ANMED

ANADOLU AKDENİZİ
Arkeoloji Haberleri
2016-14
News of Archaeology from
ANATOLIA’S MEDITERRANEAN AREAS

(Ayrıbasım/Offprint)

Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü

Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
 İÇİNDEKİLER

KAZI RAPORLARI
• Antiochia ad Cragum Arkeolojik Araştırma Projesi: Michael HOFF – Rhys TOWNSEND 1
2015 Sezonu Ece ERDOĞMUŞ – Birol CAN
Timothy HOWE

• Pisidia Antiokheia Kazısı 2015 Mehmet ÖZHANLI 9

• Elaiussa Sebaste 2015 Yılı Arkeolojik Araştırmaları Annalisa POLOSA 16

• Demre/Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı, Sema DOĞAN – Ebru Fatma FINDIK 21
Koruma ve Onarım Çalışmaları 2015 Vera BULGURLU

• Hacılar Büyük Höyük Kazıları 2015 Gülsün UMURTAK – Refik DURU 31

• Karain Mağarası Kazısı 2015 Harun TAŞKIRAN 38

• Kaunos 2015 Yılı Araştırmaları Cengiz IŞIK 43

• Kelenderis 2015 Yılı Kazıları K. Levent ZOROĞLU 49

• Kibyra Kazı, Koruma ve Onarım Çalışmaları 2015 Şükrü ÖZÜDOĞRU 55

• Ksanthos Kazıları 2015 Yılı Çalışmaları Burhan VARKIVANÇ 65

• Letoon Kutsal Alanı 2015 Yılı Arazi Çalışmaları Sema ATİK KORKMAZ – M. Baki DEMİRTAŞ 71
Mustafa H. SAYAR – Sinan MİMAROĞLU
A. Tolga TEK

• Limyra 2015 Martin SEYER 79

• Olba (Mersin, Silifke, Örenköy) Kazıları 2015 Emel ERTEN – Murat ÖZYILDIRIM 87
Tuna AKÇAY

• Olympos Kazısı 2015 B. Yelda OLCAY UÇKAN 92

Gökçen K. ÖZTAŞKIN

• Patara 2015 Yılı Kazı ve Koruma Çalışmaları Havva IŞIK – Şevket AKTAŞ 98
Erkan DÜNDAR – Mustafa KOÇAK
Burcu CEYLAN

• Sagalassos Yukarı Agora’da 2015 Yılı Peter TALLOEN – Mücella ALBAYRAK 109
Kontrol Kazıları Jeroen POBLOME

• Sagalassos Bouleuterion-Bazilikada 2015 Yılı Peter TALLOEN – Bas BEAUJEAN 119

Kontrol Kazıları Jeroen POBLOME

• Sagalassos LE Alanı 2015 Yılı Kazıları Hendrik ULENERS – Jeroen POBLOME 129

• Side 2015 Yılı Kazı ve Araştırmaları Hüseyin Sabri ALANYALI 137

• 2015 Soli Pompeiopolis Kazıları Remzi YAĞCI – Davut YİĞİTPAŞA 148

ii
 CONTENTS

EXCAVATION REPORTS
• The Antiochia ad Cragum Archaeological Michael HOFF – Rhys TOWNSEND 1
Research Project: 2015 Season Ece ERDOĞMUŞ – Birol CAN
Timothy HOWE

• Excavations at Pisidian Antioch in 2015 Mehmet ÖZHANLI 9

• Elaiussa Sebaste 2015 Archaeological Research Annalisa POLOSA 16

• Excavations, Conservation and Restoration Work Sema DOĞAN – Ebru Fatma FINDIK 21
at St. Nicholas Church in Demre-Myra 2015 Vera BULGURLU

• Excavations at Hacılar Büyük Höyük in 2015 Gülsün UMURTAK – Refik DURU 31

• Excavations at Karain Cave 2015 Harun TAŞKIRAN 38

• 2015 Research in Kaunos Cengiz IŞIK 43

• Excavations at Kelenderis in 2015 K. Levent ZOROĞLU 49

• Excavations, Conservation and Restoration Work Şükrü ÖZÜDOĞRU 55

at Kibyra in 2015

• Excavations at Xanthos in 2015 Burhan VARKIVANÇ 65

• Fieldwork at Letoon Sanctuary in 2015 Sema ATİK KORKMAZ – M. Baki DEMİRTAŞ 71

Mustafa H. SAYAR – Sinan MİMAROĞLU
A. Tolga TEK

• Limyra 2015 Martin SEYER 79

• Excavations at Olba (Mersin, Silifke, Örenköy) Emel ERTEN – Murat ÖZYILDIRIM 87

in 2015 Tuna AKÇAY

• Olympos Excavations 2015 B. Yelda OLCAY UÇKAN 92

Gökçen K. ÖZTAŞKIN

• Excavations and Conservation Work at Havva IŞIK – Şevket AKTAŞ 98

Patara in 2015 Erkan DÜNDAR – Mustafa KOÇAK
Burcu CEYLAN

• The 2015 Control Excavations on the Peter TALLOEN – Mücella ALBAYRAK 109
Upper Agora of Sagalassos Jeroen POBLOME

• The 2015 Control Excavations in the Peter TALLOEN – Bas BEAUJEAN 119
Bouleuterion-Basilica of Sagalassos Jeroen POBLOME

• The 2015 Excavation Campaign at Site LE, Sagalassos Hendrik ULENERS – Jeroen POBLOME 129

• Excavations and Research at Side in 2015 Hüseyin Sabri ALANYALI 137

• Excavations at Soli Pompeiopolis 2015 Remzi YAĞCI – Davut YİĞİTPAŞA 148

iii
 İÇİNDEKİLER

YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI

• Akdeniz Kıyıları Arkeolojik Sualtı Araştırmaları Hakan ÖNİZ 155
• Boğsak Arkeolojik Yüzey Araştırması (BOGA) Günder VARİNLİOĞLU 162
2015
• Aşağı Göksu Arkeolojik Kurtarma Yüzey Tevfik Emre ŞERİFOĞLU 169
Araştırması Projesi 2015 Sezonu Çalışmaları
• Kekova Adası Arkeolojik Yüzey/Sualtı Erdoğan ASLAN 175
Araştırmaları 2015
• Corpus Inscriptionum Latinarum XVII/5-3 Miliaria Hamdi ŞAHİN – Sinem KÜÇÜKOĞLU 183
Provinciarum Lyciae-Pamphyliae et Ciliciae
Projesi 2015 Yılı Çalışmaları
• Dağlık Kilikia’da Kentleşme ve Kırsal Yerleşimler Ümit AYDINOĞLU 190
Araştırması 2015
• Dağlık Kilikia Yerleşim Tarihi ve Kırsal Aşkım ÖZDİZBAY – İpek DAĞLI DİNÇER 196
Yerleşmeler Araştırması 2015
• 2015 Yılı Konane Antik Kenti Çalışmaları Bilge HÜRMÜZLÜ – Meltem AYAŞAN 206
Çağatay ÇELİK
• Kremna ve Çevresi Yüzey Araştırması 2015 Hüseyin METİN – B. Ayça POLAT BECKS 210
Ralf BECKS – Salih SOSLU
• Likya Bölgesi Alacadağ Çevresindeki Bizans Bülent İŞLER 217
Yerleşimleri Yüzey Araştırması
• Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemleri Yüzey N. Eda AKYÜREK ŞAHİN – Fatih ONUR 226
Araştırması 2015 Mehmet ALKAN – M. Ertan YILDIZ
• Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması Murat ARSLAN – Nihal TÜNER ÖNEN 236
2015
• Kuzey Pisidia Yüzey Araştırması 2015 Fikret ÖZCAN 247
• Şeref Höyük / Komama ve Çevresi Yüzey Ralf BECKS – B. Ayça POLAT BECKS 255
Araştırması 2015 Hüseyin METİN
• Syedra 2015 (Birinci Sezon) Yüzey Araştırmaları Birol CAN 263
• 2015 Yılı Termessos Yüzey Araştırması Arzu ÖZTÜRK – Sevingül BİLGİN 269
Kıvanç BAŞAK – İdil MALGİL
• Toçak Dağı (Limyra) Yüzey Araştırmaları 2015 Martin SEYER – Helmut LOTZ 275
Pascale BRANDSTÄTTER
• 2015 Yılı Uylupınar (Erken Kibyra) Yerleşimi F. Eray DÖKÜ – İsmail BAYTAK 282
Yüzey Araştırması
• Akdeniz’e Doğru Hititler: Yalburt Yaylası Ömür HARMANŞAH – Peri JOHNSON 296
Arkeolojik Yüzey Araştırma Projesi 2015 Sezonu

iv
 CONTENTS

SURVEY REPORTS
• Archaeological Underwater Surveys along Hakan ÖNİZ 155
the Mediterranean Coastline
• Boğsak Archaeological Survey (BOGA) 2015 Günder VARİNLİOĞLU 162
• The Lower Göksu Valley Archaeological Tevfik Emre ŞERİFOĞLU 169
Salvage Survey Project 2015 Campaign
• Archaeological Land and Underwater Surveys Erdoğan ASLAN 175
at Kekova Island in 2015
• Corpus Inscriptionum Latinarum XVII/5-3 Miliaria Hamdi ŞAHİN – Sinem KÜÇÜKOĞLU 183
Provinciarum Lyciae-Pamphyliae et Ciliciae
Project 2015 Studies
• Surveys on the Urbanisation and Rural Settlements Ümit AYDINOĞLU 190
in Rough Cilicia 2015
• Surveys on the Settlement History and Rural Aşkım ÖZDİZBAY – İpek DAĞLI DİNÇER 196
Settlements in Rough Cilicia 2015
• Work at the Ancient City of Konane in 2015 Bilge HÜRMÜZLÜ – Meltem AYAŞAN 206
Çağatay ÇELİK
• Surveys in and around Kremna in 2015 Hüseyin METİN – B. Ayça POLAT BECKS 210
Ralf BECKS – Salih SOSLU
• Surveys on the Byzantine Settlements around Bülent İŞLER 217
Alacadağ in Lycia
• Surveys on the Transportation Systems in N. Eda AKYÜREK ŞAHİN – Fatih ONUR 226
Lycia/Pamphylia 2015 Mehmet ALKAN – M. Ertan YILDIZ
• The Surface Exploration of Phaselis and its Murat ARSLAN – Nihal TÜNER ÖNEN 236
Territorium in 2015
• Surveys in North Pisidia 2015 Fikret ÖZCAN 247
• Surveys at and around Şeref Höyük / Ralf BECKS – B. Ayça POLAT BECKS 255
Komama 2015 Hüseyin METİN
• Surveys at Syedra (First Season) 2015 Birol CAN 263
• Surveys at Termessos in 2015 Arzu ÖZTÜRK – Sevingül BİLGİN 269
Kıvanç BAŞAK – İdil MALGİL
• Survey on Toçak Dağı (Limyra) 2015 Martin SEYER – Helmut LOTZ 275
Pascale BRANDSTÄTTER
• Surveys at Uylupınar (Early Kibyra) Settlement F. Eray DÖKÜ – İsmail BAYTAK 282
in 2015
• Hittites on the Way to the Mediterranean: Ömür HARMANŞAH – Peri JOHNSON 296
Yalburt Yaylası Archaeological Landscape
Project 2015 Campaign

v
 İÇİNDEKİLER

DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI

• Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı Hatice PAMİR 301

• Doğu Garajı – Eski Halk Pazarı (Attaleia Nekropolü) Hüseyin TOPRAK 308
Kurtarma Kazısı 2015

• Hıdırlık Kulesi (Antalya) Kazı Çalışmaları Ferhan BÜYÜKYÖRÜK 313

Hülya YALÇINSOY

• Antalya Tophane Surları (N 7a) Bölümü Ferhan BÜYÜKYÖRÜK 320

Kazı Çalışmaları

• Karaman İli ve Mersin İli Mut İlçesi Antik Dönem Ercan AŞKIN – Mehmet KURT 327
Yerleşimleri ve Yerleşim Düzenlemesi Arkeolojik Mehmet ALKAN – Hatice KÖRSULU
Yüzey Araştırması 2015 H. Ertuğ ERGÜRER

• Batı Kilikia Amphora Araştırmalarında Yeni Caroline AUTRET 333

Gelişmeler Asena KIZILARSLANOĞLU
Nicholas RAUH

• Perge 2015 Yılı Kazıları Onur KARA – Mustafa DEMİREL 338

• Perge 2015 Yılı Kazılarından Bir Grup Plastik Onur KARA – Mustafa DEMİREL 349
ve Madeni Eser

• Philadelphia (Ermenek/Gökçeseki) Kazısı 2015 Ercan AŞKIN – Abdulbari YILDIZ 357

H. Ertuğ ERGÜRER – Hatice KÖRSULU
Mehmet KURT – Mehmet ALKAN

• Rhodiapolis Kazıları 2015 Emrah AKALIN 362

• Sbide Nekropolisi Kazısı 2015 Ercan AŞKIN – Abdulbari YILDIZ 366

• Side Arkeoloji Müzesi’nde Yürütülen Numismatik A. Tolga TEK – Hüseyin KÖKER 369
Araştırmaları 2015

• Silifke Müzesi’ndeki Erken Bizans Dönemi’ne Gülgün KÖROĞLU 372

Ait Hilal Biçimli Küpeler

vi
 CONTENTS

OTHER REPORTS
• Excavations at and around the Hippodrome of Antakya Hatice PAMİR 301

• Rescue Excavations at Doğu Garajı – Former Halk Hüseyin TOPRAK 308

Pazarı (Necropolis of Attaleia) 2015

• Excavations at Hıdırlık Tower (Antalya) Ferhan BÜYÜKYÖRÜK 313

Hülya YALÇINSOY

• Excavations at Segment N7a of the Antalya Ferhan BÜYÜKYÖRÜK 320

Tophane Walls

• Archaeological Surveys on Ancient Settlements Ercan AŞKIN – Mehmet KURT 327

and Settlement Pattern in the Province of Karaman Mehmet ALKAN – Hatice KÖRSULU
and the Mut District of Mersin Province in 2015 H. Ertuğ ERGÜRER

• New Developments with Amphora Research in Caroline AUTRET 333

Western Cilicia Asena KIZILARSLANOĞLU
Nicholas RAUH

• Perge Excavations in 2015 Onur KARA – Mustafa DEMİREL 338

• A Group of Sculpture and Metalwork from the Onur KARA – Mustafa DEMİREL 349
2015 Campaign at Perge

• Excavations at Philadelphia (Ermenek/Gökçeseki) Ercan AŞKIN – Abdulbari YILDIZ 357

2015 H. Ertuğ ERGÜRER – Hatice KÖRSULU
Mehmet KURT – Mehmet ALKAN

• Rhodiapolis Excavations 2015 Emrah AKALIN 362

• Excavations at the Necropolis of Sbide in 2015 Ercan AŞKIN – Abdulbari YILDIZ 366

• Numismatic Studies at the Side Archaeological A. Tolga TEK – Hüseyin KÖKER 369
Museum in 2015

• Crescent-Shaped Earrings of the Early Byzantine Gülgün KÖROĞLU 372

Period at the Silifke Museum

vii
 Prof. Dr. Arzu ÖZTÜRK
Sevgiyle, saygıyla anıyoruz...
(1966 - 2016)
 2015 Yılı Termessos Yüzey Araştırması
Surveys at Termessos in 2015
Arzu ÖZTÜRK (Ϲ) – Sevingül BİLGİN – Kıvanç BAŞAK – İdil MALGİL
Termessos antik kenti yüzey araştırması, 28 Haziran –
12 Temmuz 2015 tarihleri arasında, T.C. Kültür ve Tu-
rizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü’nün izniyle, bakanlığı temsilen F. Büyük­
yörük’ün katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, İstan­
bul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi - Bilimsel
Araştırma Projeleri Başkanlığı’nca desteklenmiştir.
Termessos Antik Kenti ve Araştırmanın Amacı
Antik Dönem’de Anadolu’daki önemli yerleşmelerden
biri olan Pisidia Bölgesi’ndeki Termessos yerleşmesi
Antalya il merkezinin 34 km. kuzeybatısında bulunur.
Korkuteli yolu üzerinde Çığlık Köyü yakınlarında bulu-
nan Termessos, Güllük/Güldere (eski Solymos) Dağı’nın
sarp yamaçları ile çevrili bir vadinin içinde, denizden
yk. 1000 m. yükseklikte kurulmuştur. Ören yeri bugün
“Güllük Dağı-Termessos Milli Parkı” adıyla anılan doğal
sit alanı içindedir.
Antik Çağ’da, Pamphylia-Milyas-İçbatı Anadolu ve
Pamphylia-Pisidia-Phrygia bağlantılarını sağlayan önem-
li yollar Termessos’un çok yakınından geçmekteydi. Bu
önemli stratejik konum kentin Antik Dönem’de gelişme-
sinde önemli bir rol oynayarak kültürel açıdan büyük
bir zenginlik göstermesine neden olmuştur. Termessos
yüksekçe kayalık bir zemine yerleştiğinden, deprem
gibi doğal afetlerden ve modern şehircilik baskılarından
nispeten korunmuş ve antik kalıntıları çok iyi korunarak
günümüze kadar ulaşmıştır.
5 yıllık bir program çerçevesinde 2015 yılında başlayan
yüzey araştırmasının amacı, kentte yüzeyde bulunan
kalıntıları ele alarak kentin yeni bir şehir planını çıkart-
mak, yüzeyde gözlemlenen mimari kalıntıları arke-
olojik yapı araştırması yöntemine göre incelemek ve
bu araştırmaları yüzeyde görülen küçük buluntular ve
epigrafik veriler yardımıyla destekleyerek şimdiye kadar
269
Surveys at the ancient city of Termessos lasted from
28 June to 12 July 2015 with the permit granted by the
Ministry of Culture and Tourism General Directorate of
Cultural Heritage and Museums with the participation of
F. Büyükyörük as the state representative. The survey was
supported by the Istanbul Mimar Sinan University of Fine
Arts Scientific Research Projects Unit.
The Ancient City of Termessos and Scope of
Research
Termessos, an important settlement in ancient Pisidia,
is located about 34 km. north-west of Antalya, near
Çığlık village on the way to Korkuteli, within the natural
preservation area of ‘National Park of Mt. Güllük –
Termessos’. It is situated at an altitude of about 1000 m.
and surrounded by the sheer cliffs of Mt. Güllük/Güldere
(former Solymos).
In antiquity, important roads connecting Pamphylia –
Milyas – inner west Anatolia and Pamphylia – Pisidia
– Phrygia passed near Termessos. This strategically
important position affected the development of the city
in antiquity and paved the way for its great cultural rich-
ness. Because the city is situated on high rocky terrain,
it survived large earthquakes and other natural catastro-
phes as well as modern urbanism, and it is presently in
good condition.
The surveys, foreseen to last for five years, started in
2015. They aim to restudy the surface remains of the
city in order to draw a new city plan as well as to study
the architectural remains visible on the surface as per
archaeological methods and thus explore as a whole the
unexplored urbanism and architecture of the city with
the support of small finds on the surface and epigraphic
data. In addition, it was foreseen to develop protection
models handling the well-preserved ancient city together
 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
hiç çalışılmamış olan kentin şehirciliğini ve mimarlığını
bütüncül bir yaklaşımla araştırmaktır. Bunun yanında,
antik kalıntıları çok iyi korunagelmiş Termessos ören
yeri ile antik kentin içinde bulunduğu milli park statüsü-
ne sahip doğal çevreyi bir arada ele alan uygun koruma
modellerinin geliştirilmesi de planlanmıştır.
Termessos antik kenti kalıntıları üzerine ilk kapsamlı
çalışma Avusturyalı kont K. G. Lanckoro ski ve ekibi
tarafından 1884 ile 1885 yıllarında gerçekleştirilmiştir,
araştırma sonuçları 1892 yılında “Städte Pamphyliens
und Pisidiens II”de yayınlanmıştır. Bu araştırma kentin
yüzeyde görülebilen mimari kalıntılarının tümünü ele
alan ilk ve günümüze kadar yapılmış tek önemli çalış-
madır. Söz konusu yayında Termessos’un bir şehir planı
da hazırlanarak yayınlanmıştır. Bu planın eklemeler
yapılmış bir reprodüksiyonu 1934 yılında R. Heberdey
tarafından RE’de Termessos başlığı altında kullanılmıştır.
Arazi dokusu sadeleştirilmiş olarak bir diğer repro-
düksiyon ise, H. Abbasoğlu tarafından Termessos’da
yapılan yüzey araştırması ile ilgili rapor kapsamında,
1987 Araştırma Sonuçları Toplantısı kitabı içinde yayın-
lanmıştır. Sonuç olarak Termessos’un 1892 yılında
K. G. Lanckoro ski tarafından yayınlanmış tek bir şehir
planı bulunmaktadır, eklemeler veya sadeleştirilmeler
yapılarak bu planın reprodüksiyonlarının kullanılması
söz konusudur. Bu bağlamda kentin şehirciliğinin ve
mimarisinin araştırılması için ilk yapılması gereken ken-
tin modern ölçüm yöntemleri kullanılarak yeni bir şehir
planının hazırlanmasıdır.
Kentin Şehirciliğine Yönelik Çalışmalar
2015 yılında ilk aşamada, Termessos Antik Kenti’nin
19. yy. sonlarında Lanckoro ski ve ekibi tarafından çizi-
len şehir planı sanal ortama aktarılmıştır ve arazideki
ölçüm çalışmalarında altlık olarak kullanılmıştır. Ölçüm
işlemlerinin boyutu kararlaştırıldıktan sonra kentte poly-
gon noktaları olabilecek yerler belirlenmiştir ve bunlar
elektronik ölçüm cihazı ile ölçülmüştür. Bunun yanın-
da bazı yapılarla ilgili fotogrametri yöntemiyle mimari
belgeleme de yapılmıştır. Bir şehir planı çıkarılırken
en önemli öğe arazi eğimleridir. Bu amaçla arazideki
çalışma sonuçlandıktan sonra Ankara’daki Harita Genel
Komutanlığı ile temasa geçilmiş ve Termessos antik ken-
tinin bulunduğu bölgenin 1/25000’lik haritaları temin
edilmiştir. Bu harita vektörel olarak sanal ortama akta-
rılmıştır ve çevredeki coğrafi öğeler bu sanal ortamdaki
haritaya eklenmiştir. Bu harita hazırlanmakta olan şehir
planının en önemli alt yapısıdır ve günümüze kadar
Termessos’u çevresindeki coğrafi öğeler ile birlikte ele
alan tek arazi planıdır (Res. 1).
270
SURVEY REPORTS
with the natural environment of the national park in
which it is found.
The first comprehensive study on the remains of ancient
Termessos was conducted by the Austrian Count K.
G. Lanckoro ski and his team in 1884 and 1885 and
published as ‘Städte Pamphyliens und Pisidiens II’ in
1892. This is the first and only comprehensive study
dealing with the visible architectural remains until today.
It also presented a city plan for Termessos. A reproduc-
tion of that plan with some additions was used by R.
Heberdey in his entry of Termessos in the RE in 1934.
Another reproduction with topographic details simpli-
fied was used by H. Abbasoğlu in his report of surveys
on Termessos in the Araştırma Sonuçları Toplantısı in
1987. Consequently, only one city plan of Termessos,
first prepared in 1892 by K. G. Lanckoro ski, has been
reproduced again and again with additions or simplifica-
tions. In this context, the first requirement is to prepare
a new city plan using modern technology and methods.
Studies on Urbanisation
At the first stage in 2015, the 1892 map by Lanckoro ski
was digitized and used as a base for the measurements
in the field. Following the determination of measurement
units, points that could become benchmarks were identi-
fied and measured with electronic devices. In addition,
some buildings were documented using photogrammet-
ric methods. The most important element in the course
of preparing a city map is the topographic contours.
For this purpose, we contacted the General Command
of Mapping in Ankara following the conclusion of field-
work and obtained the 1:25000 maps of the area and
digitized them in vectorial format, and geographic ele-
ments in the environs were also added. This map shows
the most important infrastructure of the city plan and is
the only topographic map of Termessos together with
geographic elements in the environs (Fig. 1).
As a consequence of all these studies, the topography
of the city and its environs were analysed, and prelimi-
nary assessments were attained regarding the urbanisa-
tion based on topography. The valley into which the
Güllüalan Creek flows rises south-westward, and the val-
ley into which Kızılin Creek flows rises north-westward.
Both of them terminate at a plateau, which is bounded
with Top Tepe on the east and Atbaşı Tepesi on the west.
The monumental structures of the city are placed on the
terraces of this plateau. The agora is located in the level
area in the centre of the plateau; to the east is the thea-
tre, to the south-east are the bouleuterion and Temples
N3-N6. To the west are the heroon, stoa of Attalos and
 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI SURVEY REPORTS

Temple N2, and to the north are the stoa of Osbaros

and the gymnasion. This monumental centre of the city
was built in the Hellenistic period. The city developed
northward along the Güllüalan Creek valley, especially
to the west (the east slope of the Kağnıkertiği Sırtı) and
along the eastern banks of the valley, during the Roman
period. This settlement is surrounded with necropoleis
on three sides – east, south and west. The entire settle-
ment is thought to have been encircled with a fortifica-
tion system, which can be tracked to the north of the
settlement in the Güllüalan Creek valley. A small stretch
trackable in the city was called the ‘Lower Fortification’
in previous surveys.

Studies on the Urban Architecture

The topographic situation described above is the basic
guide for the preparation of the new city map. Thus,
the urban area within the fortifications has been divided
into five zones for the sake of measurement during our
surveys in 2015 (Fig. 1).
Zone I: Agora, heroon, theater, temples
Res. 1 Termessos ile çevresine ait yeni arazi planı ve çalışma
bölgeleri (A. Öztürk – E. Konuk) Zone II: Gymnasion, colonnaded street, baths
Fig. 1 New topographic map of Termessos and environs, and Zone III: Hadrian’s Propylon, Temple N7, quarry, lower
zones of work (A. Öztürk – E. Konuk)
fortifications
Bu çalışmalar sonucunda antik kent ve çevresinin topog- Zone IV: Residential area on eastern slope of Kağnıkertiği
rafisi analiz edilmiş, topografiye bağlı olarak kentin ridge
yapılaşarak şehirciliğinin gelişmesi konusunda ilk değer- Zone V: Area surrounding the monumental part of the
lendirmeler yapılmıştır. Güllüalan Deresi’nin uzandığı city centre divided into four zones and encompassing
vadi güneybatıya doğru, Kızılin Deresi’nin uzandığı the necropoleis and fortifications
vadi ise kuzeybatıya doğru yükselir ve bir platoya ula-
In 2015 measurements were taken in Zone I and the lay-
şarak son bulurlar; bu plato doğuda Top Tepe, batıda
out plan was prepared (Fig. 2). This zone encompasses
Atbaşı Tepesi ile sınırlıdır. Kentin anıtsal yapıları bu
three main terraces: 1) agora terrace, 2) temples terrace,
platoda teraslar oluşturarak yerleştirilmiştir: Platonun
merkezindeki düzlükte agora, bunun doğusunda tiyat-
ro, güneydoğusunda bouleuterion ve tapınaklar (N3-
N6), batısında heroon, Attalos Stoası ve N2 Tapınağı,
kuzeyde Osbaros Stoası ve Gymnasion yer alır. Kentin
bu anıtsal merkezi Hellenistik Dönem’de yapılaşmış;
kent Roma Dönemi’nde kuzeye doğru Güllüalan Deresi
Vadisi boyunca gelişmiştir. Özellikle bu vadinin batı-
sına (Kağnıkertiğı Sırtı’nın doğu yamacı) ve doğusuna
doğru kentin genişlediği gözlenmektedir. Bu tanımlanan
yerleşme üç tarafından, doğuda, güneyde ve batıda
Nekropol alanlarıyla çevrilir. Yerleşmenin tümünün
bir sur sistemi ile çevrelendiği düşünülmektedir, bu sur
özellikle Güllüalan Deresi Vadisi’nin yer aldığı yer-
leşmenin kuzeyinde takip edilmektedir ve kent içinde
takip edilebilen küçük bir bölümü Termessos’da şimdiye
kadar gerçekleştirilen araştırmalarda “Aşağı Tahkimat” Res. 2 I. Bölge vaziyet planı (A. Öztürk – K. Başak – İ. Malgil)
olarak adlandırılmıştır. Fig. 2 Zone I layout plan (A. Öztürk – K. Başak – İ. Malgil)

271
 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI SURVEY REPORTS

Kentin Mimarlığına Yönelik Çalışmalar

Tanımlanan bu topoğrafik durum aynı zamanda
Termessos antik kentinin yeni şehir planının hazırlan-
masında da temel yönlendiricidir: Buna göre kent, 2015
yılındaki yüzey araştırması sırasında yüzeyde belirlenen
ve kentin sur sistemi içinde kalan yapılarına göre 5 ana
ölçüm bölgesine ayrılmıştır (Res. 1):
I. Bölge: Agora-Heroon-Tiyatro-Tapınaklar,
II. Bölge: Gymnasion-Sütunlu Cadde-Hamam,
III. Bölge: Hadrian Propylonu-N7 Tapınağı-Taş Ocağı-
Asağı Sur Duvarları,
IV. Bölge: Kağnıkertiğı sırtının doğu yamacındaki Konut
Bölgesi,
Res. 3 Heroon sunağı (A. Öztürk)
V. Bölge olarak, şimdilik kabaca belirlediğimiz nekro- Fig. 3 Heroon’s altar (A. Öztürk)
pol alanlarının ve sur duvarlarının da bulunduğu ve 4
ölçüm bölgesine ayırdığımız kentin anıtsal merkezini
and 3) theater terrace. Based on the alphanumeric
çevreleyen alan.
naming of the monuments by Lanckoron΄ski, the monu-
2015 yılında I. bölgede şehir planı için ölçüm çalışmala- ments on the agora terrace include L3 – porticoes, L2
rı yapılmıştır ve bu bölgenin vaziyet planı hazırlanmıştır – stoa of Osbaros, N1 – temple with niche, M – heroon,
(Res. 2). Bu bölgede 1. Agora terası, 2. Tapınaklar terası D6 – cisterns, I – upper gymnasion, were measured.
ve 3. Tiyatro terası olmak üzere 3 ana teras bulunmakta- Measurements of the buildings on the temples terrace,
dır. Bu bağlamda Agora terasında bulunan yapılar (yapı namely O2 – bouleuterion, N3 – small Artemis temple,
harflendirme sisteminde Lanckoron΄ski planındaki sis- N4 – temple, N5 – temple (Artemis), N6 – temple, were
tem kullanılmıştır), “L3–Portikolar”, “L2-Osbaros Stoası”, taken for the city map. On the theatre terrace, monu-
“N 1-Nişli Tapınak”, “M-Heroon”, “D 6-Sarnıçlar”, ments O1 – theatre and L4 – structure with buttress were
I-Yukarı Gymnasion” ölçülmüştür. Tapınaklar terasın- measured.
daki yapılar “O2-Bouleuterion”, “N3-Küçük Artemis
The layout of Zone I, prepared with measurements
Tapınağı”, “N4-Tapınağı”, “N5- Tapınağı (Artemis)”, “N6
taken in the 2015 campaign, was compared with that
-Tapınağı”nın şehir planı için ölçüleri alınmıştır. Tiyatro
of Lanckoroński. Of course, the old plan prepared
terasında bulunan yapılar, O1-Tiyatro, L4-Payandalı Yapı
with time limitations and technology of the late 19th
ölçülmüştür.
century does not fully overlap with ours. As the survey
2015 yılında yapılan ölçümler ile hazırlanan I. bölgenin progresses, the comparison will be handled in detail.
vaziyet planı Lanckoroński’nin şehir planı ile karşılaştı- Furthermore, new information on the architecture of the
rılmıştır. 19. yy. sonunda sınırlı bir zaman dilimi içinde structure was also obtained. In this context, architectural
ve sınırlı teknolojik olanaklarla hazırlanmış olan bu plan decoration of Temples N5 and N6 show parallelism with
ile yeni plan tam olarak örtüşmemektedir. Karşılaştırma that of the Apollo Temple in Didyma, particularly the
araştırmanın ilerleyen aşamalarında daha ayrıntılı olarak Lesbian cymation. Thus, these structures can be tenta-
ele alınacaktır. Bunun yanında yapıların mimarisi ile tively dated to the Early Hellenistic period.
ilgili yeni sonuçlar da elde edilmiştir. Bu bağlamda N5
Another striking conclusion was attained at M – heroon,
ve N6 tapınaklarının mimari süslemesi, Didim Apollon
which is more like a complex encompassing a heroon
Tapınağı’nın mimari süslemesi ile özellikle de Lesbos
and annexes for worship purposes. The remains hewn
kymationu ile paralellikler göstermektedir. Bu nedenle
into bedrock to the west of the structure were identified
söz konusu yapıları şimdilik Erken Hellenistik Dönem’e
as an altar (Fig. 3). Channels attested on top of the altar
tarihlemek mümkündür.
are particularly worth noting. The rock-cut sarcophagus
Bir diğer dikkat çekici sonuç ise M-Heroon yapısında in this building has a design drawn on its southern wall
tespit edilmiştir. Yapı tek bir Heroon yapısından çok so we named it ‘heart of Termessos’ (Fig. 4a). This draw-
tapınma amaçlı ekleri ile bir yapı kompleksi niteli- ing belongs to the vertical carriers in the corners of the
ğindedir. Yapının batısında yer alan ana kayaya oyul- colonnaded galleries of the neighbouring agora (Fig. 4b).
muş kalıntının bir sunak olduğu belirlenmiştir (Res. 3); These carriers are usually called ‘heart-shaped columns’

272
 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
Res. 4a Termessos’un Kalbi (A. Öztürk)
Fig. 4a Heart of Termessos (A. Öztürk)
sunağın üzerinde tespit edilen kanalllar özellikle dikkat
çekicidir. Bu yapıda yer alan ve yine ana kayaya oyul-
muş olan lahitin güney duvarında tespit edilen tasarım
çizimi bizim tarafımızdan “Termessos’un Kalbi” olarak
adlandırılmıştır (Res. 4a). Bu çizim, Heroon’a komşu
Agora’ya ait sütunlu galerilerin köşesinde bulunan düşey
taşıyıcılara aittir (Res. 4b). Bu taşıyıcılar, yayınlarda
“kalp şeklinde sütun” olarak adlandırılan, aslında iki ¼
yarım sütün payenin birleşmesinden oluşan komposit bir
düşey taşıyıcı biçimindedir. Heroon’da ele geçen çizim-
den, Heroon’un ana kayaya oyularak yapımı sırasında
çıkan büyük blokların “kalp-sütun” şeklinde işlenerek
komşu yapı Agora’da kullanıldığı anlaşılmıştır.
Termessos’un mimarisi açısından önemli bir konu olarak
kentin ikinci bir tiyatrosunun olup olmadığı sorusunu
gündeme getirdiği için, I. bölge dışında III. bölgede yer
alan ve geçtiğimiz yıllarda kentin su yolları konusundaki
bir doktora araştırması sırasında tiyatro olarak yorum-
lanan kalıntı da 2015 yılında incelenmiştir. Ancak bu
alanın bir taş ocağı olduğu, tiyatronun orchestrası olarak
yorumlanan mekânın elips biçimli olması nedeniyle
orchestra olmasının mümkün olmadığı belirlenmiştir,
aynı zamanda burada taş ocağından çıkarılmış büyük
bir bloğun bırakılmış olması bu alanın bir taş ocağı atöl-
yesi olduğunu açıkça göstermektedir. Bunun yanında
caveaya ait olduğu düşünülen blokların aslında dikdört-
gen prizması şeklinde yarı işlenmiş bloklar olup, kama
biçiminde olmadığı ve bir temele oturmaksızın blokların
taş cürufları üzerine yığıldığı tespit edilmiştir. Bu blok-
lar bir caveaya ait olmayıp belirlenen atölye tarafından
yarı işlenmiş ve kullanılacağı yere gönderilmek üzere
depolanmıştır, bu haliyle “kargosu ile batmış bir gemi”
gibidir. Sonuç olarak bir tiyatro değil, bir taş ocağı ile
onun atölyesine ait bir kalıntı söz konusudur.
273
SURVEY REPORTS
Res. 4b Agora’nın kalp biçimli köşe sütunları (A. Öztürk)
Fig. 4b Heart-shaped corner columns of agora (A. Öztürk)
in the publications, but they are actually composite ver-
tical carriers comprising two quarter half-column piers.
The drawing at the heroon suggests that large blocks
hewn out in the course of constructing the heroon from
the bedrock were worked as ‘heart-shaped columns’ and
used at the neighbouring agora.
The remains in Zone III, which were proposed to belong
to a second theatre in a recent doctoral study on the
water supply system, were also explored in 2015 since
this raised the question of a second theatre in the urban
architecture of the city. However, it was understood
that the area thought to be the orchestra could not be
so because it is elliptical in shape and actually the site
was a stone quarry. We inferred this from a large block
cut out and left there that indicates a workshop function
for the site. In addition, blocks thought to belong to the
cavea were understood to be semi-worked rectangular
prismatic blocks, not wedge shaped, and they were
piled up on stone gravel, not a foundation. These blocks
do not belong to the cavea but were rather semi-worked
by this workshop identified here and piled up waiting for
their shipment. Thus, the site is like a ‘ship sunken with
its cargo’, and consequently not a theatre but a stone
quarry and its workshop.
 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI
Yüzeydeki Küçük Buluntuların Yerinde
Belgelenmesi
Çalışmadaki öncelikli amaç, mimari ekibin değerlendir-
meyi planladıkları yapıların içinde ve çevresinde, yüzey-
de rastlanabilecek keramik, sikke, çatı kiremidi gibi
çeşitli elemanları tespit etmek olmuştur. Toplamda 29
adet pişmiş toprak, 1 adet de metal eser olarak ele geçen
buluntuların değerlendirilmesi, çizimlerinin yapılması
ve fotoğraflanmaları şeklinde olmuş, sonrasında parçalar
bulundukları alanlara geri bırakılmıştır. Oluşturulan fiş-
lerden çıkarılan istatistik en yoğun malzemenin tapınak
terası ile tiyatro terasının güneyinden geldiğini ortaya
koymuştur. Bununla birlikte malzeme üzerinde yapılan
ön değerlendirme, casserole ve pişirme kabı tipindeki
formların yoğunlukta olduğunu göstermektedir. Bahsi
geçen formlar yüksek ihtimalle M.S. 1. yy.’ın ikinci
yarısına ait olup, ileride yapılacak detaylı bir çalışma
sonunda kesin bir yargıda bulunulabilecektir.
Koruma Gerektiren Yapıların Belgelenmesi
Çalışmamızın amaçlarından biride Termessos’un bulun-
duğu doğal çevreye uygun koruma modelleri oluştu-
rarak bu ören yeri için koruma önerileri geliştirmektir.
Bu bağlamda kentin ana giriş kapılarından biri olan
Kapıkaya Şehir Kapısı’nın fotogrametrik amaçlı fotoğ-
rafları çekilmiştir ve üç boyutlu bir modellemesi için alt
yapı oluşturulmuştur.
2015 yılın da Termessos’da gerçekleştirilen 15 günlük
yüzey araştırması ile elde edilen sonuçlar Termessos
antik kentinin hem mimarisinin hem de şehirciliğinin
Pisidia ve Anadolu Mimarlık Tarihi açısından önemi-
ni bilimsel olarak ortaya koymuştur. Bu bağlamda ilk
aşamada 5 yıllık olarak planlanan Termessos antik
kenti yüzey araştırması, özellikle bölgenin az bilinen
Hellenistik Dönem Mimarisi ve Kültür Tarihi açısından
çok önemli sonuçlar ortaya koyacaktır.
274
SURVEY REPORTS
In situ Documentation of Small Finds on the
Surface
The first goal of this work was to identify potsherds,
coins, roof tiles etc. on the surface inside and around the
structure to be assessed by the architectural team. A total
of 29 terracotta artefacts and 1 metal one were found,
drawn, photographed and assessed. Then the pieces
were returned to their original spots. Statistically, the
densest finds came from the temples terrace and from
south of the theatre terrace. Nevertheless, a preliminary
assessment of the finds indicates that casserole and
cooking vessels were the leading examples. These are
likely to date from the second half of the 1st century A.D.,
but detailed studies in the future will clarify the dating.
Documentation of Structures in Need of
Conservation
Within the scope of our surveys at Termessos, it is our
aim to develop protection proposals for the site in
congruence with the natural environment in which it
is found. Towards this purpose, the Kapıkaya City Gate
was documented with photography, and a base was pre-
pared for a 3D model.
The results obtained at the conclusion of our surveys
lasting fifteen days at Termessos reveal the importance of
Termessian architecture and urbanisation with respect to
Pisidian and Anatolian architectural history. In this con-
text, the surveys planned for five years are expected to
lead to important results on the little known Hellenistic-
period architecture and cultural history of the region.