MODERNA 

inovatorske tendencije u umjetnosti [1850-1914]. obuhvata 

simbolizam, impresionizam, parnas. 
● cvjetovi zla​ šarl bodler (1857) 
● madam bovari​ gistav flober 
● negativna reakcija na realizam i naturalizam, reafirmira neke 
romanticke ideje 
 
  realizam  moderna 

tema  društvo  pojedinac, usamljen, 

napušten 

žanr  proza; roman,  poezija, drama 

pripovijetka, novela 

konvencije  slijedi konvencije  narušava konvencije; 

eksperiment 

fabula, lik  fabula slika karakter  dokidanje fabule; 

unutrašnji plan 

likovi  žrtva dr. sukoba  isključen iz zajednice 

jezik  socijalno i  sam sebi svhra 

intelektualno raslojen; 
funkcija 
karakterizacije lika 

globalni plan  vanjski, široki, društvo,  unutrašnji, uski, psiha, 

cjeline  fragment 

tekst  fabulaziracija  karakterizacija 

   
 ●cisti individualizam, umjetnost duse 
●teznja za eksperimentom i orginalnoscu 
●autonomija umjetnosti 
●vizija zbilje nadmocna nad vanjskom zbiljom 
●esteticizam -​ kult ljepote, ne iskljucuje pojmove zla i ruznog 
●bozanski smisao i svrha; aristokratizam umjetnosti 
●dekadencija ​- stanje duhovnog klonuca, splina, tjeskobe 
●splin​ - osjecaj praznine i usamljenosti pisca u urbaniziranom i 
dehumaniziranom svijetu 
● secesija​ - istupanje iz konzervativnih udruzenja, suprotno 
akademizmu 
● parnas ​- pjesnicka skupina (1896), ​savremeni parnas​ ​toefil 
gotje, šarl bodler, pol verlen, stefan malarme​; autonomija 
umjetnosti i esteticizam 
● dendi​ - pisac koji napadno elegantnomvanjstinom zeli ostaviti 
utisak aristokratske superiornosti spram okruzenja 
● boem ​- materijalno neosiguran covjek iz reda intelektualaca 
(studenti, knjizevnici, umjetnici) koji vodi bezbrizan i neuredan 
zivot; uski individualizam i raspustenost 
DRAMA 
● cilj nije prikazati jasnu i preglednu radnju; radnja i likovi 
podredjeni sredisnjem simbolu 
● simbol umjesto ligcnih veza uzroka i posljedica 
● zaplet niz svakodnevnih naoko nevaznih dogadjaja 
● sukob likova zamjenjenim psih. stanjima 
● drama: h ​ enrik ibsen, august strindberg, moris meterlink, 
anton pavlovic cehov 
ROMAN 
● radnja premjestena iz vanjskog svijeta u svijest lika 
● vrijeme price kratko 
● vremenski i prostorni slijed razlomljen na fragmente 
● filozofska razmisljanja, unutrasnji monolog 
● romani toka svijesti 
● idealni junak intelektualac s krizom identiteta ili umjetnik 
zaokupljen posebnoscu svoje vizije 
● henri dzejms, dzozef konrad, virdzinija vulf, dzejms dzojs, 
franc kafka, marsel prust, andre žid, tomas man, vilijem 
fokner, robert muzil, dzon dos pasos 
   
 SIMBOLIZAM 
knjiz. pravac [1850-e], francuska, njemacka, rusija, engleska. 
simbolom moze postati svaka rijec cije se znacenje moze prosiriti. 
glavni cilj ​autonomija umjetnosti​ - oslobadjanje knjizevnosti od 
sluzenja bilo kome i bilo cemu, osim samoj sebi. 
 
● cvijece zla​ b​ odler 
● uticaji: romanticari (edgar alan poe), vagnerova muzika, 
bodler ​saglasja 
● negativan odnos prema tradicijama i konvencijama 
● objektivni svijet samo izvor analogije kojima pjesnik stvara 
sopstvene slike, a mastom uoblicava novi svijet 
● odbacuju objektivnu stvarnost, propagiraju idealni svijet 
stvarniji od zbilje 
● teznja da povezu muziku i poeziju, da u zvuku pronadju 
nedokucivi smisao 
● inovativnost, individualnost 
● sinestezija (univerzalna analogija)​ - po bodleru, princip 
prirode, sklad djelova prema cjelini; opazajuci jedne senzacije, 
moguce je dozivjeti i dr. 
● verlibristi​ - slobodan stih 
● autonomija umjetnosit 
● esteticizam 
● objektivni pjesnicki izraz zamijenjen licnim i subjektivnim 
● lirski nagovjestaji predoceni simbolima umjesto preciznnim 
slikama 
● simbol preobrazen dozivljajem, spoj oblika, misli, culnih 
senzacija 
● aluzije i sugestije​ - “imenovati predmet znaci unistiti ¾ 
uzivanja u pjesmi” malarme 
● pjesnik izolovan iz drustva, ucitelj covjecanstva - nj. zadatak 
je da rijeci vrati nj. prvobitno emocionalno znacenje 
● gijomo apolinero, vilijam batler jejts, pol valeri, stefan georg, 
rejner maria rilke, aleksandar blok, valerij brjusov   
 IMPRESIONIZAM 
stilska formacija [1860-1890]; evropa. culni, subjektivni dozivljaj 
objektivne stvarnosti. 
 
● termin preuzet iz likovne kritike - fr. slikarska skola (mone, 
mane, sera) - prikaz vizuelnog dozivljaaja stvarnosti u 
prirodnim uslovima 
● ne preslikava doslovno spoljni svijet, vec osjete koje on 
izaziva 
● fragmentirana fabula, detalji 
● male knjiz. forme: lirska pjesma, prozna skica, pripovijetka, 
jednocinka 
● roman toka svijesti​ - radnja premjestena iz vanjskog svijeta u 
svijest lika. unutrasnjim monologom se prikazuje stanje 
svijesit. idealan junak je intelektualac w an existential ccrisis 
ili umjetnik zaokupljen posebnoscu svoje vizije 
● defabularizacija -​ proces dokidanja fabule kao konstituivnog 
elementa u romanu. postupni prelazak za vanjskog 
prostorno-vremenskog na unutrasnji psihicki plan 
prikazivanja 
● jezik ima narocitu ulogu - potiskuje se pojmovni karakter, 
naglasava ogucnost docaravanja dozivljaja 
● vajld, a.p.cehov, z.k.uismans, r.m.rilke, h. von hofmanstal, 
moris meterlik 
impresionisticka kritika 
● francuska krajem 19 st., z. lemetre ​pozorisne impresije​, 
bodlerovi kriticki tekstovi 
● objektivna kritika nemoguca, jedini valjan postupak opisivanja 
i predstavljaja djela je kroz subjektivni dozivljaj 
● nema istine u umjetnickom djelu, sistemi i pravila samo 
sputavaju, “zadovolji se time da osjecas” bodler   
 HRVATSKA MODERNA 
[1890-1915] 
 
● dvije faze: 
○ 1891/2-1903 - teorijski obracun novog narastaja s 
tradicionalistima, pokusaj oslobadjanja od skola i 
smjerova, upoznavanje s aktuelnim dogadjajima na 
evropskoj knjiz. sceni, prevodjenje evropskih 
modernista (​stjepan radic, milan marjanovic​) 
○ 1903-1915/16 - literarnoestetska orijentacija, 
najznacajnija djela, pobuna protiv malogradjanske 
estitke i kanona, sumnjivih autoriteta, tradicije; haoticna 
slika svijeta, unutrasnjost covjekove licnosti (​vladimir 
vidric, dragutin domjanic, antun gustav matos, dinko 
simunovic, milan begovic, vladimir nazor​) 
● odlazak zagrebackih studenata na studij u bec i prag 
● dolaze u dodir sa socijalnim realizmom 
● sukob mladih pisaca iz novoosnovanog Drustva hrvatskih 
knjizevnika i starih iz Matice hrvatske 
● programski tekstovi, kritike 
● casopisi:​ mladost, zivot, vijenac, nada, hrvatski salon, 
savremenik 
● crtica, kraca novela, lirska poezija 
● parnas 
● univerzalna analogija 
● hrvatska mlada lirika​ - reprezentacija sinteza 
impresionisticke poezije 
● tezi visoj ljepoti, izrazena pejzaznim ili ugodjajnim motivima 
● crtica​ - mali prozni oblik, manji stupanj belektrizacije zbilje, 
bez elemenata pjesn. organizacije jezika​; bliska poeziji u prozi 
● beletrizacija zbilje​ - knjiz. obrada svakodnevnice, potcinjavanje 
jednog zakonima postojanja drugog svijeta 
● almanah​ - zbirka knjiz. radova koja se obicno izdaje jednom 
godisnje 
● regionalne teme u prozi i drami 
● slikanje psih. i bio. stanja pojedinca 
● raznolikosti prepletenost cesto suprotnih i nepomirljivih stilskih 
postupaka 
SRPSKA MODERNA 
● casopisi: s​ prski pregled, srpski knjizevni glasnik 
● parnas 
● zapadnoevropski, naraocito fr. uticaji 
● simbolizam 
● esteticizam “​ pesma mora cela biti lepa” 
● rodoljublje, socijalni i moralni utilitarizam, pol. i dr. aktivizam 
● kretala izmedju suprotnih polova: evropjestva i narodnog 
duha, individualizma i nacionalizma, pesimizma i 
aktivistickog optimizma 
● bogdan poppovic, jovan skerlic, aleksa santic, jovan ducic, 
svetozar corovic, sima pandurovic, milutin bojic, borisav 
stankovic, petar kocic, isidora sekulic 
● kritika umjetnost proucava kao umjetnost, s estetickog, a ne 
historijskog stanovista. kniz. treba biti tijesno povezana s 
naprednim idejama svog doba, da izrazava stvarni zivot i sluzi 
narodu 
● mostarski casopis z​ ora 
● intelektualna skepsa i pesimizam 
● produbljena psihologija likova 
● domace tlo i domaca knjiz. tradicija 
● tema iskorijenjenog intelektualca, ravnicarskog covjeka i nj. 
vezanosti za zemlju, itd.   
 BOSANSKA MODERNA 
● reaktuelizacija patriotske i socijalne tematike 
● parnas, simbolizam, artizam 
● simbolicke nadgradnje u realisticki ili naturalisticki 
zasnovanim djelima 
● poezija u kratkim, strogim, najcesce sonetskim oblicima 
● mostarski casopis z​ ora 
● nova mogucnost knjiz. izrazavanja 
● kult forme, semantizacija fonostrukture pjesme, kult idealne 
drage, dematerijallizacija pejzaza, subjektiviranje perceptivnih 
senzacija, lirsko historiziranje proslosti 
● aleksa santic, musa cazim catic, avdo karabegovic 
hasanbegov, svetozar corovic, osman djikic, mirko jurkic 
● spoj prihvacenih zapadnih tekovina i bosansko-orijentalnih 
pjesnickih tradicija 
● vitalisticka filozofija i frojdisticka psihologija 
● petar kocic i mitologija planina i planinskog covjeka 
● mostarski casopis b ​ iser   
 AVANGARDA 
(fr. prethodnica) knjiz. izmedju dva rata; period modernih knjiz. 
pravaca 20. st. - futurizam, ekspresionizam, konstruktivizam, 
dadaizam, nadrealizam. 
 
● prema aleksandru flakeru: 
○ negirajuci, osporavajuci odnos prema postojecim 
pravcima i konvencijama (​poetika osporavanja​) 
○ usvajanje novih poetickih nacela i afirmacija nove 
formacije i pokreta 
● originalnost 
● vizija zbilje nadmocna nad vanjskom zbiljom 
Uvjeti nastanka 
● duhovna i politicka kriza u evropi 
● industrijski razvoj 
● tehnologizacija zivota 
● imperijalisticki apetiti i masovno naoruzavanje 
● socijalni bunt 
● borba za kolonijalnu prevlast 
● oktobarska revolucija 
● svjetski ratovi 
● osjecaj egzistencijalne nesigurnosti (marsel prust, ​u traganju 
za izgubljenim vremenom​) 
   
 Futurizam / Italija 
umjetnicki i politicki pokret; ​filipo tomazo marineti​, m
​ anifest 
futurizma​, 1909. 
● zahtjevi: 
○ radikalan raskid s tradicijom 
○ temeljita obnova talijanske umjet. 
○ borba protiv postojecih institucija 
○ velicanje rata “jedinstvena higijena svijeta” 
● zvanicni propagatori musolinijevih fasistickih ideja 
 
Futurizam / Rusija 
heterogena knjiz. pojava [1910-1919]. egofuturisti, mecanin poezija, 
centrifuga, kubofuturisti. 
 
● v. majakovski, programski clanak ​samar drustvenom ukusu 
● socijalni bunt, revolucija koju treba provesti i u umjet. 
● borba za nova znac. rijeci 
● cudesni zaumni jezik​ - jezik lisen znacenja, razlikuje se od 
zajednickog jezika kao sredstva komunikacije 
● umjetnost primjerena tehnickoj civilizaciji i najsirim masama, 
“izlazak umjetnosti na ulice” 
● boris pasternak, vladimir majakovski, velimir hljebnikov 
 
   
 Ekspresionizam 
knjiz. pokret [1910-1925], njemacka i austrija. 
 
● naziv, lat. e
​ xpresio​ = izraz, dolazi iz slikarstva (van gog, munk, 
kle, barlah) 
● revolucionaran zaokret u tematici i jez. izrazu 
● pobuna protiv mehanizacije zivota i stravicne sudbine 
covjecanstva (edvard munk, ​krik​) 
● pobuna protiv imrepsionizma 
● knjiz. djelo ne smije biti povrsna impresija stvarnosti, vec 
istinski izraz dozivljaja stvarnosti 
● ritam, rusenje forme, probijanje strukture recenice 
● recenica se redukuje na nizanje glagola i imenica 
● glagoli nosioci emocionalno-vizionarskih znac. 
● zanrovi: lirika (trenutak u akciji saznavanja svijeta), drama 
(razvijanje i sudaranje akcija) 
● slobodni stih 
● drama raspada na niz scena, skokovita radnja 
● opisi umjesto radnji 
● poezija: ​gotfrid ben, franc verfl, ernest toler, georg hajm 
● drama: e ​ rnest toler, bertolt breht 
 
   
 Konstruktivizam 
nacin oblikovanja koji su koristili mnogi pisci avangarde. 
 
● protivi se oponasanju zbilje - ​mimetizmu 
● racionalna svrsihodnost, ekonomicnost, matematicka 
proracunatost, funkcionalnost umj. oblika 
● negira zasebnu estetsku vrijednost umj. djela, smjesta ga u 
sklop nove industrijske civilizacije 
● lijevi centar konstruktivista​, rusija 1923. zahtijeva 
sudjelovanje knjiz. u izgradnji nove tehnicizirane kulture 
 
Dadaizam 
krajnje radikalizirani oblik avangardne pobune protiv tradicije i 
aktuelne kulture. cirih i njujork [1916-1920]. 
 
● prva rijec koju su nasli u rjecniku fr. jez. - ​da da =
​ drveni konjic 
● infantilno-agresivan nastup protiv dotadasnje kulture 
● andre breton, luj aragon, tristan cara, hugo bal 
 
Nadrealizam 
produzetak dadaizma, fr. varijanta ekspresionizma. 
 
● andre breton,​ m​ anifest nadrealizma​, 1924 
● traje i poslije WWII 
● konstruktivan graditeljski duh “izmijeniti svijet” 
● psihicki automatizam​ - u skrivenu stvarnost (nadrealnost) 
moze se prodrijeti rastrojstvom cula. cilj je izraziti stvarni 
mehanizam misli, bez ikakve kontrole razuma, izvan svih 
estetickih i etickih namjera. 
● luj aragon, antoan arto, andre breton, pol elijar 
  
Socijalisticki Realizam 
knjiz. doktrina i stilska formacija, ekstremna varijanta socijalne 
literature [1930-e], sovjetski savez. 
 
● zahtijevali od pisca “da istinito, historijski konkretno prikaze 
zbilju u njenom revolucionarnom razvitku” 
● odgojna i socijalno pedagoska funkc. knjiz. 
● knjiz. treba maksimalno pribliziti sirokom krugu citalaca 
● tradicionalni stilski oblici 
● obnova realistickih postupaka 
● roman sa socijalno-psih. motivacijom karaktera 
● gladkov​, ​cement​; ​šolohov​, ​uzorana ledina