Matran Print PDF

MA TRẬN
Bài giảng điện tử
TS. Lê Xuân Đại

Trường Đại học Bách Khoa TP HCM
Khoa Khoa học ứng dụng, bộ môn Toán ứng dụng
Email: ytkadai@hcmut.edu.vn
TP. HCM — 2013.

TS. Lê Xuân Đại (BK TPHCM) MA TRẬN TP. HCM — 2013. 1 / 106
Bài toán thực tế
Lĩnh vực du lịch
Để chuẩn bị cho chuyến du lịch của mình, đôi khi bạn

quên những vật dụng cần thiết. Việc mua những vật dụng
này ở những thành phố khác nhau sẽ có giá khác nhau.
Giá trung bình các vật dụng này được liệt kê như sau:
Những dữ liệu này được mô tả bởi ma trận sau

Atlanta LosAngeles Mexico Tokyo
Film ảnh 4.03 4.21 3.97 7.08
Thuốc 6.78 7.41 7.43 36.57
Máy xấy tóc 18.98 20.49 32.25 63.71
Nội dung
1
Những khái niệm cơ bản về ma trận
2
Các phép biến đổi sơ cấp đối với ma trận
3
Hạng của ma trận
4
Các phép toán trên ma trận
Định nghĩa ma trận và ví dụ Định nghĩa ma trận
Định nghĩa ma trận
Một ma trận A cỡ m × n trên trường K (thực

hoặc phức) là một bảng hình chữ nhật gồm m
hàng và n cột có dạng sau:
 
a11 . . . a1j . . . a1n
 ... . . . ... . . . ... 
 
A =  ai1 . . . aij . . . ain 
 
 .. . .
 . . ... . . . ... 

am1 . . . amj . . . amn
Định nghĩa ma trận và ví dụ Định nghĩa ma trận
Định nghĩa
Ma trận A có m hàng và n cột thường được ký
hiệu A = (aij )m×n . Tập hợp tất cả các ma trận cỡ
m × n được ký hiệu là Mm×n (K ).
Định nghĩa
Phần tử aij (i = 1..m; j = 1..n) được gọi là phần
tử hàng thứ i, cột thứ j của ma trận A.
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận cột, ma trận hàng
Ma trận cột, ma trận hàng
Định nghĩa
 
a1
 a2 
 
 ..  được gọi là ma trận cột.
 . 
an

a1 a2 . . . an được gọi là ma trận hàng.
Mối quan hệ giữa ma trận và ma trận hàng, cột

Gọi Ai∗ = ai1 ai2 . . . ain là hàng
 thứ i của ma trận
a1j
 a 
 2j 
A, 1 6 i 6 m, và gọi A∗j =  ..  là cột thứ j của ma
 . 
amj
trận A, 1 6 j 6 n thì
 
A1∗
 A 
 2∗ 
A =  ..  = A∗1 A∗2 . . . A∗n
 . 
Am∗
Ví dụ

1 −4 5
Ma trận A = gồm có:
0 3 −2 2×3

2 ma trận hàng 1 −4 5 , 0 3 −2

1 −4 5
và 3 ma trận cột , ,
0 3 −2
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận không
Ma trận không
Định nghĩa
Ma trận không là ma trận mà mọi phần tử của nó
đều bằng 0, có nghĩa là aij = 0, ∀i, j.
Ví dụ
 
0 0 0 0
A =  0 0 0 0  là ma trận không cỡ 3 × 4.
0 0 0 0
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận đối
Ma trận đối
Định nghĩa
Ma trận −A = (−aij )m×n được gọi là ma trận đối
của A.
Ví dụ

1 2 3
B= là ma trận đối của ma trận
0 4 −5

−1 −2 −3
A= .
0 −4 5
Định nghĩa ma trận và ví dụ Định nghĩa ma trận vuông
Định nghĩa ma trận vuông
Nếu m = n thì A được gọi là ma trận vuông. Tập

 vuông cấp n được kýhiệu là Mn (K )
ma trận
a11 . . . a1i . . . a1n
 ... . . . ... . . . ... 
 
A =  ai1 . . . aii . . . ain  .
 
 .. . . .. . . .. 
 . . . . . 
an1 . . . ani . . . ann
Đường thẳng đi qua các phần tử a11, a22, . . . , ann
gọi là đường chéo chính
Định nghĩa ma trận và ví dụ Định nghĩa ma trận vuông
Ví dụ
 
1 2 3
A =  0 −3 −2  là ma trận vuông cấp 3. Các
5 4 −5
phần tử nằm trên đường chéo chính là 1, −3, −5
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận đơn vị
Ma trận đơn vị
Định nghĩa
 
1 0 ... 0
 0 1 ... 0 
 
Ma trận vuông I =  .. .. . . ..  , có nghĩa là
. . . .
0 0 ... 1
(aii = 1, i = 1, ..n; aij = 0, ∀i 6= j) được gọi là ma
trận đơn vị cấp n và được ký hiệu là I hay In
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận đơn vị
Ví dụ
 
1 0 0
I =  0 1 0  là ma trận đơn vị cấp 3.
0 0 1
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận chéo
Ma trận chéo
Định nghĩa
 
α1 0 . . . 0
0 α2 . . . 0 
 
Ma trận vuông D =  ... ... . . . ...  , có

 
0 0 . . . αn
nghĩa là (aij = 0, ∀i 6= j; i, j = 1, ..n) được gọi là
ma trận chéo cấp n và được ký hiệu là
D = dig α1 α2 . . . αn .
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận chéo
Ví dụ
 
1 0 0
A =  0 −3 0  là ma trận chéo cấp 3.
0 0 0
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận dạng bậc thang
Ma trận dạng bậc thang
Định nghĩa
1
Một hàng của ma trận gọi là hàng 0 nếu tất cả
các phần tử của nó bằng 0.
2
Phần tử khác 0 đầu tiên của một hàng (tính từ
trái sang phải) được gọi là phần tử cơ sở của
hàng đó.
Định nghĩa
Ma trận được gọi là có dạng bậc thang nếu
1
Các hàng bằng không phải nằm dưới các hàng
khác không.
2
Phần tử cơ sở của hàng dưới phải nằm phía
phải so với phần tử cơ sở của hàng trên nó.
Ví dụ

2 1 3 0 2 1
và không có dạng bậc
1 5 2 3 1 0
thang vì không thỏa mãn điều kiện 2.
Ví dụ

0 0
không có dạng bậc thang vì không thỏa
1 5
điều kiện 1.
Ví dụ
     
2 1 3 1 2 5 1 2 3 4
 0 5 2  ,  0 0 2  ,  0 0 2 1  có
0 0 3 0 0 0 0 0 0 6
dạng bậc thang.
Định nghĩa ma trận và ví dụ Ma trận dạng bậc thang rút gọn
Định nghĩa
Ma trận được gọi là có dạng bậc thang rút gọn
nếu
1
nó có dạng bậc thang
2
phần tử cơ sở của hàng khác 0 bằng 1, và là
phần tử duy nhất khác 0 trong cột chứa nó.
Ma trận có dạng bậc thang rút gọn hay không?
     
1 0 0 0 1 2 0 1 2 0 4
 0 1 0 ,  0 0 0 1 ,  0 0 1 3 
0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0
Các phép biến đổi sơ cấp trên ma trận Định nghĩa
Các phép biến đổi sơ cấp trên ma trận
Định nghĩa
Phép biến đổi sơ cấp trên ma trận A ∈ Mm×n (K )
là những phép biến đổi sau:
1
hi ↔ hj (ci ↔ cj ) tức là đổi chỗ hai hàng (hai
cột) cho nhau.
2
hi → λhi (ci → λci ) tức là nhân vào hàng i
(cột i) một số λ 6= 0.
3
hi → hi + λ.hj (ci → ci + λcj ), ∀λ tức là biến
hàng thứ i (cột thứ i) thành hi + λ.hj (ci + λcj )
Các phép biến đổi sơ cấp trên ma trận Định lý về việc đưa ma trận về dạng bậc thang
Định nghĩa
Ta ký hiệu A −→ B để chỉ ma trận B nhận được
từ ma trận A sau một số hữu hạn các phép biến
đổi sơ cấp trên A.
Định lý
Mọi ma trận đều có thể đưa được về dạng bậc
thang nhờ các phép biến đổi sơ cấp.
Hạng của ma trận Định nghĩa hạng của ma trận
Định nghĩa
Giả sử Am×n −→ Bm×n , với B là ma trận dạng bậc
thang. Khi đó hạng của ma trận A là số hàng khác
0 của ma trận dạng bậc thang B. Kí hiệu r (A).
Hạng của ma trận Tính chất của hạng của ma trận
Tính chất của hạng của ma trận
1
r (A) = 0 ⇔ A = 0
2
0 6 r (Am×n ) 6 min{m, n}
các phép biến đổi sơ cấp
3
Nếu A −−−−−−−−−−−−−−−−−→ B thì
r (B) = r (A).
Hạng của ma trận Ví dụ
Ví dụ
 
0 2 −4
 −1 −4 5 
 
Cho A =  3 1 7  . Đưa ma trận A về
 
 0 5 −10 
 
2 3 0
ma trận dạng bậc thang bằng các phép biến đổi sơ
cấp. Từ đó suy ra hạng của A

0 2 −4
 
−5

1 4 h3 →h3 −3h1
 −1 −4 5  h2 →−h2  0 2 −4  h5 →h5 −2h1
  h2 ↔h1   h2 → 12 h2
 −−−−→ 
 −−−−−−→
 3 1 7 3 1 7 
  
 0 5 −10   0 5 −10 
2 3 0 2 3 0

−5
 
4 −5

1 4 1
0 1 −2  hh34→h 3 +11h2
→h4 −5h2  0 1 −2 
  h5 →h5 +5h2  
 0 −11 22  −−
 −−−−−→ 0 0 0 .

 
 0 5 −10   0 0 0 
0 −5 10 0 0 0
Hạng của ma trận A là 2.
Ví dụ
0 1 1 0 0
 
 1 1 0 0 0 
0 1 0 1 1
 
Cho A =   . Tìm hạng của ma trận A.
 
 1 0 1 0 0 
 0 0 1 1 0 
2 3 3 2 1
Giải.
0 1 1 0 0 1 1 0 0 0
   
 1 1 0 0 0   0 1 1 0 0 
 h4 →h4 −h1
0 1 0 1 1 0 1 0 1 1
  
 h1 ↔h2  h6 →h6 −2h1
 −−−→  −−−−−−→
 
1 0 1 0 0 1 0 1 0 0
 
   
 0 0 1 1 0   0 0 1 1 0 
2 3 3 2 1 2 3 3 2 1
1 1 0 0 0 1 1 0 0 0
   
 0 1 1 0 0  h3 →h3 −h2  0 1 1 0 0  h4 →h4 +2h3
 h4 →h4 +h2  h5 →h5 +h3
0 1 0 1 1 0 0 −1 1 1
 
 h6 →h6 −h2  h6 →h6 +2h3
 −−−−−−→  −−−−−−→
 
0 −1 1 0 0 0 0 2 0 0
 
   
 0 0 1 1 0   0 0 1 1 0 
0 1 3 2 1 0 0 2 2 1
1 1 0 0 0 1 1 0 0 0
   
 0 1 1 0 0   0 1 1 0 0 
 h5 →h5 −h4
0 0 −1 1 1 0 0 −1 1 1
  
 h6 →h6 −2h4  h6 →h6 −h5
 −−−−−−→  −−−−−−→
 
0 0 0 2 2 0 0 0 2 2
 
   
 0 0 0 2 1   0 0 0 0 −1 
0 0 0 4 3 0 0 0 0 −1
 
1 1 0 0 0
0 1 1 0 0 
 
0 0 −1 1 1 
 
 .Vậy r (A) = 5.
0 0 0 2 2 

−1 
 
0 0 0 0
0 0 0 0 0
Ví dụ
 
3 1 1 4
λ 4 10 1
 
Cho A =   . Tìm hạng của A.
1 7 17 3
2 2 4 3
   
3 1 1 4 4 1 1 3
λ 4 10 1  c1↔c4 1 4 10 λ  c1↔c2
   
 −−−→  −−−→
1 7 17 3 3 7 17 1
 
2 2 4 3 3 2 4 2
  Ví dụ 
1 4 1 3 h2 →h2 −4h1 1 4 1 3
h3 →h3 −7h1
 4 1 10 λ  h4 →h4 −2h1  0 −15 6 λ − 12 
 7 3 17 1  −−−−−−→  0 −25 10 −20
   

2 3 4 2 0 −5 2 −4
 
1 4 1 3
h2 ↔h4  0 −5 2 −4  hh34 →h
→h
3 −5h2
4 −3h2
−−−→   0 −25 10 −20  −−−−−−→

0 −15 6 λ − 12
   
1 4 1 3 1 4 1 3
 0 −5 2 −4  h3 ↔h4  0 −5 2 −4 
 0 0 0 0  −−−→  0 0 0 λ 
   
0 0 0 λ 0 0 0 0

2, nếu λ = 0
Biện luận. r (A) =
3, nếu λ 6= 0
Các phép toán trên ma trận Ma trận bằng nhau
Ma trận bằng nhau
Định nghĩa
Hai ma trận A và B gọi là bằng nhau nếu như
A = (aij )m×n = B = (bij )m×n ⇔ aij = bij , ∀i, j.
Các phép toán trên ma trận Ma trận bằng nhau
Ví dụ
x, y , z, t saocho
Tìm
x + y 2z + t 3 7
=
x −y z −t 1 5
 


 x +y = 3 

 x = 2
x −y = 1 y = 1
 
⇔

 2z + t = 7 
 z = 4
 z −t

= 5

 t = −1
Các phép toán trên ma trận Nhân ma trận với một số
Định nghĩa
Cho A = (aij )m×n ∈ Mm×n (K ), α ∈ K . Khi đó
tích của số α với ma trận A là
αA = (α.aij ) ∈ Mm×n (K )
Tính chất
1
1.A = A, (−1).A = −A
2
0.A = 0, 0 ∈ K
3
α.0 = 0, ∀α ∈ K , 0 là ma trận không.
4
α(βA) = (αβ)A, ∀α, β ∈ K .
Ví dụ

1 2 3
Nếu A = thì
5 4 −5

3.1 3.2 3.3 3 6 9
3A = =
3.5 3.4 3.(−5) 15 12 −15
Hệ quả
Thừa số chung của tất cả những phần tử của ma
trận có thể đưa ra khỏi dấu ma trận.
Ví dụ
   
15 5 0 3 1 0
 20 −5 0  = 5  4 −1 0 
30 15 40 6 3 8
Các phép toán trên ma trận Cộng ma trận
Cộng ma trận
Muốn cộng 2 ma trận A và B thì

1
A và B phải có cũng cỡ m × n
2
A + B = (aij + bij )m×n
Tính chất
Cho A, B, C là những ma trận cùng cỡ

1
A + B = B + A (tính giao hoán của phép cộng)
2
A + (B + C ) = (A + B) + C (tính kết hợp của
phép cộng)
3
α.(A + B) = α.A + α.B, ∀α ∈ K .
4
(α + β).A = α.A + β.A, ∀α, β ∈ K .
5
A+0=0+A=A
Ví dụ

1 4 3
3 1 1
+ =
8 −3 2
4 −1 0

1+3 4+1 3+1 4 5 4
= =
8 + 4 −3 − 1 2 + 0 12 −4 2
Ví dụ
Tính C = 5A − 2B
với
2 3 5 2 −2 5
A= , B=
1 4 −2 0 6 −4
Giải.

2 3 5 2 −2 5
C =5 −2 =
1 4 −2 0 6 −4

5.2 − 2.2 5.3 − 2.(−2) 5.5 − 2.5
= =
5.1 − 2.0 5.4 − 2.6 5.(−2) − 2.(−4)

6 19 15
= .
5 8 −2
Các phép toán trên ma trận Nhân 2 ma trận
Bảng xếp hạng ngoại hạng Anh năm 2012-2013
Tên đội Thắng Hòa Thua

Man. Utd 28 5 5
Man. City 23 9 6
Chelsea 22 9 7
Arsenal 21 10 7
Tottenham 21 9 8
Hãy tính tổng số điểm của các đội biết thắng được
3 điểm, hòa được 1 điểm và thua được 0 điểm.
   
28 5 5 28.3 + 5.1 + 5.0
 23   
 9 6 3  23.3 + 9.1 + 6.0 

 22 9 7  .  1  =  22.3 + 9.1 + 7.0  =
   
 21 10 7 0  21.3 + 10.1 + 7.0 
   
21 9 8 21.3 + 9.1 + 8.0
 
89 (Man. Utd)
 78 (Man. City) 
 
=  75 (Chelsea) 
 
 73 (Arsenal) 
 
TS. Lê Xuân Đại (BK TPHCM)

72 (Tottenham) MA TRẬN TP. HCM — 2013. 43 / 106
Nhân 2 ma trận
Định nghĩa
Cho A = (aij )m×n ∈ Mm×n (K ), B = (bij )n×p ∈ Mn×p (K ).
a11 a12 ... a1n
 
 .. .. .. ..  
b11 b12 ... b1j ... b1p

 . . . . 
   .. .. .. .. .. .. 

 ai1 ai2 ... ain 
 . . . . . . .  =
 .. .. .. .. 
bn1 bn2 ... bnj ... bnp
 . . . .  n×p
am1 am2 ... amn m×n
c11 c12 ... c1j ... c1p
 
 .. .. .. .. .. .. 

 . . . . . . 


 ci1 ci2 ... cij ... cip 
 . Khi đó tích của của 2 ma trận A và B là
 .. .. .. .. .. .. 
 . . . . . . 
cm1 cm2 ... cmj ... cmp m×p
n
P
ma trận C = A.B = (cij )m×p sao cho cij = aik .bkj , i = 1..m; j = 1..p
k=1
Chú ý
Nhân ma trận A cho ma trận B thì
Ví dụ

Tính tích A.B với A = 2 −1 4 5 1×4
,
 
1
 2 
B =  0 

−1 4×1
 
1
 2 
A.B = 2 −1 4 5 . 
 0 =

−1
(2.1 + (−1).2 + 4.0 + 5.(−1)) = (−5)1×1
Ví dụ
Tính tích C = A.B với 
2 1 −1
2 3 1
A= , B =  1 3 −2  .
−1 0 1 2×3
0 2 1 3×3
 
2 1 −1
2 3 1
.  1 3 −2  =
−1 0 1
0 2 1
 
2
c11 = 2 3 1 .  1  = 2.2 + 3.1 + 1.0 = 7
0
 
1
c12 = 2 3 1 .  3  = 2.1 + 3.3 + 1.2 = 13
2
 
−1
c13 = 2 3 1 .  −2  = 2.(−1)+3.(−2)+1.1 = −7
1
 
2
c21 = −1 0 1 . 1  = (−1).2 + 0.1 + 1.0 = −2

0
 
1
c22 = −1 0 1 .  3  = (−1).1 + 0.3 + 1.2 = 1
2
 
−1
c23 = −1 0 1 .  −2  =
1
(−1).(−1) + 0.(−2) + 1.1 = 2
Vậy
7 13 −7
C = A.B = .
−2 1 2
Ví dụ
 
3
Tính tích A.B với A =  −2  ,
5 3×1

B = 1 −1 2 2 1×4
A3×1 .B1×4 = C3×4 =

 
3.1 3.(−1) 3.2 3.2
=  (−2).1 (−2).(−1) (−2).2 (−2).2  =
5.1 5.(−1) 5.2 5.2
 
3 −3 6 6
=  −2 2 −4 −4  .
5 −5 10 10
Tính chất
1
(A.B).C = A.(B.C ) = A.B.C
2
A.(B + C ) = A.B + A.C .
3
(B + C ).A = B.A + C .A
4
k(AB) = (kA).B = A.(kB)
Ví dụ

cos α − sin α cos β − sin β
Cho A = và B = .
sin α cos α sin β cos β

cos α − sin α cos β − sin β
Lúc này AB = . =
sin α cos α sin β cos β

cos(α + β) − sin(α + β)
và
sin(α + β) cos(α + β)

cos β − sin β cos α − sin α
BA = . =
sin β cos β sin α cos α

cos(α + β) − sin(α + β)
. Vậy AB = BA
sin(α + β) cos(α + β)
Chú ý.
Nói chung A.B 6= B.A
Ví dụ

2 1 1
Cho ma trận A = và ma trận
0 3 2
 
0 3
B =  1 5  . Lúc này A2×3.B3×2 = C2×2,
−1 1
trong khi đó B3×2.A2×3 = D3×3. Như vậy ma trận
C và D có cỡ khác nhau nên không thể bằng nhau.
Tuy nhiên, ngay cả khi A và B là những ma trận

vuông cùng cỡ thì tích AB và BA cũng có thể
không bằng nhau.
Ví dụ

2 1 1 0 0 1
=
0 1 −2 1 −2 1
trong khi đó

1 0 2 1 2 1
=
−2 1 0 1 −4 −1
Chú ý. Ma trận đơn vị là ma trận có tính chất

giao hoán với ma trận vuông A bất kỳ cùng cỡ:
AI = IA = A
Chú ý.
A.B = A.C không suy ra được B = C
Ví dụ

1 0 1 1
Cho A = , B= , C=
0 0 1 2

1 1
. Lúc này
2 2

1 0 1 1 1 1
AB = . = và
0 0 1 2 0 0

1 0 1 1 1 1
AC = . = .
0 0 2 2 0 0
Vậy AB = AC nhưng B 6= C .
Chú ý.
A.B = 0 không suy ra được A = 0 ∨ B = 0
Ví dụ

1 0 0 0
Cho A = , B= là những ma
0 0 1 0
trận khác
ma trận
không.Khi
đó
1 0 0 0 0 0
A.B = . = =0
0 0 1 0 0 0
nhưng không thể suy ra được A = 0 ∨ B = 0
Các phép toán trên ma trận Ma trận sơ cấp
Ma trận sơ cấp
Định nghĩa
Ma trận nhận được từ ma trận đơn vị I ∈ Mn (K )
bằng các phép biến đổi sơ cấp được gọi là ma trận
sơ cấp
Định lý
1
Một phép biến đổi sơ cấp đối với hàng của ma
trận A tương đương với việc nhân bên trái A
một ma trận sơ cấp tương ứng.
2
Một phép biến đổi sơ cấp đối với cột của ma
trận A tương đương với việc nhân bên phải A
một ma trận sơ cấp tương ứng.
Ví dụ
Cho A ∈ M3×4(R). Sử dụng phép biến đổi sơ cấp:
cộng vào hàng thứ 3, hàng 1 đã được nhân với số
2. Phép biến đổi trên tương đương với nhân bên
trái ma trận A cho ma trận nào?
3 h →h +2h
A3×4 −− −−3−−→1
B3×4 ⇔ B3×4 = E3×3.A3×4 Trong
đó, ma trận sơ cấp E thu được như sau:
   
1 0 0 1 0 0
h3 →h3 +2h1
0 1 0− −−−−−→  0 1 0  = E
0 0 1 2 0 1
Thật vậy, giả sử

 
a11 a12 a13 a14
h3 →h3 +2h1
A =  a21 a22 a23 a24  −− −−−−→ B =
a31 a32 a33 a34
 
a11 a12 a13 a14
 a21 a22 a23 a24 
a31 + 2a11 a32 + 2a12 a33 + 2a13 a34 + 2a14
   
1 0 0 a11 a12 a13 a14
E .A =  0 1 0  .  a21 a22 a23 a24  = B =
2 0 1 a31 a32 a33 a34
 
a11 a12 a13 a14
 a21 a22 a23 a24 
a31 + 2a11 a32 + 2a12 a33 + 2a13 a34 + 2a14
Cho A ∈ M3×4(R). Sử dụng phép biến đổi sơ cấp:

đổi chỗ cột 1 và cột 3 cho nhau. Phép biến đổi
trên tương đương với nhân bên phải ma trận A
cho ma trận nào?
1 c ↔c
3
A3×4 −− −→ B3×4 ⇔ B3×4 = A3×4.E4×4. Trong đó,
ma trận sơ cấp E thu được như sau:
   
1 0 0 0 0 0 1 0
 0 1 0 0  c1↔c3  0 1 0 0 
   
 −−−→  =E
0 0 1 0 1 0 0 0

0 0 0 1 0 0 0 1
Các phép toán trên ma trận Ma trận nghịch đảo
Ma trận nghịch đảo
Định nghĩa
Ma trận vuông A ∈ Mn (K ) được gọi là ma trận
khả nghịch nếu tồn tại ma trận B ∈ Mn (K ) sao
cho BA = I , trong đó I là ma trận đơn vị. Khi đó
B được gọi là ma trận nghịch đảo của ma trận A
và ký hiệu là A−1.
Chú ý. Không phải ma trận vuông nào cũng khả

nghịch. Có nhiều ma trận vuông không khả nghịch.
Định nghĩa
Ma trận khả nghịch được gọi là ma trận không
suy biến. Ma trận không khả nghịch được gọi là
ma trận suy biến.
Điều kiện tồn tại ma trận nghịch đảo
Định lý
Cho ma trận vuông A ∈ Mn (K ). Các mệnh đề sau
đây tương đương
1
Tồn tại ma trận nghịch đảo (ma trận không
suy biến)
các phép biến đổi sơ cấp trên hàng
2
A −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−→ I
3
r (A) = n
Các phép toán trên ma trận Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi sơ cấp trên hàng
Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi sơ cấp trên
hàng
Thuật toán
các phép biến đổi sơ cấp trên hàng
(A|I ) −−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−→ (I |A−1)
En .En−1. . . . .E2E1.A = I
⇒ A−1 = En .En−1. . . . .E2E1
Ví dụ
 
1 2 3 4
2 5 4 7 
 
Tìm A−1 (nếu có) với A = 
3 7 8 12 

4 8 14 19
 
1 2 3 4 1 0 0 0 h2 →h2 −2h1
h3 →h3 −3h1
2 5 4 7 0 1 0 0 h4 →h4 −4h1
(A|I4 ) =   −− −−−−→
3 7 8 12 0 0 1 0 

4 8 14 19 0 0 0 1
 
1 2 3 4 1 0 0 0
h1 →h1 −2h2
0 1 −2 −1 −2 1 0 0  →h3 −h2
 −h−3−
 −−−→
0 1 −1 0 −3 0 1 0 
0 0 2 3 −4 0 0 1
 
1 0 7 6 5 −2 0 0 h1 →h1 −7h3
h2 →h2 +2h3
0 1 −2 −1 −2 1 0 0 − h4 →h4 −2h3
 −−−−−→
0 0 1 1 −1 −1 1 0

0 0 2 3 −4 0 0 1
 
1 0 0 −1 12 5 −7 0 h1 →h1 +h4
h2 →h2 −h4
0 1 0 1 −4 −1 2 0  − h3 →h3 −h4
 −−−−→
0 0 1 1 −1 −1 1 0

0 0 0 1 −2 2 −2 1
 
1 0 0 0 10 7 −9 1
0 1 0 0 −2 −3 4 −1 
 
 = (I4|A−1)
0 0 1 0 1 −3 3 −1 

−2 2 −2

0 0 0 1 1
 
10 7 −9 1
 −2 −3 4 −1 
 
⇒ A−1 =
 1 −3 3 −1 

−2 2 −2 1
Các phép toán trên ma trận Ma trận chuyển vị
Ma trận chuyển vị
Định nghĩa
Ma trận chuyển vị của ma trận A = (aij )m×n là ma
trận AT = (aji )n×m
   
a11 a12 . . . a1n a11 a21 . . . am1
 a21 a22 . . . a2n  T  a12 a22
  . . . am2 
A= , A =  ..
 
.. .. . . . ...  .. . . . ... 
 . .   . . 
am1 am2 . . . amn a1n a2n . . . amn
Ví dụ
Cho
1 3 5
A=
2 4 6
 
1 2
⇒ AT =  3 4 
5 6
Tính chất
1
(AT )T = A.
2
(λA)T = λAT .
3
(A + B)T = AT + B T .
4
(A.B)T = B T .AT .
Các phép toán trên ma trận Ma trận liên hợp
Ma trận liên hợp
Định nghĩa
T
Ma trận A = (aji )n×m được gọi là ma trận liên
hợp của Am×n .
a11 a12 . . . a1n a11 a21 . . . am1
   
 a21 a22 . . . a2n  T  a12 a22 . . . am2 
A=
 ... .. . . ..  ⇒A =
 ... .. . . . .. 
. . .  . . 
am1 am2 . . . amn m×n a1n a2n . . . amn n×m
Các phép toán trên ma trận Ma trận liên hợp
Ví dụ

−i 2 − i 3
A=
0 −3i 5 + i
 
i 0
T
⇒ A =  2 + i 3i .
3 5−i
Các phép toán trên ma trận Ma trận đối xứng
Ma trận đối xứng
Định nghĩa
Ma trận vuông A được gọi là ma trận đối xứng
nếu AT = A tức là aij = aji , ∀i, j = 1, 2, .., n.
Chú ý. Mọi ma trận chéo là ma trận đối xứng.
Ví dụ
 
1 5 −4
Ma trận A =  5 −2 7  là ma trận đối
−4 7 3
xứng cấp 3.
Các phép toán trên ma trận Ma trận phản đối xứng
Ma trận phản đối xứng
Định nghĩa
Ma trận vuông A được gọi là ma trận phản đối
xứng nếu AT = −A tức là
aij = −aji , ∀i, j = 1, 2, .., n.
Chú ý. Tất cả những phần tử nằm trên đường
chéo chính của ma trận phản đối xứng đều bằng
0, có nghĩa là aii = 0, ∀i = 1, 2, . . . , n.
Các phép toán trên ma trận Ma trận phản đối xứng
Ví dụ
 
0 2 −3 7
 −2 0 −1 5
 
Ma trận A =   là ma trận
 3 1 0 8
−7 −5 −8 0
phản đối xứng cấp 4.
Các phép toán trên ma trận Ma trận tam giác trên
Ma trận tam giác trên
Định nghĩa
 
a11 a12 . . . a1n
 0 a . . . a2n 
 
Ma trận vuông A =  .. 22 . . . . ...  được
 . .. 
0 0 . . . ann
gọi là ma trận tam giác trên.
Tính chất
1
Nếu A, B ∈ Mn (K ) là những ma trận tam giác
trên thì αA + βB, ∀α, β ∈ K cũng là ma trận
tam giác trên.
2
trên thì A.B cũng là ma trận tam giác trên.
Ví dụ
     
2 1 1 1 2 1 2 5 8
 0 1 2 . 0 1 3  =  0 1 9 
0 0 2 0 0 3 0 0 6
Các phép toán trên ma trận Ma trận tam giác dưới
Ma trận tam giác dưới
Định nghĩa
 
a11 0 0 0
 a a22 ... 0 
 
Ma trận vuông  21. ... . . . ...  được gọi là
 .. 
an1 an2 . . . ann
ma trận tam giác dưới.
Các phép toán trên ma trận Ma trận tam giác dưới
Tính chất
1
dưới thì αA + βB, ∀α, β ∈ K cũng là ma trận
tam giác dưới.
2
dưới thì A.B cũng là ma trận tam giác dưới.
Các phép toán trên ma trận Nâng ma trận lên lũy thừa
Nâng ma trận lên lũy thừa
Định nghĩa
Ma trận mũ không A0 = I , còn mũ nguyên dương
Am (m > 0) của ma trận A là tích Am = A.A
| {z. . . A}
m lần
Chú ý. Mũ nguyên dương của ma trận chỉ có ý
nghĩa khi số hàng và số cột của ma trận phải bằng
nhau, có nghĩa là ma trận đó là ma trận vuông.
Tính chất
1
Am .Ak = Am+k .
2
(Am )k = Amk .
Ví dụ

1 1
Tìm An , với A =
−1 −1
Giải.

1 1 1 1 0 0
A2 = . = =0
−1 −1 −1 −1 0 0
Vậy An = A2.An−2 = 0.An−2 = 0, ∀n > 3. Như
vậy từ An = 0 không thể suy ra được A = 0.
Ví dụ
2
Tính f (A), với f (x)
 = x − x − 1 và
2 1 1
A =  3 1 2  f (A) = A2 − A − A0
1 −1 0
   
2 1 1 2 1 1
Giải. f (A) =  3 1 2  .  3 1 2  −
1 −1 0 1 −1 0
     
2 1 1 1 0 0 5 1 3
 3 1 2 − 0 1 0 = 8 0 3 
1 −1 0 0 0 1 −2 1 −2
Các phép toán trên ma trận Ma trận lũy linh
Ma trận lũy linh
Định nghĩa
Ma trận vuông A được gọi là ma trận lũy linh nếu
Ak = 0, k ∈ N. Số nguyên dương k nhỏ nhất thỏa
Ak = 0 được gọi là chỉ số của ma trận lũy linh
Ví dụ
 
−2 1 1
Tìm chỉ số của ma trận A =  −3 1 2 
−2 1 1
   
−2 1 1 −2 1 1
Giải. A2 =  −3 1 2  .  −3 1 2  =
−2 1 1 −2 1 1
 
−1 0 1
 −1 0 1  .
−1 0 1
   
−2 1 1 −1 0 1
A3 = A.A2 =  −3 1 2  .  −1 0 1  =
−2 1 1 −1 0 1
 
0 0 0
 0 0 0  . Vậy k = 3 là số nguyên dương nhỏ
0 0 0
nhất để Ak = 0.
Các phép toán trên ma trận Vết của ma trận
Vết của ma trận
Định nghĩa
Vết của ma trận A ∈ Mn×n (K ) là một số bằng
tổng tất cả các phần tử aii , i = 1..n thuộc đường
chéo chính của ma trận
n
X
Tr A = aii
i=1
Ví dụ
 
5 1 3
Cho A =  8 0 3  . Khi đó vết của A là
−2 1 −2
Tr A = 5 + 0 + (−2) = 3.
Tính chất
1
Tr (αA + βB) = αTr A + βTr B.
2
Tr AT = Tr A.
3
Tr (A.B) = Tr (B.A).
Các phép toán trên ma trận Chuẩn Frobenius
Chuẩn Frobenius
Định nghĩa
p
Tr (AT .A) là chuẩn Frobenius của ma trận A.
Ví dụ
 
3 4 6
Tìm chuẩn Frobenius của A =  2 1 7 
−2 5 3
   
3 2 −2 3 4 6
Giải. AT .A =  4 1 5  .  2 1 7  =
6 7 3 −2 5 3
 
17 4 26
 4 42 46  . Vậy chuẩn Frobenius của ma
26 46 94
p A bằng
trận √ √
T
Tr (A .A) = 17 + 42 + 94 = 153.
Ví dụ
 
1 0 0
Cho ma trận A =  2 1 0  . Tìm vết của ma
3 2 2
trận A100.
   
1 0 0 1 0 0
Giải. A2 = A.A =  2 1 0  .  2 1 0  =
3 2 2 3 2 2
 
1 0 0
 4 1 0  ⇒ Tr A2 = 1 + 1 + 22
13 6 22
   
1 0 0 1 0 0
A3 = A2.A =  4 1 0  .  2 1 0  =
13 6 22 3 2 2
 
1 0 0
 6 1 0  ⇒ Tr A3 = 1 + 1 + 23. Bằng
37 14 23
phương pháp quy nạp ta sẽ được
Tr A100 = 1 + 1 + 2100 = 2 + 2100.
Thực hành MatLab Khai báo ma trận
Thực hành MatLab
Ví dụ
A = [1 2 3 4; 5 6 7 8; 9 10 11 12; 13 14 15 16]
1 2 3 4
5 6 7 8
A=
9 10 11 12
13 14 15 16
Thực hành MatLab Các ma trận đặc biệt
Các ma trận đặc biệt
1
Tạo ma trận không: zeros(số dòng, số cột)
2
Tạo ma trận vuông không cấp n: zeros(n)
3
Tạo ma trận đơn vị cấp n: eye(n)
4
Tạo ma trận chéo: diag([các phần tử trên
đường chéo chính])
Thực hành MatLab Các phép toán đối với ma trận
1
Hạng của ma trận: rank(A)
2
Tìm dạng bậc thang rút gọn: rref (A) (Reduced
row echelon form)
3
Phép cộng: A + B
4
Phép trừ: A − B
5
Phép nhân: A ∗ B
6
Lũy thừa: Aˆn
7
Nhân với 1 số: k ∗ A
8
Chuyển vị: A.0 Liên hợp A0
9
Vết của ma trận: trace(A)
Thực hành MatLab Truy xuất các phần tử của ma trận
Truy xuất các phần tử của ma trận
1
Truy xuất phần tử tại dòng i, cột j của ma trận
A: A(i, j)
2
Truy xuất đường chéo chính của ma trận vuông
A: diag (A)
3
Truy xuất tất cả các phần tử tại dòng i của ma
trận A: A(i, :)
4
Truy xuất tất cả các phần tử tại cột j của ma
trận A: A(:, j)
Thực hành MatLab Các phép biến đổi sơ cấp
Các phép biến đổi sơ cấp
1
Biến dòng i thành k lần dòng i:
A(i, :) = A(i, :) ∗ k
2
Biến dòng i thành dòng i cộng k lần dòng j:
A(i, :) = A(i, :) + A(j, :) ∗ k
3
Hoán vị các dòng A = A([thứ tự dòng], :)
Thực hành MatLab Các phép biến đổi sơ cấp
1 2 3 4
5 6 7 8
A=
9 10 11 12
13 14 15 16
Khi viết A([1 3 2 4], :) ta được
1 2 3 4
9 10 11 12
5 6 7 8
13 14 15 16
Thực hành MatLab Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi sơ cấp
Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi sơ cấp
Nhập vào ma trận A và ma trận đơn vị I

   
1 2 3 4 1 0 0 0
2 5 4 7  0 1 0 0
   
A= ,I = 
 3 7 8 12  0 0 1 0

4 8 14 19 0 0 0 1
>> B = [A I ]
 
1 2 3 4 1 0 0 0
2 5 4 7 0 1 0 0
 
B =
3 7 8 12 0 0 1 0

4 8 14 19 0 0 0 1
>> C =rref(B) ⇒
 
1 0 0 0 10 7 −9 1
0 1 0 0 −2 −3 4 −1 
 
0 0 1 0 1 −3 3 −1 
 
0 0 0 1 −2 2 −2 1
>> [C (:, 5) C (:, 6) C (:, 7) C (:, 8)]

 
10 7 −9 1
 −2 −3 4 −1 
 
⇒
 1 −3 3 −1 

−2 2 −2 1
Kết thúc
THANK YOU FOR ATTENTION

Matran Print PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matran Print PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MA TRẬN

Bài giảng điện tử

TS. Lê Xuân Đại

TP. HCM — 2013.

Lĩnh vực du lịch

Để chuẩn bị cho chuyến du lịch của mình, đôi khi bạn

Những dữ liệu này được mô tả bởi ma trận sau

Định nghĩa ma trận

Một ma trận A cỡ m × n trên trường K (thực

Ma trận cột, ma trận hàng

Mối quan hệ giữa ma trận và ma trận hàng, cột

Định nghĩa ma trận vuông

Nếu m = n thì A được gọi là ma trận vuông. Tập

Ma trận dạng bậc thang

Các phép biến đổi sơ cấp trên ma trận

Hạng của ma trận

Tính chất của hạng của ma trận

Ma trận bằng nhau

Muốn cộng 2 ma trận A và B thì

Cho A, B, C là những ma trận cùng cỡ

Bảng xếp hạng ngoại hạng Anh năm 2012-2013

Tên đội Thắng Hòa Thua

TS. Lê Xuân Đại (BK TPHCM)

Nhân ma trận A cho ma trận B thì

A3×1 .B1×4 = C3×4 =

Tuy nhiên, ngay cả khi A và B là những ma trận

Chú ý. Ma trận đơn vị là ma trận có tính chất

Thật vậy, giả sử

Cho A ∈ M3×4(R). Sử dụng phép biến đổi sơ cấp:

Ma trận nghịch đảo

Chú ý. Không phải ma trận vuông nào cũng khả

Điều kiện tồn tại ma trận nghịch đảo

Ma trận liên hợp

Ma trận đối xứng

Ma trận phản đối xứng

Ma trận tam giác trên

Ma trận tam giác dưới

Nâng ma trận lên lũy thừa

Ma trận lũy linh

Vết của ma trận

Thực hành MatLab

Các ma trận đặc biệt

Truy xuất các phần tử của ma trận

Các phép biến đổi sơ cấp

Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi sơ cấp

Nhập vào ma trận A và ma trận đơn vị I

>> [C (:, 5) C (:, 6) C (:, 7) C (:, 8)]

THANK YOU FOR ATTENTION

You might also like