REBOLUSYONARYO NGA PANMASA NGA MANTALAAN HAN SINIRANGAN BISAYAS

Tuig 27 Numero 4 Hulyo-Agosto 2004

EDITORYAL

Atuhan an pasismo han estado

ngan an imperyalista nga pagmimina

S
AMTANG HAROS DIRI NA NAKAON AN DAMO NGA PARAG-UMA HA SINIRANGAN BISAYAS,
mas ginpagrabe an ira pag-antos han mapintas ngan hiluagan nga militarisasyon. Laktod
nga gin-amkon mismo han higtaas nga upisyal militar ha Samar nga ginlalansar an mga
clearing operation tungod kay damo an tiabot nga “proyekto pankauswagan.” Usa la an karuyag
sidngon hini: ginhahawan na an dalan agud makaduso na an hiluagan nga imperyalista nga
pagmimina ha Samar.
Paghawan han dalan para ha an imperyalista nga globalisasyon: hul-os nga
imperyalista nga panhuhuthot imperyalista nga kontrol ha agrikultura, barato
Ginhahawanan han pasismo han estado ngan kontraktwal nga pagtrabaho, ngan
an dalan para ha mas grabe nga imperyalista paghikaw ha katawhan han mga batakan nga
nga panhuhuthot ngan pagpapahimulos. serbisyo sosyal. Mabangis nga gintatapo han
Nangungulo an rehimen Arroyo ha kontra- rehimen an anuman nga pagtipa han katawhan
katawhan, kontra-nasyunal ngan maka- hin nagtitikagrabe nga militarisasyon ha
imperyalista nga paniniyupi ngan kaumhan ngan pamomoypoy ha demokratiko
panraraugdaug. Ginhihikaw han rehimen an nga kagiusan masa ha kasyudaran.
tinuod nga reporma ha tuna ngan pagpaumento Dinhi ha Sinirangan Bisayas, nagtikang
han suhol ngan an kaseguruhan ha trabaho han an mga operasyon militar hadin Hulyo kadungan
mga trabahador. Lugod, ginduduso han rehimen ! padayon ha paypay 2
2 # LARAB
... tikang ha paypay 1
han pagduso liwat han aktibo nga eksplorasyon
para ha pagmimina. Naigo han makusog nga
militarisasyon an kabungtuhan han San Jose
de Buan, San Jorge, Matuguinao, Oras,
Paranas, Can-avid, Motiong, Jiabong, Dolores
ngan Maslog. An urhi nga upat nga bungto an
may pinakadamo nga abuso ha mga parag-uma
— dinhi liwat an konsentrasyon han ginlalarang
nga mga operasyon ha pagmimina. Upat nga
parag-uma an ginpatay han militar ha Maslog
ngan Dolores. Ha sobra nga kahadlok ha
brutalidad han mga sundalo, damo nga mga
pamilya ha Maslog an nag-ebakwet. Samtang,
samwak an panarhug ngan an panhibang ha
mga pananum han parag-uma ha iba nga dapit
han Weste Samar.
Destroso ha katawhan ngan
nasudnon nga patrimoniya
Mas magrabe pa an kakablasan ngan an
paghuthot ha nasudnon nga patrimoniya ha
imperyalista nga pagmimina ha Sinirangan
Bisayas. Damo nga parag-uma an matatabrog
ha ira umhanan tungod ha operasyon han mina.
Buwa nga saad an pagkakamay-ada kunohay
hin damo nga trabaho tungod ha mina. Pipira
la an mahahatagan han trabaho nga habubo
an suhol, samtang an kadam-an
mawawarayan hin tuna ngan pakabuhi. Angay
liwat hinumdumon an panmaihaan nga
destroso ha kalibungan sugad han paghibang
han surok han tubig nga irimnon ngan
irigasyon, an posibilidad han permihan nga
mga baha, ngan an hul-os nga paghibang ha
mga rekurso ngan suplay han tubig.
Ha haluagan nga pagmimina,
magpapatakas la an mga langyawanon ha
natural nga karikuhan han nasud tubtob nga
mahubsan ini. Mahihingadto la ha mga riko
nga nasud an makukuha nga mga mineral ngan
diri-mineral, ngan igbabalik nira ha aton an
human na nga mga produkto nga tikang mismo
ha mga hilaw nga materyales naton. Magtitika-
atrasado la an kahimtang han Pilipinas
samtang nagtitikahubas an nasyunal nga
patrimoniya hini, sugad han mga mineral nga
rekurso ngan kagugub-an, nga basehan kunta
han pag-uswag han nasud.
Sigurado nga papahubsan gud an bug-
os nga Sinirangan Bisayas. Tungod ha pagka-
bangkrap han rehimen Arroyo ngan
tikahilarum nga krisis pan-ekonomya, waray-
alang ngan waray-awod an rehimen ha
pagbaligya han nasyunal nga patrimoniya
Hulyo-Agosto 2004
kabalyo hin sinsilyo nga buhis ngan milyun-
milyon ka piso nga kurakot para ha rehimen
ha mga pakigkunsabuhay ha mga langyaw nga
kumpaniya ha pagmimina. Sugad katraydor an
rehimen Arroyo nga nahihimo hini igtubyan an
Pilipinas ha imperyalista nga panhuhuthot
ngan pagtamas-tamas han nasyunal nga
soberanya.
Ginpapamatud-an mismo han
kasaysayan an dako ngan panmaihaan nga
destroso ngan dislokasyon nga igindudurot
han imperyalista nga pagmimina. Tubtob yana,
waray na matuhay an pakabuhi ngan panlawas
han mga parag-uma ha Marinduque durot han
pagsarang han makahirilo nga basura tikang
ha mina han Marcopper ha usa nga aksidente
hadton 1996. Ha Weste Mindanao liwat, damo
nga mga parag-uma ngan nasyunal nga
minorya an ginpan-abuso ha militarisasyon
ngan nadislokar ha larang nga magmina han
Western Mining Corporation han urhi nga parte
han dekada 1990 tubtob yana.
Pag-ato han katawhan
Kinahanglan madig-on nga atuhan han
katawhan ha Sinirangan Bisayas an
militarisasyon. Importante kaupay an hugot
nga pagkaurusa ngan duruyog nga paggios han
mga parag-uma ngan mga alyado ha katungod
pantawo agud mabuksas an samwak nga mga
abuso militar ngan sukton an mga lanong nga
yunit han 8 th ID. Mas importante pa,
kinahanglan tumindog an katawhan han
rehiyon kontra ha imperyalista nga pagmimina
ngan para ha nasudnon nga patrimoniya,
reporma ha tuna ngan nasyunal nga
industriyalisasyon.
Dako nga ayat an pagpropaganda, pag-
organisa ngan pagmobilisa ha milyun-milyon
nga katawhan kontra ha imperyalista nga
pagmimina ha magkadirudilain nga pamaagi.
Angay iglansar an anti-pasista, antipyudal
ngan anti-imperyalista nga mga pakig-away.
Kinahanglan ibuksas ngan papagbaydon an
niyutiyo nga rehimen Arroyo. Mas
urog nga kinahanglan isulong
ngan suportahan an
rebolusyonaryo nga armado
nga pakig-away para
rumpagon an matiyupion
nga naghahadi nga sistema
ngan utdon an imperyalista
nga pagpapahimulos han
Pilipinas . !
Hulyo-Agosto 2004 LARAB # 3

PANAN-AW

An klaro ngan presente nga tarhug han

imperyalista nga pagmimina

N
AKAKABARAKA AN KLARO NGAN PRESENTE NGA TARHUG HA SINIRANGAN BISAYAS,
ilabi na ha Samar: an hiluagan nga pagmimina ha pangunguna han mga langyawanon
nga kapitalista. Nagtikang na an aktibo nga eksplorasyon ha pagmimina han Bauxite
Resources, Inc., (BRI) ngan Alumina Mining of the Phil., Inc., (AMPI) samtang mayda pa liwat
16 nga aktibo nga aplikante para ha pagmimina. Ini ngatanan naglulupgop han 86,700 nga
ektarya. Mayda liwat aplikasyon hadton 2003 para ha 97,256 nga ektarya ha Leyte nga karuyag
minahon han 30 nga kumpaniya.
Ginlulupgopan han BRI an mga bungto panluto, mga parte hin makina, ngan kable
han San Jose de Buan, Matuguinao, San Jorge hin kuryente.
ngan Gandara, samtang lupgop naman han Imperyalista nga panhuhuthot ngan
AMPI an mga bungto han Motiong, Hinabangan buwa nga industriya
ngan Paranas. Pareho mineral nga bauxite an
karuyag minahon han duha nga kumpaniya ha Nagtikang an mga larang ha hiluagan nga
suma total 12,000 nga ektarya nga mga imperyalista nga pagmimina han aprubahan han
konsesyon. Ha isla han Samar mahiaagian an rehimen Ramos an Mining Act of 1995 nga
pinakadako nga deposito hin bauxite ha nagliberalisa ha sektor han pagmimina. Yana,
Pilipinas ngan bug-os nga Asya, nga may kaparte an presente nga tarhug ha Samar han
kadakuon nga 242 milyon tonelada. An igin-hihinambog han rehimen Arroyo, World
konsentrasyon han bauxite ha Samar hitatad- Bank ngan mga dagko nga langyawanon nga
an ha ilarum han kagugub-an ngan kaigangan kumpaniya nga “sustenable ngan responsable
ha pinaka-pusod han isla. nga pagmimina.” Nangangahulugan la ini han
haluagan nga pagmimina ngan pagbabaligya
An bauxite an prinsipal nga ginkukuhaan han mga rekurso nga mineral han nasud ha
han metal nga aluminum. Dako an gamit han mga langyaw nga namumuhunan. Katuyuanan
aluminum ha industriya, sugad han paghimo
hin mga eroplano, tren, kotse, barko, tangke,
ngan iba pa nga klase hin sarakyan, mga gamit ! padayon ha paypay 4
4 # LARAB Hulyo-Agosto 2004

... tikang ha paypay 3

hini nga libre nga huthuton han mga langyaw

nga kumpaniya an abunda nga reserba nga
metal han Pilipinas, nga gintatantiya nga NORTE SAMAR
Samar
6.691 bilyon metriko tonelada, ngan mga
Sea
reserba nga diri-metal nga gintatantiya nga 123456789
123456789
123456789 ESTE SAMAR
76.212 bilyon metriko tonelada. 123456789
123456789
123456789
123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
Usa nga buwa nga industriya an 123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
pagmimina ha presente nga bagakolonyal 123456789
123456789012345
Maqueda 123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
ngan bagapyudal nga sistema. Waray ini Bay 123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
igdudurot nga kauswagan. Simple la ini nga 123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
Dagat
123456789
123456789012345
paghuthot han hilaw nga materyales. Nasarig 123456789
123456789012345
123456789
Pasipiko
123456789012345
ini ha gin-aangkat nga higamit ngan gasolina, 123456789
123456789012345
123456789
123456789012345
123456789
1234567
123456789012345
ngan kasagaran gin-eeksport an mga nakuha 1234567
123456789012345
WESTE SAMAR 1234567
123456789012345
1234567
123456789012345
nga mineral imbes nga maproseso ngan 1234567
123456789012345
1234567
123456789012345
mapulsan ha sakob han nasud. An tagdagko 1234567
123456789012345
1234567
123456789012345
1234567
123456789012345
nga ganansya nga nakukuha han mga langyaw 1234567
123456789012345
1234567
123456789012345
1234567
nga korporasyon tikang ha pagmimina ha
Pilipinas in bug-os nga igin-gagawas ha nasud. 12345
Kabalyo hini, nakakakuha hin guti nga buhis 12345 Target erya nga
12345
12345 miminahan hin bauxite
an reaksyunaryo nga gubyerno han Pilipinas.
Duro kaguti an aktwal nga kontribusyon han MAPA HAN ISLA HAN SAMAR
pagmimina ha nasyunal nga ekonomiya.

Waray pag-alang nga gin-gagamit han
mga langyaw nga korporasyon an atrasado nga
teknolohiya ngan pamaagi han pagmimina
sugad han strip mining (direkta nga pag-ukad
ha tuna). Grabe nga makakahibang ha
kalibungan han Samar an strip mining, tungod
kay diri la tuna kundi kaigangan an
kinahanglan ukaron ngan imposible na
mahibauli kun sugad. Damo liwat an mga
basura ngan hilo tikang ha pagmimina, nga
may panmaihaan nga negatibo nga epekto ha
panlawas ngan kalibungan.
Ginkikinahanglan han pagmimina an
dako nga kapital pero relatibo nga guti nga
ihap hin kusog-pagtrabaho. Diri ini kun sugad
makakabulig pagsolbar ha problema han
haluagan nga disempleyo. Mas damo pa ngani
an mawawad-an hin pakabuhi tungod han
pangangagaw han katunaan ngan pagtabrog
ha mga parag-uma han mga dagko nga
konsesyon ha pagmimina. Tungod kay aada
ha mga kamot han mga langyaw nga
korporasyon an hagluag nga erya,
magtitikahaligot an tuna nga poyde umhan
han mga parag-uma, ngan maruruba o
mahihilo pa ini durot han operasyon ngan
polusyon ha minahan.
Kaupod ha 86,700 ektarya nga gin-
tatarget ha pagmimina an 28,000 ektarya nga
ginkukunsidera nga kritikal tungod kay
mahihibang an 25 nga mayor nga salog ha
Samar. Ginkukunsidera ini nga erya nga
kritikal tungod kay aanhi an headwaters o an
gintitikangan han mayor nga mga agianan han
tubig ha Samar. Kun mahihibang ini, dako
ngan waray na kasolbaran an mahihitabo nga
destroso ha kalibungan ngan grabe nga
maaapektuhan an katawhan. Mahihibang diri
la an 25 nga mayor nga salog kundi madadabi
liwat an mga gin-aawasan hini: an mga
baybayon ha Pacific Ocean ha este nga dapit
han isla, an Samar Sea ha norte-weste nga
dapit, ngan an Maqueda Bay ha sur-weste nga
dapit. Ngatanan ini mga mayor nga
pangisdaan han Pilipinas ngan Asya.
Pagpreserbar han nasyunal
nga patrimoniya
Mayda unta basaranan para ha
kauswagan han nasud tungod ha riko hini nga
mga natural nga rekurso. Kundi, waray interes
an niyutiyo nga rehimen Arroyo ha pagpaursa
han katawhan tikang ha kakurian, ngan ha
pagpundar han usa nga nasarig-ha-
kalugaringon, makusog ngan malibsog nga
ekonomiya. Dako nga katrayduran ha nasud
an pagtutugot hini nga pangkatinan han mga
langyawanon an soberanya ha ekonomiya
! padayon ha paypay 5
Hulyo-Agosto 2004
... tikang ha paypay 4
ngan an nasyunal nga patrimoniya ha
parasitiko nga balayan han imperyalista nga
globalisasyon. Naduroy la an pagkukuri han
katawhan samtang madagmit nga nawawara
an karikuhan han nasud.
Usa la an imperyalista nga pagmimina
ha mga atake ha nasyunal nga patrimoniya;
aada liwat ngan kunektado ha pagmimina an
paghahawan ha nahibibilin nga kagugub-an.
Ginpapanhatag la liwat ha mga langyawanon
an mga rekurso nga lana ngan natural gas
han nasud, ngan an abunda nga mga
pangisdaan ha kadagatan.
Importante hin duro kun sugad an
nahibibilin nga kagugub-an ngan natural nga
karikuhan han Samar. Mahinungdanon nga
parte ini ha karikuhan han nasud ngan
kinahanglan panalipdan tikang ha dugang nga
pagpapahimulos han langyaw. Maaagian ha
isla an pinakahiluag ngan diru-diretso nga
sukol han nasasalin nga kagugub-an han
nasud, kaupod na an 120,000 ektarya han
primarya-nga-tubo nga guba, ngan
magkasurumpay nga mga dagko nga
segundaryo nga kagugub-an. Aanhi an
magkadirudilain nga klase hin kahoy ngan
tanaman, hayop ngan kamananpan. Aanhi
liwat an mga reserba nga metal ngan diri-
metal sugad han bauxite, chromite, nickel,
ngan damo pa nga iba.
Mayda pira nga kulaos nagsususon ha
reaksyunaryo nga gubyerno ngan napostura
nga “kampyon” han pagpapanalipod han
kalibungan, sugad han Samar Island
Biodiversity Project (SIBP). Kundi, ginbuksas
hini an kalugaringon komo peke ngan inutil.
Igpepreserba kulaos hini an kagugub-an ha
bukag han Samar, pero waray ini plano ngan
pondo para ha pakabuhi ngan kinabuhi han
gatos-gatos kayukot nga parag-uma nga
tatabrugon ngan igdidislokar han proyekto.
Yana, waray butagtok an SIBP ha pag-ato han
mga larang han makahiribang nga imperyalista
nga pagmimina. Ginmanduhan ini mismo han
reaksyunaryo nga gubyerno nga diri tumipa
ha mga larang han pagmimina ha isla.
Nabuksas liwat nga usa ha nagpopondo han
SIBP, an US nga Rockefeller nga grupo han
kumpaniya, an amo man gihap an nagpapaluyo
han damo nga aplikasyon ha pagmina ha
Samar.
LARAB # 5
Ipakig-away an tuna, pakabuhi ngan
kalibungan!
Aada mismo ha kamot han masa nga
parag-uma han Sinirangan Bisayas an
militante nga pakig-away kontra ha
imperyalista nga pagmimina. Kinahanglan
liwat makiusa ha pag-ato an mga patriyotiko
ngan progresibo nga mga lokal nga upisyal han
gubyerno, mga tawo-ha-Singbahan, mga
propesyunal ngan empleyado han gubyerno,
mga estudyante, mga maka-kalibungan nga
aktibista ngan iba pa. Kinahanglan isulong ini
nga pakig-away ha balayan han anti-
imperyalista nga kagiusan, kabakyang han
mga kagiusan nga anti-pyudal ngan anti-
pasista. Kinahanglan sukton ngan
papagbaydon an traydor nga rehimen Arroyo
dida ha pagtubyan hini han natural nga
karikuhan han rehiyon ngan nasud ha
imperyalista nga pagpapahimulos.
Aada ha unahan han pakig-away kontra
ha imperyalista nga panhuhuthot an
rebolusyunaryo nga kagiusan, nga pinakamaiha
ngan pinakamadig-on nga nanindugan kontra
ha imperyalista nga panginginlabot. Mahugot
hini nga igindidiri an mga operasyon han mga
imperyalista nga kumpaniya ha pagtotroso
ngan pagmimina. Gin-gigiyahan hini an
katawhan ha tama nga paggamit ha natural
nga karikuhan ngan paghirot ha kalibungan.
Nasarig ha armado nga kusog han Bagong
Hukbong Bayan an pagrumok han
reaksyunaryo nga gubyerno ngan sistema nga
nagtutugot han dirudiretso nga imperyalista
nga panginginlabot ha nasud. Aada ha pagdaug
han nasudnon-demokratiko nga rebolusyon an
pagkab-ot han nasyunal nga kagawasan kontra
ha langyaw nga pagpapahimulos.!
6 # LARAB Hulyo-Agosto 2004

Ig-undong an nasudnon-demokratiko nga

alternatiba ha imperyalista nga pagmimina!

G INLALADAWAN HAN ISYU HAN PAGMIMINA KUN TIUNAN-O

ginpapatakasan han imperyalista nga panhuhuthot an natural
nga karikuhan han nasud. Ha luyo nga bahin, ginsusura han
haluag nga masa an asin han kakurian ha usa nga atrasado nga
ekonomiya nga agraryo, waray batakan nga industriya, nalaum
ha gin-aangkat nga produkto, ngan nasarig ha pag-eeksport.
Landaw nga nalutaw an hugot nga panginahanglan para
tapuson an baga-kolonyalismo ngan baga-pyudalismo para
matalwas an katilingban ngan mainasyulisa an ekonomiya
para ilatag an mga kundisyon han pan-ekonomiya nga pag-
uswag.

Nangangahulugan ini han pagtatalwas

han ekonomiya tikang ha dominasyon han
imperyalismo nga US. Kinahanglan nga an
demokratiko nga gubyerno han katawhan an
magdesisyon han mga pan-ekonomiya nga
palisiya ngan diri an mga ahensya han US, mga
transnasyunal nga korporasyon ngan bangko,
o an mga kaway han US sugad han IMF-World
Bank ngan World Trade Organization.
Kinahanglan utdon an mga diri-pantay nga
kasarabutan ngan balaud nga napabor ha mga
namumuhunan han US ngan iba pa nga mga
imperyalista nga nasud, sugad han Mining Act
of 1995, para maprotehiran an nasyunal nga
patrimoniya ngan makatinan an mayor nga mga
sektor han ekonomiya.
May importante nga papel an pagmimina
ha pagsusulong han tinuod nga pan-ekonomiya
nga kauswagan, nga planado ngan balansyado,
ha pangunguna han nasudnon nga
industriyalisasyon ngan ha basehan han
agrikultura nga nakakatagamtam han tinuod
nga reporma nga agraryo. Kaparte an
pagmimina ha produksyon han mga hilaw nga
materyales para ha lokal nga pagpuproseso ha
nasud. Kinahanglan tindugon an mga industriya
nga maghihimo han mga batakan nga metal,
batakan nga kemikal, magbug-at nga
makinarya, syentipiko nga instrumento ngan
iba pa. Diri dapat mahigot an produksyon ha
pagmimina ha pag-eeksport han primera o diri
pa hul-os nga napoproseso nga mga produkto,
kundi komo kaparte han bug-os nga proseso
han industriyal nga produksyon para makahimo
hin human nga produkto. Dapat ig-undong an
pagmimina ngan paggamit han natural nga
karikuhan han nasud, basar ha kun ano la an
kinahanglan han nasyunal nga ekonomiya, ngan
may konsiderasyon ha preserbasyon ngan
rehabilitasyon han kalibungan agud diri ini
mapuo o magdurot hin grabe nga kahibangan
ha katawhan. Pupwede la ibaligya ha gawas
han nasud an mga sobra nga mineral nga
produkto kabalyo han mga magbug-at nga
makinarya ngan pan-konsumedor nga mga
produkto sugad hin mga higamit ha balay, nga
diri pa kaya himuon han nasud. Makakabulig
an pagmimina ha pagtindog han magbug-at
nga industriya, samtang may magaan nga
industriya nga nagtutulay ha mabug-at nga
industriya ngan agrikultura.
Magkabakyang an nasudnon nga
industriyalisasyon ngan tinuod nga reporma
nga agraryo. Diri makakab-ot an nasudnon
nga industriyalisasyon kun waray reporma nga
agraryo. Kinahanglan talwason an mayorya
han populasyon han nasud pinaagi han
reporma nga agraryo ngan papitad-pitad nga
kolektibisasyon, parayhakon an ekonomiya ha
kabaryuhan agud makatirok hin kapital para
ha industriya, ngan palutawon an demanda
para ha mga industriyal nga produkto ngan
makinarya. Diri mapapauswag an agrikultura
ngan kabaryuhan kun waray nasudnon nga
industriyalisasyon. Kinahanglan an mga
batakan, magaan ngan magbug-at nga mga
industriya agud mabaton an ginkikinahanglan
nga makinarya ngan iba-iba nga industriyal
nga produkto para ha agrikultura ngan
populasyon ha kabaryuhan.
Kinahanglan ipasamwak ini nga
nasudnon-demokratiko nga alternatiba para
ha pan-ekonomiya nga kauswagan kontra ha
maka-imperyalista nga balayan han presente
nga programa ha pagmimina han rehimen nga
Arroyo. Gin-eespiho han pagpupukaw, pag-
oorganisa ngan pagpapagios kontra ha maka-
imperyalista nga pagmimina an ungara han
katawhan nga idaug an nasudnon-
demokratiko nga rebolusyon nga may
sosyalista nga perspektiba.!
Hulyo-Agosto 2004 LARAB # 7

HR MONITOR

Damo nga biktima nga menor de edad

ha 21 nga kaso nga iginpadangat ha JMC

N
AGTITIKADAMO AN MGA KASO HA REHIYON HAN PAGTALAPAS HAN COMPREHENSIVE
Agreement on Respect for Human Rights and International Humanitarian Law
(CARHRIHL). Duha na ka beses nga nagsubmiter hin suma total nga 21 nga kaso ngan 36
nga biktima dida ha Joint Monitoring Committee (JMC), nga gintahasan nga ig-monitor an
pagpapatuman han CARHRIHL han National Democratic Front of the Philippines (NDFP) ngan
Government of the Republic of the Philippines (GRP). An iba-iba nga kaso han pagtalapas han
mga pwersa han GRP amo an pagmasaker, pagpatay, napakyas nga pagpatay, pagsikmit ngan
pagkawara, harassment, iligal nga detensyon, ngan panhibang han propyedad.

Kadam-an han mga pagtalapas han GRP
in ginhimo han AFP/CAFGU ngan PNP.
Pinakagrabe hini amo an mga masaker: han
lima nga kaapi han pamilya Nuguit hadton
Enero 28, 1999 ha Palapag, N. Samar, ngan
han tulo nga Pula nga mangaraway ngan unom
nga sibilyan hadton Abril 16, 2003 ha Kananga,
Leyte. Makangingirhat liwat an pagpatay han
duha nga bata hadton Oktubre 19, 2003 ngan
han upat nga mga parag-uma han iba-iba nga
petsa, ngatanan mga biktima han operasyon
militar. Ha 20 nga ginmasaker o ginpatay, 17
an sibilyan ngan mayda tulo nga Pula nga
mangaraway nga nakaptura ngan ginpatay.
Mga bata ngan batan-on an siyam hini nga 17
nga mga sibilyan.
Padayon naman nga nawawara an mga
ginpansikmit hadton Pebrero nga hira
Jacqueline Paguntalan ngan Rolando
Fortaliza. Waray liwat pag-alang an mga
pasista nga tropa ha panarhug, pan-interoga,
pangangastigo, ngan iligal nga pag-aresto
ngan pagpriso. Ginpandakop ngan maiha nga
ginpriso bisan an mga menor de edad nga hira
Levi Mabanan, Terencio Saligumba ngan Jinny
Martinez.
An 17 ha 21 nga mga kaso in nahitabo
ilarum han rehimen Arroyo. Masobra na 1,000
nga mga kaso han mga pagtalapas an padayon
nga gintitirok ngan gin-aadman tikang
lumingkod hi Arroyo hadton Enero 2001. !
Duha nga parag-uma, gin-aresto
ngan ginkastigo ha Leyte
I LIGAL NGA GIN-ARESTO, GINKASTIGO
ngan gin-interoga hadton Agosto 13 hira
Nelson Cagadas ngan Magno Loquias ha
Sityo Mahangin, Brgy. San Antonio, Hilongos,
Leyte han mga elemento han 43rd IB ngan
CAFGU. Nagpapanggi hin abaka an duha han
umulpot an mga sundalo ngan CAFGU.
Ginpirit liwat hi Cagadas, nga kaapi han
KAMAS nga organisasyon han mga parag-
uma, nga maggiya ha operasyon militar
agud pamilngon an iya igkasi kaapi.
Nakadalagan hiya bisan ginlanat ngan
ginpusil hin 15 minuto, ngan natudlok an
mga nadadabi nga CAFGU nga hira Felix
Adobas, “Pedro”, ngan “Louie”. !
8 # LARAB Hulyo-Agosto 2004

HA KAMATUORAN

Talawan nga upisyal han 20th IB,

ginpansungo an mga tawohan

M
AARAM BA KAMO NGA GRABE AN DEMORALISASYON HA 20TH IB TUNGOD HAN KAMATALAW
han usa hini nga upisyal? Ha duha nga aksyon militar giutan han Rodante Urtal Command
(RUC) ngan han 20th IB ha Norte Samar, napangkatinan han BHB an pagpreserbar han
kalugaringon, samtang ira ginpupuruhan an mga sundalo nga iginsasakripisyo la han talawan
nga CO nga diri ngani ginkikita an aktwal nga agway.
Ha syahan nga panhitabo, uupat nga ikaduha nga paborable nga tereyn ngan
Pula nga mangaraway an nagperdi ha 40 nga ginbanatan nira utro an mga sundalo nga hinay-
sundalo hadto nga Mayo 5 ha Brgy. Palanit, hinay ngan hadlukon nga lumanat, kundi gin-
San Isidro, Norte Samar. Tungod ha maupay iinayat pa an mga kasama. Waray pulos an
nga pagpabuto ngan pagmaniobra han mga mga mortar ngan M203 han kaaway, kay
kasama nga batid ha tereyn, sobra nga naglalapos-lapos an bubto ha iba nira nga
naringgal an mga sundalo tubtob nga hira-hira pusisyon, sanglit gin-pin down la han mga
na la an nagpurupsilay. Kundi waray pag-alang sundalo an ira igkasi sundalo. Tulo an napatay
an nagtinago nga CO han kaaway ha ha kaaway ngan lima an grabe nga samaran.
pagpadasdas han iya mga tawohan ngadto ha
Natapnan liwat han kamatalaw han ira
sigurado nga kamatayon.
CO an mga sundalo, nga nagdadlagan ngan
Ha ikaduha nga panhitabo, ngan pareho nagtitinago nala kun ginbabanatan. Diri hira
manta nga CO han kaaway, usa ka platun han nasunod ha mandasyon han ira CO, nga
RUC an nagdepensa ngan nagkontra-reyd ha nagmiminandar liwat nga harayo ngan diri
80 nga sundalo han 20th IB hadton Agosto 2 nakakatinan an agway. Angay na gud
giutan han Brgy. Mabini, San Isidro, N. Samar mamensar an mga sundalo kun mag-iiha pa
ngan Brgy. Makatingog, Calbayog, W. Samar. hira ha pasista nga serbisyo. Gintreyning an
Damo an kaaway ngan magbakod liwat an ira mga upisyal han AFP nga manmatay bisan han
mga armas sugad han mortar, masinggan ngan sibilyan nga sugad la hin pag-ihaw han manok.
M203. Una nga nakabanat an alerto nga mga Sanglit mas habubo pa an ira pagtagad ha
kasama. Kahuman han pira ka minuto, kinabuhi han ira tropa, nga sugad la kagaan
nagmaniobra an mga kasama ngadto ha hin barahibo han manok! !
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

Simo, Karuyag sidngon

Kay an Asya nga natipa an
kay ano nga inte- ha Ingles, “akon ini”… katawhan ha ira kay
“mina” ha
resado ha mina an karuyag nira kuhaon an diri
mga
mga langyaw? para ha ira!
langyaw
in “mine.” Ibagsak an
imperyalismo!
Hulyo-Agosto 2004 LARAB # 9

PITYUR

MGA PROPETA HAN

REBOLUSYONARYO NGA
KATALWASAN

H
A PAN-ABRE NGA KANTA NGA “AYAT HAN EBANGHELYO”, KINASING-KASING NIRA NGA
ginkarawat nga “higugmaon ta an aton igkasi tawo” samtang mahirot nga namati nga
“…pagbantay kamo, kay panakpon kamo ngan pagbiay-biayon, prisohon kamo ug sidngon
nga mga talampasan, ug an aada ha gahum hukman kamo ug pagsisirutan.” Hini nga Hulyo,
nagtirok ha usa nga sikreto nga lugar an pira ka napulo nga mga rebolusyonaryo nga padi,
madre, pastor ngan iba pa nga tawo-ha-Singbahan tikang ha iba-iba nga dapit han Sinirangan
Bisayas para ha ikatulo nga rehiyunal nga konggreso han Christians for National Liberation
(CNL). Gintukod hadton 1972, usa an CNL ha mga rebolusyonaryo nga organisasyon nga nagtukod
han National Democratic Front (NDF) han 1973. Ha pamumuno han Partido, ginpapatuman han
CNL an importante kaupay nga mga rebolusyonaryo nga buruhaton nga pagpukaw, pag-organisa
ngan pagmobilisa ha sakob han mga Kristiyano nga singbahan.

Rebolusyonaryo nga kasaysayan diocese han rehiyon. Damo nga mga

ha rehiyon
Ginbalikan han mga kasama an
kasaysayan han CNL ha rehiyon tikang 1972.
Ha sakob han walo ka tuig ilarum han
diktadura nga Marcos, madagmit nga
nakapahaluag an CNL tubtob nga makab-ot an
upat nga diocese (distrito ilarum han usa nga
obispo) han Singbahan Katoliko ha Samar ngan
Leyte. Pag-abot han 1980, nakatukod na an
CNL han duha nga tsapter ngan mayda pa duha
nga grupo pan-organisa ha rehiyon. Yawe ha
marayhak nga ekspansyon an maupay nga
oryentasyon: pagsuporta ha batakan masa
pinaagi ha pagdara ha kaumhan han mga
programa han parokya, pagbuksas ha mga
abuso han militar, ngan pag-oorganisa ha
kabaryuhan komo kaparte han preparasyon
han sonang gerilya. Damo nga mga kaapi han
CNL an nagpultaym ha armado nga pakigbisog
ha kabaryuhan, ngan umamot liwat ini hin
mga kadre ha gawas han rehiyon tubtob ha
nasyunal nga lebel.
Humampak ha Singbahan an puthaw nga
kamot han balaud militar. Han 1982, ginreyd
han militar an Social Action Center ha
Catbalogan, W. Samar, nga kilalado nga sentro
han mga progresibo nga aktibidad han mga
progresibo nga tawo-ha-Singbahan an naduso
nga bayaan an ira singbahan ngan mga
programa para mag-andergrawnd. Mayda pira
nga gindakop, gintortyur ngan ginpatay han
militar.
Waray magdirudiretso an pagsulong han
rebolusyonaryo nga paningkamot ha sektor.
Umatok an mga disoryentasyon ha CNL ngan
ha sektor - nga waray matalwas tikang han
pankabug-osan nga pagsimang ha linya han
bug-os nga rebolusyonaryo nga kagiusan hini
nga panahon. Lumabyog ha “Wala” an
buruhaton alyansa ha sakob han Singbahan
nga nagpabutho han diri ginkikinahanglan nga
antagonismo ngan barana giutan han mga
namumuno ha Singbahan ngan han mga
progresibo ngan rebolusyonaryo nga tawo-ha-
Singbahan. Dara han harukal nga pan-
ideolohiya ngan pampulitika nga
konsolidasyon, sinamwak an pag-aalang ngan
kahadlok han mga pwersa han CNL, ngan
damo an nanaghum ngan nag-iban an karayhak
ha pagsuporta han rebolusyonaryo nga
kagiusan. Naobserbaran an habubo nga
kaapihan han CNL ha syahan nga rehiyunal nga
konggreso hini han 1986.
! padayon ha paypay 10
10 # LARAB
... tikang ha paypay 9
Tikang hini, hinay-hinay liwat nga
nabawi an pagluros ngan demoralisasyon han
CNL ha rehiyon. Ginpadayon han CNL an
pagsuporta ha armado nga pakigbisog ngan
an partisipasyon ha mga halapad nga alyansa
nga multisektoral. Dumako liwat an kaapihan
han CNL ha ikaduha nga rehiyunal nga
konggreso hadton 1990. Tikang 1991-2000,
gindun-an han organisasyon an pagpatuman
han kagiusan pagtutul-id samtang padayon
nga ginmomobilisa an mga butnga nga pwersa
para ha rebolusyon. Sumulong an kagiusan
masa ngan buruhaton alyansa ha sektor han
Singbahan tikang 2001 tubtob yana.
Panawagan ha konsolidasyon ngan
ekspansyon
Ha ikatulo nga konggreso, naghatag hin
mensahe hin inspirasyon hi Fr. Santiago Salas,
anay kaapi han CNL ngan yana tagapagyakan
han NDF-Sinirangan Bisayas. Iya
ginpasidunggan an makasaysayan nga papel
han CNL – ilabi na han masirom nga panahon
han diktadura nga Marcos – ha pagkabig han
mga tawo-ha-Singbahan tikadto ha progresibo
ngan rebolusyonaryo nga direksyon tikang ha
mga reaksyunaryo nga institusyon ngan
programa han Singbahan. Ginbuksas liwat hini
ha internasyunal nga komunidad an grabe nga
mga pagtalapas ha katungod pantawo han
pasista nga militar. Segun pa niya, dako an
bulig han pampulitika nga buruhaton han CNL
ha pagreyalisar ha 1986 nga pag-alsa ha EDSA
nga nagpaiwas ha diktadura nga Marcos. Iya
gintudlok nga angay atubangon ngan atuhan
ha yana han CNL an mga reaksyunaryo nga
larang han imperyalismo nga US, han Vatican
nga nagdudumara ha Singbahan Katoliko, ngan
han pasista nga estado. Iginsaysay niya an
Hulyo-Agosto 2004
grabe nga kakurian ngan paniniyupi ha masa,
ngan iginpanawagan ha mga tawo-ha-
Singbahan nga pamatian an ira konsyensya
ngan bumulig agud matalwas an katawhan.
Ginkilala han ikatulo nga konggreso an
damo nga mga presente nga kadaugan han
CNL. Natukod na an mga tsapter han CNL ha
mga prubinsya ngan syudad ha rehiyon, ngan
damo nga mga selula ha iba-iba nga parte han
rehiyon. Ha buruhaton pampulitika, dako an
naibulig han CNL ha buruhaton alyansa kontra
ha imperyalista nga pagmimina ngan ha mga
pagtalapas han tawhanon nga katungod. Usa
liwat ini ha nanguna ha pakig-away kontra ha
korapsyon ngan panlilisbot ha eleksyon han
rehimen Arroyo. Nagin signipikante an amot
han CNL ha makuri nga buruhaton rekoberi
ha pira nga dapit han rehiyon. Damo na an
naoorganisa ngan nakakaalyado nga mga
tawo-ha-Singbahan.
Kundi igintudlok han ikatulo nga
konggreso nga angay tagdon han CNL an
konsolidasyon ngan ekspansyon komo tukma
nga direksyon han buruhaton pampulitika.
Kinahanglan ipatuman han ngatanan nga mga
lider ngan kaapi han CNL an solido nga pag-
oorganisa. Damo pa nga mga progresibo nga
tawo-ha-Singbahan an angay pahitas-on an
kapukawan ngan marekluta ha CNL, ngan
damo liwat an poyde makaalyado ha mga
Kristiyano ngan tawo-ha-Singbahan. Ha
manilampuson nga paghuman han ikatulo nga
rehiyunal nga konggreso han CNL, ginpili an
bag-o nga rehiyunal nga konseho hini, ngan
marayhak nga ginsusugbong han bug-os nga
kaapihan han CNL an mga tahas agud epektibo
nga makabulig ha pagduso tipaunhan han
nasudnon-demokratiko nga rebolusyon. !
Hulyo-Agosto 2004 LARAB # 11

PANHITABO NGAN HUYOB

24 nga sundalo, patay ha ginpapakyas

nga kampanya han kaaway

G
INPAPAKYAS HAN GINERILYA NGA GERRA HAN BHB NGAN HAN ANTI-PASISTA NGA PAGGIOS
han masa an haluagan nga kontra-rebolusyonaryo nga kampanya han kaaway. Samtang
waray namatay ha gapil han BHB, maabot ha 24 nga sundalo an napatay ngan damo pa
an nasamaran ha walo nga aksyon militar ha tulo nga probinsya han Samar:
Mayo 5. Brgy. Palanit, San Isidro, Norte
Samar. Upat nga Pula nga mangaraway an
nakamatay hin unom ngada walo nga sundalo
han masobra 40 nga elemento han 20th IB.
Hunyo 4. Amantacop, Borongan, Este
Samar. Gin-ambus han mga Pula nga
mangaraway an usa nga platun han 14th IB
ngan nakamatay hin duha nga sundalo ngan
nakasamad hin usa pa.
Hunyo 12. Usa nga baryo ha Maslog.
Usa nga pinaguti nga platun han BHB an gin-
atake han mga elemento han 14th IB ngan
Scout Rangers pero naka-eskapo hin waray Hulyo 6. Brgy. Makatingog, Calbayog
manla hibang. Lugod, usa nga sundalo an City, W. Samar. Gin-isnayp han mga Pula nga
mangaraway an usa nga yunit han 20th IB ngan
namatay ngan usa pa an seryoso nga
nakamatay hin duha nga sundalo ngan
nasamaran.
nakasamad hin damo pa nga iba.
Hunyo 16. Usa nga baryo ha Maslog. Hulyo 11. Brgy. Cagdao, Silvino Lobos,
Nakamatay an mga Pula nga mangaraway hin N. Samar. Ginpakyas han mga Pula nga
lima nga sundalo ngan nakasamad hin duha mangaraway an reyd han kaaway ngan
pa kahuman ma-reyd han mga elemento han nakamatay pa hin duha nga sundalo ngan
14th ngan 63rd IB an kampo han iskwad hin nakasamad hin iba pa tikang ha 63rd IB.
BHB.
Agosto 2. Giutan han Catarman, N.
Hulyo 4. Usa nga baryo ha Dolores. Gin- Samar ngan Calbayog City, W. Samar. Usa ka
reyd hin masobra 40 nga sundalo han 14th platun han Pula nga mangaraway an nakaatras
ngan 63rd IB an usa nga iskwad han BHB, pero nga waray patay o samaran, samtang tulo nga
nakaeskapo ini hin waray hibang. Napatay an sundalo an namatay ngan lima pa an seryoso
CO han mga sundalo han magkamay-ada nga nasamaran kahuman umatake ha kampo
misencounter an duha nga yunit han militar. han BHB an 80 nga tropa han 20th IB. !

Mga estudyante ha Leyte, nagios para

ha mga demokratiko nga katungod

Y ANA NGA AGOSTO, TULO NGA GIOS

protesta para ha mga demokratiko nga
katungod an ginhimo han mga estudyante
ha Tacloban ngan ha Sogod, Sur Leyte.
Mayda duha nga gios protesta ha Eastern
Visayas State University (EVSU, anay Leyte
Institute of Technology o LIT) han Agosto
24 ngan 27 para ha demokratiko nga
representasyon ha pagpadalagan han
unibersidad. Samtang, nagrali hadin Agosto
31 an 1,056 nga mga estudyante ngan
magturutdo ha Southern Leyte State
University ha Sogod agud ipanawagan nga
imbestigaran ngan papagbatunon an
presidente ngan kaupod nga mga opisyal ha
administrasyon para han sayop nga
paggamit han pondo. !
12 # LARAB
ARTE NGAN LITERATURA
Patay na hi Cordova!
Halipot nga estorya ni
Kasamang Leon Rubio
N
AG-IINUYAG HIN BASKETBOL AN MGA BATAN-ON HAN UMULPOT HA BARYO AN TULO NGA
kalalakin-an. Sumaka hira ha usa nga balay nga apiki ha basketbolan. Pipira la ha damo
nga nagkikita han basketbol an nakabisto ha ira.
Ginsundan ni Erning an tulo nga lalaki.
Pagsakob niya, lumingi dayon ha iya an tulo,
nga namaghukas han ira dugnit tungod han
kapaso tikang ha baraktas. Nakangisi hira nga
nagmarabuhay ngan nagkumustahay. Daw
uminggat ha mata ni Erning an pistola ha luyo
han sarwal han usa han mga lalaki nga kumuha
hin irimnon nga tubig ha kusina.
Nag-gurugliat an mga nagbibinaras-
ketbol dida han ig-anunsyo an pinal nga iskor
han uyag. Matawa-tawa nga tumimpo ha mga
parag-basketbol an magkirita. Kinalma an
kanina la nga mapaso nga aksyon. Malipayon
an ngatanan dida han pagbalik ni Erning ha
ligid han basketbolan.
Na-obserbaran han mga kakolektibo ni
Erning ha BOP an hilarum niya nga paminsar.
Dumaup kan Erning an usa ha ira ngan gin-
akbayan hiya. Samtang ginsisiniplatan ni Erning
an mga parag-basketbol nga sugad hin may
ginbibiling, iya iginsaysay an lab-as nga sumat
han tulo nga kalalakin-an. Hin waray bisan ano
nga senyales, hinay-hinay nga namagdaup an
iba pa nga mga tawo. Nagmiringaw an
basketbolan, labot la han katatawa han pira nga
bata nga nag-inurugyag han bola.
Ginpasa-pasa an estorya ni Erning,
nagkusog an huring-huringay sugad han
nagkakaladkad nga tinuon, tubtob nga mayda
waray na makailob ngan gintukas an takop.
“Patay na hi Cordova!”
Nakaginhawa an mga tawo nga daw
sugad hin may ginhukas ha ira nga mabug-at
nga pas-anon. Humuyob an mahagkot ngan
presko nga harupoy han hangin. Natunod na
an adlaw. Hinay-hinay nga nagkauli para han
panihapon an mga parag-uma nga padayon
nga namamag-inirestorya.
“Waray na mag-iha an mga kasama,”
Hulyo-Agosto 2004
sering ni Erning ha mga taga-BOP nga
nagpabilin. “Bangin lumanat an mga
sundalo.”
Ginkinulawan niya ngan baga naraysang
an iya paminsar ha bola ha butnga han
basketbolan, kun diin han naglabay nga tuig,
baynte ka beses nga ginbuno an iya anak nga
Pula nga mangaraway nga nagbakasyon, ngan
tumapsik an dugo ha tuna ngan ha botas han
CAFGU nga hi Cordova.
Agawdulom na dida han nagdadalagan
nga bumalik an sundalo nga namerkado
kanina. Kinalasan an tinyente nga naihi ha
pader han detatsment ngan nahulos an iya
sarwal nga uniporme.
“Ser, binaril si Cordova!” pusngak han
sundalo nga nagbababalhas ngan nahahadlok
an mga mata. “Patay!”
Daw gintampalo an mapula nga nawong
han tinyente nga paraghubog. Ginbanyakan
niya an waray na sulod nga mga botilya han
Ginebra ha ligid. “Putangina! Bumira ang NPA!
Mag-alerto kayo!”
Padayon nga ginpanbanyakan han
tinyente an mga sundalo ngan CAFGU nga
nagdidinadlagan sugad hin nagkakalilisang nga
kamanukan. Nangungurog an kamot han usa
nga nagtipig han habersak nga may nakasurat
nga CORDOVA. Linukso an ira kasing-kasing
han tigda nga nagbusina hin makusog an usa
nga trak nga umagi ha gawas. Samtang
padayon an karigumok han mga sundalo ngan
CAFGU, hinay-hinay nga nagmingaw ha gawas
han detatsment, nagdudulom na an palibot.
Ha luyo, natindog an bukid, daw higante nga
nakatamod ha detatsment, daw andam
tamakan ngan tirison an usa nga mananap. !