You are on page 1of 7

jkT; O;lueqDrh lkfgR; laesYyu] panziwj

MkW- vHk; cax ;kaps v/;{kh; Hkk"k.k


nkjQ o rack[kw % canhdMwu eqDrhdMs % yksdkaP;k 'kDrhdMs

Lo- U;k;ewrhZ panz'ks[kj /kekZf/kdkjh gs xsyh vusd n'kds nkjQcanhps leFkZ iqjLdrsZ o
izsj.kkLFkku gksrs- vsd efgU;kiwohZ >kkysY;k R;kaP;k fu/kukus vki.k eksBk vk/kkj xekoyk
vkgs- R;kaP;k Le=rhyk vfHkoknu djQu eh ek>;k euksxrkyk lqjokr djrks-
ts lfgr pkyra rs lkfgR;-
;k O;k[;suqlkj ts ts O;lueqDrhlkBh vkf.k O;lueqDrhlkscr pkyrkr rs loZ
ƒO;lueqDrh lkfgR;„ ;k varxZr ;srhy- ;kr O;Drh] lkekftd la?kVuk o 'kkldh;
O;oLFkk] ys[kd] dykdkj; jktdh; o lkekftd dk;ZdrsZ] oS|dh; rK gs loZ vkysr-
vso<ap uOgs rj O;luh jQX.k] R;kaps ihfMr dqVqach;] iksyhl o U;k; O;oLFkk] ek/;es
vkf.k lokZr egRokps Eg.kts yksd & lokZapk ;kr varHkkZo gksrks- Eg.kwu R;k lokZaps ;k
lEesyukr Lokxr vkgs-
O;lu gk lkekftd U;k;kpk iz'u
jkT; 'kklukP;k lkekftd U;k; foHkkxkps vki.k vfHkuanu djQ;k dh R;kauh ƒO;lu„ gk
fo"k; lkekftd U;k;kpk ekuyk vkgs- gh vsd iQkj dGhph ckc vkgs- O;lu o O;luh
inkFkZ & nkjQ] rack[kw] o eknd nzO;s & gs oS|dh; iz'u vkgsrp i.k rs ewyr% 'kkldh;
uhrhps o lkekftd U;k;kps iz'u vkgsr- osxG@;k 'kCnkr] nkjQ o rack[kwps inkFkZ
vqiyC/k vl.ks o R;kaps O;lu ykx.ks gs tls O;Drhaps foosd&vi;'k vkgs rlsp rs
'kkldh; uhrhps vi;'k vkgs- rks oLrqr% lkekftd vU;k; vkgs- gk vU;k; nwj dj.ks gs
;k laesyukps /;s; o r'kh ppsZph O;kIrh vlk;yk goh-
iqjLdkj fotsR;kaps vfHkuanu
xsY;k o"khZ chMyk vk;ksftr laesyu vuisf{krjhR;k tkghj >kkysY;k fuoM.kwd
vkpkj lafgrseqGs gksvw 'kdys ukgh- loZ t.k vis{kkHkax gksvwu ijrys- R;k ik'oZHkwehoj
gs panziwj laesyu nksu o"kkZaps Bjrs- ;k nksUgh o"kkZaP;k iqjLdkj fotsR;kaps eh eu%iwoZd
vfHkuanu djrks- gk iqjLdkj R;kaP;k dkekpk xkSjo vkgs- lkscrp iqjLdkj Eg.kts ƒiq<s
dk; dj.kkj ?„ vlk lwpd iz'u o tckcnkjh vkgs-
panziwj] xMfpjksyh] o/kkZ
gs laesYyu panziwje/ks vk;ksftr djQu vk;kstdkauh eksBa vkSfpR; lk/kya vkgs-
panziwj ftYg@;kr 2015 iklwu nkjQcanh vkgs- ;k ftYg@;kr 2010&2015 ;k dkGkr

1
fL_k;kauh o xzkeiapk;rhauah eksB@;k izek.kkr nkjQcanhph ekx.kh dsyh- vkanksyu dsys-
ftYg@;kP;k fofo/k i{kkaP;k lqtk.k jktdh; usr=Rokus o nsorGs lferhusgh nkjQcanhph
f'kiQkjl dsyh- 'ksoVh eku- lq/khj equxaVhokj ;kaP;k Bke jktdh; HkwfedseqGs ftYg@;kr
2015 iklwu nkjQcanh ykxw >kkyh vkgs-
panziwje/ks oLrqr% bfrgklkph iqujko=Rrh gksr gksrh- xMfpjksyh ftYg@;kr vkEgh
1988 rs 1993 ikp o"ksZ nkjQeqDrh vkanksyu dsys- 1993 e/ks 'kklukus nkjQcanh ykxw
dsyh- R;kiwohZ o/kkZ ftYg@;kr fouksckaP;k lwpusojQu 1975 iklwu nkjQcanh vkgs- v'kk
r`gsus gk rhu ftYg@;kapk lyx nkjQcanh izns'k vkgs- frFks gs laesyu Hkjys vkgs-
nkjQcanhckcr iz'u
;k rhugh ftYg@;kr nksu iz'u vqHks >kkys vkgsr-
1- nkjQcanh ;'kLoh dh v;'kLoh >kkyh ?
2- nkjQcanhuarj dk; ?
egkjk"V!kleksj vtqu frljk iz'u vkgs & ;orekG] cqy<k.kk] vgenuxj vkf.k brj
ftYg@;krgh nkjQcanhlkBh vkanksyus gksr vkgsr] frFks dk; djkos ? 2016 e/ks
fo/kheaMGkr >kkysY;k jkT;O;kih nkjQcanhP;k ekx.khoj eku- eq[;ea_;kauh vqRrj fnys
gksrs dh panziwj] xMfpjksyh ftYg@;krhy nkjQcanhP;k vuqHkokP;k vk/kkjs ;koj fu.kZ;
?ksvw- dk; fu.kZ; ?;kok ? R;klkBh vki.k ;k laesyukr ;k nksu ftYg@;kapk vuqHko
riklw;k-
pkSFkk iz'u vkgs & rack[kwlkBh dk; djk;ps ? jkT;ljdkjus nwjn'khZi.ks 2012 lkyh
loZ izdkjP;k lqxaf/kr rack[kwoj canh vk.kY;kojgh rack[kwtU; inkFkZ & [kjkZ] ekok] ul]
xqV[kk jktjksli.ks O;kid izek.kkr jLR;k&jLR;koj fodys tkr vkgsr- R;kauk dls can
djkos ?
nkjQ o rack[kw gs uos dkWyjk&Iysx
Hkkjrke/ks vladzked jksxkapk egkiwj vkyk vkgs- ok<rs vk;qekZu o cnyrh
thou'kSyh ;keqGs gs jksx vk.k[kh ok<.kkj vkgsr- jDrnkc] e/kqesg] g=n;jksx] ydok o
dWUlj gs loZ jksx ;kr ;srkr- ƒXykscy cMZu vkWiQ fMlht„ ;k lkoZtfud vkjksX;kP;k
vktojP;k lokZr fojkV vH;klkuqlkj e=R;w o jksx fufeZrhP;k loksZPp ngk dkj.kkaiSdh
nksu dkj.ks nkjQ o rack[kw vkgsr - y{kkr ?;k] nkjQ o rack[kw gs vkrk fuOoG
fojaxqG@;kps inkFkZ jkfgysys ukghr- vk/kqfud oS|d'kkL_kkuqlkj rs t.kq 21 O;k 'krdkrys
Iysx o dkWy`;kps tarw vkgsr- jksxtarqaps vqPpkVu djk;ps vlrs] vqRiknu o vqRiUu
ukgh-
'kklukph f}/kk
'kklukleksj okLrooknh f}/kk vkgs vla lkafxrya tkra- vusdkauk vls okVrs dh
nkjQ gk inkFkZ ?kkrd vkgs R;koj canh ;koh- vkt eapkoj vqifLFkr vlysys ea_khx.k
ekuuh; Jh galjkt vghj] Jh- lq/khj equxaVhokj o Jh jktdqekj cMksys R;kr ;srkr

2
vls eh ekurks- i.k 'kklukleksj nksu iz'u vqHks jkgrkr- vsd] nkjQiklwu feG.kk`;k
izpaM vqRiUukyk xeowu 'kkldh; ctsV tqGok;ps dls ? nqljk iz'u] canh ;'kLoh d'kh
djkoh ? canhuarj R;k tkxh csdk;ns'khj fodzh ;s.kkj vlsy rj vqi;ksx dk; ?
;k iSdh ifgY;k iz'ukps vqRrj ikgw- f'kfizQu ;k vesfjdsrhy vFkZ'kkL_kKkiklwu rj
Hkkjrkrhy uW'kuy bULVhV@;wV vkWiQ esaVy gsYFk vWUM U;qjkslk;alsl] (NIMHANS), ;k
loksZPp laLFksus izdkf'kr vgokykuqlkj nkjQeqGs feG.kk`;k vqRiUukis{kk nkjQph lektkyk
o 'kklukyk ekstkoh ykx.kkjh vsdw.k fdaer tkLr vlrs- Eg.kts nkjQoj vk/kkfjr
'kkldh; ctsV gs oLrqr% rqVhps ctsV vkgs- lektkpk vkt o vq|k xgk.k Bsowu vqHks
dsysys rs dtZ vkgs- jksx] e=R;w] xqUgs] vi?kkr] vkRegRR;k] fL_k;kaoj cykRdkj ;k jQikr
rs iQsMkosp ykxrs- nkjQiklwu vqRiUu Eg.kts 'ksDlihvjP;k epZaV vkWiQ Ogsful e/khy
'kk;ykWd ps dtZ vkgs- dkGtkps ypds dkiwu rs dtZ vq|k iQsMkos ykxrs- rls dtZ u
?ks.ksp ;ksX;-
nkjQph lokZr eksBh fdaer Eg.kts ?kjkryh] lektkryh L_kh vlqjf{kr gksrs-
?kjkrY;k L_khyk ekj] vieku o xfjch feGrs- ?kjkckgsjhy fL_k;kauk cykRdkj feGrks-
cykRdkjkP;k izR;sd ckrehr 'ksoVh vsd ygkula okD; lR; lkaxr vlra- ƒvR;kpkjh
iqjQ"k nkjQ I;kysyk gksrk-„ dj udks i.k nkjQ vkoj vla Eg.kkoa ykxra v'kh fLFkrh
vkgs-
xqtjkFk gs jkT; vkfFkZd HkjHkjkV vlysys jkT; ekuys tkrs- frFks xsyh lRrj
o"ksZ nkjQcanh vkgs- nkjQP;k vqRiUukf'kok; jkT; pkyfork ;srs] fodkl djrk ;srks ;kps
izR;{k vqnkgj.k xqtjkFk jkT; vkgs-
i.k nqljk iz'u vuqRrfjr vkgs & nkjQ o rack[kw canh ;'kLohjhR;k vaeykr d'kh
vk.kk;ph ? rh v;'kLoh gksrs gk oLrqr% xSjlet vkgs- rh vusd ns'kkr ;'kLohjhR;k
ykxw vkgs- tkxfrd vkjksX; la?kVusP;k nkjQ fo"k;d vkdMsokjhuqlkj ;qjksi o vesfjdsr
izfrO;Drh okf"kZd e|lsou gs ljkljh ngk fyVj 'kq/n vYdksgksy brds vkgs- Hkkjrkr rs
toGikl ikp fyVj Eg.kts ikp'ks isx brds vkgs- i.k vkiY;k 'kstkjh ikfdLrku]
caxykns'k] Hkwrku] E;kuekj v'kk vsdw.k lOohl ns'kkr rs vsd fyVjis{kk deh vkgs-
'kkldh; nkjQcanh o nkjQ fuf"k/n eku.kkjh laLd=rh nksUgh lkscr vlY;kl nkjQ lsou [kwi
deh] izfrO;fDr vsd fyVj vYdksgksyP;k [kkyh Bsork ;srs- ;kykp ;'k Eg.krkr- 'kwU;
nkjQ gs d/khp 'kD; ulrs- rls gks.;kps LoIu tjQj vlkos] i.k O;kogkfjd /;s; o
y{;kad gs vqRrjksRrj nkjQ deh dj.ks vls vlkos- ftYg@;kr FkksMhgh nkjQ vlyh Eg.kts
nkjQcanh v;'kLoh >kkyh vla okV.ka gk fopkjnks"k vkgs- nkjQ fdrh vqjyh ;k is{kk
nkjQcanheqGs rh fdrh deh >kkyh ;k r`gsus ekstk;ph vlrs- ;klkBh izFke panziwj o ex
xMfpjksyh ftYg@;kpk vuqHko ikgw-
panziwj ftYgk nkjQcanhpk ifj.kke
ƒnkjQcanhuarj panziwj ftYg@;kr csdk;ns'khj nkjQ HkjelkV ok<yh] nkjQ iwohZis{kk
tkLr >kkyh„ vls u ekstrkp Eg.k.;kr ;srs- nkjQcanh ykxw gks.;kP;k vsd efguk
vxksnj o nkjQcanh >kkY;kuarj vsd o"kkZus vkeP;k ƒlpZ„ laLFksus xksaMou fo|kihBkP;k

3
lgdk;kZus ftYg@;kph nksu jWUMe lWEiy losZ{k.ks dsyhr- R;k}kjs nkjQcanheqGs vsdk o"kkZr
fdrh iQjd iMyk gs vkEgh ekstya- dk; vk<Gya ?
 iqjQ"kkae/ks nkjQ fi.;kps izek.k 37% ojQu 27% oj vkys- Eg.kts 80]000
iqjQ"kkauh nkjQ fi.ks Fkkacoys-
 nkjQ feG.;kps varj 3 fd- fe- ojQu 8-5 fd- fe- >kkys-
 nkjQ fodr ?ks.;koj ftYg@;kpk [kpZ 86 dksVh jQi;kauh deh >kkyk- nkjQ egkx
>kkY;kuarj ns[khy vsdw.k [kpZ deh >kkyk-
fu'd"kZ vlk fu?krks dh panziwj ftYg@;kryh nkjQcanh v;'kLoh ukgh] vkaf'kd ;'kLoh
>kkyh- 86 dksVh jQi;s ljG yksdkaP;k f[k'kkr okpys- nkjQcanh Eg.kts Mk;jsDV dW'k
V!kULiQj ;kstuk vkgs- f'kok; nkjQ deh >kkY;kus brj iQk;ns >kkys rs osxGsp-
vkf.k gs ?kMys dsoG nkjQcanhP;k fu.kZ;keqGs- panziwj ftYg@;kr nkjQcanhph
vaeyctko.kh viqjh gksrh- 49% yksdkaP;k ers okbZV gksrh- panziwje/ks o R;kiwohZ
xMfpjksyhe/ks vkaf'kd ;'kLoh nkjQcanhP;k iq<s vkrk dk; djkos ? egkjk"V!kryh nkjQ o
rack[kw deh d'kh djkoh ?
xMfpjksyh ftYg@;kr ƒeqfDriFk„ iz;ksx
;k iz'ukapa vqRrj 'kks/k.;klkBh xMfpjksyh ftYg@;kr 2016 iklwu lqjQ ƒeqDrhiFk„
ukokP;k vsd iz;ksxkrwu lkiMysya laHkkO; uos vqRrj eh vkiY;kleksj fopkjkFkZ ekaM.kkj
vkgs- R;klkBh v/;{kh; Hkk"k.kke/ks n=d@JkO; i/nr eh okij.kkj vkgs- R;kpk lkjka'k
vlk &
i) leL;k % xMfpjksyh ftYg@;kr 1993 iklwu nkjQcanh o egkjk"V!kr rack[kw canh
vlwugh 2015 o 2016 e/ks ftYg@;kryh vqoZfjr leL;k eksBh gksrh- 41%
iqjQ"k nkjQ ihr gksrs] 44% yksd rack[kw lsou djr gksrs- ftYg@;kr 8000 tkxh
[kjkZ fodzh gksr gksrh- yksd nkjQ [kjsnhoj 80 dksVh o rack[kw [kjsnhoj 298
dksVh vls vsdw.k 378 dksVh jQ- okf"kZd [kpZ djr gksrs- (canh ulrh rj rks
;kgwugh tkLr jkfgyk vlrk)-
ii) lpZ laLFksus vk[kysyk o eku- eq[;ea_;kauh Lohdkj dsysyk uok ftYgkO;kih iz;ksx
ƒeqfDriFk„ 2016 e/ks egkjk"V! 'kklu] lpZ] VkVk V!LV vkf.k ftYg@;kryh turk
;kaP;k la;qDr lgdk;kZus lqjQ >kkyk- ;kP;k jkT;Lrjh; dk;ZxVkps v/;{k Lor%
eq[;ea_kh Jh- nsosanz iQM.khl vlwu eh lYykxkj vkgs- ftYgkf/kdkjh gs
ftYgklferhps v/;{k vkgsr-
iii) ftYgk ikrGhiklwu xko ikrGhi;Zar 1800 lfeR;k o la?kVuk fuekZ.k dj.;kr
vkY;k- ;k dk;ZdzekP;k vaeyctko.khlkBh lpZP;k varxZr ƒeqfDriFk„ la?kVuk
lqjQ dj.;kr vkyh ftps 40 iw.kZ osG dk;ZdrsZ vkgsr-
iv) ftYgkHkjkr pkj dyeh dk;Zdze veykr vk.kyk
 O;kid tutkx=rh
 xkokxkokr lkeqfgd fu.kZ; o vfgald d=rh}kjs xkokph nkjQ o rack[kweqDrh
 'kkldh; foHkkxka}kjs canhph vf/kd ldzh; vaeyctko.kh
 O;luhalkBh O;lueqDrh vqipkj

4
v) ifj.kke %
okf"kZd losZ{k.kka}kjs ;kps iQfyr vkEgh dkVsdksji.ks ekstys- nksu o"ksZ dk;Zdzekuarj
vk<Gysys ifj.kke vls &
 ftYg@;krhy 1500 xkokaiSdh 583 (39%) xkokauh xkokryh nkjQ iw.kZi.ks
can dsyh- 287 xkokauh rack[kw fodzh can dsyh-
 nkjQ fi.kk`;k iqjQ"kkaps izek.k 29% uh deh >kkys- Eg.kts 48]000
iqjQ"kkauh nkjQ fi.ks Fkkacoys-
 nkjQps nq"ifj.kke 45% uh deh >kkys-
 rack[kq lsou dj.kkjs 21% uh Eg.kts 97]000 uh deh >kkys-
 rack[kwpk okij deh gks.;kph okf"kZd xrh ikp iVhauh ok<yh-

तंबाखू चे माण कमी हो याची वाष क गती


% दरवष बदल

-१
-३ -२ -2

-५
-७
-९
-११
-10.75
-१३
-१५
महारा गड चरोल मु तीपथ
( 2009-17 ) ( 2008-16 ) ( 2016-18 )

5
 nkjQojhy yksdkapk okf"kZd [kpZ 36 dksVhauh] rack[kwojhy 55 dksVhauh deh
>kkyk- Eg.kts eqDrhiFkeqGs vsdw.k okf"kZd 91 dksVhaph cpr >kkyh-
 izdYikpk okf"kZd [kpZ 2 dksVh jQi;s gksrk- nksu dksVh [kpZ o 91 dksVh
cpr ns.kkjh gh foy{k.k vqik; ;kstuk vkgs-
gs loZ iQfyr 2015&18 ;k dkGkrys] Eg.kts vusd o"kkZaiwohZ nkjQcanh o
rack[kwcanh ykxwu vk/khp >kkysY;k iQk;|kO;frfjDr] eqDrhiFkP;k pkj dyeh
dk;Zdzekps vfrfjDr ifj.kke vkgsr- panziwje/ks vk<Gysyk nkjQcanhpk rRdkG
iQk;nk xMfpjksyhP;k yksdla[;sP;k izek.kkr (58 dksVh jQ-) ;kr tksMyk dh nkjQcanh
~ eqDrhiFk ;kaps vsdw.k iQfyr dGrs-
 Eg.kts nkjQcanheqGs 58 dksVh o ~ eqDrhiFkeqGs 91 dksVh feGwu 149
dksVhaph okf"kZd cpr >kkyh- (rqyuslkBh] 2015 lkyh ftYg@;kpk 'kkldh;
vkjk[kkMk jQ 157 dksVhapk gksrk)

आ थक बचत (2018): गड चरोल िज हा

दा बंद ने बचत : 58 कोट


+ मु तीपथ
दा बचत : 36 कोट
तंबाखू बचत : 55 कोट

एकूण बचत : 149 कोट ती वष

eqDrhiFkps vk'kknk;h lans'k


O;lueqDrhe/ks jl vlysY;k] loZ dk;ZdR;kZalkBh] 'kkldh; foHkkxkalkBh o
egkjk"V!kP;k loZ turslkBh xMfpjksyh ftYg@;krhy eqfDriFk iz;ksxkr rhu vk'kknk;h
lans'k vkgsr-
vsd] 'kkldh; nkjQ o rack[kw canh uarj iq<s eqDrhdMs okVpky djrk ;srs- gh eqDrh
vsdne u gksrk VDD;kVDD;kus] vqRrjksRrj gksrs-
nqljk & ;klkBh 'kklu] v'kkldh; lkekftd la?kVuk] ek/;es] jktdh; usrk o yksd
;k lokZauk lkscr ;svwu dke dj.ks 'kD; vkgs-
o frljk & rh eqDrh izkeq[;kus yksdkaP;k 'kDrhus gksrs- xkokph nkjQeqDrh o
rack[kqeqDrh gh izHkkoh lkekftd o jktdh; d=rh vkgs- uOgs] vko';d vkgs-
6
'kkldh; nkjQcanh o rack[kqcanh] O;Drhph O;lueqDrh] xkokph nkjQeqDrh o
rack[kqeqDrh vkf.k ftYg@;kr eqfDriFk ekxkZus dze'k% izxrh vlk vsdw.k pkj injh ekxZ
vkrk vkiY;kyk vqiyC/k vkgs-
iq<pk ekxZ
cjkscj ngk fnolkaiwohZ egkjk"V!kP;k dk;ZxVkleksj eh eqDrhiFkps vuqHko] ifj.kke o
e;kZnk foLr=ri.ks ekaMys rsOgk eku- eq[;ea_;kauh eqDrhiFk iz;ksx xMfpjksyhr vtwu nksu
o"ksZ lqjQ Bso.;kpk o rks panziwj o o/kkZ ftYg@;krgh lqjQ dj.;kpk fu.kZ; ?ksryk-
xMfpjksyh o panziwj ftYg@;karhy tursps rlsp egkjk"V! 'kklukps ;klkBh vfHkuanu djQu
eh lkaxw bfPNrks dh vkrk tckcnkjh ok<yh vkgs dkj.k ;'kLoh d=rh dj.;kpk ekxZ
vkiY;kyk lkiMyk vkgs- R;koj pky.;kph bPNk'kDrh vkiY;kyk nk[kokoh ykxsy- vkrk
ekxs fiQj.ks ukgh-
/kU;okn-

You might also like