Andrés Bonifacio

Andrés Bonifacio

Larawan ni Andres Bonifacio[1]

Kapanganakan 30 Nobyembre 1863

Tondo, Maynila

Kamatayan 10 Mayo 1897

Maragondon, Cavite

Nasyonalidad Filipino

Iba pang Supremo, Anak Bayan,

pangalan Agapito Bagumbayan

Kilala dahil sa Ama ng Himagsikang

Pilipino, Ang Dakilang
Maralita

Partidong La Liga Filipina

pampulitika Katipunan

Asawa Gregoria De Jesus

Anak Andres Bonifacio y de

Jesús (namatay noong
sanggol pa)

Lagda
Si Andrés Bonifacio y de Castro (30 Nobyembre 1863 – 10 Mayo 1897) ay
isang Pilipinong makabayan at rebolusyonaryo. Binansagan siyang "Ama ng
Katipunan". Siya ang nagtatag at lumaon naging Supremo ng kilusang Katipunan na
naglayong makamtan ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya at nagpasimula
ng Himagsikang Pilipino.[2][3] Kinikilala rin siya ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan
bílang unang Pangulo ng Pilipinas, subalit hindi siya opisyal na kinikilala.[4][5]

Mga nilalaman

Pagkabata at ang kaniyang Pamilya[baguhin | baguhin ang batayan]

Anak si Andres nina Santiago Bonifacio at Catalina de Castro ng Tondo, Maynila, at
panganay sa limang magkakapatid. Ang kaniyang mga kapatid ay sina Ciriaco,
Procopio, Troadio, Esperidiona at Maxima. Mananahi ang kaniyang ama na naglingkod
bílang teniente mayor ng Tondo, Maynila, samantalang ang kaniyang ina ay isang
mestisang ipinanganak mula sa isang Kastilang ama at isang inang may Pilipinong
may lahing Tsino, bílang kaugalian, isinunod ang pangalan niya sa kapistahan ng
santo ng araw ng kaniyang kapanganakan, si San Andres.
Naulila sa magulang nang maaaga sa edad na 14. Naging tindero siya ng ratan at
pamaypay na gawa sa papel de hapon. Nagtrabaho din siya bílang clerk, sales
agent at bodegista (warehouseman). Nahilig siyang basahin ang mga nobela ni Jose
Rizal at nang itinatag ang La Liga Filipina, sumapi siya kasáma ni Apolinario Mabini.
Bagamat mahirap ay mahilig bumasa at sumulat ng mga bagay na may kabuluhan lalo
na kung ito ay tungkol sa bayan, karapatang-pantao at kasarinlan ng inang-bayan.
Siya ay may diwa ng paghihimagsik laban sa malupit na mananakop na Kastila. Siya
rin ay nagnais na magbangon ng pamahalaang malaya na naging daan upang
kaniyang maitatag ang Katipunan na kakatawan sa himagsikan at upang maging
wasto at panatag sa kaniyang adhikaing kalayaan ng bayan. Noong 1892, matapos
dakipin at ipatapon si Dr. Jose Rizal sa Dapitan, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan o
kilalá rin bílang "Kataastaasan,Kagalang-galang Katipunan ng mga Anak ng
Bayan" (KKK), isang lihim na kapisanang mapanghimagsik, na 'di naglaon ay naging
sentro ng hukbong Pilipinong mapanghimagsik. Kasama ni Bonifacio ay sina Valentin
Diaz, Deodato Arellano (bayaw ni Marcelo H. del Pilar), Teodoro Plata (bayaw ni
Bonifacio), Ladislao Diwa, at ilang manggagawa sa pagtatag ng Katipunan sa Calle
Azcarraga (ngayon ay Avenida Claro M. Recto) malapit sa Calle Candelaria (ngayon
ay Kalye Elcano).
Sa pagtatag ng Katipunan, kinilala si Andres Bonifacio bílang "Ama ng Rebolusyon" sa
Pilipinas. Si Bonifacio at ang kaniyang mga kasamahan sa Katipunan ay may iisang
layunin na marahil ay siyang naging dahilan upang ang kanilang pakikidigma ay
maging matagumpay.
Sa Katipunan, "Supremo" ang kaniyang titulo at di naglaon nang itinatag niya ang
Pamahalang Mapaghimagsik ay tinawag siyang "Pangulo ng Haring Bayang
Katagalugan". Dito rin niya nakilala si Gregoria de Jesus na tinawag niyang Lakambini.
Noong 23 Agosto 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin (ngayo'y Bahay Toro,
Project 8, Lungsod Quezon) sa Balintawak ay tinipon nya ang mga Katipunero at
isaisa'y pinunit ang kanilang mga sedula.
Sa gitna ng rebolusyon, isang halalan ang naganap sa Tejeros, Cavite, sa kahilingan
ng mga Katipunerong Magdalo na ang lumahok ay mula sa Cavite lámang. Nanalo sa
pagka-pangulo si Emilio Aguinaldo, Lider ng Katipunang Magdalo at ang Supremo ay
naihalal sa mabábang posisyong Tagapangasiwa ng Panloob (Interior Director).
Dahil sa ang mga kasapi ng Magdalo ay mga may kayang tao sa hilagang-kanlurang
bahagi ng Kabite at kanilang mga taga-sunod, ayaw nila kay Andres Bonifacio
sapagkat ito ay isang laki sa hirap at ayaw nilang tanggapin na sila ay pinamumunuan
ng isang mahirap na kagaya ng Supremo kaya't minamaliit nila ang kakayahan nito.
Nang sinubukan ng mga kasapi ng lupon ng mga Magdalo na usisain ang kakayahan
ni Andrés Bonifacio na gawin ang tungkulin ng isang Tagapangasiwa ng Panloob, na
ayon sa kanila ay gawain lámang ng isang abogado, nainsulto si Bonifacio. Idineklara
ng Supremo, bílang pangulo ng Katipunan, na walang bisa ang naganap na eleksiyon
dahilan sa pandaraya sa botohan ng mga Magdalo. Dahil dito, kinasuhan si Bonifacio
ng sedisyon at pagtataksil ng mga Magdalo. Habang hindi pa naka-aalis ng Cavite,
siya ay ipinahuli at ipinapatay ni Aguinaldo sa kaniyang mga tauhan. Iniutos
kay Mariano Noriel na ibigay ang hatol sa isang selyadong sobre kay Lazaro
Makapagal. Iniutos ang pagbaril kay Bonifacio kasáma ang kaniyang kapatid na
laláking si Procopio Bonifacio noong 10 Mayo 1897 malapit sa Bundok Nagpatong
(o Bundok Buntis).
Noong 1918, sinikap ng pamahalaan ng Pilipinas na hanapin ang labi ni Andrés
Bonifacio sa Maragondon. Ayon sa isang grupo ng mga opisyal ng pamahalaan, mga
dáting rebelde at isang laláking nagpakilala bílang dáting kasambahay ni Bonifacio,
nahanap daw ang kaniyang mga buto sa isang taniman ng kawáyan noong 17 Marso
1918. Inilagay ang mga labí sa hulíng pamamahala ng Pambansang Aklatan ng
Pilipinas, at itinipon ito sa Lumang Gusaling Batasan (ang kasalukuyang Pambansang
Museo ng Pilipinas) hanggang sa nawala ang urna noong panahon ng Labanan sa
Maynila ng 1945.

Katipunan[baguhin | baguhin ang batayan]

Noong 7 Hulyo 1892, isang araw pagkatapos ihayag ang pagpapatapon kay Rizal,
itinatag ni Bonifacio at ng iba pa ang Katipunan, o kapag binuo ay Kataastaasang
Kagalanggalangang[6] Katipunan ng mga Anak ng Bayan.[7] Ang lihim na samahan ay
naglalayon ng kasarinlan mula sa Espanya sa pamamagitan ng armadong
himagsikan.[8][9]
Sa loob ng lipunan, nabuo ang pagkakaibigan nila Emilio Jacinto, na naglingkod bílang
kaniyang tagapayo at katiwala, at bílang kasapi rin ng Kataastaasang Lupon. Ginamit
ni Bonifacio ang Kartilya ni Jacinto bílang opisyal na panturo sa samahan bílang
kapalit ng kaniyang dekalogo, na ayon sa kaniya ay mabábà kung ihahambing sa
gawa ni Jacinto.
Ang mabilis na mga kilos ng Katipunan ang nagbigay ng hinala sa mga Kastila. Noong
unang bahagi ng 1896, ang mga intelehensiyang Kastila ay alam na pagkakatatag ng
lihim na samahán, at ang mga pinaghihinalaang mga kasapi ay minatyagan at pinag-
aaresto. Noong ika-3 ng Mayo, nagsagawa ng pangkahatalang asemblea ng mga
pinuno ng Katipunan sa Pasig, kung saan pinagdebatehan nila kung kailan
magsisimula ang paghihimagsik. Habang nais ni Bonifacio na magsimula ang pag-
aalsa sa lalong madaling panahon, nagpahayag ng pagpapasubali si Emilio Aguinaldo
ng Cavite dahil sa kawalan ng mga armas. Ang napagkasunduan ay sumangguni
muna kay José Rizal sa Dapitan bago pasimulan ang kanilang mga kilos, kayâ
pinadala ni Bonifacio si Pio Valenzuela kay Rizal, na salungat sa hindi pa handang
pag-aaklas at nagpayong magdagdag pa ng paghahanda.[10]

Himagsikang Pilipino[baguhin | baguhin ang batayan]

Pangunahing lathalain: Himagsikang Pilipino
Simula ng pag-aaklas[baguhin | baguhin ang batayan]
Natiyak ng pamahalaang Kastila ang pagkakaroon ng Katipunan noong 19 Agosto
1896. Daan-daang mga pinaghihinalaang Pilipino, ang dinakip at ikinulong sa salang
pagtataksil.[11] Paalis na noon si José Rizal patungong Cuba upang maglingkod bílang
manggagamot sa sandatahan ng kolonya ng Espanya bílang kapalit ng pagpapalaya
sa kaniya sa Dapitan.[12][13] Nang kumalat ang balita, unang sinubukan ni Bonifacio na
kumbinsihin si Rizal, na nakakulong sa barkong patungo sa Look ng Maynila, na
tumakas at sumali sa napipintong pag-aaklas. Nagpanggap sina Bonifacio, Emilio
Jacinto at Guillermo Masangkay bílang mga marino at nagtungo sa daungan kung
saan dadaong ang barkong sinasakyan ni Rizal. Personal na nakita ni Jacinto si Rizal,
na tumanggi sa kanilang mungkahing pagpapatakas.[14] Rizal himself was later
arrested, tried and executed.[12]
Upang maiwasan ang matinding paghahanap, ipinatawag ni Bonifacio ang libu-libong
kasapi ng Katipunan sa Kalookan, kung saan pinasimulan nila ang pag-aaklas. Ang
kaganapan, na minarkahan ng pagpunit ng mga sedula ay lumaong tinawag na "Sigaw
ng Pugad Lawin"; ang tiyak na pook at petsa ng pinagdausan ng pangyayari ay
pinagtataluhan.[15][16] Ang Kataastaasang Lupon ng Katipunan ay naghayag ng
malawakang himagsikang laban sa Espanya at nagpatawag ng tuloy tuloy na
pagsugod sa kabiserang Maynila noong ika-29 ng Agosto.

Mga kontrobersiya sa kasaysayan[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang kasaysayan ni Bonifacio ay kinapapalooban ng maraming mga kontrobersiya. Ang
kaniyang pagkamatay ay salitang tinitignan bílang isang paghatol sa salang pagtataksil
sa bayan at isang "legal na pagpaslang" na bunga ng politika. Marami ang
naniniwalang ang kanyang pagkamatay ay naayon na rin sa kagustuhan ng Pangulong
Emilio Aguinaldo upang mapanatiling ang pagkakaisa ng pamahalaan at ito rin ay ayon
na rin sa assesment ng kanyang mga taga payo.
Paglitis at pagbitay[baguhin | baguhin ang batayan]
Kinondena ng mga dalubhasa sa kasaysayan ang paglitis sa magkapatid na Bonifacio
bílang hindi makatarungan. Binubuo ang hukom ng halos mga kaanib ni Aguinaldo;
Ang abogado ni Bonifacio ay tila naging tagausig niya rin dahil inihayag din niya ang
pagiging may salà ni Bonifacio kaysa sa umapela para sa higit na mabábang parusa;
hindi rin pinayagan si Bonifacio na harapin ang mga púnong saksi para sa mga kasong
pakikipagsabwatan sa kadahilanang napaslang na ang mga ito sa mga labanán,
subalit lumaon ay nakita ang mga saksi kasáma ang mga tagausig.[17][18] Isinulat ni
Teodoro Agoncillo na isang malaking hadlang si Bonifacio sa pagpapahayag ng
kapangyarihang sumasalungat kay Aguinaldo sa himagsikan, dahil hinahati nito ang
lakas ng mga rebelde na maaaring magdulot ng tiyak na pagkatalo sa kanilang
kalabang mga Kastila.[19]
Sa kabaligtaran, isinulat ni Renato Constantino na hindi hadlang si Bonifacio sa
himagsikan sa pangkalahatan dahil nais pa rin niyang labánan ang mga Kastila, at
hindi rin hadlang sa himagsikan sa Kabite dahil siya ay aalis na; subalit tiyak na
hadlang si Bonifacio sa mga pinuno sa Kabite na nais makuha ang pamamahala ng
himagsikan, kaya siya pinatay.
Si Bonifacio bílang Unang Pangulo ng Pilipinas[baguhin | baguhin ang batayan]
Andrés Bonifacio y de Castro

Si "Presidenté" Bonifacio sa La Ilustración

Española y Americana, 8 Pebrero 1897

Pangulo ng Pilipinas
(Hindi Opisyal)
Republikang Tagalog

Panunungkulan
24 Agosto 1896 – Ika-10 o 22 Marso 1897
Pangalawang Gregoria de Jesús
Pangulo (Unofficial)

Sinundan si Itinatag ang

posisyon
Sinundan ni Emilio Aguinaldo y
Famy

Kapanganakan 30 Nobyembre 1863

Tondo, Maynila,
Pilipinas
Kamatayan 10 Mayo 1897
(edad 33)
Maragondon, Cavite,
Pilipinas
Partidong politikal La Liga Filipina
Katipunan
Asawa Monica
Gregoria de Jesús
Propesyon Rebolusyonaryo
Relihiyon Katoliko
May ilang mga dalubhasa sa kasaysayan tulad nina Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnación, at
Ramón Villegas ang nagtutulak na kilalanin si Bonifacio bílang unang Pangulo ng Pilipinas kaysa kay
Aguinaldo, ang opisyal na kinikilalang pangulo. Ang paniniwalang ito ay nakabatay sa posisyon
nitong Supremo sa pamahalaang himagsikan ng Katipunan mula 1896-1897. Ang paniniwalang ito ay
nagbibigay diin na si Bonifacio ang nagtatag ng pamahalaan sa pamamagitan ng Katipunan bago pa
nakabuo ng pamahalaang pinamunuan ni Aguinaldo sa pamamagitan ng Kapulungan ng Tejeros.
Isinulat ni Guerrero na mayroong konsepto si Bonifacio na bansang Pilipinas na tinawag na Haring
Bayang Katagalugan, na pinalitan ni Aguinaldo ng konseptong Filipinas.[4][5][20][21]
Si Bonifacio bílang pambansang bayani[baguhin | baguhin ang batayan]
Pangkahalatang tinuturing si José Rizal bílang Pambansang bayani, subalit iminumungkahi si
Bonifacio bílang higit na karapat-dapat na kandidato bílang pambansang bayani dahil siya ang
nagpasimula ng Himagsikang Pilipino. Napansin ni Teodoro Agoncillo na ang pambansang bayani ng
Pilipinas, hindi gaya ng sa ibang bansa, ay hindi ang "pinúnò ng puwersa ng liberasyon".[22] Isinulat ni
Renato Constantino na si Rizal ay "bayaning itinaguyod ng Estados Unidos" na itinaguyod bílang
pinakadakilang bayaning Pilipino noong panahon ng pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas -
pagkatapos matalo si Aguinaldo sa Digmaang Pilipino-Amerikano. Itinaguyod ng Estados Unidos si
Rizal, na piniling ang mapayapang pamamaraan, kaysa sa mga radikal na tao na ang mga ideya ay
maaaring pumukaw na lumaban sa pamumunong Amerikano. [23]

Mga buto ni Bonifacio[baguhin | baguhin ang batayan]

Noong 1918, ang pamahalaang ginawa ng Amerika sa Pilipinas ay nagpasimula ng paghahanap sa
mga labi ni Bonifacio sa Maragondon. Isang pangkat ng mga pinúnò ng pamahalaan, mga dating
rebelde, at isang kinilalang tagapaglingkod ni Bonifacio ang nakahanap ng mga buto na sinasabi
nilang mula kay Bonifacio sa isang tubuhan noong ika-17 ng Marso. Inilagay nila ang mga buto sa
isang urna at ibinigay sa pangangalaga ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas. Noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig, sinakop ng mga Hapón ang Pilipinas. Ang mga buto ay nawala dahil sa
malawakang pagkasira at nakawan noong Digmaan ng Maynilanoong Pebrero 1945.[1][24][25]