UNIVERZITET U SARAJEVU

GRAĐEVINSKI FAKULTET
ŽELJEZNICE

GORNJI STROJ ŽELJEZNICA

UREĐENJE KOLOSIJEKA
PRELAZNE KRIVINE
 Pri prelazu iz pravca u kružnu krivinu uvodi se prelazna krivina ili
prelaznica, kod koje zakrivljenost (krivina) raste od vrijednosti K = 1/
ρ = 0 u pravcu do određene vrijednosti K = K0 = 1/R na početku
kružne krivine.
 Time se izbjegava iznenadno dejstvo centrifugalne sile i omogućuje
postepeni prirast zakrivljenosti, nadvišenja spoljne šine i proširenja
kolosijeka do pune vrijednosti na početku kružne krivine.
 Nadvišenje spoljne šine duž prelaznice h treba da bude
proporcionalno krivini prelaznice K:
 h=A0K
 Ako je ho nadvišenje spoljne šine u kružnoj krivini, a K0 krivina
kružnice, može se pisati:
PRELAZNE KRIVINE
 Oblik prelazne krivine se određuje prema geometrijskim i vozno
dinamičkim zahtjevima prolaska vozila kroz krivinu:
 1. Uslov - znači istu ordinatu na krajevima prelaznice i kraja pravca, odnosno
početka kružne krivine:

 2. Uslov - znači isti ugao nagiba tangente na krajevima prelaznice i kraju

pravca,odnosno početku kružne krivine:
 3. Uslov - znači istu zakrivljenost na krajevima prelaznice i kraju pravca,
odnosno početku kružne krivine:
PRELAZNE KRIVINE
 Zbog promjene h i K duž prelaznice mogu se javiti dopunske sile i
momenti, kojih nema u pravcima i krivinama.
 Zato se zahtjeva monotona promjena
ovih sila i momenata, kao i njihovo
anuliranje na početku i kraju prelaznice.
 Sa slike je:
 Ograničenje porasta dopunskih sila
i momenata znači ista ograničenja
za dK/dl, odnosno za ugao nagiba
tangente na prelaznu rampu.
 4. Uslov - zahtjev za horizontalnom
tangentom na prelaznu rampu, na
početku i kraju prelazne krivine:
PRELAZNE KRIVINE
 Pri kretanju u pravcu osovinski slog je horizontalan, a pri kretanju po
kružnoj krivini stalno je nagnut prema horizontali za ugao α.
 Duž prelazne krivine ovaj ugao je dat
 izrazom:
 Na pojavu dodatnih sila i momenata
može imati uticaja drugi izvod po
vremenu ugla Ψ, tj. ugaono ubrzanje
obrtanja osovinskog sloga Ψ.
 Prvo će se sračunati ugaona brzina
 obrtanja osovinskog sloga:

 Ako je V=const (i s1=const), tada je ugaono ubrzanje osovinskog

sloga:
PRELAZNE KRIVINE
 5 Uslov - zahtjev za anuliranjem ugaonog ubrzanja osovinskog sloga
na početku i na kraju prelaznice, koji istovremeno znači anuliranje
veličine d2K/dl2.

 Tabelarni prikaz svih pet zahtjeva:

PRELAZNE KRIVINE
 Ako se krene od pretpostavke o linearnoj promjeni krivine duž
prelaznice, kao i linearnoj promjeni nadvišenja duž prelazne rampe:

 dobit će se jednačina klotoide, koja u Dekartovom koordinatnom

sistemu glasi:

 Za x2/RL << 1 red u zagradi brzo konvergira, pa se često uzima samo

prvi član, koji pretstavlja kubnu parabolu:

 Prvu prelaznu krivinu oblika proste kubne parabole izabrao je Presel

(Nemačka, 1854.), a praktičan metod za iskolčavanje dao je
francuski inženjer Nerdling (1967. godine).
PRELAZNE KRIVINE
 Elementi kubne parabole:

 Kubna parabola se upotrebljava za one prelaznice čija dužina ne

prelazi; L ≤ R/3,5, jer kada je x > 0,946√RL nije zadovoljen uslov o
postepenom porastu zakrivljenosti prelaznice.
 Znači max φ ne smije prekoračiti veličinu:
 Zbog zanemarenja veličine (dy/dx)^2u izrazu za krivinu: k=1/ρ i još
neka uprošćenja: sin φ ≅ φ, dl ≅ dx(L ≅ xo), poluprečnik na kraju
prelaznice je nešto veći od poluprečnika kružne krivine,
 ordinata na kraju prelaznica je manja od
ordinate početka kružne krivine, a tangenta
na prelaznicu na njenom kraju se ne
poklapa sa tangentom na kružnu krivinu.
PRELAZNE KRIVINE
 Hefer je popravio kubnu parabolu uvođenjem faktora
proporcionalnosti:

 Radijus krivine:

 za x=L:

 Faktor proporcionalnosti:

 Da bi bio ispunjen uslov ρx=L= R, korigovana kubna parabola glasi:

PRELAZNE KRIVINE
 Ako se pođe od izraza za promijenu veličined2K/dl2 vodeći računa o
ispunjenju 5. zahtjeva (anuliranje ugaonog ubrzanja osovinskog sloga na početku i na
kraju prelaznice, d2K/dl2=0):

 Konstanta B se može odrediti iz uslova:

 Ovo je prelaznica oblika sinusoide.
 Ispunjava svih,5 uslova i obezbeđuje
najbolje uslove prolaza vozila kroz
prelaznicu, naročito za velike brzine
kretanja (ispitivana u Nemačkoj).
PRELAZNE KRIVINE
 Ako se pođe od izraza za promijenu veličine dK/dl, zadovoljiće se
prva 4 uslova:

 Ova kriva oblika kosinusoide je primenjena na liniji Tokaido (Japan).

PRELAZNE KRIVINE
 Još su poznate prelazne krivine oblika:

 polinom sedmog stepena:

 Prema propisima zahtjeva se na prugama za velike brzine obavezna

primjenu prelazne krivine oblika klotoide: A2 = RL (A[m] - parametar
klotoide).
 Tada se minimalne dužine prelazne krivine određuju prema:

 a maksimalna dužina prelazne krivine (i prelazne rampe).

PRELAZNE RAMPE
 Prelaz -iz kolosijeka bez nadvišenja (pravac) u kolosijek sa
nadvišenjem (kružna krivina) izvodi se postupno, pomoću prelazne
rampe.
 Na njenom početku nadvišenje je 0, a na kraju ima punu vrijednost ho
(kao u kružnoj krivini).
 U većini zemalja, pa i kod nas, nadvišenje se izvodi izdizanjem samo
spoljne šine.
 Rjeđe se nadvišenje izvodi tako da se za polovinu njegove vrijednosti
izdiže spoljna šina, a za polovinu spušta unutrašnja.
 Ovako su izvedene prelazne rampe na japanskoj Tokaido liniji i na
mreži švajcarskih željeznica.
 Prednost ovakve rampe je što težište vozila ostaje u osi kolosijeka,
pa je vožnja udobnija.
 Međutim, ove rampe su mnogo teže za održavanje.
PRELAZNE RAMPE
 Po obliku rampe mogu biti:
• ravne,
• krivolinijske,
• sinusoidalne,
 Kod ravne ili pravolinijske rampe nadvišenje raste linearno, odnosno
nagib je jednolik.
 Kod nas se rampe uobičajeno izvode kao ravne, što se preporučuje i
kod pruga za velike brzine prema pravilniku.
 Pri određivanju dužine prelazne rampe treba voditi računa o potrebi
postepenog izdizanja spoljne šine.
 Time se sprečava uspon točka na unutrašnju šinu, ograničava
vertikalna komponenta brzine i ograničava brzina prirasta
neponištenog bočnog ubrzanja, odnosno bočnog trzaja.
 Na taj način se obezbjeđuje stabilno kretanje vozila po rampi.
PRELAZNE RAMPE
 Obezbijeđenje od uspona točka na unutrašnju šinu:
 Pri nailasku na prelaznicu vozilo se oslanja pomoću dva zadnja točka
i spoljneg točka prednje osovine.
 Ukoliko je ram vozila krut, unutrašnji točak prednje osovine se podiže
za veličinu iL1k (i- nagib prelazne rampe, Lik- dužina krute osnove
vozila).

 Da bi se spriječio uspon vijenca točka na unutrašnju šinu, treba da je

kmin>iL1kmax - minimalna vrijednost visine vijenca točkova.
 Ako izaberemo: L1kmax = 7,0 m, kmin= 30 mm tada je:
PRELAZNE RAMPE
 Elastičnost gibnjeva i kolosijeka povećavaju sigurnost protiv uspona
vijence točkova na šinu, pa se usvaja:
 i1dop=3‰
 Usvojeni nagib prelazne rampe treba da bude:
 Ograničenje vertikalne komponente brzine
 Kod malih dužina prelazne rampe vozilo tako naglo dostiže visinu ho
da se uzajamna dejstva točkova i šina bliže udarno dinamičkim
dejstvima.
 Zato se kontroliše brzina izdizanja vozila. Ako se sa dh/dt označi
brzina izdizanja, postavlja se uslov njenog ograničenja:

 Ako se napiše:

 Vmax - maksimalna brzina kretanja vozila u krivini

PRELAZNE RAMPE
 Birajući manju veličinu između i1dop i i2dop dužina prelazne rampe za
proračunsku, sračunava se dužina prelazne rampe:

 Prema Pravilniku 314 nagib prelazne rampe zavisi od dopušteno

brzine u krivini i normalno iznosi:
 1:n = 1:8Vmax.
 Kod novih i rekonstruisanih pruga nagib prelazne rampe je:
 1: n = 1:10 Vmax
 Dužina prelazne rampe, koja je po pravilu ista sa dužinom prelazne
krivine, je otuda:
 normalna:
 minimalna:
 za nove i rekonstruisane pruge:
HVALA NA PAŽNJI!