This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 |-|-|-|-
};|-！**|-}
|-|-|-
|-|-|-- ）|-}| –|-
|-·
|-！|-·
|-|-··
· · · ··|-·|-|-+»
|×|-|-|-|-·|-
· · · -•|-*|-|-·
|-·- -|-|-|- *!
|-·
,··|-----|-→ · º|-|--
*·, ，|-
· |-|- ·|-, ， , ，*|-
-|-|-
|-* ,|- |-+！
|-|-~* • •→…
|-|-----|-|-|-
-
-|-*|-|-|-*，
--------|-|-|-|-|-
,----
---- |-|-|-·|-~~ ~|-}→ ·|-
|-|-|-----|-|-
|-|-|-|-|-|-----* -
|--|-|-|-|-* **T
|-|-|-|-|-|-'~|-|- - --
||-|-·|-|-|-|-- -|-|-
|-|- |-|-
|-}·|-|-
|-|-·|-|×|-----·|-|-|-
|-|-|-|-
·|- ·|-}|-·|-·|-*·
*
|×|-···|-|-|-|- |-|-
|-！|-·|-|-
|-|-·*----
*
…|-*|-|-|-|
|--|-|-|-
*|- - v ）|-|-|- |-·|-|-|
|-|-|-
|-|-º
|-|-|-
|-|-|-！
.|-|-|-|-· ±
|-
|-|-|-----
，|-|- |-,
）±|-|-~•|-|-|-

_•-…- -=- -
|-|-|-|-2-
-- -· ,|-·- ----
*|-·|-.|- |-|-

-
v^ —

-
|-|-|-----|-

- .

-
-

-.
---
-
-

-
-
…

»
-

•
-

-
«

-
-

a
— *.

-
-.

--

-
-
-

-
-

-
-

;
- -
-

-
-
-

,
-
- .

-
-

-
-
-
-

.-
-

.-

|-|-
, !|-|-|-
- -|-|-·•|-|-|-
！-·|
|-|-
|-（**|- |--|-* ·，
：-）--|-|-|-
|-v.|-|-…
|-|-|-|-|-
|-|-|-*| –··|-----
|--|-|-|-
! .|-|-|-- -- |-|-
| *，
|-|-----，----|×*·|-|-
|-|-
¿.*|-*
·|-
,|-·*！,|-
|-
-，- ~|-*（ ）|-}|- ，
|-*·* ,
,·|-|-|-|-|-*，
-|-“… \ ，· ！|-|-.*
·
|-|-，
i
|-|-----|-|-
|！'***· ·-ºr|-|-|-}• º
…}|-·|-
·|-|-
|-·（~ ·|-- -·|-|-|- -º-,|-·----）
}|-**|<！--|-|-|-·|- |-|-||-|-|-|-·|-|-
|-， ， ·|-|-|-|-|-|-…º！
|-|-|-- ！ ！
|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-!
|- |-|- |-（， , ，|-|-|-
|-·-|-
|-*|------！··
,|-·* ··|-•|-|-|--|-
|-*|-|-|-, ，
|-·|-|-·*|-，
！·º -|-|-'~~'|-（, -
|-|-|-|-, ，|-·
.
-
-··
· · · ·|-→ ·ſ ºt ·|-·|-|-•·
|-|-
-----
-.*·, ！• •|-· *• • • •·~
·|-|-|-|-|-
-, ，|-， ！|-|-
|-|-*|-~.|-
|-… -|-|-|- |-----|×-|-|-
|-|-|-|-|-|-·|-|-
-|-|- 1|-|------
|-|-|-|
|-|-|-|-----|-
， ，|-----|-|-* v •·|-*
|-|-|-|-|-*|-• • •， ！- .|-· , ，~
----|-----|-*/|-|-|-·
，
-/|-
-
，|-*·|-- -|-|-
··|-|-|-|-|-
•|- -- -
|-|-|-|-·|-|-|-
|-·|-----！
|-|-|-
• •· --
|-|- |-- -|-|-· ·|-|-
|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-
|-|-|-|-*
.， ！·|-… *， ，|-|-|-|-
|-|-
·|-|-|-|-|-|-|-|-
|-----|-·*… |-|-----|-|--
|-|-|-|-----|-|-|-
||-
|-|-** ！
-
·|-|-|-|-|--
|-|-* _ —|-|-|-|×|-w., ！* , }
|-|-|-- * ， ！-----|-
\:|-|- |-- - , ， ， ，|-* -|-|-|-
-*
|-|-
·-|-|--|-|-*|-|-|-|-
， !|-|-|-|-|-|-
|-|-
|*… |-|-·
*， *） · |-|-* （ -
|-…º· -
 |-|-|-|-| ------- |-----|-|-
»|----- ~~~~ ~~~~ ·
|--
----|-|-·|-|-！ "|-|-

·· · ·
·* * *， e---------- - - - - - ~~~~ ~ ~
-|-·|-|-|-！|-|-|-
~-----
|-|-|-·|-|-|-

-|-… ：） ----- -|----- …· · ··· ·

-*|-|- |-|-
|-· ·|-- ！|-|-·|-}|-|-|-
|-， ， ,|-|-•·
|-|-|-|-|-|-|--
|-* ：|-|-- ：|-， ,|-|-
- -- -
.· · -|-|-|-----|-|-|-|-- -
· -|-·|-- .
į·|-：|-··
|-|-;
/|-�-·|--
-
· -|× º|-
----
----|-|-|-|-|- -|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-
-- ， ！. .|-·}|- -·|-|-， , !
|-·|-|-----|-！|-
|-|-- -- -|-
|-|-|-|-|-， , , ， ， , ， ,~* （ ）|-|-·
- . .|-·|-|-|-· · -|-· ·
!|-， ， ）|-*|-- - -|-|-|-
· ·|-|- |-|-, ！:|-|-|-|-·
|-|-|-|-|-- ：|-|-|- （ ）|- |-
|--"-|-|-
|-·|-|-|-|-|-·|-··
-， ， ） ----|-|-|-|-|-|- +|-
·|-|-|×*|-*·
-----' ！
|-|-|-|-|-|-|-|-·
|-|-|-|-|-|×|-*----··|-|-
|* - *|-*
|-
—~ ~ ~|- - （ ）·
-|-|- |-|-- -|- ----·|-|-|-|- »|-
-|-··|-·|-|--"|-|-|-|-|-|-
-|-
-- ·， -·|-
,|-· ：|-|-|--
|-|-|-|-· |-|-·|-·|-|-
-*|-- -|-·
A|-→|-|-|-! -*
！
|- -----~ - º|-， ， ，|-~ ！|-
|-|-|-
|-|-|-|-|-|-|×-
→|-|- |-º.-----|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-----
|-|-|-|- -|-+|-|-|-， !|-|-* …|-
|-|-----·|-|×（ ·|-|-
|-， ，|-· • ¶|-|-|-----：·· -|-
·… »
|-|-， ，- -|-
--|-|-|-|-|-<·
|-|-----|-|-|-
· -|-· ·|-|-/|-·|-|-·
|----- |-|-|-----|-.|-
|-- -|-|-|-|-|- +|-
|×- -|-· |--- --|-|-· , ！|-
！|-|--|-----|-|-|-|-|-
|--|---|-|-· ·|- |-----|-
|-|-|--
*|-|-
-|-- -|-~|-·
|- – — ·
.|-·|- •|-|-|
|-|-|-|-|-
·|-… ►- ， ！|-|-|-
-|-|-|-· ·
×*|-|--|º -·· |-*…|-
！|-|-
•*- -|-|-|-！|-，
*|-|-|-|-|-|- ，
|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-
|-|-··|-----|-
·
|-----， ,|-→ ··- , :， ， ,- ,
··|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-|-|-， ，|-|-
|-|-|-|-----|-|-|-
----|-|-|-|-|-- - - -|-|-·
|-|-|-|-， ,|-· ·- -|-|-|-
-|-
， ，º|-|-|-|-|-|-·- --
|-|-|- |-|- |-
|-
|-|- ， ，|- .|- |-·|-|- ·|-----* （ ）|-·|-
|-|-|-|-，（~~~~ "|-·*----|- ~ ~· |-|---.
|-|-|-|-
|-|-|-|- ·|-- ,|-·|-|-|-
• •
/~~|-º.|-·|-|-|-•
|-|-·|-|-|-|-
|-
// ±+|-|-*：|-·|-|-- |-*-|-|-！-
' .-- ，
：|-|×-

-|-|-|-|-|--
|-|-*--
-
-|-|-
-
|-|-----·|- -|- |-|-|-|-|-， ！
|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-
！|-|-|-··-
–|-·
·|-|
-... *· |-|-|-
*
|-×|-|-|-|-|-|-|-|-
|-- - -|-·|-·|-|-
|-|-|-|-·
|-.*|-|-|-|-|-•|-
|-|-|-|-|-|--|-|-
|-|-|- |-|-|-- -- - -· ·|-|-·
|-· ：|-|-|--
|-|-|-|-|-|-|-
|-- |-|-|-|-- -|-|-|-|-
|-|-|-|-~|-|-|-
·|-|-|-|-|- |-|-|-
·|--，|-|-
|-·，
|-|-- ，|-- -|-|-*…|-
-|-|-|-|--|-- ）|-|-
|-, ，|-|--|-|-|-|-|--|-|-----|-
|-|×|-|-|-
----|-|-|-|-|-|-|-|-|-~|-|-|-|-！|-|-|-
- -|-|-|-|-|-|-|-;
|-,
·|-- ：|-|-|-|-|-
，|-|-|-- -|-|-|-|-|-|-|-|-|-
*|-|-|- v-|-|-|-|-- -•
·- .|-|-|-|-·|-，
… ,|-|-
|-|-|-- -|- •|-|-1|-· · · -|-， ' '-
|-|-|- |-|-|-|-
|-|-·|-|-|-|-
|-|-·， •|-|-----|-
|-|-|-·|-- ----|-|-， !|-
|-|-|-|-|-- -----|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-|-· ·|-
|-*…|-
|-|-|-|-，|- |-|-|-|-|-
，·----， , · · · ·
~）. ：-|-|-· ，|-|-→|-··|-|-·
|-|-，
|-|-|-|-·--
º--|-|-
-
|-|-|-|-|-|-|-|-|-·|--
|-|-|-
|-|-|-|-~|-|-
|-|-|--
- -|-|-|-- • •» |-
： «|-
.||-|- |-•
|-·|-----|-|-|-|-----|-|-
|- |-*|-|-|-|-
|-|-· · · ·
|-|-|- |-|-|-|-
----|-|-|- |--·· |-|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-|-|-~ ~ ~
|-|--
, ！·|-| – |-|-|-|-
, ，|-* •|-----|- |-|-|- |-|-|-
-
， ,|-|-|×|-|-|--
|-|-|-
*|-|- |-|-|-|-
|-----|-|-
·•|-， ,|-|-|-|-！|-|-|-|-· · -----|-
|- |-|-·· · · ·！， , ， ，|-·|-
-|-|-|-··|-|-|-
---|-|-
| 7|-·|-|-|-|-|-|- -
·-|-|-|-|- • •|-
·|-|-
. »· |-|-|-·, ，·|-|-|-
|--|-|-|-:|-|-~^|-， !|-|-|-
·|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-~|-
,|-|- |-*|-|-
|-，
|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-
|-|-|--
·|-
 -

===== ——-—--
;^-
;
, •
-

- t.sla, j *•*
~.
,••

*,
• .

* ..
-
- -

t. stv , £- A , -

/-/3^ a. }.*
a.
-

HISTQRIA
TRANSILVANICARVM
* AB A. MDCLXII. AD A. MDCLXXIII.
PRoDvcTA, ET coNcINNATA
1 AV C T O R E
IOANNE BETHLENIO
COMITE COMITATVS ALBENSIS, PRINCI.
PATvs TRANSILVANIAE coNsiLiARio, cANcrl.
LARIO, Ac sELIs sIcvLIcALIs vDvAa
HELY CAPITAN EO SVPREMO,

- HANC PLVRIMIS MENDIS SVBLATIS RECO.

gnoyit, et PRAEFATIONE DE P RogeNie, vita,
ET INGENII MONVMENTIS EIVSDEM
scRIPTORIS AvxiT •.

ALEXIVS HORÀNYI DE CC. RR. .

scholARvM PIARVM AA. LL. Et PHIL. Doctor,
HIstoRIARvMQVE PRofEssoR , vARIARvmr
$OCIETATVM MEMBRVM HONORARIVMt.

- PA RS P R I O R.
COMPLECTENS VII PRIORES ANNOS.
•_.•

VI E N N A E,
typis IosePHI NoBILIs de Kuazeegrc.
* - MDCCLXXXII,

. - -
- -- - -- -
 - - - -
- -- ----
-
-

a a ` . i

• -

w -

- -

- ! *• *;- •* ** - …
-
-
-
-
• * * a. ,.
- ; • • ; - - * i. i
- a
*- - - - *, * . - *
-
-
*. -
* -
-
- - -
- - |
-
-
. -

-
\. - .*
-

s. - -* - , |
-
.
-
-* -*- * . -

/ • -
- • * • Σ -
* s* -
* * * -* -
+- -
-
- -. s* * -
",
, !

•.
p. - - - -* -* * • - - - l
* * .• * • - - • • • • * - - - - - - -
- •* * * - -

•
- -
-
-
| -
- -

*• • • * • r *. r • ^ - - a
- * • . - *. -
• a - • * • • ••• • •* - r. - v - _* - *- .. -

f -
- - - - - - • - - -
-

- - -
-
* - - • *• • • • •• • • - - - - -
-
- -*
- . •. .- • • •• • * • • •• • «
- - * ; *. - <a - -

- -

/ Ar- • • * *- -
-
-
- *
-
- * -* .* •
-
*
- se - - .* - - -
* • * • _ _ • *. - • - - - - - - - - - '
.
- - - - - - • • • ••• • • • - - - - *-
- .
-
-•-. •
- · · · -

-
*
-
-
- - -
*
-
•* * •.
-
- -
- - * -
-
- : • , *
-

v a -
. - - - -
- - --_i -… -
- • •• » .-* - • - * … * •• • * • .* - a , . • - - -
-

- - • • • • _ • • .• - -

—; • • : • •. - - · · - - -

-
* - -- - - -
-
*-- · · · · · · • •-. * • - - *
.
- - - - - - - -
-
- - - - -

-
- • • - - « •. - , * - - - -
* — ^ … : • • - - * . . - - - - * - - - a
* . - • - - - - - .

… .
- - -
-
-
|
- * . - • - -

- . - - •• * ~ ~
-- - - *- -*.
-
-
-
* -
.

.
ι -

* -• • •*• • •
+ .• - *. -
-
-
; … '. , * * -

-
* .- • • • *
. -

v • ; *** * •

- - - - ** • • • . • •- • *
**. J £ *. • ** • • . • eg -* *; * * * . -

. * -i-
•• • /. £* * ** t . • • • •
… ** … • • • • • • • -
… -
-^ .
-* • -
.-
••
-• • •
• *- -
• •
- - -
.
-

v. - «*» - - - - - - -- •
-, *• • • ••- • '• *-*-*- * - * •. * * - - -

• .• -

- - -
-

- . ¢: - *.*• • - •. *
…” -
- * •• • « *..- *. . -

•
J - -• -*. - - - - - • - • , - -

. i. -

, •* •-. • • • * … *• .** :;
• • ** •• • •• • • . -- * -- --- •* • a. .• •• - -

£• *
-
- * - - -

- - -
- * *-'
•*- * * *•
* * • • - - -
'-*, * -
-
·*
- -• -• •
* *•
• -
-
-
*
- -
•- • * •
-
. * -
i
-

-
- -- . - -
-
,

«**»*.… .******
*-*-*••• **
-* •***- -*• •*•••. • • •*• r-.-…-
• ••***• ** -
• ^ • • • • • *** -*-
* * . - - . .
.. • - - - - - - - - - - - - - - - --- -- --- -- -

- -

* * *•*• ,. • * *
.- .. • * * _ * - * -

- - * - t* . - - .^ .

…&:£* …
** ; - • • • •• - - •
!-.• …- - -
*• ** -
- - • • • * •*• * -
- • - •** * *. - - - - - -- - - •- - *•
. -

- - • •. * -* - •. .4
e. • - -* -* -

2.- - … - p*-
- v.

- • -
- -
-
-
-
^ -

v - - *.
-
- -
- .
-

- a

- -
-

-.
 * ,
-£
-
';

: EDITOR LECTORI, . .
· · · ' . . • , •• • • • ' ,
-..- • * ** ~~: … : ::
S. varia
praeftantium hominum, ae
dignitate ornatorum fa
cinora fplendoris multum , ac lu
minis transmittunt in eos, quos
procrearunt, praefèrtim fi ad Ma
iorum fuorum virtutem ac glo*
riam adfùrrexerint ; non poteft
de Ioannis Bethlenii rebus geftis
adpofite narrari, nifi antea de iis
paüca commemorentur, vnde tan
quam a radicibus, quafi germen
ortus, atque in lucem prolatus,
virtutis. fuae propagines, ac ra
mos longe, lateque diffudit :. vt
' ' cuilibet notum , perfpeétumque
' A 2 fiat,
 4 EDIToR LEctori.

fiat, eum non modo a fterpmatis

• • • ' fui praerogativa non defeciffe,
, vel eam imminuiffe, verum etiam
ad generis antiquitatem, et for
tunae amplitudinem plurimum di- .
gnitatis, atque ornamenti ádtu
liffe. Et quoniam arduum effet,
ac fere improbi laboris fingulos
defcribere , qui domi, vel extra
patriae fines partam fàgo, vel to
ga nobiliffimae huius, vetuftiffi
maeque ftirpis gloriam, ac decus
geminarunt, paucos indicabimus,
quos tamquam obfcuras hominum
umbras, & inania fimulacra mi
nime filentio praetereundos pu
tamus. * Atque inprimis iuuabit
aliqua de prima origine praemit
tere. Sarola S. Stephani I. Hung.
Régis foror germana Regis Sa
muelis vel Abae coniux in lucem
edidit Comitem Marhardum, vnde
nati fuere Comes Petrus Magiffer
iMichael, Salamom, & Lauremtius
Bult , five But, cui quinque filii
-
- - fuere;
 EpiroR Lector 1, . • ;
fuere ; Boczom, qui occafione ca
ftri Iaurinenfis per Teutones oc
cupati in brachio lethale vulnus
accepit, fiiium obtinuit Paulum
Bom^z. ; Comes Bencze, qui apud
Stephanum II. fumma gratia, me
' ritorumque gloria effloruit, filios
, habuit Magiftrum Matthaeum, &
Michaelem. (Csák antiqu. Chaqu) f.

Pater Dominici, & Bethlen, qui

ad indicandam ftirpis fuae Regiae
originem Serpentem coromatum,
Pont/m aureum Imperii Hungari
ci im/igme, ore fuo 7mordemtem ex
hibet gentilitium infigne; quod
hodie quoque gens nobiliffima
Rethleniana retinet, ac praefert.
Hic natu minimus non, ab urbe
Palaeftina Bethlehem, . ( errarunt
ergo, qui tam alios, quam Prin- -

cipem Gabrielem Bethlehem fcri- *

pferunt) fed ex Hungarico Beétlem , j
• id eft impaftus, et multum ieiunus ,
ob fingularem in cibis temperan
tiam fortitus eft adpeJlationem.
• . ' •-- • A 3 -•-; Hinc »
6 EpitoR LectoR1.
Hinc Cl. Benkö (1) optime fcri
ptum fuiffe nomen fuum a Ioanne
Eetlenio exiftimat fine adfpiratio- !
ne, fiue negle&ta H. litera; eo quod
talis denominatio ex fèculi, quo
viuebat more procedere potuerit,
eum variis exemplis hae de re du
bitantem facile foret docere. Ex
huius natis Petrus Betlenianam
ftirpem cum cognomine de Iktar ;
Apafianam, et Bethlenianam de
Betlen propagarunt. Ioannes Beth
Hen, cui Petrus auus, Dominicus
pater erat, iuffu Imperatoris Sigis
mundi gentilitiis familiae Iktaro
Bethlemiamae infignibus duos im/í-
demtes arbori An/ères uma /agitta
collotemus traieéìos adieeit. Ab
hoc Ioanne Bethlenianae familiae
incunabula orfùs eft Caffar Boiti
mus (2) negle&is prioribus, quafi
- non
…

- - (1) In fua Tranfylvania &c. Tomo II. viennae,

apuâ Nobilem Iofephum de Kurzbeck
MDCCLXXVIII. edita. -

*>) Hane iuuenera Princeps

- _ • •
Gabriel Bethisa
cnr
 Epiton Lectori, : 7,

non fatis ad hiftoricam fidem , &:

temporum rationem exa&is. Ex
laudati Ioannis longo fànguine
inter alios emicuerunt Dominicus ,
Bethlen, Buti di&us Tranfiluaniae
Vaivoda, et huius filius Gabriel
Bethlen, qui in infaufto confli&u , -

. Mohacfienfi fèx millibus haftato- .

rum imperauit, ac demum Ioan
nis Zapolyae Hungariae Regis
fupremüs Aulicae Militiae Prae
fe&tus eidem a confiliis fuit. Ita
quoque memorandus eft, alter Ga
briel a quibusdam ele&tus Rex
«

circa A. MDCXVII. infigni liberalitate Hei

delbergae aluit ; reducem , Scholae Maro**
%fárhelienfi Re&orem praefecis ; demum
Hiftoricum fuum , et afcaaorum confilio
rum aliquoties Legatum in Germa
niam conftituit ; Ipfius induftriae debcmus,
quas memorat Cl. Benkö 1. c. 4ätiones fu
*ebres occafione illatae in tumulum Sufannae
H{árolyi Priacipis, facras, latine recitatas,
colle&as , digeftas, editas MDCCXXIV, 4.
Nec minus de rebus geftis Gabrielis Beth
Jea. Illuftre Collegium Enyedienfe in fua
Bibliotheca tres tantum ; Iil. D. S, R. I. Co
gnes Sarguel Teleki vero, quatuor priores
horum, librorum poffidei ; reliqui aut latent,
aut perierunt. ,
 -

/.
8* EpitoR Lecroar.'
Hungariae S. R. I. et Tranfilua
niae Princeps, cui coniux, prior
fuerat Sufanna Károlyi, éx qua
genuit Gabrielem, & Michaelem
Bethlenios infantes adhuc exftin
&tos. Pofterior ipfi obtigit Catha
rina Brandeburgica. Viget noftris
'quoque temporibus profàpia Ikta
*ro- Bethlemiama in Dominico, et
Samuele. . e X.
-

Oliverius, vel vt aliis placet

0livierius Hung. Olivér, duarum
nobiliffimarum ftirpium Apafi,fci
licet, et Bethlen cum agnomine
de Bethlen conditor habetur. Fi
lius enim huius Ioannes ob incor
ruptos mores, infignemque pieta
tem Pater (Hung. Apa) adpella
tus vulgo Apa de Bethlem memo
ratur. Huius demum filius minor
Nicolaus fecundum patrium mo
rem, ac receptam ea aetate con
fuetudinem Apafi, id eft Apae fi
lius diétus ftirpem fuam nouo no
mine diftinxit, et in pofteros deri
- - - - .….. uauit,
 Eprror LecToRT. 9

uauit. Alter Iacobus Magnu;, di

&us, comitum Bethlen cum co
gnomine de Bethlen conditor apud
Cenealogicos celebratur. B. Mi. '
kola Familiae Apafianae pro infi
gnibus tribuit vitem botriferam
in diademate regio proftantem,
nec non caffidem, enfem, et ve
xillum. Vnde ad regnantem Prin
* cipem Michaelem Apafi ex ipfius'
infignibus his verficulis quidam
vota fua depromturus allufit Poeta
Caffide, Vexillo, Botro, Mu
crone, Corona,
Protege, conferua, dirige ,
vince, bea.
- Exftin&a eft haec indi&a pro
genies in fexu virili MDCCXIV.
Femineus vero viget in illuftribus
familiis Lazar Toldalagi , Tholdi,
Hemter &c. adhuc viuit. Iacobus,
quem Magni adpellatione gaui
fum fuiffe indicauimus, primis fè
culi XIV. luftris forens pater fuit
* - * A 5 ' fèx
 Jo EDITOR LECTORI,

fèx filiorum; vnde poft longam

fèriem deducitur Antonius Apafii
tutor, et filius huius Gregorius,
qui praeter Ioannem natu me- .
dium genuit Alexium Bethlen vi
ces gerentem Vaiuodae Tranfilua
niae, a quo ramus Bethleniorum
.Alexiamus di&tus ducitur, et Bla
fium Bethlen Cubicularium Vla
/ dislai, rami Blafiami propagato
rem. De his fingillatim breuiter,
Ex Rayno Bla/îano inter alios de- .
riuatur Francifcus Bethlen fupre
mus Comes Albenfis, Aulae Prae--
fe&tus, & Confiliarius Georgii I,
et II. Rakotziorum, fèmel ad Im
peratorem Rom. Ferdinandum III.
fexies vero ad Regem Poloniae
Legatus, confeffioneVnitarius. (3)
Memoria quoque dignuseftWolff
gahgus, qui ob formae praeftan
tiam alter Abfalom dici meruit;
Iuuenis adhuc fupremus Albenfis
- - Co- .

(3) De eo vide Biblioth. Anti-Trinit. Sandii, et

•2vvittingeri, et noftram Memoriam. T. I.

-
-
- - -

-^
 Epitor, LectoRf. I1

Comes, Principisque Michaelis fè

nioris Apafi Confiliarius, et Pro
~uinciae 'Camcellarius , fpe de fè
optima Principem , & T patriam
complevit. Hic eam temporum pe
riodum, quae a clade Mohachia
ma ad exordium fèculi XVII, ex
currit, hiftoria fide digna, et ma
gno monumentorum adparatu in
ftru&ta complexus eft. Haec mo- ,
numenta, quae libro magnum con
ciliant pretium, Bizantii dum ibi- , '
dem Legati munus obiret, fertur ,
in obfcurum angulum reie&ta in
ueniffe ; fèd non defunt multi,
qui hoc fa&tuu in dubium revo
cent. Hiftoriam hanc prelo alio
quin fubiecfffet, nifi mors imma
tura, quae ipfùm A. MDCLXXIX.
e viuerum numero fuftulit, cona
tibus ipfius obftitiffet. Frater qui
dem germanus Alexius Principis
Apafii, et poft D. Imperat. Leo
poldi Confiliarius, Tabulae Ge
nealogicae au&tor, eam abritu
inte
.• i * -
 I* EDIT oR LEctor 1.
*-

ritu vindicare ftuduit, dum in hae

reditario vico Kereff ere&lo Ty
pographaeo in publicam Iucem
róferre incepit. At turbatis A.
ÉÉÉ per Emericum Tököli
Tranfilu norum rebus, opus coe
tum maximo eruditorum damno
abrumpi debuit. Pars, quae pro
diit, hanc praefert infcriptionem:
Wolffgangi de Bethlem Hißoria
rum Tranfiluamicarum Lidri XI.
Κeresdimi. MDCLXXXVII. fol.
Sed fummo gaudio intelligimus
huic operi, continuationique eius
propediem typorum beneficio, no
uaque adornata editione nouam
, vitam accenfum iri. Floret hic ra
mus in Paulo Comite de Bethlen,
antehac Sedis Aramyos IudiceRe
gio; tum Comitatus Torda Comi
te vtrobique Supremo, et deinde
Incl. Tabülae Regiae Praefidi, et
filiis Paulo S. C.TR. M. Tribuno,
et Wolffgango*Tribunalis Regii
Membro. « * .

s. - - ' Ad

—-*
 EDIToR Lectori. 13

Ad Blafiamum progredior ; ctii

originem fuam debet Wolfgangns
Comes de Küküllj Militiae, Ar
cisque Számor-Vivár Praefe&tus,
ac Confiliarius, qui decem, et fe.
ptem vulneribus caftrenfibus fè
pulchrum adiit. Hic A. MDCXIII,
fufcepit Ioannem Bethl:nium, in
teruallo XV. annorum Tranfilua
niae Camcellarium, et Comitatus
Albenfis Comitem,acSedis Vdvar
hely Capitaneum Supremum. At:
que de hoc nobis fèrmo erit, cui
praeter editos Rerum Tran/ìlua
micarum Libros quatuor , hanc
continuationem fiüe annorum de- .
cadem patriarum rerum curiofi
debent, quamque in manufcripto
haerentem publicam lucem fübi
re facimus. Adolefcens optima
É; indole Vitrici Francifci
átskåß cura, Paulique Kereß*
turi eximia inftitutione ufus ae
tatis florem in ludo litterario for- , .
tunate transegit. Maturior annis.
Ra- -,-
\
 34 EditoR LEctoRr.

Rakotzium II. in Poloniam fèquu

tus, vnde redux varias inter vicif.
fitudines fub Principibus Bartfùi,
JKemény, ct Apafi, Tranfiluaniae
Camcellarium , agens grauiffimis
prouihciae negótiis feliciter de
fun&us eft, * Et quoniam refiduo
a publicis laboribus tempore, di
urnae noëturnam adiiciens indu
ftriam, totus in litterarum ftudia
incumberet, ac fèfè immergeret,
e doëtis vigiliis litteratus ipfe li
beralium artium, litteratorumque.
fuit Maecenas eximius. Inde Col
legii Emyedien/is, quod eo inpri
mis auctore, ac vindice ftabilitum
fuit, Curator; mox Agropolitami
Patronus fùmmus; denique Areo- `
politami Fundator munificus. Hi
ftoriam patriam, cuius non minus
erat amans, quam gnarus ab An
no MDCXXIX. ad Annum
MDCLXIII. integra fide perte
xuit, et infcriptam Rerum Tram
v,
/ìlvamicarum Libri IV. Cibinii A.
• .
$uae
MDCLXIII. 1 2. viilgauit. edi
 EDIToR LecroRr. 15

ęqu! editio anno fèquente repetita fuit

Vicif. Amftelodami, et noftris tempori
f/ii, bus MDCCLXXXI. iterata Vien
niae nae cum erudita Praefatione in
íimis $• Iofephi Nobilis de
Rurzbeck." Hanc Ioannes Tröffe
rus e Latino germanice reddidit,
preloque fubiecit Norimbergae
A. MDCLXVI. ) Hiftoria fincera,
nec reprehendenda dicitur ; me
moria tamen dignae funt ( quas
utinam ad manus haberemus) un
decim obfèruationes breuiffimae,
quas Illuft. Alexius Bethlen Prae
fidens nomine Gloffàrum cum Cl.
- Iofèpho Benkö communicatus in
terpunxit. , Hiftoriam hanc ut
pleniorem efficerem, continuatio
nem eiusdem au&oris opera ab A.
MDCLXIII. ad MDCLXXIII.
concinnatam, ex monumentis,
quae paffim memorat, au&orita
te, et rerum vix alibi exftantium
varietate infignibus commenda
tam e manufcripto ad typos pro
• • • . mQ
 ^. ,

i6 EDITor LectoRi.

mouendam putaui. Manu fcri

ptum opus naétus fum ab Illuftrif
fimo Domino Carolo Iofèpho Fritz
de Ruftenfeld, Imperialis, ac Cae
fareo - Regio Camerae Aulicae
Confiliario, et Referendario, qui
me Viennae commorantem igno
tum licet fingulari beneuolentia ,
et humanitate, quam hic recole
re: gratus iubet animus, ad fè in
uitátum complexus eft. Auxit
meos conatus, ac praeclarum de
re hiftorica bene merendi ftudium '
Iofephus. Nobilis de Kurzbeck,
Caefareo-Regiae Aulae Illyr. Ty
pographus, et Bibliopola, quem
facilem ad continuationem vul
gandam, dum animi mei fenfà in
telligeret, reperi, pro quo bene
ficii genere, eidem gratiae maxi- .
1mae habendae funt. I-Iam, ytno
ftrum de Ioannis Bethlenii fcri
•*
bendi iudicium interferamus, et
fimul, quid praeftiterimus, pau
cis indicemus ; fatemur Virum
prae
*
 EpItoR LectoR I. 1?

praeftantiffimum variis agitatum

procellis ad limam omnia minime
exigere potuiffe, fcilicet Vir pu
blicis Reipublicæ negotiis impli
citus, ad èxplicandas patriae con
verfiones curiali ftilo, feu curiae -

Hungaricae, et Tranfiluanicae fa
miliari fèrmone ufus fuit, nec il
lo- ita afpernendo, ut contemni
debeat. Etenim fi refpiciamus.
cultiores nationes fiue Gallos,
fiue Germanos, vel alios quoscun
que demum, dum fèrio, & fefti
nanter, et vt in iudiciis agendum
eft; experiemur profe&o in fcri
bendo magis effe barbaros, ac
horridos. `Sermo igitur Bethle
nii, ac fèribendi modus candidus,
ac perfpicuus eft, & quod laude
digniffimum cenfemus, fatis a par
tium ftudio alienus. Dixi fàtis,
nam fic viciffitudines enarrat, vt
non tam Imperantibus, quam
flu&uantibus, et contrariis ani
morum ftudiis adfcribat. Hinc
•. . , B - {cri
\
18 • Editoa Lectoar.
fcribendi ratio Ioannis noftri tan
tum illis mouebit taedium , qui
magis verborum elegantiarum,
et fèntentiarum acumine, quam.
rerum geftarum veritate , et fcri
lbentis candore mouentur. . Erro
res inter fcribendum occurrunt ,
uos fufferre conati fumus, et
ÄÈÉ ofcitantiae adfcribere
mus; nifi verba in calce manufcri
pti adpofita aliud indicarent, (4)
alioquin fi elegantiae, vel inte
gritati orationis ftuduiffemus no
üam operi faciem indidiffemus;
vnde patet hoc opus affe&um non
perfeétum fuiffe. At hi non ob
ftant, quo minus Blafio- Bethle
niano ramo perenne concilient
ornamentum, qui etiamnum lae
tis efflorefcit incrementis. Neque
ideo quispiam exiftimet in natio
ne Hungarica, aut Tranfiluani
- - C3l

Q4) Haec leguntur: Menda , quae, in hoc mam i-\

.fcripto Le£tor repererit, neque fcribis, neqte
gonferentibus, verum hoc áutographo adtri•
buere dignetur, Cibinii 31. Iülii 177ι.
 EpitoR LEcToRr. 19

ca- defuiffe, vel deeffe, quorum

ex interiore linguae latinae co
-nitione nata fcribendi ratio pri
fcam Romanae linguae maieftatem
redoleat. Miramur igitur illos,
qui curialem fermonem ita nobis
proprium volunt, vt vere lati
num, tumque forente Republica
vigentem, atque a ducentis, et
-•
quod excurrit annis, quafi ab in
feris reuocatam penitus ignorare
mus. Sed de his plura loquere
mur, nifi monumenta ingenii a.
noftris hominibus profe&a prae
pofteram opinionem pro dignita
te argumenti iam dudum confu
taffent. Haec fuere de Ioannis •
Bethlenii Hiftoria, quem hydrops,
ac deinde phthifis MDCLXXVII.
28 Februarii viuorum contubere
nium deferere coegit. Guantum
autem liuor, atque inuidia, et
quam fàeuum exerceat imperium.
in mortuos etiam; patuit lucu
-
lente,
v,
cum in fatis funétis cadauer
• B. 2 ho

[ v- --_ - - - *- -…*… —– - --_-

, ao EDItoR Lectorit.

hoftes impiam cudentes fabam ,

eum cum Paullo Béldi, aliisque
coniurationem aduerfùs Principem
fouiffe tanta animorum contentio
ne perfuaderent ; vt iufta funeri
erfolui, tamdiu negaretur ; ufque
dum Barbara Varadi, viduata con
iux 4ooo, filius Nicolaus Iooo, ,
Paullus 2ooo florenorum ad fifcum
retuliffet. Nicolaus dum Patriam
ex turbinibus, et fummis pericu
lum fapientiffimo confilio liberare
nititur, ita eandem aduerfum fè in
gratam, atque inimicam expertus
e(t, vt mutato folo, ne vel de ipfius
offibus gloriari poffit, alibi tumu
lum quaerens, tranquillusinuene
rit. Sic faepe patria exilium eft, et
exilium patriae ingratae odia, fa
uore, ac beneuolentia] corrigit !
-
Iam fatis de Bethlenio. Tu modo
Le&tor Beneuole noftris'conatibus
adfpira, vel fàltem hos non afper
nare, et vale. Scribebam Peftini
2o. Aprilis MDCCLXXXII.

- —=—~T~—--^
 Interrupti initium operis mihiex- ( 1663. X
, ceffus e Tranfiluania Kutfugh
$\S? Memhet Baffa erat, qui Regno
Cquod infinitis exa&tionibus, rapinisque ex
hauferat ) praeter omnium fpem menfe Au
gufto anni 1663. excedens ad tuendam con* -

tra excurfionem ditioni regis Hungarorum -

fubje&torum arcem Varadienfem , vicinas

- que Turcarum arces evocatus, ne per Prae
fidiarios arcium Romanorum Imperatori pa
rentium nouis tumultibus in Tranfiluania
excitatis denuo regrederetur Princeps Apa£> ,
fius* fummopere formidans, Francifcum Lu
gofium Secretarium fuum cum certa ad Com
mendantem Claudiopolitanum He&orem a
Erázen expedit legatione, per quem pro-"
/ B 3 penfo
 \

- - -

t * a2 HIst. ReRvM Tr Ansrlv.

: , *

« 1663.) penfo erga Chriftianitatem animo ipfius

quantumque rcipublicae chriftianae in ea
que Tranfiluaniae regno, ac Praefidiis S.
Romanorum Imperatoriae Maieftatis ibidem
degentibus intereffet euitare occafiones con
tentionus, quibus Barbarus immifcere fe
poffet, expofitis ; ad honeftum eos hortatur
armiftitium, per quem multo cum verbo
rum honore promittitur affenfus, quo fru&tu
vide in fequentibus: Duplici praeterea de
caufa ad explorandam videlicet regnicola
rum obedientiam, oftentandaque arma (man
datis nimirum Ottomanicae Portae, quae
cum toto regni robore paratum eum effe ju
bebat, fatisfa&urus) generale vniuerfis cu
iuscunque gradus Nobilibus armiluftrium
indicit Princeps Apaffius, praeftoque ipfius
met Principis opinione plures fuere, e qui
bus ad famam , exercitus Tranfiluanici in
caftris exiftentis conferuandam tria millia
militum, qui alternatim fuccedendo alteri
alteros hoc onere fubleuare poffent, ordi
nata; reliqui ad fua dimiffi, demandatum
que, ut generalibus circa finem Septembris `
vniuerfi interfint in ciuitate Wäfárhellyienfi
regni Comitiis.
Quibus hoc modo, difpofitis Princeps
Apaffius, regnicolaeque per feptennium in
$a *, te
 PARs PRioR. *3

tegrum miferrime ja&ati , nonnihil refpirii C 1663.)

fibi polliceri videbantur, dum ex infperato
+
cum certis a fupremo Purpurato mandatis \•

duo Legati Tranfiluaniae limites ingreífi au -

diuntur, qui Radnothini” (eft nomen caftelli)

Principem Apaffium adeuntes, literas eius,
per quem expediti erant, exhibent, qua
rum continentia hæc erat :

Hunaniffime , Nobisque dile&iffime

Princeps Apaffi ! Deus Tibi in omni
bus adfit, resque Tuas fecundet:
Ex litteris non pridem ad Nos datis
Te negotiis regni Tranfiluaniae diligenter
incumbere, fubie&tosque Tibi ex clementia
potentiffimi Imperatoris populos in officio
continere laeti audimus, quod eodem de ne
gotio Nos certos reddideris grato recolén
^ tes animo, hoc dehinc quoque fa&urus fe
lix eris; Nos diuina fauente clementia prae
{tantiffimum fuperioris Hungariae fortali
tium, arcem nouam occupaturos, eandemque
Hungariae partem ditionem potentiffimo Im
peratori fa&turam certo fperamus; cum au
tem experientia tefte Hungariam non nifi
fub patrocinio potentiffimi Imperatoris fe
curitatem fibi poffe polliceri fciamus, vnum
* , B 4 - ei
 a4 Hist. ReRvM TRANsilv.
& 1663.) ei deeffe caput, ejusque moderamine res
poffe dirigi perfpicientes , neminem tanto
•)
honore, et digniorem cenfemus, cuius a pri
mordio Principatus fidelitas nobis perfpe&ta
eft, praefentes itaque per Muharim Agam,
Algamque tibi notos transmifimus, quorum
verbis indubitatam adhibeat fidem , omni
que dubitatione fepofita, diuinitus tibi de
ftinatum capeffe honoris faftigium, locum
tenentibus in regno, iis, quorum tibi fides
eft perfpe&ta, ordinatis vel cum paucis nos
adire feftina, tam potentiffimo Imperatori.
quam tibimet maximo emolumento futurus,
praefentem enim te Hungariae Status in
telligentes, regimini tuo fponte parituros eos
credimus, fufficiens contra quoslibet hoftes
ipfis fubfidium, indubitatumque patrocinium,
fecuramque cum folita eorum libertate vi- *
tam per te offerentes, quorum tempeftive
tua diligentia' ad fcitum eorum devenire
opporteret; monemus, omnem excutias ex
animo metum, Deum colimus, nullas reí
praefenti fubeffe infidias, eum appellamus
* hoftem, coniun&to tecum fenfu rem, magni
momenti obtenturos, credimus, quod diui
na optamus, facere dignetur bonitas; Prae
deceffores tui Tranfiluaniae Principes exi
guis Turcarum copiis, quae Purpurato A
- * grienfi,
 PARs PRIOR. 25

grienfi, aut Budenfi fùberant, in hºs pene- C 1663.)

trantes partes, Ottomannicae Portae, quam
gloriofiffime feruiuerunt ex relatione alio
rum audiuiffe te nihil dubitamus, cum in
numerabilibus potentiffimi Imperatoris exer
citibus, fub quorum pondere tellus ipfum
fatisfacere videtur, nosmet praefentes fu
mus, plura tecum obtenturos fperamus ,
gloriofioremque fi veneris te futurum in
dubitanter fis perfuafus; non exercitus, fed
praefentia propria a te exigitur, iter itaque
tuum ne quadrantem horae differas, nec
fortunae ultro tibi amplexus offerenti defis.
Datae fub obfidione arcis nouae C Amhet *

Baffa. ) .

Hic mi Le&or qualiter infperatus Prin

cipem Apaffium, Principiffam , totam eius
aulam, imo Tranfiluanos omnes affecerit fu
mor, ipfe conie&tare potes. Princeps omnium,
quae fubfecutura rerum ignarus, pro per
fona, familiaque propria, imo regno nonni
hil erat anxius, mandato parentem terre
bant captum humanum excedentes rerum
labyrinthi, renitentem deftituebant omnia
refiftendi media. Principiffa utrum fe? fi
liolumque unigenitum, an maritum ? (cuius
iter periculofum rebatur) defleret, vel ve
B 5* * tO • .
 26 HIsr. RERvM TRANSILv.

( 1663.) ro patriae metueret exitium, inter tot mala

dubia haerebat. Aulae principis familiares
tam ii, quos fecum dedu&turus erat, diffi
cultates itineris plus jufto metuentes, vix
, lacrymas continebant, quam qui cum Prin
cipiffa relinquendi mutationes rerum, infe
licesque regni alterationes ominabantur,
erantque omnis fecuritatis expertes. Regni
colae (e quorum numero debebant itineris
ipfius plerique fuiffe comites ) pene ex
fangues fa&ti, alii repentinos fimulantes mor
bos iacebant in le&tis moribundi quafi , fi
&tis alii fub caufis ineuitabiles praetendentes
caufas, alfquorfum difcedendi venia a Prin
cipe impetrata, fubterfugii aucupabantur oc
cafiones; nonnulli inter tot rerum Tranfil
uanicarum mutationes, caefareanis fe parti
bus fauiffe, ob idque apud Turcas ipforum
odiofum nomen fa&tum, certo , certiusque
fi Turcicis intereffe cogantur caftris, infi
diis eorum fe perituros credentes, patria
potius carere, quam praedi&um fufcipere
iter malebant. Breuiter plan&tus , querelas,
excufationes, aliosque metus dolor expri
mere folet, plura me vidiffe, audiuiffeque,
quain calamo perftringere poffem, fateor in
genue, difceffum interea Principis Apaffii ur
gentibus Legatis fupremi Veziry, s; tan
- Cra
 'PARs PRIOR. • 27

dem bona fpe pleni dimiffi redire ad fuum, ( 1663.)

quo mißi fuerant Ahmet Baffam.
Iisdem plane diebus primum Ioannes .
Batzo, mox Ladislaus Balló, et Valentinus
Rilväfi ex caftris Turcarum ad Principem
Apaffium, cuius Internuncii fuerant, redie
' re, quorum iter, quoniam negotium non par
-ui momenti comple&ti videtur, res paulo al
-tius repetenda. -

Expeditus ad Ali-Baffam a Statibus an

te fesqui annum Gabriel Haller mellitiffi
mis ab eo la&tatus fub fimulato arefto ver
bis , dum eidem adiun&to Principis Apaffii
fcriba Ladislao Balló poft diutinam familia
' ritatem plus iufto fidere coepiffet, tandem
totum fe aperiens, his eum allocutus eft
verbis : Per complures dies folito me tri
ftiorem effe vides ipfe, cuius praeter diuti
nam areftationem propriam, altius fubeffe
malum, nihil dubites; cum autem in tanto
animi angore non fàltem confultari, verum
illo quoque, cui anguftias meas aperire pof
fimi, deftituar, hoc ipfum prae- caeteris me
torquet, fcias oportet. Refpondet his auditis
Balló : Magnifice Domine! Expertam per
complures iam menfes fidelitatem meam non
eft cur in dubium voces, quidquid itaque
: mihi reuelaueris, te lapidi dixiffe, nec reue
: -, » latu
 28 Hist. ReRvM TRANsiLv.

C 166g.) laturum quidquam juro per fàn&am Trini

\
tatem ; Tali eius iuramento Gabriel Haller
affecuratus, ait : Internunciorum fupremi
purpurati alter, non pridem a Principe Apaf
fio redux Abdi Aga Panaiatus Imperatoris
Turcarum interpres Réz Effendi (ita Can
cellarium ipfi nominant) aliique e. Proceri
bus Turcicis complures Portam Ottoman
nicam degradato Principe Apaffio alium vel
le fubftituere, meamque perfonam fermoni
bus eorum ferri certo afferunt, quem ita
(Deus fit mihi propitius ) minime ambio
honorem, veruni duos proxime praeteritis
annis Bartfaium , ac confequenter moder
num Principem Apaffium, qualiter contra li
beram eligendi Principis praerogatiuam Tur
cae impofuerunt, ipfe nofti, fi hoc quoque
anno ipfi alium fubftituerint, quanta cum
regni ruina, perpetuaque praememoratae
Statuum libertatis ia&tura haec fieret, qui
libet conieâare poteft ; omnia, quocirca
Principem ' Apaffium ftabiliendi media pri
mum tentabimus; quibus non fuccedenti
bus, ne Barbarus me, aut alium quempiam
Statibus obtrudere poffit, fideli hac in re
mti vellem tua opera, per Andream Hei
fcherum fupremum Iudicem regium ciuita
tis Cibinienfis, totiusque nationis Saxonicae
- * Co
 }

, . . . PARs PRior. 29
^

ii. Comitem, eandem nationem per Paulum Bé1- C 1663.)

et clium Sedium Siculicalium Sepfi, Kézdi, et
mi Orbai fupremum Iudiceni regium Siculos,
, , per Ioannem Haller fratrem meum Germa
num Comitatus Regni Tranfiluanici confu
lere deberes, qui de eligendo Principe per
te certificantes , me, confirmationem, inue
ftituramque eius follicitabimus; praementio
natis hac via obuiam euntes regni pericu- -

lis, approbat confilium Balló, feque diligen

tiffime haec omnia, quam primum in Tran
filuaniam redierit, effe&urum, Gabrielique
Hallerio nunciaturum fpondet. Ignarus hu
ius difcurfus Ioannes Batzó, qui cum an
nuo regni, Tranfiluaniae tributo longe fe
rius Gabriele Hallerio, Ladislao Balló ex
/ peditus erat, obuium iuxta Albam Graecam
habens fupremum Purpuratum, de admini
{trando (quod fidei ipfius concreditum erat)
follicitus tributo, Panajotum interpretem
Imperatoris Turcarum, per eumque reliquos
'Turcicos Proceres, dum de re fibi commif
fa follicitat, non fatis bene erga Principem
Apaffium Ottomannicam Portam affici, alium
que fibi fubftituere velle audit. Auget Cut
ipfe Principi Apaffio, aliisque me praefente
retulit) fufpicionem eius Gabrielis Hallerii •
antea lqnge modeftior erga Legatum Batzo
.;~*. * CQn
 +

3o Hist. RERvM TRANsilv.

C 1663.) conuerfatio, quippe qui Principatum iam in
duiffe, ipfi vifus eft, adit itaque denuo pri
mum Panajotum, mox Cancellarium, et fu
premi Purpurati filiam toties fatus-Batzo, i.
extraordinariamque fingulis promittens ite
ratam confirmationem Principi Apaffio fu
. premo Purpurato obtinet. Haec iuxta ver
balem ipfius relationem fcripta intelligas, .
alii longe diuerfius de toto cenfent negotio.
Nihil enim Legatum Batzó contra Gabrie- .
Iem Hallerium merito fufpicatum fuiffe, eo
minus a quopiam audiuiffe, fed tributum
Tranfiluanicum foli Imperatori Turcarum
(qui tunc Hadrianopoli refidebat) admini
ftrari folitum , ne tam per longùm itineris
fpatium illuc deducere cogeretur, ea de l

eaufa ex alieno largiendo fautores (vt in

ferius clarius patebit) fibimet conciliaffe,
afferunt ; vtcunque haec fe habeant, Lega- _
tum Batzó illinc remiffum, tributumque re
gni per continuum Oratorem noftrum nunc
expeditum Petrum Ianho ad Imperatorem
Turcarum translatum conftat, quoties fatus .
Legatus Batzó, Ladislaus Ball6 dimifi una
in Tranfiluaniam remeantes, Principem A- 1

paffium in campis iuxta oppidum Aluinez

fitis adiere. Hic verba Gabrielis Hamerii
, in malam interpretatus partem, eum tan
' . quam
 PARs PRioR. 31

quam vitae, honorisque Principis infidian- C 166g.)

tem prolixis apud eum traducit verbis, Ba
tzó vero rem in maius extollens quanto fuo
labore, quali diligentia, Turcicos Proceres
rebus Principis Apaffi fauentes reddiderit,
confirmationem eius obtinuerit, facunde re
cenfent, de fideli fuo obfequio , multuw fi
bimet congratulatus, interim ut promiffa
per ipfum fumma confeftim transmittatur ,
enixe obteftans, mittit per eosdem Gabriel
Haller quoque Principi Apaffio litteras, rem
Ladislao Balló in fecreto communicatam, in
propatulum prodiiffe, infcius nullam prae
di&tarum rerum in iis faciens mentionem. -

Audit attonitus haec omnia Princeps, non -

quidem integram accufantibus adhibens fi- _

dein, ad credendum tamen pronior vifus , -

aduocatoque Nobile quodam in Porta Ot- - *

tomannica per complures annos verfato Va- ,*

lentino Rilváfi promiffa per Legatum Ba

tzó munera ipfius fidei committens, ad rem •
diligentius explorandam, infidiasque, fi con- • T
tra eum ftru&ae fuiffent, diluendas, ad fu- -

premum Purpuratum, qui obfidioni arcis

noftrae infudabant expedit, qui promiffis
oneratus, demandatum continuans iter, mu
nera iis, quibus mifla erant nomine mitten
tis exhibens, vt contra intentionem Gabrie
- lis
 /
/

ga Hist. ReRvM TRANsilv.

( 1663.) iis Hallerii caufae Principis Apafii deinceps
quoque (vt ha&enus) patrocinentur, enixe
^ cogat ; omnem muneribus deliniti offerunt
illi promptitudinem, verum Gabrielem Hal
lerium ipfis gnaris, eo minus coram ipfis ,
' aut per ipfos contra Principem Apaffium
quidquam machinatum, per omnipotentem
Deum, Mahumetumque ipforum Prophetam
jurantes conftanter negant, quo Valentinus
Rilváfi intelle&o Gabrielem Hallerium (cu
ius vita, honorque fimul controvertebatur)
caufam Legationis fuae diutius celare, ini
quum cenfuit ; audit ille vir compos men
tis damnatum verius (opinione multorum)
quam accufatum fe apud Principem Apaffium,
patriam fuam crimine proditionis, prolixe
que per eundem Legatum di&to Principi
nuncians verbis , litteras quoque transmit
tit in haec verba: - ι _ •

: Celfiffime Princeps, Dominc

Clementiffime!

Quantam contra me indignitatem Cel

fitudo veftra conceperit, ex relatione Do
mini tValentini Rilváfi intelligo. (Teftor
Deum) nullius fceleris mihi conlcius, in
rim fimili anno praeterito crimine inique
- fuifíe
« ,
 -

PARs PRioR, * 33
fuiffè delatum, fideli tamen obfequio, & pa- (1663.)
tientia delatorum malitiam me fuperaffe,
nec igni oleum addere voluiffe , meminiffe
• Cclfitudinem veftram oportet ;`Litteras ab
, initio legationis meae, tam de perfona Cel
fitudinis veftrae , quam, Statu Regni , Tran
filuaniae, vel cum praeiudicio , ac periculo
perfonae meae fcriptas teftes hac in re ap
pello, certe non proditoris, fibimetque pifcan
tis £ft, tam falutaria praebere confilia, quae v.

filentio praeterire, alienaeque exiftimatio

nis ruinam cum proprii emoluinenti fpe prae
ftolari facillimum erat, eorum quidem, qui
Principum a&a, vel ipfismet, fibique fub
ie&torum exitiofa, contra confcientiam ap
probare folent, non pauca habeo ob ocuIos
pofita exempla, fed approbare, vel imitari
nolui.
Oh vtinam tandem in affli&iffimo Cel
fitudinis veftrae regne finem fortiretur ini
quitas! fincereque bono publico inuigilarent
ii, quos inter tot patriae pericula fuperftites ,
reliquit fortuna! nec detorto in malam par
tem fenfu, verum genuine àlii aliorum ex
ponerent fa$ta, di&taque , aranearum, quae
, ex fuccis vel faluberrimis, virus elicere
, folent, non imitatores, quo erga Celfitudi
nem veftram potentiffiina haec natio non
C. - pri
 34 - Hist. RERVM TRANsIv.
{1663.) pridem erat affe&ta, non prius, nifi ex rela
- tione eius intelligens ' veftrae Celfitudini J
perfcripferam, verum difficultatum (ita mi
hi Deus fit propitius) minime au&or, et
author, quin potius eos negotium illud
promouiffe, qui iam pridem in Ottomanica
Porta id ipfum machinantur ( Kutfugh 'Baf
- fam nimirum, et fuos) Abdi, Agamque ex
f Tranfiluania non pridem reducem, certo !
- fciat. Quo intelle&o de reftitutione hono
ris veftrae Celfitudinis ante omnia follici
tus, fi hoc ipfum obtinere nequiuiffem
(omni propriae perfonae refpe&tu femoto)
, aliquem e Magnatibus patriae meae pro
mouere, quam Tranfiluaniam Baffae cuidam
occupandam relinquere me maluiffe fateor
, - ingenue, fic itaque interpretes ifti rem totam
, • - confcientiofe in veritatem, fi viri boni effe vo
- - lebant, in lucem proferre debuiffent. Veftra
- itaque Celfitudo hoc fe exqneret metu, obfte
- ' . ftor: nunquam in me contrarium deprehen
; det, de rebus potius in regno dirigendis bene

. /, -
• *'
-
^ ' fit follicita, ne potentiffimae, fimul et elatae
`huic nationi aliqua calamitandi fuppetat oc
- ' , cafio; de caetero diuinae veftram .Celfitü
j dinem prote&tioni commendat. Ex caftris
iuxta Strigonium pofitis die 28. Augufti
- . anno 1663. obfequentiffimus eius feruus Ga
briel Haller. Inter
-

- _- _-~ . _ ._<z-—---
- —*
■_*==—===—_,

«
.' «

- Pars Paiox. -35 i. *

íít fnter fpem , metumque extreme per (1663.)

„ complures dies haefitans Princeps Apaffiu.,
tandem ineuitabilibus ada&us caufis iuxta -

, fupremi Purpurati mandatum , eiusdem ca- - 1

ftra adire decreuerat, dùm Gabrielis Hal- *

leri praeinfertas accipiens litteras ea cura

rum parte exeneratus Locumtenentes, qui
in abfentia fua regni habenas moderaren
•tur ex Comitatibus regni Tranfi'uaniae Ste
phanum Pethi Confiliarium, et Comitatus de
Κüküliö Comitem fupremum , ex Siculis .
Paulum Béldi Confiliarium fimiliter, ac Se
dium Siculicalium Sepfi, Kezdi , et Orbaj
,
Judicem regium fupremum, et Comitatus ,
Rolnok interioris fupremum Comitem, ex • '

Saxonibus Andream Heifcherum Confilia

rium, ciuitatisque Cibinienfis Judicem re- - -

gium, et Comitem Vniuerfitatis Saxonicae

conftituit, opere pretium forfitan erit, -

tempore difceííus e Tranfiluania diai Prin

cipis, quis erga eum regni Statuum fauor ? -

quae inter
dubia? fe affe&io?
breuiter quaePrinceps
percenfere fecura? Apaf-
quae ' ' - '. • ,
' ;

fius plus fenis a teneris vnguiculis nemini

moleftus, verum tam natura, quam propter
diutinas carceris Chrurienfis (vbi apud Tar.
[-
taros fuerat detentus) moleftias, ad extre
*namque vfque patientiam demiffus, quae in ... . .
C 2 ' pri- . .
 g6 Hisr. RrRvM TRANsiLv.
( 1663.) priuata forfitan perfona encomiis celebrari:
. " 7 da ipfius bonitas multis inter nos contentio
nibus anfam praebere, fifcumque ad extre
inam vifa eft redegiffè paupertatem, lenita
te enim di&ti Principis plerique noftrum ab
ufi. Dum neminem apud fe fupplicantem
Principem optimum vacuum dimittere velle.
non ignorant, vriam, eandemque portionem,
aut vicum, duo, tres, imo etiam plures im
petrantes, litterasque fuperinde donationa
les obtinentes, de dominio tandem eorumi
ad acerbiffimas non pauci condefcendere
contentiones. Vnde capitales inter com
plures inimicitiae fubortae , nec nifi alter
utrius , aut verius vtriusque partis exitio
fopiendae, nonnulli praeterea eorum, qui
Principe Keményio viuente, vniuérfisque
regni Proceribus ipfius, vt praemiffum, re
, giminis parentibus humili forte orti in pri
, mordio regiminis Principis Apaffii fponte ,
vel metu compulfi, priores aulam diéti Prin
cipis adierant, etiamfi ibi nihil momenti
^ praeftitiffent, omnia a Principe fibi deberi
autumantes, fimul, et ia&antes, non tantum
qui ferius ad obedientiam rediere, impetra
rant pro fe bona, verum prouentibus etiam
fifcalibus, e quibus Principes Tranfiluaniae
fe fuftentare confueuerant, herum fuum pe*.
- - - nitus
 . PAas ParoR; 37

nitus emunxere, conftitutiones Statuum re-( 1663. )

gni, quae de non abalienandis prouentibus . *
fifcalibus iteratim latae erant, adeo flocci
pendentes, vt in Comitiis A. 1662. dum eo
dem de negotio leges fancirentur , fruftra
nos eidem rei infudare, bónaque fifcalia eis
collata, etiamfi per certas conftitutiones
adimeremus , .difcedentibus autem ex aula , *
Principis nobis, omnia rehabituros manife
£te ia&larent nonnulli cayillatores.
E quibus rerum proceffibus , eos, qui
priuilegiales toties di&li Principis litteras
prae manibus habentes (a potentioribus e
' bonis impetratis exclufi) fru&tu earum de- .
ftituebantur, non faltem erga aduerfarium,
verum erga Principem quoque, qui multa
ipfis donaffe vifus, nihil tamen dediffet,quia
potius ludibrio aliorum eos expofuiffet, non
bene erant affe&ti ; fifcus quoque per prae
di&tos exhauftus, follicitatores exercitui,
quem Principes Tranfiluaniae pro fui , et
regni cuftodia femper alere fòlebant, fuften
' tando non fufficiebat, vnde multae praedi
&torum militum expoftulationes, clandeftini
difceffus, rufticorumque miferorum fpolia
tiones fecutae. Nec plura inter nos deeffe
credas mala, ab initio enim infauftæ expe
ditionis Polonicae ad praefentem ufque
Ca dieiii,
„…- - - - --------• • * • * * *

.- 38 Hist. ReRvM TRANsilv.

( 1663.) diem, inter tot Principum mutationes, qui
dam Rákotzii, alii Bartfai, nonnulli Kemé
nyii Principum fecuti fa&iones, alteri al
teros inaeftimabilibus afficientes damnis ,
facinorum talium patratores a fe laefos me
tuentes, damnaque illata non pares foluen
do oderant eos, quos non immerito formi
dare tenebantur. Damnificati vero iuftiffi
mam contra aduerfarios fuos fe habere cre
dentes caufam , oderant extreme eos, per
- quos erant fpoliati, cui morbo regni Status .
mederi volentes, certam quidem de cafibus
, iftis compendiofe definiendis fanxerant le- |
gem , verum nec fic quidem optata nobis ,
ha&enus refulfit animorum concordia. !
Sub initium plane difceffus Principis -

Apaffii per Michaelem quoque Csepregi ex

Hungaria ortum mercatorem infimae fortis,
fed vafrum, fubdolum, omnibusque technis
-inftruStum multa contentionum fufcitata funt
fomenta, qui inuitis, imo prohibentibus quo
que Confiliariis, Legationi Ioannis Datz6
cedente inter Proceres Turcicos vndiqua
que curfitando, garriendoque res Traufilua
nicas traduxiffe Ioanni Datzó vifus, Confi- -

liariis regni is cum fa&itaffe perfcripferat, 1

tandem vero Valentino Rilväfi ad res Ga

brielis Hallerii inueftigandas expedito ad.
.• • • • iun
-
 PARs PRIoa. 39

iun&us, dum ob caufàm ipfis folis notam ad ( 166g.)

arma cum collega in itinere condefcendiffet,
ob idque confe&to tandem itinere ambo re
deuntes a Principe informatione aduerfarii
fui praeoccupato absque audentia repulfus
fuiffet , hac iterum Protheus ille Tranfilua
nicus in gratiam Principis Apaffii fe infinua
re nifùs eft occafione, trinas, primas qui
dem Principiffae, alias aulae Vice-Marfchal-*
lo (quae tamen propter abfentiam eius,
quo deftinatae erant non penetrauere) ter
tias primario cuidam Georgio Gilányi, qui
germanam Principis fororcm habebat in
matrimonio mittit litteras. In iis quanto
pere ipfe ex infima forte extraordinaria
Dei prouidentia ad procuranda regni nego
tia promotus erga patriam zelet , prolixis
praemittens verbis, fcribit: Si Ceififfimus
Princeps antequam regno excedat, fe, La
dislaumque Balö, accerfat , fecreta maximi
momenti in propatulum eruptura , nil dubi- '
tet. Ne di&us Princeps mellitis aliorum
verbis fidat, ofculoque Saluatorem noftrum
deceptum meminerit admonemus, tandem
adeoque anno praeteritu habente iuxta Clau
diopolim caftra Principe Apaffio per ipfum
nunciauerat commendans eiusdem vrbis Da
uid a Radäno , qui Gabrielem Hallerium ,
. C4 Ioan
 -- - -,

4o Hist. RERVM TRAnsIlv.

/
, -
-

Q. 1663.) Ioannem Bethlenium ob caufam fibi quidem

foli notam extreme oderat, erumpens verba :
Memorem inquit Celfiffimum Principem
oportet verborum per me nunciatorum ; Ifti
duo nimirum occiderunt tres Principes, et
venerunt, vt quartum occidant, haec fuffi
ciant, et * fint in fecreto, Vifis Princeps
Apaffius litteris, vnas ad Georgium Gilányi
videlicet dire&tas, Ioannem Bethlenium le
gere iubet, nullam quidem vt apparuit fcri
ptis fidem adhibens, infidiae quin potius ne
Michaelis Csepregi contra Ioannem Bethle
nium fufcitatae latere poffint, prouidiffe vi
fus legit ille litteras, irae, et furori pronior,
quam pauere vifus, di&tumque his alloqui
tur Principem verbis : Celfiffime Princeps
vel integritate inea, vel fraude inconftan
tiffimi mortalium me accufantis quique a
pueritia nil, nifi mendacibus , et fraudibus
infuetus, non faltem in Tranfiluania, verum
vicinis quoque prouinciis notus eft, multis
differere verbis non eft in animo, hoc
vnum a Celfitudine veftra demififlime ob
fecro, rationem fcripti huius coram totius
regni Statibus ab eo exigere absque graua
mine Celfitudinis veftrae liceat. Quo af
fenfum filendo praebente Ioannes Bcthle- .
' nius egrcffiis, Status, ac Proccrcs regni
-
_ - - - *. - -

-_ ^ ' / - - , Q qui -
 \ -T

PARs PRIOR,
- -

4f
\
( qut a Principe per Turcicos Legàtos vt C 1663.)
demandatum mutaret iter, indefinenter vr
gentibus ad naufeam vfque fatigato, de eo
' quoque, quod promulgatis intereffe poffit
Comitiis dubitante , conuocati in palatio
Radnothienfi praefentes erant) in hunc, al
loquitur modum : Cariffimae patriae meae
generofà propago cui inter tot calamitofas
rerum mutationes diuina fauens bonitas, af
fliStiftimi huius regni habenis moderandis
fuperftitem. reliquit, longe alio vobis prae
fentibus de negotio optaffem quidem, audi
uiffetis me verba in publico proferentem ,
interim malignitate faeculi, linguaeque non
nullorum petulantia ( qui virtutum aliena
rum ofores, fallendisque funt nati Princi
pum bonitatibus ) impulfum honeftatis quam
nemo mortalium fanus vilipendit, hic me
fiftcre iubet amor, nec absque publico for
ftan fiet bono , emolumento cognitos fuiffe
omnium mores, ne probi pro fceleratis, af;
fentatores pro fidelibus, verum finguli no
ftrum illi C non alii) qui reuera funt no
fcantur, et aeftimentur, deflexoque ad Mi.
chaelem Csepregi vultu litteras ipfius prae
infertas manutenens, easque Magiftro regni
Protonotario Martino Sárpataki legendas
a
porrigens, hic bonusC vir
5 (fi is dicendusin
eft)
-

• « *— -* . ***•*• — * ~~ •
 \

42 HIST. RERVM TRANsiLv.

r •
\ w - - • * - • • *

r
( ι663,) jniufte quid inquit de me, Dominoque Ga
'briele Hallerio, qui ante fedecim menfes a
regnicolis ad Ali Baffam expeditus noftris
nunc quoque incumbit negotiis, non?it in
ftituti mei quidquam proloqui, quem poft
quam diuina clementia reducem nobis fe
cerit, caufae fuae minime defuturum nihi!
dubito, vt de me fcriptum verificet opto,
quibus comprobatis indignum, qui vfura
huius lucis fruar, extraordinarioque mortis ,
genere me digniffimum ipfemet iudico re
eiprocum accufanti, (iuxta articulos regni}
regerens exitium , fi iniqae me traduxiffe
'eompertus fuerit, meminiffe non pauci prae
fent.um poffunt, hunc Principem, et regni
rebus velimus , nolimus femper fe immi
£centem, dum anno proxime praeterito iu
bente Ali Baffa ciuitatem C}audiopolitanam
obfidere cogeremur , iteratas annuente ve
*jus, quam iubente optimo Principe , ad
commendantem di&ae vrbis obiuiffe Lega
tioncs, cúmque contra me, Dominumque
/ Hallerium ob caufam nobis minime, ipfimet
*^ quoque vix cognitam impudenter indigna
tum, et Cclfiffimo Principi de tribus Prin
cipibus nos vt impudenter mentiri non cru
buit, occifis, quantoque occidendo formaJia
nunciafîc verba, quae hic delator, tanquam
- ' pr0
 PARS - PRioR, 3

propria inferere litteris non formidauit ; ( i66g.

quae dum a contraria nobis parte , inter
quam diros metus, et arma nitere, aut nun
ciata audiuiffem, ftulto fecundum ftultitiam
fuam (permittente Salamone) refponderé
fatis exiftimaui, qui fi legibus noftris fub
ieétus fuiffet, honeftatis cancellos non,de
buiffe tranfire per leges regni edocuificrw
cum , verum ciuium, quac aducrfariorum
non eadem eft licentia, ne itaque contra
defun&tos in his rerum mutationibus tres
Principes , Celfiffimumque Dominum Prin
cipem nunc regnantem inique quidquaum fe
cerim , iuftum Dei , et. hominum iudicium
euafiffe videar, pro viuente pariter, et de
fun&tis Principibus iudicio patriae meae me
met fubii6io.
Celfiffimo Principi Georgio Rákötzi fe
cundo in omnibus induftriae meae commif
fis quam fidelem prae(titerim operam eos,
qui di£torum meorum auditores funt, teftes
appeHo, nec donec Princeps Albae Iuliae
fe nunquam inuita Ottomanica Porta regni ,
habenas refumptmrum fub iuramento vouens,
renunciafíet Principatui vel mediocri di&um
Principem contra me commotum ira quis
quam fateri poteft. Huic armis, terroribus
que Turcarum fubftituto Principe Dartfaio,
110fn
 /

44 HIST. RERvM TRANsilv.

( i663.) nQn folus, fed cum vniuerfis regni statibus
Homagium depofui eiusdem (abfit di&o faf
fus is) dum Princeps Rákotzius armis ex
pulfo Bartfaio Tranfluaniam fuae denuo
poteftatis feciffet, vel cum difpendio omnium
bonorum , incarcerationis vxoris , ac filiae
quinquennis memor, ac tenax, fucceffu ve
ro temporis Pripcipe Keményio armis Bart
faium impetente ex forore ipfius germana
natum me, quamuis non eram nefcius, non
prius tamen ; nifi armis fuba&tus, Bartfaio
que vniuerfos regni Status ab obfequio fibi
praeftito abfoluente vna cum patria mea
ccffi fortunae, Principi Keményio, (vt ap
parebat) arridenti, cui tanquam magnae ex
fpe&tationis Principi, fratriquc dile&iffimo
vfque ad extremum vitae halitum obfequen- !
tiííime me feruiuiffe teftis eft Deus, et con- ,
fcientia mea. Tandem amiffo defideratiffi*
imo Principe noftro , deuaftatis a furente
Barbaro cun&is TranfiIuaniae regionibus,
vniuerfis vobis Proceres inclyti ad obfe
' quium Celfiffimi Principis moderni redeun
tibus, ego quoque neceffitati obfecundans
noiui a reliquis regni membris auelli, nec
vllum mortalium a fidelitate fuae Celfitudi
nis debita alieno me quidquam feciffe, com- ,
•probare poffe metuo: Contra defun&tos pa- '
riter
 ` _
-

PARs PRioa. 45
riter quoque Principes fi quidquam vnquam (1663.)
molitus fum, ea de re me arguendi non fo
lum tibi Tfepregi, verum vniuerfo generi - -

humano liberam offero facultatem , fi quid

quam celaueris Deum “filentii inuocans vl
torem, -

Tu quoque tot fortunae procellis ia

&tata chariffima patria , ita ad feliciora de
uenire poffis tempora , Dcuaaque mifericor
dem expgriaris , ne meum, aut illius faci
nus inultum finas , fed aut me fceleris pa
trati, aut illum mendacii iufto condecores
praemio. -
. ' • -
-
+ - -

Diuerfos inter regni Status prolata Io.

annis Bethlenii verba, mouere affe&us non.
nulli, qui ex Halleriana familia orti ade
rant, coniun&tam cum Hallerio abfente cau
fam, coniun&timque eius exiftimationem pe
riclitari cernentes , iuftum flagitans de de.
latore (nifi fcripta comprobárent) fuppli
cium, plures fe quoque eadem in caufa per ,
alios iniquiffime coram Principe Apaffio ac.
cufatos, imo ad necem quoque damnatos di
centes , vt non folum de Tfepregio, cuius
caufa tra&tabatur , verum reliquis quoque
delatoribus, diligenti prius fa&ta inquifitio
ne iuftitia adminiftretur, non fine, clamque
vrgent, reliqui tacite fubinurmurantes, quid *
- de
 -
46
- His r. RERvM TRANsflw.
„C 1663 ) de Ioanne Bethlemio, reliquisque querulan
1
tibus -crederent , quantamque fcriptis Tfè
pregii adhiberent fidem, dubii haerebant,
dum toties di&tus Tfepregi contra indigna
- tionem Ioannis Bethlenii, ac aliorum quam
publicum odium vultu fatis (vt vifus eft)
íìrmato, in hacc erupit verba:

Illuftriffimi, ac Generofiffimi Domini!

Antequam ad obie&ta Domini Bethle- , *
—-

mii quidquam refponderem, vniuerfos regri

Tranfiluaniae Status praefentes, ne extra
ordinaria Dei prouidentia ad tra&tanda pa
triae huius negotia indigniffimum me pro
motum ob humüem perfonae defpiciant for
tem, diuinam potius in me reuereantur cle
mentiam, demiffiffime rogo. Quo Ioanne
Bethlemio audito plura eum proloqui non
finens, ne diuina in fe dona, vel patriae
negotia (Deo fauente) a fe promota ia&let;,
' cum nullum ex induftria ipfius Tranfilua
nia vidiffet emolumentum, oneri potius cur
fitationes ipfius fuiffe fentirent cun&ti, fed
contra eum fcripta comprobarent, nec mul
tis verborum inuolucris exfpe&tationi regni
Statuum illuderet, regeffit, vrgebant id.
ipfum ipfimet rcgnicolae, per quos Tfepregi
… -
ada
 PARs PRIOR. , 47 )
adaaus, his Ioanni Bcthlenio rcfpondit vcr- ( 1663.
bis: Exhibitas quidem litteras nec fcripfiffe
inficiari, vt ad Comitia invitantia Ladis
laus Balló, adeffe, litterasque, quas in po
teftate habet, fcriptas efle fecretas , produ
cere iubeatur, enixe rogo : Secreta ma
ximi momenti ' illinc eruptura pcrfpicient
cun&i , ne Proceres regni, eorumque co
gnati, quos · res in fuccm prodcundae tan
gere videbuntur, contra me excandefcant,
hoc vnicum deprecor. Iufta petere vifus,
afîentienteque Ioanne Bethlenio res plena
rie definienda ad imminentia difFertur Co. /
mitia, Ladislaoque Baló, vt in iisdem fiftat
impetratum, ingruentis (quod vehementer
formidabat) periculi metu hac dilatione non
nihil folutus, ipfeque Ioannem Bethlenium,
femetipfum quoque per Ioannem Datzô (vt
fuperius fcriptum) coram Confiliariis accu
fatum , mente reuoluens, Tfeprégi ad red
dendam in Comitiis imminentibus fcripti
fui rationem, eum in ius per certos vocari
iubet homines. -

Hic inter regnicolas rerum Status haec

mutua eorum affe&tio erat, dum Princeps
Apaffius Deo itineris, rerumque fuarum exi
tium committens, demandatum fufcipit iter,
Stephano Nalätzi Vice-MarfchaHo, Nobile
que
 *.

48 HIST. RERVM TRANsilv.

- (1663.) que quodam mediocris fortis Mathaeo Ba*
log folis ipfi adiun&tis, quo exitu Deus no
uit, experientia nos quoquc docebit, multa
nos aduerfa metuere , fimul et mente vol
uere certiffimum eft, prodigiis nonnullis,
quae ante fufceptum optimi Principis iter
in fede Siculicali CSIK vifa funt, noftrum
augentibus metum , quae fedis eius fupre
mus Iudex regius Stephanus Lázár per
` _ eos, qui oculati iftius teftes fide eorum me- '
diante defcripta mihi exhibuit in haec ver
ba: Die 8. Septembris, ftilo nouo anni prae
fentis I663. circa tertiam pomeridianam
coelo fereno apparuit nubecula quaedam, e
qua pulfus multorum tympanorum Germa
nicorum auditus, quo finito explofiones trium
tormentorum mediocrium fubfecutae , qui
bus fucceffit duorum ingentium exercituum
pugna, tormentorum maiorum, minorumque
boatu, hominum clamoribus » eiulantibus,
absque , cruentorum praeliorum malis adeo
abundans, vt oppidi fan&i Nicolai, circum
* fitorumque regnorum incolae, qui non fal
tem- audiuerant, verum vifa quoque haec
omnia fpeculabantur ; extremum putantes
adeffe iudicium, alii cufitando latibula quae
rerent, alii ex animis conciderent, mulier
culae praecipue pleraeque extabefcentes
- fter
 Pars Pauor. 49

{ternerent! fe humi, Proceres, magna exer- C i66g.)

citus Tranfiluanici pars vna cum Principe
Apaffio in ripa Marufy iuxta caftellum Rad
nothienfe habentes caftra, videre quidem
ingens hoc miraculuin non potuimus, ex.
plofiones nihilominus tormentorum audien- -

tes in fignum alicuius triumphi a commen

dantibus fortalitiorum praefidiis fuae Maie
ftatis munitorum fieri credebamus, donec .

per exploratores dubitatio exempta, fuper

üeniente tandem praediâo Stcphano Lázár
cum omnibus circumftantiis res innotuit ;
tandem exercitus ab Oriente fitus , Coro
nam verfus (quae refpe&u aduerfae- partis
Occidentem fpe&tabat) contrariam ingenti
cum ftrepitu, ac fragore perfecutus eft -

aciem , finito hunc in modum praelio, tor- \'

menti maximi (nec fine effectu) explofio
audita eft, eodem momento ignita quaedam
materia quadranguli fulphurei coloris tor.
menti cuiusuis maximi globum magnitudine
fuperans delapfa in praediéto oppido S. Ni.
colai, Nobilis cuiusdam Michaelis Sándor
domum mediocri (fed fine incendio) affecit
ruina, illinc in terram deuolutam muliercu
la videns appulit reliquis praereptura, ve
rum aduftis manibus ibidem relinquere coa- •
&ta eft , donec colore eius euanefcente ab
incolis toties fati oppidi in fruftra concide
D. f0

• _---
 4® , Hist. RER.VM TRANSILv: a

*(. $663 .) retur, eius particulam per Stephanum Lázár

Principi Apaffio illatam ipfe vidi, attre
&auique, º uid inufitatum hocce miracu
Jum protendat, Deus nouit, me de optimo
Principe noftro , totaque Tranfiluania, fiue
Hungaria, imo Hungariaque fummopere me
tuere fateor ingenue, donec felix Celfiffimi
^ Principis noftri reditus, poftliminioque red
dita patriae pax iuftum (quod faxit Deus)
aboleat dolorem, quae omnia fauente Deo
in, tempore perfcripturum me polliceor.
Nunc ad feriem Comitiorum , quae per to
ties fatum Principem Apaffium indi&a erant
redeo, vnica ante fe praefixum Comitiorum
diem feptimana difcedere coa&tus Princeps
' punâa per regnicolas rutuinanda Magiftro
regni Protonotario Martino Sárpataki in
fcriptis tradiderat, qui primo Comitiorum
die congregatis regni Statibus ea exhibens
prae
ple&i caeteris non parui momenti res com
vifa funt. - • .

... Primum quidem de iis, qui lenitate

Principis abufi, vnam eandem rem pluribus
litteris donationibus impetrantes, inter fe
litigabant, ad rixasque condefcenderant,.,
fcriptum quo pa&to decidi debcret, arbitrio
Statuum Princeps optimus permiferat, cuius
annuentia, qui priores obtinuerant litteras,
iis bona litigiofa adiudicauere Status, Se
-
 PARs PRIoa. $1

Secundum de bonis fifcalibus Princi- C 1663.) -

pum nonnullorum prodigalitate omnibus fer

1ne diffipatis reoccupandis fcriptum ad re
ditum Principis delatum, in cuius praefen
tia per Confiliarios, Comites fupremos, Ma
giftrosque Protonotarios reuifio fieret totius
negotii haec vtrâque Principis Apaffii, Sta
tuumque regni arbitrio fubie&ta, vti libe
bat traStare poteramus. Tertium longe pon
derofìus , re vires noftras excedente vix
tangere licebat, ingruente interim extremo
filentio praeterire vellemus difcrimine ne
ceffario admouenda eidera erat manus, dc
tributo enim grauiter per Ottomanicum 1
crudeliter nobis impofito , vt prope diem -

adminiftraturi integrum colligeremus infer

1um erat, vtinam mi Le&or ! ora, vuitus
que regnicolarum mecum fpe&tare potuiffes ! ,
defixis in terram oculis vltra quadrantes
nos fientes vidiffes, nec intermixta lachry
mis deerant fufpiria, tandem quid facere.,
mus nefcii, tres ad confultandum eodem de*
negotio dies, quartoque quid in re tam ar
' dua fa£to opus effet concludendum decreui
mus, quo fuperueniente moefti, (femicaptiui'
quafi) congregationis ingreffi locum, multa.
contra crudelitatem, iniquitatemque Otto-,
mannicae Nationis, quae tributum o&ua
D + ginta *

• - -' • • -- - l •
' •- '-• • • • • — —*- ------'-*-------------
 -

32. Hist. RERvM TRANsiLv.

f s663.) ginta millium imperialinm poftquam nobis
impofuiffet dimidiam ferme regni ex qua
pendere debeamus partem occupando , nif
tamen de impofito laxaffet tributo, conque
fti fumus, nec immerito, iniquiffimum enim
effe videtur tributum pro illa exigere re
gni parte, quam praeter omne ius, et ae
quum armis nobis eripientes ipfiinet manu
tenent, fed quia heu quam miferrimum ab
eo laedi, de quo non licet queri, praefi
diaque fuae Maieftatis certa manutenentes
Comitatus, quam vix a nobis in perpetuum
• abalienatos minime credamus, per continua
interim bella exhaufti, Praefidiariisque de
praefenti vi&tualia fubminiftrari ada&i vix
vllam oneris partem fùpportare poterant,
reftabant quinque regni Comitatus cum Sa
xonibus, Siculisque, qui tanto oneri impa
. r res fe fatebantur, nec aerario Principis per
- negligentiam, aut fraudulentiam prouentus
« fifci adminiftrantium prorfus exhaufto a fi- -
£o nullum fperare poterat fubfidium, quip
pe qui mutuam pro viatico quoque Princi
pis coa&us fuerit a nonnullis- fumere pe
cuniam, his vfque ad rauim , naufeamque
tra&tatis iuxta ritum antiquitus protocollis
et regiftris infertum Saxonica natione, Co
mitatibus regni eapitatim connumeratis de
- -* C€tm\
 Pars Pavoa. - 53
cem perfonas coniunaim tributa perfolue- (1663.}
re contubernium decem illorum virorum
portam vnam appellare veteri more foleba
mus, quod perinde fa&um intelligas, con
fuetudinis iftius non memores tributum fin
gulis portis decem imperialium indiximus,
quafi capitatim imperialem in iftis impofui
mus prouinciis, non tamen integrum , im•
ne dimidium illinc fpe tributum, ad eos
igitur, per quos fifcum exinanitum rgban
tur recurrere Status, inter quos Petrus Vi
zalnai non folum omnium bonorum fifca
fium Praefe&tus, verum qui conniuentiam;
| lenitatemque, Principis, eorum quoque pro
uentuum, qui per Thefaurarios Principum
dirigi alias folebant, regimen fibimet vfur
pauerat, omnisque in omnibus effe, volebat,
primum tenebat locum, reliqui ipfius erant
beneficiarii, qui,vt finguli fuarum, quisque
fun&ionum rationem redderent, defraudata
que (fi reprehenderentur) reftituerent, ae
quiffimum quamuis cenferent cun&i, in
Principis nihilominus anime praedi&um Pe
trum Vizalnai validum non ignari, ne
ipfo,. coadiutoribusque propofitum bonum
in malam interpretantibus partem, bonita
tique Principis illudentibus circumfcribere
velle hoc decreto, Principem, abfentein ac
- -
, '* ''^ D 3 cufa
- * •
 -.

… - £4 . Hist. ReavM TRANsilv.

p.

( i66g.) cufari poffent, qui Principiffam adlens

- expofita rei veritate affenfum eum obtineat,
per eamque Principem ad hoc ipfum con
firmandum inducat ; Legatum Dionyfium
Bánffi cum duobus” adiun&is expediuere
* Status, audita congrua cum humanitate Le
■ . . * • gatio, resque determinanda Principe Apaf.
- ., •fio per litteras transmittitur, Petrus interim
, Vizalnai de fuo perfpiciens agi corio, ante
omnia Gregorium Gilányi, qui in aula Prin
* cipiffae continuus fummum femper omnium
eius a&ionum coram Principe, Principiffa,
immo tota aula: accufator ha&tenus fuerat,
« (ipfi norunt quo pa&to) in partes fuas pel- !
1 - licit, qui fenex, mortisque vicinus, multo- |
- -rum eum admiratione eius, cuius ha&cnus
hoftis fuerat, adeo pertinax fuerat patro
' nus, vt Hungaris, Germanisque ftipendiis
dum ex aerario exhaufto menftruum non
poffet perfolui ftipendium, in praefentia
nonnullorum Confiliariorum , aliorumque
l> £Magnatum, non eum, per quem fifcus erat
-
exhauftus, accufaret,
conftitutione verum
Principem praementionata
velle Status cir ,
•, …

cumfcribere, * ex* eoque vt fatigata boni

-
Principis patientia ad vlcifcendam regni in
obedientiam Turcicus induceretur exerci
f - tus dicere non erubefceret, plura, quam
. - • 1 potius
 -

• •* * * •• • • • *t -- •**
', , '*' PArs PRIOR; .t: 53
*^, *.

votius prolìcutus citato ex fàcra Scriptura crêô) \g.

ioco, vbi fatanae, ex höthine exeuntis, cùm

- feptemque fe ipfò exitioribüs redeuntis
exemplùm Saluitor nofter proponit, alle- -

gans id ipfum incongriie praéfenti applicáí

bat negotio, propter praedi&tam regtii cnm.
ftitutiofiem vt ingreffus régno'Kütfùh fafta
cum feptem fe hocentioribtis*breui reditu
rus fit, praedicens, quòd nón ipfà, fed 'ali6
confultore fore credimus, hifi' mifericordia
diuina talia diffipet 'coiifiiia ;'qüäe omnia
praedi&us meus Apaffius qua confciéntia di
xerit, et dicat ipfe nouit, pro depopúlato
ribus puniendis, fraudibüs toffendis, decre
tum volunt condere Status, quae fpecies
huius proditionis? ` quae ex aduerfo^erga ;
· Principem fùum fidelitas?., accufàre coram
ipfo eos, qui vtilitati ipfius inuigilare ftu-;
dent? quod genus pietatis reos , cum exitio
innoxiorum protegere velle ; fed vehemens
, haec verborum eontentie fine.ie£e£\u eua-;
nuit, reftant quaedam fub iisdem Comitiis,
a&ta, quae filentio praeterire nolumus.
Vrget fub iisdem Comitiis Ioannes quo- * '
que Bethlenius fuam , contra Tfepregium
caufam ne crimine proditionis merito per s
ipfum accufatus , inultus maneat, illo véro
in comprobatione rei deficiente iuftam' de

A-- s - —-=—– –
 i

sé Etsr. Reayw Trassilv.

( 1663, ) istor euadat poenam, per Deum. obteftans
regni Status, cavillis per nonnullos dies
Tfepregii re dilata, tandemque fcripta com
probare iuffus coram vniuerfis regni Stati.
bus fe litteras contra toties di&um Ioannem
Bethlenium minime fcripfiffe, nec vllam vn
quain ipfius proditionem fciuiffe, vidiffe,
fcire, aut indicia vel minima ipfius facino
ris fubolfeciffe per S. Trinitatem iurando
abnegauit. Quo praeftito Ioannes Bethle
nius per deliberationem Statuum abfolutus,
caufaque praefens fineæ fortita eft, quam
uis contra manifefta verba litteris ipfius in
ferta vix Tfepregium falua iuraffe confcien
tia, fed in comprobatione defeciffe, metu
; que poenae haec fufpicarentur plerique.
Reftat alter eiusdem Tfepregii fub prae
di&is Comitiis a&tus, Ioannem enim * Datz6
(vt fuperius lucide fcriptum) per quem ob
caufam ibidem : infertam accufatus fuerat ,
ipfe. quoque in ius vocari iufferat, quo prae
fente regnicolas fic alloquitur : .
Jlluftriffimi, Illußres, Spe&abiles, Ma
'gnifici, Generofi, Egregii, Nobiles,
Prudentes item, et Circumfpe&i Do.
mini, vniuerfi Status, et Ordines
-
trium

-
-

-
- - -

**„*, - ---** * . — … - -
 -*- ,
PARs Peroa. •. • 57

trium Nationum Regni Tranfiluaniae, (1663.)

.. Domini mihi debita cum obferuamtia
colendiffimi!
Omnem rationem, eaptumque exceden
tem humanum prouidentia diuina extraneus, ,
infiinaeque fortis homo (hoc tunc fioréntif
fimum) Tranfiluaniae regnum ingreffus, opi
bus quamuis,, fplendoreque Progenitorum
deftitutus fuerim, pertinaci tamen, cun£tis
eomplacendi induftria ad notitiam tam vni
uerforum, quam fingulorum me perueniffe,
vix quispiam inficiare poteft, tandemque
ingreffum in hoc regnum moliente AliBaffa,
in manus taxatorum delatus, captiuusque
eidem donatus, dum periuiffe me putabam,
ineffabili Dei mifericordia non fàltem liber
tate per hoftem me donatun), verum Cel
fiffimi Principis Apaffii aulae infertum vos
omnes noftis, ab eo toto tempore indefeffo
1abore continuas ad potentiffimam nationem
Turcicam obeundo Legationes, quid huic
regno, feruiuerim. Vtinam ita apnd Status
praefcntes, quam praedi&am, dominatricem ;
gentem notum effet ! inter reliqua, quae
pro regno obiui (itineri Domino Ioanni Da
tzó non pridem adiun&us Comes me inter
Turcas multa huic regno contraria garrien
D 5 do,
 , 58 Hisr. RERVM TRANsilv.
( 1663.) do, ne aliqua tributi relaxaretur pars, effe
- ciffe, per litteras Confiliariis regni fcriptas,
accufatus fum ab eo, qui fi comprobauerit,
morti memet adjudico , fin minus talionem
ab eo exigit iuftitia. 'Immerito praeterea
laceffitus quales in fua Legatione patrauit.
exceffus, in lucem toff regno aequum pro. .
' ducere cenfeo, Celfiffime Princeps, Cónfi.
iiariique maturò rem totam perpendentes
£ temperato fermone coram potentiffi
ma natióne, quam de relaxando auditurus .
effet tributo, vteretur inter reliqua feuere
iubentes. 'Verum hic bonus vir faftui ma- !
gis velificando, quam publicae confultum , !
'. volens vtilitati, in quo nec in fermone, ve!
inceftu huinilitas,nulla modeftia vifà, fed quod
rifum procul dubio cun&is moturum credi
derim tam praeparantis, quàm fpe&antium
- cum ftupore tredecim imperialibus cothur, .
, nos in caftris Turcicis vxori emere non
\ erubuit, plerisque vtrum ea omnium femi
. na fpeciofiffima effet interrogantibus, pluri
- bus fruftra Tranfifuanis paupertatem vbi in ,
» re tam ludicra, ita pecuniae illudere non !
grauarentur, non fine murmure vociferanti
bus, quam Proceres inelyti per eum obti
1iere potuiffetis onerum, relaxatioriem, qui
apud nationem 'infidiofiffimam ; aliörän*que
* - *~* - - *- - - - ve!
- - ■ •
 PAas PRIOR, . 59
- -
-

-
„~.

vel minimos nutus rimantem haec faccre C 1663.)

praefumpfit, vtinam vobis in realitate no
tus fuiffet, nunquam negotia regni ipfius,
diligentiae commiffa fuiffent! -

• Haec magna cum pathefia, gefticulatio-.

nibusque ab ipfo prolata, quidam tacitis
approbare videbantur nutibus, maxime ii,
quorum honor in aula Principis Ioannem
Datzó infidiatum, re&te, an immerito ipfi no
runt (non mediocris diuulgata erat fufpicio)
plures integrum aduerfae partis referuan
tes iudicii non praeftolabantur refponden
tis verba, tum Ioannes Datz6, quem furor,
pudorque
pregio mixtim
regerit exftimulabant, his •Tfe
verbis: •• t• '
Inclyti regni Tranfiluaniae Status, qui,
bns praefentibus, cum Tfepregiq omnium,
qui in hoc regno degunt loquaciffimo di
•
cendi rudis, verbis contendere cogor, ne
multas rerum circumfcriptiones, fubtilesque
- *tropos ab eo, qui honefte potius facere, quam
• - ftolide loqui didicerim praeftolemini fup .^

\ ' pliciter rogo, Primo Tömösvárinum in

| greffu infigni eum folemnitate ab Ali Baffa
* me exceptum, multo cum verborum honore
i. fpei plenum in hofpitium remiffum, tu ipfe
i velis, nolis teftari cogeris Tfepregi! inter
; ?roceres interim Turcicos te curfitante cuma
“…
; - , • iis,
 '6o Hist. ReRvM TRANsiLv.

( 1663.) iis, quibus de rebus tibi, et ipfis notis pro

fauore kefterni diei, carcer, et arrefti com
municatio fequenti die promiffa funt. Nec
fufpicionis contra te fufceptae hic finis fuit,
quam non fatis laudate in immenfum auxi
fti. Qualiter enim cum interprete noftro
Turcico Stephano Baló de duobus miJlibus
imperialibus ex tributo Tranfiluanico tibi,
pofteris,pro praepofitis erga Ottomannicam
- fiationem fideliffinis feruitiis deputandis tra
&aueris, per eumque Proceres Turcicos re
quirere volueris, non potes non fateri, dum
haec omnia mihi reuelata effent, qui pro
augendo proprio commodo, non autem pa
triae huius tributi defalcatione laborabas,
dbicem Legationi meae inieciffe merito po
teram fufpicari, Confiliariisque regni, quod
intellexeram , vt reuèlarem, debitum erga
patriam exigebat obfequium. Haec in ve
ritate ita fuiffe, teftem eundem interpre
tem appello, immo ne tu ipfe quidem infi
ciari potes, de veftitu meo non tuo pretio
perfoluto non ignores. Quanta interim cum
fidelita:e Celfiffimi Principis Apaffii exifti
nationi confulueris vbiqué, vtinam cum
tuo exitio non coegiffes me in hucem pro
dere. Tu apud Chriftianos pariter, ac Bar
baros omnium fempcr fermonum exordium
- 2\

- , •
——
-

• • . , PARs PR 1oR. . 6!

a detre&tatione Principis Apaffii habere con ( 1663.

fueueras , cuius Stephanus Borofs interpres
nofter pertaefus a te, vt fuo apud Proceres
Turcicos munere fungeretur, vocatus nun
quam a fe cum illo nequiffimo mortalium,
qui proprii Principis obtre&tator affiduus
eft, iturum refpondit. Sed ne abfentem
eum videar appellare teftem, Generofum
I`ominum Georgium Pünkösdi negotiis re
' gni praedi&tis intereffatum, quid ipfe prae
fente de Principe dixeris tuo, teftem apel
Jo! Pauca ad haec Tfepregi replicans de
duobus imperialibus millibus e tributo Tran- `
filuanico fibi impetrandis difcurfum quijem
fecum toties di&to Borofs inftituiffe, nihil ta
men amplius tentaffe refpondit ; Georgius
Pünkösdi vero, quid a Tfepregio audiuerit
confcientiofe referre iuffus , Celfiffimum ,
Principem Appaffimm regni habenis dirigen
dis inhabilem , qui per eundem de rebus
parui momenti requifitus, ne refpondere
quidem fciuerit, fed muffitando inftar pue
rorum nyii, nyii (eft verbum vel apud in
fimos incongruum Muffarus) ab ipfo di&tum
fafíus eft, tantam boni Principis infamiam
non fine ftupore audientibus cun&is , dila
tumque in aliud tempus negotium , in quo ,
neuter falfe alterum accufare nifùs eft, fi.
. jnfi
 61 Hist. ReRvM TRANsilv.
infignem hanc iniuriam optimus Princeps
* ; v 1663.) pietate , patientiaque fuperabit, rem rari
exempli futuram cenfeo. -

Vulgari interea: fine authore prius ru

more mox ex vicinis Turcicis expugnatio,
aut verius arcis nouae fpargi in Tranfilua
nia coepit, ornnibusque cum tremore, et
,+ animi angore id ipfum audientibus, pleri
-
que tamen (inter quos ipfe interfueram)
caufae plus iufto blandiendo tam de prae
fidii di&tae arcis robore, conftantiaque, quam
de fuccurfu totius imperii, fnultum negotio
praefenti fuccurrentibus, fi&taque haec omnia
cenfentibus, nnc abs re, toties di&tam enim
arcem non folum Hungariae, verum totius
imperii Romani cladem non, ignari, nifi
omne confilium, metumque Deus nationibus . .
iftis, quae ex ammiffa popediem periturae
effent, eripiat , omnem pro defenfione eius
fperabamus lapidem. Scd dubitationi huic
miffae e caftris Turcicis Principis Apaffii,
fibique adjun&orum litterae finem impofue
runt, ex quibus antequam praedi&tus Prin
ceps Apaffius adiiffet caftra, toties fatam
arcem Turcicum fubiiffe iugum conftabat,
euius obfidionem, occupationem, adiun&ta
que requifita iis, qui rem exa£tius norunt,.
perfcribenda relinquo. De itinere, a&ibus
` , ` qua
• -,

•
 wv

`a PARs PR1ok. 63
que Principis Celfiffini nofiri pauca fcriptu ( 16 s.)
v
rns. Ad iter menfe Septembr is (vt pro .

miffum) fe movens Princeps Apaffius, Lip

pam vicinam Turcarum arcem, mox Arad
tranfiens, Tibiscum fluuium, iuxta oppidum
Turcicum Semffö traiecit, illinc Budam (quae
… regia olim Hungarorum Regum fuerat) in
uifens, confequenter iuxta arcem Strigo
nienfem Danubium, qui ponte iun&tus erat,
fuperans. Tandem Turcicis caftris, quae
iuxta arcem nouam iam occupatam haere
bant, ruinisque eius reftaurandis diligentif.
-
fìme infudabant, appropinquans trium mil
liarium interuallo Gabrielem Hallerium (de
*• .
quo multa in praecedentibus) obuium ha
buit, a quo congrua cum fubmiffione, et
humanitate falutatus, mox Valachiae Trans
alpinae Principem cum toto fuorum robore,
ac Moldauiae Principis exercitu (ipfoinet
morbo laborante, ob idque abfente) deman
dato fupremi Purpurati ad excipiencum eum
expeditos fàlutat, confequenterque in vici
nia ferme caftrorum fupr. Cham Baffa cum
fexaginta Czauziis occurrens, apparuit, qui
magna cum reuerentia nomine mittentis fa
Jutatum Principem ex proprio defcendere
equo, per ipfumque regali cum apparatu
dono miffum
-
confcendere iubet,
• .
rus:
Appafunt
 64 Hist. ReRvM TRANSILv.

: 1663.) runt tandem in initio caftrorum diuerfùs ,

- Turcarum cohortes, veftitu, armis, et equis
fplendidiffime inftru&ae, quibus praeeunti
bus ad fupremum Princeps Apaffius duci
tur Purpuratum, fpe&tare hic licebat vni
uerfos monarchiae Turcicae proceres pur
puratos ; Begus, Agas, totumque peditatum,
qui circa tentorium di&ti Purpurati magnam
occuparant planitiei capacitatem , ad collo
quium di&us Princeps admifTus, a finiftra
que (qui fupremus apud Turcas gradus ho
noris) Purpurato affidere iuffus, de valetu
dine, itinerisque commoditate primum hu
maniffimis interrogatur verbis, laudat con
{equenter obedientiam, fidelitatemque eius.
totus fatus Purpuratus , de affe&tionibus
Tranfiluaniae ha&tenus exantlatis multis fò
lutum verbis meliora deinceps eum, regni
colasque fperare, vnum cum tota fupelle&ili
donatum fubintrat tentorium, nec hofpitali
tas (fi fte&um caftrenfe confideres) promif
fis par defuit, per fubordinatas enim perfo* .
nas, boues, verueces, oryza funt miniftra
ta, reliquum diei quieti datum. ' Nouam il
, lucefcente die obtulit Principi Apaffio Pur
puratus gratiam, quicunque in refidua Hun
gariae partc fub dire&ione eius fuo poten
viffimo Imperatori fubiici voluerunt, inco
- lusni
 , PArs Paiam, 65,
fumitatem cum fecura omnium rerum pof-C
fefìone iis offerendo, incendio, populationi
bus, rapinisque quibúslibet ad promiffam
finceritatem publico edi&to confeftim prohi

: bitis, Qua de re per publica fcripta Hun•,

gariae Status, Proceresque Princeps Apaffius
informare iuffus, feu fponte, feu iubeati re-,
niti formidans patentes litteras eulgari cu-,
rat in haec verba:

Michael Apaffi &c, &c.Vniuerfis, et fin-,

gulis Illuftriffimis, Reuerendiffimis,
Spe&abilibus, ac Magnificis, Gene
rofis, Egregiis, Nobilibus, Supremis,
et Vicecomitibus, Iudicialiumque, ac
* Fori Vniuerfitati Dominorum Ma
gnatum, et Nobilium Comitatus t t.
I)ominis Amicis Nobis beneuqlis Sa
lutem, ct Profperitatem ! 4 -
.

Affli&iftinae nationis Hungaricae, sui,

per potentiffimam gentem complura tempo- ;.
ribus retroa&is fortalitia, bello autem prae- ,
fenti arx noua, aliaque non pauca adempta.
funt, extremum, quo laborat exitium pro•,
lixis recenfere verbis fuperuacaneum puta-,
mus ; reftant pauculae eiusdem reliquiae ,
E , ' ' ni{i .
 &6. Hist. ReawM TRAksilv.
Cτ663.) nififhifericordia diuina maturum veftrarum ,
Dominationum de fe profpiciendi confilium
obuiarh eant, breui periturae. Qua de re
ingenti cum animi angore nobis follieitis
fupremi Purpurati fuperuenit mandatum, in
quibus caftra praefentia potentiffimi- Impe
ratoris adire iuffi fumus, demandatum con- •
ficientes diuina benedi&ione iter, affii&tio- !
nesque chariffimae nationis veftrae in horas.
exuberantes non fine lacrymis cernentes,
quo fa&o coram triumphante genté demif*
fiffime intercedendo, reliquis Hungariae poft
liminiis pace reftituta, quiete in fuis dege
re liceret bonis, toto laborauimus nifu, nec
fine fru&u. Supremus dum potentiffimi
Turcarum Imperatoris Purpuratus (Deo
procul dubio efferatum eius cor molliente )
quicunqne nobis intercedentibus potentiffi
mi Turcarum Imperatoris patrocinio femet
fubmiferint, .coniuges, liberos, omniaque
bona cum fecuritate eos in pace poffeffuros
fpopondit , incendia, populationes, aliaque
belli mala in- fignum promiffi fan&e obfer-*
ware confeftim ceffare iubente, reftat hoc '
vnicum, ne oblatam refpuant offerentis cle
mentiam, occafionique vix rediturae defint,
tot millium Chriftianorum, qui praefenti
bello caefi , aut captiuati funt, tot fortali
- ti0
 PAas Paior. 6i
-
- , `
tiorum nunc expugnatorum exempla ob & i66g.)
aeulos ponentes, antequam fimilia ferri co
gantur , a progenitoribusque felicis remini
fcentiae ad fe deuolutis bonis inuiti quoque
deftituantur, ineuitabili femet fponte demit
tentes imperio, metuerent extremum quod
inftat euitare periculum, quo fupervenienté
fui deditionem nil profuturam profpicere
poffunt , quidquid nobis intercedentibus
praeftare poteft, omnem adhibituros diligen
tiam fpondemus , faltem tempeftiue animus:
veftraruin Dominationum conftet, non incaf
fum vos laboraturos (Deo fauente) nil du
bitantes, Legatorum, Tabellariorumque ab
vniuerfis Turcarum , iisque fubie&orum
exercitibus greffum , regreffumque tutum
fore, a fupremo Purpurato affecurati fumus,
quemadmodum nos quoque modo praemiffo
bona fide chriftiana affecuramus, ita tamen
ne occafioni femet offerenti rem dilatando
defint, alias recenti ingruente ruina ipfis- ''
, met non nobis imputandum eenfeant, quid
çuid euenerit ; Easdem quam diutiffime fe
liciter valere defideramus. Datum in ca
ftris Turcicis ad Arcem Nouam pofitis die
8. Septembris Anno 1663.
MICHAEL APAFFI,
-
E-g £as
~+, ;
 69 Hist. ReawM TRANSIlv.

C 1663, ) Easdemque Regni Hungariae Vice-Pa

° latino Ladislao Kerefzuri, qui fideiufforiis *
fupremi Purpurati litteris affecuratus caftra
iisdem adierat, perferendat tradit, perlatae,
quo deftinatae erant litterae , varios inter
Status, Proceresque Hungariae mouere ani
morum affe&tus , nonnulli promiffis Roma-,
norum Imperatoris auxiliis toties delufi, in
vfque nil amplius fpei collocaiites, extrc
mo fe ipfos eripere cupiebant periculo, mo
nentique (fi per alios licuiffet ) libenter
parebant, alii vitam cum libertate fimul,
amittere velle, quam Turcicum fubire iu-.
gum (vtinam in propofito conftantes) ge
nuine fatebantur, dum illuftris Comes Fran
cifcus Vefelényi, Regni Hungariae Palati
nus, in cuius manüs paria litterarum per
Principem Apaffium vulgatarum peruene
rant, iis contrarias in Hungaria eulgatas iri
haec verba; -

Illuftriffimi , Reuerendiffimi , Spe&abi

les, Magnifici, admodum Reuerendi,
Generofi, Egregii, et Nobiles Domi
- ni nobis anici obferuandiffimi!

Sub dato 8. Septembris ex caftrisTur

eicis ad Arcem nouam pofitis ad Comitatus
-

- - -
T. T.
 * * PARs Paiór. 69

fr. T. fcriptas Principis Apaffii litteras, qui- C i663.)

ibus ad deditionem allicit, admiratione legi
»hus, quibus fimiles veftris quoque Domi
nationibus transmiffas, credendas breuiter
easdem praemonendas duximus, fcripta, fa
&aque Domini Apaffii , apertis oculis, ma
turoque confilio perpendant oportet. San&i
Euangelii, in quibus haec legimus Saluato
ris noftri verba : Venient ad vos lupi rapaces
in/?ar ouium , nunc completa effe credentes ,
' teftamur Deuin ! cum , compaffione litteras
Domini Apaffii nos legiffe, dum fallaciffima
gens eo intercedente (cui apprime applica
ri poteft ) ipfe nudus aliis diuitias promittit ,
infatiabili nos vult f.biicere defiderio, Le
gatorum veftrarum Dominationum in caftra
Turcica *iter , ac reditum, de fecuritateque
tra&atum omni tuta fub bona fide Chriftia
na fpondet Bothinus Apaffius, quäre de fe
curitate, tranquilloque regni Tranfiluaniae
ftatu nil concludit, qua ipfemet fruitur li
bertate, duin per varias virorum ambages
iter tam periculofum, ac longinquum confi
cere inuitus caftra Turcica adire compelli
tur, res Tranfiluanicas ob oculos pro exem
' plo ponere libet, vix duos cothurnos con
fumere potuiffes, feptem in Tranfiluania
fùccefliue licuit videre Principes, Geor
E 3 gius
 qe Hist. ReavMTaAws*Lw.
¢ g66g.) gius Rákotzi fenior ob rumorem congeftaa
rum a fe opum, nifi morte praeuentus fuif,
fet, infeftari ad inuida natione poterat, coe
peratque filius ipfius eiusdem nominis fortis,
ac magnanimus, nonne in vafallum contra
hos fufcitante Turca armis infidiofiffimae na
tionis affumptus eft ? Illuftriffimum Domi
num Francifcum Rhedeium nonne contra
filium Principis Rákötzi Francifcum in
Principem , eligi curauerat Turca, et per
confequens Bartfaio, magnae recordationis
Principe Keményio abfumptis ipfe Princeps
Apaffius non folido Principatus fundamento
£rmatus, fed mox per vafallum quempiam,
{ub quo Turca opulentiffime pifcaturum fpe
rauit fuccedentem , mutatus vtcunque eft
prae rerum Tranfiluanicarum habenis, Grae
corum, Tracum, Bulgarorum, aliarum
que nationum exemplis non indignus,
iuramento vlli vnquam nationi dato ftetit ne
Turca, nonne decimas hominum (inftar pee
corum) ab iis, quas promiffis, et iuramen
to fefellerat, exegit nationibus, fed fiftere
iubemus calamum noftrum, loquatur incly
ta olim, et nunc affli&iffima Tranfiluania,
tributum per cafum folui confuetuum ab obi
tu Bethlenii Principis in quantam excreuit
fùmmam ? vbi libera. apud eos Principes
eli
 ... - ... PAas Paroa. , 7*
gligendi facultas? ipfe Princeps Apaffius (fi C 1664.) …

fatcri non vereretur) quam liberam in Tran- S

filuania vixit vitam fateatur ingenue, infe
Iix merito ea cenfenda' eft libertas, dum
ouis cuftodiae lupi cominittitur, dumque
naturalis Hungarorum hoftis iufferit ea di
cere, ea fcribere, ea denique facere, com
pellitur Nitra, Bors, Hont, Nogråd, Comi
tatus iam pridem Turcis tributarii in ex
peditione eorum ferro, flammaque, ad inci
tas reda&i, quid deditio ipfis profuerit fa
teantur ? Reliquos vero Comitatus, quos ad
fui fubmiffionem fucatis Turca pellexit ver
. bis, fingulis annis, imo menfibus maioribus,
ac maioribus exhaufit, exhauritque tribu
tis ; quo pa&o promiffis illa infida natio fta
re foleat, teftes ineffe poffunt. . In pagis
Turcae tributariis habetne fecuram in
pro
priis domiciliis vlfus, Nobilium.m anfionem?
nonne a Turca fi potentior ipfe fuerit oc
cidetur, captiuatur , omnibusque eximitur
bonis , Temes, Galgotz., aliaque nonnulla
fortalitia vili timore, promiffisque Turca
rum impulfa, dum apertis eos tanquam fal
ua Quardia recepiffent portis omnium , re
rum depraedationem, cum euerfione aedifi
ciurum obtinuere. Doles vicem noftram,
doles inquam Princeps Apaffi? Nos verba
• '
Ε 4 ' Sal
 ^

#» Hisr. Reavm rrassil*.

A. ( 1663. 5 saluatoris de Hyerofblimis prolata merité
W `f)omino Apaffio poffumus applicare : Flet*
jper vos è filios veßros. Dile&tiffima mihi
INatio Hungarica ! Tranfiluaniam quae pec
catis fioftris, et éorum id ipfùm promeren
tibus Turcicis fe fiuit falli poflicitationibus,
peiori qüäiä nos morbo laborare, fimileque,
quali Moldauia , Transalpina, Búlgariaque
premuntur breui fubituram iugum certo ti
bi perfuadeas, deditionem fibi fùadet Domi
nus Prificeps Apaffius, deditionis duplicem
effe conftat fpeciem, fi nimiruma temetipfum
ad extremum vfque quadrantem exinani
ueris, inexplebiti Turcarum fatisfaciens de
fideriö, perfiftes iriteriim in fidelitate. Seré.
niffimi, ac Cfementiffimi Regis noftri, al
tera fi aperte ab optiiho Rege noftro de
fcifcendo Turcarum fubibis imperiurh , et
primus quidem deditionis modus, duo con
feftim pariet incommoda. -

* Primum : Exhaufieris, fenfimque ad ni.

hilum redfgeris. Secundum fi deditionem
(quod diuina aueftat bonitas) feceris, qui
dam veftrafùm Dominationum itluftriffimi,
IIluftres, Reuerendiffimi, alii Generofi, Egre
` gii, Prudentes ha&enus erant, et intitula
, bantur, pro his omnibus deditione fa&a''
^ * &aec obtinebùnt Epitheta: Tu *T. T. ftor.
, • •*-• - - torujûm

^ ,
 t.}

„ ' • PAns Prior. ' j3

vorum progenies, fuibus annumeranda, lit- (1683.)

teris, quas figillo moftro munitas tibi trans
**nifimus, perle&is nifi ad locum, et diem
T. T. haec, et haec praeftiteris, la&i, quod
ex matfe fuxeras, maledi&urum te ctedas.
Alterum vero deditionis genus, quo í
chriftianis ad Barbaros, a clementiffimoRe
ge ad Turcas defcifcere iubemtir, eo mintis
approbat heroica Hungaforum indoles, de
fcifcamus a Sereniffimo, per hostjue legiti
me ele&o Rege, totius orbis chri(tiani pro
$ditores, per eosque digniffime puniendi, Ab*
fit {ubtiles geitare Turcarum Tiaras, quos
{allacißimiùm genus non paucis impofuit na
tionibus. * Si percenfere vellemus congeriera
papyri cogetemur infercire, fed calamo pa
rentes: 'Veftras Dominationes pet omnipo
tentem Deum, per gloriofiffimorum proge
nitorum memoriam rogamus , obteftamur,
fuadelis Principis Apaffii fe induei minime
patiantur ! in fidelitate
etiam fi fortunae ferenißimi
ia&um pati contingat,Regis
per- i

maneant. De his omnibus tanquam veftra.

rum Dominationum geminùs frater, regni
- que Hungariae Palatinus, nomine fereniffi
mi Regis easdem praemonemus, fblenniter
eoram diuino throno, orbeque ehriftiano
groteftando, nnllum vnquam eorum : qui &
- E 5 ' fide- '

… -
-\-~*~~_—-~—-~ —–—*-
 74 Hisr. Rravw Transalv.
( 1663.) fidelitate fuae Maieftatis defciuerint ad Tur
cas, in gratiam recipiendum fore , trium
phum Barbari modernum inftar bullae eua
nefcentem prope diem vifuros omnes credi
mus, ciuili enim in Afia eum deftineri bello
. • conftat, innumerabiles praeterea, igniuomi
que, Chriftianorum exercitus, fub quorum
pondere vel ipfa fatifcet terra. mox prae
fentes erunt, quamuis immeritas flagitiorum
fuftineamus poenas, non tamen extreme nos
a Deo efTe dereli&tos fperamus. Arma in
terim arma pro defenfione {tringe , propria
pro patria, pro aris, et focis animofe dimi
cando viriliter occumbere, quam corpora,
familiam , fubftantias complicatis manibus
Turcae tra&tandas, fpoliandas tradere, ge
nerofius exiftima. O. florentiffima, et vere
martialis olim nationis propago! Libertatis
amantes.funt Hungari, quibus honefte op
petere, quam fub barbarico iugo miferri
mam, aut cum ignominia , et egeftate tole
rare vitam facilius eft, Domine Princeps
^ Apaffi ? fi ea, qua gloriaris et apud Turcas
gratia me confuhtore eripe propriis ex iis
dem periculis regnum quae Hungariae im
minere fcriptitas, nos dum multarum quam
uis per furorem Barbarorum obruamur af
fli&ionum procellis, indubitanter nihilomi
- - 1)ug
3 v -

- .
—-=. --- I
-

---^-~_•-*-*
-
 PArs Parer. a$
- 'nus in Deo, fubfidiisque ferenifmmi YRegis ( 1663.)
'noftri fpem collocamus, minime noftrorum
liberornm decimas Turcas a nobis exa&tu
rum, minime tributarios fubditos nos habi
turum. Define fcribam Turcarum agere,
cum talia Chriftianum dedeceant, ceffa fide
les fereniffimi Regis noftri ad proditiones,
et transfugia folficitare. De reliquo veftras
'Dominationes diuinae prote&ioni commen
damus. Datae in arce noftra Murány die
vltima O&obris A. 1663.
Earundem Dominationum Veftrarum
amicus ad feruitia paratus
Comes Francifcus Vefelényius.
P, S. Si Patentes Domini Apaffii in- !
comitatu veftrarum Dominationum trans
miffae fuerint, minime publieent , ad nos
potius transmittant confeftim, latores vero
earum captos ibidem condignis afficiant poe
nis, aut ple&endos nobis fiftant, au&oritate
fun&ionis. noftrae iubemus. - -
- '

Haec morante in caftris Turcarum Prin

cipe Apaffio ab vtrisque euulgata intelligas,
nec Romanorum Imperator, euulgatarum
ignarus erat Jitterarum , quibus contrarias
Viennae typis impreßas per vniuerfam Hun
gariam eodem menfe transmittit nor; :
- -
oa
 , y5 Hisr. Rervm TaANsilv.
• * * . *- ~ ' '- •- • _• . - ,* -

& i663.) Nos LEOPOLDvs Dei gratia ele&us

: ' Romanorum Imperator femper Au
guftus ! ac Germaniae, Hungariae, Bo
hemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclauoniae
que Rex, Archidux Auftriae, Dux Bur
gundiae, Brabantiae, Styriae, Carinthiae,
s Carnioliae, Marchio - Morauiae, Comes
— Hapsburgi, Tyrolis , et Goritiae, fideli
- -bus noftris vniuerfis, et fingulis Dominis
Praelatis, Baronibus, Magnatibus, Nobi
Iibus, caeterisque Statibus, et Ordinibus,
Incolisque praedi&i Regni noftri Hunga
** riae, et partium eidem annexarum Salu
] tem, et Gratiam. -

| ° Lu&uofàm affli&i huius regni Hunga

- riae fortem, et calamitates, qua amiffo Uj
vár, aliis confiniis, et fortalitiis, ac plari
bus , imo centum animarum millibus, non,
' , fòlum ex hoc regno noftro Hungariae, ve
fum etiam ex vicinis noftris prouinciis hae
reditariis, in diram captiuitatem abdu&is, a
naturali chriftiani nominis hofte vexari pro
xime contigit, paterno prorfus affe&u fuge
mus, et ingemifcimus. Quod non alia de
eaufa euenit , quam quia fraude , et dolo ,
praedi&i hoftis circumuenti, oblataeque pa
cis violatione foedifrage delufi aduerfus
- • ' gen
in
 -
/

PAas Prioa. 77
gentem validam eius potentiam inftruäi, et (166g.
endum
ad refift , minus parati reperti fueri- ` ' • -* 7
mus. Quibus cladibus, et affli&tionibus idem , -

inimicus haud contentus, in alias partes

conuerteretur, inodisque exquifitis fideles
noftros regnicolas circumuenire, ac in fer
uitutem fuam intolerabilem pertrahere, in
uoluere, illosque auocare, et fibi mancipare
intendit, interpofita aliorum etiam operâ
fubie&ionem, et deditionem Turcis facien
dam, bonique Status permiffione, dulci cu
iusmodi veneno inefcati non modo auitae,
ac pulcherrimae libertatis fuac perpetuam
incerti ia&turam patiantur , verum , etiam
auulfi ab auguftiffimae domus noftrae, atque
adeo totius Qhriftianitatis prote&tione, ac
defenfione ad libitum conuelli, lacerari, et
ad extrema redigi queant. Quemadmodum
alia quoque regna, omnesque (nulla exce
pta) nationes pari dolo, ac fraude fubie&io
nis fuauiter prima fronte irretitas libertati
bus omnium exuiffe, et in captiuitatem re
degiffe, ad extreniamque plane rerum fua
' rum fortem oppreffiffe, eft in coniperto; et
non folum Graecorum, ac orientale impe-'
rium , verum etiam Bulgariam, Bosniam,
aliaque huic facrae Coronae quondam anne
Axa , et incorporata , proxiine autem Tran
- •*
*.

-
* - - - fi]- i
 -

*8 Hist. RÉavM TRÂssiLv.

( 1663) filuaniam violatis foederibus, armis maiori
, *
ex parte, priuilegiisque, èt libertatibus fuis
fpoliatam, quod reliquum fupereft vltimam
fuam ruinam indies praeftolari confpicimus.
Quapropter vniuerfos noftros regnicoMas ha
rum ferie paterne momemus, et hortamur,
imo fub grauiffimis notae infidelitatis poenis
legibus regni expreffis ferio, ac feuere man
damus , et inhibemus omnibus, a& fingulis
cuiuscunque ftatus, et conditionis homini
bus pracdi&ti videlicet regni noftri hunga
riae, partiumque eidem annexarum habita
tornm ne vllo fub titulo, neque ad perfua
fionem nociuam cuiuscunque `tandem quis
quam eorum perfonas fuas , domos, villas,
pagos, oppida, arces; territoria; et poffeffio
nes Turcis quascunque fubdere, aut dedi
titia facere, quouis modo, et praetextu au=
deant, et praefumant, fed potius ad inftar
laudatiffimorum Maiorum fuorum arrepto fer
ro, et armis ftrenue fe, et patriam tutari,
et infenfiffimo hofti opponere, ac refiftere
ftudeant, et allaborent ; neque dubitent de
noftra valida , et £ufficienti defenfione, et
prote&tione, quae iam in proinptu adeft, ac
parata habetur, partim vero in ea inftituen
da non folum a nobis in regnis noftris, ac
prouinciis haereditariis, verum etiam in fa
- GrQ
i
 , PAas Patoa. * - 79
cro Romano Imperio, et apud alios Prin- (1663.)
cipes dies, no&esque defudatur., Vnde cum /

idem facrum Romanunu Imperium , Ele&o*

resque, ac Principes , et reliqui Status, et
Crdines vniuerfi in vrbe Ratisbonenfi eius
dem imperii ex benigno noftro mandato, et
voluntate eundem in finem congregati, et
Comitia celebrantes praeter eos, quos ha*
&enus a nobis requifiti prompte fuppeditan
tes, decreuerint infuper vnanimi confenfu,
pleno affe&tu, et conatu, totisque, viribus
graffanti hofti obuiam ire. Ad hanc ipfo* .
rum falutarem contentionem promouendam
expediens fore iudicamus, accedente prae
fertim inftanti ipforum defiderio, et petitio
ne nos antelatum in vrbem accelerantibus
itineribus conferre, perfonaliterque adeffe ,
coram tra&aturi, et conclufuri ea, quae ad
vlteriorem conferuationem , ac defenfionem
pracfati regni noftri, prouinciarum haeredi
e
tariarum, atque adeo ipfius S, Romani Im
perii, et Chriftianitatis proficua, et necef
faria effe comperiuntur, confe&isque ibidem
feliciter rebus, ac negotiis quanto ocius in
tra duorum ad fummum menfium fpatium
. reditum noftrum huc Viennam admaturare
deereuimus, quatenus et bellicis apparati
bus melius nos adarmare, ac pro fidelium ?
Il0a i
 go Hist. Reavm Trawsilv.
( 1663.) noftrorum confòlatione propius adeffe valea.
mus; benigne hortantes eosdem, quos fupra
regnicolas, ac fideles noftros vniuerfos , vt
, in abfentia noftra habita confùeta a fidele
noftro fincere dile&o Comite huius regni
noftri Hungariae Palatino dependentia, bo
nam cum deputato Confilio noftro hic Vien
nae relinquendo correfpondentiam, et mu-,
tuam intelligentiam feruare, ac nos de oc
currentibus docere, et informare velint, et
debeant, oinnem daturi operam, ne interim
regno huic noftro, et reipublicae quidquam
detrimenti accidere, et inferre contingat,
Datum in ciuitate noftra Vienna Auftriae,
die decima menfis Nouembris, Anno Domi
ni millefimo fexcentefimo fexagefimo tertio,
regnorum noftrorum Romani fexto, Hun
garici, et reliquorum nono ; Bohemici vere
anno o&auo. -
-

LEOPOLDVS. (L. s) -
Georgius Releptfëni '. |
» . Archicpifcopus Colocenfis.
Stephanus Orbán m. pr.

Decima quarta eiusdem Nouembris an

ni praefentis ad iteratam Apaffius Princeps
* •• ad
-
 PARs PRIOR, 8r
admiffus audientiam, Turcicis iterum (in (16ss)
fignum boni affe&us) vna cum quinque per
fonis ornatus ftolis, magnoque cum verbo
rum honore , quod mandatorum fupremi
Purpurati morem gerens, tam moleftum
confecifict itcr laudatus, optimeque de fe
ipfo , Tranfiluanicisque rebus fperare iu£ -•

fus in patriam redire mittitur, vfque ad tem

pora vernalia Statibus regni Hungariae, vt
deditionem inftantiffime perfuadere allabo
ret, ad bellum menfe Iunio Romanorum
Imperatoris ditionibus inferendum fe accin
gat iufíus, Gabriel Haller quoque Principis
Apaffii audientiae praeinfertae intererat, ve
ftequc poft Principem primis donatus indu
bitatam in patriam reditus fpem infelix fibi
pollicebatur, de quo dimittendo 'dum Prin
ceps Apaffius coram fupremo interceffiffet
Purpurato, cum vxore fimul, et liberis de
ftituatur , nulla cum doumefticarum reruma
cura affici, ibidemque eidem manendum
effe refpondet ille, pro quo dum fecundaria
vice toties fatus interceffiffet Princeps fu
premus purpuratus callide fubridens, cum
. nonnullisque Baffarum de re ipfimet nota
fubmiffis tra&tans verbis nihil refpondit, cu
ius filentium Gabriel Haller pro affenfu in
terpretans eodem die vna cum Principe Apaf *
- - F fio
 32, HIST. RERVM TRANSILv.

fio per pontem iuxta Strigonium fuper Danu

(1663. y'bium vcrfusBudam fe mouit,vbi tam Princeps
ipfe,quam adiun&li fingulare adiere periculum.
Praecopitae enim Tartari eodem temporis
momento pontem tranfire, Caucafumque
verfus properare iuffi, vulneratis, quos pro
fui fecuritate Princeps Apaffius fecum du
xerat, praecipitant Principem, quod nonnifi
ex equo ad naues, quae pontem fulciebant,
defiliendo euitare potuit periculum. Stepha
nus Nalätzi aulae eius Vice-Marfchallus in
Danubium per, eos detrufus per extra
ordinariam Dei mifericordiam , ferua
tus eft. Gabriel Haller complures i&tus
fuftinere coa&us, reliqui ferme omnes ver
beribus excepti exantlatis tandem periculis
iftis circa vefperum eius diei in Vico Né
meti ibidem ea no&te quieturus fubfiftens
Princeps Apaffius, fub initium no&lis fexa
ginta equites vna/ cum quodam Primate
Turca hofpitium Principis ingreffi vbinam
Gabriel Hal'er potentiffimi Imperatoris pro
ditor fit, cur inuito fupremo Comite , et
Purpurato e caftris difcedere praefumpferit
quaerunt, quorum clamore Gabriel Haller,
qui in vicino fubftiterat hofpitio audito fe
ftinat ille Principem Apaffium adire, verum
in itinere per duos Turcas captus, ad reli
-• • • qu0s
 v , - «
•,
• - - -

- - p. -

PARs. Pauoa. ; 83 ,

quos perdu&us fequentem 15. Nouembris (1683.) !

circa no&tem in caftra Turcica reducitur,
• quem illucefcente die ad fe fupremus Pur
puratus addu&tus antequam vel verbum pro
,
caufae fuae iuftitia proferre potuiffet, ca
pite ple&ti iuffit, nec per litteras, nec inter
,
nuncium quempiam pro eo intercedente -

Principe Apaffio non fpernendo, quem bel

-lo , paceque fimul inter paucos infignem -

fuiffe fateri coguntur vel ii , qui occultas

contra eum exercuerunt inimicitias, hic re
gni Tranfìluaniae Statuum Legatus non bel
io captus, fed folenniter expeditus , et ex
ceptus primus (vtinam vltimus) per Otto
mannum cafus eft , ipfe viderit me nifi ca- -

ptui, certe te, qui per regni Status deman- ` ' -

datum, per meque obftinatiffime recufatufm

S
illud iter fponte fubiueras, vicariam pro me
mortem fubiuiffe, ad maiora forfan (quod
Deus auertat) fatis me referuantibus pericu
la, requiefce tandem in Domino pia anima,
quam patriae quidem obtinere volueras,
eam in regno , vbi Ottomannum non vide
'bis in fempiternum obtentura. Princeps
Apaffius Nemethino Levam, illinc Nogra
dum (tunc per Turcas captas arces) prae
teriens Budam praeteruentus, Tibiscum iux
tar ciuitatem Regedienfem tranfit ; illing - -

- F 2 , Lip- l.

- - • •

•- - - ~ - _-
u. v — — ~*~ ---- -
 P.
1

' —
-
84 HIST. RERVM TRANsIv.
' - ,
C 1663. ) Lippam dirigens tandem poft longas viarum
ambages, Devam , quae arx in limitibus
, Tranfiluaniae Turcis vicinis fita eft , illinc
- AJbam Iuliam incolumis appellans, Princi
piffam, nonnullosque Proceres Tranfiluanos
ibidem obuios habuit, in quorum praefentia
paucis de infidelis Gabrielis Hallerii cafu,
de propenfo erga ipfum, regnumque Tran
filuaniae fupremi Purpurati affe&u, magni
- ficisque eiusdem promiffis pluribus differit
verbis: quamuis de iisdem nullas litteras
affecuratorias (Athname ipfis di&tas) fibi da
- tas fateretur ingenue, nec fpes haec omnia
obtinenda prorfus deeffe videbatur. Supremi
enim Purpurati filius, qui rerum eius do
mefticarum falus eft , Moderator res maxi
mi momenti, ad fecuritatemque Principis
Apaffii, ac regni Tranfiluaniae fumme ne
ceffarias , fe apud fupremum Purpuratum
obtinuiffe eodem quo Princeps Apaffius e
caftris Turcicis difcefferat die, nunciauerat
per Nobilem quemdam Tranfiluanum Va
lentinum Rilváfi di&to Principi, fuadebat
que, vt certum quemdam ex itinere Albam
Qraecam, quo fupremus Purpuratus Hyber
natum tranfiturus foret, e fuis transmitteret
! hominem, per quem tam fcriptotenus, quam
ea omnia nunciaturus effet. Ad quae omnia
TC
 • * •

PARs PRIOR. 8s ^.

reportanda Francifcus Belényefi magna cum (1663.) .

multorum exe&atipne Alba Iulia expeditus,
cuius laboris fru&um habituri fumus, in
fequentibus intelliget Le&tor. Ego tot ob
|
Jationes, toties iterata promiffa ha&tenus in .
fumum abiiffe, aut in contrarium verfa per
fpiciens cum Diuo Thoma non prius, nifi
dum, et quae videro crediturum me fateor
ingenue. - -

Alba Iulia Balasfalvinum, quod ex Col

latione Principis Bartfaii Gabriel Haller
' poffederat, dirigit Apaffius iter, praememo
ratique caftelli hero fine folatio liberorum
e viuis fublato ad ipfum fifco applicari iu
bet, cuius morti eum, Principiffamque nihil
indoluiffe manifeftius erat, quam celari pof
12 fet ; confequenter Radnothinum, tandem
e * que Görgényinum, eft nomen arcis, poft diu
|1 tinos itineris labores paucillum requietu
; rus, fe recepit. Vbi quintum nondum non
'? dutn tranfegerat diem, dum Generalis Copp,
qui Rathmarienfis fortalitii fupremus erat
Commendans, reliquarum vero arcium,
Praefidiorumque Caefareorum munitorum
Officiales ipfius fubie&i erant : dire&ioni ,
per litteras, ac celeres tabellarios fignificat
Principi Apaffio. Gregarios Praefidii Ré
hellyhidienfis (eft arx quatuor diftans Va
F 3 radi
 /

-
-

86. Hist. R£RvM TRANsiLv.

€ i663.) radino milliaribus) milites violato Sacramen.
ti, quo facratiffimæ Romanorum Imperatoriae
Maieftati erant obftri&ti foedere, eie&tis Of
ficialibus propriis fuae -di&tam arcem pote
{tatis feciffe, eosdemque ad Principem Apaf
fium confugere velle, fuam quocirca Celfi
tudinem, ne contra Dominum fuum fidefra
gis illis patrocinetur, enixe fe rogare, quod
eoruin facinus hoc inauditum , diuerfos in
Principe Apaffio, aulaque eiusdem mouit af
fe&tus, arcem enim fatis munitam ad corpus
regni Tranfiluaniae, vnde auulfa erat, fpon
te redire, non nihil afferre videbatur fola
tii , id ipforum ex aduerfo fingulari cum
Imperatoris Romanorum iniuria fieri per
{piciebat quilibet. Nec alter deerat in ne
gotio eodem metus; redeunte enim ad ob
fequium Principis, regnique enim Tranfil
uaniae arce di&a, ne Turca vi , vel minis
eam fibi niteretur fubiicere, metuebant cun
&i, dum inter has rerum contingentias cun
&torum haefitat animus , praefidii quoque
Rékellykidienfis eodem de negotio fuper
uenere litterae , in quibus interea feptem
decim menfes ftipendio fe defraudatos, ine
diaque ferme confe&tos aufteritatem Regen
tium vlterius non potuiffe pati, fub patro
ciniumque Principis, ac regni Tranfiluaniae
con
-
 PARs PRIor. - 87
-

confugiffe fignificant, conditionibus tamen ( 1663.)

his per expreffum additis: I.) Ne pro faci
nore per eos patrato rebelles vnquam di
cantur, aut habeantur. 2.) Ne arx Rékel
lyhida Turcis tradatur. -3.) Praefidium ca
pitatim: decem imperiales pro donatiuo ha
beat. 4.) Ne toties di&tum praefidium in
uitis ipfismet in partes diuidatur, fcd quem
admodum ipfis libuerit Principi Tranfilua
niae mereant, ftipendiuinque antiquitus in
Tranfiluania germanis militibus dari foli
tum menftruatim accipiant. 5.) Liberum
cum omnibus ceremoniis habeant religionis
exercitium, optabant praeterea mitti ad fu
premuin natione Hungarica Commendan
tem,) qui Romanorum Imperatori ne vn
quam deditionem arcis faciat, iuramefito fit
ipfi obftri&tus. Perle&tae cum conditionibus
infertae litterae, poftulataque eorum admit
tere quamuis non vacabat, periculo reie
&tos interim ne defperatio , et ad Turcas
transfugere cogeret, prae caeteris erat me
tuendum , ad fedandosque eos, Officialis
quidam veteranus Thomas Gyekei pro Com
mendante expeditus, per quem conditiones.
reliquae in omnibus approbatae, pecuniae
vero dimidium promiffum. Quo progreffu
vide in, fequentioribus : Francifcus Belé
' F 4 ny cfì,
 /
33 Hist. ReRvM TRANsilv. u*

- ( 1663. ) nyefi, quem magna cum , expe&tatione. äd

fupremum Purpuratum expeditum, per quem
relaxationem tributorum fe obtenturos cre
-
dideränt cun&ti, vna cum adiun&to ipfi Tur
cico Legato per eosdem dics menfe Ianua
(1664.) rio anno 1664. ad Principem Apaffium re
diit, nullas quidem a fupremo Purpurato
adducens litteras, fed negotium totum Tur
cico Legato fibi adiun&to, et praefenti com
miffum referens, qui a Principe admiffus
paucis füpremii Purpurati nomine verbis fa
lutato eidem exhibet litteras huius tenoris f

Meffiae Religionis Cultor, Principum

que Chriftianorum gloriofiffime Prin
έeps Apaffi ! Deus te diu incolu
mem feruet, resque tuas dirigat!
• Quo pa&o Praefidiarii Varadienfes pa- •
gis, et oppidis ad regnum Tranfiluaniae
pertinentibus molefti fint, e litteris tuis inis
telligimus, demiandauimusque ipfis, ne vllos.
pagos, et oppida, praeterquam ea, quae Do
mini Memhet Baffae regiftro inferta, po
tentiffimoque Imperatori exhibuit, occupare
praefumant, aut tributum ab iis exigant, a
Praefidiariis quoque Ieneienfibus regionem
iuxta oppidum Halmágy fitam occupari fcris
a. bis,

- - -
 Pars PRioR, 89
!
bis, notum quocirca tibi fit tempore dedi- K 1664.)
tionis Ieneienfis quadraginta pagos in ipfa
regione patri noftro femet fubmififfe , quo
fum nomina regeftro (Teffier) potentiffimi
Imperatoris tunc inferta, ex copiis figillo
Imperatoris munitis, per nosque tibi trans
miffis videre poteris rei tunc determinatae
` refragari non eft in noftra poteftate, ne in
terim plures occupentur vici prouidebimus,
falte m a vobis requifiti, res in veritate no
bis conftet. Dire&ioni interea regni Tran
filuaniáé diligenter inuigilato, tributumque
potentiffimo Imperatori debiturn adminiftra
re non negligas mi amice! Baffa Varadien
fis Memhet, fubie&tique eidem Praefidiarii
vt fortalitia Tranfilüanica praefidiis Ger
imanicis munita iufto cüm tormentorum ap
paratu ipfis expugnare liceat intercefferunt
nobis, fed nos inconfulto te, ipfis affentire
noluimus, vt ex affenfu tuo res illa fufci
piatur demandauimus ipfis, fi itaque occafio
molliendi ifta dabitur officialem cum certa
militum manu e tuis adiungas Memhet Baf
fae, qui fortalitia per Germanos refignanda
tibi, et regno Tranfiluaniae poffidenda oc
cupent,'per folos enim Turcas tuis abfenti
bus occupatas arces quo pa&to a potentiffi
mo Imperatore tibi retinere poffetnus, fie
s F5 Îretæ

-
-
!
 …
-

9o Hist. RERvM TRAnSILv,

!
(1664.) retque non mediocris in regno tuo tumul
tus, fummam itaque in negotio praedi&to
, adhibeas diligentiam, qua tam proprio con
fules regno , quam potentiffimi Imperatoris
vberiorem obtenturus es gratiam. Haec
tibi tanquam amico fignificare voluimus,
Principibus Tranfiluaniae Praedeccfforibus
tuis, illuftriorem te fieri optantes cum di
uina quoque bonitas , fidelitatis foleat in
terris praemia, vt praedi&ta fortalitia ad
iun&is tuis contentet Memhet Baffa, ea
demque absque omni tergiuerfatione tibi ,
et Tranfiiuaniae regno poffidehda relinquat ;
demandauimus ipfis nos, Vale! Albae Grae
cae. Adiun£tum praeinfertis erat litteris
Regeftrum occupatorum cum arce Ieneienfi
pagorum Tranfiluanienfium nomina conti
nens , verum fupra Purpurati fcriptis con
trarium, in iis enim quadraginta fcribit ad
praedi&tam arcem pagos effe publicatos, fe- .
xaginta autem Vici - Regeftro transmiffo
erant infcripti, viginti duos recenter vafre
addi&os , nobisque fraudulenter ademptos
ingenti cum moerore dum haec fcribo de
flentibus, iis, qui legitimo pofleffionum fua-,
rum dominio nunc exuantur , reliquis in -

terea Tranfiluanicis fimilia, aut peiora ex

pc&antibus, relaxationis quoque aliqua ex
parte
 .-

- /

PARs Paron. ' 9r

parte tributi, quod] Princeps Apaffius inte- ( 1664,)
grum perfoluere iubebatur, fpes denuo eue
nit omni Francifci Belényefi expeditionis
fru&u in fumum abeunte. Comitia quocir
ca generalia in oppido Nagyfink regni Sta
tibus de tributi perfoluendi modalitatibus
tra&taturis in menfem Februarium Princeps
Apaffius indicit, Legatus praeterea, qui de
fraudulenter arci Ieneienfi applicatis apud
fupremum Purpuratum intercedat pagis Ste
phanus Nalätzi Principis Apaffii Aulae Vi
ce Marfchallus deftinatur, et expeditur,
quo ad iter fe accedente noua denuo in
fperata in Tranfiluania inoritur fortuna.
De fa&ione enim praefidii Gerimanici Ré
kellyhidienfis praeinferta Generaictm Rath
marienfem Wolffgangum Godefridum Baro
nem a Copp , cuius dire&tioni fortalitiorum
Tranfiluanicorum praefidia fubie&ta erant,
non nlhil pungente, cum fortalitiorum re
lìquorum Commendantes, qui per fat lon
gum temporis fpatium Hungarorum conuer
fationibus inferti praeter omne meritum fu
fpe&ti habebantur apud eum , mutare, re
centibusque fubftitutis res Tranfiluanicas
ftabilire laborat , eam praeoccupare nititur,
maturat in vrbe Claudiopolitana, defe&tio
nem, quam T. T. Commiffarius Caefareus,
-

t
Ioan
… -
 9* HIst. RervM TRANsrilv.
( i6o4) Ioannesque Baptifta , qui non pridem areis
Rékellyhidienfis commendans per proprios
eius milites Rathmarinum redierat, 21. Fe
bruarii vna ingreffi dum nomine mittentis
generalem volunt facere militum inftaura
tionem, qui effe&tiue mille bene armati fue
re peffime eos, erga fuperiores affe&tosque,
per fedecimque menfes defraudata ipfis fti
pendia nifi exemplo exfoluantur minime ob
fequentes nancifcuntur, fed nihil vltra ver.
ba, eodem die patratum , 24. tandem eius
dem menfis Officialibus omnibus huius ne.
gotii ignaris occulto gregariorum confilio
imminentis exercitus Turcici rumor fingi-.
tur ab iis, qui pro excubiis erant collocati,
tribus praeterea Mufchetae explofionibus
(quod ipfi inter fe concluferant) fignum
coeundi datur militibus, ignari horum Of.
ficiales properant inftru&is cohortibus in
forum ante hofpitium 'fupra Commendantis
He&oris Abrazen , fi fiftere peditatus tan
quam vicinior, froenandisque non intentus
equis prior adeft, iurgiaque, ac contentio
nes apertius, quam ante tres dies in Com
miffarios, Officialesque proprios eruptat,
mox equitatu, qui trium erat fuperuenien
tium cohors, fupremus eius Officialis, T.T.
veteranus miles, natura afper dum feditio
nem
 PARs PRIor, . 93

nem compefcendi animo in contentiofos

fclopetum breue explodiffet, aut oneraffet (1664,)
propriis equitibus tacite facinori affentienti
bus, eumque deferentibus per mufquetarios
globulis vna cum eo traie&tus occiditur.
Commiffarius Caefareus vulneratur, Officia
les omnes bonis quibuslibet exuti cum fin
gulis equis dimiffi, vrbe eiiciuntur, imo vni
eorum (cui nomen Francifcus) filia quoque
Ladempta, mox in plateis fingulis nomine to
tius Praefidii ne quempiam officialium ocul
tent , aut bonis eorum manus admoueant,
fed in propriis domiciliis quiete fe conti
neant, fub poena mortis demandatum ciui
bus vrbis, nox fequens, tacitis quid ipfis
agendum confultationibus transa&ta, illuce
fcente tamen die, Thomas Sárvári ciuis
Claudiopolitanus germanicae peritus linguae
cum Germano quodam per eos ad Princi
pem Apaffium expediuntur, nullas quidem
credentionales adferentes littcras, quod per
imprudentiam exercitus, qui totus ex gre
.. *~* - -- - -

gariis conftabat, aut callidiori confilio fa

&tum me latet. Verbis vero paratiffima
praedi&i praefidii obfequia offerentes, quo
rum nomine aut certos Commiffarios ad ipfos
expedire ne grauaretur, demiffiffime roga
batur di&tus Princeps, appulere Fogaraffi
num *
í «.

94 Hist. RERVM TRANsiLv.

(1664.) num 27ma legati, quorum legatione audita,
› dum vrbem cui Turcam prae caeteris in
hiare certum eft, quaque pereunte , Tran
filuaniam totam perituram omnes credimus,
extraordinario Dei beneficio ad vnioncm
regni redire intelligit Princeps incredibili
afficitur laetitia, fequentique die Georgius
Gilányi, Georgius Ver Commiffarii, qui to.
ties di&tum praefidium ad perfe&tam dedu
cerent Principis Apaffii obedientiam , vna
cum Legatis expediti , quo fruétu vide iu
fequentibus.
Sed ridicula rerum humanarum viciffi
tudo Principi Apaffio eiusdemque aulae .
exiguum, et adhuc imperfe&tum hoc gau
dium inuidit , circa quintam enim eiusdem
diei dum Claudiopolim Commiffarii expedi
ti fuiffent, qui fuit 28. Ianuarii, incerto pri
mum, aut horae, inox e litteris ciuis cuius
dam ciuitatis Saxonicalis Ráftváros, Ste
phanus Fodor duo millia Turcarum per
Paffum C qui porta ferrea antiquis ) Tran
filuaniam ingreffa fuiffe perfcribebat , qui
rumor in diuerfum deducebat cun&orum
animos, nonnulli aliquid enim occulti con
tra Principem Apaffium Turcam velle mo
liri afferebant ,» plures
- P -
ad exigendum
g, a re.
-

gno tributum eos vgnire dicebant, cautio

- res
 PARs Paioa, 95

res non pridem occifi per Turcas Gabrielis ( 1664.)

Hallerii exemplum ob oculos ponentes ne
praecipuis regni Proceribus per eos exitium
ingruat, nec absque re formidabant , fed
inanem fuifle huius famae authorem rei exi
tus docuit. - - -*

Euanefcenteque itaque praedi&to metu

continuatur ha&tenus dilata Stephani Nalä
tzi ad fupremum Purpuratum Legatio, per
quem litteras huius tenoris eidem transmit
tit Princeps Apaffi. - -

Excellentiffime Domine, mihi gratio

fiffime! . •.
-
-

. .^

Lit : eras veftrae Excellentiae adiun&tus

Internuncio noftro AgA nobis exhibuit, quas
omni fubmiffione perlegentes paternam ex
iis erga nos eiusdem affe&tionem intelligi
mus, demiffeque exofculamur mandata de
recuperandis fortalitiis, quae praefidiis mu
nita funt, pro virili exequi non praemitte
remus, faltem alia non interuenirent impe
dimenta, verum Regeftrum per veftram Ex
cellentiam nobis transmiffum per Deum,
per manes immortalis reminifcentiae pro
prii patris , quo arcem praedi&am litteris
eiusdem (procul dubio per negligentiam,
aut
 96 Hist. RERvM TRANsiLv. '
(1664.) aut malitiam fcribarum) plane contrariari
videtur. Quadraginta enim pagos fcribit
* Ieneienfi applicatos, fexaginta interim, et
. duo funt Regeftro inferti. Obteftamur ita
^ que veftram Exeellentiam per manes im
1 - . l
mortalis reminifcentiae
arcem praedi&tam proprii
deditione patris, qua
recipiente quo

draginta non amplius pagos iufiit eidem

applicari, per memoriam iuramenti Ali-Baf
fae, qui certis fub conditionibus fortalitio
* • Varadienfi potitus, praeter pagos, et pof
. feffiones ad di&tam arcem : ab antiquo pof
fefias, nihil exercitus potentiffimi Imperato
ris occupaturos, per Deum omnipotentem,
- fan&iffimum Mahometum Prophetam, be
nedi&tumque Imperatoris fui caput fan&te
*- (vtinam) iurauerat,*ne finat his pofthabitis
pagos vnquam alios occupatos a regno Tran
filuaniae auelli, confiderat, Tranfiiuaniam
in fpeculo quafi Europae collocatam, vtrum
clementiae , an faeuitiae exemplo , fcimus
non exiguo orbi Chriftiano documento fu
turam. Nos quidem omnia fuftinere necef
fitas adigit, interim Deum tam iuftum, quam
omnipotentem, credcntes indubitanter, ma
gnam in patrocinio Excellentiae veftrac er
ga nos afic&tione fpem collocamus, cui de
CaC
 Pars Pavon: . 97'
caetero felicem vitam precamur. Ex arce C 1664.)
Fogaras, 25. Februarii 1664.
Mandauerat eidem di&tus Princeps, vt
infertis litteris exhibitis oretenus fupremo
Purpurato fignificaret , fine ordinaria ex
penfa fortalitiorum Claudiopolis, et Rékel
iyhidae recuperationem potuiffe confici, in
reliqnis fortalitiis quoque rehabendis eadem
defiderari media, quae nifi aliqua relaxare
tur tributi pars , exhaufto regni aerario,
vaftatoque mifere regno, excederent vires
eius, nec poffe fe, vti in animo haberet, Ot
tomannicae Portae cum emolumento ferui
re, ex aduerfo fi vicinae nationes cum Tran
filuanis clementer a&tum viderint, plus fu
premum Purpuratum placidis mediis, quam
armis affecuturum, cuius rei non pauca ex
ftarent indicia, quae omnia, vtrum relaxa
tiónem onerum obtinere fatagens, an altiori
confilio fuerint nunciata, iudicium mi Le
&or tibi relinquens, qui Fogaraßo, eft (no
men arcis) dimiffus, non dum limites tran
fierat regni, dum Ali-Baffam fato fun&tum,
fupremum autem Purpuratum Alba, in Grae
cam Canifam verfus cum toto, quos ex Quar
tiriis {ubito colligere licuit, fuorum robore
ad fedandos tumultus per illuftriffimos Co
mites Zilimios excitatos profe&um audit,
G. ' rۥ
• _
 98 Hist. RERvM TRANsilv.
C 1664.) refcribit haec omnia Principi Apaffio,vtrum
- T fupremum Purpuratum fubfequatur, vel in
termiffo praefenti negotio reditus eiusdem
fit expe&atus, fcirc defiderans, fed regni
difficultatibus iam fpecificatis nullam patien
tibus moram, Legationem continuare iuffus
- eft, quo fucceffu Deus nouit, exitus rei nos
»' quoque docebit. Trigefima prima tandem
a Ianuarii inchoantur regni Comitia iam prae
„mentioriata, in quibus varia, -eaque vix
optanda , vel laudanda tra&ata per regni '
Status, folam * enim tributi Ottomannicae
Portae velimus nolimus perfoluendi moda
litatem quamuis inftantiffime vrgeret Prin
-ceps Apaffius, per integrum tamen fepten
nium inter tot Principum, et rerum muta
tiones, diffidentes inter fe regnicolarum
animi, diffenfus etiam pariebant rerum fru-,
&us, Hi Rákotzii, alii Bartfaii, alii Ke
ményii Priticipum fa&ionibus inniti, cun&i
oderant,* per quos erant caefi, nonnulli ex
' mediocri Nobilitate, dum vniuerfi ferme
(vt fuperius fcriptum ) regni Proceres vna
eum Principe Ketményio Tranfiluania ex
cefferant, Apaffium adeuntes, abfentiumque
tunc Procerum, nunc autem redeuntium
bona terreftria ab eodem imperante, debe
bant antiquis poffefforibus reftitui ea, quae
- : - *• fhQrt .
N. * - * •

» ;
 , … PARs PRioks : , 99 w !
non fàtis caute impetrauerant, nec patriarum (1664.)
iegum foluendarum initia deerant , cum ad ` ` .
inftantiam nonnullorum querulantium inau* -

dita, ignaraque aduerfa parte praeualefcen-

tibus quorundam fuffragiis conftitutiones -
- \t.
-

latas effe conftet, tantaeque inter nos nunc - ,

graffantur fimultates , quales quinquagena- -

rius nunquam me vidiffe affeuerauerim.

.-{triffima
Ex diutino Nicolaus Principiffa
prae caeteris Zollyomius apud
Illu» i a

Principem pro eoarefto,

Comitiis foluitur intercedente fub iisdem
confequenter Geor• •
-

,
gius Gilányi, Georgiusque Vér Claudiopo- . - '
lim expediti, fcriptos per eosdem ad Prin- v

cipem rediere dies, Legatos praefidii ger

manici, litterasque iuramentales, quibus ad
[1 obfequium di&i Principis, conditionibus
- tamen fubiun&is per expreffum fe obfer- -

: uandis obftrinxerant reportantes : 1.) Vt ,- , ;

1 gregariis militibus quinque imperiales, Of* • ' •
( ficialibus iuxta proportionem officiorum prò , • , '*

; donatiüo exemplo perfoluantur. «

| 2.) Seu bello, feu pace cum Imperato-

re Romanorum res componere poterit, ipfis , -
, l.
quoque beneficio frui liceat, nec vnquam
in manus. eorum, a quibus ftipendiis de- : - !
fraudati defciuerant ple&endi tradantur. '
G . . 8.) Li. ' • ' .
 -

-
\

/ · · ·
τὸo Hist. R£RvM TRANsilw,
ç 1664.) 3) Liberum habeant religionis exer*
citium.
4.) Stipendium militibus germanis in
“Tranfiluania perfolui folitum menftruatim
accipiant. '
5.) Quicunque eorum in Tranfiluania
feâes figere voluerint, nobilitari praeroga
tiua gaudeant. De his omnibus per litte
ras figillis trium regni Tranfiluaniae Sta
tuum roboratas affecurati, e fingulis prae
terea' nationibus dele&ti, qui adiun&tis re
gni Confiliariis Principem Apaffium Clau
diopolim comitentur, Statumque di&ae vr
bis, ac praefidii Germanici in certum redi
gant ordinem.
Diffolutis Comitiis toties di&us Prin
eeps Claudiopolim properat, eamque tra
dentibus Germanis recipit, quam potiorem
Germanici praefidii partem inter fedes Sa
xonicales, Comitatusque regni gratuito alen- -

dam quartirio difponit, ipfe in ciuitate

praedi&a per complures moratus dies, genio
donnihil indulget, muficis, compotationi
busque quosdam tranfigens dies, in conui
uioque quodam , quod cum Proceribus ce
Jebrabat, dum omnes plus iufto poti a men
fa furgerent, Principemque vlterius cubi
euium ingredi volentem comitarentur, ma
- -* • - • gni
_• *
 •. - \,
, PARs Paion, . -* 10* - 4

gnificus quidam Dionyfius Bánffi,.qui ger- ( 1664.),

manam, Principiffae habebat fororem in ma- ` ` … .* .

trimonio di&um Principem magis ipfo ob-,

rutum vino ratus, dum eum labentem (vt,
parum re&e putabat) fulcire nititur, in ge-,
nua delapfus, dexterum quidem pedem non,
mcdiocri afficit vulnere, finiftri vero pedis
talum adeo interfit, vt per complures dies ; ' , - 1

fcipioni innixus incedere cogeretur ,, ex, - -

quo reualefcens morbo Principem Apaffium,

Principiffam, totamque eius aulam in arce, -

Gyalu, quae vno ab vrbe diftat milliari re-, \

gali excipit conuiuio, interfunt plerique • -

Proceribus regni, ex quorum numero Ste

phanus Torma validae ftaturae, homo, dum,
hofpiti vltra fuum poffe bacholitando grati-. -

ficare ftudet, in latrinam capite peruolutus,, ' ' .

nifi. aliorum ope, periculum euitaffet, $ali, -

aromate olens interiiffet. . Stephanum. Na-, - .

látzi Principis Apaffii Vice- Marfchallum
cum adiun&o Kapufi Baffa multis propter;
praeftita erga Ottomannicam nationem of- • , ,
ficia laudibus apud Principem Apaffium
* commendatum nomine Imperatoris Turca
rum verficolaris ftola, eaque duplici inue
ftit, trinasque litteras, primas quidem Im
peratoris, fecundas fupremi Purpurati, vnas. -

que ad Principem Apaffium dire&as exhi- •

$. G 3 'bet.
 362 Hisr. ReavM Transiiv. ,

(1663.) bet. Adiunâae erant tertiae, quas idem

.^
' ° fupremus Purpuratus ad Status, et Proce
res regni Hungariae, eosdem a fidelitate
regia Hungarorum auulfurus, transmiferat ;
quae antequam infertae fuerant le&orem ;
informandum duximus. Dum fupremus Pur
puratus cum vniuerfis Ottomanni exerciti
bus in bellum proficifcitur, figillum Impe
ratorium apud fe habere folet, nomineque *
Domini fui litteras vt voluerit expedire
^
poteft ; ficut in hoc contingit cafu, dum au
tem indicia, qui fic fcribuntur, litterae ex- '
pertos edocere poffunt. Datum minimarum
litterarum , fi non in ea, quae Imperátor
refidet, fed alia, fupra tunc eft Purpuratus,
fcribantur vrbe, fùbfcriptio praeterea fi de
fit imperatoria, quae in rebus magni mo |
meiiti prae caeteris eft neceffaria, litterae '
autem imperatoriae huius erant tenoris:
*s

Potentiffimus Sultan Memhet Cham Fi

lius Sultani Ibrahám femper Viétor,
* Inter Principes Iefum venerantes Prin
' ceps gloriofe, Nationis Chriftianae, Gen
' tisque Nazarenae Moderator, gloria, et
honoré omnibus iis, praeeminentiffime ' •
Michael Apaffi, cuius finis fit felix, at
que illuftris.
His
 ----

in ** PArs Prior: *s * sieg

His Excellentiffimis Imperialibus litte- ( 1664.)
ris; noftris fignificamus ; te, feliciffimae no
{trae Portae, gloriofiffimaeque Aulae fide
- lem feruum nos cognouiffe, feruitia tua cum
finceritate, pofita auguftae noftrae Domui
effe, vtilia, procedereque te in omnibus
a&ionibus tuis fecundum imperialem noftram
voluntatem.. •• • … ; _ *

. . Innotuit, proxime nobis Kolosvarum,

ac Rékellyhidam fortalitia Tranfiluanica a
maledi&tis. Germanis occupata.feliciffime .te' -

secuperaffe, de reliquis quoque reobtinen-. \

dis indubitata niti fpe, I.) in negotiis ma*
ioris etiam momenti ad obfeqüia noftrs pa- *
ratum te effe, prò praeftitis: itaque feruitiis
Clementiae noftrae impérialis, quae multos
ex infimo in altum euehere poteft, partici
pem'te reddere volentes, ex pulcherrimis,
et praecipuis imperialibus indumentis, quae
-fere ex paradifi veftimentis fùnt, bina ex
munificentia: noftra tibi transmifimus.. Cum.
itaque litterae noftrag tibi redditae fuerint.
indumentis tibi per nos miffis, oportet de
^bita cum fubmiffione obuiam eas, veftes au
ro contextas induas, in iisque illuftrior fe
- cundum praeftitam finceritatem tuam tanti
memor efto beneficii, regnum tibi commif
fum cuftodias, fubditorum emolumento in
s : * I G 4 vigi
- .
-
 τοῦ Hist. Rervm TRANsilv.
( 1664. ) vigila , fortalitia Tranfiluanica prae mani- ^.

bus maledi&torum Germanorum, adhuc ha•

bita reoccupare differto , prae caeteris tri
butum debitum absque dilatione transmittito,
in aliis quoque rebus nobis complacendi
v nullam praetermittito occafionem, pro prae
ftitis, et praeftandis tuis feruitiis Deo vo
lente gratiae Clementiae noftrae imperialis
maiora experturus es indicia , de quibus
per praefentes affecuratum te volumus. Da
tum Albae Graecae, 1. Martii 1664.
'Nos Cuprili Amhet Baffa Dei gratia ,
.. Sereniffimi, Gloriofiffimi, Vi&oriofif- .
: fimi, ac Miraculofiffimi Imperatoris
* totius mundi, ct Regis omnis habi
* tatae terrae magnus Confiliarius, ac
Plenipotentiarius. -

, Cum inter nationes Mefiam colentes

Magnus, et Gloriofi{fimus Princeps Michael
Apaffi, cuius finis fit felix, fignificauerit
nobis gentes fuperioris Hungariae fub alas
gratiofiffimi Domini noftri velfe confugere,
dire&ionique, ac patrocinio fuae Maieftatis
facratiffimae fubmittere. .Patentibus igitur
affecuratorias litteras transmittere duximus, .
quaecunque arx, ciuitas, caftellum, regio,.
•. '
*-
j _• - prQ*
 , , PAns Parom. - το;

prouincia, diftri&us, princeps, ruftieus, iis- (1664.)

bilis, verbo: cuiuscunque nationis, et con•
ditionis homo, gloriofo Principe Apaffio fe
met interponente, fulgidiffimae Ottomanni
cae Portae fe fubmiferit, vir pariter, ac mu
lier vna cum liberis, bonisque fuis mobili
bus, ac immobilibus a Baffis, Begis, Olay
Begis, cuftodibus quarumlibet arcium, eo•
rumque gregariis militibus, Tartaris, Mol
dauis, vniuerfis nationibus Ottomannicae
parentibus Portae, nulla vnquam moleftia,
nullis damanis afficietur, fed inftar regni.
Tranfiluaniae, quod potentiffimi Imperato
ris, noftri haereditarium eft, fecure in bonis.
fuis quietam tranfiget vitam, quae omnia
tam nos, quam quoslibet potentiffimi Im
peratoris exercitus fan&e obferuaturos, no-*
mine fereniffirii Domiai noftri fecundum ,
iuftiffimas leges noftras iuramus ; per omni
potentem Deum Creatorem Coeli, et terrae,-
per fan£tiffimum, et beatiffimum Mahome
tum Prophetam, qui deliciis Paradifi frui
tur, eademque de re litteras noftras reuer
fales ipfi donauimus* vt fecundum promif
fionem propriam faciat. Datum Albae Grae
cae, die I. Martii A. 1664.
Cernis mi Leâor magnifica haec, et
valde fpeciofa infidae gentis promiffa , fed.
G 5 ex
 so6 Hisr. Rervm TaANsily.
(1684.) ex diametro litem contrariam per eosdeih
plane dies experitur Tranfiluania, praefi-'
diarii enim Varadienfes conditionibus dedi
tionis Varadienfis, in quibus praeter pagos
ad di&tam vrbem pertinentes,* Ottomanni
cam nationem nihil occupaturam iuuerat.'
Ali Baffa fpretis dimidiam ferme Tranfiluá
niae partem minis » ac armis a regno avel
i Iere fatagebat, incarnatum quemdam dia
bolum Prii Baffam Regeftro omnes
eas regiones inferuiffe ex ' annuentia Otto
mannicae Portae ipfis diuififfe, afferentes.
Egregia iuris fpecies, dum latro latronibus
* aliena difperdit, adeoque vires iam fumpfe
r* .
rat eorum audacia, vt Principe Apaffio Clau
diopoli cómmorante fexaginta non plures
Varadienfes Turcae per decem ferme dies. .
tributum in vicinia vrbis a frufticis extor-'
querent, eosque qui foluendi non erant ca
ptiuare non vererentur. Exacerbatus tot eo
rum facinoribus Apafius Princeps, Diony
fium Bánffi cum quinque ad abigendos eos
expedit cohortibus, qui di&o parens , in
oppido Hunyad Å folis verborum'
minis nam nifi extrema neceffitate vrgente
armis vti prohibitum erat Varadinum redi
re compellit, deinceps quid moliantur, ex
fequentibus clarum erit. - _ .

- Per
 PARs Peior. uo7 \

Perfidae praeterea Ottomannicae natio- (1664.)

nis toties iteratis iisque magnificis oblatio
nibus contraria fa&a , facile vel mediocris
fenfus homines edocere poterant, nil Otto
mannicam Portam boni de Tranfiluania me
ditari, bellique fàltem, quid contra Roma•
norum Imperatorem anho praeterito fufce
ptum ab vtraque parte? nunc incipit acrius
in a&um deduci exitum aperiendo, fi pro
voto (quod Deus auertat) res fibi fucceffe
rint, pro lubitu Tranfiluaniam oppreffuram,
aut verius occupaturam. His quocirca ma
lis confideratis Michaelem Teleki perfpica
cis ingenii virum, Principiffaeque Apaffia
nae cognatione coniun&tum, cum occultis,
mandatum , ad Generalem : Rathmarienfem
Baronem a Copp, Sacerdotemque Marti
num Kázoni , qui ibidem res Hungarorum:
ex mandato regis eiusdem dirigere videba
tur, Rathmarinum * expedire placuit, per
quem nihil contra Imperatorem Romano-,
rum a Principe Apaffio fponte fa&um, nec
Praefidiariorum Claudiopolis, ac Rékelly
fidae rebelliones ipfò innuente, fed prauo
fàltem eorum affe&u patratas, foloque me
tu, ne a di&o Principe, Tranfiluanisque re-,
ie&i ad Turcas : vna cum , fortalitiis prae ,
manibus eorum habitis defcifcerent, vrgen*
te
 re8 Hist. RrRvM TRANsrlv.
te eos fub patrocinium receptos fignifica
tum, nec deinceps, quidquam a Chriftiani
] tate alienum, Maieftatem fuam ab eodem
experturum Principem vetare, quin fopito .
Deo fauente bello absque tergiuerfatione
priftino pareant imperio, vt interea dum de
fumma rerum in aliis agetur regni partibus,
fuo patrocinio quafi ad futura Chriftianita
. tis commoda conferuentur, quam furore ho
ftili confumantur, vtilius fe cenfere, Ex
pofita haec per ipfum iis, ad quos miffus

| *,
erat, nec fine {tupore audita, cum nonnul
los e Proceribus, mediocrique nobilitate Co
mitatuum regni Hungariae Mediatore Prin
cipe Apaffio ad Tureas velle deducere,
magna effet apud , multos fufpicio, nec im
m£rito., Quisnam enim tam in rebus poli
ticis, quam fpiritualibus peffime a nonnul
lis, tra&atus, quamlibet regiminis mutatio
nem praefenti praeoptaffet imperio, Princi-.
pemque Apaffium, vt fub tutelam, eos re
' cipiat, follicitaffe certum eft, fed Prin
cipis Apaffii perfpe&a apud omncs boni
tas ,- faltem per alios quiefcere liceat ,
a talibus rebus abhorret. . Requifitae per
eundem pracfidiis Germanicis ex fortali- .
tiis Ramos-Ujvár, Bethlen, et Kövär edu
vendis praefpecificatae perfonae, ne iis quo-.
| que

| -,

*. +
 PAas Paroa., 1o9

que rebellionem fratrum fuorum in tanti ( 1664.)

bus aliquid fua Maieftas de Principe bono
praefumeret, cum iterata de iis qualiter
cunque recipiendis fuperuenerint mandata
Turcica refponfum ab iis congrua cum hu
manitate, edu&tio vero praefidiorum, ad in
formationem, ordinationemque fupremorum
reie&ta. *

Nec Praefidiarii, qui Claudiopolim (vt

praemiffum eft) Principi Apaffio tradiderunt
- intra cancellos fe continebant modeftiae,
potior eaäen pars per regnum Tranfiluaniae
diuifa rapinis, furtis, imo etiam caedibus in
miferos graffabatur rufticos, duae vero eius
dem cohortes in di&a vrbe pro praefidio
reli&ae quamuis donatiuum nuper ipfis da
tum nec dum confumpfiffent, menftruum
nihilominus ftipendium (quod follicitabant)
dum confeftim ipfis datum non fuiffet, aper
tam contra Principem coeperant rebellio
nem moliri, aegreque fedati. Ego nunc,
- dum haec fcribo, aut eos omnes tragicum in
modum breui perituros, aut nos per eos
dem perdendos (vtinam falfus fim vates
' auguror) fequentibus fucceffiue diebus cir
* ca 2o. Aprilis litterae Imperatoris Romano
' rum ad Principem Apaffium per celeres al
* latae funt tabellarios huius tenoris : •
\:
■

• w
` . Illu

*
 , 1 io Hist. ReRvM TRANSILv.

(1664.) llluftriffime Princeps ! Sincere mihi

dile&e!
Retulerunt mihi Colonellus Copp. Liber
Baro de Mending, et Canonicus Käftoni
quantam deuotionem, et ftudium erga meum,
et totius Chriftianitatis feruitium ' finceritas
veftra profiteatur, quod etiam fecundum
' poffibilitatem ipfo fa&to conteftari offerat,
atque defideret, gratam, acceptamque habeo
finceritatis veftrae promptitudinem, et prout
ab initio motuum praefentium vnica inten•
tio mea eo collimauit, vt Principes eius in
iuribus fuis, et libertatibus conferuarentur,
ita haec non minima caufa fuit, quae mo
dernum bellum Turcicum exardere, et to
tam Ottomannicam potentiam me , regna
que, et prouincias meas conuertere fecit,
fpem tamen huic Barbarorum ferociae con
iun&is externorum Regum, Ele&torum , et
Principum viribus, per diuinam opem talem
refiftentiam opponere, vt inceptae hoftilita
a
tis, et fidefragi belli poenam reportare de
beant. De caetero finceritatem veftram af- -
fecuratam effe velim. , Eandem vna cum
Statibus, et Ordinibus Tranfiluaniae pro
te&ione mea imperiali regia nunquam fore
diffitam, quoufque fidelitatem, et deuotio
InC1ll

• /

~-_…---------—-~- L^-_. -
 PARs PRIoa. 111

nem erga me continuauerint, atque feruitiis ( 166

meis, et bono communi quantum licuerit, 4.)
'fuerint opitulati, ad conferuandum huius
bonae intentionis nexum fupradi&o Colo
nello Copp, et Canonico Käftoni plura ex
ponenda commifi, quibus Sinceritas veftra
plenariam fidem adhibere poterit benigne,
confidens eandem fe ita declaraturam, atque
in effe&u demonftraturam, prouti feruitiuin
meum, et ipfiusmet conferuatio expofcit, ac
pro fine Sinceritatis veftrae firmam valetu
. . . dinem, et profpera quaeque apprecor. Da
bantur in mea, et S. R. Imperii ciuitate Ras.
tisbonenfi, die 22. Martii A. 1664.
LEOPOLDVS. Secretum Sigillum.
- quibus diâus Princeps perle&is, ad
hibitoque nonnullorum confilio, Michaelem
Teleki ad intelligenda Suae Maieftatis man
data Rathmarinum expedire placuit, quid
illinc reportauerit vide in. fequentibus.
-, Compofitis vtcunque Germanorum mi
litum tumultibus Albam Iuliam cum Prin-'
cipiffa partui vicina Princeps Apaffius fub
initium Maii fe confert, quo duo intra o$ti
duum fupremi Purpurati fuperuenere Le
gati, prior ad follicitandum, quod nondum
-* - per
 i w • ' . . -
-

~_
-
-

1 ta Hist. RravM TRANsilv.

ueramus annuum tributum expeditus,i

(1664. ) perfolVarad inum verfus per longum circu
' dum
tum demandatum fibi confeciffet iter, ferius
- - appulit, Alter mandato Heri vehementer
. vrgente per ' compendia viarum ' celeritate
' vfus, prius Albam ingreffus, litteras mitten
• tis, Principi exhibet huius tenoris:
-
-

* Gloriofiffime Princeps !
• Poft falutationem finceri amoris noftri
! - plenam, fignificamus vobis amice nobis di
- le&e, cum maledi&i, et infideles hoftes no
] \ • ftri Nitream potentiffimi Imperatoris arcem
• obfederint, in fuccurfum heroum ibidem
obfefíorum certam expediuimus exercitus
partem. Quocirca neceffarium eft, vosquo
| , que cum toto exercitus robore, congruo
I. que belli apparatu illuc absque vlla dila
- - - tione feftinetis, confilio, viribusque cum
ι - exercitu per nos miffo coniun&is, conatui
- hoftium obuiam ituri. Vos Deo fauente
vtilia potentiffimo Imperatori feruitia prae
ftituros credimus, eritisque eius gratiae, et
- munificentiae participes, finitis nos quoque
diebus feftiuis, quos exa&to ieiunio noftro
celebrare confueuimus, fequemur cum in
numerabili exercitu copias praemiffas, in
terim
 ' . * Pars Patoa. 113
terim' viriliter veftris incumbite negotiis , (1664.)
fidelitatemque veftram egregio contra ho
{tes facinore illuftriorem' reddite, fit pax
illis, qui obediunt Deo. Datae Albae Grae
C€€. *- -

Hoc fupremi Purpurati mandatum nec

Apaffio Principi, nec Proceribus Tranfilua
niae fatis placebat, refcribit itaque di&tus
Princeps ipfi in haec verba: *

Excellentiffime Domine! Domine * *

- - - • . -

mihi gratiofiffimc.
Contra hoftes potentiffimi Imperatoris
arcem Nitream obfidentes praemiffis vniti
exercitibus fidelem Ottomannicae Portae
vt nauemus operam, ex litteris Excellen
tiae veftrae nobis iniùn&tum `intelligimus,
quod promptiffine vel cum pauculis regni
huius reliquiis exequi paratiº effemus, nifi
in regione hac non fatis calida omni iumen
torum pabulo, tam foeno, quam auena, gra
mineque deftitueremur. ' Cuius copia fup
petente parati erimus mandato Excellentiae
veftrae obfequi, rumor praeterea exercitus • •

' contrarii in limitibus Tranfiluaniae fe often- '

tantis percrebrefcit, cuius conatus quamuis
non lateat, intentos tamen ad a&iones eo
-* H | rum
,» 114 Hist. ReRvM TRANsiLv.
. C 1664.) rum habere volumus oculos, fi intentio es
rum conftabit, Excellentiae veftrae fignifi
caturi eandem diuinae commendamus prote
.£tioni. Datum Albae Iuliae, die 9. Maii,
A. 1664. … -

Quibus Tabellario Turcico commiffis,

quid deinceps , nobis fupremus Purpuratus
mandabit, experientia docebit, in expe£ta
tione cuiusdam flu&tuamus , nouas, easque
duplices nouercantis fortunae faevities de- _
nuo nobis parturit affii&iones, Purpuratus
enim Varadienfis Kutfugh Memhet Baffa,
qui arcis Rékellyhidienfis (quae quatuor
tantum Varadino diftat milliaribus) praefi
dio Germanico ad Principem Apaffium vna
cum arce deficiente fucatam ad praefens
cum Officialibus a Principe Apaffio fubfti
tutis coluerat amicitiam , exuta pelle vul
fpina immodeftiffimis cum praedi&i fortalitii
Commandante Martino Moldvai per litteras
coepit contendere verbis, ne vel modium
tritici, aut vllius generis commeatuA fub
miniftrarent, fub poena mortis in circumfita
prohibens regione, lentam procul dubio in
fignis iftius fortalitii his technis meditatus
obfidionem, nec in clementia. Ottomannicae
Portae magna fupereffe vidctur fpes, qnae
vt fceleratiffimae iftius Kutfugh Baffae ex
CuT
4. 'ii •- .
 - ;*
-*
pau- pavon: … ii« -
-

* “surfiones prohiberet, toties requifita, uihii ('1664)

} praeter fpeciofà verba, magnificasque litte
8 • ras ha&enus praeftitit. Bello contra Roma
J, norum Imperatorem fufcepto (quod Deus
auertat) ipfi pro voto fuccedente omnia in
* nos faeuitiae exempla procul dubio edi
w » • tura.
} Milites quoque Germani, quos perTran
! filuaniae regnum difperfos non fatis modefte
in Quartiriis rufticos tra&affe (vt fuperius
fcriptum) enormitatibus fuis adeo in oppi
dis quibusdam irritauere, hofpitum fuorum
animos, vt 5. Maii in oppido Udvarhelly
circa decimam no&is horam dum male poti
quidam germaai milites primarium eius op
pidi cjuem neci tradidiffent, ciues in pu
1)lica platea cum cohorte Germanorum ibi
dem quartiria habente, aperto gonfiixerint
* Marte, in qua pugna o£to ex Germanis vul
nerati', ex ciuibus nullus praeter praedi
f. &um caefws, quidam tamen vulnerati, neg
hunc iftius tragoediae finem imo praelu
dium faltem effe crediderim. Nil boni de
nobis Gttoiaannum meditari, plura eodem
menfe comperimus indicia : iuuenis enim
quidam nomine Danid , qui ad edifcendas
Jitteras Turcicas in comitiua fupremi purpu
rati Principis Apaffii alebatur aere, eundem
. H a liy
 A.
116 Hist, Reaww Transilv.
C 1664.) litteris ££; aetatem fapienter fcriptis mo- .
“.
net, ne meliitiffimis Turcarum fidat oblatio
nibus, cum vel in rebus maximi momenti
pro lubitu Ottomannicae portae feruiendo
nihil praeter magnifica vcrba, cum obten
turum ex fecreto Turcarum cqgnitum fe
habet confilio ; futurumque procul dubio,
vt toties fatus Princeps, qui per aulae fuae
Vice-Marfchallum Stephanum Nalätzi, quem
non pridem de rebus iam infertis ad fupre
mum ' Purpuratum expeditum fcripfimus,
Confiliariorum parte, regni autem Statibus
yniuerfis infciis Comitatus Hungariae fibi
Turcarum imperio fubijciendi licentiam fol
licitarat, Varadicnfem, ac Agricnfem Bafías
cum fuis exercitibus focios itincris obtinue
rat ; vclit, nolit promiffi effe&tuator fit com
ellitur, ex his itaque litteris occulta prae
iëli
diit. •
Nalätzii Legatio in propatulum pro
conformes proximis diebns Ladislai
Bal6 continui oratoris noftri latcri fupremi
Purpurati hodie adhaerentis fuperuenerc
litterae, aliis de rebus prolixius fcriptae,
Apparatus enim Chriftianorum, qui ha&te
nüs oblato Barbaro plane fpernebantur,
tum primum credi, a triplici hofte Croatis
nimirum Domina Comite Zrinio, exercita
- - ;. * • I ■\«»
*• -i ' . ' \• , - - • ' •

…
1
;
!
|
 -* Pars Pkiör. * '* iif
;

s. R. Imperii fùb ëoiiite Hiien'Gallico, & r634.)

praeterea exercitu Camiffám, Nitrám, vero
a Generali Sufa obfeffas fignificat, cuius ru
more ad fuprefiium Pùrpurátum perlato
certa exereitus parte, quae tum Vafadien
fis, Agriénfis , Budenfis, et anfio proxime ;
praeterito : eaptae areis notae Praefidiariis
coniun&a, Nitriam obfidione liberaret prae
miffa, ipfùm autem Purpuratum fupremum
eum mole beIli, iuxta Effekurii, pravam iam
tranfiiffe , Caniffaeqüe fuccurrere velle de
clarans, fed Generali Zuha fortiffime Ni
triam oppugnante, Praefidiarii eius defpera
tis rebus deditionem fui per eosdém-facere
dies, vt ififefius' e litteris eiusdem Génera
ìis ad Prineipem Apaffiùm fcriptis, ac per
nos infertis pérfpieiet Le&or, Caniffae, quò
. . fuprémus -Piirpuratus fa&o^* fùccurrere po
terit, adliùs éft in ambiguo, propediem ta
men intelfe&uri fùmus. . * * * *
** s , •• • *• *•
*
••. •. •* -

. .*se :
* .-•• … • • •.•,**** ********- • .*
ι , Michael Teleki, quem ad intelligenda
Š |Martino Káfzoni
Imperatoris Rcmanorum mandata Rathma;
tinum, expedita fcripferamus eodem rediit .
menfe, certa de iis fcriptotenus reportans
pun&ta huius tenoris : ..….. *;. , -- ---
• , .• - --- si - --------- ------- 3
. .. .. H s ' . Cel
 -

*.

118 Htsr. RxavwTa awstw.

•, *

& 1664.)
, •^ .Celfiffime Princeps ! . . ,
* .-*

I)omine Domine Gratiofiffime.

N.
* Siquidem a fàcratiffima Maieftate Cae•
fàrea Regiaque Celfitudo veftra fecundum
defiderium vna cum Statibus, et. Ordinibus?
affecurata fit, ex eo fine eadem Sua Maie-:
ftas clementer confidit Celfitudinem veftram.
de mediis profperaturam, fuam Sinceritatem ;
£ealiter cum effe&u demonftraturam. 1).
Quali via Rékelyhidienfe fortalitium, quôá
et plurimum maxime fub cura moderni
Commendantis Martini Moldvai periclitatur, 1
sonferuandum ? ne in manus Turcarum de
ueniat, vnde tot, Tranfiluaniae regno irre.
parabilia damna accrefcant. Igitur Réke1.-
lyhida ita prouideatur, ne regnum, totaque
Chriftianitas exinde pati cogatur. •.) fa
eile Celfitudo veftra, et ipfummet regnum
eoniicere poffunt, faoram fuam Caefàream ,
IMaieftatem antea&am horum rebellium fa
einorofiffimam malitiam non prouifuram, fed
rogare celfitudinem veftram, vt fi non
omnes, 'faltem principaliores, et authores
ad luendam meritam poenam dedantur, re
fiqui vero per non folitam feueram tráaa
tionem, vilipenfionem , et voluntariam ne
gligentiam confumantur ; de modo hoc effi
-** ^ * ; eiendi
 • , , / . \

· · · - „ *^ . • • • **', -,. . . ; * - -

-^
**' Pki, Pator:'-'* iro
eiendiDominus telekiinformabit. 3>cum (1664.)
*
affecurata fit (vt ante relatum eft) fecun
dum defiderium Celfitudo veftra, quòd nut. -

1o modo eiusdem veftrae Celfitudinis lit

terae, fiue fcripta vnquam vel cum fuo, vel
regni nocumento Turcis proponenda , fed
in fummo fecreto permanfura fifit, ideo ve
Jit celfitúdo veftra impofterum non'femper
per tertias perfonas, vti ha&enus, fed fimi
fiter admodumi' facrae fuae Maieftatis- pro
, bono ordine negotii, pro 'conrfimanda ma
iori finceritate agere, et cóntinuare, proiti
de 4) Velit illa fcripta, quae nonnulli
mali* Hungari* Celfitudini veftrae * obtrufe
runt, *obtrudunt, et obtrudent huc nobis,
vel per fuos Expreffos Suae Maieftati Cae- -

fareae transmittere , ilfosque etiam,' et qui

alias per tertias perfónas óperati fùnt, fihe
pericülö hominare, cum finceriffima affecu
ratione, quae nobis a fàcratiffiifia fua, Ma
ieftate commiffa eft, haec omnia occultiffi
me celanda, nüllam moderno ftatu poenam
fecuturam, fed fingula in opportunum temi
pus, vbi nec Celfitudini veftrae, nec regno
praeiudicari poffit referuanda, et fegregan
da effe, per `quod Celfitudinis veftrie rea
lis finceritas elucefcet, fuaque Maiefta$ €ae
fatea maiori affe&u , eundem profequetur.
H 4 ^ • 5»)
 133 -
Husr. renw Taassilv.
€ 1664) 3.) Omiffis ìongae demonf trationis: amba
veftra regno
* gibus per fe celfitudini e, que
innotefcit, hoc bello, quod modo a Turcis
geritur, nulla alia de caufa exarfiffe, quam
quod fàcratiffima fua Maieftas intentum in
regnum Tranfiluaniae, et, Principes, eius in
fui$ iuribus, et libertatibus protegendum
ideo nunc non folum facrum Romanum
imperium yniuerfumi, fed et alii extranei
Reges, Principes cum numerofiffimis copiis
huic, Barbaroruin ferociae refiftendi terra.
marique affiíìnnt, deperditamque Tranfilua
piae libertatem potentiffimis armis in pri
, ftinum ftatum, fiorentiííimum reducere ftu
deant, ex, quorum miftionc iamiam copiofif
3fimi armati conuenerunt, et continuo plures
£oniunguntur, feu Celfitudo veftra, et re
gnum, domi manere ftudebunt, nec inten
tionem eorum turbare fatagent, qui feouri
tatem Tranfiluaniae fuo fanguine procura
runt, , et fiqui fcrio, a Turcis in campum
procedere fòllicitarentur, excufationem illis
'ratione modernorum in regno Tranfiluaniae
Caefareorum, reliquorum in vicinia eisdem
militibus pofTefforum praefidiorum , et re
center appröpinquantis, numerofi exercitus
fub Generali de Ronkhes, opponere poflunt,
saetera media amor, et conferuatio patriae
– – -
•
-
.
– fub
 Paas Paron, _ * * ***
fubminiftrabit. 6.) Quemadmodum tria re- C 1664.)
fidua praefidia in Tranfiluania fita, eodem '
caefaream milite in bonum regni Tranfiua
niae, fic praefidiata pro exiguo tempore ma- \
nere debeant, cum ita videatur opportunum -

a Principibus Chriftianis, ne per hoc Tran

, filuaniam intendat fedem belli facere , fed
potius, vt eadem in fuis turribus conferua
ri poffit, velit Celfitudo, veftra benigne de
mandare, vt iisdem fi non aperte, faltem
fub occulto omnibus, neceffariis affiftatur,
particulariter etiam Paulo Béldi, et Gilányi,
aliisque fi qui effent, iniungatur, ne prout
antehac fa&um eft, vnum, feu alterum prae
fidium ad feditiones, vel rebelliones quo
cunque mouere aufi fint.* 7.) Si quo Celfi
tudo veftra vlterius a male inclinatis Hun
garis mouere fe, et egredi, follicitaretur,
pro prudenti fuo confilio ita negotium dex
` tere dirigat, „ne fua fàcratiffima Maieftas,
et Chriftianitas offendatur. 8.) veftra Cel
fitudo, in omnibus allaborare velit, vt ad
praedi&a pun&a quantocyus refolutionem
-
fuam refcribat, caeteraque omnia ita difpo
nat, vt intra limites Chriftianitatis, Regna,
Principatus, Status, et Ordines permanere
( igiiatis Quae nomine
poffint ; fignificare facratiffimaè fuae Ma
voluimus, De reliquo •
- • - - • . - \ .
- 3- H 5 wç -

m. - \ …
 -

- „•• * , ** •

• i4* Hisr. Rervm TRÄssilv.

.. 6'i684.) veftram celfitudinem Deus incolumem diu
tiffime conferuet. - Rathmár 6. Maii An
no 1664. * .
Dubius hic haerebat Princeps Apaffius,
pun&a enim per praedi&os nomine Roma
norum Imperatoris transmiffa, nec admitte
fe metus Turcarum, nec refpuere contem
ptus Chriftianorum finebat. * Balthafarem
quocirca Matskåfium Rathmarinum denuo
expedit Princeps, per quem nifi manifefta
* cóntra Tranfiluaniaiii partis caefareae often
tatio armorum exemplo fiat, fe mandato fu
premi Purpuratiº vrgente, bellum verfus
Hungariam debere mouere fignificat; vtrum
id Generalis .*
auens '
Copp fa&urus• » effet
' , , •}• .
, fcire
*. ***• -. *

• •* Nondum Matskåfius Rathmarinum ap

pulerat, cnm Comitis Francifci Rhedei, qui
prouinciam Tranfiluanicam Maramarofien- .
fem Comitatui Rathmarienfi vicinam rege
bat, eiusdemque perpetuus Comes arcem
munitiffimam Hufz priuato poffidebat iure,
deceffus Rathmarini incerto authore euul
gari coepit, quo Generalis Copp. paterque
Martinus Káfzoni audito arcem praedi&am,
prouinciamque ei adiunaam, a regno Tran
fluaniae avellendi, tempus opportunum ra
ti ,tres praeeunte eodem patre : Käfzonis
… .* - e / ad
 PAas Paior. . . - 123
ad negotium illud conficiendum expediunt (1664.)
Germanorum cohortes , quae vfque vicum
IRahofz, qui vnico ab arce diftat milliari,
progreffa, cum Comitem Rhedeium morbo
quidem graui detentum, viuum tamen effe
patri Káfzonio innotuiffet, intentionem fu
fceptam palliari fatagens, cum paucis di&um
Comitem inuifit, pro perfonae faltem pro
priae fecuritate praedi&as fecum duxiffe us
que ad viciniam cohortes, referens : fed
machiaatio ifta nec tunc latuit, nec hodie
latet quemquam iudicio pollentem , prae
mentionato iam fenefcente Maio fuperue
nere Generalis Sufa litterae, in quibus ex^
pugnationem Nitriae, intentionemque, quam
animo deftinaffet, aperit hoc tenore:

Celfiffime Princeps!
Pomine Domine gratiofiffime. -

Duxi intimandum Celfitudini veftrae.

quod ego, finita hac oppugnatione captaque
*,
Nitria fufcipiam iter verfus Levam, quam ' '
in tranfitu hoftibus ftudebo eripere, inde
r=&ta tendam cum tota armada ad partes
Hungariae fuperiores, Tranfiluaniae vici
' aas, ita vt fiqua incommoditas a Turcis
----- Qelfitudini ingruat,
■■
 *.

124 . Hist. RERvM TrANsrlv.

(1664.) in tempore'adeffe, et fuccurrere póffim;

perfuafumque fibi veftra Celfitudo, et re
gnum Tranfiluaniae habeat, quod quamdiu
intra limites Chriftianitatis fe continuérint,
potentiffima arma fuae Maieftatis Caefareae
mihi commiffa pro defenfione habebunt, re
quiritur tamen, vt veftra Celfitudo, et re
gnum Tranfifaamiae coniun&ionem cumTur
cis, ipfisque fuccurfum praebere vitent, alio
quin poffet contingere, vt bona intentio ex
hae quoque parte mutaretur. Non dubito
tamen veftram Celfitudinem omnia pro fua
dexteritate ita dirigere, prout fui ex Tran
f/uania conferuatio, feruitiumque Chriftia
nitatis exhibet. ' Eundem de reliquo diu •

feliciter valere defidero, manens *** * '

Celfitudinis veftrae feruus addi&iffi
mus,
die 21.et Aprilis
paratiffimus.
A. 1664.Ex caftris fub Nitria
-- • •* • •

, • vrget interim nee fine minis Internun

eius fupremi Purpurati, qui ante duo de
viginti dies Albam Iüliam appulerat tri
butum o&uaginta millium imperialium, ac
vt cum toto exereitus Tranfiluanici robore
ad demandátum fibi iter Princeps Apaffius
fit inftru&us, identidem admonens : Quae
vtraque imbecillitatem noftram longe exce
* dentia
 ' ;
i.

, , PARs PRioR. -- ' ' 1^5

* * A ;

dentia. adeo : Principem Apaffium natura le

nem exacerbauere , vt poft varias expoftu ( 1664.)
lationes in haec ridicula tandem erumperet
verba : Proprio , totiusque Tranfiluaniae
malo infatiabilia, per nosque inexplicabilia
eííe Ottomannicae nationis defideria exper
tus , cum in hac vita nulla refpirii nobis
fuperfit fpes, vtinam pro folatio diuina lar
giatur bonitas, vt in futuro feculo ex beato
Saluatorum domicilio fceleratiffimam Otto
mannicam nationem in baratro tunc cru
ciatus condignos fuftinentem mihi, reliquis
que Chriftianis fpe&are liceat!
Ne itaque mandatis potemtiffimae na
tionis refragari videretur, quatuor millia
fele&torum militum e toto Tranfiluaniae re
gno ad o&auum poft Pentecoftes diem iux
ta Albam Iuliam conuenire iubet Apaffius.
Vniuerfis praeterea Proceribus, prouinciis
que, Tranfiluanicis vt de refidua tributi ·

parte colligenda traétaturi per Legatos prae

fentes fint, imperatum, fed fortuna alia, ac
alia indefinentcr parturiens noua, imminen
tibus Pentecoftes diebus afiecit nos Tran
filuanos rumor, eiuitatis enim Claudiopoli
tanae Commendantis fupremi Stephani Ebe
nii Albam appulere litterae, in quibus fcri
bit ciuitatem, quae, fub infigni fortalitio
*--* Vá
/
 r26 Hist. ReRvM TaANsilv.
(1664.) váradienfi a Turcis recens aedificata, Nun.
no ligneo, foffaque fatis lata munita erat, . .
quinto ante feftum Pentecoftes die per Pro
ceres, reliquamque Hungariae Nobilitatem,
quae cis vltra Tibiscum inaeftimabilibus a
Praefidiariis Váradinenfìbus affe&a erat in*
iuriis, Praefidiarios item , ac Germanos ar
cium Rathmár, Ecfed , et Küküllö felici
aufu oppugnatam, et expugnatam, ad inter.
necionemque tanto oppugnantium ardore de
letam effe, vt Hungari, Germanique Turcis
ad arcem fuga fe recipientibus mixti nifi
Comes Ladislaus Rákotzi fortiffime inter
alios pugnans ante portam plane arcis in
ipfo ponte traie&us globo, praedi&am ob
tinendi arcem non parua affulfiffe videbatur
eccafio. - - -

Vix integra fides praemiffis data litte- ? '

*is, donec Balthafar Matskafius Rathmárino
jpfo Pentecoftes fefto redux, captiuorum ,
qui illinc ex ciuitate Varadienfi tradu&ti
crant , oculatus teftis lucidius rem geftam
n*bis exponeret. Ad quaeftionem quoque
Principis Apaffii , nomine Generali a Copp,
patrique Martino; Káfzoni vtrum nimirum
confeftim arma contra Tranfiluaniam often
tare vellent, aut poffent, vt ab Qttomanno.
demandatam expeditionem bellicam ea ra
1 tip

.
 `- i PARs PRIoa. 187

tionabili excufatione Princeps Apaffius, re- C 1664.) •

gnicolaeque deuitare, poffent, promptiores,
quam fperabamus na&us eft eos Matskäfius,
' recepta enim ciuitatis Váradienfis vi&oria
cun&i animofiores fa&ti, fe non faltem arma
oftentaturos, verum vi&orem- quoque exer
citum, qui tunc diuidendis feriabatur fpo
liis , confeftim Tranfiluaniam verfus motu^
ros, volitatoresque nonnullos Claudiopolim
vfque praemiffuros, tam per litteras, quam.
verbotenus nunciauere Principi Apàffio, quin
nec aperte fi di&tus Princeps cum exercitu
Ottomanno fuccurfurus effet, decreuerant
patris Käfzonii minae Tranfiluaniam, quae
fola belli materia Romanorum Iudperatorem ,
tanto intricaffet bello, benignain fuae Ma
ieftatis clementiain contemnendo iuftam pro
clementia fenfuram vltionem ; cum diuina
fauente clementia in aliis quoque regni
Hungariae partibus caefareanis nonnihil ar
rideat fortuna, multaque Turcarum millia;
quae Generalem Sufa inuadere praefumpfe
rant, in fiunium Zava per idipfumque prae
cipitata conftet, referente eodem nec falfe
haec fcripta , cruentam enim Sufam repore
tafe vi&oriam audimus; nec mirum, cum
fele&iffimos. ex omnibus Turcarum confinii;
•• • • a •* ; mili* j •
a.
 128 Hist. Rervm TRANsily. ^
- � 1664.) milites habuerit hoftes, quique exercitum
- eius numero triplo fuperabat.
, Relata haec per Balthafarem Matskã.
fium Principi Apaffio, quem recens fupremi
Purpurati Legatus ad bellum fe mouendum
eodem die adierat, vrgebatque. Quibus
auditis nonnullis fignanter affinis meus Gre
gorius Gilányi, vt Principiffam partui vici
'nam hoftiliter, vt putabat imminente ex
Hungaria exercitu manifeßo eripiat peri
eulo, Cibiniumque transmittat, fuadet Prin
cipi Apaffio. Quo conftanter affentiente
, ipfe currus Principiffae onerare, aulicos in
ftru&os iubet habere equos tanta fe ad iter
accingentium curfatione , vt parum abeffet,
quin tota regio bonis quibusuis reli&is fu
ga fibi confuleret, Tartaros plerique immi
pcre mentirentur, Legati quoque duo Tur
eici, quorum alter tributum, iam dudum
follicitabat, die vero eodem Albam ingref*
fus, qui Principi in bellum ituro comes erat
miffus de vita propria defpcrauerat, tandem
Dionyfius Bánffi, qui ex Confiliariis vnus
praefens erat, Magnatibusque nonnullis fua
«lentibus, remiffus ad praemiffos rurfus Bai
*hafar Matskåfius, nunciatumque Gcnerali
Copp, ac patri Káfzonio expugnatione ci*
ai*atis. Váradienfis •{kenfa efTe fufficienter
Arma,
 , PAns Prior. *a9
.--

arma, fuos itaque oportere in officio conti- ( 1664.) -

nere, nec limites ingredi regni, ad pun&a

per Telekium miffa congruam propediem
habiturus refblutionem. Quo expedito in
utilis ille pauor refedit, fed litterae Ladis
lai Balô (continui oratoris noftri ad fupre
1num Purpuratum refidentis) quas per cur
forem poftremo Turcico Legato adiun&tum
transmittit, altiori omnium animos perculit
metu, 28. enim Maii ftylo nouo ex caftris
Turcicis ad arcem Rigethum fcribit, nouis
ex Porta Ottomannica copiis, tam Janitfaris,
quam equitibus au&tum egregie Turcarum
exercitum intra triduum ad Canifam obfi
dione foluendam appulfurum, Chriftianos
quoque ardore pugnandi alacres minime re
ceffuros, fed ibidem de fumma rei certatu
ros, cuius exitum felicem dum ex animo
fperamus, infelicem vero eom tremoro me
ditamur, nam dum haec fcribo' manus titu
ibare, omnesque mi Le&or credas tremere

: artus nec immerito: cum ex felici Chriftia

norum progreffu vitam pendere noftram,
alias neci deftinatos crediderim. •

Egregium inter tot rerum anguftias for

£unae lenimen quinto poft feftum Penteco
£&es die filium nomine Georgium Albae Iu
- liae peperit Principiffa Apaffiana, quod vel
- .' ,- 1 pri
-
- -
-

! «
-
 -

138 Hist. R£RyM TRANsilv. ' .

-«

-
• ' {1664. » pri uatis penatibus gratum, eo gratius a curiae
&tis iudicatur, cum a, tot retroa&is anno
rum , et rerum proceffibus a quo tempore
feiun&tum ab Hungariae Corona Progenito
res noftri, nosque regnum habuimus nullum
vnquam Principem, regni tunc habenas mo
derantem mafcula au&tum prole audiuimus,
, viderimusque.
- O&aua • Iunii in campo iuxta oppidum
Tövis fito per Principem Apaffium Stepha
no Petki, Thomae Bafâ, Ioanni Bethlen.
Francifco Kerefztefi, Dionyfio Bánffi, Geor
gio Capti Iudici regio Cibinienfi , Paulo
Példi, Stephano Ebéni Confiliariis, Wolf
gango Bethlen , Ioanni, et Paulo Haller;
«Cafparo Kornis ; Georgio Gilányi, Ioanni
1Rent Päli, Michaeli Teleki, Nicolao Mikó,
Francifco Makfai, Georgio Bodoni Proceri
hus, Martino Sárpataki Magiftro regni Pro-.
tonotario, ludici regio ciuitatis Schaesbur
genfis, et Iudici Sedis ciuitatis Saxonicae,
pun&a per Géneralem Copp, Martinumque
Éáfzonium nomine fuae Maieftatis trans
miffa difcuffioni fubiiciuntur ; diffimiles hic*
cernere * erat;animorum habitus, nonnulli,
inter quos fignanter Confiliarius Thomas
Bafa, ex Proceribtis Stephanus Kun , et
Georgius Gilányi, in iisque contempto Chris
… '• 3. ftia
/

,
 -

... -- PARs PR1a& , *.*** 13*

£ianorum fùbfidio vnicam collocantés fpem, ( \664.)
praeter bona verba nihil in gratiam Impe*
ratoris Romanorum, faciendum afferebant ,
$ed ceteri tam aetate, quam prudentia fpes
&atiores, numero praeterea longe plures fa*
pius de toto cenfebant negotio, quibus afk
£entientibus refolutio ad propofita fuae Mas -
ieftatis pun&a data eft his verbis : • • • •
* ** • •• .

Excellentiffime, Reuerendiffimique Do; ^ ?

** mini Amici nobis debita cum obfcr,

: uantia colendi! . s. *
· ·
.^ · .*
·
• .. · · ·
·
•· . \

*•• De pun&is per veftras Dominationes

nomine fuae * Maieftatis transmiffis omni
quamuis nifù (fincero erga Chriftianitatem
affe&u idipfum a nobis exigente) optaffe
#nus maturius animum aperire noftrum, veì
rum affii&i huius regni Proceribus prae*
fèntibus folidius rem totam in effe&um de
duci poffe perfuafi, congregatio eorum, quae
ad o&auam praefentis deftinata* erat, ex
fpe&anda fuit, quorum coniun&is nobiscumi
{enfibus , quidquid per nos ; regnumque v.
Tranfiluaniae' in affii&iffimo ftatu praefenti
praeftari potuit, non praetermiffum ex fùb
iun&is inteHigent. • • • • • ••••-• *-* *-*** **
k-A I 9 .Ad
 igz Hisr. Rervm Trassilv.
Ad primum: Quanta cum potent'ffima
(1644.) ,
natione, quae incendiis, populationt> usque
orbi Chriftiano longe, lateque ha&enus ter
rori fuit, et eft laboremus fufpicione, exuto
eius obfequio, confratrtbus noftris reliquit
nos Chriftianis tacite adhaerere, vtinam iis,
pro quibus accufamur, motum in rei veri
tate effet, vel mediocris quocirca iudicii ho*
mo, dum de ftatu fortalitii Rékellyhidienfis,
, reliquisque pun&is gratificari nos, regnum
que Tranfiluaniae ftudeamus, granda per
fpicere poteft nobis imminere periculum ,
Deo interim exitum totius negotii permit
tentes, annuimus, vt tacitum veftrae Do
minationes cum Praefidiariis di&tae arcis
ineant de deditione tra&tatum, quibus affet.-
tientibus in poteftatem denuo fuae Maiefta
tis di&a poffit redire arx, quae fincere a
nobis fcripta, vt quilibet perfpiciat, tonfo
rem propter motum per eum, fociosque fù
fcitatum, necique deftinatum dimitti iube
mus; haec tamen omnia in fecreto fieri
(nifi nos, regnumque hoc perditum velint)
... oportet, prae ceteris Commendans eius lo
ci , fociique morte eximantur, ftudendum.
De modalitatibus, circumftantiisque totius
rei plura ex Internuncio noftro intelligent.
Ad
 ' Pars Pator. 133
-w

Ad fecundum : Deum, et confcientiam ( 1664. )

«
Ἀ eorum, qui non requifiti ad nos transfuge
$ runt appellamus teftem propria ipforum et
haec omnia a&ta voluntate, quibus fortalitia
ipfis commiffa fponte offerentibus, nifi omnis
- nos deftituiffet ratio in vicinia alterius mul
tis exitiofa refragari nec nos , nec Status
regni potuimus , acceffit publica de fecuri- .
tate eorum fides , quam violantes ignomi
niofum fidefragii incurreremus nomen. Hanc ,
interima , {uae Maieftatis eoinplacendi fecu
turi fumus viam, exa&oratus vniuerfos di
amiffuri fumus, quos fi oblata per eos, quo
rum intererit la&auerit clementia, adiget,
£i autem facinoris aliqui redire formidaue
rint honeftis viuendi mediis deftituti luent,
quod dereliquerant. -

, Tertium. Chirographo praefenti effe

8uauimus, obteftantes in extrema mortis
hora Deum iis , ad quorum manus fcripta
noftra peruenerint propitium, ne in exitium
Tranfiluaniae, et noftrum iis, qui metuendi
funt , exhibeant, aut quouis {ub praetextu
areuelent.
Ad quartam : Palam eft non tantum
apud veftras Dominationes, verum totam
Hungariam, imo fuam quoque Maieftatem
maandato eius, cuius iugo Deus fubiecit vr
-
I 2 gente,
 ¥34 Hist. Βεκyst Transfv;
{1864,) gente, per, longas, viarum ambages eoa&os
non fuiffe, caftra fupremi Purpurati adire,
inque iis, iuffu Regentis potentis ad Comi
tatus Hungariae de dedjtione facienda euul
gaffe, quae in mentibus eoruin, qui á non*
nullis, ingratiffimuis, folisque hominum con
fcientiis dominari, non, autem publicum, ora
bis Chriftiani hoftem,repellere fatagentibus
vexati erant, nil mirum , fi aliquid , noui
mouit, ad expoftulationes , et querimonias.
tmifere erumpere, et nobis quidem vllum
eorum fcripfiffe inficiamur, interim querelae,
talium non. poenis, fed. cohibitione in eo$
faeuientium mitigandae funt, qua de re pe*
veftras Dominationes , facratiflimam . fuam
Maieftatem obteftamur, cohibeat, inordina
tum talium zelum, fi fortes fe, aut potentes
autument, habent, in quibus exempla edant
virtutum, nos omnia pro bono publico fa*
gimus, patimur , fola religionis fuperfit li
bertas, , . . - -

, Ad quintum. - Qüantum vel in tot re

¥um extrémitates fuae Maieftati, gratificare:
allaboromus, ex praemiftis experientia te-,
£\atur, vtinam huius quoque pun&i effe&ua
tio effet- in» poteftate noftra fita?. fed cuin.
noftri iuris minime fimus, facimus non id,
quod volumus, fed quod Regentis iubet.
*-••, • • -* _ - fae
*
 PAR8 PRror. s. . ig$
faeuitia, omnes itaque dilationes, omhia fub- (1663.)
ter{ugia, vt intra limites. Tranfiluaniae uo
bis inanere liceat, tentabiinus. De modàli
tatibus huius 'rei plura verbotenus nuncian
tes, fi autem excufationes noftrae ab effrae.
amata reiiciuntur natione, in faucibus eius L
pofiti parere compellemur, non tamen infciis
veftris Dominationibus , faciemus, exerci

rius audiret, quam robur experiretur Chri

ftianitas, quod in tali caufa nemo fuae men- .
tis, realisque Chriftianus, nobis vitio ver
tere poteft, imo etiam eadem neceffitas, et
metus periculi aliquas nos impellat eulgare
iitteras , qui ei refragari praefumeret, qui
vitae, necisque in nos habet facultatem. ,
Quo pa&o fponte illi nationi gratifica
remur, quae pofthabito diuini, hümanique
iuris tramite tributum ingens a nobis, nec
fine minis extorquet, Tranfiluaniae potio
rem iam occupauit partem , nec refiduae
parti vllam promittit fecuritatem. Nemo
adeo mentis inopes nos putet, qui non per
fpiciamus neci, exitioque totum Tranfilua
niae regnum effe deftinatum, nifi mifericor
«lia diuina Chriftianorum felicitet intentio•
nem, Non bruta, non trunci fumus, aeru
mtias noftras cum dolore fentimus, refpirium
.
*.
-

^ I 4 ' pre
 136 fftsr. Reavmv TaAws ivv. ,
«1664.) preeibus implorantes. Hinc furor Dorht.
nantis, illine Chriftiana nos pungit affeâio.
Nil quocirca dubitamus * fuam Maieftatem
iis, quae praeftari poffunt contentam , im
poffibilia, exitiumque noftrum accelerantia
minime a nobis exa&turam.

Sextum. Quemadmodum ha&enus, ita

6éinceps quoque praefidiis illis noti vetabi
tur, iuxta poffibilitatem exhauftorum pa
gorum commeatus exigere , faltem Chriftia
ne, hon vltra vires miferorum rufticorum,
notabilique Nobilium damno fiat, duos Com
mendántes meminiffe oportet, cum Chriftia
nis et quidem affli&tiffimis rem effe cenfent
quaeftus, ditefcendique occaflonem riman•
tur.
Ad feptimum in praemiffis eft refpon
fum.
Ad o&auum : Per praefentes effe&tum
fortitür.
Cum itaque vel cum difpendio vitae,
et regni pro aufu haec facere praefumamus,
poftulatis quoque noftris per exhibitorem
praefentium referendis, cum ea aequiffima
effe conftet, nomine fuae Maieftatis affen
fum, veftrae Dominationes per litteras prae
ûcant, eaque,vt fua Maieftas confirmet fpon•.
.
- -*-
*
-* deant,
 , 1PARs PRIoR. ' 137

deant, optamus. Easdem diuinae prote&io- (1664.) •

ni commendantes manemus -

Amici %d obfequia parati.

Εx caftris in campo Tövifienfi 12. Iu
nii Anno 1664.
Quae Chirographo Principis munita
Michaeli Telekio iis, quos res tangebat per
ferenda committitur, Martinus Boldvai vir
conftantis ingenii, vt conclufa in effe&tum
deduci minime impediat per Principis Apaf
fii praedi&tarum perfonarum admonent lit
teras, quo effe&u in fequentibus Le&tori
patebit.
Certa praeterea pun&ta nomine Statuum
a delegatis Romanorum Imperatoris obtinen
da per regni Status Telekio' committuntur
in haec verba: -

Quandoquidem Celfiffimus Tranfilua

niae Princeps, regnique Proceres in omni
bus Chriftianitati complacere volentes, ae
quiffimum eft. Ramos-Ujvár, Bethlen, ac
Kövär fortalitia praefidiis fuae Maieftatis
munita iis absque iterata Superiorum requi
fitione dum Statibus regni placuerit, eua
cuentur, quamdiu ibidem morabuntur, be
nam cum Principe Apaffio, regnique Stati
bus colent correfpondentiam, iis minime
- i5 rjao
s- l- • 1

V.
-
138 Hist. RrRvM Trassi, v.
L^

(i663.) molefti fint, fortalitia iii, adeundi , ibidem

fuftinendi, cum vniuerfis quando vo]uerint
bonis exeundi factfftas Hungaris minime
denegetur, verbo: Liberam in iis difpo
nendi habeat Princeps Apafius facultatem.
Si propitiato Numine diuino fortalitium
*Rékellyhida (nunc fponte Imperatoris R.,.
* -*
manorum defignanda) absque vlla tergiuer
fatione, ac mora Tranfiluaniae reftituatur,`
medio interim tempore, in ditione eidem
/
circumiacente cuilibet Tranfluano , liceat
poffeffiones
*dere. **
fuas absque offendiculo pofíi
, • - • - -

Pacem cum Ottomanno nonnifi fortali

tio Varadinenfi reftituto, libertatibusque
' Tranfiluaniae in priftinum ftatum redu&is
ineat fua Maieftas demiffiffime eam obte
ftamur, quae omnia qualiter, quibus condi
'tionibus, et mediis praeftare poterunt, be
nignae fuae Maieftatis difpofitioni fubmi
fimus. - •

* De praemiffo nomine fuae Maieftatis

Excellentiffimus Dbmintis a Copp, Reue
rendus, Dominus Káfzoni affecurent Status,
confirmationemque totius rei absque dila--
tione obtineant, Chriftianitate idipfum exi
gente, pietate, fic omni fuco femoto fincere
*es tota tra&etur inter partes. • • • *-*
,' ' ' * .. Quis
*.
 ,' - i w

PARs PRIox. . 139

a -
, , . Quis horum eteaus ? vide in fequen- (1664,)
£ibus. Redit finitis his Albam Iuliam vna
cum Proceribus Princeps Apaffius , facra
que Baptismatis aqua filium , Georgium ab
Jui iubens, regali eos excipit conuiuio. Suc*
cedunt continuo Turcarum Legati, fupre
mo Vezirio per nonnulIos eorum admini
ftrationem tributi, per , alios vt toto cum
exercitu Tranfiluanico limitibus regni trans
greffis Varadinum verfus Princeps Apaffius
properet. Bafiisque Varadienfi, et Agrien
fi, vtriusque praeterea Valachiae Vajvodis
jun&is , ad defenfionem Status Hungarias
pelliceat iubente.
-
- -
*

Approbant adminiftrationem tributi vni

uerfi Proceres, fed fifcus, exinanitur, regni
colisque prorfus exhauftis integram o&tua
ginta millia imperialium * fummam pendere
non poterant, ne tamen rem differendo fu
rentem irritent Barbarum , quinquaginta '
millium imperialium fummam Legato* Ioan*
fi Datzo Hadrianopolim (vbi Turcarum
refidebat Imperator) transferenda tradunt,
&a quidem difpofitione, vt refiduam triginta
millium imperialium fummam fucceffiue pef
celeres transmittent tabellarios, quo fue
eeßu vide in fequentibus. •»

* . v.

*.. ; Diuer- '

14o Hist. RERvM TRAnSILv.
Diuerfis toto eo menfe, iisque ìnter fe
„contrariantibus fcias mi Le&or nos affe&tos
rumoribus, nonnunquam memorabilem Chri
ftianos obtinuiffe vi&toriam, obtentaque Ca
niffa triginta, et amplfus millia Turcarum
cepifTe Caefarem laeti audiebamus , inter
dum mutatis rebus exercitu Chriftianorum
deleto Turcam triumphare ferebatur. Sed
haec omnia incertis authoribus, et fine fun
damento minime firmo nixa identidemu eua
nuere. • -

• • Prima Iulii Michael Teleki Rathma

rino redux, de eo, quae ha&enus a&ta funt
per Generalem a Copp informatus obfidio
nem Caniffae per Comitem Zrinium conti
nuatam dico , fuperueniente fupremo Pur
purato folutam effe. Exercitumque S. R.
imperii, qui iuxta arcem Ovárienfem caftra
fixerat cum Zrinianis circa 22• eiusdem
menfis eo propofito fe coniunxiffe, vt de
fumma rerum certaretur, retulit: O mife
micors Deus ! adfis in nomine tuo bellum
gerentibus!
Reportauit quoque ad pun&a per eum
eransmiffa replicationem toties di&i Gene
ralis a Copp, patrisque Káfzonii, qui opti
mam in omnibus cum Principe Apaffio cor
refpondentiam culturos, confirmationemque
pun
 ^/

PARs PRjom. 141

gunstorum a fua Maieftate indubitanter ob C 1663.)

tenturos congrua refcripferant cum hunia
nitate. - -

Mirabiles per hos dies coeli tempefta

tes, grandines , pluuias , fulmina paffi fu
mus., quibus faeuientibus quartam in tota
Tranfiluania frugum , ac vincarum partem
periiffe crediderim , , maiora ex his regni
pericula plerique (vtinam falfo) ominanti
bus, quorum opinionem progreffus rerum
nonnihil confirmaffe videntur, optata enim
Telekium Generalis a Copp, paterque Ká
fzonius ad nos remififfent cum refolutione ,
tra&tatus tamen noftros minime finceros ra
ti, aut váriis ante confirmationem refolu
tionibus per Imperatorem Romanorum ra
tificanda omnia fibi licere autumantes, tres
Germanorum cohortes, feptemdecim prae
„terea Hungarorum vexilla ex colluuione
omnium fceleratorum conflata clandeftinam
in regiones Claudiopoli vicinas iubet facere
irruptionem, in fpoliandis miferis rufticis,
quam iufferant, praeftant graffatores illi
eperam, fpoliant, rapiunt, ftupra caedibus,
caedes ftupris mifcent, multaque iumento.
V* rum millia rapientes, antequam per Tran
yf filuanos iuftis poffent affici poenis, recur
|? runt in Hungariam, cum praeda facinorofè ,
/
par .
 •
… , 4* Hisr. RexvM Trassi
A. l*.
(1664.) parta. In his omnibus Germanos Hungaria
` ^ longe modeftiores fuiffe fatendum eft Comi
mendans eorum Ioannes Baptifta per fuos
ablata fe ftatim: reftituturum honefte offe
rebat, fed colluuies Hungarorum congruum
` prauiffimis eorum moribus na&ta Ducem ,
aperto reftitit marte., Hic erat Georgius
Kökényesdi alienorum femper bonorum ap
petentiffimus, religionisque nullius.
Magnam praedi&ta irruptio in Tranfií
Auania peperit confufionem, Turcarum enim
fa&ioni plerique ab initio adhaerentes, ca
lumniandi occafionem. fibi oblatam gaude
bant, correfpondentiam Chriftianorum tan
'quam fubdolam, `et Tranfiluaniae femper
exitiofam reiiciendam , imo armis in Hun
gariam irrumpendum clamitabant. Alii ne
his quidem contenti, ipfomet Principe Apaf
fio , Confiliariisque nonnullis Praeda ores
illos accerfentibus, occafioneque ea, ne iuf
fu Turcarum in Hungariam bellum promo
uere cogerentur, fubterfugia quaerentibus
haec a&ta calumniabantur, quamnis vera
haec mendacia fuiffe- tam. Commendantis,
quam di&ti Ioannis Baptiftae, quam aliorum
1itterae, ac verba manifefte teftarentur, qui
non fine expoftulationibus cur haec fa&a
£ffent requifiti, refponderunt: Generalem
•
- • • à
 . . PARs Paioa, . s 143
a Copp ex relatione nonnullorum credidiffe “Q 1664.)
Principem Apaffium extra , limites Tranfil
uaniae iam egreffum, Turcico exercitui ap
propinquare , - coquc ipfos expeditos ordi
nantiae, vt rebus fic fe habentibus, rapinis,
aiiisque terriculamentis tam diu in Tran
filuania graffentur, donec Principem Apaf
fium proprii regni follicitudo a fufcepta re
traxerit expeditione ; fi vero eundem in
Tranfiluania cum exercitu effe , contingat.
redeant fine maleficio, quae libenter ( vt
praemiffum) in Germanos obferuatae fuif
fent, faltem per praedi&tos nebulones licuif
fét, nec Confiliariis regni, qui Chriftiani
tatis amantes correfpondentiam cum. ea in
eundam fuaferat, quid in cafu tam inopina
to dicerent, fuppetebat, in quibus dum di*
ftinemur negotiis, fupremi Purpurati Lega• -

tus 1 1. Iunii caftra Principis Apaffii in ri

pa Marufii iuxta pagum Kotfärd fita ingref
fus, litteras fui heri exhibet huius tenoris:
Poft falutationem, ac amoris, et bene.
uolentiae noftrae , oblationem nobis Dile&e
fignificamus: Quod veftras ad nos mifías ac- ;
cepimus, et veftrum intentum intelleximus, •
fcribitis noftrum exercitum hoftilem in illas -

partes congregari, adeoque vobis incumbee

“re, vt regnum illud omni cura, et diligen
-• • • s.
- tia, !
-

- *
 --- --- --- --- --
__ -----—-——-—---
-
—-—-
--
--

144 HIST. RERVM TaANsilv.

1 ( 1664.) tia, imo etiam exercitu' inftruao cuftodia
tis. Nos quoque Deo fauente obfeffam ar- «
cem repentino affultu cepimus , et praeter
fpem noftram magnus Germanorum nume
rus caefus eft, vnde nulla nobis iam eft oc
/ cafio, vt amplius hic moremur, fed fufcipia
tis iter verfus illas, partes, quare nos ita
certo expe&tare debetis, vt nos noftri iti
neris verfus vos certi fumus, fignificaturi
vobis per noftras litteras quid vobis agen
* dum fit, et etiam quomodo vos, resque
' agendas dirigetis, interim tamen manebitis
in Tranfiluania, ac cuftodiae eius regni fe
rio inuigilabitis, fit pax obedientibus prae
ceptis Dei., Ex caftris fub noua arce pofi
tis, longior paulo ifthaec epiftola fuit, fed
ftylo eius gentis variis Tautologiis fcatens,
vt quibus volupe fit idem in eadem vici
bus innumeris epiftola repetere, et quafi
cum {tultis res effet vfque ad naufeam in
culcare, extollit fimul magnificis verbis
multitudinem, roburque exercitus Turcici,
cuius aduentantis rumor ad foluendam Ca
niffae obfidionem Chriftianos adegiffet. Arx
praeterea noua per Comitem Zrinium in
ripa Murae fluuii artificiofiffime exftru&a
potioris exercitus Turcici parti ignara, a
paucis' nullo labore fùiflet expugnata, et
procul
 -
\ • \-

- , PAÄs'Parox,
- -

i .
»
145
- -

- … W
:ulof* procul omni dubio fe credere Chriftianos, (1664) - - \
{ùm ; £;ui obie&o di&i fluminisfe tutari ftuderent, *******
pfitt* * aut iam deletos, aut prope diem delendos '.
m mUm* effe , cum tanto totus exercitus Turcicus
m eft* ardéat pugnandi defiderio, vt contemptis.
quae procul dubio fubeunda erunt, pericu-
'
„ . '
- l.i
ffjf
mos iii lis iniquam, quoque rationem fubire, flu-,
Oftri iii. uiumqüe tranando Chriftianos inuadere.
ificatifi minine formidet. . Conformes his Ladislai,
s agen Bal6 litterae, huc vnico C quod Turcicus,
resque Legatus celauerat) addito, non tantum vir
amábiti tutis ardore, verum externa etiam neceffi-,
egi ß. tate vrgente Turcas pugnam vel iniquam.
us pri*. ' fubitüros, cum commeatus non mediocri,
ce y* penuria laboret, magna eorum exercitus
pars, equi vero fame adeo funt ene&i, vt,
iit, fed
çatens, defe&u pabuli arborum quoque rami, qui, •,-
.
vnica no€te parce vni equo füfficerent, tal* ,
1ero imperiali veneant, nec fatis abunde in
ueniantür, … …. ; '. • • • •
-- - - - - - - - -

Quibus intelle&is fer 'Paulum Béldi , - • \

&tephanum Nalätzi, Petrum Vizaknai, Mi*' -

chaelem Bartfäi, Francifcum stephafi tunc, !

praefentes, qui Chriftianorum amicitiam re-, • . .
gno Tranfiluaniae nunquam tutam ha&enuô • •. . . |
affenferant, di&tus Princeps indu&us , affi- * *
dentibus menfae Proceribus res Chriftiano• " - ;
rum perditas , exercitusque Romani Impe-, ' , , !
.• • -
-

-
' K - -
* * #ii, " v.
!
\
 /

146 Hist. RERVM Trassilv.

*• •• . •• . * , ,• • .. . … ';

{1664.) rii; quorum rumor euulgatus erat, mera.

fùiffe figmenta publice retulit, magnum huic
ferum mutatióni hupera Germanorum, ac
Hungarorum irruptione fomentüm addente.
Inconfultis itaque regni Confiliariis, ac sta
tibus admonetur a Principe Apafio con
mendans "fortalitii Rékellyhida Martinus
Boldvai, me refignationem di&ae arcis (quae
per Georgium Vér a statibus regni deman
datâ fuerat) Romanorum Imperatori faciat.
*''* sub idem tempus SigismundusBalifithffi,*
qüi per quosdaih Proceres, ac Comitatus'
regni Hungariae reformatam, ac Lutheranam,
• profitentes religionem ad Principem Apaf
, fium expeditus, cum ad bellum ope Turca-*
rum Hungariae inferendum per complares*
dies follicitarat, bonae fpei pleriüs, quam '
/,
fecretiffime dimittitur, quam fratrum noftro
rum intentionem *ego nec probo, nec feli- '
cem eius exitum ominari poffum.'' Tribu
tùm . enim gttomannicae Portae debitum,
• nondum träiisihifuiii erat, quo non perfò
nuto ne illi quidem, qui tóti Turcarum '
erant, clementiam eorüm regno polliceri *
poterant, deftinatus itaque ad tributum Ha- *
drianopolim euehendum Ioannes Datzo non- .
dum regni limites* excefferat, cum Vice
Comês Comitatus Colofienfis Georgius Ke
*. * • I
tzeli,
 **. PAas Peior. * 147
tzeli, qui anno proxime praeterito, in ca
ptiuitatem Turcarum per rufticos transfu
gas praecipitatus, certo promiffo Lyno re
dex, caftraque Principis etiam fine fine pe
tendi gratiam ingreffus, apud Baffam, cuius
eaptiuus fuerat, publice anno fuperiori tra^
&atum retulit, Ioannem Datzô non Lega
tioni ipfi commiffae tunc incubuiffe, verum
Principatum fibimet occupare voluiffe. Quo
JPrinceps Apaffius audito abfenti nec quid
quam de praemiffis (digni, an immerito ipfi
norunt) euulgatis, gnaro Legationis munus
ademit, quem plura, etiam aduerfa mox per- «
uerterunt. Hic mi Le&or , viciffitudinem
rerum humanarum perfpicere' potes, qui
«Gabrielem Hallerium proditionis infinuaue
rat, idem nunc laborat malo, plerisque nunc
eius cafum cum applaufu fpe&tantibus, vi
tamque in iram Miniftrorum recidiffe gau
«dentibus. . .b . -

Augent per eosdem dies externa mala

<domeftici tumultus non leue, initium, graf
fatores enim Germani Hungaris mixti dum
iuxta Claudiopolim in abigendis armentis
memorabile propriarum virtutum edunt fpe-*
cimen , Stephanus Ebéni fupremus, Geor
gius Vér Vice-Commendantes praedi&ae , *

vrbis euocati, familiari cum iis colloqui• ; .

Κ 2 ha
 148 Hist. ReRvM TRANsilv.
(1664,) habito, fe reftituturos fpoponderant, qug
rum promiffis fide, habita, nihil hoftile con
tra eos funt moliti, nec maiorum tormento
• rum explofione praefentiae hoftium circum
fitae praebuerunt regioni, cuius Incolae:in
propriis domiciliis: oppreffi, non aeque ho•
£tibus, ac di&is Claudiopolitanae vrbis Prae
fe&is imputabant, totum, quod warniferant
Claudiaci ciues, qui fpe reftitutionis, peco
rum ipfis , ademptorum prius la£tati erant ,
promiffo eo euanefcente Commendantes vr
bis ipforum (quos alias etiam extremae pro
– – – ditionis aperte accufabant) auget eorum fu
fpicionem male fenfati cuiusdam nobilis in
* fimae {brtis, Iofae Rentkiráliyi i execrandum
« • facinus, qui a Stephano Ebenio iam pridem
officio Vice-Iudicis Nobilium exutus, feque
vlcifcendi occafionem adiiffe ratus , Praefi
diarios Germanicos. e numerp :Caefareano
rum ad Principem Apaffium defeifcentium
fele&os, Claudiopolique, reli&os: clam adit,
- &am ipfos, quam vrbem eorum fidei com
- ºmiffam per Stephanum jEbenium, Georgium
Vér, aliosque nomnullos proditos,'ac pro
pediem ma&tandos per Deum omnipotentem
iurat, audiunt illi trementes imminere fibì
. poenam, qua quidem ab iis, quos deferue
- rant digni vel hodie iudicantur, Senatum* *
-j- - -- qwe
 - PARs Priori. * T* 149
qué Claudiopolitanum per certos fuorum ( 1684. }
requirunt, ac vt in caufa (vt ipfi perfuafi
erant) communi coniun&is viribus obuiam
eatur, optant. Sed Senatores requifiti de
finitiua rei refblutione dilata rem totam Ste.
phano Ebenio aperiunt, qui vir ad arma
natus, naturaque afper, confilium in re tam
ancipiti ab audacia fumens, Capitaneo, re
liquisque Germanici Praefidii Officialibus
ad fe accitis, cur haec contra ipfum machi
nari praefumififfent, exprobrat, non infi
ciantur illi, juod erat fa&um, exhibitoque
Iofa Remkirályi, vbi proditionie a fe ac
cufatorum nomina confignauerat, ma£tan
dosque fuadebant fcripto fe iuftiffime com
motos; fpemque requifituros refpondent, in
fidiis: huius nebulonis' ita dete&tis, capti
uum eum Ebenius ad principem Apaffium
nunc prope vicum Kotfard in ripa Maru-.
fy tendentem, transmittit; iuftamque in '
eum animadverfionem per littcras follici
tat, praefidium ex aduerfo Germanicum tan-,
quam pro viro bono, patriaeqi;e , ac Prin
cipi fuo fido ne innoxium per eos, quorum'
fa&a euulgaffet opprimi finat, diligenter per
litteras apud Principem'intercedit, percul-'
fas his auditis Princeps, vt et, Confiliarii ,*
ne praefidium Germanicum metu Caefarea* ^
Κ 3 110

s.
-*****~~~~~~~~~~~~~—–
 -

15o Hisr. ReavM TRANsilv.

& 1664.) norum ad Turcas deficiat, vrbemque pote
ftatis fuae fa&am in perpetuum a Chriftia
nis abalienet, fummopere metuunt. Quare
fele&os e militibus feptingentos Paulo Bél
di ad praeoccupandam feditionem ducendos
tradunt, qui maturato itinere omnibus prae
ter Ebenium ignaris vrbem ingreffus forum,
ac plateam occupat, ac cun&os ad priftinam
obedientiam reducit, vtinam non amplius
priora molituros.
Vocatus interea ad Principem Ioannes
Datzó, accufatum fe proditionis intellexit,
quam peierando abnegans, Legationis nihi
lominus munere non fine ignominia amo
tus eft, fuble&usque Valentinus Rilväfi ;
fuperuenere etiam poftridie Generalis a Copp.
* litterae, in quibus irruptionem Germano
rum, ac Hungarorum militum, illataque da
mna praeter fuam voluntatem, fed oftenta
tionem folummodo armorum a fe demanda
, / tam fuiffe prolixe afferit. Verum a Prin
- - cipe male erga ipfum affe&ae litterae per
fun&orie le&ae, nihilque refponfum. Sce
leratiffimus Kutfugh Memhet Baffa, qui for
- talitio Varadienfi praepofitus, longe, late
, que in Tranfiluania graffatus fuerat, digni
- tate exutus, ad fupremum Purpuratum per
eosdem dies euocatus, aliquo inter tot moe
'- ' , íta
*
 •

*
• •• PARs Parok. • . * 151
£a afecit fòlatio ; fed ex medio itinere re- ( 1664.)
uerfus rurfus Varadinum ad exigendos, ne
farioque muneri bello infiftens clandeftinam
per fuos Claudiopolim vfque mollitur irru
ptionem, vicumque Käjänto dimidio ab vr
be diftantem milliari depopulari iubet, quo
rum facinore ad Ebenium eius.vrbis Prae
fe&um perlato, Georgium Vér cum certis
cohortibus ad profequendos , eos expedit,
quos tamen celeri paffu Varadinum verfus
fe cum captiuis recipientes non prius, nifi
fub radicibus. Zilahenfium affequi potuit,
tumultuariaque pugna inita captiuos ferme
omnes in libertatem afferuit, ipfe leui per
Turcas vulnere affe&us , ex noftris vnus
caefus, pauci vulnerati, ex Turcis plerique
orco donati, cernis mi Le&or, infelicitatem
roftram, ea, cui tributum -grande pendimus
natione hoftiliter nos depopulante ; eum ta
men armis nos tueri cogimur, noxae id
ipfum nobis imputari certo perfuafus fum.
Vigefima Iulii conuocantur denuo, Status,
' rccurrit ad rauim vfque toties interata de
tributo nondum expleto materia , offert li
be ram Princeps. Apaffius regnicolis ea de
re conaludendi poteftatem, qui ab illis, per
quos fifcum defraudatum, rationem reban
tur exigendam non fine clamore vrgent,
Κ4 Pe
 33* Hisr. Reaww TaÂnsilw,
-. ( 1664.) Petrus Vizaknaj bonorum fifcalium Praefée
ex pu
&us traducitur prae ceteris, vt qui
'blico defraudatos mille aureos per moneta
rium Ioannem Ioo cudi iuffiffet, vocatus ad
rationem reddendam monetarius, antequam
fe-ftitiffet, diffolutis Comiiis res finem for
tiri nequiuit. Maior contra Ioannem Datz6
omnium fere Procerum indignatio plus
etiam ipfi peperit negotii, Michael enim
cfepregi cum quo in Comitiis Váfárhel
lyienfibus ad extremam verborum conten
tionem deuenerat, profiliens ; de Legatio
ne fuperiori anno fun&um quingentos im
periales ex pecunia fibi commiffa interuer
tiffe iurat. - -

Georgius autém Kapi regni Senatorum

vihus, ac Stephanus Nalätzi Aulae Princi
pis Vice-Praefe&us, Stephano Petki grand
aeuo feni ab annis compluribus regni Con
filiario , ac Sedium Siculicalium Cfik ,
Gyergyó, Káfzon, Rákotziis regnanti
bus Capitaneo complacere ftudentes, libel
lum eius fupplicem, in quibus Capitanea
tum praedi&um , ac in iisdem prouinciis
fitam, quamdam ferrifodinam ipfi cum igno
minia ademptam, quae fi vtraque per Prin*
cipem Apaffium Ioanni Datz6 collata fue
rint, reftitui optabat, Principi exhibent,
- _ ' - quoad
 * PARs Panbr. * ' ryg
quoad arbitrium Statuum totum negotium (166.)
reiiciente, iidem cum libello fupplici regni
£}* colas adeunt, propenfum ergas Petkium
;! Principis animum referunt.
jAM Confidera mi Le&or ! . quamuis non
í. plane innoxium, abfentem tamen, et totius
huius tragediae ignarum rerum teftem Cfe
|# pregium capitalem eius hoftem iudices, par
im tim ex Halleriana familia a clientelisque
eius, in quorum animis Gabrielem Halle*
M* rium per ipfum tradu&um alte refidebat,
+ partim amicis, cognatisque Stephani Petki
magnae authoritatis, affinitatibusque cun&tis
{• ferme Proceribus connexi viri damna, has
itaque abfens, et inauditus Datzô, reftituta*
que ferrifodina vna cum Capitaneatu Pet
Κio, quingentos praeterea imperiales , quos
eum interuertiffe Cfepregi afferuerat, con
feftim perfolvi per litteras iuffus eft. -

Altior in eadem Statuum congregatio

ne erupit futuri, et praefentis mali mate
ria, vniuerfi enim Status, et Comitatus, Sa.
xonicarum praeterea ciuitatum Dekégati, ne
germani milites, quos per plures menfes
inuiti aluerant diutius ipfis oneri fint, alias
minime fe tributo perfoluendo pares futu
ros vnanimiter acclamant, recurritur ad Se- !
natusconfultum de iis exau&orandis in ca
Κ 5 ftris
- N
 * 154 Hist. ReRvM TRANsIlv.
(1664.) ftris nuperis ad Töuis pofitis fa&um ab
omnibus, quod ha&enus dilatum, vt Confi
1iarii in effe&um deducant, feuere deman
dant ; fed illi quaelibet Statuum conclufa
per nonnullos aulae Principis familiares le
nitate eius abuti folitos euerti, nec ipfis ad
hoc, quod iubebatur praeftandum fatis fu
pereffe authoritatis rcfpondent. Horret hoc
audito cun&orum animus, Wolffgangus Beth
lenius eodem de negotio ad requirendum
Principem mittitur, cuius aduentum Paulus
Béldi praeueniens Principem adit, ac obti
net, vt non pro voto Statuum, fed perfun
&orie faltem, valdeque rem circumfcriben
do refolutio in re tanti momenti ipfis data
fit, verba autem Wolffgangi Bethlenii haec
fuere :
Vniuerfi regni Tranfiluaniae Status man
dato veftrae Celfitudinis conuneati tribu
tum Ottomannicae Portae debitum nondum
plane congeftum, triftes intelligunt, quorum
autem contumacia tantus defe&tus contige-_
rit , dum inter nosmet fcrutari voluimus,
Comitatus plerique, natio autem Saxonica
tota lacrymabiliter nobis retulerunt, per
germanos mihites apud eos in quartiriis de
gentes, áe quibus exau&orandis ex affenfu
veftrae Celfitudinis iam dudum nobis cau
tum
 Pars Pasow. , r55

tum eft (omnibus enim exhauftis non prius, ( 1664. )

nifi amotis iis nos tributum perfoluere poffe)
quod quidem in effe&tum deducendum, dum
regnicolae Confiliariorum induftriae com
mittere vellent, nihil ab ipfis fperandum
refponderunt, vt quorum confilia nonnulli
veftrae Celfitudinis adhaerentes litteris quam
ha&enus fubuertißent, quum in poftremum
procul dubio euerfuri effent , veftram quo
circa Celfitudinem vniuerfi Status demiffe
obteftantur, ne fibi ab illis male fuadenti
hus imponi patiatur, negotia publicae Con
filiariorum fidei commiffa cum iis non cum
aliis moderetur, conftitutionemque de Ger.
manis latam in effe&tum deducere maturet,
quae omnia, nifi clementer fácere dignen
tur, regno pariter, et Celfitudini veftrae
grande metuunt imminere periculum.
, Princeps informatione Beldii praeoccu
patus, de folidioris Legationis fundamento,
nihil de Germanis autem exau&orandis re
fpondit : Si ita Statibus libuerit, faltem fa•
&i tandem ne poeniteat, fe non prohibitu
rum, fed refolutio haec quibusdam impel
Tentibus (vti ex fequentibus patebit ) fine
fru&u eueniet.
Iisdem prorfus diebus ab Imperatore
Romanorpm, a Comite Ioanne Råtal inti
- - !(\Q
a.
 156 Hist. RenvM TRANsiLv.
(1664.) mo eiusdem Maieftatis Qonfiliario a Gene
rali Copp, patreque Martino Káfzonio de
putatis litterae Principi Apaffio transmit.
tuntur in haec, verba: -

Illuftriffime Princeps!
Nobis fincere dile&e!
Sinceritatis Veftrae erga noftrum ferui
tium, et ' commune Chriftianitatis emolu
mentum fingularis propenfio nobis depraedi
cata fuit; cum igitur moderno periculofò,
et totam^Chriftianitatem concernentè ftatu
vbique, maxime in locis remotioribus prae
fentes effe non poffimus, ideo noftrum Con
filiarium intimum, et Camerarium Ioannem
comitem de Rátal Equitem aurei velkeris
in fuperiores regni partes cum plenipoten
tia ablegauimus, cui intentio noftra paterna
erga quosuis nobis deuotos, et in rem Chri*
. ftianam bene propenfos abunde nota eft ,
atque perfpe&a, benigne confidentes ve
*. ftram Celfitudinem cum di&to Comite de
- Rátaf libenter correfponfuram, qui data oc
. • cafione in omnibus occurrentiis eidem fe•
- curam affiftentiam perhibebit, ita vt in eun
dem veftra Sinceritas fpem, fidemque non
/
/ -
inanem fit locatura, ac pro fine Sincerita
tis
/
 Pars Paioa. . 157
tis veftrae firmam valetudinem, et profpe* C 164.)
ra quaeque apprecamur. Dabantur in arce
noftra Licenfi, die 17. menfis. Iunii , anno
1664. regnorum noftrorum Romani fexto,
Hungarici decimo, Bohemici o&auo. Eius
gem Romanorum Imperatoris litterae*'
' illufiiifime! fincere nobis dileae! ,
„*• . * , - - - - - .• • • •
Retulerunt nobis nofter Confiliarius
tellicus, Camcrarius, fupremus vigiliarum
Praefe&us, et conftitutus Colonellus Wolff
gangus Fridericus Copp, liber Baro de Heni
ding, Capituli Ecclefiae MetropolitanaeStri
gonienfis Canonicus Martinus Káfzoni, quan
ta deuotione, et ftudio Sinceritas veftra ,
Statusque Tranfiluaniae erga nos, et publi
eum Chriftianitatis bonum ferantur, quod
&ifieeritäti veftrae , quoque propriis fuis hit
teris decima fexta Iunii-datis.conteftari plai
euit, quam reciproce fecuram effe volumus,
nos äbsque vllo emolumenti defiderio prae
fidiâ noftra in quaedam loca Tranfiluanica
ad aliqdod tempus elocaffe, tantum vt ea
dem loca, et, Tranfiluaniam, in antiquo fta
tu conferuaremus, neque. fumus intermifiw
ri, neque omnia, quae vltra. praedi&ta con*
firmatione fieri poterunt, benigne.promous*
--- -- ' re,
 158 Hist. RERvM Transilv. -

( 1663.) re, et Sinceritatem veftram, memoratosque

Status fingulari propenfione caefarea, ac re
gia profequi. De cetero nos intimum no
ftrum Confiliarium, et Camerarium loannem
Comitem de Rátal aurei velleris Equitem,
v '
liberum Baronem Copp, et Káfzoni cfemen
ter remittentes, Sinceritati veftrae firmam
valetudinem, et profpera quaeque appreca
mur. Viennae
*. •, v +
9. Iulii, A. 1664.
seribebat etiam Rhottalius fingulariter
fibi iniun&um, vt litteras Imperatoris quan
ta fieri poterit cura ad Principem transe
mittat, correfpondentiam cum eo ineat, Lc
gatos ad intelligendam refolutionem impe
ratoriam expediendos excipiat, cum iis tra
&et, et quidquid Chriftianitatis bonum, ag
Hungariae, et Tranfiluaniae libertatem pro
inquendam, e re eft, procuret. Quae omnia
fibi gnaro Copp, et Káfzonio commiffa , et .
quantum poterit fe promoturum committit ,
fcribebat etiam Rhottalius negotium Prqte*
ftantium Superiorum Hungariae, iex yota
compofiturüm, Caffouiae i 3. Iulii, A. 1664-.
'-* In eundem fenfum Generalis Copp, et
1¢âfzonius fcribebant, Imperatorem 'Roma
norum confenfiffe in omnia illa, quae a
$tatibus, et Principe per Telekium, propo
t l fita

•
 - -

- -

PARs Prior. 159

£ta fuerant, et fe plena poteftate inftru&os (1664.)

ea omnia debito modo in effe&tum deducen
di, adeoque nil, nifi Legatos a Principe, et
Statibus expe&tari , quorum praefentia aut
ipfis optata, aut reipublicae Ckriftianae non
vtilis, Tranfiluaniae autem fumme neceffa
ria eft. Rathmár 19. Iulii A. 1664. -

Cernis mi Le&or, quod in nuperis pun

- &is optabamus, idipfum per Imperatorem
Bomanorum confirmatum , verum Principis
! Apaffii alienata e negotio praefenti mens,
I* vt Legatos ad praedi&tas, perfonas expedi
K* ret toto menfe Iulio induci noluit. . . .
Auguftus nouis affecit rumoribus, pri
|* ma enim eius, die Principi ex litteris Ge
- neralis, a Copp, aliorumque innotefcit, Ge
• neralem Zuja contra Haffam Bafîam Purpu
- ratum Budenfem, vnius praeterea Valachiae
M. exercitus cruentam iuxta, arcem nouam le
{ uam habuiffe pugnam, profligatisque iis, ac
omnibus tormentis ereptis memorabilem re
* portaffe viâoriam (quod praeter quosdam
■ Turcicarum partium ) fingulari nos omnes
- affecit gaudio. . -

, Tertius eiusdem menfis dies nouis no

ua addidit, adeft Principis Apaffii curfor, , , •

iam pridem ad fupremum Purpuratum ' ex- ·

peditus, cxhibetque litteras per eum miffas -

- 1I1
 … i6o. ffist. ReawM TRANstlv.
cssct.) in hunc fere fenfum : Se nempe arcem no=
uam Zrimienfem euertiffe , vt et Kifs - Ko
marum, Caniffae vicinum ; iam vero eum
infinito, et fub cuius pondere terra fatifcet
imperatorio exercitu verfus fluuium Rabam
ire, monere interim, vt tributum annuum
o&uaginta millium imperialium quam citifì
fime, et quidem plenum ad aulam caefaream
transmittatur, ne fi aliquid ex ea fumma re
liqui fuperfuerit Imperatoris ira exardefcat,
nec obliuifcatur iniungere curam regni con
tra Germanos defendendi. Ex caftris ad
Eperfzeg, * -*

Adiun&ae his erant Ladislai Bafé li

terae, qui fcribit exercitum Turcicum vado
iuxta captam arcem Zrimienfem leuiter ten
tato defperato tranfitu 12. Iulii motis Ca
niffam verfus caftris, caftellis tribus fole '
aequatis Németh-Ujvarum, ac inde verfùs
Viennam tendere, tunc vero dum haec feri=
beret, in ripa Rapae fluuii metari, Chri
ftianorum vero exercitum, qui praeter Hun
garos, et Croatas fexaginta numerum mil
lium aequat, in altera eiusdem fluuii ripa
contraria oftentare arma, perfùafumque fibi
effe, de fumma rerum propediem pugnam
\ab vtraque parte conferendam.
-. -

Adeá
 - • ./ - - • ,

• PARs PRIOR. I6r

1} a.

Adeft eodem die miffus ex Hungaria (1664.)

ab iis, qui a Rege Hungariae fe caefos prae- -

tendentes, Turcae fe dedere volunt, Lega

: ' tus, Sigismundi Bálintffi exhibet inftru&io
nem , ne tamen res proderetur, manu, ac
figillis mittentium minime munitam, duo.
: prae ceteris fuere eorum poftulata.
mum : Vt Princeps litteras fidei publicas
Pri- ;

de immunitatibus eorum illibate' fervandis

:
*
(fed prioribus longe folidiores) obtineat
ab Imperatore Turcarum, infra fpatium prae
terea duarum hebdomadarum Varadinum
cum exercitu Tranfiluanico prodeat, expe
rietur his praeftitis vocantes ad arma con
iungenda paratiffimos.
Quorum precibus reie&is fi Princeps
eos in manifefto reliquerit periculo, teftari
' fe tam de negligentia eius , quam de ipfo
rum erga Ottomannum fidelitate, fupremum
Purpuratum absque dilatione cum muneri
bus requifituros, quae breui transmittenda
in promptu habeant , haec prius in fecreto -

propofita , mox in palatio per eundem im-: ·

prudenter euulgata funt, Princeps Statibus, . -

Confiliariisque hac de re inconfultis, cum

fpe plenum Radnothini paucos dies praefto-s
lari iubet, vbi tandem ipfo infperante lit.
teras ad fupremum Purpuratum fcribit, nuae
- L. eó
. -

`~
 162 HIST. RERVM TRAN8Ilv.
( 1664.) eorum fit intentio fignificans r negotiumque
praedi&lum fi promoueri voluerit, vt vali
dum in fuccurfum fuum transmittat exerci
tum, fubiungit; cum in copiis Tranfiluami
cis tam numero paucis, quam a caufa tali
alienis, nullam collocare cogatur, mifìus cum
iisdem quidam Stephanus Rékellyi iuuenis
aulae Principis familiaris, cuius relatio pa
tebit fuo loco, Bälintffius Confiliarius (prae
ter Paulum Béldi) omnibus ignaris clam ad
fuos reuerfus euulgata per Bälintffium im
prudenter haec fecreta , Caefareanis ftatim
innotuerunt. Quibus Palatinus regni Hun
gariae, Generalisque a Copp intelle&tis fcri
bunt ad Principem in hunc fenfum:

Litterae Palatini Regni Hungariae,

*.

Illuftriffime Princeps !
Domine obferuantiffime!

De rebus publicam Chriftianorum fecu

ritatem fpè&tahtibus hic Caflouiae confultan
s tibus ex diuerfis innotuit informationibus
veftram illuftriffimam Dominationem vna
cum exercitibus Tranfiluanicis ditionem
Clementiffimi Domini noftri hoftiliter inua
dere velle, quamuis autem de eo, qui Chri
ftia- .

1
 PARs PRIOR. 163

mianus nullis laceffitus eft iniuriis, vix talia C 1664.)

fufpicari liceat, notificare nihilominus ne
: cefíarium cenfuimus, minime haec nos late
re, ne euulgatus hic rumor Clementiffimi
Imperatoris, Regisque noftri, Principumque
Chriftianorum in exitium nationis Hunga
ricae immatura eliciat arma. De reliquo
Illuftriffimam veftram Dominationem falici
ter valere defideramus. Caffouiae.
\

Illuftriffimae Dominationis veftrae

• Seruitor obligatiffimus
Comes Francifcus Vefelényi.

Conformes ferme Generalis a Copp erant

litterae expreffioni, fi Princeps Apaffius pro
pofito infifteret vltionem redenunciantes Ré
kellyhidae praefidii deditionem, Germano
rumque deditionem, exauthorationem iuxta
pun&ta praeinferta follicitantes, fed Princeps
Apaffius fi&ta haec omnia, fa&oque evane
fcentem rumorem fe deputaturum profun
&torie refcripfit, nihil quidem (vt ipfe ocu
-

latus teftis vidit) folidi toto meditatus ne- ,

gotio, fed ex progreffu rerum fucceffuque
belli, quod a duabus potentiffimis nationibus
; nunc geritur, hic aut illi cum fortuna vifus.
L a. .
*

, Deci

_ ….•
 164 Hist. RERVM TRANsIv.
C i664.) Decima fexta Augufti fuperuenit ex
caftris Turcicis Tabellarius Ioannes Foga
rafi fupremi Purpurati, continuique Orato
ris Ladislai Baló adferens litteras fcriptas
in ripa fluuii Raba vltima Iulii iuxta caftel
lum per Turcas dirutum Egervár : Nihil
magni continebant fupremi Vezirii litterae,
apparebatque non ab elato (vt alias femper)
fed confufo miffas homine, verba latoris ha
rutn longe plura (vtinam vera) nobis ap
paruerunt. `
Refert in praefentia Principis Apaffii
per fex continuos dies in caftris Turcicis fe
' verfatuim , haec deprchendiffe : Turcarum
exercitus quamuis centum millium excede
ret numerum , minime tamen aptos vltra
quinquaginta, aut in gradu excellenti fexa
ginta millia exiftere, gregarios omnes pane
deftitui, carne faltem vefci, equos enerva
tos, macie confe&os , ad laboresque belli
ne decimam quidem eórum partem aptam,
pabulationem ferme omnem interceptam
praecipuum peditum robur, Ianitfaros aper
te- rebellionem ipfo praefente mouiffe, mor
temque aut nifi ftatim pugnetur, aut dimit
tantur fupremo minitaffe Purpurato, certo- ,
que fe credere triginta Chriftianorum mil
- - lia
 PARs Paior: • . x6s
lia ad internecionem eos facile deletura, (1664,)
oh vtinam verus hic fit vates!
Apparebat his auditis Chriftianorum
caufae fauere eorum quoque animus, qui }

contrariam ha&tenus tuebantur partem, fed

nullo cum emolumento , Rékellyhida enim
(vt praemiffum) erat minime reftituta, trans
fugae vtrum exauthorentur nec ne, dubitat
vel hodie Princeps Apaffius, vnico eorum
Patrono Paulo Beldi ne exauthorentur toto
laborante nifu, fed quod prae ceteris omnium,
procul dubio provocare poteft indignatio
nem, ne Internuncius quoque ad præmoni
tionem Sacrae Romanorum Imperatoriae Ma
ieftatis ad vigefimum o&auum vfque Augu
fti eft transmiffus , qui intentionem fuae
Maieftatis, benignamque erga RegnumTran
filuaniae propenfionem nobis reportaret,
quam ex Plenipotentiario eiusdem Comitc
Ioanne Rhottal Caffouiae exitum praefto
lante facile intelligere poteramus. .
Vigefima eiusdem adfunt Geheralis a
Copp litterae, patrisquc Káfzoni fimul Rath
marini 19. Augufti fcriptae, in quibus cru
'* entiffimam in ripa Rabae fluuii per feptem
£ontinuas horas Turcarum , Chriftianorum
que, pugnam , profligatoque Barbáro, tor
m£nta nonnulla, centum viginti feptem, ve
L 3 xilla
 166 Hist. RERvM TRANsIlv.

* - C 1664.) xillaque erepta breuiter recenfent, pro fe

quenti vigefima prima nimirum di&i menfis
mecum communicauit Princeps Apaffius,
resque Turcicas defperatas credens, vtrum
ne tributum Ottomannicae Portae debitum,
quod nondum transmiferat, perfoluat dubi
tare coepit, quo exitu vide in fequentibus.
Confirmatur proxime cum fequentibus
circumftantiis fauftus hic rumor Principe
Apaffio laeto, vi&torique Chriftianorum pu
• blice applaudente. . Mittit itaque ad au
diendam a Ioanne Rhottal Plenipotentiario
fùae Maieftatis voluntatem eiusdem Nobi
lem quemdam Cofmum Horváth, quem (non
dum in apertum produ&tis quam promifera
mus pun&tis) paruo cum fru&tu rediturum
ominamur omnes. Redit prima Septembris
e caftris Turcicis Stephanus Rékellyi, quem
ad Sigismundum Bálinthffi cum occultis non
nullorum, qui a Corona Hungariae ad Tur
cas defcifcere volebant cum inftantia Prin- .
; ceps Apaffius expediuerat, adducens tam fu
premi Purpurati, quam Ladislai Balö con
tinui Oratoris litteras. -

Supremus autem Purpuratus de vita

fimul, et exiftimatione propria dubitans.
nihil de negotio quod tra&tabatur refpon
dit, perfun&oria faltem falutatione vfus,
Bald
 ' PARs Paror. 167

Baló vero (per quem res in caftris Turca- C 1664.)

rum tr&tanda erat) fcribit communicata cum
Proceribus Turcicis, quos Principis Apaffii
rebus fauere rebatur, improbaffe vniuerfos
amplius negotii iftius faciendam mentionem,
cum exercitus Turcicus non mediocri a^
Chriftianis prima Augufti accepta clade de
proprio follicitus corio, pacisque cum Im
53
peratore Romanorum fanciendae defiderio
flagrans a talibus abhorreat confiliis, pu
gnaque praedi&a , de inito cum Panaiato
Imperatoris Turcarum Interprete, Galloque
: quodam transfuga e colliculo quodam vici
no Bello oculatus teftis circumftantias, pro
greffum, exitumque eius fatis fcite (vt cre

: ~ diderim) defcribit, cuius quamuis plures,

ac procul dubio iisdem intermixtos rebus
defcriptores non ambigamus, expertus at
-*-

tamen fcio, nullum > vnquam pugnantem

quid, et per quos in toto agatur exercitu ,
fed eorum feptem, quos ipfi vicinos in pugna
fortuna fecerat, imo nec eorum quidem a&ta
exa&e videre poffe , nec tanto acies artifi
cio difponi poffet, quin varios, eosque in
opinatos experiatur cafus, humani praeterea
ingenii vitio rerum quisque fuarum, immodi
cus aeftimator, propriae plus iufto folet fauere
eaufae; operae pretium forfitan erit, di&ti
'*
L 4 La
 * v68 Hist. RERvM TRANsIlv.
, * (1664.) Ladislai Balö tanquam intermediæ perfonæ,
extra periculumque alienos labores fpe&tan
tis relationem audire. Litteræ itaque ipfius
ea de materia ad Principem Apaffium dire
&tæ huius erant tenoris: -

cclfifime Princeps !
-
Domine Clementiffime.
Caefi ad Ultima Iulii, (ftylo nouo) id eft e re
ç£: gione arcis San&ti Gotthardi praeoccupata
citus tù- Turcae fluuio Raba vado, valloque, ac fof*
í defcri- fa in proxima eius ipfius ripa ere&tis, tor
* , mentisque compluribus, ibidem collocatis
proxima uo§te fuere in combinandis trabi
bus , fequenti die erigendo ponti aptis in
tenti, qua lucefcente apparatumque eorum
loco depreffo, ad infidiasque apto dexterri
. me cumulante , Chriftianis (quorum caftra
/ quadrante milliaris diftabant) prorfus igna- '
ris circa ortum folis fluuiolum, qui decem
pedum faltem latus erat binis pontibus ce
• , ripa pontconft
Herrime ibus iteru atis,funi
fòlidnt, busq
priu adueiren
ue minfent
squa rfa

- tur, fele&am exercitus transpofuere partem,

quorum intentione per excubias tandem cog
hita certe a Chriftianorum' caftris Turcicis
•' rcliquos praecefferant, ad caput vfque pon
- * - tis
*
 --------———

PARs PRI9R. 169 '

tis audaciffime penetrantes, vbi Ianitfari(1664.)

fortiffimi Turcarum pedites , ingenti cum
boatu eos invadentes diffipatis tam tribus
legionum millibus, quam adiun&is vfque
iisdem equitibus , iisque ad Chriftianorum
caftra ma&arunt , fpoliarunt, quos fortuna
periculo non eripuit, imo in ipfis quoque
Chriftianorum caftris equitum cohortibus
non mediocriter trepidantibus et magno pe
ditum numero in proximas fe abdente fil
uas, Turcisque in margine caftrorum con
trariorum non parua potitis praeda, fed ex
vtroque Chriftianorum exercituum cornu
equites fuperuenientes eripuere Turcis vi
&loriam , fpatiumque datum tam difperfos
recolligendi pedites, quam latera, tergumque
caftrorum curribus exa&te muniendi. - -
Profligati exercitus Chriftiani rumor in -

totis vulgatus erat Vezirii caftris, degenc

remque feipfum, quod pugnae abfuiffet, iu- ,
dicabat. Quilibet itaque a pontibus repulfis +

maturant , transuolando intereffe praedae,

tranfit Ifmael Baffa, qui germanam Impera
toris fororem habebat in matrimonio, fequi
tur Imperator Aga, fupremus nimirum eo
ruin Officialis,- tranfit fupremi Purpurati
Aula fele&iffimis e totis caftris tam equites,
quam pedites numero quidem iis, qui in ca- ,
1. 5 . {tris .

•, - *•

* ,
 l
, 17o , Hist. ReRVM TRANsiLv.
'< 1664.) ftris relinquebantur, inferiores, verum di
gnitate, ac fortitudine fuperiores, verbo:
Flos totius exercitus inuadit animofe vici
bus decem Chriftianos, at femper repulfus,
quamuis adeo fecurus de vi&toria dimicauit,
vt impedimenta fe quoque fequi iuberent :
parsque curruum fluuium non formidabat
tranfire. -

Tandem munimenta vt praemiffum eft

(e curribus ere&ta) Chriftiano laxato egre
gie inftru&ta producentes, felici aufu Tur
cas vnico impetu in fugam conuerterunt,
pars eorum fclopetorum procella, pars ver
ticibus amiffis abfumta perit. Decem circi
ter millia fele&iffimorum dies illa abfumpfit,
inter reliquos Ifmael Baffa , Imperator Aga,
Ianitfari vltra fex millia, Aula fupremi Pur
'purati, fi tredecim perfonas , quas fortuna
* feruauit, excipere quis velit tota Mahome
tum adiere, Chriftianos per tres legiones in
initio pugnae (vt praemiffum) diffipatas in
cruentam fcribere aufim obtinuiffe vi&oriam.
Ab obitu Sultani Solimanni nunquam tan
tam ignominiam Turcis inuftam denfiffimo
cum gemitu vociferantibus nox fequens
vtrumque in armis tenuit exercitum, nec
mirum quidem dum Chriftianorum exerci
tus quatmuis egregie 'vi&tor, paucitatis tamen
- fuae
 r.

PARs PRIOR. 17r

fuae non erat ignarus, viginti enim millium C 1664.)

numerum non exceffiffe crediderim, quos^
alias'fexaginta millia effe ferebatur. Mul
, titudo ex aduerfo Turcarum amiffis fortif- ,
' fimis fuorum, parum fpei in multitudine fua
collocaret, tribus proxime fequentibus die
bus in caftris propriis vterque refedit exer
citus , tormentis interim Turcicis ex hac,
£;:
Chriftianis ex aduerfa fluuii ripa inter fe
contendentibus, quarto deflexo die Turcae
p.
Albam Regalem verfus iuere, ex alteraque
parte ripae fubfequentibus Chriftianis per
fex continuos dies vicina femper Turcis fi
xerunt caftra, fluuio toties di&to ipfos di
' fcriminante, tormentisque ex vtraque parte
reboantibus, quibus tandem defertis 2o. Au
gufti Albam Regalem appuiimus fupremi
Purpurati authoritate adeo euilefcente, vt
ne publicis quidem adhiberetur confiliis, fed
, aliis rem totam moderantibus in proprio de
litefceret tentorio. -

Recentibus hic Turcae funt coniun&i

exercitibus, quod non mediocrem ipfis ad
didit animum, egregioque aliquo facinore
inuftam meditantur abolere ignorainiam,
quo exito experientia teftabitur. -.

Haec eft mi Le&or, praementionatae pu

gnae pcr continuum Oratorem noftrum
La- *
 ita Hisr. Rervm TRANsilv.
(1664.) Ladislaum Bal6 fa&a defcriptio , aliis
diuerfa referentibus. Tu videris, v
trum fidem adhibeas.

Rutfugh Sceleratiffimus mortalium Kutfugh Bafta

affae in
ranfyl iteratas his diebus per Praefidiarios artium
uania ur Várad, et Jenö fecit in Tranfiluaniam irru
r«puio,
, ptiones, qua de re expoftulatum, miffus ad
eundem Tabellarius egregiam reportauit re
.folutionem Principi Apaffio, nunciante Kut
fugh nullum vnquam Tranfiluaniae Princi
pem eo mendaciorem, Ottomannicae Portae
minus fidum, Chriftianisque conniuentiorem
exftitiffe, vlterius ; nequam ille infaniens
nunciauit mihi, Ottomannicae Portae me
proditorem, Principisque mei confilia fafci
nantem , ex fide digna fe fcire Hungaro
rum informatione, meritas itaque nunquam
poenas me euafurum certo fim perfuafus.
Vindica o mifericors Deus ! iniuriam
Chriftianorum in iis fceleratiffimis Tranfil
uanicis, qui eos, quos caufae Chriftianorum
fauere fenferint, apud Barbarum traducere
non erubefcunt, omnis expertes Chriftiani
tatis, transfugaque quolibet exitiores. Ego
in te vnico fpem colloco meam.
Sed ad fcopum : Valentinus Rilváfi iam
pridem ad Ottomannicam Portam deftinatus
• Le•
 -.

PARs Pauor. 173

' ILegatus, circa decimum eiusdem menfis fibi ( 1664.),
- demandatum fufcipit iter, a Principe Apaf.
fio, regnique Confiliariis ea expeditus in Extremum
apud Tur
ftru&ione, vt tributo o&uaginta millium im cas Tran
perialium Imperatori Turcarum praefentato, filuano

expofitisque regni calamitatibus tam rela- Ęsse*

xationem tributi, quam. limitum regni ini
que ademptorum reftitutionem inftantiffime
follicitet, a quo reie&tos Mahometum (qui
facris Turcarum praeeffe folet, Ottomanni
camque nationem qualibet de re arguendi
folus authoritatem habere creditur ) adeat,
regnique tributo intollerabili, aliisque pe
riculis expofitis, folenniter proteftetur, Tran
filuaniam in fidelitate Ottomannicae Portae
libentiffime velle perfeuerare, omniaque
poffibilia fuftinere opera , et onera, verum
ad impoffibilia, et intollerabilia neminem
debere adigi , nifi praerecenfitae itaque le
M. . niantur difficultates , quidquid extremitatis
extorferint coram Deo, et toto orbe mini
me Tranfiluaniae effe imputandum. Hoc,
: vltimum eft apud Turcas remedium, quid
quid nobis proderit fequentia teftabuntur.
Cofmus Horváth ad Comitem Ioannem
a Rhottal Plenipotentiarium fuae Maieftatis
expeditus per eosdem rediit dies, qui nil
quamuis folidi adduxerit, fed ad refolutio
{}£1m
 174 Hist. RERvM TRANsilv.
nem fuae Maieftatis intelligendam faltem
miffus fuerit, honeftiffime tamen exceptus ,
omnia fupra votum grata reportauit, Prin
cipi Apaffio, non prius , nifi antiquis, regni
praerogatiuis limitibusque ademptis reftitu
tis , arma contra Turcam fumta fuam Ma
ieftatem depofituram, ita tamen fi Princeps
quoque, ac regnicolae , quae promiferamus
effeéluaremus, realesque nos (quantum fub
iugo alieno liceret) Chriftianos effe tefta
rcmur.
Adeft eodem de negotio Generalis a
Copp, et patris Martini Káfzoni Commen
dantis Rathmarienfis Legatus, vrget trans
fugarum Germanorum exauthorationem, qui
bus per litteras fuae Maieftatis nomine of
fert non folum rerum patratarum obliuionem,
imo luculentam quoque vitae conditionem.
Commiffario Generalis a Copp proprium
Princeps Apaffius adiungens hominem, ger
manos pedites, qui poft patratam a Caefare
defe&ionem in hybernis luxuriabantur per
litteras admonet, fi ipfismet cordi erit fe a
iuramento ipfi praeftito abfolutos libenter
ad feruitium fuae Maieftatis eos remiffu
rum , inuitos tamen haud coa&urum; qui
his auditis multum inter fe tumultuantes de
faluteque quamuis fufficienter affecurati du
bii
 '^ PARS PRIOR. 175

bii dimidio plures in Tranfluania difper- (1664.)

guntur, tertia ferme pars Ramosujvarinum,
ac illinc Rathmarinum rediit. -

Equites vero ftipendiariis Principis A- urgetur

paffii alle&i funt, negotio praedi&o vtcun- ;;;';;;;::
quc (vt praemiffum) effe&tuato fucceffibus fugerum
Chriftianorum tam Princeps Apaffius, quam ζ.
regni Tranfiluaniae Status applaudentes, noruma.
bellique praefentis finem Chriftianis glo
riofum, coniun&timque Tranfiluaniae vtilem
fibimet pollicentes, per Legatum Michae
lem Telekium pro patrocinio ha&tenus prae
ftito demiffifiìmas Imperatori Romanorum
gratias agere , yt deinceps quoque bellum
continuetur, feu pax tra&tetur, Sua Maie
ftas extreme periclitantibus ipfis fuccurrere
dignetur orare decernunt. Stephano Nalá
tzi Vice-Marfchallo caufaeTurcarum femper
patrono coram contradicente ob formidinem
Brocerum minime praefumente, occulte ta
men alias ad rem impediendam fubornante ,
perfonäs , Stephano vero Kun Coadiutore ,
eius adeo tam piam eneruante aliorum in- ' '
tentionem , vt parum abeffet , nifi quidam
prudentiores praeuertiffent, quin 'totam Sa
xonicam Natiopem metu periculi , fi res
Turcarum nationi innotefceret, ad prohi
bendam inducerent Legati expeditionem. !
- Hac • i
a
 -

« -

176 Hist. RERVM TRANsilv.

(1664.) Hac quoque difficultate fuperata litte.
ras ad Imperatorem Romanorum regni Sta
tus transmittunt, calamitates fuas lacrymofe
1ii iis exponentes, patrociniumque fuae Ma
ieftatis itnplorantes. -

Arcis Re- Supererat arcis Rékellyhidae refignatio,

- \ Š qua tradita regnicolis in omnibus rebus pa
trocinium, Principi vero Apaffio, quam fe
cretiffime arcem aliquam cum adiun&is bo
nis promiferant, nomine Imperatoris Roma
morum Generalis a Copp, pater Martinus
JKáfzonius, vix itaque fine publici , et pri
uati commodi ia&tura res praedi&ta negligi
poterat, indubitata ex aduerfo credebatur.
imminere regni pernicies, fi euidenter, gna
• risque Turcis Princeps Apaffius earh Impe
ratori Romanorum refignaret. Intermedio
quocirca, non placuit praeter Dionyfium
■ . Bánffi, Ioannem Bethlenium , Michaelem
Telekium omnibus reliquis infciis deman
datum Michaeli Telekio, vt Comiti Ioanni
a Rhottal Plenipotentiario, fuae Maieflatis
fignificet, quoniam difficultates praeinfertae
caute negotium tra&andum fuadeant, often
tatione aliqua armorum opus effe, eertam
, itaque exercitus partem cum iuflo tormen
torum apparatu Rékelyhidam verfus pro
moueat requiritur, imo fimulatam tentet ob
- fidig
 * •

PARs PRIOR. 177

fidionem arcis , nec explofiones tormento- C 1664.)
rum defint , offerant interim Praefidiariis
C qui ferme omnes e transfugis Germanis
conftant} clementiam Imperatoris Romano
rum, fi illi iurarnento fe obftri&tos Principi
• Apaffio praetenderint, litteras cuidam Ste
phano Gyulai, qui Michaeli Telekio adiun
£'; erat, commiffas effe, in quibus a Sacra
mento ipfi praeftito abfolutos reddiderat
Praefidiarios Princeps Apaffius, is praedi&ti
fuae Maieftatis Plenipotentiarii hominem
Rékellyhidam ufque Comitatus, exhibere
litteras Praefidiariis poteftati fuae commiffas.
Eorum autem (tanquam defperatorum)
obedientia fperari minime poterat, ipfis lit
teras Principis Apaffii reiicientibus, ne ex
collufione fieri fufpicari poffit, litteras manu
' propria fcriptas , figilloque fecreto munitas
Princeps Apaffius tradit Michaeli Telekio,
: in quibus vt quantocyus, praedi&a arx in
poteftatem fuae Maieftatis denuo redeat,
- omni ope , totisque viribus fe amifurum
fub verbo principali, bonaque fide Chriftia
na fe obftringit, ita tamen fi eiusdem fuae a
IMaieftatis nomine promiffa effe&um fine de
Jatione fuorum fortita hac per expreffum
cautione praeterea fubie&a, vt per Pleni
potentiarium fuae Maieftatis fub iuramento
M. inufì*

------ ~ ~ - - ---
-

f
. , 178 HIST. RrRvM TRANsilv.
^(1664.) nunquam in exitium Principis Apaffii aut
regni Tranfiluaniae litteras illas lucem vifa
ras exhibeat, cum viciffitudines rerum hu
manarum talium contingentiarum non fint
expertes, fic inftru&tus Telekius aula difcef
fit, poft trium dierum domi fuae tranfigen
dorum moram praedi&um fufcepit iter.
Adeft interim 1. O&obris Tabellarius
e caftris fupremi Purpurati iuxta arcem Er
{ek-Ujvárienfem fitis a Ladislao Balö con
tinuo Oratore moftro expeditus, ille multis
verborum circumfcriptionibus vfus, fummas
Ideo omnipotenti, qui cruentiffimo tot na
tionum bello fedato auream (vtipfe fcribit)
largitus fit pacem, agit gratias inquiens 29.
Septembris pacem inter duos orbis Impera
torés ad annos viginti effe fàncitam, quid
h . quid vterque de praefenti manuteneret, in
dominio eorum reli&tum liberam poft decef
£um Principis Apaffii cle&tionem Principum
Tranfiluaniae effe conceffurum , in prifti
numque eos reftituendos ftatum, nulla ta
men tributi in toto, vel in parte relaxan
dos, aut regni limitum diftinguendorum
*mentione fa&a, Rékellyhidam vero ex af
4enfu duorum Imperatorum effe diruendam.
Bone Deus! Auream dicis mi compater
Ladislae Balö hanc pacem, vbi fecuritas
Hun
 PARs ParoR. - 179.

Hungariae ? amiffa Etfekujvár! vbi Tran- C issa. }

filuaniae fine fortalitio
Varadienfi? His con
ditionibus fine ingenti belli fumptu poterat ,
praeterita hyeme pax fanciri, quin Turca ·

contentus nunc occupatis ad aliam trans. -

ferret (vt nunc transtulit) reliqua occupan
da occafionem.
Extabefco fateor prae futuro metu, dum
£haec fcribo, depofitis enim nunc Chriftianis
armis (vtinam fallar) ne internecioni qui
dem nationis noftrae eadem refumturos
ipfos crediderim , quos locorum diftantiae
fidentcs ob oculos Huagarorum ponere exem
pla oporteret, qui Graecos ab Ottomanno
laceffitos dum parui pendunt, extra pericu
lumque vicino pereunte fe effe rentur iu
ftas non lati auxilii poenas pependerunt, et
nos pofteri eorum pcndemus, vos vero in
feliciffimi mortalium, Proceresque Comita- .
tus nonnulli Hungariae, qui per Principem
Apaffium.vosmet Ottomanno dedere, quid
vobis pollicemur fub regimine eius toti, a "
quo vosmet in omnibus praerogatiuis laefos .
praetenditis contempti ab eo, cui vosmet
ipfos obtrudebatis. -

Vrget interim tam per litteras, quam

in Legatum fupremus Purpuratus arcis Ré
utó kellyhidae deftru&tionem, adiungit proprias -*

M a La
 -

, • rgo Hist. ReRvM TRAnsilv.

^ A
] Ladislaus Bal6 litteras, ne Princeps Apaf
( 1664.) fius in
.

re per duos Imperatores vnanimiter

-•
conclufa difficilis effet, per Deum obteftans
eum, alias ad toties fatam arcem amolien
dam fupremum Purpuratum cum tota belli
mole Varadinum verfus fe moturum, exer
citumque inTranfiluaniam hybernatum trans
. miffurum iurat, in're itaque per diffidentes ,
partes (vt omnibus perfuafum erat) conclu
! fa, refragari Princeps Apaffius minime tu
tum ratus ; fed di&to obedientem fore , nec
praefentiam fupremi Purpurati ad hoc ipfum
conficiendum requiri refcripfit, adeo prope
rans, vt ne Confiliariorum quidem ea de re
prius audiuerit opinionem. , -

TELEKIVS per eos dies praementio

natum aggreffus iter Rathmarinum appule
• rat, illinc Viennam verfus iter continua
turus ob Comitis Ioannis a Rhottal Pleni
potentiarii (vt pracmiffum) fuae Maieftatis
litteras ad Principem Apaffium dire&tas Ta
bellario eas exhibente accipit, quibus refe
ratis intelligit praedi&tum Comitem Ioannem
a Rhottalº ad pacis nuper inter duos Impe
ratores ir;itae conditiones accefíiiíe ; res ad
commune bonum pertinentes , vt ipfe fcri.
pferat, magni momenti cuin Principe Apaf
fi° communicandas habere , optareque eun
• - - - -
•
dem,

/
 PARs PRioR. -- - - 181

dem, vt aliquem ex praecipuis, cuius `fidei ( 1664.)

fecretum committere poffet, Princeps ad fe ·

fine dilatione transmittere ne grauaretur,

cum vel exilem temporis moram exitiofam
fore certiffimum effet ; perle&tis Telekius
praefatus litteris, communicatoque cum Ge
nerali Rathmarienfi a Copp confilio itidem
faepedi&tum Comitem Ioannem a Rhottal
(qui Caffouia fe mouens poft quatuor dies
Rathmarinum erat appulfurus) operiri pla
cuit. * Quo fuperuenienté praefentiam Mi-*
chaelis Teleki ad negotium totum maturius
c inficiendum optime contigiffe vifum eft ;
, prolixisque de modalitate pacis initae, eius
que circumftantiis, difficultatibus praeterea
regni Tranfiluaniae, quibus medendis facrae
Romanorum Imperatoriae Maieftatis exora
re per Telekium opem volebamus. • Tra
&tatum eft inter hos verbis, certa itaque ille
nomine facratiffimae Romanorum Imperato
riae Maieftatis pun&a Principi Apaffio, re
gnique Tranfiluaniae Statibus exhibenda '
Telekio tradit, vt cathegorica absque cra- ,
ftinatione de iis omnibus, transmittatur re- -
folutio honeftiffimis rogans litteris, Negutia
vero Telekio coinmifía per celeres Tabel
larios fuae Maieftati recommendat. Pun&ta
autem huius erant tenoris ;
M 3 1) Cum
 >.
\
-
*

132 Hist. ReRvM TRANsilv.

(1663.) 1.) Cum Magnus Vezirius euacuationem
praefidiorum Tranfluanicorum vigore primi
articuli inftanter vrgeat, feque declaraue
rit armadam fuam non prius a confiniis dif
ceffuram, donec di&ta euacuatio in effe&um
6edu&ta fit , quandoquidem vigore etiam
tertii articuli fortalitium Rékellyhidienfe fo
lo adaequari debet, ideo prae omnibus Prin
cipi Apaffio , et Tranfiluaniae Statibus fin
cere, et candide demonftratis, quod in fup
portabilibus plane, et aliquot milliones fu
perantibus expenfis folummodo pro confer
uatione, et reftabiliendo in Chriftianitate
ipforum ftatu tam difficili bello me expo
fuerim, donec omnia illorum priuilegia, et
iurisdi&iones inuiolabiliter conferuatae fue
rint.
s.) Non dubito ipfos paternam meam
follicitudinem, et curam agnituros, et reci
proce in omnibus occurrentiis fefe ad meum,
regnique Hungariae, et boni publici ferui
„ tium, deuotosque, atque conftantes ftatim
exhibituros, et prout ab initio intentio no
ftra alia non fuerit, quam praefidiata loca
• . pro Principatu conferuandi, ita me de fa£to
- promptum effe di&a praefidia Caefaris ar
mis meis munita euacuare, illaque Principi
Apaffio, et Statibus' credere, cum ea Ę
- àl1©•
 PARs PRyon. 183
affecuratione, ipfos memorata praefidia nul (1664.)
lo modo alienis manibus concredituros, fed
ea, et cetera omni modo defenfuros, ac ad
propriam ipforum manutentionem pro Tran
filuanis conferuaturos, nec in minimum quid
conceffuros, quod praefatae paci, vel aliis,
meo, et communis boni feruitio praeiudi
care poffet. - •

3.) Pofteaquam non mìnus etiam tertius

pacis articulus inter alia requirat, ne Ré
kellyhida folo adaequetur, ideo requirere
praedi&um Principem, ac Status, quatenus
ad memoratam folo adaequationem pro vi
ribus concurrere velint, interea tamen do
nec hoc in effe&tum dedu&tum fit, non fini
, ftre iudicent, fi aliquem locum praefidtis `
meis munitum (cuius ele&ionem veftro com
nmitto iudicio) tamdiu non euacuem, quam
memorata demolitio in effe&tum dedu&ta fit.
Scribit praefatus Praefidens meus Ma
gnum Vezirium ex ea ratione Varadinum
moturum, quafi eum Tranfiluanis aliqua ad
hue exigenda haberet, cum itaque timen
dum fit, ne di&tus Vezirius Tranfiluanos
quibusdam paci contrariis grauaminibus one
raturus fit ; fic vos meo nomine Principem
Apaffium, ac Status fincere admonebitis, vt
pro proprio ipforum bono, ac fecuritate vel
M 4 in .
 -

184 Hist. ReRvM TRANsiLv.

* = w

( 1664.) in minimo ne affentiant, nec a Turcis in

duci permittant, quod paci, vel alias mihi,
vt fupra di&lum, et regno praeiudicare pof
fet, vt fuprafata euacuatio praefidiorum
meorum Tranfiluanicorum effe&tuari poffit,
confultum iudicaui, vt vos in perfona eo
conferatis, ac cum Generali vigiliarum Prae
fe&o Copp, Barone in Nendingh, quomodo
ifta euacuatio per gradus commodius fieri.
Praefidiariisque educendis a Tranfiluanis
faluus condu&tus ad deftinanda loca conce
di poffit, conferatis. * *•

Βonum, neceffariumque erit cum dex

'teritate operari , vt apud euacuationem di
&orum praefidiorum a Principe, et praefer
tim a Statibus vniuerfis recognitio, aut re
uerfales extradentur, quibus iftam in ipfo
rum commodum fufceptam expeditionem mi
litarem, follicitudinem, defenfionem, ac pro
te$tionem recognofcant, feque obligent prae
fidia memorata apud Principatum 'Tranfii
uaniae conftanter conferuaturos, ac pro de
bita gratitudine fefe in omnibus occurren*
tiis erga me, meosque fideliter, fincere, ac
deuote obferuaturos. * Ante omnia vero prin
cipaliter eo intendatis, vt Rékellyhida folo
adaequetur, ac priusquam hoc in effe&tum
- dedu* .
 PARs Paior, 185

deducetur , fàltem vnum praefidium armis (1664.)

meis munitum maneat. - -

Tranfiluanis remonftrabitis, qualiter ipfis

per di&tam demolitionem faltem hoc com
modi acccdat, ne Turcae illud fortàlitium
prouti intendebant, iugo fuo fubiiciant, prae
fidio muniant, ac tal ter modum ipfis impo
{terum fuccurrendis difficiliorem reddant.
Demolitio, tam in antiquis, quam nouis
fortificationibus fieri, omnia folo adaequari,
ac ad haec circumiacentia loca incolae, et
fubditi compelli debent, vt ftatim et ante
futurum frigus effici poffit. -

Quae toties fato Principi Apaffio, re

gnique Tranfiluaniae Statibus gencralia tunc
' Comitia in ciuitate Schaesburgenfi celebran
tibus Telekius reportans per delegatas ex
omnibus ftatibus perfonas refcriptum ad ea'
in haec verba :
INSTRVCTIO. + ,
\ '

Generofo Michaeli Teleki ex conclufo Inftru&io

trium.nationum regni Tranfiluaniae ad ex Michaelis
Teleki ad
cellentiffimum Dominum S. R. I. Comitem Comitem
Ioannem a Rhottal facratiffimae Romano a Rhottal
Plenipo
rum Imperatoriae Maieftatis Plenipotentia tentiarium
rium expedito data Schaesburgi A. 1664. Rom. Imp.
Maieftatis
die duodeciina Nouembris, expediti.
' M5 - De
v
 136 HIST. RERVM TRANsIlv.

« ig64.) Demandatum quamuis Generofo Domi

no Michaeli Teleki a nobis vniuerfis erat,
re&a Viennam iter dirigat, facratiffimam
Romanorum Imperatoriam Maieftatem no
|
…
f
- *
*
-
a^
mine noftro pro difficultatibus regni me
dendis humillime requifiturns, quae duobus
prae ceteris continebantur pun&tis.
Tributum in immenfum au&um, vt ad
antiquum reducatur modum.
Regni limites (Varadino amiffo) con
tra iuramentum Ali- Baffae fupremi tunc
Imperatoris Turcarum Generalis, ac Pleni
potentiarii ademti reftituantur. Reliqua
: mninoris momenti praetermittimus; fed quo
■ niam eiusdem Maieftatis Plenipotentiarium
Excellentiffimum Dominum Comitem Ioan
nem a Rhottal. obuium ipfi fortuna fecit,
fperamus compendiofius omnia poffe com
--
poni, praementionato Domino Comite prom
tam erga nos affe&ionem non faltem polli
centes, verum intercefforias quoque (vt ex
-
relatione Domini Teleki intelligimus) lit
teras Viennam pro caufae noftrae promo
tione iam expediuiffe gnari.
- Ex pun&is interim* per toties di&um
Dominum Comitem Ioannem a Rhottal no
- „ mine fuae Maieftatis transmiffis intelligimus
paéem inter duos Imperatores (de qua ha
- &tenus
 PAR s PRIoR. I 87

íi -
&enus nihil dubitabamus) certo effe conclu
ct. fam, eiusque articulos partim negotia dire
is &e tangere noftra, partim vero excedere
■ ftatum noftrum, et regni Tranfiluaniae, iis,
: qui nos non concernunt fepofitis reliquos
* tangere volumus. *

• Ad primum in ferie pun&ti primi legi

{! mus fortalitium noftrum Rékellyhidienfe vt
funditus demoliamur conclufum effe a duo
bus Imperatoribus, qua in re quamuis (vt
ingenue fateamur) nobis acerba refragari
minime praefumimus, vt inferius prolixius
fcriptum erit.
Ex eodem interim pacis articulo intel
ligimus facratiffimam Imperatoriam Maiefta
tem bellum milliones excedentibus' expen
fis ha&enus continuatum , fòlummodo pro
conferuatione noftra, reftitutioneque privi
legiorum ademtorum fufcepiffe, ac geffiffe ,
donec ea omnia farta, te&taque nobis con
feruata videantur. Qua in re paternam fuae
Maieftatis clementiam exofculamur, dernif.
fiffima iuxta poffibilitatem virium obfequia
in omnibus tam nunc offerentes, quam pro
Y. pediem folenni legationc oblaturi. Itaque
de immunitatibus noftris refarciendis fatis
cautum cernentes, vt per particularia res
tota dilucidetur, in effé&umque nondum
pacis .
 188 . Hisr. ReRvM TRANsiLv.
C 1664.) pacis conditiones effe&uatae vtroque vrgen
te Monarcha , deducantur , fumme eft ne
ceffarium, quae per Dominum Telekium
noftro nomine Excellentiffimo Domino Co
miti a Rhottal porre$ta, quid pun&tatim con
tineant, liquet. Quo fub quouis praetextu
dilato, aut negle&to fub inani pacis nomine
breui nos perituros audiet Europa, fen
tientque eius vicinae nobis partes, Comita
tus Zaram, reliquique , qui ne amiffa qui
dem arce funt ademti, in dominio noftro
\ (quemadmodum ha&tenus femper) relinquan
tur, vrgendum eft: Controuerfiae de Bihar,
Κrofzna, Rolnok mediocr. Colos, et Dobo
ka Comitatuum limitibus ortae fiant iuxta
iuramentum Ali-Baffae nomine Imperatoris
fui tempore deditionis Varadienfis (vt iam
fcriptum) datam in his omnibus facratiffi
mae Romanorum Imperatoriae Maieftatis
imploramus opem:
2.) Pun&torum per Excellentiflimum
' Dominum Comitem a Rhottal transmifforum
reliquae partes quoniam res non parui mo
monti comple&i videntur, ne refolutionem.
dilatando, aut mittentis Maieftati, aut miffi
honori non fatisfeciffe, vel parum fincere
agere videamur , quantum imbecillitas vi
' • • - rium,

/
 PARs PR1oR. 189
rium, anguftiaeque rerum permittunt, eas ( 1664. ) ,
absque craftinatione affumere placuit.
Secundum, et fextum pun&ta per omnia
conformia, ne fortalitia Tranfiluanica prae
fidiis' fuae Maieftatis contra Turcarn ha&e-
nus defenfa, propediemque nobis refignan
* da praedi&tae nationi füb quouis praetextu
traderemus, in fe comple&tuntur, qua de re
bona confcientia fuam Maieftatem affecura
mus, eandem humillime obfecrantes, fi Bar
barus pro fortalitiis iisdem, immo aliis quo
que rebus, quae antiquis praeiudicarent hii
ius regni immunitatibus, nobis moleftus effe
incipiet, tempeftiuo dignetur fuccurfu au
xiliatricem porrigere dextram, qua fine dum
id, quod vires noftras excedit, promittimus,
nihil fpopondiffe, experientia noftro mala
teftabitur.
Affecuramus praeterea (modo praein
ferto per expreffum addito) eandem Impe
ratoriam Maieftatem nihil, quod non pri
dem inter duos Imperatores fancitae dero
get paci nos molituros, ita tamen fi de tem
peftiuo in praedi&tis contingentiis fuccurfu
nos quoque reddamur fecuri.
3.) Innuit infigne fortalitium noftrum
Rekellyhidienfe ex conclufo duorum Impe
ratorum effe diruendum , fatemur dum ad
de
 190
*,
HIST. RERVM TRANSILv.
defenfionem noftram ingenti labore exftru
&am iubemur euertere arcem, vix lachry
mas nos continere, interim quod vtrique
placuit Monarchis, nobis quoque placeat
oportet, faltem Praefidiarii eiusdem fortali
tii ftipendiarii, quamuis noftri ex dedititiis
tamen non pridem Germanis conftantes di
&o audientes fint, quibus Excellentiffimus
Dominus Comes a Rhottal fecuritatem no
mine fuae Maieftatis ofïerat ftudemus , ne
defperatio ad peiora eos adigat, iam pridem
talia meditantes, - - -

4.) In quarto pun&o, ne Turcae aliqua

contra immunitates noftras denuo iubenti
pareamus, clementiffimam, imo plus, quam
paternam fuae Maieftatis erga nos affe&tio
nem agnofcimus, nouis quidem a Turca non
vrgemur mandatis, fed 1i facere potius, quam
diccre male gnari in penitiora regni conti
nuant dietim excurfiones, ante fex dies pa
gi Borfa iuxta Claudiopolim fiti incolas af
feruit in captiuitatem, nec peiora deeffe cre
dimus, nifi beneficio praefentis pacis mode
ftiores reddantur.
5) In praemiffis enodatum eft. '
* 6.) Potior fexti pun&i pars in reliquis
eft comprehenfa, recognofcimus interim fà
cratiffimam Romanorum Imperatoriam Ma
iefta- .
 PARs PRIοκ. . I9I

jeftatem ex praefentiffimo, eoque extremo ( 1664 .

]hac expeditione bellica nos eripuiffe peri
culo; arcesque noftrae nifi praefidiis fuae
Maieftatis fuiffent munitae, fi non omnes,
indubitanter nonnullas per Turcas iam oc
cupatas fuiffe, Plenipotentiarius itaque no
{ter tam recognitionales, quam affecurato
rias, de his omnibus litteras Excellentißimo
Domino Comiti a Rhottal dare teneatur, - _ i

quae a fua • Excellentia infufficientes agnQ- • . -

fcantur, informari quidquid aequum fuerit, -

minime denegaturi fumus, humillimas noftras

inftantias a facratiffima Romanorum Impe
ratoria Maieftate minime reiiciendas, per- ,
: fuafi. Pro maiori ifjterim in iis fecuritate
ab {Excellentiffimo Domino fuae Maieftatis . •

Plenipotentiario Chirographo confirmari cu- ' * •

pimus.
Oftendit deftru&ionis Rékellyhidae cau
fam neceffariam, quam contentionibus elu- \

dere non eft noftrum, vtinam tam Hunga

ria, quam Tranfiluania amaros non fentiat-
: huius fru&tus ! Reftant aliae difficultates
noftrae, quarum medelam a Plenipotentia- \
s

rio fuae Maieftatis confidenter optamus, et v

fperamus.
1.) Male fenfati quidam fratres noftri . •

regni Hungariae incolae poffeffiones noftras • •

- cOm
19^ Hist. RERVM TRANsilv.
complures in Comitatibus Békes, Arad, Bi
har, et Krafzna fitas per finiftram informa
tionem a fua Maieftate iinpetrarunt, quod
tanquam iniquum , vt totum caffetur, no
ftraque nobis relinquantur poffidenda, fuam
Maieftatem humil;ime rogamus , vti ha&te
nus, ita deinceps quoque de patrocinio fuae
IMaieftatis mu!ta nobis pollicentes.
2.) Familiae Vihelianae contra vetufta,
a multisque Hungariae Regibus confirmata
Comitatus Maramarofienfis priuilegia Telo
nium in vicina eius erexit graui cum dicti
Comitatus incoinmodo; vt illorum quoque
fratrum noftrorum morbo medicina adhibea
tur, rogamus. -

3.) Quoniam conditionibiis nuper inter

duos Imperatores expreffe eft infertum cel
fiffimum Principetii I)ominum noftrum cle
mentiffimum Michaelem Apaffi vita, ipfius
Comite in Principatu effe confirmatum. Eò
vero decente Principem eligendi liberam
nobis reli&tain facultatem, prohibeatur Illu
ftriffimus Dominus Francifcus Rákotzi no
mine fuae Maieftatis eo in derogamen li
bertatis noftrae titulo, quem pro eo nec ag
nofcere, nec paffuros nos fatetnur aperte.
Quarto, et vltimo irruptio kathmarien
fis nuperrima miferrimos noftros rufticos in
di•
 v.

*a

PARS PRIOR, 193

diuerfis regni prouinciis ad extremam rede- C 1664.)
git pauperiem, vt congrua de rebus ablatis
per praedatores illos fiat fatisfa&io, iuftitia
exigit, qua dilata, aut negle&ta fuam Ma
ieftatem cogemur demiffiffime ea de re pre
-->
cibus fatigare.
Locus figilli\ /Locus figilli\ /Locus figilli
(έ Siculorum. §î)
Vniuerfi Status, et Ordines trium na- _ secreta
tionum Tranfiluaniae, et partium regni Hun Telekii in-.
ftru&io . • •
gariae eidem annexarum. praeftatio-.
- nem conti
Secreta praeterea in fine omnium re- nens. , ,
rum finali proponenda eiusdem induftriae
committitur inftru&tio , quae modeftiffimis
verbis folennem in (e continebat protefta
tionem , nifi virtute non pridem fancitae ,
pacis difficultates Tranfiluaniae tollantur
coram toto orbe Chriftiano fe di&ta pace
non in priftinum ftatum reftitutos , verum
omni orbis Chriftiani fuccurfus fpe priuatos, *
breuique perituros proteftabantur fe Status,
Comitiis Schaesburgenfibus nondum diffolu
tis remiffus Rathmarinum fic inftru&us*Te- '
lekius, negotia regni vtcunque tra&tauimus,
adolefcentulorum quorumdam non fatis tem
peratis moribus omnia turbantibus.
N Ad
 194 Hist. RERVM TRANsiLv.
( 1664.) Addamus (fi placet) exitum Petri Vi
Ëetrus vi- zaknaj, qui in principio regiminis vacuum
;ííí occupans Principis Apafii animum, per in
2xusus au- tegrum ferme triennium infigni cum regni
H;eeu- colarum iniuria omnium rerum fe arbitrum
fecerat, fingulari cum omnium laetitia dig
nitatibus exutüs fub iisdem Comitiis aula
amotus eft. Nec in aliis rebus modeftiores
fuimus, diffolutis patriae legibus, pleráque
- , concludentes, fed de his fatis.
valachiae . Valachiae Transalpinae, Princeps Gre
£*££££ gorius Dika (de quo pauca in praecedenti
pis Grego- bus) durantibus praeinfertis Comitiis de
*°*** Principatu fimul, et vita periclitari coepit,
de quo res ' altius repetenda. Di&tus Prin
>
ceps fub iugo quamuis Turcico, Chriftiano
rum nihilominus caufae fauentiffimus erat.
nec id, quod in corde gerebat, (occafione
data) effe&tu teftari defiit. Ad bellum enim
contra Chriftianos ire iuffus, dum Vezirius ?
Budenfis Hufzam Baffa contra Generalem
Zujam, adiun&tosque ipfi Chriftianos iuxta
arcem Laevam pugnam conferuiffet, in dex
tra Turcici exercitus ala conftitutus, prae
monitis prius de fua intentione Chriftianis,
cum toto fuorum robore retro cedens vi
&loriae Chriftianorum author fuit ; quae res
a. occultiffime quamuis fuit inter partes tra•
•• ^- - - &ata,
 PAns Paios. - i9$
&ata, apud fufpicatiffimam nihilominus na (1664.)
tionem praedi&tum Principem fufpicioni fe
cit obnoxium, Vezirio Budenfi Hufzámú
omnem. rei male geftae culpam in eum re
iicientes alioque accufato femet expurgan
te, quamuis áliuiii accufaffet, nihil ipfi poft
paucos dies iuffu fupremi Purpurati ftran
gulato profuit, infelix ille vicinus hofter
Georgius Dika poft âduerfam (vt optabat)
Turcarum pugnam doinum fe receperat, ni
hilque iminus , quam pacem tam cito fan
ciendam meditabatur, Legationibüs quin po
tius iteratis aulam fuae Maieftatis requirens
animiiabat, vrgebatque cóntinuandum bellum,
cui duiii infudat riegotio, ecce adeft fupre
mi Vezirii Cfauzius, vt coram eo fe ftatim
fiftat demahdans ; terret éum (puhgente
confcientia) vocantis crudelitas, terret Pur
purati Budenfis per eum (vt praemiffum)
occifi feceiis exerfiplum , in perforia itaque
vocántem adire formidafis, vrgentibüs pro*
miffis (quae quadringentorum millium im
perialiurfi fummam excedere fetuntur) fu-.
fentem leniré fatagit, fed irrito fucceffu,
follicitat de fucceffu per celeres tabellarios
fuae Maieftatis Plenipotentiatium Ioanneiii.
a Rhottal, qui Rathmárini per eos inofa*
batuf dies, follicitat de tuto per Tranfiluâa
N a iiiáíä
A.

196 Hist. ReRvM TRANI slv.

(1664.) niam paffu Principem Apafium, fed prae
* di&us Romanorum Imperatoris Plenipoten
•
^tiarius absque praeiudicio pacis non pridem
fancitae, quod 'optaba? non poffe fe facere,
nec faepe di&tum Principein Valachiae ten
tato per Tranfiluaniam paffu , tam feipfum,
quam praediétum regnum periculo inuolue
re debere, Poloniam quin potius verfus (fi
extrem,itates ingruant) ipfi fugiendum re
fpondit. Periclitante hunc in modum Prin
cipe fuperuenere ad Principem Apaffium
fupremi Purpurati litterae, in quibus feuere
nobis iubebatur itineri Principis Dika inui
gilemus, per ditiones Tranfiluaniae pene
trare volentis, et vna cum tota fupelle&ili
captiuum ad ipfum transmittamus, transmif
fae ad eum, de cuius corio agebatur confe
ftim litterae, qui fub fpe reconciliationis in
Valachia Transalpina ha&tenus fubfiftens
Poloniam verfus velociffime fugit ; fed con
iux eius Maria Struja inortalium infeliciffi
ma partui plane vicina fugae ipfius comes
effe nequiuit , in Tranfiluaniamque absque
vlla Principis , et Regnicolarum annuentia
penetrans dum in tutum omnes eius cenfe
rent iter, inter Chriftianos qualemcunque
exitum libentius tolleraturam, quam Barba
rorum furori femet pcrmiffuram animofe re
* , fpondit.
 .*: .-
PARs Peror. 197
fpondit. Vtinam, furens Barbarus pro ad- ( 1664.)
miffa in hoc regnum muliercula in nos ne
faeuiat ! aut immenfam pecuniam fecum eam
habere fingens aliquam non praefumat ex
torquere fummam. - :
Sed opinioni meae praeinfertae finem
nunc imponunt, dum haec fcribo ad 'nos
fuperuenientes Purpurati fupremi litterae,
de tradenda cum omnibus rebus fuis in ma- !
anus Legati: eius, muliere fcripta ; adiun&tae
iis funt continui Oratoris noftri Ladislai
Bal6 litterae, qui lateri fupremi Vezirii af
fiduus, vt iubenti pareat per Deum omni
potentem Principem Apaffium obteftatur,
quod- ni fecerit ab efferata ifta bellua tam
fe, quam Tranfiluaniam extremo credat ef
fe 'deftinatam exitio. Vtinam mi Le&or,
oculatus hac in re potuiffes effe , affe&tuum
noftrorum fpeculator. Princeps in fubfidiis
Imperatorum Romanorum nullam , in cle
mentia Ottomannica : quoque parem collo
cans fpem , ftabat attonitus , hinc metum,
illinc Chriftianitatis officia fecum animo
voluens. Magnatum nonnulli rebus Tur
cicis plus iufto femper fauentes absque vlla
malarum confequentiarum praeconfideratio
1ne, faciendum quod Turca iubet fuadebant,
fed C0nfiliarii vix lacrymas continentes tunc
N 3 de•
 y93 Hist. RERVM TRANsiLv, a.

ti®) indemum reliquias praerogatiuae Nobilitatis

mulierculae illius infeliciffimo exemplo
„ fe amififfe credebant, fatebanturque affiduis
fufpiriis, refiftendi deerat omnis facultas,
tradita autem toties fata muliere , quemad
' modum nunc eam , confequenter quemlibet
regnicolarum eodem Barbaro iubente ne in
manus ipfius mutandos tradere iubeantur,
non immerito formidabant, accedebat Chri
ftiana erga Chriftianam mulierem Qmnium
compaffio, publicaeque ignominiae metus,
Quae omnia faepe di&tae mulieri (fine an
nuentia Principis, et publica) regnum in
greffae eiusdem Confiliarii praeuidentes, prae
cauereque ftudentes facratiffimae Romano
fuu Imperatoriae Maieftatis Plenipotentia
rium Dominum Comitem a Rhottal vt pro
infeliciffima Principiffa per refidentem fuae
Maieftatis in aula fupremi Purpurati praee
{entem intercederet enixiffime, rogauerant,
in memoriam eidem reuocantes Georgium;
& Dikam faepedi&ae Principiffae maritum,
propter teftatam erga Chriftianos eius fins
ceritatem regno exutum, vt fola coniux in
terceffione di&a eximatur periculo, digniffi
mum effe ; fed mollibus refcriptum verbis.
absque vllo tam piae requifitionis emolu
mento. Ad Proceres regni Valachiae Trans
alpi
-
- PArs Prior. N
199 •

alpinae quoque Legatum Francifcum Belé- ( 1664.)

nyefi cxpedientes monuere eos, vt fepofitis
fi Georgius Dika eorum non pridem Prin
ceps priuatis quempiam laceffiffet iniuriis,
alteque animo reuoluentes in omnibus re
rum, et temporum, viciffitudinibus tam prae
fenti, quam retroa&is faeculis ipforum , fa
miliariumque eorundem Tranfiluaniam fuiffe
refugii locum, fecuritati itaque exulis Prin
cipiffae per Legatum apud fupremum Pur
puratum profpiciant, qua negle&ta dum vin
di&tae potius, quam futuro bono ftudent,
nullam amplius in Tranfiluania fibi, pofte
risque fuis polliceantur fecuritatem, exem
plo hoc peffimo in alios, et non paucos fuc
ceffu temporis procul dubio fe extendente,
fummas pro confilio tam falubri ii egere gra
tias, nec per eos quidquam praetermiffum ,
fed mirabilis omnium rerum ataxia eos ob
ruens , quod volebant efficere nequiuere.
JDeftitufam quocirca omnibus intercefforibus
mulierem poteftati Legati pro auehenda ea
niffi tradere coa&i funt, tam Princeps, quam
regni Status , praemiffus interim Valachiae
Epifcopus nationis Graecam profitens reli
gionem, qui mulierem, vt nouercanti cede
ret fortunae, nec durius in fe confuleret,
fumtis ex facra fcriptura folatiis muniret,
N 4 quod
 aoo HIst. RERvM TRANsiLv.

( 1664.) quod optime fa&um, nifi enim eius fuper

1 -- uentu, opportunisque monitis mortalium mai
ferrima fe abftinuiffet, laqueo vitam voluiffe
finire certum eft. Subfequitur Epifcopum
Legatus Turcicus, quo a caftello Rákos
(vbi Principiffa Nobilis cuiusdam Petri Bu.
dai hofpitio vtebatur) vnico faltem diftante
milliari infelici foecunditate filiolam mifella
peperit, adeoque metu fimul, et partus do
lore eft obruta, vt morti verius, quam vi
tae cenferent vicinam omnes, morbum ita
qüe eius pro occafione captantes Tranfiluani
fupremi Purpurati Legatum prius muneri
bus delinitum donec Vezirius denuo requi
reretur ad differendum induxerunt, interim
eodem fecretum, Domini fui (quod ha&enus
celauerat) prodente, non palpebras, nec
genas, fed thefaurum potius in toto mulie
ris negotio Vezirium pifcari, quam eius opi
nionem praeuenire, periclitantisque Princi
piffae 'perfonain exitio eripere fatagentes
regni Status in praefentia faepe di&ti Tur
cici Legati quodam fociorum eius Valachi
ci fermonis non ignaro omnia intelligente
pofita ad facra Biblia dextera Epifcopo ver
-
ba eius praeeunte fub iuramento coëgerunt
mulierem quantum thefaurum in Tranfilua
niam aduexit fateri, minor opione omnium
- - 111•
-

*.

-
 - PARs PRIOR. • noi '

inuenta eft fumma, quatuor millium impe ( 1664. )

rialium non excedens, eiusdemque dimidia
parte in vfus quotidianos iam abfumpta ha
bebat fecum mundum muliebrem, veftimen
taque pluris pretii, equos praeterea non
nullos, qui in deliciis nutriti fugae feri ipfo
rum impares erat, et nihil amplius, fupre
mum itaque Purpuratum de his omnibus
per litteras denuo requirit Princeps Apaffius,
vt omnibus rebus (quas mulier habet) adem
tis, foli eius parcatur perfonae enixiffime
… obteftans, pro caufa vero praefcnti apud
eum intercedentibus tacite praemia fe da
turum fpondens. - -

Mariæ
Non deeft fucceffus, fupremi enim Ve Struza
zirii mulier filia mille imperialibus emta fe PrincipifTae
curitatem mulierculae a Vezirio obtinuit, exitus.
ita tamen , vt quatuor millia ipfi transmit
teret imperialium, quae fumma quamuis
exilis ex parata Principiffae pecunia perfol
ui nequiuit, fed per Ioanneui Bethlenium
dimidia eius , pars eft depofita, Principiffa
autem cum decenti comitiua in Hungariam,
vbi maritus eius fub tutela Imperatoris Ro
manorum dies trahebat, eft transmiffa.
Princeps
Per eosdem plane dies Princeps Apaf Apaffius ,
fius Excellentiffimum Dominum Comitem a Comitema a
Rhottal in
Rhottal in patrem, ipfe Principem in filium patrem ,
- N 5 ad \ ,
 *.

ao2 HIst. RERvM TRANsiLv.

-

? }
( 1664.) adoptauit, mutuisque muneribus firmata in•
ipfe Prifici. ter ipfos amicitia regnicolis maiora, et me
*
£$* $, fi- liora ex adoptione hac fibimet poilicen
lium ado
. /
ptat. tibus.
Vrget praedi&is Comitiis durantibus
Plenipotentiarius facr. Romanorum Imera
toriae Maieftatis Comes Ioannes a Rhottal
arcis Rékellyhidae deftru&ionem, quam
fortalitii Varadienfis fpeculam breui per
Turcas occupandam ominatur Legato no
ftro Michaeli Telekio nondum cum refolu
tione ad nos remiffa, omnia tamen deftru&ta
arce Rékellyhidienfi pro voto nobis fuccef
fura, eodem promittente, fed optime Le
&tor ! fi absque praeiudicio eorum, qui to
ties fatam arcem ad inftantiam Barbari de
ftruendam concluferunt, verum dicere ocu*
lato tefti liceat, non fpeculam, fed froenum
! Turcarum Varadienfium ha&enus fuiffe,
femperque ( fi licuiffet perfiftere) futurum
.s credas experietur fortalitium Rékellyhidien
fe, circumiacentesque prouinciae iisdem,
quibus placuerit horis deinceps femper prae
foribus infultantem Turcam , fed querulan•
•-'
do, inemet faltem macerans redeo ad feriem
| - rerum.
Arx R&- Duobus Monarchis rem enixe vrgenti, ,
!}<yhid * .•_ __ • - r • - . . -

£ì, bus differri Rékellyhidae deftru&io nequi•

<, - •vit,
 PARs PaIor. 2o3

vit, fele&ti de fingulis regni prouinciis mi- ( 1664.)

lites, quorum ope tormenta, munitionesque Frinceps
diuerfi generis Tranfiluaniam aueherentur, Ętas
arce folo aequata Princeps quoque Apaffius inüigila
vna cum regni Confiliariis, dele&tisque e §Egy*
tribus nationibus perfonis Claudiopolim ver- polim ver
fus menfe Decembri fe mouet ex propinquo *** .
negotio pracdi£to inuigilaturus, fed nondum
di&am ingreffus erat vrbgm, dulji in oppi
dum Katona filium Georgium ( qui in mag
nam fpem eodem anno Albae Iuliae erat
natus) repentino correpto morbo amifit, in
fantulus Claudiopolim translatus, infigni cum
pompa tumulatus eft, ipfo Principe, Princi *
piffaque in praedi&o oppido Katona fubfi
ítentibus vt funeri intereffent improbanti
bus Confiliariis, Decima quarta eiusdem
menfis Cometa magnae raritudinis ab ortu
Occidentem verfus fe extendens nobis ap
paruit, qui toto eo menfe Occidentem pe
tere vifus eft, fequenti Ianuario nimirum
menfe alter denuo nobis affulfit, inuerfis ab
Occafu ortum verfus comis, ingentique per
culit periculi futuri metu, nec plura in coe
lo portenta deerant, ftellas duas Cometam
quafi inuerfas ipfe vidi, alii ignitam in, coe
lo columnam, ingentique cum fulgore duas,
gt amplius horas perfeuerantem, ac tandem
Qος•

-wz
 2o4 HIst, RrRvM TRANsrlv.
C 1664.) coelum denuo petentem extabefcentes fpe
culati funt. Miferere oh Jehova noftri! mi
ferere
tuam*!
fecundum magnam mifericordiam• * -

Chrifte- Vnico ante feftum Natiuitatis Chrifti

£°'*j£
ko Albam die Claudiopolim ingreditur Princeps Apaf.
craecamT fius, quo ibidem moram trahente ex affen
minitur. fu regni Confiliariorum ad demulcendos fu
*. premi Vezirii, aliorumque Turcarum Pro
cerum animos mittuntur cum muneribus
Albam Graecam Chriftophorus Pasko, qui
de iniuriis per Varadienfes nobis illatis mul
ta coram iis queftus, quamuis vix aliquem
inde fru&tum perccpiffet, per complures ni
hilominus meufes inani fpe la&tatus, quid e
porta retulit ex contextu pluribus patebit;
interim vix feftos quietus transegerat Prin
ceps dies, dum infimae fortis duo Turcae
Varadino cum litteris expediti adfunt, fcri
bit eiusdem fortalitii Baffa in iisdem.
ÉÉÉ- '7 Supremum Vezirium Baffam quemdam
ÉÉÉÉ praecipuae dignitatis expediuiffe occupan
Pim. loco- dos verius, quam diftinguendos regni limi.
£; tes, eumque Varadinum iam appuliffe, bre
millibüs ui re&e Claudiopolim verfus fe moturum.
Ä“;$ Euulgant littcrarum latores feptem millia
uaniam in- Turcarum cum eodem Tranfiluaniam in
Ę? • *
greffura, vt pro fuftentatione eorum lar
gum
 PARs Paior. - 2o5

gum circumfita vrbis regio cogeret com- ( 1664 )

meatum^ fub poena mortis demandantes ru
fticis. Nouus hic iterum nos perculit ter- .
ror, fi contentio limitibus orta iuxta aequi
-
3atem caufae inter partes efìet definienda,
cur tot millia inducerentur armatorum ? Re
pentinam nonnulli noftruin vrbis Claudio
politanae metuebant colludentibus forfitan
ciuibus per infidias tradu$tionem.
Alii altius fubeffe malum putantes to
tius regni Tranfiluaniae formidabant iis in
greffis pluribusque facile fubfequentibus oc
cupatiouem, quod fupremo Vezirio Albae
Graecae (quae viginti faltem milliaribus f

bungaricis a limitibus regni diftat) hinc cum

exercitu haerente non erat impoffibile, res
tamen ipfàmet nobis innotefcens, praedi&tum
leniuit metum, intelligentes non feptem mil- |
lia armatorum , fed tria vexilla Varadien
fium (eos nimirum, qui regiones. noftras fi
bi vindicare iam dudum laborant) ad pro
mouendam propriam caufam adiunxiffe fe
Baffae per fupremum Purpuratum expedito. .
Hic iterum altera fuborta eft quaeftio, vtrum
Princeps Apaffius ibidem toties di&tum prae
ftolaretur Legatum , aut in penitiora tran
fiens regni, per Deputatos diftra&tionem tra
…
- &arent limitum ? Variabantur Confiliario
1'uII}s

•-''
 -

ao6 HIST. ReRvM TRANsiLv.

(1664.) rum, deputatarumque a regno perfonarum
fententiae. v
i

1Aaffae ven- Tandem conclufum ab vniuerfis : Su

auro Mag
nas Steph*- premi vezirii Legato mediocris fortis ho
mus Ebeni
IRegni Con- mini, vnum ex Proceribus regni ad prae
• _ . . • -

§£ fpecificatum negotium tra&tandum obviam

viam mitti- mitti fufficere; dele&tusque eft Magnas qui
tur,
dam Stephanus Ebeni regni Confiliarius,
circumfitaeque Claudiopoli regionis (de qua.
inter alia tra&afidum erat) Comes fupre
mus, vir aüdaciae promptae, conftantiaequé
fingularis, deiiiaiidatum ipfi, vt valida cumi
militum manu s ihatufatoque itinere adiens
Turcicum Legaturä , femiffis hortaretur (fi
• Legatum fe agnofceret) cohortibus Vara
dienfibus, cum propria fàltem familia Prin
*-
cipem Apaffium , qui di&to morem gerens
trecentorum milliuin ftipatus caterua irì
oppidò Hunyadienfi Cquod quatüor Clau
diopoli diftat inilliaribus) di&tum falutat
Turcicum legatum, Principe Apafio Med
gyefinum, iilinc Ebesfalvam C quae in me
ditullio plane regiii fita funt) fe recipiente;
fufticis vero in toto ferime regno hoftilemi
Turcarum irruptionem metuentibus ingen
tique pauore fugae fe aptantibus.
Turcicus Legatus Ebenium fe falutati
tein aufteris excipit verbis , vt ea faceret
• • • • - prae*
 PARs PRIOR. 2o7.

praemonitus procul dubio a Confiliariis Va- (1664. ) ,

radienfibus, qui regiones praeter Tus nobis
1. .
adeptas terriculamentis talibus apui fe reti
nere fperabant, cur ipfum , qui tam a po
tentiffimo Imperatore, quam fupremo Vezi
rio litteras adferret Claudiopoli Princeps
Apaffius non expe&taffet, quaerens: fugam
que difceffum ipfius afferens, feque vltra
Claudiopolim minime iturum iurans, id ipfum
per litteras quoque proprias fignificat Prin
cipi Apaffio, vt Claudiopolim refle&tat iter,
ibique inter partes tra&tatus fiant, fubiun
gens. -

Sed di&us Princeps propofiti tenax fi „tegatus

Turca ad fe expeditus effet, ipfum debere Š.
adire fcripfit, ita tarnen, vt cohortes Vara- falvam. .
dienfes, quae miferis rufticis valde graues
effent, retrocedere iuberet Turcicus Lega
tus natura fnitis (quafi ) vocanti Principi
facile affentiens in caftellum Ebesfalva eum
adit, fed praedi&tis tribus Varadienfibus co
hortibus euin fequehtibus, praeter fedecim
tamen perfonas vna cum toties fato Turci
co Legato reliquis in caftellum Ebesfalva
non admiffis auditus. -

Sub fpecie manfuetudinis, ac lenitatis

Legatus hic Turcicus o&tuagenarius ferme,
fallaciffimam fe oftendit vuipem , binas
eaim
 ao8 HIst, RERVM TRANSILv.
Ar
-
enim quamuis, easque diuerfas comple&ten
(1664.) tes res fecum haberet litteras , vnas tamen
exhibens, plures fe habere, (ait verbotenus
quidquam proferendum, fibi demandatum
effe) impudenter negauit. Exhibitae autem
ab eo litterae nomine Imperatoris Turcarum
(fed per fupremum faltem Vezirium Albae
Grzecae fcriptae ) continebant Rékellyhi
dam effe deftruendam, praefidiaque Impe
ratoris Romanorum e fortaiitiis Tranfilua
nicis debere * confeftim educi, quae regno
Tranfiluaniae reftituta, tanquam noftra pof
• fideamus. . - -

Nulla in his limitum regni definiendo.

rum mentio, nihil ea de re ipfi demanda
tum mentiente Legato, hac faltem prae ce
teris vrgente, vt Princeps Apaffius fuum
ipfius tabellario adiungens hominem, litte
ras, quas Excellentiffimo Domino Ioanni a
Rhottal fuae Maieftatis Plenipotentiario ipfe
fcripturus eft Rathmarinum fine mora di
rigat , cum di&tus fuae Maieftatis Plenipo
tentiarius Tranfiluaniam ingredi, fortalitia
que Tranfiluanica praefidio fuae Maìeftatis
nunita ipfi tradere teneatur, per eum Princi
pi ftatim, ac regno Tranfiluaniae reftituenda.
Miffae, quo volebat, litterae, fed bre
uiter refcriptum, per Commiffarium refigna
tionein
 PARs PRIOR. 2o9

tionem diaarum arcium poffe, et debere (1664.)

confici, miffusque Rathmarino quidam, qui
haec effe&tuaret, anne&tendum forfitan hic
mi Le&tor effet, quid , et qualiter , iisdem
plane diebus Plenipotentiarius fuae Maie
{tatis cum Legato noftro Michaele Teleki
tra&auerit, fed feriem rerum per praemen
tionatum Turcicum Legatum geftarum in
terrumpere nolo, mox ad ea, quae praeter
miffa videntur, rediturus.
*.

$ Alteras poft duorum dierum moram

Turcicus Legatus, easque binas, vnas Im
geratoris Turcarum , alteras fupremi Vezi
irii denuo exhibet Principi Apaffio litteras,
;
•
in quibus determinatio regni limitum cum
Varadienfibus controuerforum ipfius iudicio
commiffà, per eos fuerat, Quibus porre&is
; 'longe elatior apparuit , nil placide, verum
imperiofe nobiscum agens. In re itaque
tanti momenti pecuniae minime parcendum
cenfentes , ipfiusmet aulae familiaribus in
fciisque mille imperialium munere, quatuor

,
:
praeterea millium promiffione, demulfimüs
inueterati aftus fenem, qui hoc munere fub
a&tus quidquid per eum fieri poterit omnia
fa&urum fpopondit ne ipfius expeditio di£
feratur vrgens,
o'
- - - -

- - -

falla.
-

, •* - -
 21 o HIST. RERvM TRANsilv.
-

- t -
!
C 1664.) Fallaciffimus mortalium praeterea ite
rum fe nobis amiciffimum fimulans ad cau
fam Principis Apaffii, regnique Statuum pro
mouendam proprium fe Tihám confeftim A1
bam Graecam C vbi fupremus Vezirius in
hyberniis erat) praemiffurum offert.
Michael Cfepregi Principi Apaffio fe
met obtrudens cum praedi&o Baffa Tiha fe
iturum ia&tat, fed ex affenfu regni Confilia
riorum, qui contentiofum auerfabantur ho
minem, reie&tus eft. Suble&tus in id munus
• *
iuuenis quidam toties di&i Principis aulae
familiaris , monitique per litteras Legatus
Chriftophorus Pasko, ac continuus Orator |
nofter Ladislaus Balö coniun&o cum illo !
Tiha fenfu, noftris infudarent rebus, quip
pe : quem bene donatum nobis fideliffimum
credebamus. Nec Michaeli Cfepregio quie
fcere licuit, iter enim illud adire prohibitus
fcribit Ladislao Balô negotium, quod Tiha
s. tra&aturus effet, ipfum debuiffe, et voluiffe
promouere , nifi Confiliariorum inuidia ve
tuiffet, Deum interim, quae femel depofuit,
effe&tui datum. Sed redeamus ad Turcicum
Legatum.
Ex Confiliariis Stephanus Ebeni, Geor
gius Kapi , ex Proceribus regni Cafparus
Kornis, Stephanus Thorma, ex Siculis Io
• . '/ ann©
 PARs PRioR. 31 1 . ~
/
amnes Nemes, cum Nobilibus mediocris for
tis, non paucis, rerum tamen in lite exi (1664)
ftentium \gnaris, Legato Turcico additi,
# &#; ftipatus, eadem, qua fe
ad iter mouit die Baffam Varadienfem de
fuo itinere praemonitum ad determinandam
inuitauit controuerfiam, fed ii habito cum
fuis confilio, quae vi rapuerant, mendaciis
que coram fupremo Vezirio ha&enus erant
tutati, fe amiffuros praeuidentes adeffe re
cufarunt, patentes quia potius ad regiones
nobis ademtas transmifere litteras, nifi tri
buta per eos impofita miferi ruftici confe- . --

, ftim perfoluerent, extremum ipfis exitium

cum iuramento , denunciantes , Commiffarii
itaque noftri re infe&ta rediere, qua de re
tam per litteras, quam . Legatum Chrifto
phorum Pasko requifitus (vt praemiffum)
fupremus Purpuratüs quo fucceffu res de
finietur in ferie rerum perfpicuum erit.
'Redeamus mi Le&tor ad progreffum Le
gationis Michaelis Teleki , quid poft tam
fplendidas, a nobisque ingenti cum fpe au
ditas facratiffimae Romanorum Imperatoriae
Maieftatis Plenipotentiarii Excellentiffimi
Domini Comitis Ioannis a Rhottal pollici
tationes reportauerit.
a

Q 2 - — circa
 - v.

aio Hist. RERVM TRANSILv.

C 1664.) , Circa finem praeinfertorum Schæsbur

genfium Comitiorum Rathmarinum cum re
folutione regnicolarum data ad pun&a iam ,
inferta remiffus, ipfbque ibidem moram tra
hente arce Rékellyhida per nosmet cum
fletu, et plan&tibus euerfa, di&tus Legatus
nofter intercedit coram Plenipotentiario fuae
ÌMaieftatis, categoricam , eamque benignam
non differat de propofitis regni Tranfilua
niae difficultatibus dare refolutionem, cum
Rékellyhidam, cuius demolitio ha&tenus di
lata, obices tot in negotio fecerat (vt faepe di
&tum)iam euerfam effe conftet :fæpe di&us fuæ
ÌMaieftatis Plenipotentiarius multa prius de
fua erga Principem Tranfilüaniae, eiusque
regnicolas finceritate, non fine peieratione
praefato fuadere Legato noftro coepit , res
Tranfiluanicas per ipfum tra&are definiret,
quae per fpe&tabilem Dionyfium Bánffi ad
facratiffimam Imperatoriam Maieftatem de
{tinatum Legatnm noftrum maiori cum emo
lumento ipfo prae caeteris caufam promo
uente tra&ari poffent, requiri hoc vnicum,
vt tam regni Tranfiluaniae Status, quam
eiusdem Princeps iuxta formulam Telekio
tunc per eum : datam , recognitionales de
rebus iisdem infertis fuae Maieftatis trans- .
• mitterent litteras. Perfuafus Legatus nofter
- -- - ipfe
 _ _ _—————
-—---—
-—-———
——

*
PAfis PRIOR. ' 213
ipfe quoque Principi Apaffio perfuadere al- ( 1664,)
laborat, vt recognitionales iuxta formulam ° ° ° T.
ipfi datam, per eumque ad Principem Apaf
fium- transmiffam confeftim expedirent, fine
quibus arces praefidiis fuae Maieftatis ha.
&tenus munitae iisdem minime euacuandae
fqrent, afferens; negotiorum vero regni tra
- &atus omnis ad Legationem Dionyfii Bánffi
differetur. • ' ' ' ' .. . . …

formulam autem litterarum recognitiona- '

lium tam per Principem, quam regni- /
colas tran$mittendarum in fenfu con*
formni vnam inferere placuit in haec ' . '
» verba : .. • ' '^* . _ … : •* *

, Nos Regni Tranfiluaniae, et partium

, S Hungariae eidem annexarum Trium Natio
, num Status, vniuerfi, ac finguli hisce fitte
| ris noftris coram iis, quibus expedit, fate
mur, et recognofcimus : . . . . .
Pofteaquam omnibus notum eft , quan
to rerum, difcrimine praefatum Tranfiluaniae
regnum propter motus Turcicos proximis
1 ' abhinc annis inuolutum fuerit, proinde fe*
reniffimum, ac potentiffimum Dominum Do
: minum Leopoldum Dei gratia Romanorum \
Imperatorem femper Auguftum, Germaniae,
' Hungariae, Bohemiaeque Regem Dominum
O 3 no
 . ai4 Hist. ReRvM TRANsilv.
( 1664.) noftrum Clementiffimum expeditiones belli
cas cum fuo, et graui haereditariarum pro
1 uinciarum fuarum difpendio, hucusque con
tra Chriftiani nominis hoftem continuatas
non alia de caufa fufcepiffe, Principesque
Chriftianos in fubfidium vocaffe, quam vt
nos. et di&tum regnum priftinae libertati
benigne reftitueret, illudque pro noftro, et
- - Chriftianitatis bono cum omnibus priuile
giis , ac iuribus iuxta pacis articulos inte
grum conferuaret. Pro qua paterna cura,
follicitudine, defenfione, ac prote&ione ma
xime vero , quod fua Maieftas non folum
certa fortalitia noftra e faucibus Turcarum
ripuerit , fed etiam praefidio fuo ha&enus
munita, nobis, et regno integre referuaue
rit, et eadem inita cum Turcis pace ad al
tedi&ae fuae Maieftatis benignum manda
- tum medio eiusdem Camerarii Confiliarii
intimi facratiffimi Romanorum Imperatoris
- Comitis haereditarii, rei Argentariae in Sty
ria Praefe&i, et aurei Velleris Equitis a
Rhottat cum omnimoda fatisfa&ione noftra
nobis inta&a, reftituta funt, eas, quas tene
mur, humillimas gratias referimus. Nos te
nore praefentium obligantes, fan&eque pro
mittentes, quod di&a fortalitia, ceteraque
loca pro fuae Maieftatis, regni Hungariaé,
- * nQ- -
 PARs PRIoR. T ar5
noftri, et communi bono defenfuri, ac pro (i664.)
Tranfiluaniae regno illaefa conferuaturi, nec
aliquid tentaturi, aut admiffuri, aut Turcas
introducere conceffuri fimus, quod in prae
iudicium di&tae pacis, aut regni Hungariae
vergere poffet, prouti etiam de reliquo in
debitam gratiarum aStionem erga alte me-,
moratam fuam Maieítatem facratiffimam,
eiusdem Domum Auftriacam nos in omni ~

bus occurrentiis fideles, ac deuotos perman

furos pollicemur, indubia fpe freti, di&tam
fuam Maieftatem fi forte propter praedi&ta
fortalitia infeftaremur, nos non minus cle*
menter viciffim prote&turam, in cuius fidem
praefentes litteras fubfcriptione noftra, et
figillis confuetis muniuimus. Datum, '
* ' PRINCEPS APAFFIVS, s ,
Telekii litteris adiun&tisque recognitio•
nalium per Dominum Comitem a Rhottal
ipfi porre&tarum formulis perle&is Ioanni
Bethlenio (qui Confiliariorum folum prae
fens erat) rem totam aperit, quo fuadente
negotio publicum regni ftatum fpe&ante,
tam Confiliarios, quam Delegatos ex omni
bus regni Statibus perfbnas conuocari pla
euit, iisque congregátis litterarum recogni- • • ì
tionalium formula difcuffioni fubie&a, quam
O 4 - mi .

.
 gi6 HIST. RERVM TRANSILv,
' (1664.) mi Le&or! iam inferta, fi ad ammufim per
penderis, vt in priftinum nos reftitutos fta
tum agnofcamus, ac fateamur, in fe conti.
nere infpicies, pericula autem noftra, qui
tus hodie confli&amur, nos ipfbs contra
nosmet tam impudenter mentiri non patiun
tur , nihil interim, quod aequum eft Prin
' ceps Apaffius, regnique Statüs denegare vo
lentes • recognitionales, fed in quibusdam
- $iuerfas Telekio transmittunt per ipfum
…- fuae Maieftatis Plenipotentiario exhiben.
•
-
.
das
fiyo demandantes eidem, tanquam
Comite de Rhottal vt ab Excellentif
fuae Ma
/ - ieftatis Plenipotentiario nomine fuae Maie.
$atis Caefareae de difficultatibus Traiìì.
niae aliquoties in praemiffis infertis fonan., •

dis affecuratorias reportaret. litteras cum

■ * ^ . Tranfiluanis ad omniä domini comitis Rhoe
~ . talii pun£ta honeftiffime refpóndentibus,
- - - - eaque , quae ftatim praeftanda erant : efTe.
- &tuantibus, iniquum merito cenferi poffit eo
rum, qui in dies patiuntur, caufam ad aliud
differri tempus. - ·· · · ···

Formula autem recognitionalium per Tran

filuanos miffarum erat haec: .
Nos Regni Tranfluaniae, et partium
Hungariae eidem annexarum trium natio.
| - - ' -- -
-
1num

-
 PArs Pr;ror. , a 17

num Status vniuerfi, et finguli hisce litteris (1664.)

noftris coram iis , quibus expedit fatemur, -

et recognofcimus, pofteaquam omnibus no

tum eft, quanto rerum difcrimine praefatum :
' Tranfiluaniae regnum propter metus Tur
cicos proximis abhinc annis inuolutum fue- • ,

rit. Proinde fatemur fereniffimum , ac po- ,

tentiffimum Dominum Dominum LEOPOL-, , /
IDVM Dei gratia Romanorum Imperatorem
Dominum noftrum clementiffimum expedi
tiones bellicas cum graui fuo, et haeredi
'tariarum ' prouinciarum fuarum difpendio
hucusque contra Chriftiani nominis hoftem , *. ,

continuatos , ea prae ceteris de caufa fufce- a.

piffe, Principesque Chriftianos in auxílium -

vocaffe, vt nos, et di&tum regnum priftinae

libertati benigne reftitueret, illudque pro
noftro, et Chriftianitatis bono cum omnibus
priuilegiis, et iuribus iuxta pacis articulos
integrum conferuaret, pro qua paterna cu
ra, follicitudine, ac prote&tione, maxime
vero quod fua Maieftas non fblum certa for
talitia noftra faucibus Turcarum eripuerit;
fed ea etiam praefidio fuo ha&enus munita -

nobis, ac regno integra referuauerit, ac ea- /

dem denique inita cum Turcis pace ad di
&tae fuae Maieftatis benignum mandatum
medio eiusdem Camerarii Confiliarii T. T, ,
O § de
 ^

a 18 Hist, RERvM TRANSILv.

( 1 564.) de Rhottal cum omnimoda fatisfa&tione no
bis inta&ta reftituta funt, eas, quas tene
mur humillimas gratias referimus. Nos vni.
uerfos, et fingulos tenore praefentium obli
gantes , fan&teque promitrentes , di&ta for
*. talitia, ceteraque loca omnia pro fude Ma
ieftatis, et Chriftianitatis bono conferuatu
ros, nec quidquam fponte admiffuros, quod
in detrimentum fuae Maieftatis, regni Hun
gariae, imo totius Chriftianitatis, vergere
poffit, ita tamen, vt pro praemiffis omnibus
fi a Turcis nos infeftari contingat, tempe- "
„ ftiuo fuae Maieftatis Imperatoriae , Chri•
ftianorumque fuccurfu Principum non defti
' tuamur, fine quo tantae potentiae nos im
pares res ipfa teftatur, prout nunc, quoque
in debitam gratiarum a&ionem fuam Maie
fíatem Imperatoriam, vt et Chriftianos Prin
cipes, qui pia, pro conferuandis hóbis vna
cum fua Maieftate fumferat arma, affecura
mus in omnibus occurrentiis (quantum fub
alieno iugo praeftari poterit) nos iisdem fi
deles, ac deuotos permanfuros. ' Eandem ,
fuam Maieftatem humillime orantes, vt
quemadmodum in primo nuper initae pacis
articulo, de omnibus priuilegiis, et iurisdi
&ionibus noftris inuiolabiliter conferuandis
' (vt ex pun&is nomine fuae Maieftatis per
- - * - . 1)Q-
i
 u

'• PARs PRIoù. . 2 19

Dominum a Rhottal transmißis eonßat) cati- (1664.)

tum videmus rem in generali pofito, iam -

conclufam, per particularia in effe&um de-,

duci curet. Quae quamuis per Legatum.
noftrum Generofum Michaelem Teleki in- •
fcriptis Plenipotentiario fuae Maieftatis ex
hibita, quibus comprehendantur pun&is li- . .
quere credimus, interim ealamitatibus, quae
miferos nos premunt, vrgentibus quo morbo,
laboremus non poffumus praeterire duo prae .
ceteris conclufa iam pace vel hodie nos pre- .

munt mala. - ? -

1.) Infigni fortalitio Varadienfi * (fub

uerfis prius cuniculis eiusdem) arcis propu- ' ' ' '
gnaculis , praefidiariisque per vehementiffi- -

nos hoftium infultus ad trecentas perfonas • ' -

reda&lis, iisque omnis fuccurfus fpe defti- , *

tutis per certas conditiones potitus tandem , .

Ali-Baffa, quamuis expreffe iis infertum fit, -

praeter pagos, et regiones ad di&tam arcem …*

ab antiquo poffeffas, nihil Turcam occupatu

rum, violatis nihilominus Turcae conditio- . . -

nibus iuramento Ali- Baffae firmatis Pap. ^ , 1

Mezö, Telegd, Belényes, Sollyom, Köke- ,
reki, Kerefztfzeg, Ralonta, Sarkad, Ador
ján, Bajom, Saka, Rentj6b, Petrelyén ; Pa
lota caftella, praeterea Bohár, Krafzna, Rol
nok mediocr, Comitátus integros, Comita- - |
… - tuum
 •

>no • HIST. RERVM TRANSILv.

tuum vero Kolos, Doboka, et Rolnok inter.
( 1664.). potiores partes, Arad Békes, Zörind, et Za- .
ránd Comitatuum a nobis ha&enus poffeffas
partes ad fui deditionem armis cogere, eas
dem poffidere fatagunt, quae dimidiam faci
le comple&untur regni Tranfiluaniae par
t€m. - -*

2.) Tributum triginta millium imperia

' lium alias femper pendebamus, quamuis
Jenö, Lugos, Kárán Sebes, Sidó Vár, Bék,
Defzni prius occupatae arces, ac Várad con
feqnenter ademta, cum adiun&tis prouinciis
eßent in noftra poteftate, nunc ammiffis iis
dem, Rékellyhida vero non pridem fancita
- pace cogente , folo per nosmet aequata,
praefpecificatis praeterea Comitatibus, ita
vt eft infertum: periclitantibus o&tuaginta
miiiia imperialium ex exigua regni, quae
{upereft parte pendere iubemur, quae fum
ma in aliis regni partibus exilis forfan cen
fetur, fed a nobis quaeftu nauali deftitutis,
et pauculis intollerabilis eft. De Jenö, va
rad inclytis totius ferme Chriftianitatis pro
pugnaculis, adiun&isque iisdem É
bus facere nos iubet neceffitas. De reli
quis prouoluti ad pedes facratiffimae Roma- . .
norum Imperatoriae Maieftatis, obteftamur
candem per mifericordiam Chrifti, vrgeat
- Otto·
 PARs PRioR. 22 £

Ottomannum vigore pacis fancitae regiones ( 1664. )

contra iuramentum iam di&tum Ali- Baffae
'inique nobis ademtas reftituat, tributumque
ad antiquum redigat ftatum , quibus prae
termiffis priuilegiorum, et immunitatum no
£rarum reftitutionem fatemur agnofcere non
poffumus, quin potius quos fimul, et femel
perituros fua Maieftas, Chriftianique Prin- . , .
cipes e faucibus hoftis eripuerant, fenfim, ' ' ,'
fed plus, quam paterna fuae Maieftatis Cle
mentia his omnibus mederi poteft , quam
indubia fpe freti praeftolamur. Datum in
caftris Ebesfalva, die 2. Februarii A. 1665.
Nos vniuerfi Status, et Ordines trium
nationum regni Tranfiluaniae, et partium
Hungariae eidem annexarum.
(LS) (LS) (LS)
Sed longe aliud, quam fperabamus ob
tinuimus ; perle&tis enim Excelfentiffimus .
Dominus Comes a Rhottal regni Statum re
. cognitionalibus litteris, vehementi motus
ira in haec Telekio noftro erupit verba :
Vos facratiffimae Imperatoriae Maieftati per
inde praefcribere ftudetis, quafi ope veftra *
indigeret, vtrum eius Confiliarios infamatis,
quafi ex praefcriptis veftris quorfum colli
metis non perfpiciant , aut Imperatorem
- - ipfum
- .
ao3 ' HisT, RERVM TRANSILV.
jpfum iniquum, qui ad impoffibilia vos ad
firingat, innuitis ? Cauillis, et fubterfugiis
vos vti, caecus eft qui non videat. Supra ,
et praeter meritum veftrum facratiffimam
imperatoriam Maieftatem rebus veftris pro
fpexiffe teftantur pun&ta pacificationis; quam
uis enim difficultates veftrae nunquam per
particularia fuäe Maieftati per vos fint ex
pofitae, in generali tamen pofitae de refti
tutione immunitatum veftrarum conclufum
eße ipfimet videtis, recógnitionales itaque
litterae, quas mihi porrigis, fint veftrae,
ego euacuatis praefidiis' arces Tranfiluani
cás vobis reftituam , non vos, fed aeftima
tionem mei mittentis refpeétans. Telekius
metu perculfus, fiue vt nonnulli putant mu
„eribüs ille&us confeftim Principi Apaffio
fe refcripturum, omniaque iuxta defiderium
ipfius futura promittens vrget denuo per
1itteras, quod prius fine effe&tu curauerat.
fed fine fimili a&tu facratiffimae Impe- .
ratoriae Maieftatis Plenipotentiarius arcibus,
Tranfiluanicis perComiffarios Telekio refig
natis plenus indignatione absque recognitio
nalibus regni Statuum litteris Viennam per
, eos dies rediit. RebusTranfiluanicis in eo,
quo inuenerat ftatu reli&is, fi demolitionem
arcis Rékellybidae excipias, quam totius
Tran
 - PARS PRIOR, , , , 223
-
v f

Tranfiluaniae artium munitiffimam , inte-C 1665.) . .

gram dum venerat inueniens, folo (vt fu
' perius) aequatam reliquit. . - •

Soli Legato noftro Michaeli Telekio _Michaeli

Excellentiffimi Domini Comitis a Rhottal 3$; fi
traStatus felicius fucceffit, magna enim fpe íôïés oppi
negotiorum noftrorum feliciter conficiendo-$
rum per complures menfes pleni Status re- tur, .

gni, ne erga eum, cuius (vt rebatur) inter

ceffione faepe fatus Dominus Comes a Rhot
tal tam amiciffiinus nobis redditus effet in- •,

grati cenferentur , decimas fifcales oppidi

Rifsfelek praegrandis per publicam regni
conftitutionem vita ipfius durante eidem
contulerunt, quibus vel hodie feliciter frui
tur, noftra vero fpes iam dudum euanuit.
Poft varias, easque inutiles moras Ge- Dionyfius
nerofus Dionyfius Bánffi per hos dies Vien- ÉÉ,£
nam verfus deftinatum fufcipit iter, ea ma- £ÉÉ et re
xime, quae per Telekium incaffum tra&ta- fii,- ¥
ueramus in aula fuae Maieftatis vrfurus, ííipiíT
his tamen rebus, per Telekium tra&atis,
euanuit.
Quod 1lluftriffimi Principis Rákötzii
filius Francifcus, qui-Principis titulo ha&e-
, nus gaudebat eo amplius vetaretur vti, cum
talium titulorum inane nomen multis ple
rumque caufam praebere foleat regnorum
peri
 224 , Hist. RERVM TRANSIv.
v,

(1665.) periculis, in pacificatione praeterea non pri

dem per duos Imperatores fancita Principem'
-
Apaffium vita ipfius Comite Principatu de
bere frui, eo vero decedente liberam Princi
pes eligendi facultatem Tranfiluanis reliétám
effe conftat. -

Ne fua Maieftas immaturo quorundam

zelo patrocinetur, orthodoxamque in Hun
garia eos perfequi permittat religionem.
Athname per Legatum fiue litteras af
fecuratorias de Tranfiluanis in fua libertate
conferuandis obtineat ab Ottomanno, relia
qua minoris momenti fponte praetereo.
Sed hanc Legationem vel mediocris femi
fus Tranfiluanorum vix quisquam fru&tuo
fam fperabat. Excellentiffimi Domini Co
mitis a Rhottal tam fplendidis promiffis
quid fperandum effe; eos edocentibus , fe
creta itaque di&to Legato Generofo Diony
£io Bánffi data eft inftruétio, vt negotia
Tranfiluanica fi in dies differri, aut contem
ptim haberi perfpexerit folennem nomine
Statuum regni Tranfiluaniae inftituat pro
teftationem, fe coram Deo, et orbe Chriftia
no teftari Tranfiluaniam vi pacis non pri
dem fancitae minime in priftinum ftatum
reftitutam, verum in manifefto potius exi
tio reli&tam, breuique cum vicinorum reg
119r\Jff*
 PARs PRioRs 225

uorum periculo per Barbarum occupandam (1665.)

fore. Quid Legatio haec pariet, videbi
mus in ferie repum. - *.

Anno 1665. menfe Aprili tertius item

cometa in figno pifcium apparuit 'nonnullis
Aftrologiae non ignaris ciuiles Hungariae,
ac Tranfiluaniae difcordias ominantibus.
Generalia regni Comitia menfe Maio Generalia '
--- - - - _ regni Co
confequenter celebrauimus, de tributo o&tua- ÄÈÉ,
ginta millium imperialium perfoluendo con- .

clufuri, cui dum negotio infudamus infelici

noftro fato res non faltem ludicra , imo ab
iis, qui vere Nobiles effe, et dici volunt, * • •• -

vix tangenda in tantas nos inuicem prae- . . . . .

cipitauerat contentiones , quales faluo pu- - -
dore ne pro totius quidem Americae diui- ,
tiis alere debebamus, res autem fic fe habet : ••
Duae opificum focietates cerdones ni- S9£ietates
mirum, et fitores vtraeque ciuitatis Saxo, $;
nicalis Braffo incolae de immunitatibus, qua. É'j;
rum beneficio emere, pingere , aliisque vel Ę i*;.
in calceos formata, vel faltem tin&ta coria xantes de
vendere licebat, inter fe rixantes in foro £¤·
primum inferiori (coram Iudice nimirum, 95sinent.
fenatuque di&ae ciuitatis Braffo) litem fa£#,
fcitarant, mox in praefentiarn totius natio- -

nis Saxonicae caufa transmiffa , cuius iudi

cio pars fuccumbens minime contenta ad
P il- tabw
^
 226 HIST. RERvM TRANsrlv.

( 1665.) tabulam (fiue oâauam) regni litem diligen

-
tius ruminandam prouocauit. Eiusdem ra
uis eo ha&tenus dilata, fub praedi&tis Comi
tiis fortita eft finem , vbi pars itidem con
ui&ta ad fupremum regni Tribunal in prae
fentiam nimirum Principis Apaffii negotium
totum prouocauit , definitaque , feu finalis
ibidem pronunciata eft inter partes fenten
tia, non tamen Confiliariis omnibus inter fe
confentientibus, fed duobus caufae cerdo
num, reliquis cum Principe fatoribus trium
phum adiudicantibus. - - .

Patriae le Hinc iuxta fundamentales regni leges

gibus vis
infertur , perpetuum vtrique pärti filentium erat in
definiti pofitum, fed impudentia cerdonum non eru
uaque ,
fententia buit vim inferre patriae legibus, curfitant
fit conten vndiquaque inter regnicolas, offerunt for
tionum
amateria. dida pro infigni munere quibusdam coria ,
'promittunt plura iiiaxime iis, quibus fluxam
ineffe mentem, aut iuuenili fauore, laborare
fentiunt, nancifcuntur non paucos ex iuue
nibus confeftim patronos, qui vt regnicolae
cerdonum caufam in fe fufcipiant, pronun
ciataeque contra eos fententiae obex inii
ciatur alta obftrepunt voce.
Affentiunt alii ; vix quid agatur gnari
patronis cerdonum fauere fatagentes, natio
ne Saxonica (praeter Iudicem Coronenfem
Dauidem Czako cerdonis cuiusdam Coro
1G£\-
,—————-- .…...… --•-•-•--•• ••* ••••-•••••• • **•***• - --

PARs PRIoR, 2^7

nenfis focerum , ob cognationemque illam (1665) -

partium earum fingularem patronum) enixe,

íed incaffum contradicente. Diligenter Le
gatus Michael Teleki , qui ad caffandam
fupremi Purpurati definitiuam fententiam
nomine regni Statuum Principem rogaret
Apaffium, iuuit fortuna dedecus patriae no
• ftrae ftruendo inconfideratum horum zelum.
Di&tus enim Princeps menfae cum Alexan
dro Rákotzi, Magnate quodam ex Hunga
ria Albam Iuliam ingreffo affidens, Bacho
que libans, legatione Telekii perfun&torie
audita, quidquid regnicolis placuerit fe af
fenfurum refpondit. ' Percrebruit éodem die
per totam ciuitatem fundamentalium regni
legum tam ludicra euerfio adolefcentulis,
quorum induftria haec a&a erant, dum non
faltem fenioribus, verum legibus quoque
praedominari viderentur, in immenfum fibi
applaudentibus , Senioribus vero maxime
autem regni Confiliariis funditus femel euer
fis legum fundamentis peffima quaeque omi
nantibus, nec tantae confufionis hic fuit
finis. Confiliarii enim fequenti die Prin
cipem Apaffium requirentes, quantum exi
ftimationi ipfius, quantum publico bono
euerfio legum officiat, modeftiffimis verbis
fuperuenit fupplex totius nationis Saxonicae
-
P 2 libel
V. -
i
- -
…

I - o23 HIST. RERVM TRANSILv. '

v. w

' (1665.) libellus , ne in negotio priuilegia eiusdem

- continente vis legibus patriae inferatur eni
- xiffime orantis eum eadem natione C quae
, .. tertia cenfetur Tranfiluaniae pars) diffen
… - tiente, Confiliarius autem cum ipfomet Prìn
cipe definitiuam ea de re femel pronuncian
- tibus fententiam , patroni cerdonum pro to
to Tranfiluaniae regno haberi nec debeant,
v - nec poffint. His Princeps Apaffius auditis
- legationem Telekii hefternam tunc primum
- fe intelligere, nec id, quod legibus patriae,
in eaque nationi Saxonicae praeiudicauerit
fe fa&turum refpondit. - Stephano Naláczi
aulae fuae Vice-Marfchallo ad regni Status,
• , qui in vicino congregati erant hypocaufto
expedito, vt miffam hanc facerent rem, nec
- - negotia regni fàtis ardua talia tra&ando in
)- termitterent nuncians : fed fordidae , huius ,
- - - rei patroni quod non fatis confiderate tuen
dum femel fufceperant, interrumpere non
erubefcebant, iteratas pro cerdonibus ad
Trincipem Apaffium denuo expediuere le
gationes, di&to Principe apertius, quod ro
gabatur denegante, nihil tamen publicae vel
hac via potuit confuli quieti, Comitiis enim
regni iam ad finem vergentibus ii, qui cer.
, donum empti erant muneribus, in Comitiis
generalibus nomine Statuum verba profe
-, . pren
 •

PARS PRIOR, • 229

ventes, demandarunt Magiftrorum Protono- C 1665.)

tariorum vni, Martino Sárpataki, vt defini
tiuam inter toties fatos futores, ac cerdones
Coronenfes latam fententiam apud fe reti
;
£( neret, nec ad inftantiam partis triumphan
tis extradare praefumeret. Nec his con
tenti iidem Ioannem Kendi alterum Magi
ftrum Protonotariorum iuffere nomine Sta
-
tuum regni quandam cerdonibus fub figillo
dare deliberationem, libertates, quas in fo
ro fuperiori amiferant, in fe continentem.
&ta mi Le&tor, hic intelligas. Quamuis
ub finem Comitiorum Principe, Confiliariis- ›
que ignaris, vi&a procul dubio hic lex, vi
&taque eft Principis, ac fupremi Tribunalis
authoritas immaturis quorundam ingeniis ,
bonitate Principis non fatis moderate vten
tibus, diffolutis Comitiis haec euulgata in
genti Confiliarios regni affecere moerore,
quibus in pe&tere dolorem concoquentibus
Saxonica natio (cuius priuilegia^ contrauer
tebantur) filentio rem praeterire , ac pati
nolens per Deputatos fuos memorato Princi
pi Apaffio porrexit fupplicationem demiffif
fime obfecrans, depofiti di&tus Princeps iu
ramenti memor inaugurationis tempore Sta
tibus praeftiti , cuius conditionibus priuile
giorum Saxonicae nationis illibata confer
P 3 uatio '

i- *• -
 43o Hist. RERvM TRANsiLv.

( i665. , uatio expreffe inferta fuerat, contra patrias

Jeges, priuilegiaque fua , conftitutionem in
gratiam cerdonnm a nonnullis fa$tam, ne
patiatur ipfimaet Priacipi, regnique legibus
praedominari fubne£tentes inter reliqua ,
egregios illos effe regni Senatores , qui ar- .
duis regni negotiis fepofitis crepidas, coria
que cerdonum tra&are non erubefcerent,
Turca interim Varadienfi eorundem
regiones dietim populante, miffas itaque eos
facere coegit tam fordidas res, patriaeque
prote&ioni effe inuigilandum fuafit, fed ne
haec nimis aperta, ac auftera quoque requi
£itio quidquam profuit, quodam cerdonum
patrono tunc in aula praefente, caufamque
ignominiofe fufceptam imprudenter defen
dente*dilata ad futura regni Comitia caufa.
Sed Comitiis Albenfibus adhuc cum tu
multu feruentibus res longe maioris mo
menti, difficiliusque conjplananda multorum
perculit mentes tam Helueticae, fiue Ortho
doxae, quam Romano-Catholicae Religio
nis facerdotes de iniuriis (vti ipfi praeten
debant) a diffentiente parte illatis fuos re•
quifiuere patronos, Romano-Catholici a ci
uibus Claudiopofitanis liberum religionis eo
rum cum folitis ceremoniis exercitium im
pediri, ne autem facris eorum regendis Epi
{cQ
-*

- -
 PARs PRIOR. - 231

fcopus in Tranfiluania refideat, a Statibus

regni vetari, ferme cum lachrymis coram
Principe Apaffio querebantur, vtrum infima
natione Valachica in Tranfiluania ex per
miffione patronorum fub iugo Iobbagyionali
degente (quorum ecclefiis Epifcopum prae
effe conftat) ipfi viliores cenfeantur ? expo
ftulantes ; Orthodoxae religionis vero Sa
cerdotes plura iis oftendebant, eo nimirum
in vrbe Claudiopolitana iam erupiffe Sacer
dotum Romano-Catholicorum temeritatem,
qui legibus regni (in quibus' ne Sacerdotes
, aliorum fe immifceant ecclefiis. fub graui
cautum erat poena) contemptis non folum
fanis , qui diuerfam fe&tantur religionem ,
adeo , vt non vocati fe obtrudant , verum
fi quemquam diuerfae religionis hominem
morti vicinum fubaudiuerint (nifi diligenti
amoueantur cuftodia) rationis iam impoti
bus, nihilque eorum, quae aguntur gnaris
(facrum) vt ipfi afferunt Domini Saluatoris ;
ccrpus ingerunt, nec his contenti filios in
uitis parentibus, aureos adolefcentulis mon
tes promittendo ad fe perliciunt; ficut filius
ciuis Claudiopolitani T. T. Scholae Roma
no-Catholicorum Reétor T. T. ad fuam ftu- -_*. *

dens perlicere partem regni Hungariae Pa

Jatinum per litteras a parentibus adolefcen
P 4 , tis
 232 Hist. RERVM TRANSILv.
^ C 1663.) tis interceptas, Principique Apaffio in fpe
cie me praefente exhibitas promittebat, fal
tem Romano-Catholicorum religionem am
- ple&teretur, exemplo (fed valde incongruo) :
- magni illius herois Nicolai Efzterházi regni
Hungariae Palatini vfus, quem defertae no
{trae religionis occafione ad eam porre&um
- - dignitatem fcribebat, rem tamen fecus ge
. „ftam tota nouit Hungaria, nec fcommata il
lius Re&oris deerant Orthodoxos tanquam
canes breui talem rerum mutationem affe
rens, qui certo certius obmutefcerent, nec
de adolefccntis transfugio ipfis agere tutum
futurum effet,
Querulan- Diffidentium partium querelis Princeps
Ši. Apafius intelle&is querulantibus vt intra
lentium cancellos fe continerent modeftiae feuere
£$* iuífit, negotium, quod fine inuidia, et of
que quere- fenfione Imperatoris Romanorum (cuius in
I. - ÉÉÉa£ terpofitione omnia in Porta Ottomannica nos
fertur tem- obtenturos fperabamus) tra&tari non pote
pus. rat, in aliud diftulit tempus. -

Confi!iarii In fine plane di&torum Comitiorum Prin

Paulus Bél
§*3j. cipis, regnique Confiliariorum affenfu Pau
»

phanus E- lus Béldi , ac Stcphanus l:beni (vterque

■ • Ę- Confiliarii) ad perluftranda mittùr.tur con
3a mittun- finia, demandatumque ipfis, vt deferta quee
í °°* dam caftella Almas, ct Egercs di&a, vtrum
CQntra
 PARs PRIor, ' . 233
1 contra excurfiones Turcarum Varadienfium (1665.)
t. opportuna forent, fideliterque reportarent,
* qui paucos poft dies ad Principem Apaffium,
caftella Almás, et Egeres etiam fi munian- , '
tur , nullo cum publici bono emolumento -

- fore ; verum defolatam arcem Valkó , quae Arx vaik6,

! in fummitate Alpis Tranfiluaniae a regione $*
- • , ■ • ^• ._• _ • •
®*j°'-
lum Som -

- Rilágyienfi ;difcriminantis per Magnates 1y9 praefi

, . Bánffienfes quondam erre&ta, tunc in ruinis ri$yhit
• 'decermi
• - • r -

i iacebat, ac caftellum familiae Báthorianae íúí, ïíô.

- Somlyo, quod in meditullio Prouinciae Ri- Ę;
r. - - - - us eorum. . -
v

: Jägy fitum o&to milliaribus Varadino diftat, óí,ííí

! fi praefidiis Princeps congrue muniret, ex- dantibns.
curfiones Turcarum Varadienfium facile
w poffent impediri, retulerunt, affenfumque -

facile a Principe, ac Confiliariis tunc in •

aula praefentibus praeter Ioannem Bethlen . . ' '.
Cancellarium, qui non confilium id ipfum
. fuadentium improbabat, fed in tanta publi- '
- ci boni negligentia rem bona intentione in- -

, \ choatam male procurando perdi , praedi&ta- , •'

que duo loca fi non ita par effet munian

tur, ne ha&tenus negle&a per Turcas occu
I. pentur, formidabat, de iis interim munien
, dis fancitum in confilio, arx Valkó Nobili
cuidam Michaeli Makai cuftodienda, caftel- *

lum vero Somllyo Italo cuidam, fed qui ab • •

annis compluribus fideliffimam Principibus
P 5 Tran
 234 Hisr. RERVM TRANsiLv. -
( 1665.) Tranfluaniae operam praeftiterat, huic Fran
cifco nomen erat. -

Demandatumque Paulo Béldi Magnati

s (qui Confiliariorum vnus negotii huius fua
for cum Stephano Ebeni reftiterat , quique
exercituum Tranfiluaniae Generalis titulo
vtebatur , aptam pro vtriusque loci quan
titate in praedi&ta loca transmittere mili
tum manum, congruam pro ratione tempo
ribus officialibus eorum dando ordinantiam,
quid in re tota ipfis agendum oporteret, fi
lentio hoc conclufum approbaffe videbatur
Paulus Béldi, fed Confiliariis ad fua obeun- |
tibus nullam Praefidiariis deftinata loca in
greffuris transmittcre voluit ordinantiam ,
cognato fuo Ioanni Bethlenio (qui aula di
fcedens repentino oppreffus morbo tunc do
mi iacebat, non transmiffae ad milites or
dinantiae rationem non fperandam referens
conftare (inquiens) non paruae Turcis Va
radienfibus offenfioni deftitutos illos militcs
fore, nec dubitandum eosdem in Ottoman
nica propediem Porta accufationem inftitu
turos. Qua de re ea ipfum effe erga Ot
tomannum demiffione, qui confeftim fpeci- 1

ficato, per quem ordinantia Praefidiariis il- -

lis data fuerit illius exitio indignationem a

fe
 PARs PRioR. . o 35
fe amoturus foret, male itaque audire po- (1665.)
tius, quam agere huius rei progreffutn. •
Iam milites ad faepe di&ta loca deftina
ti in medio fubftiterant itineris, iam eos
Rilágyinum verfus fe mouiffe non latebat
Turcas Váradienfes , Italo Francifco Capi. .
taneo identidem refcribente non transmif.
iàm ad ipfos ha&enus ordinantiam totum
ferme corrupiffe negotium, obteftarique fe ,
Principem Apaffium categoricam quam ci
tiffime transmittere velit declarationem ,
transmiffa tamen ex mandato Principis (fed
non fine futuri metu) fcribente Ioanne Beth
enio ordinantia Michael Makai cum tri
ginta Hungaris peditibus arcem Kun diru
tam Valkù ingreditur menfe Augufto , tri
ginta reftabant Germani ex arce Cfeh illuc
transmittendi, fed Turcae (quibus ordinan
tiae tempeftiue non transmiffae mora rem
totam propalauerant) fequenti fuperueniunt
die per fe quidem non plures trecentorum
numero, fed transfugarum Valachorum mag
nam fecum habentes colluuiem, inuadunt
animofe partem arcis defolatam, cernentes
non fofias, non murum, fed fola refiftentium,
eorumque pauculorum corpora ipfis effe ob
{taculo, reftitit cum fuis viriliter Makai,
cadunt plus minus ex Turcis quadraginta
- Vn3

.
*.
-
-
 a36 Hist. RERvM TRANSILv.
vna cum officiali ipforum Aga , fcadit ex
1665.) Hungaris vnicus, vulnerantur, plures , in
fultusque Turcarum hunc fortitus eft finem,
non tamen defiftitur ab ipfis , fimulant op
pugnationem iteratam fe tentaturos, offerunt
tutum cum impedimentis exeuntium iter,
nutant quorundam gregariorum animi, vnus
prae ceteris ad hoftes fpe&ante Makaio
transfugit, qui exitiofo hoc exemplo terri
tus arce per conditiones Turcis tradita in
columis cum fuis eft dimiffus , arx femidi
- ruta ne Hungaris receptaculum praeberet;
per Turcas folo eft aequata.
Periclitante hunc in modum Makaio
' Francifcus cum ducentis Germanis, ac cen
tum Hungaris caftellum Somllyo ingreffus, .
primum interiora caftelli diurno, no$turno
que totius praefidii labore defenfioni aptat,
mox vallum , transfoditionesque femi lunae
fpatio circum circa foris erigit, nihil quod
in ifta temporis anguftia fieri potuiffet prae
termittens. * . .
Elatus capta arce Valkó Barbarus ad
eum fle&tit iter,. vnicoque a caftello Somllyo
milliari fubfiftens, litteras faftus plenas ad
ipfum transmittit, quali fortitudine arcem
Valkó ceperit, quam clementer deditos in
columes dimiferit, multis exaggeransverbis,
-
- Offer

i!
.
.
;*-*
&*
 -

/ »
PARs PRIoR. 237

o£erreque honeftum, ac tutum Francifcus ( 1665.)

-cum fuis iter, fui minus cxcoriationem tam
ipfius, quam fibi fubie&torum, refponfum
modeftis : a Francifco verbis fe caftellum
fuae fidei commiffum minime deferturum,
inuadentes experturi forent in viros fe in
cidiffe, fi autem Turcae amicitiam colerent,
reciproce ipfum quoque non defuturum
amicitiae. - ' -

turca videns nihil minus ibi fe pro

ficere poffe , plura tunc tentare non aufus,
Varadinum fe recipit, in Porta Ottonian
nica propter defenfionem propriorum forta
1itiorum regni Tranfiluaniae Status procul
dubio traducens, quo fucceffu fequentia do
cebunt. -

1n fine toties di&orum Albenfium Co

mitiorum rediit Alba Graeca Chriftophorus
Paskö, quem per complures menfes bona
fpe la&tatuim fupremus Vezirius re infe&ta
dimiferat. Principem, regnumque Tranfil
uaniae in omnibus rebus mendacii arguens
regiones per Turcas Varadienfes occupatas
minime praeter aequum, fed optime fa&um,
fe interim controuerfiae iftius decifionem
Ottomannicae Portae iudicio fubmiffurum
dicens. ,
-
u.

*.

Dum
 !

238 H1ST. RE Rv M TRANsiLv.

Q 1665) * Dum regnicolae, quos magna fpe felicis
Jegationis Paskó aluerat, caufam tantae fu
premi Vezirii, eiusque adiun&tornm muta
tionis fcifcitati fuiffent, his regni Statibus
Paskó refpondit verbis : Mendaciis, falfis
que pollicitationibus me vobis voluiffe im
poncre, non eft, quod putetis Proceres in
clyti, qui enim (ipfismet Turcis cum ftupo
re audientibus) contemptis mortis periculis
conftantiffime coram fupremo Vezirio cau
fam veftram fum tutatus, rem mihi concre
ditam teftor Deum, teftor veftri Oratoris
, Ladislai Balö fidem , finceriffime eandem
fum profecutus, nec in primo ingreffu meo
fauor fupremi Vezirii eiusdem filiae , reli
quorumque Magnatum deerat, donec ad re
uidendos regni limites Tranfiluaniam in
greffus , grandaeuus ille nequam Haffon
Baffa Albam Graecam ad fupremum Vezi
rium fuum expediuiffet , Tihan inueterator
enim ille Principem licet Apaffium, vosque
regni Status fucatis fefellerit verbis, fide
li{fime in reftitutionem prouinciarum inique
vobis ademptarum fe feruiturum fpondens,
longe diuerfo tamen infudabat negotio, Prin
cipem Apaffium ab vniuerfis in Tranfìlua•
nia fperni ad regendum inhabili eo exiften
te, alium aptiorem debere inftitui fuadens.
… - Quo
 PARS PRioR. , 239
Ê Quo cardine res veftrae poft difcefum ( 1 665.)
í meum fluxerint ipfi noftis , interim oportet Cfepregi
aecuJatio.
intelligatis, dum praedi&tus Haffon-Baffa per
fuum Tihám id quod per me eft iam rela
lum tra&taret, Michael Cfepregi quoque fuas
ad collegam meum , veftrum nimirum con
tinuum Oratorem Ladislaum Balö transmi
ferat litteras (quas in fpecie vobis exhibeo)
qualiter continentia earum ad praeinfertam
collimet Haffon Baffae machinationem, ipfi
iudicate.

Continentia autem litterarum poft amicam

falutationem praemiffam haec erat:
Continen
Negotium, quod coram fupremo Vezi tiae litte
rio Tiha Haffon-Baffae tra&taturus eft, ego rarum Cfe
concluferam vna cam ipfo in effe&tum de pregii.
ducere, fed euertit propofitum meum Con
filiariorum vnus (Ioannem Bethlen, qui
eum extreme oderat, intelligens) interim
quod Deus decreuit, futurumque eft. Per
le&tae litterae diuerfos inter Proceres mo Captiuatur
in arre
uere affe&tus, in areftum tamen coniici pla ftum duci
cuit potioribus, du&tusque in arcem Görgé tur, fed
poft feme.
nyienfem captiuus, fed poft femeftre fpa ftre fpa

: tium Confiliariis omnibus abfentibus pro eo tium

intercedente quodam dimiflus eft.
Con
di
mittitur,
 a4o Hist. RERVM TRANSILv.
( 1665.) Controuerfia interim de prouinciis per
r - -
Varadienfes praeter ius, et aequum (vt fae
pe in praemiffis fcriptum ) ademtis, tota
erat in fufpenfo, Turcis in prouincias Tran
filuanicas identidem excurfiones molienti.
bus , magnaque procul dubio per eos fuif
fent Tranfiluanis damna illata, nifi tota ae
ftate , autumnoque fequenti potior Siculo
rum Tranfluanienfium pars iuxta ciuitatem
Claudiopolim in ftatiuis degens infidiis eo
rum obuiaffent. Rei itaque toties tentatae,
femperque per fupremum Vezirium fraudu
1entcr dilatae, qualisqualis exftiterit finis,
Chrifto
-

optantes affequi regni Status Chriftophorum

, phorus
- Paské ite Päsko tunc Alba Graeca reducen denuo
rum ad expediunt ad Portam Ottomannicam, de re
Tortam
expeditur. controuerfà datae prius ipfi inftru&ioni hoc
vnicum addentes , vt refidentem facr. Ro
manorum Imperatorum Maieftatis Simonem
-
a Reininger, eiusdemque extraordinarium
Legatum Baronem a Leski ad caufam pro•
mouendam follicitet diligentiffime , cum ad
ipfum in mandatis ab Imperatore eos habe
re conftet, promittat decem millia impcria
lium , fi cum fucceffu regni negotio infu
dauerint.
pask8 iti
neri de /Paskò quamuis fupremum Vezirium ne
mandato cem pro caufae iftius tuitione minatum fibi
fe parat. * * - fuiffe
.
-

i.
',
 t
PARs PRiok. I. 24i

fuiffe recenti teneret memoria, demanda ( 1668. )

•' • phialas,
tum non aliaque
recufatmunera fupremo argenteas
iter , equos, Vezirio,
reliquisque Purpuratis fecum vehens, inue.
nit Hadrianopoli Ottomannicum Imperato- I .
rem iam cum fupremo Vezirio coniunaum
Alba Graeca ex bello Germanico cum tri.
umpho reducem , fed vix poft viginti o&o,
dierum fpatium a Vezirio audientiam obti
nere potuit, admiffusque aufteris ab eo ex.
cipitur verbis, demandando fub poena moe.
tis, ne rerum Albae Graecae tra&atarum
vllam faceret mentionem, fed ille ne tune
quidem mortis metu territus prius vitam,
quam negotium fibi commiffuin fe intermif-.
' furum animofe refpondit; quid obtenturus
tandem erit, feries rerum teftabitur, finitis
Albenfibus Comitiis partialia denuo menfe , 'Partialia
regni Co
Septembri in caftello Radnothienfi eelebra fmitia celsa
uimus Comitia arduis de caufis ad celebran brantur.
da impulfi. • -

1.) Tra&atum prae ceteris eft de tri

buto Ottomannico perfoluendo, aduocatique
perceptores cenfùum rationem de perceptis,
et erogatis reddituri. - - .

2.) Redux Vienna Dionyfius Bánffi au

diendus erat, qui honorifice fe exceptum.
referens propenfiffimo erga res Tranfiiuani.
•• Q. Cáß
 *-.

' 242, HIST. RERvM TRANsiLv.

\
Q 1665.) cas Imperatoris Romanorum animo nos fo.
.' latus eft, refolutionem praeterea eiusdem in
-
fcriptis datam exhibuit huius tenoris :.
redux Bio- , Sacratiffimae Caefareo-Regiaeque Ma
Ë' ieftatis Domini Domini noftri Cleméntiffimi
hanc attu- nomine ! Generofo D. Bánffi de Lofontz,
* íí* Illuftriffimi Principis, vniuerforumque Tran.
filuaniae, et quorumdam partium regni Hun
* gariae, eidem annexorum Statuum, et Ore
-
dinum ablegato praefentibus fignificandum.
Intellexiffe praelibatam fuam Maieftatem ,
ea , quae ipfe nomine Principalium fuo
rum eidem binario tam ore , quam fcri
. . ptotenus repraefentata, et propofita effe vo
luit, et primo quidem quod poftulatum il-.
lud vidi, quod iidem Status a Turca ad
extremam vfque ruinam , ac defolationem
, vrgeantur , ac premantur, in iisdem eate
nus gratiofe fubuenire, fefeque apud Por
tam Ottomannicam vel maxime modernae
legationis, et ftabilimenti pacis interponere
dignetur. Hoc ipfum eorundem poftulatum
vti iuftum, et neceffarium ita etiam con
dignum effe iudicat, quo ipfos opportunio
aribus quibus fieri poterit mediis iuuet, ne
que patiatur, vt tam nobile membrum Chri
{tianitatis , et pars inclytae nationis Hun
gariae penitus a Turcis occupetur, ā ab
· · ·
ὸlu
 •, .'^

pars Paior. •48

fblutamque'eorum poteftatem redigatur, da- ( 1663.)
v mno inaeftimabili totius Chriftianitatis, et
ruina vicinarum prouinciarum, fignanter au
tem refiduitatis regni fui Hungariae, na- '
tionisque praefiemoratae, pro qua tuenda,
et conferuanda , malisque praedi&tis auer
tendis quantum fanguinis effuderint? quan
tam molem: expenfarum prodegerint ? quae
bella gefferint ? pro Tranfiluania quantum
alii Principes cum augufta haec Domus fcri
ptorum monumenta teftantur, potiffimum
vero ea, quae fua Maieftas cum antelata
Porta Ottomannica ratione praefatae Tran
filuaniae conclufit, et pacificationi inferi cu
rauit obferuentur, effeStuique per Turcas
mandentur, aequum igitur omnino, et iufti^
tiae confentaneum effe , vt per praefentem
' ad fupra nominatam Portam Ottomannicam
inftitutam legationem ea omnia, quae ipfi
fufius enumerarunt , efficaciter vrgeantur ,
prout vrgebuntur quam efficaciffime.
Quod vero attinet quoad alia pun&a
in primo fcripto exhibita fignanter vero de
Athname pro ipfis Tranfiluanis obtinendo
alte nominatam fuam Maieftatem fefe ea
tenus quoque apud praerecenfitam Portam
�Ottomannicam omni meliori modo interpe
fituram,
Qa vbi
 w

244. Hist, RERvM TRAssilv.

a .

• ( 1665.) Vbi autem religionis negotium in prae.

fato regno Hungariae per antelatum Princi
pem , ac ipfos Status, et Ordines proponi
tur fuam Maieftatem iam ablegatos trede
cim Comitatuum benigno cum refponfo di.
mififfe, ita vt eis iufta conquerendi occafio
, penitus fublata fit, nihil vnquam in votis
eandem magis habuiffe, quam vt fideles fui
regnicolae neque in praenotato religionis
negotio, neque in aliis libertatibus a quo
piam perturbentur, fed potius conferuentur,
expe&are proinde reciproce praetitulatam
fuam Maieftatem, vt di&tus Princeps Ca
tholicos in Tranfiluania degentes in auita
ipforum libertate, et praerogatiua conferuet,
neque permittat ipfis fieri extremas illas op
preffiones, quas pati paffim feruntur, fignan
ter autem in eo : Quod cum praerepetiti
Status, et Ordines vnanimi voto , et con
' fenfu Legum, feu Confoederationem fub ob-.
ligationc iuramenti , et ar&to vinculo ante
certum tempus, et annos iniiffent ad con
feruandas quatuor in Tranfiluania religiones
fuis in libertatibus, et priuilegiis, quae con
foederatio obferuata hucufque, et in praxim
dedu&ta fuit, at non pridem nouo edi&o ab
eiusmodi libertatibus, et priuilegioruin ob
feruatione Catholicos exclufit. … -
-
- / - In
 PARs PRioR. 245

Interim vero inter Helueticae Confef- ( i665.)

fionis Arianos quoque, Schifmaticos, et fi
miles libertate fua perfrui vellent, ac pate
rentur iidem Status, et Ordines.
Quantum ad munitiones ad Károly de.
pofitas attinet praefatam fuam Maieftatem
reftitutionem earundem bellico fuo confilio
demandaffe non dubitans, fiquidem in prac
fidiis Tranfiluanicis ad eandem fuam Maie
ftatem pertinentibus munitiones remanfe
runt, quin Princeps et praedi&ti Status Tran
filuaniae demandaturi fint, vt ex depofitis
torn,entis pro dexteritate, et libitu fuo ipfi
fuae Maieftati affignentur, et remaneant.
Porro fi quae donationes (de quibus qui
dem antelatae fuae Maieftati nihil innotuit)
aliquibus collatae fuiffent, eas reuocari de
mandaffe, quemadmodum etiam Domino fu
premo Generali Caffouienfi, quatenus omnes
omnino excurfiones, et hoftilitates in partes
Tranfiluaniae inhibeat, et contrauenientes
pro merito puniat, ferio, et firmiter iniun
xiffe. -

Quoad Principis titulum Francifci Rá -

Κόtzi eatenas benignam praerecenfitae fuael* - - --

Maieftatis fa&am refolutionem praememo

ratum obligatum intellexiffe.
Q 3
V.
vi.

-,-

…
 246 HIST. RERVM TRANsilv. ,

(1665.) vItimo tandem quod querelas de ex

curfione tempore proximarum turbarum fa
&a motas , caufataque, et illata, exinde da
mna faepe di&tam fuam Maieftatem non in
termiffuram, quin demandet, quo ficut iam
antea fa&um eft, denuo diligens habeatur
oblatorum inquifitio, eaque adhibeat media,
quibus aequitas, et iuftitia adminiftretur.
Et haec erant, quae alte nominata fua
Maieftas eidem ablegato clementer rcfpon
denda, ipfique Principi, et Statibus faepius
nominatis referenda effe duxit, cui de re
liquis gratia, et benignitate fua Caefareo
Regia femper propenfa manet.
$uadetSa- „ Salutato praeterea nominc Excellentif
mes aRhot- .*. - - - • • ,

άίΤζI fimi Domini Comitis a Rhottal Principe Ap

nerv a Ra- paffio fignificauit eundem tanquam parentem
£íí,íí
aureis con- filio fuadere, vt Simon a Rainger mille au
- ' ' -- - -

feftim do- reis confeftim donaretur , diligentius res

nari. Tranfiluanicas munere delinitus tra&aturus,
quamuis vero a Lefski maior ipfo appareat,
tra&atum interim duorum Imperatorum fo
- lius Rainger induftria conficiendum fore.
$“ _secutus fuadentis confilium Princeps A
içò aurei. paffius praedi&os mille aureos ex affenfu
Confiliariorum Chriftophoro Paskó trans
mittit Raingero donandos, fit accepto mu
nere hilarior Simon, promittitque fe totum
- - - {10•

- - -

—— ——— -*
------ ---
 PARs ParoR. 247

noftrum fore, oh vtinam haec fpes etiam C 1665.).

Cvt plura praeinferta) non euanefcat! ,
: 3.) Aderat Illuftriffimi quondam Prin
cipis Domini Georgii Rákoczi viduae Lega
tus Mathias Marciban ad Principem Apaf- '
fium (non autem regni Status) expeditus, •
verum fecum. talia adferens pun&ta, quae
fine Statu regnicolarum enodari minime po
terant, ea itaque pe* di&um Principem Sta
tibus communicata erant haec, -

Poftulata Celfiffimae Principiffae Domi- Ę:

nae Dominac Sophiae Báthori per Mathiam í'í
Marciban coram Celfiffimo Principe Fran- th6ri Prin
- c1pus, qu1-,
cifco propofita. * deam Geor
1.) Magnanimi , raraeque fortitudinis gii Ráko
celfiffimi Principis Georgii Rákotzii mariti * **"**
fui defideratiffimi (eodem contra communem
Chriftianitatis hoftem pugnando beatam ef
fundente animam) vniuerfa bona in ditione
: Tranfiluanica exiftentia ab aliis occupata
non fine intimo fenfu agnofcant, Celfiffima
Principiffa, eiusdemque filius Illuftriffimus
Princeps Francifcus Rákótzi.
' Cum. autem, inquieto eorum dominio
tam praedi&um Celfiffimum Principem, quam
cius Succeffores fe manutenturos per litte
ras iuramentales in fpecie exftantes fpopon
'derint regnicolae, Celfiffimus Princeps Apaf
Q4 fius
 »

a
, / a48 Hist. ReRvM TRANsIvv.

( 1665.) fius communis iuftitiae zelo du&tus vi prae

… fatae affccurationis, vt ea omnia per poffef
fores temporarios reftitui iubeat, aequitas
exigit. -

2.) Non fine praeiudicio praerogatiuae,

Dominique fui fa&tum praetendens eadem
Principiffa introdu&ionem praefidii in caftel
lum fuum haereditarium Somllyo auget, of
fenfionem commeatus ex o&o poffeffionibus
ad di&um caftellum pertinentibus in vfum
praefidii illius exa&io, decimarumque Do
mino terreftri debitarum occupationi com
minatio. -

, Praefidio autem illo fe nec eguiffe, nec.

opera, eius de praefenti egere, aperte tefta
tur. Oppofitiones tales Tranfiluanicae quam
\ primum apud Ottomannicam nationem con
ftiterint caftellum Somllyo fimilem ficut pau
cos ante dies Valkö fubibit exitum, infal
libiliter credendum. v -

Celfiffimus : itaque Princeps Apaffius

praefidio illo amoto tollat hanc difficulta
tem, alioquin Celfiffimam Principiffam Rá
kötzianam omnes modos, et rationem initu
ram intelligat, vt toties fatum praefidium
eiiciatur. -

3.) Arcis, et praefidii Cfelnerd Officia

les quoque bonis Celfiffimae Principiffae
\ . .* Sqm
 PARs, PRIoR. 249
- '

Somllyaianis aeque molefti funt, frumen- (1665.

tum, foenum, reliquaque vtenfilia a mife
ris extorquentes rufticis, illi quoque oportet
I. ^ coerceantur. . ;

4-) Praefidia Nagy-Léta, Mihállyfalva,

et Kökö, quae vna cum reliquis bonis ad
arcem Etfedianam ab antiquo pertinentibus,
per Praedecefforesque Dóminos terreftres ,
pacifice poffeffis per facram Hungariae Re
giam Maieftatem Principi Rákotzio funt
collata, Celfiffimi Principis Apaffii Officiales
Pékellyhidienfes in praeiudicium, et dero
gamen di&tae regiae donationis occuparunt,
tam litterarum donationalium (qua in re du
bietas aliqua praetenderetur) quibus di&a
praedia inferta funt, tam veriffima, quam
teftimonia luculenta, ex quibus ea Etfedia
na bona fuiffe conftat , exhibere paratus
fum, reftitutio itaque eorundem merito po
ftulatur. -

Quae praele&ta varios mouere affe&us,

quidam noftrum bonis, quorum reftitutió
follicitabatur, potentes fa&ti, etiam fi nulla
publici boni fubeffet confideratio vitam
prius amiffuros , quam; parta fe reddituros
vociferabantur aperte ; reliqui de publico r
agi perfpicientes, ne per legationem iftam
futuris anfa praeberetur contentionibus ,
… Q5 1\OIl
 25o , HisT. RERVM TRANsIlv.
^;

C 1665.) nonnihil ambigebant; confultationeque prius

diligenti ea de re fa&a refponfio data, in
s . haec verba ;
a a . . -

- ;

Ad Pumάum primum.
Refponfio
;'£gi- Oh vtinam propofitio Numine nunquam
' tuum. ' Mauoria quaeftioni fubie&ta- fuiffet! nec po
tentiffimae Turcarum nationis terror Ccl
- \ fiffimum Principem Rákotzium ad renun- .
ciationem Principatus fui, regnicolas vero
ad certorum bonorum eidem promiffionem
adegiffet ! Sed qüoniam peccatis noftris ita
promerentibus haec omnia fuftinere coëgit
ineuitabile fatum, poftulatum autem primum
Celfiffimae Principiffae Rákotzianae contra
&u illo expreffe nititur, res ipfa poftulat,
quae eius continentia, qualiterque a con
trahentibus òbferuata fuerit perpendere.
Quae omnia (teftamur Deum) offendendi
• , quemquam intentione minime a nobis fieri,
quin potius, fi cuipiam res in veritate pro
lata non fa&is arriferit, iis (nec alii vlli)
quin tot mitlium Chriftianorum funeribus,
tot villarum, pagorum, ciuitatum, imo to
tius Tranfiluaniae cineribus obrutum vul
nus vellicare praefumpfere, merito indig
nabitur. . -

Ve.
 PARs PRIOR. 25 1

Veriffimum itaque eft Celfiffimo Prin

cipi Rákotzio non paucas a regnicolis ar
ces cum adiun&tis bonis ea per expreffüm,
et principaliter conditione fuiffe datas, ne
inuita Ottomannica Porta Principatum Tran
filuaniae vnquam ambiret, neue eadem non
reconciliata quidquam tentando, in fuam, et
regni Tranfiluaniae perniciem potentiffimae
nationis arma prouocaret, qua in gratia di- "
&tum recipiente Principem , paratum a toto
regno promiffum erat obfequium, faepe di
&us Princeps per litteras iuramentales in
Capitulo Albenfi Tranfiluaniae in fpecie ho
die exftantes, affentit per omnia, -

Hic taceant Tranfiluani! Siftat fe cala

mus fcribentium, loquatur res ipfa ; Celfif
fimus Princeps armis non inuafit Tranfilua
niae Principatum , non laceffiuit in perni
ciem Tranfiluaniae, totius Turcicae Monar
chiae molem.
Poft reoccupationem Principatus adem- v;8. ;„ A.
ta eft arx, ferio poft iteratam inuafionem Ę;
regni periit non Tranfiluaniae, fed totius É"
Chriftianitatis, propugnaculum Várad cum Tranfilua:
Comitatibus Zaránd, Bihar, Krafzna, Kolos, Ęg
Doboka, quae dimidiam comple&tuntur Tran- hgius fe*
filuaniae partem, periere vitra centum mil- "**
…
- lia

I
 - -

-
i

o52 HIST. RERvM TRANsiLv.

- - f •

C 1665.) lia Tranfiluanorum , vix reliquiis, iisque

paucis fuperftitibus.
` Qualiter di&us, toties Celfiffimus Prin.
ceps contra&us, cuius beneficio vidua eius
•. dcm Celfiffima Principiffa bona promiffa re
petit, obferuator fuerit haec omnia teftentur.
Vtinam contra&tus non fuiffet violatus,
Principatusque hodie in priftino effet Statu,
arcium quarundam, et adiun&torum iisdem
- bonorum reftitutionem facefferet multum
negotii.
Quam aliena praeterea ab Illuftriffima
- Domina Rákotziana mente Ottomannica Por
• ta ducatur, forfitan honeftius filentio prae
terire, quam verbo profequi.
Ad /ecundum.
laceffitus (vt praemiffum ) armis
Nifiarces
• • Turca Jenö, ac Várad occupaffet, ca
' ' ftellum Som1lyo non fuiffet praefidio mu
niendum, fed iis iam amiffis, Rékelyhidia
na autem arce , quae vicina illis erat, vi
pacis inter duos Imperatores non pridem
fancitae euerfa nifi Tranfiluania circumfitas !
• . {ponte amittere vellet regiones ad tuitionem i

> earundem muniendus erat aliquis locus.

Celfiffima itaque Principiffa Rákotziana
pie rem totam perpendere ne grauetur, pri
uá
 *-

- .• '.

PARS PRIoR, 253 , ,

• -
.

ù. uatam rei fubefTe minime deprehendet in. (1665.)

I. iuriam. -

[1, Cum ftupore itaque legit Tranfiluaniae

|§• regnum comminationes de eiiciendo praefi
f£. dio infertas. Memorem praeterea fuam Cel
Jf. fitudinem oportet Somllyaiana bona Tran
J§, filuanico iure ab ea poffideri, fi itaque (quod
[l], necdum regnicolae fibi perfuaferint futu
'■ rum) aliquid contra di&um praefidium a&um
|| fuerit, impoffibile eft regnicolas claufis ocu v
lis fa&tuna negligere, cum defenfionem po
13 tius, quam offcnfionem fibimct polliccantur.
f•

5• Ad tertium. -. '

Pun&um hoc praecedentis faltem accef.

foriuim dici poteft, Officiales interim Cfe
S. hienfes, vt fe contineant, admonebuntur.
: Ad quartum.
3* Paria litteralium donationalium S. Re
vi giae fuae Maieftatis , adiun&aque iisdem
M. teftimonia e diametro inter fe pugnantia
3$ effe cQnftat; poffeffiones enim, ac portiones
'1) nonnullás continentia litterarum donationa
lium in ditione, ac Comitatu Regi Hunga
' riae parenti effe afferit, teftimonia vero ex
hibita in Comitatu Biharienfi ( qui Princi
pibus
 p. … - ` .

z54 Hist. RERvM TRANsrv,

(1665.) pibus Tranfluaniae fubie&lt;s effe fòlebat)-
ea effe manifefte teftantur.
Quo pa&o autcm S. Regis Hungariae
dominatio in ditionem alienam vires exten
dere pofiet, vel mediocris judicii perfpice
rc poteft (fi verum dicere volunt, et audent)
nulli ex vicinis adhuc fuperftites recogno
fcere poffunt, eos, qui in poffidendis bonis
Etfedianis Celfiffimi Principis Rákotzii im
mediati Praedeceffores fuerunt, bona, quae
-
nunc controuertuntur minime poffediffe, me
di&tum Celfiffimum Principem tunc, dum
arcem Etfedienfem apprehendiffet, aut eo
iure illis fuiffe potitum.
Fatentur itaque ingenue regni Tranfii
uaniae Status non fine admiratìone haec om
nia fe audiuiffe, prae ceteris autem commi
nationem de eiiciendo praefidio Somljyovien
fi fa&lam ab llluftriífima Domio Rákotziana,
qui non mediocri fanguinis effufione inte
gros Baronatus, imo Ducatus in Hungaria
aquifiuerunt, cuius aerarium multis milli
bus locupletarunt, Dei, et hominum iudicio
non, tali fe primo dignos , quin potius the
fauri ope eorum parti
fimum putarent.
Š uif

Dimiffus cum disguftu Legatus infciis,

non inftigantibusque aliis legationem hanc
- pnl
 PARs PeIor. 255
minime inftitutam fufpicabantur oculatores, ( i665.)
refolutione per Generofum Dionyfium Bánf
fi ab Aula Imperatoria non pridem repor
tata, non mediocritcr fufpenfionem hanc au
; gente, quam fuperius infertam Le&or bcnc
f)
uole fi pependeris, optabant quidem inter
reliqua Tranfiluaniae Status, ne Principis
Rákotzi filius Francifcus titulo Principatus
v
vteretur iuberi, fed indire&a, eaque termi
nis generalibus pofita verba (nihilque aliud) \
obtinuerunt in ferie Legationis Chriftopho
ri Páskö, manifeftiora his vifurus es. -

Crambe bis, terue co&tum iterum reco Comitia

regni par
quere coa&i, de tributo ad Ottomannicam ticularia.
Portam perfoluendo tra&taturi comitia ite
rum partialia menfe Nouembri Albae Iuliae
celebrauimus, multae hic contentiones, {ed.
ex priuato potius affe&tu, quam boni publi
ci amore motae, deliberationibus faepe de
ea re fa&is nouae fuperadditae deliberatio
nes, fed miraris forfitan tot noftras congre
*.
gationes, tot deliberationes, de vno, eodem
que negotio fine fru&tu fa&tas. Lenitas haec
Principis peperit Apaffii perire potius finen- '
tis eos, qui bonitate eius abutentes non exe
quebantur ea, quae praeftari oportuiffent.
Intereft Comitiis iisdem Andreas FJei
cher regni Tranfiluaniae Confiliarius totius
Sa
^.

**--
~ - ~_ _
 / 256 HIST. R£RvM TRANsilv.
*•.

(1664.) Saxonicae nationis Comcs, ac ciuitatis Ci

binienfis Iudex regius, quo per integrum,
ct amplius annum morbo Jaborante, ob id
quc aula, ct publicis congregationibus ab
fente, definitiua inter cerdones, et futores
Coronenfes lata fupremi Tribunalis fenten
tia (vt perfpicue in praecedentibus fcri
ptum) inter turbata. Tricefima praeterea
' paffus arcis rubrae ante biennium ciuitati
Cibinienfi in remunerationem praeftiti erga
Hungaricam nationem ' finceriffimi eorum
obfequii, fed certis conditionibus per regni
colas collata, per contrariam eorum confti
tutionem ademta fuerat.
His potiffimum laceffitus iniuriis, vale
tudini, quae nondum priftinis firma erat vi-'
ribus, minime parcens, Albam Iuliam in
greffus primum in praefentia Confiliariorum
Principem Apaffium, mox congregatos regni
Status de vtroque requirit negótio, vtrum
, Hungarica natio teftatae inter tot rerum
viciflitudines erga eara Cibinienfium fideli
tatis immemor nullo fucceffiuis temporibus
s„..„.;, eius obfequio vti vellet quaerens?
Ínter cer- Profuit promta eius libertas adolefcen
$%$*:. ** tibus, qui definitiuam impediuerant fenten
* ftutores
§äëîun- tiam ad faniorem redeuntis frugem, execu
tiata exe- *;..•*; -

£;„ì
demandata
tionique demandata eft, quae pronunciata
fue
■——="7

, *

Pars Prior. c 257

- (1665.)
•• • - -
Š
fuerat fententia, tricefimaque Cibinienfibus .vero Cmtom
ademta, iisdem eft reftituta. ' * enfibus
adempta eft ,
Iam redeamus ad Legationem Chriftopho- reftitùta.
ri Pasko, nunc dum haec fcribo, Con
ftantinopoli pro nobis extrema in dies
expe&tantis. -

Meminiffe miI.e&tor te velim, fpriptum

in praecedentibus inhoneftiffime Hadriano
poli eundem a fupremo Vezirio exceptum, $i:
demandatumque fub comminatione mortis , íéïí.
ne difficultates
Graecae, Tranfiluanicas
quam diuerfis in locis tam
fàepeAlbae
fòl-phori Pas Ge,

licitatas vrgeret, refcribit haec omnia Pasko

Principi Apaffio fubne&ens tam filiae fu
premi Vezirii, quam aliorum non fpernen
da verba. . . *.*

Vtinam (inquiens) Celfiffime Princeps,

quae de te dicuntur, et creduntur ipfe prae
fens audires ! dum paucos ante dies coram
fupremi Vezirii' filia de excurfionibus Tur
carum Varadienfium expoftulando inter re- '
liqua proteftatus nomine 'veftrae Celfitudi
nis fuiffem, non vlterius infolentiam ipforum.
poffe tollerari, veftramque Celfitudinem, fi
iuftis defenfionis mediis vfa fuerit non effe
culpandam, filia callide fubridens , vtinam
aliquando vefter Princeps excuffo fomno
-- . R. , OCu- ,
-

* · ' . . .
 a58 Hrst. RERvM TRANsiLv.

) oculos aperire, regnoque fibi commiffo pro

fpicere incipiat, refpondit ! . *

Oratores autem Chriftianorum longe

apertius non faltem excurfiones, Varadien
fium, verum prouinciarum poft captam ar
cem Várad amiffarum ia&uram foli negli
gentiae Celfitudinis veftrae adfcribunt. For
fan veftra Celfitudo Principatu fe diutiffime
gauifuram fperat, fi quidquid nationi huic
placuerit nil iis refragabitur , teftor Deum,
omnia patiendo, et in omnibus conueniendo
peperit fibi tunc contemptum fcio quidem
exitiofum, quandoque veritatem effari, fed
' qualiscunque me exitus maneat, coram Deo,
' et Celfitudine veftra fateor ingenue, nifi
cordatius, et diligentius ad negotia incum
bat, lenitatem quam lenitate ita conferuare
nititur, eadem lenitate breui eft amiffura.
Si Turcas Varadienfes in vifceribus
' Tranfiluaniae caefos audiuiffem, meum fuif
fet totius regni negotii rationemj hic redde
re, fed dum quidquidlibet licere fibi videt
Turca, nemo putet eum defuturum occafio
nibus fuis. -

Extraordinarius Imperatoris Romano

- rum Legatus Baro a Lefski folenni admif
fus eft ab Ottomannica audentia, quid in- .
ter partes tractetur ipfi norunt, ad iteratas
u ` f©•
 *,
•,

PARs PRIOR. . '•39

requifitiones Legatus praedi&tus mé admit- (1665.) +
tere voluit, neutris hoc vtile futurum prae
tendens, interim fcriptotenus difficultates no
, ftras eidem transmifi, Simon a Rainger prom
tam praefefert erga res noftras finceritatem,
non tamen ha&tenus negotia Tranfiluanica
effe tra&tata fatetur, quod non mediocrem
mihi iniecit fufpicionem, procraftinando enim
ne fua faltem curent, noftra vero negligant,
merito formidandum. Interim quidquid fa
&uri funt, breui praefcripturus fum. -

Haec ita a Paskó praefcripta oculatus

illarum litterarum teftis inferui.
Nec fatis palato Principis Apaffii haec
arrifere, eo minus Principiffae, fed duin prae
di&as litteras diuerfimode homines interpre
tarentur, fuperuenere fimul, et femel binae
ab eodem Legato noftro litterae, quae prio
$ rum memoriam facile excuffere , continen
tia autem earum, haec erat : , · · · · · · "j
, •
Primarum. ' ;
Celfiffime Princeps non lateat Celfitu
dinem veftram Illuftriffimum Dominum Si
monem a Rainger , vt promiffi memor res
' Tranfiluanicas vi pacis non pridem fancitae,
et nunc confirmandae vrgeat, fingulis ferme
-
I.
diebus me follicitante , {ed ante quatuor
- R. 2 dies,
 a6o HIst. RERvM TRANsILv.

(1665.) dies, dum per Dauidem Rofhyai (adiun&um

nimirum mihi fcribam) eundem vrgerem fu
premi Legati inConfeffarius
ibi praefens, haec erupit Pater,
verba : fortuito
-•

Optimo Deo fit laus, a&tum eft, et agi

tur vobiscum Hungari , qui auguftiffimae
Domui Auftriacae multum negotii quando
que peperiftis, iam pauci, et debiles fa&i
funt, non eritis cuipiam offendiculo, nec
fperetis per interceffioncs noftras aliquod
lenimen vos habituros. Rainger paulo mi
tiora protulit verba, ad eundem tamen fco
pum collimantia dicens: Ego quidem quid
quid pro vobis facere potero faciam, fed
fi placida, eaque vnica cognitio non pro
' derit, amplius rem vrgendo nec vobis pro
deffemus, nobismet officeremus. Iam Ex
cellentiffimus Dominus Legatus Turcarum
Imperatori valedixit, cras, perendie valedi
&urus fupremo Vezirio , ibi fi occafio fe
of{eret mentionem rerum veftrarum fum fa
&turus.
Ex his Celfitudo veftra quid per in
terceffiones aliorum fperet conie&tare poteft.
INeceffarium itaque eft, integrum confeftim
transmittat tributum, quod praefentando
etiam fi certa immineat mors, omnia me ten
taturum credat, fed fine tributo audientiam
.* -* - s me
-
 -

-
-
-

_ \

PARs Paloa. .,,- , a6r `

me poffe obtinere, non fpero, cui vincula, ( 1665,)
et carcer in dies promittuntur. . . *. * *
Secundae , eaeque fecretiores contine
bant: Ex certo Legatum. Paskó, intellexiffe
homine toties di&um Legatum Baronem a
Lefski follicitaffe eie&ionem Principis Apaf.
fii apud Ottomannum, cui Principis Ráko
tzii filius Francifcus fubftitueretur, incer
tum tamen, vtrum obtinuerit. - , , ;'
Nec Simon a Rainger hoc arcanum per
omnia celabat, dicens in colloquio quodam
fcribae.-Legati Paskó, Dauidi Rosnyai, fi
regni Tranfiluaniae Status Francifqum Rá
Κotzium pro Principe agnofcerent, certiffi- • •
mum eft, facratiffimam Imperatoriam Maie
ftatem , in gratiam eius tanquam Catholici
Principis in omnibus Tranfiluaniae gratifi
caturam fore. Hinc fignat Principem Apaf
fium Orthodoxae (fiue Helueticae) religio
nis Principem non acque fibi effe acceptum.
• „ Perculfa metu tam infelici rerum pro- '
greffu tota Principis Apaffii aula, et regni- . . .
colis meliora fperántibùs, eo triáiores vn- &$***
decima Decembris fuperuenere continui O- Michaelis.
ratoris • noftri Michaelis Cferményi litterae, $
qui in primordio litterarum Legato noftro minaciffi• `
Paskó in proprio hofpitio vt fe contineat , Ę:
fupremum Vezirium demandaffa praemit. rati verbis,
* * R 3 - tens,
 ' 264 Hist. Rewvw TRANsm.v.
-

(1885;) tens, ab eodem fe accerfitum haec protu

liffe verba fcribat, tam vos, quam Princeps
vefter, vniuerfique regnicolae infidi prodi
• tores , omniumque mendaciffimi eftis, tri
butum foluendi'tempus iam dudum praeter
iit, vbi autem tributum veftrum'? Scribas
£rincipi confeftim totum adminiftret , alias
iuro per Deum, collotenus eum captiuum
huc breui ducendum, totumque Tranfilua
niae regnum Vulcano dandum fore.
*** Princeps Apaffius, regnique Status qua
liter non pridem (vt praemiffum) ab Otto
manno tra&tati erant, non immemores , fu
premumque Vezirium in iis, quae contra
nos di&a erant (non autem e conuerfo) plus
iufto femper veracem experti, tributum ab
iis, qui nondum perfoluerant exigendum ,
totumque fine mora ad Ottomannicam Por
tam transmittendum decernunt, nifi vndi
<quaque ad eos, qui aliquam tributi partem
debebant, feuerae ea de re litterae ; miffae
ad Saxonicam , quoque nationem : conformes
qui extremam fubditorum fuorum egefta
tem praetendens, non mediocrem ipfis im
pofitae fummae partem deeffe fatebantur.
Nationalia praedi&i Saxones in ciuita
te Cibinienfi dum Principis Apaffii exhibe. '
rentur litterae celebrabant comitia, refpon
-* • * ; * fum
 x.
PARs PRIoa. 863
Sv

fumque ab iis per delegatas ex fuis perfo- C 1665.)

nas propediem de omnibus rebns fe Prin
cipem Apaffium requifituros, redit ad toties
di&um Principem Tabellarius, qui vel exi
lem tributi transmittendi fummam indubi
tatum fibi exitium pariturum credens, hoc,
vnicum vtrum pecuniam Saxones adferant,
quaerit tabellarius ex Legatis Saxonicae
nationis, eodem, aut fequenti die fuperuen
`;turis omnia eum intelle&turum refpondit.
Saxoniea
Excanduit vehementer Princeps, quo nationis
in pe&ore etiam concoquente nationis Sa- Legati ad
xonicae Legatos, intra eosque Ioannem Si- ;£:;;;^
monium Cibinienfem Principi bene notum, £iï
fingularique familiaritate coniun&um adeffe sur
-

fertur.. Adhibet eos conuiuio Princeps A

paffius, multaque intra pocula tam de tri
buto, quam aliis rebus verba, Legatio in
terim Simonio, ipfique adiun&is commiffa ,
.ad fequentem diem dilata, nec matutinae
fequentis diei horae eandem in lucem pro
tufere, fed circa quartam pomeridianam
praedi&tae Saxonicae nationis Legati ad
Principis audientiam admiffi, quibüs ingref
fis, dum Ioannes Simonius honorifica falu
tatione praemiffa totius Saxonicae nationis
grauamina, eaque iuxta praetenfionem eo
rum non mediocria proponere ordiretur, vt
R. 4 in
 *.

264 Hisr. ReryM TRANsilv.

(1665.) interrupto fermone vtrum tributum ipfis im
pofitum adduxiffent, refpondeat ada&tus eft
a Principe, fed illo ad inchoatäm recurrcre
volente materiam Princeps Apaffius praeter
omnium fpem arrepta e mcnfa claua ferrea
iteratis Simonii humerum ferit i&tibus, ipfius
fociis cum immenfo pauore e domo fe pro
ripientibus, aderant fpe&tatores huius trage
diae in domo Principis Confiliariorum vnus
Paulus Béldi, ac Aulae Vice- Marfchallus
-* *** Stephanus Nalätzi, qui ad leniendum Prin
' ' cipis, impetum fe opponens pro Simonio
grandem in brachio i&um obtinuit.. … -
_ , … Mirantur aulici; tumultum in hypocau
-, • fto Principis fufcitatum , cernunt alii cum
admiratione, alii illufione Legatorum-Saxo
fn **•£gminicorum fugam, tandem in areftum conie
con11c1un- • . - - - - - -

çîîîîîs- &i, vbi (infcio ita fum perfuafus Principe)

ï: ab eo, qui de viau eorum prouidere iuffus
£uf. erat, aliisque nonnullis minus honefte, quam
oportebat exceptos, fcommatibusque Saxo
num delufos quefti funt, et queruntur vel
hodie. - - -

... Primoribus Saxonnm : nationalia (vt

praemiffum) Comitia Cibinii • tra&antibus
poftquam infauftus : hic rumor innotuiffet,
vix imo ne vix quidem lacrymis temperán
tes in lugubrem ftatum, muficas in tota Sa
' •• • • ; *. X0*
i
 PAR s PRIoR. • • 265 . - - - -

- - • ( 1665.) ;
-
xonica
palam, natione publico
et apertius quamedi&to Prin- 3:
filere iubcnt
fub regente $íí.*£
ay•
-

} cipe vnquam me viuente fa&um vociferan- nationis.

, tcs, non Ioannem Simonium, fed vniuerfos,
] et fingulos in ipfo verberibus exceptos, nec r
■ retro a&is vnquam temporibus intra tot di- «
- uerfiffimorum morum Principes tantam igno
• miniam Saxonicae nationi inuftam , de re
ß dimendisque fuis Legatis folliciti, tributum, '* ' '
i quod debebant , fine mora transmittentes , , , ,
eos dimiffos ad fe recepere. - ^ •• i • , ,
] - ' Renouatur iis regreffis publicus moeror
per compluresque dies fecretum nec vlli Vn
.• garorum ha&enus notum hábitum inter eos
1 confiliuin. Fatendum eft praeter Andream
- Heifcherum totius Saxonicae nationis Co
- mitem Simonio inter eos comparandum non
) extitiffe, fed fuo (vtinam non publico) haec
S. ita a&ta, non fa&a credere nemo poffer.
1 * Tributum o&uaginta millium imperia- . • , ,

* ' lium per tot contentiones congeftum Otto- , '•

d mamno transmiffum eft. - .
œ Et hic fuit finis anni 1665. qui multa, i
. eaque bona nobis pollicendo, quam egregie
illuferit, quantaque futurorum malorum fé- . .
i, +mina inter nos reliquerit oculatus Le&tor vi- , -

1. ' dere potuit. - • V

3* -

R,, Nulla
 ]
266 Hist. R£RvM TRANsiLv.

(1666,) Nulla boni fpe, fed multorum malorum

praefago metu expe&atus annus 1666. men
fe Ianuario noua, fed non laeta nobis attu
lit, redux enim ex Ottomannica PQrta Le
' gati noftri Chriftophori Paskó Tabellarius,
' ' litteras Principi Apaffio exhibet huius te
, noris : • *• , ,

gitterae
Legati
Celfiffime Princeps !
„Ë. Domine Clementiffime.
0• - -- - - -

In litteris non pridem transmiffis hu

millime notificaueram Celfitudini * veftrae,
quam exigua, et ferme nulla poft affiduas
follicitationes in negotiis Tranfiluanicis pro
mouendis me la&tet interceffionis Legati fà
'*, cratiffimae Romanorum Imperatoriae Maie
ftatis fpes, quae opinio iam finem fortita
eft. Ante quatuor enim dies dudum prae
di&tum fuae , Maieftatis Legatum fupremo
Vezirio valedixiffe, ad iterque vna cum
Excellentiffimo Domino Simone a Rainger
fe accingere cum intelligerem, eum tanquam
rerum Tranfiluanicarum exa&e gnarum,
quique refidentis officio per complures an
nos fun&tus amicum in rebus noftris ani
*mum praefetulerat, honeftis (vt par erat)
requifiui litteris, quid vna cum excellen
- - tiffi
 • • • ' ' PARs PRIOR. 267

tiffimo Domino Legato Comite a Lefski iux- (l666.)

ta mandatum facratiffimae Imperatoriae Ma
:t.
ieftatis pro Tranfiluanis intercefferint, quid
il, ue obtinuerint quaerens?
fis Is quid mihi refcripferit, veriffimia lit
terarum eius paria Celfitudini veftrae trans
mifi ( originales pro futura cautela refer
uans) ex his rem totam perfpicue intelliget.
Paria autem praedi&arum litterarum haec
erant : ,

Illuftriffime Domine !
mihi Colendiffime.
Ex litteris Illuftriffimae Dominátionis
veftrae fufius intellexi quidnam circa bona
officia Domine Legati, et mea hic apud
Portam pro Tranfiluania praeftita refcire cu
piat, fateor et me, et Excellentiffimum Do*
minum Legatum ante difceffum noftrum res
Tranfiluaniae ferio commendare voluiffe ,
cum au£m pro certo relatum fuerit Vezi
rium ftjgremum, et Sultanum ipfum ob lon
giorem moram , tributi adeo' indignatum
effe, vt de Tranfiluania nihil audire velint,
ha&enus diffimulauimus, nulJatenus tamen
intermiffuri per tertias tantum repraefenta
re, quantum quies Transfifuaniae, quietem
sonfiniorum promoueat. Ceterum ego tan
- dem
 368 HIST. RERvM TRANsiLv.

( 1666,) dem hinc difceffurus munus a fua Celfitudi

ne nuper mihi transmiffum, vbicunque prae
fertim vero poft felicem reditum in Aula
Caefarea gratis obfequiis fideliter repende
re- ftudebo, -Illuftriffimae Dominationi au
tem veftrae pro figno amoris, et arnicitiae
exiguum horologium transinitto, et me com
mendo. Conftantinopoli die et anno 1666. ;
'^ Hluftriffimae Dominationis vcftrae
se ad obfequia paratiffimus ,
- - . Simon de Rainger m. p.
** O mi“Simon falleris, fi Traufiluanos
omnes coecos autumas! Praetendis ob tem- ,
peftiue non perfolutum tributum indignatam
effe Ottomannicam Portam, quae res Tran
filuanicas ne audire quidem voJuerit, non
carceris, non ignominiae metus vos prae
* pediebat, follicitare vi pacis res Tranfilua
nicas occafione , vt hoc ipfum. prgftaretis
μ' egregia fe oííerente, dum infolitum','contra
immunitatesque Tranfiluaniae impofitum in
gens tributurn , dum non effemus foluendo,
in praefentia veftra arma nobis minaretur
Ottomannus, fed hic fubfifto : Quemadmo
dum peccata noftra Deum iuftum fùnt ex- !
perta Iudicem, itaque aliis quoque iuftitiam !
€1V}$• 1
 —————————

Paks Prior. ao9

Uâ.
eiusdem non intermorituram credens , hoc (1656.)
vnicum absque praeiudicio quorumlibet ad
\ii;
dendo coram Deo, et orbe Chriftiano te
\d:-
ftatum reddit res ipfa Tranfiluaniae pacem !
fecuritati inter duos Monarehas fancitam
minime confuluiffe, nec beneficium eius in
priftinum ftatum reftitutam, fed in extremo
-*
potius periculo effe reli&tam. **

Februarius generalibus regni Comitiis

celebrandis nos diftinuit, qualiter tributum
o&uaginta millium imperialium per prouin-.
cias annuatim exigi debeat, Hoc vnicum
prae ceteris tra&tantes cum Legato facratif
fimae Romanorum Imperatoriae Maieftatis^
nihil pro relaxatione eius interceffiffe , fed
egregie potius nobis illufiffe conftaret.
Uui dum negotio in oppido Fogaras in
cumbimus Principis Apaffii filia Maria,
quam non fatis maturo partu non pridem
Principißa ediderat fatis ceffit, ibidemque
efi; in templo tumulata eft.
[tt] , Superuent praeterea facratiffimae Ro
manorum Imperatoriae Maieftatis Legatus
£, Reuerendus Dominus Pater Käfzoni Marti
nus, Praepofitus Demefienfis, quem ad in
terceftionem Romano-Catholicorum Tran
filuanicorum huc miffum credidere, qui di
uerfam ab iis colunt religionem. Nec ina
w 'n!
 a7o Hist. RERvM TRANsiLv. '
( 1666.) ni haec opinio vifa eft fundamento niti,
cum Domini Romano-Catholici tertio ante
Legati aduentum die grauaminâ, quibus fe
laefos praetendebant Principi Apaffio por
rigentes, Legationi toties fati Káfzoni omnia
inuenta funt conformia.
Is autem ad audientiam folennem a Prin
cipe Apaffio admiffus, credentionalibus fuae
Maieftatis litteris produ&is primum orete
nus fingulari cum eloquentia , mox in fcri
ptis Legationem fuam exhibuitin haec verba:
Celfiffime Princeps !
Domine! Domine Clementiffime.

Auguftiffimus Imperator Romanorum,

Dominus meus Clementiffimus, ac Germa
v
niae, Hungariae, Bohemiaeque &c. Rex po
tentiffimus Celfitudinem veftram per me fu
um Ablegatum falutat fincere , ac officiofe,
precaturque Celfitudini vitam longaeuam,
felicitatem defideratam, gubernium tranquil
lum, pacificum, ac diuturnum vna cum fuis
prolibus fibi fubie&tis, gratulaturque inul
tum fua Maieftas Caefarea, quod inter, tot
praeteritas bellorum procellas, fatigia, cae
des, depopulationes , ac mille alias calami
tates Deus Celfitudinem veftram ad haec
' vfque
`r
 , , • /
*a ... PARs PRIOR. ' , a7i

vfque tempora feliciter conferuauerit, po- C 1666.)

puloque fuo, ac vniuerfae Tranfiluaniae qua- `
fi fingulare donum, ac fulcimentum potenti
fua manu protexerit, ac conferuauerit, vt
impofterum quoque omnia, feliciter, ac de
fiderate veftrae Celfitudini eueniant optat
fummopere, Dominus, et Imperator meus
Clementiffimus. . - - -

Et primo quidem talis fuit mentis, ac

intentionis fua Maieftas Caefarea, cum ve
ftra Celfitudo in fuo Principatu nihil aliud,
quam conféruationem Tranfiluaniae prae
tenderit , arma fua potentiffima, expenfas
incredibiles, altaque fua confilia eo femper.
collimauerit, vt veftram Celfitudinem in fuo
Principatu bene fundare, radicare, ac con
feruare contra quosvis impetitores poffet,
ac valeret, ficuti iam fauente Numine di- •

uino conclufa pace inter duos potentiffimos ,

orbis Imperatores tam pace, quam armis op
tatum effe&tum fortita eft. - ,

Parique
pacem iniuria affe&u affli&ae
temporum, Tranfiluaniae
viciffitudinumque e

labefa&tatam, ac violatam procurare, popu

lumque Tranfiluanicum priftinae, vel fal
tem praetenti quieti reftituere , vlteriusque
conferuationem procurare fua Maieftas Cae
farea, tanquam Pater, et Caput vniuerfae
Chri
 a72 Hist. RERVM TRANsiLv.
-

(1666.) Chriftianitatis fummopere laborabit, et labo

t , rat, vt fub, Gubernio veftrae Celfitudinis
fuis iuribus, priuilegiis, immunitatibus, ac
• libertatibus conferuentur vniuerfi Status, et
Ordines Tranfiluaniae, miferabilisque po
pulus quafi e naufragio colle&tus optata pa
ce perfrui, ac poft tantas perpeffas calami
tates augmentandi, ac refpirandi occafionem
affequeretur.
Imo vniuerfum robur militiae Ottoman
nicae, regnorum, ac prouinciarum deuafta
tiones, caefà fortiffimorum militum corpora,
aliasque incommoditates in fe, ac in fua reg
na, prouinciasque attraxerat, ac derinaue
rat Imperator , ac Dominus meus Clemen
tiffimus, vt hac quoque occafione affli&tae
Tranfiluaniae profpiceretur, ita, vt dum ibi
dem circumftreperent, Tranfiluania innume
s ris malis defatigata quiefceret.
Vt vero vlterius quoque fuum pater
num afîe&tum erga veftram Celfitudinem, et
affli&umhoc regnum Tranfiluaniae declara
re pofíet, quamuis antea antimo fuoConfiliario
Coumiti de Lefski Ablegato Caefareo in com
miffis dederat di&a , .vt res Tranfiluanicas
apud Portam. Ottomannicam occafione fuae
Legationis diligentiori modo promoueret,
hoc tamen , non obftante non ita pridem
•, , , prae
 /

v
PArs Paior. ars
praefato Confiliario fùo Comiti de Le£ki (1666.)
clementer, ac grauiter demandauit, vt prae
fata negotia per omnes vias poffibiles in
Porta Ottomannica reaffumeret, et quo cafu
fi ipfuin inde redire contingeret , antequam
negotia finem fortirentur, refidenti Caefa.
reo pertra&anda fideliter committeret; cre
fcit quoquc gratia fuae Maieftatis Caefareae
erga veftram Celfitudinem, ac affiiaum reg.
num Tranfluaniae, vlteriusque innotetit,
«
cum fua Maieftas Caefarea iuxta conclufum,
etiam Generofo Domino Dionyfio Bánffi pro
;
I)•

le
tunc Ablegato veftrae Celfitudinis, ac Trän
filuaniae (fic exigente neceffitate) omni de.
fiderata ope affuturam fe promittit. .
Praeterea vero vt propenfiflimum ani
mum erga Celfitudinem veftram fuae Maie.
: ftatis Caefareae Celfitudo veftra fecura men
v.
te intelligere poffit, defiderat fua Caefarea
Maieftas fuas, fi quas habet difficultates
confidenter notificare velit, in eo quoque
poffe omnem benignitatem fua Maieftìscìe
farea, quod pro complemento praefiitorum
beneficiorum inchoata deuotionis officia fa
dulo, ac conftanter in pofterum etiam con
tinuare veftra Celfitudo non negliget, vt
reciprocam clementiam fuae Maieftatiscae
fareae firma fpe fperare poffit.
S - con
«

*-
-------- ~,-
 • -

q74 Hisr. Reavm Transilv.

Confidit proinde fua Maieftas Caefarea
( 1666) quod ob refpe&um tantorum beneficiorum
tam. veftra Celfitudo , quam regnum Tran
filuaniae füam Maieftatem Caefaream vlte
rius quoque fibi demereri non intermittent,
imo omnibus modis eidem gratificari ftude
bunt, vt eo magis fua Maieftas quoque Cae
farea neceffitatibus fi quae funt huius aftii
&ae patriae clementer profpicere dignetur.
, Vnde cum animorum connexione , ac
mutua concordia omnium regnorum, ac pro
uinciarum ftabiliantur fundamenta, fummo
pere , gratoque animo fua Maieftas Caefà
irea intelligeret, fi opera veftrae Celfitudi
nis inimicitiae, inteftina odia, ac diffenfio
-nes, fiquae effent in hoc regno Tranfilua
niae eliminarentur ; ita , vt concordia, ac
-vnio inter Status, et Ordines ea occafione
•• -
maiori incremento accrefceret, et coalefce
ret. . Praefertim vero Catholica religio,
quae in vnione, fiue liga reliquarum reli
-gionum receptarum femper conferuata effe
aebuiffet , faepiffime tamen grauiter laefa
fuis iuribus, priuilegiis, et immunitatibus
-conferuaretur, ac ad inftar aliarum religio- `
l •
: num trium receptúrum illaefe, ac inta&te
- permitteretur. Confidit etiam in hac parte
fua Maieftas Caefarea, quod omnes defe
–– – - - - &us
 t
Pars Paior, 475
M.

[i. -&us in hoc paffu admiffos Celfitudo veftra (1666.)

tanquam amans iuftitiae, ac vnionis corri
t'.
gere cum fidelium fuorum Romano-Catho
licorum contentu paterne non intermittet.
Nec pro firmitate regni fapienter conftitu
tam vnionem laedi, folui, vel Catholicos
; quoquo modo excludi ab eodem patietur ;
praecipue cum Status Catholicus quoquc
non poftremum membrum fit huius inclyti
regni Tranfiluaniae.
'Dire&io quoque miniftrorum ecelefia
rum Romano-Catholicorum, vt per ordina
rios fuos Superiores fieret, nimirum Vica
rium, Archi-Diaconos, ac alios fimiles Of
ficiales proprios ad inftar aliarum religio
num receptarum, neue illos veftra Celfitu
do ab aliis turbari, violari, contumeliis af
fici , et opprimi pateretur, vt ipfi quoque
tanquam receptae religionis miniftri fub gu
} bernio veftrae Celfitudinis, quiete, ac tran
quille viuere poffint, ac valeant; liberam
que exercendae religionis facultatem ha
beant, ad inftar aliarum receptarum reli
gionum, neue ab aliis fub quocunque prae
textu impediantur.
Sperat quoque fua Maieftas Caefarea, s ,

-*
quod grauamina Romano-Catholicorum, mi
* aiftrorumque eotundem, iuftaque poftulata,
 a76 Hist. RERvM TRANsrlv.

C 1666.) ac laefiones paterne veftra Celfitudo exau

dire, et complanare his praefentibus Comi
- tiis non grauabitur tanquam fummus Iufti
… tiarius, ac patriae Pater.
Notum quoque effe poterit veftrae
Celfitudini, qualiter miferi Sacerdotes Ca
tholici Monoftorienfes' proxime praeteritis
difturbiis ruinati fuerint, vnde ob metum,
ac viciaitatem Turcarum nec de fa&to fuam
Parochiam inhabitare poffint, quam antea
vniuerfi Status, et Ordines Catholicis con
tulerant, nec iuuentutem ibidem inftruere,
nec templum frequentare audeant, fummo
, • pere metuentes, ne cafu quo a Turcis cir
cumuenti in diram captiuitatem, tam ipfi,
quam populus abducatur , magnam quoque
in hac parte veftra Celfitudo fuae Maiefta
ti Caefarea e, fidelibusque fuis fubditis Ca
tholicis praeftaret gratiam , fi templum to
taliter de olatum in Oh-Vár Claudiopoli
Catholicis reaedificandum cum fuis perti
nentiis cle menter conferre dignaretür, vel
alio condi gno modo clementer dignaretur
profpicere . . \ - •

„ … Et haec habui, quae nomine fuae Ma

ieftatis ve ftrae Celfitudini humillime inti
mare debui, Deus veftram celfitudinem fe
--
* ve*
- - -

-
-* *,- lici
 PARs Prior. a?, a

liciter eonferuet, ex animo defiderans. Fo. ( 1666.)

gäras die Io. Februarii anno 1663.
Celfitudinis veftrae • -

humillimus feruus, et Capellanus

Martinus Káfzoni Demefienfis
Praepofitus. -

Princeps Apaffius, regnique Tranfilua.

niae Status (praeter Romano-Catholicos, de
. quibus agebatur) vniuerfi perplexa (lega
tione intelle&ta) ducebantur mente, benefi
cium, quod non acceperant, accepiffe fate- `
ri nolentes, ne interim facratiffimam Roma
norum Imperatoriam Maieftatem oRende.
“.
rent morari ftudentes, tandem maturo de
re tota habito confilio in fcriptis hoc teno.
re refolutio a Principe Apaffio data.
Reuerendiffimé Domine!
; * Amice obferuandiffime.
Eenignam , ac honorificam nomine fa
cratiffimae Romanorum Imperatoriae Maie
ftatis fa&am veftrae Reuerentiae falutatio.
:
*
nem ea, qua par eft reuerentia, et obfer
uantia intelligimus. Vt Deus in emolumen.
tum totius Chriftianitatis, immortaleque no
minis decus ad pofteros fero transmitten
dum fuam Maieftatem diutiffime felicem
conferuet optantes. r.
- …»
S 3 Prae- ' -
 •- -• - -

—- • a.
…
-- I
/

•78 Hist. Reavw Transilv.

(1666.) ' Praerecenfitae per veftram Reuerentiain
altedi&ae facratiffimae Romanorum Impera
r. toriae Maieftatis tam erga nos, quam affii
- • .
, •
&iffimum
beneficia ,Tranfiluaniae
quemadmodumRegnum praeftita
per Spe&tabilem
Dominum Dionyfium Bánffi de Lofone, Con
filiarium noftrum intimum, Comitatus Do
bocenfis Comitem, et arcis, ac praefidii no
ftri Ramosujvarienfis Capitaneum, vtrobi
gue fupremum nobis fidelem fincere 3;i.
£tum, tam regni Tranfiluaniae Status, quam
, nos agnouimus ; ita de praefenti quoque
• agnofcimus, Deum pro e9rum, quaecunque
£leinentiffime nobiscum funt aaâ, compen
fatione precibus fatigantes humillimis, inte
- rim obfequiis iuxta occurrentiarum poffibi
, litatem, gratitudinem teftari parati, *.

Ingenti praeterea cum applaufu, fpeque

' * , felicis exitus indubitat, intellexerunt no
biscum regnicolae refolutione fuae Mai.
ftatis per praedi&um Spe&abilem, ac Ge
nerofum Dionyfium Bánffi reportata, Excep
Hentiffimo Domino Comiti a Lefski, vt nego
tia Tranfiluanica in Porta Ottomannica tra
&aret, demandatum fuifTe. Sed pientifi
mae fuae Maieftatis refolutio (fi absque
praeiudicio cuiuspiam verum diâere licet)
| ( . omni prorfus effe&u deftituta eft. Praedí
; - - …
-
0. 2 ' &tus
 PAas Parow. ' 679
&tus enim Excellentiffimus Dominus Lega- C 1666.)
tus, vna cum Illuftriffimo Domino Simone
: a Rainger toties fatae Imperatoriae Maie
ftatis refidente, ne verbum quidem pro af
fli&liffimo hoc regno in Porta Ottomannica
; protulerunt,ficut veriffima nunc di&iRefiden
tis litterarum paria,quas fequenti dieConftan
ii tinopoli egreffurus ChriftophoroPasköLegato
T ranfiluanico fcripferat, lucide teftantur.
{Obtendit in iis (quemadmodum videre
licet) vt res Tranfiluanicas ferio commen
darent, habuiffe quidem ipfos in animo, fed
intellexiffe ob longiorem moram tributi non
perfoluti fupremum Vezirium, et Sultanum
adeo fuiffe indignatos, vt de Tranfiluania
nihil audire velint. Non interceffionis au
tem obftaculum, fed ex ipfa potius re nota
interceffionis occafio nobis videtur, dum
fuae Maieftatis facratiffimae Legatis prae
fentibus non faltem indignatur, ob infoliti,
et contra antiquas Tranfiluaniae immunita
tes impofiti tributi non perfolutionem Otto
mannus, fed Legato noftro vincula, Tran
filuaniae noua bella, imo exitium minatur,
tunc intercedere pro iis, quos vix effe fe
rendos rés ipfa teftis eft. -Vbi praeterea
facratiffimae Imperatoriae Maieftatis ad
ipfum iubentis authoritas ? fed ne mentionè
S4 qui
-

,
 23o , Hist. ReRvM TRANsiLv.

(1666.), quidem rei fa&ta, fcribit id impoffibile fuif

fe, quod nunquam tentauerat. Illuftrißimi
' Doinini Simonis a Rainger litterarum ad me
datarum contextus plura continet, fcribit :
Quanturn quies Tranfiluaniae, quietem con
finiorum promoueat ? nullatenus deinceps
per tertias perfonas fe intermifíuros tantum
repraefentare. ,

Quam tepide (fi non frigide) de rcbus

Tranfiluanicis fua Illuftriffima Dominatioiu
dicet ex his perfpicuum eft.
Lacrymofae huius regni preces in aula
fuae Maieftatis non fic erant expQfitae, cen
tuplo plura nobis pollicebamur. Clcmen
tiffimae fuae Maieftati facratiffimae dubita.
mus an queramur? Sed infelicem rcrum
.Tranfiluanicarum progreffum ! qualiterque
faepe di&i Legati iis infudauerint, non pof
fumus filentio praeterire, nec deinceps fuas
Dominationes poft tot interceffionis occafio
nes negle&tas diligentiores fore credimus.
Spe&abili, ac Generofo Dionyfio Bánffi
in aula fuae Maieftatis noftro, ac regnico
larum nomine legatione fungenti praeter,
et fupra meritum noftrum promiffi fuae Ma
ieftatis Imperatoriae patrocinii non fumus
immemores, in eoque vnicam poft Deum
{pem collocamus, meliorem rerum fuccef-'
' .' f-'
• fum,
 a

PARs PRIon. , 231 ,

fum, quam (vtipraemium) in Porta Otto- C 1666.) /

mannica per Legatos fuae Maieftatis cum - - -

aiiii&:iffimo hoc regno nuper addere fpcrantes. .

Agnof:imus interim finceriffimum , ac
plus, quam paternum erga hoc calamitofum ,
regnum fuae Maieftatis affe&tum, dum diffi
cultates, quibus hodie laborat fua Maieftas ' •
fcire aust. ' `- -

Hic latus offert fe lacrymas eííandendi

campus, tributum, quod contra antiquas hu
ius regni immunitates in immenfuin eft au
&um ton in toto, non in parte eft remiffum.
Complures Comitatus, aliaeque, fàt aim
plae huius regni regiones (quae dimidiam , ,
ferme complečtuntur eius partem) contra
iuramentum Ali-Baffae, tempore deditionis - \
Váradienfis elatum occupatae non funt re- \
ftitutae, dietim latius gratfari ftudentibus , '
Praefidiariis Váradienfibus. , …

Athname de futura Tranfiluaniae fecu

ritate non eft datum, nihil pro his omnibus -

(vt fàepe di$um) ad praefens vfque inter- ' • .

cedentibus füae Maieftatis Ablegatis, ob
idque nihil obtinentibus. - - - - -

Nec in iis, quae in proprio fuae Maie- . -

ftatis regno C in Hungaria nimirum) com- -

plananda erant, feliciores fuimus fratribus

noftris tredecim Comitatuum, data fuae Ma
S s ie
• •
/
•
a8a . Hist. RexvM TRANsilv. .
' C ,635.) ieftatis Clementiffimae refolutio; tantum ab
eft, vt optatum potuiffet fortiri finem , imo
animofiores reddidit quosdam ad exturban
dos noftrae religionis Paftores, fi confcien
tiis miferorum hominum praedominari pof
' fint, par, imo infelicior reliquorum Comi
tatuum ibidem conditio, praeter ius autem
ademtorum bonorum ecclefiafticorum nulla
fa&a reftitutio. •

Addamus fi placet cuiusdam non fatis

boni viri Georgii nimirum Kökényesdi me
moriam , qui contra Chriftiani nominis ho
ftem.nunquam ferox dum nomine facratif
, fimae Imperatoriae Maieftatis tra&atus no
biscum continuarentur Cipfe nouit cuius
fuafu ) furtiuam mollitur in Tranfiluaniam
cum graffatoribus quibusdam irruptionem.
ftupra caedibus, eaedes ftupris mifcens gran
dem pecudum, et pecorum numerum abegit.
Per toties di&um Legatum Dionyfium
Bánffi de fatisfa&ione damni illati fua Ma
ieftas humillime requifita, quam clementif
fiiiie refponderit conftat, fed contrarium in
terim experimur affe&tum, cum rerum abla
tarum reftitutio nulla iam, fatus autem prae
dator multis fruitur male partis, fed omnia
praerecenfere taediofum ; verbo : quaecun
que difficultates miferi huius rcgni per faepe
• ' • n0
 Pars Pauor, 283
b, nominatum Legatum Dionyfium Binm ex. (1666.)
M. pofitae fuerant, omnes illae etiam premunt,
M. imo ingrauefcunt , dietim vircs fumcntibus
1. malis, nec humanitus loquendo in eo, quo
$ nunc eft ftatu Tranfiluaniae exitium diu
differri potcrit, nifi mifericordia diuina ei
dem fuccurrat , facratiffimae Romanorum
î Imperatoriae Maieftatis clementiffimae re
a. folutiones in effe&tum deducantur. -

<Quae omnia fumma cum fpe, demiffif- -

fimisque precibus optant, et expe&tant no- •

biscum Tranfi]uaniae Status iuxta poffibili- -

tatem virium in omnibus fuae Maielt.i fer

uire, ac complacere parati.
Exofculamur praeterea de vnione inter
regni Status renouanda chriftianiffimam fuae •
Maieftatis admonitione m , qua fine nulla
regna vnquam perftitiffe, et perfiftere poffe
gnari, nullas id ipfum obtinendi vias in
termifimus, deinceps quoque miniiiie. inter
miffuri, Deumque, qui coepta hactenus fc
: cundauit, propitium credentes. c.

Nec (diuina fauente clementia) credi

- mus receptae religionis fidelium noftrorum
exiftere quemquam, cui de illatis contra • ,
conftitutionem regni iniuriis querenti iu
ftitia denegata fuiffet, praefto funt, Domini
\omano-Catholici, fi praeter , aut contra
COIM
 i.

a84 Hist. ReRvM TRANsilv.

s
(Y 666.) conftitutione regni fe laefbs comprobaue
rint, noftrum erit periclitanti fuccurrere,
iuftitiae conditionibus, quas obferuaturos
iuramento fpopondimus id ipfum exigenti
bus, quibus nos circumfcriptos ipfimet Do
mini Catholici probe norunt.
Multo minus ecclefiaftica , dire&io Do
minorum Catholicorum a nobis eft laefa,
per quorum Officiales quandocunque nos
requiri contigit, nihil quod per leges regni
fieri poterat, denegauimus, hoc ipfum quo
que deinceps fa&turi, nec dubitatnus tefta
ftam hanc noftram benignitatem apud eos
non ingratam fore , nec optaturos, vt tali
tus rebus admoueamus manus, quae per
publica regni decreta difpofitioni noftrae
exemta funt. - .

Denique quid , in poftremo pun&to ve

ftra Reuerendiffima Dominatio defiderat vi
deamus, qualiter in fuistiuribus finguli con
feruentur, nec ecclefiae, aut templa a qno
quam occupentur, aliisque conferantur, quam
ftri&iffime cautum fit, ipfamet poteft effe
teftis. , ' -

Templum (quod nunc eft in quaeftio

ne) per publicas regni conftitutiones ortho.
doxae ecclefiae eft collatum, ab eaque diu
&poffeffum inuitis iis, quorum eft, donare
- 1nOD
 Pars Paioa, 285
non eft in poteftate noftra fitum, alias in C 1634,)
noftra , quae legibus regni non praeiudi
cant, viresque noftras non excedunt, fuif
fent petita in gratiam facratiffimae Romano
rum Imperatoriae Maieftatis (cui militum
inftar nos deberi fatemur) fincera cum prom
ptitudine, promptaque finceritate feciffemus,
et deinceps quoque faciemus, interim ma- '
menteS
Vcftrae Rcuendiffimae Dominationis
+
. Amici.

Conformi ad Proceres quoque vniuer

fos fun&us eft Pater Káfzonius legatione ,
iis ad Refolutionem faepefati Principis ne
gotium totum reiicientibus.
Patre Káfzonio cum praeinferta refo- !
lutione dimiffo.
Durantibus iisdem Comitiis Confiliario
rum regni vnus Georgius Kapi cum Proce
re quedam , cui nomen Stephanus Kun de
officio fupremi Comitis Comitatus Hunya
dienfis ad acerbiffimas condefcendit conten
-tiones, quae qualiter inter ipfos ortae, qua
lliterque coram Principe, ac regni Confilia
riis decifae, vt exa&ius intelligi poffit res
paulo altius repetenda. -

Dauid Zollyomi , quem praecipuum

Principis Georgii Rákotzi feniQris promo
- tQ
 -

/ .

;
236 Hist. ReRvM TRANsilv.

/
( 1666,) torem, quemque ab eo, qui per ipfum pro
, motus erat, ad extremum vfque vitae diem
• ,
arrefto detentum in praecedentibus libris
fcripfimus, vnicum poft fe reliquit filium
nomine Nicolaum, qui varia, eaque faepius
infelici vfus eft fortuna, ad pubertatis enim
annos perueniens filiam Magnatis Samuelis
Alinek ex germana Principiffae Rákotzia
| - nae forore genitam, di&to Principe Ráko
- tzio matrimonium conciliante duxit vxorem,
- hic feueritatem, quam contra Zollyomium
• ' exercuerat clementia Princeps Rákotzius
, erga filium eius rependiffe vifus eft , fed
• ' , coniugium illud fubfequente diuortio paulo
. , * poft euanuit, inimicitiaeque inter Ráko
* ' \ ' tzianam, ac Zollyomianam familias vtcun
- que fopitae, magis fumfere incrementum,
fucceffere rerum Tranfiluanicarum mutatio
nes, quibus dum periclitamur, Bartfgio ad
- Principatus faftigium vi Ottomanrii eue&to,
• Regnique Tranfiluaniae Statibus feu fponte,
feu Barbari metu eidem parentibus', Nico
; - faus Zollyom'us quoque promptius, quam -
: cautius Bartfaium colere , frequens aulae
eius intereffe, Rakotzioque pro illatis in
i . . iuriis nonnunquam mala precari coepit, nec
; fine fru&tu, Bartfaius enim Princeps perpe
'tuum ipfum Comitem Comitatus Hunyadien
- fis conftituit, fed blandimenta haec £ortu
? - - - - *; [ná©

> ,
 PARs Prior, - 287 p.

nae maioris fuerunt infortunii in

ftrumenta,
Princeps enim. Rákotzius, dum inuita Ot
$9mannica Porta TranfiiL;

1 » quam
£riuato iure poflidebat, Rakotzianorìmìl
litum obfidioiiem Per paucos dies perpeffus,
absque vllo fecuritatis paao 3rcein, feque
dedidit, ad Princ , emque Rakotzium pár
du&tus ferreis °ompedibus donatu, » in ar
eem Etfedienfem tragsmiffus eft, viia. fnOn
prius, fed Principe Rakotzi, decedente a
vidua eius eft dimiffus.
Comitatus Hunyadienfis Georgio Kapi,
qui Rákotzianis adhaeferat Partibus regen.

, . °°dnecilli hoc munu, ftabile effe potuit,

Principe enimRákotzio fat., fundoZollyomil.
Priftino reftitutus f. honori, perftititque in s.
eos donec Bartfai., saefo Kemenyius Prince
rerum potiri coepiffet, qui naturaliter fufpi

tati, quam honoribus, imo Confiliariis quo

;
que adle&tus regni.
Nicolaus Zollyomius videbatur iam fibi
£lix, tvllamque fub Frincips tam bono,
- qua

|
 v.

ass Hist. ReRvM TRANsiLv.

( 1666.) qualis tunc Tranfiluaniae praeerat (Apaffius.
- nimirum metuebat rerum fuarum mutatio
nem, fed nulla tempora, imo nullos dies
.^ mutationis expertes proprio fenfit exemplo.
- Proditionis enim a nonnullis non fatis
bonis ciuibus coram Apaffio Principe accu
, •
- •
.
'
fatus, prius feFogarafinumque
inteliexit, captiuatum, quam accufatum
cuftodiendus
- - transmiffus eft. - -

!• , ^, Comitatus autem Hunyadienfis honor

i Stephano . Kun a Principe Apaffio donatus.
- Nicolaus Zollyomius poft nouem men
i - - fium arreftum (nullis contra ipfum teftimo.
niis exftantibus) libertate quidem donatus,
a t . praedi&tum nihilominus munus non eft re
{titutum , durante in eo Stephano Kun in
tegrum biennium, qui inter paucos Princi
pi Apaffio charus, multis oneri effe coepit,
quorum induftria male Comitatui Hunya
dienfi ipfum praeeffe perfuafus , Princeps
litteras ei transmittit cum publici boni ia
&ura, vt diutius ibidem praefit, fe non paf.
furum fcribens, demandatque Georgio Kapi,
vt toties di&tum Comitatum regendum fu
fcipiat, arripit ille occafionem, quam nun
quam fe habiturum fperauerat, Comitatum
: que Hunyadienfem ingreffus, certas ibi fa.
cit difpofitiones. *. • -

• . • - Nec
 .

}
PARs Paior, 289

? : `Nec Stephanus Kun tantum dedecus C 1666, )

patienter tulit, per Aulicos enim quosdam
s:
muneribus emptos obteftari Principem Apaf
fium per Deum coepit, vt fideliffimorum
■!
obfequiorum fuorum memor 5 exiftimationi
ipfius, quam vita potiorem femper duxiffet
cunfulere dignaretur. Si autem aliqua pro
ditionis macula infe&tum fe conftaret, legi
bus patriae libentiffime fefe fubmiffurum.
• Contrarium ex aduerfo vrgebant Kapii
patroni, fatigauere etiam tam diuerfae ro
gationes Principis Apaffii bonitatem , qui
rem totam Confiliariorum iudicio determi
nandam commifit, vtriusque odium caute
, declinans, in aliosque' reiiciens , graue ni
mis, et onerofum ea de re erat ferre fen
tentiam, cum rarum, imo primum in Tran
filuania exemplum, tres, qui Comitatus ali
cuius Comites fuerant fimul et femel in vi
, uis exiftere, confuetudinibus patriis id exi
gentibus ; ne Comitibus nifi defun&is , aut
per leges regni, dum notis alii fubftitueren
tur , in hoc autem negotio tres erant per
fonae confiderabiles. - -

Nicolaus Zollyomius, qui trium quam

uis* Tranfiluaniae Principum incarcerationes
perpeffus fuiffet, nunquam tamen iudiciali
ter damnatus ; pro innocente agnofcebatue
ante
 a9o Hist. ReRvM TRANSILv.
C 1666.) ante autem reliquos competitores ipfi colla
tum hunc honorem fciebant cun&ti.
_ , Alter Stephanus Kun fub initio regi
minis Principi Apaffio chariffimus , euile
fcente aliis fuccedentibus fauore eius.
. Tertius Georgius Kapi cognatione, non
nullorumque Confiliariorum fauore fat po
tenS. -

$e per integrum triduum tra&tata Zol

lyomius tanquam reliquis prior, hoc mune
re ornatus certo certius praefens rem ob
tinuiffet, fed arefto folutus in regiones vi
cinas Hungariae confeftim fe recipiens nul
lis ab illo tempore congregationibus noftris
intereffe voluit, mfetu, aut indignatione mo
tus ipfe nouit, inter duos, qui reftabant
corriuales, Kapius Stephano Kun praelatus.
Exitus praedi&torum Comitiorum mul
tis Procerum, imo ipfius quoque Apaffii com
potationibus celebris fuit, quod tamen di&o
Principi non fatis fauftum fuiffe repentinus,
qui eum inuafit morbus, teftatus eft.
His pera&is quisque noftrum ad fua
difceffit curanda , nemine Confiliariorum
apud aegrotantem remanente Principem ;
fed peffime, nec fine publici boni ia&ura,
id fa&tum, Purpurati enim Suha Vezirii Bu
«ienfis Legatus Fogarafinum poft paucos die
-

-*
-
- - tam
 -
.. *

' PARS PRIOR, 29r

tam ipfe faftuofus, quam fuperbiffimas, eas- C 1666.)

que binas Heri fui adferens litteras, vnae
ad Principem, alterae ad regnicolas dire&ae
erant litterae , Principe Apaffio perfunâo
rie primum falutato, mandabat non fine mi
nis, quare tributum anni proxime praeteriti
tam negligenter, ac fero Portae Ottomanni
cae perfoluiffet, rationem confeftim redde
; ret, fi quispiam Procerum, aut Tranfiluano
rum inobediens exifteret, fignificans cau
fae iftius decifionem fibi a Porta Ottoman
[:
nica metiens.
í
In fecundis demandabat regnicolis tam
fero transmiffi tributi rationem ipfi quoque
redderent, fi in proprium autem vfum - ali
quid ex eo Princeps Apaffius expendiffet,
'notificarent. Perle&is vtrisque Princeps
Apaffius litteris omnibus Confiliariis defìi
tutus, quid in re tam periculofa refponde
ret, horrebat.
Aderant Stephanus Nalätzi , ac Mat
thaeus. Balog vtrique Vice-Marfchalli, ac
Nobilis quidam Georgius Gilányi, qui ger
manam Principis fororem habebat in matri
monio, fed nihil in illis opis, quippe qui
terrebant potius, quam fuccurrebant in re
tam dubia, Principi tandem Confiliarios ea
de re confulere placuit, quorum vnanimis
T a « • fuit
 ^ \
…
- -
' ?

292 HIST, RERvM TRANSIlv.

… c•.-1666)
. . .
fuit fententia, cum foli Ottomannicae Por
tae ad praefentem vftque diem fubie&tos nos
i. fciámus nullam a Vezirio Budenfi depen
dentiam Princeps Tranfiluaniae habens, fa
iutatione praemiffa honefta fcribebat Piin.
ceps Apaffius tributum, de quo ipfe eft fol.
follicitus iam pridem Portae Ottomannicae
adminiftratum effe , fe interim bonam cum
eo correfpondentiam, et amicitiam cultu
rum. . * ; - -

| Affentit facile Princeps, litterasque eo

fenfu fcriptas Hcro fuo reportandas Legato
tradit, fed iis acceptis is non fine murmjure
hypocaufto Principis egreffus, abie&is in
palatio exteriori litteris vociferari coram
Vice-Marfchallo coepit, nifi Princeps Apaf
fius proprium ipfi adiungat Legatum, per.
quem praeinferti negotii rationem coram
Domino fuo reddat, fe minime abiturum.
Reportat haec omnia Vice-Marfchallus
Stephanus Nalätzi Principi Apaffio , qui
morbo adhuc aeger, rem totam Confiiiariis
denuo praefcribit, illi in eo, quod femei
conclufum erat, perfeuerantes, vt impu
dens ille Legatus Turcicus vel inuitus àb.
ire cogatur, fuaferunt ; coa&usque nequam
ille ciuitate Fogarafienfi egredi, iurauit per
Mahumetum Prophetam
*» • • * * *
ipforum quam
-
pri
muin
*• •.• - * ..
 Pars PRioR. *93
mum Budam redierit, hanc (vt ipfe dice- ( 1666.)
bat ) Tranfiluanorum peruicaciam armis*
fuum Dominum vlturum , fed longe fecus
erat in praefatis, Tranfiluaniae enim limi
tes vix ille Legatus furcifer exiuerat, dum
Herum fuum iuffu Imperatoris Turcarum
{trangulatum audit , ct fic fuit legationis
huius finis. -

:: Reuocat nos ad feriem legationis fuae

Chriftophorus Paskö, qui primum Albae
Graecae, mox Conftantinopoli, tandem Ha
drianopoli per duo de viginti menfium fpa
; tium res Tranfiluanicas in Porta Ottoman
nica cum difcrimine vitae fuae follicitarat.
Interdum a Legatis ( vt in praemiffis
fcriptum) facratiffimae Romanorum Impera
toriae Maieftatis , nonnunquam a Proceri
bus Turcicis magna fpe la&tatus, ab vtris
que delufus fuerat, hic perfpicacis ingenii
vir, tempeftiue haec omnia fubolfaciens, dé
iis nos fecerat cergores, per quem Princeps
Apaffius, ac Regnicolae edo&ti , Legato fa
cratiffimae Romanorum Imperatoriae Maie
ftatis Reuerendo Patri Martino Káfzoni re
fponderant ea, quae contextus libri le&to
rem edocuit. - - -

Tot itaque difficultatibus praepeditus

iam fatus Legatus nofter Chriftophorus Pas
- T 3 kö
*-
 agA HIST. RERvM TRANsiLv.
) kó recente morbo laborans omnem moranis
(1666,
ipfa morte duriorem ratus confilium ab au
dacia mutuatur menfe Aprili, infolitaque ob
illos Barbaros magnanimitate fupremum Ve
zirium adiit, refolutionem de pun&tis ad ra
uim vfque tra&atis vrget, quam Vezirio
tunc quoque differente iurat Paskó fe eo
dem momento libentius mortem fubiturum,
quam vlteriori procraftinatione expe&tatio
nem patriae fuae ludificaturum.
- Stupebat generofum huius animum tn
ta Imperatoris Turcaruin aula , nec potuit
finalis differri refolutio, adiungitur ei Lega
tus Turcicus, qui litteras Imperatoris bi
nas , infuper verficolores ftolas in fignum
Clementiae Imperatoriae Principi Apaffio
referret, fed de tributo o&uaginta millium
imperialium nihil remiffum.
Regiones quoque, ac Comitatus contra
pa&a Ali Baffae occupati, non reftituti. -

Datum quidem nobis regeftrum quod

dam (tefte verbo Turcic6 ) confignatio ni
mirum pagorum, qui Varadienfibus, ac Ie
neienfibus Turcis cenfum pendere debeant,
fed, vafro cum commento fcriptum, in me
ditullio enim ferme Tranfiluäniae fiti pagi
, funt, illi inferti, qui autem Twrcis longe
viciniores fponte negle&ti hac procul dubio
· · · · ·· · · - i .ten
:
 'e*

Pars Paioa. 295

intentione, vt pagos ipfos remotiores, nobis (1666.) •

autem vicinióres vigore regeftri fubfcriptio
ne Imperatoris Turcarum muniti extra con
trouerfiam poffidere queant, de iis autem,
qui ipfi funt vicini, nobis autem remoti, ne
fari quidem praefumamus. …
Hic cernere licet, mi Le&tor, tut vici
norum noftrorum. promiffa, eaque nonnun
quam iuramentis eorum firmata , tot mellita
Barbarorum verba, tot extraordinariae no
ftrae expenfae, quid nobis profuerint, iudi
cium integrum—tibi relinquimus, hoc vni
cum monentes: Noftro exemplo difce, quam
uis nec nos adeo infénfatos puta, quin mnl
ta non praeuiderimus , fed omnibus aliis
mediis deftituti ea fequi debuimus, quae
neceffitas obtulit. ".

Chriftophorus autem Pasko quamuis ni

hil (quod facere debuerat) praetermiferit,
exitu nihilominus rei noftrae non pro voto
fuccedente , non eft, vt par erat, aeftima
tus, corrupti huius feculi vitio alienis labo
ribus, illudentibus nonnullis, qui nihil nifi
potare, et gannire didicerant. !

Haec gefta intefligas menfe Maio cir /

ca finem enim Aprilis Hadrianopoli egref

fus Paskó in fefto Pentecoftes patriam re- '
petere potuit,
T4 Iu
- *.

s.-s.
 - -

'* .
a96 ' HisT, RERVM TRANsilv.
Iulio, et Augufto mehfibus non fine
contentione a&tum eft inter Proceres, vtrum
-
Baffa Varadienfis, aliique confiniarii Turcae
de regeftro per Imperatorem Turcarum (vt
praemiffum) nobis. dato redderentur certi,
aut potius patientia res tegenda.
Hi filentio rem totam tegendam nec
hac noftra requifitione legitimandam, vfu
que roborandam cenfebant, quod nunc pla
cuerit nullis vnquam temporibus, ac rerum
mutationibus meliorationis eius fpem fuper
fore praetendere. Patientia autem, ac fi.
lentio hanc infelicitatem noftram fuftinen
tibus Vezirio fupremo capitali noftro hofte
perqunte in melius omnia facile poffe mu
tari, cum reliqui Vezirii iuftitiam caufae
noftrae fe agnofcere Chriftophoro Paskò
Legato noftro palam teftati funt.
Illi, inutilem , imo exitiofam hanc pa
tientiam effe praetendebant, praeftolantibus
enim meliora tempora nobis regiones per
Turcas fubiugatae, ingentia tributa, quae
penderi iubentur, non ferentes in nihilum
breui redigerentur, nec ifta requifitione le
gitimari regeftrum, quod pro libitu fuo in
uitis nobis, fupremus Vezirius impofuiffet ,
Deum praeeffe tam Monarchis, quam tem
poribus, cui haec omnia nota effent, £
~1 — -
•-• -
Po.
 -

PARs PaIor. 297

Pofteriorem fententiam vt approbemus (1666.)

$ domitrix neceffitas imperauit, miffaeque in •

eum fenfugm ad Purpuratuma Varadienfem

Jitterae, vt, certas ad quemdam interime
: dium locum expediat perfonas admonentes,
fed ab ipfo fuperbe reie&tae.
-J Iinc fateor peiora praeteritis omnes
ominantur , circa finem Augufti arces no
-

ftras Hungariae vicinas Princeps Apaffius

inuifere decernit, Rhadnotinoque Kövari
num verfus fe mouens non fatis gratus ad
fertur rumor, Praefidiarios Somliyaienfes
(qui ferme omnes ex transfugis Germanis
conftabant ) rupto propter defraudationem
ftipendiorum Sacramenti foedere feditionem
moliri. Nec vlla in eo Principis, ac regni
Tranfiluaniae Statuum culpa , per quos de
* ftipendiis eorum ex certis regionibus per
foluendis fatis abunde erat cautum, fcd per
ceptores horum prouentuum fibimet faltem
induftriofi negligenter (imo vulgari rumore
fraudulenter) quod ipforum erat fidei com
miffum praeftando anfam huic malo prae
buere. -* -

Aderat quidem pecunia ad contentan

% dos illos plus fatis fufficiens, fed illa ad con
**
tentationem Portae Ottomannicae deftinata
fine publico confenfu vix. in hunc vfum
«'
- T 5 trans
 A.
…

»93 Hist. ReRvM TRANsiLv.

v. -

.( 1666, ) transferri poterat, vicit nihilominus periculi

proprioris metus hanc difficultatein , con
tentique ex praedi&ta fumma Praefidiarii
Somllyouienfes, quos tentatum toties, et
contra tot patronos rebellionis opus dein
ceps quoque continuaturos crediderim, nifi
in malo tam egregie concordes boni ifti vi
ri, aut omnes exau&torentur, aut inter fe
diuidantur.
Hac difficultate vtcunque exantlata ar
cem Ramos Ujvár di&tam ingreditur Pr n
ceps, cui fequenti die Stephanum Eben re, -
ni Confiliarium Comitatus Colofienfis fupre
mum Coinitemi, ciuitatisque Claudiopolita
nae fupremum Capitaneum in agone effe
adfertur. -

Dolet tanto viro fe , regnumque orba

ri, di&tus Princeps, qui Proceribus cun&is
in re militari omnium opinione praefereba
' tur, Claudiopolisque in faucibus ferme Tur
carum fita tali indigebat curatore.
„ Sed inter publica moefta Confiliario
rum vnus Paulus Béldi non eft oblitus pri
/ uati commodi, Ebeniique, qui fex adhuc
inter corporis iam deficientis cruciatus fu
-* peruixit dies, tanquam fato fun&i bona a
Principe Apaffio obtinuit, non ignarus in
terea, etiamfi Ebenium mortuum effe con
ftaret,
 3°
-

PARs Prior. - - 299

ftaret, non deeffe cognatos, qui legitimam (1666.)
in bonis eius praetenfuri effent fuccefíio
nem. ,
Szamos-Ujvárino Kövärinum tranfeun
te Principe frequens, fed inanis in Hunga
ria fpargitur rumor Apaffium armis ditio.
, nes Regis Hungariae velle inuadere. Hoc
tamen ab iis, qui optabant , quam qui me•
tuebant in vulgus fpargebatur.
Hi quanta in his rerum mutationibus
Tranfiluanicis inique intulerant damna, con
fcii iuftam metuebant vltionem , illi vero
ferme pares in Hungaria ab iis iniurias paf
fi, optabant Tranfiluanicis armis aduerfam
caftigari partem, fed nihil minus, quam id,
quod metuebatur, animo voluebat Princeps
Apaffius, ingreffusque Kövärinum per non
nullos dies arcis circumfpiciens fitum, quae
aedificia renouanda , quae munitiones para
tis addendae erant difpofuit, quo ibidem his
incumbente rebus Principiffa Apaffiana ad
inuifendam Principis Kemény viduam, quae ,
quinque illinc morabatur milliaribus Auli
cum quemdam Petrum Fekete expediuit,
nullum itineri eius periculum fubeffe rata,
quod longe fecus euenit, Capitaneus enim
Rathmáricnfis Comes Stephanus de Cfik ,
qui officialium Regis Huagariae reliquis vi *,

.- - cinior
 ----------

3oo HIsr. RERvM TRANsilv.

( 1666.) cinior erat, certas ad intercipiendos Tram
v •
filuanos collocauerat infidias , prius infertum
Hungariam inuadendi rumorem non inanem
ratus, captusque, ac vulneratus ab iis Pe
trus Fekete, omnibus bonis exutus dimiffus
eft, nullis apud eum exftantibus indiciis,
cur haec merito pati debuiffet , indoluitque
non fine minis cafui Princeps Apaffius, quae
vtrum effe&tum fortiantur tempora doce
bunt. -

Retrocedit Albam Iuliam verfus ex

confiniis Hungariae paucos poft dies toties
fatus Princeps de annuo tributo, quod Ot
X.
tomanno pendere cogimur, de ceteris folli
citus, cuius non fpernendam partem Praefi
diariis Somllyouienfibus datam fcripfimus,
nec vlla fupererat absque confenfu , et ope
regnicolarum huius defe&tus medela.
Ad partialia, atque comitia Albam Iu
liam éos conuocari placuit, qui menfe Sep
£embri congregati absque tergiuerfatione
huic malo fubuenere , Praefidiariis quoque
arcium Turcis vicinarum certo ordinato
prouentu ne fimiles vti nuper acciderant,
difficultates, denuo irreperent, publicaeque
officeretur quieti. . - ` .

. Prius mentionato Stephano Ebeni iam

i defun&to, Dionyfius Bánffi in iisdem fuble
&tus
us,

— *-—*-
 PARs PRIOR. 3oi .
* &us eft comitiis, qui fauore Principiffae, ( 1666. )
cuius germanam fororem habebat in matri
monio, ac per eam Principis adeo potens
erat fa&us, vt nemo ipfi refragari praefu
meret, dimiffiffime eum frequentantibus, ve1
venerationibus , vel iis , qui abfenti dira
omnia imprecabantur, au&tusque eius honor,
data facultate, non faltem iis , fed reliquis
quoque Confiliariis, qui in confiniis Tur
' carum funt, illi foli parendi, quod ha&tenus .

nulli datum , vix principali {tatu in Tran •

filuania minus aeftimatum eft, quod pleros

que fignanter Paulum Béldi, qui Principis
Tranfiluaniae exercituum Generalis titulo
ha&enus gauifus erat, valde pupugit, cum
totus fermc exercitus, cui ad praefens prae
fuerat, in confinia fuiffet diftributus, isque
hoc decreto Banffii fubmitteretur difpofitio v
ni folo nomine, Generalatus ipfi remanente,
fed offenfio in caede haerens ob potentiam
alterius in propatulum minus erupit.
Blandientibus cun&is Tranfiluaniae Bánf
fi nec ipfe propriam potuit patienter ferre
felicitatem: Sub iisdem enim comitiis me
morabilem cum, Magnate quodam Chrifto.
phoro Paskó , qui legatione in Porta Otto
mannica fun&tus non pridem redierat , ha
ibuit contentionem, cuius feries, vt Le&to v
- ri
/
-

`
 3o^ HIST. RERVM TRANsiLv.
( 1666.) ri, fit perfpicua , res paulo altius repe
tenda. . -

Di&to Legato noftro per duo de viginti

menfium fpatium apud Ottomannum noftris
infudante rebus , dum negotia, quae ipfi
conjmiffa erant multifariam, nultisque mo
dis ftudcrent euertere aduerfarii, caufae no
ftrae ad verificationcm affertionis fuae Pas
kó non pauca litteralia inftrumenta a Prin
cipe Apafio poftulabat, nonnunquam vero,
vt in regionibus, quas Varadienfes Turcac
nobis adiumere ftudebant, eos ma&taremus ,
obteftabatur per Deum, quae dum pro voto
ipfius non per omnia fuiffent fa&ta , fubne
&tebat in litteris quibusdam , nifi nonnulli,
qui mutationum, et periculorum Tranfilua
niae au&tores exftiterunt, quique faluberri
ma eius confilia in contemptum dietim de
ducere folent, Tranfiluania amoueantur, fe
licem rerum fucceffum nunquam nos habi
turos, -

- Communicatae cum Confiliariis, aliis.

que Proceribus litterae, diuerfimode homi
s mes affecere, maxime Dionyfium Bánffium ,
<qui fe prae ceteris per Legatum Pasko tra
duci non tantum credidit, fed multis au
dientibus queftus aliquoties eft. In his ita
que comitiis aduerfario fuo aufteris verbis
s- haec
- Y
 PARs PRIOR. 393

?haec obiecit inquiens: Pe&ore per complu- ( 1666.)

res menfes compreßum dolorem egregia oc
cafio fe obtulit, verbis aperiam Proceres in a

clyti (deflexoque in Pasko vultu) quales,

dum in Ottomannica Porta fat longam , fed
inutilem trahebas moram, Celfiffimo Princi
pi noftro fcriptitafti litteras? ipfe nofti, nec
nos latet, dum perfidiac nonnullos noftrum
accufares, regnoque ciiciendos fuaderes , , ,
quem hac poena dignum cenfuifti, quoue
fcelerc pollutum nofti , nunc oportet fpeci
fica, non mihi, non alteri cuipiam fauebis,
fideliorem huic patriae me ciuem te ipfo au- , . .
da$ter dicere aufim, nifi fcripta iuftifices,
nunquam inultam hanc iniuriam experieris.
Audiebant haec omnia cum ftupore reg
ni Status, fed opinione omnium animofiorem
experti funt Chriftophorum Paskö, nihil
enim ille aduerfàrii potentia fra&tus, prae
miffa honorifica regnicolarum falutatione
haec ad obie&a refpondit: Vtinam chariffi
mae pâtriae meae generofa propago angu
ftias cordis. mei, quibus in Ottomannica .
Porta confli&tatus per te fum, oculis perfpe
xiffes ! non verbo, non excufatione indige
rem ! ne interim ea, quae mihi obiiciuntue
cauillis eludere videar veftrae Dominatio
;
nis, mi Bánffi haec refponfa fufficiant.
*• • •
- NQ
 3o4 HIST. RERvM TRANsiLv.
( 1666.) Nominetenus apud Celfiffimum Princi•
pem Apaffium quempiam per me accufatum
nemo probare poteft, fed turbatoribus Tram
filuaniae, infidiisque eiiciendis, dum eun
, dem praemonui, boni patriotae fatisfeci offi
cio, quos quemadmodum tunc auerfatus fum.
ne nunc quidem laudare falua confcientia
poffum. Innocentes, fcelerisque proprii non
confcii, indignari mihi non poffunt, qui au
tem fuomet indicio conuiéti fe ipfos reos
s - agnofcunt, teftibus haud indigent, nee me,
- fed proprias in ius vocent confcientias. Mi
– nas interea Dominationis veftrae non eft
cur reformidem, dire&tiomi, fceptroque eius
haud fubie&tus, quocum tanquam Tranfil
uanico Nobili fi iure agere voluerit, in fo
ro competenti refponfurum me fciat. • • •

Digreffis ad hofpitia Statibus, miraban

tur quidam, alii rifu referebant tam `vehe
mentis a&us ridiculum hunc exitum, cogna
ti vero, reliquique Bánffii amici arguebant
feuere, non fatis prudenter, in caufam hanc
eum ingreffum, vexatusque nunquam huius
negotii eum debuiffe mentionem facere, quo
is audito congregatos fequenti mane regni
Status iterum adiit, praefentique inter, eos
Chrißophoro Paskó ita fatur. , •,
( - < - - Tw
 PARs PRioR. 3o5

t. Tu fceleratiffime mortalium, ex adul- ( 1666.)

teroque prognate, quae praefentibus patriae
meae Proceribus hefterna die tibi obiece
ram, tantum abeft, vt enodares, nobilitari

i quin potius praerogatiua abufus in aliud fo

rum rem difcutiendam prouocafti, vtrum te
Jatet in ea me authoritate effe fitum, tan- .
tisque pollere viribus, qui integrum te de
uorare poffum ? Appropinquans di&to Paskö,
manus eidem intentare coepit, vniuerfis reg
ni ftatibus in congregatione generali haec
fieri cum ftupore fpe&tantibus, toties fato - •

vero Paskó ftante vultu contra aduerfa fir

mato, cum filentio. .
Hic iam non dehoneftata Paskó perfo
na, fed publica libertas euerfa dolori erat
omnibus, qui tamen ne verbum quidem ibi
dem hac de materia palam loquentes difcef
fere ad fua, moefti, et plura, eaque peiora ' . -

ominantes. 'Res praeterea nihilo melioris

exempli fub iisdem a&ta eft comitiis, quae
fic fe habet: - - • , ,

Nicolaum Zollyomium Regni Confilia- >

rium, perpetuumque Comitatus Hunyadien- -

fis Comitem, quales rerum viciffitudines af

flixerant, officiumque Comitatus ipfius qua- ,
liter anno praefenti inter Stephanum Kum,
Georgiumque Kapi controuerfum Nicolas
U Zol
-vu…--

-*

3o6 Hist. ReRvM TRANsilv.

« t666.) Zollygini adiudicatum. Propter eius abfen
tiam inter duos, qui reftabant praetenden
tes Georgio Kapi datuin erat, ex praece
dentibus liquet. -

His ad notitiam Zollyomii perlatis, dum

in officio toties di&i Comitatus reliquis com
petitoribus plus iuris eum habere Confilia
cii deliberaffent, indubitata ad ipfum reob
tinendi fpe fretus ex Hungaria fe mouens,
Tranfiluaniam ingreditur. Obuiusque in
arce Ramosujvárienfi Principi Apaffio fa
aus, fingulari cum humanitate ab eo ex
eeptus, celebri adhibetur conuiuio, non
clementiffima promiffa, non ofcula defunt,
quibus eo magis animatus praedi&tis Arben
fibus Comitiis de reftituendo eius officio ,
fupplicem libellum per Dionyfium Bánffium
principi Apaffio offert, nemo noftrum pu
tabat difficultatem vllam interuenturam, ni
hil enim, quod tunc conuerti poffet , fed
quod per Confiliarios iam pridem fuerat
decifum optabat Zollyomius, fed exitus rei
contrarius fuit, refolutio enim per toties di
&um Principem ad fequentem diem eft di
lata, nec ceffauit Kapius no&te fubfequente
omnem pro officio nuper fibi collato moue
re lapidem, miffoque ad Dionyfium Bánf*
fium, qui hefterno die Zollyomii caufata
- … pro
 •
.

PARs PRIOR. • 3o7

promouerat affine fuo Wolfgango Bethlen •<16s.)
feu fo!a rcquifitione, feu (vt in vulgus ema
nauit) largitione effecit, vt illucefcente die
iam fatus Bánffius vna cum Vice-Marfchal
lo Stephano Nalätzi Principem adeuntes to
tum euerterent Zollyomi negotium, et quod
apud pofteros vix fide dignum forfitan cen
febitur per Deum omnipotentem iurare coë
git Nalätzius Principem Apaffium nullo vn
quam tempore hanc refolutionem fuam mu
taturum, fed Kapium in faepe di&to officio
manutenturum, quod fecretum forfitan alios
latuiflet, nifi ab intimis aulae ftatim rela
tum innotuiffet.
Albenfibus Comitiis finitis Princeps A
paffius vna cum Principiffa Claudiopolim
verfus fe mouit, exequias Stephani Ebenii,
in cuius decedentis locum Dionyfìum Bánffi
fuble&tum fcripfimus, celebraturus, iisque
pera&is praedi&o muneri toties fatum Bánf*.
fium inftallaturus, cuius aeftimiatióni prae
fentia Principis multum apud omnes ponde
ris habere videbatur. Intereft itineri filio
lus, isque vnicus di&i Principis Gregorius
nomine , quem primo Principatus eius die:
felicibus aufpiciis genitum non faltem pa
trimonii, fed regni quoque paterni haere- :
dem optabant , fimul et ominabantur ferme
U 2 grnnGS
 3o8 HIST. RERvM TRANsiLv.
… -

omnes. Sed o fpes hominum fallaces ! O

«ua,) - ineuitabilem humanae vitae conditionem!
o infefta nobis, peccatisque noftris fata! vix
Alba egreffus puer febri repente corripitur,
Claudiopolimque translatus, fequenti die
animulam, Deo reddit, non faltem genitor,
fed ab infimis vfque ad fuperiores tanto
omnium dolore, vt vix, imo ne vix quidem
a lacrymis temperare poffent. Principem,
Principiffamque omni prole orbatos defle
bant, alii praecocem, magnaeque fortunae
capacem in puero fexenni indolem admira
ti, dolebant tanta futuri boni fpe patriam
eludi, quidam tam repentinum, omniumque
iudicio extraordinarium cafum maioris, et
quod Deus aüertat extremum patriae exitii
indicium credebant, fimul metuebantque ,
interim quidquid nobis; euenerit ,
iuftum
effe Deum, iuftaque iudicia eius fateri co
gimur.
Sepultus a cun&is ferme regni Proce
ribus Claudiopoli in templo Orthodoxorum
infigni cum folennitate 28. Nouembris, di
Ie&iffima hac prole orbatos Principes pa
rentes funeri intereffe Proceres, non , fiue
runt, quos adeo obruerat moeftitia , vt vix
fui compotcs effe conftaret. -

-
* - Prin
 Pars :PRioR. 369
princeps a prima huius infaufti, cafus C 1666.).
hebdomade- per triginta ferme dies publi- *«

cis negotiis intermiffis difficillime. bonorum

virorum fuafu femet recolligere potuit. Prin
cipifîa , vero per ' integros quinque, menfes
publico confortio fe fubduxit; foli Dionyfio ,
Bánffio, qui germanam Principiffae fororem
habebat in, matrimonio, lu&us hic publicus
prodeffe videbatur , is enim (vt ex, prae
miffis liquet), fortunam fibi blandientem iam
pridem vix ferens, Principis, Principiffae
que prole orbatorum in bonis mobilibus fi- ,
liolum fuum ex toties fata, Principiffae fo
rore genitum haeredemfuturum fibi perfua
debat, nec poterat tantae felicitati in finu
gaudere, imo (multorum opinione) maius
aliquid meditari vifus, quae fub initium an
ni 1667. menfe Ianuario in generalibus regni
comitiis Wafárhellyini celebratis a curiofis
obferuata, aut fi&a in vulgus emanarunt,
praedi&ta enim comitia reliquis ferius pri
*uatum excedente apparatu, obuiis ex ciui
tate iis, qui aut eum amabant, aut fortu
nam eius exofculabantur, ingreffus eft. Ap
paratus equorum eius Principem non de
decens fele&ta ex confiniariis (quibus non *
pridem praepofitus erat ) militum manus
praefens, hofpitium, menfa, reliquaque fplén
-.- • -* - - - U 3 - .dida,
f , sie Hist. RERvM TaANsilv.
c 1666.) dida, dietim multorum Procerum comitatu
*; congregatos adibat regni Status, a quibus
+ * nemine hifcerc aufo, necis, vitaeque pote- .
4. - ftatem obtinuit in eos, qui Claudiopoli ci
` ues pariter, et aduenae iuffis eius fecundum
defiderium fuum in rebus militaribus di&o
a

. audientes non forent,

! ' De tributo Ottomannieae Portae per
' foluendo fub initio tra&atur comitiorum, nec
* • •' 'compotationes Principis, ac Procerum de
fuere. Semel inter cetera Apaffius Prin
• ' - ceps bene potus, Dionyfium Bánffium ad
- . menfàm aeque ebrium allocutus: Ego qui
- dem (inquit) prolis ne fpem quidem mihi
pollicens, vtinam filiolum tuum, quem pro
• filio proprio agnofco, diu fofpitem videam !
- Audiit haec, prouolutus ad pedes dicentis
t . . Bánffius. Ad omnes confeftim emanauit
- prolatorum verborum rumor, muftisque fer
monibus apud vulgum materiam praebuit.
Vitam cum morte commutauit fub iisdem
comitiis Confiliariorum vnus Stephanus Pet
*i natione Siculus, qui praeter di&tum mu
nus Siculorum quoque Cfikienfium Capita
heus fupremus fuerat, de quo connexioni
bus rerum ita exigentibus quaedam funt
repetenda, ' . . *,

\ - - • · Rebus
 PArs Paror. 31 i
Pebus Tranfiluanicis fab R\;otzii, ac
j Partfaii Principum contentionibus, ( vt ex
fuperioribus liquet) periclitantibus,\am fa
tus Stephanus Petki magnae inter Saulos

: exiftimationis acerrimus femper Rákofka

narum partium fautor fuerat, quo ex vulne.
re mortuo , patriae folum ' mutare coa&us
Petkius non nifi Principe Keményio armis
Partfaium inuadente Tranfiluaniam ingredi
aufus eft, quo rurfus in praelio per Turcas ,
caefo Petkius quoque in confiniis Hunga
riae fubftitit tamdiu, donec omnes Princi
pis Apaffii aemuli flaccefferunt, armaque
deponere cogerentnr, fat.longum comple
&tebatur temporis fpatium hoc voluntarium
eius exilium Capitaneatusque * Cfikienfis
Magnati cuidam Ioanni Datzo, qui fideliffi
mam in multis rebus Apaffio Principiº prae
ftiterat operam ab eodem eft donatus , re
deunte tandem ad obfequium di&i Princi
pis Petkio Ioanne Datzo abfente, negotiis .
que, nonnullis per Apaffium ipfi commiffis
tunc incumbente, Capitaneatus Cfikienfis
ad interceffionem nonnullorum Petkio eft
reftitutus, non fine confufione multorum,

: qui fideliffima Ioannis Datzo feruitia eludi,

abfentique fic imponi dolebant.

[J 4 ' Ioan- -

I
S.
/
/
a.

r• Hist. RrRyM TRANsiLv. J

Ioannes Datzó his intelle&is per com
plures hebdomadas vix mentis compos aula
Principis abftinuit, amicorum tandem fuafu
Apafium Principem tunc in caftris Baläs
falvae moram trahentem adiit, modeftis, et
humilibus expoftulans verbis cum fideliffi
morum fuorum obfequiorum tam infelices
effent fru&us, Princeps Apäffius plus iufto
lenis placidis eum folatur verbis, Petkio
que (qui fenio confe£tus, morti ferme vici
nus erat) propediem vt credi par erat mo
rituro non alium , fed ipfum fore in • Capi
taneatu Cfikienfiº fuccefforem, fub Chyro
grapho promittit, placatus hoc promiffo,
Datzo cum filentioq.ét patientia fatum Pet
kii praeftolatus eft. *;** -

-, , Quo fub praedi&is comitiis Váfárhel

lyienfibus completo Chyrographo: Principis
AMagnati Michaeli- Teleki: Ioannes Datzo
porre&to , humillime per eum faepe di&um
Principem , vt promiffa tandem effe&uet,
requirit, accipit ille tam libellum fuppli
cem, .Ioannis Datzo , quam affecuratorias
per eum ipfi datas, refolutioneque in cra
ftinum dilata, bona cum fpe effe iubet, pro
mifli fe memorem effe refpondens, fed exi
tus rei contrarius fuit, Principiffa enim Dio- .
nyfii Bánffi, ac Ioannis Rentpáli vxores ha
bens
 PARs PRIOR. 313

bens germanas fibi forores; pofteriori, qui (1607, X

ha&enus nullis in Tranfiluania ornatus erat
honoribus, obtinuit a marito id munus, an- '
nuente pro eodem promiffo Bánffio quoque
affine (vt praemiffum) Rentpálii.
Multum exiftimationi Principis promifti
eius mutatio apud omnes obfuit, vfed haec
non fatis bene effe a&a ob minimam lenita
tem (vt molliter rem tangam) Princeps
Apaffius non fentiebat.
Nicolaus Zollyomius quoque (de quo
multa in praecedentibus) tanquam pila for
tunae non nihil fub iisdem confli&tatus eft
comitiis, quod mi Le&tor vt tibi confpicuum
fit, intelligas oportet. -

Principem Gabrielem Bethlenium ha

buiffe germanum fratrem Stephanum nomi•
ne, qui liberis pluribus au&tus , filiarum
vnam Dauidi Zollyomio, alteram Francifco
Rhedei, tertiam Samueli Gyulaffi elocaue
rat, certas de bonis fuis inter eos faciens
difpofitiones. Dauid Zollyomius ex filia iam
fati Stephani Bethlen Nicolaum Zollyomium,
de quo hic agitur, et filiam quamdam reli
quit poft fe liberos, haec - autem Gabrieli
Prenyi nupta filiam praetenfionum fuarum
. reliquit haeredem, quae in matrimonio Ale
xandri. Barkotzi tunc viuens contentionis
U 5 Cum.
 3r4 Hisr. ReawM TRANsIv,
I.
cum fratre fuo Nicolao Zollyomio fufcitatae
¢1667.) materia fuit. Haec enim bonorum omnium,
quae Nicolaus Zollyomius materno iure pof
fidebat, medietatem fibi deberi praetendens,
vxorem Comitis Francifci Rhedei Drufianam
Bethlen adiit, tanquam vtrique parti con
fanguinea. Fratrem fuum Nicolaum Zol
lyomium ad fraternalem vt inducat compo*
fitionem, bonaque iure fibi confanguineita
tis debita reftitui iubeat, obteftatur ; annuit
illa, aduocatoque Nicolao Zollyonio omnia
iuxta defiderium Barkotzianae concludun
tur, et ftri&to valde iuxta regulas iuris no
{tri Tranfiluanici, fi vel in minimo Nico
laus Zollyomius, quod tunc ' promiferat ef
feétuare praetermitteret omne, quod in bo
nis controuerfis ius ha&tenus habuerat, con
feftim amitteret, in fororemque cum ipfo
contrahentem transferretur, `
Graue nimis, ac onerofum hoc erat
Zollyomio quod fero tandem animaduertens,
quae incaute fpoponderat, fi honefto , legi
busque regni non praeiudicante praetextu
licuiffet, caffare, annihilareque nitebatur.
In ius itaque propter violationem contra
&us fub comitiis fupremi Comitis Comita
tus Hunyadienfis a forore effet vocatus, p0
tiore controuerforum bQnorum parte ibidem
.- eXl
 PARs Paroa. 313

exiftente, Aluit fortuna contentionis *: (16o,

mentum , Comitatui enim Hunyadienfi .)
Georgius Kapi, qui acerrimas de eodem
-officio cum Zollyomio habuerat (vt prae
miffum) contentiones praefidebat,
Hic capitalem fuuim hoftem iudicio fuo
fubie&tum laetus audit, promouetque vel
cum iniuria proceffum Forenfium caufam
Barkotzianae, conui&us itaque fub eodem
iudicio Zollybmius, litem totam ad fuperius
regni tribunal, exa&ius ruminandum prouo
cauit. \

Dum haec inter partes tra&arentur, ta

citus opprimebat progreffum rei Comes Ste- -

phanus Tököli, qui filiam Samuelis Gyulaffi

ex filia Stephani Bethlen natam duxit vxo
rem, plures ex eo genuerat proles, is Ale.
xandrum Barkotzium imparem praedi&ae
caufae praetendens, praetenfiones vxoris
ipfius a muliere proceffuum iuris ignara,
datis quibusdam minoris momenti bonis fa
cile obtinuit ; Zollyomioque apud Princi

:
';
pem Apaffium potentia, terriculamentis ade
git eum praeftare ea, quae contra&us toties
fati vigore forori reddere debuiffet,
Diffoluuntur tandem comitia, Zollyo
miusque furoris, ac defperationis plenus, in
: arcem Hunyadienfem, quam ha&enus inte
gram w
 •

316 Hist. ReRvM TRANSILv.

(1667.) gram poffederat , fed medietatem • Tökölio
tunc cedere cogebatur, fe recepit, vbi pau
cos moratus dies, antequam arx diuifioni
fubiiceretur , conuafata pretiofiore fupelle
&ti!e in Hungariam fe recepit, nec illic diu,
moratus Varadinum ad Turcas transfugit,
illic nemo Ottomannicam Portam aditurus
excepit eum cum folennitate Baffa Vara
dienfis Hämza nomine, interrogatusque ab
eo de caufis transfugii fui Zollyomius, offi
cia, et dignitates, ipfius praeter omne ius,
et aequum ademtas, bonorum partem quan
dam aliis, fignanter vero Hunyad, Illye.
potentiffimi Imperatoris Turcarum hoftibus
Stephano, Tökölio, ac Alexandro Barkotzio
effe donatas. . Omnibus itaque honefte vi
uendi mediis , fibi deftituto praeter miferi
cordiam Imperatoris Turcarum, quem adi
re decreuit, nihil fupereffe, refpondit. Lau
dat, propofitum Zollyomii Hâmza, Coadiu
toremque ipfius rei fe fore pollicetur, quod
non faltem ingenito omnibus Turcis contra
Chriftianos odio, fed altiori etiam confilio
eum fuiffe experientia nos edocuit. Praefi
diarii enim Váradienfes magnas Tranfilua
niae regiones tam armis, quam finiftra in
Porta Ottomannica rerum noftrarum tradu
£tione fibi appropriare fatagentes, quod ha
**
&tenus
 PARs PeIoR, 3 17

aenus obtinere nequiuerant, turbante fta- C 1667.) !

tum noftrum Zollyomio feliciffime fe obten
• turos fperabant, augente rem eorum in im- '
menfum Zollyomio, qui fe jope Ottomanni
Principatum Tranfiluaniae affequi poffet,
non faltem in praedi&o negotio facilem fe
futurum, fed arces quoque Tranfiluaniae
nonnullas nunquam ha&tenus ab ipfis poffef.
fas Turcis donaturum , tributum praeterea
duplo maius ànnuatim perfoluturum fe pro
mittebat. Paucos Zollyomius morari Vara
dini iubetur dies, certificatus interea per
Baffam Varadicnfem de toto negotio Vezi
rius Budcnfis , tanquam ipfo fuperior, ea
procul dubio intentione , vt quae Turcis
proficua, nobisque minus vtilia effent, com
municatis confiliis procurarent. '
Quo ibi morante fallaciffimus fenex
Hâmza litteras ad Principem Apaffium ami
citiae, et finceritatis quafi plenas transmit--
tens Zollyomium in poteftate fua effe, que
relisque eius intelle&is femet libenter in
terpofiturum, ad obfequiumque di&i Prin
cipis eum redu&urum fcribit, quibus falla
ciis toties di&us Princeps deceptus Lega
tum cum non fpernenda pecuniae fumma
ad eum expedit, fed ille nequam accepto,
'quod miffum erat munere Zollyomium Ot
t9~
 31 s . Hist. RERvM TRANsilv.
tomannicam Portam verfus fe iam dimififfe,
αοοι.) libentiffime interim caufam Principis Apaffii
contra eum promoturum refpondit , fa&to
promiffo ipfius in toto refellente, magnae
enim inter eos, qui fibi parebant exiftima
tionis duos Proceres adiunxerat abituro
Zollyomio, qui non faltem illius caufam
omni ope promouerent, verum Tranfìlua
nos quoque de iniuriis (vt ipfi mentieban
tur) illatis diligentiffime accufarent, bellum
gerentem cum Zollyomiiferuo Darotzio ce
lerem expediuit tabellarium, praeoccupatu
/ rus, procul dubio, et in partes, Zollyomii
tra&turus totam Portam Ottomannicam.
Digreffus Varadino Zollyomius Tömös
várinum verfus, vbi Kutfugh Baffa, per
quem Princeps Kemenyius caefus erat, re
rum potiebatur, continuat iter, admiffus ab
eo, pompa mediocri, equoque generofo do
natus poft duorum dierum moram Hadria
nopolim ad Imperatorem Turcarum ire iu
betur, hic quoque Kutfugh fimilem, ac Baf
fa Varadienfis hac in caufa fe teftatus ef&
vulpem, difceffurum quamuis enim Zollyo
- mium equo praecellente donaffet, ad pro
mouendamque ipfius caufam fhorum feruo
rum fideliffimum expediuiffet, veterati ni
hilominus aftus nequam Apaffium tanquam.
ipfi
 v.

• / ,

PARs PRIoR. ' 319 ,

ipfi amiciffimum per celeres tabellarios de C I667.),
difceffu Zollyomii facit certiorem, fub iu- ` , ` '
ramento, et peierationibus eundem affecu
rans, faltem non alio, fed ipfo intercefíore
Apaffius Princeps in Porta Ottomannica vti
velit, Zollyomium, negotiumque eius in to
to euerfurum fe• -

Agit fummas Apaffius per litteras ipfi

gratias, beneque donatum ad promiffi in
Porta ottomannica effe&uandi continuatio
nem fpe maioris lucri hortatur; quod ipfum
in proprium, aliorumque Baffarum in emo
lumentum, noftramque ia&turam feciffe vi
debis in fequentibus. - -

Nec Vezirius Budenfis cui Hâmza Va

radienfis, Kutfughque Tömösvárienfis Baffae,
fuberant, propriae deeft occafioni. Hic
enim tanquam rerum Turcicarum in parti- ,
bus Europeis moderator monet per Lega
tum Principem Apafium ne ea, quae per
ipfius folius interceffionetn in Porta Otto
mannica confici queunt, cum inutili difpen
dio inferiorum nitatur obtinere opera, cum
bene ipfum erga Principem Apaffium affe
&um nihil eft, cur dubitet. Laetus audit
haec Princeps Apaffius, maioreque, quam
reliquos iam di&tos Baffas munere delini
tum, promiffaque peft felicem rei euentum
quin
 ------------
- ----------

32o Hist. RERVM TRANSILv.

quinque millium imperialium fumma fibi fa
1667.) uentem reddere laborabat.
Difcefîus Zollyomii primum ex litteris
Dionyfii Bánffi, mox multorum aliorum in
formationibus innotuit Principi Apaffio.
Incarceratus confeftim- (tanquam com
plex huius negotii) nobilis quidam Valen
tinus Rilväfi, mox Dominicus Bethlen, qui
ex materna linea Zollyomii confanguineus
erat, generalia praeterea comitia menfe Ma
io Albae Iuliae celebranda Statibus indi
cuntur, quibus congregatis quid in tam re
-

pentino malo faciendum, qualiterque ma

-chinationibus Zollyomii obuiam eundum
quaerit ab iis faepe di&tus Princeps, illi de
cem millium imperialium fumma Sedium
Siculicalium Sepfi, Kézdi, et Orbai fùpre
mo Capitaneo Ioanni Nemes ad demulcen
dos aulae Ottomannicae Proceres tradita
deprecatorias ad Imperatorem Turcarum de
re tota transmittunt per eum litteras, tra
dunt in poteftatem eiusdem litteralia inftru
menta, quibus (fi per, aequos caufa difcuffa
fuiffet cenfores) Zollyomium ipfumet cum
cognatis de bonis per eum amiffis iniuiffe
contra&tum, propriorumque periculorum fe
totum fuiffe authorem , luculenter probari
poterat, poft dimiííum hac inftru&ione Le
* . , gatum
\ .

- .•
 a. Pars Paioa; 32i ,
- a

gatum noftrum domi quoque alia nos afii-(i66j.a

xere turbarum fomenta, Comes enim Ste.
phanus Tökölius ob cuius (vt iam diaumy
contentiones Zollyomius in furorem a&us
ad Turcas transfugerat, ex illaque fuga
extrema pericula Tranfiluania òiminabatur,
tantum abeft, vt huius públici mali caufam
fe exftitiffe doleret, occafionem quin potius , ,
ditefcendi diuinitus fibi oblatam credens,
bona, quae ha&enus Zollyomius poffederat;
per libelluin fupplicem a Principe Apaffio .
follicitat, femel reie&tus, parum indecoré
iterum vrget, irrito tamen effe&u, ob pub
ficum odiüm euilefcente, fenfim fauore eius;
quo non fàtis prudenter ha&enus vfùs erat;
palam praeterea multis audientibus ab ipfo
l-*
erat prolatum; prope dierum in Comitatum ,
Máromarofienfem ; cuius Comes perpetuus
filius ipfius Emericüs nomine per Principem
; Apaffium cónftitutus erat, fe moturum iter,
arcemque munitiffimam Hufztienfem, quam
comitis Francifci Rhedei vxor Drufiana
-

Εethlen liberorum fuorum cognata iam du-*

dum poffidebat, proprio praefidio fe muni
turum, cum moderna eius hera prole orba- •
ta, mortique vicina procurationi illius im- .
par merito debeat haberi, ea vero fato ce
dente, Zollyomio antem altero iam fatae ar
X. di$

-
 322 HisT. RERvM TRANsiLv.
cis fucceffore ad Turcas transfugiente, fofi
(1667.) liberi ipfius haeredes eius fupereffent.
« Omnes, ad quos penetrauit, vehe men
ter perculit horum verborum rumor, toties
di&a enim arx Hufztienfis fifcalium Tran
filuaniae arcium munitiffima, infcriptitioque
faltem iure , et non perpetuo aliis collata
totius Tranfiluaniae merito clauis dici po
terat, eaque ne in manus Comitis Stephani
Tököllyi, qui in haec nos praecipitauerat
mala deueniret praecauendum cenfebant
cun&ti ; praefidio itaque Statuum ex Sena
tusconfulto muniri placuit, quod per Tho
mam Nagy, et Gregorium Bethlen Commif
farios regni tam Comite Stephano Tököliyi,
qui in Tranfiluania tunc continuis compo
tationibus indulgebat, quam Comitis Fran
cifci Rhedei vidua Drufiana Bethlen in e£
fe&tum efk dedu&tum. -

Hufztienfes enim prius videre, quam

audiuere Praefidiarios venientes, admifiis
que ab inuitis non fine tergiuerfatione, fed
renitentes parere coegit ipfa neceffitas, arx
enim munitiffima omni , per negligentiam
poffefforum deftituta commeatu, vix per
quatuor dies fuos fuftentare potuiffet. '
Arci, cui inhiabat fubaudiens praefi
dium introdu&tum Comes Tököliyius pri
&nutr;
 Paris Paion, a• •

323

mum apud Principem per litteras. mox per (1667.)

Delegatuin Ambrofium Ketzer apud Prin
•
cipem fimul , et regni Confiliarios ea de re

: aufteris verbis expoftulare non erubuit,

praeter honefta verba nihil obtinens , in
comminationes frendens mox erupit, itaque
plenus in Hungariam, vnde venerat abiit,
intricatam, quam ipfe texuerat, nobis reli
querat Zollyomii telam.
In emungendis nobis diligentem inter
ea fe teftabatur amicum Kutfugh Baffa, ex
pedito enim fuo ad aulam Imperatoriam
Tiha, duodecim millia aureorum Proceri
bus Turcicis nomine Apaffii promittit, con
firmationemque (qua non egebamus Princi
pe iam femel confirmato) Principis di&ti,
ea de re nunquam requifitus follicitat, mox
Tiham ex iam fato itinere ad fe reducem
Albam Iuliam ad Principem Apaffium cum
litteris expediens, confirmationem ipfius fe
in Porta Ottomannica obtinuiffe, duodecim
itaque aureorum millia Veziriis pro obtento
negotio promiffa, vt ftatim ad ipfum trans
mittantur vrget, fed faepedi&us Princeps
a Legato noftro Ioanne Nemes, quid in au
la Imperatoria agatur, nondum informatus,
pecuniam transmittere noluit, non fine in
dignatione Kutfugh Baffae. -

X a Prima
 g24. Hist. RERvM TRANsilv.
Priina tandem Iulii n10rante in cafteffa
<1667.) Radnoth Principe Apaffio a Legato Ioanne
Nemes, Oratoreque Tranfiluaniae. Ioanne.
Dauid fuperuenere litterae, in quibus fcri
ptum erat : Nunc fatum Ioannem Nemes
feptima Iunii anni praefentis 1667. Hairia
nopolim (vbi Imperator Turcarum nunc re
fidet) ingreffum, immediate fequenti die
'audientiam publicam habuiffe, cui in ab
fentia fupremi Vezirii (qui in bello Veneto
diftinetur ) Caninchamus, s fiue Gubernator
praefidebat, hunc prius in hofpitio bene do
natum, fatis honefte modeftisque verbis le
gationis fuae fcifcitatum fuiffe fummam, qua.
intelle&ta refpondiffe , iteratam craftina die
habiturus es audientiam, in praefentiaque
Veziriorum, qui negotia totius Turcicae
nationis mecum moderantur, cum Zollyo
mio tibi :tra&andum erit. Auditis vtrius-.
que partis allegationibus refolutionem ha
biturus es, difceffumque eo die Legatum ,
noftrum in hofpitium bonae fpei plenum,
fequenti nona nimirum . Iunii tam Zollyo
mium, quam Ioannem Nemes accerfitos,
multas inuicem habuiffe contentiones, duin
Zollyomius tam officia, quam poffeffiones
fuas praeter ius , et aequum ademtas obie
&aret, captiuitatem praeterea propter fide
lita
!
 -~

Pars £aion; . 325

litatem erga Ottomannicam Portam femper ( 1667.)

ccntinuatam a tribus Tranfiluaniae Princi
pibus Rákotzio, Keményio, et Apaffio im
merito fe perpeffum ferme cum lacrymis
quereretur, Legatus ex aduerfo nofter Io- •
annes Nemes litteras Zollyomii contra&tua
les proprio ipfius Chirographo munitas, in
quibus medietatem bonorum (quae fibiadem- '
ta praetendebat ) forori fuae Zollyomius
fponte cefferat, exhiberet, Caninchamus
munere accepto, maiora fe quoque acce
pturum fperans, nobis eo die fauere vifus
eft, cur ea de re, quam ipfe fibi fponte pe
Fererat expoftulatum Zollyomius veniffet !
quaerens : demandaffetque Ioanni Nemes,
vt certum ex Comitiua fua hominem, qui
Cfauzio potentiffimi Imperatoris ad Princi
pem Apaffium propediem ituro adiungi pof
fet : feligat, difceffiffe Ioannem Nemes tanta
re obtenta laetum in hofpitium ordinato ad
praedi&tum iter quodam, per fex dies fuiffe
praeftolatum praefentiam Cfauzii ad toties
fatum Principem Apaffium (vt praemiffum)
expediendi, fed mi Le&or, vide lufum for
tunae rebus noftris ridicule illudentis. Ad
fuit feptima die Cfauzius Imperatoris, fed
non ea, quae Legatus nofter fperauerat re
portans, Caninchami nomine haec potius
*»
X 3 refe
 .

ga6 HisT. Reavmt TRANsilv.

referens : Potentiffimus Imperator venatio
nis gratia vrbe egreffus vicum quemdam
Dimaduca di&uma aditurus eft, ibi caufa
Zollyomi, et veftra denuo reaffumetur, in
poteftate itaque tua eft, vtrum tu ipfe ín
tereffe velis, aut continuum Oratorem Io
annem Dávid cum interprete expediueris,
alterum fac confeftim , demandatum fcias a i.

Caninchamo, feque intelligenda mandata

Imperatoria Ioannem Dauid continuum Ora
torem cum interprete Georgio Breindovits
expediuiffe, qui illinc tandem reuerfi Im
peratorem quidem Turcarum fe minime vi
diffe, in aula eius tamen non faltem Vezi
riis, qui intereffe confiliis, fed duobus Mo
narchiae Turcicae fupremis iudicibus , qui
Cadilefzkeri dici folent, et Muftio, qui
Turcicis Sacris folus illa natione praeeft,
affidentibus, Zolyomii caufam ita decifam
- retuliffe. Vt omnia iuxta praetenfionem
Zoliyomii , ipfi reftituerentur, iniun&um
fuiffe praedi&o interpreti noftro, vt Cfauzio
imperatoria mandata adferenti indiuiduus
eomcs, quae ipfe hac de re audierat Prin
eipi Apaffio oretenus referret. Toties fatus
interpres has litteras propriis adiungens li
mites Tranfiluaniae fe cum mentionato Im
peratoris Cfauzio ingreffum fcribit.IMag
•*
 ,

-
PARs Paror. ' 327

Magnam hae litterae in aula Principis (1667.)

Apaffii peperere confufionem, maxime in. ^

mentibus eorum, qui bonis, aut officiis par

ticipes erant Zollyomii fati. Generalia reg

: v
• ni comitia ad decimum quintum Iulii diem
in Radnoth celebranda Statibus indicuntur,
quo nondum completo Cfauzius Imperatoris
cum primario aulae familiari Stephano Ká
dár, ac faepe di&to interprete noftro Geor

; gio Beindovits decima eius Radnothinum

ingreditur, fequentique die Cfauzio audien
tia folennis data, qui hypocauftum Principis
ingreffus amice falutato , Principi litteras
quasdam porrigens , dum interrogaretur,
: vtrum verbotenus referenda haberet, ex
litteris omnia Principem intelle&urum, de
flexoque ad interpretem noftrum cum eo
miffum vultu hunc toti Tranfìluaniae Sta
' • tui interfuiffe, omniaque ex ipfo poffe cog- .
nofci refpondit. Litterae autem erant non
Imperatoris, fed Caninchami nomine fcri*
ptae huius tenoris:
-
-

… -
Gloriofiffime Princeps Tranfiluaniae
$iuel Apaffi, cuius fucceffus fint fe
1C€S. - -

[]

Notum tibi fit, praecipuum ex Primati

; bus regni Tranfiluaniae Zollyomium fulgi
'X 4 diffi- *
 328 Hisr. Reavw TRANsiLv.
� 1667.) diffimam Imperatoris potentiffimi adiiffe Por- .
`` ` ` tam, querelasque fuas ad pedes Imperato
riae Maieftatis effudiffe. Hunyadienfem
Stephano Tököllyio, Gyaluienfem Dionyfio
Bánffi arces eius proprias datas, officium
vero Comitatus Hunyadienfis, cui perpetuo
praeerat, Georgio Kapio donatum expoftu
lans. Mi amice haec ita fieri non erat
congruum, cum ea, quae inter vos per No
biles poffidentur, in filios eorum iure con
fanguinitatis deuolui foleat. De his itaque
omnibus imperatorium mandatum hoc effe
fcito, omnia, quae Zollyonio ademta funt,
eonfeftim reftituantur, quibus effe&uatis
potentiffimi Imperatoris Cfauzium has ex
hibentem in pace remittito. ' , .
litterae iuxta computum noftrum erant
anni praefentis 1667. decima quinta Iunii
in vico Dimaduca datae, fed computus Tur
èicus, qui a natiuitate Mahumetis annos in
cipit, erat diuerfus, aderat Zollyomii quo
que feruus ab eo (vt praemiffum) expedi
tus Stephanus Kädär , qui fequentem a
Cfauzio petiit, et obtinuit audientiam. Hic
ab Apaffio Principe admiffus, non litteras,
imo ne verba quidem fàlutatoria nomine
Heri fui protuliffe, mandante nomine Ini
peratoris Turcarum Caimechanio ad recu

-
-
- * -
.
 ' PAns PRIox. sns
peranda, quae iubente Turca Apafius Prin- C 1667,%
ceps certo certius redditurus effet, Domini
fui bona miffum dicens : Inftru&ionem prae
terea eiusdem Chirographo, figilloque mit.
tentis munitam exhibet, quae litteris Cai
mechami plura, durioraque comple&ebatur,
praeterea enim , quae fuperius fcripta, mi
fle&tor, vides Rékellyhidiana, Diofzegiana
que bona, quae Rákótzio feniore Principa
tum obtinente per leges regni pater ipfius
ainiferat, reftitui optabat, nec his cohtentus
pro immerita (vt ipfe praetendebat) incar
ceratione vt per Principem Apaffium con
tentetur, aduerfariique fui, qui ad talia
agenda iam fatum Principem induxerant,
ipfi dedantur, de incolumitateque perfonae
fuae, ac effe&tuatione promifforum omnium
tam Princeps Apaffius, quam regni Tran
filuaniae Status fub chriftiana eorum fide.
litteras. affecuratorias transmittant, erat in
fertum • • • ^ -

Excanduit his intelle&is Princeps Apaf

fius, dimiffoque ad hofpitium Solomii feruo
multa de poftulatorum eius iniquitate coram
nonnullis queftus, Georgium Brenkovics in
terpretem noftrum cum Cfauzio reducem

. accerfitum, quid ex Caimechamo, quid ex

Lcgatis noftris Hadrianopoli morantibus au
X 5 -
diue

~*-
 a

33o Hist. ReavM TRANsIly.

(1667.) diuerit, referre iubet, ille vt litteris Cai
mechami inferta ftatim in effe&tum dedu•
cantur nomine Imperatoris Turcarum feue
re demandatum refert, addendo praeterea
nifi duodecim millia aureorum, quae Kut
fugh Baffa Apaffium donaturum fpoponde
rat Caimechamo, adiun&tisque ipfi Veziriis
transmittantur, nil ex Porta Ottomannica
Principem Apaffium boni poffe fperare,
omniaque in peius ruitura iurat. -

• Hic erat in aula Principis rerum Sta

tus, dum primus comitiorum dies, decimus
quintus nimirum Iulii affulfit, congregatis
que regni Tranfiluaniae Statibus litteras
Caimeehami, et Legati noftri Ioannis Nemes
Princeps Apaffius per me Ioannem Bethlen
regni, Cancellarium transmittens, quid fa&to
opus effet eosdem confulit, perle&tae litte
rae, examinatus de omnibus rei circumftan
tiis faepe fatus Brenkovits interpres nofter
tunc cum Cfauzio Imperatorio redux, tra
&atum in vtramque partem materia tam
perplexa, in qua nec reniti fine exitio, nec
parere fine praerogatiuae noftrae manifefto
difpendio licebat ; fed vicit amorem auitae
libertatis periculi facile iinminentis formido,
decretumque potioribus regni Statuum par
tibus exanimiter approbantibus, vt Prin
ceps
 -

PAns Paron. 33r

/ -

eeps Apaffius humilibus, et modeftis in ( 1667.)

Porta Ottomannica de caufa Zollyomii iuxta
Heges patrias per nos difcutienda, ipfoque
remittendo intercedat litteris, cui fi Otto.
ir.annus affentiri rcnuerit ,- quamuis rem
exempli effe mali conftaret, iubenti tamen
Imperatori Turcarum tam Principem Apaf
fium, quam regni Tranfiluaniae Status ob
temperaturos confignata per Magiftrum reg
ni Protonotarium Martinum Sárpataki haec
regni conclufio, in fcriptisque Principi A
paffio difcutienda transmittitur. . . -

Sed bonorum , et officiorum Zollyomii

poffeffores, quod inuitis ipfis per regnico
las erat conclufum, facile fequenti no&e
apud Principem Apaffium reuerterunt, con
gregatisque poftero die regni Statibus, fae•
pe di&us Princeps per Confiliarium Kapi
Georgium haec de praemiffo nunciauit ne
gotio. ' ,- -

Celfiflimus Princeps Dominus nofter Cle

mentiffirmus veftras Dominationes falutat, et
haec fciri iubet. Cum litterae ex Porta Ot-,
tomannica nunc miffae, totaque legatio, de
qua nunc agitur ad Principis praecife per
fonam fit dire&a, de refolutione Legato Im
pcratorio danda regni Tranfiluaniae Status
non debere vlterius fieri follicitos. Celfif
^ fimum
 332 Hist. ReRvM TRANsilv.
( 1667.) fimum enim Principem Apaffium fore re
', fponfurum, ac refcripturum, ne.tamen mens
Principis regnicolas lateret, quae refpon
dere, et refcribere fua Celfitudo decreue
rit, in fcriptis per me effe transmiffa, -

Exhibetque propria Principis manu con

fignata quaedam pun&a , quibus Zollyomii
exceffus continebantur, rogabaturque Porta
0ttomannica, ne pro viro tam vili, Cle
mentiaque Igmperatoria indigno regno Tran
filuaniae irafcatur, fed quae iubebaritur, vt
reddamus nulla de iis mentio. Audiebant
nonnulli attoniti cum filentio haec omnia .
alii paulo;audaciores, fed ad illos negotium
praefens nihil pertinebat, cur intermiffis
aeftiualibus oeconomiis ad ludibrium con
uocati effent, expoftulabatur.
Diffolutique cun&i non fine querelis,
et variis fermonibus , digreffis reliquis foli
Confiliarii iubente Principe aulae eius in
tererant, quibus affidentibus Apaffius Prin
ceps praementionatis pun&is mihi -Ioanni
Bethlenio regni Cancellario. traditis iuxta
continentiam eorum Caninchamo refcribere
iubet, qund absque dilatione fcriptum, dum
Confiliariis praefentibus perle&um fuiffet,
reliqui filentio, bonorum autem, ac officio
rum Zollyomii participes verborum enco
• * . - iml1S
• *Jv
 Paas Paior. •

: 333 ,
fniis approbatas litteras cfäüzio fmperato- ( 1667.) -

rio tradere iubent, praefente, nihilque ha

&enus de litteris fcriptis loquente Apaffio,
qui praeter omnium opinionem, quod prius
aliorum impulfu iufferat, tum fibi, regnoque
Tranfiluaniae exitiofum ratus, litteras qui
dem in bona forma fcriptas, ea tamen omnia,
quae regni Status hac de re concluferant,
anne&tenda refpondit, quod per omnia fa
&tum fecundum mandatum ipfius, eaque fe
folutione Cfauzius Imperatorius eft dimiffus. .
Sed Zollyomii feruus Stephanus Kädär
promiffis, legationibusque Principis Apaffii
mutatus, Zollyomii, quem prae ceteris ipfe
folus ad hoc transfugium (vt ipfemet faffus
eft) induxerat Jegatione intermiffa non fine
indignatione Cfauzii, cui adiun&tus erat ,
' apud Principem Apaffium manfit, fat, lucu \
lentisque bonis ab eo donatus eft.
Sperabat Princeps Apaffius fautores cau
fae Zollyomianae ex Stephano Kádár fe pof
fe cognofcere, fed ille tam fobrius, quam
aliquoties bene potus dum interrogaretur .
neminem Procerum Tranfiluannorum , fa$ti
iftius participem fuiffe iureiurando faffus
eft. Valentinus Rilváfi itaque innocens
deprehenfus arefto folutus eft, Dominicus
IBethlen autem in vinculis adhuc detinetur,
pr9•
 !
334 Hist. ReRvM TRANsilv.
(1667.) prodente eum intercepta quadam Zollzomii
epiftola, in qua tanquam fratrem fuum ad
fe fubfequendum, ad Tureasque transfu
giendum hortabatur Zollyomius.
Vergebat in peius interea in aula Im
peratoria caufa Zollyomiana, Caimechamus
enim, qui in materia praefenti duodecim
niillibus aureorum per Kutfügh Baffam no
mine Principis Apaffii promiffis inhiabat,
iam fati Principis litteris , quas per Cfau
zium ex legatione tunc redeuntem transmi
ferat acceptis, dum aurum fibi promiffum
deeffe videt, Legatus quamuis nofter Ioan
nes Nemes faltem Zollyomius in Tranfilua
niam remitteretur, tam ipfius bona , omnia
Principem redditurum , quam praedi&am
fummam depenfurum fponderet, vademque
fe fponte offerret, ne antequam haec omnia
efFe&uarentur Hadrianopoli dimitteretur,
in furorem nihilominus impudens nequam
a&us, tam Legatum noftrum, quam Prin
cipem Apaffium inhoneftiffimis affecit ver
bis, aperteque Zollyomii patronum agere
coepit, nec his contentus litteras ad faepe
di&um Principem fcribit, tenore infra fcri
pto, demandans Legato noftro, vt ftatim
transmitteret,
-

^ 1 \
- Prae
 PARs PR1oR. - 335

Praemiffa falutatione vtcunqus tempe- (1667.)

, rata amicabiliter vobis fignificamus, litteras
veftras, Aulae Imperatoriae effe redditas,
bona autem Zollyomnii iuxta potentiffimi Im
peratoris mandatum per vos non effe red
dita, cauillisque refolutionem veftram fca
tere liquet, vrgetis Zollyomii ad vos redi
tum, intelligatis itaque oportet, quicunque
fub patrocinium potentiffimi Imperatoris
Turcarum confugerint, requiem eos inuen
turos , dum Portae Ottomannicae libuerit
remittetur Zollyomius, quamdiu autem hic
erit manendum cum multis millibus feruo
rum potentiffimi Imperatoris ipfi quoque
non defore vi&um, et ami&um, mandatum
autem iteratum potentiffimi In)peratoris de
Zollyomio audiatis, omnia, quae fibi ademta
praetendit confeftim reftituatis, fi Portae
Ottomannicae obfequentes feruos vos afferi
tis, fin minus aperte declarate , ob oculos
oportet ponatis exempla praedecefforum
Tranfiluaniae Principum, qui inobedientiae
fuae poenas luerunt, Zollyomius hinc non
exibit, nec dimittetur, credatis reditum eius
in Tranfiluaniam vobis non condu&urum,
cathegoricam hac de re non differatis refo
^ lutionem. Datae Hadrianopoli ao. Augufti,
Intel
 w

-
-

336 Hist. RERVM TRANsilv.

K * 667.) intelle&is Princeps Apaffius Caimecha:
mi litteris, quamuis manifeftas videret con
tinere minas; nil tamen territus illis, con
formes prioribus miffis refcribit ille litte
fas, contra furorem , et rhinas eius addente
ipfi animum, Ę clementia fupremi Ve
zirii pofita, queyfi bene erga fe affe&um
ctedens Princeps Apaffius, ille ( etiam fi
bello cretico infudet) abfente, et inuitò ni
hil alios contra ipfum fa&turos fibi perfua.
debat, fed rei, de qua refcripferat progref
fus fui Apaffii Principis minime refpondit ;
nondum enim tabellarius, qui praementio
natas litteras Hadrianopolim perdu&urus
erat, easdem Caimechamo reddendas Lega
to noftro Ioanni Nemes tradiderat ; dum
(iis nec vifis, nec fpe&tatis) nam fatus Le
gatus litteras Principi Apaffio transmittit irì
haec verba : - •

Celfiffime Princeps !
Domine Clementiffime.
Quam infeliciter Zolyomiana caufà in
hac Porta Ottomannica ha&enus fluxerit
veftrae Celfitudini perfpicuum eft, dum an
te triginta quinque dies iteratas Caimecha
mus de reddendis Zollyomii bonis veftrae
• . - Geii.
 Paas PRIox; 337

Celfitudini Imperatore Turcarum iubente (1667.)

transmitteret litteras, quo erga Celfitudi- ,
ncm veftram , regnumque eius tota haec
aula affe&tu ducatur , diligentiffimae fcruta
tus fum, et fcrutor in dies, fciat itaque non
a Caimechamo folo , fed tota Imperatoria
Aula, imo ipfomet Turcarum Imperatore
effe conclufum, vt omnia, quae Zollyomius
fibi ademta praetendit, reftituantur. Non
fum adeo fenfus expers ? Deo fauente, quin
rem hanc peffimi exempli, praerogatiuaeque
patriae meae exitiofam effe, perfpiciam, fed
intelligat, aut parendum effe iubenti, aut,
vna cum toto regno certo certius pereun
dum. - - -

Veftram itaque Celfitudinem obteftor

per Deum, ne fe, regnumque fuum non pa
rendo, vel faltem refolutionem procraftinan
do praecipitet, diuerfum fuadentibus nifi
perire malit, non annuat, litteras iuxta mam
datum Imperatorium fonantes antequam tri
butum annuum per me adminiftrabitur, ci
tiffime transmittat, quod ni fiat adminiftra- -

to tributo, ne Zollyonius in Principem Tran- i

filuaniae confeftim inueftiatur, vehementer -

metuo; Cfauzius Baffa, qui folus, et prae

p.
ceteris fauere veftrae Celfitudini videtur,
hoc ipfum in fecreto mihi fuadet, in cle
Y 1¤€Ì!•
 338. Hist. R£RvM TRANsilv.
(1667.) mentia praeterea, ac patrocinio fupremi ve
zirii nullam in hoc negotio fpcm reponat,
quo abfente fi Zollyomius inueftituram Prin
cipatus (quod Deus auertat) obtinnerit, pro
nobis Turcae cum Turcis minime conten
dunt , fa&taque pro non fa$tis non habe
buntur. Si itaque Celfitudo veftra diuerfas,
aut contrarias confilio meo medio tempore
transmiferit litteras, easdem cum exitio Cel
fitudinis veftrae, regnique Tranfiluaniae me
non redditurum fciat, donec refolutionem
cathegoricam, et vltimariam de praemiffis
accepero. Datae Hadrianopoli 19. O&obr.
An. 1637. -

. Acceptis Princeps Apaffius litteris dum

de fuo, regnique corio agi videt, Confilia
rios ferme omnes, ex Proceribus etiam, qui
cito accerfiri poterant, nonnullos Albam Iu
liam ad decimum quintum Nouembris con
uocari iubet, adfuere Principis, aliorumque
opinione plures, per eos enim dies in ciui
tate Saxonicali Medgyes, quae quinque
Alba Iulia diftat milliaribus, tota Nobilitas
Comitatuum Tranfiluaniae o&auales cele
brabat terminos, vbi caufae eorum forenfes
veluti coram fupremo tribunali tra&ari, et
• definiri debebant, accepto hic Apaffii Prin
* w
- + c1p1s
 Pars PRIOR. 339

cipis mandato, interrupto litium tra&atu ad ( 1667.)

, praefixum maturauere diem, - -

Proponitur in publica eorum congrega- -

tione res, difcuffioni fubiiciuntur Ioannis Ne. , -i

mes litterae , variant in confilio Procerum

fententiae, fed Principis , Procerumque
(praeter eos, qui Zollyomii bonorum erant
participes) praeoccupato metu mens confi- -

lio Legati noftri affentit, fcriptaeque ad - -

`Caimechamum fub hoc tenore litterae:

Illuftriffime Domine!

Secundas de Zollyomii negotio fcriptas , , ,

aeque Illuftritatis litteras propter inundatio
nes aquarum, aliaque itineris impedimenta , /

opinione ferius mihi redditas ea, qua par

erat obferuantia perlegi. Quamuis autem
Zollyomium inique multa- praetendentem -

tanta potentiffimi Imperatoris Clementia in- -

dignum effe res ipfa teftetur, ne interim

mandato lmperatorio minime, obedire vi
dear, quae iubentur obtemperaturum me
fciat, fed prolixitate litterarum Illuftritati
. |
veftrae moleftus effe nolens, de modalita- ,
te effe&uationis, reique tra&atu fufius ex Le- -

: gato Ioanne Nemes, ac latore harum Ioan

-
ne Alfo intelligere poterit, quibus vt indu
Y a bita
!

34o , HIST. Revw Trassilv.

(1667.) bitatam adhibeat fidem enixe rogo, multum
;
in clementia veftrae Illuftritatis fpei repo
nens, eandem feliciffime valere defidero.
.Albae Iuliae decima fexta Nouembris an
no 1667. . . -

Alteras ad Legatum Ioannem. Nemes ,

i Princeps Apaffius transmittit litteras, in
quibus omnia, quae, per ipfum fcripta erant.
fe intellexiffe, maturoque de iis confilio ha
bito transmififfe Ioannem Alfö, qui ipfi ad
iun&tus, antequam litteras nunc miffas red
deret Caimechamo decem millibus imperia
linm donet, quo munere delinito praeinfer
' tas ambo reddant litteras, in quibus tra
&tatus caufae Zollyomianae ad ipfos per ex
preffum eft dire&tus, vbique re nata eos
confilium capere neceffe effe, fi absque exi
tio praetenfiones Zollyomii in toto, vel in
parte reiici, aut mitigari poterunt, occafio
ne fe offerente non definit, fi vero pericu
lum imminere perfpexerint, annuant nomi
ne Principis Apaffii omnibus, quae iuffa
funt. i

Secreta, quoque inftru&io per iam di

£tum Principem data Ioanni Nemes, qui
Zollyomium veneno tolleret, aliquem ex
- Turcis mercede conducendi , inuentusque
sit, qui praemißa fibi feptem millium im
pe•
 ° , . . ; PARs PRior. 34t >
-

perialium fumma hoc fe efieaurum fponde. (1667.)

ret, quo effe&tu incertum. - r ,

Expeditur Hadrianopolim verfus hac

inftru&tidhe Ioannes Alfö, demandat Prin
ceps Apaffius Confiliariis, aliisque Proceri
bus, approbantibus Magiftris regni Proto.
notariis, eorumque Coaffefforibus, vt in ci
uitatem Medgyefienfem redeuntes, interru
ptum ob iam di&tum negotium o&aualem
terminum reaffumant, ne iuftitiae admini
ftratio cuipiam denegata videatur, parent
illi, magnaque cum Nobilitatis frequentia
controuerfiis dirimendis dum incumbere fa
tagunt, Confiliariorum vnus Paulus Béldi,
a quo Wolfgangus Bethlen ipfe quoque
regni Confiliarius arcem quamdam fub illo
termino obtenturnm fe fperabat, contrarias
praeinfertae difpofitioni obtinuit aliis infciis
a Principe Apaffio litteras, quibus erat in
fertum, interruptos terminos o&auales de
nuo continuare, quoniam in Tranfiluania
'. inauditum oportere, itaque per eos caufae
dirimi deberent, pariterque eos, qui 'con -

tra quospiam quidquam praetenderent, do

mos quemque fuas repetere, commodiorem
que occafionem praeftolari. '
: Perle&ae non fine confufione multo
-
- v . .Y 3 . . . rum
 342* Hist. ReavM TRANsIlv.
-

(1667.) rum litterae, difceffereque multa, variaque

inter fe vociferantes. … - -

Expeditus Hadrianopolim verfus Ioan

nes Alfö Imperatore Turcarum tota cum
fuorum aula venatione occupato, ob idque
abfente vrbem ingreditur, reddit miffas Io
anni Nemes litteras, quid fa&o opus effet
eum confulens, fed ille iuxta iteratum Cai
mechami mandatum omnibus Zollyomii prae
tenfionibus prius fatisfa&um fuerit, nihil
munera Caimechamo 'miffa profutura , exi
tium potius indubitatum contra Principem,
ac regnum Tranfiluaniae imminere refpon
dit. /

Tentat Zollyomium Alfö, dum tollerabi

libus, ipfique fat honeftis conditionibus cum
Principe Apaffio ,. regnique Statibus per
eum pacifci queat , ne in propriae patriae
perniciem propofito peruicaciter inhaereat,
monens: fed ille Legatorum noftrorum pu
fillanimitate perfpe£ta longe clarior fa&us,
potentiffimo Turcärum Imperatore, Caime
chamoque infciis nihil fa&turum, ex illorum .
vero permiffu his conditionibus in Tranfil
uaniam fe rediturum refpondit.
Tam Princeps Apaffius, quam regni
Tranfiluaniae Státus iuramento fint obftri&ti
ipfi, adhaeretatibusque ipfius transfugium
' -^ , ipfius :
 , , , PARs. PRIor. - — 343
13. ipfius nunquam noxae futurum , quin po- C 16
tius fi di&tus Princeps Zollyomium fub quo 6z.)
uis praetextu opprimere ftuderet, tam prq A.
priis armis, quam , fuccurfu Turcarum te
:
3Â
neantur regni Status coiitra Principem A
paffium auxilio effe Zollyomio.
2.) Spondeant fub iuramento regni Sta
tus Apaffio Principe fato fungente pro le
gitimo, et indubitato eius in Principatu fuc
ceffore Zollyomium , nec alium quempiam
ipfos ele&uros. · · · ·
3.) Quoniam in his rerum viciftitudi
nibus trium Tranfiluaniae Principum incar
cerationes, bonorumque fuorum expilatio
nes fe perpeffum Zollyomius praetendebat
; pro fatisfa&ione tot illatorum damnorum vi
*

ginti millia florenorum hungaricalium annua

tim ex publico aerario ipfi perfoluantur.
4.) Nec congregationibus, publicis, nec
expeditionibus bellicis perfonaliter vel per
fuos inuitus intereffe teneatur, fed arbitrio
ipfius haec permiffa funto...;
5.) Liberum praeterea ipfi efto fiue in
ɤ fiue fub ditionibus Regis Hun
gariae*degere voluerit. -

Intelle&tis Ioannes Alfô, Ioannesque

Nemes difficillimis eius poftulatis onunia per
: fcripfere Principi Apaffio, ne ea, quae fibi
- - Y 4 adem
 344 HIST. ReRvM TRANsiLv.
( 1667.) ademta * Zollyomius praetendebat, reddere
differret, quibus Procuratori bonorum Zol
1yomii refignatis, teftimoniales de bonis po
teftati ipfius traditis ab ipfo acciperet Iitte.
ras, obteftantes eundem, hae enim folae in
Ottomannica Porta credibiles efTent futurae,
fine quibus tam litteras Principis Apafii,
quam verba Legatorum fufpe&a illic ha
berentur,

Contextus litterarum toties fatorum Le

gatorum noftrorum a viris plane metu exan
guibus, exitiumque tam proprium , quam
noftrum oculis quafi fpeétantibus ortuin re
- teftabatur.
Vtrum Ottomannicae Aulae animo per.
fpeao, vel pufillanimitate aliqua id fecerint
ambigentibus nobis,

Terruerunt interim caedes Principem

Apaffium, nec id, quod toties iuffum erat,
vlterius differre tutum ratus, medietatem
arcis Hunyadienfis, quam Comes Stephanus
Tökölyi contra&us cuiusdam vigore (vt in
praemiffis fcriptum) Zollyomio $$i;
Per Nobilem quemdam Stephanu yulai
* Commiffarium fuum feruo Zollyomii Geor
gio Tunyogi reftitui iubet, demandans ei
dem: vt recepta in poteftatem fuam arce
- - Herum
 Pars PaIoR. -345

Herum fuum (Zollyomium nimirum) de re- C 1667.}

ftitutione eius per litteras certificet.
Reftabat arx Gyaluienfis, quam Zollyo
mio ademtam ex collatione Principis Apaffii
certa pecuniae fumma infcriptam Dionyfius
Bánffi manutenebat, hanc quoque non fecus,
ac arcem Huniadienfem Zollyomio reddi
iubebat Ottomannica Porta, fed poffeffor
eius germanam Principiffae fororem habens
in matrimonio fauoreque aulae potens , nifi
aequiualentia per Principem Apaffium ipfi
redderentur bona, vix dominio arcis Gyal
' uienfis cedere videbatur, qua difficultate
nondum complanata, in pendentique exi
ftente Caimachamo fcribit Princeps Apaf
-fius, quae in caufa Zollyomiana ipfi erant
demandata, omnia fe effe&tuaffe, Georgius
Tunyogi qüoque feruus Zollyomii eodem
Principe iubente, de reftitutione arcis Gyal
uianae per litteras prius mentionatas, He
rum fuum affecurauit, quamuis vix enoda
biles ea in re fupereffent difficultates. '
Refcribit faepedi&tis Legatis noftris
Princeps Apaffius fe ea, quae ipfi fuaferant
in effe&tum deduxiffe, fub eodemque teno
re fcriptas Caimechamo litteras, vt absque
periculi metu exhiberent, demandat. Trans
mittit ad verificationem praemifforum de re
Y 5 C€• •
 ------

• f - 346 Hisr. ReRvM TRANsILv.

(1667.) ceptis ad fe controuerfis arcibus tefti
moniales Georgii Tunyogi Zollyomianorum
bonorum Praefe&i litteras.
Altera, eaque non parui aeftimanda re
{tabat quaeftio , quid nimirum ad ' pun&a
per Zollyoinium propofita refpondendum Le
gatis noftris effet ? ea oinnia difficillima ,
quaedam impoffibilia prorfus cenfebantur,
in generalibus itaque terminis omnia remo
uere, quam per partes replicando iis inuol
ui confultius vifum, edo&tique Legati, quo
niam, ea, quae Ottomannicae Portae pla
cuerant, effe&um funt fortita de fola Zol
Jyomii fecuritate, eiusque modalitatibus tan
quam vi per Imperatorem Turcarum de
mandata connexis cum eo tra&tarent, reli
qua tamen aliena, ipfisque minime commiffa
3. ne digito quidem tangere praefumant.
-
Si autem Zollyomio aulam imperatoriam
de praeinfertis pun&tis follicitante aliquid
horum Caimechamus vrferit, fe de rebus
nunc primum auditis nec a potentiffimo Im
peratore ha&enus iuffis, nullam a Principe
Apaffio potuiffe accipere informationem re
fpondeant Legati, vt Principi fuo, de iis
Ottomannica Porta per litteras animium fuum
aperiat, fubmiffe rogantes.
Mon
 PARs1. PRioR. , .,
-
347
v | -
í
Non immemor interea Princeps Apaf- (1667. ) .
! > fius arcem Gyaluienfem (quam Zollyomii * * * -

bonorum Praefe&to fe iam pridem refignaffe

fcripferat, et nunciarat) aulae imperatoriae
a Dionyfio Bánffi manuteneri, cum eiusdem
fatisfa&ione difficultati huic mederi volens
Ioannis Nemes, et Ioannis Alfò Legatorum
noftrorum litteras in originalibus ad ipfum
transmittens nunciat: Se non fine iniuriae,
dainnique ipfius compaffione periculi immi
nentis metu ada&tum refcripfiffe Portae Ot
tomannicae arcem Gyaluienfem Zollyomio . .
effe reftitutam, oportere itaque ipfum quo- v.

que parere neceffitati praedominanti, eam- * -

que de bonis mobilibus, quae in contro

;
$.
uerfa arce habet, difpofitionem facere , vt
Commiffario ad refignandam Zollyomii feruo
eam arcem fuperueniente absque vlla di
laticne res effe&tum poffit fortiri , fi enim
per confiniarios Turcas (qui Zollyomio plus
iufto fauebant) Ottomannica Porta de non
M.
reddita Zollyomio arce informata fuerit, re
cum litteris ad aulam imperatoriam eo de s
negotio miffis non confentiente extremum
praecauere, quod vellet faepedi&us Prin
ceps Apaffius , tam regno Tranfiluaniae,
quain ipfimct maturaret exitium. * .

singu
]
348 Hisr. RERVM TRANsiLv.
v.

(1667.) que Singularem autem perfonae, meritorum

eius habens refpe£tum pro contentione
cum bonis ad eam nunc fpe&antibus dona
ret arcem Ramosujvárienfem fifcalem, vtrum
pro decem millibus florenorum hungarica
lium pro arce Gyaluiana per Bánffium de
pofitis iure infcriptitio poflidere vellet, aut
vfque Zollyomii deceffum irredemptibiliter
eam manutenturus, eo denato ad ipfum de
nuo arx Gyalu deuolueretur, Ramosujvári
numque fifco reftitueret, in arbitrio ipfius
relinquens, '' . -

.'' Agit per litteras Principi Apaffio fum

mas pro benigna oblatione Bähffius gratias,
tantaque eius elementia indignum fe fate
tur, modeftis, et fat demiffis interim verbis
fignificat fe Ramosujvárinum pro conten
tatione non poffe recipere , cum ipfomet
Principe Apaffio tefte bona de praeferati ad
di&am arcem poffeffa minime praedio, quod
ibi interteneri folet alendo fufficiant, ex
prouentibusque aliis Princeps Tranfiluaniae
hunc defe&um fupplere fit folitus, oneri ita
que, non vt ipfi iuuamini foret haec arx.
Nec malis ibidem deeffe malum, arx
enim magnae molis ob negligentiam tempo
rum tota ferme ruinam minatur, tradita in
poteftatem eius certo certius breui tota cor.
1fue
 -.

PArs PR1om. 349

rueret, quae cum ex praecipuis arcium fi C 1667.)

fcalium magnae apud omnes exiftimationis
fit, omnibus propter praedi&tam arcis ia&tu*
ram bonis exuerentur pofteritates eius, fub
cuius dominio haec contingerent. Obtefta
ri fe itaque Principem Apaffium aut his me
deatur difficultatibus, aut etiam de conten*
tatione ipfius clementer dignetur facere di
fpofitionem, bona autem mobilia cum ferme
omnia in arce Gyaluiana depofita habeat,
cito illinc auehendi vix ipfi fuppetere fa
cultatem, eadem autem in poteftate feruo.
rum Zollyomii relinquere impofIibile efîe,
: quae omnia non iuffit refragando, fed quam
, humillime Clementiffimo Principi, et Do.
mino fuo fe notificare. A&ta haec menfe
Nouembri an. 1667.
Praecefferant, fed quibus Ottomanni
cae Portae mandato non poterant fàtisface.
re? Ad diem itaque decimum Decembris
conuocati a Principe Apaffio Confiliarii quid
fa&o opus effet, tra&aturi. Sed negotium,
quod pradominantis faeuitia iam dudum in
•effe&tum deduci iufferat, inter nos tra&ando

: dilataffe, vtinam non poeniteat!

Nec Confiliarii regni ad praefixum con
uenere terminum, ac diem, emanante apud
: omnes rumore, conclufiffe Principem Apaf
fium
 35o Hist. ReRvM TRANsilv.
/

(1667.) fium in fufpenfo praedi&tum negotium tam

diu relinquere, donec generalia regni comi
tia, quae menfe Ianuario an. 1668. in ciui
tate Bifztricienfi celebranda erant, initium
fortiantur. -

Nec prodigia anno eodem deerant, quae

omnium animos futurorum malorum metu
perculere, in variis enim Tranfiluanorum
regionibus in prouincia prae ceteris Sicu
licali Cfik di&ta Cacodaemonum millia mul
ta in forma peditum ad bellum turmatim
proficifcentium hominibus fe videnda prae
buere, tanta multitudine, vt captum huma
num excederent. Nec hoc ab aliquibus gar
ruliffimis Le&tor fi&ta putes, viris honeftis,
fideque dignis aliquot centenis tam fecula
ribus , quam fpiritualibus exftantibus ocu
latis rei teftibus, qui pene exfangues eos
fpe&tati fuere , in hoc rerum ftatu annus
Saluatoris 1667. valedixit nobis.
(1668. ) Decima menfis Ianuarii anni 1668. ge
neralia in ciuitate Bifztricienfi celebrauimus
comitia, in quibus iuxta antiquam Princi
pum Tranfiluaniae confuetudinem certa de
rebus per regni Status difcutiendis trans
mittit Princeps Apaffius per me regni Con
filiarium pun&a, quae omnia prolixitatis vi
tandae gratia inferere nolens , duo maioris
-
^ -. - • *
- -
mQ
-
- … -

*.
 PARs Pr. IoR. 25+

1 momenti praeterire rerum contextus non fi

i. - nit, haec videlicet: •.

I. • • 1.) Innotuerat Principi Apaffio haerefim

1 quamdam Iudaifmo ferme fimilem, per Le
gesque regni noftri inter nos damnatam, in
ter Siculos iterum repululaffe. Optabat ita
que di&tus Princeps non per longas procef
fuum ambages, fed omnibus exceptionibus,
et cauillis femotis iuftitiam de talibus ad
miniftrari , conui&tosque tam vita , quam
omnibus fubftantiis mobilibus pariter, et
immobilibus exui.
-

; 2.) Pro arce praeterea Gyaluiana, quae

iubente Turcarum Imperatore Dionyfio Bánf
fi adimenda, Zollyomioque reddenda erat,
vt arx fifcalis Ramosujvár per publicam
regni conftitutionem cum fufficienti fecu
ritate Dionyfio Bánffio conferatur optabat
toties di&tus Princeps, neminem ex regni
Statibus, qui tam aequo praepotenti non af
fentiretùr inuenturum ratus , fed fecus ac
eidit. Pr9 execrabili enim Iudaizantium
haerefi aperte quamuis nullus Procerum, aut
; Statuum intercederc praefumferit, in noftro
tamen regno, qui facrofan&tam Trinitatem
, negant, Vnitariique nomine (re&te, an fal
fe Le&or iudicet) fe nominari gaudent, quo
niam Judaizantes ipfi in gremio eorum la- '
; *.
tita
-
 352 Hist. ReRvM TRANsilv.
(1668.) titabant , falfo illos traduci, vnitariaeque
religioni contra leges regni, quae liberum
ipfis permittit religionis exercitium, vim
hoc poftulato inferri afferebant, per Deum!
per vnionem obteftantes vniuerfos regnico.
las ne huic boni Principis propofito affen
fum praeberent! mouerunt lacrymis, et cla
moribus multos, interceffereque de poftula
to illo remittendo apud Principem, fed ir
rito tunc effe&tu. Non tamen defiit nonnul
lorum malitia , caufae tam horrendae fub
alio praetextu fuccurrere, Iudaizantes enim
illi omnes ex Siculis orti, domiciliaque in
ter illos habentes, fubftantias quaslibet fuas
per leges regni vna cum vita amiffuri erant,
inuentus eft itaque ex Siculis quidam, cu
ius nomen diffimulare malo , quam macula
nominis eius chartam inficere, qui vt erat
nimis loquax Siculicam nationem regni
Tranfiluaniae Statuum vnam alta voce vr
gere coepit excufo fomno linceis oculis
huic negotio inuigilaret , iurat per Deum
omnes iftius nationis libertates É. vnico
exemplo funditus convelli, cum Siculorum
nobiliffima gens in nullis vnquam crimini
bus imo vel in manifefta contra Reges, et
Principes rebellionis infamia poffit , et de
beat amittere bona immobilia.
- Iudai
.
 / PArs PR1on. 353

? Iudaizantes itaque, fi per leges con- ( 1663.)

uinci contingeret, vitae , necisque in eos
poteftatem habeat iure Princeps Apafius,
: immobilia autem eorum bona liberis debere
eedere, quibus non exftantibus iuxta pri- `
uilegia Siculorum ad vicinos eadem effe de- ° , .
udìuenda. Acclamant vniuerfi Siculi, cum s .•
praeinferta declaratione requirunt Principem -

precibus quidem , fed contumacibus, per

expreffum obie&antes eidem de conferuan
dis Siculorum libertatibus inter conditiones,
quibus tempore inaugurationis Principes
Tranfiluaniae eligi folent, firmiffimo eum
effe iuramento obftri&tum, oportereque eius
fieri memoriam. -

Magnum eft, quod petebant, imo iu

t, bentibus fimiles vrgebant Siculi, nec id,
quod afferebant e conditionibus regni pro
bare poterant, Siculos per notam infidelita
tis bona immobilia et omififfe, et poffe omit
tere, tam recentibus, quam antiquis exftan
tibus exemplis. Modeftiffimis itaque Prin
seps ipfos fedare volens verbis, monet : ne
in negotio, quod ipfos penitus non tangit,
baereticis illis fuccurrere ftudeant , perfua
dentes fibimet nihil ex illorum etiamfi con
uincerentur bonis pro fe referuaturum, fed.
*efòlutione tam benigna. Principis non con*
Z tenti,
-
***::::::::…*…=.-**======-=======-=_-

a g54 HIST. RERVM TRANsIv,

(1668.) tenti, dum acrius propofito inhaereant, pri
- uilegiaque fua laedi quererentur, poftulauit
ab ipfis toties fatus Princeps publicam de
ea, quam afferebant libertate Siculorum
producerent regni conftitutionem, cum prae
tenfio ipforum fine comprobatione obftrin
* gere Principem non poffet, exhibent ìlli ex
tripartito (vt apud Hungaros dici foJet)
Vladislai Regis decreto locum quemdam de
immunitatibus Siculorum fcriptum, ad fco
pum eorum aliquid collimantem, fed per
contrarias regni Tranfiluaniae conftitutio
nes iam dudum abrogatum. Quibus Siculis
oftenfis dum nec fic quiefcere vellent, pla
cuit Principi Apaffio, Confiliariisque regni
in toto hoc poftulatum feponi , contra
Iudaizantes vero per conftitutiones iam
pridem de ipfis latas agi, Amota itaque
materia contentionis finem hic tumultus for•
titus eft.
Nec fecundum Principis Apaffii poftu
latum facundiorem, aut feliciorem habuit
progreffum, quamuis enim tam di&us Prin
ceps, quam regni Status Dionyfio Bánffio
multum fauere vifi funt, contentionem ni
hilominus eius fine difpendio alter per alte
rum fieri volebat, toties di&tus Princeps (vt
ex praeinferto pun&o videre licuit) arcem
regni

-
-
- - -
_ • - - - - -
_——^—— ———*—*
 Pars Paron. s5$

regni fifcalem Ramosujvárienfem Dionyfio C 1668.X

Bánffio iam pridem oblatam, fed per, eum
arduis de caufis non acceptatam ipfi per se
natusconfultum dari volebat , fed regnico
Iae eam priuatae perfonae fe nunquain da
turos aperte declararunt, vt aliam, eamque
commodiorem negotium illud complanandi
fequatur viam humiliter per Legatos inter
cedentes, Bánffius quoque propofiti tenax
arcem illam fe nunquam accepturum cathe- '
gorice declarauit. Audita Princeps Apaffius
Statuum Legatione, quoniam arx Ramos
ujvárienfis nec illi, qui contentandus effet, ,
placebat, nec Status regni eam priuatae per
fonae tradere decreuerant, vt certa pecuniae
fumma per regnicolas contentaretur Pánffius.
aequum cenfet, quippe qui ad neceffitates
regni decem millia florenorum hungarica•
lium in paratis pecuniis fifco pro arce Gya
luienfi depofuiffet fideliffimis praeterea erga
patriam, et eius Principem obfequiis nemi
ni fecundus non poffet de iure contentari.
* Refponfum eft a regnicolis , paulo acrius,
illa decem millia florenorum, quae per Bánf.
fium depofita Princeps praetendit, non ipfis,
fed Principi data, per eumque effe refun
fienda, dicentibus. Nec his contenti prae*
eipuos ex regni Tranfiluaniae nationibus
Z 2 - " ad
 -*

j
356 Hisr. ReRyM TR assilv.
-
\

€ 166$.) ad di&um Principem expediunt Legatos,

anunciantes meminiffe eum oportere condi
tionibus, de quibus fan&te obferuandis tem
pore inaugurationis Principatus fui iuramen
ti facramentum depofuerat effe infertum
praeter fifcalia bona pro fe ipfo, vxore, li
berisque fuis nulla immobilia bona debere
referuare , caftella itaque Radnoth, Balas
falva, et Vintz tota fifcalia non funt, per
peram, cum praeiudicioque conditionis prae
infertae ab ipfo manuteneri, demiffe quo
circa regni Status in memoriam haec omnia
Principi Apaffio reuocare, ex quibus con
tentionem Bánffii luculenter poffe fieri, imo
fupereffe, quod aliis et poffit, et debeat lar
giri , hanc vnicam, nec vllam aliam regni
Status videre Bánffium contentandi ratio
nem.. Difplicuere haec omnia Principi A
paffio, iraque commotus caftellum Baläsfal
wienfe a priuatis praetendentibus Principif
fam emiffe, fine Radnoth , et Vincz caftel
His Princeps Tranfiluaniae nunquam commo
de aulam fuftentare poffe refpondit, redeunt
ad congregatos regni Status cum hac non
fatis grata refolutione ipfòrum Legati. Com.
filiarii quoque regni , qui in hypocaufte
Principis praefentes haec a&a audiuerant,
in palatium maius egreffi, loquebantur hac
' - - -* ds

-
-
-

- - - - - - - . I
-
 - t ?

PAas Paroa. 357

de materia inuicem moefti. Dum iis infciis (166s,$

Princeps per Mathaeum Balog aulae Vice
Marfchallum haec regni Statibus denuo nun
giauit; perfpe&um fe habere de contentio
li]
ne Dionyfii Bánffii parum, aut nihil ferme
regnicolas effe follicitos, totamque negotii
iftius molem in Principem folum reieciffe,
intelligant itaque Bánffium quidem fe omni,
quo fierit poterit meliori modo contentatu

; • \
rum, quicunque autem regnicolarum per li
bertatem aliquorum Principum,-aut per cer
tam pecuniariae fummae depofitionem fifca
libus bonis potiuntur, iis confeftim valedi
eant ; Principem enim Apaffium indubitan
ter ea omnia fifco reapplicaturum. Vix quid
quam triftius hac legatione audiuere regni
Proceres ? cum vix decima eorum pars qui
dem huius difficultatis expers effet ; rediit
que ad Principem Mathaeus Balog fine re
fponfo omnium in terram defixos relinquens
oculos, * . :
Fluentibus hoc cardine rebus Ioannis
1Nemes ad Ottomannicam Portam poft di
fceffum Zollyomii contra eundem per regni

i Status expediti Legati, fuperuenere litterae,

in quibus fcribit Principi Apaffio ex Otto
mannica Porta cum benigna refolutione
ipfum dimiffum vna cum adiun&o Impera
•. . \ Z 3 - toris
\ -
 *

|
35s Hist. RrRvM TRANSILv>
- ' c 1663.) toris Turcarum Cfàuzio effe in itinere, my
- tatisque ad celeritatem iumentis breui Bifz
'. tricium ingreffurum. ` -

' Refipuit hoc rumore audito in omnibus

i, de Bánffii contentione non fatis bene inter
' fe confentientium animorum ardor magna*
• que cum omnium expe&atione die trigefi
ma-
mesIanuarii circa
ingreditur occafum folis Ioannes Ne
vrbem. , • - • *

Habuit fecretam eadem hora apud Princi

- pem Apaffium audientiam, redditisque Cai
- - \ mechämi litteris quam oretenus reportauerit
\ *
refòlutionem ipfe nouit,' certum eft applau
fiffe Principem fummopere verbis ' eius, in
coenaque immediate fubfequente cum ipfo,
aliisque conuiuis hilariter conuiuatum fuiffe
Principem, fequenti die conuocantur in hy
pocauftum Principis Confiliarii regni, accer
\ fitus Legatus Ióannes Nemes ea, quae re
] portauerat: rélattrüs, producuntur Caime
chami litterae, no&te proxime praeterita in
terpretum induftria ex Turcica lingua hun
' - garico idiomate, praedi&usque Legatus ex
] - legatione fibi commiffa per regni-Confilia
- rios interrogatus ita fatetur,
- -
* * . (
- - * • • • . - -
- - • • _ *
-

- - -
• .
-
-
- •. -

-
-
-*
*
-
 Pars Paroa. 359

Celfiffime Princeps ! C1608.)

Domine Clementiffime! ,
*Vosque huius Regni Confiliarii debita cum
obferuatione mihi honorandi!

Ad Turcas ex hoc regno transfugiente

Zollyomio quali cum inftru&tione ad fulgen
tiffimam Ottomannicam Portam me expedi
uerint regni Status, perfpicuum eft, prima
que apud Caimechamum, et reliquos Vezi
rios audientia dum mihi data fuiffet, quam
honefte caufae mihi commiffae fauendo fue
rim ab ipfis tra&atus, qualiterque poft fex
dierum fpatium omnia in contrarium fue
-!
rint mutata ex litteris meis ad Celfiffimum
Principem, et regni Status aliquoties miffis,
ex iteratis praeterea Caimechami mandatis,
in quibus omnia, quae Zollyomius fibi adem
ta praetendit, nomine Imperatoris Turcar
rum reftitui iufferat, manifeftum eft. Nec
de co pluribus me agere neceffum eft ver
bis : fed quae confequenter a&a funt bre
uiter intelligatis. *r

Dum Caimechamum, reliquosque Tur

carum Proceres non aequitatem caufàe in
tueri, fed auro faltem inhiare animaduertif,
fem, malo noftro traditae in poteftatem meam
pecuniae non parcens primum Caimechami
Z 4 Thia
 ,• - Y - - -

- ' - •

-
· -

sse Hist. RexvM TRAws1iv.

; • (1668.) Thiamonium, fcilicet negotiorum eius me
- ' * deratorem, mox per ipfum herum fuum mu
heribus in partes noftras perlexi, confe
quenter reliquis quoque Veziriis propor
tionaliter munera fum largitus, quibus illi
acceptis, qui alias mortem mihi, exitium
Celfiffimo Principi , ac huie regno fuerant
minati, amiciffimos fe nobis funt teftati, fo
• lennem audientiam ' ab Imperatore Turca
*- rum mihi obtinuerunt, multorum frequentis
Comitatus admiffus fum, ftolaque Turcica
- - talari ab eo donatus, annuum adminiftraui
• ,, • tributum, nullae ab Imperatore fa&ae com
• . minationes, quin potius propter praeftitam
- Principis, ac regni obedientiam per Impe
ratorium Cfauzium mihi adiun&um tam lit
terae Imperatoris, quam veftes verficolores
] in fignum Clementiae eius fùnt transmiffae,
*. quae ex ipfomet Turcico Legato, qui hodie
- ciuitatem hanc ingreffurus eft, lucidius in
telligi poterunt, nec Caimechamns fe diffi
* * cilem in vltima audientia oftendit, Zollyo•
- mii ne verbo quidem coram me faciens men
tionem, fed amiciffime falutatum Principem,
/vt de fe bene femper fperet, tributum prae
· · · 'terea annuum tempeftiue transmittat, ad
monuit, per Tiham autem fuum de Zollyo•
mio manifeftius mihi nunciauit, vt Celfiffi
A.' nnViS
.• '

~-

\ . * •
i . - ' . - ~

— _—- - - - - - - - -
- ------- - - - - …
*
 '• • PArs PR1or. ' 361

unus Princeps omnem ex animo metum eius

amoueat certo fibi perfuadens Zollyomium
nunquam amplius limites Tranfiluaniae in
greffurum, transmifit interea eidem Cèlfiffi
mo Principi litteras heri per me redditas.
Litterae autem Caimechami erant fub
hoc tenore : Principum Meffiam colentium
gloriofiffime Michacl Apaffi Deus res tuas
fecundet! Annuum regni Tranfluaniae tri
butum ad fulgentiffimam Principis noftri
Portam tempeftiue, quod transmiferis fidelis
ferui fatisfecifti officio. Quod per Legatum
vcftrum Ioannem Nemes absque defe&u ad
miniftratum fcias , deinceps quoque annua
tim id ipfum faciendo Clementiae impera
il, toriae particeps eris, arces praeterea, ac
-
's bona, quae Zollyomius fibi ademta praeten
„&, dit, iuxta iteratum potentiffimi Imperatoris
í mandatum ea de re fa&um reddere te opor
tet; cum confiniariis potefitiffimi Imperato
ris militibus bonam colas amicitiam, quae
faciendo beatus eris, fit Deus eorum pro
te&or, qui re&to gradiuntur tramite. Dra
nae Hadrianopoli die 8, Ianuarii A. 1668.
Cfauzio quoque imperatorio data eft au
dientia, qui nomine heri fui breuiter faluta.
to Principi ftolas verficolores offert, iisque '
ipfemet Principem veftiens litteras Impera
' /
Z 5 toris
 ]
• • ,

363 Hist. RerwM TRANSILv,

¢ 1663.) toris, Turcarum exhibet , quae iaconice -

fcriptae continebant annuum tributum , per

Legatum noftrum effe perfolutum, monebat*
que Principem Imperator Turcarum, vt
annuatim tributi adminiftrandi habeat cu.
ram, regnicolis,iuftitiam adminiftret, cum
vicinisque bonam colat vicinitatem , et ni
hil amplius. . Litterae pofteriores ficut mi
Le&tor ipfe cernis, nullam faciebant Zol
lyomii, eiusque caufae mentionem, nec ter*
rere itaque nec fauere Legationi noftrae
vifae funt , litterae autem Caimechami Le
• gationi Ioannis Nemes oretenus coram no
bis prolatae contrariae videbantur. Tra
άatum quocirca diuerfimode, dum in re tam
dubia quidam optime fperarent, caufamque
Zollyomii prorfus fopitam cenferent, alii me
ticulofiores, aut verjus prudentiores verba
Tiliae Caimechami prorfus flocci penderent.
crederentque aut ab ipfomet infcio hero fi
£ta, aut praeterea nihil Caimechamum ore
teffüs Principi Apaffio de caufa Zollyomii
nunciaffe, quia litteris fuis fatis infertum
putaret, magnisque a Legato noftro Ioanne
INemes, muneribus acceptis ne, illum cum
disguftu dimitteret, noluiffe verbis ipfi pa
ruin gratis oneri effe, triftemque dimit
ter£,
• Toties
-
 PARs PRior, 863
*,

Toties fatus Legatus nofter tam in Se- ( i66s.) \

aatu, quam coram regni Statibus ea, quae

fuperius inferta funt reiterabat inter reli »

qua referens acceptis ab ipfo Caimechamus

donis, antequam litteras per Ioannem Alfö
PHadrianopolim transmiffas , in quibus boni
z6liyomii fe reftituiffe Princeps fcripferat,
ipfe recepiffet, Caimechamoque exhibere
debuiffet, adeo emolitum fuiffe Caimecha
mum, quod ne verbo quidem de bonis Zol
Iyomio reddendis cum ipfo amplius fuiffet ,
Jöcutus, qua occafione ipfum aufum non
fuiffe, vt Caimechamo reddat Principis lit
teras de redditis Zollyomii bonis fcriptas,
'ex quibus mendacii toties di&us Princeps
argui poffet, non reddidiffe ea , quae iam
reddita fcripfiffet. Non fubeffe itaque rei
tam manifeftum, vt quidam rentur pericu
lum, etiamfi arx Gyaluiana nondum Diony
fio Bánffio ademta, nec Zollyomiiferuis tra
dita apud Banffiumi relinqueretur, multi, di
y!
uerfique erant hac de re fermones, fed dum
Banffii contentatio in fufpe&o effet reli&a,
'nihil dé toto negotio concludi potuit, di

; feiiereque prinçeps Agaiis, et regísü.

tus, ac Bánffius ex Comitiis,* omnes cum
disguftu, nec iis, quae
«ontenti.
- * '' ' ' - -
gefta erant, bene
I : 3a. ,.. …*.*** **' '*'' : '**
/
-Panf.
-

-. •.
 g64 Hist. Rervm Transilv.
£ io6s.)
Banffius quia ob metum Ottomannicae
[7 Portae de fecura arcis Gyaluianae poffef
fione defperabat, nullamque pro eadem con
tentionem a Principe, aut regni Statibus ob
tinuerat, Princeps Apaffius autem, ac regni.
eolae, quia alter in alterum contentationis
effe&uationem reiiciendo propofiti compos
neuter exftiterat , hicque fuit finis genera
lium regni comitiorum. -

Sed rebus Zollyomii paulifper intermiffis,

negotium maioris momenti fubiungere ope
rae pretium duximus. Memineris mi Le&tor
oportet fcriptorum in praecedentibus, dum
Princeps Apaffius fupremi Vezirii tunc ar
eem Erfekujvarienfem expugnantis caftra
adire coa&us fuifTet, eodem iubente ad vni
uerfos regni Hungariae Comitatus de facien
da Turcis deditione patentes euulgare lit
teras, quae omni quamuis effe&u deftitutae
tunc euanuiffe videbantur, magnam nihilo
minus in mentibus hominum materiam fer
monum praebuere. Addidit fomentum huic
animorum alienationi omnibus Hungarisin
fciis regis Hungariae cum Turcis fancita
pax, et ad praefentem vfque diem miro fi
lentio ab iis celatae conditiones, eius.
De ftatu ipforum ipfis infciis absque
difpcndio immunitatum fuarum Regem Hun
gariae
* -

-
* -

*…-… ~—– *— *-* -

-_
 PArs PRyok, 365
gariae nec potuiffe, nec debuiffe conclude (1668.) -

re palam vociferantibus Hungaris, Germani

quoque milites bello Turcico finito per di
tiones Hungariae tranfeuntes, aut ibidem in
hyberna diftributi, praeter nudum folum,
corporaque ftupris violata nihil Hungaris
relinquentes, vt execrabile apud Hungaros
Turcicum regimen praefenti praeferrent Sta
tui effecerant, nihilque a fuo Rege, a quo
eenties de iniuriis illatis requifiti bona fal
tem verba reportarant, magis exofus effe
coepit inter Hungaros. Conuenticula ita
que primum inter pauciores, mox inter plu--
res de negotio praefenti fa&a, nec inferio
ris, aut mediocris faltem fortis, fed nobili ;-
tas ferme tota de Hungaria Turcis dedenda
tra&atus inftituit, concurrebant e Statu ec
clefiaftico quoque non pauci, fed negotium
tanti momenti per quos, et qualiter in Por
ta Ottomannica feliciter Domo Auftriaca
ignara confici poffet, erat in quaeftione,
fcias autem mi Le&or ab expugnatione ar
eis Erfekujvárienfis ad hodiernum vfque

: diem variis in locis, et occafionibus haec in

Hungaria indefinenter tra&ata.
Nec deerant plerique, quiTurcam quem
dam Agrienfem Cara Ibrahimum hungaricae
linguae perituum, multisque Proceribus benq
aétum
 -

!
g66 Hist. ReRvM TRANSILv. '

( 1668.) notum hac in re inturnuncium volebant,

*.

plures eo reie£to Principis Tranfifuaniae

Apaffii folius opera rem tanti momenti bene
- poffe confici afferentes ; eos quoque, qui
diuerfum fuaferant, in fuam traxere fenten
tiam.
, Tra&atum confequenter de eo, per quem
Princeps iam di&us absque euulgatione fe
creti requiri, qualiterque mens eius inte1
higi, negotiumque cum circumftantiis eidem
proponi. poffit , Nicolaum Bethlen, et Mi
chaelem Teleki Proceres Tranfiluanos omni•
bus ferme Hungariae Magnatibus notos,ad
intelligendaque ea, quae oporteret fatis fen
fatos accerfiri placuit, qui an. 1666. menfe
Maio Tranfiluania egreffi Comitem Fran
° cifcum Bethlenii regni Hungariae Palati
mum, magnamque Procerum Hungariae re
gni partem in arce Muram congregatos in•
ueniunt;, excepti multo cum verborum ho•
nore, ad fecretaque non vulgand9 firmiffi
mo iuramento nomine totius regni Hunga
riae Statuum pracdi&us Palatinus ita fatur
ad Legatos, ne Celfiffimi Tranfiluaniae Prin
cipis, aut, Dei omnipotentis noftri miferen
tis internuncios vos dixerim, haefitat mens
inter fpem, metum extreme laborans, nec.
disiungi vtrumque legationis veftrae enco*
- *-* - - - mium,
 PARs PEioR. 367
mium, absque iniuria aequitatis per nos po- ( 166s.)
teft, chariffimi fratres , in negotio enim fi
dei veftrae committend. immunitates, auita
facra, et profana omnia, imo animas fuas
pendere dum lacrymis, et fingultibus fate
tur inclyta olim, fed nunc lacera, extreme
que periclitans hungarica natio apertis ocu
lis (fi caecutire non vult) fpe&at Europa
cernite vosmet, *;

Ottomannica Porta nos bello impetent

pia in defenfionem noftram chriftiani Reges
non denegauere auxilia, pugnatum ab exer
citibus eorum feliciffime , confufus hoftis , /
qui nos exitiofo deuorauerat fa&o, nihilque ', -
ae perfe&tum , et confumatum triumphum
praetcr perfecutionem hoftis iam vi&ti de
erat. Sed proh dolor! Dum nationi noftrae
olim ademta nos recuperaturos fomniamus,
fereniffimus nofter Rex (quo, et quorum
confilio ipfe nouit) inconfultis nobis , im
memorq*e conditionum, quibus Hungariae
Reges fceptro potiri folent, talem cum ho
{te fecit pacem, cuius conditiones nec Hun
gariae (de cuius bono res eft a&ta) nec aliis
euulgare vtiles retur, fi honeftae, fuae Ma
ieftati, fi nobis, qui liberi fuffragiis liber
rimis eundem in Regem noftrum elegera
mus proficuae funt, non eft cur tantopere |
celen
 368 Hist. RrRvM TrAssulv.
( 1663.) celentur eius conditiones, non fumus ades
:. fenfus expertes , quin multa fubolfacimus,
plura praeuideamus, flocci pendi a Rege
noftro, praedaeque aliis exponi libertatem
noftram ! Omni itaque fpe alia deftitutiº
dum avitam libertatem fa&tam nationi no
ftrae inuidet, fi fuccumbendum eft, fuccum
bamus Samfonis inftar cum exitio eius, qui
ludibrio, praedaeque obuiam eundo exitio
femper noftro ha&tenus inhiauit. Potentiae
deditionem facere neceffitas imperat, fcimus
orbi chriftiano miraculum quafi, et parabo
lam nos futuros, dum eum, qui infenfiffimis
' ha&enus hoftis exftiterat pro Domino, Re
gem autem noftrum pro hofte agnofcere in
cipiamus , fed miferrimis nobis nihil aliud
reliquum fortuna faciens, quo fata traxe
rint fequendum eft. * - -

Sed haec quidem fine extremo difcri

mine facere non licebit, nifi benigma Cel
fiffimi Principis Tranfiluaniae interpofitione,
\ prudentique confilio res dirigantur. Re
— quirendus quidem eft Turca, fed quam fe
cretiffime, ne immatura confilia fereniffimae
Domui Auftriacae cognita, eiusdem contrs
irnparatos arma prouocent , disiun&ique in
defnibus quisque ma&emur propriis, matu*
-• - randus
*.
 PARs PRior. - 369.

randus e conuerfo tra&atus longa temporis

nora infidiante femper arcanis. *.

Caute praeterea cum ea agendum na

tione, quae dulcis pacis fub figno fucos tot
impofuit gentibus , tot euertit regna , fed
modalitates, tra&tatus ( fi Deo ita fuerit vi
{um) deditionisque noftrae danda chariffimi
fratres nobis inftru&io lucide complanabit.
Hoc per confcientiam veftram, per omnipo
tentem Deum vos obteftamur : nulli morta
lium, praeter Celfiffimum Principem Tran
filuaniae vobis commiffa euulgctis, qucm ita
Deus incolumem faxit , quemadmodum na
l* tioni fuae agonizanti auxiliatricem in hac ,
re porrexerit dextram, poft Deum Apaffiumi
. Principem folum ex hoc naufragio nos poffe
g• excipere fatemur ingenue, vobis praemia a
nobis magna, Principi veftro maiora ( et
quod pluris a magnanimo Principe aeftiman
dum eft) conferuatae nationis Hungaricae
decus fortuna ofïert, quod contemnere ab
ie&ti effet animi, finito Palatinus Hungariae
fermone conditiones Turcis proponendas in
fcriptis ipfis porrigit, in quibus pro patro
cinio, ac perpetuo foedere fexaginta mi!iia
imperialium fub nomine donatiui Hungaria
… annuatim fe perfoluturam promittebat. Re
deunt ad Principem Apaffium praedi&ti eius
,
,^
Aa . ' Ab
 g7o Hist. RERVM TRANsilv.
(16$$. ) Ablegati, audit cum ftupore legationem ipfis
|
1[. commiffam , quam contemnere quemadmo
dum incongruum cenfebat, ita eidem ad
mouere manus non vacabat periculo ; vicit
tandem amor nationis Hungaricae metum
facile occurrentium difficultatum. Quibus
nam arcanum tanti momenti fit committen
dum ? quorum opera in promouendo eo v
tendum effet, prima fuit quaeftio. Romano
Catholicos Tranfiluanos rem totam celare
confultius vifum. • Ex orthodoxae religio
nis, ac Auguftanae confeffionis Proceribus .
adhibiti quidam, quibus approbantibus No
bili Ladislao Bálo res tra&anda committi
tur, qui per complures annos in Ottoman
nica Porta verfatus huic muneri par iudica
tus eft, ad iter verfus aulam imperatoriam
menfe Augufto is fe mouens Hadrianopo
fim irrito conatu continuauit iter, fupremo
vezirio contra Venetos Cretam verfus pro
perante, in cuius abfentia per alium quem
piam tra&tatum inftituere non faltcm inutile,
verum exitiofum quoque fore putabat.
Redit itaque menfe Decembri in Tran
filuaniam ad Principem Apaffium, fed exi
gua fuit domeftica eius quies, continuatio
nem tra&atus indefinentes per litteras, et
nuncios follicitantibus Hungariae Proceri
- bus,
 -
-
-
-*
4.

PARs PRIOR. , 37i

i. bus. Circa initium itaque Ianuarii an. 1667. ( i66g.) • •
denuo Ottomannicam Portam verfus ire iu- -

betur, ea per expreffum conditione, vt fu

premum Vezirium Cretico bello implicitum
ad praedi&am quoque infulam fubfequatur,
ipfique, ac iis, quos iam fatus, Vezirius fibi , ,
fideliffimos retur, negotium tanti momenti ,
proponat. Paret ille, fed diftantia loci, a
liaeque rerum incommoditates longiorem
omnium opinione peperere ipfius moram ; . .
terreftri enim itinere ad ripam infùlae ob
ie$tam penetrans, dum naui transportari fa
tagit Venetorum nauibus, quae caftra Tur
cica adire volentibus infidiabantur , occur
rentibus, parum abfuit, quin interciperetur.

: Subfecuta eft tempeftas maris, quae Vene

torum naues reiiciendo quamuis Ladislao
Balö fubueniffe vifa fit, in maius tamen pe
riculum eum coniecit, repulfà per fedecim
dies, totidemque no&tes Cyprum Choum

:i; Aegyptiaca littora verfus naue , qua vehe

batur. Prima tandem Iunii ftylo nouo an.
1667. toties di&us Balö fupremum Vezirium
vrbem Candiam oppugnantem adire potuit,
a quo fat honorifice acceptus eft.
Primum publicam habuit audientiam ,
credentionalibusque Principis litteris prae
f,
fentatis honorifica falutatione praemiffa mu
' Aa * * nera
 372 Hist. RERvM TRANSILv.
nera Principis Apaffii per ipfum transmiffa
(1668.) offert, nihil de fecreto fibi commiffo tunc
fatus, fecretam fequenti die habuit audien
tiam, cui praeter fupremum Vezirium Tiha
eiusdem, omnium fcilicet ipfius negotiorum
arbiter, et Panaiotus intererant , de Panaio
to autem lucidius aliquid dicendum, cum
in toto negotii progreffu prae ceteris, fa&ta
eiusdem identidem occurfura funt.
Hic natione Graecus fumtibus ferenif
fimae Domus Auftriacae Turcicas litteras
in Ottomannica Porta edo&us, in notitiam
tandem Imperatoris Turcarum, fupremique
Purpurati, ac totius Turcicae Monarchiae
affumtus eft, per eum folum omnes omnium
nationum Legationes exaudiri folent hodie.
Nec Domui Auftriacae haec clientis fuis
promotio difplicuit, dum beneficiorum fuo
rum plus ibi , quam Viennae degendo fer
uiturum praeuideret. Sed redeo ad rem :
Proponit praefentibus his legationem fibi
coinmiffam Baló, audit cum applaufu fupre
mus Vezirius , cur tempeftiuius , paceque
cum Imperatore Romanorum nondum fan
cita haec Princeps Apaffius non tra&affet
niaxime indolens, Legatoque Balö quaerens ?
~- Sed in promtu quid refponderet, erat tanti
momenti negotium, non potuiffe citius coa
- lefce
,•• . -

* •
 •.

PARs Paior. 373

Hefcere ; dimiffusque in hofpitium Baló de- (1663.)

cem dierum morarn in caftris • Vezirii tra
: xit, vndecima tandem Iunii accerfitum fu
premus Vezirius fic alloquitur :
Salutato noftro nomine Principi tuo di
cas : Huc te expediendo gratiffimam fe no

: bis fpem feciffe nihil dubitet, tan erga nos

met boni amici , quam erga potentiffimum
Imperatorem fidelis ferui fatisfecit officio ;
quamuis autem pax non pridem cum Impe
ratore Romanorum fa&ta, diftra&tionesque,
quibus nunc diftinemur, rei, quae per ipfum
proponitur manus nunc admouere non finant,
{peramus tamen fideliffima ipfius feruitia
cum effe&tu teftandi non defore occafionem,
de his omnibus fcriptas litteras per te ipfi
transmittiinus, porre&taque epiftola Baló di
miffus eft, cuius continentia verbis Vezirii
per omnia conformis erat. Alteras Ladis
1ao Balö Tiha fupremi Vezirii ; tertias
Panaiotus, qui vtrique ab eo bene donati -

rebus noftris fauere videbantur , tradunt

litteras. Tiha laudat fummopere Principem
Apaffium tam fideliffime Ottomannicae Por
tae feruire volentem, nec alio, fed ipfo me
diatore negotiuin tanti momenti in finem
poffe, et debere deduci afferit, etiamfi ob
arduas caufas nunc difïerri necefle fit. Pa
Aa 3 naiQ
 '374 PHist. RERvM TRANsiLv.
! *

« 1663.) naiotus gloriofiffimam hanc intentionem mel

litiffimis recominendat verbis. -

Tiha ( vt progreffus rerum teftantur)

fincere, Panaiotus ne infidias, quas ipfe mo-.
licbatur, Legatus Baló, per eumque Prin
ceps Apgffius edo&tus fubolfacere pofíint ,
reportat in Tranfiluaniam legationem fibi
concreditam Balö, informantur confeftim de
• re tota Proceres regni Hungariae , fed fu
premus eorum Comes Francifcus nimirum
Vefielényi regni Palatinus medio tempore
fato cedens reliquis telam , quam orfus
erat, continuandam reliquit , nihil tamen
eius deceffu fra&ti reliquorum animi, ad
follicitandum denuo eadem de materia fu
premum Vezirium rogant enixe Principem
Apaffium; cum Comitem Stephanum Cfäki
fupremum arcis Rathmárienfis Officialem in
Tranfiluaniam ex Hungaria, Hungariamque
ex Tranfiluania commeantibus infidiari, rem
tra&atam fubolfeciffe, aulamque Viennen
fem non folum de compertis , fed quae fal
tem fufpicari poterant, euih ex aggregatio
ne omnium circumftantiarum informaffe com
pertum eft. De Comite Stephano Cfäkio ve
ra eos fcribere nemo dubitabat noftrum ,
'quem bonae vicinitatis officio erga Tran
filuaniam nunquam fun&tum conftaret. „Per
' , , , mili.
 PARs PRIoR: 375
milites enim dire&tioni ipfius fubie&tos mul- (1668. >
tae cum depopulatione innoxiorum ruitico
rum in ditiones Tranfiluanicas fiebant irru
ptiones, de quibus requifiti praeter mellita
verba nihil ab ipfo obtineri poterat. Zol
lyomium quoque vt ad Turcas transfuge
ret, negotiumque nobis facefferet, ipfe prae
ceteris impuliffe credebatur , cui felices in
propofito ifto fuccefius non femel, ad men
fam in publicis conuiuiis precatus eft.
– Tali itaque iniuria ab eo Princeps A
paffius laceffitus quamuis paria , at maiora
ipfi proponendi nec vires, nec occafio deef
-fent, de rapinis nihilominus per ipfius Com
' miffarios in ditionibus regni Tranfiluaniae ^ *
patratis fereniffimum Hungariae Regem re
quirere maluit, arduis vt hanc fegueretur
viam impulfus caufis, ne videlicet pacis in
ter duos Imperatores fancitae turbator prae- '
tendi poffet, dum oblationes regni Hunga
riae amplexurus, aut reie&turus effet Turca
adhuc in dubio plane effet, expifcari prae
terea volebat, vtrun Comitis Cfäki infor
mationes, aut ipfius expoftulationes in aula
imperatoria praeponderarent ? Menfe itaque -*

Augufto an. 1667, Francifcus Horváth cum

litteris credentionalibus Viennam expeditur
de praemiffis regiam Maieftatem requifitu* •

. Aa 4 . rus e
 376 Hist. RERvM TRANsilv.
(1663.) rus fub finemque eiusdem menfis deftinatum
pertingens locum, bellici confilii Praefidi
Principi Lobkovitzio , HanibaJi Gonzagae ,
ac Ioanni a Rhottal fuae Maieftatis intiupis
Confiliariis, Francifco Regedi Epifcopo Va
tzienfi , ac Hungariae Cancellario miffas
Principis Apaffii litteras reddidit, in quibus
ad promotionem caufae Francifco Horváth .
commiffae rogabantur finguli, horum itaque.
opera poft Y oéto
.
dierum moram audientia ipfi
- -

data, redditisque Regi Hungariae creden

tionalibus litteris, ea, quae dicenda erant,
propofuit,
Dimiffus in hofpitium , bellico confilio
res dirimendae commiffae , totumque Sep
tembrem follicitationibus fine fru&tu Vien
nae internuncius nofter transegit, prima
tandem O&tobris iteratam obtinuit audien
tiam , litteraeque fuae Maieftatis de nego
tio tunc contrauerfo fub figillo folito fcri
ptae, ad Principemque Apaffium dire&tae •
traduntur eidem. v -

Principem Lobkovitzium, Gonzagam ,

aliosque, quibus Principis Apaffii litteras
praefentauerat, vtrum quidquam refponde
re vellent, audit, fed duo prius nominati
quo confilio ipfi norunt nihil refcripfere.
Francifcus Szegedi Regni Hungariae Can
cellarius ea, qua par erat humilitate
- -
g
it,
•.
LV,
PARS PRIOR. 377 ,
deûnitm bit, Ioannes a Rhottal autem non immemor (1668.) .
lii Prię Principcm Apaffium fe in filium ante trien
Gonzag:, nium adopta[fe pro litteris per litteras re
atis ifti. fpondere non contentus , Internuncio Prin.
pifcopoW; cºpis Apaffi fuum adiungit Secretarium,
ariò mi eain (vt tunc praefeferebat) faciens difpofi
t, in quia tionem, vt Tranfiluaniam ingreffus de re
:0 Hjftiti bus fecretiffimis cum Principe Apaffio, de
rùm ii;;. beret habere nomine heri fui conferentiam,
diemtia? egreffus Vienna vna cum Secretario Comi
ie Cte* tis a Rhottal Internuncius nofter dum fuum
mda eft, continuat iter tertio die fub no&tem latro
nes quosdam obuios habuit, quorum prima
0 c0mî fuit quaeftio ? quonam litteras fecum habi
Ique &; tas repoft fîet, fpoliatusque eft tam litteris,
tu Viem. quam omnibus rebus fecum habitis. Non
, prima tamen vulneratus , infelix Secretarius Co- `
auâ€m. mitis a Rhottal fiue cafu , fiue conuenien:i-
άe neg, bus latronibus ex curru defi!iens in vici
XV» (f. -
nas filuas fe abdidit, Horváth vero iam .
m örä fpoliatus in nobilem quemdam Francifcum
Nagy iam denati Comitis Palstini Hunga
35Magt, riae Francifci Veffelényi aulae familiarem
„Πζ . incidens eius ope in Tranfiluaniam non fine
n rtj* ignominia, et contemtu noftr) rediit.
J$ ret Siue ex reditu Secretarii Comitis a Rhot
tal, fiue aliorum relatione cito innotuit aulae
r::j:
Viennenfi fpoliatum effe internuncium mo
gr* C*
a: f? ftrum, a quo praeter fuae Maieftatis, nec Co
ij Aa 5 mitis
 -—-

373 Hist. Revw Trassilv. ,

C 1663.) mitis a Rhottal, ac cancellarii Hungariae 1it
teras, rebusque latêris earum miftis, teftes nos
fatemur non latrones publicae infidiantes viae,
fed fubordinatas perfonas eas fuiffe credi
mus, noâurno enim tempore vix latrorfes
r.
viatoribus infidiari confùeuerunt. Quae
' practerea latronum erga litteras follicitudo?
cura? Praedae faltem ipfi inhiare folent ,
} fpoliatores autem internuncii noftri primam
de litteris habuerunt curam, hinc conie&ta
rc ficet negotium, in Creta infula per Apaf
fium Principem traétatum, non per omnia
latniffe tunc temporis Domum Au. 1iacam ,
fed hac de re infra lucidius. Redeo ad rem.
Sacratiffima Imperatoria Maieftas intel
ligens perditas hoc cafu litteras ad Princi
- pem Apaffium dire&tas per proprios Curfo
res alias denuo eidem transmittit in haec
verba :
Leopoldus Dei gratia ele&us Roma
* norum Imperator femper Auguftus , ac
Germaniæ, Hungariæ, Bohemiæque Rex!
- -
- * .

Illuftriffime Princeps !
- - Nobis honorande.
Ad ea, quáe Sinceritas veftra per Cu
bicularium fuum Egregium nimirum Fran
cifcum Horváth cuin fpecialibus
- •
iit; ad
a
 [LV,
PARs PRIor, 379 v. \-:

Ingri:f Maieftatem noftram expeditum penes eas- ( 1663.)

is,t.% dein oretenus etiam proponenda repraefen
iiam::;i; tandaque habuit luculenta benigna noftra
fui': : erga eandem inclinationis, et propenfionis
'y Ę cum declaratione refcripferamus quidem,
Int. [);
( verum cum di&tum Sinceritatis veftrae Cu
{'i:;;; , bicularium in fuo ad eandem reditu a qui
irrefì: busdam latronibus , atque praedonibus vias
Îri [fr. publicas obfidentibus inuafum tam iisdem :
: cj? litteris noftris, quam rebus omnibus penes
per # fe habitis priuatum effe intelligamus (quod
per fr. £ane dolenter, indigneque ferimus) ideo ve
I. j3:1 ram earundem litterarum noftrarum copiam ,
O adft. hifce inclufam Sinceritati veftrae transmit

?as in!;
3 Priiic,
tendam iudicauimus, nullatenus intermiffu
ri, quin di&tos praedones omnibus poffibi
libus modis adhibitis inueftigari, et praere
-*

.
; Cur\
quiri, debitaque poena inuentos aliorum
ìm \
quoque in exemplum puniri faciamus. In
terim autem Sinceritatem veftram de cae
s R [| farea, ac regia noftra benignitate, qua ean
$i, ! dem iugiter ample&timur, femper bene fpe
:qu:ita rare volumus. Cui de reliquo vitam lon
gaeuam, et profpera quaeque precamur. Da
T£:,
tum in ciuitate noftra Vienna die 1 t. men
fis O&obris anno Domini MDCLXVII.
r3 ;! Transmiffa funt inclufiue litterarum
rum ? prius expeditarum, et per latrones interce ¢

;;;:;* ptarum paria fub tenore hoc: Leo

\t
• *
-

*•••*••-…_ ……!- --- ---…_

 *.

. m. 33o HIST. RERVM TRANSILv.

-

- * * -

• ( 1668.) Leopoldus Dei gratia ele&tus Romano

rum Imperator femper Auguftus, ac Ger
maniae, Hungariae, Bohemiaeque Rex.
- , Illuftriffime Princeps!
}\ . v, ' Nobis honorande.
i' , Ea, quae nobis per cubicularium fuum
·· , ' Egregium Francifcum Horváth penes huma
*, - niffimas in caftro Radnoth die 22. praete
- ' ' riti menfis Augufti exaratas litteras Since
]
•
-
, - ritas
habuitveftra proponenda,
fingula benigne, etetfufficienter
repraefentanda
intel

- 3eximus. Praeclarum itaque Sinceritatis ve

s - ftrae erga Maieftatem noftram , ftudium ,
• quod tum per easdem litteras ad nos datas,
• - cti m vero per praedi&tum CubicuIarium fuum
• . vbcrtim declarare non dubitauit, ea com
** - plexi fumus benignitate, et clementia, qui
f - bus idem Sinceritatis veftrae caufa profe
} , qui dignum fecit. Grata equidem haec fig
nificatio animi eiu$dem nobis accidit, ecce
nos quoque pari animi candore, et beneuo
lentia noftra refponfuros offerimus, nulli du
- bitantes : quin Sinceritas veftra coepta bo
• „ni afeStus , ac deuotionis argumenta dein
& ceps quoque fedulo , ac conftanter fit con
, * - - tinuatura, atque declaratura. Porro quoad
. - . ea, quae nobis per antelatum Sinceritatis
' - _ - Ve
 PARs PRIOR. . - 38 1
veftrae Cubicularium propofita funt nihil
l\
fane prius , aut maius in votis habemus ,
(1663.) .
quam vt inutuae vicinitatis obferuantia y.
trinque inter noftros videlicct, ac Sinceri
!
tatis veftrae fubditos colatur, optataque
tranquillitas , et quies foueatur, ad quae
omnia rite effe&tuanda, et etiam complanan
da certam commiffionem Pofonii quantocyus
: inftituendam decreuimus , proinde Sinceri
tati veftrae id ipfum intimantes eandem fa
uenter requirimus, velit ex parte quoque
: fua certos cum fufficienti inftruétione , et
plenipotentia Commiffarios eo deputare, qui
vna cum noftris ibidem conuenire, et to
tum hoc negotium ex aequo complanare,
laefisque plenariam fatisfa&ionem procura
re valeant. Ceterum^ Sinceritati veftrae
profperos rerum fuarum fucceííus cum in
columitate ad vota comprecamur. Datum
in ciuitate noftra Viennae die r. O&obris
an. I 667. · · · -

Princeps Lobkovitzius quoque, ac Gon

zaga, qui refcribere per Ablegatum dedig
nati fuerant, honeftas mittunt litteras , in
fortunio iam fati internuncii indolentes, con
formes Hungariae Cancellarius quoque trans
mifit, quas prolixitatis vitandae gratia ver
botenus infcrere nolui, Comes autem Ioan
fì - 11eS
%

;›

-
-*-;-=-*
 -I
382 HIST. RERVM TRANsiLv.
- (1663.) nes a Rhottal fiue paternitatis vincuium
praeferens, fiue altiori confi:io plus propriis
inhaerens iitteris eas verbotenus mi Le&tor
accepi fub hoc tenore: -

Celfiffime Princeps!
- Domine Fili honorande !
Humaniffimas veftrae Celfitudinis litte
ras per Generofum Dominum Francifcum
; Horvath Cubicularium eiusdem mihi reddi
tas debita cum obferuantia recepi, nego
, tiumque de quo agi oportebat in aula fuae
Maieftatis quali finceritate promouere ftu
duerim, Cubicularium veftrae Celfitudinis
teftem appello, cui ante paucos dies hono
rifice hinc dimiffo proprium adiungens Se
cretarium negotia quaedam magni momen
ti, calam,oque vix committenda per eum fig
nificare decreueram , fed latrones viatori
bus infidiantes eos * agreffi , omnibusque
exuentes bonis difpofitionem hanc euerte
runt, certum eft varia ex variis locis in
' hanc nunciari aulam, fed facratiffima impe
ratgria Maieftas iis reie&tis in finceritate ,
eaque non femel teftata veftrae Celfitudi
nis multu; fpei reponit, ncc in inclyti reg
ni Hungariae Statuum fidelitate diffidat
quid
 v * . •

PARs PRioR. 383

quidquam, hoc interim , tanquam pro filio (1668.)

veftrae Celfituaini fuaferim vulgare, fed ve
?
riffimum di&um: fide , fed cui vide , ob ocu
los in momento habeat, nec de imperiaji »
regiaque fuae Maieftatis erga fe , benigna
propenfione vnquain dubitet , ego vero pro
lucro reportaturus fum, fi in aula fuae Ma- '
ieftatis veftrae Celfitudini aliquid feruire,
et complacere occafio fuppetat: Cui feli- '
cem optans vitam maneo eiusdem pater, et
feruitor paratifììmus Comes Ioannes a Rhot
* tal. Viennae Auftriae die 13. O&tobris
an. 1667. w

Redierat antequam hae litterae redde

rentur, fed fpoliatus ad Principem Apaffium
Francifcus Horváth, nihilque boni ab aula,
qui contra ipfum fufpiciones alebant fperari
poterat. Sereniffimo itaque Hungariae Re
gi ad litteras praeinfertas refpondere inuti
le ratus , ne nihil fcribendo inhumanitatis
argui poffet crimine, Comiti Ioanni a Rhot
tal tanquam filius patri repofuit hunc in
modum: -

Illuflriffime Domine !
Pater honorande !
Obfcuri tabellarii induftriae commiffas
veftrae Dominationis litteras debita, ac fi
- liali
 -

384 Hist. RERvM TRANsilv.

( 1668. ) liali cum obferuantia accepi, gratior autem
, -
longe Secretarii ad me (vt ex iis liquet)
prius deftinati praefentia fuiffet, fed fi ma
litiae aliquorum falubriter difpofitac rei prae
pediculo fuerunt ferendum eft , indoluiffe
me Cubicularii noftri cafui, fateor ingenue,
adeoque varias res ipfa parturit meditandi
materias , quibus vix captus, humanus fuf
ficiens, et par effe poteft. •Mediocris fortis
viri fi&tos rumores in magnis periculis te
ftatae fincerae affe&tioni meae coram aula
fuae Maieftatis praeferre prae ceteris mo-*
leftum eft, fed fi ita iis, quorum intereft,
plaeet, agant, vt libet. Ego a via aequita
tis , et honeftatis tramite minime diuellar ,
difficultates Sereuiffimo Regi propofitas ad
-conferentiam Pofonienfem reie&tas intelligo,
fed exemplo non multos ante dics fpoliati
Cubicularii motus fine. periculi, et contem
tus metu Commiffarios ad locum tam remo
tum non poffe expediri perfuafus fum , E
-
perjcfini, aut Caflouiae tanquam loco inter
medio, quae tra&anda effent opportunius
definire poffe perfpicuum eft, affecuratione
tamen de faluo paffu., et reditu illuc mit
tendoruin per expreffum praemifla. Ego
interim Illuftrem Dominationem veftram
diuinae commendans prote&tioni maneo eius
filius,
- - -

1
 v

.-;
PARs PRIOR. 385 • ,
\
- •* .

filius, et feruitor paratiffimus. Albae Iuliae ( 1668. ) -.-

22. O&obris an. 1667. - - -

- MICHAEL APAFFI. -. . ι}

, Menfe , et anno eodem regni Hungariae !

Proceres ingrauefcentibus eorum rebus ;
magna cum obteftatione fcribunt Prin- … -

cipi Apaffio fub hoc tenore : - ?

Celfiffime Princeps !
Qua de re, per integrum iam bienniuin -

veftra Celfitudo a nobis faepe follicitata fit, , \

eandem non latet, prolixis nos vti verbis ' i;
<
nec res, nec tempus finunt, hoc vnicuiii * ;
notificare neceffitas exigit : Ex infula Cretâ }
duodecimâ Iunii fcriptas Panaioti litteras .
Fomanorum Imperatoris refidenti (qui Ha
drianopoli in aula Ottomannica hunc mo
. ram trahit) adiun&tus quidam fcriba Mare ,
Antoni vna cum propriis Viennam pcr ce
leres tabellarios transmifit fecretum noflrum
per omnia imperatoriae Maieftati euulgans, ,
Scribit enim Panaiotus Celfitudinem veftrami , - ,
negotium tanti momenti ad fupremum Ve- -

zirium follicitaffe, quod cum circumftantiis

eommittere litteris fibi non effe tutum , di
miffumque cum bona fatisfa&ione * veftrae
Celfitudinis Legatum fe nunc femel impe* - s
• Pb di- .
 .

386 HIsT, RERVM TRANsiLv.

(1663.) diuiffe ne pro voto tra&tatus in finem dedu
ci queant, oportet Imperatorum Romano
rum intentos erga Hungaros, et Croatos ha
bere oculos. Menfe Iunii hae litterae Vien
nam appulere certo, certius apud nos con
ftat, iam contra nonnullos noftrum publica
de eadem -materia coepta eft inquifitio , in
haereditariis fuae Maieftatis prouinciis re
centes confcribi audiuntur exercitus. Ex
his veftra Celfitudo in eo nos effe ftatu per
fpicere poteft, qui nifi patrocinio Turcarum
mature periculo eripiamur, a&tum breui fciat
fore de nobis. Eandem, quocirca per mife
ricordiam Chrifti oramus, et obteftamur,
non expenfae , non labori fuorum parcat fi
fupremus Vezirius adiri fine periculo poteft
bene quidem, fin minus vel eo abfente Im
peratorem Turcarum , aulamque eius pro
nobis follicitet. Si non pridem initam cum
Romanorum Imperatöre pacem Turca obie
cerit in promtu eft refponfio, neutram ifta
pace partem effe vetitam, ne aliquos fpon
te fe offerentes in amicitiam recipiat. Na
tionem Hungaricam non cuiuspiam haere
ditariam, fed liberam fiue ad tempus, fiue
in perpetuum, alicui fceptro fubmittere vo
luerit, in poteftate fua habere, meminiffe
praeterea aulam Ottomannicam oportere,
quan
 PARs Prion, • 387

quantumuis multum Sereniffima Domus Au- C 1668.)

ftriaca ipfi donet, ac promittat, Hungariam
tamen longe maius offerre munus , dum fe
ipfam offert, pro qua per ducentos etiam
plus annos ab Ottomanno dimicatum.
Cernis ex praemiffis mi Le&tor fecre
tum, quod in infula Creta tribus faltem
perfonis fupremo Vezirio, eius filio, ac Pa
naioto erat commiffum vna eorum (Panaio
to videlicet) prodeunte intra fpatium pau
corum, dierum Viennam vfque, effe euulga
tum, eademque qua Legatus Balö ex infula
remeauit naui, Panaioti litteras transue&tas
computus dierum manifefte teftatur, E con
' uerfo vix aulae quoque facratiffimae impe
ratoriae Maieftatis multum fibi aliorum fe
creta rimando placere poteft, dum id, quod
alibi erat explicatum vix per totidem dies
celare potuit, fub initium ftatim Septembr.
' primum obfcurius, mox adeo perfpicue om
nibus euulgatis , vt verbotenus def:ripta
litterarum'Panaioti paria prae manibus ha
- buerim, nondum elapfo O&tobri.
Lachrymofae Procerum Hungariae lit
terae mouere Principem Apaffium, vt eodem
menfe O&obri inimicum quemdam ex fuis
Petrum Inczédi ad Ottomannicam Portam
de praedi&to expediret negotio, demanda
B b*a tutn
 \ * - - - a. -

388 HIST. RERVM TRANsiLv.

( 1663.) tumque ei, quam certiffime vt fupremum
Vezirium verfus matur et iter , inftru&io.
nemque Ladislao, Baló iam pridem datam,
continuet, fi autem is adire nequiuerit, per
fubftitutum pro eo in aula imperatoria Gu
bernatorem Caimechamum videlicet nego
tium fibi commifìum aulae imperatoriaè
quam diligentiffime promouere allaboret, de
fucceffu negotii per celeres tabellarios Prin
cipem Apaffium informans, fed ardua in
confilio Principis Apaffi de Panaioto quae
ftio fuit, accufandus vtrum ille de fecreto
praedi&to effet , aut filentio ex patientia fa
cinus eius tegendum ? Si accufandus magnae
tota in aula imperatoria exiftimationis, ac
potentiae Panaiotus, ne verteret in pernj.
ciem accufatoris fe, res merito erat metuen
da, fi filentio praetereundus : feliciter femel
vel in elibatam malitiam cum exitio totius
nationis Hungaricae continuaturus procul
dubio erat. Temperamento itaque tali vti
placuit ; litteris ad fupremum Vezirium di
re&tis (non expreffo cuiuspiam nomine) juf
fit inferi toties fatus Princeps Apaffius. ex
litteris quibusdam duodecima Iunii in in
fula Creta fcriptis, menfeque Iulio Viennam
adue&tis Legationem Ladislao Bal6 commif
fam Romanorum Imperatori effe manifefta
- . tam,
 •

PARs Paior. 389

tam, demandatum praeterea Internuncio Pe- ( 1668.)
tro Inczédi, fi fupremus Vezirius de euul
gatore fecreti per expreffum fuerit fcifcita
tus , praemifía primum honorifica Panaioti
mentione refpondeat, Celfiffimum Principem
Apaffium, de integritate ipfius nihil quidem
dubitare, nec propriam de eo opinionem,
fed Procerum Hungariae , qui eum folum ,
et non alium hoc feciffe iureiurando affe
runt referre, - -

Deftinatum iter Inczédi aegre fecit, na

uigationem hyberfiam, tempeftates fciens,
Venetorum quoque naues in infulam Cre
tam transfretare volentes , infidiantes obi
cem ipfi iniecere, e quorum manibus p rae
ter fuam, et aliorum opinionem vix fuga eua
dere, infulamque praedi&tam menfe Decem
bri ingredi potuit, Ad fecretam fequenti
die admiffus a fupremo Vezirio audientiam,
cui praeter ipfius filiam, et Vngarum quem
dam Turcicae peritum linguae, Inczedio
que adiun&tum nemo interfuit, Proponit '
Legationem fibi commiffam per proprium
interpretem Inczédius, audit attonitus fe
cretum euulgatum fupremus Vezirius , de
vulgatore eius diligenter fcifcitatus, dum
Panaiotum hoc criminis traduci audit, di
miffo hofpitium Inczedio refolutionem ad
- - Bb 3 . ., alia
 39o Hist. RERvM TRANSILv.
(1668.) alia differt tempora. Panaiotus quoniam in
aliis vel maximi momenti rebus ipfe fohus
pro interprete adhiberi erat follicitus, tunc
nonnifi ardua de caufa tanquäm fufpe&tum
fe exclufum credens , nec ipfe fibi ipfi * in
eodem deeft negotio, circumftantiae quoque
non erant obfcurae, apud eum, qui Ladis
lao Baló caufam eandem tra&tante non fal
tem intereffatus, fed ad negotium totum pro
mouendum requifitus a Principe Apaffio fue.
rat. Filiam itaque primum, mox per eam
fupremum Vezirium in eam perduxit fen
tentiam, vt Legationi Inczédii tanquam fo
lido deftitutae fundamento fauere define.
rent, poft triginta, et quatuor dierum inu
tilem moram irrito fucceffu eum dimitten
tes, refcribitque Principi Apaffio fupremus
Vezirius : • Inter Turcarum, Romanorum
que Imperatores pacem non pridem iura
mento firmatam violare non effe congruum,
fidelitatis interim indicium fe agnofcere,
diligentiamque Principis Apaffii, qui Otto
mannicae Portae in materia praefenti coin
placere ftuduerit, oportere itaque eum bo
no effe animo, nec metuendum fibi effe Zol
lyomium in aula imperatoria ipfi infidian
tem, quamdiu in teftata perftiterit fidelita
te, tributumque annuum absque defe&tu ad
miniftrauerit, Pe
 p.

PARs Prioa. 39r

Redit vigefima tertia Februarii ad nos (1663.)

Inczedius ; edocentur de irrita legatione con
feftim ii, per quos Princeps Apaffius erat
requifitus, qui tali excidentes fpe, fine af
fenfu, fuccurfuque Turcarum, propofito in
fiftere, Regisque Galliarum ope fatis mu
nitos animofe refcribunt, occultosque de ea
dem materia denuo inter fe tra&tatus infti
tuunt Francifco Nadasdio curiae regiae
fupremo iudice,' Petroque Zrinio Croatiae
Bano prae ceteris caufam vrgentibus, qui,
fecretum tanti momcnti ferme omnibus iam
euulgatum nifi in effe&um absque mora de
duceretur, ipfis , aliisque multis exitiofum
fore praeuidentes, ipforum Chirographo mu
mitas,credentionales cuidam Francifco Nagy
'Comitis Palatini praecipuo quondam aulae
familiari tradentes litteras Gabrielem Kende
adire, inftru&tionemque fibi commiffam re
ferre iubent. Germanam ille habebat Diony
fii Bánffi fororem in matrimonio, fub prae
textuque cognationis iftius aliis tutius Tran
fyluaniam ingredi, tra&atusque nobiscum
inftituere credebatur, fed Kende inter pa
rendi , renuendique confilia diu haefitans,
menfe tandem Augufto Tranfiluaniam in
greffus eft, in caftelloque Radnoth Princi
pem adiit Apaffium ; exhibitisque primum
Bb 4 prae
 39* Hist. ReRvM TRANSILv.
| praefpecificatis credentionalibus litteris,qua
(1668.) rum beneficio Francifcum Nagy, tam ver
bo, qmam fcriptotenus exhibita inftru&tio
nitebanlur, fic ait:
, Celfiffime Princeps ! ;

Perfida Panaioti, machinationibusque

quorundam, tot tuos, tuorumque pro nobis
fufceptos labores in irritum ha&tenus ceci
diffe, moefti quamuis, lacrymisque vix tem
perantes intellexerimus, non tamen de Dei
in pie'fufceptis perfeuerantiam a nobis exi
gentis bonitate defperamus, nec fpem adeo
abfciffam credimus, quae propitio Numine
per Celfitudinis veftrae induftriam non pof
fet reftitui. Cerne oh Princeps ad magna
nate ! in quo ftatu tota flu&tuet Hungaria ,
antiquae libertatis dum praeter nomen eius
dem nihil nobis fupereffe conftat, nunc cer
ti ad nomen Hungarorum funditus, exftir
pandum a Domo Auftriaca conducentur
exercitus fub praetextu alio in hyberna apud
nos collocandi, per quos ma&taremur, quid
nobis exfciffis tibi, regnoque Tranfiluaniae
fpei fupereffe putas? qui ingentibus a Do
mo Auftriaca faepe promiffis. oneratus ne
v
id ipfum quidem, vt conditiones pacis, quam
cum Turca pepigerat tibi aperiret, obtinui
*_ - . fti. (
… ”
V, - PARs PRIOR. 393

* £i. Eo minus Celfitudinis veftrae, eius- ( i66g.)

is demque regno fecurius illius beneficio par.
* ta eft, hoc accepit nimia tua bonitas prae
mium, non itaquc faeuitatis crimine accufa
ri te putes , fi contra eum , qui multa pro
mittendo nihil tibi praeftitit, auxilium per
* iturae tuleris tuae nationi. Scimus ex in
m formiatione tua optime Princeps, abhorruiffe
* a negotio noftro mentem fupremi Vezirii,
it in cuius abfentia per alium quempiam eun
si dem tra&tatum in Ottomannica Porta con
* tinuare, non faltem vtile, verum tibi, no
• bisque exitiofum reris, fed Vezirius ille per
„ Panaiotum fedu&lus, ne pio huic propofito
„ obicem iniiciat, Deus ( vt certo apud nos `
fpargitur) fupremus, et iuftiffimus omnium
; rerum arbiter magno illo nequam occifo be
nigne prouidit. Nunc, itaque , nunc dom
, naui in Ottomannica Porta eueâi funt Re
, gentes, non induftriae, non expenfis par- ' -

„ cendum eft, nouaque apud nouos homines

, iacienda funt rei fundamenta , triginta mil- -

. lia imperialium in hunc vfum per intereffa

g tos congefta, apud defun&ti Palatini viduam
, in arce Murányienfi depofita effe fcias, per
„ nos confeftim in Tranfiluaniam transponen
g da» faltem Legatus , per quem haec bono
„ fuccefTu agitentur a te deftinetur. Te*ita
j ' Bb 5 que

-
v

-
-
 a.
T
394 Hist. ReRvM Trassilv.
& 1668.) que oh Princeps Celfiffime orant, et obte
fiantur non faltem in Chirographo qui a
me funt exhibiti, fed Orthodoxae, Augu
ftanaeque religionis Proceres facri pariter,
et profani ferme omnes (in communi enim,
omnibusque imminente exitio fepultam fcias
religionum difcrepantiam) orant inquam, et
obteftantur, ne conceptae de te fpei defis,
nationemque Hungaricam tua deftituas ope,
ampla tam in coelo, quam in terris pro tan
to beneficio praemia habiturus.
, , Poftquam finem dicendi fecit in hofpi
tium dimiffus, poft feptem dierum moram
hac in fcriptis dimiffus eft refolutione.
Affli&tiones mi Kende veftrae nobis no
tae, non eft cur i^fe, vel alius quispiam
dubitare poffit , quippe : quae omnes fpe.
&tantibus nobis infli&tae nobis, quali cum
animi angore, intimoque fenfu cernamus
teftis fit Deus, et confcientia noftra, quam
fincere , fumtibusque vel in tanta aerarii
penuria non parcentes negotium veftrum
promouere ftuduerimus, eorum , qui cum
manifefto vitae difpendio huic rei infuda
runt fidem appellamus , fed laborare n0
ftrum, in omnipotentia autem Dei erat fitum,
coepta fecundare, cui quare intentiones
(opinione noftra) tam piae difpliceant,
- 1)0fl
 *

PARs PRIoR, 395

£$
;
non eft in poteftate noftra perquirere, com- ( 1665.) -

pertum praeterea apud cun&tos eft, absque

| affenfu Ottomannicae Portae nihil nos fine
;T; exitio proprio poffe facere, quae Cretico
mi£ bello nunc implicita vix, imo ne vix qui
tit; dem negotiis hungaricis immifceri fe pa. .
qui t1etur. • , '
:it Mortuum di&tum fupremum Vezirium, ,
Jííí eoque fato fun&to apud fucceffores ipfius ne
jTi gotium tra&tandum fuadetis, fed humani in- -

genii vitio id, quod fummopere optaretis ,

vobismet perfuafiftis.'
Sciatis viuere Vezirium, totamque ab
eo vel abfente pendere Ottomannicam Por
tam , Imperatore Turcarum venationi fal
tem intento, negotia cun&ta, quos Vezirius
ad bellum iturus ex clientibus praefecerat,
iis moderantibus omnia tendando nihil nos
{ηΆΠ profeciffe fatemur, fi itaque res tam angu
, (y {tas fentitis, pecuniam, quam in hunc vfum
, 4:!, congeffiftis, fidiffimo , veftrum committatis
ví oportet , cui per Tranfiluaniam non faltem
[i* tutum iter praebeinus, fed Legatum quoque
moftrum eidem adiungendo, quidquid in Ot
fit: – totmannica Porta per nos obtineri poterit
;í tentare parati fumus. ./

tft* Plura cum in poteftate noftra non fu

j:! perfint, his eos, quorum nomine mi Kende ,
\ CS
*

m.
A.

396 Hist. RERvM TRANSILv.

( 1668.) es expeditus, contentos effe decct. Redit
hac refponfione ad fuos Kende. Poft cuius
difceßum trigefimo die a nonnullis, qui Or
thodoxae, et Augùftanae confeffionis Pro
ceres in Hungaria degunt paulo diuerfis,
informati fumus. Scribentibus iisdem ne
gotium quidem de quo Princeps Apaffius
per complures iam annos eft requifitus, vi
uente Comite Palatino Veffelényio in illo
! rerum ftatu de fide iudicis regiae curiae,
Comitis nimirum Nádasdi ipfos potuiffe du
bitare, iam denati Comitis Paiatini autho
fitate, dexteritateque praeclara , - affe&tus
ipfius moderante, Sed eo (qui folus omnia
inter ipfos poterat) defun&io, toties di&to
que Comite .Nádasdio officio eius inhiante
certo apud ipfos conftare, non in eum, querm .
Hungaria optabat, Nádasdium collimare fco
pum, ad continuationemque rei irrito ha&le
nus fuccefíu in Ottomannica Porta tra&tato
Principem Apaffium vrgendo, metusque in
Hungaria ciendo hoc vnicum intendere; vt
per interpofitionem ipfius tumultibus in Hun
garia fedatis, regnum Hungariae, Domus
Auftriaca dómum ipfius agnofcat ; omnia
ipfi debere cogatur; fub alieno nomine fe
liciffime in Hungaria dominaturus ; quam
, verfatili in iuuentute polluerit ingenio. Ex
- •-* perien
 ' . Pars PRioR.,
A'
-

-
397
perientiam edocuiffe ipfos, qui pro matri
monio quod ambiebat obtinendo, ad illum
vfque diem Auguftanam amplexus , confef
fionem , ad Romano-Catholicos confeftim
transfugit, nec eo contentus in dominiis,
quae luculenta habebat, Auguftanae, Or
thodoxaeque religionis Paftores crudeliffimc
perfecutus, nonnullis ex eorum numero oc
cifis, reliquis fpoliatis, Monachos, et Patres
Iefuitas rufticis inuitis impofuit , nec quid
<quam de faeuitia, quae ufpiam in perfecu
tionibus religionis funt a&ta praetermifit,
crederentque ipfum qui tunc fuit non alium
de praefenti quoque effe , oportere itaque
confiderare Principem Apaffium rei admo
uere manus, nec ipfum quoque Nadasdius
in aliquam praecipitet confufionem, refipuit
his intelle&tis in Principe Äpaffio, aliisque
rem hanc promouendi ardor. - .
' Haec pluribus annis gefta conne&ere pla
cuit , ne interrupta rerum feries ob
fcuritatem tibi mi Le&ior pareret.
Litterae fupremi Vezirii per Inczedium
transmiffae fecüritatem quamuis perfonae
Principis Apaffii in fe comple&ti videren
tur, non deerat attamen futuri periculi me
tus, Zollyomio tota ferme imperatoria anla
inultum fauente, viétumque gratuitum die
tim
 398 Hist. RERvM TRANsi Lv.

tim fplendide eidem fubminiftrando , affe

( 1668.)
curatio praeterea Vezirii continebat in fe
conditionem tributi annui , tempeftiue ad
miniftrandi, quo non praeftito tacitae eius
dem fuberant minae.
Totus itaque de colligendo follicitus
tributo, partialia menfe Iulii regni Statibus
Princeps Apaffius comitia Albam Iuliam in
dicit, vt prouinciarum, communitatumque
Delegati de adminiftrando tributo configna
tiones quisque fuas ad ea reportarent, per
expreffum conuocatoriis inferens litteris.
Adfunt ad praefixum illi diem compor
tant regeftra finguli fua, nec magna in toto
apparebat difficultas, facile intra horam de
finienda, nifi quorumdam diffona mens to
tum diffudiffet laborgm vociferantium, exi
lis quamuis in praefenti tra&taretur fumma,
de tributo interim in particularibus agi co
nitiis ha&tcnus in- Tranfiluania inauditum ,
contra legesque patriae fieri , oportere ita
que Principem fi de eo agendum effet ge
neralia regni, indicere comitia, affenfit fa
cile Princeps optimus, qui inutili hac ex
penfa (fi per alios licuiffet) nobis oneri effe
noluerat , ad decimum quintumque Iulii
diem generalia in caftello Radnoth cele
branda promulgantur comitia, quibus non
/ dum
 , * PARS PRτοr. 399

dum inchoatis, Confiliarii cuiusdam Stepha- ( 1668,} +

ni Petki ante biennium denati vidua Bar
bara Bartzi, adolefcens praeterea illuftri -

ortus familia
Jibero ntess amplai
loanne
rum decede Raläntnzidefine folatio
bonis eo* - …
.•

rum contendendi materiam nobis relique- ,

runt, legesque patrias ha&tenus inter tot '
rerum viciffitudines illibatas non mediocri- .

ter labefa&taruiit, operae pretium quocirca ,

putaui, rem totam tibi mi Le&tor in vcri
tate perfcribere. -

Noueris itaque oportet praedi&am Ste- ' - . il'

phani Petki viduam nullos genuiffe liberos,
mariti interim fato fun&i vna cum priui- , , ,
gno Ioanne Petki* coniun&tim manutenuiffe
curiam nobilitarem, quamuis ipfa ( eo opu- ;
lentior) nullam ex bonis mariti mobilibus -

portionem accipere voluiffet, propriis in to- •

to fibimet referuatis, quibus inteftata dece

dens dum difpofitionem nullam relinquit,
Ioannes Petkius eiusdem priuignus, omnia ,
fibi vfurpauit, ex alienoque corio largas fe- -

' cans corrigias, ex Proceribus plerosque cau

fae fuae patronos na$tus eft. ,
Germanam haec Petkiana habebat foro.
rem Claram Nobili cuidam Paulo Pongrätz
in Hungaria nuptam, quae fororis fine libe- -

ris, difpofitioneque teftamentaria fato fun

-
&ae,
 «.

4oo Hist, RERVM TRANSILv.

&ae, bona quaelibet mobilia iure fucceffio
nis fibi deberi credens ex Hungaria in Tran.
filuaniam properat, fupplicique Principiffam
Apaffianam requirens, ea intercedente Prin
cipis Apaffii implorat opem, plenaque bona
fpe comitia imminentia praeftolari iubetur.
Sed Procerum nonnulli muneribus capti 1e
ue Principis ingenium propofito infiftere
inon fuerunt ; praetendentes Ioannem Pet
kium dcfun&ae priuignum absque proceffu
iuris non pofle fine praeiudicio praerogati
uae nobilitaris ad folutionem adigi, fuper
effe cuilibet litiganti forum in talibus cau
fis obferuari foMitum; oportere Pongratzianam
(fi quid praetenderet) eam fequi viam.
Sicque mifella , quae de vno quaerens
Tranfiluaniam egredi coa&ta eft, Deum cum
lacrymis, et fingultibus inuocans vltorem.
De Ioanne Ralantzio plura dicenda funt:
Hic Gabrielis filius, nepos autem Stephani
.Szalantzi erat, qui Principe Rákotzio Se
niore regimen aufpicante ipfi percharus ad
Ottomannicam Portam, eidemque fubie&os
Vezirios diuerfis fun&tus legationibus obti
huit a Rákotzio fideliffimis feruitiis, vt in
collegium Confiliariorum adfcifceretur.
Magnas interim quidam Moyfes Szé
kelly nationc Siculus, religione Socianus.
feu
*~
 PARs PRIOR. 4OI

ftfeu offenfus a Principe Rákotzio, feu of. (1668.)

*: fenfum fe' praetendens affumto fecum altero
- |
* Magnate Francifco Petkio transfugit ad Tur
• cas ope Ottomannicae Portae exuturus dig
I. nitate Principem Rákotzium : duas habebat.
M. Petkius forores germanas, vnam nunc rcg
-
- nantis Principis Apaffii matrem ; alteram ex
Proceribus cuidam Pavai nuptam, quae in
bonis Petkii, fi illc domi quietus fata ope
riens fine prole deceffiffet indubitatam ha
buiffent fucceffionem, fed vna cum Moyfe
Székelly praedi&to pollutus crimine per le
ges patrias damnatus , omnibus per fifcum
exuti funt ambo bonis, ea, quae per libe
ralitatem Principis Rákotzii Stephano Sza
läntzi cum hac praerogatiua funt collata,
vt mafcula eius proles fucceffiue iure per
petuo poffideret, quibus deficientibus foe
minei fexus pofteritatns eius potirentur eo
rum dominio, poffederuntque filius , ac ne
pos acquirentis Ioannes nimirum Szaläntzi
ea intra fpatium triginta quatuor annorum,
quo (vt praemiffum eft) nuper denato, tres
toties fati Stephani Szaläntzi , filiae adhuc
fuperftites tanquam iure haereditario in fe *

deuoluta, eadem occuparunt bona. -

Perlato in aulam Principis Apaffii de

ceffus Ioannis Szalántzi rumore, cognati }-

Cc qui
N. ,
-]
4o2 Hist. RERvM TRANSILv.
c 1663.) quidam ipfius eadem geniti matre, quidam
vero matrueles afferentes, non fatis bene
Principem Apaffium ha£tenus familiae pro
priae contuliffe, qui bona materno iure ipfis
debita, per Rákotziumque Principem (vt
ipfi aiunt) iniquiffime ademta apud alienas
1 eliquiffet manus, eo peius autem fa&turum,
fi nepote illius aliena imperantis fine prole
fato nunc quoque officio deeffet confangui
nitatis. Obteftari itaque ipfos, toties fatum
Principem nunc, dum authoritas penes eum
effet, curiam nobilitarem Ders, quae caput
bonorum cfiet, cum adiun&tis recuperaret
bonis.' -

Vi&us bonus Princeps (qui alias liben

ter abftinuifiet propofito) follicitationibus
cognatorum. Ex cohorte igitur certam Gye
röffi follicitantium vno expedit peditum
manum, per quos filiae Szalantzii dum mi
nis terrcri nequiuiffent, die decima quinta
Iulii- prima nimirum comitiorum generalium
die bonis, et curia praedi&tis eieStae funt,
quae praeter iura, ac libertates nobilitatis
haec a&a vociferantes maritos fuos tunc in
comitiis praefentes de iis, quae gefta erant
edocuere, nec ceffatum eft ab his, requi
fiti per fupplicem eorum libellum vniuerfi
regni Status cum declaratione rei valid:
- \. lucus
.*
 -*

* \ * , •
PARs PRior. 4o8
-

-
\ -

duculenta , obteftabantur per Deum , per ( 1668.)

confcientiam cun&tos , ne publicae deefîent
omnium libertati, quae in perfonis ipforum
■ manifeftiffime violata effet, nihil fe in bo.
? nis tunc controuerfis potentiofe, fed iuxta.
conftitutiones regni manutenuiffe , de refti
tutione itaque ademtorum bonorum interce
derent apud Principem Apaffium, qui abs
ß,
que proceffu iuris neminem Nobilium in
perfona , aut bonis fe damnificaturum tem
pore inaugurationis inter reliquas iuraffet
conditiones , fe in foro competenti contra
; quoslibet praetendentes refpondere paratoa
effe oportere, vniuerfos, et fingulos memi
nifíe exemplum ab vno incipi, non autem .
ù
& in eodem
-
finiri.
Mouerant • .

preces lacrymis mixtae fer .

r •

* me dies regnicolas, intercefferuntque apud

yUt Principem congrua cum fabmiffione , fed

** iis, quorum fuafu haec erant gefta impe

a dientibus irrito fucceffu , reiterant obtefta- *
: perfonae
tiones fuas coram vniuerfis regni Statibus
Jit damnificatae de fecundaria apud
° principem pro ipfis interceffione enixe oram
* tes eos. , *.

' . Affenfum eft iufta petentibus, placuit«

« eque non per Legatos (vt prius fa&tum erat)
' ad vniuerfos regni Proceres vna cum Si
} G e 2 gis
 , •

t ,i . 4o4 HIST. RERVM TRANsilv.

; gismundo Bánffio, qui in perfona Principi
! eomitiis praefidebat, intercedere apud Prin
» cipem, quod fa&turi, dum e loco congrega
tionis noftrae egrefti, palatium Principis ad.
*- a uiffemus , audientiam per aulae magiftrum
t. follicitaturi ; fubordinatus a nonullis e do
<- - mo fuperuenit exteriori clemens ille Mikes,
i| | |
-

! -
qui in comitiis Bifztricienfibus fub praetex
tu libertatis Siculorum quantas ciuerit tur.
• ' bas ex praecedentibus liquet, clamat altiß
£ima voce (vt erat plus iufto vocalis ) l.
] *

*
-

-
- ationi noftrae Siculicam nationem nOm
confentire , de cuius immunitatibus refat.
ciendis regnicolae in comitiis Bifztriciet.
fibus parum fuiffent folliciti, defin eremâ
itaque nomine regni Statuum quidquam pr:
loqui, cuius vna natio, et quidem non ir:
fima contradiceret, erat, quod afferebat v*
ritati diffonum. Primarii enim Siculorum
Officiales, Sedium nempe Siculicalium Ud.
varhelly, Sepfi, Kézdi, Orbai, Marus, &
Arannyas fupremi Capitanei cum reliqui
j . , - regni Statibus confentientes vna nobiscum!
:] / . erant in palatio fimul interceffuri apud Prif
- J^ cipem, fed illo ingenti ri&tu, faliuaeque efl
- fufione tuente caufam impudenter fufceptam,
dum Principis optimi perfonam (quafi) tu*|
ri videretur, obftupuerunt
_ \
cun&i, difcef*
- - re• I
… -
 * _• -

ili\, - . ' PARs PRIor, 4o5

„a reque moefti defixis in terram oculis vix ( 1663.)
::ji alter alterum intuentes , patriarum legum
- -

CO (? euerfioni indolentes.
P, & Tra&atus fub iisdem comitiis de tributo
i8 Ottomannico, eaque res vtcunque
e*
in gi$ '
cormplanata.
-- --
*
-
` ..
-

…
[§ 1,
• Circa finem Iulii eiusdem anni Geor
-

£p. gius Vafädi Miniftrorum Nicolai Zolyomii

Ἐ intimus, deferto Hadrianopoli hero ad Prin
i. cipem Apaffium transfugit, veniamque fa
: &torum propriorum obtinens, dum ocultos
'I caufae Zollyomianae fautores ex ipfo Prin
naU§ ceps Apaffius
ményianam fcire
prae ceteris ad Principiffam
aueret, Ke
illud iter fufci
Rißt
jeffit!
piendum Zollyömium animaffe, poft difcef
fum quoque, vt propofito infifteret, occifi
iquit,
;\ \
que mariti fui manibus Apaffio delato pa
Ver& rentaret, per litteras vrfiffe iuffus eft.
- De reliquis autem interrogatus refpon
w *dit : Valentinum Sziluäfium propter fufpi
* cionem huius rei per aliquot méfes areito
b*äetentum innocentem fuiffe, Dominicum
*'Bethlen fimiliter incarceratum , et paulo
fa£ì dimiffum quamuis innocentem puta
**ent, totius tamén negotii fuiffe confcium.
■* Ex Saxonica natione ciuitatis Coronenfis
t:i fupremum Iudicem Dauidem Czakó, ex Si
a$culis clementem Mikes, ex Proceribus Ste
;- . Cc 3 ' pha
 t

4o6. Hist. ReRvM TRANSILv.

(1668.) Stephanum Kun agnofcere fautores fuos

Zollyomium, Officiales praeterea arcis Hu
nyadienfis duos, Caftellanum fupremum Mi
chaelem Källyai, alterum Procuratorem oe
conomiae, et bonorum ad eandem arcem
pertinentium poft Zollyomi i ad Turcas
transfugium expediuiffe ad ipfum Hadria
nopolim Graecum quemdam in ciuitate Hu
nyadienfi degentem cum nuntio, quem Va
fadius ex facie fe nofcere, Hadrianopolique
multa cum ipfo coilocutum fuiffe, afferebat.
De reliquis Vafadius tacere iuffus of
ficiales autem Hunyadieafes praedi&i vna
cum praementionato Graeco capti, ad Prin
cipemque Apaffium tunc in caftello Rad
noth morantem dedu&i, fed Officiales vtri
que Vafadium impudenter mentiri, trans
fugaeque nullam effe fidem adhibendam prae
fenti animofe refponderant, pauxillumque
aberat, quin libertate donarentur, nifi Grae
cus quem Hadrianopolim per eos expedi
tum Vafadius afferuerat fe Hadrianopohi
fuiffe quidem, acceptasque tradente in ma
nus fuas Vafadio litteras Zo!!yomii in fci
pionem occultaffe, fed non alio iubente, ne
gotiandi potius gratia ipfum iter illud fu
fcepiffe fatetur. De litteris ipfi commißis
quonam deduxerit interrogatus, abieciße
£e
 PARs Pa Ioa. 4o7

fe ait, de modo negotiationis examinatus C 1668. )

obmutuit.
Tres itaque^praedi&ti in arcem Köva
rienfem transue&ti, carceribus inclufi funt.
September nouas denuo quibusdam no
{tris attulit mutationes. Meiuimcris itaque
mi Le£tor velim Magnatis cuiusdam Chri
{tophori nimirum Pasko ante annum lega
tione in Porta Ottomannica fun&i aliquo.
ties in praecedentibus faétam mentionem :
Hic mediocris fortis primum Nobilis du&ta
in matrimonium Stephani Szaläntzi filia
'eius opibus ad altiora fibi viam aperuit, in
legationeque ipfi commiffa fat diligens exi
ftimationem apud Principem Apaffium , et
regni Proceres congruam fibi pepererat.
Interueniente fub praeteritis regni comitiis
(vt praemiffum eft) fa&to Ioannis Szalán
tzi, nepotis niiuirum illius, cuius filiam
1pfe habebat vxorem, bona Derfiana eo iu
bente vxor ipfius cum reliquis Stephani
Szaläntzi filiabus tanquam haereditaria fibi
vfurparat, ex quorum doininio eie&tae, dum
per interceiììonem (vt iam distum) eadem
rehabere nequiuiffent , diffolutis comitiis
domum redux Pasko multa fbbrius, plura ,
ebrius coram aliis de iniquitate rerum a&ta
|rum dietim expoftulare coepit, tot * ipfius
i , Cc 4 labo
 4o8 Hist. RERVM TRANSILv.

(1663.) labores, fideliffimaque feruitia a Principe

Apaffio fperni, malumque pro bono fibi re
pendi queftus, tacite interim ab eo , qui
temulentus vix mentis erat compos iacie
bantur minae dicentis, tafitae ingratitudinis
non defore propediem vltorem Deum.
Innotefcebant ex multorum relatione.
haec omnia Principi Apaffio, fed ille natu
ra lenis, nec feruitiorum Pasko prorfus im
memor, quem in ante a&ta caufa praeter le
ges patrias damnificatum nemo erat nefcius,
filentio itaque ex patientia haec audiebat.
Magno Chriftophori Pasko malo fuperue
nit alia contra eum , nouercantis for
tunae occafio, haec nimirum :
Ρaskó ad alta , opesque quas habebat
longe excedentia mentem erigens, tam ve
{timentis, quam fplendore aulae aemulaba
tur eos, qui in Tranfiluania ipfo duplo di
tiores habebantur, ex diurnis itaque redi
tibus tantae expenfae minime par, mutuam
a Nobili Ladislao Turi accipiens talerorum
imperialium fuminam, Iobbagiones quosdam
vxoris fuae pro data ei oppignorauit pecu
nia, qui filiae vxoris fuae Ioanni Thordai
non pridem nuptae eosdem donauit. Cum
autem capitales Chriftophorus Pasko contra
Thordaium exerceret inimicitias, fubditos
- - - per
Y - - • , *
 *. A.

- L^
PArs Prior.
- -
4o9 -

per fe alteri abalienatos eius fubeffe domi- (1668. )

nio non ferens , nec tantam imperialium
fummam, quanta redimi poffent apud fe ha
bens, ad mutuandos per vfualem regni no
ftri pecuniam talleros in ciuitatem Enye
dienfem certos expediuit feruitores, indu
{triaque eorum imperialibus congeftis, iis
que creditori perfolutis abalienatos recu
perat Iobbagiones. Pasko videbatur fibi
net voti fui fa&tus compos, fed fortuna tum
plane ftruxerat ipfi infidias, In concreden
dis enim imperialibus occupati eius aulae
familiares ciuitatis iam fatae Enyedienfis in
colarum vni Petro Köblös contra eum apud | |
Principem Apaffium accufationem inftituen
di anfam praebuerunt, qno citato, Princi
pem tunc in caftello Radnothienfi degen ì
tem, eodemque die conuiuio intentum adiens,
Chriftophorum Pasko proditionem moliri, \ '
1 )
ad Turcasque parare tranfitionem , retulit
ex eiusdem feruis , qui talleros ad neceffi
tates itineris iftius collegerant, haec fe in
tellexiffe afferens.
*
Nec fine fenfu haec audit Princeps A \
.

paffius, confultatque cum Intimis , qualiter

Pasko praeoccupandus effet. Aulae Princi
pis familiarium quidam ipfos eodem die in
iam fato oppido Radnothienfi , hortoque
{C c 5 Prin

-
----
— — —-------- ~—–
 a.
•*

41o HIsr. RERvM TRANSILv.

( 1668. ) Principis, qui in vicinia caftelli fitus eft,
;^ Bacho multum cum Chriftophoro Pasko li
baffe , qui inter pocula quam inique cum
ipfo agatur multa queftus, dum per aulicos,
vt Principem tunc conuiuantem inuiferet
moneretur, fe nunquam aulam eam aditu
rum refpondiffe retulerunt. Addidit Petri
Köblös verbis fidem haec eorum relatio.
de captiuandoque Pasko fecretum fa&um eft
conclufum, nc interim fuga elapfus, id, quod
metuebatur, eueniret , modeftas Princeps
Apaffius ad ipfum transmittit litteras, in
quibus, quod conuiuio in praefentia ipfius
Radnothini celebrato intereffe noluiffet ;
quem di&tus Princeps gratanter vifurus fuif
fct, mitiffimis queftus verbis; vt confeftim
aulam adeat, difficultatumque fuarum cum
effe&tuatione congruaum medelam fperet, hor
tatur.
Paret ille, palatiáque Principis ingref
fus nec ad colloquium eiusdem admiffus
ferreis vincitur compedibus, in arcemque
Kövärienfem translatus ar&tiffima illic de
, tinetur cuftodia, antequam Kövärinum trans
ferretur coram Michaele Teleki, qui Pro
cerum folus in aula Principis praefens erat
multa de innocentia, accufatorisque iniqui
tate queftus Ladislaum Turi, cui per fer
lulen
 Pars PRIoR. • 4t1 , •

- uientes fuos Enyedini congeftos imperiales C 1668,)

• jn redemtionem portionis ipfi oppignoratae `
tradiderat appellat teftem, per Deum, per
confcientiam obteftans eum, vt caufae fuae. *

patronum apud Principem ageret. Refert

Telekius ab ipfo prolata Principi Apaffio,
accerfiturque ad rem exa&tius intelligendam
Ladislaus Turi , qui verba Chriftophori
Pasko effe veriffima, fibique praedi&tos tal
leros imperiales' datos, fub iuramento fafius
eft. ' Nihil interia Chriftophoro Pasko haec
profere, qui ante appulfum Ladislai Turi
Radnothinò Kövärinum translatus (vt prae
miffum , ar&tiffima detinetur cuftodia.
Sub finem eiusdem anni accufati per -

Varadienfes Turcas in Ottomannica Porta *

fumus, in territorio ipforum nouum contra

nunc fatam arcern nos erexiffe fortalitium,
cuius ipforum mendacii haec mi LeStor oc
cafio fuit. Poft amiffum inaeftimabili no
ftro malo Varadinum coar&tatis regni Tran
filuaniae limitibus neceffario caftella, quae
nondum nobis erant erepta praefidiis mu
nire, eorumque diligentia nosmet vtcunque
tutari neceffitas adegit.
' Habemus itaque inter cetera dum Va
radino Claudiopolim verfus itur, in via pu
blica fub radicibus AJpium fitum, o&o au
· · tem
 +

41 a Hist. RERvM TRANsrlv.

( 1668.) tem milliaribus hungaricis Varadino diftans
caftellum Sebes-Vár nuncupatum, quod per
Progenitores, incl. Bánffianorum familiae
pro priuato ipforum vfu ante 2oo. et am
plius annos ere&tum, non erat pro ftabulis
equorum erigendis fatis capax, et amplum,
neceffariaque extra parietes caftelli lignea
habebantur in eum vfum aedificia, quae
dum circa haec tempora vetuftate collapfa
fuiffent, in meliorem redigi fortunam , mu
roque ita coniungi, vt ex propugnaculis de
fendi poffent, dum neceffarius ad illud opus
erigendum apparatus congeri Varadienfi
bus Turcis innotuiffet, ne ipfi pro lubitu in
regiones Claudiopoli vicinas faeuire poffent,
toties fatum caftellum femper arcuiffe, idem
que fi opportunius inftru&um fuerit, ma
chinationibus ipforum plurimum obfuturum
probe gnari, adeunt cum lacrymis Portam
Ottomannicam , mcntiuntur plane in terri
torio Varadienfi nouum nos erexiffe moni
mentum, quod nifi confeftim amoueatur,
amiffum intra paucos menfes Váradinum au
diturum Imperatorem Turcarum. Refuta
tae per continuum Oratorem eorum que
relae cum fpecificatione circumftantiarum
praeinfertarum toto cum effeSiu, vt praeci
puum ex propriis cubiculariis ad rem to
- tam
 PARS PRIOR. • 413
tam cognofcendam Imperator Turcarum ad ( 1668.) •
nos transmitteret Legatum, qui re in veri
tate perfpe&a non indonatus rediens , hunc
metum fedaffe vifus eft, addiditque animum,
vt opus inchoatum continuaretur, fed anno
fequenti denuo reaffumta nobis fatis infeli
ci exitu (vt vifurus mi Le&tor es) eadem
materia. Hic fuit finis anni 1663.
Menfe Ianuario 1669. multae ex con- C 1669.)
finiis regni Hungariae. in ditiones Tranfil
• uanicas incurfiones , rufticorumque expila
tiones coëgere Principem Apaffium, vt il- '
Juftriffimo Comiti Ioánni a Rhottal fuae
Maieftatis intimo Confiliario, Principis au
tem Apaffii patri adoptiuo litteras querimo
niis plenas transmitteret, de hoftilitatunque
talium complanatione toties fatae fuae Ma
ieftatis promiffa fine effe&tu euanuiffe expo- .
{tularet, fimiles, fed congrua cum fubmif.
fione ad ipfummet Imperatorem transmittit '
litteras, quibus in aula Viennenfi perle&is,
negotium toties dilatum, fi amplius differa
* tur ne Turca eidem fe immifceat praeca
uere confultiffimum, miffusque ad Princi
pem Apaffium Vienna quidam fcriba Geor
gius Kalmantzai , tradens ei litteras Heri
fui fcriptas fub hoc tenore:
 414 Hist. ReRvM TRANSILv>
(1669.) LEOPOLDVS Dei gratia ele&tus Ro=
manorum Imperator femper Auguftus., ac
germaniae, Hungariae, Bohemiaeque &c=
{Rex, &c. &c.

Illuftriffime Princcps !
Nobis honorande.

Accepimus vltimas quoque Sinceritatis

: veftrae litteras die nimirum vigefima nona
praeteriti menfis Ianuarii anni praefentis ad
Maieftatem noftram datas, quibus perle&tis,
quod commifíionem illam ex parte noftra
fibi iam antea intimatam, et nunc ardenti
defiderio amplexura , optatamque eiusdem
effe&tuationem in dies praeftolatura fit, gra
tanter intelligimus. Vnde nos quoque prio=
ribus benignis noftris eatenus fa&is refolu- .
tionibus clementer inhaerentes etiam ad
praefens nil prius, aut maius in votis ha
bemus, quam vt mutuae vicinitatis obfer
uantia vtrinque noftros vtpote, ac veftrae
Sinceritatis intra fideles illaefe colatur, op
tataque tranquillitas, et quies pleno effe&u
foueatur, atque conferuetur. Ad quae om
hia rite determinanda praementionatam
commiffionem Eperjefini pro decima quarta,
aliisque fubfequentibus proxime affuturi
henfis Aprilis diebus, certo, ac infallabili
-. . èef
-
-
 PARs Peior. 415

ter- inftituendam, eamque medio fidelium ( 1669.)

noftrorum nobis fincere dile&torum intimi
Confiliarii noftri, aurei Velleris Equitis, ac
; S. R, I. Comitis Ioannis a Rhottal tanquam
defignati di&tae commiffionis Praefidis, et
Plenipotentiarii noftri , nec non deputato
rum Collegarum eiusdem vtpote: Caneella
rii noftri Hungarici aulici, et Comitum Pe
tri Azrin regnorum noftrorum Dalmatiae ,
Croatiae, Slauoniaeque Bani , ac Sigismun
di Petkö de Gerfe, arciumque regni noftri
Hungariae Superiorum Vice-Generalis per
' agendam, et effe&tuandam decreuimus, qubd
ipfum Sinceritati veftrae per praefentes no
' tificandum effe duximus fauenter eandem
requirentes, quatenus certos ex parte quo
que fua Commiffarios viros quippe idoneos,
publicique boni ßudiofos {ufficienti cum
inftru&ióne, et plenipotentia eo delegare
velit, qui unà cum praerecenfito Comite a
Rhottal, et iam fatis Collegis eiusdem prae
fixo in termino ibidem conuenire, omnes.
que differentias, et controuerfias tam huc
ufque ortas, quam etiam medio tempore
oriundas finaliter complanare poffint, ac va
leant. Ceterum nulli dubitantes, quin Sin
ceritas veftra coepta fui erga nos candoris
argumenta deinceps quoque in communem
fem
 -

-^ .
-

416 HIst. ReRvM TRANsIv.

(1669.) rem Chriftianitatis , adeoque patriae coma

munis permanfionem, et nationis incremen
ta, fedulo, et conftanter fit continuatura,
atque conteftatura. Cui de reliquo vitam
longaeuam, et profperos omnium rerum fuc
ceffus animitus comprecamur. Datum in ci
uitate noftra Viennae, die decima quarta
menfis Martii anno Domini millefimo fex
centefimo fexagefimo nono.
LEOPOLDVS,

Francifcus Szegedi.
Stephanus Orbán.

Cui antequam aliquid refponfi datum

fuiffet, Vezirii IBudenfis Legatus cum ad
iun&tis ipfi Proceribus quibusdam Turcis
Varadienfibus fupcruenit , credentionales
fui Domini exhibens litteras, quibus Prin
cipi Apaffio porre&is hungarico idiomate,
cuius non erat ignarus, eum ita affatur :
IIIuftriffime Princeps ! Potentiffimi Tur
carum Imperatoris fideliffimus Vezirius,
cui Europaeus excrcitus, regnaque, ac
prouinciae Germanis, vobisque vicinae
moderandae commiffae funt, Celfitudi
ni veftrae amiciffime falutatae faufta
quaeque precatur,
Noue
 A. •
v

PARs PRioR. 417

Noueris per frequentes querulantium (1669.)

Praefidiariorum Varadienfium fupplicatio
nes expofitum effe fulgidiffimiae Ottoman
nicae Portae, in territorio ipforum fortali
tiorum Sebes te erexiffe ; quod in praeiu
dicium arcis Várad fieri non debebat. De
mandatum itaque ex Senatusconfulto fcias,
vt nifi tu per Dominum meum praemoni
tus omni dilatione femota praedi&tum fun
ditus demoliaris munimentum, cum iufto
belli tormentorum apparatu ftatim is fe Bu *
da mouens id ipfum effe&tuabit, quod absque
ingenti per aduentantium tot militum ex
curfiones miferorum rufticorum ia&tura non
poffe fieri, ipfe perfpicis ; itaque quid tibi
agendum fit, tecum confidera. Dimittitur
in hofpitium Legatus iteratam perendie ha
bjturus audientiam, accerfuntur ex hofpi
tiis vniuerforum Statuum Legati, qui ge
neralia regni comitia celebraturi Albam Iu*
liam fuerant ingreffi, quid in re tam ardua
agendum effet, variantibus Senatorum fen
tentiis confultatur acerrime, quibusdam cru
άele Turcarum regimen fuo, et patriae malo
expertum metuentibus iis, vel inique iu=
bentibus (nifi perire vellemus) parendum
effe fuadentibns. Aliis generofiora placebant,
hùnquam ha&tenus per Vezirium Buden
*
Dd fem,
 418 Hist. Rervm Transilv;
) fem, fed per proprias litteras , et Legatum.
(1669. Imperatorem Turcarum Prjncipibus Tran
£lianiæ vel in re exilis momenti quidquam
imperaffe, afferentibus incongruum effe ei,
qui inferior Principe Tranfiluaniae fuit, &'
êí iubenti parere. Dimittendum itaque
>- Legatum fine omni negotii effe&tu , refcri
bendumque Vezirio, ne id, quod in Otto
mannica porta feincl fopitum fuerat vclli
cando, turbas cieret, bonae potius vicini
tatis cultor reciprocam fibi de nobis polli
geretur amicitiam. Vicit pofterior fenten
tia tanquam antiquae iamiam ruiturae no
. bilitati vicinior, aduocatoque Turcico Le
gato ea eft refolutio per Principem Apaffium
data. Qua tamen ipfe , quàm adiun&ti ei
dem varadienfes Praefidiarii minime con
tenti infolito apud nos ha&tenus modo in
proprio, Principis palatio arma, excidium
que toti regno minari coeperunt , quorum
impudentiam, ac temeritatem Princeps A
paííios aperte rifit, et nifi in carceres con
jici vellent, filere eos iuffit, obtemperatum
eft. Iam, hora prandii erat praefens, re
rumque quae contigerant, nemo praefcius,
eodem die eos nebulones hilari conuiuio
excipere decveuerat Princeps Apafius, ap
' -
ponuntur itaque mentac fcicula , iubentur
aííi
_*
 : - PARs PRioR. ' . 419
affidere ei Turcae, quibus ante quadran- (1669,2
• tem carceres erant promiffi, mie quidem ei
• menfae conuiua exiftente, fed dum pran
diüm per nos fuiffet inchoatum reli&ta Tur
cae Principis menfa furrexerunt omnes, pa
latio tamen eodem non egreffi, quo confi
lio ipfi norunt. Finito vtcunque prandid
dimittitur in hofpitium Legatus Turcicus,
ad demulcendumque eius animum- munera - \

• quaedam per Hungarum Turcicae peritumi

Jinguae, apud eumque non ignotum mittun- -

tur ei, quo accepto ait : Bonitas Principis …

veftri filentio cum expugnato euincit quae
dam tacenda propalare, trinisque litteris
Turcico idiomate fcriptis latori munerüm
porre&tis, en (inquit) ipfe vide; per inter
pretemque noftrae peritum linguae trans
Jatas Principi Apaffio, quae intellexeris re
fer, quo ihorbo laboretis, hodiernâque no
ftra ne mihimct quidem arridens aufteritas
vnde fit orta , quoue fundamento innitatur,
ex his palam vobis erit. Perle&is litteris
inhorruimus; Präefidiarii efiiin Varadien
fes, quae eorum ihendacia per nos non pri- '
dem in Ottomaunica Porta iuftiffimis ra
tionibüs, imo per bculatami Turcici Legati
relationem erant refutatae, nobis infciis re
affumentes obtinuerant in exitiutii noftrüni
Dd 2 quid
 ®* *

42o
• .-
HisT. RERVM TRANsilv;
• -

€ κα69.) quidquid voluerunt. Demandatumque fub

Chirographo Imperatorls Turcarum, in lit
teris, quas praemiferat, vt Vezirius Buden
fis cutn iufto belli , tormentorumque appa
ratu fe mouens, nifi nos ipfi fortalitium
( quod Varadienfes in territorio ipforum
efîe ere&um mentiebantur) funditus euer
tercmus, Tranfiluaniam inuadat, totiesque
fata arce folo aequata circumfitas regiones
populetur. Secundis , et tertiis infertum,
vt Agrienfis, et Tömösvárienfis Baffae cum
toto fuorum robore Vezirio Budenfi affifte
rent, eique parerent. His intelle&tis per
fpicuum apud nos erat, exiftimatione omni,
qua olim in Ottomanica Porta pollebamus
amiffa pro mancipiis folum haberi, ftabula
que ere&ta futuri periculi metu perculfi de
ftruximus, -

O nos infelices! quibus ne ftabula qui

dem in territorio proprio facultas erigendi
fupereft ! Falleris Europa, fi fereniffimae
Domus Auftriacae pacificatione cum Turca
inita nos in priftinum ftatum reftitutos re
ris, fic periclitantes, propediemque peritu
fOS.
Tandem eomitiis fub fine Februarii
confequenter Martio admouimus manus, qui•
bus durantibus plerique Procerum Chrifto•
-

- - phori
 • PARS PRIor. 42r
*

phori Pasko per leges patrias nondum' con

vi&i , carceris interim moleftias per coin
plures iam menfes in arce Kövarienfi fufti
- nentis memores de eo aut dimittendo , aut
fub iisdem comitiis iuxta confuetudinem no
ftram condemnando adeunt Principem Apaf*
fium, apud quem cum praeter vaniloquen
tiam quamdam “nihil magni de eo confta
ret , naturaque ad lenitatem , quam feueri*
tatem effet procliuis de modalitate dimif.
fionis Pasko tra&tabatur ; dum praeter om
nium opinionem vxor ipfius Chriftina Sza
lantzi per nobilem quemdam Stephanum
Eperjefi, ex propria mariti fui relatione con
ftare apud fe, Chriftophorum Pasko quain
primum compedibus foluitur, ad Turcas
tranfiturum, omniaque contra di&tum Prin
cipem, ac regnum moliturum, nunciat Prin*
cipi Apaffio. Caueat itaque toties fatus
Princeps nifi fe , regnumque perditum ve
lit, eum dimittere; horruit his auditis op
timus Princeps ; obftupuimus finguli ab ea,
quae vel vitae fuae periculo maritum libe
rare debuerat, eundem traduci audientes;
nec vulgaris de praedi&ta muliere cum vno
feruorum propriorum non fatis hone.
ftam vitam viuente, rumor deerat ; fa
tis eft: eam obtinuiffe quod fperabat. Cau-*
\. - Dd 3 . fa
 422 HIST. ReRvM TRANsIvv.
4.

(1669.) fa enim Pasko tunc ad faniorem reuifionem

dilata, infeliciffimusque mortalium in eo
dem eft reli&tus arefto, diffolutam maledi
&ta eius vxore, vt lubet, agente vitam, hoc
vnicum morte digna apud nos ha&enus ex
ftabat , quod
potes. . ••
in ipfa,-, mi Le&or, videre
• • •, - -

De tributo praeterea Ottomanicae Por

tae debito fuimus folliciti , quod dietim
quamuis in hoc regno colligatur propediem
Turcae transmittatur, nulla tamen eo per
foluto apud nos parta fecuritas, excurfiones
que , et a!ia belli mala minantibus Praefi
diariis Varadienfibus, nec ab incurfionibus
e confiniis regiis Hungariae identidem fieri
• folitis, vacui, quorum medelam ex litteris
fuae Maieftatjs praeinfertis vna cum reli
quis grauaminibus noftris fperantes , ad Io
cum nobis praefixum Spe&tabilem, ac Mag
nificum Kapi regni Confiliarium , Comita
tuum Szolnak mediocris , Hunyad, et Za
rand Comitem fupremum , Michaelem Te
Jeki arcis , ac praefidii Kövärienfis Capita
neum fupremum, ac Ioannem Nemes Sedium
Siculicaiium sepf , Kézdi, et Orbai fupr.
Capitaneum Legatos cum certa expediui
mus inftru&ione, qui menfe Maio Eperjefi
• pum ingreffi a Fratribus noftris euangeli
r. cae

——-—-~-~ ' - - - - - - - -

—-
 Pars Paron. , 423
sae nimirum , feu reformatae religionis, ac ( 1669 )
•

auguftanae confeffionis regni Hungariae

Statibus in itinere , vt eorum quoque cau
fam agerent , haec fuae Maieftatis Deputa
tis nomine noftro in fcriptis exhibuere po
ftulata, inter multiformes, quas a ferenifïimi ,
Hungariae Regis fubditis Tranfiluania re
troa&tis annis pnffa eft , et de praefenti pa
titur iniurias, vnde exordium expoftulandi
fumamus vix dccerncntes ex plurimis pau
ca. I;luftriííimis fuae Maieftatis Pfenipo
tentiariis fub hoc tenore proponère libuit:
I.) Nec propriarum, nec noftrarum af- -
fi&tionum fat acqui aeftimatores, plerisque
tamen regni Hungariae mediocris , quam
fuperioris fortis Nobiles dum tota hungari
ca natio faeuiente vndiquaque hofte fatifcit
imprudenter, et impudenter in turbido pi
fcantes, pagos complures in ditione Tran
• filuanica fitos fibimet ufurparunt , nonnulli
autem dolo circumuenientes aalam Vien
nenfem donationales quoque litteras de bo
1nis, quae potentiofe nobis eripuerant a fua
Maicftate non dextre informata obtinuerunt,
iuftitia exigit, vt litterae illae fraudulentcr
emendicatae inuigorofae fiant, ademtaque
Fotentiofe bona priftinis reftituant E)ominis
iuxta refolutionem fuae Maieftatis, commif
', - Dd 4 / fio
/
 - -
-
_æw=n tw- -—*-*———-—------
-

4a4 Hisr. ReRvM TRAhsilv.

ζ τ66g.) fionesque ea de re confe&as, per Potentia.
riosque ha&enus contemtas.
2. ) Confiniorum fuae Maieftatis Offi
ciales tam Hungari, quam Germani litteris
patentibus in ditiones Tranfiluanicas trans
miffis . fibi tributa commeatùm pendere de
propriorum Dominorum (Tranfiluaniae ni
mirum incolarum) ac Turcarum ftatu, fub
poena mortis adigunt. Nec defunt e | ditio
ne eadem priuati praetendentes , qui pro
uinciarum Tranfiluaniae fubie&tarum inco
las in rei veritate nonnunquam , faepius
autem fingendo fibi aliquid debere in prae
fentiam Officialium fuae Maieftatis extra
ditionem propriam in ius citant, qui, fiue
compareant , fiue femet abfentent, iudices
parum aequi in foro illo incompetenti quid
quid per a&torem poftulatum fuerit, omnia
adiudicant, iniquiífimaeque fententiae ipfi
met cum certa fceleratorum manu executo
res rufticos innocentes omnibus exuunt bo
nis, partamque per iniquiffimam methodum
praedam inter a$torem, et fe ipfos partiun
tur. Cum autem more in toto orbe chri
ftiano confueto de propriis fubditis iufti
tiam foleant ipfimet, ac debeant Principes
cuilibet adminiftrare, oportet Dominos of.
ficiales confiniorum, vt et alios quoslibet
- alie- '
ii;ili PARs PRIOR. 445

*** aliena meffe intaae reliaa, hanc fequiviam.( 1669.)

Ex parte Celfiffimi Tranfiluaniae Principis
\'::ij experientur iuftitiam cum legitima eius exe
*rr* cutione non defuturam.
I:a 3.) Iidem fuae Maieftatis confiniarii
*** * nobiles quoque Tranfiluanos non citatos,
In:£r nec legitime in foro competente conui&os
sirrt arefto fubiicere praefumferunt, cum autem
::::::. . praerogatiua nobilitaris vel ipfa morte redi
ars, i . menda fit, a talibus ipfos abftinere opor
sæ tet, nifi paria propediem pati defiderent,
*^ . ..1, .
j.

si a
:a.

citat!
-4.) Non fine intimo fenfu intelligunt
Domini Status Tranfilmaniae fratres ipforum,
fi in ditione fuae Maieftatis alienos in ius
prouocauerint, non agnofci pro Nobilibus,
!
■*'*** iuftitiamque denegari, quod cum fit abfur
n:ot;: diffimum, fimil et iniquifimum, vt fua Ma
. i^ ieftas' clementer medeatur inftamus , fi au
tém de antiquitate nobilitatis cum pleris
e
-

is que eorum, qui Tranfiluanos non effe veros

"* Nobiles garriunt, effet contendendum ex
n;bc; £ archiuis, diuorumque Hungariae Regum
fas? … diplomatibus multi , Tranfiluanorum ante
f:i;* quadringentos, quingentos, et amplius annos
i* • progenitores fuos vere nobiles fuiffe eom
s ■* probare poffunt, iniquorum autem illorum
.5: * Cenfbrum Ataui plerique tunc ftiuae, et ara
…et 0* tro fuerant procul dubio addi&ti.
iib*i * *. •
^ D d 5. 5.) Non
\

i.
) .

- • . . -

*•.…. , • -

*i. ~ ' -_…_…-—=—

\
426 . Hrst. ReRvM TRANsrlv.
5.) Non pauci Procerum in ditione fuae ,
(1669.) Maieftatis degentium Jobbagiones, pleros -

\
que non in partibus regno Tranfiluaniae
incorporatis degentes dum ex parentibus
Hungariae originem ducentibus natos prae
tendunt , congregata fceleratorum manu .
Tranfiluaniae , limites ingreffi depopulatis -

pagis, iisque, qui femet expilari non fine

bant occifis, integras rufticorum familias in
captiuitatem abduxerant, contra quos Tran
fi]uani fimiles praetenfiones habent, ad prò
ceffum iuris eos relegant, aequum itaque eft ,
vtrisque paterne adminiftrari iuftitiam, nec
fecus tranquillitati partium confuli poterit.
6) In vicinia liinitum regni Tranfilua
niae degentes quidam fuae Maicftatis fub
diti folita iis, qui e regno Tranfiluaniae ad
ipfos confugerint, promittentes priuilegia,
rufticos ad transfugia pciliciunt.^quod vt in
perpetuum interdicatur, fubditique illi he
frifugae reftituantur, fua Maieftas clemen- '
ter profpicere dignetur ; ne id, quod per
fraudem eft illatum, aperte vi occupare co- i
gantur laefi cum praeiudicio publicae tran
quillitatis.
7.) Scrui condu&i, ad Jobbagiones Tran
fìluanorum , qui ad fidelitatem heris fuis
praeftan dam iuramento fe fpoponderant, aut
.^ vadi
 PArs PRIor: 327
vadibus cauerant, fi pofthabito fidelitatis
'obfequio in Hungariam fe receperint , tan
(1669.)
¢

tum abeft, vt ad iuftam redderentur requi

fitionem, verberibus imo, quin potius caede
nonnunquam follicitantes nul&antur , fimi
lis eft,quorumcunque fceleratorum, ac mor
te ple&tendorum apud plerosque Hungariae ,
NMagnates , ac in confiniis fuae Majeßatis
fine vlla fpe adminiftrationis iuftitiae rece
ptus magna cum iuftitia iniuria vfus. Opor
tet itaque : ea hoc in negotio adhibeatur
medela quae vtriusque partis confilat quieti.
8) Libcr paffus, ac commerciorum vfus
per Jatrones in ditione fuae Maieftatis iti
fierantibus affidue infidiantes adeo et im
peditus ; vt nulli negotiantium absque di
fpendio vitae fuis incumbere poffint rebus,
quod vtrique regno quam fit damnofum,
res ipfa eft teftis. Oportet Officiales fuae
Maieftatis diligentiores in iftis caftigandis,
quam ha&enus exftiterint fieri, alias vulnus ·
relinquetur incuratum.
- 9.) Tricefimatores autem, ac eorum
fübftituti,ipfis viarum infidiatoribus diligen
tiores fe exhibent in expilandis negotiato
ribus, qui dum graffatores praedi&os magno,
cum vitae periculo euafiffe, feque in ttito,
effe rentur , tricefimatores fiáis fub colori.
bus *.
 -

I.

428 HIST. RERvM TRANsilv,

i
C a669.) bus eos emungunt, aliquid praeter leges
regni feciffe mentientes, plusque damni per
eos, quam per latrones miferis infertur mer
catoribus, Nec his contenti vlla inter ru.
fticos, ac Nobiles qui quaeftui operam dant,
difcretione fa&ta eos aeque ac rufticos tot.
afficiunt incommodis, et interrupta negotia- -
tione rebus fecum habentibus exuti cum
gemitu doinum fe recipere cogantur, fua
itaque Maieftas facratiffima, vt huic quoque
malo medeatur, aequum eft.
Io.) Dum felicia fua Maieftas Impera
toria, Chriftianique Principes contra Tur
cam mouiffent arma, Georgius Kényesdi
contra Turcam nonnunquam ferox furtiuam
cum certis Germanorum, et Hungarorum
cohortibus in Tranfiluania molitus irruptio
nem , caedes ftupris , ftupraque miferorum
rufticorum caedibus mifcens multa pecorum
millia abegerat, de cuius facinore fua Ma
ieftas requifita plenariam de illatis iniuriis
erat pollicita contentionem , quae ha&tenus
dilata, vt effe&tuetur aequum eft.
1 1.) Tam Praefidiarii fuae Maieftatis
in confiniis Kallo, Rathmar, Onod, Károl
ly, Béltek , Szendrö , et Filek degentes,
quam etiam priuatae, pleraeque perfonae ,
intra triennium proxime praeteritum, e di
- tione
 PArs PRIor. 439

tione Tranfiluanica, quae Turcis pariter, ac C 1669.)

Tranfiluanis tributa pendere folent, plus
minus viginti millia pecorum cum multis
rufticorum rebus violenter abegerunt, quas -

Officiales fuae Maieftatis facile fi voluiffent

intra Cancellos continere poterant. Sed
praedae eorum ipfi quoque participes, cum
per damnificatos fuiffent requifiti, fuftibus,
et carceribus mul&tabant eos, quibus ex of
ficio Chriftianitatis fuccurrere debuiffent,
Celfiffimus Tranfiluaniae Princeps per ex
pilatos illos cum lacrymis de illatis iniuriis
identidem requifitus, dum facratiffimam im
peratoriam Maieftatem in omnibus reuere
'ri, placidisque, mediis rem totam compone
mere fatagit, benigniffimám quidem a fua
Maieftate ea, qua par eft fubmiffione requi
fita obtinuit refolutionem , fed ea fine effe
&tu euanuiffe in fufpicionem apud Turcas,
qui di&tum Principem ad paria retribuen
da fatis virium habuiffe probe nouerant, de- ,
uenit ex collifione ipfius haec omnia geri,
nec res vacabat periculo, nifi ad nunc di
&am Turcarum fufpicionem fefhouendam
ccrtum praefidii fuae Maieftatis in Karoliy
' fiti pecorum numerum per milites Somllyo
vienfes di&tus Princeps Tranfiluaniae abigi
iuftiffet, de perfonis, per quas,'de numero
peco*

|
 *. /

43o Hist. RervM TRANsilv. .

- (1669.) pecorum, quantitateque damnorum fufficien
tes, luculentaeque atteftationes funt in promi
tu. ' Ex iis fuae Maieftatis Commiffarii nc
gotium cum omnibus circumftantiis intelli
gere poterunt , fciantque rem in eo effe
ftatu, quam fine proprio periculo etiamfi
vellet (ob metum Turcae) Tranfiluania ne
gligere non poffet. * - '

12.) Arce Rékellyhida vtrisque Mo

narchis iubentibus folo aequata, translata
JKárollyinum illinc tormenta, reliquique ap
paratus, vt quandocunque Celfiffimo Prin*
cipi Tranfiluaniae, regnicolisque placuerit
illinc aueherc libcrum fit optantibus.
13.) Dum Celfiffimus Princeps Ráko
tzius infelici bello Polonico admouiffet ma
nus, non pauci e ditionibus fuae Maiefta
tis ftipendiariis di$ti Principis femet affo
ciarunt, qui vna cum Tranfiluanis per Tar
taros in captiuitatem du&i relinquentes pro
litteris fuis nonnullos Tranfiluanoruin pro
vadibus fe integrum ipforum litruin pro*
pediem perfoluturos iureiurando obftrin
gentes, ad pecuniam colligendam dimiffi
violato iuramenti Sacramento, transmittere
fummam debitam negligentes , vades fuos
reliqucrunt in pcriculo , iuftitiaquc cxigit;
vt
 *.
-

PArs Prioa. 43*

vt fidefragi illi captiui tradantur in pote
ftatem eorum, quibus fidem fefellerunt.
14.) Annuum regni Tranfiluaniae tri
butum Ottomannica natio annis proxime
elapfis in quantam auxerit fummam fuac
Maieftati motum eft, de quo relaxando, et
ad amitiquuin reducendo modum, vt apud
potentem illam nationein fenet interpone
ret, per Celfiffimum Tranfiluaniae Princi
pem, et regni Status fua Maieftas |requifita
clementiffime refoluerat ; cuius effe&tuatio,
vt quo meliori fieri poterit modo mature
tur. Celfiffimus Princeps nofter, ac regni
colaie füam Maieftatem demiffe obfecrantur:
15.) Sed mundanis quibusue grauami
nibus altius Celfiffimi Principis noftri, fuo
rumque pe&tus perculit, et percellit in dies
Euangelicorum, et Auguftanae Confeffìonis
fratrum in ditione fuae Maieftatis degen
tium oppreffionis rumor , in hacque iufta
'religionis caufa filere agnofcit, nihil aliud
effe, quam IESVM CHRISTVM abnega
re , ncc immortalis reminifcentiae Tranfii
uaniac Principum praedecefforum fuorum,
quorum patrocinio, ac interpofitione in Vi
ennenfi , ac Lincienfi pacificationibus de
: omnibus Hungariae immunitatibus, libero
quc praedictarum religionum exercitio cau
twfw
 =-----------a

43a Hist. ReawM TRANsiLv.

αςss.) eum fuit, eft memor. Accefferunt moderni
Sereniffimi Regis aui, genitoris , imo ipfius*
met temporibus de his regni conftitutiones,
cum proceffu, ac modalitatibus contentio
nis damnificatorum latae, quibus fpretis for
malis faepius fatarum religionum persecutio,
templorum, fcholarum, particulariumque ad
eas pertinentium prouentuum occupatio ,
impune per quoslibet, fignanter autem Cel
{iftimam Principiffam Sophiam Báthorianam,
eiusdemque Illuftriffimum Filium Rákotzium
exercetur, nec defunt variae terriculamen
tis a vera religione imbecilles feducendi
machinationes : 1.) Contra quos nihil in
conftitutionibus regni laefis refugii fuperefie
conftat, beneficio enim eorum , qui feeun
dum contenta conftitutionum regni per Com
mifíarios ademta fibi reftitui laefi optaue
rint, Praefidiarii fuae Maieftatis e confi
niis per Potentiarios acciti, praefto funt,
qui armata manu legitimis regni exeeutio
hibus refiftant. 2.) A Cancellaria quoque
fuae Maieftatis inhibitoria contra executo
' rcs transmitti folent mandata, quibus toties
iteratae regni conftitutiones eluduntur, no
ftrisque inftantia per has ambages impedi
ta re&e nunquam adminiftratur, nobis hoc
iter continuantibus Illuftriffimum Dominum
d Fram
! PARs PRIor.
- ' 433
-

Francifcum Rákotzium, aliquem cum iis, ( 1669.)

quos multis affecerat damnis tra&atum de
contentatione inftituiffe, allatum quidem eft
de plenaria eius effe&uatione, durabilitate
que dubitanttbus vel in illis, qui mediocri
pollent iudicio, cum Reuerendiffimum D.
Epifcopum Agrienfem , ac Patres Iefuitas
pacificationi illi folenniter contradixiffe
conftet , ea - procul dubio intentio
ne , vt modo inchoatam religionis perfe
cutionem omni effe&tu harmonia inter Hun
garos conuulfa, fpretisque regni legibus
cum tot incl. nationis Hungaricae excidio
continuare poffint. -

Quis Orthodoxae, ac Reformatae reli*

gionis Principum falua confcientia haec prae
terire poffet ? Sacratiffima itaque imperato
ria, regiaque Maieftas officio regiminis fui
exigente, vt per alios patrata cum effe&tu
complanet, damnificatos in toto Hungariae
regno plenarie contentari iubet, diploma
taque , ac articulos regni praementionatos
eludi per nullos finat, quin potius eorum
beneficio farta, te&aque religionis libertas
' conferuetur oportet.
' 16) Dum Celfiffimus Princeps Ráko
tzius cficntem fe , beneficiariumque Otto
mannicae Portae non fatis effet memor, iis, -.

E. e . QuQS
 /

434 Hist. ReavM TRANsilv.

*

® 1689.) quos praedi&a natio amicos fuos vel dicit,

vel credit bellum inferret, Turcicaque con
tra fe, ac regnum Tranfiluaniae cieret ar
ma, quot millium caedes ? quot millionum
expenfas fuftinuerit Tranfiluania ? dimi
diamque, fi non amplius regni partem pro
infaufta , ac plus iufto forfitan erga di&um
Celfiffimum Principem praeftita fidelitate
anjiferit, orbi chriftiano notum eft, pro tot
interim calamitatibus perpeffis, periculisque
exantlatis non praemia, fed dehoneftationes
a pofteris eiusdem Tranfiluaniam non fine
fenfu pati fatemur ingenue. .
Repraefentantes interea tam vniuerfos
toties fati regni Tranfiluaniae Status, quam
priuatas in eodem regno perfonas non con
- temnendas contra Illuftriffimam Dominam
Rákotzianam habere praetenfiones, fi de iis
tra&andi, ac concludendi poteftatem Domi
nis fuae Maieftatis Commiffariis datam in
tellexerimus, fingillatim proponendas.
Si autem eas in aliud contingat differre
tempus, iam fun&um magni nominis heroeni
Stephanum Apaffi, ac Generofum Dominum
Georgium Gyeröffi filentio praeterire res
ipfa non finit iftos, faepe di&us Celfiffimus
princeps Rákotzius pro fumma, quam Do
minis Polonis ex proprio diario perfolutu
- ru1l1

· ··

+
 's^

Pars Paroa. . ' sas …

- V. …

rum fe fpoponderat vades relinquens poft (1669)

decenalem captiuitatem ille grandi pecuniae
fumma redemit, et illinc redux patrium
poffet obtinere fceptrum. Alter omnibus
poffeffionibus venditis litro perfoluto om
nium egenus. miferam agit vitam.
Quae affii&tiffimi illi pro Domo Ráko
tziana perpefii funt , cum nemo poffet effe
foluendo, faltem vt pecuniaria fumma per
haeredes Domus ipfius absque dilatione per
foluatur, Deus, et iuftitia exigit.
17.) Stupent regni Tranfiluaniae Sta
tus, dum Illuflriffimum Francifcum Ráko
tzium in derogamen libertatis ipforum Prin
cipatus Tranfiluaniae titulo vti audiunt, in
hibitionemque eius ftri&te vrgent, duos fi
,
mul Principes fe agnofcere nolle palam pro
teftantes.
, 13) Mutuum inter regni Tranffuaniae
Status, ciuitatemque Rivulinenfem, de {ub
ditis, feruisque fugitiuis vtrifque reftituen
dis a memoria hominum exftitit pa&um ,'
cuius beneficio praedi3a ciuitas indies vti
' tur, et vti defiderat, reciprocam, interim de
negat iuftitiam, eos, cuius fua Maieftas ad
moneat, oportet. -

19.) Plerique Procerum tranfluano

rum, fignanter autem Ioannes Bethlen, Pau•
Ee 2 - lus
-
-
 448 Hisr. ReRvM TRANsiLv.
/

« 1669.) lus Béldi, Thomas Nagy, Wolffgangus Beth

len, Comes Ladislaus Cfáki, Georgius Hal
1er, Georgius Kapi, Michael Teleki, vidua
coinitis Francifci Rhedei, Ioannes Nemes,
clemens Mikes, fingularibus per nonnullas
perfonas in ditione fuae Maieftatis degen
çes aRe&i funt incommodis, quae fingillatim
confignata exhiberi poffunt, horurn quoque
grauamina, vt complanentur, aequum eft.
. ao.) Studentes quidam in regiones exo
tieas artium liberalium difcendaruum caufâ
aere Celfiffimi Principis anno proxime prae
terito expediti, non faltem proprium viati
cum, fed transmiffam aliis Hungaris nunc
in Academiis Germaniae ftudentibus pecu
' niam fecum habentes , dum per regnum
Hungariae deftinatum continuant iter, per
vngaros quosdam Equites omnibus bonis
exuti, ac conuulnerati relisti funt , femi
mortui , quorum facinus , iufto Dei iudicio
dum multum latere non potuit , latronum
- que nonnulli condigna morte funt affe&ti,
. quidam detinentur in vinculis , ex ablata.
, • que pecunia aliquid eft refufum , potiori
eius parte rcftante, conui&tus eft in eadem
materia nobis Francifcus Barakonyi a iudice:
fed fententia contra eum prolata manet in
executa, quae vt executioni , demandetur,
■C
 PARs PR1or. 437

reftansque perfoluatur fumma optamus. Ne- (1669.)

ceffarium praeterea eft diligentia Officia
lium fuae Maieftatis tales enormitates co
hibeat, liberumque itinerantibus paffum pro
curet. -

2 1.) Comitatus Maramarofienfis quoque

qui Tranfiluaniae regno eft incorporatus a
plerisque ditionis fuae Maieftatis incolis
variis affe&tus eft damnis, quae ipforummet
Legatus nobis id in fcriptis exhibiturus
eft ; aequitas exigit, haec quoque compla
netur. w

22.) Poffident in prouinciis Tranfilua

nicis Turcae quoque dedititios quosdam
pagos mixtim fimul Tranfiluanis, et in Hun
garia degentes Nobiles, quorum fi proprii
fubditi di&to audientes non fuerint, arma
tam ftatim e confiniis fuae Maieftatis ex
pediunt ad illos (vt ipfi praetendunt) pu
i
niendos cohortem, qui plus iufto in. aliis
ple&tendis feduli, etiamfi illi, per quos funt,
expediti non integram , fed ne decimam
quidem poffideant pagi iftius partem , po
tiorque pars eiusdew nobilis Tranfiluani fit
haereditaria, totum expilant, omnibusque
bonis pagum cum ingenti iuftitiae iniuria,
Tranfiluanorumque damno exuunt, qui ab
ufus? ex benignitate fuae Maieftatis ad in
Ee 3 ter
, --
■

438 Hist. Rervm TrAwsilv.

(1669.) terceffionem cuiuspiam ad pagos in ditione

Tranfiluanica fitos, caftigandos nulli tra
dentur equites, nifi praetendens ille annuen
tiales de praemiffo negotio a Celfiffimo Prin
-
cipe Tranfiluaniae prius obtinuerit litteras,

| id nec aequitati, quod 'optamus, diffonum

eenferi poteft. Tales facere executiones,
quis iuftum cenferet? '
23.) Prouinciae, ac Comitatus Tranfíi
uaniae, qui ditionis fuae Maieftatis funt vi
cini, nimirum Bihar, Krafzna, Zar&nd, me
diocris, et interior Szolnok, ciuitates item
Haidonicales multa contra multos fuae Ma.
ieftatis fubie&os habent grauamina', quae
Per eosdem hic praefentes exftant, ab ipfis
fuae Maieftatis Commiffariis , re intelle&ta
faciant, quod publicae quietis optat amor,
haec nunc exhibita mature difcutienda prae.
mittere voluimus, iis complanatis, quae re
ftant fubne&enda referuantes. -

In fcriptis praeinferta Legati TranfiI•

vanorum Commiffariis fuae Maieftatis por*
*igentes, de modo, qualitate, quantitateque
$amnorum Proceribus pun&o decimo nono
infertis illatorum, pauca oretenus, fati refo
lutionem de iis per complures dies diligen•
ter vrfere, quae faepe praemiffa, iterumque
dilata fufpicionem noßris iniecit, non bona
- fide
¢,
 PARs PRIoa, 43* -

fide per Legatos fuae Maieftatis haec sti, ( 1669.)

Michael itaque Teleki Legatorum noftro
rum vnus vir perfpicacis ingenii fcriba
rum Excellentiffimi Domini Comitis a Rhot
tal intimum munere emtum, induxit aperto
Heri fui fcrinio inftru&tionem Dominis Com
miffariis ex aula Viennenfi datam in veris
paribus ipfi tradere, quae toties di$tis Com
miffariis praefcripta , quaeque in poteftate
eoruni fita effent fcire auens.

Inftru&io autem fuae Maieftatis erat

fub hoc tenore:
-

LEOPOLDVS. &c-
INSTRvcTio.
Pro fidelibus noftris dile&is nobis, Spe
&tabiIi Confiliario noftro intimo Ioanne a
Rhottal Comite romani imperii commiffio
nis Praefide, et eius Collegis, Reuerendif
fimo Francifco Szegedi Cancellario noftro
Hungarico , Spe&abilibus item Comitibus
Petro Adrinio regnorum noftrorum Dalma
tiae, Croatiae, Sclauoniaeque Bano, et Si
gismundo Petkö de Gerfe , in fuperiores
regni poftri Hungariae partes expeditis.
- Ee 4 Fri.
N
—=—-—----r- •
*

*\ q.

44o , Hist. RERVM TRANsIv,

(1669.) ; Primum, et ante omnia admittendum

7^ erit iisdem fidelibus noftris, vt propter im
- minentem terminuin Tranfiiuanis praefixum,
- - breuitatemque temporis profe&ionem fuam
: quocitius inftruant , et ad diem decimum
quartum proxime affuturi menfis in libera,
- regiaque ciuitate noftra Eperies loco vide
licet defignato fe- infallibiliter fiftant.
Secundo. In congreffibus, aliisque a
&tionibus ea, quae pro authoritate, dignita
teque noftra, atque caefarea regia obfer
\ uanda fuerint, diligenter attendant.
Tertio. Vbi ad tra&atus cum Tran
, filuanis deuenerint, fedulo cauebunt, ne
- alia- materia, quam praetenfarum iniuria
rum, damnorumque noflris, vel illorum di
tionibus illatorum moueantur, neue ditio
num noftrarum Comitatus alios praetenfio
nes fuas in particulari, vel communi habi
'tas cum negotiis Tranfiluanorum conjun
gant, aut ipfi Tranfiluani easdem promouen
. das fufcipiant. ' - • •

*. … ' Quarto. Et quia praeuie iIlatione dam

, norum ex ditionibus praefertim noftris pri
uatis duntaxat quorumdam a&tionibus eue
neruut, quin cum et ipfi Tranfiluani eius
modi fa&tis anfam non leuem praebuerint,
et tamen per repreffalia fibi fatisfeciffe dig
- nofcan
 . PARs PRIoa. 441
nofcantur, nihilominus fi recompenfatio ad- C 1669.)
huc aliqua eisdem fieri deberet, ailaboran
dum erit, vt ea non noftris , fed partiato
rum impenfis refarciantur.
uinto. Ex Comitatu de Szabolcs,
aliisque ditionibus noftris Debreczinum, et
ad alia Principis Tranfiluaniae loca plurimi
fubditorum prioribus Seffionibus defertis
cum fummo damno Dominorum terreftrium,
et portarum quoque noftrarum diminutione
transfugiffe perhibentur, qui vt priftinis fuis
Dominis vna cum rebus fuis ablatis refti
tuantur, cum praenominatis Principis Com
miffariis omni meliori modo tra&abunt.
Sexto. Ne Comitatus Krafznenfis, et
Szolnokienfis alias Tranfiluaniae addi&ti in
colis fuis prohibeant, quo minus contra mo
rem ha&enus obferuatum , hoftiles Turca
rum conatus, eruptiones, depopulationem ,
/machinationes confiniorum noftrorum Capi
taneis denuncient, et fignificent.
septimo. Pro Coronide cum di&is Tran
filuanis in eo maxime defudare nouerint,
vt hac occafione intra noftras , eorumque
ditiones, et fubditos firma, ftabilis, fincera,
et inconcuffa redintegretur vicinitas, ainor,
et amicitia cum acutiori cautela , ne dein
ceps metus interturbari, et edi valeant.
E e 5 ` O&la • •'

.•
 442 HIsT. ReRvM TRANsrlv,
( 1669.) oaauo. Quantum vero ad fideles me
ftros in tredecim partium regni noftri Hun
gariae fuperioribus Comitatibus degent;
- attinet, iisdem paternam noftram in confir
| uandis iis curam, folli°itudinem, et fempit
vigilem, ac paratam prote&tionem plane f*
. pracfentare ; e conuerfo diffidentias e co*
- - - dibus ipforum eradicare, et in fpem meli*
[ , ^ ' rem ere&tos eorundem animos, ad reaf*
- menda praemanfionis ftudia, reuocare ad*

• . ' • nitantur. - -

- INono. Cauebunt fedulo, ne in neg*

tium religionis nomine duntaxat Euangei*
3 corum partibus in iisdem exiftentium t*
| - ties fufcitatum tra&atum conclufione fiat*
| f mcn femper fruftratum, totumque ftatum
1 . . catholicum concernens fe fponte, et autho
| - ritate publica immittant. Verum part*
ipfas inter fe placide potius allaborante?*
. fáto Comite defuper tra&are finant, nihi*
• - minus fi a partibus pro mediatione requ*
ti fuerint, eo cafu operam fuam quo dº*
gentius fieri poterit conferre non neg*
- gant, !
pecimo. In caufa Lonyaiana cog*
- .- fideli noftro Egregio Stephanò Rabbi M*
giftro Protonotario non ita pridcm a fa*
neo eiusdem familiae Lonyaianae fexu *
[A
• ' PARs PRIOR. 443

.1 tra mafculos haeredes modo vti praetende- C i66g.)

* retur in decreto moto amicabilem compofi
* tionem tentabunt, ' et promouebunt, Quae
-a: fi fuccefferit, bene quidem, fi minus nos
;! dcfuper pro vlteriori benigna refolutione
si noftra informabunt.
- Vndecimo. Confimili modo caufam fide
lium noftrorum Magnifici Stephani Bocskai,

; et Egregii Georgii Sövs , nec non Nicolai

Andráfi ha&tenus fpe ineundae compofitionis
, fufpenfam, fuoque euentu fruftratam ami
cabiliter complanare, prouti aliorum quo
que fidelium noftrorum querimonias admit
tere, exaudire, et in quantum fieri poterit
; remederi, fecus Maieftatem noftram defu
per genuine informare non intermittant.
Atque haec erant, quae praenominatis
fidelibus noftris in praedeclarato negotio de.

. {tinatis, et expeditis pro dire&ione eorun

dem praefcribenda habúimus, cetera indu
{triae, et dexteritati eorum, committcntes.
CJuibus in reliquo gratia 'îî, caefarea,
? atque regia benigne propenfi manemus, da
tum &c. &c. -

Aderant iisdem- plane diebus tredecim

Hungariae Comitatuum Legati, qui Augn
: ftanae, et Reformatae religionis ferme om
nes, cum fint innumerabilibus tam in ne•
: gotio
 444 Hist. ReRvM TRANsrrlv.
(1669.) gotio religionis, quam aliis rebus a Roma- ]
nò-Catholicis affe&ti, malis, de medelaque (|
eorum per complures iam annos affiduis an- A.

lam Viennenfem fatigantes precibus ad prae- , fi

di&tos remiffi erant Commiffarios , compla- ir

nationem difficultatum fuarum (quafi , ba- |
tituri. De quorum ftatu Legatos noftros
in decimo, quinto pun&to fatis luculenter in
fcriptis exhibere, et intercefiiffe patet ; hi
plenius, pun&timque fuas lacrymas in fcri
ptis exhibuere , nulla tamen cum emolu
menti fpe cum ex paribus inftru&tionìs fuae
Maieftatis Commiffariis datae , modoque
.
praeinferto Legato noftro Michaeli Teleki
traditae quid vellent, quidue nollent, per
fpicuum effet.
.

- Poft fex tandem feptimanarum inuti

lem moram haec noftris nomine fuae Maie
£tatis data eft refolutio. Poftquam his `fu
-

:
perioribus proxime elapfis temporibus intra
Hungariae, et Tranfiluaniae ditionum inco
las certae illa&bnes damnorum, et iniuriae
ad inuicem praetextae fuiffent, fua facra
' tiffima Romanorum Imperatoria, ac Germa
niae, Hungariae, Bohemiaeque Regia Ma
ieftas ad iterata Excellentiffimi Michaelis
Apaffi Tranfiluaniae Principis, partium qua
s rumdam regni Hungariae Domini, et Sicu
- forum
 · | Pars PRIox. 44$

1orum Comitis poftulata benigne condefcen- (1669.)

dit ; vt eiusmodi praetenfiones vtrinque
amicabili compofitione mediante tra&taren
tur, quo habito per nos infrafcriptos fuper
inde difcurfu, et conferentia accommodatae
funt modo fubfequenti.
1.) Oppida, pagi, villae, praedia, por
tionesque poffeffionariae, ac aliae quaeuis
bona graffantibus his proxime praeteritis «

difturbiorum temporibus a fua Maieftate

Cae{area , vel regni Hungariae Palatino in
ditionibus Tranfiluaniae quoquomodo im
petrata, aut potentia mediante ex hac, vel
illa parte occupata, et auulfa donationibus
fuperinde emanatis reuocatis priori fuo em- _ • • •

tori , et legitimis eorum Dominis terreftri

bus, vel fuccefforibus, et pofteritatibus ip
forum reftituantur. - '
2.) Neutrius partis Officiales litteris , ,
fuis patentibus, vel figillis , alienaeque di- -

tioni fübie&tos ad deditionem fibi faciendam,

labores, et dacias praeftandas, iudiciumque .

^coram fe recipiendum compellant, verum -

fuis quisque terminis contentus maneat, in '.

denunciationibus tamen aduentus, et cona- .

tus hoftilis inhibitiones praecaueantur, ae
bona in fecreto inter Officiales Praefidia
rios feruetur cqrrefpondentia,
-
- 3.) Are .*
 446 Hist. RERvM TRANsilv.
3.) Areftationes nobilium tam Hunga- '
(1669.) rorum, quam Tranfiluanorum interdicantur.
4) Tranfiluani per Reges Hungariae
nobilitati in Hungaria pro Nobilibus ha- •
beantur, de Nobilibus vero a Principe Tran
filuaniae creatis in diaeta regni agendum,
et publica conftitutione decernendum eft,
quod ipfi Domini Commiffarii Caefarei pro
data occafione promouebunt.
5.) Violentac fugitiuorum colonorum
abdu&iones vtrinque tollantur, verum in
repetitionibus eorundem inxta pofitiuas, et
municipales ambarum ditionum leges pro•
cedatur.
6.) Poffeffiones fifcales in pertinentiis
caftrorum Várad, et Jenö exiftentes, ac
praecife ad Principem Tranfiluaniae fpe
&tantes, eisdem labores, et cenfus etiam de
praefenti pendentes deinceps ab Hungaris
ad deditionem fibi faciendam non compel
lantur, verum a di&to Principe impetren
tur.
7.) In locis etiam Tranfiluaniae vicinis
1icet vnicuique in proprio fiue pagos, fiue -
aliud, quidquid voluerit erigere, colonos
tamen ex Tranfiluania profugientes moda
litate, qua fupra reftituere teneantur, fuper
- qua
 a. - - - - - . - {
|
|
_

- '
*- -

Pars Paror. • •
-

447
, '
• '
• '

qua regia extradabuntur mandata : idem ( 1669.) «

fentiendum eft ex parte Tranfiluanorum.

8) Fugitiui feruitores, ea qua moda.
1itate coloni prioribus fuis Dominis reß;.
tuantur, malefaâor s vero vbi reperiuntur,
ibidem quoque iure conuincantur, et pu
niantur.
9.) Praedones, et latrones vias obfè.
uantes, fortunisque itinerantium quaeftorum
infidiantes, adhibita quo meliori poterit si,
ra, extirpabuntur, viarumque fecuritati pro
uidebitur.
io.) In Tricefimatores absque vlla cau.
fa Quaeftores moleftantes, fi querelae fue
rint, comperta rei veritate feriae fient an;.
maduerfiones , prout extraordinariae e,«_
cutiones tolléntur, quantum vero ad Noë.
Jes Quaeftum exercentes, illos fiquidem ad
praeftandam tricefimam publicae regni con
{titutiones obligarent, tollerandum interea
donec Status, et Ordines aliquid fuperind.
decernant. - -

II.) Licet aba&tiones pecorum, et alia.

' somplures infolentiae vtrinque commifTa.
funt ; nihilominus ex parte ditionum Hum.
gariae in au&ores ad competens fuum £,.
rum militare citatos fiet demonftratio, vo.
luntarii autem eiusmodi pecorum praedoni
4. GG
 448 Hist. RERVM TRANsIlw.

& 1669.) ce ablatorum emtores, et detentores, patra

-. toresque, et fautores maleficiorum praemif
\ *
fa inquifitione per Magiftratus comitaten.
fes pro poena legali ad reftitutionem com
pellentur, id, quod refpe&u damnificationis
Domini Ladislai Karollyi etiam ex parte
Tranfiluanorum pari modo praeftabitur.
12.) Munitio ex demolito caftro Ré
kellyhida in locum tutae permanfionis trans
Jata reftituetur Tranfiluanis, qui viciffim
procul dubio reflexionem fa&uri funt ex
parte fuae quoque Maieftatis, certam mu
nitionem in Tranfiluania manfiffe.
13.) Tales, qui ex captiuitate pagano
rum ad fideiuffionem Tranfiluanorum eli
berati promifforum fuorum immemores in
Hungaria delitefcunt, ad requifitionem com
perta rei veritate fideiufforibus, vel elibe
ratoribus fuis affignabuntur, et non inaniter
quidem Ioannes Posgai tunc in praefidio
kalló degens per Generalem Caffouienfem :
deprehendi iuffus.
14.) Inftantia regni Tranfiluaniae per
Dominos ' Commiffarios fuae Maieftatis hu
millimc recommendabitur.
15.) Negotium cum Domo Rákotziana
intercedens fuae Maieftati Caefareae pari
modo repraefentabitur.
16.) Ci
 PARs PRior. 449

16) Ciuitas Nagy-Bánya ratione colo- (1669.)

norum, feruitorumque fugitiuorum modalita
ti in quinto pun&o declaratae accomodabitur.
17.) Demandabitur ne in ditionibus
Tranfiluanicis aliquas portiones poffeffiona
rias habentes Hungari absque patentibus
Principis ad compefcendos fuos fubditos
ire, vel milites aliquos mittere pracfumant.
18.) Ne Maramarofienfes praeter loca
indu&tionum pluribus in locis exa&tione Te
lonicorum onerentur, Comitatibus ferio iu
iungetur. Quoad tricefimam vero accepta
' informatione Camerae id ftatuetur , quod
aequitas poftulabit.
19.) Reli&ta Francifci quondam Rhe
dei cum iam in Camera Pofonienfi fuper
non exigenda de falibus fuis allodialibus
tricefima agere coeperit, illinc praeftoletur.
Nihilominus demiffa, et legibus regni con
formis eiusdem inftantia etiam per Dominos -

Comiffarios promouebitur. •
- ao.) Praetenfio confortis Wolffgangi
f
Bethlen commiffa eft Francifco Nagy Le
fenyei, quatenus Palatinae Vefelényianae
pro impendenda fatisfa&tione recommende
i
tur, obtentionem folarii paterni ia reftantiis
I
haerentis Domini Commiffarii promouebunt.
a1.) Vifis propriis Gabrielis Köver lit
R£ teris
 A5o HIst. RERvM TRANSILv.
teris aequitatem praeténfionis Pauli Béldi,
(1669.) et Ioannis Bethlen manifefte recognofcen
tibus non intermittent Domini Commiffarii
poftulata eorumdem fuae Maieftati recom
mendare, di&tum Gabrielem Kövér ad fa
tisfaciendum compelli facere.
a2.) Vt Tophaeus pro refiduitate re
rum fibi ablatarum aliud ex Camera fuae
, Maieftatis habere poffit, Domini Commif
farii elaborabunt. .. •

23.) Quantum vero ad Comitem La

dislaum Cfáki, Georgium Haller, Clemen
|
tem Mikes, et Georgium Kapi attinet, in
ordine, quo ad Francifcum Barakonyi illi
ad ordinariam iuris viam relegantur. Quan
tum vero ad Comitem Stephanum Cfáki, is
primo vifis litteralibus inftrumentis prae
tenfionem Domini Kapi tangentibus fe ac .

'commodaturum, deinde vero re penitus in

telle&a nihil praeter iuris viam fa&turum
refoluit, quae fimiliter fuae Maieftati re
commendabuntur, pro extradandis manda
tis executionalibus, et non elargiendis con
trariis dilatoriis, et inhibitoriis.
24.) Super aba&is per milites Genera
lis Turzo centum bobus fua Maieftas in*
formabitur, feque vlterius refoluet.
25.) Negotium Michaelis Teleki fua*
IMaieftati recommendabitur, interim;*
 PARs PRioR. 4$f

Fabianus Farkas, etNicolausBefenyeiabinfe- (1669, )

rendis vlterioribus violentiis coercebuntur.
26.) Dominus Epifcopus Varadienfis
ratione pagorum in ditionibus Tranfiluani
cis praetenforum ibidem iure procedat, in
terim a vendicatione eorum abftineat.
s7.) Francifcus Barakonyi etiamfi cum
Dobocenfibus de certo praedio a defun&to
Comite Palatino impetrato conuenerit, quia
tamen eiusmodi conuentio violento modo
fufcepta, et confummata fuiffet, et ipfe in
terpofitae tempore ftatutionis, contradi&io
nis locum dare, et a proceffu a&uale do
minium praeftolari debuiffet, regiis inhibe
bitur mandatis ; vt ab infeftationibus di
&orum Debreczienfium defiftat , feque iuri
accommodet. Pari modo Mathias Szukai ,
et Paùlus Szepefi inhibendi funt, ne di&tam
-ciuitatem Debreczienfeih contra priuilegia
ipforum exa&tione Telonicorum aggrauare
praefumant. -

as.) Nec demum pagi ditionis Tranfil-

. uaniae in partibus regni Hungariae exiften
tes condefcenfionibus militum germanorum
onerentur, deinceps praecauebitur. -
-

a9.) Cum fuae Maieftatis et Tranf*

uaniae falui paffus litteris itinerantes vbi
, que libere permittantur, nec ab officialibus
Praefidiariis turbentur.
- Ff s 3o.)
-
 452 Hist. RERVM TRANsilv.
• . • ' (1669.) mel so) Telonium in pofTeflione Rákos fe
demolitum, a familia Ujhellyi denue
ere&um tollatur, negotium denique religio
nis non effe huius fori. A&um in libera,
ac regia ciuitate Eperies die 29. Maii an
no I669. - -

Et hic fuit mi Leaor Legationis noftrae

fru&us, nec fratres noftri, tredecim nimi
rum Hungariae Comitatuum Legati felicio
res fuerunt, nihil praeter bona verba do
mum reportantes.
Exacerbati itaque iidem cum lacrymis
exorauere , Legatos noftros, vt Principem
'Apaffium ad reiterandam in Porta Ottoman +
' nica legationem per Ladislaum , Bal6 in
choatam, per Panaiotumque (vt ex praece
dentibus liquet) impeditam, ac proditam
'vrgeret, cum in eo fe pofitos periculo per
fpicuum , effet , quibus nec caufae iuftitia,
nec conftitutionum regni vigor quidquam
opitularetur. Indu&us illorum obteftatio
nibus Princeps Apaffius ad refumendam co
ram fupremo Vezirio eandem caufam fub
initium O&obris Dauidem Rosnyai cum cer
tis expedit muneribus, quo fucceffu pa
tebit.
, Haec mi Le&or coniungere placuit ne
interrupta rerum feries obfcuritatem tibi pa
- reret.
 -
· -

Pars PRIOR. 453

reret. Iam redeamus ad ea, quae durante C i66o.)

tra&tatu Eperjefienfi ex fucceffu inter nos
memoratu digno contigere. Memorandus
itaque primum occurrit Andreas Fleifcher
!,
totius Saxonicae nationis Comes , regni
Tranfifuaniae Confiliariorum vnus , Iudex
que regius ciuitatis Cibinienfis, qui filio fuo
[: eique vnico Tobiae nuptias menfe Iunio ce *
lebrauit infolita inter noftros Saxones pom
: pa, quae vel Principem non dedeceret, cui
intererat Princeps Apaffius per Deputatum,
,
Confiliariorum autem regni potior pars, in
perfona, nec non multi Hungari Proceres,
ac ex ciuitatibus Saxonicalibus fingulis pri •*

mi; exhibita eft cun&is omnium vi&ualium

tanta copia, cuius vel dimidium fuffeciffet,
non deerant igniuomi globi, ac rachethae,
aliaque , quae pofterior aetas ad oftenden
dam pompam imitari folet, haftiludium quo
que, cum additis, qui fcopum tetigiffent
muneribus, per duos integros dies eft exer.
citatum, magno cum fpe&tantium applaufu,
videbaturque Fleifcher fauore Principis A
paffii ac Hungarorum Procerum, coniugio
que filii tam honefte pera&to fibimet feli
ciffimus ; fed quam mutabilis fit humana fe
licitas, quamque inftabilis muadi fauer, re
cens ipfe poteft effe exemplum. , Finita
Ff 3 . enim
 w

454 Hisr. Reavm Ta Assirv.

(1669. ) enim menfe Augufto meffe, dum equi extra
ad ftabula effent compulfi, aulae familiares
Principis Apaffii gratuitum pro equis fuis
inter Saxones alendis quartyerium ab eo
follicitare coeperunt, quod düobus proxime
praeteritis annis contra conftitutiones regni
immerito obtinuerant ; integrum quamuis
ftipendium annuatim ipfis perfolueretur, tan
ta cum offenfione Saxonum, vt iam di&to
Principi faltem ea cura exonerentur quin
que millia florenorum hungaricalium hyeme '
praeterita dono obtulerint, Vi&us bonus
Princeps importunitatibus follicitantium man
data ad nunc di&tum transmittit Fleifche*
rum , vt pro anno praefenti quoque quin•
que millia florenorum in fupplementum pa
buli aulicis diftribuenda ftatim transmittat,
fi Saxonicam nationem gratuito quartyerio
expertem velit, demandans : , Magiftro p0
ftarum Vice Curfori Principis Apaffii per
ferendae hae litterae committuntur Ladis
Jao Székelly homini infimae fortis, fed ne
fcio, quo fato Principi chariffimo. Is Cibi
nium. ingreffus, Fleifcherum non fatis fa
num , morofioremque inuenit, qui acceptis
e manibus eius, di&i Principis litteris, iis
que ad menfam proximam proie&tis, multis
expoftulationibus vfus, Saxonicam natior
nem,
-
 PARs Peior; 455

nem, ne tributo quidem Ottomannicae Por- (1669.)

tae debito parem , ad extraordinaria illa, v

quae iubentur pendenda infufficientem effe,

refpondit.
Abit in hofpitium cum disguftu Ladis
Jaus Székelly, multaque de contemtu man
' dati principalis coram Saxonibus Cibinien
fibus quibusdam queftus, ea omnia Princi
pi Apaffio deportaturum iurat, fpargitur in
ter nos , inuentum effe e Saxonibus Cibi
nienfibus quemdam, de cuius nomine apud
me nondum conftat; qui Ladislao Székel
ly, faltem ille euerfo Fleifchero, iudicis re
gii ciuitatis nunc fatae Cibinienfis, quo
Fleifcherus, fungitur munus a Principe ipfi
impetret, mille aureis ipfum donaturum fe
obligaffet. Redux Albam Iuliam Ladis
laus, inobedientiam Fleifcheri muitis coram
Principe exaggerat verbis, eum nifi in or
dinem redigeretur, peiora fa&urum fingens.
Grande verbis ipfius addebant pondus Au
licorum inter Saxones hac , illac itineran
tium circa illa tempora cum di&tis Saxoni
bus diuerfis in locis motae rixae, illataque,
et accepta inter pocula vulnera, quae om
nia occulto' nutu Fleifcheri a$ta afferebat
accufator, nullus Confiliariurum, aut Pro
cerum dum haec agebantur intererat, Au
Ff 4 licae .
 456 Hist. ReRvM TRANSILv.
-
- -
*

C 1669. ) licae Principis praeter Vice- Marfchallum

Mathaeum Balog , àc Nobilem quemdam
Stephanum Alvinczi , illi vtrum fuiffet res
communicata haeret in dubio : huius vero
totius rei confcium fuiffe conftat, decernit
in fecreto captiuandum Fleifcherum, Prin
ceps Apaffius, mittit duos e cancellaria fcri
bas tanquam ad fecretum colloquium pro
prio Chirographo inuitans eum, tradit iis
dem alteras Senatui Cibinienfi porrigendas
de captiuando eo, litteras ; fi vocatus fibi
met forfitan confcius aulam adire noluerit;
fed , illibata ille fretus confcientia eorum
que , quae de illo erant conclufa , penitus
ignarus filio Tobia adiun&to fibi, cum de*
centi apparatu, Albam ingredi feftinat, ibi
que nil in hofpitio moratus dum aulam ver
fus in platea tenderet, a Mathaeo Balog
Vice-Marfchallo ad colloquium quafi fecre*
tum per ipfum a Principe Apaffio nuncia
tum in proprium vocatur hofpitium, fuper•
uenit certus ad eum areftandum peditum
numerus, impofitusque carpento per auli
cum quemdam Georgium Cferei vehociffimo
paffu in arcem Dévaienfem transfertur, fi
lius, feruique per quinque dies arefto Al
bae detenti , dimiffi funt. Hora circiter
mona matutinaAlbaIulia abduStus Fleißherus,
- 4ΓΓι•
| i PARs PR1or. 437
imminente prandiihora Princeps cumPrinci- C 1669. )
piffa dum menfae accumbunt, Morio quidam
* Aulicus, quem in deliciis Princeps Apaffius
alere confueuerat, per iocum ab adftantibus
vtrumFleifcherus in itinereDevam verfus,fu
fcepto, ante pranfus effet interrogat? quo
Prìncipiffa audito omnium rerum, quae ha
&tenus a&ta erant, ignara, quid cuiu Fleifchero
effet a&um, a marito fibi affidente interro
gare coepit. Sed Princeps infolita ha&e-
nus erga eam aufteritate vfus, nil ea de re
mulieribus curae effe, áppofitisque vt ve
fcatur cibis regeffit , obticuit mifella , de
ie&oque in orbem cultello nil amplius gu
{tauit, nec Princeps folito ad menfam pran
dium continuauit more, toruo, toruo, indig
noque intuens vultu, conciffaque, et inter
rupta ad quosdam proferens verba, nec mul
tum moratus reli&ta menfa certum Devam
expedit; vt Fleifcherus maximis oneretur
compedibus ferio demandans , fed Princi
piffa hominis de ipfis bene meriti cafui cum
lacrymis indolens, contrarias per alterum
curforem de eadem materia transmittit lit
teras, fe modeftiffimis verbis maritum com
planaturam, eumque, qui mandatum Prin
cipis intermiffurus effet, illibatum confer
naturam fpondens, nec ferreis contra virum
Ff 5 inng

… — —--
*-*---_--__ -–
-- - ---—-—-—--- --- –
--- --_**-

–=——
 -
/

458 Hisr. ReRvM TRANSILv.

(1669.) innocentem vti oportebat compedibus, ae
tate grauis, tenuique valetudine vfus, tan
ta ob angorem animi confeftim obrutus eft
aegritudine, vt per complures dies mentis
potius impos iaceret, de vitaque eius , vel
a medico, qui adhibitus fuerat , defpera
retur. -

Cibinium ad Fleifcheri tanquam homi

nis facinorofi vfque nouercante modo prae
miffo ipfi fortuaa a Saxonibus quibusdam
infimae fortis traduci coeperat, legitimo
coniugali thoro non contentum alienis ad
di&um fuiffe mulieribus, Saxonesque info
litis emunxiffe exa&ionibus. Omnia boiia
auehenda duo e cancellaria fcribae expe
diuntur ; fed Senatus,Cibinienfis nifi per
leges Fleifcherus conuinceretur, bonis ipfius
manum admouendi facultatem fcribis dcne
gauit. Quibus negotium impenfiffime vr- `
gentibus; vt ianuae tamen domus Fleifthe
ri per quam ex, platea patet ingreffus , fi
gillum proprium apponeretur, permifit, p0
ftico vnde in domos eft aditus, libera om
nes res auehendi facultas in poteftate vxo
ris Fleifcheri reli&ta, videbantur inorigeri
quidem, vtcunque fcribis iubentibus; re
uera autem nihil, quod ad fcopum pertinc
bat permittentes.
In

_u- -
_-_- -*--*-- ^ -

-- - - — -
——_—— ——---— r-~ __-
 PARs PRior. 459

Inquifitio per eosdem de iis, quae de ( 1669.)

Fleifchero erant fparfa, inftituta eft diligens,
praeter ambiguas quasdam circumftantias,
vanamque fufpicionem nihil referentibus te
ftibus, dum his fcribae Cibinium expediti
occupantur, Princeps Apaffius omnium opi
nione natura lenifftmus obftinatior folito vi
fus eft ; nulla fratrum, cognatorum, aut alio
rum quorumlibet difcretione fa&ta, quicun

; que vel mentionem Fleifcheri coram ipfo

faceret, parem vt ille obtinuit, carcerem
illi fe donaturuin , palam, et multis decla
rans verbis, cuius di&ti rumore ad Paulum
: Béldi, qui aulam aditurus vnius diei difta
bat itinere perlato, aulam quidem ingredi
ille non praetermifit, fed biduum illic mo
ratus nec Princeps ipfi, nec ille Principi
aliqua mentione fa&ta, vrbe egreffus eft:
Superuenit poft triduum Dionyfius Bánf.
fi, tres dies in aula moratus , regreffusque
' fimili ficut Paulus Béldi exitu , affiduas in
terim Principiffa continuabat lacrymas, om
nia, quae in talibus humanarum reruin vi
ciífitudo parere folet, mulier prudentiffima
fecum voluens, videbat eam triftem Prin
ceps Apaffius, videbat nunc fatos Confilia
rios vultu in terram defixos, quam citiffi
*
me aulam deferuiffe, -
•

O$ta
 46o Hist. RERvM TRANsiLv,
| C 1669.) O&auales his diebus inchoabantur in
…
s ciuitate Saxonicali Medgyes Termini, qui
bus Apaffius Princeps intereffe nolens egref
fus Alba Iulia Balasfalvinum tranfierat, in
greffurus illinc ciuitatem Medgyefienfem,
nec latebat Proceres ad praedi&os terminos
congregatos imminere „£;
eum, fed Flei
fcheri infperato cafü omnes attoniti, nemo
eorum honoris exhibendi gratia (ficut alias
moris erat) Balasfalvinum obuiam procefíit,
Senfit publicum dolorem Princeps in
aliis a&ionibus fuis femper manfuetiflimus,
in praedi&loque Balasfalvenfi caftello fub
- fiftens iuxta mentis trutinia quid cum Flei
- fchero de fe optime merito repentina per
citus ira feciffet fecum tum tandem volue
re coepit, ad Michaelemque Telekium(qui
vna cum aliis Medgyefini terminis o&aua
libus intererat) vt ad eum de Fleifchero
tra&aturus, tranfeat, litteras expedit, paret
ille, quo praefente Principiffa mulier magni
animi maritum ita affatur.
Quanto moerore infeliciffima illa dies,
* ac no&tes, quae inter inopinatum Fleifcheri
a. cafum, hodiernumque diem effluxere me to
tam affecerint, vtinam dile&iffime marite id
rei veritate perfpe&tum tibi effe poffet, va
], rias enim quamuis nouercantis fortunae vi
· · · - ciffi
 PARs PRIor. 46r

ciffitudines tecum fim experta, mifericordia (

attamen diuina, caufaeque noftrae aequitas
ioo ) i.

vel inter extremitates fatifcentem me, ne

de felici exitu dubitarem, fuftentant.
Sed nunc proh dolor ! dum maxima
Fleifcheri erga te, meque merita, inopina
tumque ex aduerfo eiusdem cafum mente
reuoluo, quo pa&to in caufa (vt bona tua
pace dicere liceat) iniqua diuinum Numen
propitium fperare aufim ? Vtinam Fleifche
rus nunquam a nobis fuiffet vifus! ne in
gratitudinis exemplum in ipfo pofteritas nos
miraretur. ,
' Meminiffe etenim te chariffime marite
oportet, temporum, et rerum, quae Princi
pe Keményio te impetente , circa nos a&ta
funt; tum praeter nudum Principis nomen,
imminentiaque vndique pericula cum Prin
cipatu nihil habentes tu cum Turcico Prae
Ità fidiario Schoesburgum temet recepifti , me
a te auulfam in ciuitatem Cibinienfem ho
{tilis compulit metus, vbi nifi Fleifchcrus
me, et in cunis vagientem tunc filiolum
(quem non pridem Deus coelo donauit) ex
proprio aluiffet, teftor Deum vel prae fri
gore pereundum nobis erat.
Tot, tantaque confequenter ab illo tem
pore erga nos illius fuere fidelitatis monu
imenta,
 463 Hist, ReRvM TRANsiLv.
menta, quanta nemo tuorum ex illa natio
( 1669.) ne fidelium praeftitit, cerne mi marite a
- • - - • - - - -

primo captiuitatis ipfius die omnium vulnus,

quis Procerum Aulam tuam folito frequen
tat more , Confiliariorum duo eorum, qui
tunc Albae Iuliae agebantur ignari , vrbem
intrantes ea intelle&a velocius , quam ap
pulerant, vrbe auolarunt, tanquam vultum
haec patrantis exofi,
His filentio Princeps. Apaffius auditis
Principiffam plura loqui volentem aufteris
interpellat verbis, vtrum auro per Fleifche
ri familiam corrupta hoc diceret, interro
gans ? Cui mulier prudentiffima, non the
fauri amor, non infana pecuniae cupido, cha*
riffime marite mi ! cuius omnes poft Deum
opes, omnem fpem in te folo fitam agnofco,
fed calamitas innocentis, timorque vindicis
Numinis ad haec proferenda me adegit.
Inquifitiones contra captiuum fa&as va
fias, folummodo circumftantias , nec adeo
folidas, quarum adminiculo per leges regni
is damnari poffit effe audio, quo pa&to au
tem diutius iu captiuitate detinebis eum, cu•
ius immeritum cafum tota luget Tranfilua
nia, in ipfoque leges regni violatas vicatim, '
imo domatim vociferantur omnes.
+ Te
 PARS Prior. 463

Te itaque chariffime marite per Deum,

per coniugalem amorem , per omnia, quae
inter nos intercefferunt , et continuantur
vincula oro, et obteftor offenfum hoc cafu
numen, laefos in eo patriae ciuium auimos
tempeftiue innocentem carcere dimittendo
quantocyus redime, teque ab infamia huius
fa&ti benignitate erga eum reiterata vindi
ca, £ciasque me Deum ita optare propitium,
quam fincere, et exiftimationi tuae confu
lendae gratia haec protulerim.
Confirmat breuibus, fed appofitis ver
bis' eadem Michael Telekius , vi&us tam
falutaria fuadentis precibus Princeps Apaf
fius , faltem dé praeftanda fidelitate Flei
fcherus vadibus caueret, eum propediem
fe dimiffurum promifit. -

Finito hoc tra&latu ciuitatem Medien

fem decenti cum apparatu Princeps ingre
ditur, ibique reaffumtus de Fleifchero per
Principiffam, et Michaelem Telekium tra
&tatus Principe ad eum iam' dimittendum.
procliui, adeoque quod acciderat aegre fe
rente, vt praeter iam fatas perfonas, ac me
Ioannem Bethlen Cancellarium coram ne
mine huius rei faceret mentionem, confu
mauit inchoatum vxor Fleifcheri negotium,
quae propter mariti cafum ferme morti vi
• •
cina,
p.

/ -

*.
7.

464 Hist. RERvM TRANsilv.

« 1669.) cina, epilepfiaque vehementi correpta humi

coram Senatu Cibinienfi proftrata obtinuit
ab eo, vt ad fummam ao millium floreno
rum pro Fleifchero vadem fe fifteret, fi ille
lubrica fide vfus ab obfequio Principis re
cederet, dimiffo fub hac cautela Fieifchero
adiun&us di&i Principis Commiffariüs, tra
ditaeque eidem recommendatoriae ad Sena
tum Cibinienfem litterae, in quibus prifti
no Fleifcherus honori, et officio reftitutus
declarabatur.
Quo aduerfarii Fleifcheri praeter opi
nionem propriam vifo vehementi perculfi
metu de vita, et omnibus bonis defperan
tes, potiori cum bonorum fuorum partis
ia&ura reconciliationem cum eo irrito fuc
{,
ceffu tentant.
Diffolutis menfe Decembri o&aualibus
terminis Fogarafinum Princeps Apaffius fe
recepit, adit poft paucos dies ex impulfu
quorumdam amicorum fuorum Fleifcherus
pro eliberatione, Principi Apaffio; pro in
terceffione vero tam fincera Principiffae de
miffas a&turus gratias, fuit circa horam diei
nonam ingreffus in vrbem eius, quo Prin
ceps ex relatione Vice-Marfchalli Stephani
s. Szalántzi intelle&to vifus eft aegre hominis
a fc laefi afpe&tum ferre poffè, nec prius
G1fGà
 PARs PRIor. 46$
circa occafum folis ad colloquium eius ad- ( 1669, X
miffus eft, fuperuenit hora coenae, tunc
egregie a Principe cum Fleifchero Bacho
libatum, redintegratusque cum multo ver
borum honore priftinus fauor, fequenti die
fex equis curriferis fat epregiis per eum
Principiffa donatur, non faltem hoc mune
re, fed perpetua donantis fidelitate omnium
iudicio digniffima.
^

Superuenit Fogarafinum iisdem plane

diebus duplex ex Hungaria ad Principem
Apaffium legatio , vna ab iis , qui a Domo
Auftriaca fe in omnibus praerogatiuis valde
laefos praetendentes fub tutelam , patroci
niumque Ottomannicae Portae per media
tionem Principis Apaffii confugere iam pri
dem (vt ex praemiffis conftat) allaborabant,
de quorum ftatu tra&aturus Dauid Rofhyai
menfe O&obri (vt ex fuperioribus liquet )
ad Ottomannicam Portam , fupremumque
Vezirium expeditus , quoniam nondum re
dierat, eius reditum illi praeftolari funt iuffi;
altera a Principiffa Rakotziana, cuius occa
fione ne Le&orem lateat pauca praemitten
da funt. Non ignores itaque mi Le&tor opor
tet, dum Princeps Rakotzius infelici Polo
aico bello implicitus, cum iisdem grandi pe
Gg cuniae

*.
 - L************---…
- - --- . .; -
- -
*....…_
-
* . *.*•…, _.
--- -- . . - ---
-- -
,,- … =======-====*--.*- **-*-*-*---…*- **«*T.*
- -

*.
•*

… - 466 HIST. RERvM TRANsiLv. .

C 1669.) cuuiae fumma promiffa pacifci cogeretur,
duos e Tranfiluanis Proceribus Stephanum
videlicet Apaffium nunc regnantis Principis
Apaffii fratrem germanum , ac Georgium
Gyeröffi vfque ad fummae promiffae depo
fitionem ibidem reliquiffe vades, quos vf
que ad extremum fuum diem illinc elibera
re praetermifit , violatus per Dominos Po
lonos contra&us , illorumque infidiis exer.
citum Tranfiluanicum, cuius fecuritati per
pacificationem illam cautum fuiffet , Tarta
ris praedae ceffiffe praetendens, quod defi
niendum aliis relinquo. Satis eft obfides
illos inter has contentiones ibi cffe reli
&os, poft decennalemque captiuitatem pro
prio aere vitam a Dominis Polonis rede
- miffe. Stephanus Apaffius altero opuleu
· · · tior, paratam, quam habebat pecuniam, al
ter autem anguftiori vfus crumena ommi
j - lbus poffeffionibus venditis perfoluit id,
•. quod ei erat impofitum. Stephanus Apaf
fius paucos poft reditum fuperuiuens men
fes fato ceffit; materiam hanc pofteris tra
, &andam relinquens, fed Gyeröffius corpo
|

I.
] • ,
- re quidem fanus , omnibus interim bonis
exutus, vt ipfius tanquam pro alicno debi
* ' to omnibus bonis exuti mifererentur, per
haeredesque eius, qui debitor fuerat, con
- tepl
 PARs PRroR. 467

tentari eum iuberent, primum Principem C 1669.)

Apaffium, mox regni Tranfiluaniae Status
per fupplicem fuum libellum de fua requi
rit caufa, ne interim humanitati non fatis
facere viderentur, placidis mediis rem ten
tare placuit. Expreffusque ad Principiffam
Rákotzianam Principis Apaffii, et Regni
colarum expeditus eft Legatus, quo fine
fru&tu reduce apud vniuerfos conftabat in
futuris regni Tranfiluaniae comitiis conclu
dendum fore, de mòdalitate contentationis
Gyeröffii, quod Principiffa Rákotziana per
uertere volens, ad opem facratiffimae Ro
manorum imperatoriae Maieftatis confugit,
easque ad refolutionem ipfius litteras ad
Principem Apaffium dirigit, quas per Le
gatum fuum Georgium Herczegi Principiffa
Rákotziana transmittit fub hoc tenore:

LEOPOLDVS Dei gratia ele&us Ro

manorum Imperator femper auguftus,
ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae
que Rex.
Illuftriffime Princeps!
Nobis honorande. . ;

Εx hocce inclufo fupplici libello IIIu

fkriffimae Principiffae Dominae Sophiae Bá• -«

G g 2. thori
 1

468 Hist. RERvM TRANsilv., v.

1 , ( 1669.) thori Illuftriffimi quondam Principis Geor

gii Rákotzi reli&tae viduae intelle&ura eft
Sinceritas veftra, demiffam eiusdem apud
Maieftatem noftram fa$tam inftantiam, ita
que tanto proniori animo Sinceritati ve
ftrae commendandam effe duximus, quo
minus dubitatio aliqua mentem noftram
fubire valeat, fa&uram nimirum Sincerita
tem veftram vel vltro, vt accedente hac
' noftra benigna – interuentione ipfa Princi
piffa Rákotziana vidua fuo voto, ac defi
derio potiatur eiusdem, efficiet Sinceritas
veftra hoc fuo eidem Principiffae opitu
landi fubfidio, vt in aliis occurrentibus re
ciproca nos quoque huic tantae fuae affe
&ioni propenfione , ac grato quouis officio
rum generc refpondeamus. In reliquo be
nignitatem, et beneuolentiam nunc quoque
Sinceritati veftrae deferentes eidem firmam
valetudinem, et profperos rerum omnium
fucceffus ex animo comprecamur. Datum
in ciuitate, noftra Vienna die 3o. Menfis
Oaobris anno Domini MDCLXIX.
LEOPOLDvs.
*.

/ Francifcus Szegedi
- ' • . Epifcopus Vacienfis.
- ' ' Stephanus Orbán
* • . ~ Ini
 PARs PR Ior. 469 • •

Inclufus his erat fupplex libellus Prin- C 1669.)

cipiflae Rakotzianae in haec verba:

Sacratiffime Romanorum Imperator »

Sereniffime Rex!
1. Dominc! Domine Clementiffimc.

Sacratiffimae Maieftati veftrae ego ge*

mebunda alias etiam absque hoc fat affii&a
, vidua hifce humillime exponere cogor:
Quatenus annis fuperioribus iam pridem
eiapfis maritus meus Georgius Rákotzi tunc
temjporis a&ualis Tranfi]uaniae Princeps
exiftens, nullamque penitus a me depen
dentiam habens ex inftin&u, et nonnullo
mum regni Tranfiluaniae Regnicolarum ' ,
confilio contra regnum Poloniae bellum gef
[erit, ibidemque aduerfante fortuna duos e

; , potioribus de perfonis Tranfiluanicis vnum

çuidem Georgium Gyeröffi, praememoratus
maritus meus veluti a&ualis Princeps; al
terum vero ipfi Regnicolae nempe quon
dam Stephanum Apaffi in ipforum perfo
* nis in certo pignore, feu cautione in regno
W Poloniae reliquerit, ipfe quidem Georgius
% Gyeröffi ad me recurrendo non ex debito,
- Gg 3 ' fed
 47o Hist. ReRvM TRANsilv.
(1669.) fed du£ta charitate, et pietate erga memo
- ratuni maritum meum Georgium Rákotzi,
; - . non ' obftante, quod ego omnibus bonis
- Tranfiluanicis meis etiam pecuniis propriis
auiticis cmptis priuata, et fpoliata fim, iam
vero in hoc regno Maieftatis veftrae fa
</ cratiffimae Hungariae tanquam dotalifta
. vnica particula bonorum praementionati
mariti mei vtor, et fuftentor, eidem 5 mil
i lia florenorum hungaricalium promiferam,
verum eandem fummam non acceptando vi,
et potentia mediante vfque ad decem mil*
lia florenorum hungaricalium , ceteros vero
| , nempe fucceffores quondam Stephani Ap
- - paffi fimiliter licet non mariti mei, fed reg
nicolarum pignus exftitiffet, me moleftant,
propriaque bona mea auitica Bathoriana,
• . feu Somlyaiana occupare fatagunt, cum au
- tem iuris notorii fit, ne vxor pro marito,
et contra luere debeat, ea prgpter facratif
fimam Maieftatem veftram rogare volui,
quatenus modernum Tranfiluaniae Princi
pem benigne requirere, `protc&tionemque
fuam mihi praebere haud dedignetur, qua
tenus ego nullius mali, nullius etiam moti
belli caufa bonis meis, paterno - auiticis non
priuer; verum ex iisdem viuere, et me
pacifice fuftentare poffim, et valeam. Quam
-

¢
v -
- Mla*
*-
 PARs Prior. 471

-
Maieftatis veftrae facratiffimae gratiam, et (1669.)
interpofitionem ego humillimis feruitiis
meis, et orationibus referuire , quoad vi»
xero ftudebo, et contendam,
-

Maieftatis veftrac . .
humillima ancilla
Sophia Báthori
olim Principis Rákotzi ,
reli&ta vidua. -

Quibus Apaffius Princeps perle&is fà

eratiffimae Romanorum Imperatoriae Maie
ftati refcribit his verbis :

Sacratiffima Imperatoria Maieftas ! .

\ Domine Clcmentiffime! -

Sub dato 3o. menfis O&obris an. 1669, -

fcriptis Maieftatis veftrae litteris congrua

cum fubmiffione acceptis Illuftriffimae Prin- „ * , ;
cipiffae Rákotzianae libello fupplici iis in- —
clufo perle&to, quibus de rebus per ean- -
dem veftra Maieftas fit requifita humilli*
me intelligo, cum autem nil refcribere meum
^.
- -
!
grga Maieftatem veftram obfequium non
Gg 4 - finat, -
 472 HIsr. ReRvM TRANsiLv. -
·

( 1669.) finat, vereor ne ea, quae indire&e funt ex- -

pofita denudando, Celfiffimi Principis Rá

Κotzii fepulchrum inquietaffe , aut domum
eius oßendiííe videar, fine vtriusque inte
rim praeiudicio, fi veritatem dicere licebit,
non comprobato, hec vnquam ad amuffim
* comprobando fundamento nifi ea, quae per
praefatam Illuftriffimam Principiffam veftrae
Maieftati funt expofita, res ipfa eft teftis,*
qualiter enim de bellis, Dominis Polonis
inferendo, aut ab eodem obtinendo iam di
&us Celfiffimus Princeps Rákotzius regni
Confiliariorum femet fubieciffet cenfurae ?
qui nec Ottomannicae Portae, quae vitae,
necisque in eum habebat poteftatem, hoc
ipfum cum comminatione vetanti paruit, fi
* cuti initium, ita continuatio eiusdem belli,
exitusque fuit. Demum toties di&tus Prin
ceps cum difficultatibus belli extreme cir
' cumuentus cum Dominis Polonis pacifci co
geretur, fe ne groffum quidcm ex ea, quae
tunc tra&abatur fumma perfoluturos ipfimet
Principi Rakotzio coram declarariint Reg 4,
nicolae, eaque neceffitate ada&us di&tus
Princeps integram ex proprio Aerario fe
perfoluturum fpopondit fummam, connexio
rerum autem fecum portat in perfolutionem
fummae, quam ex proprio promiferat, eum,
: - [163C
•
* « m.
!T! PARs PRIor. 473

nec alium quempiam pro ea foluenda va- (1609.)

dem effe. Quae omnia quamuis luce me
ridiana fint clariora, potentia attamem me
diante Gyeröffium, vel alios contra Princi
piffam Rákotzianam quidquam voluiffe mo
liri immerito affingitur, placidis quin po
tius mediis per integrum ferme biennium
res eft tra&tata, priuatim primum affli&iffi
mis vadibus Principiffam Rákotzianam de
miffe , {ed fine effe&tu requirentibus , qui
illic fruftrati Statuum regni Tranfiluaniae
opem implorantes per expreffos eorundem
Legatos fimili fucceffu , reli&ta itaque eft
eadem Principiffa , aeftate vero proxime
praeterita in tra&atu Eperjefienfi inter re
liquas tam in communi totius regni Tran
filuaniae , quam etiam multorum eiusdem
incolarum praegnantes contra Domum Rá
lkotzianam praetenfiones ( quae certo cer
tius milliones aequarent) denuo reaffumta,
fed fine emolumento eadem materia, Gye
röffio , qui poft decennalem captiuitatem
omnibus bonis vcnditis obtinuit libertatem
per Deum exorante iuftitiae adminiftratio
nem, quae nec ipfi affii&tiffimo, nec alteri
falua confcientia denegari poteft, neque de
negabitur cum fcitu, et affenfu Dominorum
regni Statuum vt toties elufae iuftitiae fa
- - tisfiat;
 474 Hist. ReRvM TRANsilv.
(1669.) tisfiat; cum lege cautum fit etiam in hoc
regno noftro vxorem pro marito, vel e
contra , luere non debere ; ita tamen, fi
vxor bonorum mariti, qui de iure debitor
fuerat, particeps non fuerit, quod in exem
plo praefenti fecus eft. Eandem Illuftriffi
mam Principiffam de bonorum fuorum
Tranfiluanicorum etiam eorum , quae pro
priis auiticis pecuniis emta praetendit, ad•
cmtione queri video, cuius honore faluo,
illuftris, et antiquae familiae Bathorianae,
quam Auguftae tunc, dum Celfiffimo Prin
cipi Rákotzio nupfit, fuerint res, ipfamet
fateri cogitur, tantum abfuit, vt confidera
bilem 1n domum mariti fecum adducere:
fummam, qua aliqua magni momenti emi
potuiffent bona , fed quoniam toties fata
Illuftriffima Principiffa praetenfionibus fuis
videtur inhaerere, iuftitiae confonum fa
cratiffime Imperator eft: Praetenfiones con
tra Domum Rákotzianam regni Tranfilua
niae, eiusque incolarum per Commiffarios
veftrae facratiffimae Maieftatis dilatas reaf
fumi, aequaquc bilance vtrae alteram prae
ponderent cum fatisfa&ione congrua detcr*
minari. Prolixitati litterarum, quam diffi
cultates rerumextorferunt, veftra Maieftas
clementer ignofcere dignetur, ego interim
- quid
 PARs PRIOR. 475
M.
quidquid iuxtra poßibilitatem virium per ( 1669.)
me praeftari poterit veftrae Maieitati com
placere non praetermittam , eandem diui
nae proteaioni commendans.' Datae in ar
ce Fogaras 27. Decembris anni falutis 1669,
, vcftrae Maieftatis
obfequiofiffimus feruus
Michael Apaffius.
-* Candiae per Turcas expugnatae incer
tus antea, menfe autem Decembri indubi
iiwi tatus rumor magnam nobis futura metuendi
materiam praebuit, finisque anni 1669, hic
fuit,

IFimis Partir Priorir,

+

í
?
 -
- . .• - - t
-
.
- - -

-
- -
* -
-
- - - v. - -

- - -
-
-
- * -
- ' • -

. - - . -
-
- -
• i - . . - - - - -
- - - - -

-
- -

- a - - -
; · -
-
- -
- - -
-

-
-
- -
. -
-
- -
- - • •. -
* --
» - - .
- -
.* - . , -
-
- - -

- , - • -
- -
*
,
-

: … - -

- •• ••* - - -
. -
-
- -
-

'. … * • - - - -

-- . .
e i . - p.
- . • x . * - - - • -
v ^ **, * •
•.• -
- -
- - .
-
- -
. -

- - -
-
*.
. . .
'* - * • • - - w
- • .

- *. … - - « - - v.
-
… .
- - • . •
-
-
- *-
- -
- -

v. - - -
-
e. - - - — • * • •
-

t. •.
-

- - + - u.
-

-. •. - -

/ - • ^ -
- -
-
- - / - - - * - -

- -
. -

a - -
-
-
-

- -
-
• - - -- - --
-
-

- -
-
- - - -
-
- - - -
- - -
- -
. - -
- - - -
- - a
-
v - - - -
- - *
- -

- - -
-

. -
-
- - -
,

-- - * v. a - - - - -
*.
-
- -
· ' - -

- -
- *
*.
, • -
- - -
- - - * •. -
- -
- -
... - .

. - - - … --
-

A. - - - - - -

-
-
• -
- a ; j -
… - -

- -
- -
-
- -
.
-
* - - -
…
-
-^ • . -

- *- -
-
- -
- '* - *
-
.
- -
- - -
-
-
- « * • - - -
-
- -
- -
-
- - -
-
- - - - . -

•-• • - -- - - - - - -

- - - -

-
- , . -

- • -
- •
-
- -

w - - - a
- - - - s - -
- - a. . - -
. - -

-
-
-
* - - * ^
- - • . -

-
.
- --- - - - ^ - - i. • -
- -
- .-

- v
- -
- .. • -
-
-

- - - • . - - - - -
- / - - - . -- - - -

• . • - · · -
. - - - - - - •

• - - - - - - - - -s
-
- -
… - -
-
-

-
-
. -
.
<J 1$ -
- - -
-
-

-
- *

- .
- -
-

' f`©^
2 au 1910 ; . . .
•

, *
 • .

ºu

,•

----

-
 ----·---- -----•••• --*********|-
|-
|- ----
·|-
|-
|-
-·
|-|-
·|-
|--!|-
|-|-*|- |-
· |-
|-
·|- |-|-|-
-
- …|-|-·|-
|- |-|-*
|-
|-|-
|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-
|-|-·|- |-
|-|-
|-|-|-|- ！|-|-
|-|-|-
|- |-
|-�-·«|-|-·|-|- -|-|-
|-|-|--|-
|-|-|-|-|-
· |-----·· «|-|-|-·|-
|-|- ·：
|- |-
|-
， ，！- - |-|-）
|-
· |-|-
|- |-
-|-|-+
*， ，*
|-|-|- ，*----|×|-
|-- -→*|-|-， （ ）|×|-
|-·|-… ，→ · |-|-，
|-|-
|-
··----|-
|-|-
|-·
|-|-|- |-
|-·|-·----
|-|-
|-
|- |--|-|-|-·|-|
|-|-|-*|-
|-|-|-
|-|-！·|-· ！
|-|-
|-· ·， -|-|-|-|-|-|-
|-
|-
|-
|-· ·
！|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-,
|-|----- |-·|-·|-
|-|-
|- |-|- -|-
*·|-
• |-*
|-× |-
|-•|-|- |-|-
|-|-
|×|- |-|- - -|-|-·
|-··,|×
|-·|-|-
|-|-|-|-
|-|-
|-
|-|-|-|-
|-
|-|-|-|-|-
|-|- |-|----- , ，|-~
~----|-|-|-|- |-|-！ ||-|-
- - - -|-|-+
|-|-|-
~ ~ ~|-|-|-- . .·， ！|-， |-|-~~~

|--|-|-|-|-|-
，
→|-·• |-|-|-··
-：
|-|-·|-|-
|-|-， ，|-|- |-，
,|-|-·
• • |-|-
•----
， ,， ，|- |-|-|-|-|- ：|-|--
|-|-·|-
·
|-
|-→ |-|- |-|-|-
|--
|-· · ·|-|-|-|-→
-|- - - - |*
|-|-|-- |-|-|-·
*|-·|- ~ ！
.… *！----~ ··，·
''·|-· ，----
|-■|-|-*
----|-|-|-·|-
.|-|-|-，
|-|-|-·
|-|--
， ！|-|-|-|-|-|--
|-
||-， ，|- |-
|-|-·|-|-|-
||-|-·|-|-|-·|-|--
|-
|-|-|-|-
----|-
|-
|-|-|-|-|-|- ·|-|-|- ·
|-|-|-， ！|- |-- -· · · ·→
|-•
<！--|- |-：， !|-|-|--
- -|-|-|-|-
|-·
！|-|- ，{^~ ·
-|-

|-|-, |-， ！，
||-|-|- |-
·
|-|-|-|-|-+
|-| |-·|-|-|-
|- ，|-|-|-|-|-
|--，，
- -
|-, ，，|-----|-
-|-·*|- ----
----|-|-
|-
|-|- |-|-， ， , ， ，|-·
|-|-ae！|-
----|-|-|-|-
- -
, ！|-|-- |×|-！ -|-
|-|-|-··！
|-|-|-|--
|-|-|--
|-|-
|-|-·|-|-|-|-·|-}
！！* :- ）·
-|-
-|-， .·· · -·|-
|-*|-|-|-|-·
， ,|-
-
|-|-|-|-|-|-|--, ！|-
|-|-··|--
|-----|-|-|-， ！：，|-|-|- ！·• |-，
- -|-|-|-
· |-|-
|-|-
|-··|-|-）·
，|-· ·||-|--|-|-
|- |-|-|-， ：|-*
|-·|-，
- （ ）|-… * * **- |-|-|-
--., ！|-·|-|-|-·|-|-
|-|-*|-|-|-·----|-|-|-|-
|-|-|-|-|- ,|-|-*
-， ！， • ，|-|-r -|-|-
-
|-|-- ，|-
·
|-→ ··
·|-|-|-|-， -
}|-·' ~|-|-|-·
|-！|-|--
（ ）·
-
|-·|-|×|-·（
-, ！ ！ !•
• \ ,， ！|-|-|-
··|-|-
-
|-·|-， !، ، ، ،|-|-|-.|-· |-|-|-|- ！
， ，|- .|-|-|-|-·|-|-|-- |-|-|-|-
|-·|- |-|-
|-·|-|-|-·| 4|-
|-- ----|-
|-
|-- |-----|×
-|--
-|-|-|-|-
|-，|-|- |-----
|-！-
|-|-|- |-
|-|-|-
·|-|-|-|-|-|-|-··|-
|-*· |-|-|-|- · ·· · · · ·-|-|-
|-|× -
|-|- ·|-!|-|-|-*- |-
|- |-|- -
· · · -|-|-|-/|-|-|-- - |-|-|-|-
·|-|-|-
- |-- -~~ ~~|-|-|--
- …
|- ae|-|-→
-^~-|-|--
.· |-|-
- -
-， ！- - - -
|--~ ~ ！ ·
|-|-- -|-|-·
，|-·： --------- - -
|-|-
----|-， - - - ----| |--
–
|-
|-
|-
|-|×（ ~• …|-
|-|-
---- |-*- *
 ··
|-！ -|- |-
*
*|-
-|-|-----·
·
|-
→|-• ×-
·|-|-|-|-|-
- ：-
：
-
-*|-|-|-
|-
|-----|-
， ,- -|-·
|-
|-·|-|- |-|-
|-* …»
|- ·|-|-|-|-（~~
----· -|-|- ----，
，|-
|-
|-， ！|- |-|-|-|-
|- ||-·|-- - -|- ， ！|-·
-
|-|-|-|-|-|-|-- - |--
|-|-， ！|-
，· · -· ·！|- |-|-|-|-
|-·|-
-
|-·|-
：|- |-
， ，|-
|-!·
|-|-|-|-|-
·|-|- - -|-
· ·|-|-， ，
…• ，
，
----|-~|-|-*·
|-|-|-
|
·|- -|-|-|- |-|-|×
|-！ ！ ！· ·|- |-|-|-|-|-
|-|-
-----|- ----|-, ， |-）|
|-* \N-|- , |-·|-
---- »
|-
|-|-
|-
\ " …|-|-
|-|- |-|-|-
- -|-
*|-
·|- |-|-
·|-
·|-
|-|-~|-|-
|×|-
*
|-|- |-
|-
|-|-|- |×·
|×|-|-
·|-|-|-… ► ·|-|-ae
|-
|-|- |-
|-
·|-
, ，|-|-
|-|-
-
-·|-
|--
|-----
|-|-
·|-
|-|-
|-|}
- -
|-|-
· · |-
|-*
·|-
---- |-
·-
- - º.- -
.* |-
-|-
*
|-|
|-
|-
|-
·|-|- |-·~ ！
|-|-
|-· ,
|-
|-|-
|-|-|- |-|-
|-
·
|-
|-, ，
·|× |-
|-·
*·
|-*
·
|-·|-
|- |-|-· ·
·
|-
·|-
|-
|-- -|-
→|- |-
|-|-
|-
|-
|-
|-* ：
，
*
→！|-|-|- |-*
|-
…_·|-|-
 ---- -
----~~ ~~~~ ~ ！• ~ .-----___--~~~~,，--~~~~*~~~~
**
|-|-|-·|-
|-|-|-|-|-·
|-* ·|-
|-|-|-|-|-
|-|-
|-|-- -|-•
|-|-
}|-|-----|-·|-
|-|-
|-|-*|-·|-|
|-|-
|-|-|-|-·.*}
|-·|-·|-·
|-|-|-
|-|-|-
|-- *
----·|-|-|-
|-|-|-- -|-
·|-|-|-
· · ·----|- |-|
–|-|-|-
|-|-|-|
|-|-|-·|-
····
v ſº----· |-|-|-·|
|- |-|-··
|-|-|-|-|-|-
|-
|- |-|-|-|-
|-|-*
|-|-|-
----|--|-|-·|-
|-|-|-·*
|-|-
|-|-
， ，|-|-|-|-|-|-|- |-
|-|-·|-|-|-
*|-|-*|-|-|-
|-|-|-|-|-|-
|-|-|-
|-|-|-**
|-|-|-
.-
！”|-|-
|-|-|-|-|-|-，
|-• •|-|-|-·|-
|-· · · · · ·~|-|-·· ·
|-|--|-， ，|-*
|-， ！|-|-|-
•- - -|-|-|-|-|-
|-|-
|--|- （）*- |-· ·|--
,|-
«.|-|-· |-|-|--- -
， ，|-|-|-|-
|-|-|- |-|-|- |--•••*|-
|-|-|-|-|×-
-
-*|-·|-|-|-
|-|-·|-|-|-|-
·|×
·|-|-|-| –|-|--
·|-•）,|×|-|×|-|-|-
|- ：|-
· ·|-|-|-\-
-}----*
• .|-|-|--
|-- -|-|-
-|--
-|-|-|-}-|-|-|-|-
|-·
|-•|-|-·|-|- |-|-，， ，|-^ ：
|-|--… •|-|-|-|-
|-|-
|-_
-|-
|-
·· -·- ！|- |-·
|-|-|-|-|-|-|-|-|-
* -·|-|-… •|-|-
|-----
*----|-· ·· · · ·|×
|- v
|-|-|-
+ '|-*
 -
r！！！
：*.*-
|-|-… --|--
|-|-|-----
|-
|-|- |-|-
|-|-|-
|-… ***|-|-·
----|-|-|-|-
|-··
· ·
|-|-|-|-|-º.·
|--|-|-
|-|-|-----|-
·|-*|-
|-|-·|-*|-|-|- ··
|-|-·|-|-| –|-|-|-- -
|-.
^+.·|-|-|-, ，|-
|-|-|-|-|-·|-|- ·
！ --· ， ，|-----|-→
·v.|-----|-|-|-
|-|-|-， ！|-
|-· ·
·|-|-}！|-*
*|-|-|-|-|-|-|-
·，----|-
|-|-·--------：|-|-|-|-
|-（**|-|-|-
|-|-|-…----|-|-
|-·|-|-|-
|-|-|-·
· ----· ----· · ·|-|-|-•， , ,，
|-|-
|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-
|-|-|-|-----
|-|-|-|-· · ·|- • •， ,|-|-
·|-
|- -·|-|-
|-|-|-|-|-|--
|-
|-|-----|-， ，|-！,
|-|-·|-|--- - -|-|-|-·|-
|-|-· · · · -- |-|-~ ~ ~|-
-
：|-|-|-|-|-|-|-|-*，*|-
... ·- -|-- |-|-|-|-
|-
|-|-|-|-
|-|-|-|--|-|-- |-
|
·|-|-
|-|-|-|-|-|-|-º.|-|-
|-·！|-|-.*
-- - -|- ·|-|--·|-
|-
|-|-|-• •|-
|- -|-·|-----
|- |-|-|-|-|-|-
|×----
|-|-••·
|-:|-|-|-~
|-·|-----
·|-· ，|-|-
|- |-
|-|-|-|-|-|-·
. ·|-|-|-·
|-- ，|-|- ----|-|-, .
·|-|-|-|-----|-|-|-|-|
---- º|-|-• .）|-|-|-|-|-|-
,•|-|-|-|-|- ！|-,
|-|-|-----|-~
-…-
|-|-----|-|-|-|-
.· · ·· ·|-·
· *
|-|-·|-|-！
|-|-•|-*|--"·
|-|-|-·|-· · ·
·|-|-· ·|-*
|-|-|-|-|-|-*|-|-
|--
|-|-|-|-）|-|-
|--|-
-， ，- -|-
|-|-|-*-·•*
·|-*|- |--|-·
|-|-|-·|-
|-|-|-|-|-|-）|-|-
|-*， ,|-|-
·*|-|-|-|-|-， !|-|-·
-·, •|- -|-
-|-|-|-|-|-
|-|-|-}！|-*|-|-
|-|-- （ ）|-·|-
·|-|-· ,|-|-|-|-|-
|-|-·|-|-|-|-
·|-|-|-
_º …’|-|-|-----|-
|-·|-·|-|-
·|-|-|-|-→ ··*}|-
----|-|-|-|-|-|-+|-|-|-
|-----|-， ,|-|-·-----，|-
·|-|-·· - |-|-|-·
|-|-!|-→-
|-|-·|-|- -|-|-
|-·|-· -|-
|-|-|-|-|-----
*• .|-|-|-· *
|-|-|-----
|-|-！|- |-
…|-|-
; |-*|-|-*
----|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-… • ^|-·
|-|-|-||--|-
----|-|-|-|-|-·
|-|- • .|-|-
|-|-|-|-|-
-
！----· · · |-， ！
\|-. - - ~~|- -- - - -