำนขึน ้
 กำรกลัวกำรคลอด เมือ่ กำรคลอดเริม ้
่ ขึน
จะมีอำรมณ์ เกิดขึน ้ หลำกหลำยแตกต่ำงกันไป ในรำยที่ เป็ นครรภ์แรก
มำรดำอำจดีใจทีก ่ ำรคลอดกำลังจะเกิดขึน ้ หลังจำกรอคอยมำนำน
แต่ขณะเดียวกันจะมี อำรมณ์ ตรงข้ำม คือ กลัวกำรคลอด
และผลทีจ่ ะเกิดขึน ้ ซึง่ ไม่แน่ นอน เช่น กลัวเครือ ่ งมือ กลัวเจ้ำหน้ำที่ หรือกลัวอนำคต
เช่น
รำยทีจ่ ะต้องคลอดบุตรทีไ่ ม่มีใครเป็ นบิดำหรือเมือ ่ สภำพครอบครัวยังไม่พร้อมจะมี
บุตร เป็ นต้น
กำรตอบสนองด้ำนอำรมณ์ ควำมกลัวและกำรเจ็บครรภ์
มีผลต่อควำมเซึอ ่ มั่นของมำรดำ เรำควร ให้มำรดำรูส้ ก ึ ปลอดภัย
และให้คลอดโดยไม่มีกำรทำร้ำยทำงด้ำนอำรมณ์ เรำควรจะชี้แจงและอยูเ่ ป็ นเพือ ่ น
จะช่วยให้มำรดำสนองตอบควำมต้องกำรด้ำนต่ำง ๆ ได้เป็ นอย่ำงดี
ทีจ่ ะเกิดควำมเซึอ ่ มั่น และมีควำมกลัว ลดลง
ควำมต้องกำรเพือ่ น ควำมรูส้ ก ึ โดดเดีย่ วทำให้เกิดกำรกลัว กำรอยูเ่ ป็ นเพือ ่ น
ให้ควำมสะดวกสบำย รับฟังอธิบำย พูดคุย ให้กำลังใจ ให้ควำมมั่นใจ
หรือเงียบในบำงครัง้ เป็ นสิง่ ทีม ่ ีคำ่ ยิง่ สำหรับมำรดำในช่วงนี้
หญิงช่วงก่อนคลอดนี้ ตอ ้ งกำร กำรเอำใจ ต้องกำรรับฟังคำพูดทีไ่ พเรำะ
กำรช่วยนวดตำมร่ำงกำย เบำ ๆ
เป็ นกำรทำให้ผค ู้ ลอดเกิดควำมรูส้ ก ึ อบอุน่ ใจได้ดียงิ่ ขึน ้
วิธีกำรคลอดบุตร
กำรคลอดบุตรนี้เป็ นธรรมดำของโลกทั่วไป เมือ ่ ทำรกอยูใ่ นท้อง
ครรภ์แก่ครบกำหนดแล้วก็จะต้อง คลอดออกเองเป็ นธรรมดำ
เปรียบเหมือนผลไม้ทส ี่ ุกงอมก็รว่ งหล่นออกจำกขัว้ ไม่ตอ ้ งเขย่ำหรือถูกลมพัด
แต่ถงึ กระนัน ้ ก็ดี วิธีกำรทีจ่ ะคลอดบุตรนัน ้ แบ่งออกเป็ น ๓ จำพวกคือ
พวกที่ ๑ เด็กอยูใ่ นครรภ์เมือ ่ ครบกำหนดก็คลอดเองได้ตำมปกติ
พวกที่ ๒ คลอดเมือ ่ ครรภ์แก่เกินกำหนด ๑-๒ เดือน
หรือทำรกในครรภ์ตวั โตมำก ทำให้ไม่
สำมำรถคลอดเองตำมปกติได้ หรืออำจเรียกได้วำ่ คลอดผิดธรรมดำ
พวกที่ ๓ คลอดโดยใช้เครือ ่ งมือช่วย หรือมีวธิ ีชว่ ยให้คลอดได้ เช่น
กำรใช้เครือ ่ งสุญญำกำศดูด
หรือกำรใช้คม ี คีบ เป็ นต้น ซึง่ วิธีกำรเหล่ำนี้ผท ู้ ก
ี่ ระทำได้คอ ื
แพทย์แผนปัจจุบน ั เท่ำนัน ้ ผดุงครรภ์แผนโบรำณ
จะใช้เครือ ่ งมือช่วยทำคลอดนี้ ไม่ได้ ถ้ำมีกำรติดขัดของกำรคลอด
ต้องรีบนำส่งโรงพยำบำล
กำรเจ็บท้อง
กำรเจ็บท้อง คือ กำรทีก ่ ล้ำมเนื้อของมดลูกหดรัดตัวเล็กลง
กำรหดรัดตัวนี้เกิดขึน ้ เป็ นระยะ ครัง้ หนึ่ง ๆประมำณครึง่ นำที ถึงหนึ่งนำทีครึง่
แล้วมีกำรพัก ในระยะนี้กล้ำมเนื้อของมดลูกคลำยตัว แล้วมดลูก
จะหดรัดตัวอีกในขณะทีม ่ ดลูกหดรัดตัวนี้ สิง่ ทีอ ่ ยูใ่ นโพรงมดลูก คือ
ทำรกจะถูกผลักดันให้ออกไปตำมทำงที่ เปิ ดอยู่ คือ ปำกมดลูก ดังนัน
้
ทำรกจึงถูกดันให้ออกมำพ้นโพรงมดลูกได้ กำรเจ็บท้องมีอยูห่ ลำยชนิดดังต่อไปนี้

๓๐
๑.กำรเจ็บท้องเตือน
กำรเจ็บท้องเตือน เกิดขึน ้ เมึอ
่ ถึงกำหนดใกล้จะคลอด
เกิดขึน ้ เนื่องจำกกำรหดรัดตัวของมดลูก บ่อยครัง้
แต่กำรหดรัดตัวของมดลูกไม่มีกำหนดเป็ นระยะแน่ นนอน
แต่เป็ นประโยชน์คอ ื ทำให้ศรี ษะทำรก หมุนเลือ ่ นต่ำลงมำ
และลำตัวของทำรกอยูใ่ นลักษณะตำมยำว
เพือ ่ หัวของทำรกจะได้เข้ำไปในช่องเชิงกรำน ได้โดยตลอด กำรเจ็บท้องเช่นนี้
ตำมธรรมดำไม่รูส้ ก ึ เจ็บปวดมำก เป็ นแต่เพียงรูส้ ก ึ ท้องแข็งบ่อยกว่ำปกติ
และมักจะมีอำกำรเมือ ่ ยทีห
่ ลัง หรือทีก ่ ระเบนเหน็บ เพรำะตัวทำรกลดต่ำลงมำ
ทำให้กระดูกสันหลังบริเวณ ช่วงเอวมีกำรโค้งไปด้ำนหน้ำมำกขึน ้
กำรเจ็บท้องเตือนมักจะเกิดขึน ้ ประมำณ ๒-๓ วันก่อนคลอด ในบำง
รำยอำจเกิดขึน ้ หนึ่งสัปดำห์กอ ่ นคลอด
หรือบำงทีเจ็บท้องเตือนแล้วเจ็บท้องคลอดเลยก็มี กำรเจ็บท้องเตือน มีประโยชน์คอ ื
ทำให้ผค ู้ ลอดได้ทรำบว่ำ จวนจะถึงกำหนดคลอดแล้ว จะได้มีเวลำเตรียมตัว
ไม่เดินทำงไกล เพือ ่ จะได้มีกำรระมัดระวังมำกขึน ้
๒.กำรเจ็บท้องคลอด
กำรเจ็บท้องคลอด คือ กำรเจ็บท้องโดยทีม ่ ดลูกหดรัดตัวแรงกว่ำเดิม
และมีเป็ นระยะ เป็ นกำหนดแน่ นอนในขัน ้ แรกคือ เจ็บประมำณ ๑ นำที
และมีระยะพักหำยใจประมำณครึง่ ชั่วโมงเป็ นเช่นนี้สกั ๕-๖ ครัง้ ระยะพัก
คือระยะทีม ่ ดลูกคลำยตัวจะค่อยสัน ้ ๆ ลงๆ ตำมลำดับ ขณะทีเ่ จ็บท้อง ผูค ้ ลอดจะ
รูส้ กึ ว่ำท้องแข็ง ปวดบริเวณท้องน้อย บริเวณกระเบนเหน็บ หลัง และโคนขำ
กำรเจ็บท้องคลอดแบ่งได้เป็ น ๓ ระยะ ดังจะกล่ำวเป็ นหัวข้อดังต่อไปนี้ ได้แก่
ระยะมดลูกเบ่งและเปิ ด ระยะทำรกออกจำกช่องคลอดพ้นออกมำจำกตัวมำรดำ
(ตกฟำก) และระยะรก
๓.กำรเจ็บท้องหลังคลอด
กำรเจ็บท้องหลังคลอด คือ กำรหดรัดตัวของมดลูกในระยะหลังคลอด
ในระยะนี้ไม่มีอะไร เหลือค้ำงอยูใ่ นมดลูกเลย
รัดตัวอยูต ่ ลอดเวลำบำงทีก็มีอำกำรคลำยตัวบ้ำงนำน ๆ ครัง้ และหดรัดตัวขึน ้ อีก
ดังนัน ้ จึงมีควำมรูส้ ก ึ ท้องแข็ง และปวดเป็ นครัง้ ครำว แต่ไม่บอ ่ ยนัก
และมักจะรูส้ ก ึ มำกขึน ้ ขณะบุตรดูดนม
เพรำะกำรดูดนมของทำรกจะเป็ นกำรกระตุน ้ ให้มดลูกของมำรดำหดรัดตัวแรงขึน ้ เ
พรำะมีเส้นประสำทติดต่อกัน
กำรเบ่ง
กำรทีผ
่ ค
ู้ ลอดรูส้ ก
ึ อยำกเบ่ง เป็ นกำรใช้กำลังกล้ำมเนื้อหลังและกระบังลม
ซึง่ จะหดรัดตัวอย่ำงแรง ทำให้กล้ำมเนื้อภำยในช่องท้องเล็กลง
ควำมกดดันภำยในช่องท้องมำกขึน ้ กำลังควำมกดดันนี้ มีพลังต่อ มดลูกโดยตรง
ช่วยให้มดลูกมีกำลังหดตัว รัดตัวแรงเพิม ้ มำกกว่ำเดิมตำมทีไ่ ดักล่ำวมำแล้ว
่ ขึน
ควำมรูส้ กึ อยำกเบ่งนี้ เป็ นควำมรูส้ กึ ทีร่ ุนแรงและอดกลัน ้ ไม่ได้
กำรเบ่งชนิดนี้เกิดขึน้ เมือ ่ ปำกมดลูกเปิ ดแล้ว ถ้ำไม่มี
อะไรกีดขวำงช่องทำงคลอดอีก ทำรกก็จะออกผ่ำนออกมำได้โดยสะดวก

๓๑
ช่องทำงคลอด
ช่องทำงคลอด คือ อวัยวะภำยในอุง้ เชิงกรำน
ซึง่ ประกอบด้วยกระดูกเชิงกรำนและเนื้อเยือ ่ อ่อนที่ บุเชิงกรำนอยู่
เป็ นทำงซึง่ เมือ ่ เด็กถูกผลักดันออกมำจำกโพรงมดลูก
จะผ่ำนลงมำตำมช่องทำงนี้โดยตลอดจน กระทั่งออกมำพ้นปำกช่องคลอด
ทำงคลอดเริม ่ ต้นตัง้ แต่รูปำกมดลูกตลอดช่องคลอด จนกระทั่งถึงปำกช่องคลอด
ส่วนทีเ่ ป็ นกระดูกของทำงช่องคลอดนัน ้ เมือ
่ ไม่มีครรภ์จะทรงตัวอยูม ่ ่นั คง
แต่เมือ ่ มีกำรตัง้ ครรภ์อำจ จะขยำยออกได้บำ้ งเล็กน้อย เพือ ่ ช่วยให้ทำรกคลอด
ทัง้ นี้ผดิ กับเยือ่ และเนื้ออ่อนซึง่ มียืดหยุน ่ ได้มำก
และขยำยตัวออกเป็ นช่วงกว้ำงเพือ ่ ให้เด็กผ่ำนออกมำได้
แต่ก็มีเขตจำกัดเพียงแค่ควำมกว้ำงของกระดูกที่ ล้อมอยูภ ่ ำยนอก
กำรคลอดทีจ่ ะผ่ำนทำงนี้ซึ่งแม้จะมีควำมยืดหยุน ่ ได้ ก็มีควำมต้ำนทำนมำก
จึงจำเป็ นต้อง อำศัยกำลังกำรคลอดทำกำรช่วยผลักดันทำรก
มิใช่ทำรกจะเคลือ ่ นออกมำเองได้โดยลำพัง ด้วยเหตุนี้ทำรก
ในครรภ์จะตำยหรือมีชีวต ิ อยู่ จึงจำเป็ นต้องอำศัยกำลังกำรคลอดทำกำร
ในกำรผ่ำนของทำรกออกมำเป็ น หน้ำทีข ่ องมดลูกจะทำกำรให้เท่ำนัน ้
กำลังกำรคลอด
กำลังผลักดัน ทีจ่ ะทำให้ทำรกออกจำกโพรงและเคลือ ่ นลงมำตำมช่องคลอด
คือ กำลังกำรผลักดันที่ เกิดจำกกำรหดรัดตัวฃองมดลูก
ทีท ่ ำให้เกิดกำรผลักดันต่อทำรกโดยตรง ผลทีไ่ ด้รบ ั กำรผลักดันโดยทำงอ้อม
จำกกำรทีม ่ ำรดำออกกำลังเบ่ง โดยบังคับกำรหดรัดตัวของกล้ำมเนื้อท้อง
กล้ำมเนื้อหลัง และกระบังลม
ซึง่ ทำให้เนื้อในช่องท้องน้อยเล็กลงเป็ นผลให้เกิดควำมดันภำยในช่องท้องทวีมำกขึ้
น โดยเหตุนี้ กำรคลอด ต้องอำศัยกำลังของกำรคลอดทัง้ ๒ ชนิดทีก ่ ล่ำวมำแล้ว
เรียกว่ำ กำรเจ็บท้องคลอดและกำรเบ่ง
ร่ำงของทำรก
ในกำรคลอดนี้ทำรกไม่มีกำรช่วยเหลือตัวเองในกำรเคลือ ่ น
เพือ ่ เป็ นผลในกำรคลอดเลย กำร เปลีย่ นแปลงในกำรคลอดนี้
เกิดขึน ้ เนื่องจำกควำมกดดันทีม ่ ีตอ
่ ตัวทำรกทัง้ สิน
้ คือ อวัยวะทำหน้ำทีท่ ง้ ั นัน
้
ขณะทีอ ่ ยูใ่ นครรภ์ เด็กมีกำรเคลือ ่ นไหวทำให้เปลีย่ นเป็ นท่ำต่ำง ๆ
ได้ดว้ ยตัวเอง แต่ในระยะคลอด
ควำมกดดันของกำรหดรัดตัวของมดลูกบังคับให้อยูใ่ นทำงทรงคว่ำ
แต่ในตอนหลังของกำรเกิด ศีรษะกลับ ถูกบังคับให้เปลีย่ นแปลงเป็ นทรงหงำย
ร่ำงกำยของทำรกเป็ นตัวประกอบลำศัญในกำรคลอด
และมีควำมสำคัญต่อช่องคลอดเป็ นอันมำก
โดยทีร่ ำ่ งกำยของมำรดำและร่ำงกำยของทำรกต้องมีขนำดอันเหมำะสม เช่น
ไม่ใหญ่จนเกินไป และอยูใ่ น ลักษณะทีเ่ หมำะสมคือ
ทำรกต้องงอศีรษะอยูเ่ บื้องล่ำงและทรงคว่ำ แขนและขำงอพับกับทรวงอก นอกนัน ้
กำรผ่ำนของทำรกลงมำตำมทำงช่องคลอดนัน ้
จะติดขัดหรือสะดวกก็ตอ ้ งแล้วแต่กำรเปลีย่ นทรง และกำรหมุนศีรษะ หมุนไหล่
เหล่ำนี้เป็ นไปตำมควำมเหมำะสมของช่องคลอดอีกด้วย

๓๒
อำกำรของมำรดำเมือ ่ ทำรกจะคลอด
ก่อนทีท ่ ำรกจะคลอดนี้
อวัยวะในร่ำงกำยของมำรดำและทำรกได้มีกำรเตรียมตัวดังต่อไปนี้
เริม
่ ด้วยมดลูกจะบีบหดรัดตัวทำรกเพือ ่ ให้ทำรกเคลือ
่ นออกมำ
ศีรษะทำรกก็จะหันกลับลงทุกที ประมำณ ๓-๔ วัน
ศีรษะทำรกนัน ้ ก็จะเลือ
่ นมำอยูท
่ ป
ี่ ำกมดลูก เวลำนี้มำรดำจะรูส้ ก
ึ ว่ำท้องลด (ทำรก
กลับตัวแล้วศีรษะลงมำอยูใ่ นอุง้ เชิงกรำน) เมือ ่ ศีรษะทำรกมำถึงปำกมดลูกแล้ว
ก็จะดันปำกมดลูกให้แย้มออก เมือ ่ ปำกมดลูกได้แย้มออกแล้ว
เมือกหรือเสมหะทีจ่ ุกอยูใ่ นปำกมดลูกก็จะหลุดออกมำตำมช่องคลอด โดยมี
โลหิตเจือปนออกมำด้วย แสดงว่ำปำกมดลูกขยำยเปิ ดตัว ตัง้ แต่นี้ไป
ถ้ำครรภ์เป็ นธรรมดำแล้ว ภำยในเวลำ ๒๔ ชั่วโมง ทำรกก็จะคลอดออกมำเอง
ในช่วงนี้มำรดำจะรูส้ ก ึ เจ็บท้องและปวดตำมกระเบนเหน็บ หน้ำขำและหัวเหน่ ำ
บำงทีเท้ำเริม ่ บวม ถ้ำมีกำรเจ็บครรภ์ถข ึ้ เป็ นพัก ๆ แสดงว่ำ มดลูกเริม
ี่ น ่ ทำงำนแล้ว
และยิง่ เจ็บทวีขน ึ้ มำกและถีเ่ ข้ำๆ เริม ่ มีลมเบ่ง ครรภ์ยงิ่ กลมเข้ำ
เวลำเจ็บขึน ้ มำท้องจะแข็งและเจ็บครรภ์รำ้ วไปทัง้ ตัว
กับมีอำกำรปวดอยำกจะถ่ำยอุจจำระ และปัสสำวะด้วย
เมือ
่ มดลูกฃยำยตัวเปิ ดออกมำบ้ำงแล้ว
น้ำคร่ำก็จะดันถุงน้ำคร่ำตุงออกมำถ่ำงปำกมดลูกให้ขยำยตัวออก
มดลูกก็ยงิ่ บีบรัดตัวมำกขึน ้ และน้ำคร่ำก็จะยิง่ ดันมดลูกออกมำ
ปำกมดลูกจะถูกขยำยโตขึน ้ ทุกที จนกว่ำทำรกสำมำรถคลอดออกมำได้
โดยผ่ำนมดลูกและข้อกระดูกของเชิงกรำน ทำรกก็จะคลอดออกมำทันที
นี่เป็ นอำกำรธรรมดำของกำรออกลูกหรือคลอดบุตร
ลมเบ่งเกิดขึน ้ จำกกำรทีม ่ ดลูกหดตัว บีบรัดให้ทำรกออก เมือ ่ เบ่งหนัก ๆ เข้ำ
ถุงน้ำคร่ำก็ไหลออกมำ เมือ ่ น้ำคร่ำออกมำแล้ว มดลูกก็จะเหีย่ วเล็กลง
ยิง่ เหีย่ วเล็กเท่ำใด ก็ยงิ่ บีบทำรกหนักเข้ำ ทำรกทีม ่ รี ำ่ งกำย
ธรรมดำก็คลอดออกมำได้สะดวก
ส่วนน้ำคร่ำมีประโยชน์ทำให้เกิดกำรหล่อลืน ่
ทำรกก็คลอดผ่ำนออกมำได้ตำมปกติ ธรรมชำติของ กำรคลอดทั่ว ๆ ไป
ระยะนี้ผดุงครรภ์ก็ดอ ้ งช่วยประคับประคองตรวจอำกำรของมำรดำหรือรับทำรกออ
กมำ ทำรกทีอ ่ อกมำนัน ้ มิได้ออกมำแรง ๆ แต่ได้หมุนตัวออกมำตำมรูป หรือ
ช่องทำงของอุง้ เชิงกรำนจนกว่ำจะ ตกฟำก
เพรำะฉะนัน ้ แพทย์หรือผดุงครรภ์จะต้องช่วยในตอนนี้ เมือ ่ มีลมเบ่ง
ต้องประคองศีรษะและช่วยรับ ตัวทำรก
หรือหมุนศีรษะทำรกให้พอดีกบ ั ช่องเชิงกรำน
กระบวนกำรของกำรคลอด
กระบวนกำรคลอดซึ่งจะดำเนินไปได้ดว้ ยควำมเรียบร้อย ไม่ตด ิ ขัดนัน
้
ตองอำศัยควำมเหมำะสม ๓ ประกำร คือ ช่องคลอด
กำลังกำรคลอดและร่ำงกำยของเด็ก ทัง้ ๓ ประกำรนี้ ต้องมีควำมเหมำะสมซึง่ กัน
และกัน เช่น ร่ำงกำยของทำรกโตกว่ำขนำดช่องคลอด ก็จะเกิดติดขัด
หรือร่ำงกำยของทำรกมีขนำดพอดี แต่ชอ ่ งคลอดของมำรดำเล็กมำกกว่ำธรรมดำ
หรือ บิด เบี้ยว ไม่เหมำะสม กำรคลอดก็จะติดขัด หรือ
ร่ำงกำยของทำรกกับช่องคลอดพอดีเหมำะสม แต่กำลังคลอดไม่พอดี
หรือมดลูกไม่มีกำลังหดรัดตัว หรือผู้ คลอดไม่มีกำลังเบ่ง
กำรคลอดต้องเสียเวลำนำน หรือติดขัดก็ได้ เวลำทีใ่ ช้คลอดจะช้ำหรือเร็ว ต้องอำศัย
ควำมเหมำะสมทัง้ ๓ ประกำรนี้ดว้ ย กระบวนกำรของกำรคลอดบุตร แยกออกได้ ๓
ระยะคือ
 ๓๓
ระยะที่ ๑ ตัง้ แต่มำรดำเจ็บครรภ์จนปำกมดลูกเปิ ดพอดีกบ ั ศีรษะทำรก
ทำรกก็จะออกมำได้โดย สะดวก (ออกจำกปำกมดลูก)
ระยะที่ ๒ ตัง้ แต่ทำรกออกจำกปำกมดลูกออกมำ จนกระทั่งตกฟำก
หรือพ้นร่ำงกำยของมำรดำ (พ้นช่องคลอด)
ระยะที่ ๓ หลังจำกทำรกคลอดออกมำแล้วจนกระทั่งรกออก
(เป็ นระยะรกคลอด) แต่ระยะรกนี้ เป็ นระยะอันตรำย ถ้ำรกไม่ออกหรือฉี กขำด
เศษรกติดอยูภ ่ ำยในจะทำให้เกิดผลเสียตำมมำ
ระยะที่ ๑ เป็ นระยะปำกมดลูกเปิ ด
หรือส่วนล่ำงของมดลูกหรือคอมดลูกขยำย ถ่ำงออกเต็มที่
ส่วนคอมดลูกซึง่ เมือ ่ แรกยังเป็ นขอบอยูน ่ น
้ ั จะค่อย ๆ ถูกดึงขึน ้
ขอบจึงบำงและในทีส ่ ุดขอบก็จะไม่เหลือเลย ปำกมดลูกจึงเปิ ดหมด
เป็ นช่องทำงคลอดออกมำได้ ในขณะทีค ่ อมดลูกเปิ ดนี้ หำกใช้นิ้วคลำดูจะพบว่ำที่
ปำกมดลูกมีรูใช้นิ้วสอดเข้ำไปได้ และรอบรูจะเป็ นสันแข็ง
รูทป ี่ ำกมดลูกนี้จะมีถุงยำงจุกอยู่ เมือ ่ เอำมือกดถุงนี้ จะรูส้ ก ึ ว่ำหยุน ่ ๆ และมีน้ำในถุง
เรียกว่ำ “ถุงน้ำทูนหัวหรือถุงน้ำคร่ำ”
ระยะที่ ๒ ระยะนี้เป็ นระยะเบ่ง
เริม่ ต้นเมือ ่ ปำกมดลูกเปิ ดหมดและกลไกกำรคลอดของทำรกจะ
เริม ่ ขึน ้ จนกระทั่งเด็กออกมำจำกมดลูกมำอยูท ่ ช ี่ อ ่ งคลอด
ซึง่ ขณะเดียวกันมดลูกก็เริม ่ ยืดขยำยตัวออก เพือ ่ ให้ ศีรษะเด็กผ่ำนลงมำ
กำรผลักด้นให้เด็กเคลือ ่ นลงมำนัน ้
กระทำโดยมดลูกและอำศัยกำลังของกล้ำมเนื้อหน้ำท้อง
ซึง่ บังคับใช้งำนโดยผูค ้ ลอดเอง จะสังเกตเห็นเหตุกำรณ์ ทป ี่ รำกฏของกำรเบ่งดังนี้
คือ ผูค ้ ลอดเริม ่ ต้น ด้วยกำรหำยใจอย่ำงเต็มทีก ่ อ ่ น
แล้วจึงกลัน ้ ใจออกกำลังเบ่งอย่ำงสุดแรง กล้ำมเนื้อหน้ำท้อง กล้ำมเนื้อหลัง
และจำกส่วนของร่ำงกำยช่วยกำรออกกำลังในกำรเบ่งนี้จนผูค ้ ลอดหน้ำแดง
และมีเหงือ่ ออกโทรมตัว บำงครัง้ อำจจะร้องครวญครำงในขณะเบ่งด้วย
และคลอดออกมำเรียกว่ำตกฟำก (เด็กคลอดออกมำจำกช่อง คลอดแล้ว)
ระยะที่ ๓ ระยะรกคลอด
ระยะนี้เกิดภำยหลังเด็กคลอดออกมำแล้วจะมีรกและสำยสะดือ
ถุงน้ำหล่อตัวเด็กออกมำ เมือ ่ เด็กเกิดออกมำแล้ว มดลูกจะหดตัวเล็กลง
ก้นมดลูกอยูส ่ ูงเพียงระดับสะดือ และ
ตัวมดลูกก็เล็กลงมีขนำดประมำณเท่ำกับศีรษะเด็ก ลักษณะของมดลูกในขณะนี้
ปรำกฏว่ำ บำงครัง้ ก็แข็ง บำงครัง้ ก็เป็ นก้อนกลมบำงครัง้ ก็ออ ่ นนิ่มลง
จนคลำดูรูปร่ำงได้ไม่แน่ นอน ดังนี้ สลับกันไปประมำณ ๑๕ ถึง ๒๐ นำที
จนกระทั่งรกหลุดออกมำจำกผนังมดลูก ถูกมดลูกผลักดัน จนมำอยูใ่ นช่องคลอด
มดลูกถึงหด ตัวเต็มทีเ่ ป็ นก้อนกลมแข็งลอยขึน ้ สูงกว่ำเดิม
เมือ ่ เป็ นเช่นนี้มกั มีเลือดออกมำบ้ำง พร้อมกับสำยสะดือเลือ ่ น ตำมออกมำ
แต่รกทีอ ่ อกมำตัง้ ค้ำงอยูท ่ ชี่ ่องคลอดนัน ้ มักจะไม่เลือ ่ นออกมำเอง
นอกจำกต้องใช้วธิ ีชว่ ยกด ผลักดันออกมำกดผลักหน้ำท้องเบำ ๆ รกก็จะออกมำได้
ถ้ำรกไม่ออกหรือฉี กขำดตกอยูใ่ นมดลูก หรือ มดลูกปลิน
้ ถลก เศษรกเน่ ำเป็ นพิษได้
ลักษณะท่ำทำงทีท ่ ำรกจะคลอด
กำรทีท ่ ำรกจะคลอดออกได้
ต้องเปลีย่ นแปลงหลำยท่ำหลำยทำงตำมอิรยิ ำบถต่ำง ๆกัน ทัง้ ทีอ
่ วัยวะ
ของมำรดำก็ชว่ ยให้เป็ นไปตำมธรรมชำติอยูแ ่ ล้ว
ตัง้ แต่เคลือ
่ นจำกมดลูกจนตกฟำกมีอยู่ ๓ แบบ แต่ละ แบบมีทำ่ ต่ำง ๆ
กันดังต่อไปนี้คอ ื

๓๔
ท่ำคว่ำหน้ำออก ทำรกอยูใ่ นมดลูก คว่ำอยู่ คือหันหน้ำเข้ำหำหลังของมำรดำ
ในท่ำนี้ทำรกจะ คลอดออกมำได้หรือตกฟำกได้ตอ ้ งหมุนตัวครึง่ รอบ
เพือ ่ ไหล่จะได้หลุดออกของเชิงกรำน จนคลอดออกมำ ตกฟำกได้
ท่ำทำรกหงำยหน้ำออก ทำรกอยูใ่ นมดลูกนอนหงำย
หันหน้ำออกหน้ำท้องของมำรดำ เมือ ่ ศีรษะ เคลือ่ นพ้นจำกมดลูกแล้ว
ศีรษะตะแคงได้ ลอดอุง้ เชิงกรำน ตัวเด็กคว่ำ บ่ำจะได้หลุดลอดพ้นจำกช่อง
เชิงกรำนออกมำจำกช่องคลอดและตกฟำกได้
ท่ำทำรกเอำก้น ขำ หรือเท้ำออก ตรวจดูจะพบว่ำนิ้วเท้ำจะเสมอกัน
ถ้ำนิ้วมือจะไม่เสมอกัน กิรยิ ำ ทีเ่ อำเท้ำคลอดนี้มีขอ ้ สำคัญ ฉะนัน
้ เมือ
่ ตรวจพบว่ำ
เด็กอำจจะคลอดในท่ำนี้ ควรจะนำส่งไปคลอดทีโ่ รงพยำบำล
เพือ ่ ควำมปลอดภัยของมำรดำและเด็ก
ท่ำทำรกเอำมือและแขนออก ผดุงครรภ์ไม่สำมำรถ
ทำคลอดท่ำนี้ได้และมีควำมรู ้ ใม่พอจะช่วย จะ
เป็ นอันตรำยแก่ทำรกและมำรดำ กำรทีท ่ ำรกเอำมือและแขนออกมำเช่นนี้โดยมำก
เกิดจำกกำรฝื นท้องมำก เกินไป คือ ทีแรกทำรกจะเอำหัวออกหมอตำแยไม่เข้ำใจ
ผลักไสหรือกล่อมท้อง ทำให้ศรี ษะ ทำรกนัน ้ พลำด จำกช่องทำงคลอด
แขนจึงเคลือ ่ นมำทีช่ อ
่ งคลอด และคลอดออกมำ
นอกจำกจะช่วยให้แขนเข้ำไปตำมเดิม เพรำะทำรกจะกลับเองไม่ได้
เมือ่ มือออกมำก็จะทรำบได้วำ่ มือซ้ำยหรือมือขวำโดยจับมือคลำนิ้วมือทำรก ถ้ำ
มือทำรกคว่ำ ตัวทำรกคว่ำ ถ้ำมือทำรกหงำย ตัวทำรกก็หงำย ถ้ำข้อเข่ำพับ
เท้ำของทำรกจะมำอยูท ่ ีก
่ น
้ ของทำรก ถ้ำเป็ นดังกล่ำวมำแล้วนี้
ทำรกจะคลอดออกมำไม่ได้ คล้ำยกับทำรกขวำงตัว ติดตัว และติดหัว คอ
แพทย์ตอ ้ งช่วยให้คลอดแบบอืน ่ ๆ
ถ้ำผดุงครรภ์แผนโบรำณได้พบปะอำกำรดังกล่ำวมำนี้ ต้องรีบช่วย
เหลือนำส่งโรงพยำบำลทันที

กลไกกำรคลอดในท่ำต่ำง ๆ ของทำรก
 ท่ำคว่ำหน้ำออก
๑. งอตัวก้มหน้ำคอพับ คำงติดกับหน้ำอก
๒. เลือ ่ นลงมำจนศีรษะจรดปำกมดลูก
๓. พลิกหรือหมุนตัวให้เหมำะกับช่องเชิงกรำน
เพือ
่ ศีรษะจะได้คลอดออกมำได้
๔. ศีรษะลอดช่องเชิงกรำนและคลอดได้
๕. หมุนตัวภำยในมดลูกให้พอดี
๖. ตัวก็จะคลอดออกมำพ้นตัวมำรดำ

๓๕
ท่ำทำรกหงำยหน้ำออก
๑. หงำยหน้ำขึน ้ จนท้ำยทอยจรดหลัง
๒. เลือ ่ นลงมำจนศีรษะจรดปำกมดลูก
๓. พลิกหรือหมุนศีรษะให้พอเหมำะกับทีจ่ ะลอดช่องเชิงกรำน
เพือ
่ ให้ศรี ษะทำรก ลอดออกมำได้
๙. ศีรษะลอดช่องเชิงกรำน และคลอดออกมำได้
๕. พลิกหรือหมุนตัวภำยในมดลูกให้พอดีกบ ั ช่องเชิงกรำน
๖. ตัวทำรกก็จะคลอดออกมำ พ้นตัวมำรดำ

กำรปฏิบตั ขิ องผดุงครรภ์ในระยะของกำรคลอด
๑. ควำมสะอำดของกำรผดุงครรภ์ เมือ ่ จะทำกำรคลอดบุตร
ผดุงครรภ์ควรอำบน้ำชำระร่ำงกำย
ให้สะอำดเสียก่อน และควรเปลีย่ นเสื้อผ้ำทีซ ่ กั ฟอกใหม่ ทีส ่ ะอำด
เพรำะเชื้อโรคอำจติดต่ออยูต ่ ำมเสื้อผ้ำ เครือ่ งนุ่งห่มทีไ่ ด้ไปรักษำรำยอืน
่ ๆ มำก่อน
แล้วยังมิได้ชำระล้ำงและฟอกสบู่ อำจมีโรคติดต่อกันได้ เช่น โรคฝี ดำษ หัด สุกใส
หรือโรคต่ำง ๆ ย่อมเกิดขึน้ ติดต่อถึงมำรดำและทำรก
สถำนทีค่ ลอดต้องสะอำดปลอดโปร่ง จัดไว้สำหรับคลอดบุตร
ล้ำงด้วยน้ำยำฆ่ำเชื้อโรคให้ท่วั บริเวณ หรือล้ำงแล้วรมด้วยกำมะถันอบก็ได้
หรือฟอร์มำลินก็ได้ อย่ำให้มีกลิน่ โสโครก ทำควำมสะอำดห้อง
จนถึงวันคลอดจะดีมำก ห้องนี้ตอ ้ งจัดให้เป็ นพิเศษ
อย่ำให้คนเข้ำไปพลุกพล่ำนเป็ นอันขำด
๒. กำรปฏิบตั แ ิ ละกำรช่วยเหลือในระยะคอมดลูกเปิ ด
ในระยะคอมดลูกเปิ ด กำรเจ็บท้องไม่รุนแรง และเมือ ่ ถุงน้ำทูนหัวยังไม่แตก
ศีรษะทำรกกำลัง เข้ำมำติดแน่ นในช่องเชิงกรำนนัน ้
ไม่ควรให้ผค ู้ ลอดนอนอย่ำงเดียว ควรชวนและแนะนำให้ลุกเดินบ้ำง เช่น
ช่วยในกำรเตรียมจัดของสำหรับเด็ก เป็ นต้น
จงกระทำให้ผค ู้ ลอดเพลิดเพลินและลืมควำมเจ็บปวดได้บำ้ ง
กำรเคลือ ่ นไหวจะช่วยให้ศรี ษะทำรกลดต่ำลงเร็วขึน ้
แต่ไม่ควรให้ออกแรงหรือเข้ำห้องส้วม เพรำะอำจเกิด อำกำรคลอดฉับพลัน
เป็ นอันตรำยแก่ทำรกได้
เมือ
่ กำรคลอดก้ำวหน้ำไปจนถึงตอนปลำยของระยะคอมดลูกเปิ ด
ซึง่ สังเกตุได้จำกกำรเจ็บ ท้องถีข ่ น ้ึ และกำรเจ็บรุนแรงขึน ้
ให้ตรวจหน้ำท้องอีกครัง้ หนึ่งเพือ ่ ดูวำ่ กำรคลอดยังเป็ นปกติดอ ี ยูห่ รือไม่
มีควำมก้ำวหน้ำไปแค่ไหน ศีรษะเด็กลดต่ำกว่ำเดิมหรือไม่ เมือ ่ ใกล้ระยะที่ ๒
ของกำรคลอด อำกำรเจ็บ ท้องจะถีข ึ้ และมีกำรปวดทีก
่ น ่ ระเบนเหน็ บมำกขึน ้
ผดุงครรภ์อำจจะแนะนำให้กดและบีบทีก ่ ระเบนเหน็บ
ไว้บำ้ งจะเป็ นกำรช่วยบรรเทำกำรเจ็บปวดลงบ้ำง
ในระยะนี้ถุงน้ำทูนหัวอำจจะแตกขณะหนึ่งขณะใดก็ได้
จึงควรป้ องกันกำรไหลเลอะเทอะ เช่น จัดให้ผค ู้ ลอดนอนลงบนหม้อนอน
ในระยะนี้ผดุงครรภ์เตรียมตัวสำหรับทำกำรช่วยคลอดได้แล้ว โดยตรวจดู
เครือ ่ งใช้ในกำรคลอดของทำรก
และยำทีจ่ ำเป็ นอีกครัง้ หนึ่งแล้วคอยเฝ้ ำดูน้ำทูนหัวอำจโป่ งยืน ่ ออกมำ ถ้ำ
เป็ นเช่นนัน ้ และถุงยังไม่แตกออกก็ควรใช้กรรไกรเจำะถุงทีย่ น ื่ โป่ งออกมำ
ควรใช้นิ้วแนบปลำยกรรไกรสอด
เข้ำไปในถุงด้วยเพือ ่ ป้ องกันไม่ให้ปลำยกรรไกรไปถูกร่ำงกำยทำรก ถุงก็จะแตกได้
ขณะถุงน้ำทูนหัวแตกต้อง

๓๖
สังเกตสีและปริมำณของน้ำทูนหัวและจดจำเวลำทีถ ่ ุงน้ำทูนหัวแตกไว้ดว้ ย
หำกผิดปกติเป็ นสีเขียวแสดงว่ำมี ขีเ้ ทำของทำรกปนอยูด ่ ว้ ย ก็หมำยควำมว่ำ
ทำรกอยูใ่ นเขตอันตรำย ถ้ำประเมินอำกำรดูหรือว่ำทำรกจะ
คลอดลำบำกหรือใช้เวลำคลอดนำนหรือคลอดเองไม่ได้
ควรรีบส่งโรงพยำบำลโดยด่วน
จิตใจของผูค
้ ลอดในตอนปลำยระยะ ๑ นี้ มักมีอำกำรหงุดหงิดถึงหวำดกลัว
ควรต้องช่วย ปลอบใจ และช่วยอธิบำยให้ผค ู้ ลอดเข้ำใจว่ำ
ทุกสิง่ ทุกอย่ำงดำเนินไปตำมปกติ และก้ำวหน้ำเป็ นอย่ำงดี
เพือ่ ใหัผค ู้ ลอดหมดควำมวิตกกังวลและทุกข์รอ้ นใจ
เมือ ่ แรกเจ็บครรภ์ควรแนะนำให้คนท้องนัน ้ หมั่นลุกนั่ง ลุกขีน ้ ยืน เดินบ้ำง
นั่งบ้ำง จะดีกว่ำ ทีจ่ ะนอนอยูอ ่ ย่ำงเดียว
เพรำะมีประโยขน์ช่วยให้ทำรกหมุนศีรษะลงมำและน้ำหนักทำรก ถ่ำยลงมำด้วย
ศีรษะทำรกก็จะดันและขยำยช่องทำงทีจ่ ะคลอด
ทำให้ทำรกคลอดสะดวกสบำยขึน ้ อีกด้วย และหำเรือ ่ งต่ำง ๆ
พูดคุยกันเล่นเพือ ่ ให้เพลิดเพลินไปพลำง ๆ ก่อนอีกด้วย
ถ้ำเห็นว่ำเจ็บครรภ์นน ้ ั มำกขึน ้ ทุกที ก็ควรสวนอุจจำระ ปัสสำวะออกให้หมด
จะได้ไม่ เป็ นกำรขัดขวำงทำงคลอด
และควรให้ชำระล้ำงช่องคลอดด้วย(ด้วยน้ำยำแอนตีเ้ ซพติค คือ ไลโซลหรือ
ด่ำงทับทิมหรือคำร์บอร์ลค ิ ๓ เปอร์เช็นต์)
ขนตำมบริเวณอวัยวะเพศควรโกนออกเสียด้วยก็ยงิ่ ดีมำกเพือ ่ ป้ องกันควำมสกปรก
ควำมสกปรกเป็ นสิง่ สำคัญมำกต่อกำรคลอดบุตร และเป็ นอันตรำยมำกด้วย
อำหำร เมือ ่ หญิงมีครรภ์ตอ ้ งกำรจะกินก็ให้กน ิ ได้ เช่น น้ำชำ น้ำนม หรือ
น้ำมะพร้ำวอ่อน หรือน้ำซุปซูกำลังบำงคนชอบเหล้ำองุน ่ หรือแชมเปญ
หรือบรั่นดีก็ให้สกั เล็กน้อยได้ เพือ ่ เป็ นกำรชูกำลัง ไม่แสลง ไม่มีอน ั ตรำย
๓. กำรปฏิบตั แ ิ ละกำรช่วยเหลือมำรดำในระยะเบ่ง
เมือ ่ ถุงน้ำทูนหัวแตกแล้ว กำรเบ่งก็เริม ่ ต้น เมือ ่ คอมดลูกเปิ ดหมดแล้ว
และเบ่งในขณะมดลูก หดรัดตัว กำรเบ่งทุกครัง้ ผูค ้ ลอดต้องออกแรงเหน็ดเหนื่อย
จึงควรพยำยำมให้กำรเบ่งนัน ้ เป็ นผลอย่ำงมำก ทีส ่ ุดเท่ำทีจ่ ะมำกได้
บำงครัง้ จึงต้องช่วยสอนผูค ้ ลอดให้ทำกำรเบ่งในวิธีทถ ี่ ูกต้อง คือ เมือ่ รูส้ ก
ึ ท้องแข็ง
เจ็บท้องก็ใหัผค ู้ ลอดตัง้ ขำทัง้ สองข้ำงขึน ้ แล้วหุบปำกอึดใจอยูไ่ ด้
แล้วรีบถอนใจเต็มทีค ่ รัง้ หนึ่ง หรือหุบปำกแล้ว
พยำยำมบังคับให้ลมภำยในช่องท้องลงไปทีส ่ ว่ นช่องคลอดอย่ำให้มีลมออกมำทำงปำ
ก โดยต้องหุบปำกไว้ เบ่งอีกเมือ ่ มีกำรหดรัดตัวของมดลูก เมือ ่ มดลูกคลำยตัว
ช่วยให้ผค ู้ ลอดได้พกั ผ่อนให้เหยียดขำทัง้ สองให้สบำย
ช่วยบีบนวดและเช็ดเหงือ ่ ให้และชวนพูดคุยบ้ำง หรือถ้ำรูส้ ก ึ เหนื่อย
ให้สูดลมหำยใจเข้ำออกยำว ๆ ลึก ๆ แล้วกลัน ้ ไว้สกั ครูจ่ งึ ผ่อนลมหำยใจออก
ต้องอธิบำยให้ผค ู้ ลอดเข้ำใจถึงวิธีกำรเบ่งและคอยตักเตือน อย่ำให้
ร้องครวญครำงในขณะเบ่ง เพรำะทำให้ขำดกำรออกกำลังช่วยมดลูก
ในบำงรำยผูค ้ ลอดรูส้ ก ึ เมือ ่ ยหลับในขณะทีน ่ อนหงำยนำน ๆ
ก็ควรให้นอนตะแคงได้บำ้ ง เป็ นกำรพักผ่อนได้ช่วั ขณะหนึ่ง
แต่ในรำยทีศ ่ รี ษะทำรกผลุบโผล่ตอ ้ งให้ผค ู้ ลอดนอนหงำยต่อไป
เพือ ่ กำรทำคลอดศีรษะทำรกในวิธีทผ ี่ ค
ู้ ลอดนอนหงำย
ในระยะพักควรฟังหัวใจทำรก และตรวจหน้ำท้องเป็ นครัง้ ครำว
เพือ ่ ให้แน่ ใจว่ำกำรคลอด ก้ำวหน้ำดำเนินไปเป็ นปกติดี ในกำรตรวจต้องระวัง
ไม่ควรรบกวนมดลูกจนเกินไป
 ๓๗
ในระยะเบ่ง
ต้องคอยสังเกตทีบ ่ ริเวณฝี เย็บและทีป ่ ำกช่องคลอดจะมีกำรโป่ งนูนออกมำเมือ ่ มี
กำรเบ่งและจะหำยไปในเวลำพัก เมือ ่ มีกำรเบ่งอีกก็จะโป่ งนูนอีก
ตอนแรกศีรษะทำรกโผล่ให้เห็นในเวลำเบ่ง และผลุบหำยเข้ำไปในเวลำพัก
และในเวลำพักควรทำควำมสะอำดบริเวณปำกช่องคลอดเป็ นกำรดี และ
ทำยำฆ่ำเชื้อโรคไว้ให้เรียบร้อย และเมือ ่ เวลำศีรษะทำรกโผล่ออกมำ
แต่ไม่ผลุบเข้ำไปอีกนัน ้ เป็ นระยะที่ ฝี เย็บถูกดันตึงเต็มทีแ ่ ละอำจฉี กขำดได้
ฉะนัน ้ ทุกสิง่ ทุกอย่ำงต้องเตรียมไว้ให้พร้อมทีจ่ ะใช้
ก่อนจะถึงระยะเวลำทีศ ่ รี ษะทำรกโผล่ไม่ผลุบนี้
ทำกำรล้ำงมือและใช้ยำทำฆ่ำเชื้อโรคชโลมมือให้ท่วั ทุกครัง้ จัดให้ผค ู้ ลอด
นอนให้ถูกต้อง ในช่วงของกำรคลอดศีรษะของทำรกนี้
ข้อสำคัญคือต้องคอยเฝ้ ำดูอยูท ่ ป ี่ ำกช่องคลอดตลอดเวลำ
ไม่วำ่ จะทำอะไรก็ตอ ้ งงดไว้กอ ่ น เพรำะศีรษะทำรกอำจเกิดมำได้โดยกะทันหัน
และเป็ นเหตุใหฝี เย็บ ขำดอย่ำงรุนแรงได้ กำรเบ่งอย่ำงรุนแรง
ศีรษะของทำรกอำจเกิดในทันทีก็จำเป็ นต้องรีบป้ องกันกำรฉี กขำด ของฝี เย็บทันที
แม้วำ่ สิง่ อืน
่ ๆ ยังไม่เรียบร้อย ก็ไม่ตอ ้ งทำ ต้องทำกำรช่วยป้ องกันฝี เย็บก่อน
โดยใช้มือจับ ผ้ำทีฆ ่ ำ่ เชื้อแล้วไปจับผิวหนังบริเวณฝี เย็บไว้
เพือ
่ ประคองผิวหนังในส่วนนัน ้ ไม่ให้ปริหรือฉี กขำดออกเวลำที่ มำรดำออกแรงเบ่ง
แต่ตอ ้ งระวังไม่ให้ออกแรงกดหรือดันศีรษะทำรกเพรำะจะมีผลต่อกำรคลอด
ในระยะทีป ่ ำกมดลูกเปิ ดหรือขยำยตัวยังไม่เต็มที่ ก็อย่ำไปเร่งรัดด้วยวิธีใด ๆ
ให้รอไป จนกว่ำจะครบกำหนดอันสมควรตำมธรรมชำติ และจึงตรวจดูอีก
ถ้ำเห็นว่ำเกินเวลำอันสมควรแล้วมดลูกยัง ไม่ขยำยตัวตำมสมควรจึงให้ป้ำยยำ
(น้ำมันเบลลำดอนนำ) ทีป ่ ำกมดลูก ครัน ้ มีอำกำรปวดมำกขึน ้
ผดุงครรภ์ตอ ้ งตรวจปำกมดลูกอีก ถ้ำเห็นว่ำมดลูกเปิ ดโตแล้วสมควรจะคลอดได้
แต่ถุงน้ำคร่ำยังไม่แตกก็ ช่วยฉี กขำดได้เลย แล้วให้ผค ู้ ลอดนอนนิ่ง ๆ
พับเข่ำตัง้ ขำชันขึน ้ ไว้ แม้จะไม่มีลมเบ่ง ในทีค ่ ลอดนี้ควรมี เชือกผูกเสำ
หรือสิง่ ใดไว้ เพือ ่ ไว้ให้มำรดำเหนี่ยวรัง้ หรือให้มท ี ส
ี่ ำหรับยันเท้ำด้วยยิง่ ดี
จะได้เบ่งแข็งแรงขึน ้ ครัน ้ เมือ
่ มีลมเบ่งมำกขึน ้ ปำกมดลูกเปิ ดมำก
ทำรกก็จะเคลือ ่ นออกมำได้ ถ้ำไม่มีกำรติดขัดใด ๆ ควรตรวจ ดูให้รูแ ้ น่ วำ่
ศีรษะทำรกควำ้ หรือหงำย หรือทำรกจะเอำส่วนใดออก เช่น ก้น ขำ แขน หรือมือ
หรือมีกำร ติดขัดหรือเปล่ำ เมือ ่ เห็นศีรษะโผล่พน ้ ช่องคลอดออกมำ
มือขวำคอยรับทำรกหรือช่วยหมุนศีรษะทำรกครึง่ รอบ เพือ ่ ให้เหมำะกับเชิงกรำนนี้
ก็จะออกได้โดยสะดวกตำมธรรมชำติ ช่วยเหลือแต่เพียงเล็กน้อยเท่ำนี้
๔. กำรปฎิบตั แ ิ ละกำรช่วยเหลือทำรกในระยะคลอด
เมือ
่ ทำรกเคลือ ่ นออกจำกปำกมดลูกแล้ว ลงมำดันทีฝ ่ ี เย็บจนตึง
เวลำนี้ผจู้ ะคลอดจะเจ็บปวด มำกทีส ่ ุด เจ็บปวดยิง่ กว่ำเวลำอืน ่ ๆ ของกำรคลอดบุตร
ถ้ำมำรดำอ่อนกำลังลง กำรเจ็บปวดมำกเกินควร ควรให้ยำหอม ยำดม
มำรดำมักจะบอกว่ำมีอำกำรเจ็บปวดเมือ ่ ยชำ บำงทีจะเป็ นตะคริวทีห ่ น้ำท้องหน้ำขำ
ควรให้ผช ู้ ว่ ยทำควำมสะอำดทีช ่ อ
่ งคลอดบ้ำง เช่น ใช้สำลีชุบน้ำยำเช็ดช่องคลอด
และช่วยอย่ำให้ฝีเย็บขำด
ช่วยโดยกำรเอำนิ้วมือขวำสอดเข้ำทวำรหนักช่วยยกปำกมดลูกขึน ้ อย่ำให้ศรี ษะทำร
กต่ำลงมำ มือซ้ำยประคองศีรษะทำรกขึน ้ หรือจะใช้มือขวำแบบออกประคองทีฝ ่ ี เย็บ
และประคองหัวทำรกขึน ้ ไว้จนกว่ำฝี เย็บจะยืน่ ออกพอทีท ่ ำรกคลอดออกมำได้
บำดแผลฝ่ ำยมำรดำนัน ้ จะมีน้อยทีส ่ ุด บำงทีไม่มีเลย กำรช่วยดังกล่ำว
จะต้องช่วยในเวลำทีม ่ ลี มเบ่งและฝี เย็บตึง
กำรช่วยโดยกำรสอดนิ้วมือเข้ำทำงทวำรหนักนัน ้ ถ้ำไม่จำเป็ นก็อย่ำใช้
ใช้วธิ ีอน
ื่ ดังกล่ำวแล้วเพรำะทำให้ทวำรหนักชำ้ และเป็ นโทษภำยหลัง
ทำให้อุจจำระออกไม่สะดวก มี

๓๘
อำกำรปวดทวำร บำงทีอำจกลำยเป็ นบิดก็มี
ครัน
้ มีลมเบ่งศีรษะทำรกออกจำกช่องคลอดแล้ว ให้เอำมือขวำ
จับช่วยหมุนศีรษะทำรกครึง่ รอบให้ไหล่ทำรกหลุดและรับหัวทำรกไว้
มือซ้ำยกุมท้องมำรดำไว้เสมอ รอให้ ศีรษะทำรกนัน ้ ออกมำเองโดยมำรดำมีลมเบ่ง
ครัน
้ ศีรษะทำรกและบ่ำทำรกออกมำแล้วจึงประคองสองมือรับตัวทำรก ค่อย
ๆ พยุงออกมำ จนคลอดพ้นออกมำทัง้ ตัว เมือ ่ ทำรกคลอดออกมำแล้ว
ต้องให้ศรี ษะทำรกอยูข ่ ำ้ งขำซ้ำยของมำรดำ โดย ตะแคงตัวข้ำงขวำลง
หันหน้ำทำรกเข้ำหำมำรดำ เพือ ่ ให้โลหิตในห้องหัวใจทำรกเดินได้สะดวก
และไม่ให้ สำยสะดือตึง และจึงรีบปลุกทำรกให้ฟื้นโดยเร็ว
โดยวิธีควักเมือกออกจำกปำกและจมูกทำรก แล้วให้เอำน้ำอุน ่ ๆ
หรือน้ำเย็นประพรมทีต ่ วั ทำรกแรง ๆ ตำมหน้ำอกและเขย่ำ
ทำวิธีผำยปอดจนกว่ำทำรกจะฟื้ น มีอำกำรเหนื่อยและร้องขึน ้ ครัน ้ ทำรกฟื้ น
และร้องเรียบร้อยแล้ว จึงผูกสำยสะดือเป็ นสองตอนและตัด ระหว่ำงกลำงทีผ ่ ก
ู นัน
้
แล้วเอำ น้ำมันมะกอกเช็ดถูตำมตัวทำรกเพือ ่ ใหไขมันออก
แล้วส่งทำรกให้ผช ู้ ว่ ยอำบน้ำ ด้วยน้ำอุน่ ๆ เสร็จแล้วหยอดตำทำรกด้วยกรดเงิน
๐.๑ เปอร์เซ็นต์ทเี่ ตรียมไว้ แล้วผดุงครรภ์ตอ ้ งรีบกลับ มำปฏิบตั ก
ิ บ ั มำรดำโดยเร็ว
ถำม กำรคลอดคืออะไร
ตอบ กำรคลอดบุตร
คือกำรเคลือ ่ นทีข
่ องทำรกและรกออกจำกครรภ์ของมำรดำ เริม ่ ต้นโดยมดลูก
หดรัดตัวตัง้ แต่น้อย จนกระทัง้ แรงทีส่ ุด กระทำให้เกิดควำมเจ็ บปวดเป็ นพัก ๆ
ต่อไปถุงน้ำคร่ำสูภ ่ ำยนอก แรกทำรกจะออกสูภ ่ ำยนอก
เมือ
่ ปำกมดลูกได้เปิ ดกว้ำงเต็มทีแ
่ ล้ว กำรคลอดบุตรจะถึงทีส ่ ุด ก็ตอ่ เมือ
่ มดลูก
ได้กระทำกำรรัดตัวอีกครัง้ บีบเอำรกและถุงน้ำคร่ำออกทำให้ภำยในมดลูกว่ำงเปล่ำ
เช่น เวลำไม่มีครรภ์ ดังนี้ เรียกว่ำ กำรคลอดบุตร

๔. กำรทำคลอดรก กำรตรวจรกและสำยสะดือ
รกเป็ นสีง่ สำคัญ
จะต้องเป็ นสือ ่ ทีจ่ ะเลี้ยงทำรกในครรภ์ให้เจริญเติบโตขึน ้ ตำมลำดับและมีหน้ำทีด
่ งั นี้
รกเป็ นเครือ่ งรับโลหิตจำกมำรดำมำบำรุงเลี้ยงทำรกในครรภ์
รกมีลกั ษณะกลมหรือรีน้อย ๆ คล้ำยเนื้อปอด มีแผ่นกว้ำงประมำณ ๗-๘ นิ้ว
ศูนย์กลำงหนำประมำณ ๑ นิ้ว รกมี ๒ ด้ำน ด้ำนหนึ่งเกำะติดอยูก ่ บ
ั มดลูก
มีเส้นโลหิตละเอียดประสำนกับของมำรดำอยูภ ่ ำยในมดลูก
อีกด้ำนหนึ่งติดอยูก ่ บั สำยรกและ สำยสะดือของทำรก
รกนี้เป็ นเครือ ่ งรับโลหิตทีส่ ะอำดจำกมำรดำ
และรับโลหิตโสโครกจำกทำรกแล่นไปตำมสำยสะดือ ถ่ำยสิง่ ทีเ่ สียให้กบ ั มำรดำ
และดูดออกซิเจนจำกโลหิตของมำรดำมำบำรุงเลี้ยงทำรกให้เจริญ อย่ำงไรก็ดี รก
มีหน้ำทีเ่ ปลีย่ นอำกำศธำตุในโลหิตระหว่ำงทำรกกับมำรดำ
รกนี้บำงที มีแฝดถึงสองสำมก้อนติดกัน รวมเป็ นสำยสะดือเดียวกันก็มี
ธรรมดำรกจะเกำะอยูก ่ บ
ั พื้นของมดลูก บำงทีตด ิ อยูท
่ ป
ี่ ำกมดลูก
เวลำทำรกคลอดจะมีโลหิตออกมำมำก เมือ ่ ปำกมดลูกขยำย มำรดำมักเป็ นอันตรำย
ถ้ำแก้ไขไม่ดี เพรำะเลือดออกมำก่อนและออกมำมำกผิดธรรมดำ เรียกว่ำ ตกเลือด
ถ้ำพบควรรีบนำส่งโรงพยำบำลทันที
ตำมธรรมดำเมือ ่ ทำรกคลอดออกมำแล้วจะมีเลือดออกตำม คงมีแต่น้ำ

๓๙
คร่ำปนกับทำรกออกมำ ต่อเมือ ่ รกหลุดออกจำกผนังมดลูก
เลือดจะไหลตำมรกออกมำด้วย ถ้ำทำรกคลอด ออกมำครัง้ แรก
ถ้ำมีเลือดตำมตัวทำรกออกมำ แสดงว่ำรกจะติตทีป ่ ำกมดลูก
เพรำะเวลำคลอดทำรกจะ เอำหัวดันมดลูก รกจึงหลุดออกมำพร้อมกับตัวทำรก
หรือมิฉะนัน้ ปำกมดลูกฉี กขำด ในเวลำทีท ่ ำรกออกมำ
จึงมีเลือดไหลมำพร้อมกับตัวทำรก นับว่ำผิดธรรมดำ หรือเป็ นอันตรำย
ถ้ำพบอำกำรเช่นนี้ควรรีบส่งโรงพยำบำล เพือ ่ ควำมปลอดภัยของมำรดำ
จงจำไว้ใหัดี
ระยะรกคลอด
กระบวนกำรคลอดระยะนี้ คือ กำรลอกตัวของรกหลุดจำกผนังมดลูก
ถูกผลักดันออกจำกโพรงมดลูก ลงไปอยูใ่ นช่องคลอด
จนกระทัง้ เดินพ้นออกจำกช่องคลอดทัง้ นี้ ใช้เวลำประมำณ ๒๐ -๓๐ นำที แต่ในบำง
รำยอำจจะเร็วกว่ำหรือข้ำกว่ำนี้บำ้ ง แต่รำยธรรมดำจะไม่เกิน ๑ ชั่วโมง
 เมือ่ ทำรกเกิดออกมำแล้ว มดลูกก็จะเล็กลงไป ก้นมดลูกจึงอยูแ ่ ค่ระดับสะดือ
ลักษณะค่อนข้ำงกลม เมือ ่ ใช้นิ้วคลำดูทท ี่ อ
้ งจะรูส้ กึ ว่ำ
มดลูกบีบรัดตัวเป็ นครัง้ เป็ นครำว คลำพบได้งำ่ ย และมีกำรคลำยตัวอ่อนลง
เป็ นครัง้ ครำว และขณะทีม ่ ดลูกรัดตัว
ก็มกั มีกำรเจ็บท้องในระยะนี้ไม่รุนแรงเหมือนในระยะเบ่ง กำรหด
รัดตัวลงของมดลูกนัน ้ เนื้อทีผ ่ นังมดลูกทุกส่วนจึงเล็กลง
ฉะนัน ้ รกทีเ่ กำะอยูท ่ ผ
ี่ นังมดลูกจะถลกออกมำ
จำกสำเหตุนี้ประกอบกับกำรทีม ่ ีเลือดออกมำคั่งอยูเ่ ลือดทีค ่ ่งั อยูห
่ ลังรกนี้
มักจะรวมกันเป็ นก้อนจึงเรียกว่ำ เลือดหลังรก
เมือ ่ รกหลุดออกจำกผนังมดลูกแล้ว มดลูกก็จะหดรัดตัวเล็กลงไปอีก
รกจึงถูกดันจำกโพรงมดลูกออกมำ สำยสะดือทีต ่ ด ิ อยูก ่ บ
ั รกจึงเลือ ่ นต่ำลงมำอีกด้วย
เห็นได้ทภ ี่ ำยนอกพร้อมกันนัน ้ เลือดทีค่ ่งั ค้ำงอยูห
่ ลังรกก็จะ ไหลตำมออกมำด้วย
ส่วนมดลูกนัน ้ เมือ ่ ไม่มีสงิ่ ใดเหลือกีดขวำงอยูใ่ นโพรงมดลูกอีกแล้ว ก็หดตัวลงอยูใ่ น
ลักษณะของมดลูกธรรมดำ คือ หนำ แบน รี
ลอยขึน ้ สูงกว่ำระดับสะดือและมักเอนไปทำงด้ำนขวำของช่องท้อง
ลักษณะทีท ่ ำให้สน ั นิษฐำนได้วำ่ รกลอยตัวออกจำกผนังมดลูกแล้ว คือ
๑. สำยสะดือเลือ ่ นต่ำลงมำมำกกว่ำเดิม
๒. มีเลือดไหลตำมออกมำด้วย
๓. มดลูกเล็กลงลักษณะค่อนข้ำงแบน
๔. มดลูกลอยสูงขึน ้ กว่ำระดับเดิม และสูงกว่ำระดับสะดือ
รกทีถ ่ ูกผลักดันออกจำกโพรงมดลูกลงมำอยูใ่ นช่องคลอดนัน ้
ต่อมำไม่ชำ้ ผูค ้ ลอดมักจะเกิดควำม
รูส้ ก
ึ อยำกเบ่งอีกครัง้
และเมือ ่ ทำกำรเบ่งรกก็จะถูกดันออกมำจำกช่องคลอดตำมสำยสะดือออกมำ แต่ใน
บำงรำยอำจไม่รส ู้ กึ อยำกเบ่ง หรือมีกำรเบ่งแต่ไม่ออก
จะต้องอำศัยผูท ้ ำกำรคลอดช่วยเหลือ รกเกิดพ้นออก จำกปำกช่องคลอดผ่ำนปำกถุง
ตรงรอบฝี เย็บทีแ ่ ตก ดังนัน ้ จึงเป็ นกำรปลิน ้ ออกมำจำกภำยในถุง ส่วนเยือ ่
ซึง่ เป็ นกำรบุอยูท ่ ำงด้ำนทำรกและเลยผ่ำนไปบุผนังมดลูก จนกระทัง้ ตึง
จึงลอกออกมำจำกผนังมดลูกตำม ออกมำภำยหลัง

๔๐
เมือ
่ เวลำทำรกคลอดออกมำแล้วตำมธรรมดำรกยังไม่หลุดออกมำจำกทีเ่ กำะ
(คือทีก่ น
้ มดลูก) ใน เวลำนัน้ มดลูกหดรัดตัวเหีย่ วลงทุกที (แด่รกยังไม่หดตัวเล็กลง)
เพรำะฉะนัน ้ เยือ
่ และเส้นโลหิตของรกทีต่ ด
ิ อยูก
่ บั มดลูกจึงได้ขำดจำกมดลูก
รกก็จะหลุดออกจำกทีเ่ กำะ แผลทีร่ กเกำะหลุดออกมำนัน ้ เป็ นแผลใหญ่จงึ มี
เส้นโลหิตไหลเยิม ้ ออกมำจำกแผลมำก แต่เมือ ่ รกออกมำพ้นมดลูกแล้ว
มดลูกก็จะหดตัวเล็กลง เส้นโลหิตก็ จะตีบลง โลหิตก็หยุด
หรือเยิม ้ ออกมำบ้ำงเล็กน้อย ต่อไปก็จะออกเป็ นน้ำคำวปลำ
วิธีป้องกันรกบิน
สมัยก่อนถ้ำกำรคลอดล่ำช้ำ รกติดอยูน ่ ำน
ท่ำนก็มีวธิ ีกำรทีด ่ ใี นกำรคลอดลูกด้วยกำรผูกลำยสะดือ เข้ำ ๒ เปลำะ
ห่ำงจำกกันประมำณ ๑ คืบ แล้วตัดตรงกลำง ส่วนทำรกก็สง่ ให้ผช ู้ ว่ ยเอำไปอำบน้ำ
หุม ้ ห่อ ให้ควำมอบอุน ่ ร่ำงกำยทำรก
หมอตำแยต้องเป็ นธุระกับมำรดำด้วย ต้องระวังว่ำรกจะบิน
วิธีป้องกันรกบินคือ ผูกซำ้ ทีส ่ ำยสะดือ
แล้วใช้ไม้ตบั คำบทีส ่ ำยสะดือแลัวผูกโยงกับขำผูค ้ ลอดจนกว่ำจะคลอดรก
โรคของรก
ตำมธรรมดำเนื้อรกมีลกั ษณะเป็ นเนื้อยุย่ ๆ ฟ่ ำม ๆ มีสีแดงคลำ้
มีเส้นโลหิตทอดฝังคั่งค้ำงอยูม ่ ำก มีลกั ษณะกลมแบนดังใบบัวหลวง
มีสำยคล้ำยก้ำนบัวทอดลงมำติดทับหน้ำท้องทำรก เรียกว่ำ สำยสะดือ
เมือ ่ เรำถือก้ำนบัวคว่ำลงตรงกลำงรกจะนูน
และริมจะบำงลำดลงมำขอบใบบัวหรือชำยรก รกบำงอันไม่กลม มีลกั ษณะยำวรีก็มี
บำงอันสำยสะดือไปเกำะติดอยูท ่ ช
ี่ ำยรก
ถ้ำสำยสะดือไปเกำะติดอยูท ่ ส
ี่ ว่ นใดส่วนนัน้ ก็ หนำกว่ำส่วนอืน ่ ๆ
ตัวรกธรรมดำกว้ำงประมำณ ๖-๑๒ นิ้ว ส่วนตรงกลำงหนำ ๑ นิ้ว ด้ำนนอกของรก
เกำะอยูท ่ ผ
ี่ วิ เยือ่ บุของโพรงมดลูก สำยรกและสำยสะดือติดต่อกัน
ทำให้กำรแลกเปลีย่ นอำหำรในร่ำงกำย ทำรกกับมำรดำ คือ
มำรดำต้องเลี้ยงทำรกทำงสำยสะดือ ซึง่ มีเส้นเลือดช่วยในกำรนี้
รกนัน ้ ย่อมมีโรคต่ำง ๆ เช่น เกิดมีเนื้อไขมันมำก หรือแข็งกระด้ำงเป็ นไต
หรือเกิดเป็ นเม็ดฝังใน หรือแห้งเหีย่ ว ทำให้แลกเปลีย่ นโลหิตไม่สะดวก
และทำให้ทำรกเกิดเป็ นโรคด่ำง ๆ ได้ ทำรกทีร่ กผิดปกติ ก็เป็ นโรคได้ เช่น
โรคขำดอำหำร ผอมแห้ง ร่ำงกำยไม่สมบูรณ์ หรือเป็ นโรคติดต่อจำกมำรดำ
หรือติดต่อ จำกรกก็ได้ โรคของรกมีดงั นี้ คือ
๑. รกขวำงทำง
รกขวำงทำง คือ กำรทีร่ กเกำะผิดตำแหน่ ง คือ เกำะอยูท ่ ผ
ี่ นังส่วนของมดลูก
หรือต่ำลง ปำกมดลูก มดลูกต้องขยำยทำงออกให้ทำรก เมือ ่ มดลูกขยำยก็เผยออก
ตัง้ แต่ระยะแรกของกำรคลอดตรงที่ เผยหลุดออกไป จึงมีกำรตกเลือด
เลือดจึงออกมำ
 ๔๑

ชนิดของรกขวำง
๑. รกเกำะต่ำ อยูท ่ สี่ ว่ นล่ำงของมดลูก ขอบของมดลูกเมือ ่ คลำดู
จะพบรกอยูข ่ ำ้ ง ๆ ด้ำน
ในทีค่ อมดลูก
๒. รกเกำะอยูท ่ ีส
่ ว่ นล่ำงของมดลูกและทีม ่ ดลูกด้วย
คลำดูจะพบว่ำส่วนหนึ่งของปำกมดลูก มีขอบรกปิ ดขวำงอยู่
แต่ไม่ได้ปิดปำกมดลูกจนมิด
๓. กำรทีร่ กปิ ดปำกมดลูกจนมิดหมด เมือ ่ คลำดูจะพบว่ำ
ทีป
่ ำกมดลูกมีแต่รกปกคลุมอยู่ จนมิด สอดนิ้วมือเข้ำไปในโพรงมดลูกไม่ได้
นอกจำกจะใช้นิ้วทะลุเข้ำไป
อำกำรรกขวำง มีดงั นิ้
๑. อำกำรแสดงขัน ้ แรกไม่รุนแรง ไม่มีอำกำรเจ็บปวดแต่อย่ำงไร
นอกจำกเจ็บท้องธรรมดำ
๒. ในระยะแรกเลือดออกมำเล็กน้อย ซึง่ อำจจะออก ๆ หยุด ๆ
หรือออกตลอดเวลำก็ได้
๓. อำกำรแสดงของกำรตกเลือดสมดุลย์กบ ั จำนวนเลือดทีอ่ อก (ประมำณ
๔๐๐-๕๐๐ ซีซี.)
๔. ถุงน้ำทูนหัวแตกแล้ว เลือดไม่หยุด
๕. เลือดออกมำขณะทีม ่ ดลูกหดรัดตัว
๖. ท้องไม่ตงึ แข็งผิดปกติ และไม่มีอำกำรเจ็บปวดเวลำตรวจหน้ำท้อง
๗. มดลูกไม่แข็งเสมอ คลำส่วนของทำรกพบได้อย่ำงธรรมดำ
๘. ส่วนนำเข้ำเชิงกรำนไม่ได้
๙. ไม่มีอำกำรของโรคพิษแห่งครรภ์
สำเหตุทีร่ กขวำงทำง
เนื่องจำกกำรเกำะของไข่ทผ ี่ สมพันธุ์แล้ว เกำะทีผ ่ นังมดลูกอยูต ่ ่ำมำก
และเอนลงมำเกำะอยู่ บริเวณคอมดลูกด้ำนใน
บำงรำยถ้ำพบว่ำรกใหญ่และกว้ำงกว่ำธรรมดำมำกขึง่ จะแผ่คลุมลงมำถึงคอมดลูก
ด้ำนใน หรือปิ ดปำกมดลูกไว้ ถ้ำพบอำกำรแสดงว่ำเป็ นกำรตกเลือดในขัน ้ แรก
คืออยูด
่ ี ๆ ก็มีกำรตกเลือด ในระยะหลังของกำรตัง้ ครรภ์
หรือระยะแรกของกำรคลอด โดยไม่ปรำกฏมีอำกำรอย่ำงอืน ่ อย่ำงไร โดยมำก
มักจะเป็ นในเวลำตัง้ ครรภ์แล้วประมำณ ๒๒ สัปดำห์ขน ึ้ ไป แต่มีบำ้ ง
น้อยรำยทีม ่ ีอำกำรตกเลือดก่อนเวลำนี้ ผูป ้ ่ วยไม่รูส้ ก
ึ มีอำกำรอย่ำงไร
แสดงให้ทรำบล่วงหน้ำอยูด ่ ี ๆ ก็มีเลือดออกมำไม่มีอำกำรเจ็บปวด หรือเบ่ง
ห่ำงในครัง้ แรก ๆ มีเลือดน้อย แต่ตอ ่ มำจะมีเลือดออกมำกขึน ้ ทุกที
แต่ในบำงรำยอำจมีเลือดจุกอยูท ่ ป
ี่ ำก มดลูก แต่มีน้ำเหลืองไหลซึมออกมำเท่ำนัน ้
แต่ทจี่ ริงมีเลือดออกมำตัง้ ค้ำงอยูภ ่ ำยในมำกก็ได้ ถ้ำพบต้องรีบ ส่งโรงพยำบำลทันที
ในระยะแรกของกำรคลอด คอมดลูกขยำยถ่ำงออก และหดสัน ้ ไปทุกที
้ ขึน
ทีเ่ ป็ นเช่นนี้ รกที่
จะหลุดออกจำกผนังมดลูกมำกขึน ้ ทุกทีและมีเลือดออกมำพร้อมกันด้วย
เลือดทีอ ่ อกมำนัน้ สีคอ
่ นข้ำงแดง สดเพรำะไม่คอ ่ ยติดค้ำงอยูม
่ ำก
และมักออกเป็ นพัก ๆ พร้อมกับกำรหดรัดตัวของมดลูก

๔๒
หน้ำทีข
่ องรก มีควำมสำคัญอยู่ ๒ อย่ำง คือ ทำกำรหำยใจแทนปอดของทำรก
และทำหน้ำทีแ ่ ลกเปลีย่ นอำหำรกับมำรดำทำงโลหิตดังกล่ำวแล้ว
เมือ
่ ทำรกออกมำแล้ว รกและเส้นโลหิตก็หมดหน้ำที่
ถ้ำทำรกแท้ง รกออกยำก เพรำะยังไม่หมดหน้ำที่ ยังไม่ครบกำหนด ๙ เดือน
ทำรกโดย มำกแท้งใน ๓ เดือน ถ้ำรกไม่ออก ก็จะต้องควักเอำออก
ถ้ำรกไม่ออกก็จะเป็ นอันตรำยต่อมำรดำอย่ำงมำก
บำงรำยเวลำแท้งรกออกมำพร้อมกันก็มี
รำยทีแ่ ท้งแล้วรกไม่ออกต้องส่งโรงพยำบำลด่วน

๒. รกลอกตัวก่อนเวลำ
ภำวะทีร่ กลอกตัวก่อนเวลำ
อำจพบได้ในมำรดำทีม ่ ีประวัตไิ ด้รบ
ั กำรกระทบกระเทือนมำก่อน
ซึง่ มีอนั ตรำยต่อมำรดำและทำรกเป็ นอย่ำงมำก เนื่องจำกมำรดำอำจจะตกเลือด
หรือเสียชีวต ิ ในเวลำต่อมำ ทำรกอำจจะขำดอำกำศหำยใจและเสียชีวต ิ ได้เช่นกัน
ฉะนัน ้ ผดุงครรภ์ควรจะสังเกตอำกำร รกลอกตัวก่อน เวลำใหดี
เพือ ่ ช่วยนำส่งโรงพยำบำลได้อย่ำงทันทวงที อำกำรของรกลอกตัวก่อนเวลำ
มีดงั ต่อไปนี้
๑. แสดงอำกำรขัน ้ รุนแรง คือ
มีอำกำรปวดอย่ำงมำกบริเวณข้ำงมดลูกทีร่ กเกำะ
๒. เลือดอำจตกค้ำงภำยใน ไม่ไหลออกมำ หรือเลือดออกมำก
หรือออกกะปริตกะปรอย
๓. อำจแสดงอำกำรตกเลือดอย่ำงรุนแรง ทัง้ ๆ ทีจ่ ำนวนเลือดออกไม่มำกนัก
๔. เลือดหยุดเป็ นพัก ๆ ขณะทีค ่ อมดลูกหดรัดตัว และเลือดอำจหยุด
หลังจำกน้ำทูนหัว แตกแล้ว
๕. ท้องตึงแข็ง และเจ็บมำกเมือ ่ เวลำถูกต้อง
๖. คลำส่วนของทำรกไม่พบ เพรำะท้องแข็งตึงอยูเ่ สมอ
 ๗. ส่วนนำเข้ำช่องเชิงกรำนได้
๘. มักมีอำกำรของโรคพิษแห่งครรภ์

วิธีตรวจเมือ ่ รกออกแล้ว
ตำมธรรมดำเมือ ่ ทำรกและรกออกมำแล้ว
ผดุงครรภ์ตอ ้ งดูรกและช่องคลอดว่ำปกติเหมือนเดิมหรือไม่
หรือจะมีสงิ่ ใดเป็ นโทษหรือไม่ คือ
ต้องตรวจมดลูกและรกและตรวจบริเวณช่องคลอดมีแผลอย่ำงไรเพือ ่ จะได้
จัดกำรแกไขเป็ นอย่ำงดี
หรือบำบัดระงับจัดกำรแก้ไขสิง่ ทีผ ่ ด
ิ ปกตินน้ ั อย่ำให้เป็ นพิษขึน้ ภำยหลังได้
กำรตรวจมดลูกว่ำปกติหรือไม่ เช่น มดลูกถลกปลิน ้
กลับหรือเคลือ ่ นลงมำมำกเกินควรหรือมี บำดแผลอย่ำงไร
ต้องช่วยดันกลับคืนอย่ำให้ยำนออกมำหรือถลกปลิน ้ เป็ นอันขำด
กำรตรวจดูวำ่ ออกมำ หมดหรือยังโดยใช้อำ่ งใหญ่ ๆ ใส่น้ำ
แล้วเอำรกลงลอยในน้ำดูวำ่ มีรอยแหว่งบ้ำงหรือไม่ เมือ ่ เห็นว่ำรก
ออกมำหมดแล้วก็จดั กำรไปตำมวิธีของเจ้ำของคนไข้
ถ้ำตรวจเห็นว่ำรกนัน ้ มีรอยแหว่งอยูบ ่ ำ้ ง เศษยังติดขำดอยูข ่ ำ้ งในมดลูกบ้ำง
ให้ตดั เล็บมือผูท ้ ำคลอด ให้สน ้ ั และล้ำงให้สะอำดสอดล้วงเข้ำไปตรวจดู
เพือ
่ ตรวจดูวำ่ รกติดอยูท ่ ใี่ ด ให้ใช้ปลำยนิ้วมือค่อย ๆ แซะหลุด ออกได้
แล้วล้ำงด้วยน้ำยำให้สะอำด น้ำยำ น้ำต้มสุก หรือน้ำยำแซฟลอนเจือจำง
ให้ตรวจดูทป ี่ ำกช่องคลอด ว่ำมีแผลหรือไม่ ถ้ำมีแผลเล็กน้อยไม่ตอ ้ งเย็บ
ถ้ำเป็ นแผลยำวถึงทวำรหนักควรนำส่งโรงพยำบำลโดยด่วนด้วย

๔๓
เรือ่ งของสำยสะดือ
สำยสะดือนี้ขำ้ งหนึ่งติดอยูก ั สำยสะดือทำรกอีกด้ำนหนึ่งติดอยูก
่ บ ่ บ
ั รก
ตัวรกติดอยูก ่ บั มดลูกมีเยือ
่ หุม
้ สำยสะดือโดยรอบกับมีเส้นโลหิตแดง ๒ เส้น
พอกมำตัง้ แต่รกถึงสำยสะดือทำรก สำยสะดือทำรกเกิดขึน ้
เมือ
่ ทำรกปฏิสนธิแล้วประมำณ ๑ เดือนเศษ พออำยุทำรกในครรภ์ได้ ๔ เดือน
สำยสะดือยำวตัง้ แต่ ๔-๖ นิ้ว เส้นผ่ำศูนย์กลำงประมำณ ๑/๒ นิ้ว ครัน ้ ทำรกครบ ๙
เดือน ยำวประมำณ ๑๗-๒๐ นิ้ว เส้นผ่ำ ศูนย์กลำงประมำณเท่ำนิ้วหัวแม่มือ
มีขนำดต่ำง ๆ กัน แต่บำงทีก็ยำวหรือสัน ้ กว่ำนิ้ วก็มี นับว่ำผิดธรรมดำ
สำยสะดือมีลกั ษณะเป็ นเนื้อขำว ๆ
คล้ำยลำไส้เหนียวเหมือนไขมันแต่ไม่มีเส้นประสำทหรือน้ำเหลือง (เวลำ
ตัดไม่รสู้ กึ เจ็บ)
สำยสะดือเมือ ่ แรกเกิดเป็ นเส้นตรง ครัน ้ เมือ่ ทำรกดิน ้ ไปดิน
้ มำ
จึงเกิดเป็ นเกลียว บำงทีเป็ นปมเป็ นขอด ทำให้ทำรกในครรภ์ผอม
เพรำะส่งโลหิตมำเลี้ยงทำรกไม่สะดวก สำยสะดือบำงคนเหนียว บำงคนเปื่ อยยุย่
ฉะนัน ้ เมือ่ ทำรกคลอดแล้วอย่ำดึงสำยสะดือเพรำะอำจขำดได้หรือมีเศษรกติดอยูข ่ ำ้
งในมดลูกอำจเกิดเป็ นพิษได้
กำรดึงสำยสะดืออำจจะทำให้มดลูกถลกปลิน ้ ออกมำเป็ นอันตรำยแก่มำรดำ
ควรช่วยเอำรกออกตำมวิธีทีถ ่ ูกต้อง ห้ำมดึงแรงเป็ นอันขำด
กำรตัดสำยสะดือ
ก่อนตัดสำยสะดือ ต้องทำควำมสะอำดมือให้สะอำดตำมวิธีเสีย ก่อน
จึงลงมือตัดสำยสะดือโดยใช้ดำ้ ย หรือไหมชนิดเหนียว ๆ
ต้มหรือแช่แอลกอฮอล์เสียผ่อน ถ้ำด้ำยเส้นเล็ก เช่น ด้ำยหลอดให้ทบกันหลำย ๆ
เส้น เส้นไหมก็ทำเช่นเดียวกัน ทบสัก ๓-๔ เส้นรวมกัน
ไขว้ให้ดำ้ ยหรือเส้นไหมนัน ้ รวมเป็ นเส้นเดียว
กำรตัดสำยสะดือ ต้องใช้เครือ ่ งมือทีท่ ำควำมสะอำดโดยกำรต้มหรือนึ่งแล้ว
ก่อนตัดต้องรูดสำยสะดือ ไปทำงรกสัก ๒-๓ ครัง้ แล้วกดบีบดูจนไม่มีเส้นเลือดเต้น
จึงทำกำรผูกสำยสะดือไว้เปลำะหนึ่งก่อน ประมำณให้หำ่ งจำกท้องทำรกประมำณ
๒-๓ นิ้ว แล้วจับสำยรกให้อยูค ่ งที่ แล้วรีดออกทำงรกอีก ห่ำงออก ไปอีก ๒ นิ้ว
แล้วผูกอีกเปลำะหนึ่ง กำรรีดสำยรกนี้ตอ ้ งจับสำยสะดือไว้ให้แน่ น ระวังเวลำรีด
อย่ำดึงสำยสะดือทีห ่ น้ำท้องของทำรก จะทำให้สำยสะดือของทำรกเกิดกำรอักเสบ
เลือดออก สะดือโปนปูดออกมำ จงระวังจงหนัก วิธีกำรตัดสำยสะดือ
ให้เอำมือซ้ำยใช้นิ้วชี้กบ ั นิ้วกลำงและนิ้วหัวแม่มือ
จับสำยสะดือให้ชด ิ กับหน้ำท้องทำรก ตัดด้วยกรรไกรหรือเครือ ่ งมือทีเ่ ตรียมได้
ตัดสำยสะดือตรงกึง่ กลำงเปลำะทีย่ ูกไว้ โดยให้เหลือควำมยำวของสำยสะดือคือ
ในส่วนทีต ่ ต
ิ ตัวทำรกยำวประมำณ ๒ นิ้ว แล้วใช้ทงิ เจอร์ไอโอดีน หรือ
แอลกอฮอล์เช็ดตรงรอบแผลทีต ่ ดั นัน้ กำรตัดสำยสะดือนี้สำคัญมำก
ถ้ำตัดไม่ดไี ม่ถูกต้องตำมแบบแผน หรือรักษำควำมสะอำดไม่พอ จะเกิดกำรติดเชื้อ
ซึง่ เป็ นอันตรำยแก่ทำรกขึน ้ ในวันต่อมำ อำจเสียชีวต ิ ได้
หลังจำกตัดสำยสะดือแล้วเอำผ้ำหุม ้ ห่อตัวทำรกไว้กอ ่ นหรือถ้ำมีผชู้ ว่ ยก็ให้จดั กำรกับ
ทำรกต่อไป ผดุงครรภ์จงึ
หันมำตรวจดูวำ่ มีรกฉี กขำดหรือมีเยือ ่ หุม
้ น้ำคร่ำติดขำดอยูใ่ นมดลูกหรือไม่
เพรำะถ้ำมีเศษเยือ ่ หรือรกติดอยู่ ข้ำงในมดลูก อำจจะเป็ นพิษได้ จึงต้องระวัง
(ข้อนี้สำคัญมำก) จะลืมไม่ได้เป็ นกันขำด ถ้ำมีตด ิ อยูต่ อ
้ งรีบ
แก้ไขโดยนำมำรดำส่งโรงพยำบำลทันที

๔๔
ควรตรวจดูอำกำรของมำรดำว่ำผิดปกติหรือไม่
ทำควำมสะอำดร่ำงกำยมำรดำ ผลัดผ้ำนุ่งใหม่ (ต้องนอนผลัด)
ห้ำมมิให้ลุกขึน ้ นั่งหรือยืนเป็ นอันขำด อำจจะเป็ นลมหน้ำมืดไปได้
ตรวจช่องคลอดและ ฝี เย็บว่ำมีกำรฉี กขำดหรือไม่ ถ้ำไม่มีอะไรเกิดขึน ้
จึงหันมำห่อสำยสะดือทำรกต่อไปตำมวิธีทจี่ ะกล่ำวต่อไป
ผดุงครรภ์ตอ ้ งคลึงมดลูกให้เล็กลงเสียก่อน
แล้วใช้ผำ้ สำลีหรือผ้ำอนำมัยทีส ่ ะอำดซับน้ำคำวปลำไว้ ให้เปลีย่ นผ้ำซับวันละ ๒-๓
ครัง้ ระหว่ำงนี้อย่ำให้มำรดำลุกขึน ้ นั่งเป็ นอันขำด แล้วให้รบ ั ประทำนยำขับน้ำ
คำวปลำหรือยำควินินและแอสไพรินอย่ำงละ ๑ เม็ด
ถ้ำมีอำกำรไข้หรือมีอำกำรปวดมำก ให้รบ ั ประทำน
ยำขับน้ำคำวปลำรักษำมดลูกเพือ ่ ให้มดลูกเข้ำอูเ่ ร็วด้วย เมือ ่ ครบกำหนด ๕ วันแล้ว
จะลุกขึน ้ นั่งบ้ำงก็ได้
กำรเอำผ้ำพันรัดหน้ำท้องของมำรดำเพือ ่ กันมดลูกเคลือ ่ นทีห
่ รือ ตะแคง
และเพือ ่ ช่วยให้มดลูกแห้ง และเข้ำที่ (เข้ำอู)่ เร็วขึน ้
วิธีหอ ่ สำยสะดือทำรก
เมือ่ จะห่อสำยสะดือทำรก ให้ใช้ผำ้ สำลีตดั เป็ นขึน ้ สีเ่ หลีย่ ม
เส้นผ่ำศูนย์กลำงประมำณ ๔ นิ้ว และ ตัดช่องตรงกลำง
ผ้ำนัน้ กะพอให้สำยสะดือลอดออกมำได้ ใช้แอลกอฮอล์ ๗๐ เปอร์เซ็นต์
เช็ดให้ถงึ โคนสะดือ
ทำสำยสะดือเป็ นวงกลมขดและพับผ้ำสีเ่ หลีย่ มทบเข้ำหำกันห่อสะดือไว้
แล้วเอำสำลีชอ ้ นกันสองผืน ผืนในใช้พน ั รอบท้องทำรก ผืนนอกใช้ชำยผ้ำฉี กเป็ นริว้
ๆ ลัก ๓-๔ ริว้ ห่อพัน ทับอีกทีหนึ่ง ใช้ชำยผ้ำที่ ฉี กเป็ นริว้ นัน ้ ผูกกันไว้เป็ นคู่ ๆ
ให้แน่ นพอสมควร แล้วจึงห่อตัวทำรก วำงไว้บนเบำะตำมธรรมดำ
ให้อยูใ่ นกระโจมเพือ ่ ป้ องกันอำกำศเย็น ควรแก้ผำ้ หรือทีห ่ อ ่ สำยสะดือไว้
ชำระล้ำงสำยสะดือให้สะอำดทุกวัน ล้ำงด้วยแอลกอฮอล์ ๗๐ เปอร์เซ็นต์
หรือน้ำยำบอริค หรือคำร์บอริค ๓ เปอร์เซ็นต์ หรือ ๑ เปอร์เซ็นต์
แล้วเปลีย่ นผ้ำใส่ยำใหม่ทุกวัน
สะดือนี้สำคัญมำกต้องระวังอย่ำให้เป็ นหนองขึน ้ ได้เป็ นอันขำด
ธรรมดำต้องให้หลุดเอง เมือ ่ หลุดแล้วรักษำแผลทีส ่ ะดือตำมธรรมดำต่อไป
กำรปฏิบตั เิ มือ ่ ทำรกคลอดแล้ว
เมือ ่ ทำรกคลอดมำแล้ว ผดุงครรภ์ตอ ้ งล้ำงมือให้สะอำด ใช้ผำ้ สำลีหรือผ้ำนิ่ม
ๆ พันนิ้วมือเช็ดในปำกและจมูกทำรก และหยอดตำเด็กด้วยกรดเงิน ๐.๑
เปอร์เซ็นต์ เพือ ่ เป็ นกำรป้ องกันกำรติดเชื้อโรคจำก มำรดำ (โรคโกโนเรีย)
แล้วเอำน้ำมันมะกอกทำให้ท่วั ตัวทำรก แล้วเช็ดด้วยสำลีหรือผ้ำอ่อน ๆ ให้ตวั
ทำรกแห้งแล้วฟอกด้วยสบูใ่ ห้ท่วั ตัวและเช็ดตัวทำรกด้วยน้ำอุน ่ ๆ
จนหมดไขมันเอำขึน ้ เช็ดตัวให้แห้ง หุม ้ ห่อ
ทำรกด้ำยผ้ำขนหนูไว้เพือ ่ ให้ทำรกอบอุน ่ พอสมควร
ข้อสำคัญต้องอำบด้วยน้ำอุน ่ เสมอ ถ้ำควำมอบอุน ่ มีไม่
เพียงพอกับร่ำงกำยของทำรกจะทำให้ทำรกไม่สบำย มีอำกำรหน้ำตำ มือ เท้ำ
เขียวซีดและเย็น ต้องรีบให้ ควำมอบอุน ่ ให้เพียงพอทันที
โดยใช้กระเป๋ ำน้ำร้อนหรือขวดใส่น้ำร้อนวำงไว้ขำ้ งตัวทำรกคลุมผ้ำไว้ให้อุน ่ พอดี
กับร่ำงก่ำยขอทำรกกจึงจะสบำยดี
แต่ตอ้ งระวังไม่ให้ควำมร้อนเกินไปจะทำให้เกิดแผลพุพองได้

๔๕
กำรรักษำตัวของมำรดำหลังคลอด
กำรพักฟื้ นรักษำตัวหลังคลอดตำมแบบอย่ำงทีผ ่ ใู้ หญ่ให้ปฏิบตั ส
ิ บ
ื ต่ออันมำให้
ผูค
้ ลอดใหม่นอนพักมำกๆ หลีกเลีย่ งอำหำรบำงจำพวกชั่วครำว
(บำงภำคจะเรียกว่ำอยูก ่ รรม)
ระหว่ำงเรือนไฟมีกำหนดสำหรับท้องสำวหรือลูกคนแรก ๔๐ วัน คนต่อไปก็อยูไ่ ฟ
๓๐ วัน อำหำรส่วนใหญ่จะให้หมูและพวกปลำก็ได้แก่ ปลำช่อนต้ม ผัด
หรือแกงอย่ำงใดอย่ำงหนึ่ง
ห้ำมถูกน้ำฝน ถูกลม ห้ำมเดินมำก ๆ และห้ำมยกของหนัก บำงทีเจ้ำตัวก็ลืม
เพรำะกำรคลอด บุตรจริง ๆ แล้ว ถ้ำผูค ้ ลอดอำยุน้อย หลังคลอด ๒-๓ วัน
ก็จะรูส้ ก
ึ ว่ำสบำยดี อยำกจะทำโน่ นทำนี่ แต่
ควำมเป็ นจริงแล้วสุขภำพร่ำงกำยยังไม่เข้ำที่ และต้องกำรพักผ่อน
คอยเวลำทีอ ่ วัยวะจะปรับตัวเข้ำสูส
่ ภำพปกติ
และต้องกำรยำเข้ำไปขับล้ำงภำยในมดลูก
บำรุงและซ่อมแซ่มควำมบอบชำ้ และต้องใช้กำลังในกำรอุม ้ ท้อง ทำรกมำ ๙ เดือน
ให้ได้รบ ั กำรพักผ่อนให้อวัยวะต่ำง ๆ ได้เข้ำสูส
่ ภำพปกติคอ ื
กำรหดรัดตัวของสิง่ ต่ำง ๆ
โดยเฉพำะมดลูกได้ขยำยตัวมำกในระหว่ำงทีล่ ูกอยูใ่ นครรภ์

ตัวอย่ำง
เมือ
่ ข้ำพเจ้ำสอนเวชปฏิบตั อ ิ ยูท
่ อี่ ำยุรเวทวิทยำลัย (วัดบวรนิเวศฯ) ปี พ.ศ.
๒๕๒๗-๒๕๓๔ ได้พบ หญิงทีม ่ ีปิญหำหลังคลอดหลำยคน
หญิงหลังคลอดบุตรคนที่ ๑ อำยุ ๒๘ ปี อำชีพรับรำชกำร
ประวัติ คลอดลูกแล้ว ๑๒ วัน ท้องไม่ยุบ ตกเลือด จึงไปขูดมดลูก
หลังจำกตกเลือด ๔๙ วัน จึง มีอำกำรเจ็บท้องตัง้ แต่ลน ิ้ ปี จนกึงหัวเหน่ ำ
้ บันไดหรือกระเทือนนิดหน่ อยก็เจ็บ รับประทำนอำหำร แล้วท้องจะอืดเสมอ
เดินขึน
จึงมำรักษำทีอ ่ ำยุรเวทด้วยยำสมุนไพร
กำรรักษำ หลังจำกให้คนไข้กน ิ ยำรักษำมดลูกแก้บวม ขับเลือด แก้อกั เสบ
และแนะนำให้รดั ท้อง
อำกำร ต่ำง ๆ ก็ทุเลำขึน ้
ตัวอย่ำงทีย่ ก มำนี้ก็เพือ ่ จะให้ผท
ู้ ค
ี่ ลอดพึงสังวรว่ำ ถ้ำเรำรักษำตัวหลังคลอด
ก็ใช้เวลำ เพียง ๑ เดือน ปัญหำ ต่ำง ๆ ก็จะไม่ เกิด (ปัญหำหลังคลอด)
จึงสมควรอย่ำงยิง่ ทีเ่ รำจะต้องปฏิบตั ิ และรักษำตัวหลังคลอด กำรที่
รัดท้องนัน ้ ก็เพือ
่ ช่วยให้มดลูก เข้ำทีไ่ ด้เร็วขึน ้ กำรรับประทำนยำขับน้ำคำวปลำ
ก็เพือ
่ ขับถ่ำยเลือดทีค ่ ง้ ั ค้ำง และขับลมทีม ่ ีพษ
ิ ให้ออก
ตำมพระคัมภีร์มหำโชตรัต ท่ำนว่ำไว้ กำรคลอดบุตร โลหิตออกไม่สน ิ้ เชิง
คนทัง้ หลำย ย่อมว่ำเป็ น บ้ำพุทธยักษ์ บำงคนก็วำ่ ผีพรำยเข้ำอยู่
บำงคนก็วำ่ เป็ นไข้สน ั นิบำต เพรำะว่ำโลหิตนัน ึ้ (โลหิตทำพิษ) อำกำรให้ขบฟัน
้ ดีขน
จักษุ เหลือก แลบซิวหำ ให้มือเย็น เท้ำเย็น
ถ้ำหญิงใดคลอดบุตรได้ ๑, ๒, ๓ วันก็ดจี นถึงเดือนหนึ่งก็ดี
กำหนดโลหิตร้ำยนัน ้ ยังอยู่ ถ้ำถึงสองเดือนแล้ว จึงจะพ้นกำหนดโลหิตเน่ ำร้ำย

๔๖
ถ้ำว่ำกำลังโลหิตกล้ำนัก ให้ดข ึ้ ไปไม่สมปฤดี ให้สลบ ให้ชกั มือกำ เท้ำกำ
ี น
อ้ำปำกมิออก ลิน ้ กระด้ำง คำงแข็ง ทำให้คนกลัว อันนี้ชือ ่ ว่ำโลหิตเน่ ำ
เป็ นใหญ่กว่ำลมทัง้ หลำย
โลหิตเน่ ำร้ำย ระดูขดั แลคลอดบุตรโลหิตตีขน ึ้ ก็ดี แลโลหิตแห้งเข้ำเป็ นก้อน
เป็ นเถำจะกลำยเป็ นฝี ในมดลูกจะให้เป็ นมำรโลหิต มำรกระษัย
ลำงทีกลำยเป็ นฝี หัวคว่ำ เป็ นมำรโลหิต ลำงทีเป็ นฝี ภำยในทัง้ ๕ ประกำร ฯลฯ
๕. อำกำรผิดปกติทค
ี่ วรส่งต่อโรงพยำบำล
๕.๑ มดลูกฉี กขำด (มดลูกแตก)
มดลูกฉี กขำด มีอำกำรแสดงว่ำ
เจ็บปวดเหมือนถูกมีดเฉื อนเป็ นไปโดยฉับพลัน พร้อมทัง้ อำกำร
หดรัดตัวของมดลูกก็จะหยุดชะงักไม่มีอีกต่อไป
พร้อมกับกำรเจ็บทุรนทุรำยกลับหำยไป แต่ผูค ้ ลอดจะมี อำกำรช็อคมำทันที
หน้ำซีดเผือด ตัวเย็น มีเหงือ่ เม็ดโต ๆ ออก ชีพจรเต้นเบำมำก คลำไมใคร่พบ
ม่ำนตำเปิ ดกว้ำง ทำรกออกมำจำกโพรงมดลูกเข้ำไปอยูใ่ นช่องท้องข้ำงมดลูก
จึงคลำพบได้มดลูกอยูข ่ ำ้ งหนึ่ง
แต่สว่ นของทำรกอยูอ ่ ีกข้ำงหนึ่งซึ่งจะคลำพบได้งำ่ ยด้วยเพรำะอยูใ่ ต้ผนังหน้ำท้องเ
ท่ำนัน
้ ไม่ได้อยูใ่ นโพรงมดลูก
สรุปอำกำรแสดงทีส ่ ำคัญของมดลูกกำลังจะแตกหรือฉี กขำด มีดงั นี้
๕.๑.๑ กำรคลอดชักช้ำเสียเวลำเกินควรและในขณะเดียวกัน
กำรเจ็บท้องยิง่ รุนแรงมำก
 ้ อย่ำงผิดธรรมดำ หรือกำรเจ็บท้องคลอดหยุดชะงักไปชั่วขณะหนึ่ง
ขึน
และพอเจ็บท้องใหม่ก็มีอำกำรเจ็บอย่ำง รุนแรง ทุรนทุรำย ผิดจำกธรรมดำปกติ
๕.๑.๒ ชีพจรมำกขึน ้ กว่ำ ๑๓๐ ครัง้ ต่อนำที และมักจะเต้นเร็วมำกขึน ้ ถึง
๑๕๐ ถึง ๑๖๐ ครัง้ ต่อนำที ควำมร้อนในร่ำงกำยสูงขึน ้ บ้ำงเล็กน้อย
๕.๑.๓ หน้ำท้องเจ็บมำก เมือ ่ ถูกต้องส่วนของหน้ำท้องตึงและบำงมำก
๕.๑.๔ เส้นเอ็นของมดลูกดึงนูนให้เห็นได้ชดั ทีห ่ น้ำท้อง
๕.๑.๕ ผูค้ ลอดสีหน้ำซีดมีอำกำรอิดโรยและทุรนทุรำย
๕.๑.๖ หัวใจทำรกในครรภ์เต้นเร็วมำกขึน ้ เป็ นลำดับ
ถ้ำตรวจพบอำกำรดังกล่ำวมำแล้ว ต้องรีบนำส่งโรงพยำบำลทันทีชำ้ ไม่ได้
๕.๑.๗ เลือดตกภำยในและภำยนอก
อำจมีเลือดออกมำให้เห็นภำยนอกบ้ำงเล็กน้อยส่วนนำซึง่ เมือ ่ แรกตรวจพบภำยในบั
ดนี้กลับหำยไป เพรำะหลุดไปจำกโพรงมดลูกเข้ำไปอยูใ่ นช่องท้อง
กำรปฏิบตั ิ เมือ ่ มดลูกฉี กขำดเป็ นอันตรำยอย่ำงร้ำยแรงต่อผูค ้ ลอด
ซึง่ อำจเสียชีวต ิ ได้อย่ำง รวดเร็ว กำรปฏิบตั เิ พือ ่ ช่วยชีวต ิ ของผูค ้ ลอด
ต้องอยูท ่ กี่ ำรป้ องกันมิให้มเี หตุกำรณ์ เช่นนี้เกิดขึน ้ โดยกำร
ตรวจผูค ้ ลอดด้วยควำมละเอียดถีถ ่ ว้ นในขัน
้ ต้น ระมัดระวังในระยะคลอดเป็ นอย่ำงดี
เมือ ่ เห็นว่ำมีเหตุกำรณ์ ทจี่ ะทำให้กำรคลอดติดขัด
ไม่ควรปล่อยให้มดลูกฉี กขำด เมือ ่ ตรวจ
พบอำกำรผิดปกติตอ ้ งรีบส่งโรงพยำบำลโดยด่วนทีส ่ ุด

๔๗
๕.๒ มดลูกปลิน้
มดลูกมีลกั ษณะเป็ นถุง ซึง่ มีปำกมดลูกอยูด
่ ำ้ นล่ำง และก้นถุงอยูด่ ำ้ นบน
กำรทีม
่ ดลูกปลิน
้
ผ่ำนปำกมดลูกออกมำกลับเอำด้ำนในของมดลูกออกมำเป็ นด้ำนนอกและก้นมดลูก
ห้อยต่ำลงมำ ต่ำกว่ำปำกมดลูก และอำจปลิน ้ กลับเอำข้ำงในมำเป็ นข้ำงนอกทัง้ หมด
และห้อยย้อยโผล่ออกมำทีป ่ ำกช่องคลอด (มดลูกปลิน ้ ) มีอำกำรดังนี้
ชนิดของมดลูกปลิน
้ มี ๔ ชนิด คือ
๑. มดลูกปลิน ้ อย่ำงรุนแรง เกิดขึน ้ ระยะแรกหลังคลอด เช่น
้ ทันทีเมือ
เกิดขึน ่ ทำรกเกิดแล้ว หำยภำยใน ๒-๓ สัปดำห์หลังคลอด
๒. มดลูกปลิน ้ ในระยะหลังคลอดแล้วตัง้ แต่ ๒-๓
้ เรื้อรัง ชนิดนี้เกิดขึน
สัปดำห์ขน ึ้ ไป และ มักจะค่อย ๆ เป็ นทีละเล็กละน้อย
จึงไม่คอ่ ยได้ตรวจพบจนเป็ นมำกแล้ว
๓. มดลูกปลิน ้ เนื่องจำกเนื้องอกในมดลูก
ชนิดนี้คอ ้ เนื่องจำกเกิดเนื้องอกในมดลูก
่ ยเป็ นขึน
ถึงถ่วงภำยในมดลูกทำให้ผนังมดลูกซึง่ ติดอยูก่ บ
ั เนื้องอกติดห้อยลงมำด้วย
จนมดลูกปลิน ้ กลับ
๔. มดลูกปลิน้ โดยลำพังเอง โดยไม่ใช่เกิดจำกกำรคลอด หรือเนื้องอก
สำเหตุมดลูกปลิน
้
๑. บีบมดลูกเพือ ่ ให้รกออก เมือ ่ กระทำโดยปรำศจำกกำรระมัดระวัง
พร้องทัง้ กำรดึงที่ สำยสะดือในเมือ ่ รกยังไม่ลอกตัวจำกผนังมดลูก
๒. กำรลอกรกด้วยกำรใช้มือล้วงและดึงในเมือ ่ รกยังไม่หลุดจำกผนังมดลูก
๓. กำรคลอดฉับพลัน กำรทีท ่ ำรกเกิดโดยกะทันหัน
สำยสะดือติดอยูก ่ นั ตัวทำรกถูก กระชำกโดยแรงรกยังไม่ทน ั หลุด
มดลูกจึงปลิน ้ ออกมำ
๔. กำรคลอดในทำทีผ ่ คู้ ลอดนั่ง หรืออำกำรจำมอย่ำงรุนแรงในระยะเบ่ง
๕. ผนังมดลูกขำดกำรหดรัดตัวทีด ่ เี นื่องจำก คลอดใช้เวลำนำนเกินควร
เมือ่ ตรวจพบก็ให้ ผดุงครรภ์โบรำณช่วยปฐมพยำบำลและนำส่งโรงพยำบำลทันที
๕.๓ กำรตกเลือดหลังคลอด
กำรตกเลือดหลังคลอด หมำยถึง กำรมีเลือดออกอย่ำงมำกผิดปกติ
เกิดขึน้ หลังจำกกำรคลอด ของทำรกและรกออกเรียบร้อยแล้ว
แต่เนื่องจำกมีเลือดออกมำกอย่ำงผิดปกติตง้ ั แต่ระยะทีห ่ นื่งของกำร
คลอดมีควำมสัมพันธ์กน ั อยูม
่ ำก จะรวมอธิบำยได้ภำยใต้ขอ ้ ควำมเดียวกัน คือ
กำรมีเลือดออกผิดปกติ เกิดขึน ้ ตัง้ แต่เมือ่ ทำรกคลอดออกมำ
แล้วจนกระทัง้ พ้นระยะเรือนไฟ
ผูค
้ ลอดมีสุขภำพและอนำมัยในระยะหลังคลอดมีเลือดออกประมำณ ๔๐๐-๖๐๐
ซีซี. ไม่มีอำกำรแต่อย่ำงไร ให้ถือว่ำกำรมีเลือดมำกกว่ำปกติ คือมีกำรตกเลือดแล้ว

๔๘
กำรวิเครำะห์พจิ ำรณำอำกำร
๑. อยูด
่ ี ๆ มีเลือดออกในระยะหลังของกำรตัง้ ครรภ์
หรือระยะแรกช่องกำรคลอด
๒. ไม่มีอำกำรเจ็บปวดแต่อย่ำงไร
๓. ส่วนนำจึงลอยอยูห ่ ำ้ งหนึ่งข้ำงใด
่ รือไหลไปอยูข
เนื่องจำกรกปิ ดขวำงทีส ่ ว่ นล่ำงของมดลูก
๔. ตรวจภำยในไม่พบน้ำทูนหัว
๕. ไม่พบส่วนนำของทำรก แต่พบรกและขอบรกทีป ่ ำกมดลูกหรือทีม
่ ดลูก
กำรปฏิบตั ข
ิ องผดุงครรภ์แผนโบรำณ
๑. ป้ องกันกำรช็อคเนื่องจำกเสียโลหิตมำก
 ๒. หมั่นฟังหัวใจทำรกและตรวจอำกำรทั่ว ๆ ไปของผูค ้ ลอด
๓. ควรให้รบ ั ประทำนยำหอมบำรุงหัวใจก่อนนำส่งโรงพยำบำล
๕.๔ กำรตกเลือดภำยนอก
มักจะเนื่องมำจำกกำรตกเลือดภำยในก่อนแล้วไหลผ่ำนคอมดลูก
ออกมำให้เห็นภำยนอกได้
อำกำรแสดง ในระยะมีครรภ์มีเลือดออกเล็ก ๆ น้อย
ๆ.โดยปรำศจำกอำกำรผิดปกติใด ๆ
นัน
้ อำจเป็ นอำกำรแสดงขัน ้ แรกทีร่ กลอกตัวก่อนเวลำ ทัง้ นี้อำจเป็ นกำรลอกตัวเล็ก
ๆ น้อย ๆ ก้อน แต่ถำ้
หำกปรำกฏว่ำผูป ้ ่ วยมีกำรถูกกระทบกระเทือนหรือกระแทกอย่ำงแรง
หรือปรำกฏอำกำรแสดงของโรคทำงไต อยูด ่ ว้ ยจำต้องเฝ้ ำคอยระรังเป็ นอย่ำงดี
นำส่งโรงพยำบำลทันทีทพ ี่ บ
บำงรำยมีเลือดออกเล็กน้อยในครัง้ แรกนัน ้
ต่อมำอำจมีกำรตกเลือดอย่ำงร้ำยแรงได้ อันตรำยของอำกำรนี้เกิดจำกเสียเลือดมำก
อำกำร
มีอำกำรเจ็บปวดทีบ ่ ริเวณหน้ำท้องอย่ำงแรงและปวดอย่ำงปัจจุบน ั ทันด่วน ต่อมำมี
อำกำรระบมและตึงหน้ำท้อง และตกเลือดภำยใน ก็ไม่มีเลือดออกมำให้เห็น
มีอำกำรเสียเลือดเป็ นอย่ำงมำก มีอำกำรแสดงดังนี้คอ ื หน้ำซีด
ริมฝี ปำกและเปลือกตำซีดขำวและชีพจรเต้นเร็ว เหงือ่ ออกมำก เหนื่อย คอแห้ง
กระหำยน้ำ หำว กระสับกระส่ำย เป็ นตะคริวในขัน ้ สุดท้ำยหมดสติถงึ แก่ควำมตำย
ในบำงรำยเลือดตกภำยนอก อำจจะมีเลือดออกมำให้เห็นเป็ นสีแดงเข้ม
โดยมำกทำรกมักจะ ตำยในท้องเพรำะไม่มีเลือดเลี้ยงร่ำงกำยทำรกเพียงพอ
กระบวกกำรคลอดอำจดำเนินไปตลอดได้หำกมดลูก
ทำงำนดีและผูค ้ ลอดยังไม่เสียเลือดมำกเกินไป
มดลูกหมดกำลังอำจเกิดขึน ้ ได้กอ่ นทีท
่ ำรกเกิดและหลังจำก ทำรกเกิดแล้ว
เพรำะฉะนัน ้ อันตรำยของผูค ้ ลอดจึงมีมำกขึน้ แม้วำ่ ทำรกเกิดแล้วหรือรกออกแล้วก็
ตำม ยังหำ พ้นอันตรำยได้ไม่

๔๙
กำรพิจำรณำอำกำรตกเลือด
่ ี ๆ มีอำกำรเจ็บปวดอยำงรุนแรงทำงด้ำนหนึ่งด้ำนใดของมดลูก
๑. อยูด
๒. มดลูกโตและแข็ง เจ็บเวลำสัมผัสถูก
 ๓. หน้ำท้องตึงและเจ็บมำก
๔. เลือดออกมำก
๕. มีอำกำรของกำรตกเลือด
๖. ฟ้ งหัวใจของทำรกไม่ได้ยน ิ ทำรกไม่ดน ิ้
ถ้ำตรวจพบอำกำรเหล่ำนี้ควรนำส่งโรงพยำบำลทันที
ป้ องกันกำรช็อคให้ยำบำรุงหัวใจ
สำเหตุของกำรตกเลือดหลังคลอด มีดงั นี้
๑. กำรฉี กขำดของช่องคลอด เช่น ทีค ่ อมดลูก ทีช
่ อ
่ งคลอด หรือทีฝ
่ ี เย็บ
เป็ นต้น
๒. มดลูกหดรัดตัวน้อย หรือไม่หดรัดตัว จึงมีเลือดออกในบริเวณนัน ้ มำก
๓. เป็ นโรคเกีย่ วกับเลือด (เลือดเสีย เลือดจำง)
หรือเนื่องจำกกำรแตกของเส้นโลหิต
อำกำร ของผูต ้ กเลือด คือ
๑. ตำพร่ำ หน้ำมืด เป็ นลม วิงเวียน
๒. เหนื่อยหอบ หำยใจลึก ชีพจรเต้นเบำและเร็ว
๓. หำวบ่อย ๆ
๔. ปำกแท้ง คอแห้ง คลืน ่ ไส้ กระหำยน้ำ
๕. กระสับกระส่ำย หงุดหงิด ใจสั่นกลัว
๖. อำเจียน ซึม ชักกระตุก เป็ นตะคริว
๗. อุจจำระเหลว หมดสติถงึ ตำย
กำรปฏิบตั แ
ิ ก้ไข
ควรป้ องกันเสียแต่ทีแรก ตัง้ แต่ระยะตัง้ ครรภ์และปฏิบตั ใิ นกำรคลอด
โดยตรวจอย่ำงทีถ ่ ว้ นและ
แก้ไขเสียก่อนถ้ำมีอำกำรแสดงว่ำมีกำรตกเลือดหลังคลอดขึน ้
ควรช่วยปฏิบตั ใิ นกำรคลอดด้วยควำม
ระมัดระวังและรอบคอบเป็ นอย่ำงดีตอ ้ งมีเครือ
่ งมือเครือ
่ งใช้พร้อมทัง้ ยำต่ำง
ๆใหัครบถ้วนเพือ ่ แก้ไขได้ทน ั ท่วงที เมือ
่ มีอำกำรตกเลือดควรปฏิบตั ค ิ อ
ื
๑. ตรวจให้ถีถ ่ ว้ นว่ำตกเลือดเนื่องจำกอะไร
ถ้ำเนื่องจำกกำรฉี กขำดของช่องคลอด ให้ใชั
ผ้ำก๊อซอุดไว้ให้แน่ นก่อน เมือ ่ รกออกมำแล้วจึงนำส่งโรงพยำบำลโดยด่วน
๒. ถ้ำเนื่องจำก กำรติดค้ำงควรช่วยเหลือมดลูก จนมดลูกหดรัดตัวดีแล้ว
หรือบีบมดลูกเพือ ่
ให้รกหลุดจำกผนังมดลูก
๓. รกติดค้ำงแน่ นไม่หลุดหรือเศษรกติดค้ำงจึงต้องทำกำรล้วง
ควรนำส่งแพทย์โดยเร็วทีส ่ ุด
 บทที่
๖
กำรดูแลมำรดำและทำรกในระยะหลั
งคลอด

ในระยะหลังคลอดนี้
คือเข้ำระยะทีย่ งั ต้องให้กำรดูแลแก่มำรดำเป็ นพิเศษเนื่องจำกร่ำงกำยของ
มำรดำจะมีควำมอ่อนเพลียอย่ำงมำก
จำกกำรคลอดและต้องเสียโลหิตจำกบำดแผลทีเ่ กิดจำกกำรลอกตัว
ของรกและมีกำรเสียโลหิตจำกบำดแผลฉี กขำดของช่องคลอด ผดุงครรภ์
จำต้องให้กำรสังเกตอำกำรของ มำรดำอย่ำงละเอียดถีถ ่ ว้ น
รวมถึงต้องสังเกตอำกำรต่ำง ๆ
ทีอ ้ กับทำรกทีอ
่ ำจเกิดขึน ่ ยูใ่ นช่วงของกำรปรับตัวให้เข้ำกับสภำพแวดล้อมภำยนอก
กำรดูแลมำรดำในระยะหลังคลอด จำแนกได้เป็ น ๒ ระยะ คือ ระยะ ๑
ชั่วโมงแรกหลังคลอด และ ระยะ ๒ เดือนแรกหลังคลอด

๑. ระยะ ๑ ชั่วโมงแรกหลังคลอด
เมือ ่ กระบวนกำรคลอดสิน ้ สุดลง รกและถุงน้ำคร่ำได้เกิดออกมำเสร็จแล้ว
ในระยะ ๑-๒ ชั่วโมงแรก
ของกำรคลอดนี้อำจมีสงิ่ หนึ่งสิง่ ใดอันเป็ นผลเนื่องมำจำกกำรคลอดเกิดขึน ้ อย่ำงกะทั
นหันได้ เพรำะผูค ้ ลอด ย่อมเหน็ดเหนื่อยและเสียกำลังเป็ นอย่ำงมำกในกำรคลอด
ส่วนมดลูกก็ทำงำนหนักเป็ นเวลำนำนอำจหมดแรงหรือไม่สำมำรถ
ทำงำนต่อไปตำมปกติได้ หรืออำจมีกำรฉี กขำดของช่องคลอดอีกด้วย
มดลูกระยะนี้หมดสิง่ ทีก ่ ีดขวำงแล้วจึงหดรัดตัวเล็กลงเป็ นก้อนแข็ง
คลำดูทห ี่ นัำท้องจะพบได้งำ่ ย กำรหดรัดตัวลงนี้ จะดำเนินไปเป็ นพัก ๆ อีก
แต่ระยะนี้กำรพักจะสัน ้ กว่ำเดิม ผูค ้ ลอดจึงรูส้ ก
ึ เจ็บท้องเป็ น พัก ๆ
อีกโดยเฉพำะในรำยทีเ่ คยคลอดมำแล้ว
แต่ผท ู้ คี่ ลอดเป็ นครัง้ แรกอำจรูส้ ก ึ เจ็บเพียงเล็กน้อยหรือไม่ รูส้ ก ึ เลย
กำรเจ็บท้องในระยะนี้เป็ นกำรแสดงออกทีด ่ ี เพรำะมดลูกทำงำนอยูเ่ สมอ
กำรหดรัดตัวของมดลูก
ในระยะนี้ทำให้หลอดเลือดทีผ ่ นังมดลูกตรงทีร่ กเคยเกำะอยูน ่ น
้ั
ซึง่ เมือ่ รกหลุดไปหลอดเลือดจึงขำดและเปิ ดอยูน ่ น
้ ั กลับถูกบีบให้ตบ ี และแฟบลงหลอ
ดเลือดจึงตันโดยเลือดทีค ่ ำ้ งอยูใ่ นหลอดเลือดแข็งตัวเป็ นก้อน เป็ น ลิม ่ จุกอยูก
่ บ
ั ที่
มดลูกคลำยตัวกลับหดรัดตัวเล็กลง
ผลักดันให้เลือดทีไ่ หลซึมออกจำกผนังตรงทีร่ กเคยเกำะ
และค้ำงอยูใ่ นโพรงมดลูกให้ออกมำจำกโพรงมดลูก
และในไม่ชำ้ เลือดทีไ่ หลซึมออกก็จะหยุดได้และกลำย เป็ นน้ำคำวปลำต่อไป

๕๑
กำรช่วยมำรดำเมือ ่ คลอดบุตรแล้ว
เมือ ่ ทำรกคลอดแล้วรกยังไม่ออกมำ
เวลำนัน ้ ควรให้มำรดำรับประทำนยำควินินกับแอสไพรินอย่ำงละ ๑ เม็ด
แล้วจึงคลึงมดลูก โดยเอำมือกุมหน้ำท้องมำรดำ แล้วคลึงให้มดลูกหดตัวจนแข็ง
แล้วให้มำรดำ นอนหงำยตัง้ ขำงอเข่ำ ให้เอำหมอนหนุนตรงเอวพอสบำย
แล้วให้นอนเฉย ๆ เพือ ่ ให้รกหลุดออกมำเอง และเพือ ่ ให้มำรดำได้พกั ผ่อนด้วย
พักอยูป ่ ระมำณ ๒๕ นำที (ถ้ำรกยังไม่ออกต้องนำส่งโรงพยำบำลโดยด่วน)
เมือ ่ รกออกมำแล้วรีบให้มำรดำรับประทำนยำประสะไพลเพือ ่ ขับน้ำคำวปลำ
แล้วคลึงมดลูกดังกล่ำวข้ำงต้น
แล้วให้มำรดำเหยียดขำออกไปทัง้ สองข้ำงคลึงเร่งมดลูกให้เหีย่ วเล็กลงจนแข็ง
แล้วจัดกำรเอำน้ำยำฆ่ำเชื้อโรค
ล้ำงปำกช่องคลอดและระหว่ำงขำให้เลือดทีเ่ ปื้ อนอยูห ่ มดไป จึงผลัดผ้ำนุ่งใหม่
ขณะนี้หำ้ มมำรดำลุกขึน ้ นั่งเป็ นอันขำด อำจจะเป็ นลมล้มสลบหรืออำจตำยก็ได้
และอำจเป็ นเหตุให้มดลูกเคลือ ่ นออกมำภำยนอกได้
เพรำะเส้นเอ็นทีเ่ หนี่ยวรัง้ มดลูกหย่อนยำนมำก
เมือ ่ ผลัดผ้ำนุ่งมำรดำแล้ว จึงใช้ผำ้ พันท้องมำรดำ
และให้รบ ั ประทำนยำขับน้ำคำวปลำแล้ววำงกระเป๋ ำน้ำรัอนทีห ่ น้ำท้องให้อุน
่ พอควร
ส่วนบำดแผลนัน ้ ถ้ำมีขำดประมำณ ๒ เซ็นติเมตรขึน ้ ไปควรนำส่ง โรงพยำบำล
ถ้ำมีน้อยประมำณ ๑ เซนติเมตร ก็ไม่ตอ ้ งเย็บ ใช้วธิ ีชำระล้ำงวันละ ๒ หน ต้องใช้
ด่ำงทับทิมละลำยน้ำอุน ่ ล้ำงทุกจุด แล้วซับให้แห้งใช้ยำผงโรยจนกว่ำแผลจะหำย
กำรปฏิบตั ต ิ วั ระหว่ำงอยูไ่ ฟ
คลอดบุตรวันแรกแล้ว ให้รบ ั ประทำนยำขับน้ำคำวปลำทุก ๓ ชั่วโมงต่อครัง้
วันที่ ๒ ให้รบ ั ประทำน ๓ ครัง้ ต่อวัน วันที่ ๓-๔ ให้รบ ั ประทำนเช้ำและเย็น วันที่ ๕
ให้รบ ั ประทำน ๑ ครัง้ ต่อวัน เมือ ่ หยุดรับประทำน ยำขับน้ำคำวปลำ แล้ว
ให้รบ ั ประทำนน้ำเกลือทีช ่ ือ
่ โซดำไฮซัลเฟต ต่อไปอีก ๖ สัปดำห์ วันละ ๒ ครัง้ ส่วน
ยำควินินนัน ้ ให้รบั ประทำนมื้อละ ๑ เม็ด
ตัง้ แต่วน ั แรกคลอดตอนเช้ำและกลำงคืนจนครบ ๕ วัน
ถ้ำำวันใดน้ำคำวปลำไม่เดิน คนไข้มีอำกำรไม่สบำย หนักคิว้ ปวดศีรษะ
ควรให้รบ ั ประทำนควินินอีก ตำมควำมเห็นของผูเ้ ขียน เห็นว่ำ
ควรจะให้ยำขับน้ำคำวปลำตัง้ แต่แรกคลอด วันละ ๓ ครัง้ เพือ ่ ขับ
น้ำคำวปลำและแก้ไข้แก้อกั เสบไปในตัว
พร้อมกับยำรักษำมดลูกและยำประสะน้ำนมไปพร้อมกัน
ในกำรรับประทำนยำเพือ ่ ขับน้ำคำวปลำออกแล้วใส่ควำมร้อนทีห ่ น้ำท้องน้อย
น้ำคำวปลำก็จะออกมำ ช่วยทำให้สบำย
ถ้ำน้ำคำวปลำออกแล้วรูส้ ก ึ รำคำญไม่สบำยก็ควรล้ำงช่องคลอดด้วยน้ำอุน ่ ผสมด่ำงทั
บทิม เช้ำ-เย็น
เมือ่ คลอดบุตรได้ ๓ วันแล้ว ยังไม่ถำ่ ยอุจจำระ ให้รบ ั ประทำนน้ำมันละหุง่ ๑
ช้อนโต๊ะ กำรรัดท้องคนอยูไ่ ฟนัน ้ ให้ทำสักสิบวันแล้วจึงเลิก ใช้ควำมร้อนอุน ่ ๆ
ทับตรงมดลูกเสมอ
กำรช่วยทำรกคลอดแล้ว
เมือ ่ ทำรกคลอดแล้ว ให้ควักเลือดทีใ่ นจมูกและในปำกออกโดยใช้ผำ้ พันนิ้ว
ถ้ำทำรกไม่หำยใจให้ เอำมือกดที่ หน้ำท้องทำรกเบำ ๆ และกระตุน ้ ให้แรง ๆ ลัก ๒-
๓ ครัง้ ถ้ำยังไม่หำยใจให้เอำมือวักน้ำร้อน (พอทน) ประทีห ่ น้ำอกทำรก
แล้วเอำมือกระตุน ้ ทีท
่ อ
้ งอีก ถ้ำยังไม่หำยใจอีก ใช้น้ำร้อนกับน้ำเย็นสลับกัน
ประลงทีท ่ อ ้ งทำรกแล้วกระตุน ้ ท้อง ถ้ำยังไม่หำยใจ
ให้หวิ้ ตัวทำรกขึน ้ โดยจับรอบข้อเท้ำทำรกทัง้ สองข้ำงยกขึน ้ ให้หวั ทำรกห้อยลง
แล้วเอำมือเขย่ำหน้ำอกให้หำยใจ ถ้ำยังไม่หำยใจ
ให้ทำกำรสูดลมหำยใจโดยจับแขน

๕๒
ของทำรกทัง้ สองข้ำงเหยียดตรงขึน ้ ทำงเหนือศีรษะ แล้วหกกลับลงมำกอดอกไว้
เอำมือกดแขนแนบกับสีขำ้ ง
บีบลมออกจำกปอดและเหยียดตรงไปตำมเดิมอีกเพือ ่ ให้ลมเข้ำปอด
ในเวลำทำกำรสูดลมหำยใจเช่นนี้ ควรเอำน้ำอุน ่ รำดตำมตัวทำรกบ่อย ๆ
เพือ่ ให้ทำรกเกิดควำมอบอุน ่ ควรใช้น้ำอุน
่ จัด ๆ จึงจะดี ในทีส ่ ุดถ้ำ ทำรกยังไม่พื้น
ให้เอำปำกจุบ ๊ ลงทีจ่ มูกและปำกของทำรกโดยแรงเพือ ่ ให้กอ้ นเมือกทีอ ่ ุดหลอดลมขอ
งทำรกจะ ได้หลุดออกมำหรือบำงทีเยือ ่ บำง ๆ
ทีป
่ ิ ดปำกและหลอดลมของทำรกยังไม่ขำด ถ้ำจุบ ๊ ไม่ออกจงเป่ ำลมลงไป ให้แรง ๆ
จนกว่ำจะหำยใจได้ เพรำะถ้ำหัวใจทำรกหยุดเต้นเสียแล้วจะแก่ไม่พื้น
โดยมำกทำรกทีอ ่ อกมำ
แล้วจะร้องทันทีหรือพอควักเมือกในปำกออกแล้วทำรกก็จะร้อง
แต่บำงคนก็หำยใจเป็ นปกติมไิ ด้รอ้ งเลย อยูต ่ อ
่ มำอีก ๓-๔ ชั่วโมง หรือบำงคนถึง
๑๒ ชั่วโมง จึงร้องก็มี ถ้ำทำรกหำยใจได้แล้ว ถึงทำรกจะไม่รอ้ งก็ ไม่เป็ นไร
กำรร้องของทำรกก็เท่ำกับกำรแสดงว่ำทำรกได้หำยใจเป็ นครัง้ แรก
กำรหำยใจครัง้ แรกของทำรก เกิดขึน ้ ได้จำกสำเหตุหลำยประกำรคือ
 ๑. เมือ ่ ศีรษะออกแต่ตวั ทำรกยังไม่ออก มดลูกหดรัดตัวอย่ำงแรง
กำรเดินของเลือดในตัวทำรก
ไปสูศ ่ รี ษะทำรกติดขัด สมองขำดออกซิเจน
ศูนย์กลำงประสำททีบ ่ งั คับกำรหำยใจจึงถูกกระตุน
้ ทำรกจึง
ถอนหำยใจเข้ำแรงและหำยใจออกอีก จึงเกิดเป็ นเสียงร้องดังขึน ้
๒. เมือ ่ ทำรกกำลังผ่ำนช่องคลอดถูกบีบรัดอยูต ่ ลอดเวลำ
เมือ ่ เกิดออกมำไม่มีอะไรบีบรัดอยู่
ร่ำงกำยของทำรกผำยออกมำเต็มที่
ช่วยกระตุน ้ ทำให้ทำรกเกิดกำรหำยใจจึงมีเสียงร้องดังขึน ้
๓. เมือ ่ ทำรกเกิดออกมำผิวหนังได้รบ ั อำกำศภำยนอกท้องของมำรดำ
ซึง่ มีควำมเย็นมำกกว่ำในท้อง
เป็ นเครือ ่ งกระตุน ้ ระบบกำรหำยใจเริม ่ ทำงำนจึงมีเสียงร้อง
๔. เมือ ่ ร่ำงกำยของทำรกออกมำแล้ว
เลือดในร่ำงกำยของทำรกไหลผ่ำนสูส ่ มองโดยรวดเร็ว
กระตุน ้ เดือนประสำททั่วไป ทำให้ทำรกร้องได้

๒. กำรดูแลมำรดำระยะ ๒ เดือนแรกหลังคลอด
ระยะหลังคลอด เป็ นระยะซึง่ อวัยวะของผูค ้ ลอดบุตรซึง่ โดยมำกได้แก่
อวัยวะในช่องเชิงกรำนกลับคืน สูส ่ ภำพเดิม
เหมือนก่อนตัง้ ครรภ์ซงึ่ กินเวลำประมำณ ๖-๘ สัปดำห์
แต่จะพูดกันตำมควำมจริงแล้วยังมี อวัยวะอีก ๒ อย่ำงทีย่ งั ทำงำนต่อไป คือ
๑. เต้ำนม ซึ่งยังคงทำงำนต่อไปจนถึงเด็กหย่ำนม
ซึง่ ตำมธรรมชำติกน ิ เวลำรำว ๑๐ เดือน
๒. รังไข่ ซึง่ ตำมธรรมชำติจะไม่มีไข่สุก
และไม่มรี ะดูดลอดเวลำทีเ่ ด็กยังกินนมอยู่ แต่ไม่แน่ เสมอไป
ทุกคน
กำรเปลีย่ นแปลงทั่ว ๆ ไป ของมำรดำหลังคลอดทันทีทน ั ใด
คนไข้รส ู้ ก
ึ อ่อนเพลียมำกเนื่องจำก
กำรคลอดคนไข้ตอ ้ งกำรควำมสงบและต้องกำรนอนพักเอำแรง
และมีกำรเปลีย่ นแปลงของสิง่ ต่ำง ๆ ดัง ต่อไปนี้
๑. ชีพจร ปกติหรือช้ำเล็กน้อย
๒. ควำมร้อนของร่ำงกำย หลังจำกกำรคลอดแล้ว
ควำมร้อนของแม่ขน ึ้ ประมำณ ๙๙ องคำฟำเรนไฮต์

๕๓
แต่ในระยะ ๒-๓ ชั่วโมงแรกหลังคลอดใหม่ ๆ ยังคงสูงเล็กน้อยอำจถึง ๑๐๐
องศำฟำเรนไฮต์ เกีย่ วแก่ กำรออกกำลังมำกนั่นเอง ถ้ำหำกกำรคลอดกินเวลำนำน
เมือ
่ คลอดเสร็จแล้ว ควำมร้อนอำจสูงถึง ๑๐๑ องศำฟำเรนไฮต์
ในระยะระหว่ำงเวลำนอนพักในระยะหลังคลอดนี้
ควำมร้อนอำจขึน ้ ได้อีกแต่ไม่สูงนัก เนื่องจำกนมคัดซึง่ มักปรำกฏหลังคลอดแล้ว ๓
วัน อำกำรท้องผูกและควำมตืน ่ เต้น ทำให้ควำมร้อนของร่ำงกำยขึน ้ ได้เหมือนกัน
ถ้ำหำกว่ำควำมร้อนสูงกว่ำปกติมำก เรำต้องหำต้นเหตุซงึ่ มักเกิดจำกควำมสกปรก
ในช่องคลอดและมดลูก
๓. ควำมดันของโลหิตจะลดลงทนทีเมือ ่ เด็กคลอด จะต่ำสุดเมือ ่ รกออกแล้ว
และจะค่อย ๆ คืนสู่
ปกติในรำววันที่ ๕ หลังคลอด
๔. กำรถ่ำยเทของเสียออกจำกร่ำงกำย
๔.๑ กำรถ่ำยปัสสำวะ ในสำมวันแรกจะถ่ำยมำกกว่ำปกติ ต่อไปภำยใน
๗ วันหลังคลอดจะ คืนสูส ่ ภำพปกติ น้ำปัสสำวะตรวจพบน้ำตำลได้ในรำววันที่ ๓
หลังคลอด และเมือ ่ ทำรกดูดนมแล้ว น้ำตำล ในปัสสำวะก็น้อยลง
และถ้ำมำรดำกินน้ำนมเพิม ่ น้ำตำลจะออกทำงปัสสำวะเพิม ้
่ ขึน
(แต่ไม่ใช่เป็ นโรคอย่ำงใด) ธำตุไข่ขำวมีนิดหน่ อยหลังคลอด บำงคนก็มี
บำงคนก็ไม่มี ธำตุเบ็บโตน มีปรำกฏในปัสสำวะในระหว่ำง เวลำมดลูกเข้ำอู่
ธำตุยูเรีย มีสูงมำก
กำรถ่ำยปัสสำวะ ถ่ำยยำกและปวดเจ็บเวลำถ่ำยใน ๒-๓ วันแรก
เนื่องจำกควำมระบม อักเสบของช่องเชิงกรำน
๔.๒ กำรถ่ำยของเสียทำงผิวหนัง มีเหงือ่ ออกมำก
๔.๓ กำรถ่ำยอุจจำระ ท้องผูกเสมอ
๕. กำรเปลีย่ นแปลงของโลหิต เม็ดโลหิตขำวซึง่ ขึน ้ ถึง ๑๐,๐๐๐
เซลล์ตอ ่ ลูกบำศก์เดซิลต ิ รใน
ระหว่ำงเวลำคลอด จะลดลงสูส ่ ภำพปกติหลังจำกคลอดแล้ว ๒ วัน แต่ในวันที่ ๓
เม็ดโลหิตขำวจะสูงขึน ้ อีกเล็กน้อยเนื่องจำกเลี้ยงทำรกด้วยน้ำนมมำรดำ
เม็ดโลหิตแดงและควำมเข้มข้นของโลหิตจะลดน้อยลงใน ๓ วันแรกของกำรคลอด
แต่ตอ ่ ไปจะคืนสูส่ ภำพปกติ
๖. กำรเปลีย่ นแปลงเฉพำะอวัยวะบำงส่วนของร่ำงกำยของมำรดำ ได้แก่
กำรเข้ำอูข ่ องมดลูก คือ
มดลูกค่อยเปลีย่ นแปลงสูล่ กั ษณะเหมือนก่อนตัง้ ครรภ์ ประกอบด้วย
ขนำดของมดลูกหดตัวลง กำรเปลีย่ นแปลงของกล้ำมเนื้อและเส้นโลหิตของมดลูก
กำรเปลีย่ นแปลงของเยือ ่ บุพื้นมดลูก
๖.๑ ขนำดของมดลูกหดตัวลงทันทีทน ั ใด หลังจำกรกออกแล้ว
มดลูกจะรัดตัวแน่ น แล้วค่อย ๆ คลำยตัวสลับกันอยู่เช่นนี้
ตำแหน่ งและรูปร่ำงของมดลูกจะเปลีย่ นแปลงไป
มดลูกจะอยูเ่ ต็มในช่องเชิงกรำนมีลกั ษณะพลิกตัวไปทำงด้ำนหน้ำเล็กน้อย
และเป็ นรูปเรียว ส่วนยอดของมดลูกหนำมำก ส่วนล่ำง ของมดลูกบำงและอ่อน
ปำกมดลูกหนำอย่ำงปกติ ยอดของมดลูกสูงกว่ำระดับหัวเหน่ ำประมำณ ๕ นิ้วฟุต
แต่ในคนเคยมีลูกแล้ว ยอดมดลูกจะสูงกว่ำระดับนี้เล็กน้อย
หรือถ้ำปัสสำวะมีเต็มกระเพำะปัสสำวะ ยอดมดลูกจะสูงกว่ำนี้ ต่อจำกนี้ ๑๐ วัน
แล้วต่อไปจะค่อย ๆ หดตัวลงวันละเล็กวันละน้อยจนถึงสัปดำห์ที่ ๖
จะเข้ำสูส
่ ภำพปกติ

๕๔
กำรลดขนำดของมดลูกตำมปกติ
ปลำยสัปดำห์แรกยอดมดลูกจะลดลงเหลือกึง่ กลำง ระหว่ำงหัวเหน่ ำกับสะดือ
ปลำยสัปดำห์ที่ ๓ ยอดมดลูกจะรูส้ ก ึ ว่ำคลำพบอยูเ่ หนือหัวเหน่ ำเท่ำนัน
้ กำรหด
ตัวของมดลูกจะช้ำมำกในรำยต่อไปนี้คอ ื
๖.๑.๑ มีโลหิตก้อนยังคงตกค้ำงอยูใ่ นมดลูก
๖.๑,๒ มีเศษรกตกค้ำงอยูใ่ นมดลูก
๖.๑.๓ มีเนื้องอกทีต ่ วั มดลูก
๖.๑.๔ ทำรกไม่ได้ดูดนมมำรดำ เช่น
ในรำยทีท ่ ำรกเกิดก่อนกำหนดคลอด เด็ก ไม่มีกำลังดูดนมหรือเกิดแล้วเด็กตำย
๖.๑.๕ มดลูกอักเสบทั่วไป
๖.๒ กำรเปลีย่ นแปลงกล้ำมเนื้อและเส้นโลหิตของมดลูก
จำนวนกล้ำมเนื้อของมดลูกคงมีเท่ำเดิม แต่เมือ ่ คลอดแล้วขนำดจะค่อย
ๆ เล็กลงทัง้ ส่วนกว้ำงและส่วนยำว
กำรเปลีย่ นแปลงของเส้นโลหิตของมดลูก
๖.๒.๑ เส้นโลหิตแดง
ขนำดของเส้นโลหิตแดงเล็กลงโดยกล้ำมเนื้อของเส้นโลหิตหด
ตัวและเยือ ่ ภำยในหลอดโลหิตและเส้นโลหิตถูกทำลำย
๖.๒.๒
เส้นโลหิตดำจะสูญหำยไปและกลำยเป็ นเนื้อพังผืดเกิดขึน ้ แทนที่
๖.๒.๓ กำรเปลีย่ นแปลงของเยือ ่ บุพื้นมดลูก
หลังคลอดแล้วเยือ ่ บุพื้นมดลูกส่วนบน
จะหลุดไปภำยใน ๑๐ วัน
ปนออกมำกับน้ำคำวปลำและเยือ ่ พื้นส่วนลึกของมดลูกจะตัง้ ต้นเจริญเติบโตใหญ่
ตัง้ แต่วน
ั ที่ ๑๕ หลังคลอดเป็ นต้นไป และเรียบร้อยภำยใน ๒ เดือน
ในบริเวณแผลทีร่ กเกำะของมดลูก หลังคลอดแล้ว
แผลทีร่ กเกำะจะกลำยเป็ นเนื้อทีป ่ ระมำณ ๔ นิ้วฟุต
นูนสูงกว้ำระดับอืน ่ ในพื้นทีม ่ ดลูก แผลนี้ มีโลหิตก้อนเล็ก ๆ ปิ ดอยู่
และแผลนี้ถำ้ มีเชื้อสกปรกอยูใ่ นมดลูกกระทำให้เกิดอักเสบ
เป็ นสันนิบำตหน้ำเพลิงขึน ้ ในเวลำต่อมำ ส่วนอืน ่ ๆ
ของพื้นมดลูกก็มีโอกำสอักเสบจำกเชื้อโรคได้เหมือนกัน แต่มีโอกำส น้อยกว่ำ
ภำยหลังคลอดแล้วใต้แผลทีร่ กเกำะนี้
จะมีเม็ดโลหิตขำวจำนวนมำกล้อมรอบแผลไว้เพือ ่ คอยฆ่ำ
เชื้อโรคทีเ่ กิดในแผลและจะกระจำยต่อไป ฉะนัน ้ หลังคลอดแล้ว ๓ วัน
ไม่ควรขูดมดลูกเลย เพรำะจะทำให้ กำแพงเม็ดโลหิตขำวนี้เสียไป จนกว่ำ ๒
สัปดำห์แล้ว จึงจะขูดมดลูกได้ แผลนี้เมือ ่ ปลำยสัปดำห์ที่ ๒ จะเหลือโตเพียง ๓ ซม.
้ ปลำยสัปดำห์ที่ ๖ แผลจะเหลือโตเพียง ๕ ซม.ครึง่ และเมือ
เท่ำนัน ่ ถึงปลำยเดือนที่
๖ จะเหลือเป็ นจุดแดง ๆ เล็ก ๆ เท่ำนัน ้
๗. กำรเปลีย่ นแปลงของคอมดลูก
หลังคลอดแล้วปำกมดลูกมีลกั ษณะอ่อนมำก และรูปร่ำงไม่
ชัดเจนเหมือนเต่ำ ปลำยสัปดำห์แรกยังเปิ ดอยูข ่ นำด ๒ นิ้ว มือลอดเข้ำไปได้
คอมดลูกกลับเข้ำทีช ่ ำ้ มำก และจะเรียบร้อยเหมือนเดิมเมือ่ ครบ ๑ เดือน

๕๕
๘. กำรเปลีย่ นแปลงของช่องคลอดกว่ำจะกลับคืนสูส ่ ภำพเดิมก็กนิ เวลำนำน ๓
สัปดำห์ แต่ถงึ
อย่ำงไรก็ไม่เหมือนเดิม เนื่องจำกกำรฉี กขำดจำกกำรคลอด
ปำกช่องคลอดจะกว้ำงกว่ำเมือ ่ ยังไม่มบ
ี ุตร แผลทีเ่ คยฉี กขำด
เมือ่ หำยแล้วจะกลำยเป็ นแผลเป็ นเล็ก ๆ เยือ ่ พรหมจำรีย์ฃำดหมดเหลือแต่ตุ่ม ๆ
ของ เยือ ่ ติดอยูข ่ ำ้ ง ๆ ปำกช่องคลอดเท่ำนัน ้
๙. น้ำคำวปลำ จะไหลออกมำเป็ นปกติ
ในระยะสัปดำห์แรกออกจำกแผลทีร่ กเกำะพี้นมดลูก
แผลทีค ่ อและปำกมดลูกและช่องคลอดฉี กขำดก่อนใน ๒-๓ ชั่วโมงแรก
น้ำคำวปลำมีลกั ษณะเป็ นโลหิตใส และโลหิตก้อน ๆ น้ำคำวปลำแบ่งออกเป็ น ๓
ชนิด
๙.๑ มีสีแดง ใน ๓ วันแรก ประกอบด้วยเม็ดโลหิตแดง เม็ดโลหิตขำว
เยือ
่ พื้นมดลูกและ เมือก เรียกว่ำ น้ำคำวปลำแดง
๙.๒ จำกวันที่ ๔ ถึงวันที่ ๗ สีฃองน้ำคำวปลำเป็ นสีน้ำตำลซีด ๆ
มีเม็ดโลหิตแดงและเม็ดโลหิตขำวมำก เรียกว่ำ น้ำคำวปลำสีเหลือง
๙.๓ หลังวันที่ ๗ สีน้ำคำวปลำจะเป็ นสีเหลือง และกลำยเป็ นสีเขียวอ่อน
ๆ และในทีส ่ ุด กลำยเป็ นสีขำว ประกอบด้วยไขมันและเยือ ่ บุพื้นมดลูก
และเม็ดโลหิตขำวเรียกว่ำ น้ำคำวปลำขำว
จำนวนน้ำคำวปลำทัง้ หมดทีอ ่ อกมำประมำณ ๙๐๐ ถึง ๑,๐๐๐ ซีซี.
และค่อย ๆ น้อยลง ทุกทีจนหมด ทีแรกน้ำคำวปลำมีคณ ุ ภำพเป็ นด่ำง และจะค่อย ๆ
กลำยเป็ นกรดเมือ ่ เกือบหมดแล้ว
เชื้อโรคทีม ่ ีในน้ำคำวปลำเป็ นเชื้อโรคธรรมดำไม่ใช่เชื้อโรคร้ำยแรงอะไร
ถ้ำคนไข้เป็ นหนองในก็มีเชื้อหนองใน ออกมำด้วย
จำนวนน้ำคำวปลำจะออกมำในพวกหญิงผิวดำ ถ้ำหลังคลอดแล้วล้ำงมดลูก
หรือมดลูกเกิด อักเสบขึน ้ น้ำคำวปลำจะออกน้อย
กำรรักษำช่องคลอด ให์ใช้ผำ้ ขำวทีส่ ะอำดซ้อนทับพับหลำย ๆ ชัน ้
โตประมำณเท่ำฝ่ ำมือหรือ ใช้ผำ้ ขำวห่อสำลีปิดปะไว้ทีช ่ อ
่ งคลอด
แต่ตอ ้ งล้ำงช่องคลอดให้สะอำดเสียก่อนด้วยน้ำด่ำงทับทิมหรือน้ำยำฆ่ำเชื้อโรค
เพือ่ ให้ดดู น้ำเหลืองภำยในแล้วผูกโยงติดไว้กบ ั เอว ต้องคอยเปลีย่ นวันละ ๒-๓ ครัง้
หรือจะใช้ผำ้ อนำมัยก็ได้
ทีน
่ อนของมำรดำใช้แผ่นพลำสติกหรือกระดำษฟำงรองรับทับข้ำงบนได้
สำหรับรองรับ น้ำเหลืองหรือน้ำคำวปลำ
๑๐. ควำมรูส้ กึ เจ็บท้องหลังคลอด เนื่องจำกมดลูกบีบตัว
๑๐.๑ มักเกิดมีในหญิงทีเ่ คยมีบุตรแล้วหลำยคน
๑๐.๒ เกิดในเมือ ่ เด็กดูดนม
๑๐.๓ ในเมือ ่ ยังมีกอ้ นโลหิตตกค้ำงอยูใ่ นมดลูก
นอกจำกนี้มใี นพวกมดลูกบีบติวไม่ดี
หรือทีป ่ ฏิบตั ใิ นกำรเอำรกออกไม่ดี แต่อำกำรเหล่ำนี้มกั หำยไปหลังคลอดแล้ว ๔
วัน
๑๑. กำรเปลีย่ นแปลงของเต้ำนม
ได้กล่ำวถึงกำรเปลีย่ นแปลงของเต้ำนมในเวลำทัง้ ครรภ์ เมือ ่ คลอด
แล้วนมก็ยงั คงคัดเต่งอยูต ่ ำมเดิมจนคลอดแล้ว ๒ วัน ในระหว่ำงวันที่ ๒ นี้
ถ้ำบีบเต้ำนมจะมีน้ำขุน ่ ๆ เหลือง ขำว ๆ ไหลออกมำอย่ำงเดียวกับเมือ ่ จวนคลอด
น้ำใส ๆ นี้เรียกว่ำ โคลอสตัม (Colostum) ซึง่

๕๖
ประกอบด้วยน้ำเหลืองมีไขมัน และส่วนประกอบอืน ่ ๆ อีกเล็กน้อย
มีคณ ุ ภำพเป็ นยำระบำยอ่อน ๆ ให้แก่เด็ก
คลอดใหม่ๆเพรำะฉะนัน ้ เมือ
่ เด็กคลอดใหม่ๆรับประทำนนมมำรดำท้องจึงไม่ผก ู
ส่วนทีแ
่ ท้จริงนัน
้ จะปรำกฏในวันที่ ๓ น้ำนมจะเริม ่ เต้ำนมจะคัดแข็งตึง
และเจ็บปวดเล็กน้อย น้ำนมขุน ่ ข้น
มีลกั ษณะสีขำวในระยะนี้มำรดำจะรูส้ ก ึ ครั่นตัวเล็กน้อย เนื่องจำกเต้ำนมคัด
สำหรับผูม้ ีบุตรคนแรกใน ๒๔ ชั่วโมงแรก น้ำนมมีทง้ ั หมดรำว ๑๕ ซีซี.
เท่ำนัน้ ในวันที่ ๒ มีน้ำนมประมำณ ๖๐ ซีซี. ในวันที่ ๓ มีน้ำนม ๑๕๐ ซีซี.
ในคนเคยมีบุตรแลัว น้ำนมจะมำรำววันที่ ๒ และตัง้ แต่วน ั ที่ ๔ เป็ นต้นไป
น้ำนมทีอ ่ อกมำนี้ จะมีรำว ๕๐๐ ซีซี. ประกอบด้วยนม ๑๒% (ธำตุโปรตีน ๒%
ธำตุไขมัน ๔% ธำตุคำร์โบไฮเดรท ๖%) มีน้ำ ๘๘%
ในน้ำนมนอกจำกมีสว่ นประกอบข้ำงบนนี้ แล้วยังมีเกลือ หินปูน
เกลือฟอสเฟต น้ำหล่อเลี้ยงจำกต่อมต่ำงๆในร่ำงกำยมำรดำ วิตำมิน
และสิง่ ป้ องกันโรค (Antibodies) อีกหลำยอย่ำง เด็กทีก ่ นิ
นมมำรดำจะฉลำดและแข็งแรง จำนวนน้ำนมและคุณสมบัตผ ิ ด
ิ กันแล้วแต่ ชนชำติ
(ยิว จีน แขก และญีป ่ ่ น มี น้ำนมมำกกว่ำและดีกว่ำ) รูปร่ำง
(หญิงผอมเกร็งมีน้ำนมมำกกว่ำคนอ้วนใหญ่โตแข็งแรง) อำหำร (อำหำรดี
มีน้ำนมมำก และดีกว่ำ) อำยุ (อำยุระหว่ำง ๑๘-๔๐ ปี มีน้ำนมมำก
อำยุต่ำกว่ำนัน ้ หรือสูงกว่ำนัน ้ น้ำนม ไม่ดีและนมน้อย) ระดู (ถ้ำระดูไม่ดี นมไม่ดี
เด็กมักปวดท้องและท้องเสียในเวลำนี้) มำรดำทีร่ บ ั ประทำน ยำบำงชนิด เช่น
ยำถ่ำย เหล้ำและฝิ่ นปรอท ผ่ำนน้ำนมได้ เพรำะฉะนัน ้ แม่กน
ิ ยำถ่ำย
ต้องคิดถึงลูกเสมอ เพรำะทำให้ลูกท้องเดินได้
อำหำรทีแ ่ ม่กน ิ ทำให้น้ำนมเปลีย่ นแปลงไปได้บำ้ ง อำหำรเผ็ดจัด เปรี้ยวจัด
ถ้ำแม่กน ิ อำจทำให้เด็กท้องเสียได้
กำรปฏิบตั ต ิ วั ของมำรดำในระยะหลังคลอด
๑. ภำยหลังคลอดทันทีทน ั ใด ต้องสังเกตว่ำมดลูกรัดตัวแน่ นหรือเปล่ำ
และต้องแต่งปำกมดลูก
และช่องคลอดดังอธิบำยมำแล้ว
อุจจำระและปัสสำวะภำยหลังถ่ำยอุจจำระ
ปัสสำวะทุกครัง้ ต้องล้ำงปำกช่องคลอดให้สะอำด
ด้วยน้ำด่ำงทับทิมอ่อน ๆ หรือแซ่น้ำยำแชฟลอน ๑ ซีซี. ต่อน้ำ ๑,๐๐๐ ซีซี. เสมอ
แล้วเช็ดให้แห้ง
๒. หน้ำท้อง ต้องใช้ผำ้ รัดท้องให้แน่ นภำยหลังคลอดแล้ว
เพือ่ ช่วยให้มดลูกเข้ำอูเ่ ร็วขึน ้ และไม่ ให้หน้ำท้องหย่อนยำน
นอกจำกนัน ้ ยังทำให้หญิงหลังคลอดถ่ำยอุจจำระหรือปัสสำวะได้สะดวกอีกด้วย
ต้องนวดหน้ำท้องบ่อย ๆ เพือ ่ ให้กล้ำมเนื้อหน้ำท้องทำงำนดี หลังคลอดแล้ว ๑๐ วัน
ควรหำหมอนวดที่ ชำนำญนวดหน้ำท้องทุกวันให้ครบ ๓ สัปดำห์
๓. กำรพักผ่อน หลังคลอดแล้วต้องให้คนไข้นอนหลับพักผ่อนให้มำก ใน ๒-
๓ วันแรก อย่ำให้
มีกงั วลและตืน ่ ตกใจอย่ำงใด ควรให้นอนอยูกบ ั เตียงสัก ๑๐ วัน
หรืออย่ำงน้อยก็ควรเป็ น ๔ วัน (และ หลังคลอดแล้ว ๓ วัน ควรให้คนไข้นอนควร
ใช้หมอนรองบริเวณท้องน้อย (เพือ ่ ยกให้บริเวณสะโพกสูงขึน ้ ) นำนครัง้ ละ ๑๐
นำที เช้ำและเย็นทุก ๆ วัน เพือ ่ ให้ยอดมดลูกพลิกกลับไปอยูด ่ ำ้ นหน้ำ
เมือ
่ มดลูกเข้ำอูแ ่ ล้วจะได้อยูใ่ นลักษณะเดิมเหมือนก่อนตัง้ ครรภ์
เวลำมีระดูตอ ่ ไปควำมเจ็บปวดจำกกำรมีระดูจะได้น้อยลง

๕๗
หลังจำกอยูก
่ บ
ั เตียงได้ ๑๐ วันแล้ว คนไข้จะลุกเดินได้วน
ั ละ ๑-๒ ชั่วโมง ทุก ๆ กัน
จนถึงทำงำนได้ ตำมปกติ
 ๔. กำรนอน สำคัญมำก ต้องให้คนไข้นอนให้มำก ๆ
ถ้ำนอนไม่หลับให้ยำระงับประสำทเล็ก
น้อย เช่น ยำโปแตสเชียมโบรไมด์ (Mixt Potassium Bromide) ๓๐ ซีซี.
ก่อนนอน กำรนอนไม่หลับอำจ
ทำให้คนไข้เป็ นโรคเส้นประสำทได้ในระยะหลังคลอด
๕. อำหำร หลังคลอดแล้ว ๒๔ ชั่วโมง ควรให้อำหำรธรรมดำทีม ่ ีคณ
ุ ภำพดี
เช่น นม ไข่ไก่ ไม่ตอ ้ งงดอำหำร เพรำะต้องเลี้ยงทำรกด้วยนมมำรดำ
กำรคลอดแบบโบรำณ
หมอตำแยหรือผูท ้ ำกำรคลอดโดยมำกให้หญิงหลังคลอดอดอำหำรซึง่
เป็ นกำรเข้ำใจผิด คนคลอดบุตรจึงเป็ นโรคเหน็บชำกันมำกเพรำะเหตุนี้
และเมือ ่ มำรดำเป็ นโรคเหน็บชำ ทำรกทีด ่ ดู นมมำรดำก็เป็ นเหน็บชำ
ส่วนมำกมักตำย
๖. ลำไส้ หลังคลอดแล้วคนไข้มกั ท้องผูกเสมอ ควรให้ยำระบำยอ่อน ๆ เช่น
น้ำมันละหุง่ ๓๐
ซีซี. ในวันทีส ่ องหลังคลอด
๗. หัวนม
ควรให้ทำควำมสะอำดเต้ำนมและหัวนมเวลำทีซ ่ ำระร่ำงกำยทุกครัง้
โดยใข้สบูก ่ บั น้ำ
อุน
่ ๆ ล้ำงหัวนมเพือ ่ ชำระล้ำงเหงือ่ ไคลให้สะอำด น้ำนมจะได้เดินได้สะดวก
ไม่เกิดนมหลง (นมคัด) หรือ เป็ นพิษ มำรดำควรใช้ฟองน้ำชุบน้ำอุน ่ เช็ดให้ท่วั ตัว
ถ้ำเป็ นผดก็โรยด้วยแป้ งบอริค สัก ๗-๘ วัน
ควรรักษำควำมสะอำดของร่ำงกำยและเสื้อผ้ำเครือ ่ งนุ่งห่มให้ดี
และก่อนทีจ่ ะไปอุม ้ หรือดูแลเด็กควรจะล้ำงมือให้สะอำดก่อนทุกครัง้
*คำว่ำ อดอำหำร ซึง่ ผูเ้ ขียนเป็ นแม่มำแล้วด้วยกำรคลอดลูกหลำยคน
และเคยดูแลคนคลอดลูก
ตลอดจนดูแลเรือ ่ งอำหำรและกำรปฏิบตั ต ิ วั ของแม่หลังคลอดก็เลยอยำกจะทำควำมเ
ข้ำใจในคำว่ำอดอำหำร
ทีจ่ ริงน่ ำจะใช้วำ่ เลีย่ งอำหำรบำงอย่ำงระหว่ำงทีพ ่ กั ผ่อนในระยะหลังคลอดบุตร
อำหำรของมำรดำระยะนี้ (คลอดบุตรใหม่) ควรรับประทำนมื้อละน้อย ๆ
ก่อน แต่รบ ั ประทำน อำหำรทีม ่ ีประโยชน์ และย่อยง่ำย ขณะทำเสร็จใหม่ ๆ ร้อน ๆ
และนมสดมำก ๆ และเป็ นอำหำรทีบ ่ ำรุง น้ำนมเพือ ่ ลูกด้วย ควรเว้นอำหำรย่อยยำก
และของหมักดอง และรสเผ็ดจัด เค็มจัด เปรี้ยวจัด ฯลฯ
วัฒนธรรมภำคเหนือ จะให้รบ ั ประทำนข้ำวจี่ คือ
ข้ำวเหนียวทีน ่ ึ่งแล้วปั้นเสียบไม้ไผ่จี่ คือ ย่ำงให้ เหลืองหอมน่ ำกิน
กินกับน้ำพริกก็ตอ ้ งเป็ นพริกแห้ง ย่ำงให้เกรียมตำกับข่ำเกลือ
(เกลือก็ตอ ้ งคั่วจนเหลือง สำหรับคนอยูก ่ รรมหลังคลอดบุตร) ผักต้ม ได้แก่
พวกผักกำดเซียว (ผักโสภณ) หน่ อข่ำ กะหล่ำปลี ยอดผักต่ำง ๆ กินกับน้ำพริก
พวกปลำจะเป็ นปลำช่อนย่ำง ปลำช่อนปลำเกลือ หรือ ปลำช่อนย่ำงแห้ง
แกงต่ำง ๆ และจะใส่พริกหอมทัง้ ชูรส ชูกลิน ่ และขับลม หมูจะย่ำง
จะต้มหรือผัดก็ได้อำหำรทีต่ อ
้ งหลีกเลีย่ งได้แก่ แตงกวำฟักเขียว ฟักทอง หน่ อไม้
หรือของทีม
่ ีรสเย็นต่ำง ๆ น้ำดืม
่ จะใช้ไพลสดหรือไพลแห้งต้มดืม ่ ต่ำงน้ำเปล่ำ

๕๘
กำรแปรงฟัน อำบน้ำก็จะให้ใช้น้ำอุน ่ แต่สว่ นใหญ่ ภำคเหนือ
จะมีใบไม้สำหรับต้มอำบ ได้แก่ ใบเปล้ำหลวง หมำกผูห ้ มำกเมีย ใบไพล
ตะไคร้แกงทัง้ ต้น ใบมะขำม ใบละหุง่ ผักบุง้ แดง ใบหนำด ฯลฯ
ซึง่ แต่ละท้องถิน ่ แตกต่ำงไป
ถ้ำตำมหลักคนจีน ก็ตอ ้ งมีกำรตุน ๋ กระเพำะหมูใส่ซีอวิ้ ขำวและพริกไทย
ให้กน ิ ระหว่ำงอยูไ่ ฟ อย่ำงน้อยให้รบ ั ประทำนสัปดำห์ละ ๑ วัน
นอกจำกนี้ยงั มีไก่ผดั ขิง หรือมีขำยเป็ นเหล้ำให้มำรดำหลังคลอดดืม ่
ถ้ำอยูไ่ ฟ จะไม่ให้ผห ู้ ญิงหลังคลอดออกมำถูกฝน ถูกลม ให้อยูใ่ นห้องพัก
และให้นอนพักผ่อนมำกๆ กำรทำงำน จะต้องหยุด สำหรับลูกหัวปี หรือท้องแรก ๔๐
วัน ยกของหนักและเดินมำกไม่ได้หำ้ มเด็ดขำด ห้ำมอำบน้ำเย็น
เพรำะช่วงหลังคลอดสุขภำพของคนคลอดขำดภูมค ิ ม
ุ้ กัน หลังคลอดเรียบร้อยแล้ว
ก่อนให้
คนไข้พกั ผ่อนควรให้คนไข้กน ิ ยำขับน้ำคำวปลำตำมกำหนดของยำแต่ละขนำน
มีกำรกำหนดของเจ้ำของผูป ้ รุง
กำรปฏิบตั ส ิ ำหรับผูท
้ ำคลอด ผูท ้ ำกำรคลอดควรปฏิบดั ต ิ อ
่ ผูค
้ ลอดบุตร ดังนี้
๑. ใน ๕ วันแรก ควรเยีย่ มหญิงหลังคลอดทุก ๆ วัน เพรำะในวันที่ ๓ ถึงวันที่
๕ เป็ นระยะ ทีเ่ กิดโรคแทรกได้ ต่อไปเยีย่ มวันเว้นวันจนครบ ๒ สัปดำห์
จึงหยุดกำรเยีย่ มได้
๒. ในกำรเยีย่ มครัง้ หนึ่ง ๆ ต้องสังเกตอำกำรทั่ว ๆ ไปของมำรดำว่ำ
สบำยดีหรือไม่ และวัด
อุณหภูมข ิ องร่ำงกำย จับชีพจรดูดว้ ยว่ำปกติดห ี รือไม่ ถ้ำผิดปกติมำก เช่น
หญิงหลังคลอดมีอำกำรไข้สูง และชีพจรเร็วต้องนึกถึงสิง่ ต่อไปนี้
๒.๑ สันนิบำตหน้ำเพลิง (Puerperium Infection)
๒.๒ น้ำคำวปลำเดินไม่สะดวก
๒.๓ นมคัดมำกและอักเสบแดง
๒.๔ ไข้จำกสิง่ อืน ่ เช่น ไข้จบ ั สั่น หวัด เป็ นต้น
แล้วต้องตรวจหำสำเหตุของสิง่ ทีท ่ ำให้เกิดอำกำรผิดปกติให้ได้
และปรึกษำแพทย์ เพือ ่ ทำกำรรักษำต่อไป
๓. หลังคลอดแล้ว ๔๘ ชั่วโมง ควรให้ยำถ่ำยน้ำมันละหุง่ ๓๐ ซีซี. แก่คนไข้
๑ ครัง้ ถึงคนไข้ จะท้องผูกหรือไม่ผก ู ก็ตำม ซึง่ โดยมำกมักท้องผูก
ประโยชน์เนื่องจำกกำรถ่ำยยำนี้ คือ ช่วยทำให้ น้ำคำวปลำเดินสะดวก
ทำให้น้ำนมออกได้มำก ทำให้กำรไหลวนเวียนของโลหิตของอวัยวะเชิงกรำนดีขน ึ้
ถ้ำคนไข้ไม่ถำ่ ยอุจจำระเลยถึง ๒ วัน ก็ควรสวนอุจจำระด้วยสัก ๑ ครัง้
ก่อนให้ยำถ่ำยน้ำมันละหุง่
๔. ควำมดันโลหิต ถ้ำคนไข้มีอำกำรบวม หรือเมือ ่ ตัง้ ครรภ์
ปรำกฏว่ำมีอำกำรเป็ นพิษจำกกำร
้ ต้องวัดควำมดันโลหิตเสมอ วันละครัง้ หรือทุก ๆ ครัง้ ทีไ่ ปเยีย่ ม
ตัง้ ครรภ์เกิดขึน
ตรวจไข้ ถ้ำควำมดัน โลหิตยังสูงมำกควรให้ยำระบำยด้วยน้ำมันละหุง่ ทุก ๆ วัน

๕๙
๕.
กำรถ่ำยปัสสำวะเนื่องจำกขณะทำคลอดอำจได้รบ ั ควำมกระทบกระเทือนบริเวณกร
ะเพำะ
ปัสสำวะและหลอดปัสสำวะ เมือ ่ คลอดแล้วบำงคนถ่ำยปัสสำวะไม่ออก
ถ้ำคนไข้ถำ่ ยปัสสำวะไม่ได้เองภำยใน เวลำ ๘-๑๐ ชั่วโมง ต้องสวนปัสสำวะ
กำรสวนปัสสำวะต้องระวังควำมสะอำดให้มำกทีส ่ ุดดังได้เคยกล่ำวมำ แล้วข้ำงต้น
๖. ทุกครัง้ ทีเ่ ยีย่ มหญิงหลังคลอดต้องตรวจดูยอดมดลูกทุก ๆ ครัง้ ว่ำ
อยูส
่ ูงเท่ำใด โดยคลำ
หน้ำท้องเปรียบเทียบระดับของมดลูกทุก ๆ วัน เพือ ่ จะได้รวู ้ ำ่
มดลูกเข้ำอูไ่ ด้ดหี รือไม่เพืย่ งใด และควรดูสี น้ำคำวปลำซึง่ ติดผ้ำอยู่
ดูจำนวนทีไ่ หลออกมำ และกลิน ่ ของน้ำคำวปลำว่ำ เหม็นหรือไม่ ถ้ำมีกลิน ่ เหม็น
มักเกิดจำกพวกสันนิบำตหน้ำเพลิงอย่ำงแรง
๗. ให้คำแนะนำกำรปฏิบตั ต ิ วั แก่มำรดำในระหว่ำง ๑๐ วันแรกหลังคลอด
ดังนี้
๗.๑ หลังคลอด ๖ ชั่วโมง คนไข้นอนตะแคงได้บำ้ งแล้ว
๗.๒ วันที่ ๒ เวลำรับประทำนอำหำร ใช้หมอนพิงหลังได้บำ้ งแล้ว
๗.๓ วันที่ ๓ และวันที่ ๔ ให้ลุกขึน ้ นั่งเวลำรับประทำนอำหำรได้บำ้ ง
แต่เสร็จแล้วต้อง นอนพักอย่ำลุกไปจำกเตียง
๗.๔ วันที่ ๕ ถึงวันที่ ๗ เดินได้บำ้ งเล็กน้อย
๗.๕ ต่อจำกนั่นค่อย ๆ ลุกเดินได้มำกขึน ้ ทุก ๆ วัน จนถึงวันที่ ๑๖
จึงทำงำนเบำ ๆ ได้
๗.๖ แต่ถำ้ ผูท ้ ำงำนหนัก เช่น ชำวสวน ชำวนำ ควรพักงำนหนัก ๖
สัปดำห์ขน ึ้ ไป จึงควร ทำงำนเป็ นปกติได้
 กำรปฏิบต ้ ต
ิ วั ของมำรดำเวลำให้ทำรกดูดนม
๑. ต้องล้ำงหัวนมให้สะอำด คือ ฟอกสบูท ่ ก
ุ ครัง้ เมือ
่ อำบน้ำเช้ำ - เย็น
ตลอดทัง้ มือมำรดำก็ตอ ้ ง
ทำควำมสะอำดทุกครัง้ ก่อนให้ทำรกดูดนม
๒. ในเวลำทีใ่ ห้ทำรกดูดนมต้องปลุกทำรกให้ตน ื่ ไว้เสมอ อย่ำให้หลับ
๓. ต้องสลับเปลีย่ นเต้ำนมให้ทำรกดูดทัง้ สองข้ำง เพือ ่ น้ำนมจะได้ไหลเท่ำ ๆ
กัน ทัง้ สองข้ำง
และอย่ำให้ทำรกดูดข้ำงใดนำนเกินไป จะทำให้นมทัง้ สองช้ำงไม่เท่ำกัน
และทำให้หวั นมแตกได้
๔. ในฃณะทีม ่ ำรดำยังลุกจำกเตียงไม่ได้
เวลำทำรกดูดนมให้มำรดำนอนตะแคงให้ทำรกดูดนม
เมือ่ มำรดำนั่งได้แล้ว ควรนั่งและวำงทำรกทีห ่ น้ำขำทัง้ สองข้ำงในท่ำทีส ่ บำยทีส
่ ุด
๕. อย่ำให้ลูกดูดนมเร็วเกินไป เพรำะจะทำให้ทำรกสำรอกน้ำนมออกมำได้
๖. หลังจำกให้ทำรกดูดนมแล้ว
อุม
้ ทำรกไว้ในแขนให้หวั ทำรกสูงกว่ำระดับลำตัว ลูบหลังเบำ ๆ
ให้ทำรกเรอเสียก่อน หรือกล่อมให้ทำรกหลับก่อนแล้วจึงให้ทำรกนอนเปล

๖๐
กำรให้น้ำทำรก
๑. ใน ๓ วันแรกเนื่องจำกน้ำนมมำรดำยังออกไม่พอ
จึงควรให้ทำรกดืม ่ น้ำอุน
่ ๆ ให้มำก ๆ
มิฉะนัน ้ น้ำหนักของทำรกจะลดลงมำกกว่ำธรรมดำ
และทำรกมีอำกำรดีซำ่ นเพรำะเม็ดโลหิตแดงแตกมำก ตัวเหลืองและตำเหลือง
๒. หลังจำก ๓ วันแรก ควรให้ทำรกดืม ่ น้ำอุน
่ ๆ ครัง้ ละ ๑ ถึง ๒ ซ้อนโต๊ะ
หลังจำกให้นม
แล้วรำว ๑ ชั่วโมง โดยใส่ขวดมีหวั นมให้ดด ู หรือหยอดใส่ปำกก็ได้
แต่อย่ำให้ใกล้ระยะให้นมเกินไป เพรำะ จะทำให้ทำรกอิม ่ เสียก่อน
และอย่ำให้หลังจำกให้นมเพรำะจะทำให้ทำรกสำรอก ควรให้ ๑ ชั่วโมง
หลังจำกให้นมทำรกแล้ว กำรให้น้ำอุน ่ ทำรก ก็เพือ
่ เพิม
่ จำนวนน้ำในตัวทำรกให้มำก
เพีอ
่ ป้ องกันท้องผูกและกัน ร่ำงกำยทำรกทรุดโทรม
ลักษณะของทำรกทีเ่ จริญเติบโตดี
๑. น้ำหนักทำรกขึน ้ ทุก ๆ วันละประมำณ ๑๕๐ กรัม ถึง ๒๐๐ กรัม
๒. ควรถ่ำยอุจจำระวันละ ๓-๔ ครัง้ มีลกั ษณะสีเหลืองเหลว ไม่เป็ นมูกนมปน
 ๓. ผิวหนังทำรกแดงเปล่งปลั่งและร้องเสียงดัง แข็งแรงเล่นหัวดี ดูดนมได้ดี
นอนหลับเป็ นปกติ
กำรเลี้ยงทำรกด้วยนมผสม
ถ้ำมำรดำไม่สำมำรถให้ทำรกดูดนมได้ดงั กล่ำวมำแล้ว และหำแม่นมไม่ได้
จึงจำเป็ นต้องเลี้ยงทำรก ด้วยนมผสม ควรปฏิบตั ด ิ งั นี้
๑. ต้องล้ำงขวดนมให้สะอำด และต้มให้เรียบร้อยก่อนใส่นมทุกครัง้
๒. เลือกนมขนิดทีท ่ ดลองให้ทำรกว่ำ จะมีควำมพอดี
เหมำะสมตำมทีฉ ่ ลำกของนมขนิดนัน ้ ๆ
ถ้ำทำรกมีอำกำรผิดปกติอืน ่ ใด ควรรีบปรึกษำแพทย์โดยเร็ว
กำรรัดท้องในระยะหลังคลอด
ในกำรรัดท้องนี้
เป็ นกำรกระทำเพือ ่ ป้ องกันมิให้มดลูกเคลือ ่ นเอี้ยวไปจำกทีข ่ องมดลูกและเพือ
่ มิให้ผ
นัง หน้ำท้องหย่อนยำน
และยังทำให้อวัยวะทุกส่วนทีห ่ ย่อนยำนกลับเข้ำทีเ่ ดิมจึงจะต้องรัดท้อง
และรับประทำนยำ ผ้ำสำหรับรัดหน้ำท้องนัน ้
ใช้ผำ้ ขำวขนำดกว้ำงพอดีกบ ั หน้ำท้องประมำณ ๘ นิ้วฟุต ยำวประมำณ ๒ เมตร
ใช้เป็ นผ้ำรัดท้องปูขวำงทีน ่ อนด้ำนหลังตรงเอว หรือสอดเข้ำไปใต้เอว
แล้วเอำผ้ำอีกผืนหนึ่งทำเป็ นวงกลมหนำๆ
ขนำดโตเท่ำฝ่ ำมือวำงทับทีห ่ น้ำท้องตรงบริเวณมดลูกก่อนจะพันผ้ำทับหน้ำท้อง
ต้องคลึงมดลูกให้แข็งตัวเสียก่อน แล้ววำงผ้ำวงกลมตรงมดลูก
แล้วจึงนำผ้ำผืนทีใ่ ช้รดั ท้องพันทับขึน ้ มำอีกชัน้ หนึ่ง รัดพอสบำยอย่ำให้
แน่ นเกินไปหรือหลวมเกินไป แล้วใช้เข็มซ่อนปลำยกลัดไว้
ควรพันรัดหน้ำท้องไว้สกั ๑๕ วัน (ต้องพันใหม่ ทุกวันหลังเช็ดตัวหรือเปลีย่ นผ้ำ)
ถ้ำน้ำคำวปลำไม่เดินต้องแก้ผำ้ พันออกตรวจดู
อย่ำให้ผำ้ พันนัน้ กดตรงมดลูกเกินไป จนโลหิตไม่เดินพันไว้แต่พอดี ๆ เท่ำนัน ้

๖๑
กำรทับหม้อเกลือหลังคลอดบุตร
ถ้ำคลอดธรรมดำ หลังคลอดไม่เกิน ๑๐-๑๒ วัน ทับหม้อเกลือได้
(ถ้ำผ่ำหน้ำท้องคลอด ต้องรอ ให้ครบ ๑ เดือนถึงทำได้)
อุปกรณ์
๑. เตำท่ำน ๑ เตำ
๒. เกลือเม็ด (1/3 ของหม้อ ควรคั่วมำก่อน)
๓. หม้อดินใบเล็ก ๒ ใบ (หม้อทนน)
 ๔. ผ้ำขำวขนำด ๕๐ X ๕๐ เซนติเมตร จำนวน ๑ ผืน
๔. เครือ ่ งยำ ไพล ว่ำนนำงคำ กำรบูร ใบพลับพลึง (คำไพลพลึงบูร)
๖. เครือ ่ งยำเข้ำกระโจม ใบมะกรูด ใบมะนำว ใบส้มโอ ใบข่ำ ตะไคร้ทง้ ั ๔
ใบมะขำม ใบพลับพลึง ใบส้มป่ อย ใบว่ำนน้ำ ผักบุง้ แดงทัง้ ๕ อย่ำงละ ๑ กำมือ
กำรบูร (กรูดนำวโอข่ำไคร้ขำม พลึงป่ อยน้ำแดงบูร)
ก่อนเข้ำกระโจม อย่ำเพิง่ รับประทำนอำหำร ถ้ำจะทำประคบเปี ยก
อำจทำให้อำเจียน
วิธีทำ นำเครือ ่ งยำทุกชนิดใส่หม้อต้ม ใส่น้ำให้เต็มหม้อ (ต้องใช้เตำท่ำน)
ปิ ดฝำหม้อจนกว่ำจะใช้ เพรำะถ้ำเปิ ดหม้อก่อนกลิน ่ ยำจะหนี
เวลำเข้ำกระโจม ใช้เวลำเข้ำกระโจมไม่เกิน ๑๕-๒๐ นำที
ค่อยแย้มฝำหม้อรมไอให้ท่วั ลืมตำ รมควัน รมทัง้ ตัว
เวลำออกจำกกระโจมแล้วต้องรอให้ตวั แห้งเสียก่อน แล้วจึงเอำน้ำทีต ่ ม้ ยำผสมอำบ
หมำยเหตุ ถ้ำมำรดำเป็ นไข้ ห้ำมทำเด็ดขำด
โลหิตเป็ นพิษ
พระตำรำนี้ สำหรับแก้โลหิตระดูขดั และคลอดบุตร โลหิตไม่ออกสิน ้ เชิง
คนทัง้ หลำยว่ำเป็ นบ้ำพุทธ- ยักษ์ บำงคนก็วำ่ พรำยเข้ำอยู่
บำงคนก็วำ่ เป็ นไข้สน ั นิบำต เพรำะว่ำโลหิตนัน ้ ตีขนึ้ จับหัวใจก็ให้คลั่งเพ้อ
บำงทีขบฟัน จักษุ เหลือก แลบชิวหำ ให้เท้ำเย็นมือเย็น เพรำะว่ำโลหิตออกไม่หมด
จึงทำให้เป็ นไปต่ำง ๆ
หญิงใดคลอดบุตรได้ ๑, ๒, ๓ วันก็ดี จนถึงเดือน1หนึ่งก็ดี
กำหนดโลหิตร้ำยนัน ้ ยังอยู ถ้ำถึงสอง เดือนแล้วจึงพ้นกำหนดโลหิตเน่ ำร้ำย
ถ้ำว่ำกำลังโลหิตกล้ำนักให้ตีขน ึ้ ไปไม่สมปฤดี ให้สลบ ให้ชกั มือกำ เท้ำกำ
อ้ำปำกมิออก ลิน ้ กระด้ำง คำงแข็ง ทำให้คนทัง้ หลำย กลัว อ้นนี้ ชือ ่ ว่ำ
โลหิตเน่ ำเป็ นใหญ่กว่ำลมทัง้ หลำย จึงให้มีโทษดุจดัง กล่ำวมำนี้ ฯลฯ
(มียำรักษำให้ศก ึ ษำในตำรำเวชกรรม)
สันนิบำตหน้ำเพลิงหรือกำรติดเชื้อโรคของมำรดำระยะหลังคลอด
ในระหว่ำงเวลำทำคลอด ถ้ำผูท ้ ำคลอดไม่ระวังรักษำควำมสะอำดให้เพียงพอ
หรือกำรคลอดกิน เวลำนำนหลำยชั่วโมงหลังจำกถุงน้ำทูนหัวแตกแล้ว
คนไข้อำจมีโอกำสได้รบ ั เชื้อโรคจำกภำยนอกได้ ทำให้
เกิดกำรอักเสบแก่มดลูกและอวัยวะภำยในช่องเชิงกรำน
หรือตำมภำษำชำวบ้ำนเรียกว่ำ สันนิบำตหน้ำเพลิง
ซึง่ ทำให้ผค ู้ ลอดบุตรเสียชีวต ิ เป็ นจำนวนไม่น้อย
อำกำรของสันนิบำตหน้ำเพลิงจะเกิดภำยใน ๒ สัปดำห์ หลังคลอด

๖๒
เชื้อโรคทีท
่ ำให้เกิดโรคสันนิบำตหน้ำเพลิง มีหลำยชนิด
 ๑. เชื้อสเตร็พโตคอคคัส (Streptococcus)
เป็ นเชื้อทีพ
่ บบ่อยทีส ่ ด
ุ และอันตรำยมำกทีส ่ ุด โดยมำก
เป็ นพวกทีส ่ ำมำรถทำให้เม็ดโลหิตแดงแตกได้
๒. เชื้อสแตฟไฟโลคอคคัส ออเรียส (Staphylococcus Aureus)
อำจทำให้เกิดอำกำรได้มำกแต่
พิษร้ำยแรงน้อยกว่ำพวกสเตร็พโตคอคคัส
๓. เชื้อเอสเชอลิเชียโคไล (Escherichia Coli)
อำจพบอยูช ่ นิดเดียวหรือมีปนอยูก ่ บ
ั เชื้ออืน
่ และ
ทำให้เชื้ออืน ่ มีพษ ิ แรงขึน ้ อีก เมือ
่ มีอยูใ่ นมดลูกทำให้เกิดมีลมขึน ้
เชื้อนี้มำจำกอุจจำระ เมือ ่ ถ่ำยอุจจำระแล้ว
ล้ำงปำกช่องคลอดไม่ถูกวิธีหรือไม่สะอำดพอ
๔. เชื้อหนองใน
กล่ำวกันว่ำเป็ นต้นเหตุทท ี่ ำให้มีอำกำรไข้ในระยะหลังคลอดบ่อย ๆ แต่อำกำร
ไข้ไม่สูงมำกนัก มักปรำกฏอำกำรในวันที่ ๔
หญิงหลังคลอดไม่ใคร่ตำยเพรำะพิษของมัน
๕. เชื้อโรคคอตีบ เคยมีปรำกฏพบในรำยทีม ่ ดลูกอักเสบหลังคลอด
ถ้ำเกิดจำกเชื้อนี้ พื้น
มดลูกจะมีอำกำรอักเสบหลุดลอยตัวออกมำเป็ นแผ่น ๆ
นอกจำกนี้ยงั มีเชื้ออืน ่ ๆ อีกหลำยอย่ำง แต่เป็ นชนิดทีไ่ ม่ใคร่พบบ่อยนัก
สำเหตุทท ี่ ำให้เกิดสันนิบำตหน้ำเพลิง คือ
๑. หญิงหลังคลอดมีรำ่ งกำยอ่อนแอลง เป็ นโอกำสทำให้เกิดโรคนี้ได้งำ่ ย
มีสำเหตุมำจำก
๑.๑ ในระยะตัง้ ครรภ์
๑.๑.๑ ป่ วยเป็ นโรคเรื้อรังต่ำง ๆ เช่น บิด ไข้จบ ั สั่น
กำมโรค มีพษ ิ เกิดจำกกำร
ตัง้ ครรภ์ ดังได้อธิบำยมำแล้ว
๑.๑.๒ ขำดอำหำร คือ
ได้รบ ั อำหำรไม่เพียงพอในช่วงเวลำตัง้ ครรภ์
๑.๑.๓ ร่วมเพศกับสำมีในระยะ ๓ เดือนแรก
และในเดือนหลังของกำรตัง้ ครรภ์
ดังกล่ำวมำแล้ว
๑.๒ ในขณะคลอด ได้แก่
๑.๒.๑ ตกโลหิตมำก หรือได้รบ ั บำดเจ็บจำกกำรคลอดมำก
๑.๒.๒ ควำมสกปรกมำจำกผูท ้ ำกำรคลอด เช่น
ผูท
้ ำกำรคลอดไม่รกั ษำควำมสะอำด
ให้เพียงพอเวลำทำคลอด
๑.๒.๓ ถุงน้ำทูนหัวทำรกแตกอยูน ่ ำนตัง้ แต่ ๔
ชั่วโมงขึน้ ไปก่อนทำรกคลอด
๑.๓ ในระยะเวลำหลังคลอด
 ๑.๓.๑ ทำกำรล้ำงช่องคลอดหรือ
ตรวจทำงช่องคลอดในช่วงสัปดำห์แรกหลังคลอด ๑.๓.๒
น้ำคำวปลำเดินไม่สะดวกหรือเดินน้อยกว่ำปกติ
๑.๓.๓ ทำรกตำยและเน่ ำอยูใ่ นครรภ์
หรือมีเศษรกค้ำงในครรภ์

๖๓
ทีม
่ ำแห่งเชื้อโรคทีท ่ ำให้เกิดสันนิบำตหน้ำเพลิง เกิดจำก
๑. จำกภำยนอกร่ำงกำยของผูค ้ ลอด ได้แก่
๑.๑ ควำมสกปรกของผูท ้ ำกำรคลอดนำไปโดย
๑.๑.๑ ฝอยน้ำลำยของผูท ้ ำกำรคลอด
เวลำทำคลอดไม่ระวังน้ำลำยกระเด็นลงไปใน
บริเวณปำกช่องคลอด โดยผูท ้ ำกำรคลอดไอ จำม พูด หรือหัวเรำะ
เพรำะฉะนัน ้ คนทำกำรคลอดต้อง ปิ ดปำกและจมูกด้วยผ้ำก๊อซอย่ำงน้อย ๔ ชัน ้
๑.๑.๒ จำกนิ้วมือของผูท ้ ำกำรคลอด
ซึง่ ไม่ลำ้ งมือให้สะอำดเสียก่อน
๑.๑.๓ จำกเครือ ่ งมือทีใ่ ช้ ต้มไม่สะอำดพอ หรือไม่ได้ตม ้
และไม่ทำควำมสะอำดให้
เพียงพอ
เพรำะฉะนัน ้ เวลำทำคลอดต้องระวังควำมสะอำดให้มำกทีส ่ ุด
มือก็ตอ ้ งล้ำงฟอกสบูใ่ ห้ สะอำดแล้วใส่ถุงมือ เครือ ่ งมือเครือ
่ งใช้ทุก ๆ
อย่ำงต้องสะอำดหมด
๑.๒ จำกสำมี โดยเกีย่ วข้องกับสำมีใน ๑
เดือนแรกของกำรตัง้ ครรภ์เพรำะว่ำอวัยวะ
สืบพันธุ์ของผูซ ้ ำยมีเชื้อสเตร็พโตคอคคัส ชนิดทำลำยเม็ดโลหิต
เมือ ่ คลอดแล้วเชื้อซึง่ อยูช ่ อ่ งคลอดจะเข้ำไปในมดลูก
ทำให้เกิดสันนิบำตหน้ำเพลิงขึน ้
๑.๓ จำกผงในอำกำศ เช่น ในสถำนทีส ่ กปรก เช่น
คลอดในห้องทีเ่ คยมีผป ู้ ่ วยมีเชื้อโรคนี้ อยูก ่ อ
่ นและสถำนที่ ๆ ไม่ได้ทำควำมสะอำด
๒. จำกภำยในร่ำงกำยของผูค ้ ลอดเอง เช่น คนไข้มฟ ี น
ั ผุอยูก
่ อ
่ นคลอด
คนไข้เคยทอนซิลอักเสบ
บ่อย ๆ หรือมีอำกำรอักเสบในส่วนอืน ่ ๆ ของร่ำงกำย
ถ้ำเชื้อพวกนี้เข้ำสูก ่ ระแสโลหิตของผูป ้ ่ วยแล้ว มีผล ให้เยือ ่ บุพื้นมดลูกอักเสบ
ลักษณะของกำรอักเสบของพื้นมดลูก เป็ นดังนี้
 กำรอักเสบจะปรำกฏทีแ ่ ผลทีร่ กเกำะ เพรำะเป็ นแผลมีโลหิตก้อนเล็ก ๆ
ติดอยูม ่ ำก และจะต้องเน่ ำ หลุดลงมำภำยหลัง
ซึง่ เป็ นทีเ่ จริญเติบโตของเชื้อโรคได้อย่ำงดี
กำรอักเสบจะเริม ่ เกิดขึน้ แล้วจะแผ่ไปทั่ว บริเวณแผลทีร่ กเกำะ
และต่อไปก็ท่วั เยือ ่ พื้นภำยในมดลูก
อีกประกำรหนึ่งเชื้ออำจลำมมำจำกแผลทีค ่ อมดลูกได้เพรำะเวลำคลอดปำกมดลูกจะ
ต้องมีกำรฉี กขำดเสมอ ถ้ำแผลทีป ่ ำกมดลูกได้รบั เชื้อโรคดังกล่ำวแล้ว
เชื้อจะลุกลำมอักเสบเข้ำถึงแผลทีร่ กเกำะ เยือ ่ มดลูกก็จะอักเสบทั่วไป
จะทำให้พื้นมดลูกมีลกั ษณะหนำหยำบ และมีโลหิตมำเลี้ยงมำกขึน ้
และมีน้ำคำวปลำออกน้อยลง ซึง่ เป็ นกำรอักเสบอย่ำงรุนแรง ถ้ำรักษำไม่ถูก
ต้องทำให้ผป ู้ ่ วยตำย ถ้ำหำกว่ำพื้นมดลูกอักเสบจำกเชื้อทีท ่ ำให้เนื้อเน่ ำ
ทำให้เยือ ่ มดลูกเน่ ำมำกขึน ้ ซึง่ เป็ น ของธรรมดำ น้ำคำวปลำทีอ ่ อกมำจะเหม็นเน่ ำ
แต่ไม่มีควำมร้ำยแรงแต่อย่ำงใด

๖๔
อำกำรของสันนิบำตหน้ำเพลิง
๑. อำกำรมักจะปรำกฏในวันที่ ๒ ถึงวันที่ ๔ หลังคลอด ถ้ำปรำกฏอำกำรเร็ว
แสดงว่ำอำกำร
ของโรครุนแรงมำก ถ้ำเกิดจำกเชื้อหนองในยิง่ มีอน ั ตรำยมำก
เพรำะลุกลำมไปโดยรวดเร็ว
๒. มีอำกำรไข้ตลอดเวลำ
และถ้ำเป็ นไข้สูงทันทีทนั ใดพร้อมด้วยมีอำกำรหนำวสั่น แสดงว่ำพิษ
ของเชื้อโรคเข้ำในโลหิตมำก อำกำรไข้จะมีสูงกว่ำธรรมดำ
ซึง่ ควรมีในระยะหลังคลอด ดังได้อธิบำยมำแล้ว (ควำมร้อนอำจขึน ้ สูงถึง ๑๐๒-
๑๐๔ องศำฟำเรนไฮต์)
๓. ชีพจรเร็ว เนื่องจำกพิษของเชื้อโรคทำให้หวั ใจต้องทำงำนมำก
ชีพจรอำจมำกถึง ๑๒๐ ครัง้ ต่อ ๑ นำที
๔. อำกำรหนำวสั่นในรำยทีเ่ ชื้อไม่รุนแรง คนไข้จะรูส้ ก ึ หนำว ๆ เท่ำนัน ้
ถ้ำมีอำกำรหนำวสั่น
แสดงว่ำมีพษ ิ ในโลหิตมำก ถ้ำมีอำกำรหนำวสั่นบ่อย ๆ ควรสงสัยว่ำ
มีหนองจำกพื้นมดลูกซึง่ อักเสบอยู่ แล้วหลุดเข้ำในกระแสโลหิตได้
๔. มดลูก มีลกั ษณะบวมอักเสบและเวลำกดบริเวณมดลูกทำงหน้ำท้อง
จะรูส้ ก
ึ เจ็บมำกและ มดลูกเข้ำอูข
่ ำ้ เนื่องจำกมีโลหิตคั่งค้ำงอยูม
่ ำก
ขนำดของมดลูกจึงลดตัวลงช้ำกว่ำธรรมดำ
แต่ในรำยทีเ่ ชื้อโรคเข้ำในกระแสโลหิตแล้ว มดลูกอำจลดตัวลงได้วน ั ละเท่ำ ๆ
กับรำยทีไ่ ม่มีอำกำรอักเสบเลยก็ได้ น้ำคำวปลำมีลกั ษณะผิดปกติ คือ
ถ้ำมีอำกำรอักเสบเฉพำะทีม ่ ดลูกแห่งเดียว น้ำคำวปลำจะมีสีแดงจัดและ เหม็นมำก
อำกำรไข้มีเล็กน้อย ถ้ำมีอำกำรอักเสบทีม ่ ดลูกและเชื้อโรคเข้ำกระแสโลหิต
คนไข้มีอำกำรไข้สูง หนำวสั่น น้ำคำวปลำน้อยและกลิน ่ ไม่เหม็นนัก
อันตรำยแก่คนไข้มีมำก
๖. ท้องร่วงและอำเจียน ไม่จำเป็ นต้องมีในทุกรำยไป
แต่มีได้ในรำยทีเ่ ชื้อแรงและมีอำกำรไข้สูง และในรำยทีท ่ ำให้เยือ
่ บุชอ่ งท้องอักเสบ
๗. อำกำรอืน ่ ๆ ทีอ ้ ได้คอ
่ ำจเกิดขึน ื ปวดศีรษะมำก นอนไม่หลับ ลิน ้ หนำขำว
เหงือ่ ออก สติฟ่ น ั เฟื่ อน เพรำะอำกำรไข้และพิษของโรค
กำรดูแลช่วยเหลือ ต้องรักษำช่องคลอดให้สะอำด
เครือ ่ งมือเครือ
่ งใช้ตอ ้ งสะอำดทุกอย่ำง จะรักษำ
ให้หำยต้องใช้ยำจำพวกยำฆ่ำเชื้อโรค เพรำะมีเชื้ออยูใ่ นโลหิต
ทำลำยพิษเชื้อโรคในโลหิตก็หำยได้จริงเมือ ่ ตรวจพบรีบนำส่งโรงพยำบำลทันที
จะได้ปลอดภัยทุกอย่ำง
ภำวะนำคำวปลำไม่ออก
เป็ นเพรำะปำกมดลูกหย่อนยำนต่ำลงมำ และไปติดปิ ดปำกช่องคลอด
ทำให้น้ำคำวปลำเดินไม่ได้
กำรดูแลช่วยเหลือ ให้ฝืนมดลูกขึน ้ ข้ำงบนหรือผลักมดลูกไปมำ
อำจทำให้น้ำคำวปลำออกได้กบ ั ทัง้ ให้ลำ้ งมดลูกเช้ำ เย็น
ด้วยน้ำผสมด่ำงทับทิมหรือน้ำยำปรอทคลอไรด์ หรือ แซฟลอน
ให้รกั ษำควำมสะอำดช่องคลอดโดยเรียบร้อย เครือ ่ งมือ เครือ
่ งใช้
หม้อสวนต้องลวกน้ำร้อนหรือล้ำงให้สะอำด ทุกสิง่ ทุกอย่ำงควำมสะอำดสำคัญมำก
จะลืมเสียมิได้

๖๕

อำกำรทีอ ้ กับสตรีในระหว่ำงอยูไ่ ฟ
่ ำจเกิดขึน
คือ สตรีทคี่ ลอดบุตรแล้วใหม่ ๆ บำงคนปวดท้องแทบจะทนไม่ไหว
โดยมดลูกบีบรัดตัวแข็งแรงเข้ำ
กำรดูแลช่วยเหลือ ให้รบั ประทำนยำทิงเจอร์ฝิ่นกำรบูร หรือจันทลีลำ ก็ได้
ใช้ควำมร้อนทับ หน้ำท้องอุน ่ จัด ๆ อยูเ่ สมอ อำจหำยได้แน่ นอน
ถ้ำไม่หำยสงสัยตกเลือดคั่งภำยใน ให้สง่ แพทย์ทน ั ที
 ภำวะเต้ำนมคัด
คือ น้ำนมไหลออกไม่ได้
โดยหัวนมแข็งทำไห้ช่องทีน ่ ้ำนมจะไหลออกมำตีบตัน
กำรดูแลช่วยเหลือ ให้ใช้วำลสิน หรือขึผ ้ ง้ึ ทำปำก ทำทีห่ วั นมแล้วเอำน้ำอุน
่ ๆ
ประคบ หรือใช้ทีด ่ ดู นมทีเ่ ป็ นหลอดแก้วก้นยำงปั้ม
ภำวะนมคัดมำแต่กำเนิด
โรคนี้ ไม่มีชอ่ งทำงน้ำนม ทำให้น้ำนมไหลออกมำไม่ได้
หรือเกิดบุตรตำยแล้ว ๒-๓ วัน นมจะคัดมำก ถ้ำทิง้ ไว้อำจเป็ นฝี
กำรดูแลช่วยเหลือ ให้เอำกำรบูร ๒ ออนซ์ และแอลกอฮอล์ ๑๒ ออนซ์
ละลำยเข้ำด้วยกัน ใช้ทำ หัวนมวันละหลำย ๆ ครัง้ เมือ ่ น้ำนมแห้ง
นมทีค่ ดั ก็จะเล็กลงไป

กำรดูแลมำรดำตำมบทบำทของผดุงครรภ์โบรำณ (ครรภ์ทรักษำ)
ท้อง ๒ เดือน ถ้ำยำขนำนก่อนไม่หำย ให้ใช้ยำขนำนต่อไปนี้
ท่ำนให้เอำ รำกบัวหลวง รำกบัวเผือ่ น แหัวสด กระจับสด ใบผักแว่น ขิงสดแต่น้อย
บดด้วยน้ำแรมคืน น้ำนมโคก็ได้ กินแก้ปวดท้องและท้องขึน ้ หำย ยำชโลมขนำนนี้
ท่ำนให้เอำ ใบหนำด ใบโพกพำย รำกผักไห่ เม็ดใบขนุน ละมุด ดินสอพอง
บดด้วยน้ำซำวข้ำวชโลมหำยดีนกั
ท้อง ๓ เดือน ถ้ำยำขนำนนี้ ไม่หำย ไห้ใช้ยำขนำนต่อไปนี้
ท่ำนให้เอำ ข้ำวตอก ข้ำวเหนียวกัญญำ บดละลำยน้ำนมโคกินหำย
ยำชโลมขนำนนี้ ท่ำนให้เอำรำกกระจับบก ใบบัวหลวงอ่อน จันทน์ หอม
เปรำะหอม หญ้ำแพรก แฝกหอม เถำชิงช้ำชำลี บดละลำยน้ำซำวข้ำวชโลมดีนกั
ท้อง ๔ เดือน ใช้ยำต่อไปนี้
ท่ำนให้เอำ ดอกสัตตบงกช โกฐกระดูก รำกบัวหลวง กระจับบก จันทน์หอม
รำกขัดมอน หัวแห้วหมู รำกมะตูม ผลผักชี ขิงสด ยำ ๑๐ สิง่ นี้ นำมำเท่ำกัน ต้ม ๓
เอำ ๑ กินหำย
ยำชโลมสำหรับประกอบกัน ยำขนำนนี้ ท่ำนให้เอำ รำกสลอดน้ำ
รำกหญ้ำนำง รำกทองหลำง รำกพุมเรียงบ้ำน พุมเรียงป่ ำ จันทน์แดง จันทน์ขำว
รำกพุงดอ รำกตำลึง รำกฟักขำว เกสรบัวหลวง ดินประสิว ดินสอพอง รวมยำ ๑๒
สิง่ นี้เอำเท่ำกัน กระทำให้เป็ นจุณ บดทำแท่งไว้
ละลำยน้ำซำวข้ำวทัง้ กินทัง้ ชโลมดีนกั เป็ นยำกล่อมลูกมิให้เป็ นอันตรำยได้วเิ ศษนัก

๖๖
ท้อง ๕ เดือน มียำดังนี้
ถ้ำไม่หำยให้เอำ ใบบัวบก เทียนดำ ขมิน
้ ผง ปูนแดง บดละลำยน้ำสุรำ
กินแก้ลงโลหิต ทำงทวำรหนัก ทวำรเบำนัน ้ หำย
 บทที่
๗
กำรเจริญเติบโตและกำรดู
แลทำรก
 กำรเลี้ยงดูทำรกให้มีกำรเจริญเติบโตทัง้ ร่ำงกำยและจิตใจอย่ำงแข็งแรงสมวัย
นัน
้ ต้องเริม
่ ตัง้ แต่ทบ
ี่ ด
ิ ำ มำรดำมีควำมต้องกำรและตัง้ ใจทีจ่ ะให้กำเนิดบุตร
เพือ่ ทำรกเกิดมำแล้วสำมำรถให้กำรเลี้ยงดูเป็ นอย่ำงดี ทัง้ ในด้ำนอำหำร
ควำมสะอำดกำรป้ องกันรักษำโรคต่ำง ๆ เป็ นต้น ซึง่ มำรดำครรภ์แรก
อำจจะไม่ทรำบ วิธีกำรเลี้ยงดูทถ ี่ ูกต้องเหมำะสม
จึงเป็ นหน้ำทีช่ อ่ งผดุงครรภ์ทจี่ ะต้องให้กำรดูแล ให้กำรแนะนำแก่มำรดำ
ในด้ำนต่ำง ๆ

๑. กำรเลี้ยงทำรกด้วยนมมำรดำ
ในสองสำมวันแรกหลังคลอดแล้ว น้ำนมมำรดำจะเป็ นน้ำใส ๆ
หรือทีเ่ รียกกันว่ำ นมน้ำเหลือง น้ำนมใส ๆ นี้มีโปรตีนอยูเ่ ท่ำกับในโลหิตของมำรดำ
ซึง่ นับว่ำเป็ นอำหำรทีด ่ ท
ี ส ี่ ุดและมีประโยชน์สำหรับ ทำรกทีเ่ กิดใหม่ คือ
เมือ ่ ทำรกรับประทำน นมน้ำเหลืองนี้เข้ำไปในกระเพำะอำหำรแล้ว กระเพำะอำหำร
ทำรกไม่ตอ ้ งทำงำนมำก จะซึมเข้ำในโลหิตทันที โดยไม่ตอ ้ งย่อย ต่อมำ ๓-๔ วัน
น้ำนมน้ำเหลืองใส ๆ นี้ก็จะเปลีย่ นสีเป็ นสีขำวขึน ้
ซึง่ เป็ นระยะพอดีกบ ั เครือ่ งย่อยอำหำรของทำรก (กำรปรับต้วของธรรมชำติ)
จะเคยชินทำกำรย่อยอำหำรใหม่ได้เลย
และนมน้ำเหลืองนี้ก็เป็ นยำถ่ำยขี้เทำของทำรกได้ดอ ี ีกด้วย
๑.๑ ระยะเวลำกำรให้นมมำรดำ
ระยะสองสำมวันแรกหลังจำกคลอดแล้ว
ควรให้ทำรกรับประทำนน้ำต้มสุกอุน ่ ๆ ให้ทุก ๒- ๓ ชั่วโมง
ไม่จำเป็ นจะต้องใส่ของหวำน (เช่น น้ำผึง้ น้ำตำล) ลงในน้ำนี้
เพรำะร่ำงกำยยองทำรกในระยะ นี้ยงั ไม่มีควำมต้องกำร
และอำจจะทำให้ทำรกปวดท้องได้ดว้ ย ถ้ำใน ๒-๓ วันแรก มำรดำยังไม่มีน้ำนม
มำเลยไม่ควรให้นมผสมแก่ทำรก
เพรำะในสำมวันแรกในลำไส้ของทำรกยังอัดแน่ นไปด้วยขีเ้ ทำ
ยังไม่ตอ ้ งกำรอำหำรใด ๆ ทัง้ สิน ้ นอกจำกน้ำเท่ำนัน ้
จนภำยหลังน้ำนมมำรดำมำแล้วจึงให้กน ิ ได้บำ้ ง
น้ำนมน้ำเหลืองนี้ จะกระตุน ้ ให้ขเี้ ทำทีอ
่ ยูเ่ ต็มในลำไส้ของทำรกให้ถำ่ ยออกมำ
เมือ ่ เป็ นเช่นนี้แล้ว ทำรกจะเริม ่ หิวโหย ในท้องจะมีลมมำก
ทำรกจะร้องกวนถ้ำทำรกมีอำกำรเช่นนี้เกิดขึน ้ ในระยะนี้
อย่ำทำกำรสวนลำไส้ทำรก
หลังจำกทำรกเกิดสองวันแล้ว ควรให้ดด ู นมมำรดำข้ำงละ ๓ นำที
จะทำให้น้ำนมออกเร็วขึน ้ เมือ ่ เอำทำรกออกจำกกำรดูดนมแล้ว
ควรให้ทำรกรับประทำนน้ำสุกสัก ๑-๒ ช้อนชำเสมอ ๆ วันที่ ๓ ให้
ทำรกดูดนมเพิม ้ เป็ นข้ำงละ ๕ นำที วันที่ ๔ เพิม
่ ขึน ่ ขึน ้ เป็ นข้ำงละ ๗ นำที วันที่ ๕
เพิม ้ เป็ นข้ำงละ ๑๐ นำที
่ ขึน
และให้ตำมเวลำและควรให้ดด ู นมมำรดำเวลำเท่ำกันทัง้ สองข้ำง
กำรให้นมทำรกควรให้เป็ นเวลำห่ำงกัน
 ๖๘
๓ ชั่วโมงต่อ ๑ ครัง้ เช่นมื้อแรกให้เวลำ: ๐๖.๐๐ น.มื้อต่อๆ ไปควรให้เวลำ ๐๙.๐๐
น. , ๑๒.๐๐น. , ๑๕.๐๐ น. และมื้อ ๑๘.๐๐น. ถ้ำให้ดงั นี้ได้จะดีมำก
ก่อนให้นมทำรกดูดนมควรใช้สำลีชุบน้ำสุกอุน ่ ๆ ล้ำงบริเวณหัวนมทุกครัง้
่ ลูกดูดนมแล้วก็ควรล้ำงออกครัง้ หนึ่งด้วย แล้วให้ทำรกรับประทำนน้ำสุก ๑-๒
เมือ
ช้อนกำแฟ ทุกครัง้ หลังจำกดูดนมเพือ ่ เป็ นกำรล้ำงปำกให้สะอำดด้วย
ประโยขน์ของกำรให้ทำรกดูดนม ๓ ชั่วโมงต่อครัง้ คือ
๑. ภำยในท้องทำรกมีเวลำว่ำงมำกขึน ้
๒. ทำรกมีเวลำพักผ่อนนอนมำก
๓. ทำรกมีกำลังแรงทีจ่ ะดูดนม
จะเป็ นกำรออกกำลังกำยทำให้ขำกรรไกรแช็งแรง
และยังทำให้น้ำนมมำรดำมำกขึน ้ ด้วย ในเวลำกลำง คืน
ไม่ควรให้ทำรกดูดนมตัง้ แต่แรกเกิด คือ ในระหว่ำง ๒๒.๐๐ น. ไปจนถึง ๐๖.๐๐
น. ถ้ำร้องควรให้ น้ำสุกอุน ่ ๆ แทน ถ้ำทำรกร้องนอนไม่หลับอีกก็ควรให้ตอนเวลำ
๒๒.๐๐ น. ได้บำ้ ง ถ้ำทำรกหลับก็ให้ หลับต่อไป จนกว่ำจะตืน ่ จึงให้ดด
ู นมต่อไป
๑.๒ กำรดูแลและให้นมทำรก
กำรดูแลทำรกและให้นมของมำรดำแก่ลูก
เมือ่ กำรคลอดและทุกอย่ำงเรียบร้อย ให้มำรดำ รับประทำนยำขับน้ำคำวปลำ
หรือยำประสะไพล ยำไฟประลัยกัลป์ เพือ ่ ให้ขบั น้ำคำวปลำ และรักษำมดลูก
ให้เข้ำอูแ่ ละประสะน้ำนม
กำรให้นมลูกหลังคลอด บำงคนก็จะมีน้ำนมมำเร็ว บำงคนก็จะมีหลังคลอด ๑-
๒ วัน น้ำนมทีเ่ ริม ่ มีมำจะเป็ นน้ำสีเหลืองรสกร่อยๆ ซึง่ มีประโยชน์ อย่ำงยิง่ แก่ทำรก
เพรำะช่วยถ่ำยขีเ้ ทำและล้ำงท้องทำรก
ทุกครัง้ ทีจ่ ะให้นมลูก มำรดำต้องล้ำงหัวนมให้สะอำดก่อนจะให้นมลูก
มำรดำควรคลึงเต้ำนม ให้ท่วั เสียก่อน แล้วจึงให้ลูกดูดนม
ประโยชน์ยองน้ำนมแม่ตอ ่ ทำรก
๑. มีคณ ุ ค่ำทำงด้ำนอำหำรครบถ้วน
เพรำะกลั่นกรองมำจำกเลือดในอกของมำรดำ ถ้ำลูกหิวเมือ ่
ใดแม่จะรูถ ้ งึ ควำมต้องกำรอำหำรของลูก คือ น้ำนมจะไหลออกมำเอง
๒. ด้ำนจิตใจแม่กบ ั ลูก จะมีควำมผูกพันซึง่ กันและกัน
ลูกจะมีควำมสุขเวลำทีไ่ ด้ดด ู นมแม่ มี
ควำมผูกพัน ดูดดืม ่ อบอุน
่ ลูกจะมีสุขภำพจิตทีด ่ ี
๓. ด้ำนสมอง เวลำลูกกินนม แม่สำมำรถก่ำยทอดควำมรัก
ควำมนึกคิดให้ลูกซึมซับได้ รับรู ้
ควำมคิด ควำมห่วงใยซึง่ กันและกัน
ทำรกทีก ่ น
ิ นมแม่จะมีควำมคิดอ่ำนและมั่นใจในตัวเอง
๔. น้ำนมแม่ สะอำดกว่ำอำหำรอืน ่ ใด
เมือ
่ ลูกหิวก็ไม่ตอ
้ งเตรียมเพรำะธรรมชำติสร้ำงมำให้
พร้อมแล้ว
๕. น้ำนมแม่ เป็ นอำหำรวิเศษทีธ่ รรมชำติสร้ำงมำ น้ำนมของมำรดำนัน
้
จะมีควำมเข้มข้นขึน ้
ตำมควำมเจริญวัยของทำรก

๖๙
๖. น้ำนมของมำรดำ ก็มีขอบเขตจำกัดได้ เช่น เมือ ้
่ ลูกเจริญวัยขึน
น้ำนมก็จะลดลง เพรำะ
ลูกกินอำหำรได้เองแล้ว
๗. ประโยชน์ของกำรให้นมแม่แก่ลูกนัน ้ ยังช่วยยืดเวลำกำรตัง้ ครรภ์ คือ
เป็ นกำรคุมกำเนิด
ไปด้วย
๘. ข้อสำคัญของกำรให้นมลูก ถ้ำแม่มีภำรกิจเกิน ๓-๔ ชั่วโมง
เมือ่ จะให้นมลูก ให้บีบน้ำนม ทิง้ ก่อนแล้วค่อยคลึงเต้ำนมให้ท่วั เพือ ่ ให้ลูกกินนม
น้ำนมมำรดำให้โทษแก่ทำรก
๑. แม่ไม่สบำย เป็ นไข้
๒. แม่ทถ ี่ ูกสัตว์มีพษ
ิ กัดต่อย
๓. แม่ตง้ ั ครรภ์ มีทอ ้ งอ่อน ห้ำมลูกกินนม
ในพระคัมภีร์ปฐมจินดำ ท่ำนกล่ำวไว้วำ่ น้ำนมพิกำรมี ๓ จำพวก ด้งนี้
๑. สตรีขดั ระดู จำพวกหนึ่ง
๒. สตรีอยูไ่ ฟมิได้ จำพวกหนึ่ง
๓. สตรีมีครรภ์ออ ่ น จำพวกหนึ่ง
ถ้ำสตรีมีลกั ษณะนี้ ถ้ำกุมำรกินน้ำนมเข้ำไปดุจบริโภคยำพิษ
จะบังเกิดโรคำพยำธิได้

๒. กำรเจริญเติบโตต้ำนร่ำงกำยของทำรกในวัยต่ำง ๆ
ทำรกครบกำหนดและสมบูรณ์ ทเี่ กิดมำต้องมีลกั ษณะดังนี้
๑. น้ำหนักตัวรำว ๓,๐๐๐ กรัมขึน ้ ไป หำกจะต่ำกว่ำก็ตอ ้ งไม่น้อยกว่ำ
๕๐๐ กรัม
๒. เคลือ ่ นไหวคัวได้แข็งแรง
๓. ออกมำแล้ว ร้องเสียงดัง
๔. ผิวหนังตำมตัวหนำ
 ๔. เล็บมือ เล็บเท้ำเป็ นปกติ
๖. ขนตำมตัวไม่มี
๗. ใบหน้ำอิม่ ไม่เหีย่ วย่นเหมือนคนแก่
๘. ดูดนมได้แรงดี
ทำรกไม่ครบกำหนด ไม่สมบูรณ์ คลอดออกมำแล้วมีลกั ษณะดังนี้
๑. น้ำหนักคัวน้อยกว่ำปกติ
๒. เคลือ่ นไหวตัวไม่แข็งแรง
๓. ร้องเสียงแผ่วเบำมำก
๔. ผิวหนังตัวบำงและใส ดุจผิวหนังของลูกหนูทอ
ี่ อกมำใหม่ ๆ
๕. เล็บมือ เล็บเท้ำยำวผิดปกติ

๗๐

๖. มีขนตำมตัว
๗. ใบหน้ำเหีย่ วย่นเหมือนคนแก่
๘. ดูดนมไม่แข็งแรง
อำกำรทีท่ ำรกรับประทำนนมมำกไป มีอำกำรดังนี้
๑. อุจจำระบ่อย ๆ คือ เกินกว่ำวันละ ๓ ครัง้ ครัง้ แรกจะมีสีเหลืองเหนียว
ต่อไปจะค่อย ๆ
เปลีย่ นเป็ นเหลวและเปลีย่ นเป็ นสีเขียว และในทีส่ ุดจะเหลวเป็ นน้ำ
๒. จะอำเจียนและลงท้อง
เนื่องจำกกระเพำะอำหำรอ่อนเพลียไม่มีกำลังทีจ่ ะย่อย
๓. เสียดท้องและมีอำกำรกระสับกระส่ำย ไม่หลับ ไม่นอน ร้องไห้โยเย
ซึง่ ทำให้มำรดำเข้ำใจ
ว่ำทำรกมีอำกำรหิว จึงให้ดด ู นมเข้ำไปอีก อำกำรเลยเป็ นมำกขึน ้
น้ำหนักตัวตอนแรกจะเพิม ้ แต่ตอ
่ ขึน ่ มำจะลดลงเป็ นลำดับ
ซึง่ มักจะทำให้มำรดำเข้ำใจว่ำน้ำนมของ ตนไม่ถูกกับตัวทำรก
และพยำยำมให้ทำรกหย่ำนม
๔. ทำรกมักจะร้อง และในขณะทีเ่ อำนมออกจำกปำก แม้จะนอนนิ่ง ๆ
ก็อำจร้องเช่นเดียวกัน
สำหรับรำยทีใ่ ห้ทำรกดูดนมไม่เป็ นเวลำ คือ เมือ ่ ทำรกร้องขึน้ เมือ่ ใด
ก็เอำนมให้ทำรกดูด ทุกครัง้ ทุกครำวไป ซึ่งแสดงว่ำ ให้นมทำรกมำกเกินไป
จึงมีอำกำรดังกล่ำวแล้ว จึงควรหัดให้ทำรก รับประทำนนมเป็ นเวลำทุก ๆ ๓ ชั่วโมง
หรือ ๔ ชั่วโมงก็ได้
 ถ้ำจะให้ทำรกดูดนมน้อยนัน ้ ควรให้มำรดำประมำณเวลำดูด
ถ้ำทำรกเคยดูด ๘-๑๐ นำที ก็ควรลด ให้ดด ู ลัก ๔-๗ นำที
ทำรกบำงคนดูดนมเร็วประมำณ ๙-๗ นำที ก็อม ิ่ แล้ว
นอกจำกนี้ ถ้ำมีอุจจำระเป็ นสีเขียว ควรให้รบ ั ประทำนน้ำมันละหุง่ สัก
๑ ข้อนชำ ถ้ำเวลำนี้ถงึ เวลำรับประทำนนม ก็ควรให้น้ำสุกไปก่อน
เมือ
่ ระบำยแล้วจึงให้รบ ั ประทำนนมต่อไปตำมเดิม
ทำรกดูดนมน้อยไป มีอำกำรดังต่อไปนี้
๑. มักร้องไห้ทง้ ั ก่อนนอนและหลังเมือ ่ ดูดนมแล้ว
๒. อุจจำระทีถ ่ ำ่ ยออกมำจะเป็ นก้อนเล็ก ๆ ไม่มำกนัก
และมีสีน้ำตำลแกมเขียว หรือบำงทีมีสี
เขียว มีเมือกปนคล้ำยเสมหะ
๓. น้ำหนักตัวไม่เพิม ่ ขึน้ เท่ำทีค
่ วร ถ้ำจะให้ทำรกดูดนมมำกขึน ้
ควรปฏิบตั ต ิ ำมวิธีให้นมมำกขึน ้
ตำมทีไ่ ด้กล่ำวมำแล้ว หรือชั่งน้ำหนักตัวทำรกตรวจดูดว้ ย
เพือ่ ดูวำ่ น้ำหนักตัวทำรกขึน ้ หรือลง
กำรให้อำหำรทำรกในวัยต่ำง ๆ
มีไว้ดงั นี้ นมหวำนไม่ควรให้ทำรกรับประทำน เพรำะมีน้ำตำลมำกเกินไป
ทำให้ขำดอำหำรเลี้ยง ร่ำงกำย และทำให้ทอ ้ งเสียบ่อย ๆ ควรให้นมผง
จะเป็ นชนิดใดควรปรึกษำสูตน ิ รีแพทย์

๗๑
อำหำรทีใ่ ช้เพิม ่ ให้ทำรกนอกจำกนมมีดงั นี้
เมือ
่ ทำรกอำยุ ๒ เดือน ควรให้น้ำส้มคัน้ หรือน้ำผลไม้เล็กน้อย
เมือ่ ทำรกอำยุ ๓ เดือน ควรให้กล้วยน้ำว้ำบดหรือกล้วยหักมุกเผำบด
พอควร
เมือ ่ ทำรกอำยุ ๔ เดือน ควรให้ขำ้ วบดกับน้ำแกงจืดตำมสมควร
เมือ ่ ทำรกอำยุ ๕ เดือน ควรให้ไข่แดงสุกเพิม ่
เมือ ่ ทำรกอำยุ ๖-๗ เดือน เพิม ่ ตับบด ปลำ เนื้อหมูสบ ั ทำให้สุกเพิม
่ ทีละน้อย
ทีละอย่ำง ครัง้ แรก ๆ ควรให้วน ั ละ ๑ ครัง้ และต่อไปเพิม ่ เป็ นวันละ ๒ ครัง้
หรือสำมครัง้
เมือ ่ ทำรกอำยุ ๘-๑๐ เดือน ให้ขำ้ วและกับวันละ ๒ มื้อ ให้ขนมปังบ้ำง
ตัดเป็ นชิน ้ ๆ ให้เด็ก ถือกินเอง เพือ่ ต้องกำรให้เหงือกและฟันแข็งแรง
เมือ ่ ทำรกอำยุ ๑ ปี ให้อำหำรและผลไม้อย่ำงผูใ้ หญ่ได้
ยกเว้นอำหำรทีม ่ ีรสเผ็ดร้อน
วันละ ๓มื้อ
 กำรเจริญเติบโตของทำรกปกติ เป็ นดังนี้
เมือ
่ อำยุ ๑ เดือนจ้องหน้ำคนพูดด้วย และทำปำกคล้ำยจะพูด
เมือ่ อำยุ ๒ เดือนยิม ้ ได้ ออกเสียงอ้อแอ้ มองตำมคนผ่ำน
เมือ ่ อำยุ ๓ เดือนขันคอแข็ง หันมองตำมเสียง
เมือ ่ อำยุ ๔ เดือนคว่ำเอง หัวเรำะดัง คว้ำของและถือได้
เมือ ่ อำยุ ๕ เดือนคว่ำและหงำยเองได้ ชอบเอำมือดึงเท้ำ และเอำของเข้ำปำก
เมือ ่ อำยุ ๖ เดือนเวลำจับยืนจะเต้นขย่ม นั่งเอง แขนยันพื้นได้
เมือ ่ อำยุ ๗ เดือนนั่งเอง รูจ้ กั เสียงเรียกชือ ่ ตัวเอง
พูดได้บำงคำทีไ่ ม่มีควำมหมำย เป็ นพยำงค์เดียว
เมือ ่ อำยุ ๘ เดือนคืบได้ จับให้ยืนเกำะได้ พูดคำไม่มีควำมหมำย
สองพยำงค์ได้
เมือ ่ อำยุ ๙ เดือนคลำนได้ โหนตัวเกำะขึน ้ ยืนเอง
หยิบของด้วยหัวแม่มือและนี้ วชี้
เมือ ่ อำยุ ๑o เดือนมือเกำะยืนยกขำได้ ยกมือลำ หรือไหวได้
เมือ ่ อำยุ ๑๑ เดือนเดินเกำะรำว พูดคำทีม ่ คี วำมหมำยได้คำเดียว
สนใจรูปภำพ
เมือ ่ อำยุ ๑๒ เดือนยืนเองได้ จูงมือข้ำงเดียวเดินได้ ชอบโยนของทิง้
พูดได้สองสำมคำ
เมือ ่ อำยุ ๑๕ เดือนคลำนขึน ้ บันไดได้ เดินคล่อง ป้ อนอำหำรเข้ำปำกเองได้
เมือ ่ อำยุ ๑๘ เดือนเกำะรำวขึน ้ บันไดได้ พูดได้หลำยคำ เมือ
่ ปวดปัสสำวะ
อุจจำระ จะบอกได้
เมือ ่ อำยุ ๒๑ เดือนเดินถอยหลังตำมอย่ำงได้ ทำตำมคำสั่งง่ำย ๆ ได้ ๒-๓
อย่ำง
เมือ ่ อำยุ ๒๔ เดือนขึน้ ลงบันไดได้เอง เตะลูกบอลก็ได้ พูดคล่อง
มักไม่ปส ั สำวะรดทีน่ อน

๗๒
๓. อำกำรและกำรดูแลรักษำทำรกในวัยต่ำง ๆ
๓.๑ โรคสะท้ำน (บำดทะยักในเรือนไฟ)
โรคนี้เป็ นเมือ
่ สำยสะดือหลุด และมีเชื้อโรคเข้ำไปในแผลสำยสะดือ
แผลหำยแล้วประมำณ ๗- ๘ วัน โรคนี้ก็จะแสดงอำกำรทีแ ้ อีก
่ ผลจะอักเสบขึน
และมีอำกำรทำให้ขำกรรไกรแข็งและชักกระตุกเป็ น พัก ๆ
เมือ ้ แล้วรักษำไม่หำย มียำรักษำสงบเพียงชั่วครำวเท่ำนัน
่ เป็ นขึน ้ ต้องตำยทุกรำย
 กำรดูแลรักษำ ต้องรักษำสำยสะดือให้ดี อย่ำให้เป็ นแผลเน่ ำ หรือเป็ นหนอง
ในขัน ้ แรกต้อง สะอำดทุกอย่ำงในกำรตัดสำยสะดือ มือ เชือก ผ้ำห่อ กำรตัด ใส่ยำ
เปลีย่ นผ้ำ อย่ำให้ถูกน้ำเป็ นอันขำด จนกว่ำสำยสะดือจะหลุดใช้เวลำประมำณ ๕ ถึง
๗ วัน และอย่ำดึงสำยสะดือเป็ นอันขำด ต้องปล่อยให้หลุดเอง
๓.๒ โรคทวำรตัน
ทำรกเกิดใหม่ ๆ บำงคนจะได้พบทวำรตัน แต่นำน ๆ จึงจะได้พบสักคนหนึ่ง
คือ ถ่ำยอุจจำระไม่ออก ทีช ่ อ
่ งทวำรหนักมีเยือ ่ บำง ๆ
เหมือนผังผืดปิ ดช่องทวำรลึกเข้ำไปประมำณ ๑ นิ้ว ควรนำ ส่งโรงพยำบำล
๓.๓ อำกำรปัสสำวะไม่ออก
เมือ่ ทำรกคลอดออกมำแล้ว อยูใ่ นระหว่ำงเรือนไฟ เกิดปัสสำวะไม่ออก
จะเห็นได้จำก ผ้ำปูทีน ่ อนทำรกไม่มีเปี ยกเลย และบำงครัง้ ทำรกจะร้องบ่อย ๆ
กำรดูแลรักษำ ท้องผูก ให้สวนด้วยน้ำอุน ่ ๆ ล้ำงท้องเสียก่อน
ถ้ำยังไม่ออกเอำทำรกนั่งแช่ ในน้ำอุน ่ ๑ ชั่วโมง ถ้ำยังไม่ออก ให้ใช้ยำ
สบิรทเอเทอร์ไนเตรท ทำบริเวณท้องน้อยตรงกระเพำะปัสสำวะ
ถ้ำยังไม่ออกควรนำส่งโรงพยำบำล
๓.๔ อำกำรปวดท้องของทำรกในเรือนไฟ
โรคปวดท้องทำรกในเรือนไฟ จะสังเกตได้จำกทำรกร้องไห้ไม่หยุด
และบำงทีเหงือ่ ออกเท้ำเย็น นิ้วมือหงิก และร้องมำกเป็ นพัก ๆ บำงครัง้ ร้องกรี๊ดก็มี
กำรดูแลรักษำ ต้องเคำะดูทห ี่ น้ำท้องทำรก ว่ำท้องขึน ้ หรือเปล่ำ
ถ้ำท้องขึน ้ ให้เอำโซดำไบคำร์บอเนต ผสมกับน้ำอุน ่ ๑-๒ หยด ละลำยให้กน ิ
(ผูเ้ ขียนเห็นว่ำเรำใช่ไพลสด ฝนกับฝำละมี ละลำยน้ำ อุน ่ หยดให้ทำรกกิน
และทำท้องและหยดอกทำรก ก็จะบรรเทำอำกำรท้องขึน ้ ) ถ้ำยังไม่หำยร้อง ให้กน
ิ
ทิงเจอร์ฝิ่น กำรบูร ๒-๓ หยด ถ้ำท้องผูกให้สวนด้วยน้ำอุน ่ ๆ
และใช้ผำ้ พันท้องพันไว้ให้อุน ่ เช่น ใช้ใบพลู ลนไฟนำบท้องให้อุน ่ ไว้ หรือ
ใช้มหำหิงค์ ทำท้องไว้บำ้ ง ก็อำจจะหำยได้งำ่ ย (ถ้ำทำรกกินนมแม่ ก็ขอให้แม่
ระวังอำหำรด้วย ถ้ำอำหำรรสจัด ๆ จะส่งผลให้ลูกมีอำกำร เพรำะอำหำรแสลงท้อง)
๓.๕ โรคหลอดน้ำดีตน ั ของทำรก
โรคนี้เป็ นเพรำะหลอดน้ำดีตน ั มีอำกำรท้องอืด ตำเหลือง เป็ นอย่ำงนี้สกั ๕-๖
วัน ถุงน้ำดี แตก มีอำกำรโลหิตออกทำงปำก ทำงจมูก ทำรกจะเป็ นอันตรำย
กำรดูแลรักษำ เมือ ่ เห็นทำรกมีอำกำรท้องขึน ้ ตัวเหลือง
และอุจจำระปัสสำวะเหลือง ท้องผูก ให้ลำ้ งท้อง
แล้วให้กน ิ โซดำไบคำร์บอเนตละลำยน้ำจำง ๆ
แล้วใช้ผำ้ ชุบน้ำอุน ่ ปิ ดลงตรงซำยโครงด้ำนข้ำงขวำ

๗๓
ต้องให้ผำ้ นัน ้ อุน
่ อยูเ่ สมอ จะใช้ใบพลูหรือใบพลับพลึงพออุน ่ ๆ ก็ได้
ทำอย่ำงนี้ถำ้ ไม่ทุเลำ จะทำให้ถุงน้ำดี แตกภำยใน ๗ วัน ทำรกจะต้องตำย
กำรรักษำโรคนี้ รกั ษำไม่หำย แต่ตอ ้ งรักษำไปตำมอำกำร
หรือพอตรวจรูอ้ ำกำรดังกล่ำวควรรีบส่งโรงพยำบำลทันที
เพรำะเป็ นโรคทีร่ กั ษำยำก
๓.๖ โรคฝี ดำษและโรคหัดของเด็กทำรก
ทัง้ สองโรคนี้ อำจเป็ นกับทำรกในเรือนไฟได้ และก็ยงั มีวธิ ีป้องกัน
ถ้ำมีคนเป็ นฝี ดำษชุกชุม ให้นำทำรกปลูกIฝี ถ้ำเป็ นหัด หรือมีคนรอบข้ำงเป็ นหัด
ก็ให้พำทำรกหนีไปอยูห ่ ำ่ งไกลให้พน ้ ถ้ำทีแ ่ ห่งใดเป็ นโรคฝี ดำษ หัด สุกใส
อย่ำไปทำกำรคลอดในหมูบ ่ ำ้ นนัน
้ ถ้ำจำเป็ นก็ตอ ้ งทำควำมละอำดเสียก่อน โดย
ล้ำงด้วยน้ำยำฆ่ำเชื้อโรค (Amtiseptic) จนทั่วห้อง รมด้วยไฟกำมะถัน ๑-๒ วัน
ห้ำมคนทีเ่ ป็ นโรคเข้ำมำใกล้เคียงในเมือ ่ ทำกำรคลอด
เป็ นหน้ำทีข ่ องผดุงครรภ์จะต้องพิจำรณำก่อนอืน ่ และสถำนทีน ่ น
้ ั จะต้องมีอำกำศ
ปลอดโปร่ง ไม่อบอ้ำวอำกำศถ่ำยเทเข้ำออกได้
๓.๗ ภำวะสำยสะดือรั่ว
คือ โลหิตทีร่ ่วั ตำมสำยสะดือ ตรงทีต ่ ต ิ กับสำยสะดือรั่วไหลซึมออกมำ
กำรดูแลรักษำ ต้องใช้ยำฝำด ปิ ดทีแ ่ ผลรั่ว
หรือใช้สำรส้มบดให้ละเอียดโรยก็ได้ แล้วใช้ผำ้ สะอำดปิ ดทับไว้ให้แน่ นพอควร
ถ้ำเลือดยังไม่หยุด ให้ใช้น้ำมันวำสลินทำบ้ำง ถ้ำยังไม่หยุด ให้ใช้มือบีบไว้ นำน ๆ
อำจหยุดได้ ถ้ำไม่หยุดต้องเย็บตรงทีโ่ ลหิตไหลออก ทำรกเป็ นโรคชนิด นี้รกั ษำได้
แต่อยูไ่ ม่นำนนักจะเป็ นโรคลำไส้และโลหิตจำง ถ้ำไม่เข้ำใจในวิธีกำรรักษำ
ควรรีบนำส่งโรงพยำบำลเป็ นกำรด่วน
ผดุงครรภ์แผนโบรำณถ้ำไม่เข้ำใจอย่ำทำเป็ นอันขำด
ควรพยำบำลให้ขน ้ ั ต้นเท่ำนัน ้ ถ้ำเห็นว่ำทำไม่ได้ ต้อง ส่งแพทย์ทน ั ที
๓.๘ โรคไส้เลือ ่ นทำงช่องสะดือ
โดยมำกเป็ นเพรำะสำยสะดือหลุด เนื่องจำกทำรกร้องมำกเกินไป
เบ่งจนทำให้ไส้นน ้ ั เลือ ่ นออก มำทำงช่องต้นขัว้ สะดือ
กำรดูแลรักษำ ต้องใช้เครือ่ งกดทับ แล้วใช้ผำ้ ขำวยำวปิ ดกดทับไว้เสมอ
อย่ำให้ไส้ดน ั ออกได้ ใช้ผำ้ ทำเป็ นหมอนเล็ก ๆ ขนำดเท่ำสะดือ
ใช้ผำ้ ขำวสะอำดกดทับไว้สกั ๒-๓ สัปดำห์ ก็หำยได้ โรคนี้ ไม่สูย้ ำกนัก
ถ้ำพบเข้ำใจคงทำได้

๔. กำรป้ องกัน บำบัด รักษำตำมบทบำทหน้ำทีผ ่ ดุงครรภ์ไทย

เมือ
่ กุมำรและกุมำรีคลอดออกจำกครรภ์มำรดำแล้ว
และกำเริบอันจะเป็ นเหตุให้บงั เกิดโรคต่ำง ๆ นัน้ คือ กำรลำรอก ๗ ครัง้
้ เมือ
จะเกิดขึน ่
๑. เมือ ่ รูช
้ น
ั คอครัง้ ๑ เพรำะเส้นเอ็นนัน
้ ไหว ซำงจึงพลอยทำโทษเอำครัง้
๑ นัน
้ คือ ทำรกจะมี
อำกำรตัวร้อน สำรอกน้ำนม โยเย
 ๒. เมือ ่ รูค
้ ว่ำ กระดูกสันหลังคลอน ซำงจึงทำให้เกิดโทษครัง้ ๑
(ทำรกอำจจะมีไข้หรือท้องเดิน
ให้มำรดำดูแลให้ด)ี

๗๔
๓. เมือ ่ รูน ้ ่ งั กระดูกน ้ กบขยำยตัว ซำงจึงทำให้เกิดโทษครัง้ ๑
(ทำรกอำจจะถ่ำยเป็ นมูกหรือตัว
ย่น ท้องอืด)
๔. เมือ ่ ทำรกรูค ้ ลำน ตะโพกและเข่ำเคลือ ่ น ซำงจึงกระทำโทษเอำครัง้ ๑
(ทุกครัง้ ทีท ่ ำรก
เปลีย่ นอิรยิ ำบถจะมีอำกำร ขอให้ผเู้ ป็ นมำรดำดูแลทำรกให้ต)ี
๕. เมือ ่ ดอกไม้ขน ้ึ (ฟันขึน
้ ) ซำงจะทำโทษครัง้ ๑
๖. เมือ ่ ทำรกรูย้ ืน เพรำะว่ำกระดูกทัง้ ๓๐๐ ท่อนนัน ้ สะเทือน
และเส้นเอ็นกระจำยสิน ้ ท่ำนว่ำ
สำรอกกลำง (ให้ดแ ู ลรักษำให้ดี)
๗. เมือ ่ ทำรกรูย้ ืน รูย้ ำ่ ง เพรำะว่ำ ไส้ พุง ตับ ปอดนั่นคลอน
ท่ำนว่ำสำรอกใหญ่ให้ระวังจงดี
เถิด ซำงก็พลอยทำโทษครัง้ ๑
ซึง่ ว่ำมำทัง้ นี้ ธรรมดำวิสยั มนุษย์ทุกคนมิได้เว้นเลย ดังนี้
ท่ำนจึงประกำศสรรพคุณยำไว้ให้กุมำร กินเป็ นยำประจำท้องทุกเดือน
หวังจะกันเสียซึง่ สำรอก และต้ำนซำง อันทีผ ่ ดุงครรภ์จะได้ป้องกันอำกำร ต่ำง ๆ
่ งึ่ จะเกิดกับทำรกทุกคนไม่มเี ว้น จะได้พูดต่อไปในข้อหน้ำ
ทีซ
กำรดูแลทำรกในวัยต่ำง ๆ
๑. ถ้ำกุมำรกุมำรีผใู้ ด คลอดออกจำกครรภ์มำรดำได้เพียง ๑
ท่ำนให้เอำใบกะเพรำ ใบเสนียด
ใบตำนหม่อน บอระเพ็ด บดละลำยน้ำให้กน ิ ประจำท้องกันสำรอก
๒. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๒ เดือน ท่ำนให้เอำใบคนทีสอ
ใบสะเดำ ใบผักขวง ใบขอบชะนำงแดง บอระเพ็ด
บดละลำยน้ำร้อนให้กน ิ เป็ นยำประจำท้องกันสำรอก
๓. ถ้ำได้ ๓ เดือน ท่ำนให้เอำใบสวำด ใบยอบซะนำงขำว
ใบกระพังโหม บอระเพ็ด บด
ละลำยน้ำร้อน กินประจำท้องกันสำรอก
๔. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๔ เดือน ท่ำนให้เอำพักกระเฉด
ใบทับทิม ใบตำนหม่อน ใบเสนียด บอระเพ็ด บดละลำยน้ำร้อนให้กน ิ กันสำรอก
๕. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๕ เดือน ท่ำนให้เอำใบพักครำด
ใบหญ้ำใตใบ ใบ
กระทืบยอด ใบกระพังโหม บอระเพ็ด บดละลำยน้ำร้อนให้กน ิ ประจำท้องกันสำรอก
๖. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๖ เดือน ท่ำนให้เอำใบฝ้ ำยแดง
ใบกระทุม
่ นำ ใบ
ขอบชะนำงแดง ใบหนำด บดทำแท่ง ละลำยน้ำให้กน ิ ประจำท้องกันสำรอก
๗. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๗ เดือน ท่ำนให้เอำใบนมพิจต ิ ร
ใบมะกล่ำเครือ ใบสมอพิเภก ขมิน ้ ออย บอระเพ็ด บดทำแท่งไว้
ละลำยน้ำร้อนกินประจำท้องกันสำรอก
๘. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๘ เดือนท่ำนให้เอำใบมะเดือ่
ใบพิมเสน ไพล ขมิน ้ อ้อย บดทำแท่งไว้ ละลำยน้ำร้อนกินเป็ นีประจำท้องกันสำรอก
๙. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๙ เดือน ท่ำนให้เอำมะขวิดอ่อน
ใบสะแด ไพล ขมิน ้ อ้อย บอระเพ็ด บดทำแท่งไว้
ละลำยน้ำร้อนกินเป็ นประจำท้องกันสำรอก

ภำคผน
วก
 ๗๕
๑๐. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๑๐ เดือน ท่ำนให้เอำใบคนทีสอ
ใบคนทีเสมำ ขมิน ้ อ้อย บดทำแท่งไว้ ละลำยน้ำร้อนให้กน
ิ ประจำท้องกันสำรอก
๑๑. กุมำรกุมำรี ผูใ้ ดคลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๑๑ เดือน
ท่ำนให้เอำใบเสนียด ใบผักครำด ใบปี บ ใบระงับ ใบขีก้ ำแดง ใบขีก
้ ำขำว
ใบโครกกระออม ใบขีเ้ หล็ก ใบสะเดำ ไพล กะทือ ตรีกฏก ุ บด ทำแท่งไว้
ละลำยน้ำร้อนกินประจำท้องกันสำรอก
๑๒. กุมำรกุมำรี คลอดจำกครรภ์มำรดำได้ ๑๒ เดือน ท่ำนให้เอำเทียนย้อม ๑
กำมือ ขมิน
้ อ้อย บอระเพ็ด ใบมะคำไก่ ใบหนำด ใบคนทีสอ ตรีกฏก ุ ไพล ขิง
กำรบูร เม็ดผักกำด กระเทียม หอม สำรส้ม ดินประสิว บดทำแท่ง
ให้กน
ิ ประจำท้องกันสำรอก ๑๒ เดือนดีนกั
กำรให้ยำทำรกในวัยต่ำง ๆ
ยำกวำดทำรกแรกเกิด
ทำรกตกฟำกแล้วเมือ ่ ผดุงครรภ์ควักเอำเมือกมันและโลหิตซึง่ สกปรกออกจำก
ปำกทำรกหมดแล้ว เอำขีแ ้ มลงสำบคั่วไฟพอควร ใบสะระแหน่ สด ๓ ใบ
บดกับน้ำผึง้ ป้ ำยปำกทำรกทีเ่ กิดใหม่
ยำประจำท้องทำรก
ตัง้ แต่แรกคลอดไปจนถึง ๑๐ เดือน หรือ ๑ขวบ ท่ำนให้เอำผิวมะกรูด ๑ บำท
ไพ่ล ๑ บำท เจตพังคี ๑ บำท ว่ำนน้ำ ๑ บำท บอระเพ็ด ๑ บำท มหำหิงคุ์ ๑ สลึง
ยำทัง้ นี้ห่นั ให้ละเอียด คั่วไฟ ให้เกรียม (คั่วด้วยกระทะ)
บดเป็ นผงละลำยน้ำป้ ำยลิน ้ ทำรก แก้ทอ ้ ท้องอืด ระบำยลม รักษำธำตุดี
้ งขึน
ยำกวำดทำรกแก้สะพัน
้
ท่ำนให้เอำใบลำนเผำไฟ ละลำยกับน้ำผึง้ ป้ ำยปำกทำรก แก้สะพัน
้
เด็กอ่อนภำยใน ๗ วัน
 ยำกวำดล้ำงขีเ้ ทำ
ท่ำนให้เอำพิมเสน ๑ เฟื้ อง น้ำประสำนทองสะตุ ๒ สลึง ขีแ
้ มลงสำบคั่ว ๒ สลึง
หำงปลำช่อน แห้งเผำ ๓ หำง เมล็ดมะกอกสุก ๓ เมล็ด หมึกหอมแท่งเล็ก ๑ แท่ง
ทองคำเปลวแผ่นใหญ่ ๘ แผ่น ชะมดปรุงพอสมควร สรรพยำ ๘
สิง่ นี้บดด้วยน้ำสุกกวำดทำรกเพิง่ คลอด ถ่ำยล้ำงขีเ้ ทำใช้ ๑-๒ ครัง้ ก็ได้
เพือ ่ ล้ำงโทษลำมกมิให้กระทำพิษ
ยำแก้ซำงให้หอบ-ให้ชกั
ท่ำนให้เอำ ไพล ใบผักครำดหัวแหวน ใบพิมเสน สิง่ ละ ๑ กำมือ
น้ำประสำนทองสะตุ ๑ เฟื้ อง บดทำผงเป็ นเม็ด กวำดกับน้ำนมหรือน้ำสุก
แทรกขันฑสกรนิดหน่ อย
ถ้ำชักน้ำกระสำยสุรำ
แก้ทำรกร้องไห้ ๓ เดือน
ท่ำนให้เอำหัวหอม ๑ เปรำะหอม ๑ ใบให้ละเอียดเท่ำ ๆ กัน
แทรกพิมเสนทำตัวเวลำกลำงคืนดี
นักแล

๗๖

ศิลปะกำรกวำดยำ
ได้มีกน ั มำนำนแล้ว โดยกำรเรียนสืบต่อกันมำนำนหลำยยุคหลำยสมัย
ตำมในพระคัมภีร์ปฐม- จินดำจนถึงปัจจุบน ั
ในอดีตกำลผูป ้ ่ วยทีจ่ ะกวำดยำจะกระทำตอนพระอำทิตย์ตกในตอนเย็น
แต่ในปัจจุบน ั จะกวำดได้ตลอดทัง้ วัน
ก่อนอืน ่ ต้องมีกำรเตรียมยำและน้ำกระสำยยำในกำรกวำด
เตรียมอุปกรณ์ ในกำรกวำดยำ ได้แก่ ครกบดยำชนิดเล็ก น้ำกระสำยยำ มีเหล้ำขำว
น้ำสุก เกลือ มะนำว และผ้ำขำวทีส ่ ะอำดใช้เช็ดมือด้วย ๑ ผืน
ผูจ้ ะกวำดยำต้องเตรียมคือ ต้องตัดเล็บให้สน ้ ั เสมอและไม่คม
ก่อนกวำดยำต้องล้ำงมือให้สะอำด และเช็ดมือให้แห้ง
เมือ่ กวำดยำคนหนึ่งแล้วต้องล้ำงมือไว้เตรียมกวำดยำคนใหม่เสมอทุกครัง้
เมือ
่ จะกวำด ยำต้องถำมแม่เด็กว่ำทำนข้ำวมำนำนหรือยัง
เพรำะว่ำถ้ำทำนแล้วมำกวำดยำจะทำให้เด็กอำเจียนออกมำได้
เนื่องจำกนิ้วมือทีก ่ วำดไปถึงโคนลิน้
ผูท ้ จี่ ะกวำดยำจะใช้นิ้วชี้กวำดยำ ให้กวำดไปทีโ่ คนลิน ้
กวำดไปทำงเดียวไม่กวำดกลับไปกลับมำ ถ้ำกวำดเด็กทำรกจะใช้นิ้วก้อยก็ได้
เด็กทำรกยังไม่ถงึ เดือนจะไม่ใช้น้ำกระสำยพวกสุรำ
 เด็กทำรกเมือ ่ ไม่สบำยก็จะเรียกว่ำเป็ นซำงต่ำง ๆ เด็กทำรกทีไ่ ม่สบำยกันมำก
เช่น ลิน
้ เป็ นฝ้ ำ เป็ นละออง เป็ นซำงขุม เป็ นหละ ท้องขึน้ ท้องเสีย ต่อมโต
(ต่อมทอนซิลอักเสบ) เป็ นแผลร้อนใน ไอ ท้องผูก เป็ นต้น
ก็สำมำรถจะใช้ยำสำมัญประจำบ้ำนได้
ถ้ำมีควำมชำนำญขึน ้ ให้เรียนต่อสำขำเภสัชกรรมแผนโบรำณ
ทั่วไปและเวซกรรมแผนโบรำณทั่วไป
เมือ
่ รักษำคนไข้ไม่ได้ หรือไม่หำยภำยใน ๔-๗ วัน
ต้องรีบส่งต่อหรือแนะนำให้ไปโรงพยำบำลโดย ด่วนไม่ควรเก็บไว้รกั ษำเอง

ยำสำหรับสตรีและ
ทำรก

ยำครรภ์รกั ษำ
แก้หญิงมีครรภ์ให้เบำหน่ อยหรือเกินประมำณ ท่ำนให้เอำ
เจตมูลเพลิง ๑ โกฐสอ ๑ ผลผักชี ๑ ดอกดีปลี ๑ มะตูมอ่อน ๑ สะค้ำน ๑
แหัวหมู ๑ กกลังกำ ๑ รำกชัดมอน ๑ เปลือกโมกมัน ๑ จันทน์ ทง้ ั ๒ สิง่ ละ ๑
เปลือกสมุลแว้ง ๑ เกสรบัวหลวง ๑ ใส่ หม้อต้มรับประทำนดีนกั
เมือ
่ เอำยำลงหม้อเสกด้วย
 คำถำสักกัตวำ ดังนี้
สักกัตวำ พุทธรัตนัง โอสถังอุตะระมัง วำรัง หิตงั เทวะมนุษย์สำนัง
พุทธเตเชนะโสตถินำนัสสันตุ ปัตทะวำ สัพเพทุกขำวปะสะเมนตุเต
สักกัตวำ ธรรมรัตนัง โอสถังอุตะระมัง วำรัง ปำริฬำหูปะสะมะนัง
ธรรมเตเชนะ โสตถินำ นัสสันตุ ปัตทะวำ สัพเพ ภะยำ วูปะสะเมนตุเต
สักกัตวำ สังฆะรัตนัง โอสถังอุตตะมัง วำรัง อำหุเนยยัง ปำหุเนยยัง
สังฆะเตเชนะ โสตถินำนัสสันตุ ปัทวำ สัพเพ โรคำ วูปะสะ เมนตุเต
ยำต้มแก้ครรภ์รกั ษำ
ท่ำนให้เอำ จันทน์ทง้ ั ๒ เกสรทัง้ ๕ รำกลำเจียก รำกไทรย้อย
หน่ ออ้อเขียวหรือหน่ ออ้อลำย บัวน้ำทัง้ ๕ เทียนสัตตบุษย์ เทียนดำ รำกยอบ้ำน
ยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละ ๒ บำท
ต้มกินแก้ หญิงมีครรภ์มีอำกำรคลืน ่ เหียน อำเจียน หรือเป็ นไข้มีอำกำรร้อน
ๆ หนำว ๆ หรือเป็ น เม็ดผืน ่ ทัง้ ตัว จงต้มยำนี้ให้กน
ิ ให้จงได้ จะหำยดังปลิดทิง้
ยำหม้อครรภ์รกั ษำ
ให้เอำโกฐทัง้ ๕ เทียนทัง้ ๕ บัวน้ำทัง้ ๕ จันทน์ทง้ ั ๒ กฤษณำ กระลำพัก
ขอนดอก ซะลูด แก่นสน รำกสำมสิบ เทพทำโร อบเชยเทศ เปลือกสมุลแว้ง
สรรพคุณยำ ๒๖ สิง่ นี้ทำเป็ นยำหม้อ ต้ม รับประทำน เช้ำ-เย็น ให้แข็งแรงดี

๘๐
ยำครรภ์รกั ษำ
ท่ำนให้เอำรำกชุมเห็ดเทศ ๑ รำกชะเอมเทศ ๑ เอำมะพร้ำวนำฬเิ กอ่อน
เอำทัง้ เนื้อทัง้ น้ำต้มให้ หญิงมีครรภ์รบ ั ประทำน แก้หญิงแพ้ทอ ้ ง มีอำกำรต่ำง ๆ
ดีนกั
ยำครรภ์รกั ษำ
ยำนี้คม ุ เลือดให้ปกติ ท่ำนให้เอำ เทียนดำ เทียนขำว เทียนเยำวพำณี
เอำหนักสิง่ ละ ๑ บำท ลูกผักชี ๑ เกสรบัวหลวง ๑ บำท มะพร้ำวอ่อน ๓ ลูก
เอำทัง้ เนื้อทัง้ น้ำต้มรับประทำน ในเมือ ่ สตรีเริม
่ ตัง้ ครรภ์จนถึงจวนเวลำคลอดจึงหยุด
ท่ำนกล่ำวไว้วำ่ สตรีมีครรภ์นน ้ ั จะไม่มีอำกำรอย่ำงใดเกิดขึน ้ เลย
ในเมือ ่ รับประทำนยำขนำนนี้แล้ว
ยำครรภ์รกั ษำ
ท่ำนให้เอำเปลือกสันพร้ำนำงแอ ๑ รำกหญ้ำนำง ๑ เกสรสำรภี ๑
สรรพคุณ ทัง้ นี้เอำสิง่ ละเสมอภำค เอำน้ำมะพร้ำวอ่อน
ต้มให้แม่หญิงทรงครรภ์รบ ั ประทำน ทัง้ แม่ และกุมำรในครรภ์
จะมีกำลังกล้ำแข็งแรงและปรำศจำกโรคทัง้ ปวงดี
 ยำหอมแก้ลมและยำครรภ์
ท่ำนให้เอำ กฤษณำ (เสี้ยนตำล) กำนพลู โกฐเชียง โกฐพุงปลำ โกฐหัวบัว
ดอกบุนนำคส่วน น้ำประสำนทองสะตุ สังข์สุมแล้ว พิมเสนดี สมุลแว้ง อบเชยญวน
สรรพคุณ ๑๑ สิง่ เอำหนักสิง่ ละ ๑ บำท ชะเอมเทศหนัก ๖ บำท
ปรุงชะมดเชียงพอสมควร บด ทำเป็ นผลละเอียด
น้ำกระสำยใช้น้ำสุกหรือน้ำดอกไม้สดแช่น้ำก็ได้ แก้ลมหน้ำมืดตำมัว ใจสั่น
คลืน
่ เหียน อำเจียน และเป็ นยำครรภ์รกั ษำด้วย ถ้ำไม่ชอบรสหวำนมำก
ให้ลดชะเอมลงบ้ำง
ยำแก้ลมหัวลูก
ทีเ่ รียกว่ำ ลมหัวลูก คือ แม่หญิงทีต
่ ง้ ั ครรภ์ มีอำกำรคลืน
่ เหียน วิงเวียน
หน้ำมืดตัง้ แต่เริม ่ ตัง้ ครรภ์ จนใกล้คลอด
ท่ำนให้เอำใบมะกำ ๑ กำมือ ข่ำ ๕ แว่น เกลือ ๑ กำมือ ต้มรับประทำน
ตำรับกล่ำวไว้วำ่ ต้มรับประทำนเถิดสักหม้อหรือ ๒ หม้อก็จะหำย

๘๑
ยำรับประทำนให้คลอดง่ำย
ท่ำนให้เอำใบมะนำว ๑๐๘ ใบ ลงด้วยพระเจ้ำ ๕ พระองค์ เมีอ ่ ขำดระดู
รูส้ ก
ึ ว่ำมีทอ้ ง ให้เอำยำ ขนำนนี้ตม้ รับประทำน เช้ำ-เย็น มื้อละ ๑ ถ้วยชำ
ก่อนอำหำร จะทำให้คลอดง่ำย สะดวกดีนกั มีผเู้ คย ใช้มำแต่โบรำณนำนนักแล้ว
จนกระทัง้ ปัจจุบน ั
ยำคลอดบุตรง่ำย
ท่ำนให้เอำใบมะกำ ๑ กำมือ ขมิน ้ อ้อย ๓ แว่น เถำวัลย์พอควร (เข้ำใจว่ำ
เถำวัลย์เปรียง) ๑ กำมือ โต ๆ สมอทัง้ ๓ สิง่ ละ ๓ ลูก ใส่หม้อต้มรับประทำนบ่อย ๆ
คลอดบุตรง่ำยดีนกั
ยำคลอดบุตรง่ำย ให้ไปพลีเอำ รำกลำเจียก ทีห ่ อ
้ ยจำกต้นไม้ถงึ ดินมำ ๓ รำก
(เรียกว่ำ รำกอะเทศ) เมือ ่ ไปพลีอย่ำให้เงำทับต้น เอำมำหั่นบำง ๆ พริกไทย ๗ เม็ด
กระเทียม ๗ กลีบ ใส่ครกโขลกด้วยกัน คัน ้ เอำน้ำรับประทำน เมือ ่ เวลำใกล้ ๆ
คลอดง่ำยดีนกั แล
ยำแก้ทำรกในครรภ์ไม่ดน ิ้
 ท่ำนให้เอำมะพร้ำวอ่อน ๑ ลูกฟันกัน และเอำผลผักชี ๑ รำกสำมสิบ ๑
เทียนดำ ๑ พิกุล บุนนำค สำรภี มะลิ เกสรบัวหลวง ใส่ในผลมะพร้ำวอ่อน
หมกไฟแกลงหรือไฟอะไรก็ได้
ให้น้ำมะพร้ำวเดือดนำนพอสมควรแล้วเอำออกรินน้ำในผลมะพร้ำวอ่อนให้แ
ม่หญิงทรงครรภ์ รับประทำนเป็ นยำชืน ่ ใจ ชูกำลังกุมำรในครรภ์ดน ี กั
ยำบำรุงครรภ์รกั ษำ
มีคณ ุ ทัง้ มำรดำและทำรก ท่ำนให้เอำ โกฐทัง้ ๕ เทียนทัง้ ๕ บัวน้ำทัง้ ๕
จันทน์ ทง้ ั ๒ อบเชย ชะลูด ชะเอมเทศ กฤษณำ กระลำพัก ขอนดอก แก่นสน สัก
สักขี เปลือกสมุลแว้ง เทพทำโร แก่นประดู่ รำกสำมสิบ เปลือกไข่เน่ ำ
เปลือกสันพร้ำนำงแอ เปลือกมะซำง ดอกพิกุล ดอกมะลิ ดอกสำรภี ชะมด
พิมเสนเกล็ด
สรรพคุณ ยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละ ๑ ส่วนเท่ำ ๆ กัน บดเป็ นผง ปั้นแท่งไว้
เป็ นยำบำรุงครรภ์ ทัง้ แก้ อำเจียน แก้บด ิ แก้ไข้ แก้จุกเสียด แก้กระหำยน้ำ
บำรุงครรภ์ ใช้น้ำสุกหรือน้ำดอกไม้แก้อำเจียน น้ำลูกยอเผำไฟต้ม หรือน้ำเทียนดำ
ลูกผักชีตม ้ แก้บด ิ น้ำกะทือ หมกไฟ แก้ใข้ ใช้ลูกกระดอม ก้ำนสะเดำต้ม
แก้จุกเสียด ใช้ขงิ สด ๓ แว่นต้ม แก้กระหำยน้ำ ใช้เม็ดมะกอกเผำ
ข้ำวตำกคั่วให้เหลือง ชะเอมเทศ รำก บัวหลวง แช่น้ำละลำยยำให้รบ ั ประทำน

๘๒
ยำแก้บด ิ หัวลูก
ท่ำนให้เอำ สำรส้ม พริกไทย ฝำง เอำน้ำหนักเท่ำ ๆ กัน ต้มเคีย่ วน้ำ ๓ ส่วน
ให้งวดเหลือ ๑ ส่วน ใช้แก้บด ิ หัวลูก ลงเป็ นมูกและโลหิต
ยำแก้บดิ หัวลูก ท่ำนเอำ ครั่ง ผลเบญกำนี สีเสียดเทศ ชัน
้ ไม้ตะเคียน
ขมิน
้ อ้อย ผลจันทน์เอำ เท่ำ ๆ ก้น ตำเป็ นผง บรรจุในผลทับทิมสุมไฟแกลบ
ให้สุกแล้วบดให้ละเอียด ทำแท่งไว้ กระสำย น้ำผึง้ น้ำปูนใส
แก้บดิ หัวลูกในหญิงมีครรภ์
ยำชูกำลังกุมำร
ท่ำนให้เอำ แห้วสด กระจับสด เกสรบัวหลวง ดอกจงกลนี รำกรักซ้อน
รำกสำมสิบ เทียนข้ำวเปลือก
ข้ณฑสกร เอำเท่ำ ๆ ก้น ทำเป็ นผงบด ละลำยน้ำนมโคกิน
ชูกำลังกุมำรในครรภ์เวลำทีร่ ูส้ ก
ึ ว่ำ ครรภ์มีไหวติงไม่ดน ิ้ ไม่รนเลย
ยำแก้ครรภ์ไม่ปกติ
ท่ำนให้เอำ ดอกจงกลนี ดอกบัวหลวง รำกขนำก ซะเอมเทศ ขัณฑสกร
เอำส่วนเท่ำ ๆ ก้น ทำผง ละลำยด้วยน้ำนมโคเป็ นกระสำย รับประทำนแล้วมีคณ ุ
ทำใหกุมำรในครรภ์ปกติ
ยำแก้โลหิตตกทำงทวำรหนักทวำรเบำหญิงมีครรภ์
ท่ำนให้เอำ ขิงสด ชะเอมทัง้ ๒ เอำสิง่ ละเท่ำก้น ทำผงใช้น้ำสุรำเป็ นกระสำย
ใช้สำหรับแก้ตกโลหิต ทำงทวำรหนัก ทวำรเบำ เวลำทัง้ ครรภ์
ยำแก้โลหิตตกเวลำมีครรภ์
ท่ำนให้เอำ เสนียด ๕ จุกหอม จุกกระเทียม ใบพลวง ฝำงเสน หนักสิง่ ละ ๑
บำท และดินประสิว ๑ สลึง ต้มรับประทำน แก้ตกโลหิตเวลำมีครรภ์
ยำแก้โลหิตตีขน ้ึ
ท่ำนให้เอำ หนังกระเบนเผำ กระเทียม พริกไทย ขิง สำรส้ม ปรอด เอำเท่ำ ๆ กัน
ทำผงกระสำย น้ำสุรำ แก้โลหิตตีขน ึ้ เมือ
่ กำลังอยูไ่ ฟจนถึงสลบยังแก้หำย

๘๓
ยำแก้สน ั นิบำตหน้ำเพลิง
ขนำนที่ ๑ ท่ำนให้เอำใบมะกำ ๕ ตำลึง ยำดำ ๒ บำท ฝักคูน ๓ ฝัก
ผลมะคำดีควำย ๗
ลูก มะกรูด ๓๓ ลูก (ผ่ำ ๔ เอำแต่ ๓ ทิง้ ๑) ใบส้มป่ อย ๑ กำมือ
ต้มรับประทำนแก้สน ั นิบำตหน้ำเพลิง
ขนำนที่ ๒ ท่ำนให้เอำ แกแล แก่นขนุน แก่นสน ขิง สักขี แก่นขีเ้ หล็ก
จันทน์แดง จันทน์ขำว ตับเต่ำน้อย ตับเต่ำใหญ่ แก่นกันเกรำ แก่นปรู เมล็ดฝ้ ำย
ดอกสำรภี ดอกพิกุล ดอกบุนนำค ดอกมะลิ เอำสิง่ ละเท่ำ ๆ กัน
ต้มแก้สน
ั นิบำตเลือด และแก้ไข้เพือ่ โลหิตระดูพกิ ำรได้ดว้ ย
ยำประสะนำงคำ
 ท่ำนให้เอำ พริกไทย ขิงแห้ง ดีปลี สำรส้ม ดินประสิว กำรบูร
สรรพยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละ ๒ สลึง เปรำะหอม ว่ำนน้ำ ผิวมะกรูด แก่นแสมทัง้ ๒
เทียนดำ ไพล เอำสิง่ ละหนัก ๑ บำท ว่ำนนำงคำ ๑๐ บำท ทำเป็ นผง
น้ำร้อนหรือน้ำสุรำ เป็ นกระสำยแก้โลหิตทำพิษในเวลำทีอ ่ ยูไ่ ฟ (เป็ นยำขับโลหิต
และน้ำคำวปลำ แก้มุตกิตและขัดเบำได้ดว้ ย)
ยำขับโลหิตและแก้ลม
ท่ำนให้เอำ เปล้ำทัง้ ๒ สำรส้ม แสมทะเล เทพทำโร ข่ำต้น หัสคุณไทย
ผักเสี้ยนผี ใบรักขำว ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวำน กำนพลู แห้วหมูยำ่ งทรำย
หญ้ำไซ เปลือกกุม ่ บก เปลือกกุม่ น้ำ หนักสิง่ ละ ๑ บำท ชะพลู หัสคุณเทศ
มะตูมอ่อน ใบฅนทีสอ ผลสมอไทย ผลสมอเทศ หนักสิง่ ละ ๖ สลึง มหำหิงคุ์หนัก ๕
บำท ดีปลีหนัก ๖ บำท เจตมูลเพลิงหนัก ๑๒ บำท ทำผงละลำยน้ำผึง้ หรือน้ำขิง
น้ำข่ำ ต้มขับโลหิต ในเรือนไฟ (แก้ลม ๗ จำพวกได้ดี)
ยำแก้เลือดในเรือนไฟ
ท่ำนให้เอำ เทียนทัง้ ๕ โกฐสอ โกฐเขมำ เนื้อสมอไทย เนื้อสมอพิเภก
ลูกผักชีลอ ้ ม ลูกผักชีลำ เกลือสินเธำว์ น้ำประสำนทองสะตุ ดอกสัตตบุษย์
หอยสังข์เผำ เบี้ยภูเ่ ผำ มหำหิงคุ์ พริกไทย ขิงแห้ง กำรบูร เอำเท่ำกันทำเป็ นผง
กระสำยน้ำร้อนหรือน้ำผึง้ แก้เลือดร้ำยในเรือนไฟ
ยำแก้เลือดเน่ ำมิให้ตีขนึ้
ท่ำนให้เอำ เทียนดำ เทียนขำว เกลือ ไพล กระชำย หัวหอม กระเทียม
หนักสิง่ ละ ๒ สลึง ผลจันทน์เทศ ๑ สลึง ขมิน ้ อ้อย ๑ บำท ดินประสิว ๑ บำท สังข์เผำ
๑ บำท ทำเป็ นผง น้ำกระสำย น้ำส้มซ่ำ น้ำร้อน น้ำสุรำ แก้เลือดเน่ ำร้ำย
มิให้ตข ึ้ ในเรือนใฟ
ี น

๘๖
ยำดองเหล้ำคลอดบุตร (เจ๊สุก)
ท่ำนให้เอำฝำง ๑ คำฝอย ดีปลี ๑ ขิงแห้ง ๑พริกไทยล่อน ๑ สำรส้ม ๑
กระเทียม ๑ สรรพยำ นี้เอำสิง่ ละ ๒ บำท ตำพอแหลกห่อผ้ำขำว
ดองสุรำรับประทำนเช้ำ-เย็น ในกำรคลอดบุตร เจ้ำของยำมีบุตร ๑
คนก็ได้ใช้ยำดองขนำนนี้ตลอดมำทุกคน
ยำดองเหล้ำทำให้มดลูกแห้ง
 ท่ำนให้เอำขิง ๑ ดีปลี ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ ลูกกระวำน
๑ กำนพลู ๑ กระเทียม ๑ พริกไทยให้มำกหน่ อย กำจัด ๑ กำจำย ๑ แก่นขีเ้ หล็ก ๑
หำงไหลแดง ๑ หัสคุณเทศ ๑ เทียนดำ ๑ สรรพยำ ๑๖ สิง่ นี้เสมอภำค ตำพอชำ้
ดองกับสุรำรับประทำนใช้เมือ ่ คลอดบุตรแล้ว ๑๐ วัน ต่อไป เป็ นยำขับเลือด ขับลม
และขับน้ำคำวปลำ ทำให้มดลูกแห้งสนิท ใช้แก้ลม ซึง่ มีอำกำรให้ตำเหล่
ปำกเบี้ยวบิด แก้โรคลมได้ทุกอย่ำง คนทีอ ่ ยูไ่ ฟไม่ได้ มีอำกำรซูบผอม
รับประทำนยำนี้แล้วทำให้ปกติ ผิว พรรณสวยงำม
ยำท่ำนขุนศรี ขนำนที่ ๒๑
ท่ำนให้เอำ ใบผักเป็ ดแดง ๑ ดีปลี ๑ ขิงแห้ง ๑ กระเทียมแห้ง ๑ ไพลแห้ง ๑
ยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละ ๑ บำท พริกไทยล่อน ๔ บำท ใบบัวบกหนัก ๘ บำท บดทำผง
ละลำยสุรำโรงครัง้ ละ ๑ ช้อนกำแฟ ก่อนอำหำรวันละ ๒ ครัง้ แก้เหงือ่ ไม่ตก
น้ำคำวปลำไม่เดิน ขับฟอกโลหิต รับประทำน ประจำคลอดบุตรดีนกั แก้ชำ้
รับประทำนกับสุรำ
ขนำนที่ ๔ ยำขับเลือดคลอดบุตร
ท่ำนให้เอำ พริกไทย ๔ ส่วน กระเทียม ๔ ส่วน เทียนดำ ๔ ส่วน กำรบูร ๔
ส่วน ไพล ๔ ส่วน ผิวมะกรูด ๔ ส่วน ดีปลี ๔ ส่วน หญ้ำยองไฟ ๔ ส่วน ใบบัวบก ๔
ส่วน ตำกแห้ง ทำผงละลำยน้ำ ร้อนหรือสุรำขับเลือดเน่ ำ
น้ำคำวปลำให้เดินสะดวกได้
ยำแก้มดลูกฟกบวม
อำกำรนี้เกิดขึน ้ เพรำะแท้งลูก คลอดลูก หรือเป็ นด้วยมักมำกด้วยมำตุคำม
ให้ปรุงยำเหล่ำนี้แก้ คือ
ขนำนที่ ๑ ให้ปรุงด้วย มหำหิงคุ์ ผลจันทน์ เทศ ดอกจันทน์เทศ
น้ำประสำนทอง หนักสิง่ ละ
๑ สลึง
ยำดำ เกลือสินเธำว์ หนักสิง่ ละ ๒ สลึง ผลสลอดหนัก ๑ สลึง กำนพลู
เหล่ำยำทัง้ หลำย บด ด้วยน้ำๆอ้อยทีต ่ ม
้ เดือด ๓ พลุง่ เป็ นกระสำย
บดปั้นแท่งเท่ำเม็ดนุ่นกินหนักครัง้ ละ ๑ เฟื้ อง ตำมธำตุ หนักเบำ

๘๗
 แก้ทวำรและมดลูกฟกบวม และริดสีดวง ผอมเหลือง แก้ทอ ้ งลุง้ พุงมำน
รุในโรคคุดทะรำด ฝี ดำษ
หำยสินแล
ขนำนที่ ๒ ให้ปรุงด้วยขมิน้ อ้อย ๓ ท่อน บอระเพ็ด ๓ ท่อน
ต้มด้วยน้ำสุรำ แก้ฟกบวม
ตำมทวำรและมดลูก และแก้ฝีทีจ่ ะตัง้ ขึน ้ ทีม
่ ดลูกด้วย
ขนำนที่ ๓ ให้ปรุงด้วยดีปลี รำกช้ำพลู รำกเจตมูลเพลิงแดง สะค้ำน
ผิวมะกรูด พริกไทย
ไพล ใบคนทีสอ บดทำผงละลำยสุรำกิน แก้ฟกบวมและฝี มดลูก แก้พษ ิ โลหิตคั่งค้ำง
ไม่ให้กลำยเป็ น ท้องมำนหรือฝี ขัว้ ไข่ได้ แล้วชะล้ำงด้วยน้ำสำรส้มด้วย

ยำถ่ำยเลือดร้ำยในมดลูก
ท่ำนให้เอำเปลือกทองหลำงใบมน เถำคันแดง เถำวัลย์เปรียง แก่นลั่นทม
ยำดังนี้เอำสิง่ ละ ๑
กำมือ ดีเกลือไทย ๕ บำท ต้มถ่ำยเลือดเนำให้สน ิ้ สุด ล้ำงฝี มุตกิตด้วย
ยำชือ
่ ทำลำยพระสุเมรุ (ของหมอสี)
ท่ำนให้เอำ ใบสมอทะเล ๕ ส่วน ลูกสมอดีงู ๕ ส่วน เนื้อมะขำมป้ อม ๔ ส่วน
สมอไทย ๔ ส่วน พริกไทยล่อน ๒ ส่วน ทำผงน้ำกระสำยสุรำ น้ำร้อน แก้คำวเลือด
แก้เลือดเน่ ำ ขับน้ำคำวปลำทีไ่ ม่เดิน ให้เดิน ขับโลหิตเมือ ่ คลอดบุตรดีนกั
แก้หญิงผอมแห้ง น้ำส้มซ่ำ น้ำร้อนก็ได้ แก้เถำดำนเป็ นลิม ่ เป็ นก้อน ระบำยในตัว
ตัวยำร้อนสุขม ุ ค่อนข้ำงร้อน
ใบสมอทะเลถ้ำจะใส่ยำให้นึ่งให้สุกแล้วตำกแดดให้แห้ง จึงผสมยำ
ยำแก้มดลูกเคลือ ่ น
ท่ำนให้เอำ พริกไทยล่อน ๔ บำท ขิง ๑ บำท ดีปลี ๑ บำท พริกเทศ ๑
ใบสมอทะเล ๗ บำท บดทำเป็ นผงละลำย น้ำผึง้ รับประทำนตำมธำตุหนัก-เบำ
และรับประทำนแก้ลมสันดำน แก้ฝีในมดลูกด้วย
(ใบสมอสดนึ่งให้สุกตำกแดดแห้งแล้วจึงผสมยำ)
ยำนั่งถ่ำนเมือ
่ คลอดลูกแล้ว
ท่ำนให้เอำแก่นแสมสำร ๑ แสมทะเล ๑ (สองสิง่ นี้เอำบุง้ กรำงให้เป็ นผง)
เทียนดำ ๑ อบเชย ๑ ยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละ ๑ บำท สำรส้ม กำยำน หนักสิง่ ละ ๑ บำท
ขมิน้ ผง ๓ หยิบมือ แล้วรวมปนกันตำให้
ละเอียดและเวลำจะนั่งให้เอำถ่ำนใส่หม้อตำลแล้วเอำยำผงนี้โรยลงบนถ่ำนพอสมคว
ร เอำกะลำตัวเมียครอบ ควันจะพลุง่ ขึน ้ หำม้ำนั่งรมสูงพอประมำณ
อย่ำให้ต่ำนักจะทนร้อนไม่ไหว รมยำนี้สกั ๓-๔ ครัง้ จะทำให้ ช่องคลอดสะอำด
แห้งสนิท ระงับมุตกิด ระดูขำว ดีนกั แล
 ๘๘

ยำประสะว่ำนน้ำใช้ขบั เลือด
ท่ำนให้เอำฝักส้มป่ อยคั่วไฟ พริกไทย ดีปลี ขิงแห้ง
สรรพยำทัง้ นี้เอำสิง่ ละเสมอภำค เอำว่ำนน้ำเท่ำ ยำทัง้ หลำย บดเป็ นผง
ปั้นเม็ดไว้ละลำยสุรำโรง รับประทำนขับโลหิตดีนกั แล
ยำเขียวส้ม ขับเลีอด ขับน้ำคำวปลำ รับประทำนอยูไ่ ฟ
ให้มดลูกเข้ำอยูเ่ ร็วและมีน้ำนมดี
ท่ำนให้เอำ ขิง ข่ำ กระชำย หัวหอม กระเทียม ไพล พริกไทย ตะไคร้ ดีปลี
สำรส้ม เจตมูลเพลิง หัวดองดึง ใบทองหลำงใบมน ใบจิงจ้อใหญ่ ใบปี บ เกลือ
ยำทัง้ นี้เอำเสมอภำค ยำ้ พอแหลกใส่กะละมังใส่น้ำมะนำวเคล้ำให้ทว่ มยำ
ตำกแดดให้เอำเม็ดมะนำวใส่ดว้ ย
ตำกแห้งแล้ว ทำผงบดด้วยน้ำมะนำว ปั้นเม็ดยำขนำนนี้ ยิง่ เปรี้ยวเท่ำใด
ก็ยงิ่ มีสรรพคุณดี ละลำยสุรำโรงรับประทำนแก้เลือดตีขน ึ้ และขับเลือดด้วย
ถ้ำออกไฟแล้วรับประทำนเรือ ่ ยไปจะทำให้น้ำนมดี และบริสุทธิเ์ ด็กนัน้ ก็เลี้ยงง่ำย
แก้ลมจุกเสียด แก้เสมหะพิกำร กันตำนซำงขโมย แก้ทอ ้ งลุง้ พุงโร รับประทำน
ยำนี้ดน ี กั

ยำหม้อถ่ำยน้ำคำวปลำ ขนำนศักดิส์ ท ิ ธิ ์
ท่ำนให้เอำ เบญจกูล สิง่ ละ ๑ รำกปลำไหลเผือก ๑ เถำวัลย์เปรียง ๑
แก่นขีเ้ หล็ก ๑ แก่นแสมทะเล ๑
ไพล ๑ รำกตองแตก ๑ หัสคุณเทศ ๑ หำงไหลแดง ๑ ผลสมอทัง้ ๓ สิง่ ละ ๑
เปล้ำน้อย ๑ กระลำพัก ๓ ตุม ่ ๑ แก่นลั่นทม ๑ ข่ำ ๑ กระเทียม ๑ พริกไทย ๑
รำกส้มกุง้ ๑ ขมิน ้ อ้อย ๑ ใบมะขำม ๑ ใบส้มปอย ๑ มะขำมเปี ยก ๑ ยำดำ ๑
เกลือสินเธำว์ ๑ เนื้อฝักรำซพฤกษ์ ๓ ฝัก สำรส้ม ๑ สรรพยำ ๓๔
สิง่ นี้เอำสิง่ ละเท่ำกัน เป็ นยำต้มรับประทำนเข้ำ
ชำระโลหิตเน่ ำร้ำยและน้ำคำวปลำให้ตกสิน ้ แล
ครรภ์แก่ครบกำหนดในเวลำจวนคลอดแต่โบรำณมำ
ท่ำนให้ใช้ผวิ มะกรูดหรือหัวตะไคร้ทุบให้ดม เพือ ่ ให้มีลมเบ่งออกง่ำย
เมือ ่ พิเครำะห์ดส ู รรพคุณแล้วเห็นว่ำดีจริง ๆ เพรำะเป็ นเครือ่ งหมอชูกำลัง
กันเป็ นลม หน้ำมืดบำงชนบทก็ใช้หวั ตะไคร้วนกับน้ำปูนใสทำท้อง
แต่ทเี่ ขำนิยมกันมำกก็คอ ื ๑. เกล็ดปลำช่อนคั่วให้เกรียม ๒. รำกขัดมอน ๓.
เทพทำโร สรรพยำทัง้ ๓ สิง่ นี้ ทำผงบดปั้นเม็ดด้วยน้ำดอกไม้เทศ ผึง่ ลม
ละลำยน้ำร้อนรับประทำนให้มีลมเบ่ง
 ถึงกำหนดคลอด พอได้ฤกษ์ งำมยำมดีก็คลอดพ้นจำกครรภ์มำรดำ
ส่วนหมอผดุงครรภ์ก็มีหน้ำทีร่ บ ั เอำทำรกออกมำ
เอำนิ้วควักโลหิตและสิง่ โสโครกในปำกทำรกนัน ้ ออก
แล้วเอำน้ำผงทองคำเปลวกวำดทีต ่ น
้ ลิน
้ เพือ่ มิให้ทำรกนัน
้ มีโรคป่ วยเจ็บ
แก้ลมซำงและตำนซำงต่ำง ๆ ถ้ำหมอผดุงครรภ์ควักโลหิตในปำก
ทำรกนัน ้ ออกไม่หมดหรือไม่ได้ควักออกแล้ว ทำรกนัน ้ มักจะมีโรคเจ็บป่ วย
เป็ นลมซำงและโรคตำนซำงต่ำง ๆ ทีเ่ รียกว่ำ น้ำผงทองคำ
นัน้ คือเอำน้ำผึง้ เทใส่โกร่งบดยำแล้วเอำทองคำเปลวอย่ำงแท้ใส่พอควร กวนให้
ละเอียดแล้วป้ ำย ต้นลิน ้ ทำรก
ต่อมำภำยหลังท่ำนโบรำณำจำรย์ทำ่ นได้ประกอบยำขนำนนี้ขน ึ้ แทนน้ำผงทองคำ
ให้ ชือ่ ว่ำ ยำกวำดเด็กอ่อน มีตวั ยำดังนี้ ให้เอำเม็ดมะกอกเผำ ๓ เม็ด
ลิน
้ ทะเลปิ งไฟให้เหลือง ๑ ทองคำเปลว ถ้ำใบใหญ่ ๓ แผ่น แผ่นเล็ก ๕ แผ่น
บดทำผงละเอียด ปั้นแท่งหรือทำเม็ดได้ กวำดแก้ลม แก้หละ แก้ซำง