LAN HOẢ HOÀNG

Bài nói về lan Hoả Hoàng của thầy Nguyễn Thiện Tịch có chỉnh sửa.

Lần đầu tiên vào năm 1847, lan Hoả Hoàng được Lindley đặt trong giống Saccolabium vì nó có môi
hình túi và gọi với cái tên là Saccolabium miniatum; nhưng đến năm 1913, Schlechter đã tách 4 loài
trong Saccolabium của Lindley (trong đó có Saccolabium miniatum) để tạo thành giống mới là
Ascocentrum vì túi môi dài thành cựa (Ascos = túi, kentron = cựa) và từ đó tên của Hỏa Hoàng là
Ascocentrum miniatum (Lindley) Schltr.

MÔ TẢ:

Như tên đã gọi, Hỏa Hoàng có kích thước nhỏ bé (mini) - cao khoảng 6-10 cm là có thể bắt đầu ra
hoa. Là loại phong lan đơn thân ít chia nhánh nhưng khi cây sung mạnh cao khoảng trên 20 cm
hoặc lúc đọt bị tổn thương thì ở gốc cũng có thể cho 2-3 nhánh con. Lá rất dày, cứng xanh đậm, hơi
cong, xếp khít nhau thành 2 hàng dọc thân. Lòng phiến lá cong lõm hình chữ V. Đỉnh lá có hai thùy
với răng nhọn như kiểu Vanda.

Phát hoa ở nách lá, dựng đứng, cao khoảng 10 cm, mang nhiều hoa xếp khít nhau. Hoa nhỏ 1,8
cm màu vàng cam với 3 lá đài và 2 cánh hoa gần bằng nhau. Môi hình lưỡi ở thùy giữa, 2 thùy bên
nhỏ, đứng; túi cựa dài hình trụ hơi cong về phía trước và hơi dẹp 2 bên. Trong túi cựa không có phụ
bộ gì cả. Trụ nhỏ với nắp nhụy đực màu đen nổi bật lên giữa màu vàng của hoa. Màu vàng của hoa
từ vàng lửa (Hỏa Hoàng) cho đến màu vàng chanh (gọi là Var. citrinum). hoa không thơm nhưng
bền khoảng trên 1 tuần.

NƠI SỐNG VÀ PHÂN BỐ:

Hỏa Hoàng hiện diện ở nhiều vùng địa lý khác nhau. Từ đồng bằng cho đến cao độ 800 m. Thường
ở rừng có lá rụng theo mùa như rừng Dầu ở Đồng Nai, Sông Bé, Tây Ninh...Chúng thường mọc rất
tập trung, chỉ trên một thân cây lớn chúng tôi đã thu đến hơn 100 cây Hỏa Hoàng.

Trên thế giới chúng phân bố rộng từ Hy Mã Lạp Sơn đến Trung Hoa, Đài Loan qua Việt Nam, Lào,
Căm Bốt đến Thái Lan, Mã Lai và Indonésia.

TRỒNG VÀ CHĂM SÓC:

Cây dễ trồng với chậu bằng giỏ gỗ hoặc ghép trên khúc gỗ hay trên thân cây gỗ như trồng Vanda.
Cũng có thể trồng trong chậu đất nung với than to. Ánh sáng cần thiết phải nhiều, trên 60%. Tưới
nước và bón phân vào mùa dinh dưỡng trùng vào mùa mưa khoảng tháng 5 đến tháng 11. Đến
mùa khô, khoảng tháng 12 đến tháng 2 thì giảm thiểu hoặc ngừng tưới nước để cây đi vào thời kỳ
tượng hoa và chúng sẽ nở hoa từ tháng 2 đến tháng 4.
Nếu cứ tưới nước và bón phân quanh năm thì cây sẽ tươi tốt mập mạnh mà không cho hoa. Nếu
ngừng tưới trong mùa khô mà cây vàng và rụng lá thì phải chuyển chúng vào nơi mát mẻ, nếu
không chúng sẽ kiệt sức mà chết luôn.

Cây cao, sung mạnh có thể cho 3-4 phát hoa cùng lúc. Nếu trồng tập trung nhiều cây trong một
chậu thì khi hoa nở sẽ có nhiều cành rộ cùng lúc trông rất rực rỡ, đẹp mắt.

LÀM GIỐNG:

Vì màu sắc tươi sáng cũng như số lượng dày đặc của hoa trên cành nên chúng đã được sử dụng
làm giống.

Năm 1951, là năm đầu tiên Dr. Sideris đã thành công trong việc lai Ascocentrum miniatum với
Vanda lamellata để có được các cây lai Ascocenda Chryse. Điều thú vị là khi lai với Vanda các cây
Ascocenda có kích thước hoa giảm đi nhưng lại gia tăng số lượng hoa và nhất là tạo ra ưu thế về
màu vàng tươi sáng của hoa. Vì vậy nhiều công việc lai đã sử dụng chúng để chuyển các ưu thế ấy
cho con cái lai.

Ngoài Ascocenda (Ascocentrum x Vanda) vài năm sau này người ta đã tạo được những giống lai
khác có dính dáng đến Ascocentrum là:

Ascofinetia = Ascocentrum x Neofinetia

Asconopsis = Ascocentrum x Phalaenopsis

Ascorachnis = Ascocentrum x Arachnis

Doricentrum = Ascocentrum x Doritis

Renancentrum = Ascocentrum x Renanthera

Rhynchocentrum = Ascocentrum x Rhychostylis

Sarcocentrum = Ascocentrum x Sarcochilus

Các cây lai này đã được lai rộng rãi với nhau và nhất là với những vanda khác.

(Nguyễn Thiện Tịch - Tìm hiểu hoa lan số 1991)