AÙNH XAÏ

Aùnh xaï:
ƒ : X →Y A⊂X , B⊂Y
x → y
ƒ − aùnh xaï ⇔ ( x1 = x2 ⇒ ƒ (x1 ) = ƒ (x 2 ) ) (moãi x coù moät vaø chæ moät y)
ƒ (A) = {y ∈ Y ∃a ∈ A : ƒ (a) = y} (aûnh)
ƒ −1 (B) = {x ∈ X ƒ (x) ∈ B}

oSn
(taïo aûnh)
ƒ (x ) = ƒ (x 2 ) ⇒ x1 = x 2
ƒ − ñôn aùnh ⇔  1
 x1 ≠ x 2 ⇒ ƒ (x1 ) ≠ ƒ (x 2 )
ƒ − toaøn aùnh ⇔ ∀y ∈ Y, ∃x ∈ X : ƒ (x) = y
ƒ − song aùnh ⇔ ∀y ∈ Y, ∃!x ∈ X : ƒ (x) = y
∃ƒ −1 ⇔ ƒ − song aùnh
uSu
Quan heä töông ñöông:
QUAN HEÄ TREÂN TAÄP HÔÏP

∀x ∈ X, x ∼ x ( phaûn xaï )


∀x, y ∈ X, x ∼ y ⇒ y ∼ x ( ñoái xöùng )
uHu

∀x, y,z ∈ X, x ∼ y, y ∼ z ⇒ x ∼ z ( baéc caàu )
Lôùp töông ñöông: C(a) = [a] = {x ∈ X a ∼ x}
Quan heä thöù töï:
∀x ∈ X, x ≤ x ( phaûn xaï )

∀x, y ∈ X, x ≤ y, y ≤ x ⇒ x = y ( phaûn ñoái xöùng )

H

∀x, y,z ∈ X, x ≤ y, y ≤ z ⇒ x ≤ z ( baéc caàu )

NHOÙM
(X, •) – nöûa nhoùm ⇔ ∀x, y, z ∈ X : (x.y).z = x.(y.z)
∀x, y,z ∈ X : (x.y).z = x.(y.z)
(X, •) – vò nhoùm ⇔ 
∃e ∈ X : ∀x ∈ X, x.e = e.x = x
 ∀x, y,z ∈ X : (x.y).z = x.(y.z)

(X, •) – nhoùm ⇔ ∃e ∈ X : ∀x ∈ X, x.e = e.x = x
∀x ∈ X, ∃x ' ∈ X : x.x ' = x '.x = e

 X ≠ ∅, (X,i) − nöûa nhoùm
⇔
∀a, b ∈ X, pt ax = b vaø ya = b coù nghieäm trong X
 X ≠ ∅, (X,i) − nöûa nhoùm


n
⇔ ∃e ∈ X : ∀x ∈ X, e.x = x

∀x ∈ X, ∃x ' ∈ X : x '.x = e
∀x, y,z ∈ X : (x.y).z = x.(y.z)
∃e ∈ X : ∀x ∈ X, x.e = e.x = x
(X, •) – nhoùm Abel ⇔ 


(X, •) – nhoùm ⇒ 


So
∀x ∈ X, ∃x ' ∈ X : x.x ' = x '.x = e
∀x, y ∈ X, x.y = y.x
e, x' cuûa x laø duy nhaát
∀x, y,z ∈ X, xy = xz (hay yx = zx) ⇒ y = z

∀x, y ∈ X, (xy) = y .x
−1 −1 −1

∀m, n ∈ ℤ, (an )−1 = (a−1 )n , an .am = an + m , (an )m = an.m


Nhoùm con A cuûa nhoùm X (A
X)
uu
(A,+) oån ñònh ⇔ ∀x,y ∈ A ⇒ x + y ∈ A
 A ≠ ∅, A ⊂ X

A
X ⇔ ∀x, y ∈ A, xy ∈ A 
∀x ∈ A, x −1 ∈ A  ⇔ ∀x, y ∈ A, xy ∈ A
−1

 
Nhoùm con sinh bôûi A, nhoùm con xyclic sinh bôûi A
H

Cho (X, •) – nhoùm, A ≠ ∅, A ⊂ X. Ta noùi nhoùm con cuûa X sinh bôûi A,

k/h: 〈A〉, neáu A = ∩ X i , X i
X, A ⊂ X i ∀i
(Nhoùm con sinh bôûi A laø nhoùm con nhoû nhaát chöùa A)
Neáu A = {a} thì ta noùi nhoùm con xyclic cuûa X sinh bôûi A, k/h: 〈a〉,
a ñgl phaàn töû sinh cuûa X.
Neáu ∃a∈X: 〈A〉 = X thì X ñgl nhoùm xyclic
Neáu ∃A⊂X: 〈A〉 = X thì A ñgl taäp sinh cuûa X.
Lôùp keà cuûa A trong X
{ }
A
X, ∀x ∈ X: xA = y ∈ A x −1y ∈ A = {xa a ∈ A} (lôùp keà traùi)

Ax = {y ∈ A yx −1
∈ A} = {ax a ∈ A} (lôùp keà phaûi)
Löu yù: xA = yA ⇔ x −1y ∈ A
Nhoùm con chuaån taéc A cuûa nhoùm X (A X)
A ≠ ∅, A ⊂ X

n

A X ⇔ ∀a, b ∈ A, ab −1 ∈ A

∀x ∈ X, ∀a ∈ A, x ax ∈ A
−1

A ≠ ∅, A ⊂ X


So
⇔ ∀a, b ∈ A, ab −1 ∈ A
∀x ∈ X, xA = Ax

Löu yù: Trong 1 nhoùm Abel, moïi nhoùm con ñeàu chuaån taéc.
Nhoùm thöông cuûa X treân A
Neáu A X thì X = {xA x ∈ X} vôùi xA.yA = xyA ñgl nhoùm thöông
cuûa X treân A.
Nhoùm xyclic
A
uu
(X, •) – nhoùm xyclic ⇔ ∃a∈X: x = am, ∀x∈X, m∈Z (a–phaàn töû sinh)
a = {a k : k ∈ ℤ}
Caáp cuûa nhoùm, phaàn töû cuûa nhoùm
Caáp cuûa nhoùm X, kí hieäu X , laø soá phaàn töû cuûa X.
Caáp cuûa a∈X:
Neáu am ≠ e, ∀m > 0 thì a coù caáp voâ haïn
H

Neáu am = e, m min ∈ ℕ* thì m ñgl caáp cuûa a. K/h: ord(a)

Ñ/lí Lagrange: (X, •) – nhoùm höõu haïn, A
X ⇒ X = A . X
A
Löu yù: Hai phaàn töû sinh baát kì cuûa cuøng moät nhoùm xyclic ñeàu coù cuøng
caáp. Caáp cuûa moïi nhoùm xyclic baèng caáp cuûa moïi phaàn töû sinh cuûa noù.
Hai nhoùm xyclic ñaúng caáu vôùi nhau khi vaø chæ khi chuùng coù cuøng caáp.
Taâm cuûa nhoùm X ( Z(X) )
Z(X) = {a ∈ X ax = xa, ∀x ∈ X}
Löu yù: X abel ⇔ X = Z(X)
Z(X) laø nhoùm con Abel cuûa X

ÑOÀNG CAÁU
Ñoàng caáu nhoùm

n
X, Y laø nhoùm, f : X ax
→Y
f ñgl ñoàng caáu nhoùm ⇔ f(ab) = f(a).f(b) ∀a,b∈X
ñôn aùnh ñgl ñôn caáu (pheùp nhuùng)

So
Ñoàng caáu & toaøn aùnh ñgl toaøn caáu
song aùnh ñgl ñaúng caáu
Haït nhaân vaø aûnh cuûa ñoàng caáu nhoùm
Kerf = {x ∈ X f(x) = e Y } = f −1 (e Y )
Im f = {f(x) x ∈ X} = f(X)
Tính chaát cuûa ñoàng caáu nhoùm
f ( e X ) = eY
a) 
uu
f ( x ) = [ f(x)]
−1 −1

f ñôn caáu ⇔ Kerf = {e X }


b) f toaøn caáu ⇔ Im f = Y
f ñaúng caáu ⇒ f −1 ñaúng caáu

Kerf ⊲ X, Im f
Y

H

c) A
X ⇒ f(A)
Y

B ⊲ X, f (B) ⊲ X
−1

Ñònh lí cô baûn cuûa ñoàng caáu nhoùm

Cho f : X  ñoàng caáu nhoùm
→Y
h : X 
toaøn caáu
→X
chính taéc Kerf
x → x = Kerf
Khi ñoù:
1) ∃! g : X ñôn caáu
→ Y s/c g  h = f
Kerf
( vôùi X A , A = Kerf thì g ñôn caáu )
2) Img = Imf
f

h ∃! : g ° h = f

n
Ñaëc bieät:
Neáu g : X → Im f thì g ñaúng caáu. Khi ñoù: X ≅ Im f

B1:
B2:
B3:
Kerf
Neáu f : X 


A
f : X 
So
→ Y laø toaøn caáu thì X
Kerf
Löu yù: Ñeå cm X ≅ Y , ta cm caùc böôùc sau:
→ Y laø aùnh xaï
f laø toaøn caáu
Kerf = A
Ñònh lí ñaúng caáu
≅Y
Kerf

X ( )
uu
X – nhoùm, A,B X, A ⊂ B ⇒ A ≅X
B ( )
A
B

VAØNH
(X, + ) − nhoùm Abel
(X, +, •) − nöûa nhoùm

(X,+,•) – vaønh ⇔ 
H

 pp cuûa • ñ/v + (x + y)z = xz + yz ∀x, y,z ∈ X

 
z(x + y) = zx + zy
Tính chaát cuûa vaønh
Ox = xO = O ∀x∈X
(−x)y = x(−y) = −(xy) ∀x,y∈X
(−x)(−y) = xy ∀x,y∈X
 x(y − z) = xy − xz ∀x,y,z∈X
(x − y)z = xz − yz ∀x,y,z∈X
(nx)y = x(ny) = n(xy) ∀x,y∈X ∀n∈Z
m n
( x1 + … + x m )( y1 + … + y n ) = ∑∑ x i x j ∀x i , x j ∈ X
i =1 j =1

n
n
n!
X – vaønh giao hoaùn ⇒ ( x + y ) = ∑ x i y n − i , ∀x, y ∈ X,n ∈ ℕ
i!( n − i )!

n
i=0

Nhoùm caùc öôùc cuûa ñôn vò (nhoùm caùc phaàn töû khaû nghòch)
Vaønh X coù ñôn vò laø 1 vaø X* = {x ∈ X ∃y ∈ X, xy = yx = 1}
Khi ñoù: ( X* ,• ) ñgl nhoùm caùc öôùc cuûa ñôn vò.
Öôùc cuûa 0

So
X – vaønh, a,b ∈ X, a ≠ 0, b ≠ 0, coù ab = 0 thì a laø öôùc traùi cuûa 0, b laø
öôùc phaûi cuûa 0.
Traùi laïi, ab = 0 (a,b ∈ X) suy ra a = 0 hoaëc b = 0 thì vaønh X ñgl khoâng
coù öôùc cuûa khoâng.
Mieàn nguyeân
Mieàn nguyeân ⇔ 
Vaønh giao hoaùn coù ñôn vò 1 ≠ 0 (coù hôn 1 ptöû)
Khoâng coù öôùc cuûa 0
uu
Moät vaønh giao hoaùn X coù ñôn vò 1 ≠ 0 laø moät mieàn nguyeân khi vaø chæ
khi trong X coù luaät giaûn öôùc: ab = ac, a ≠ 0 ⇒ b = c ∀a,b,c∈X
Tích tröïc tieáp
Vaønh X1 × X2 × ... × Xn ñgl tích tröïc tieáp cuûa caùc vaønh X1, X2, ..., Xn
neáu taäp tích ñöôïc ñ/n pheùp + vaø • sau:
( x1 ,… , x n ) + ( y1 ,…, y n ) = ( x1 + y1 ,…, x n + y n )
H

( x1 ,… , x n )i( y1 ,… , y n ) = ( x1y1 ,… , x n y n )
Vaønh con A cuûa X (A X)
 A ≠ ∅, A ⊂ X
A
(X, + ) 
A X⇔  ⇔ ∀x, y ∈ A, x − y ∈ A
∀x, y ∈ A, xy ∈ A ∀x, y ∈ A, xy ∈ A

Taâm cuûa vaønh ( Z(X) )
Z(X) = {a ∈ X ax = xa, ∀x ∈ X}
Löu yù: Z(X) X
Iñeâan A cuûa vaønh X (A X)
A ≠ ∅, A ⊂ X

A X ⇔ ∀a, b ∈ A, a − b ∈ A

∀a ∈ A, ∀x ∈ X, xa ∈ A,ax ∈ A

n
Löu yù: Ñeå cm A laø iñeâan nhoû nhaát chöùa a, giaû söû B laø iñeâan cuûa X
maø chöùa a roài cm A ⊂ B
Iñeâan sinh bôûi moät taäp, iñeâan chính sinh bôûi a

So
Giaû söû X – vaønh, A ≠ ∅, A ⊂ X. Khi ñoù, iñeâan cuûa X sinh bôûi taäp A
(hay iñeâan beù nhaát cuûa X chöùa A), k/h: (A), neáu:
(A) = ∩Xi , Xi X, A ⊂ Xi , ∀i
Neáu A = {a} thì iñeâan sinh bôûi A ñgl iñeâan chính sinh bôûi a. K/h: (a)
Ñaëc bieät: Neáu X laø vaønh giao hoaùn coù ñôn vò thì (a) = {ax x ∈ X}
Moâ taû: Iñeâan traùi chính cuûa X sinh bôûi a: Xa = {xa x ∈ X}
Iñeâan phaûi chính cuûa X sinh bôûi a: aX = {ax x ∈ X}
uu
Iñeâan chính sinh bôûi a:
m 
(a) = XaX = ∑ x i ay i x i , y i ∈ X, n ∈ ℕ 
 i =1 
Vaønh caùc iñeâan chính. Mieàn chính
Moät vaønh giao hoaùn coù ñôn vò 1 ≠ 0 trong noù moïi iñeâan ñeàu laø iñeâan
chính ñgl vaønh caùc iñeâan chính. Moät vaønh caùc iñeâan chính ñoàng thôøi
H

laø moät mieàn nguyeân ñgl mieàn chính.

Vaønh thöông cuûa vaønh X theo iñeâan A
Giaû söû A X. Khi ñoù: A (X,+). Ta coù:
X = {x + A x ∈ X} vôùi 2 pheùp toaùn:
A
(x + A) + (y + A) = (x + y) + A
 ( x + A ) . ( y + A ) = xy + A
laø vaønh thöông cuûa vaønh X treân iñeâan A.

ÑOÀNG CAÁU

Ñoàng caáu vaønh

X, Y laø vaønh, f : X 
ax
→Y

n
f(x + y) = f(x) + f(y)
f ñgl ñoàng caáu vaønh ⇔  ∀x, y ∈ X
f(xy) = f(x).f(y)
ñôn aùnh ñgl ñôn caáu (pheùp nhuùng)

So
Ñoàng caáu & toaøn aùnh ñgl toaøn caáu
song aùnh ñgl ñaúng caáu
Haït nhaân vaø aûnh cuûa ñoàng caáu vaønh
Kerf = {x ∈ X f(x) = 0Y } = f −1 (0 Y )
Im f = {f(x) x ∈ X} = f(X)
Tính chaát cuûa ñoàng caáu vaønh
f ( 0 X ) = 0Y

uu
f(− x) = −f(x)
a) 
f(a − b) = f(a) − f(b) ∀a, b ∈ X
f(an ) = [ f(a)]n ∀a ∈ X, ∀n ∈ ℕ*

Kerf X, Imf Y

b) A X ⇒ f(A) Y
–1
B Y ⇒ f (B) X

H

Ñònh lí cô baûn cuûa ñoàng caáu vaønh

Cho f : X  ñoàng caáu vaønh
→Y
h : X 
toaøn caáu
→X
chính taéc Kerf
x → x = x + Kerf
Khi ñoù:
 1) ∃! g : X ñôn caáu
→ Y s/c g  h = f
Kerf
( vôùi X A , A = Kerf thì g ñôn caáu )
2) Img = Imf
f

h ∃! : g ° h = f

n
Ñaëc bieät:
Neáu g : X  → Im f thì g ñaúng caáu. Khi ñoù: X ≅ Im f
Kerf Kerf
Neáu f : X 

Theå
B1:
B2:
B3:
A
f : X 

Kerf = A

(X,+, •) – theå ⇔ 
So
→ Y laø toaøn caáu thì X
Kerf
Löu yù: Ñeå cm X ≅ Y , ta cm caùc böôùc sau:
→ Y laø aùnh xaï
f laø toaøn caáu

vaønh X coù ñôn vò 1 ≠ 0

≅Y

∀x ∈ X, ∃x ' ∈ X : x.x ' = x '.x = 1

uu
Tröôøng
(X,+, •) – tröôøng ⇔ theå giao hoaùn
vaønh X giao hoaùn coù ñôn vò 1 ≠ 0
⇔
∀x ∈ X, ∃x ' ∈ X : x.x ' = x '.x = 1
(X, + ),(X, •) − nhoùm Abel

⇔ x(y + z) = xy + xz
H

∀x, y,z ∈ X, (y + z)x = yx + zx

 

Tröôøng con
 A ⊂ X, A nhieàu hôn 1 phaàn töû

A – tröôøng con cuûa tröôøng X ⇔ ∀a, b ∈ A, a − b ∈ A

∀a, b ∈ A, b ≠ 0, ab ∈ A
−1

Tröôøng ñöôïc saép

Giaû söû
laø moät quan heä thöù töï. K ñgl moät tröôøng ñöôïc saép ñoái vôùi
thöù töï
neáu:

n
(i) x
y ⇒ x + z
y + z , z ∈ K
(ii) x
y vaø 0
z ⇒ xz
yz
Ñaëc soá cuûa vaønh

…+


So
Cho X laø moät vaønh coù ñôn vò. Neáu coù soá nguyeân döông n sao cho
1

+1+ 1 = 0 , thì soá nguyeân döông nhoû nhaát coù tính chaát ñoù ñgl ñaëc

soá cuûa vaønh X. Ngöôïc laïi, neáu khoâng coù soá nguyeân döông n naøo nhö
theá thì ta noùi X coù ñaëc soá baèng 0. Ñaëc soá cuûa X ñöôïc k/h laø Char(X).
uu
H