HRM

Witboek [OCTOBER 2010]

Corporate Social Responsibility & duurzaamheid

- De nieuwe uitdagingen voor HRM -

Wat brengt het op ? 10

Rol HRM 17

HR-initiatieven 19

Denktank 22

Cases : Umicore, Stad Gent en Philips 35

uitgegeven door met de steun van

HRM info
hrminfo.net

HRM
[ knowledge & community ]
Witboek 1
 Inhoud
3 Vooraf: Kan HR de wereld redden?
8 CSR nader bekeken
8. Transparantie en accountability
9. ISO 26000
9. SA8000-standaard
10 Wat brengt het op ?
10. Het belang van reputatie
11. Eigen medewerkers belangrijkste ‘winnaars’
12. Vanwaar dan het bescheiden succes ?
12. De meerwaarde van CSR
12. Kritische kanttekeningen
14. Is de ROI-vraag wel zinvol ?
14 CRS- en duurzaamheidsbeleid : verscheidenheid troef
14. Visies en definities uit de praktijk (getuigenissen)
16. HR-informatie dikwijls summier of afwezig in duurzaamheidsverslag
17 Moet HR een rol spelen ?
17. Getuigenissen van HR- en CSR-professionals
18. Stappenplan voor integratie CSR en HRM
18. Waarom HR-professionals CSR-programma’s ernstig (moeten) nemen
19 HR-initiatieven op CSR- en duurzaamheidsvlak
19. Algemeen
20. Werving & selectie
20. Training & development
20. Compensations & benefits
21 Knelpunten en kritische succesfactoren
21. Knelpunten
21. Kritische succesfactoren
22 Denktank duurzaam HRM/ondernemen
22 Duurzaam HR : globale reflecties en denkkaders
22. ‘Duurzaam HR is nog erg embryonaal en fragmentarisch’
24. Peggy De Prins: vier benaderingen
25 Werving & selectie
25. ‘Hoe headhunters en selectiebureaus tewerk gaan, staat soms haaks op duurzaamheid’
27. Wouter Beel : ‘Op naar Human Responible Management’
28 Compensation & benefits
28. ‘Een verantwoorder loonsysteem kan niet zonder eerst verantwoordelijkheden te differentiëren’
30. Walter Janssens : ‘Interne billijkheid heeft een grotere invloed op engagement dan de
hoogte van de verloning’
31 Training & development
31. ‘Duurzaam ontwikkelen heeft ook aandacht voor de diversiteit van de doelgroepen’
33. Jan De Visch : ‘Veel opleidingen/trainingen missen vaak hun doel’
35 Cases
35. Umicore : van historische ‘vervuiler’ tot koploper in duurzaamheid en CSR
38. Stad Gent: duurzaam personeelsbeleid en duurzame stadsontwikkeling gaan hand in hand
41. Nieuw beoordelingssysteem maakt van Philips een meer duurzaam bedrijf
44 Bronnen – bibliografie

HRM
Witboek 2
 Vooraf
Kan HR de wereld redden ?

Een oud Vlaams/Nederlands gezegde luidt: ‘Wie goed doet, goed ontmoet’. Het
klinkt misschien wat oubollig en wollig, maar het geeft tamelijk goed aan waar
het bij CSR en duurzaam ondernemen om draait; of toch in grote mate. In het
Engels zou dit uitgangspunt kunnen luiden: ‘don’t be evil’. Dat is ook de titel van
een van de betere en sterk inspirerende recente publicaties - die enkel bestaat in
elektronische vorm – die we onder ogen kregen in het kader van de redactie van
deze white paper. Het fraai en creatief vormgegeven e-book is een initiatief van
een denktank (ViNT), verbonden aan een IT-bedrijf (Sogeti Nederland).

In het lezenswaardige digitale boekje komt de kwestie aan bod die al te dikwijls
ontbreekt in publicaties, maar ook in het debat over de duurzaamheid van de
planeet en de economie: de noodzaak van grondige hervorming of minstens
aanzienlijke bijsturing - waaronder betere regulering - van het economische
systeem, en niet enkel het bancaire. In het e-book worden onder meer weten-
schappers en ondernemers geciteerd die zich afvragen of het geen tijd is voor
een economische paradigmashift. De meeste onder hen beantwoorden die
vraag positief; enkelen laten hun antwoord voorzichtigheidshalve in het midden.
Nog niet zo lang geleden was het ondenkbaar dat dit debat gevoerd werd in
zakelijke kringen.

Maar ook entrepreneurs en beleidsmakers die niet nadrukkelijk pleiten voor

economische hervormingen zijn de laatste tijd niet mals voor bepaalde aspecten
van het heersende economische systeem. Die aspecten worden doorgaans als
uitwassen bestempeld maar sommigen, niet noodzakelijk doctrinaire marxisten,
beschouwen ze eerder als de essentie van of minstens toch als inherent aan het
huidige systeem.

Door critici van allerlei slag (ook van liberale en christendemocratische politieke
gezindheid, zie de Duitse en Franse president) worden tegenwoordig zaken aan
de orde gesteld of zelfs ronduit gehekeld, die voor het politieke en economische
establishment tot voor kort ‘heilige huisjes’ waren. Enkele voorbeelden: de als
eenzijdig omschreven focus op winstmaximalisatie, de buitenissige vergoedingen
van sommige topmanagers en bij uitbreiding het niet te verantwoorden en veel te
grote verschil tussen de laagste en hoogste lonen in bedrijven (de zogenaamde
loonspan), het falen van de zelfregulering en het gebrek aan controle in de
financiële sector en het tekort aan (zelf)kritisch denken binnen tal van boardrooms
- niet enkel die van de banken. Uiteraard is dit geen limitatieve opsomming, eerder
een greep uit de meeste voorkomende en belangrijkste vaststellingen over, en
verwijten aan het adres van het bedrijfsleven. Als tenoren uit dat bedrijfsleven ze
formuleren, klinken ze dan ook als vloeken in de kerk.

Dergelijk discours trof men tot voor kort enkel aan in maatschappijkritische blaadjes
en in publicaties die geen hoge pet ophebben van het bedrijfsleven. Vandaag zijn
ze bon ton in gerenommeerde businessbladen en komen ze uit de mond van ge-
respecteerde ondernemers en consultants. Of vallen ze, in die zelfde zakenpers,
te lezen in de columns en artikels van gereputeerde economisten zoals

HRM
Witboek 3
 Joseph Stiglitz en Paul Krugman, beiden bekroond door de Zweedse Rijksbank
voor economie (de evenknie van de nobelprijs, maar dan op vlak van economie).

Nogal wat van die kritische stemmen zien in de recente financiële en latere
economische Kladderadatsch, alsook in de ecologische uitdagingen waar we
voor staan, een uitgelezen moment om de zaken op allerlei domeinen behoorlijk
anders tot fundamenteel verschillend aan te pakken.

Tim Jackson (professor of sustainable development aan de universiteit van Surrey

in het Verenigd Koninkrijk en rapporteur voor de Commissie voor Duurzame
Ontwikkeling van de Britse regering), is een van de mensen die daarbij zelfs het
dogma van de noodzakelijke continue economische groei ter discussie stelt en
pleit voor ‘Prosperity without growth’. Dat is tevens de titel van zijn recente boek,
dat vorig jaar door The Financial Times onthaald werd als ‘een van de belangrijkste
boeken van het jaar’. Het (blinde?) geloof in de noodzaak van ononderbroken
economische groei, in combinatie met de (naïeve?) overtuiging dat de aarde
dit kan blijven dragen, is een van de belangrijkste peilers van het hedendaagse
economisch denken. Deze visie is trouwens niet de exclusiviteit van de westerse of
kapitalistische wereld, want ook aanhangers van economieën met een grotere
tot sterk aansturende rol van de overheid (zoals de Chinese en Russische) hangen
ze aan.

Let wel: de titel van het boek van Jackson is enigszins misleidend. Want de man
en zijn geestesgenoten van de onafhankelijke Britse economische denktank New
Economics Foundation (NEF) zijn niet zonder meer tegen economische groei en
dito investeringen. Maar die moeten volgens hen gericht zijn op energiezeker-
heid, een zuinige infrastructuur en milieubehoud. De rol van de overheid daarin
zal erg belangrijk zijn. Een geïnvesteerde euro mag geen koolstof uitstoten en
moet zelfs zo veel mogelijk koolstof opslorpen.

Volgens de aanhangers van deze zienswijze moeten we op zoek gaan naar ‘een
werkbare versie van de welvaart’ die berust op een enkele basis: zich ontplooien
binnen de ecologische grenzen. Tim Jackson geeft echter wel toe dat het
concept van deze maatschappij op macro-economische schaal nog moet
worden uitgevonden. Vandaag bestaat er nog geen enkel theoretisch model
voor de werking van een ecologische en sociaal duurzame maatschappij die
steunt op een stationaire economie. Deze ‘omslag’ van onze huidige economie,
ook wel de transitie naar een duurzame economie genoemd, vergt radicale
wijzigingen op tal van andere maatschappelijke vlakken en op het gebied van
de ethiek en moraal.

Dat bij sommige captains of industry recentelijk echt wel de ‘schellen van hun
ogen’ zijn gevallen, vooral als gevolg van de bankcrisis, en dat ze nu erg open
over hun falen durven spreken, blijkt uit een interview met Trude Maas - de Brouwer
dat vorig jaar in het weekblad Vrij Nederland verscheen. Deze grande dame in
‘corporate Nederland’ was ongewoon openhartig voor iemand met haar profiel
en behoorlijk streng voor sommige toplui van bedrijven, vooral voor die in de
banksector. ‘We hebben de bankiers niet met de voeten op de grond kunnen
houden’, luidde het. Ze spaarde ook geen zelfkritiek: ‘Ik heb er spijt van dat ik
niet meer heb gezeurd over het carrièrebeleid bij ABN AMRO’. Mevrouw Maas-de
Brouwer is al zo’n tien jaar lang voorzitter van de raad van commissarissen (in
België is dat de Raad van Bestuur) van Philips Electronics Nederland, en lid van de
bestuursraad van ABN AMRO.

HRM
Witboek 4
 Het voormalige sociaaldemocratische parlementslid was in Nederland van
1999 tot 2006 voorzitster van de door haar opgerichte Hay Group Vision Society,
een overleg- en reflectieplatform op het (snij)vlak van strategie, organisatie en
personeel. Doel is om tot nieuwe visies en inzichten te komen die organisaties
helpen zichzelf te verbeteren. Het platform is een initiatief van het gelijknamige
HR-managementadviesbedrijf Hay Group. De Belgische vestiging van deze
HR-adviseur was betrokken bij de denktank die aan de basis ligt van dit witboek.

Gedegen denk- en studiegroepen over HR- en aanverwante aangelegenheden

zijn dun gezaaid en kwalitatief niet altijd even hoogstaand. De output van de
denktank over duurzaam ondernemen en (duurzaam) HRM die werd opgezet
door HRMinfo.net (de grootste community van en belangrijkste knowledge
provider voor HR-professionals in België), en waarop dit witboek voor zowat de
helft is gebaseerd, mag er zijn. Al zeggen we het zelf. Dat doen we na kennis te
hebben genomen van een hoop, wellicht de meeste, andere publicaties over
de materie (onder meer talrijke papers en rapporten). Hun lectuur was dikwijls
teleurstellend.

De denktank van HRMinfo.net bestond uit HR-directors en -managers van

bedrijven en twee overheidsorganisaties, vier consultants en één academicus.
Ze kwam vier keer samen (zie onderaan voor meer details). Daarnaast werd er
ook een zogenaamde ‘klankbordgroep’ opgezet die feedback kon geven op
de werkzaamheden van de denktank en werd er een online discussie annex
brainstorm gehouden met de Synthetron-tool.

Dit witboek is het resultaat van de consultatie en inbreng van bijna honderd mensen,
HR-professionals maar ook enkele verantwoordelijken voor Corporate Social Res-
ponsability (CSR) en een academicus (verbonden aan een management school
en specialist inzake HRM en duurzaamheid). Het is het bewijs van de juistheid
van ‘The whisdom of crowds’. Voor wie het niet wist: dat is ook de titel van een in
HR-kringen veel te weinig gekend boek uit 2005 van auteur en journalist James
Surowiecki, een man die schrijft over management en economie voor onder
meer The New York Times, de Wall Street Journal, Wired, Slate en The New Yorker.

Het denken over de relatie tussen HR-management en duurzaam ondernemen

- hoe HRM kan helpen bij het ontwikkelen en implementeren van een
duurzaamheids- en CSR-beleid - is voorlopig nog erg beperkt, om niet te zeggen
een rariteit. Die reflectie is bovendien ook behoorlijk embryonaal, doorgaans zelfs
sterk rudimentair. En theoretisch. Op een paar uitzonderingen na (zoals enkele
papers van het Engelse Chartered Institute of Personnel and Development)
biedt het weinig of geen concrete en praktische handvatten of inzichten voor de
praktijk. De volgende 42 pagina’s hebben de bedoeling om dat wèl te doen. En
om te inspireren.

De bedrijven en organisaties waar HR het duurzaamheids- en CSR-denken heeft

omhelsd en de gangmaker of simpelweg de partner is van het beleid terzake,
zijn weinig talrijk. Dat is vreemd, misschien zelfs lichtjes zorgwekkend, aangezien
duurzaam ondernemen in snel tempo ingang vindt in de bedrijfswereld. Het is,
zo blijkt uit onderzoek van onder meer KPMG en PriceWaterhouseCoopers, in
elk geval een aandachtspunt en bekommernis van meer en meer CEO’s. Al is
het, toegegeven, vandaag nog vooral het stokpaardje van early adaptors en
‘verlichte ondernemers’.

HRM
Witboek 5
 Maar toch hebben tal van ondernemingen, grote en kleine, op vlak van milieu en
duurzaamheid recent het roer drastisch omgegooid of toch minstens ingrijpend
bijgestuurd. Sommige grote(re) onder hen richtten bijvoorbeeld een Climate
Change Steering Committee op en onderschijven expliciet de inzichten en
uitgangspunten die aan de basis liggen van het Verdrag van Kyoto (over het
terugdringen van broeikasgassen). Hoopgevend is dat dergelijke initiatieven
ook op sectorniveau gebeuren. Getuige hiervan het bestaan van bijvoorbeeld
The Climate Group die de wereldwijde banksector wil bijstaan met raad en
daad op het vlak van hun klimaat- en CO2-politiek. Het aantal dienstverleners
dat bedrijven en organisaties wil (en deskundig kan) adviseren en assisteren op
vlak van duurzaam HRM en de inzet van HRM-technieken en –middelen bij de
implementatie van een duurzaamheids- en CSR-beleid is voorlopig nog te tellen
op de vingers van één hand. Wereldwijd. Dat heeft uiteraard te maken met de
nog zwakke vraag naar dat soort van diensten of interventies.

In de gangbare opvatting gaat CSR hand in hand met duurzaam ondernemen

en met duurzame organisaties in het algemeen. Want non-profitorganisaties zoals
overheden en NGO’s kunnen net zozeer als bedrijven de CSR-principes aanhangen
en toepassen. Want CSR is een zaak van daden, niet van lippendienst. Het is een
werkwoord. Sommige bedrijven of organisaties denken echter nog steeds dat
CSR en duurzaamheid een aangelegenheid is voor Public Relations, waarbij ze
dus ook blijk geven van een totaal verkeerde opvatting over PR. Welbegrepen PR
is immers ‘be good and tell it’, met de klemtoon op de eerste helft van de zin.
En zo zijn we opnieuw beland waar we vertrokken: goed zijn en doen. Voor de
mensen, de planeet en de onderneming(en).

Dat kan niet zonder winst te maken. Winst is niet vies, maar een absolute noodzaak
voor de continuïteit van de ondernemingen en voor elke economische activiteit
tout court. Daar bestaat vandaag wereldwijd een even grote consensus over
als over de opwarming van de aarde, een aantal ideologische hard liners en
negationisten van de ‘inconvenient truth’ niet te na gesproken. Tussen haakjes:
de Deense wetenschapper en scepticus van de opwarmingstheorie Bjorn
Lomborg heeft ondertussen ook ingezien wat voor de overgrote meerderheid van
de wetenschappers al lang bewezen was: dat we bij een ongewijzigd beleid
inzake CO2-uitstoot afstevenen op een regelrechte catastrofe en dat drastische
maatregelen noodzakelijk zijn.

Er bestaat geen a priori antagonistische tegenstelling tussen rendabiliteit

en duurzaam ondernemen en duurzaamheid in het algemeen. Wel een
spanningsveld waarbij het er op aankomt om evenwichten te zoeken en te
vinden. Geen makkelijke klus, maar het kan. En het moet. Indien de belangen
van alle stakeholders in balans zijn, meer dan tegenwoordig doorgaans het geval
is, zal die winst trouwens ook billijk zijn. Iets wat ze vandaag verre van altijd is. Want
wat te denken over het feit dat vandaag, twee jaar na de bankcrisis, de 600
grootste ondernemingen van Europa 500 miljard euro cash in kassa blijken te
hebben (volgens de Belgische zakenkrant De Tijd van 12 augustus 2010). En dat
het aantal miljonairs, overal in de wereld maar vooral in China en India, sindsdien
ook aanzienlijk toenam.

HRM
Witboek 6
 Wie weet wordt het bijdragen tot een meer faire en acceptabele verdeling
van de rijkdom ooit een nadrukkelijk meetbaar en gemeten element van het
CSR-beleid van bedrijven. Net zoals de loonspan – het verschil tussen de best
en minst betaalde medewerkers – onderdeel van dat beleid zou kunnen zijn. En
evenaans als het bevorderen en vormgeven van sociale innovatie. Stuk voor stuk
aandachtspunten en taken voor de HR-afdeling.

HR zou zich ook kunnen bezig houden met het opentrekken, breder opvatten
van het governance-begrip in ondernemingen en organisaties. Komt er naast de
Raad van Bestuur of Commisarissen en een remuneratiecomité straks ook een
ethics committee ?

Deze denkpistes voor (meer) betrokkenheid en leadership van HR bij de ontwikkeling

en vormgeving van het CSR- en duurzaamheidsbeleid, zouden HR de kans bieden
om eindelijk zijn toegevoegde waarde in organisaties hard te maken. En dat is
geen overbodige luxe. Alle studies wijzen immers uit dat HR een belabberd imago
heeft, zowel bij CEO’s als bij lijnmanagement en medewerkers. Het wordt niet of
onvoldoende gezien als strategische partner, en evenmin als business partner. HR
kan zijn meerwaarde niet genoeg aantonen. CSR en duurzaamheid bieden HR
de kans om dat tij en dat beeld te keren. Het verplicht HR bovendien om na te
denken over zijn eigen duurzaamheid en zijn identiteit. Ook dat is nodig. Anders
gezegd: HR zal duurzaam en strategisch zijn, of het zal niet zijn.

Marc Ernst
directeur BizInfo – uitgever van o.m. HRMinfo.net

Vertegenwoordigers van onder meer de volgende bedrijven en organisaties maakten deel uit van de
denktank of de klankbordgroep van HRMinfo.net over duurzaam HRM en ondernemen: KBC, SD Worx,
Indaver, OC-ANB, Alpro, Max Havelaar, Universiteit Antwerpen Management School (UAMS), Cerm-HR,
Hay Group, Carrefour, de Federale Overheidsdienst P&O, Umicore, AG Insurance en Transform &
Connect, Suez GDF, BNP Paribas Fortis, Vlaams Agentschap voor Overheidspersoneel, Belgacom,
IBM, Northgate Arinso, VDAB, Aviapartner Aero, Randstad, ING, Hogeschool-Universiteit Brussel, Cargill,
Trias, Sodexo, Sara Lee, USG Innotiv, Hamburg-Mannheimer / ERGOLife en Colruyt.

De volgende personen namen deel aan een of meerdere sessies van de denktank: Elly Kog (KBC);
Hanna Zijlstra (SD Worx), Marcel Ceulemans (Indaver), Lore Van De Winkel (OC-ANB); Karolien Vanneste
en Ellen Roels (Alpro); Sylvie Walraevens en Els De Mol (Max Havelaar); Peggy De Prins (Universiteit
Antwerpen management School – UAMS), Paul Meijer, Winanda Nuyttens en Walter Janssens (Hay
Group); Wouter Beel en Felke Hamerijck (Cerm-HR); Griet Leynaert, Elisabeth Moumal en Peter
Desauter (Carrefour); HildeVerbeken en Kathleen Vanmullem (Federale Overheidsdienst P&O); Mark
Dolfyn (Umicore) en Ike Daems (AG Insurance).

HRM
Witboek 7
 Colofon

HRM Witboek is een uitgave van HRMinfo.net (www.

HRMinfo.net)

HRMinfo.net is een (Belgische/Nederlands- & Franstalige)

community & knowledge provider voor HR-professionals
en iedereen die met personeelsmanagement te maken
heeft of behoefte heeft aan informatie op dat vlak.

HRMinfo.net is een dienst/product van BizInfo (www.biz-info.

eu)

Een ‘executive summary’ van HRM Witboek is gratis

beschikbaar op www.HRMinfo.net/dossiersNL.
Meer info over en bestelling van de ‘integrale versie’:
www.HRMinfo.net/whitepaper2NL.

Adres:

Postbus 67, 9000 - Gent (centr.)

Tel.: (09) 324.86.59
E-mail: management@HRMinfo.net
URL: www.HRMinfo.net
Directeur & (verantwoordelijk) uitgever: Marc Ernst

Werkten mee aan HRM Witboek: Ilze Raath, Barbara

Vandenbussche, Yves Martens en Marc Ernst.

© HRMinfo.net/BizInfo gcv
Uitgezonderd korte fragmenten (voor journalistieke doeleinden zoals
recensies), mag deze uitgave noch in haar geheel noch gedeeltelijk,
gereproduceerd en/of verspreid worden, noch via elektronische of
andere middelen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van
de uitgever.

Without prior written permission from the editor, this publication, integral of
partly, may not be reproduced and/or distributed (except brief passages
for journalistic purposes as reviews); by electronic of any other means.

HRM
Witboek 47