This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 • .- -， ，, ，|-|-|-•· -
·+|-|-- ， ,-
|-|-|-，'
→ ··|-|- ·|-|×
*- ）|-|-！|-|-
|-·|-·· ，|-
）·-|-|-|-|-|-|-
|-
|-|-|-·|-|-|-·|-|-
-|-
|-|---------|-|-|-*|-|--
- -|-*|-|-|-
----·|-|-|-|- |-
/** .|-|-r· ·|-， ！* -
·|-|-·, ,|-|
·- -：|-|-|-·|-|-
|-|-|-|-|-
· -|-|-\|-|-
- *|-·~|-|-
-
|-•·------|-- ，|- -|-|-|-，
• •|-|-·|-|-----（~~|-
|-|-|-|-|-|-
|-|-|-|-|-|-|-
|-… *|-|-|-|-|-|-|-
|-.*----|-|-|-|-|-|-|-|-|-
·|- ----~~|-|-|-|-·|-|-
|-----|-- - -|-|-|-·
|-|-|-|-}|-|-|-
|-·· |-|-|-|-|-|-|-
·|-|-
|-|-|-|-|-|-|-|-|-
|-|-|-· |-|-，
，| -|-
|-|-|-*|-|-* -
，
， ，|-- -·|-~ -|-|-|-…
----
• • •|×|-|- - |-·|-|-|-+|-|-
（， , , ,|-
|-·|-·|-|-|-|-|- |-|-
, ，,-
， !|-|-
|-|-！|-|-|-，
-|-|-|-|-
.|-|-|-|-|-
，|
|-~~
|-|-|-|-
--
|- -|-- -→ ··* <, ----|-|-|-|-
* . ：|---★ →·， ，- -|-- -|-|-， ！|-|-
|-
|-|-|-|-|-|--
--
- -：： -*************--~~~~~…， … . . . .-* |-|- |-|-- .----|-|-|-
|-|-
， ，~ ！- -|-|-|-|-
|-·|-
|-
|-
·
|--
|-|-
----
*ae|-
|-
·
|-
|-
•
·
·
·
|-|-|-
|-
|-|-
）»
·
|-
|-|-- -
， ，
|-|-· r.|-
|-|-
|-
·， ,
* - |-
|-|-
|-£
|-|-----·
|-
|-| |
-
·
|-
 ----------- --------
*,

• ' ,
---
- -
,
- ^ . , • «… , .
… - /t/ o* .* . ,. °
* -

•. *
*-

-
.
*

^ HISTORiA R E R VM
• •

*.

' ..
*
. '
.

•
• '
. •
TRANSiîVANiCARVM
AB A. MDCLXII. AD A. MDCLXXIII. * i
PRODvcTA, ET coNciNNATA ',&
, , A V C T O R E. · ·

IOANNE BETHLENIO * !
cOMITE cOMiTATvs ALBENSIS, PRINCI- \
PATvs trANSILvANiAE coNsiLiARIO, cANcEL• '
LARio , Ac sEDIs sicvLicALIS UDWAR
HELY CAPITANEO SVPREMO.
D *, . -

HANc PLVRIMIS MENDIS SVBLATIS RECO.

GNovIt, et PRAEFATIONE DE PRogENiE, vita,
' ET INGENii MoNvMENtis EIVSDEM
scRIPtoRis Avxit , · `-

ALEXIVS HORÀNYI pr cc. RR.

sCHOLARVM PIARVM AA. LL, ET PHIl. Doctor,
histoRIARVM QvE PRoFEssoR , `vAR1ARvm.*
SOCIETATVM MEMBRVM HONORARIVM,

PARS POS TE RIOR,

COMPLECTENS RESIDvos ANNOS,

V I E N N A E,_ . . .
Typis Ioseph1 NoBiLis De KURZBEck, .
caes. Rsg. AVL, TypoGRAPHI, Et aibL1oPoL£.
zMDccLxxxIII• -
 ~~~） ----
~
|-
|-|-* * .
·
·
|-
|-*
|-：
* *
|-
|-·！
*---- |-
|- .
|-|-
|-•， !
→|-
|-* , - -
«… |-*
|-• ！|-
|-
， →*
|-，
• • •
}|-|- ----
|-·
： *
|-- →
•
|-
|-
•
----！
*！
----
|-|-
：·

_* .
* ，|-
·|-
·*
， ！**）
* *
|-|-|-
|-·
*…-
， ，·
<！--·
·
|-
* * *- ）
** ： - ）|-*
，！
·· * *,
- -
|×.*|-
· · · *
·， ！ ----|-|×
·
---- |× ·！.*•
··•
*|-
* , ,！|-- -
* …·|-
， ， *
|-！ -
·
· · · · ·|-
|-•|-|-
！

-
·,
* ,|-

• ••
· -
→----
|-
|- |-
|-

*
----

- •
|-
{
|-|-·
----
 3

i.

.•
^.
íit, 167o. fplendidis, Princeps A
paffius in praefentia Francifci Ifpány, qui
• * Legatus ex Hungaria ad ipfum iam pri
dem miffus, ad fupremum Vezirium de ea
dem materia menfe O&obri anno elapfo ex
pediti Principis Apaffii Ablegati Dauidis ni
mirum Rofnyai reditum praeftolari cogeba
tur, conuiuiis partim Fogarafini, partim Co
s. ronae tranfigit, regali plane pompa multis
i. tormentorum explofionibus, igniuomorumque
globorum iaculationibus ab incolis eiusdem
vrbis exceptus, quorum fupremus Iudex
Dauid Czako infigni illo apparatu, quem ci*
uitatis Cibinienfis Iudex regius , Fleifqher
tempore nuptiarum filii inftituerat, audito ;
---- ne illo inferior videretur aequare, fi- noh .
fuperare illum omnimode contendebat. Re
dux Fogarafinum Corona Princeps, fub ini
tium Februarii Albam verfus mouit ite*
praetergreffurus non procul ciuitatem Cibi
a*
. …
*, A. C. - nien -
ZJ -

4 HIst, ReRvM TRAwsrlv,

.*

{167o.) nienfem, cuius officiales fignanter iaih fatus

Andreas Fleifcherus Principi Apaffio matu
re obuius, totius Senatus nomino in vrbem
eum inuitat, excipitque tanta cum folemni
tate , vt iam Coronenfium apparatum prae
di&um, quam opinionem emnium longe fu
peraret, Principi, ac Principiffae vrbe ex
- ' cedentibus, munera iis digna offerens, Co
- mitiis regni, quae . 15. Februarii Albae Iu
; liae celebranda erant, imminentibus. Qui
nam non pridem denatis duobus Confiliariis
… francifco vtpote Kerefztefi , ac Thomae
IBaffa fublegarentur multi multorum erant
fermones, quosdam aetatis praerogatiua, alios .
opum, nonnullos prudentiae 'hoc honore re
liquis digniores cenfentibus, fed Comitiis
inchoatis Princeps Apaffius rem in fecreto
apud fe conclufam facile definiuit, Michae
lem Telekium affinem fuum, qui Principif- .
fae proximo fanguine iun&tus ampliffimis ho
noribus fuerat cumulatus, ac Francifcum
1Rhedeium Michaeli chariffimum, eiusque
fauore nixum denominans. , De priore fi
lentium apud omnes, de altero non paucae
' _ ' multorum expoftulationes, offenfaeque eo•
rum, qui honore, aetate , opibus, ac pru
dentia illo ha&enus praelati fuerant.
 PARs. Postea Ioa. ' , $
Comitiis iisdem durantibus Michael Be- (
fenyei homo Euangelicae Religionis , fed
[16, o.)
Francifco Rákotzio intimus Albam Iuliam
ingreditur, audiéntiaque a Principe Apaffio
impetrata fe non ab hero fuo di&to nimi
rum Principe Rákotzio, fed a fcholae Sá
' rospatakianae Curatoribus ea de caufa ex
peditum fatur, vt per Illuftriffimam Comi
tiffam Drufianam Bethlen non pridem mor
tuam Illuftriffimi quondam Comitis Fran
cifci Rhedei viduam iam fatae Sarospatakia
nae fcholae legata bona, quae in arce Hu
' fztienfi ditioni Tranfiluaniae fubie&ta erant,
depofita, ad fe reciperet, eratque non ex
nihilo, quod dicebat. Ex fubfequentibus in
terim mi Le&tor perfpicere poteris, quafi a
Principe Rákotzio attrahendos in partes
fuas hominum animos fuiffet expeditus, gra
ui apud nos omnes mox, eum fufpicione la
boraffe , bene potus enim multa aliquoties
de Domino fuo locutus, eum in Tranfilua
niae Principem femel ele&tum, per Turcas
que confirmatum praetenfioni fuae nunquam
ceffurum afferebat, nec ex Tranfiluania abi
tum maturabat, ftudio quafi fecretis rebus
.. intentus moram trahens. -

. Flu&tuabat interim magis, et magis in

dies Hungaria, paucis, ac ferme nullis fta
A3 , tum,
 -
*.

+
… « Hist. Reavm TrAwsilv.
•.

res ) tum, in quo ad praefensferant vlterius pati

volentibus ; fed , de modo, qualiter, laefis
fuis immunitatibus mederentur , in diuer
fum trahebantur omnes.
Quidam dimiffa Regis Hungariae re
quifitione agendum cenfebant, plures ab au
la Viennenfi, quae centies requifita, verba
quidem optima dare, iniurias autem non
lenire, fed dietim augere confueuerat fru
ftra aliquid boni eos fperare expertos, quin
potius fenfus eius, qui femper delufi, nec
dum fapere fciant, praeftolandum itaque
cum patientia effe, donec Francifcus Ifpán
Tranfiluania redux certa cum foederatione
Ottomannicae Portáe reportaret, dicebant.
Nec deerant quidam, qui fiue proprio du
&u, fiue a Comite Zrinio, et Franeifco Rá
kotzio perfuafi, reditum Francifci Ifpán
ipforummet Legati, mediationemque apud
Turcam Principis Apaffii fpernentes, ad ar
ma contra Hungariae Regem ruendum , ,
Praefidiariisque eiusdem ex inopinato vbi
que oppreffis arces occupandas clamabant,
tunc prae ceteris feroces, cum Principis
Rákotzii conuiuiis excepti Tokaino vino
incalefcentes omnium fe vi&ores futuros
dicebant, credebantque. Non erat Vien•
avafis Aula horum motuum ignara; Princi
- - - - _ - pi$-
 PArs Postrayow> •?
pisque Apaffii, ac Tranfiluanorum coniun
&io confiderabilem prae ceteris, ac metuen
dam hanc rem ipfi fecerat, quam diffoluere,
eaque follicitudine femet Rex Hungariae
exonerare volens. a

Vienna ag. Februarii Venerabilem Pa

trem Martinum Ráfzoni Praepofitum fan&i
Georgii de' viridi campo Archi-Diaconum
Cathedralem, et Capituli Ecclefiae Metro
politanae Strigonienfis Canonicum, ad Prin
cipem Apaffium expedit, qui menfe Martio
Albam Iuliam ingreffus credentionales mit
tentis exhibet litteras, pun&aque in fcriptis
di&o Principi haec porrigit.

Celfiffime Princeps !
Domine Domine Clementiffime.
Auguftiffimus Romanorum Imperator, ac
Germaniae, Hungariae, Bohemiaeque Rex
potentiffimus, ac Dominus meus Clementi{• .
fimus Celfitudinem veftram per me Able
gatum fuum officiofe falutat, precaturque
Celfitudini veftrae firmam valetudinem, pae ,
cem, quietem, ac tranquillitatem.
Et primo quidem nihil magis fua Ma
ieftas in votis habuit, quam vt Celfitudo
veftra in praefenti ftatu, ac dignitate fua
A 4 CQpl^
 * , Hist, Reavm TRANsuLv.
167o.) eonftanter permaneret , ideoque femper al
- tiffima imperii fui confilia eo direxit, alia- , ,
que media opportuna, vt Celfitudo ^veftra
in fuo principatu perfifteret , regnumque
Tranfiluaniae poft varias clades , ac depo
pulationes pacem , iniuria temporum amif
{am recuperaret, ac tandem aliquando re
cuperatam firmiter amaret, et coleret,
2.) Opportunum proinde , ac fumme
neceffarium fua Maieftas Caefarea fuaderet,
fi pro conferuatione regni Tranfiluaniae, ac
\ Celfitudinis veftrae ficuti ha&enus, ita im
`pofterum quoque fumma ratio pacis, ac bo
nae vicinitatis , ex parte quoque Tranfilua *
niae coleretur, neue occafie aliqua praebe
• • retur, vnde bòna vicinitas quoquomodo lae
deretur, et pax nimium Tranfiluaniae ne•
ceffaria turbaretur, ex parte vero fui fua Ma- ,
ieftas quoque Caefarea nihil intermitteret,
quod ad quietem, et publicam tranquillita
tem ab eo defiderari poffit.
3.) Et quia glifcentibus in dies vario
rum motuum rumoribus talia per nonnullos
inquietos, ac pacis publicae conuellendae
ftudiofos attentari fua Maieftas Caefarea
animaduertat, quae ad regnorum , et pro
uinciarum Chriftianitatis, proximeque Tran
filuaniae quietem, et optimum ftatum con
—- . -- fer•
 PARs Postraior. •9

feruandum minime pertinere videntur, ideo (167o,}

pro fufcepti regiminis officio, id omni ftu
dio fua Maieftas Caefarea aget, ne quo pa- · · · |
&to eiusmodi
grauibus incommodis , ac perturbatio
motuum respublica num
chriftiana v.
. .

denuo agitetur, et concutiatur, conclufaque • *• , • i

eum Porta Ottomannica alma pax, quae ,

perfonae Celfitudinis veftrae, totiusque pro- - i
uinciae fuae Tranfiluanicae vt plurimum
deferuit, per quosque turbetur, ac violetur.
Ideoque paterne, ac clementer hortatur
Celfitudinem veftram fua Maieftas Caefa
rea, vt veftra quoque Celfitudo folito fuo, - -

- quo in rempublicam chriftianamy fertur ze- - |

lo , et amore, et praecipue vti defiderat . .
- , conferuationem fui, et Tranfiluaniae, ita ' . |
l .' fedulo allaborare velit, ne aliqua ex parte ^ |

. fuorum ad fimilia prorumpendi, fidelesque

, , fubditos fuae Maieftatis Caefareae per quos- - -

, que foflicitandi, eoque pertrahendi anfa prae

beatur, neue illos, quicunque illi fint, qui …
pacis publicae ofòres funt, audire velit, fa- . . -

, cile enim Celfitudo veftra in memoriam re- * • • . -

uocare poterit , quantum inquietorum ho- - “…

minum perniciofa confilia antecefforibus Cel

w. fitudinis veftrae, et praecipue Tranfluaniae
- ruinae, ac incommodi apportauerint. Ideº :
potius omnis animus, et conatus Celfitudinis
- A § .
Vۥ
-
 • a

io Hist. Reavm TaANsilx,

(167o.) veftrae ad ea promouenda inftituatur ; quae
in bonum fecuritatis, ac permanfionis Chri
ftianitatis fpe&ant, vt ea occafione bona vi.
cinitas, et amicitia conftanter colatur, Tran-,
filuaniaque in fua pace, et quiete perma
nere poflit.
4.) Vt autem eo fru&uofius bona vici.
nitas, et vnio conferuari poffit , non inter•
mittet pro fui commodo Celfitudo veftra.
fuis Officialibus, et Stipendiariis confinio
rum fuorum, extra^ vero confinia fidelibus
fuis fubditis demandare, vt minas poftha
beant, neque fub quoquo praetextu fefe re
bus Hungaricis immifceant. Ex parte ve
ro fui fua quoque Maieftas Caefarea vult,
vt totum ftatum Zollyomii, in quo effet
gandide ac fincere Celfitudo veftra aperiat,
5.) Dolenter etiam fentiret fua Meie
ftas Caefarea, fi Celfitudinem veftram eius
prouinciam in cafum aliquem infperatum,
minusque optatum (quod tamen Deus cle
menter auertcre dignetur) prolabi contin
geret, cuins rei fi notitiam Maieftati fuae , -
Caefareae Celfitudo veftra hac occafione re
praefentauerit omni fauore, ac diligentia
,, allaboraturam fuam Maieftatem Caefareanu
in Porta. Ottomannica, vt perniciofae ad
vcrfàriorum fuorum machinationes incaffum
€ant,
.
. - *
- - - st

• - - -

_^.
 \

\ Pars Postea1or. yi

eant, propriamque ipforum vergant in con- c 167o.)

fufionem, et hac occafìone Celfitudo veftra,
et regnum Tranfiluaniae in pace perma
neat, -

: Quodfi vero in regnis et prouinciis

fuae Maieftatis Caefareae fimiliter inquieti,
et ofores bonae pacis, ac quietis reperiren
tur, qui quoquo modo Celfitudinem veftram
inoportunitatibus quibusdam inquietarent,
ipfos omhino tanquam patriae, et Chriftia
nitati minime proficuos homines reiiciat,
neque iisdem aures Celfitudo veftra prae
beat, cum tales nihil aliud, quam turbas
excitare, et poftmodum Celfitudinem ve- ' .
{tram praecipitare ad inftar praedecefforum
fuorum Principum cupiant, ac fum:me defi
d rent. ` • • , -

Quamuis nunquam dubitauerit fua Ma

ieftas Caefarea, quod Celfitudo veftra ficuti
haétenus, ita inpofterum quoque nihil ma
r.
gis curabit, quam bonam pacem cum vici
nis colere, quietem chriftianam promouere,
voluit tamen haec per expreffum pro • ma
, ibri fumine, ac notitia Celfitudini veftrae
paterne, ac cleinenter repraefentare, refò
lutionemque dire&tam iuxta exigentiam re
rum fibi impertiri defiderat Imperatoria
Maieftas , Deus diu faluam, et incolumem.
*--• fer
 *. *

12 Hist. ReawM TRANsilv.

*,
a ( 167o,) feruet Celfitudinem veftram. Albae Iuliae
; die 29. Martii an. 167o.
, r

Celfitudinis veflrae
a. humillimus feruus Capellanus
Martinus Káfzóni,
Praepofit. Sz. Györgienfis,
- , Ableg, Caef,'Mäieftatis. '
Confiliariis quoque duobus Michaeli ni
mirum Telekio , ac mihi Ioanni Bethlen
fcriptas fuae Maieftatis in haec verba ex
hibet litteras, titulus;

Ggnergfo Ioanni Bethlen de Kerefa,

Comitatus de Küküllö fupremo Comiti,
, ac Illuftriffimi Principis " Tranfiliianiáé -

' Aulae Gancellario, et Confiliario intimô , ,

nobis dile&to. -

Continentia vero earum interior haec

erat : • -

u.

Leopoldus Dei gratia ele&us Romano.

rum Impetator femper Auguftus, ac Ger.
maniæ, Hungariæ, Bohemiæque &c, Rex, t
Generofe ! -

- • * Nobis dile&te.
* Praefentium exhibitorem fidelem vtpo
te noftrum dile&tum Venerabilem Majum
r
 Pars Posterioa. .g
Κáfzoni Praepofitum sanai Georgii de vi
(167o.)
ridi campo Archi Diaconum, Cathedralem.
que , et Capituli Ecclefiae Metropolitanae
Strigonienfis Canonicum, ad Illuftriffimum
- Principem Tranfiluaniae, rerum, et maaJ
fi temporis conditionibus fic ferentibus Ay.
Hegantes, eadem occafione tibi quoque non.
nulla per eundem nomine noftro fedulo a.
diligenter repraefentanda commifimus, cui,
vt in iis omnibus fidem indubiam adhibere,
et confidenter ea, quae nobis renuncianda
haberes, concedere velis clementer , defi
deramus, gratia, et benignitate noßra Cae
farea, ac Regia tibi de reliquo iugiter pro
Penfi manentes. Datum in ciuitate nón,
Vienna die •3. menfis Februarii annô í.
, mini millefimo fexcentefimo feptuagefimo. .
LEOPOLDVS. m. pr.
•* •• ;

* v • . •.
, _ .ThomasNitrienfis,
Epifcopus 6am
· · Stephanus Orbán.
· · · ·

Ne coniun&ionis cum Hungariae Sta

tibus, fuaforesque belli cffemus muiii,|;.
hortans verbis ; de clemcntia fuae Maiefta^
tis magnifica interim offerens promiffa, Pa.
tre Kafzonio legationem fibi commiffam
• •.
- - fum
1
 £4 HIsT. RERVM TRANsiLv.

( 167o.) fumma , vt par erat, dexteritate vrgente,

-i necdum tamen dimiffo, rediit ex Candia
Dauid Rofnyai anno proxime praeterito,
menfe O&tobri ad fupremum Vezirium ex.
peditus, omnesque negotii huius dubietates
aduentus eius, difcuffit. Is enim capta iam
Candia ruderibus eius reftaurandis inten
tum inueniens Vezirium honeftiffime exce
ptus ad audientiam fecretam admiffus bona
fpe plenus in hofpitium dimittitur, multum
affecurante eum Vezirio Tiha- felici illum
appuliffe occafione, Hungariaeque Status per
mediationem Principis Apaffii in tutelam,
ac patrocinium potentiffimi Turcarum Im
peratoris fore recipiendos, fed euentus fpei
minime refpondit, Petrus enim Comes a
Zrinio Croatiae Banus, qui Francifco Rá
kotzio elogauerat filiam ea cognatione fub*
i
nixus inconfultis regni Hungariae Statibus,
tam Principem Apaffium euertere, ; !
*
Hungariae Dominium, ope Turcarum fibi …/
met vfurpare tentauit, reconciliatis prius
genero fuo euangelicae religionis Proceri
bus, quorum ecclefias multis ille affecerat
damnis, ex his non pauci, fignanter Ste
phanus -Bocskai, qui reformatae religionis'
prote&or femper fuerat acerrimus, Gabriel
Κende, Ladislaus Gyulaffi, Mathias Szuhai,
*
et

-
 •

Pars PosTERIox. 1$
., „Iii complures Francifci Ifpány Legati(167o.) i.
ipforum tam longam apud Principem Apaf*
£um moram in malam interpretantes Par
tem Zrinianae, ac Rakotzianae adhaeferunt
parti, quorum fauore di&us Princeps Zri
inius e6 magis inflatus, ocultam de Hunga
„;., eludenda ad Imperatorem Turcarum
inftituit legationem, eius Ablegatus Lariffae
Imperatorem adiens , ad fupremum trans
miííus eft Vezirium. cui negotium totum
eft commiffum, bono, an malo Hungarorum.'
£ato (Deus nouit) iisdem plane. diebus Le
. gatus Principis Apaffii, ac Comitis n Zrinii
interfuere Aulae fupremi Vezirii. , •
Toties di&us Princeps Apaffius con
£oederationem regni Hungariae offert, de
modalitatibus eius per folennem Hungariae
statuum legationem mox tra&aturus, alter
Equiti infimae fortis rem tanti momenti con
credens optat 3o Turcarum millia in fubfi
dium fuum, extemplo ea cum difpofitione
mitti, vt arces Hungariae germanicis miu
nitae praefidiis, etiam fi ope ac viribus Tur
' carum obtineantur Hungarorum fubfint,
non Turcarum poteftati, ingrauefcentibus
hungariae rebus Monarchia Turcica omni
cum fuorum robore fibi fuccurfum praebere
teneatur. Ipfe Hungariae dominium , fuus
*,
.^ gener
16 Hisr. RERvM TRANsiLv.
gener autem Francifcus Rákotzius Princi
patum Tranfiluaniae poffideant, offert au
tem donatiuum duodecim millium imperia-'
iium annuatini, ac perpetuum foedus nomi
ne Statuum Hungariae. *• , •
Longe inuicem diffonis duorum Lega
eorum verbis fupremus Vezirius auditis ni
iii cum Hungaris inter fe vnitis agi poffe
videns, Legatum Zrinii vlla refolutione va
euum dimittit, pun&aque per eum porre&ta
Legato Principis Apaffii per Tiham fuum
ΕΑά iubet, qüi his verbis Dauidem Ros
nyaium Ablegatum noftrum alloquitur : Prin
ceps Apaffius tanquam yir bonus caufam
Aüngarorum fincere promouere per fe ni
titur. Qualiter autem illi Comes Zrinius
imponere ftudeat, ex pun&is tibi porre&tis
perfpicuum eft, quae Apaffio Principi re
portábis, cras a fupremo Vezirio dimitten
dus. Accerfitum fequenti die Dauidem fu
premus vezirius ita affatur: Fidelitas Do
inini tui in multis rebus teftata cum omni
;
apnd potentiflimum Imperatorem honore
digna cenfeatur, ei, noftro nomine falutato
]itteras tibi nunc porre&tas reportabis, be
neque de clementia Ottomannicae Portae
eum femper fperare oportet, litterarum au
tem fupremi Vezirii continentia haec erat :
'. Ami
 ' PARs Posterioa. 17
-.

Amicabbili Salutatione praemiffa. ' C 167o.)

Expeditus ad nos veftrae Dile&ionis
homo litteris ipfi concreditis redditis ver
botenus etiam negotium fibi commifíum pro
pofuit, ex quo fidelitas erga Ottomannicam
Portam tam clare elucet, vt praeter prom
tifììma obfequia potentiffimus impcrator,
quae aequa in fe ha&tenus deprehendit, pa
ria deinceps quoque fperet; fed negotium
per Ablegatum tuum propofitum quoniam
paci non pridem inter duos Imperatores iu
•ramento firmatae diffonuin videtur, ncceffario
potentiffimi Imperatoris iudicio res debet
finiri, quae omnia veftrae Dile&tioni notifi
caturi fumus. Confiniarios Tranfiluanos eum
-*
Turcis Varadiei,fibus non fatis bene conue
- - - -
-

nire állatum eft nobis, ne talibus rumori

bus potentiffimus Imperator oneretur, ca
uendum mi amice tibi eft, fic quietam in
' faftigio Principatus tui tranfiges vitam, Deus
fit prote&tor tuus. Ex Candia Amhet Paffa.
Quibus Princeps Apaffius perle&tis, vo
luntateque Ottomannicae fortae perfpe&a
dubiis, inordinatisque Hyngariae rebus fe
met mifcere periculofùm ratus, cum lucu
lenta Patrem Käfzonium refolutione dimit
tere decreuit, fed eius difcefíum praeuertit
-
Comitis Zrinii, Francifci Rákotzii, ipfisque
Pars II. B 1n
18 Hist, RERvM TRANSILv.

inhaerentium inconfultus impetus, Zrinius

enim in fuccurfum fuum fedecim millia Tur
carum expedita, in horasque affutura fin-.
gens ad arma generum , adhaerentesque
eius per litteras conclama; , illi nulla
aliorum Confoederatorum manu muniti ,
promptius, quam rogabantur, ruunt ad arma.
Francifcus Rákotzius, qui Commen
dantis Tokaienfis Comitis a Staremberg fi
liam aqua Baptifmatis fufceperat, ea necef
fitudine abufus di&tum compatrem fuum cum
primoribus Officialium Germanorum Sáros
patakinum ad conuiuium inuitat , compedi
busque ferreis donatos in arcem Regenjen
fem cuftodiendos trans mittit. , ' '
Praefidiarii Germani ex arcibus Onad,
Szendrö, Kalló eie&i partim trucidantur,
partim fuga ad arcem Tokaienfem fe reci
piunt, ad extremum vfque arcem oppugna
turi, Commendans Szathmárienfis praefidii,
quod fatis firmum erat, viribus plus iufto
fidens, ad tria, et amplius Hungariae mil
' liaria faciens eruptiones, non pauca circum
fitis Hungaris intulit damna, donec circum
uentus iuxta arcem Arannyas Medgyes eius
equitatus paucis elapfis totus concideretur,
arx Tokaienfis quoque tormentis grandibus
vehementer pulfata, de deditionc indies me
- - dita

•--*--•---*-_~-—–,
 ι

* .• PArs Postearoa. ' 19

ditatur , ignarus horum , eaque, quae iam (1669)
• gerebantur futura metuens Pater Káfzonius
refolutionem vrget, cui litterae ad facratif
fimam Imperatoriam Maieftatem dire&tae , * ' <

traditae funt fub hoc tenore: , , , ,

Sacratiffima Imperatoria Maieftas !

Domine Clementiffime !
-
/ . .
' •
Sub dato 28. menfis Februarii Viennae
fcriptas veftrae Maieftatis credentionales
litteras Reuerendo Domino Martino Káfzo
ni Praepofito S. Georgii de Viridi Campo
Archi-Diacono Cathedrali, et Capituli Ec- -

clefiae Metropolitanae Strigonienfis Cano

nico exhibente omni cum fubmiffione acce
pi , diligentiae eiusdem commiffa negotia
tam verbotenus propofita, quam in fcriptis
porre&la fat luculenter intelligéns, benig
nam, et plane paternam erga me veftrae
Maieftatis propenfionem humillime exofcu
lor, in omnibus occurrentiis, quae inter tot
rerum difficultates vires meas non exce
dunt , cum gratitudine feruire, et compla
cere pie ratus, ad pun&taque per • praedi- A

&tum Reuerendum Dominum Martinum Ká

£zoni propofita candide
B s
owni
\
fuco totum
femoto ' ` , •
 ao Hist. ReRvM TRANsilv.

C 167o.) totum me aperui, de Clementiffimae veftrae

„ , - - Maieftatis erga me affe&tione fecurus.
Eiusdem

Datum Albae Iuliae

17. Aprilis 167o. -

obfequehtiffimus feruus
Michaelis Apaffi.
£Refponfum eft hoc modo:
refolutio ad pun&a per Reuerendum Do
minum Martinum Káfzoni Praepofitum
S. Georgii de Viridi Campb, Archi Dia
' conum Cathedralem, et Capituli Ecclefiaé
Metropolitanae Strigonienfis Canonicum
propofita. Ad
-. . 1.) Suam Maieftatem quiete, et tran
quillitate Tranfiluaniae in eaque Principa
tus mei conftanti permanfione nihil magis
in votis habuiffe, et habere gratanter intel
ligo, quo chriftianiffimo fuae Maieftatis pro
pofito, eiusque beneficio me, iam fatumque . .
Tranfiluaniae regnum femper , et fummo
pere egere , iam ante biennium, durh Re
• uerendus Dominus Martinus Káfzoni ad me,
regnique Tranfiluaniae Status legatione erat
* fun&us, quam anno proxime praeterito in
- - tra
 PARs PostERIoa. ' £!

tra&atu Eperjefienfi humillime repraefenta- (167o.)

ueram. Certus non nifi eis, quae ad ftabi
Jiendam eius fecuritatem ha&enus defidera
bantur effe&tuatis, Tranfiluaniae, imo Hun
gariae connexiueque chriftiani orbis ftatum
fecurum poffe fieri. Ad -

9. et 3.) Vtinam Officiales, et Praefi- »

diarii in confiniis Tranfiluaniae vicinis de

gentes fuae Maieftatis intentioni femet ac
• commodarent, fignanter Szathmarienfes , et
Béltekienfes , qui excurfionibus Turcarum
nunquam tempeftiue obuii dum eos prae
uenire aut nolunt, aut non poffunt, nec va
cui domum redirent, in ditiones Tranfilua
nicas defle&tentes integros fpoliaat pagos,
de quorum patratis Officiales eorum centies
requifiti, nihil ab iis praeter bona verba
ha&enus obtineri potuit, nec deinceps eos
quietiores crediderim ; cum affiduarum au
tem ia&turarum patientia pacem colere quam
fit graue, quilibet perfpicere poteft. Sua
itaque Maieftas poft tot Tranfiluanorum
damnificationes, eorumque ac meas demif
fas preces, vt cum fatisfa&ione damnifica
torum hoc complanet, publicaeque confulat
quieti aequum eft, quae omnia in tra&atu
Eperjefienfi fufius propofita, fed fine effe&u
dilata, fuae Maieftati liquent,
Ba , Quo- -
V. ` .
 ΩΩ HIst, RERVM TRANSILv;

(167o.) Quotidianam experientiam aduoco teftem,

*
me meosque ob iniuriarum per quoslibet
\
a. patratarum , patientiam contemtui ad ho
diernum vfque diem apud plerosque effe,
Z
tantum abeft, vt turbas, motusque anhelem
faltem faluo honore pacem colere liceat.
Illa regnorum, prouinciarumque fuae Ma
ieftatis incclas laborare apud eandem fu
fpicione, quafi publicae quietis ofores, tur
bas, et motus ciere vellent, dolenter intel
ligo, inextricabilia rebus talibus facile ori
ri mala credens, quae fi ita fe , habent, ex
debito fufcepti regiminis fui officio placidis
mediis ea fedare fua Maieftas procul du
bio non intermittet, mìhi totius orbis chri
ftiani incl, in ea natione Hungaricae non
turbas, non bella, fed tranquillitatem , et
pacem effe cordi res ipfa fuit, et nunc quo
que eft teftis. Ad
4.) Minas facile Ttranfiluani pofthabe
bunt, faltem cum fatisfa&ione damnificato
rum illi talia patrare definant. ' Ad -

5) Zollyomius quae in Ottomannica

- Porta moliatur, quoniam me prae ceteris
non latere optet, difficilius me poffe omnium
/• habere notitiam quilibet conie&are poteft,
tam refpe&u mei interim , quam Chriftia
nitatis nihil eum boni in animo habere fa
^. ' •. - cile
• i.
 -
• PARs PosTERioR. a3
cile erediderim, cuius machinationes fua C 167o, ) **
Maieftas per Dominum Refidentem facile »

expifcari poteft, Deo, et Chriftianitati rem

gratam, ac vtilem fa&tura , fi praepofterae
eius ambitioni obicen iniecerit, deuin&tura
fibi tanto beneficio in perpetuum ne, Tran
'filuaniaeque animos , Zollyomium interim
., ad transfugium illud per Proceres quosdam
in ditione fuae Maieftatis degentes anima
tum , * aunc quoque eorum confilio, ac ope
foueri certo apud me conftare, demiffe fuae
Maieftati fignificare volui. -

Patrem Käfzonium ad iter fequenti die

Szathmárinum verfus mouere volentem per- .
culit metus litteras per quemdam Ráko
tzianae fa&tioni adhaerentem fcriptas dum
perlegiffet, in quibus ea, quae fuperius re
lata funt fcripta fuerant , me Ioanne Beth
lenio ea ipfi porrigente.
Legit attonitus rerum praeinfertarum
feriem omni Hungariam verfus paffu fe in
- terclufum, folaque cura, ac patrocinio Prin
cipis Apaffii elabi poffe fatetur. Clemen
tiam eius demiffis exorans verbis:, nec fpe
fua fruftratur, di&o Principe, eiusque Con
filiariis omnem itineris ipfius promouendi.
adhibentibus diligentiam , fed comitiua Pa
tris Káfzoni prius erat ruminanda, amouen
B4 diqu
- •,
 24 Hist. R£RvM TRANsIlv.
' ', , : • • • ss , \!
af ; ¢i¢7o.) dique illi, per quos occultum heri ipforum
-

iter hoftibus prodi poffet. Adduxerat quippe

ipfe ex praefidio Hungarico Szatmáriehfi
certos fecum Equites, horum prae ceteris
fides timebatur, quos fuafu Principis Apaf
fi, Confiliariorumque eius praemittisÂï
'márinum, certum per litteras Commendanti
Szatmárienfi praefigens diem, quo iIIuc ap
pulfurum, armiluftriámque Praefidiariis ef.
fe&turum fcripferat, quamuis nihil minus,
quam hoc ipfum in animo haberet, cui vin.
cula, mortem, excoriationem, aliaque mor
tis genera promiffa fciret. Hac follicitudi
ne exoneratus, adiun&to ipfi quodam Ioanne
Enyedio viro fideli Maramarofinum, illinc
in Poloniam mutato habitu certa armato.
1 rum manu comitante faluus euafit, Vien
namque rediit, quid illic de nobis dixerit,
aut fecerit fucceffu temporis innotefcet. •
Senefcente Aprili, ante reditumque vj.
ennam Patris Káfzonii tota rebelfionis Hun.
garicae feries, fuorumque pericula aulae
, Viennenfi innotuere, quae ne vlterius fer. '
peret, patentes fub hoc tenore Imperator
- Romanorum euulgat in Hungaria litteras:

LEO
 Pars Posterioa. • •

' 25

- LEOPOLDVS Dei gratia ele&us Ro

manorum Imperator femper Auguftus, ac ` `
Germaniæ, Hungariæ, Bohemiæque Rex. . . . .
- Magnifici, Egregii, et Nobiles! \

- - Fideles Nobis Dile&i. -

Tametfi nos ad Nouifolienfem tra&tatum , ,

fideles noftros Locumtenentes intimos, ac ,
alios etiam potiores Confiliarios Hungaros,
nec non iis adiun&tos certos Deputatos no
ftros cum benignis litteris noftris credentio
nalibus ablegati Nunciis veftris coram ibidem
praefentibus intitulatos exmiferimus. dan
tes ipfis in commiffis, quatenus cum iisdem
Nunciis veftris de omnibus, quae imminere - ,
poffent periculis, ac hoftilibus incitamentis,
aliisque patriae publicae quietis, ac tran
quilitatis permanfionem concernentibus, fme
gotiis diligenter conferre, tra&tare, et con
cludere, ac tandem fingula pacificatione ,
vlteriorique effe&tuatione nobis repraefen- , '
tare debuiffent. Quia vero diâi Nuncii ve- ,
ftri nefcitur qua praefumtionis temeritate ,
neque praeta&tas litteras noftras credentio
nales acceptaffent, neque vero veftras fibi
datas produxiffent, ac iis , quibus compe
tebat exhibuiffent, quia potius obtrufis qui
B 5 bus
 • • -

1
_- -

46 Hist. RERVM TRANsrlv.

busdam poftulatis noftram quoque Maiefta
tem certa in parte multuui laedentibus non
expe&tata vlla fatisfa&ione vel refponfo di
• fceffiffent, vnde vos iterum nouum (vt in w

formamur) terminum vtpote diem duodeci

mum proxime affuturi menfis Maii pro alio
conuenticuIo in ciuitatem noftram Eperje
fienfem celebrando praefixiffetis, non fine
graui legum patriarum, mandatorumque nò
ftrorum regiorum contemtu, et vilipendio
manifefto. Quod fa&um veftrum licet qui
dem indigne ferendum merito exprobran
dum effet, nihilominus vt nos contemtum
eatenus noftrum lenitatis temperamento mo- ,
deraffe , ac in paternam benignitatem, ac
clementiam conuertiffe animaduertatis, Ge
neralem fidelibus noftris vniuerfis Statibus,
et Ordinibus regni huius noftri Hungariae
diaetam occafione di&torum poftulatorum ve
ftrorum (fiquidem praecipua illorum nego
tia fecus complanari nequiuerit ) Confilia
riorum noftrorum ad praefens hic exiften
tiem voto, ac opinione indicendam, ac pro
mulgandam benigne decreueramus, verum
interea fubie&os , et feditiofos in partibus
quidem regni noftri Superioribus per Fran
cifcum Rákotzium nulla prorfus ex parte'
noftra praebita anfa, vel occafione hoftiles
\ 1I10
 PARs PosTERror. a7
- •

motus concitatos exftitiffe, ac veftrum etiam

' aliquos fa&ioni eius adhaefiffc, nec non fi
(167o.)
«delem noftrum Commendantem Tokaienfem -\

�Comitem a Staremberg cum primariis Offi

cialibus per antelatum Rákotzium captiua
tum, praefidium noftrum Onad, et prouen
tus noftros occupatos effe , non fine graui
animi fenfu intelligentes, praeuiam benig
nam noftram publicae praememoratae diâe
tae fa&tam refolutionem fufpendere debui
ImuS. ;

Quapropter vos vniuerfos, et fingulos

harum ferie clementer, paterneque mone-'
mus, et hortamur , legitimo fub grauiffinis
notae infidelitatis poenis legibus expreffis
ferio , ac feuere mandamus, et inhibemus,
ne praementionato Rákotzio rebelli, et pa
triae hofti vllo fub praetextu adhaereatis,
neque opibus, auxiliis, annona, commeatu,
milite, aliisque militaribus inftrumentis, et
requifitis adfitis, vt fub eius fignis milite
tis, rerumque earum , quae contra nos, et
fideles noftros ab aliis fufcipiuntur , quac
runturque vel confilio, vel fa&o, vel quo
cunque modo clam , vel palam vos partici .
pes faciatis, fed neque vlla amplius con
uenticula tanquam feueris patriae legibus
vetita celebretis, multo minus ad praefpe
cifi
 v *

eg Hist. ReRvM TRANSILv.

a

(167o,) cificatum Eperjefienfem terminum Nuncios ,

veftros exmittatis ; quin potius memores
hoinagii nobis vti Regi coronato, et Do
mino veftro Clementiffimo praeftiti ad in
ftar laudatiffimorum Maiorum veftrorum ac
cepto ferro, et armis noftro vos coniunga
tis Blanderio, contra omnes hoftilium fa&tio.
num fomentatores, pacemque , et tranqui!-
litatem publicam conuellentes patriam tu
tari, illisque vos opponere, ac refiftere ftu
deatis, et allaboretis ; neque dubitetis de
noftra valida , et fufficienti defenfione, ac
prote&ione, in qua vlterius quoque infti
tuenda a nobis die, no&teque defudatur, qui
autem eidem Rákotzio ( vt praetenditur)
adhaefiffetis, vos protinus ab eo feparetis,
fegregetis, fimulque ad nos redeatis, vos
ab omni iniuria, et belli calamitate defen
dendos, contra violentos vero, ac inobe
dientes praefcriptae infidelitatis poenae fub
iicientur. Porro horum rebellium temeri
tate, et infamia, fi excidia, irruptiones, cae
des, et vaftationes iniferam, exhauftam et
innoxiam plebem fint oppreffurae , nos in
fontes effe, atque futuros inpofterum coram
Deo, et mundo ad omnem etiam poftero
rum memoriam fan&te proteftamur, illisque
luenda, atque expianda tranfcribimus, qui
• - Ierum!
 PARs. Posterior. 29
rerumhuic
bitu noftrarum ftudio,incendio
lu&uofiffimo et praepoftero am- C 167o.)
facem fub- . v.

iecerunt. Deum verum optimum maximum

caufae noftrae vindicem, et rebellionis, ac
perfidiae grauiffimum vltorem, quemadmo
dum ipfis confufis, et humiliatis praecipuis
duobus feditionis fummis capitibus vtpote:,
Comitibus Petro a Zrin, et Francifco a For
gács quorum tam perfonas, quam bona ipfo
rum noftrae fubie&tae effe voluit poteftati,
ita ceteros quoque eorum complices breui
- confufurum , non diffidimus, cum et alias
ipfomet afferente, atque infinitis tam vete
ris hiftoriae, quam moderni temporis exem
plis compertum habeamus, qui legitimae re
fiftunt poteftati , ipfi Deo, cui nemo prae
ualere poteft, refiftere. .
Et haec erant, quae vigore harum no- •
ftrarum ad aequitatem caufae noftrae decla
randam vobis omnibus notificanda exiftima
uimus. De reliquo gratiam noftram Cae
faream, ac Regiam iis omnibus, et fingu
lis, qui fe re non indignos reddiderunt of- •
ferentes. Datum in ciuitate noftra Vienna, . .
die 22. Aprilis an. 167o. ` - - - - •

ILEOPOLDVS. , .
Thomas Pálffi Epifc. Nitr,
• Stephanus Orbán.
- Qui- '
• »
 Hist. ReRvM TRANsilv.
go
- · · c 167o.) – – Quibus Proceres, ac Comitatus Hun-.
- Igariae perle&is flaccefcere, inter feque dis -

iungi coepere ; qui manifefta cum Ráko

tzio Francifco non coniunxerant arma, etiam
fi tacitum cum eo habuiffent confenfum,
propediem fi fucceffus eidem non defuiffet,
hoc ipfum quod alii fecerant, ipfi quoque
fa&uri palam füam a, reliquis feparauere
caufam ; nonnulli retinebant coniun&a cum
Rákotzio arma aliquid forfitan tentaturi;
- dum Comitem Zrinium auxiliis , defperatis
, Turcicis ad impetrandam ab Imperatore Ro
• • manorum gratiam Viennam ingreffum, ibi
que vna cum Comite Terfetskio detentum
fubaudiunt, extremo omnes metu perculfi,
· de quo captiuato ha&enus rumori fidem mi
nime adhibuerant ; haefitabat inter veniae
impetrandae, extremaque - - - confilia
Francifci Rákotzii adhuc tunc mens; dum
genitrix eius vidua Principiffa Rákotziana,
quaé intentionem hanc filii femper impro
- brauerat, ad fecretum de re tanti momenti
*. - colloquium in arcem Munkácfienfem filium
- accerfit , quem ipfam adeuntem fic affatur :'
dum fpreto materno confilio haereticis (eo
- nos Euangelicos dehoneftans nomine) peffi
• • • . me fili adhaerens, fuafu imprudentis tui fo--
ceri Comitis Zrinii infaufta contra Roma
" . - nUrum
 , PArs PostERioR. 31

- norum Imperatorem Dominum tuum femper C 167o.)

Clementiffimum, agitares arma, quanto me z; - ~t

aßeceris
pore moerore,
no&es, diesquequalesque ab illo
tranfegerim , ii,tem
qui t t •

aulae meae interfuerunt luculenti poterunt

effe teftes, Comes Zrinius imprudenter fu- , '
fceptae rebellionis iam fuftinet poenas, con- ,
tra te, malefanosque tuos adhaerentes exer-, • ' -
cjtus Caefareani funt in itinere, in ftatum ' . - - -

praecipitafti temet periculofiffimum, cle-.

mentiae nihilominus Imperatoriae, aliaque
belli per fe, et nos gerendi nulla fupereft , … -

fpes, fcias quocirca etiamfi imprudenter fu- ' -

fcepti belli vlterius continuandi confilia , , .

animo agitares , meae poteftatis arcem fe
mel ingreffus ea, quae iuffero velis, nolis- v ,
que fequi te oportcbit. ' -

Vnum ex Epifcopis non procul degen

tibus prius bene donatum, ad aulam Vien- . -

nenfem cum multis expediamus muneribus, -

quae in promtu erunt, quam promiffis ad' -

gratiam tibi impetrandam pelliceant, mane

bis interea tu hic in mea arce fatis muni- - -

ta, nec affeclarum tuorum, quos iam defe- • ' ••

ris, nec aliorum arma, et infidias metuens,
fciasque haec tibi me non fuadere, fed iu
bere, demiffas Deo agens gratias, quod in
poteftatem meam te tandem tradidifTet, pa• -

* * uet , -
.

« *
!
ga Hisr. ReavM TRansilv.
C 167o.) uet ille , qui vel invitus parere cogebatur,
Reuerendum - - - - Principiffa Ra
kotziana ad promouendum iam di&um ne
gotium Viennam expedit. ' ' '
comes Staremberg , qui fub praetextu
- conuiuii Sárospatakinum vocatus incarcera
• tus fuerat, bene donatus cum fuis dimitti
tur, reducuntur Sarospatakinum tormenta,
quibus arx Tokaienfis mifere vexata, iam
deditionem meditabatur. -

Tremit interim propter rumorem exer

citus caefareani appropinquantis, qui 6o.
' millia numerum aequare fingebatur, , tota
fuperior Humgaria, dilabuntur in domos
uisque fuas, aut latibula, non pofitis, fed
- abie&is armis , vel illi, qui ferociores in
rebellione fouenda vifi fuerant. - -

Francifcus Rákotzius , qui maternae

, erat inclufus caueae, per litteras monet ple
- rosque cauere militum Principiffae Ráko
-' tzianae infidias, quae ipfis captiuatis, in
manusque Germanorum appropinquantium
tradiis vellet fidelis videri aulae Viennenfi,
nec ut quod ille fcripferat vanum fuiffe :
compertum eft , affii&iffimus enim , ac de
crepitus fenex Stephanus Bocskai vxore,
* omnibusque bonis reli&tis cum duobus feruis
mutato habitu vix Maramarofinum , quod
- reguQ
 ... - PARs PosTeeIoR; ' 33
regno Tranfiluaniae eft incorporatum eua
dere potuit, quem vxor, ac priuignus fe
cuti, per Principiffae Rákotzianae clientes
omnibus exuti bonis Szathmárinum in ma
nus Germanorum funt transmiffi, priuignus.
poft decem dierum areftum dimiffus, ad
. Principem Apaffium confugit , oculatus eo
rum, quae viderat, et paffus fuerat teftis.
francifcus Ifpän reli&ta Ungvarini in arce
viduae Hommonnaianae vxore , fequitur
Bocskaium, Gabriel Kende, ipfis oculatior
vna cum vxore, liberis, bonisque omnibus
tempefjuius euafit, confequcntere Ladisiaus
Gyulaffi, Paulus Cfernel, Wolfgangus Fa
bián, et alii complures in Tranfiluaniam fe
recipiunt, plerique autem euulgatis, Impe
ratoris Romanorum patentalibus fatis fe af
fecuratos rati, partim domi fuae, partim in
ciuitatibus Coronae regiae fubie&tis ope
riuntur aduentum exercitus caefareani cu
ius numerum fallax quamuis fama in im
menfum multiplicaret , nouem tamen mil
lium numerum non excefífte res ipfa do
cuit, eidem appropinquanti Principiffa Rá
kotziana obuia Primores ad' filii fui caufam
' promouendam muneribus demulcet, Saros
patakinumque , praefidium caefareum ipfa
met introducit, confequenter arcem Erfe*
,?ars II. Q T dien
1 - u- `
 / g4 ' Hist. RERvM TRANsilv.
c 16;s.) dienfem per manus Germanis tradit, dum
- exercitus germanicus nemine obftante pro
voto omnia fibi fluere cernit ; non paucos
INobilium,qui in regio Diplomate confifi domi
fuae manferant, coniicit in carceres, fide
liffimam in captiuandis iis, Comite Franci
fco de Cfák, Generali Caffouienfi Germanis
praeftante operam , adeo, vt vel ipfis , in
quorum gratiam nationem propriam perfe
quebatur, ftupori, ac contemtui effet. Pe
riclitantibus hunc in modum Hungariae re
bus, contemtus quamuis ab Hungariae Pro
ceribus Princeps Apaffius, ei, qui fe fpre
to, Domui Rákotzianae adhaerens, Comiti
nimirum Zrinio Principatu Traufiluaniae
ipfum exuere (vt praemiffum) tentanti ni
hil fe debere videret. Bonum attafnen pro
malo rependens, Proceres Hungariae, qui
absque fcitu , ac affenfu ipfius in ditionem
Tranfiluanicam confugerant, non faltem ibi
fubfiftere patitur ; fed plerosque eorum,
menfae propriae adhibens bene fperare iu
bet, propediem apud Romanorum Impera
torem pro ipfis fe interceffurum promittens,
per Ablegatumque fuum Benedi&um Hedri
litteras Viennam hac de materia feribit;
vt mitiora in fedandis Hungariae motibus
fua Maieftas fequatur confilia, modeftiffi*
- - tJJ1S -
- •.
.
 PARs Posteriom. 35
mis inftans verbis : Difficultates praeterea (1669.}
nonnullas verbotenus, aut in fcriptis pro
ponendas eidein concredens Hedrio, quac
ex refolutione Aulae Viennenfis Lc&ori '
perfpicua erunt. &
-
• .

Expedit ad Ottomannicam Portam quo

que Ladislaum Balö cum muneribus, qui
fupremum Vezirium ex Candia cum trium
pho infigni tunc reducem falutat, donatum
que, fi occafio femet obtulerit, de Hunga
ris toties ab ipfo reie&is in illa extremita-,
te ipforum in gratiam recipiendis vt fofli
citet ; fed Baló Hadrianopolim vbi tunc
fedes erat imperatoria ingreffus, ruinam, et
pericula Hungariae cum applaufu ibi audiri
perfpiciens, rem toties fine emolumento ten
tatam amplius vrgere periculofum ratus, ne
Princeps Apaffius Hungariae rebus nifi pe
riclitari velit, femet immifceat , eum per
litteras diligenter monet. Superuenere op
portunae Ladislai Balö litterae, iisdem enim
diebus Germanis ad obfidionem arcis vi
duae Keményianae (Arannyas Medgyes )
ac Rivulini , quae vtraeque Tranfiluaniae,
funt vicinae, femet accingentibus, tra&aba
tur in confilio Principis Apaffii, qualiter
namerofus ad limites Tranfiluaniae colloca
• fetur ad eos impediendos exercitus, qui
*.i;. C * etiamfi
 g6 * Hist. RERVM TRANsiLv.
C 167o.) etiamfi euidenter limites Tranfluaniae tran
- fituri non effent, eis nihilominus obftaculo
fore, certum erat. Sed litterae Balo prae
mentionatae totum hunc conatum repreffere,
- exercitusque, qui erat in procin&tu domi
manere iuffus ingenti cum Procerum , qui
ex Hungaria in Tranfiluaniam transfuge
rant moerore, infelices enim illi noftris ar
mis fua fe recuperaturos fperabant , crede
tantque, Augufto menfe Hedri Vienna, La
dislaus Baló Hadrianopoli vna, eademque
feptimana a duobus monarchiis redeuntes
nihil nobis laeti , et quod arridere poffet,
reportauere. De Legatione Viennenfi prius
dicendum , nec Aulae Viennenfi , nec vllo
hominum fanae mentis rebellionem tanta
cum vehementia motam pun&to temporis
euanefcere poffe fibimet perfuadente dubiis
adhuc exercitus caefareani rebus Hedrius
honeftiffime exceptus, bono de re tota effe
animo iubetur, multum affidante eum Aula
YViennenfi , per interpretationem Principis
Apaffii omnia feliciffime fore complananda;
fed fuperuenientibus dietim rumoribus Hun
garos imprudenter fufcepta arma impru
dentius abieciffe, omniaque in difperfos, ac
confufos reiiceret, quidquid liberet, He
drius quoque vacuus eft dimiffus, litteras
- Im
 *-
PARs Posterior, 37
Imperatoris Romanorum reportans fub hoc ¢ 167o.)
tenore ; / *.

Illuftriffime Princeps!
Nobis honorande.

Praeclarum Sinceritatis veftrae erga

Maieftatem noftram ftudium, ac deuotionem,
quam non folum per litteras Ablegati fui
egregii Benedi&li Hedri nobis transmiffas,
verum etiam per fidelem • noftrum Venera
bilem Martinum Káfzoni Praepofitum S.
Georgii de Viridi Campo Archi-Diaconum
Cathedralem , et Capituli Ecclefiae Metro
politanae Strigonienfis Canonicum a fe re
ducem vbertim declarare non dubitauit, ea
complexi fumus benignitate, qua Sincerita
tis veftrae caufa dignum fuit, grata equi
dem haec eiusdem animi fignificatio nobis
accidit, cui nos quoque pari candore, et
beneuolentia noftra refponfuros offerimus.
Interim autem quantum ad motus illos
perniciofos accidere potuit, praeter omnem
expe&tationem noftram in fuperioribus reg
ni noftrae Hungariae partibus exortos at
tinet, fiquidem nihil vnquam prius aut ma
gis in votis habuimus, quam vt eidem reg
no noftro nobis cumprimis charo, pro in
C a, nata
 g8 Hist. ReRvM TRANsiLv.
( 167e,) nata noftra pietate, et clementia primo quo
- que tempore benigne fubuenìremus , fide
liumque noftrorum faluti , quieti, ac fecu
ritati paterno affe&tu confuleremus, certam
hac fola de caufa commiffionem iisdem in
partibus propediem inftituendam effe duxi
mus. Ad quam iam etiam fidelem noftrum
nobis fincere dile&tum Spe&tabilem, et Mag.
- nificum Ioannem S. R. I. Comitem a Rhot
.tal Haereditarium in Napajadel, Nolefcho
• riae, et Quafitii, aurei velleris Equitem Ca
merarium Confiliarium noftrum intimum, ac
t fupremum in Styria Argentariae Camerarium
cum certis fibi adiun&tis, vtpote fidelibus
itidem noftris Reuerendo Ioanne Gubaffoci
• : Epifcopo Quinque-Ecclefienfi, nec non Go
defrido Libero Barone ab Heifter Confilia. va

rio noftro bellico CampiMarfchalli Locum- •

tenente, item : Qttone Ferdinando Gottlieb
Comite Volchra, et fimiliter Magnifico Wolf£.
gango Efzterházi de Galantha perfonalis
: praefentiae noftrae regiae in Iudiciis Lo
cumtenente, Confiliariisque noftris cfemen- '
ter deputaueramus ; omnino volentes, vt ea
dem commiffione mediante publica in prae
fato regno noftro Hungariae pax , et tran
quillitas omni meliori modo promoueatur,
miles nofter debita in difciplina continea
-- - - ° … . . tur,
,
 > -
-
-

-
PARs PostrRIor. : 39

tur, innocentes a nocentibus dignofcantur, ( 167o.)

omnia denique ad priftinum quietum ftatum ,
perducantur. - - • •

Et quia praenominatus Sinceritatis ve

!
ftrae Ablegatus nobis ad partem certa quo
que pun&ta nomine eiusdcm fcriptotenus re
praefentaffet, tam circa ea, quam alia prae
fentem veftrum ftatum concernentia, quae
nam Sinceritati veftrae per eundem nuncia
uerirhus eadem ex eodem fingula vberius
intelle&uram effe non dubitamus. „ Quod
ex litteris Comitis a Strafeldo nihil erui po
tuerit refpe&tui Sinceritatis veftrae obno
xium ; deinde quoad Quaeftores Tranfilua
nicos Jaurini male tra&tatos , fi querela di-'
lucidius allata fuerit, condecens eatenus po
netur remedium. - -

Quantum porro ad Epifcopum Barfoni

pertinet, firmiter, ac ferio demandamuimus
eidem, quatenus ab vlterioribus excurfioni \ *

bus, expilationibus, ac praedationibus pagi

illius totaliter abftineat, praecedentia vero
damna incolis eiusdem illata refundat.
Idcirco benigne confidimus Sincerita
tem veftram priftini fui erga nos, et publi
/ 1 cam tranquillitatem affe&tus argumenta ani
mo perquam addi&to continuaturam, ac fi
mul etiam optatam bonae pacis, et vici- .
C 4 * nita•
 4é Hist. ReavM TRANsiLv.
' «
( 167o.) nitatis conferuatae rationem cordi firmiter
-

impreffuram. Daturi nos quoque omnem

I.

operam, vt erga Sinceritatem , veftram ita

nos geramus ; ne habeat, quod de recipro
ca inclinatione, et beneuolentia noftra con
queri merito poffit ; cui de reliquo firmam
-valetudinem cum profperis rerum fucceffi*
-bus animitus comprecamur. Datum in ci
uitate noftra Vienna die 23. menfis Iulii an
imo Domini 167o,

LEOPOLDVS, I .
Thomas Pálffi
-- • ' · · Epifcopus Nitrienfis,

In his mi Le&or nil praeter verba pul

chra cernis certe obfequiofiffima; erga Aur
lam Viennenfem boni Principis finceritas,
pluribus erat digna, fed gratia praeteriti
nulla laboris erit. Vbi Pater Käfzoni mag
nifica tua promiffa ? dum excoriationem ti•
bi a fa&tione Rákotziana intentatam cle
mentia, et patrocinio Principis Apaffii eua.
feras? intercefferat per Hedrium in Aula
Imperatoria Princeps Apaffius non {altem
pro innoxia plebe, quae multa belli patie
batur mala, fed etiam , pro iis, qui praeci
piti confìlio vfi, per Comitem Zrinium, ae
- - * - Fran
 PArs Postea Ioa. 4I

Francifcum Rákotzium fedu&i , oftentata ( 167o.)

contra Imperatorem, vifis fuae Maieftatis,
afîecuratoriis litteris, continuo depofuerunt
arma ; intercefferat praeterea pro Rákotzia
na, aliisque Procerum vxoribus, occafione
horum motuum areftatis, quarum captiuitas
cum a generofo animo aliena merito fit;
ignaram Aulam Viennenfem , quod contra
fexum muliebrem fuißet faeuitum , crede•
bat Princeps Apaffius ; {ed res contrarium
eft teftata, non Bocskaianam, non alias vl
las haec Legatio in libertatem reftituit, eo
minus publicum reftrinxit ignem, hinc pa*
tet captiuitatem affli&tiffimarum illarum etiam
fine iuffu imperatoris illatam, ab Aula in*
terim Viennenfi approbatam , et continua*
tam effe horribili exemplo in foeminas ita
faeuiendi. In viros autem nihil eft omif
fum, quidquid peragi potuit tam fontes, quam
innoxii plerique, nihil publica Imperatoris
affecuratione, nihil Chirographo , figilloque •
Imperatorio munitis litteris priuatim non•
-iiullis datis , ipfis opitulantibus incarcerati
per Officia es germanos, ruftici quoque com
plures, qui de rebellione fouenda, ne fom
niare quidem nouerant, omni pecunia emün.
8i fint Ciuitates : Caffouia, Eperies, ac
aliae ne hifcere quidem aufàe, apertis portis ,
- • - C 5 prae
 t -

4* ' Hist. RERVM TRANsIv.

(167o.) praefidia germanica recepere, propedicm per
eosdem expilandae ; defun&i Palatini Fran
cifci Vefelényi vidua arcis inexpugnabilis
Muran Domina dum armis capi non poffet
afecuratoriis lmperatoris litteris decepta ,
rccepto in praedi&tam arcem praefidio cae
fareo areftata eft, omnesque omnium litte
rae , quae ad. defun&tum eius maritum per
quoslibet fuerant expeditae in fafciculos
obfignatos colligatae, Viennam funt trans
miffae, ftrenuam in feducendam heram ope•
ram Francifco Nagy de Lefenye, cuius con
filiis mifercula vnice innitebatur , Gaefari
nauante, cui tamen proditio haec nefanda
incarcerationem,torturas, et confequenter ne
cem mox peperit,vniuerfos autem regni Hun
gariae Magnates in extremum praecipitauit
periculum. Zrinii, ac Francifci Rákotzii
inordinatae rebellionis minime Patroni Fran
cifcus Vefelényi Palatinus, ac Georgius Lip
pai Archi-Epifcopus Strigonienfis in viuis
agentes, fed non pridem denati longe foli
diori fundamento in Hungaria amiffam li
bertatein armis reftituere, cum Ottomanno
que haereditario ipforum hofte donatiuo
promiffo pacem facere voluerant, nifi mors
fato propria, magnos conatus interrupiffet.
Principes huius erant negotii Hungariae
- Pro
 •

PARs PosteRIOR. 43

'. Proceres,ferme omnes, de fecreto celando, ( 167o. )

reque fideliffime promouenda fub ocultis ` `
chara&terum formis iuramentales inuicem
dantes litteras ; fed deftituti praementiona
tis duobus capitibus, cum filentio praefto
Jabantur rerum fuarum occafionem , dum
Zrinius (vt iam fcriptum) fe fuosque prae
cipitauit, perlatae tot magnorum virorum a

Viennam litterae,
cifcum Lefenye eaeque
totius omnes perrefera-
rei cxpertem Fran- • . •

tae, folam quamuis meditati, nec in a&tum

dedu&i belli continerent confultationem, in
furorem egere Aulam Viennenfem. Capti- _
uitati fubiicitur confeftim Iudex Curiae re
s giae Francifcus Nádasdius omnium Hunga
• riae Procerum potentiffimus, ac prudentiffi
mus, hic Auguftanam cum la&te materno
fecutus religionem, formofiffimam Nicolai
/Efzterházi tunc regni Hungariae Palatini
filiam non nifi mutata religione obtinens
vxorem, Auguftanae, Orthodoxaeque reli
gionis fumimus perfecutor, ducentarum cir- .
• citer noftrarum ecclefiarum euerfor fuerat,
… / chariffimusque per recommendationem Cleri
in Aula Viennenfi ha&enus habebatur, fed ,
in quorum gratiam Ecclefiam Dei füerat
perfecutus, iniuriam eius per eosdem vlci
{cente Deo , corruit, Commiffarii, quorum
cx*
 •

44 HI8T. RERVM TRANsiLv. • .

( 167o. ) expediendorum in litteris per Hedrium re

portatis Aula Viennenfis mentionem fecerat,
Leutfouiam iam appulerant, nulla tamen tu
multus placidis mediis fedandi fpe, cum
vndique Proceres captiuarentur, mediocris
autem Nobilitas plurimas dietim a Praefi
diariis germanis paffa moleftias, pluriu que
metuens, ne hifcere quidem auderet, fu
premorum Commiffariorum Comes Ioannes
a Rhottal, qui fe Plenipotentiarium regium
ia&tabat, acceptis omnium fupplicibus litte
ris, nulli refponfo dato ad Aulam rem to
tam reiiciebat, quolibet vel mediocris fen
fus viro refpiciente, nil aliud, quam fufpen
{os animos, donec Germani fufficienter in
Hungaria fe munire poffent, hac procra•
•{tinatione eludi, Proceres nihilominus ex
Hungaria in Tranfiluaniam profugi patriae
repetendae etiam fine fundamento auidi, vt
: Princeps Apaffius per litteras, ac expreffum
'hominem apud Commiffarios intercedat pro
-ipfis orant per mifericordiam Chrifti, pa
rtit rogantibus optimus Princeps tot litte
ris, ac legationibus ha&tenus fruftra infti
tutis, inutilem quamuis fe laborem fa&turum
praediceret. . I.

Expedit cum litteris fat folide de ne

, 1 gotio illa {criptis aulae familiarem quem
- dam,
 PARs PostERioR. 45

dam, Stephanum Kováts, qui litteris Prin- ( 167o.)

-

cipis Apaffii- redditis per complures fcpti _-

manas fine refponfo ibi praeftolari eoa&us

eft, plenis iam hungarica nobilitate Germa
norum carceribus , vlterius quoque fuiffet
faeuitum, nifi Turcarum in vicinis ad bel
1um fe accingentium rumor crudelitatem eos
difïerre coepiffet, dimittit itaque Rhottal
Principis Apaffii Internuncium menfe O&to
bri cum litteris mellitiffime fcriptis, cui
proprium adiungens homincm litteras per
eum ad Dionyfium Bánfír, ac Michaelem
Teleki transmittit , vt Princeps Apaffius
apud Imperatorem Romanorum, eumque
Regem Hungariae pro Humgaris , Princi
piffa Apaffiana apud Imperatricem pro Mag
natum vxoribus, ac Czelledio Ecclefiae re
formatae Caffouienfis Paftore priuato, ca
ptiuatis intercederent, intimans, feque me
diatorem offerens. Sed vicerat Principis
Apaffii patientiam tot ipfius legatiónum ir
ritüs labor, ludibrioque nolens fuperaddere
Iudibria, ab hoc propofito deftitit non fine
Comitis a Rhottal femet ( vt praemiffum )
ad interpretationem offerentis iniuria , re
diitque ille cum disguftu Vienna, fato eó
dem menfe fun&us eft Comes Francifcus
«le Cfák, qui in tradenda Germanis ciuita
• tc
 -
46 Hist. ReRvM TRANsilv. '
-..•-;

(,6;o.) te CafTouienfi fideliffimam (vt praemifTum)

*, praeftiterat operam, cuius cadauer ne fo
lenni vt mos erat pompa terrae mandare
tur, per Germanos proditorem eum fuiffe
praetendentes) feuere eft prohibitum , hoc
accepit operae contra nationem propriam
praeftitae praemium. ^ ,

Balö quoquc feliciora minime reporta

uit, ad primam enim a fupremo vezirio
fingulari cum folemnitate admiffus audien
tiam oblatis Principis Apaffii muneribus ho
meftiffime eft exceptus, de ftatu regni Tran.
filuaniae Hungariae motibus, AulaequeVien
'nenfis intentione multa ex eo fcifcitante
Vezirio reiterauít eadem de materia fer.
monem, iisdem denuo de ftatu Hungariae,
exercitiisquo Caefareani contra eam expe
diti geftis meditabundus callide fubridens.
Quibus finitis Ladislaum Balö vefte Tur
cica verficolore donatum in hofpitium di
mittit, fed fauorem hunc Vezirii in con.
trarium mutauit, arcis Senecienfis per Tur.
cas non pridem nobis ademtae, praefidii
contra nos inftituta Legatio, quorum Able
' gati ipfis per Ottomannicam Portam dona
tos 49 pagos nos in Comitatu Zarand vio
… -
lenter manutenere, cum lacrymis expoftu
tantur,
• - - * • . Nec
 PaRs Posterioa. 47

Nec eos in poteftate noftra effe ncgari C 167o.)

.poterat, quippe quos praeter ius, et aequum
ipfos nobis adimere velle cum fenfu intel
ligimus, fed 9 nos infeliciffimos ! contra
quos, Turca coram Turca iudice litem in
• tentat: Ad fecundam Baló aduocatur au
dientiam, quem toruo Vezirius intuens vul
tu, ita affatur, quadraginta nouem pagos
per litteras figillo potentiffimi Imperatoris
dbfignatas Jenevenfibus donatos, Dominus
tuus potentiofe manutenet , dicas ex ore
s meo haec prolata audiuiffe te, nifi confeftiiu
reftituat, iurare per Deum toturn Tranfil- !
uaniae regnum euerfurutn ex magnis infi- ,
ma, ex infimis magna propediem ibi fa&u-
rum effe. Attonitus Balo humillime rogat;
fed Vezirius propofiti tenax litteras, et ex
preffum Legatum ad Principem Apafiium
t eadem de caufa breui fe expediturum di
cit, ab oculoque per eum reie&um Balö
ad Principem Apaffium redire iubet. Qui
nihil ibi amplius moratus eadem (vt prae
miffum) feptimana , qua Hedrius redierat,
ad nos redit, verbisque Vezirii praeinfer
tis expofitis magno nos moerore omnes af
fecit, quod dum affiigimur, infauftique il
lius Legati, per quem Vezirius iam fato^
tum controuerforum pagorum dominio nos
- ©X1•
 48 Hist. RERVM TRANsiLv.
C 167o,) eximere deftinauerat , aduentum operimur,
-
fuperueniunt Hadrianopoli continui Orato
\- ris noftri litterae, per quas ne pagis toties
di&tis renunciemus, monetnur, Legatos enim
Jeneienfium fimilem vti Baló repulfam paf
fos ne litteras, ne Legatum a Vezirio ob
tinere potuiffe, refpirauimus his perle&is,
non nihil, quid tamen futurum eft , ex fe
quentibus patebit
Graffantibus' vndiquaque in Hungaria
iisdem dicbus Germanis, in viciniisque reg
' ni Tranfiluaniae faeuientibus, integer quam
uis eorum exercitus in limites patri2e no
ftrae non effet ingreffus , equites nihilomi
nus caefareani per complures annos talia
iinpune fe patraffe memores, in pagos quos
dam Tranfiluanicos irrumpentes, certum
abegere pecorum numerum , qua iniuria
Apaffius Princeps irritatus, fupremum Ve
zirium tam de illatis per Caefareanos iam
pridem damnis, quam de negotio praefenti
per celeres tabellarios facit certiorem, ger
manos exercitus in limitibus Tranfi]uaniae
jam effe, quidue deinceps effet fa&urus, fe
latere fignificans, intelligit cum fenfu haec
omnia Ottomannica Porta, demandatumque
exercitibus Europaeis omnibus , vt viatico
{ufficienter inftru&ti effent parati in armis
fuc
 |
PARs PosTERroa. 49* w

…
fuccurfurique Tranfiluaniae, fi contra eam 167o.)
aliquid Germanus moliretur, Principi autem
Apaffio fupremus Vezirius refcribit in haec
• verba : -

«Gloriofiffinie Principum Meffiam co

lentium Michael Deus dies tuos
fecundet! - •

Ex litteris tuis admirabundus intelli

git potentiflimus Imperátor Germanos in fi
nibus Tranfiluaniae graffari, damnaque non
nulla Tranfiluanis intuliffe, quod malum ne'
vlterius ferpat, vt tibi , regnoque tuae di
1igentiae commiffo fuccurfum praebeant ,
cam Vezirio Budenfi, quam toti Europaeo
equitatui,demandatum effe fcias, ne ruptae
jnter duos Imperatores pacis per te anfà
praebeatur, diligentiffime caueas, regnum
interim tibi commiffum conferuabis opor-,
tet, fit Deus Adiutor tuus &c.
Superuenere paucos poft dies Vezirius,
Budenfis, Agrienfis, Varadienfis, Tömösvá
rienfis Paffarum Legati, fe ad fuccurren
dum paratiffimos, fi Apaffius Princeps vel
let, Germanos verfus fc ituros fignificantes.
Eodem Septembri menfe Princeps Apaffius
Szamosujvárinum verfus fe mouens, vena
Pars II, D tio
 ' 5o , Hist. RERvM TRANsilv.
- (i67o.) tionibus tot curis feffum recreauit animum, *.

folenni a Dionyfio Bánffi in oppido ßonczi

da exceptus conuiuio, cui potior regni Con
filiariorum pars, et ego intereramus, defle
xit illinc Szamosujvarinum, ftrenueque ibi
a Principe Apaffio, et Proceribus, qui au
lae eius tunc intererant Bacho libatum, fed
i. in abfentia mea, quem curae , domefticae
- ex oppido Bonczida domum redire coëge
rant ; ibidem requifitus per quosdam no
mine Dionyfii Bánffi Princeps Apaffius an
nuit, vt arcem Hufztienfem ab iis, qui poft
deceffum viduae Francifci Rhedei infcri
ptitium in praefata arce ius habebant, re
dimere ipfi liceret. Sed arx illa fifcalis'in
limitibus Tranfiluaniae fita, munitiffimaque
fine Senatusconfulto adimi, aut dari cui
piam minime poterat, conuocati itaque Rad
` ' nothinum circa finem eiusdem menfis Con
filiarii ferme omnes, quos Princeps Apaf
fius his affatur verbis : Arx Hufztienfis
omnium Tranfiluaniae arcium munitiffima
per magni nominis Principem Bethlenium
fratri ipfius Germano Stephano, eiusque po
fteritatibus iure infcriptitio donata , quali
' ter per complures menfes inter diuerfos
praetendentes periclitetur, palam eft. Prae
tendentium vnus Nicolaus Zollyomius do
- nata
-
 v PARs PosTERIoa. 5r

natarii nepos propter proditionem mánife

ftam per legcs regni omnibus bonis exu
(i&o.»
-

tus ratam in arce Hufztienfi fuam partem

cum reliquis amifit bonis, propediem vigo
re fententiae contra eum latae fifço appli
candam, quam nos fumma infcriptionali ea
bona proportionaliter fpe&ante depofita Do
mino Dionyfio Bánffi daturi fumus; vt re
liquis praetendentibus fummae itidem in
fcriptionali contentatis arcem Hufziienfem,
bonaque ad eandem pertinentia fui faciat
iuris, annuentes ; mentem itaque in hoc ne
gotio hanc effe noftram fciant, de affenfu
' veftro non dubii, vt fententiam quisque
fuam proferat optamus. Vna omnium con
filiorum fuit fententia, optime fa&turum Prin
cipem, fi praetendentibus (qui excepto z ol
lyonio omnes in ditione Regis Hungariae
degebant) infcriptionali fumma depofita con
tentatis, arcem illam in fpeculo regni fi
tan, fifco appropriaret, fi autem ob inopiam
aerarii id fieri non poffet, cuilibet patrio
tarum Tranfiluanicorum eam redimendi fa
cultatem potius dandam , quam extraneo
rum praetendentium poteftati arcem corn
mittendam effe, quae per di&os extraneos
praetendentes in manus Caefareanorum in
vicinia arces, et ciuitates praefidiis munien
D 2 tium
 *.

{
-
-

5a Hist. RERvM TRANsrlw.

tium facile tradi poffet, in perpetuum ab- :
(167o) alienando. Conclufum ibidem fit de moda
litatibus executionis fententiae contra Zol-,
lyonium pronunciatae, cuius portione prius
excifa, fifcoque applicata contentandi erunt
reliqui praetendentes, videbaturque voto
' Dionyfii Bánffi per omnia fatisfa&um, cui
folum de perfoluenda arcis Hufztienfis in
fcriptionali fumma iam videndum erat, quam
dum ex proprio aerario integram perfolue
re minime poffet , omnia , quae ha&tenus
poffederat bona ( praeter curiam Oermé
nyes) venalia nobis expofuerat, vario vul
gi fermone, hanc Princeps cum Senatuscon
fulto fa&tam refolutionem, pro rato habens,
non putaram vllam in di&o negotio poffe
fieri mutationem. Sed opinione propria de
ceptus fum, digreffis enim finita confulta
tione nobis, dum per Michaelem Telekium,
vt excontentatis prius extraneis praeten
dentibus, fummae pro praetenfione Zollyo
mii fifco deponendae exiguum impertiri di
gnaretur dilationis tempus, humillime Bánf
fius eodem die apud Principem Apaffium in
tercederet, praeter omnium fpem nec quid
quam praeftolaturus, imo nec arcis quidem
redimendae facultatem fe ipfi conceffurum
ira percitus refpondit ; difceffitque Bánffius.
fe
!
 * - s.
- v.

- •
l.

PARs Posterroa. . . 53
requenti die Radnothino, motus, non tamen (167o.)
in toto defpondens animum. .

Haec mi Le&tor in fecreto, nobisque

infciis gefta fcias. Senefcente Septembri
Albam Iuliam Princeps ingreditur videmiam
' (quae fat erat fterilis) illic celebraturus ;in
tererat aulae eius Procerum Tranfiluanorum
, praeter me ^ullus , appulit illuc aulae fa
miliaris quidam Dionyfius Bánffi , quo por
rigente äccepi litteras huius tenoris C Cha
'riffime) inquam Compater ! Qualiter inimi
ci mei benignam de redimenda arce Hufzti
enfi Clementiffimi Principis refolutionem in
uertere ftudeant, apud te liquere credide
- rim, teftor Deum, di&tae arcis non obtentae , `

ia&tura nihil, fed dehoneftatione, quae ir- .

rifui maleuolorum me exponit, morte gra

uius angor, cum exiftimatio ipfa morte cha
rior viro honefto effe debeat. Vt itaque
occafione data Clementiffimi Principis ani*
mum ad promiffa immutabiliter effe&tuanda,
modeftis roges verbis confidenter infto, de
finccritate erga te , et tuos fecurus. Ego
praeinfertae mutationis adhuc ignarus, le
&tis cum ftupore litteris, operamque meam
ipfi pollicitus qualiter, et quando hac de re
Principem Apaffium alloqui poffem, follici
tus prima tandem O&obris occafione obla
- - D 3 … . ta,
 .54 Hist. RERvM TRANSILv.
(167o.) ta, dum loqui fuiffem orfus, poft tria, qua
- tuorue prolata verba Princeps refpondit
auftere ; non oportet (inquam) Domine fra
a ter hoc de negotio amplius te fieri follici
tum, tra&atus funt Radnothienfes, abiicere
in priuatam perfonam dedecet dominitim ar
cis Hufztienfis, ego quoque amplius loqui
non aufus , quae gefta prout; Bánffio per
fcripfi, quid fucceffiue per alios obtenturus
fit fequentia docebunt, Iisdem plane diebus
Körös-fö, ac Oláh-Bikal pagorum incolas
inuadentes quidam Turcae Varadienfes hinc
mulierculam, illinc virum captiuum abduxe
runt, fed Praefidiarii noftri Sebesvárienfes
caefis ex Turcis quibusdam captiuos in li
bertatem afferuerunt, felici eorum, fed ad
uerfo primarii cuiusdam Nobilis Stephani
- Baxa fato, qui huius cafus ignarus, dum ex
-
annuentia Brincipis Apaffii in ciuitatem De
- * breczenienfem priuata negotia curaturus fe
1- contuliffet , a Turcis par pari, vt afferue
-
runt ipfi reddentibus ma&tatus eft, cuius
) mortem dum indigne Princeps ferret, de eo
-. in Porta Ottomannica inter reliqua expo
* ftulandi inftru&tio eft data Confiliariorum
- vni Francifco Rhedei, qui annuum regni
- ' Tranfiluaniae tributum adminiftraturus erat,
/ nec effet dubium apud aequos iudices, prae
- - . fatos
 a.

• PARs Poster IoR. . $5

-

fatos Turcas tanquam praedatores merito. ( 167o»)

Baxam autem nemini moleftum immerito
effe occifum, poffe nos comprobare, fed
cum Chriftiani fumus coram Turca iudice
contra Turcam nec ha&enus obtinuimus,
nec deinceps obtenturi fumus quidquam,
expeditus menfe Nouembri an. 167o.
Expedito menfe Nouembri ad Ottoman
nicam Portam Francifco Rhedei demanda
tum ferio; vt tributo' regni prius admini
ftrato , de Varadienfium, Ieneienfiumque
Turcarum incurfionibus fubditis hoftris il
Jatis fupplicem Imperatori Turcarum porri
geret libellum, fed illi nos praeuenire ftu
dentes, paucis ante Legati noftri appulfum
diebus Hadrianopolim ingreffi multa contra
nos indigne quefti, nifi in ordinem redige
, remur, potentiffimi Imperatoris fortalitia di
ligentiae ipforum commiffa yacua fe reli
&turos iurarunt, traducebant praeterea pro
ditionis, crimine tam regnum , quam Prin- , ,
cipem Tranfiluaniae ad Imperatorem quafi
Romanorum defcifcendi intentione, annuum
ha&enus non , perfoluiffe tributum, cuius
pendendi quafi confuetum, quamuis nondum
elapfum fuiffet tempus ; impudentiffime ni
hilominus haec contramentiri non erubue
re. Sed fuperueniente cum tributo Legato
' D 4 noftro
 56 Hist. RravM TrAwsIlw, •

t 167o.) noftro eos mentitos fuiffe compertum efk,

ingreffo Hadrianopolim Legato noftro, de
mandatum eadem hora, vt folennem quam
uis more ha&tenus femper folito nondum
audientiam habuiffet, nec tributum Impe
ratori praefentaffet, rebus nihilominus fic
exiftentibus triginta mihlia imperialium ad
certos deputata vfus in manus hominum fu
premi Vizirii confeftim traderet, quod ef
. fe&iue {tatim fa&um eft. Hinc liquet nec
Monarchas femper abundare omnibus re
bus. -

Sequenti die [Legatus nofter ad foIen

nem admiffus audientiam , reliquam tributi ,
partem ipfimet Impcratori praefentauit, de
negotiis ipfius diligentiae commiftis fequen
tibus diebus in Ottomannica Porta tra&a-
turus. Sed Imperator Turcarum fequenti
poft tributum adminiftratum die, vna cum
tota aula venationibus intentus, vfque ad
primum Decembris cum multis hominum
millibus, per filuas, et alpes feras eft infe
&tatus, inutilem interea Legato noftro mo
ram Hadrianopoli trahente, nec vfque ad
finem huius anni ad nos reduce ; quid fit
reportaturus futura docebunt. Menfe De
cembri dum Albae Iuliae in comitiis Sta
tuum generalibus de tributo ad Portam Ot
« ,
toman
 i, '

PARs PosTERioa, , „57

tomannicam anna imminente mittendo di- (167o,)
fpofitiones inftitueremus, di&um in Hun
garia germanorum militum numerum auge
ri, iisqne non faltem fortalitia in limitibus
Hungariae circum circa fita muniri, vni
uerfas quin potius quorumlibet arces, imo
caftella quoque occupari, Hungarosque in
clytam ha&tenus gentem, quae Turcarum ,
impetum per ducentos, et amplius annos
fuftinuerat, antemuraleque totius Chriftia*
nitatis dici meruerat, adeo fatali tempore
elanguiffe fertur; vt fortalitia quamuis fat
egregie munita plerique Procerum manute
nerent , de defenfione tamen eorum nihil
folliciti, nec aliorum, qui clementiae impe
ratoriae fe fubmittentes areftati fuerant
'exemplo, fapere gnari, complicatis in finum
*manibus, apertis portis germanis numero a
paucis, iisque tyronibus femet captiuandos
praeberent, o infeliciffimam nationem Hun
garicam ! feliciffimam e conuerfo Domum
Auftriacam, cuius non armis, fed folo no
minis terrore haec ita effe a&a fatendum
eft, quo tandem exitu Deus nouit.
Obfidetur per Generalem ab Heifter
poft deditas multorum arces Comitis Ste
phani Tökölyi arx Arvenfis , qui lethali
laborans morbo, obfidionemque futuram
D 5 prae

.* •
i.
,^
\

- - • / .
•
' : -
- .

,~`
 58 Hist. RervM TRAN$Ilv.

-
praeuidens arcem Lekova proprio emtam
ci67o.) aere filiolo, eique vnico'Emerico donans,
in praedi&am cum certa militum manu eum
arcem transmittit, periculis obfidionis eum :
procul dubio eripere volens, ipfe cum dua
bus tenellis filiabus in arce Aruenfi extre
ma praeftolaturus. - -

Superuenit Heifter promiffis minas, mi

nis promiffa mifcens ; fed iam fatus Comes
ante decifionem huius rei Deo animam red
dens, obfidione fimul , et vita folutus eft,
arx per difcuffionem ipfiusmet fa&am a Prae
J
fidiariis Heiftero tradita eft, ferturque Vi
ennam Comitis filiolas effe transmiffas. .
Infeliciffimus puer Emericus Tököliyi
genitoris fato audito, cum tribus feruis ex '
arce Lekova clam elapfus in Tranfiluaniam
fe recepit magno fortunae ludibrio, quem
ante quadriennium infigni cum pompa cum
patre vbique Tranfiluani exceperant, nunc
eundem exulem moefti intuentes, confe
quenter Emericus Balaffa, qui in perfequen
dis Hungaris multum Germanis ha&enus
feruiuerat, -vincula, et carceres eorum, qui.
hus plus iufto fauerat metuens, vxore, li
berisque reli&tis fequitur praementionatum
Tökölium, cuius vxor, filiusque natu ma
ior ex arefto Germanorum Poloniam verfus
elapfi,
*.

^
 - w / •,

, s.
, Pars PosTERioR: ' ' - 59 w

elapfi, illinc in Maramarafinum, quod Tran- & I67o.) . . \

filuaniae eft incorporatum euafere.
Inter hos rerum motus annus millcfi
mus fexcentefimus feptuagcfimus nobis va
ledixit. \

Anni millefimi fexcentefimi feptuagefi- (1671.) '^

mi primi initium vix aliquid laeti nobis at- -

tulit, dubiis, et dietim in peius ruentibus •

menfe Ianuario rebus, vbi non tantum in

eos, qui fa&ioni Radnothianae adhaeferant;
fed confequenter iftius moliminis expertes
'tandem in puerulos, ac virgunculas , imo
etiam cadauera faeuiebatur , quae ha&enus
inter Chriftianos inaudita crudelitas, ne per
me, aut alios fi&ta fucceffu temporis crede
retur, ex multis quaedam fpecificanda ope
rae pretium puto. - Illuftris Comes Stepha
nus Tököllyi Auguftanae Confeffionis heros
in arce Arvenfi diutino preffus morbo, Cae
fareanis di&tam arcem obfidione prementi
bus , ea nondum dedita , fato cedens, per
honeftas quamuis capitulationis conditiones
Germani fuiflent arce potiti; nullis tamen
earum obferuatis, cadauer arefto fubie&um
diei fepultura arcuerunt, filiabus toties di
&i Comitis ibidem domo quadain inclufis.
Magnifici Stephani Petrocii filiola o&tennis
omnibus reculis pro tenera ipfius actate ne
*. a. ceffa
 •

-
6o Hist. Reavm TRANsilv. ^.
- /

: (1671.) ceffariis exuta, fimilem fortita eft fortunam.

- Addere poffem complures, quorum, et qua
rum vbertim effufae lacrymàe pulfant in
definenter fores fupremi iudicis, iuftitiam de
tyrannide procul dubio tempore opporttitio
( adminiftrantis, mitius tamen fub finem Ia
nuarii agi coeptum in Romano - Catholicos,
et eos, qui Auguftana aut Heluetica confef
fione taedio tot malorum , deferta ad ipfos
defciuere ; quorum plerique vita, libertate,
ademtorumque bonorum reftitutione donati
funt, euangelicis interim omnia mala pa
tientibus, nee deerant templorum quorun
dam per Clerum occupationes, in aliisque
ecclefiis hoc ipfum propediem fa&uri, quas
fingillatim perluftrantes bona ecclefiaftica
vbique confignarunt. Fa&tionem quocirca
. Zrinianam Hifpanico Aulae Viennenfis con
filio ad praecipitandos Hungaros, Augufta
namque, ac Orthodoxam religionem ibidem
euertendam fuiffe fubordinatam , non parua
in mentibus fenfatorum orta eft fufpicio,
fpargebaturque in vulgus laruatam Zrinii
mox cum occulto praemio dimittendi effe
captiuitatem , quam multorum opinionem
libello fupplici Regi Hungariae per eos dies
porre&to mirifice ipfemet confirmauit, cuius
veriffima paria haec funt : :
- - - v
/ .- '
Au
 -

* Pars PosteaIor, 61 .
Auguftiffime, ac inui&iffimc Cacfàr! (1671.)
Quando quidem praeter fpem meam, et
vt ego quidem praetendo contra clemen
tiam heroicis animis omnibus vfitatam, Au
ftriacis vero ita innatam, vt iam in natu
ram, et debitum tranfierit, in hac captiui
tate, et calamitate detinear vna cum inno
centiffimis prolibus. Praefento Maieftati
veftrae facratiffimae iuftificatiua mea argu
menta humillime fupplicans, vt aequa, et
benigna aure aufcultare, finemque tandem
his miferiis imponere non grauetur.
Imprimis quod fa&tum ipfum pertinet,
iam Maieftati veftrae Caefareae, et toti or
bi notum eft , me vllum foedus cum Tur
: cis iniiffe, `nullis pa&is fubfcripfiffe ; fed e
contra me in- omnibus, et per omnia fuis
litteris, monitisque obediuiffe, meum filium
huc mififfe, me ipfum fponte veniffe, imo
et meis litteris ad Principem Rákotzium
meum generum datis, compofitionem tu
multuum Hungariae fuperioris non nihil
cooperatum fuiffe; ita vt meum peccatum,
fi ita appellari placet , fan&um quoque, et
beatum appellari debeat, quod Maieftati
veftrae tanta n felicitatem caufauerim, et vt
hoc opus aeternum concernat, plurimum ta
fmcm,
 8* ' Hist. ReRvM TRANsilv.
} -

, . ( 1671.) men momenti, et ponderis habet, cum hu

manae leges nonnifi de externis iudicent,
nec folet Princeps fublimis, ac heroicae
mentis anxie intendere molimina intrinfe
ca, fi externa vel noxia non finit, vel fe
li.itcr fuccedunt. Quapropter cum Caefar
crimina Pompeji, et poftea Scipionis offen
diffet litteras, quibus dabatur non folum
confpirationem in ciuitate, et fecretas ma
chinationes ortas noffe ; non folum non le
git, fed nec afpiciendas quidem in medio
affumfit ; ratus non debere Caefarem caufas
minarum quaerere, nifi in illis , qui aperto
Marte {efe opponunt. ' Quantum vero ad
intentiones meas, et fecreta eadem attinet,
quando quidem huc tota caufa deuoluitur,
et nemo fcit ea melius, quam ego, iureiu
rando affirmo (paratus quandocunque iura
• . mentum fuper hoc deponere) nunquam ha
buiffe intentionem rebellandi contra Caefa
ream ' Maieftatem veftram, aut eidem no
cendi, aut fuos Status inuaiendi, multo mi
nus Turcis me fubmittendi, aut iisdem in *
haerendi, quin potius eos ruinandi, aut de
ftruendi, fi poffem. Confiliariorum Hunga
riae fupreaoram •non fui complex, aut par
ticeps, licet aliunde fubordinauerim rem ibi
non bene , ct fideliter agi, quod ipfum in
Aula
 PAas Posterior. 63 ,
Aulae Maieftatis veftrae patefeci, fed id C 167 r.)
contemtum , aut creditum tanquam fi pro
prium foret commentum aduerti ; mifi in
Turciam Capitaneum Bukcziztki, eumque
£,i.,. muniui litteris credentionalibus , et
figiIIo meo, ex permiffione tamen veftrae
Maieftatis , facratiffimae (qui confilium Tur
carum uniffis fpeculatoribus fecurius explo a
raret) nam paulo ante Pg; Comitem Bat
tyáni aperui, eadem de obligatione Turca
, „ mihi fa&a, mediante quodam meo tua!
cipio Turcico nomine Ifpafia, quod etfi dif
ficulter fuit creditum, iuffit tamen veftra
|Maieftas (vt auitam correfpondentiam cum
Tur.is feruarem, mifi ego di&um Capita
neum intentione explorandi molimina Tur
earum, eo fitmul penetrandi in quo ftatu ef
fent res fuperioris Hungariae, in Porta Ot
..,„annica, et ftruendi eis infidias ; nam
Turcae promiferant Bakowitzkio imperium
militare, fupra aliquod millia Turcarum,
quibus facile negotio exitium lacefferem, in
Íune finem indulfi Bakovitzkio, vt oculo
tenus tra&atus cum Turcis iniret • aut po
tius inire fingeret, vt Maieftati veftrae cla
„. demonftrarem nullam viam ineffe, ac fu
„ea eße eorum foedera promiffa , et tam
diu durantia, donec bona fuppetat occafio.
- Ne
- 64 Hist. ReRvM TRANsilv.
v. . -

X 1671.) Ne trmen res eo loci deueniret, vnde pe

dem toto referre non liceret, caute eidem
iniunxi, vt vnum, alterumue pun&tum re
feruaret, fuper quo affereret fe concluden
di facultatem non habere, donec ad me re
curreretur, fpargitur interea ab aemulis, et
volat, vbique fama Zrinium rebellem effe,
et deflexifîe a fide Caefarea, du&urum in
Chriftianos ingentem Turearum exercitum,
habere fuos Legatos apud Portam Otto
mannicam, terrore tandem impletur anima,
et ego , vt verum fatear, volens in aqua
turbida pifcari, et praemium virtuti toties
denegatum dolo extorquere non fui follici
tus dè compefcendo illorum more, fed eum
permifi currere liberum , imo quodam mo
do auxi , fi non claris tamen obfcuris di
fcurfibus, traétatibus, aliisque argumentis,
- quae iam in probam fa&ti contra me adfe*
- runtur, cum autem fiinulata mente, ac vultu
a me pera&ta fint, ad hanc technam melius
ferendam vt vel hoc vmbratili terrore ae
ftimaticnem , ac promotionem in aula adi
pifcar, in qua illibatae meae familiae fides,
Maiorum meorum gefta miranda potius,
quam imitanda nuperrime fato fun&i fratris
gloriofae memoriae merita, et nonnulla etiam
mea (abfit ia&tantia verbo) extenuata , et
obli
 s.

s • PARs Posterioa. 65
oblitérata iacebant, non obftante aenigmate, (1671.)
et techna haec artificiofa, quam ordiebar,
at mea mens pura remanfit, nunquam ad
perfidiam collimauit, ita ab omni hoftilita
te abftinui, et nihil prorfus geffi, quod ve
ftrae Maieftati fuiffet praeiudiciofum , imo ,
in reditu Patris Torftal (quem ad veftram
Maieftatem ablegaueram) ad nutum veftrae
ÌMaieftatis , et fuorum principalium Mini
{trorum ab hac ipfa vmbratili, et perfonata
– –
pugna deftiti, et cetera omnia veftrae Ma
ieftati praeftiti, cum facillimum fuiffet mi
hi multa mala perpetraffe , et vt omnes fa
tebantur caefareum militem in confiniis
meae infulae de die in diem lento, ct variis
agminibus fefe congregantem indies parua
manu fucceffiue trucidaffe. '. . .
En tibi Auguftiffime Caefar veram for
` tem , non fa&i tantumi, fed et intentionum
mearum, in quibus parum, aut nihil pec
caffe me reor, etiamfi ad optatum deuenif
{em fcopum , fcilicet fi ego promotionem,
officium , munus quodpiam infigne a vcftra
, Maieftate {tratagcmatis fpecie extorfiffem,
·
credo ego fine ia&tantia tamen collatum
fuiffet , in virum, et aliam de republica
chriftiana bene meritam perfonam, quae fi .
de in Auftriacos nulli vnquam ceffit, ego
fars II,
“…
E igitur
 66 HIst, RERvM TRANsIlv.

(1771.) igitur nec peccatum recipiendo, nec in

praeiudicium veftrae Maieftatis quidquam
conficiendo tentaui, agnofco tamen, et ex
perior nec ferio, nec ioco pacifcendum effe
cum Principe alieno, aut cum eo ineundas
conditiones , fi id tamen crimen fit, non
certe laefae Maieftatis, non perduellionis,
non perfidiae, aut infidelitátis crimen eft;
- fed techna , et multoties pra&ticata vafallis
` … etiam fideliffimis , potentia, et inuidia ae
- mulorum in aula oppreffis conftat, et me
aliam praeter hanc intentionem non ' ha
buiffe conuincitur , quam plurimis indiciis,
, et argumentis. -

- 1.) Fluxa Turcarum fide nullis vnquam

* feruata, ita vt vix hodie fit memoria illius
familiae ex tot Illuftribus , quae fe Turcis
vnquam fubmiferant. -

s.) Felicitas ipfa, et promtitudo Tur

carum ad violandam fidem foedera cum Cae
fare inita argumento mihi ineffe poterant,
in foederibus mecum ineundis non fore fir
mitatem, quando eft innata, mei, meorumque .
Maiorum antipatya cum Turcis eorumque
mecum tot, tantaeque acceptae, et in vi
.\ ciffim illatae clades `mutuae facile animos
vtrinque exacerbarent, nec diuturnam ad
mitterent amicitiam, -

-i «
g.) Eft
 --
—---
-——-

PARs Posrsruos. U 67.

3.) Eft impoßibilitas iuffa exequendi C 167t.)
deftinata fine commeatu, armis, pecunia,
milite, fine liga, fine confoederatis, fine vlla
prorfus adhaerentia, cum e contra totius …
orbis fere Principes habiturus effem pro
hoftibus.
4. Imperceptibile eft me voluiffe il
*
) - -

libatam familiae meae fidem , et gloriam

tot heroicis geftis firmatam , foede conta
I.
]

minaff e, '
, 5.) nec regni Proceres, aut vicinos
Et
meos in meas partes follicitaffe; fine qua
rum affiftentia nihil fieri poffet. ,
6.) Me ipfum fuiffe primum in aula,
qui hanc praefumtam rebellionem prius pa
tefecerim, expulfa Comitiffa fratris mei,
miffo ad veftram Maieftatem Epifcopo Za
grabienfi, et poftmodum Forftal , plutimis
que aliis mediis, et licet affinis , feu vxor
*
mea alio fine vrferint, vt vidua expellere
tur ex arce, et vna etiam expelleretur pa
ter Forftal, renui, et `viduam abeuntem ro
gaui, vt has controuerfias in aula compone
re fatageret, recordaretur fe brevi reditu
rum , nihil autem horum certo feciffem , £i
aduentum Turcarum, qui proximo in Iulio
ad campum prodire fòlent, fpe&tare inten
«ìi£em ; fed omnia alto, filentio preffiflem,
- B 2 fìmu
 -

68 Hist, RrRvM TRANSILv.

interea fumma fide vfque ad defti

(i67i.) fimulata
natum tempus. - -

q.) Efficaciffimum argumentum eft, quod

nulia praeparatoria fecerim, nullum com
meatum, nullam annonam, aut militem pro,
defenfione, vel vnius diei comparauerim ,
nulli meorum dederim ordinem fumendi ar
ma, nullam prorfus refiftentiam, nullamque
hoftilitatem exercuerim , grauis quamuis
miles veftrae Maieftatis vix ad tria, aut
quatuor millia connumeraretur laffus, nul
loque ordine conueniens ad internecionem
deleri potuiffet.
Filium denique miferam ad veftram Maie
{tatem Caefar. per patrem Forftal fine mora,
aut tergiuerfatione, promiferimque eidem
patri me, hunc iterum confeftim fuccolatu
rum, quandocunque fuae Maieftati Juberet,
cum tamen mihi facillimum fuiffet diuerte
re, aut digredi quandocunque luberet in
Italiam, Germaniam, Hungariam, aut Tur
ciam, et quamuis tam amici, quam inimici
mei multum improbauerint meum aduen
tum, verumtamen veni, quia nullius mali
confcius eram.
His itaque argumentis bene perpenfis,
nemo eft, qui fufpicari poffet, me voluiffe
a fide Maieftatis veftrae deficere, nifi dea
- lirus
 PARs PostrRroR. I 69
lirus fit, aut me certe deliraffe exiftimet, et C 1671,)
licet non admodum videbar meas fecretas
intentioncs in ordine huius ftratagematis
pluribus communicare, communicaui tamen
iis. quibus fidebam , et quorum intererat.
Teftes adduco Dominum Banum Petrum
Prafintzki, et Nicolaum Pataki, coram qui
bus me expe&toraui, afferente mecum af
fenfu caefareo habere correfpondentiam cum
Turcis non ad vllum malum, affecurauique
eosdem, quod nullatenus intendam effe pro
ditor patriae , aut Caefaris rebellis, teftis
cft Pater Forftal, quem cum turbatam ob
hanc praefumtam rebellionem, viderem, fe
ria, ac fincera mearum intentionum expe
&atione folatus fum, fpecialiter quadam vi
ce, cum orpheus Frangepanius plurima prae
iudiciofa ex cerebro fuo differuiffet, Pater `
Forftal fermonem refumit, et liberrime re
' fpondit, non procul eft adhuc ab illis Chi
maeris, quas fibi imaginatur Frangepanius,
fiue res ferio, fiue ioco agatur, fi Chriftia
ni fumus, fatius eft, vt de compofitione
tempeftiue agatur, et alia plura addidit,
replicauit orpheus cum feruore rem admo
dum difficilem effe , et iam transgreffam
compofitionem non effe credendum verbo,
et promiffis Aulae, aut Germanorum.
-*- E 3 Tunc
*.

*•
 *.

fe Hist. ReRvM TRANsiLv.

C 1671.) Tunc demiffo colloquio femotis arbi
tris iterum affecuraui Patrem Forftal de op
portuna mea chriftiana intentione, rogans
tamen pro fui fecuritate cautius, et mitius
colloqueretur, praefertim coram iis, quos
nouit malae intentionis , et ob hanc caute
lam aliquot diebus di&tum Patrem rarius
ad me admifi, et vix vnquam amplius prae
fente orpheo, aut Marchione cum eodem
de rebus, et intentionibus meis differui.
Taceo alia verba per me prolata in teffe
ram fidelitatis Maieftatis veftrae Caefàreae
. coram Patribus S. Iefu, et Epifcopo Vára
dienfi, ac Reuerendo Patre Heiftinger Ca
honico, coram quibus repetiui me magfs ti•
mere amicitiam Turcarum , quam inimici
tiam, praeterea euidentes rationes, fcripta,
fa&ta , prolata praetextui vnde nihil aliud,
quam manifeftam fidelitatem meam Maie
ftati veftrae Caefareae comprobare abunde
poffum. .

- En fa&um, et inuentiones Auguftiffime

Caefar, iam ad verbum, fidem, et promif
fiones Maieftatis veftrae Caefareae, et Au
lae fuae firmiffimum iuris omnium gentium
., praefidium mae conuerto.
Spe&ta mi Le&or, et mirare fupplican
tis verba, mjrare eiusdem nationis Hunga
. • • . ricae
 , , PARs PosteaioR. . , 7r

* gariae tragicum,
nunc geritur, qui per laruatas perfonas•' C 1671.).
a&um. . • • - -

•, Ne itaque tam miferabilis eius ftatu -*

Europaeae Principes per infinuationes con

trarias, veritatique diffonas latere poffet,
' eosdem Apaffius Princeps per litteras in
formare neceffarium duxit, quarum vnas ad
Brandeburgicum nimirum Ele&orem. fcri
ptas mi Le&or accipe his verbis:
*. •

Sereniffime ac potentiffime Princeps!

Domine mihi fingulariter colende.
-
- -
-*

`Ex quo diuina bonitas, , ex tartaris

compedibus liberatum foli eius Numini no
uo confilio me affli&tae huic Tranfiluaniae^
Re&orem praefecit, teftis ille omnium Ar
biter Deus , et mille vt aiunt teftes con
'fcientia, quo animo, et quo candore femper •

erga rempublicam chriftianâm affe&u fim,

et quoties id ipfum palam teftari impenfe
expetierim , quantopere etiam vt ceteros
chriftiani orbis Principes, ac S. R. Imperii
Ele&ores, ita etiam inter illos, Sereniffimam
veftram Excellehtiam tam per litteras, quam
extraordinariam legationem vifitare, vene
rari, ac falutare, deque Hungariae, ac Tran- - |
filuaniae dietim ruentis ftatu informare in v.

E4 votis

-- i
 #a Hist. Reavm TRANsiLv.
(1671.) votis habuerim, non eft, vt multis informa
tionibus, aut excufationibus vtar (quafi res
tanti momenti per inertiam , aut ignoran
tiam negle&ta fuiffet) cum tantorum criftia
nae reipublicae columinum apud me, et
meos fubditos tanta vel reuerentia, vel no
'titia effet, etfi nullum religionis, ac frater
nae in Chrifto cognationis vinculum, inter
cederet, ipfum tamen fortunarum omnium
vitae, denique pariculum (quod vel fatuos,
imo ipfa pecora falutem fuam quaerere com
pellit) fatis fuperque monebat, me, quo in
loco Princeps, Chriftiani habendi, quam di
ligenter de ftatu affli&tarum prouinciarum
informandi, et quam ardenter ad compe
fcendum confilium mature incitandi effent ;
idem abunde fuggerebat priftinae meae vi
tae multus cafus, ipfam etiam immanern
Tartarorum faeuitatem expertae fortunae
memoria ; fed quae horum temporum infe
licitas ? in quam nos iufta fata praecipita
runt? et Hungaria ipfa, apertius tamen - -
Tranfiluania inter duos Potentatus volutata,
, , infulae Cretae a duobus hinc inde maribus
, quaffatae, ac miferrimum in modum lacera
tae fimillima in hoc alias etiam differentià
rum, ac fufpicionum leniffimo feculo fola
fuorum malorum. confcientia in fuis mifc
. . . v. - riis,
 PARs Porrsnros. 73

riis, quorum vel memoria arcerbiffima eft, ( 1671.)

hanc gemere non licitum erit. Siquid igi
tur Sereniffime Princeps in eo, quod tam
fero, et tam lente ad falutandam, reueren
damque veftram Serenitatem praefentes no
ftrae, nec eae debito, et a nobis optato le
gationis ornamento veftitae prodeant, vel
in chriftiani Principis, vel boni politici,
aut periti Aulici officium erratum eft, ne
quaefo negligentiae, vel auaritiae, multo
mirus de fereniffimis veftris, o chriftiani
Principes : perfonis ftolidae, fuperbae opi
ni ni tribuatur, fed deteftando illi omnium
chriftiani Imperii periculorum foiniti , ac
matri illi diffidentiae iure merito ab inerte
Gelu Gelufia hodie vocitatae fufpicioni im
putetur ; a qua tamen fi verum fateri licet,
proh dolor! ex parte Chriftianorum longe
maius nobis, quam ex parte aliorum peri
penfum eft, et ac
culum , aeque obftaculum
impofterum ha&tenus
etiam im
metuitur, •

cuiu non defint triftitiae Praedecefforum

meorum Gabrielis Bethlen, Stephani Bátho
ri , Ioannis etiam Scephufii, primi Regis e
xempla, qui memores fe Chriftianos effe,
aliquando de ar&iori cum chriftianoImperato
re correfpondentia cogitare, - ac rabidum
hunc ab oriente torrentem in ip{a aliquan
E 5 - , do
 74 Hist. RERvM TRANsilv.
C 1671.) do Germaniae vifcera graffaturum aliquo
I pa&o, fufflaminandum fuadere per litteras
non dubitarunt. Sed quo euentu, horren
dum auditu, ab ipfis , quibus bene conful
tum cupiebant, nefarie proditi , ac ipfis iI•
lorum litteris, ad eos, de quibus agebatur
transmiffis , quantum in prodentibus fitum
erat, in praefentiffimum: periculum praeci
* pitati, et certe Ioanni Scephufio triftis ille
nuncius, per ingentem moerorem mortem
accelerauit. Stephanum Báthorium regia
' (quam cum fcriberet, iam geftabat) Balo
- ae coronaturum praeftitit, Gabriel Bethle•
nius multis aureorum millibus, et bello po
ftea mox in Auftriam, et Morauiam vfque
promoto, fufpicionem, qua laborabat, elieit.
Abfit quidein a nobis quictos iam per fata
illorum (cum quibus litem habuerunt ) ci
neres turbare, fed fiue id Principum an
nucntia, aut conniuentia (fi modo tantum
- nefas pe&tus regium fubiret potius) fiue
„Miniftrorum perfidia fa&tum eft, ipfa tamen
veritas omnimo clamat, rem ita praeprope*
re geftam effe, vnde triftibus illis exem
plis territus, vel cum hoc fcribendi ad .

chriftianos Principes propofitum in animum'

induxi, anxius plus fatis, vel quo verbo
rum genere vtar vix fcio, cogit tamen fi•
•, - len

^>-_
 «

' PARs PosteRioR. ^ , 75 - , \

qum lentium a 'futurorum metu impofitum maius, (1671,) . - • . \
Ét;; et praefentius periculum rumpere adeo, vt - - - ,
° nifi me Chriftianum, et reformatae religio- '
É ' nis Principem effe obliuifcar, amplius facé
re nequeam. Veftrae itaque Serenitati, cu- .

[!]! ius generofam magnanimitatem, et eximium

it
:;. , in
ma reforinata religione
ad me detulit, feruorem
turbidas fecundares,
Hungariäe fa- . v - /,
i quae attroci cum tumultu hodie geruntur, ,
fi ^ ipfum etiam Tranfiluaniae miferum ftatum '
j • penitius, vberiusque quam volui forte tali - , '
k. Principi, cum per legationem vix licet, per \

} litteras depingere cenfui, veftramque Se- . .

K, renitatem affli&tarum harum prouinciarum -*

ā; (in imperio, imo coram aliis etiam chriftia- , -

i. nis Principibus cum quibus e re fore vide
ij bitur ) Aduocatum, ac Patronum conftitue- ^ ^
£ re omnino decreui, nec dubito, quia huma
* na generofitas cum diuina erga quosuis af
1 fli&tos charitate coniun&ta ad fufcipiendum •
3 munus veftrae Sereniffimae Excellentiae fa- * -

1 cile perfuadeat, imprimis fi Auguftanae, ac \

r. HReformatae in Hungaria religionis, imo to
tius Hungariae praefentiffimum periculum -

ob oculos ponat. Sed ne in ifto litterarum

limine iufto diutius haercam defcendo ad
ipfam rem, ita ergo Sereniffime Princeps la
crymabilem harum regionum ftatum intelli
gat,- oportet. Poft
 76 Hist. ReRvM TRANsiLv.
(1671.) ' Poftquam fua Maieftas Caefarea bel
1um contra hoftem fuperioribus annis S. Im
perii, et Regis chriftianiffimi auxiliis coe
ptum, felicibus etiam aufpiciis geftum, vi
&toriarium curfu intempeftiuo, et ipfo bello
Jonge peiore cum pace commutauit, tunc
cum ingenti, fi non totius chriftiani orbis,
at certe propinquiorum omnium, cum admi
ratione, fimul et periculo Hungariam, ac
Tranfiluaniam in extrema quaeque praeci
pites dedit ; capto enim Varadino, et pacis
tunc fancitae conditionibus vrgentibus pro
priis noftris manibus folo aequato Szekel
lyhid terrae fpatio , quafi tertia, et valore
dimìdio omni Tranfiluanici Principatus pars
amiffa; , interim honorarium annuatim dari
folitum in tributum verfum , et quafi pro
uinciarum accefíione dilati fuiffemus, tri
plicatum eft, nec defutura huius regionis
fecuritate quidquam cautum , et quamuis
aliquot legationibus fubnixe fimul, et de
miffe Caefarem obteftati fuiffemus; vt ali
quis tot, et tantarum chriftianae reipubli
cae expenfarum, ac fatigiorum fru&tus, in
nos quoque redundaret, attamen praeter
verba nihil reportauimus, imo res ipfa do
cuit, et ipfe Conftantinopoli refidens Lega
tus caefareus confeffus eft, iam rem bene
geftam
 PARs PosTERIOR. 77

geftam inquit, et Tranfiluaniam, et Hun- (1671.)

gariam in ordine optime reda&tas effe , et
vt ille aiebat iam euerfis opibus, et arcibus
haerefum fentina^ tumorem remittet, quie
fcit nec Imperatori in libero Hungariae do
minio operam fatefcet ; fed haec ex parte
Tranfiluaniae minora oppida videre poffunt,
vtque alienum iam dudum recognofcit lm
perium , ac Hungaria ipfa etiam, Erfekuj
vár, Neudenfel, et multis minoribus finiti
mis arcibus amiffis vfque ad Carparticos
montes, et Morauiae fines, hofti peruia fa
&ta eft, et multa nobilium aeque, ac rufti
carum familiarum millia , aut fedibus fuis
exa&ta, aut deditionem facere coa&a funt,
Haec male pacata pax ab Imperatore, Re
_ ge fcilicet Hungariae vt fertur nullo Hun
garorum Confiliariorum confcio i&ta eft, et
quamuis poftea tam ipfi Primoribus in Con
filio Caefareo, quam vulgo per plateas pax
publicata fit, conditiones tamen fuppreffae,
aut faltem ita (nefcio quo fato) ab omni
bus omnino Hungaris creditum eft, et cre
ditur hodie etiam , leuiora tantum pacis
pun&a ipfis fignificata, fed arcana maioris
momenti omnino occultata effe. Et haec
eft Sereniffime Princeps omnium in Hun
garia nunc graffantium maloruin origo, hic
fons,
 78 Hisr. ReavM TRANsilv.
(1671.) fons, qui metuendus, ne immenfum multa
rum; miferiarum pelagus, vicinas etiam pro
uincias inundaturum excrefcat. Cum enim
Magnatibus Hungaris infciis (et fi iciuif
] fent etiam inuitis) res tanti mouenti, quae
neininem tantopere, ac Hungarum tangebat,
transa&ta fuifíet nullatenus perfuadere po
tuerunt, in hunc ufque diem, quin non in
totius Hungaricae gentis caput perniciofum
aliquod fulmen fuas cum ingenti aliquando
- ftrage, vires editurum cufum, et fabricatum
+ fit. Augebant hanc fufpicionem varia, quod
tunc poft faâam fiatim pacem, cum Proce
res Hungari etiam frequentes Viennae ef,
' fent , animaduertebant fe quafi multum
tantis fcilicet daminis, et miferiis exantla
tis) peccafient, a .Germanis, et iis quidem
Magnatibus limis oculis afpici, ab omnibus
longe maiori, quam vnquam antea cum de
fpe&tu tra&tari, imo fuerunt in ipfa Caefaris
Camera parum confulti, qui non tempera
rent linguae, et hungaros rebeiles vocitare
non dubitarent, cum tamen fi aliquando,
tunc vel maxime ab omni labe, quam pu
riffimi erant, ipfa etiam Viennenfis plebs
fimile quiddam, quod Aula fpirare videba
• tur, fed haec vulgi, et aulicorum iuuenum
futilitas, quamuis fimultates inter duas na
tiones
 - -

PARs PostERioR. * 79
tiones plus fatis augebat, apud Magnates
parum habuiffet ponderis, nifi quod com
muni humanae curiofitatis vitio, quo altius
occulati de pace confilii caufam indagant,
cum nullam, quae ipfis fufficiens videri po
tuiffet rationem inueniunt, eu peiores in
herba angues latere opinabantur; nec enim
fe tam male de fuo Rege meritos, vt ex
ipfis celarentür, quae vel conditionibus ,
tempore inaugurationis regio iuramento con
firmatis aperienda Confiliariis ex regii mu
neris debito effent, cum pacis, et belli mu
nia, quae Hungariam proxime, et tantum
concernerent, fine ipfis tra&tari nequaquam
I. poffent, nec fufficiat id, quod obiicitur, no- s
luiffe fcilicet Imperatorem pacem hanc illis ,
„proponere, in quam nunquam, nifi inuiti
confenfiffent, et tunc longe maius fuiffet
periculum, et maior obtre&tandi anfa oblata
fuiffet, fi quod Imperator per rationem fta
; ' tus Domus Auftriacae, aut aliarum chriftia
ni orbis prominciarum facere omnino co
gebatur , Hungariae interim minime pro
derat.
Poft propofitionem Hungaris Confilia
riis fa&tam pacem, vel reclamantibus illis
facere inftituiffet itaque ad tumultus, et
varia impedimenta'vitanda, fic rem peragi
*- - - -* - [AG•
/
 3o HIsr. RERvM TRANsILv.

( neceffe fuiffe, et pera&tam pacem poftquam

isti.) non aeque in ipforum erat poteftate con
uellere, ac fuiffet antea non admittere, tunc
in fine totius negotii cum folidis rationi
| bus neceffitatem probantibus eis proponi
debuiffe ; nec enim fe adeo rationis exper
Yes , nec ita fuo Regi inobedientes futuros
fjiffe, quin vifa pacis neceffitate, quam
Domus Caefareae, aut aliarum prouinciarum
intereffe omnino animaduertiffent, quin in
illam etfi triftes, tamen confenfuri, et Hun
gariae malorum medelam felicioribus aufpi
ciis, poft aliquot annorum inducias refu
mendam patienter expe&taturi fuiffent, haec
et fimilia inter Primores tacitis querelis
agitari , inde in vulgus quoque dimanare
coeperunt, Hinc magna omnes follicitudo,
imo defperatio coepit, conflatum etiam non
leue in Miniftros Imperatoris odium breui
ter multis annis per variorum ora ia&ata
fufpicax haec querela, tandem omnibus
caedibus inueterata in fidem euafit , ita vt
non iam fufpicari, fed e foedere vnusquis
que videretur, et affirmaret Caefarem omni
no cum hofte conclufiffe, quidquid ambobus
de praedi&tis regnis facere liberet, etiamfi
coelum, terram , et mare ignibus , mifceat,
quisque in fibi fubditis regionibus, noa
hunc
 -
*

f PARs PostERIOR; 8r

hune illi, nec illum huic obftaculo futurum, ( 1671.)

confirmabunt hanc opinionem in Hungaria
aeque, ac Tranfiluania odium religionis Re
formatae, et Auguftanae ; folennis caefareae
ad Portam Ottomannicam Legationis quoad
Hungariam, et Tranfiluaniam nullus fru&us,
et quod in Aula Ottomannica etiam pacis
illius pun&ta quam diligentiffime ocularen
tur; acceffit his malis Francifci Rákotzii,.
{Gcorgii gloriofiffimae memoriae Principis
fìliii ad Romano - Catholicos tranfitio , qui
mutata religione multas Reformatorum Ec
clefias perdidit, et fcholam etiam Patakia
nam celebrem fuis prouentibus fpoliauit,
Reformatos vndiquaque peffime habuit, vn
de lis ab illis ipfi intentata, fed nullo cum fru
&u, cum Imperator propugnandae pontifi
ciae religionis ftudio illum contra illos pro
tegeret, nec a&tionem iuxta leges Hunga
riae ei intentatam, et decifam legitime exe
cutioni mandare permitteret, hinc in com
muni fcilicet Reformatae, et Auguftanae
religionum periculo quamuis Reformati pro
xime laederentur concurfus tredecim fupe
rioris Hungariae Comitatuum fa&us, lega
tio ad Imperatorem cum fupplici libello '
querelarum contra Rákotzium pleno ex
pedita, irrito euentu fuit, idem poftea ali
Pars II. - F quo
 8* Hist. Reavm TRANsIv.
(1671.) quoties cum multis obteftationibus teftatam,
*. féd nullo cum fru&u; accedebat, quod In
perator contra leges Hungariae, ecclefiafti
cas aeque , ac faeculares dignitates extra
neis conferret, magno cum Hungarorum
contemtu, et id genus alia, hic iam multi
plex Hungarorum follicitudo, et varia vbi
que animorum confufio, Euangelici metuunt
fibi ne Rákotzius fit machina, ad euerten
dam vbique in Hungaria fuperiori religio
nem, imprimis Reformatorum illa oppreffa,
et Auguftana queruntur iuftitiam fibi non
fieri, et leges incaffum fcriptas , cum exe
cutionem fortiri non poffint, fruftra Regem
iuramento tempore inaugurationis fecurita
tem, et patrocinium Reformatae, et Augu
ftanae religionibus promififfe queruntur, et
pacem cum hofte fa&tam bello ipfis peio
rem effe , Romano - Catholici fub initium
Euangelicis fe refragari, et cum omnes per
immaturam illam pacem fuperius defcri
ptam in fufpicione fe periclitari vident, de
religione quidem fecuri , de regione anxie
-folliciti effe coeperunt , et fic iam incipit
confultatio illa , quae hodie Viennae defc
&ionis ad hoftes, et rebellionis nomen ob
tinet, et quae Hungariam triftiffimam hanc
faciem inducere coegit , ea autem confulta
tio talis eft. ~In
a
 / •

*. PAas PosteRioR. - * ' 83

In tanta quam recenfui rerum, et ani Q.
morum confufione coeperunt Primores, et
1671.) -

.' - - -

«cordatiores, quos inter Pakatinus regni, et

Archi-Epifcopus defun&us Francifcus Vef
felényi, et Georgius Lippai,. qui alias Im
peratori vfque ad naufeam Hungarorum ,
fidere coeperunt, meditari, et confilia inui
cem communicare , quid in tantis malis a
gendum 3&quid, confilii capiendum effet ?
Suadebant aliqui Jmperatorem nomine to
tius regni orandum, vt periclitanti Hunga
riae fuccurreret, et pacem fatis ab hofte
violatam ipfe etiam pofthaberet, ac armis
affii&tas res in melius reftitueret, fed de
fperabant de felici huius requifitionis fuc
ceífu, gnari magno cum honoris tunc, for
tunarumque difpendio partam ab Impera
tore pacem non facile ruptum iri 5 nec Ger
manos quidquam Hungariae periculo com
moueri, quamuis vel poft, fa&am * pacem.
aliquot centeni pagi hofti, nifi extrema pa
ti vellent fe dedere coa&ti fuiffent, nec Im
peratori quafi Pofonium vfque hoftiles fie
rent excurfiones, pacem tamen violatam
pcrfuaderi poffe, nec Status regni inuito,
aut infcio Rege, fine rebellionis nota con
-gregari poterant ; contra autem poft fa&tam
pacem nulla indicebantur, nec ad corona
-

•, F a - tio
..
34 Hist. ReRvM TRANsiLv.
1. ) tionem quidem Reginae,'quae tamen alias
(1671. negligebatur nunquam, quod ipfum etiam
•

multas opiniones in animis iam fatis per

plexorum Hungarorum erigebat , fuggere
bant alii hofti potius deditionem fub aequis
conditionibus faciendam , et fpontanea de
ditione praeoccupandum illud malum, con
tra quod Caefar Hungariam tutam praefta
re nec poffet, nec vellet ; fed &oc etiam
periculi plenum videbatur, ne fcilicet ho
ftis proculcatis , conditionibus tyrannidem
exerceret, aut Hungaria inta&ta in Germa
niam irrumperet, et viderentur ipfimet por
tam hofti aperuiffe cum ingenti, et chriftia
ni, et hungarici nominis macula, ac dedc
core; haec confilia per fe innoxia, in fufpi
ciofo tamen hoc feculo ne au&oribus ali
quid periculi crearent, ocultum quantum
fieri poterat agitabatur , nec quidquam in
Romani imperii omnino perniciem propo
nebatur, fed fola Hungariae fecuritatis me
dia mifera illa, ac amiffa quaerebatur ; inter
has confultationes Archi-Epifcopus primum,
mox et Palatinus moriuntur, fucceffores ta
men omnia in periculo vident, in biuio
haefitant , procliuiores tamen vtcunque fa
&a illa pace gaudere, quam ancipiti bello
omnia periclitari, et certe , quantum mihi
qui
.
 PARs Posterior. 85 ,
} -

quidem conftat. Me autem negotia tanti (1671.)

momenti minime latebant, nihil harum tur
barum fa&um effet, nifi Comes Petrus Zri
nius ridicula impoftura et fe , et generum
Francifcum Rákotzium, et multos alios prae
cipitaffet, ille enim infciis regni Statibua
hofti nomine totius Hungariae deditionem,
et tributum promittere , pro fe Coronam
Hungariae, pro genero Principatum Tran
filuaniae flagitare coepit, et quamuis nihil
obtinuiffet , famulum tamen proprium illo
rum veftibus indutum quafi ille ab iis ad
ipfum legatus fuiffet, ad generum expedi
', re, et negotium in Porta Ottomannica, fe
liciter pera&tum mentiri, nec iam fine pe
riculo retra&tari' pofie ; ita generum, et
alios ad defe&tionem follicitatam intendit,
iam autem ante generum ipfemet cum• E
uangelicis reconciliauerat , in hunc procul
dubio finem, vt illos fecum in hunc, in
quo nunc funt ftatum praecipites traheret•
Longum effet omnes huius tragoediae par
tes referre, fatis eft, ipfum tali impoftura
aliquot, ex Equeftri. Ordine dcmentaffe ,
fed certe nec Proceres illi, qui nunc ca
ptiui funt, nec liberae ciuitates, quae prae-,
fidiis miferum in modum vexantur ftulti il
lius, et infamis propofiti confcii, aut parti
- F 3 cipes
 , 86 Hisr. ReRvM TRANSILv.

(1671.) cipes fuerunt, fed in illis, quos fupra re

cenfui anxiae confultationis terminis hae
ferunt. Haec in rei veritate, ita fine fuco
veftrae Serenitati perfcribere neceffarium
. . duxi, veftrum fit iam iudicare cum fociis
- „fereniffimis Ele&toribus, vtrum tantum co
gitaffe, imo de fua fecuritate follicitum fuiße,
•
tantam poenaamiffi
fortunarum nempemereat
m, vt onem et omniu
famae,ur, vtrumm

propter vnius, atque alterius vefaniam tot

iiluftres viri innocenter puniendi fint ? iam
- - enim vt fama fert, pauci in tota Hungaria
- funt Ecclefiaftici, aut Saeculares ex Proce
w . ribus, qui non in carcere gemant, adeo :
- vt fatis ad carceres peccaffe videretur, qui .
Hungarus illuftris, aut opulentus vir in- I.

uentus eft ; fed pofito, omnes illi captiui

nocentiffimi fint, non mifera plebs, inferio
ris ordinis Nobilitas, Ciuitates, Sacerdotes,
i. ' - -
Concionatores , omnes denique Hungariae
populi ideo legibus, libertatibus, et opibus
exuendi funt; non tot vel nocentium illu
ftrium virorum innocentes haeredes expi
landi, exhaeredandi , foemellae captiuan
dae, et tot illuftres familiae delendae, quae
tamen nec humanae , nec diuinae leges fi
lium patris iniquitatein cogant portare ; no
biliffima, et florens olim gens hungarica,
- quae

- -

- … -
.

_- _ -
—- -------- ---
 - -

PARs PosTERior. 87 .

quae Chriftianitatis propugnaculum dici (1671.)

<meruerat, ideone euertatur ? fi aliqui fon- „*

tes, cur Rex Hungariae legibus , quas fe

obferuaturüm firmiffimo tempore inaugura
tionis fuae iuramento fpoponderat, contra
eos vti noluerat? fcilicet, vt ex libera na
tione captiuos Hungaros redderet.
O miferabile, et omnibus confiderabi
le exemplum ! ne pigeat, ne taedeat te fe- . .
reniffime Princeps cum quibus e re vide
bitur praefentes communicare, ne grauetur
etiam veftra Serenitas in gratiam Dei, Ec
clefiae affii&tae , Hungariae tot illuftrium
virorum, tot denique Chriftianorum imme
diatam fuam coram Imperatore interceffio.
nem adhibere, qua velit fua Maieftas pa
ternam caftigationem magis, quam atrox,
et rigidum vel in noxis puniendis domi*
nium exercere, et praecaueat ne dum me
delam ipfo morbo perniciofiorem adhibet,
ad illam ipfam defe&ionem , qua nunc im
merito culpantur nimia feueritate Hunga
ros adigat, confideret et fua Maieftas , et
fereniffimi Ele&ores exterae gentis vici- -

niam, quae certe non eft ita ftupida, quin s .

optimam pifcandi occafionem aquas turbi
das effe fciat, et fane nifi vcftra fereniffimi
Principis prudentia anteuertat periculum ,
F 4 ` ., non
 §8 Hist. ReRvM TRANsIlv.
• ^ {1671.) non leue imminet; audio quidem me coram
Cacfarea Maieftate, quam fereniffimis im
perii Principibus traduci, quafi ezo artifex
. horum , et faber fuerim, hoftesque contra
- Chriftianos incitaffem ; fed id falfum omni
, no eft, fiet tamen nifi hac hyeme. his malis
remedium ponatur, paulo mitius, vt prae
potens illa natio meis calcaribus non indi
- - geat, et imo ego, pax quamuis et mihi, et
… fubditis perquam neceßaria, et iucunda ef
, fet, quod potentiffima gens inhibet, nolina
, velim facere tamen debeam, fed quomodo
- id mihi tribui culpae poffit, qui tempeftiue
\ de impendentibus malis chriftianos Prin
- cipes praemoneo; fed mirabitur forte veftra
serenitas , imo omnes praefentium littera
rum le&ores, cur non ipfos etiam legatione |
ad fuam Maieftatem expedita haec negotia
vrgeam, et quare me negotiis, quae Impe
rator, cum fuis fubditis habet, intrudam, -

imo aliis etiam, vt idem faciant, fuafor fim $.

fed non eft, vt mirentur, meam enim me
' diationem aliquoties oblatam, fua Maieftas
reiecit, imo fuperiori anno folennem tra
&tatum Eperjefienfem, quem in hunc finem
» - fua Maieftas inftituere videbatur, euentus
, docuit ludibria tantum fuiííe , mei omnino
Legati nihil omnino praeter inania verba
- fetus
 - - -
-

-
------- --------

-
•

• , , ,, - ;
PARs PosTERior. ' , 89 ; .
v,
\

retulerunt, res interim certe periculi plena (1671.)

eft, et quisque vt placet, credat , at pro- | .
fe&to non magis me proprium , quam alio
rum, et imprimis Hungariae quidem , at ,

i , proxime Germaniae periculum, quod prae- ' * •

teritis malis edo&us , ominor, et felix in - .

emolumentum Chriftianitatis imperium ei

dem precor , de prolixitate litterarum ve- a

ftra Serenitas ignofcat, legationis defe&us * l

tam fufum effe coegit, refponfum magna cum
fpe expe&to, mea pro viribtis veftrae Sere- . •,
nitati, et gloriofae Domui feruitia , ac offi- v - -

cia offcrre, eandem veftram Serenitatem in - • .

confolationem affii&torum, et totius Chriftia- o T \

nitatis emolumentum diu feliciter valere, -

et florere cupio. Datum in ciuitate mea

Alba Iulia die 23. Ianuarii anno 1671.
Veftrae Serenitatis

(L. S.).
Seruitor promtiffimus fum
Nlichael Apaffi,
, Sed praefentes litteras homini obfcuro :
commiflas vix ad eum , cui fcriptae erant,
penetraffe crediderim. - - ,

Ne interea quae per Caefareanos in Hun

garia fiebant praeter omne ius, et aequum * , . , ,

F 5 - effe ' ° r
 . - - 1

/ go Hisr. ReRvM TRANsIlv.

, (1671,) effe fa&a Europa agnofceret, vmbra qua
· · dam legis violentia erat veftienda. Per pa
*. , . trias leges contra eos, quos Rex Hunga
riae fontes praetendebat, ipfi agere non erat
- tutum; in caufis enim fimilibus generalia
, totius regni Statuum comitia neceffario erant
. conuocanda , eorumque vnanimi confenfu
conuincendi delinquentes, quorum per fe
multis modis laeforum praecauenda erat
. congregatio , nec latebat Aulam Viennen
/ fem publicis regni Hungariae conftitutioni
bus effe fancitum, ante citationem , legiti
+ ' mamque in Comitiis generalibus faâam con
• . . ui&ionem, neminem Nobilium Hungarorum
licere captiuare , bonisque exuere, magna
„ \ interim in carceribus gemebat ante citatio
i • . nem captiuorum, rebusque omnibus fpolia
- - torum Procerum, ac Nobilium multitudo,
quorum captiuitatem vniuerfos Regnicolás
• dolere certum erat, nihil itaque confueto
fidens proceffui, quasdam fibi fidas delegit
perfonas, quibus tragico comoediam hanc
texendam committit ; quorum nomina ex
litteris quibusdam euocatoriis fub hoc teno
v. re euulgatis intelligere mi Le&tor poteris.

LEOPOLDVS Dei gratia &c. Fideli

- noftro nobis fincere dile&to Spe&abili, ac
Mag

—~^——_” - - 'L-
 PARs PosTERIOR. , 9I

IMagnifico Ioanni S. R. I. Comiti a Rotthal ( 1671.)

IHaereditario Domino in Hapaiadel, Notsh- , --

koviae, et quaffati, aurei Velleris Equiti,

Camerario , vel Confiliario noftro intimo,
et fupremo, ac Haereditariarum in Styria
argentearum Camerario, velut in Caefarea
praefenti deputato Praefidi, et facultate de
legato Iudici, falutem, et gratiam.'
Expofitum eft Maieftati noftrae in per
fona fidelis noftri egregii Magiftri Nicolai
Mailáth caufarum noftrarum regalium Dire
&toris, et facrae regni Hungariae Coronae
Fifcalis : Qualiter fuperioribus temporibus
iam ab aliquot annis vna cum aliquibus
compluribus Regnicolis di&i regni noftri
Hungariae, partiumque e dem fubie&tarum
etiam Comites quondam Francifcus Vefe- .
lényi, alias praefati regni noftri Hungariac
Palatinus, alter Francifcus Cfäki pars eius
dem regni noftri Hungariae fupremus Ge
neralis Capitaneus, et Stephanus Tököli,
item Michäel Bonyi, Stephanus Vitnyedi,
, et Andreas
rum nobis, Dobai
et facrofidei, et fidelitatis
Diademati noftroipfo
ob- _j

feruandae immemores Dei , ct hominum ti- * •

more poftpofito » legumque feueritate con

teihta contra nos, Dominum vtpote, ac Re
, gem ipforum legitimum hoftilia quoque mo
- lien
•
j - * , 9^ ' Hisr. ReRvM TRANsIlw.
^ ^ • '

, C 1671.) lientibus, ac alia multa nefaria mala in no

• -
_ _ . ftram,confpirare,
tibus et totius regni
et per perniciem
hoc pacem,attentan
et tran

p. -
quillitatem
noftri publicam
Hungariae praementionati
violare, regni
et turbare prae
f ' fumfiffent in graue praeiudicium authorita
tis, laefionemque Maieftatis noftrae Caefa
reae, et Regiae valde magnam, et mani
feftam poenam , in generali regni decreto
- fuperinde ftatutam incurrere non formidan
- . . ' tes, et licet iidem quondam Comites: Fran
cifcus Vefelényi, alter Francifcus Cfáki, et
] .. * Stephanus Tököli , item Michael Bonyi ,
} , Stephanus Vitnyedi, et Andreas Dobai ad
- inftar aliorum criminis authorum, et com
plicum omnino citandi fuiffent, nifi medio
tempore ex hac vita fublatis onus, et gra
uamen caufae praenotatae in et ad haere
des, pofteritatesque, ac fucceffores ipforum
`per praetenfam eorum , et Fifco noftro re
gio iudiciäliter faciendam applicationem, ri
te, ac legitime condefcenfum effet , ac re
da&tum; ob hoc vellet idem exponens eo
- rundem Comitum Francifci quondam Ve
' , felényi, alter Francifci cfäki, et Stephani
Töföki, item Michaelis Bonyi, Stephani
, Vitnyedi, et Andreae Dobai haeredcs, et
- pofteritates, fuccefforesque vobis in pecu
i / liari
 •• , , PARs PosTERIor. 93 i.

niari fignatura exhibendos, ac vberfus de- ( 1671.)

clarandos non longo litis proceffu, fed fola «

fa&i veritate infpe&ta omni meliori, bre- - . .

uiorique modo in legibus antelati regni na- '

turali ratione fundata coram vobis praeuio - -

niodo in caufam conuenire, ac ex parte ipfo- ,

rum iudicium, et iuftitiam, debitaeque iu- -

{titiae, complementum fibi adminiftrari fa- ' e

cere ; lege, et confuetudine regni, indigni- ~ •

^- tate rei, atrocitateque' criminis laefae Ma

ieftatis, et falute eiusdem regni, quae fu
prema lex eft ita requirente ; *cum autem
huiusmodi notorii malefa&ores, pacisque,
et tranqui!litatis publicae turbatores regiae . /-'

authoritatis, et mandatorum legitimorum

contentores fa&ionum, et tumultuum , fe
ditionumque concitatores, caftrorum, et re
gni traditores priuata conuenticula cele
brantes , perniciofos tra&tatus inftituentes,
arma fuinentes, et in perniciem Regis, et , '

regni, gentis leuantes , nec non inobedien- - ,

tes, et rebelles, aliique id genus facinorofi

homines, eorumque complices, et adhaeren- '
… tes, in viuis exiftentes, vigore publicarum *
toties fati regni conftitutionum fuperinde
paffim editarum , ex quo fefe omnibus re- -

gni priuilegiis ob fa&tum praenotatum in- -

dignos feciffent ; de fumma noftrae pote- . . -

- ftatis
*
I
,

| a.

94 Hist. ReRvM TRassilv. •

--
C 1671.) ftatis Ëlenitudine absque omni iuridico pro
ceffu tam intra, quam extra regnum in per
fonis , et bonis iuxta eorum demerit, pu
niri poffint, ac debeant, ipfis autem e viuis
fublatis haeredes, et pofteritates, fuccefTo.
resque per praeta&um deceffum, et deuo
lutionem bonorum eorum praedeclarato II]0-
do in caufam conuenire, et ex parte ipfo
rum quoque iudicium, et iuftitiam comil.,.
de adfiniftrare valeant, atque pofiiTÉ,
co fidelitati veftrae harum férie ìmì
praecipientes committimus, et naandamus,
quatenus acceptis praefentibus in libera,
ac regia ciuitate noftra Pofonienfi in jJ
dem nominis Comitatu exiftente, vna cum
fidele noftro, nobis aeque fincére dileę,
Reuerendo in Chrifto Pâtre domi, Geor
gio Szeleptfëni Archi- Epifcopo Ecclefiae
Metropolitanae Strigonienfis, locique, et
Comitatus eiusdem fupremo, ac perpetuo
Comite Primate Hungariae, Legato noftro
fummo , et Secretario, Cancellarúm Confi
liario noftro intimo, et per regnum noftrum
Hungariae Locumtenente, nec non reliquis
in fpeciali noftra inftitutione vobis eaèìï
data denominatis collegis veftris comiJI
tis, et eis , quos memoratus exponens ci
tandos nominauerit, breuem, et ad compe
ten
 PArs PosTERror. 95

tentem terminum per fefe, vel Procuratores C 1671.)

veftros legitimos comparentes affignetis,
qui fi comparuerint bene quidem, fi minus,
vos nihilominus auditis primum vniuerfis
antefati Fifci noftri regii propofitionibus,
legationibus, et refponfis, admiffis etiam
quibusuis probabilibus, et euidentibus do- ,
cumentis, compertaque in praemiffis mera
rei veritate iudicium, et iuftitiam ferre, de
bitumque iuftitiae complementum admini
£rare rebus omnibus debeatis, et teneami
ni communi fuadente iuftitia. Sed poft
haec feriem eiusmodi reuifionis, determina
tionis, et executionis veftrae nobis fideli
ter, et fuo modo, ac ordine referri volu
mus, et mandamus ; praefentibus perle&tis,
exhibentibus reftitutis. Datum in ciuitate
noftra Viennenfi Auftriae die 26. menfis , ,
Pebruarii anno Domini millefimo fexcente*.
fimo feptuagefimo primo.
LEOPOLDVS. m pr. , ,

Thomas Palffi
Epifcopus Nitrienfis.
Stephanus Orbán.
* Le&ta per introfcriptum Praefidem, et
fudicem praefens benignum fuae Maieftatis
/ .
, _ facra- •
- - -
--

.j ;
96 HIst. RERvM TRANSILr;
( 1 171.) facratiffimae Domini, Domini nom,; Cles
| ' mentiffimi Tandatum Delegatorum, exhibi-,
tum eft mihi in fcripto, et a me debita cum
humilitate , ac obfequio acceptum Pofonii,
die 27. Februarii 167r.
υ Comes Ioannes a Rotthalm. p.
Adiun&ae his erant praefati Praefidis
/

admonitoriae ad euocato, litterae, in quibus

$ies, quaQuaefo
fixus.
comparere teneíì. erat prae
mi Leçtor, ne te praeinfer
tas euocatorias legere, et relegere pigeat,
captiuos, bonisque omnibus ante citationem
£*!'tos, ex carcere in ins eu,s,tr. non erat.
fatis, fed dum nonnullos mors [at., prae
propera faeuitie exemiffs videbatur, faai,
quod Praetendebatur parti„, in haeredes
transfufà funt onera, iion ; , o fereniffima
Domus Auftriaca, vt Dei, apud Ezechie
lem C. 1 8. v. 4. Anima (inquit) quae pec
cat, ipfa morietur. • . • -- . • .

Vbi innata, qua £loriaris clementi,

tha? cur in Pueros, ac puellas faeui,, IìQn.
erubefcis? Monarchae Chriftianitatis dex
trae, in fumum iam abiis memorabile illud
AMagni Alexandri disti ? cum foeminis
` bellum gerere non foleo, armatus fit opor
.
tet, quem oderim, Plenis Praefatoruin ca i

. ptiuo
 ' PARs Posterior. 97
-*

ptiuorum multitudine carceribus, finiuntur C 167r,y *

reuifiones eorum contra leges Hungarorum,
delegatae perfonae magna hominum expe
- &tatione dum caufas dietim protelando Apo
ftafiam per Patres S. Jefu follicitarent , E
uangelicae. 29. tandem Aprilis in 4 per
fonis Francifco de Nádasd Iudice Curiae
regiae Vieanae, Petro Zrini Croatiae, Ba
no, ac Comite Frangepanio Neoftadii, item
- Francifco Bonis Ponii captiuatis memorabi
Iis huius tragoediae initium, et finem for
titus eft primus a&tus; qui in foro (vt prae
miffum erat) ordinario, Hungariaeque legi
bus diffono conui&i , carnificum manibus
caefi, praefentibus pariter, et abfentibus la
crymas elicuerunt. Non eft mi Le&or in
propofito magna illa Hungariae lumina ,
quali fint ceremonia decollata pluribus
praerecenfere, quae typis euulgata publice
proftant, fed alia de iis memorabilia acci-,
derunt Comitem Nadasdium immincnte cer
uicibus eius carnifice dixiffe conftat : Iu
ftum effe Deum, et iufta iudicia eius, quae
ipfius verba diuerfimode homines interpre
tabantur pro confeffione quadam intentatae
contra Domum Auftriacam proditionis haec
prolata afferentes, nulla mortem eius mife
ricordia dignam afferebant, Euangelici ve
Pars II. ' G ro '
98 •
Hist. RERVM TRANsilv.
ro nouo propofito de Apoftafia quin potius
conui&tum in vicinia propinquae mortis
haec ipfum dixiffe credebant, cum ipfum
iam adultum virginis formofiffimae Nicolai
Efzterházi regni Hungariae tunc Palatini
filiae amore, occafione illarum nuptiarum
Euangelicae renunciaffe religioni , omnibus
effet motum, deploratus nihilominus eft ab
Euangelicis pariter, ac reliquis Hungariae
Statibus fa&tionis enim Rákotzianae exper
tum eum nouerant cun&ti. Confultationi
bus Vefelényianae participem fe fuiffe ipfe
met non negabat, quae per fe innoxia, etiam
fi crimen laefae Maieftatis,agnofci vellet,
Bex nihilominus Hungariae fub fecreto fi
gillo propria manu affecuratorias ipfi trans
miferat litteras, in quibus nunquam id ip
fum ei rioxium fore per omnipotentem iu
rauerat Deum, rebusque fic fe habentibus
qualiter fine ignominia fidefragii mors ipfi
intentari potuiffet, iudicio non poterant af
fequi, omnibus quin potius Hungariae im
munitatibus euerfis , in prouinciam haere
ditariam eum redigere velle credebatur Rex
Hungariae, cui folus Nadasdius confilio, et
opibus reliquis praeftantior impedimento
futurus tollendus e medio erat, integrum
de his omnibus mi Le&or relinquo iudi
' ' \ - -- ' - cium,
 Pars Posterior. 99 .
.^

&ium. De Zrinio quidquam altius crede ( 1671.) „*

bant, fpargebantque homines, quid in li

bello fuo fupplici (fuperius inferto) ad Re
gem Hungariae fcripferat, memorem te effe
velim. Recuduit eo occifo horrenda illa
fufpicio, confilio Viennenfis Aulae, ad prae
cipitandos Hungaros fubordinatum fuiffe
Zrinium , dum itaque ingens hoc fecretum
in fupplici libello euulgaffet, antequam vi
res fumeret , florentiffimamque nationem
Hungaricam dolo proprio Regis euerfam
Europa agnofceret, fublatum. effe Zrinium
inagna erat fufpicio ; quae vtrum fic fe ha
beant, Deus omnium arcanorum fcrutator
nouit prae ceteris , fecundum iuftitiaeque
trutinam certo certius iudicabit.
Occupantur certe multa Euangelico
rum templa, occupatur Fragopoli collegium
a fundamento per eos non pridem ere&um,
citantur in praefentiam toties di&torum De
legatorum ex infima quoque Nobilitate ple
rique , e potioribus iam dudum carceribus
inclufus Stephanus Tzeglégi Ecclefiae Re
formatae Caffouienfis primarius Paftor, qui
anno proxime praeterito arefti moleftias,
moleftius 'diu paffus , tandem dimiffus fue
rat, le&o defixus denuo currui impofitus
Pofonium verfus dum trahitur verius, quam
G 9 VOCa
.'
Ieo, Hist. ReRvM TRANsilv.

vocatur in itinere e manibus hoftium ad

' ( 1671.) eum, quem pie coluit auolauit, cadauer fi
ne omni ceremonia aegre permittentibus
Gerinanis tumulatum. Proceres, qui ex
Hungaria in Tranfiluaniam fe receperant,
omnes morti adiudicati, fimiliter ii omnes,
quos in euocatoriis litteris ob facinus (vti
praetendebatur) Patrum fuorum in ius vo
carí Hungariae iufferat, imponuntur Pro
, ceribus pariter, ac mediocris fortis homini
bus Nobilibus tributa, partim pecunia, par
tim frumento ad. fuftentandos exercitus,
quos ad opprimendos ipfos Rex Hungariae
alebat, pendenda. Quibus omnibus ad Pro
ceres , qui ex Hungaria in Tranfiluaniam
fe receperant perlatis de vita fimul, et ho
nore tam patriae, quam proprio defperantes,
Legatos ex fuorum numero Spe&tabilem ,
ac Magnificum Stephanum Petroczi, ac Pau
1um Szepefi ad Ottomannicam Portam de
cernunt, qui menfe Iunio an. 1671. Alba
Iulia mouentes vltima eiusdem caftra Im
peratoris Turcarum in Macedonia non pro
cul vrbe Philipopoli fub radicibus Alpium
Difpoticarum fita fani ingreffi, honefte funt
excepti , tertioque poft appulfum die ad
fupremi Vezirii audientiam admifi, cum
coram natione plurimis fortunae fucceffibus
- ^ .
- - -
1RA
-
-

-
 > PARs Postea Ioa. . iom

intemperanter elata prolixis vti verbis vix

poffent, praemiffa honorifica falutatione Ve
zirio in fcriptis haec porrexere.
Felicibus an aduerfis potentiffimi Tura
carum Imperatoris aulam, totamque Otto•
mannicam nationem adierimus aufpiciis poft
. I)eum, et potentiffimum Imperatorem in tua
firum eft poteftate Excellentiffime Vezirie.
Quippe qui immenfae huius Monarchiae
clauo feliciter praefidens clariffimis vi&oriis ,
lónge florentius, quam acceperas commiffum
tibi reddidifti imperium , quaecunque in
terim fors nos, manebit, occafione nihilo*
minus rerum Hungaricarum tuas virtutes
propagandi: latius anfam effe datam, non
poteft non applaudere innata tibi magnani
v.
mitas, rem itaque ea, qua par eft fubmif
•
fione referimus in hunc modum: -*

Inclyta olim, armisque praepotens Hun

garica natio, gloriofifììmique eius reges, quot
fubegerunt prouincias, quot imperitauerunt
gentibus, fuperuacaneum eft referre coram
eo, quem nationum exterarum gefta mini
me latent, floruitque per longa feculorum.
temporum haec nationis noftrae felicitas ,
donec imperiorum quorumlibet exitiofa pe
ftis, difcordia in duas praepotentem natio
nem diuififfet fa&tiones, quarum vna pru
G 3 den
 re^ Hist. ReRvM TRANSILv.

âentius confilio , ac patrocinio Ottomanni

cae Portae fe fubmittens, quae femper dum
ii
quiefcere voluit, transegit vitam, nec quos
nifi laceffitos graues fibi vnquam fenfit, al
tera vero tributariam olim fibi nationem
Germanicam infelici fuo, et pofterorum fa
to Dominum fibi adfcifcens, certas Regi ex
eadem natione ele&to, quibus circumfpe&tis
Hungaris imperitaret praefcripfit conditio
nes, accepit laetus ille, illasque illibate
fe feruaturum firmiffimo fpopondit iuramen
ti Sacramento, putabant genitores noftri op
time his cancellis circumfcriptos ipfis prae
futuros nationis Germanicae Reges, fed nul
r , lo eorum conditionibus fibi datis fatisfa
ciente, dum ab vno laefi , de fucceffore
meliora fperantes imprudenter eundem Do
minum diutius colerent, alter plura, reli
qui plurima facere obligationi fuae contra
ria, donec fereniffimus Leopoldus, qui ti
tulo Regis Hungariae hodiè infigniri gau
dct; in euertendis Hungarorum priuilegiis
progenitores fuos fupergreffus, tanta nos
omnes , et fingulos laceffiuit iniuria , quae
fileri, ct vlterius pati nefas effet , demiffis
itaque per complures annos affiduis, vt iu
ramenti fui memor mitius nobiscum ageret,
fatigatus eft legationibus, obtinuimus ab eo
.• . prae
 •.

Pars PosteRIox: 1o$

{mff. praeter bona verba nihil. Aulae interim (1671.)

viennenfis Miniftris iniurias, quas nos ae
gre tuliffe fenferant , velut de induftria
multiplicántibus, martialis quocirca, incly /

taque natio Hungarica nullis ha£tenus hae

reditaria fe a Rege per fe libere, cum cer
i:i tisque conditionibus ele&o ludibrio haberi
non amplius paffa, violatisque per Regem
inaugurationis fuae conditionibus diuino,
pariterque ac humano iure abfolutam ab eo
fe credens, fratrum noftrorum Tranfiluano
ruin exemplum fecuta , qualiter potentiffi
mae Ottomannicae nationis patrocinio fe
fubmitteret , confilia fecum agere coepit, W 4

maturaffetque coepta profequi, nifi mors no

ftris conatibus inimica confilii illius prima
rios moderatores e viuis fuftuliffet, quibus
, fato fun&is dum de re tota amplius con
fultamus, non regnicolarum proprio vfui,
Zrinius confilio infciis nobis, quid, et qua- .
liter veftri Imperatoris molitus fit , aulam,
ipfi exa&tius noftis, fufficiat dixiffe ; occa
fione Zriniana mota nonnullorum in Hun
garia arma , quibus vi fubigendis imparem
{e Domus Auftriaca fciens, Zrinium, gene
rumque eius folos ipfius hoftes effe prae
tendens, faltem a praedi&is (vt ipfe prae
tendebat) perduellibus reliqui fua fepara
G4 rent
 Io4 HIst. ReRvM TRANsIlv. ,
- cioii.) rent arma , quietosque fe domi fuae conti
nerent, non faltem antea&tarum rcrum, ob
liuionem , fed omnium Hungariae immuni
tatum reftitutionem per iuramentales pro
mittebat litteras. Credidit gens Regibus
fuis fidiffima litteris dum ea, quae multis
follicitaret legationibus fponte Regem fuum
offerre videret, paffaque fibi imponi, de
pofitis armis praeftolatur effe&tuationem mag
nificorum promifforum, pro quibus cunäi
vincula, omnium bonorum expilationem ex
periuntur hodie viri, mulieres, pueri, puel
Hae , omnisque aetas , et fexus in Hunga
ria, imo in viuos faeuire non fatis fuit, in
• cadauera quoque nonnihil eft faeuitum •

cum itaque eius, qui Rex antea fuerat no

fter nullum iam nobiscum intercedat necef
fitudinis vinculum, non Regis fui prodito
res, fed tanquam natio libera confugimus
ad vos , patrocinium veßrum implorantes
coptra hoftem aftu, non viribus nóbis prae
ualentem, ceffent Hungarica arma feliciffi
mos rerum veftrarum fucceffus remorar;
amplius, agnofcant nationes clypeo noftro
ha£tenus lacto ceffiffe tot nationum per.
Hungaros deui&tarum tropaea, vi&rici ve
ftrae Monarchiae experiemini fi non focios,
at certe non inutiies vobis confoederatos
.^ w - Hun

~_
 ! - - - , • ' -

V, PARs PosTERioR. • io5

lae comí. Hungaros, nec animum pro tanto beneficio C 1671.) -

rcrum O. honorarium vobis pendere erubefciinus ii, -

e immuni quibus non parua aliae nationes olim pen

mtales VI. dere tributa, fed fi fatalis felicitatis noftrae
is Regib; periodus nos amplius liberos non finit, vo
\A& W. bis potentioribus vtpote , ac mitioribus Dò
legem íi minis, quam Germanis in viuos ac mor- -

imponi, * tuos, imo etiam animas noftras faeuire fo- ' -

tionemm; litis; ad tuendum autem imbellibus fubeffe -

uìbus t': malumus, nec in re tanti momenti creden

lationem, tionales totius regni Statuum litteras nobis ,
pueri,yj: deeffe miremini, praefentes quidem funt
s in HA; s eorum , qui perfpicaciori pollentes fenfu , ^ H,
fatis fuit, ! Aulaeque Viennenfis infidiarum non ignari, t.

\ {a£\\, vitae fuae fuga confulerunt, dum reliqui ·|

ea fuerat M*, carceribus inclufi, aut germani militis fae
rcedat & uitia oppreffi de vinculis implorant auxi
; fui proi√ lium veftrum , praeter eos vero occiforum
a confugis e fepulchris clamant cadauera, nc german1
implofiT; cam hanc crudclitatem inuitam finatis, po- ' ' - '
is nobisß fterosque ipforum propter deditionis vobis
arma felici faciendae fufpicionem omnibus bonis fpo- i
■, remºri liatos in fqualore, et miferiis relinquatis.
:lypco Mii, Agnofcat Europa inagnanimam erga affli
ationum fit &tos veftram Generofitatem, exemplaque fi
, viâritis? bi ob oculos ponant nos altae gentes, afy- -

fi non íí lum apud vos habituros eos, qui iniqua ab

sonis:* aliis paffi fub alas veftras confugere confue
"ji. uerunt. G 5 Fi
 -

. …

■ - . το6 Hist. ReRvM TRANsiLv. ' '

( 1671.) ' Finitis his ad ofcula pedum admiffi, bo

• • • . • i .•

na fpe pleni in hofpitium remiffi funt. Ac

ceptanda, an fperanda haec eorum legatio
trä&tatum per complures dies in Aula Im- '
peratoria, huic indiciarum cum Imperatore
IRomanorum ante feptennium initarum non
dum elapfus terminus obftaculo erat, ingens
illinc emolumenti fpes , magnum ad lega
/ tionem acceptandam addebat incitamentum.
- rg. tandem Iulii accitos in praefentiam hun
garicos Legatos, his fupremi Vezirii filia
alloquitur verbis: -

Potentiffimus Imperator Turcarum vos,

gentemque hungaricam fub tutelam fuam
| recepit: Vezirio Budenfi, vt negotia hun
. - . garica procuraret demandans, deflexoque
ad Magnatem quemdam Turcicum, vefte
mardonum pelle fubdu&ta indutum, vultu,
litteras ferico inuolucro veftitas ei gprri
« gens, hunc ( inquit) potentiffimus Impera
• •, tor Budam vfque itineri veftro Comitem
• - elegit, illinc Viennam has Imperatoris lit
• , teras, vt euacuatis omnibus praefidiis regno
, eiusdem Hungariae ha&enus Rex, nifi bel
, lum malit, confeftim cedat in fe continen
· · · tes, ipfe transportabit inftru&ionem. Au
. . diuere haec illi intra fpem, metumque du
- bii, acceptis fub patrocinium Hungaris lae
' ' , • ^ . . titiam ,
 - PARs Posterior: 1oy
titiam exprimebat, fed nullis adhuc in ne- ( 1671.)
gotio tanti momenti capitulationis conditio
£ nibus exftantibus ne ad Vezirium Buden
is fem reie&i iniquiffimis fubiicerentur con
ditionibus, aut Aula Viennenfi pecuniis
non parcente, eius muneribus lenita Otto

: mannica Porta vacui dimitterentur, vehe

menter erant anxii ; fed neceffitas omnibus
praedominans dum foli facere non poffent,
parere eos coegit, Budamque ad Vezirium
: eiusdem vrbis cum adiun&to tranfiuere Le
gato.
Qua tendentes Albam Graecam ingreffi
de progreffu rerum fuarum fratres fuos in
Tranfiluania degentes per litteras, et ta
bellarium Radics certificant, multa per eun
dem contra Ioannem Datzó Legatum no
ftrum ipfis in Ottomannica Porta promiffis
rebus infudantibus ibidem praefentem ex
poftulantes, quafi ille ne pro voto res ipfo
rum fluerent, obicem inieciffet, nec erat ex
nihilo, de quo ipfi querebantur.
Praedi&tus enim Datz6 Principis quam
uis Apaffii in quibus iam fatorum Legato
rum caufa ipfi erat recommendata litteras
accepiffet, diuerfis tamen ex confilio fecre
tiori, vt in di&io negotio fileret erat adino
nitus. -

Acce
•
 r, , -

ao8 Hist. ReRvM TRAN8ILv.

. (1671.) . Acceptis exules Hungarici Legatorum
| fuorum litteris nullas quamuis litteras con
fotderationales, eo minus diplomata ab Ot
- tomanno obtinuiffe certum effet , bona ta
- men verba pro confe&to feliciter negotio
- ingenti cum laetitia accipiunt, vt Apaffius
, Princeps cum omni Tranfiluanorum robore -

Hungariam verfus fe moueat, exercituique

Vezirii Budenfis, quem in caftris iam effe !
credebant, fé coniungens, Caefareanos ag
grediatur, obteftantes per Deum ! inconful
•.
- to Senatuipfis
fponfum dumfuiffct,
haec fieri
perdiminime poffetem
hac mora re
a. pus, Germanosque adhuc imbecilles dila
• - tione hac firmiores reddi ferme cum lacry
+ mis querebantur.
- Conuocati Radnothinum menfe Augu
, - ' {to Confiliarii, in quorum praefentia Lcga*
, - torum per exules Hungaros ad Ottomanni
- cam (vt praemiffum) expeditorum. Tabel
larius diario , cui toties di&orum Legato
rum diurna a&u inferta fuerant, aperto,
- qua die caftra Imperatoris ipfi fuiffent in
greffi, a fupremi Vezirii filia clam, et in*
fcio refidente Regis Hungariae fub no&em i
auditi, mox ad fupremum Vezirium ea pro
•, mouente dedu&ti, qualiterque decima o&a-
| - ua poft primam audientiam diu magnifieis 1

- - | . - pr0~
 .

ΡARs PosTERioR. 169 .

'promiTs onerati fint dimiffi , multis exag- ( 1671. ) -

geret verbis, nihilque negotio deeffe affe

rit, faltem Apaffius Princeps Germanos Hun
garorum populatores nunc autem futurarum
rerum vix mentis compotes feliciffimis ar
mis inuadere ne diâerat.
Mirantur tam principalium ipfius, quam
tabellarii vanam hanc opinionem Confilia- .
rii non ita confoederationes inter nationes
iniri, nec nuda verba in negotio tanti mo
menti pro folido negotio fufficere dicentes;
fed miferrimi illi exules repetendae patriae
defiderio omnia fibi poffibilia , et felicia
ominabantur » mirabanturque ex aduerfo
vanam hanc Confiliariorum ( vt ipfi affere
bant) meticulofitatem, qui nodos in ftirpo
- - - s

querentes , in dubium vocare rem confe

&am non erubefcerent.
Palamque vociferabantur Ottomannica
Porta ipfis iam patrocinante rebus fuis pro
mouendis fine ope Tranfiluanorum ipfosmet
fufficere, fi itaque Princeps Apaffius au
tumno praefenti ipfis fuccurrere renuet, ad
futuraque veris tempora rem differre de > «
creuerit, tunc quoque quietam domi fuae
tranfigat vitam. • .

Haec, et fimilia Principem Apaffium,

et Confiliarios non latebant , imprudentcr
t. , nihi
 -

1 io Hist. ReRvM TRANsiLv.

nihilominus fe , regnumque Tranfiluaniae

praecipitare nolentes , quid Ottomannica
Porta in negotio praefenti ftatuiffet, quid
ue Vezirio Budenfi demandaffet, expifcan
dum prius erat. -

Mittitur ad praedi&am rem edifcen

dam Budam cum muneribus Ladislaus Ba
16, Georgius autem Brenkovitz ad Otto
mannicam Portam, qui Septembri, et O&to
bri menfibus quid illic egerint, ex fequen- -
tibus patebit.
Inftantiffime autem iisdem exulibus vr
gentibus publicis Regnicolis demandatus
eft belli apparatus, qui nec Hungariae quid
quam eft opitulatus, nos vero ex fufpc&tis
manifeftos reddidit Domui Auftriacae ho
ftes.
Tam Balö Buda, quam Brenkovitz ex
Ottomannica Porta rediere menfe Nouem
bri; Balö a Purpurato Budenfi honeftiffime
exceptum, lautiffimeque fe tra&tatum fert,
Reportat litteras praedi&i Vezirii ho
neftiffime fcriptas, ex quibus apparebat pro
penfus erga Principem eius animus, nihil
tamen negotio, de quo quaeftio erat con
ducens, quippe: qui Ottomannica Porta iu
bente ad omnia fe paratum fore fcribens ,
nihil interim ha&tenus ipfi demandatum fa
tere
 PAas Postearom. 1I ■ i

, teretur, praemittit folidiores, fed Hungaris ( 1671.) - -

t1 infeliciores Brenkovitz fupremi Vezirii lit

i% teras in haec verba:

Gloriofiffime Principum Meffiam colen- ,

:', tium, Deus. fit Moderator rerum `
} ' tuarum ! -

* - Qualiter exules Hungari proprio, to- )

tiusque Hungariae nomini potentiffimi Tur- |
carum Imperatoris implorent patrocinium, , /

M. tam ex ipforummet verbis ante paucas fep- | \

timanas, tam ex litteris tuis liquet, vbi - \
durante obfidione Erfekujvarienfi, nec dum
inter duos Imperatores coalita pace illi re- {
rum fuarum non fatis boni curatores, nihil \
muffitarunt , fi litteris me iubente per te ' '
1 , euulgatis inferta clementiae imperatoriae - ,
oblatio ipfis difplicuit, pacem cuin Germa- - \
no fancitam ad inftantiam ipforüm poten- , }
tiffimus Iuperator minime rumpet ; hanc ,

itaque cathegoricam ipfis refolutionem fig- _• |

nificate. Deus fit Prote&or tuus. Datae , `/

I. Nouembris fub Alpibus Defpoticis, of- .

fenfae exulibus Hungaris in Originali fu- I.
premi Vezirii litterae lacrymas finguli eli- !
Cu€if €. . \

Conftabat ruinatas tota ferme Hunga- l -t

f1a !
 a.

, ' ' * 14 Hist. ReRvM TRANsiLv.

( 1671. ) ria per Clerum reformatas Ecclefias, fundi
- tus euerfam * celeberrimam Scholam Sáros
patakinam, quae Mater Ecclefiarum refor
matarum in Hungaria fuerat,
• . Oppreffas variis locis etiam fi non in
- gradu Auguftanae Confeffionis Ecclefias,
- - - occupatum Collegium eorum Fragopolienfe,
- , plura mox ipfi quoque paffuri credebantur;
in tanta defperatione quid agerent, quoue
fe verterent, nefciebant miferrimi? ,
, In re nihiloininus prorfus defperata ad
*•
-'
-
fupremum Vezirium denuo Princeps Apaf
fius per litteras pro ipfis requirat, Buden
. , fem praeterea Purpuratum bene erga Apaf
* fium Principem affe&tum ad intercedendum
follicitet , obteftantur per mifericordiam
Chrifti, paret flentibus quamuis nulla felicis
fucceffu fpe bonus Princeps, inferendo in
tcr cetera litteris ad Vezirium Budenfem '
, ` fcriptis, quatenus ille Hungarorum Proce
rum ad ipfum (vt ex praemifíis liquet) ex
«Ottomannica Porta relegatorum vnum (Pau
lum Szepefi ) proprium eidem adiungens
Legatum fupremum Vezirium adire, alte
rum autem Stephanum Petroczkium in Tran
filuaniam dimitteret,
uo exitu annus fequens docebit. Haec
- - de fuhefta , et fatis deploranda illa materia
' , - 1 In
 w

• PARs PosTERIor, 113

in hoc anno fluente fcripta tufficiant. In- C 1671.)
feliciffimo hoc anno fluente, faeuientibus
que in Hungariam vndiquaque aerumnis,
duo-' fub anonimis euulgata fuere ibidem
fcripta, au&torem primi Iefuitarum ordinis
fuiffe fama fpargebatur ; hic Pannoniae rui- .
natae calamitatibus applaudit, quam procul
dubio odio religionis iam dudum perditam
optaffet. Alterum ex laefis perfonis fuiffe
veriffimu111 eft. Ille a priore obie&io quan
eam in fe eft sefellere nititur ; vtraque mi
Le&or fi placent praefentia habes.
\
. P A N N O N I A . ..
felicibvs Avspiciis Divi LEOPOL
DI Iwpsratoris Caesaris Avgvstt
- DEBELLATA. *,-- . .

SAcRA CAESAREA REGIA Maiestas.

-

Vicifti tameh Domine, et occultas ae

mulorum infidias, apertam rebellium vim
non inferiori fortitudine, quam fortuna, non
minori confilio, quam induftria fuperafti,
ma&e tua virtute Leopolde Caefar, pro
quo fidera, cuin quo Numina militant, et
coniuratae veniant. ad claffica nubes.
Part II, H Quid
-- -
.
j.

114 Hist. ReRvM TRANsiLv. •

- , (1671,) Quidquid clandeftinis in Illyrico dolis
ortum, quidquid manifeftae in montanis vl
terioris Pannoniae iugis defe&ionis coeptum
eft, familiatis Auguftae Domui tuae fatorum
„benignitas vltro, et antequam virus adole
fceret, viresque affumeret, in herba difcuf
fit, famulata eft propitiae coeleftium volun
tati. Domini manus adfuit ; Marti, Mercu
rioque ad profperam audaciam folertiam iun
xit, celeritas abfoluit. Omni in tempore
momentum fecit, neque confilium laudari
poterat nifi per a&um. Vidi ipfemet Vien
nae te Imperator, magni illius diui Condi
toris imperii tui more, dilato cibo, potuque,
qui ceteris mortalium in alimentum, rerum
autem Dominis in voluptatem quoque ce
dit, interrupto fomno , omiffisque fummae
fortnnae deliciis, nunciofe Styria , Illyriae
que collimitio venientes iacun&tanter audi
re, nouis mandatis inftru&tos ftatim dimit
tere, in deli&is foediffimis, fapientiffimorum
Procerum , quorum non alia regia foecun
dior exftitit, Senatu, fuffragia fingulorum
exquirere, ad lancem re&ae rationis, et iu
dicii expendere, militem expedire, copias,
tormenta, commeatum, ftipendia, quo opus
erat, mittere, triduo denique negotiuui plu
rium annorum miraculofe conficere, non ne
-^ … Gυβη
 PARs PostrRioa. ' 115
eum vnquam fatis laudatum Caefàrem iure ( 167t,)
dixeritis: Veni, vidi, vici ; imo venit, vidit,
Deus vicit , qui propter te certauit, et tan
quam abfentis caufam fauentibus aufpiciis
proeurauit; nefanda autem illa proditio, ad
cuius famam tota fe Europa , imo vniuer
fus pene orbis commouerat, quid aliud nifi
venit, fuit, et liberas tibi caedes vacuam
que poft tot excitatos flu&us ad quietem
tandem redituri regni poffeffionem reliquit;
experta vi&tis, et inuitis pulcherrima con
feffione nullam effe maijrem, quam fub le
gitimo Rege libertatem, et difcordi licen
tia diftra&tis expedire vnum effe, cui fer
' uiant, hoc, bonum. Vt olim Ludouico XI,
qui primus, regiam in Gallia poteftatem le
gibus olim non folutam emancipaffe credi
tur, vt folium fumumumque imperii ius ci
tra manumiffionem adipifceretur ; ita modo
tibi Augufte contigit, qui plurimum per
duellibus debes, per quos demum vere, et
non fine exceptione , non precario parendi
iure regnare coepifti : Beneficium iftüd
proprium virtutis, imo pietatis tuae prae
mium eft.
Sacratiffime Principum non Sigismundi
Hongaeuitas, vel potentia Caroli , non po
$entia Ferdinandi primi, non humanitas
H a Más

-**
 1 16 Hist. RrRvM TRANsiLv.

(1671.) Maximiliani , non folertia Rudolphi, non

fauor Mathiae, neque vel aui tui, et ataui
Monarchac felicitas, vel gloriofiffimi paren- ,
tis tui prudentia eo faftigii peruenit, vt
prouinciam nimia libertate feruentem eum
in ordinem redigeret, vt Auftriacorum im
peria, Germanorum praefidia ferre, vel ve
reri difceret. Quoties illi quidem volue
runt videre, quae nos videmus, et non vi
derunt , non deerat illis vel ad confultan
dum fapientia, vel ad audiendum animus,
aderant confilio prouidi , dextra ftrenui,
Scovendii, Baftae, Belgiotae , Dampertae,
Bugnoii, Sifiphii iftud faxum ne quidquam
voluerunt; fortuna non adfuit, quae tibi
hoc fingulare munus in arcano fatorum fa
` crario feruauit, non fruftra te Pannonicae
gentis ritu eo natum natura edidit, tam in
fans, tuique ignarus, quas minabaris detra
&urum te Criftas genti, eas vltra ciuiIem
modum, impleuit augurium fortuna, et quid
in cunis vagienti obfuit, in caftris trium
phanti reftitit ? habes regnum folide tuum.
Nemo moenibus arcet, commeatus interclu
dit, domo eiicit ; nemo infultare germanico
nomini, nemo Auftriacam lenitatem Iacef
fere audet, fremunt capti, pallent vi&i, fi
lent reliqui, ne Barbari quidem malae cau
- * [ae
-
 PAas Postea Ioa.- , 117
fae patrocinantur, et quidam Chriftianorum (1671.)
quidquid gentium iuris eft memores, ab
horrent a confortio fceleris , cuius perpe
tratio ad vnum exemplum ad omnes perti
net. Non minima felicitatis tuae pars eft
Domine , ipfos infideles feruaffe fidem eo
tempore, ea occafione qua non impune mo
do, fed cum fpe profundi imperii, quo ad
ftri&a Mahumetanae fuperftitioni vota ipfo
rum vnice tendunt, frangere poterant , in
dignum nempe populis quamuis a cognitio
ne re&i remotis vifum eft, alienae mifceri
perfidiae, et infolefcenti fubditorum aduer
fus Dominos improbitati auxiliares manus
commodare : hoc illos; confcientia reliquos
et re&ae rationis fcintilla in homine bo
norum, malorumque facinorum iudex vin
dex magnò docuit eorum opprobrio, et ru
bore, quibus fama editis, ex diuinae legis
praefcripto, nihilominus diuerfa, et ipfismet
etiam Barbaris inuifa placuerunt, vnde iu
fto coeli facinorum eiusmodi fautorum fe
rio irafcentis decreto nihil aliud ad eos re
dit, quam profufae in dete&as molitiones
pecuniae, triftis ia&tura , et deteftatio ge
neris humani tantae immanitatis au&ores,
adiutoresque pari abominatióne exfecran
tis, accedente extrema infamia , qua ad
-
H 3 COI1
A

118 Hist. RERVM TRAnsrlv.

confummationem feculi vfque flagrabunt,
interno pe&torum morfu , in illis flagitia
fua, et dedecora in fupplicium quotidiano
eius fenfu, et affidua exprobratione ver
tente. „Tu autem Domine gratias age Deo,
pro tc tam fedulo, tam grauiter excubanti,
vtere fortuna, ambas tibi manus tam diu,
tam comiter porrigente, infifte coeptis, vr
ge fucceffus, et poftquam vlteriori conful
tum tecuritati proipe&umque eft ; quidquid
reftat, id clementia compone, omnium cul•
pa fuit, paucorum poena fit ; his parce, et
toties vel ipfis veniam tribue ; fed nouam
peccandi materiam offerre crudelitatis fpe
cies foret, et faeuitia parcens, fed eft etiam
mifericordia puniens, quae etiam dum ferit,
et caedit, dum amputat membra, et abfcin
dit, miferetur, neque nifi cum magno tor
mento ad aduftionem, et fe&tionem quoties
opus eft accedit. Ceteri bonitatem tuam
potius experiantur, quam feueritatem me
tuant, intelligantque ; te
Parceré fubie&is, et debcllare fuperbos.
Sed quia gentes libertatis auidae ferius
ea obliuifcuntur, quae amittunt, nec eodem,
quo vincuntur impetu domantur, ideo tem
pQre, ac fpatio res eget ; vt paulatim amor
-

+
obfe
 • PARs PosteRroR. 1*9 |
obfequii, et fides in Principem ex confue (1671.)
tudiue in naturam vertat, interim inie&um
femel froenum abdu&ta tenendum manu,
nec vnquam remittendum eft, donec indo
m*tae prolium infuetae dominationis cerui
ces bona fide mitefcant, ac vi&ti, vi&tores
que mutuis affe&ibus ferio coalefcant , fuf
ficit , interim oppida, caftella, munimenta in
manu tua, in tutela Germanorum effe, ne
que nocere amplius fuba&tos velle, vel fi
velint poffe , demtis aculeis noxii crabro
nes fint ; videndum autem eft, ne alii fuc
crefcant, ne ngua incrementa capiant. Non
dormit aleator, fed circuit ficut leo rugiens,
quaerens, quem deuoret ; ecce venit illuc.
imo refidet illic, et habet magnam iram,
fciens quod modicum tempus habet, adhuc
aurum, quod difturbat animos , quod cor
rumpat artes, quibus inficiat inftrumenta,
quae adhibeat, machinas, quas adhibeat,
focios, quibus confidat, laqueos, quos ten
dat, blanditias, quibus colat, tempora, quae
exfpe&tet, opportunitates, quibus immineat,
miniftros, quibus vtatur, toties a fortuna
dereli&tus benignum eius regreffum operiri
non definit, infelicium aleatorùm more, qui
perdito faepius ia&tu, ludere tamen non cef
fant, fi forte vno momento plurium hora
• • • • H4 • 1VJII,

\.
 -

nae, Hist, ReavM TRANsilv.

rum damna recuperent, donec omnem pau*
( 167.) lati m pecuniam profuderint, hos potiffimum
caue Domine, obferua, et deprehenfos in
finibus tuis Domine nulla lege patiaris non
eorum praefentiam feras, eos. quotidie ante
oculos tuos obferuari finas, qui in vita tua, '
in pace regnorum tuorum turbanda hoftium
quoque ius, et facra muneris fui, et fas gen
tium ruperunt. Vicinae tibi Tartariae e
xemplum intuere , et imitare, quae nun*
quam pacatior, nunquam validior exftitit,
quam cum aduerfis fub fpeciofis nominibus •
exploratorum vicem agentibus', aulam, et
aures, portas , et portus claufit, et corru
ptos pariter, et corruptores edi&is repreffit,
atque cohibuit. Habes, quod fequaris, ne
que aliter regno tuo fecuritatem, aulae fi
dem, tranquillitatem prouinciis reftitues.
Vtinam et reliqui Germani idem tecum
fentiant, venenatosque bafilifcos , et noxia
concordiae publicae noftrae e confiliis fuis,
e palatiis, e caftris profcribant, et cum ve
tcribus iilis Mauris vltra fi&tum Gadifanum
in Lybiam fuam, imo ad lndos, et Gara
mantas, vbi Pal Copydatarum neque di&a,
neque fa&ta audire poffint, remittant, vt
tandem aurea pax fummum humani defide
rii bonum , terram, reuifà fceptris adhac
£€at,
 - - -

-
PARs Postraiow. 12r.

reat, gentes conciliet, et communi confilio (1671.}

' non nifi in communem chriftiani nominis
hoftem arma furmant , donec ipfe quoquc
Crur;ilunam fubmittere, et iniuftus tot reg
norum praedo , tot regionum inuafor , tot .
prouinciarum detcntor , iure cogatur refti
tuere, quidquid iniuria eripuit, ac demum
multitudo credentium fiat cor vnum, et ani
ma vna , quo , cum toto ad genua tua au
gufta humillimo, reuerentiae cultu fe in
clinat

Numini Maieftatique tuac

deuotiffimus et fubie&if
fimus feruus et fubdi
tus. m. pr.
i2a Hist. ReRvM TRANsiLv.

ANNIVERSA RI VS.
* DVODEMVS.

DIVO. LEOPOLD O.
IMPERATORI. CAESARI AVGVSTO.
PATRIAE. PATRI.
Germanico. Pannonico. Bohemico.
Dacico, Getico. Illyrico.
et quod nomen fuper omne huma
num nomen eft,
A V S T R I A C O.
inauguralis. ,
Votiuo non ignotae pietatis cultu ce
lebratus Ioannis xviii.
Non habemus Regem, nifi Cae/arem.
IHOMIERVS,
ETEKOTA NOCEXTO
ETYBAXTAEYX.
J

Sacra Caefàrea Regiaque Maieftas !

Nullum te Leopolde Caefar dignius,
nullum tempori conuenientius argumentum
inueniri potuit, quam quod vltro fe ofFert.
Inftat imo adeft fauftiffima dies, qua anni
uerfarium ele&tionis folenni, vt olim quoque
- - fub
 PAas Postea Ior. 103 * v
;
fub vetuftiffimis Principibus vfitata pietate (1671.).
inter gaudia, laetasque acclamationes cele
bramus, et Conditori Deo pro vita tua, pro
falute imperii noua vota nuncdpamus, fa
[) ueat coelum iufìis defideriis, exaudiat ca
ftas fidelium preces reipublicae caufa C cu
$. ius tu Domine pctiffima pars es) conceptas ;
abfit improba fpcs, et captandae mortis vo
'*
ta, vtut alte , nimis tamen propere eorum
animis infixa', qui habere itnperium, quam
expe£tare malunt, ad bonum fcilicet pub
licum praetendunt, qui propriam tendunt,
qui propriam quaerunt, in rem fuam, imo
peregrinam maligni ; Procuratores enim ii
per lucidas fraudes , et inania arcana, va
nosque dolos, qui tales effe definunt, nifi
aftu colantur , fpeciofa ifta vtilitatis com
munis, fecuritatisque publicae nomina iam
dudum exoleuerunt, neque amplius fidem
faciunt , ciuilis animi, et de aliena magis,
quam propria caufa folliciti, quae, nos fce
lera, illi remedia vocant, paci videlicet eo
inftrumento confulturi , quo parta turban
tur, ignorant nimirum , neque orbem duos
foles, neque vnam gentem duos fimul Prin
gipes in fummos gradu pofitos ferre poffe.
At nempe orbitas tua Domine eos mortet,
vt quod cafus abftulit, induftria fuppleat,
• - €t
 •

124. Hisr. ReavM TRANsrlv.

et vt fuccefforem, cuius fere familia ex
( 1671, )
pers, is promtius e republica peratur, ac
loco libertatis ele&um fit, quod vt illi aiunt,
optimum quemque inuenit, fi non fanguinis
quemadmodum ipfi autumant, fed meriti, et
virtutis ratio habeatur; non autem de alie
no morbo laborent, ac de florentiffimae ar
tis foecunditate praepropere defperent. Pu
deat ineptiarum, et temeritatis fuomet iu
dicio damnatos : An vero vnius morbi pe
riculum de futuris, et incertis coutingenti
bus anxios reddit? ita fane fi verbis po
tius, quam rebus fides habenda effet, igno.
rant forte nullam fummi imperii communi
cationem effe, neque diuidi poffe, quae fe
parari nequeunt, ac vnum effe reipublicae
corpus et vnius animo regendum , hoc fi
nefciant, aut nefcire fe, quid verius fingunt,
hac faltem vice , au&oribus omnis aeui fa
pientibus, experientia magiftra difcant, ma
le regi rempublicam plurium imperiis, rem
indiuifibilem Maieftatem , et Parheliorum
non in terra minus, quam in coelo inter
prodigia naturae haberi, infauftisque^omni
bus accenfert, Nunc quid fruftra vetuftif
fimi vatis decantatiffimum iftud , et huic
commentationi praefcriptum :
-
EIS.

_*
 • , • - ,l
PARs PosTER Ioa. 1a5

EisKOIKAvESIO (i6i.) -

E1SB & SILEO. -

Iulius Caefar primus imperii illius, quod

nunc tuis Augufte humeris incumbit, fun
dator femper in ore habuit: Quodfi enim,
vt iuris Romani conterraneis notum eft, ma
litia communionis inter priuatos etiam fo
1et excitare difcordias, vbi tamen vel de
communi diuidendo, vel de fuccrefcenda
familia, aut de finibus agrorum priuatorum
regendis duntaxat agit, quanto magis nulla
fides regni fociis, omnisque poteftas impa
tiens erit ?
uod fi aulicus fauor ab ambulatoria.
voluntate dependens, riualem non admit
tit, quanto difficilius eft eiusdem loci fum
mam potentiam, et concordiam, effe ? fi con
ferui ad vnius doinini lubitum, ac in ho
ras, ac fingula faepe fmomenta mutabiles
nutus modo faciles, modo miferi in eodem'
gratiae gradu, aegre fine inuidia, nec diu
fine alterius lapfu fe mutuo ferre queunt?
quomodo condominos fuprema vnius jm
perii poteftas ex aequo, et fine fuperiore
fruentes pateretur, delicatius eft aliquod
regnum, quam vt confortem Maieftas, quam
vt coaequalem toleret ; neque ita, vt ia
ciui
-
 126 Hist. RERVM TRANSILv.

(.1671 ) ciuitate Magiftratus, fic in imperio Caefa

res vel inter fe aequantur , vel fibi inui
cem furrogantur, alia ciuium in republica,
alia fummorum in regno Principum ratio
„ eft, aequalitas ciuitatum , inaequalitas reg
norum munimentum eft, in plurium ftatu
pares cum paribus concurrunt, iet vt pro
prium eft, facile congregantur. Vnus vbi
imperitat parem non agnofcit, qui fummus
eft , et fecundum , ac proximum , non nifi
longo , et diftin&io interuallo, non iuxta,
et penes fe recepit, iam olim Romae non
aliam ob caufam Praterno, timéti maduerumt
fanguine muri ; et in prima fenefcentis iam
imperii incunabula prope euerfus orbis eft,
dum de Principatu inter bonos certatum
fuit, ac Pompeji, Craffique potentia in Cae
farem ; Lepidi, atque Antonii arma, ne Au
guftum non fine caede , et fanguine ceffe
re, neque aliter deinceps iudicatum, quam
nec Imperanti, nec iii perio fecuritatem, ni
fi extin&e aemulatu redditum iri , aemulus
autem eft, quisquis eft p oximus, quisquis
luce fua quamuis mutuatitia luminibus no
ftris officit, et radiis noftris} fuos interiicit,
non aliter luna inter coeleftia infimum, ac
terrae proximum corpus dum ad folem pro•
pius accedit fulgoris sius partem intercipit,
2G
 -

PARs PosTEeIor. 127 ,

\
ac ecclypfin ifiducit ; idem fit in his fublu- ( 1671.)
naribus quae in plurimis alta illa, et fu
prema imitantur , fi per exempla ire lu
bet , et monita prudentum documentis re
rum firmare placet, quando infelicius Ro
manum imperium , quam cum in plures
fpargi Principes coepifìet, quam breuis Dio
cletiani, et Maximiliani, quam infaufta in
ter Seuerum, et P. Pe - - - ; inter Conftan
tinum Magnum, et Licinium, inter Con
ftantini liberos potentiae focietas. Quando
plura bella, faeuiora certamina, funeftiores
cafus, quam cum tot Auguftorum, tot Im
peratorum, tot Caefarum fubordinata, et
nouis, ac olim incognitis interpretationibus
detorta vocabula, graeca vanitate vfurpari
coepiffent, nec alia res imperium Occiden
tis ad Francos ; Orientis ad Turcas trans
tulit, quam illa inter pares , et eadem ca
pientes de fumma rerum contentio; huic
affidua liberorum cum parentibus, fratrum
cum fratribus, generorum cum foceris, pro
pinquorum cum proximis diffidia, clam per
veneficas infidias, palam per bella, et prae.
lia graffantia, quod malum viris, et viribus
praeftantiffima nudauit imperia, Trophae
funtum Achajam, ipfamque Romae aequa
lem Conftantinopolim Barbarorum poten
- - - tiae
 ma8 Hist. RERVM TRANSILv,
C. 671.) tiae vltro in fubfidiumaccitae , expofuit,
Neque melior in qccidente rerum facies,
dum inclinatis Francorum rebus Arnulphus
Carolo Craffo, adiunStus, et in partem cu
rarum receptus beneficii fui au&iorem omni
poteftate exuit, et ad modica alimenta a
Proceribus Francorum emendicarida adegit.
Paria fata Henricus IV. in Rudolpho Sue*
<— uiae Duce, imo quod exemplo perniciofius
in fuomet filio nimis praecociter in pater
ni faftigii confortium admifTo expertus eft,
eodem cafu veterum Sueuorum Principum
domus concidit impellentibus eam, ac prae
cipitem agentibus praepofteris, eue&tionum
eiusmodi confilia , nolo propria memorare,
quoram vt recentior memoria, ita grauior
inuidia eft, fatis haec pauca vice omnium
addu&a oftendunt falli eos, et fallere, qui
paratas aliorum fpes cohiberi putant, fi fuc
ceßor non in incerto fit , bene ha&tenus
cefferit, Friderico IV. Maximilianum, Ca
toIo V. Ferdinandum , huic Maximilianum
alterüm , i Rudolphum II. et Ferdinan
do fecundo filium cognomine viuentibus
furrogatos, at ex eadem domo volentibus,
quorum intererat et fuae Magnitudini, et
cooptatorum modeftiae confifis, et ne fic
quidem absque inuidia, et calumnia aliorum,
- qui
 PARs PosTERioR. I 129 v

í qui cum fa&ionibus, floruiffent, potentiam (1671.)

fundatae longo imperio domus fufpe&abant,
fa&tum e{t, nota funt, quae Francofurti, et
in diuerfis conuenticulis noftra aetate inita
fuerunt confilia, ne quis viuo Caefare alter
crearetur ; quod fi nunc non, dum adeo ex
; ternis amicitiis illigata dicam , an infe&a
Germania eft vel foedcribus fancitum, vel
legibus cautum fuit, vt non nifi omnium
: Ele&orum confenfu fuperftiti fummo Prin
cipi fub Regis Romanorum titulo addere
- -

tur, vel collega muneris, vel haeres digni

tatis, ne in fummo faftigio duo fimul con :
ftituerentur ; quanto formidolofius hac no
{tra aetate ifta morum grauitate fuerit, non
fratri fratrem , vt quondam Rudolpho II,
Mathiam, quamquam ne id quidem nifi op
portuna alterius mors litem direrni{fet pe
riculo, ac pernicie, vt monumenta publica,
et Arcanani Commentariorum teftantur, ca=
riturum fuerat, fed Auftriàco Principi ex
traneum fufficere, qui Caefaris nomen per
tot fecula in hac familia cum fumma laude :
conferuet, claritudinem aliam in domum fe
rat, nunquam eo, vnde femel diuerterit re
dituram, non iniuria fafpe&us femper, in•
uifusque Dominationibus eft, quisquis pro
ximus deftinatur, vt propterea a parentibus
APart II. - I libea
 $i ge Hist. RexvM TRArs ILv.
® 1671.) liberi, fratres a fratribus, generi a foceris
non timentur modo, fed quantum fieri po
teft cohibentur, ac quam rcipublicae par
tem fibi vendicent, vnde longe etiam regio
Ferdinando III. tuo Caefar parenti, tuo
itidem fratri Ferdinandi feripto ferio pro
fpe&um fuit, ne viuo patre quidquam pro
imperio agerent , quanto accuratius proui
dendum eft patriae ftudiofis , ne viuo patre
quidquam, ne in multo periculofiores fco
pulos impingat Germania, fi fùperftite in
tegris viribus Augufto praecocibus in futu
ros morbos remediis, vel praefumtis, ve!
adhibitis malum eminus imminens praepo
£tera curatione accelerarit, ac in bellum ci
uile, quod praeuenire, ae declinare nititur
vltro incident, nam difplicent Regnantibus
ciuilia etiam filiorum ingenia ; fi Antiochus
olim filium grauem fene&tae fuae fucceffo
sem imperare credidit, fi Elifabetha Brita
nica Mariam, Stvartam proximam, et indu- '
bitatam fceptri Anglici haeredem libertate,
ac tandem vita, ob id folum deftituit, quod
fibi eam viuenti et inftare fucceffioni paulo
auidius, ambitiofius quam par fuerat exi
£timaret, ac linteum fepulchrale ante ocu
los vt loquebatur fufpenfum quotidie in
tweri nollet; fi Henricws III, Gallorum Res
Ve
 PArs PosTERioa, *g* i
velariae ftirpis pofterum aegre fecit, vt ζ 1671,}
fibi viuo tumulum fodi , hoc eft fe viuo,
ac viuente fuam haereditatem cerni defig
nat^ fucceffore pateretur , aeque nec latu
ruin animó Leopoldum arbitramur, fibi tot
•
NMaiorum, tot propriis meritis, ac Dei, ho
minumque confenfu ad imperium vocato
nulla neceffitate, nulla etiam viuidi ipfius,
Auguftaeque coniugis aetate orbitatis peri
culo fub Regis Romanorum nomine , fuc
cefforem tanquam Confùli, et prouincia
difceffuro dari, cauete igitur o mi Germani, -
et ad fallaces eiusmodi fabulas obdurate
aures 4 obuertite terga , obfirmate animos
illa latet anguis in herba. •.

`Dulce canit fiftula dum volucrem de

T. sipit auceps. Qui imperium euertere mo
jiuntur libertatem praeferunt vbi imperium ·

euerterint, aut in fe traxerint, libertatem •

ipfam adgredientur. Mite , ac tyrannidis -

expers Auftriacorum regimen , ne hoftes

quidam, ac aemuli infieiati funt, induftriad
duntaxat, innocentiaeque eius tanquam ma
iis artibus infenfi, et probitate manfuetiffimas
gentis in occafionem exercendae per tot
eoniurationes, et dete&ta iam facinera ma
iitiae nequiter abufi non vltra diffimulan
dum eft difcrimen , quod capiti tuo Domi«
I 4 inç
 w

13a Hist. RERvM TRANsilv.

( 1 171.) ne, quod imperio, quod domui tuae, ac
prouinciis, quod priuatis cuiusque noftrum
laribus, ac penatibus impendit, praeteritum
tempus, quo fanare potius, quam exfecare
debere vitiofas reipublicae partes, videri
poterat. Confugiendum eft ad fortiora re
media, et velut Medici nihil in corporibus
aegris, quod nociturum cft relinquunt, ita
et nos quidquid obftat imperio , quidquid
vel te&tis cuniculis, vel vi aperta Maie
ftatem tuam, et tuorum pacem follicitat,
ac oppugnat, recidamus; fatis ha&enus (ig
nofce Princeps, et libera respublica, fi li
bera, boni ciuis vocem haud dedignare)
fenitate, ac mollibus confiliis peccatum, ne
que quid plura, et grauiora tanquam ex
facile tolerantibus Germanis imponerent
exteri, ac fimplicitati gentis candidae, et
aduerfum peregrinas praeftigias nondum fä
tis cautae nefarie illuderent, haec quia non
fucceffit, alia incedendum eft via, et leoni
na tandem pellis aduerfus vulpiones iftos
induenda, femel noris Domine, femper ex
iperieris, fecundum quemquam tibi confti
tui non poffe, nifi vt tu primus fummus,
imo vnus effe definas, quod vnius inter
anni vertentis ambitum infidias comperiri,
vitae, faluti tuae ftru&as, et fubiuifti ha- .
= _ ` &tenus,
 /

PARs Posterior. 133

aenus, et feliciter ipfò homine velut e ma- (i6t.)

china interueniente fuperafti, an defitura

:
:
haec difcrimina, et quieturas furiarum iras
cenfes ? Si de haerede , certoue fucceffore
conftiterit, non funt ea, in quae referuati
fumus tempora, quae ambitioni modum fta
tuant, quae improbis dominandi votis, quo
rum impetus cun&is affe&tibus flagrantior
quamuis in tenuem admiffis tramitem froe
na iniiciant , limites, ponant, terminum fi
gant, fed in feculum heu miferi incidimus!
in quo vitae improbitas, contumeliae fides,
profperum, ac felix fcelus in quaeftu, ac
laude eft apud eos maxime, qui folius reg
ni caufa iura violanda exiftimant, ac om
nia re&ta , et honefta negligunt, dummodo
potentiam confequantur, cui adipifcendae
non vitam tantum, fed et animam immo- .
lant, vetus, atque infita mortalibus regnan
di cupido in hac Romuli face vfque adeo
adoleuit, , erupitque, vt femel in alueum
recepta torrentis inftar latiffime vagandi ,
fibi viam faciat, et nec metas, nec tempo
ra notet, ac vt olim virtutis, ac modeftiae,
ita nunc procacitatis, et impotentiae certa
mcn fit ; et quemadmodum prima denomi
nandi fpes plerisque in arduo, ita femet
ingreffis adfunt ftudia, et Miniftri, qui oc*
'I 3 cul
 • ι

}
1 34. Hist. ReRvM TRANsiLv.
w - (1671.) cultis , malignisque ftiimulis excitant quie
' ' tos, impellunt dubios , et calcaria curren
tibus addunt, impatiensque fortuna fecundi
nihil medium, nihil moderabile fuadet, ita
, inftitutis, ita difpofitis animis ad quodcun
que fcelus ab eiusmodi voto facillime tran
fitur, nec quisquam fibi turpc putat, quod
alteri fuerit fru&uofum, longe ferrea aetas
noftra ab aurei`illius acui niuea fimplicitate
difceffit, vbi non fraude, et occultis ; fed
palam armatum hoftem fuum vel aggredi,
vel vlcifci moris fuit, probroque arma ha
hentibus vertebatur licitari hoftium capita,
Nulli amplius Romani Pirho quamuis hofti
- parricidalem medici conatum detegent, nul
*- - li Vitellii, qui talibus properatis merita
- fupplicia reddant, imminenti in praefens
impofterum vlteriori redditus ille venuftis
Principibus mos, vt vltor eiusmodi facino
ris effet quisquis fùcceffiffet, cum' ceteris
antiquae fapientiae praeceptis in codicemu.
- legum abrogatarum iam dudum relatus eft,
* / interdi&ta in illius locum profana , et gen
, • tibus ignota confuetudine, alieno fanguine,
• quamuis imperatorio, et regio tanquam vi
- li, et plebeo prodige vtendi , nihikque pro
obtinenda dominatione abnuendi, nihil in
digemus exemplis: Tuum tibi Domine ante
Qctt
 PARs Posrerror. ' 135
eculos colloca, ad minus regnum tui famam, ( 1671.)' i

quanta proditionum femina, quot infidian

tium agmina, confeftim eximis orci cauer
nis erupere. Quid aufuros credis, fi de
' ' fucceffore audierint, cuius vindi&am adeo
non metuant, vt honores, et praemia pro
egregio fi Dominis placet facinore expe&ta
*turi fint, non enim nifi te Imperator, quod
Superi auertant, fublato fecurum fe poten
tia credit ; quemcunque fecundo ab fefe
gradu irata terris fidera conftituerint, qui
tunc demum fe fine controuerfia, fine ex
ceptione regnorum exiftimabit, vbi quid
quid luminibus offecerit , remouerit.
„Nemo autem magis officit, quam qui maior
eft, et cuius nomen fupra id , quod primo
proximum eft,. attollitur; ita neque aduer
fus, neque a tergo, aut a lateribus tutus
eris, femperque in affiduo periculo, et me
tu, inter manus, minasque vitae tuae, quo
tidianas infidias parantium miferum, et in
quietum traduces aeuum, nec illos ipfis cu
ftodes, quibus te commiferis fecus te afpi
cies, ficubi femel inuidiae cefferis, ac vna,
et quidem praecipua in re confortem po
tentiae aemulum fortuna admiferit, a&uma
de magnitudine tua Domine, et de falute
aoftra erit , quem nec ipfa quidem falus
I 4 fer
 136 Hist. RERvM TRANsiLv.
'( 167.) feru are poterit, fed quid hic confilii ? quid
remedii ? res eo vfque progrefìa equidem
videtur, vt cauere magis, quam quod con
tra ftatuetur, confultare oporteat, quando
quidem autem non folis votis, et fupplica•
tionibus Deorum auxilia parantur, qui nun
quam pro nobis de coelo defcendit, fed ple
rumque - - - - aliter vitium,
viuitque tegenda - - - - dum medi
cas adhibere manus ad vulncra paftor ab
nuit, et meliora Deos, et omnia pofcens.
Idcirco non fola exploratione Superum,
fed vi, ac virtute Superum euadendum eft,
aut nefcis pro cetera prudentia tua Au
gufte , contraria contrariis curari , et
;
aduerfus morbos, quibus lenior medici
na impar fuit, cauteliis, ac veficariis vten
dum effe, quibus bonitas tua defpe&ui fuit,
fi fuo malo difcant, contumacia inferiorum
manfuetudinem imperat, diminuit inerme
pacis ftudiuiii , et dimiffa maiitia animos
praua conantibus fubdidit , et perduelles
ad exuendam fidem impulit, arma parat,
copias vndiquaque confcribit, omnem belli
apparatum convehet, non caftra fine legio
nibus, non munita loca fine praefidiis, non
praefidia fine pecunia, fine comineatu, fine
tormentis, omniaque prouifa ad ornamen.
- tum

-
… -~_ - - - _ ^ _ -*- -'
——^—–.^^ -

- ------ ---…-^ -
 *- •, Pars Posteaoa, 137

tum pacis, et fubfidium belli quae neceffa- C 1671.)

pia funt, inanis e(t mifericordia, quae fit,
alienae faluti parcendo, vt fuam' negligat,
nec clementiae famatii,quamuis vtilem reg
nantibus inde captauerint, vnde capiti tuo
exitium imminet, imprimis autem ere&um ,
te Domine , ac fidentem animi, et quibus
cmnque fortuitis fupcriorem oftende, vt hinc
fpes fubditis, fiducia fociis, veneratio aemu
lis, terror hofiibus augeatur, nihil tcmere
aufuri, fi te fortem, ac vigilem, et ad om
nem cafum intentum , paratumque audie
jnt, ha&enus amorem duntaxat ipfa im
perii dulcedine meruifti , fed nunc amori
praefentiffimum munimentum , adiunge ti
morem fine quo imbellis, et fluxa res eft
amor fubditorum crga Imperantes, fac in
armis tuis vt folatium bonis, ita malis fup- .
plicium fit, effice, vt intelligant omnes te
fidem colentibus mitem , perfidis inexora
bilem, neque cuiquam in eo genere crimi
nis bis peccare licere, in quo ne femel qui•
dem toto delinquitur, tota poena remitti
tur, ad famam tuam hoc, imo ad gloriam
erit, neque laceffere audebunt fortunam
tuam, qui atrocibus fa&tis pares poenas, in
eorum venire locum viderint ; nemo de po
teftate tua, vt malo temporum vitio incre
- 1 5 buit

-
-
… -
 148 Hisr. ReRyM TRANsxlv.
1671.) buit difputare, nemo de fucceíTore fibi fur
rogando, nemo de infidiis valetudini tuae,
prouinciarumque quieti ftruendis cogitare
fuftinebit, fi te domi cautum, ac circum
fpe&um , foris ad belli pariter , ac pacis
- tempora inftru&um nouerint, definet quid
- quid aduerfum, euanefcet quidquid fufpe
&um , diffipabitur quidquid turbidum fue
rit, ipfos hoftes infaniae fuae fubibit poe
nitentia, et magis emendati ad bonam men
tem reuertentur, qui beneficiis placari non
potuerunt, libertate fua abufi, tumidi fero
tandem agnofcent, quanto praeftat inodcra
tum vnius imperium, effroenae plurium po
tentiae. Nec Germani alterius Principis
nomen vel amare, vel ambire, nec alterius
figna fequi, aut in peregrina verba iurare
' volunt, domeftico tui tamdiu affueuerunt
imperio contenti, praefertim , fi quorum
Principum omnium Maieftatem tuam colen
tium votum, ac fufpirium eft, diuturnam
- orbitatem tuam feliciori, ae repetito faepius
,- mafculi haeredis editu corrigi intellexerunt,
. ne fpes noftra quotannis noua in ventos.
femper, et fumos abeat, hanc vt impleat,
et domum virili prole, familiam vitali ger
mine foecundas, ac pofteros tantis maiori
bus gignos, et olim haud minores futuros
- pro
 Paa* Posrsaiom. 1$0
«

proferas tuae fälutis, noftraeque fecuritatis (i6ii.) .

intereft; nunquam enim tutus eris, quam
diu orbus fueris, femper aliquid aemulis
fperandum, tuis metuendum erit, donec vi
, derint multa te fa&um prole , parentem,
quae cum tet capita corripere in tutum fit
moram prauam molientibus adferat, fed cum
id non humani confilii beneficium, et ofíi
cium , fed coeleftis gratiae beneficium, ae
donum fit, orandus eft naturae Parens, qui
et principio, et fine caret, ipfe tamen om
nium principium, ac finis, qui habitare fa
cit fterilem in domo, matrem filiorum 1ae
tantem, et potens eft , e lapidibus fufcitare
femen, vt nunquam
q auferat de domo tua• »
qui fedeat fuper thronum tuum ex te . .
,• • * - - natorum natos , et
qui nafcentur ab illis excipere, et in fpem
paternae fortunae, ac gloriae educare finat,
vt iuuentus tua ficut aquila renouetur in
pofteris, ac vfque ad confummationem fe
culi femper honos, nomenque tuum, lau
desque manebunt. •

. Ipfe ctiam haereat lateri tuo, et cufto,

diat pedem tuum, ne capiaris, ipfe confir-,
smet regnum tuum, et corroboret folium in
iudicio, et iuftitia, a modo vfque in fem.
Fiternum, ac dies fuper dies tibi adiiciat,
v. annos
*, /
 14e Hist. RemvM TRANSILv.
C 1671.) annos tuos vfque ad diem generationis au
' geat, et permaneas in aeternum in confpe
&a eius, neque vnquam a cuftodia tui, tuo
rumque oculos' amoueat, aut relinquat te
votis, quae non palam fufcipiuntur, quo•
niam autem Deus, et natura nihil fruftra
faciunt, et Superi bona fua laboribus ven
dunt, tibi quoque Domine prouideri eft
neceffe; vt vota noftra, et preces in coelum
penetrent, ac ne nobis omnibus de falute
tua, id eft noftra anxiis, et follicitis mini
' ma tui cura tibi ipfi fit, quafi tui potius ,
quam noftri iuris fores, ne priuatis quidem
corporis, vitaeque fuae dominium , ac ar
bitrium natura permifit , quanto nimis tibi
Augufte ? -

e Quo fofpite nobis iratos nondum credimus

- effe Deos. .

Si tua parum refert, quamdiu viuas, at

- noftra plurimum intereft, vt quam diutiffi
me mortem tuam differant fata, et vt fe
rus, ac fatur gloriae coelum vnde ortus es
repetas ; quis enim eft, tam de fua, aut
-
communi falute nihil cogitans, qui non in
telligat tua falute contineri fuam , et ex
,*
vnius tui vita fpiritum omnium pendere.
- •• • - -

' ' Quare vitam tibi vni fi negas, cun&is ne

gas, et cum manifeftis adeo pcriculis iner
fne,
 PARs : PosTERioR. - I4r

me, ac indefeffum adiicias corpus, obliui- ( A671. )

fceris te , tot fubditorum animos, tot pro
uinciarum quietem, trahere in cafum, fub
latis enim quod Superi prohibebunt Au
ftriacis quid aliud, quam omnium inter fé ,
gentium bella exiftent, at velut poft Ale.
xandri Magni obitum Duces eius in diui
dendis tantae fortunae, reliquiis certa intra
totum Orientem caede, ac fanguine cruen
, tarunt, ac tandem Romanis quamquam to.
to mari difcretis, vt iuuandis fociis terra
rum omnium potiuntur, viam, et gradumu
ad occupandum vniuerfi orbis imperium fe
-cerint, ita quid eius haeredibus humano
exemplo expe&tandum erit % quam bella, et
caedes, aut clades, clade fanguis, fanguine
clades Barbaroruin ritu expiettir. Pericu
lum profe$to quem femper tranfit , hunc
tamen aliquando inuenit, et quamuis pro
pitia ha&enus numina facrilegas parricida
rum manus a capite tuo auerterint, quam
uis ortas aduerfum te, et conglomeratas vna
diquaque coniurationum nubes priusquam
in horridas tempeftates, faeuosque turbines
eruiiiperent, oportune difcufferint, et armis,
coeleftium geniorum cohortibus latus, le
&umque tuum vinxerint ; nouit tamen Do^
mine Deus vigilantibus, adeffe, quibus vt
1ura,
 , 4a Hist, RERVM Taaxsiilv.
( 1471.) iura, legesque fauent, ceteroquin nemo fé
- - - - - tuo diu - -
periculis offerre tam crebris poteft, imo
hemo facilius opprimitur, quam qui nihii
tiamet ; quid enim Iulio Caefari euenit, qui
dum mori, quam timere mauult, et clemen
tiam quam praeftitit expe&at, incautus ab
ingratis occupatus eft, quid tot poft illum
Principibus contigit, quibus de coniuratio*
ne comperta non creditum eft, nifi occifos;
hoc ne tibi Caefar accidat nulli magis ,
quam tibi Caefar cauere incumbit, qui pro
omnibus excubas, pro te potiffimum vigila,
cuius vita, et fortuna, foftes, et fata noftra
dirigit, quidni autem facias ? quidni • -
• - animos, enrasque viriles gerens ? im*
peratorio fpiritu vtaris in eos, qui lenita
tem tuam afpernati, feueritatem experiri
maluerunt, fupereft ergo, vt collata tibi
caelitus beneficia pace, felicitate dicam, an
fapientia tuearis, partaque vi&toria non frui
tantum, fed quod longe praeftantius eft.
vti velis, fruftra coepifti, fi hie defines, vt
canis ad vomitum , ita domiti ad impetum
redire poterunt , nifi antidota femper ad
manum fint, quae autem fortiora ? quae
praeftantiora ? quam arma, et paratus, et
femper fwb fignis, et in saftris cxercitus.
ANgs
 * A PARs Posterior. 143
Nec ' de fumtibus dübita , tot regiorium a C 1671)
folis ortu ad occafum, ab Auftro ad Aqui
lonem deeffe ad- alendum militem neceffa
ria non pofíunt ; velis modo Domine te
ipfum noffe, et tandem audire quantum va
les, fed aerarii militaris ratio habenda eft,
fine quo difciplinam feruare non potes, ie
iunus exercitus, neque credas has expenfas
aut fifco tuo graues, aut pro tempore inu
tiles, aut prouinciis intollerabiles fore, nul
libi re£tius, quam in regendis, ac fuftinen
dis copiis, pecunia collocatur, quam in lo
co negligere, in lucro ponunt callidi tem
porum, et periti rerum aeftimatores, inuti
Jes autem nemo , dixerit fumtus, qui tenen
dae reipublicae caufa fiunt, neque quis
quam abnuit, de fuo conferre , vnde vni
uerfa fubueniant; respublica enim falua pri
uatas res facile faluas praeftat , publica ne
gligendo fua nemo feruat, vt multis fero in
in0tuerc.

Ingreffa in Thalamos publica damna

fuos 3 vi&ti equidem hoftes, proftrati rc
belles, comprehenfa coniurationis capita
funt , terror longe lateque inter eos {par
£us, qui antehac auerfati te Caefar, non
modo fine metu poenae, fed etiam eum fpe
**

praemii, et opinionis, quoties pacifci, as

redi
 144 Hist. RERvM TRANsiLv. _*

( 1671.) redire tecum in gratiam vellent, conditio«

nes fibi poffe dari perfuaferant. Haec egre
gia fortunae munera fruftra habes, nifi iis.
dem artibus feruas, quibus initio parta
{unt , armis nimirum , et perpetuo milite,
adde magnis imperiis robur, et fine quibus,
quanuis praeclara confilia inualida funt;
femel haec habe, femper tene, vnam in ar
mis fa!utem, neque vllam ciuitatem quam
uis exiguam fine hoc praefidio vel ad mo
mentum tutam effe, quanto minus ampliffi
ma regna absque militari vallo fubfiftere
poterunt, et magnam , et iugi impatientem
magnitudinem , aliter , quam vi, metuque
in officio continens, quis enim fponfor, aut
fideiuffor idoneus erit , non refumturus ar
ma , fi tu pofueris , fi facultatem aduerfum
te denuo infurgendi rnrfum fibi ablatam vi
derint. At tunc iterum nouos ages dele
&tus, noua conquires auxilia, bonum fa&um
modo ea, femper in promtu fint, aut nefa
ria fceleratorum audacia (cuius fulmen fem
per cum, i&tu venit, nec prodit fe, nifi dum
perdit) tantum temporis, ac fpatii tibi con- .
cedat, vt commodo tuo in praedi&is moli
\tionibus occurrere poffis ; longe praeftami
tius , ac efficacius bonis perfugium , malis
remedium in continuo, et fub certis ftipen
- Jiis 7
 PARs PosTERIOR. 145;

diis merente milite eft, qui non demum, (1671.)

cum Hannibal ante portas eft, e longinquo
arcigendus eft, fed adhibito cafuum, et bel
lorum vno edi&to, conuocetur ; aduolant in
hunc finem Romanae quondam legiones li
mitem imperii; Praetorianae cohortes cor
pus Imperatoris fui tutaturae ; id hodie quo
que firmiffimae Turcicae potentiae, robur ,
imo fundamentum eft , cui vafta barbarae
dominationis fuperbia innititur, imitare Au
gufte vicinae, et merito tibi fufpe&tae gen
tis inftitttum, et vt aliquando fine bello
ito, nunquam fine armis efto, habes prae
foribus hoftem , cuius lunulas pene e regia
tua cofffpicere potes, habes domi infidia
tores, qui omnes greffus tuos , et cun&ta,
quìbus nocere vitae, aut fortunae tuae pof
fint momenta obferuant, et quamuis non
adeo opibus, nefcio quem tamen cafum, aut
tempus operiuntur ; habes in prouinciis,
quae non eodem , quo fubiguntur , impetu,
domantur, apte in multorum pe&torum hae
rentia atrae loliginis femina ftatim eruptu
ra, vt primum licuerit , quo attentior fne
ris, hoc illis animus inferior erit : fi pau
lum modo te remiffiorem obferuauerint, il
lico omnes feroces aderunt , venia primo
fceleri data, irritamentum fecundi vel au
Pars II. K dendi,
 i46 HIst, RERvM TRANsilv. ,
C 1671.) dendi, vel perpetrandi erit; nec emenda
tioni locumi relinques, ipfa criminis atroci
tas, nunquam fine Principis exitio tentata,
habes ex omni viciniae tuae latere gentes
aemulas odio incenfas, inuidia plenas, mo
ribus barbaras, fitu contiguas » impetu va
lidas, armis inftru&tas , felicitate turgidas,
aduerfum quas potentiam tuam non nifi ar
mis, et affiduo bello, quamquam fumtuofo
paratu tuearis, cuius impenfae vtilitate pu
blica penfantur, haec vna res te fecurum,
nos tutos praeftare poteft, haec fola efficiet,
vt nec fuecefforem timendum habeat, nec
percufíorem, haec te Venerabilem, tuis for
midabilem hoftibus reddat ; haec curren
tes, famofosque libellos de poteftate Prin
cipis prohibita, legibus, petülantia difce
ptantes armis confudit, ac fuppliciis cohi
hebit, haec fubditos in obfequio, prouin
cias in fide, imperium in-pace continebit.
et fecuritatem doni , au&toritatem foris pa
rabit, quidquid inerme ha&enus contem
tui, odiis, periculis obiicit , vltro ceffabit;
reuertentur ad ftygias paludes immiffae
prouinciis tuis furiae, ac infamiam fuam in
, fernalibus latebris occultabunt, fuccedent
earum inuicem , ac regnum in aula obtine
bunt : triumphalis hono$, certamen virtu
tis,
 -

Pars PosteRioR. 147

tis, et ambitio gloriae felicium hom'num (1671.)
afïeâus, et inter arma quietus, tranquillus
que videbis mifericordiam, et veritatem
fibi mutuo obuiantes , lactaberis in recepto
eo pacis, et iuftitiae amplexu , afpicies fi
lios filiorum tuorum , et bona fummae for
tunae omnibus diebus vitae tuae. Nec am*
plius te longa ambage moraturus, nifi quem
admodum a voto coepi, fic in voto defi
nam, quod pro tua id eft generis humani,
nationis Germanicae, gentis Auftriacae in
eolumitate denuo conceptis verbis nuncu
po, vt nimirum fupremus ille rerum Condi*
tor, regum Confefuator, rerum Arbiter iu
giter tuos tecum ex omni parte faluos, in
ui&os, ac in nullis, fortunae cafibus fupe
rabiles praeftet, et tantum nobis Principem
quo meliorem, mitioremque feliciffime reg -*
.- v.

nare, quam faepiffime vincere velit, iubeat.

Ne vlla vnquam tam , infaufta neceffitas
Germaniae rebus ingruat, vt de fucceffore
exorando domum tuam quaerendo, vt in
uitis iis , quibus has partes mos , aut ius
patriae delegarunt, deliberandum fit, duret
femper, maneatque in fecula virtus, nomen
Auftriacum, quo non aliud fublimius inteè
mortales, nullum Deo propius, chariusque
•xftat, augeatur cum imperii, vitaeque
a K 2 ' . trium
-
(

v
 145 Hist. RERvM TRANSILv.
triumphorum tuorum numerus, et virentis
famae, ac a.'or ciuium , terror in hoftes,
metus inter rebelles , longe, lateque diffu
fus auferat illis nocendi, his infurgendi li
centiam, 'et fiduciam , gloria tua toti orbi
confpicua, potentia formidabilis fiat, neque
quisquam poft haec vel contemnere orbi
tatem tuam, vel captare hacreditatem, vel
hiare fucceffioni audeat, rideat poftera ae
tas aemulam auitae laudis ftirpem in ma
iorum veftigia ituram , et fecutura foecun
ditas tot funerum damna cum foenore re
pendat, ac auguftum Maieftatis tuae thro
num vno foetu , eoque vitali, et mafculo
donet, ita remoto, quo nunc fu'penfi, fol
licitique attinemur timore, ac metu , anni
uerfaria tui imperii folemnia feftis accla
mationibus, fauftis apprecationibus laeti, ac
' hilares celebrabimus , bonisque omnibus
profequemur, magnum illum diem, qui te
Germaniae, ingens, longumque eius bonum
praefecit, quod cum ex voto, animique fen
tentia auguramur , quos pietas in Deum,
obfequium erga te , fides in patriam boni
ciuis, obedientis fubditi, religiofi cultoris
officium ducit ; Dominus tecum Augufte,
* et cum fpiritu tuo. Is curam falutis, cu
{todiam corporis, patrocinium fortunae tuae
fufci
 -

PARs PosteRIOR. 149

*;
ij
(ufcipiat, quia tu omnium habes , qui iuffa Y 1671.)
tua venerantur, fceptra adorant, gloriae fa
mulantur, et vno l{ege, vnaque Lege con
tenti, nullum Regem nifi Caefarem, neque
hunc alium , nifi Auftriacum norunt, cu
piunt, exoptant, et qui notis olim formu
lis, et veteri memoria repetitis quotidie ex*
clamant; Leopolde Caefar iufte, inclyte,
inui&e Superi te feruent , Conferuator pa*
cis, Tutor imperii, Domitor rebellium, Deus
te cuftodiat, Princeps pie, Princeps bene
fice, Numina te tueantur , vindex tuorum,
vi&tor hoftium, ac triumphator, fpes, et fi
ducia falutis publicae , viuas , valeas, vin
cas, tuum imperium nulla vis laedat ; fi
: quis vitae tuae, fiquis fortunae, fiquis in
columitati tuae, fiquis tranquillitati noftrae
infidias tendit, aduerfa molitur, luat, quod
: meruit hoftis reipublicae, parricida impe
rii, carnifex infontium, latro publicus, tra
ditor patriae Maieftatis poena ple&tatur;
turbator quietis, opprobrium feculi aeterna
infamia notetur.
LEOPOLDO CAESARI vitam lon
gaeuam, diuturnum imperium, valetudinem
inconcuffam, integras vires, fortia, et feli
cia arma, Proceres fidos , Confiliarios pro
[§ bos, domum tutam, mafculam progeniem ,
K 3 faini
L^
 1 5o HisT. RERvM TRANsiLv.
' •*

(167r.) familiam florentem, pofteritatem non inter

' ^ morituram rogamus, hoc faluo, falui, et fe
curi fumus. Augufte Imperator ! Superi
te nobis feruent, illi te dederunt, illi fer.
uent, qui te e manibus impiorum eripue
rant coelitus, illi te perpetuent, fobolem
tuam augeant, gloriam multiplicent. Tu
Pater patriae, tu vere Princeps, in te om
nia, per te omnia habemus, felices nos im
perio tuo, felicem Germaniam hoc Caefare,
fimilem non alium optauimus, nec exem
plum aliis, vel tibi aliud, quam tuum.
Specimen Magni Principis, optime E
xemplar, Superi te protegant, Nunien im
mortale Leopoldo vitam, et vi&oriam , te
hinc Ifter, inde Rhenus laureatum afpiciat,
gloriam tuam, fortitudinem finitimae gen
tes a mari vfque ad mare adorent, non ab
nuent a Leopoldo vinci, non regi, quid
quid optaueris, Deus vota praeueniat , qui
fic te amat, quemadmodum tu nos, in quos
paterno, et hilari animo vteris, te Prin
ceps, at Coeleftibus proxime tuos fomnos
horum maxime muniant, tuos greffus cu
ftodiant, menfae benedicant, confiliis prae
fint, aufpiciis faueant , exaudiat mifericor--
diarum Pater preces noftras, quas non fi
•r / - dei
 r PARs PosteRIOR. 15r
, dei folum neceßitas, fed meriti veritas, et (1671.) •

; totius patriae in te falus Domine, in te vi

f ta , vt nos diu deleétet, regnes,'imperes,
! perennes felicitate, regas , triumphos pro
! pitia fata tibi adiiciant, pacem tuam nemo .

laceffet, arma nemo fuftineat, toga clarum, *• .

lbello potentem, opibus firmum, copiis va* - - \

lidum , fama immatalem, Superi reddant,

digna vota, quae femper nuncupantur, fem* - -

per foluantur, vt videlicet : quae facis, quae *, *

facies profpere eueniant, tibi, reipublicae,

nobis quorum omnium vnicum, et commu- '
ne votum eft, falus Principis, ferus in coe- '
- lum redeas, nec citius egreffo in, lumbis i

.tuis fucceffore, et in auita, auguftaque fe

de iuxta te collocato viuere , et videre
definas vtpote cuius nec anima vnquam mo
' ri , nec gloria intercidere , nec memoria
obolere poterit, mihi nihil e fortunae tuae
muneribus expeto, quam vt lieet loco po
ftremus, ordine infimus, gradu minimus,
ad benigniffimum manus tuae ofculum ad
mitti merear, cum fim …

Numini Maieftatique Tuiae ,

deuotiffimus, ac fubie&iffimus
feruus, et fubditus. m.p, , , •

v. s
,•

K 4 - Haec
 152 Hist. ReRvM TRANsIv.
V.

(1671.) Haec pluribus menfibus in Hungaria

gefta coniunxi, ne interrupta rerum feries
öbfeuritatem pareret, iam redeamus ad Tran
filuanicas, quidue Ianuarius nobis peperit
videamus.
Nondum Legatus nofter ex Ottoman
nica Porta redierat, quem more hâ&tenus
confueto iam dudum re&iiffe oportuiffet, nifi
ardua, eaque nobis, incognita obicem ipfi
inieciffet rerum difficultas, trahebanturque
in diuerfum quocirca de eo hominum fer
mones, quidam Zollyomium iam pridem in
• , Ottomannica Porta morantem, Principatui
que Tranfiluaniae inhiantem, aliquid obti
. nuiffe , moramque rebus noftris inieciffe,
alii controuerforum cum Turcis Ieneienfi
bus pagorum materiam tra&tari credebant,
nec deerant plures, qui longam hanc Legati
noftri moram in bonam interpretantes par.
tem, nifi felicem rerum noftrarum progref
fum di&tus Legatus agnofceret, minime tot
inutiles eum facere fumtus afferebant, fed
initium Februarii dubietates has noftro ma
lo enodauit, redux enim Fogarafinum nona
eiusdem Francifcus Rhedei Legatus nofter,
multa de Miniftrorum Aulae Ottomanni
cae auaritia, ac inconftantia queftus, extra
ordinaria quamuis quibusdam eorum obtu
liffet
 PARs PosTERioR. i53 •
f \ -

liftet munera, per complures nihiloininus ( 1671.)

feptimanas varia fe la&tatum fpe, nihil pro
' nobis obtinere potuiffe, controuerfos quin
potius cum Ieneienfibus pagos, ne amplius
noftri agnofcamus iuris demandatum effe,
retulit ingenti cum omnium moerore, cum
non per hoftes, fed eos, quibus ingens pen
dimus tributum, nec armis, fcd folis minis
iniquiffime noftris nos exui dominiis vide
remur , cunéti, eosque regni limites agno
fcere cogeremur, quos faeua dominantis `
libido adimere, vel relinquere nobis vellet.
Superuenit paucos poft dies ex, Porta
Ottomannica ad praeinferta effe&tuanda ex
pediti, Tranfiluaniamque iam ingreffi Legati
Turcici rumor. Qui Fogarafinum ingreffus
fupremi Vezirii litteras Principi Apafio
porrigit huius tenoris ; -

. i • * s .
Gloriofiffime Principum Meffiam colen
tium Michael Apafi!
a

. Deus dies tuos fecundet,

Vt quadraginta nouem pagos in vicinia

arcis Jenö fitos , litterisque figillo potentif- /

fimi Imperatoris munitis Praefidiariis Jenei

enfibus iam dudum donatos, eos quiete pof
fidere permittas, per tres, et amplius annos
. K 5 ali- '
t
 154 HIST. RERvM TRANSILv.
(1671.) aliquoties praemonitus, Egi paruifti,
vehementer quocirca contra te potentiffi
mum Imperatorem ira commotum fcias,
Praedi&torum , itaque * quadraginta nouem
pagorum ( nifi tibi male confultum velis)
dominia ftatim dedas oportet, vale.
Tabellarius iam pridem di&o Principi
bene notus, inter Turcasque fat humanus
verbotenus eadem nomine heri fui refert.
Sed Princeps negotium, quod deminutionem
limitum fecum importabat, per regni Sta
tus, non autem Principem poffe decidi re
fpondet ; Vt regni Statuum, quos confeftim
conuocaturus effet congregationem praefto
lari ne grauetur pro vetere cum amieitia'
rogans: Conuocantur per celeres tabella
rios Fogarafinum regni Status, quid fa&o
opus effet, confulturi, Quidam tanquam in
re dcfperata fuccumbendum iubenti, nec in
negotio toties inutiliter tentato amplius la
borandum cenfebant, alii paulo animofiores
Principem quamuis Apaffium tot irritos in
hac materia feciffe fumtus non erant igna
ri, publico regni nihilominus Tranfiluaniae
Statuuum nomine nondum Ottomannicam
Portam requifitam praetendentes legationem
totius regni, multum coram Turcarum Im.
peratore ponderis habituram fperabant ;
qui
 v.

PARs PosteRIoR, • 155

quibus reliqui quoque affenfi , de Legato, ( 167 f,)

per quem Ottomannica Porta effet requi
renda, muneribusque per eum mittendis
fuit fermo, tres a Regnicolis fele&tae funt
perfonae , Ioannes nimirum Nemes, non
pridem ex Ottomannica Porta redux, Ioan.
nes Datzo, diuerfis ibidem antea Legatio
nibus fun&tus , fed aemulorum opera non
nihil priftino dimotus Principis fauore, ac
Mathaeus Balog Rákotzio, ac Barcfaio Prin
cipibus regnantibus in Ottomannica Porta,
ac Tartarorum Praecopitarum Chami Aulae
bene notus, fele&tus a Principe ad id mu
nus ex praedi&is Ioannes Datzó, diuerfa
hominum opinione , laetabantur amici eius
occafionem ipfi dari priftinum recuperandi
hac legatione Principis fauorem , quo ini
que per aemulos exutum praetendebant ;
aduerfarii vero eius quid vellent, quidue
nollent, erant in biuio, interdum negotium,
quod ipfi committebatur valde intricatum,
enodatuque impoffibile credentes, vt nihil
obtinendo , quod reliquum gratiae princi
palis,habebat, aumitteret, non inuidebant in
1manifeftum periculum deftinato rurfus, ne
ex Charybdi feliciter elu&tatus aliquid ob
tinendo priftinae reftitueretur exiftimationi
nimis erant anxii.
Ad
 156 Hisr. RERVM TRANsIlv.
\

i;
K 1671.) Adiun&i eidem ex Nobilitate Michael
Cferményi, ex Saxonica natione quidam,
vt tres perfonae trium regni Tranfiluaniae
nationum in legatione confenfum reprae
fentarent. Legatis ita difpofitis quanta ipfis
fumma Proceribus Turcicis diftribuenda
dari, eaque vnde extemplo haberi poffet,
erat in quaeftione ? aerario publico deftitu
ti, a priuatis mutuam coa&ti fumus fumere
pecuniam, per publicas regni conftitutiones
propediem reftituendam. Conclufum itaque
fub iisdem eft comitiis, vbi binos fingulae
portae imperiales in hunc vfum intra pau
cos penderent dies , ex eaque. fumma cre
ditores contentarentur, praeftiterunt impo
fitum tributum plcrique, fed non omnes,
contentaque potior creditorum pars, non
nulli ad praefens vfque defraudati, tanta
mi Le&lor apud nos publica fides! Ius ita
crediderim , non nos Zápleti pán Chrißus.
Quis in futuris regni neceffitatibus nobis
fuccurreret? O infeliciffimum eum, qui tam
facile fidem fallere non erubefcit !
Mouit circa finem Martii Hadriano
polim verfus Datzó iter , tenuitque fufpen
fos hominum animos per complures fepti
manas nihil nobis de progreffu rei fcriben
do ; imminente tandem Iunio dum in vico
p. Vin- .
 PARs PosTERIOR. 157

Vingárd Apaffius Princeps, o&o praeterea ( 1671. )

e numero Confiliariorum nuptiis Petri Tho /

roczkai celebrandis intereffemus, litterae

praefati Legati noftri fuperuenientes ex
tremo nos perculerunt metu, in quibus fe
difficultatibus itineris non fine moleftia ex
antlatis Hadrianopolim ingreffum muneribus
iis, quibus competebat diftributis, per in
tegros nihilominus fedecim dies ne audien
tiam quidem a fupremo Vezirio obtinere
potuiffe, fcribebat. Decimo feptimo tandem
die admiffum fe fuiffe ad -audientiam, de.
miffaque nomine Tranfiluaniae Statuum fá.
lutatione praemiffa , duobus milIibus talle
rorum iuxta pedes eius depofitis, litteris.
que regnicolarum eidem porre&tis, dum hu
millime apud eum pro controuerfis pagis
intercedere orfus fuiffet, in furorem Vezi
rium verfum , eie&is ex hypocaufto Lega
tis noftris, nifi dominio pariter, et praeten
fioni totius mentionatorum pagorum ftatim
renunciemus extremum Principi Apafmo,
ac regno Tranfiluaniae minatum exitium
refert, confilium fuum fubiungens, cclfiffi
me (inquam) Princeps eie&i domo, cum
repulfaque ignominiofa in hofpitium regreffi,
quid in tanta extremitate agendum effet,
non fine lacrymis confultauimus, Cfauts
- Baf. '
 1 5§ HIST. RERvM TRANSILv.
(ei) Bagam, quo nemo Celfitudini veftrae, ae
regno Tranfiluaniae in Ottomannica Porta
fincerior, filium praeterea fupremi Vezirii,
ad praedi&tum honorem non pridem eve
&um, muneribusque fatis deuin&tum , vt
confilio fimul, et ope nobis fuccurrerent,
requifiuimus ; quibus intercedentibus feda
to paululum Vezirio, vt veftram Celfitudi
nem, ac Regnicolas de praediSto negotio
per litteras informare poffemus, permiffum
eft. Veftra itaque Celfitudo, ac Proceres
regni fciant aut extemplo parendum effe
neceffitati, aut defenfiua inflruenda arma,
muniendaeque contra hoftilem infultum reg !
ni arces , qui iuro per Deum infallibiliter -

regno imminet, videmus ftare in armis pa

ratos exercitus, eosque dum nullum hb.
{tem deftinatum habeant, contra nos tan
quam imbecilliores fine proprio periculo
feliciter pifcandi anfam hac occafione quae- •
rere, nec me haec metu proprii periculi,
aut mortis fèribere quisquam autumet, qui
pro patria mea vi&timam memet fponte of
fero, fed falua cpnfcientia imminens patriae
meae periculum celare non potui. Apaf v
fius Princeps, Confiliariis o&o ibidem prae- •
fentibus per litteras monet Ioannem Datz6,
adiun&losque ipfi Legatos, fua intereffe,
Portae
 PARs PosTERIoR. 159 ' ••

Portae Ottomannicae fenténtiam prudentif- (1671.)

fime moderari, nec contumacia irritandam
nationem dominatricem, feliciffimisque for
tunae blandientis fucceffibus elatam nec
praecipitanduin in obfequendo, fi id ipfum
fine periculo patriae fieri licebit, difcretio
ni itaque Legatorum negotium totum eft
'commiffum; fi inftans vident effe pericu
lum inter duo mala minus effe eligendum,
Traduntur dapiferorum vni Georgio
Turzai celeriter perferendae Legatis litte
rae, fed in tanta locorum diftantia vix ag
greffo iter Turzaio imminentibi;s (iuxta
opinionem eorum ).vndiquaque periculis,
Datzó cu madiun&tis non poterat quiefcere,
mittit itaque per Georgium Brenkovitz, quo
in Ottomannica Porta interprete fuerat v*
fus, alteras in haec verba: • \

- Celfiffimc Princeps !
. Domine Clementiffime! -
-
• \

Veftra Celftudo, vnaque Tranfiluaniae

regnum, quo morbo laboret ex prioribus
meis litteris perfpicue intelligere potuit , - -

quas obteftor Celfitudinem veftram per Deum ,

omnipotentem in omnibns pun&is veriffi- «

mas effe credat, inter tot retroa&as rerum

- - fmul

ú
 i6o HIST. RERvM TRANsiLv.

mutationes certe Tranfiluania ficut nunc,

Q 1671.) nunquam
extremo exitio vicinior fuit, di
lationem paucorum dierum , vt veftra Cel
fitudo informari poffet , muneribus , preci
bus, lacrymis aegre obtinuiffemus, nifi re
folutio celfitudini veftrae per omnia pro
voto fiat Vezirii, de fe, patriaque fua a&tum
fciat ; fpargitur ad accerfendum Conftanti
nopolim Zolyomium certos miffos Proceres,
qui exercitui Turcico adiun&tus Tranfilua
niam inuadat, Alii Zollyomium in caftris
Turcicis iam praefentem, fed occultatum
afferunt, de cuius praefentia per fubordi
natas perfonas diligenter quamuis fuerim
fcifcitatus, nihil tamen certi intelligere po
tui, hoc vnicum fcire fufficiat, ad turban
das res Tranfiluanicas Ottomannicam Por
tam illo homine vti velle, vnanimiter affe
runt omnes, plura, ex Georgio Brenkovitz
homine non intereffato, veftrae Celfitudini
fat fido intelligere potuit. Interrogatus de
praedi&to negotio iam fatus Gcorgius , Le
gatorum noftrorum fcripta veriffima effe,
teftatus eft ; de quo in Ottomannicam Por
tam remittendo dum confultamus, tertius
fuperuenit Legatorum noftrorum tabella
rius, eadem, fed multis cum obteftationibus
reiterans, inter tot enim ingruentia peri
^ cula
 . PARs PostERioR. 161

cuia vel vnius diei mora Legatis noftris ( 1671.)

valde longa , videbatur , remittitur Bren
kovitz, demandatumque per eum Legatis;
vt vezirii mandato pareant , praetenfioni
que controuerforum pagorum nomine Prin
cipis , et Regnicolarum absque omni ter
giuerfatione ccdant, quo exitu vide in fe
quentibus. ' . . - - ,

Cernis mi Le&ior ceffiffe Tranfiluaniami

praetenfioni propriae, pro qua conferuanda
annis retroa&is multum, in proxima autemi
Ioannis Datzô Legatione (vt ex praece- -

dcntibus liquet) nouem millia imperialiumi

inutiliter profudimüs, vtinam in aliis rebuè . / .
fecuri ! fed qualiter fortuna ludibrio nos ,
expofuerit audi. - - i
Paucis poft remiffum ad Ottomannicami
Portam Georgium Brenkovitzkium diebus;
morante in caftello , Radnothienfi Principe
Apaffio, Legatus quidam Vajvodae Trans
afpinenfis (cui nomen Ioannes ) expeditus
ab hero fuo ad Principem iam di&tum fpar
gere in itinere coepit Zollyomium cum certo
Turcarum exercitu Danubium transgreffumi
in Valachia Transalpina fubftitiffe, prae
{\olarique Tartarorum, ac vtriusque Vala
chiae exercitus in fuccurfum eius deftina
tos, quorum ope Tranfiluaniae Principatum
Pars II, ., L
— •
vel
 162 HIST, RERVM TRANsiLv.
; C 1671.) vel inuitis Tranfiluanis occupare poffit, Ot
tomannicam interim Portam antequam ad
arma res dedu&ta effet, expediuiffe cum im
peratoriis mandatis Legatum Turcicum, per
quem nifi de vita periclitari velint, vt
Principe Apaffio -femoto, Zollyonio Regni
colae pareant, effet demandatum : Nondum
praedi&us Legatus Principem adierat, iam
plena infaufto illo rumore potior regni Tran
fìluaniae pars. Qualem in aula totius fati
Principis tumultum tunc vidiffes, ego prae
fens illius publici moeroris, fpe&tator fimul,
et particeps fui, fatendum ingenue eft, nec
refiftendi, nec fugiendi nobis fuppetiiffe con
filia ; fidem huic rumori apud nos faciebant
litterae Legati noftri Ioannis Datzó, per
quas de infeliciffimo rerum noftrarum pro
greffu informati fueramus, Turcici praete
rea Legati Tranfiluaniae limitibus apprc
pinquantis rumor, quem imperatoria ad nos
ferre mandata certo certius credebamus, id
ipfum Transalpinenfis Vajvodae Legato au
lae Principis praefente multis cum peiera.
tionibus affeuerante, durauitque tamdiu hic
animi noftri angor, donec toties di&tus Tur
cicus Legatus per Andream Horváth Tri
cefimatorem virum fagacem, Turcicaeque
linguae peritum in limitibus regni ipfi ob
ll1llII]
-
-
 PARs PostERioR. 163
uium expe&oratus fe nihil rerum talium ad- C 1671.)
ferre ; laeto quin potius cumn nuncio ad
Principem expeditum retuliffet, Horváth
que per celeres tabellarios informatum Prin
cipem ab hoc nos moerore liberaffet. Le
gatus potius di&ti Vajvodae tanquam huius
mendacii au&tor , arefto Radnothini vfque
aduentum Turcici Legati eft fubie3tus ,
tunc quoque verba dixiffe , Legatumque
.-
Turcicum verba fua fe confirmaturum ipfo
ferio afferente. Superueniens autem ille ad
colloquium Principis eodem die admiffus ,
praecedentia omnia falfa fuiffe reipfà cóm
probauit ; honeftiffime enim nomine fupre
mi Vezirii falutato Principi litteras porri*
git huius tenoris : -

v ^ - - - -

Dile&e Ptinceps!
Deus fit a&ionum tuarum Moderator.
ILatrones, qui duorum Imperatorum pa
cem turbantes ex rapinis aliorum infamemi
tollerant vitam, metu poenae, qua per offi
ciales Imperatoris Romanorum ple&tendi
erant, ad te confugiffe , laterique tuo ad
haerere, queritur coram potentiffimo Im
peratore Germanicus Legatus , cum autem
Qttomannica Porta te virum bonum effe
• - p. -

a
- L 2 feiat,
164. Hist. ReRvM TRANsiLv. -,

fciat, integram contra te querenti fidem

non adhibuit ; fi interim res ita fe habeat,
latrones illos his perle&tis amoueto oportet,
potentiffimus enim Imperator fancitam cum
Germanis pacem inuiolatam per fuos con
feruare decreuit, fine cuius praeiudicio la
trones illi apud te degere non poffunt. Deus
fit prote&tor tuus. -

Lator harum traditis Principi Apaffio

1itteris quaedam, ipfi foli referenda fe ha
{»ere dicens , remotis praetcr interpretem
omnibus fic orfus eft. Gloriofiffime Prin
ceps, potentiffimus Vezirius te , tanquam
fuum clientem, ac filium amiciffime per me
falutat, quid Germánico Legato importu
nißime follicitante tibi fcripferit ex litteris
vides, ille latrones quosdam ex raptu vi
uentes, vtrique regno exofos apud te latita
re queftus eft, quos tanquam vita indignos
(fi hic degunt) aula tua eiicito , fi autem
non vagabundi, fed ex Procerum, aut No
pilium numero aliqui ex Hungaria ad te
confugerunt, maneant in hoc potentiffimi
Imperatoris haereditario regno. De ftatu,
numero, et occafione transfugii eorum, per
me Ottomannicam Portam in rei veritate
informes, vt poffit fupremus Vezirius ne
gotio toto intelle&to ex te confilium capere;
de
 PARs PosTERior. i65
de clementia autem Ottomannicae Portae, C
faltem ha&enus continuatae fidelitati infi 1671.)
{tas, fecurum te effe oportet. Auditis his
Apaffius Princeps , praementionato folutus
metu Legatum Turcicum bene donatum, .
cum litteris huius tenoris dimittit:

Late per orbem terrarum diffufae poten

tiffimi Imperatoris Monarchiae fupre
me Moderator ! Domine Clementiffime. '
Perle&tis ea, quae par eft obferuantia
Celfitudinis veftrae litteris, latrones quos
dum fub prote&tione mea latitare tradu&tum
me intelligo, quae accufantis verba coram
veftra Celfitudine, ac tota imperatoria au
la res ipfa refellit, exulum illorum prae
ftantior Stephanus Petrovitzi in Ottoman
nica Porta praefens luculenter referre po
terit, qui ex Hungaria in Tranfiluaniam,
quaue de caufa confugerint, ipfe, omnesque
ii, qui patria pulfi nunc in Tranfiluania
morantur , de facienda Turcis deditione
confilia iniiffe coram Hungariae Rege ac
cufati patiuntur omnia, quae patiuntur, nec
alio Rex Hungariae eos accufare poteft
crimine, quamuis (ficut ex praedi&to Petro- .
tzio Celfitudo veftra intelligere poterit)
Proceres, im0 . vniuerfi regni Hungariae
L 3 -
Sta
 /

166 • HIST. RERVM TRANsilv;

(1671.) Status non immerito a Rege fuo femet alie
natos praetendant• Retulit Internuncius
veftrae Celfitudinis demandatum per ipfum
effe mihi, vagabundos folum latrones, de
quibus in Ottomannica Porta querela infti.
' tuta (fi apud me exifterent) effe eiicien
dos ; quicunque autem Procerum, aut No
bilium ex, Hungaria in Tranfluaniami fe
receperunt, vlteriorem de iis veftrae Celfi
tudinis difpofitionem mihi duxi praeftolan
dam ; cui morem gerens quidquid potentif.
fimus Imperator per veftram Celfitudinem
demandaüerit obfequentem me experiatur.
Diuinae de cetero prote&ioni eandem com
mendo. Datae in caftello Radnoth die 5«
Iulii anno 1671. . -

Elu&tati huic nobiscum ludentis fortu

nae tragicum a&um , alius fupereft, cum
quo iisdem plane diebus fumus confli&tati.
Praedi&to enim menfe Iulio fluente dum fil.
perius mentionatae Ioannis Datz6 Legati
noftri litterae infaufta nobis nunciaffent,
Cafiouienfis, ac Szathmarienfis Commendam?
tem ad Principem Apaffium cum. Legatis
eorum fuperuenere litterae, non fatis modefte
fcriptae, in quibus vt Proceres ex Hungaria
in Tranfiluaniam profugos absque omni
v-* 4. - bebantid.
tergiuerfatione captiuatos ipfis traderet
 § 4
' PARs Posteriör. 167
bebant verins, quam rogabant, hoc pacis (1671.)
inter duos Imperatores fancitae conditiones
exigere, hoc ipfum Ottomannicam quoque
Portam velle praetendentes, nihil quamuis
vfque ad appulfum praementionati Legati,
• . *, qui paucis poft dimiffos Germanicos Lega
tos tandem fuperueniens diebus, Ottoman
nica Porta hac de materia nobis deman
daffet ; nec deerant eorunden Legatorum,
maxime autem ipfis ex Praefidio Szathmá
ricnfis adiun&ti cuiusdam Leonardi Olafz
minae, quamprimum ipfi voto fuo fruftrati
ad fua redierunt arma caefareana, Tranfil
uaniam vifuram vociferantium, colligeban- „' .
tur interim in confiniis caefareanis milites,
quorum numerum in maius extollebat ex- , *
ploratorum fallax fama.
Placuit itaque Principi Apaffio, Confi
liariisque nouem tunc praefentibus defenfi* -

ua contra imminentem (vt credebatur) ho- ~ ,

ftem inftituere arma, per celeresque ta
bellarios in omnes regni Tranfiluaniae par
tes generalis apparatus bellicus decernitur
tanta cum diligentia , vt prouinciae peri
culo viciniores non expe&tatis reinotioribus. -

aduolarent, occurrere ingruenti malo. Prin- - ,,

ceps quoque Apaffius Alba Szamosujvári- -

num verfus motus generale celebrat Reg- ,

L4 - nico• -
163 Hist. RERvM TRANSILv.
nicolis armiluftrium. Euulgatae fub hoc
tenore litterae, quorumdam Comitatuum ,
ac prouinciae Siculicalis iuxta fluuium Ma
rufium fitae, vbique denominationem a
praedi&o fluuio accipientis, exciuere arma ;
quibus Szamosujvárinum verfus tendenti
bus contra repentinas (fi quae ingruerent)
Germanorum incurfiones, Princeps Apaffius
fecurior dimittit praementionatorum Cafìo
uienfis, et Szamosujvárienfis Commendan
tum Legatos paruo cum honore, nihil illi
refcribendo, quam tranfcendere Cancellos
muneris ipfius, negotium , de quo fcripfif
fet, nec pacis inter duos Imperatores fan
citae conditionibus admouere manus ipfi fas
fuiffe. Quibus dimiffis, fedatoque paulu
lum Germanorum metu refipuit in nobis
quoque bellandi ardor , generale armilu
ftrium, quod Princeps Apaffius, femet ce
iebraturum in litteris promulgarat Dionyfio
Bánffi, ac Michaeli Teleki Confiliariis per
agendum committitur, ea cum difpofitione :
Vt certus ex fingulis Comitatibus reliquis
domum dimiffis in ca(tris relinqueretur
equitum numerus, quibus Michael Teleki
fupremus, Georgius Bethlen Vice-Genera
les cum reliquis certis imperitarent edi&is ;
hi di&to Principis Apaffii parentes in vici
- - n10
 PARs PosTERIor. • • τ69
nio arcis Szamosujvárienfis exercitus tu- (1671.)
multuantes - - - - -

- - - - - - querebantur Proce
res, vniuerfaque Comitatuum ibi praefen
tium Nobilitas iniuriam immunitatibus ipfo
rum fieri, fi Generale armiluftrium (quod
vel inter tot rerum mutationes nunquam
' contigerat) coram Delegatis peragerent per
fonis , lege enim effc perpetua fancitum,
eum, qui armiluftrio Generali non inter
fuerit poenam amiffionis omnium pagorum
incurrere nec ipfos praeter legitimum reg
ni Principem hanc in ipfos vitae, necisque
poteftatem priuatis perfonis concedere poffe.
Turbauit hic motus praedi&tos Commiffa
rios , oftentationeque armorum ad obfe
quium eos adigere volentes, certas ex prae
fidio Claudiopolitano cohortes accerfentes,
easque die fequenti partim a fronte, partim
a tergo Comitatuum collocantes, vtrum in
priftina perfeuerarent contumacia quaefide
re? Sed Nobilitas praedi&is cohortibus nu
merofior , et validior fpretis iisdem, dum
propofito infiftere vellet , Dionyfius Bánffi '
lingua natiua fat difertis, modeftis eos mo
nens verbis, ne in re facilius definienda,
nodos in fcirpo quaererent, placide tumul
tum compofuit, connumeratisque Comita
*.
 …

• '

,{s Hist. ReRyM TRAN8YLV.

suum Equitibus certum 3* iis numerum fub
aireaione præfatorum officialium relinquens,
reliquos domum fe recipere permifit, vario
tamen hominum fermone; non, deerant ple
rique, qui aicerent Paulum Béldi, qui fu*
premus Regis exercituum Generalis, Con
íliariorum vnus in confultationibus praein
fertis abfens fuerat, eoque abfente (vt iam
di&um) in expeditione tunc conclufa Mi
j„.t Teleki ipfi fuerat furrogatus , hos
comitatuum motus P*£ fubordinatas alendo
„nas, iniuriam illatám fibi effe vltum 5
praedi&o negotio
alii Beldium in prorfus
innocentem afferebant. Acceffit alia con
tra Béldium obloquendi occafio , Comitatus
enim interioris Szolnok ipfe fupremus Co
mes exiftens , ne$ ipfemet in perfona, nec
Comitatus eidem fubieStus interfuit praedi
*
*
8to Armiluftrio, de ;nduftria quafi contem*
T. pto Principis Apaffii mandato , Comitatum
ipfì parentem feiungere volens, cum nulla
de re tota accepiííet Principis mandata ,
quae multis auaa verbis fpargebantur in
Aula Principis, donee his intelle&tis Béldius
Principis tunc in eaRello, Radnothienfi mo
„antis Aulam adiens • °* Secretario, per
quem litterae â– beliica expeditione fufci*
dienda fcriptae erant • quare ad ipfum fo
. . lam
*
-

PARs PosTERτοR. 171

dum ex Comitibus regni litteras non expe

diuifíet fcifcitari coepit : Ille nec Béldium,
nec alium quemquam ex. Comitibus prae
termifíum, dire&tas quin potius ad ipfüm
litteras tabellariorum Magiftro fe tradidiffe
refpondit : vrfit coram illó ; tandcm ean- ;
dem Béldius hanc calumniandi occafionem
a fe amouere ftudens, ille Secretarium ve
ra loqui, litteras, de quibus erat {erino per
obliuionem apud fe referuatas effe faffus
eft, cafu an dolo haec ita funt gefta , iudi
cium mi Le&lor tibi relinquo. téldius rem
fic enodatam Apaffio Principi proponens,
ne aliorum fiue negligentia , fiue error no
xae ipfi tribuatur enixe rogans , conuiuio
que Principis hilariter exceptus, ad fua re
meauit. -

Quatuor poft difcefTum Ioannis Datz6

iam praeterierant menfes, nihilque laeti ex
hac ipfius mora fperabamus, omnes nec de
controuerfis cum Turcis Jeneienfibus pagis
amplius, fed extremo totius regni exitio,
quod fupremus • Vezirius dietim minabatur
eramus anxii. Menfe tandcm Augufto cum
adiun&to fupremi Vezirii Kapucfi Baffa re
dux Legatus nofter animum erga nos Ot
tomannicae Portae in quo reliquerit ftata
aperuit, Zollyomium (inquiens) propter in
… - - gen
 -

-,

17^ Hist. RERVM TRANsiLv,

( 1671.) gentis, quam fe daturum promifit fummae
fpem magna in aula imperatoria pollere
cxiftimatione,indubitataque deTranfiluaniæ
Principatu obtinendo ali fpe, Principem
ex aduerfo Apaffium, ac totum Tranfilua
niae regnum propter controuerfos pagos,
continua mque confiniariorum Turcarum
querelam defpe&tui eornm tanto apud Pro
ceres Turcarum effe, vt plerique eorum Le
gatum noftrum ne in confpe&tum quidem
fuum admittere vellent, nouem autem mil
libus imperialium , quae ei tradideramus,
aegre tamen obtinuifTe, vt iterum fecun
dum authenticum admiffus, honorifice di
1nitteretur ; adiun&tum de cetero ipfi eo
confilio Kapucfi Baffam, vt refignatis in
praefentia ipfius per Commiffarios noftros
Praefidiariis Jeneienfibus controuerfis pagis,
recognitionales de toto negotio ipfe prae
{cripferit, vtrique parti daret litteras, reg
nique Tranfiluaniae limites, quos ipfa ha
bitura effet praefens, ct futura aetas, fi au
tem quis vel in minimo refra&tarios nos de
prehenderet, abfqué vlla fpe vlterioris cle
mentiae indubitatum imminere Principi A
paffio, totique regno exitium, cum itaque
non fàltem centies inentionatorum pagorum
ftatum, fed Principis, regnique fàlutem ex
- vnius

Læ -*- —=— / - _*- -**-

… —s =… = … ~-…- -

-<_._-_-_
 PARs PosteRIOR. 173
ę
vnius Kapucfi Baffa informatione pendere (1671.).
conftet, fe fuadere , illum muneribus , ac
promiffis effe demulcendum , quae in toto
fic fe habere fupremi Vizirii litterae per
ipfum transmiffae luculentum poffent prae
bere teftimonium , conformes verbis ipfius
di&i Vezirii litterae omnem eximebant du
bitandi materiam, Kapucfi Baffa propterea
Hypocauftum Principis toruo ingreffus vul
tu, Principem vtcunque falutatum omnibus
verborum circumfcriptionibus femotis,vtrum
Portae Ottomannicae in negotio per Lega
tum noftrum Datzó, ac litteras Vezirii fpe
cificatas omnimode parere velit ? cathego
rice refpondeat vrget; non enim praeter
vltimariam Principis refolutionem plura ,
aut diuerfà ex cuiuspiam ore in Tranfilua
nia fe auditurum dixit. -

Bone Deus in quae nos coniecifti tem- '

pora ? Bethlenio, Rakotzio quoque Princi
pibus regnantibus amici, et Confoederati
magno in honore apud Ottomannum eramus,
non Kapucfi Baffae aulae imperatoriae infi
mi ferui, imo ne Baffae, ac Vezirii nobis
praefcribebant, fed poftquam fuo , noftro.
que infelici fato Princeps Rákotzius pro
priam non ferre volens felicitatem alienis
inhians Polonico fe immifcuiffet bello viris,
} . &t-
 174
-
HIST. RERvM TRANsilv,
.

armisque, pecunia, et magna regni noftri

parte exuti, omniumjue iniuriae faai fu
mus obnoxii. -

Spe&tabamus gemebundi tam infimae

fortis nebulonem perniciem agere regni no
ftri, fed quia Deo omnium bonorum Lar
gitori, vt par erat obfequi noluimus, feruo
feruorum aulae imperatoriae parere coa&i
fumus. \

Donatus Kapucfi Baffa a Principe quin

gentis imperialibus, rebusque aliis totidem
praeualentibus , fpernente interim co tam
Principem, quam munera ipfi oblata, vr
genteque cum minis pagorum per Commif.
farios effe&tuandam refignationem.
Tra&atum itaque in confilio quinam
huic infelices muneri praeficiendi, Confi
liariorum vnus Georgius Kapi, ac aulae
Principis Magifter Stephanus Nalätzi, quo.
rum pagi prae ceteris erant in quaeftio
ne, aptiores ad hoc videbantur munus, qui
in negotio maxime ipfos concernente (viri
alias fenfati) negligentes fieri non poterant,
duo millia praeterea, et quingenti imperia
les Comuliffariorum traditi funt poteftati,
quibus emtum Kapucfi Baffam ad negotium
minimo (quantum fieri poffet ) regni di
.fpendio determinandum inducerent,
Sed
 PARs PostERioR, 175
-
- * /

í Sed corporis aegritudinem Kapi, alter oc- C 1671.)

cupationes aulicas obtendentes hoc 'recufa
runt iter, fuble&t que iis Mathaeus Balog
aulae Principis alter Vice Marfhallus, Be
nedi&us Hedri cum certis Prouinciae, quae
periclitabatur, Nobilibus , in quorum prae
fentia Kapucfi Baffa munere accepto paulo
mitior fa&us, non pagis, qui in noftra rc
linquendi erant poteftate intermixtos (ficut
Jeneienf. vafre regeftro veteri Turcico in
feri iufferant) fed in continua vicinitate fi
tos quadraginta nouem pagos nobis adimens
Praefidiariis Jeneienfibus refignauit, ibidem
que limites regni noftri conftituit, pro quibus ,

conferuandis intra triennium vltra triginta ,

miliia imperialium inutiliter profudimus, te- • •

nacifììmi erga Deum, et ecclefiam cius, id

quod Deo denegabamus Barbaro nobis emun- -
gente. - - -

Nihil laeti Datzô nobis quamuis repor- , ,

taffet, fideliffimam nihilominus cum in Ot- . 1

tomannica Porta praeftitiffe operain, nec ad

negotium promouendum quidquam intenta
cum omiffum credebamus omnes. Principi
, itaque, ac nobis fatis gratus, tam publicis
quam Principis conuiuiis adhibitus eft, de
mandatumque , vt duorum menfium quiete
fe, fuosque refocillans vnicum regni Tran
- fìl-- i -
 176: Hisr. RERVM TRANSIlv.
1 1. - >
i ( 1671.) filuaniae tributum ipfe Ottomannicae Por
- - - tae effet adminiftraturus, non refragatus eft
vir ad obfequium paratus , iuftis quamuis
, vti poffet excufationibus, virtute, et fide
liffimis feruitiis vincere fatagens inuidiam;
\ clementiffimi praeterea Principis Apaffii
* · · · promiffis in fpem eue&tus, pagi cuiusdain
Saxonicalis decimas per Confiliarium Mi
^ chaelem Teleki obtiiiere ftudet, qui liberi
tiffime pro eo fe interceffurum prima fronte
promittens nullam ipfius rei mentionem co
' ram di&to fecit Principe, id ipfum quin po
tius dietim prolatans, fuadere tandem Ioan
j
' ' • •
'/ ni Datzó
regni coepit, non
Tranfiluaniae nune,dum
tributum fedOttoman
annuum

nicam Portam verfus moturus effet, tunc

id ipfum follicitandi commodiorem fore oc
cafionem. ' • -

Quo ille non fine disguftu aüdito, ab

incoepto deftitit. Ab eo, qui fifcales deci
inas per fifcum in vfum proprium auehemi
! das, aut aliis nunc aeftiuo tempore donan
das, nunc cum dari aliis poffent, vt rogen
•, tur improbat , ad autumnaliaque, tempora
… ' ( dum nullae fupererunt decimae) rem re
- iicit, ridiculo hoc refponfo fe effe delufum,
• mihi, aliisque conquerens ; cum itaque non
- -. ita impos fit mentis, quin hoc penetraret,
- Deo.
 PARs Postee Ioa. t

177
Deo negotium totum fe commiffùrum, ne
quemquam amplius effe follicitaturum, moe
ftus domum fe recepit.
' Eo, Legationi fibi commiffae infigni
cum apparatu fe accingente Vezirii Vara
dienfis Kutfugh Memhet Baffa Tiha trigin
ta circiter Szpahaum Varadienfium ftipa
tus caterua Albam Iuliam ingreditur.
Quem nondum ad audientiam admiffum,
grauem iam fentiebat Tranfiluania, maxi
me ii, per quos Albam verfus direxerat
iter, ingenti cum fuique faftu iis , quae in
itinere gratis fuerant adminiftrata non con
tenti fuftibus tra&tabant eos , quorum ho
fpitio vtebantur, nec affiduae ad vniuer
fos, et fingulos , quos obuios fortuna fece
rat, deerant minae , ad occupandam potio
rem Tranfiluaniae partem cum imperatoriis
fe veniffe mandatis, Confiliariis omnibus ab
fentibus ad-audientiam admiffus, fed ille,
quod jpfi per Cubicularios fuerat oblatum,
non contentus, infolito apud nos, ha&enus
exemplo ad dexteram Principis pofitam oc
cupauit fedem, qua foli Regum Chriftiano
rum Legati more inter nos confueto foliti
erant honorari , defluxoque ad Principem
Apaffium Barbarus more, vnas Heri Kut
fugh Memhet Baffae, alteras fupremi Ve
Pars II, M. zirii
va
 ^ ,

178 Hisr. RERVM TRANSILv.

(1671.) zirii ipfi porrigens litteras , illoto ore fie
eft orfus.
Valetudini tuae Princeps applaudit he
tus meus, cuius morti vario vulgi rumore
ad ipfum perlato vehementer indoluerat,
litteras interim tam ipfius , quam fupremi
Vezirii tibi porre&tas oculatus relege, qui
bus, nifi de vita, et regno peticlitari velis
obfequentem te effe oportet, fciasque nihil
nos , nifi cathegorieam a te optare abfque
dilatione refolutionem, de cetero res noftras
curae nobis fore videbis; obmurmurant Ti
hae hoc dicenti Szaphiae ; prouincias per
potentiffimum Imperatorcm ipfis ante quin
quennium donatas, ab eo tempore inique
per Tranfiluanos poffeffas armis fe vindica
turos, vociferantes.
Deus Illuftriffime Princeps res tuas fe
eundet! Dum cert s de negotiis per exhi
bitorem praefentium Tiham meum non pri
* dem Ottomannicam Portam requirere coa
&us fuiffem, tradidit ipfi fupremus Vezirius
litteras quasdam tibi perferendas , qüae in
fe quid contineant quamuis me lateat pro
veftrae tamen, quae inter nos intercedit
• amicitiae vinculo, veftram Dominationem
praemonere operae pretium dtxi, debiti er
ga Ottomannicam Portam obfequii memor,
* cuiús
 , PARs PosTERIoa. 179
cuius beneficio Principatu gaudet ; iubenti (167i. »
refragari minime praefumas , nifi de vita ,
et honore periclitari velis, vale.
1Litterarum autem fupremi Vezirii haec
erat cohtinentia:

Principum Meffiam colentium glorio

fiffiiiie Michael Apaffi, Deus fit re
rum tuarum Moderator! . ' * * .

Noueris Praefidiarios Varadienfes fup

plicem potentiffimo Imperatori contra te
porrexiffe libellum , querentes , nonnullas
regiones litteris, Ghirographo, figilloque
imperatorio munitis iam dudum eis donatas
te, Tranfiluanosque violenter manutenere;
ipfisque potentiofe ademiffe, quod fieri mi
nime oportebat. Potentiffimus itaque Impe
rator pcr me tibi ferio demandat, vt diftri
&tum circa oppidum Hunyadienfe fitum,
nec non Doboka, Colos, interiorem, et me
diocrem Szolnok Comitatus ipfis confeftimi
refignes, nec in illis regionibus amplius tri
buta vlla Tranfiluanos exigere finas, nifi
tibi, et ipfis male velis efíe confultum.
- Supremus Vezirius Cupejli
Amhet Baffa. T " .
Deerant dies, et locus quando et vbi
pitterae fuerant expeditae, fufpicioque non ,
AM a fae- -
 186 H18T. ReavM TRAnsrlv, .
C 1671.) mediocris apud quosdam erat orta, fiaas
non reales effe litteras, fed figillum apud
nos notum id quod non a moribus inuitos
credere coëgit. \ - -

Vrgebant interim Kutfugh Baffae Le

gati cathegoricam fine dilatione refolutio
nem, fed negotii, quod controuertebatur ,
quantitas fine praefentia Regnicolarum de
finiri cum non poffet, ad duodecimum O&o-
bris per celeres tabellarios AIbam Iuliam
conuocati Regni Status.
Ioannes Datzó quoque, qui Coronae
annuum regni tributum tunc percipiebat,
propediem Qttomannicam Portam verfus fe
moturus accitus, vt de negotio tam peri r
culofo ipfemet praefens difcurfus nóftros
audiret, in . aulaque imperatoria quid ipfi
foret agendum exa&ius addifcere poffet,
Adfuere ad praefixum Regnicolae diem,
audiunt cum hachrymis continentiam litte.
rarum fupremi Vezirii de regnoque ad de
fperationem ferme omnes procliues, quid
fa&o opus fit haerent ambigui. Quidam
anfam arma contra nos mouendi Vezirium
quaerere ex fenfu litterarum ipfiusmet elu
cere affcrunt, in primordio quamuis enim
litterarum fuarum regiones quasdam Iitteris
potentifiimi Imperatoris, Váradienfibus iam
dudum
 3 PARs Postea Ioa; 181

dudum donatas inique nos manutenere fcri- ( 1671. )

pfiffet, quod tamen falfiffimum erat, nihil
enim ' aos praeter noftra manutenebamus,
fed quaedam contra iuramentales Ali-Baffae
litteras per Piri-Baffam regeftro Turcico in- .
' ferta, caufae iuftitia freti, nobis adimi non
finebamus, fed Vezirius fceleri fcelus adde
re volens, controuerfis inter nos, ac Vara
dienfes pagis non contentus, dum in con
textu litterarum quas prouincias, et ciui
tates Praefidiariis Váradienfibus tradi iubet,
expreffiffet, coecum effe eum, qui extremum
non perfpiceret toti regno imminere peri- -

culum. -

Arces enim Cfeh, Sebes, Gyalu, Kü

vár, Kolusvár, Bcthlen, ciuitatem Saxoni
ealem Bifztricienfem , prouinciamque eius
totam, nec non falisfodinas ferme omnes
comple&i litteras Vezirii, quibus ademtis
ne fubfiftendi quidem in reliquis Tranfil
uaniae partibus, eo minus impofitum per
Turcam nobis tributum perfoluendi fuppe
tere facultatem, tres itaque e tribus Tran
filuaniae nationibus expediendos effe Le
gatos, per quos precibus , et promiffis le
nieada Ottomannica Porta, qua legatione
non fuccedente aut viriliter pugnando opor
/ IM 3 tere,
 /

132 > ' Hist. ReRvM TRANsIlv.

( 1671.) tere, aut mul&ta inftar reorum mul&andos

` ' ' nos praebere oporteret.
' • Alii non erant litterarum fupremi Ve
zir$ tam rigidi cenfores, regiones enim eas,
quas Piri Baffa regeftro fuo fceleratiffime
inferuerat, et ngn alias periclitari crede
bant , cum eas Imperator Turcarum ( vt
crediderim non in veritate informatus) Va
- ' radienfibus donans collationi fuae femel fa
άae vir effet refragaturus, fed Comitatus
praementionati dimidiam totius regni Tran
filuaniae partem comple&entes, fine quibus
Tranfiluania titulo regni gaudere minime
poffet, nec ipfis vnquam donati per vitium
potius fcribae, quam animo deliberato effent
inferti. : T
Adiun&i Ioanni Datzó Valentinus Szil
väfi, et a Saxonica natione quidam.,
Regreffusque Coronam, Ottomannicam
Portam verfus confeftim, illinc iter fufce
pturus, quo dimiffo eodem die Kutfugh Ti
ha Bafía , adiun&ique ipfi Szaphiae vlti
mam habuere audientiam, quibuscum mul
tae Principis Apaffii, plures regni Confilia
riorum contentioncs dimidiam ipfos Tran
'filuaniae partem velle occupare, cum ob
affiduos Caefàreanorum incurfus fine ope,
Praefidiorum noftrorum ne dedititios qui
- - - -

… *- -.-
 \

- /

PARs Postearor. '183

dem ipfos pagos poffent manutenere, tribu- (1671.)
taque ab iis exigere, imprudenter itaque
ipfos de prouinciis vires fuas excedentibus
effe follicitos, nec Turcarum Imperatorem
nifi defalcato tributo Tranfiluanico id, quod
petebatur eis dare poffe. -

Haec et fimilia nobis expoftulantibus

refponfum a Turcis agnofcere fe in hoc ne
gotio non inutiles ipfos noftros quibuscum
antequam de tributo a rufticis colligendo
conuentum fuiffet, multos per fuorum latro
nes effe caefos, nec optare ipfos nos exclu
di dominio eQrundem rufticQrum, eo- minus
quidquam praeter pagos regeftro Piri Baffae
infertos donari , quidquid litteris fupremi
Vezirii amplius effet infertum fe nec optaf
fe, nec fcire, cum tam ipfos, quam regnum
Tranfiluaniae potentiffimus Imperator ma*
nuteneat, iniuriis, aut armis fe fa&uros ni- .
hil, caufamque totam eius arbitrio permif
furos. ' -

His dimißis refumtus denuo in prae

fentia Principis Apaffii, et Confiliariorum
omnium de Lcgatione Ioannis Datzó fermo,
Confiliariis praeter regni Cancellarium, ac
ciuitatis Cibinienfis Iudicem regium omni
bus vnanimi confenfu legationem ipfius tan
quam hominis in rebus tam arduis non fat
- ' M 4 mo*
-
 184 Hist. ReRvM TRANsILv;
,*

C 1671.) moderati improbantibus, quique in legatio

ne proxime confe&ta collegis fpretis proprie
vfus confilio, non parum negotio, quod con
trouertebatur incommodaffe, crederetur, fed
Princeps prima fronte propofiti tenax fuit,
fequenti vero die dum eodem de negotio
vrgeretur, nullo refponfo dato fubtriftis e
fedili furgens hypocauftum eft ingreffus,
quo Michaelem Telekium Confiliariorum
vnum accerfens nunciauit per eum nobis,
fi ita e re fore cenferemus pro Ioanne Da
£zó, quemcunque Confiliarii fuble&turi ef
fent ipfum non refragaturum, nec legatione
parum fuccedente ipfe tanti mali caufa di
ci poffet. -
-
Surrogatus ei Ioannes Nemes Sedium ,
• Siculicalium Sepfi, Kézdi, Orbaique fupre
mus Capitaneus, cuius germanam fororem
Datz6 habebat in matrimonio infigni illius
cum ignominia.
Memorabilis fub iisdem comitiis inter
nos res eft tra&ata, quae tanquam multa
rum confequentiarum fomes filcntio negligi
nequit, dum praeinfertae nimirum fupremi
Vezirii litterae , in quibus dimigiam ferme
regni noftri partem Varadienfibus tradi iu
' bebat, in praefentia Regnicolarum fuiffent
perle&tae, defixis omnes in terram oculis
- *l* • alter
 i
PARs PosTERIOR. 185
]
*

alter alterum intuentes, lacrymis ablueba C 1671.)

mus genas, nec immerito: ab Ottomanno
enim ne ingenti quidem tributo perfòluto
poteramus pacem mercari; Principes autem
*Chriftianos, eorumque amicitiam fatali quo
dam torpore neglexeramus, aut verius con- '
temferamus, iique negle&ti applaufuri po
<.
v tius
quamcredebantur
opitulaturi.malis noftris, quam quid
v

Maxime fereniffima Domus Auftriaca

propter receptos fub tutelam noftram eos,
• qui ex Hungaria in ditiones noftras confu
' gerant, pro manifeftis agnofcebat hoftibus,
crimineque ingratitudinis coram tota Europa
traducebat nos, qui ipfius, fecundum prae
tenfionem fuam , ope e faucibüs Turcarum
erepti, Hungariam totius Chriftianitatis ha
&tenus antemurale, a Chriftianis auellere,
eandemque infenfiffimo hofti Turcae dedi
titiam facere allaboremus.
Erant verofimillima, fed non realiter
vera, quae contra nos dicebantur. Agnofci
mus genuine fereniffimae Domus Auftriacae,
adiun&torumque eidem Chriftianorum Prin
cipum arma extremo, quod imminebat nos
eripuiffe periculo, vi&riciaque Chriftiano
rum arma adegiffe Ottomannicam Portam,
vt Principem natione Hungarum nobis prae
M § ' effe
 …
/

-. n '
186 Hist. Reavm TR assiiv,
c 1071.) effe fineret, fed proh dolor! dum propitio
Numine fra&is ad fluuium Rabam infigni
' clade Turcis non folum nos, fed totam Chri
ftianitatem e faucibus eorum vindicandi in
inanibus effet occafio ; immatura, nationique
, Hungaricae exitiofa pace corrupta funt om
nia, ficut ex fuperioribus Le&tor intelligere
poterit. Nos quoque in tantis reli&i fu
mus anguftiis, quibus ferendis pares non
diu erimus. -

Dum vi&toriam Principum Chriftiano

*rum ope, et armis partam Miniftri Aulae
Viennenfis inutilem nobis reddidiffent, bo
naque per complures fpe alentes, ne verbo
quidem per Legatum Lefzki (vt polliciti
fuerant) rerum noftrarum feciffent mentio
nem, tam ridicule delufi fratrum noftrorum
in Hungaria degentium lacrymis non potui
mus non indolere, fi per licita, et honefta
media non licuifíet, libenter fuiffemus in
iis opitulati, fed fa&tionis Zrinianae exper
tem Tranfiluaniam fuiffe res ipfa eft teftis;
nec in exitium Chriftianorum coram Otto
mannica Porta tra&auimus quidquam, fed
Hungaros fratres noftros qualiter e iugo
: „ Hifpanico Domus eliberare Auftriacae ftu- -
duerimus, fuperius inferta teftantur, haec,
ct his fimilia mocfti reuoluentes,
Re
 PARs PosterroR. 187 • .
f{ecurfum tandem a nonnullis eft ad 1671.) \
leges patrias, quibus focordia Confiliario- , I -

' rum funditus euerfis, tam Nobilium per le- *

ges regni non conui&orum captiuationes, ,

quam occupationes bonorum ®er fifcum die- ,

fim fieri expoftulabantur, poft multas om- . 4

nium expoftulationes difperfi hofpitium quis- , , ,
que fuum repetiere. , 't
Iuftae haec dicentium Regnicolarum , , , ,
guerelae Confiliarios non fatis bene ha&te
nus inter fe concordes vehementer in, con- ,
fcientia pupugere, agnofcere vel inuiti dum -' ; .
alter alteri diffidit , tepidiores in publicis , •
rebus adminiftrandis effe omnes, nec metus , ^1 --
Principis Apaffii deerat, qui Andream Flei- -

{ch r Confiliarium virum innocentem, de

{eque bene meritum, quorundam Catillonum
inhiatione indu&tus in carcerem ante fes
qui annum coniecerat , cuius non longa ,
' quamuis fuerat captiuitas exemplum nihi- -

lominus eius in ipfos quoque non fatis in- ,

ter fe concordes poffe deriuari non imme

rito metuebant, communicatis itaque duo
decim regni Confiliariorum inuicem confi- , •
his omni, quae ha&enus inter ipfos fuerat .
fimultate fepofita in regni, et Principis A
paffii mutuo vfuros confenfu, nec alterum ab ' . • , ,
' altero diffenfurus confcientiofe inuicem af- - …
f£gurarunt. *. Se- -
| \

-
- …-…
 138 Hisr. RerwM TRANsiLv.
-

( 1671.)- Sequenti, quae fuit decima o&aua O&o-

bris congregati rurfus Regnicolae reiterant
contra Confiliarios querelas, qui nec in
tuendis patriae legibus , nec in vicinitate,
ac amicitia cum Principibus Chriftianis cò
lenda fatis effent diligentes, eorumque fo
cordia extremum nemine protegente omni
bus imminere crederent exitium.
Confiliarii primum muffare, mox regni
Statibus vrgentibus refpondent, in Confi
Jiis Principi , regnoque falubribus dandis
iuxta ipforum poffe fe fatisfeciffe officio,
fed multa optime in Senatu conclufa per
eos, qui fecretis intereffe folent Principis
conuerfationibus, inualidata non fine boni
publici difpendio euanuiffe.
Nec ipfos ob affecuratos apud Principem
fauores, quae ipfimet Principi, regnoque ef
fent proficua, fine periculi metu fuadere
poffe, qui omnes ferme, ac finguli diuerfis
temporibus , et occafionibus inique apud
Principem accufati extremum non femel au
diuiffent vitae periculum , conclamat regni
{tatus non ferendam effe affentatorum hanc
nequitiam , vrgcntque Confiliarios fpecifi
cent eos, per quos erant traditi ; nominati
prae ceteris Moyfes Székelly, qui ante bi
ennium, Sigismundus Boër, qui ante an
IMuIJl
 - -

PAR* PosteRIoa. 189

num in Ottomannica Porta continui fuerant
' Oratores, illincque reduces praecipuos Con
filiariorum crimine proditionis cum Zollyo
mio initae apud Principem accufauerant.
Similia bonorum fifcalium prouifores,
ac aulae Principis intimos, fed occultius fa
* &itare fufpicabantur Regnicolae, vnanimis
itaque omnium fuit fententia, non per Le
gatos Principem de morbo hoc medendo
requirere, fed vniuerfos regni Status eun
dem adeundo rem effe vrgendam.
Quod dum fa&um effet, omniumque
vno confenfu expreffe de duobus praeinfer
tis, de reliquis vero delatoribus per leges
regni in comitiis proxime celebrandjs, pu
niendis in genere interceffiffent, ipfis an
nuens Princeps Apaffius Dire&ori caufarum
fifcalium in praefentia regni Statuum , vt
praedi&os Moyfem Székelly, et Sigismun- .
dum Boër, reliqui quoque per Regnicolas
• • fpecificandos lite profequerentur, deman
dauit.
Si autem in perfona, aut bonis abfque
proceffu iuris a fifco damnificatos aliqui fe
praetendunt, in fcriptis porrigant, iubet ;
de benigna refolutione fecuri. '
Quod dum per Regnicolas fcriptotenus
Principi fuiffet exhibitum , pun&tatim in
fcri
 £.

19o , HIST. RERVM TRANsilv.

( 1671.) fcriptis refpondens ea in comitiis imminen=

tibus arbitrio Statuum decidenda commiffu
rum promifit, quo fru&tu, fequentia doce
bunt. - - -

Comitiis praementionatis finitis ; ioan

neque Nemes cum adiun&is Ottomannicam
Portam verfus cum tributo Tranfiluanicg
' iter ingreffo fuperueniunt per ipfum , coi>
legasque fuos ad Confiliarios quosdam ex
itinere iam fufcepto fcriptae litterae, iri
quibus coram Deo, regnoque Tranfiluaniae
proteftabantur folenniter, ipfis ne tributumi
quidem regni (cui nimirum mille, et du
centi defunt imperiales) integrum , eo mi
nus ad conciliandos Veziriorum animos,
quidquam effe traditum, omnibusque comi
placendi mediis deftitutos ingreffos effe iter;
abfque vlla fpe felicis fucceffus nifi Prin
cipis, Confiliariorumque huic malo obuiam
iretur, - - *,

Exhibent Ioannis Nemes, collegarum

que eius litteras Principi Apaffio Confilia
rii, difficiliorem opinione in hac materia
ipfum experti.
Hoc nodo nondum foluto continui Ora- .
toris noftri Ladislai Türi fuperueniunt litte
rae, quibus per fupremiVeziriiTiham feuere
-
ipfi demandatum fcribit, fignificet Principi
 PARs PosTERioR. 191 *'
M£f*
fuo hanc effe potentiffimi Imperatoris men
î* - tem , , quoniam tributum Tranfiluanicum
|* quindecim millia aureoruin praedeceffores
Tranfiluaniae Principes in aurea folebant
)31*
femper pendere materia , hunc quoque in
:Ai materia fimili adminiftrandam effe tantam
ic1 ' fummam , refiduaim autem tributi partem ,
quae propter rebellionem cum Rákotzio
(vt ipfi aiunt) initam Tranfiluaniae impofita
eft, in argento transmittere ne difïerret.
Quo negle&to indignationem potentifiimi
Imperatoris indubitanter imminere nobis,
Principique noftro.
In hoc quoque cafu ad Principem re
eurrere Confiliarii, fed irrito fucceffu, Io
anni Nemes , fociisque ipfis refcribente .
Principe, vt ad vtrosque defe&us fupplen
dos tria inillia imperialium mutuarentur a
Turcis, aut aliud quodlibet intereffe, quod
illi praefcripturi effent, promittentes ; vti
nám exiguae fuminae parcentes, p!uriam ne
faciamus ia&turam.
Comitiis regni , quae 25. Nouembris
Albae Iuliae celebranda erant, nondum ifi
chbatis, toto anno nouercans nobis fortuna
blandiri aliquid vifa •eft, fupremi Vezirii
Tiha fcribente Principi Apaffio, miffam vt
verius ad feqüentem annun eííe dilatam i!-
* !atn
 …

192 HisT. RERVM TRANsilv.

(1671.) lam Ottomannicae Portae difpofitionem, quæ

per eum de quindecim millibus aureorum
pendendis demandata fuerat, di&tus interim
Princeps ab aulae fuae intimis, qui ad in-`
ftantiam Regnicolarum ferme omnes in ius
citati fuerant, indefinenter inquietatus, in
terdum ipfis, quandoque regni Statibus fa
uere volens trahebatur in diuerfum , nunc.
huic , nunc illi e numero Confiliariorum,
- nunc omnibüs has turbas imputans , tur
• bulenta quocirca fore ifta comitia praeui
debant , praedicebantque cun&ti ; nec opi
nione fua funt decepti , ante praefixum
, enim comitiorum terminum , quatuor, aut
quinque diebus apud Ladislaum Balö in vi
co Diód non feras (vt ha&tenus) fed Mag
- nates fe venaturum dixiffe , inter pocula
, Principem Apaffium, fpargi coepit in vulgus.
. Territi hoc rumore Confiliarii non prius
fed ipfo comitiorum die, nec disiun&i ( vt
alias) fed fimul eirca occatum folis funt
Albam Iuliam ingreffi ingenti cum di&ti
Principis offenfa, qui ab illis fe vilipendi,
Confiliariosque, maxime vero Cancellarium,
qui ante initium regni comitiorum duobus
femper diebus aulam adire, propofitiones
que regni Statibus exhibendas eodem die,
eo iubente, in ordinem fueram folitus redi
^, ' gere,
 PARs PosTERioR. 193 v

• , \
gere, ab obfequio foluto praetendens re- (
cefíifíe. Manifefta haec erat vtrinque ani 1671) ,
morum alienatio ; nonnulli aulae familia
rium Principis Apaffii in ius (vt praemif
fum) citati, proprio metuebant corio, qui
in immenfum coram toties fato Principe fa
&a Confiliariorum extollentes, ipfum con
tra, eos irritare non definebant.
cernebatur tanquam ad inftantem pug
nam paratus in armis pedes praetorianus ;
non deerant excubiae folito frequentiores;
ac diligentiores , quae omnia Confiliariis
difplicentia clara erat, vel lippis communi
cata , quocirca duodecim Confiliarii votis
' antequam in peiora res proruerent, aulicum
faepememorati Principis Concionatorem Mi
chaelem Tophaeum adeuntes, vt fedato ab
ira animo exa&tius rem perpenderet, nec
humillimam totius regni Statuum requifitio
nem , qui pun&a, quibus obferuandis tem
pore inaugurationis fuae iuramentum prae
ftiterat, vt fan&te coleret in comitiis pro
xime praeteritis eum orarant, Catillonuni
fedu&tus fuafu, in perniciem verteret Con
filiariorum; demififfime per eum funt ob- .
teftati, coram Deo, et orbe Chriftiano ob
teftantes folenniter, fedato Principi fuiffe,
et effe fe fidiffimos, nec quidquam contra
Psrs II. IN eum. \.
¥
 194 Hist. ReRvM TRANSilv.
- -
/
-

C 167 1.) eum vnquam molitos, dum iuftiffimis Reg

nicolarum petitionibus praebuiffent affe.i-
fum, Patriciorum fatisfeciffe officiis, nec a
fidelitate, nifi armis laceffantur, diffenfuros
fe, non tamen inftar pecorum cuiquam ma
&andos praebituros. Inuitus fufcepit han=
legationem pracdi&tus Paftor, poft quadran- .
temque horae ad nos vix compos mentis
regreffus, fe ipfi commiffa fideliter Principi
Apaffio retuliffe, fed aufteris reieétum ver
bis refert, citiffime e domo ipfius aliorfu:m
nos reciperemus, obteftans per Deum ! ap
parebat euidentiffime tam e verbis, quam*
vultu eius in ea fe Principem reliquiffe in=
tentione, a qua nihil b^ni nobis imminere
crederet ; ex animo nos quoque Legato no
ftro valedicentes, duos integros dies , toti
demque no&tes ad defenfionem propriam pa
+ rati infultum metuimus, Principiffa (cui
Deus benedicat) lacrymis, ac precibus af
fiduo emolliente, et a propofito tali terrente
maritum, dominum natura leniffimum. In
ius citatorum fuafu cum ita induratum cre
deremus, eos, quos aut non nimis anxios,
aut in animo Principis validos putabamus,
oblata fpe veniae, a reliquis feiungere pla
cuit , Gregorium nimirum Gilányium, qui .
..Germanam Principis fororem habebat in
- matri«

- - -
-_--,---——-—-
 I . PARs PosTERioa. i95
-

ihatiimonio, Ladislaom Székelly Principi

omnium chariftinum, ceffitque feliciter ne
(i6ii8
gotium, mitigatus enim per eos Princeps,
tam Confiliariis eft reconciliatus; quam re
liquos in ius citatos arbitrio Statuum fub
t. . . . . . . . .
,mifi Prohibitique per complures dies audi
tu, et colloquio Principis quidam eorum,
qui exitium Confiliariis erant moliti, tam ,
extraordinaria, a virisque non bonis fa
bricata, Princeps leniffiinus, exoneratus fol
licitudine, conuiuiis feffum mqgftumque re
focillans animum, Confiliariorum nonnullos
donis; omnes clementiffimis promiffis vt de
fe bene, fperarent, in fpem erexit, ofculo
que ferme fingulis dato ne vnquam de ipfò
duriora metuerent, iureiurando affidauit.
. . Proxime fequentibus diebus pro non
nullis citatorum duobus nimirum aulae ma
giftris, ac praefato bonorum fifcalium Prin
Iceps, ac Principifla coram Regnicolis inter
. cedentes, abfolutionem iis facile obtinue
funt. Reftabat magnus adhuc citatorum
numerus, inter quos eminere vidébatur cu
iusdam Sigismundi Boër ex oppido Fogara$
oriundi facinus, hic plerosque, Confiliario
rum proditionis cum Zollyomio initae par
. ticipes accufafie non contentus, quod contra
* , Ns GOS

- - -
 /
/
x96 Hist. RERvM TRANsiLv.
- ,

. ζ i671) eos fixerat, fed liquido comprobaturum, ia

palatio Principis garrire non erubuit, coe
peratque non parum in mentibus vulgi ori•
ri fufpicio, in confcientia conui&tos Confi
liarios differre profecutionem caufae, de cu
ius felici exitu diffiderent ; fed res contra
rium eft teftata, accitus enim in praefentia
regni Statuum Sigismundus Boër, di&taque
comprobare iuffus, fubordinatorum quorum
dam Turcarum teftimonia, qui ex relatione
clientum Zollyomii haec audiuiffe, et fcire
fe fatebantur, in comprobationem deli fui,
et nihil amplius exhibens, publico Regni
colarum decreto, eoque articulis regni in
ferto, tamquam falfarius, morti eft adiudi
catus, fed mitiores, quam fperauerat, aut
fuerat meritus expertus eft aduerfarios, per
quos vita donatus genibus flexis omnia,
quae Principi fcripferat, dixeratque in prae
fentia regni Statuum reuocans eft dimiffus.
Sifte paulifper mi Le&tor hic gradum, quo
ue in difcuffione huius caufae regni Statuum
animus cardine fluxerit, oportet intelhgas.
Infimae fortis, fed perfli&ae frontis erat
accufator, per, eum accufati e conuerfo pri
marii, et potentiores Confiliariorum , quo
rum inuifa nonnullis potentia commiferatio
aeua Sigismundo pariebat, ne ille in caufà
(vt
 PARs PosTERτοκ, 197

(vt quidam putabant) iufta aemulorum po- (1671. )

tentia opprimeretur.
. S. Nec deerant quidam cum applaufu prae
ftolantes Confiliariorum per Sigismundum
Accufatorum ruinam, quos opibus, et digni
tate ipfos ha&enus anteiuiffe limis femper
erant intuiti oculis.
Ex affe&ibus praemiffis diuerfae in Se
natu funt natae fententiae, quidam femimuti
muffare, interruptamque fine conclufione
proferre fententiam.
- Alius publicae quafi indolens infelici•
tati dum inaudito ha&enus exemplo de Con•
filiariorum potioribus dandus effet calculus,
magno cum fufpirio ordiens difcurfum , vt
Sigismundus, ac alii ipfi fimiles feueris co
hibeantur (ne talia tentent) edi&is, ipfe in
terim incolumis dimittatur, fuadebant.
Sed maxima Regnicolarum pars, ne
vnquam teftibus Turcis in caufis talibus
vti liceat, prudentiffime decreuerunt, non
ignari ad euertendum quemlibet mille, et
amplius falfarios ex ipfis facile poffe con
ducere, toties di&tusque Sigismundus hunc,
quem praeinferui fortitus eft doli fui exi
tum, reliqua citatorum multitudo, vt huius
exemplo edo&a regni legibus (e accommo
det, iuffa, dimiffa eft.
N 1 Fini
v
 ' 198 Hist. RrRvM TRANsilv. -

. . - • •• • -• • * - - -

€1671.) Finitis Sigismundi turbinibus Principem

' ' ' ' ' promiffi (de, reftituendis per fifcum extra.
*, . proceffum iuris occupatis bonis in proxime
praeteritis comitiis) fa&ti, regni Status fe
cere memorem. ' ' ' '
A quo benigne affenfum, reftitutaque
• quibusdam de quibus ademtis querebantur
e bona. ' ' ' ' ' ' ' -

' De Chriftophoro Paskó fimiliter coepto,

fi nocens puniendus; fin minus, dimitten
dus ; vt iuri fifteretur, requifitus Princeps,
- fero, et vix poft iteratas Regnicolarum le
■ - gationes affenfum praebuit , expeditusque
•. - quidam Kövárinum, quo cuftodiente Albam
- Iuliam adduceretur ; fed five diftantia loci,
fiue fecreta Principis difpofitione regniSta
tuum propofitum eludente prius comitia nó
- ftra finem funt fortita, quam ille in prae
- di&tam introduceretur vrbem, Regnicolis
- - que domum digreffis in'arcem Görgenyien
- ' ,- fem Paskó ex itinere fufcepto tradu&us,
- quem fortiretur reruni fuarum finem, fe
quentia docebunt. -

- ' Romano-Catholici interim Tranfluani

- - * a Clero cuius du&tu horrenda in Hungaria
- - dietim ferpebat Reformatae, ac Auguftahae
Confeffionis Statuum perfecutio procul du
bio impulfu, rem toties (ficut cx fùperiori
- _ - -

3 bus
 t, - - -

PAns Posterior. 19» -

bus liquet) fine fru&u tentatam de traden '( 1671,} .

do in ciuitate Claudiopolitana ipfis templo,
quod per articulos regni erat prohibitum,
contumacibus vrgent precibus, adeoque au
fteris, vt iubere potius , quam petere id ,
quod rogabaht, viderentur, ruinaque Hun
gariae ecclefiarum elati, fimilem cuperent
prope diem rerum noftrarum exitum; fed
quo altius ipfi fperare vifi, eo magis ipfi,
qui erant requifiti, offenfi, totumque in fu
mum abiit negotium, o JEHOVA! mifere
re, miferere noftri, ad felicioraque tandem
reducas tempora Amen. ' a

A. D, 1672. Domine in adiutorium meum

intende, ad auxiliandum mihi feftina!
. A. 1672. Kutfugh Memhet Baffae Vá
radienfis Trafoldo Commendantis Szatmá
rienfis contentionibus infignis, nos falutauit.
• Kutfugh dimidiam ferme Tranfiluaniae
partem mortem, et vincula rufticis per lit
teras minatus, dedititiam facere allaborat.
Alter mercatores, viatores, ac alios
quoslibet Tranfiluanos, qui in ditione Re
gis Hungariae fuis occupabantur negotiis,
vt arefto fubiiceret, bonis exueret, no&es
diesque intendebat, anguftiis quibusdam
iuxta regnum Siballo (qua itinerantibus ne
ceffario tranfeundum erat) tumultuario ope
- N4 . , re

--
 aoo Hist. RrRvM TRANsilv.
{1672.) re firmatis, ibidemque transfugis Valachis
collocatis per eosdem in Tranfiluanos fae
' /
uiebat. Qui multum in laceffendis nobis
ipfis feruientes , etiam fi per nos cederen
tur, vile aeftimari poterant damnum, alieni
que fanguinis ia&tura, fine difpendio prae
fidii fibi fubie&ti fiebat propofiti fui compos,
nec officiales confiniorum noftrorum, quin
anfam his praebuerint motibus, excufatos
nouerim, qui Praefidiarios noftros in officio
quamuis femper continuos, effe afferunt, de
cem et quatuor nihilominus aeftate praete
rita per Somlyaianos ; Nouembri rurfus men
fe per Hadadienfes occifos effe quatuor
Germanos, non poffumus inficiari. Qua
Trafoldo alioquin etiam turbulentus, irrita
tus iniuria nihil mirum fi illatas nobis cum
foenore rependat iniurias, eodem Ianuario
menfe, Ioannis Nemes, ac Valentini Szil
váfi ex Ottomannica Porta fuperuenere lit
terae, continentes fe praeter propriam, et
aliorum omnium expe&tationem honeftiflime,
effe exceptos ; de clementia imperatoria be
nigne affecuratos, qua fuffulti grauamina
Regnicolarum, quae 'a confiniariis Turcis
fignanter varadienfibus pateremur, in fcri
ptis Ottomannicae Portae exhibuiffe , in
praefentia quatuor Procerum a Varadienfi
, bus
Vl. • • •>
 * .
- \ _

PARs PosteRIoa, ear

bus Praefidiariis ad, euertendos nos expe

ditorum, qui dum contrariam tuerentur fen
tentiam, quinque fortalitia iuxta arcem Vá
radienfem circa circum per nos exftru&a
effe, lentaque in dies ex iis praedi&am ar
cem obfidione perenni cum iuramento affe
rentes, verbaque eorum Legati noftri ma
nifeftiffima mendacia regererent ; longam
fuiffe confultationem, fi noftris, ac illorum
verbis fides effet adhibenda, conclufumque
tandem, vt ex aula Imperatoris Kaputfi Baf.
fa, ex praefidio Budenfi Magnas quidam
Alibech nobis notus, hungaricae peritus
linguae, ex praefidio Ieneienfi fupr. Cadia
controuerfiarum in finibus Turcicis oriri
folitarum arbiter ad faciem controuerforum
tenderent locurum, ibique Váradienfes ar
' cibus, quas per nos ere&tas effe afferunt ,
mox e conuerfo regionibus , quas inique
nobis ademerant, vel adimere voluerant
oftenfis, vtraque pars affertionis fuae veri
tatem comprobaret illis praefentibus ; mo
nebant interea praedi&ti Legati noftri Prin*
cipem, ac Confiliarios, ne diligentiae, aut
fumtibus in negotio praefenti parceremus ,
Kaputfi Baffae ex Ottomannica Porta ex
pedito : Albam Graecam vfque obuiam mit
' teremus Legatum, qui magnis promiffis ex
N 5 Pug
 v
s.
-

' -

• • • -

- .

- - - - t ^ .• *.

- . • - * -

*•- -

aon ' Hist, ReRvM TRANsiLv,

( 1672.) pugnatum ad Principem Apaffium prius eum
' ' ' * ' duceret, quam Varadinum ingreffus per eos
• poffet in partes trahi fuas , ad Alibechum
, accerfendum fimiliter alterum effe Budam
expediendum ; paruit confilio Princeps A
paffius, fed fine fru&tu, Commiffarii enim
praefati Varadinum re&a fuum direxere
^ iter, omnimodaque ab iis informatione ple-_
ni, ipfis quamuis folis reuifio controverfo
rum locorum effet commiffa, ex aduerfariis
nihilominus noftris, (vt inferius patebit) cer
tos fibi, affociare arbitros; quis credat eos
magis nobis, quam ipfis fore fauorabiles ?
Rediere ex Ottomannica Porta menfe Fe
-

• •
bruarii
-väfi Ioannes
Legati noftriNemes, et Valentinus
ea, quae per litterasSzil*
fig
•* nificauerant, luculentius referentes, exhi
, bentes praeterea Imperatoris Turcarum lit
*\ teras in haec verba : -

• ' - ,

_ Principum Meffiam colentiiim Glorio

- . fìffime, nobisque grate Michael Apaffi,
- , Deus te dictim i!luftriorem , in fidelìta
\ . teque noftra perfeuerantem conferuet.
Singulari dexteritate, ac prudentia fcri
ptas veftras litteras congruo profequendus . .
honore Legatus vefler Ioannes Nemes fe*
cun
 \' . . .

PARs PosteRioR. 2o3

' • , -

cundum, antiquos confoederationis canones a 1672.) -

-

in praefentiam noftram admiffus culmini ful- ` ` ` ` `

gidifíimae Portae noftrae praefentauit. Con
tinentiis earum (intelle&tis, grauaminibus, :
pro quibus Maieftati noftrae interceditis
clementiffime medebimur ; nihil dubitetis.
Annuum regni Tranfiluaniae tributum prae
fatus Legatus vefter in aerarium noftrum
integrum adminiftrauit, nos quoque in fig
num clementiae noftrae imperatoriae verfi
colori, eaque talari vefte eum exornauimus.
De tributo annuatim perfoluendo deinceps
quoque folliciti clementiae noftrae partici
pes vos futuros fciatis, regnum interim di
ligentiae tuae conimiffum ab infidiis pariter
et apertis inimicorum noftrorum incurfioni
ibus tutum praeftes, oportet, Regnicolis vél
infimis iuftitiam adminiftrato , iisque cle -\--

mentem te exhibeas, offenfionum praecaue

to anfam, fic contra aemulos noftros mag-,
nanimam conftantiam, erga tibi commiffos
prouidam benignitatem experti tuam, ipfi
imet opinionem longe excedente te cohone
ftaturi honore.
Deus fit Prote&or tuus. Hadrianopoli.
- Sultán Memhct. '
Cernis pulcherrima mi Lestor verba,
-
vtinam euentus refpondeat! Coffarii £gim
.. - - - ' . - -ur
 ao4 Hist, ReavM TRANsilv.
Turcae reie&is requifitionibus noftris Vá.
radinum (vt praemiffum) fe receperant, ex
aduerfariisque noftris fupremum Cadiam, et
quemdam mutabile di&um, qui potentiores
procerum Turcicorum illinc erant, fibi af.
fociantes arcem noftram Somlyo verfus non
fine disguftu noftro direxere iter, magnam
de infelici totius negotii exitu opinionem
prae ceteris nobis indidit, praementionato
rum duorum Váradienfium Procerum nobis
infperatus honor, quos arbitros rerum, no
ftrarum futuros nec ex litteris Imperatoris,
nec relatione Legatorum noftrorum intelle
xeramus, miffi interim obuiam illis Confi
liarii, ac Procerum Tranfiluanicorum prae
cipui, nouem e numero Turcarum admiffae
in arcem Somlyaienfem perfonae, ea perlu -

ftrata, Cfeh, et Hadad femidirutis arcibus

perfun&orie reuifis in arce Gyalu (quæ vnico
Claudiopoli diftat miliari) fplendido a Do
mino arcis Dionyfio Bánffi excepti funt con
uiuio, ab eoque non indonati dimiffi , Vá
radinum verfus refle&entes arcis Sebeswär
in regreffu per eos fa&ta eft reuifio, quae
nouem Váradino hungaricis milliaribus di
ftans, eaque longe vetuftior per illuftrem
familiam Bánffianam florentibus Hungariae
rebus ante quadringentos annos exftru&ta in
- - ter

„*
 PARs Poster1or. ao5
ver tot rerum mutationes, quaeTranfiluaniam (165a.)
noftro aeuo affiixere, nunquam per hoftes
expugnata, aut defolata fuerat, hic noftro
rum cum Turcis Varadienfibus , eorumqùe
cum noftris magna, coram Cómmiffariis Im
peratoris Turcarum fuit contentio ; arces
quinque per nos recenter iuxta portas ar- ^
cis Váradienfis ere&ae, quas in Porta Ot
tomannica erant mentiti ; vbinam effent?
- Quaerentibus noftris, eum Somlyo, Hadad,
cfeh, Gyalu etiamfi Zejdi Amhet Baffabel
lum contra Principem Rákotzium gerente
Vulcano traditae, te&tis fuiffent exutae, ea
rundem nihilominus moenia oculata effent
vetuftatis teftimonia, nec (vt ipfi finxerant) -

arci Varad vicina, quarum circuitum ipfe*

met imperatorii Commiffarii feptem dierum
iufto itinere aegre poffent conficere , nec
toties di&tam arcem Várad Ali. Baffa obfi
dione premente , tandemque capta , eius
exercitum vel intuitu perluftraffe, eo minus `
eoepiffe ; Sebesvár autem arcem (vt fupe- *
rius di$tum) a Szeidio Ali-Baffae , aliisque
quibuslibet hoftibus illaefam fuiffe ; per
fri&tae itaque frontis reens ere&tam eam
mentitus eft ; haefitabant in refpondendo
Turcae Váradienfes, vnus tandem reliquis
impudentior, praeter arcem Sebes, reliquas
* *a . t3£)•
■
 a36 Hisr. RERVM TRANsiLv.

(1672.) tanquam armis imperatoriis femel dirutas in

praeiudicium Váradienfium non debuiffe re
aedificari regeftit. De arce Sebesvár cum
hoc ipfum fieri, nequiret, in'verba prola
pfus eft ridicula : Ali-Baffa nimirum obfi
dione váradienfi intento omnes praeter ar
cain quandam vacuam eam reliquiffe a fo
laque vetula efíe conferuatam, cui vnus Le
- - -

gatorum noftrorum falte refpondit : non fti

pendio, fcd fufpendio Turcas, Váradienfes
fuiffe, et effe dignos, fi arcem (vt ipfi prae
tendunt) Váradienfi arci tam moleftam e
poteftate vetulae ademtam neglexerunt fui
£acere iuris, quae illorum verba cum rifu,
et cachinnoCommifíariorum Turcicoruin -

.funt excepta, rogati tandem, vt caufae iu

fìitia perfpe&a nobis fauere vellent, di&ti
commiffarii dum Váradienfibus Turcis af
fiduo lateri eorum adhaerentibus nihil pri
uatim cum nofìris colloqui poffent, in prae
fentia tandem eorum fe, quae oculis perlu
ftrarünt ea, nec aliud quidquam reportatu-.
ros, nec in gratiam cuiuspiam coram Deo,
et potentiffimo Imperatore mentituros re
fponderunt. *

Miíía per nos ipfis munera ob affiduas

/ Váradienfium infidiäs vitimo tandem collo
, quii die , cum duo e numero Commifíario
rum'
_*
 * PARs PosteRIOR. 2o7
fuin ventum exoneraturi in hortum recef- ( i672.)
fifîent, ibidem eis funt tradita, quibus ac
ceptis, de pluribusque promiffis affecurati,
amicos noftros fe futuros iureiurando affe
; curarunt, quo exitu futura docebunt.
Ipftru&tus de his omnibus Princeps A
paffius Váradienfes Turcas; qui certo cer
tius continuo res fuas in Ottomannica Porta
verfuri erant, praeoccupare volens Daui
dem Rosnyai Turcicum fuum interpretcma
celeri, pafu aulam Imperatoriam adire, prò
mifíisque Turcicos Proceres in partes ne
ftras pellicere iubet.
Mox menfe Martio Valentinum Szif
váfi quinque millibùs imperialium inftru
&um eandem materiam continuare iubet,{i
e rc videbitur vfque ad fummam viginti
millium imperialium Proceribus aulae impe
ratoriae promittendi facultátem ipfi conce.
dens. - ;;-
Innotuit, eodem menfe litteras ad Chri
flianos Priricipes anfio proxime de rebus
Hungaricis fcriptas Iudici regio Cibinienfi,
vt transmitteret, traditas ab eodem Iudice
regio repetitas, quo, et quorum confilio
Deus nouit, Principem Apaffium Vulcano
tradidiffe ingenti cum omnium Euangeli.
eorum Hungarorum moerore, ac ftupore,
-----
, `
qui*-
- -
 '. »

ao3 , Hist. RERVM TRANsiLv.

(1&7a.) quibus per mifericordiam Chrifti, vt recen

tiores transmitteret, di&um Principem ob=
teftantibus propter manifeftam tam religio- ` '
nis Euangelicae, quam publicae omnium
etiam Romano-Catholicorum in Hungaria
libertatis oppreffionem, luculentiores Prin
cipibus Chriftianis fe transmiffurum pro
mifit, fcriptaeque in hunc fenfum praefen
tibus Confiliariis litterae ; fed iis digreffis;
denuo fuppreffae funt,
Rediit eodem Martio menfe ex Otto
mannica Porta Michael Cferményi, quem
exoratus ab exulibus Hungaricis Princeps
Apaffius ad follicitandas res eorum expedi
uerat, in litteris per ipfum transmifis in*
nuens Ottomannicae Portae, non poffe abs
que praeiudicio, imminentique exitio Tran
filuaniae pacem cum Rege Hungariae po
tentiffimum Imperatorem vlterius colere ;
• -, - cum e ditione illius in prouincias Tran
filuanicas affidue indies fiant excurfiones,
hegotiatores , aliique quilibet Trahfiluani
arefto ibidem fubiiciantur , aut amittenda
effet propediem Tranfiluania aut praeoccu
pandi conatus hoftium.
Sed non euiii, quem di&us Princeps
optabat, hae litterae fortitae funt effe&umi,
fùpremus enim Vezirius fiue a Legato Ger
manis
 •

PARs Posteaioa. * â69 t

manico perfuafus, fiue altiori confilio aufte

ro toties fato Principi refcripfit verbis fub
(ies)
hoc tenore:

Gloriofiffime Princeps Michael Apafi!

Deus adfit rebus tuis,
Transmiffas per Legatum Michaelem
' . cferményi litteras tuas fulgidiffima Otto
inannica Porta cum difcretione relegit, exu
les ex Hungaria ad te profugi ; tanquami
gens propriis rebus confulere nefeia, ad ex
^
tremitatesque reda&a nihil nirum fi te fol
jicitet , per teque potentiffimi Imperatoris
aulae fit iniportuna ; fed ne cathegorica , et
finali in negotio praefenti imperatoriae au:
iae refolutione iam dudum accepta , qud
confilio, qua mente eandem praefumfifti ma
:; tcriam vrgere; vehementer miramur : cer
toque tibi perfuadens pacem , quam poten*
tiffimus Imperator cum Rege Hungariae
iuramento firmauit 5 quamdiu per alios in

: tegra conferuabitur ad nullius inftantiam;

et intimationem Ottomannicam Portam vio
laturam, tu quoque (fi bene confultum tibi
velis) a conditionibus di&ae pacis ne latum
quidem vnguem recedas, iniurias, quas pef
' Regis Hungariae milites Tranfiluanis illa*
Paru II, © tas,
 2ro Hist. RERvM TRANsIv.

(1672.) tas , praetendentis plura per vos ipfis effe

illata , refpondet Legatus Regis Hungariae
Ottomannicae TPortae ; quidquid vtrinque
agatur, notum effe fcias, calamo itaque tuo
prudenter temperato » veritatique confona,
nec obliqua Aulae imperatoriae femper fcri
' bito- Vale.
* Chadi Baffa interim qui in Aula impe
ratoria potens Principi Apafio amiciffimus
erat, renunciauit per Cferaményium Principi
Apaffio his verbis : Salutato Principe, tuo
meo amico chariffimo dicas : Taceat verbo,
rerum Hungaricarum hic amplius facere
mentionem, alias de vita fimùl , et honore
ipfius a&tum fore credat, facratiffimum inter
tres perfonas potentiffimum nimirum Impe
ratorem, fupremum Vezirium, ac Muftium
facrorum Turcicorum fupremum moderato
rem de negotio illo fa&tum eft conclufum ,
quod praeter praedi&tas tres perfonas ne
mo mortalium nouit ; Princeps itaque illam
'materiam follicitando expifcari velle vide
tur arcanum hoc maximum. Haec eft fu
premi Vezirii contra ipfum conceptae in
dignationis anfa, credat fuccefliuis tempori
bus non defuturam hanc rem promouendi
occafionem, quam tempeßiue ex me inter
le&turus eft. _ . - -
- 3 - … . . Por
 ,
PARs Posterior. 211
Porre&tae exulibus Hungaricis in fpe ( 1672. ) i.
, -u
cie litterae, ex quibus Principem Apaffium,
et Tranfluanos nihil ipfis opitulari poffe ,
perfpicuum erat, non tamen defperatio af
fli&tos quiefcere finebat. ; .

Menfe itaque Aprili morante in arce

Fogaras di$to Principe duo exulum Proce
rum Stephanus nimirum Petrotzi, ac Paulus •
Szepefi fecretam a Principe Apaffio iteratis
vicibus habentes audientiam ad Hajdones
(qui omnes Euangelici, parique inter fe no
bilitate gaudentes, nondum per Germanos
erant oppreffi) dire&tas litteras iuramentales
obtinuere, in quibus faltem exulibus Hun
garicis affociatis Germanis in Hungaria fae
uientibus bellum inferrent de fuccurfu Prin.
cipis Apaffii egregie erant affecurati ; obti
nuere alteras quoque litteras chyrographo,
figilloque toties fati Principis munitas, dé
reliquo autem vacuas, vt eo, quo placeret
fenfu, iisque , quibus effet neceffarium per
eos poffent expediri , geftaquc haec funt
adeo fecretiffime ; vt non faltem Principif
fam rebus mariti diligenter inuigilantem,
fed Dionyfium, ac Sigismundum Bánffios '
regni Confiliarios, in Aula Principis prae
fentes in toto laterent. , . .

Aderat ibidem tertius tunc confiliarius

Q 2 Tho

«• , - •
 2ra Hist. RERvM TRANsulv.

(167a.) Thomas Nagy, cui foli firmiffimo interita

iuramento, vt fileret obftri&to, arcanum tan
ti momenti Princeps patefecit ; Et ille qui
dem reuera tacuit, taciturnitas quamuis ifta
non vacabat regni periculo ; fed Dionyfius
Pánffi vir perfpicacis ingenii ipfo, fratre
que Sigismundo regni Confiliariis praefen
- tibus, fed exclufis per exules Hungaros ali
, ' quid non falubre tra&tari fufpicatus ex ta
. bellariorum Principis Magiftro Ladislao
Székelly Apaffio intimo, quid agatur expi
fcari coepit ; ille nihil fc in negotio fcire
iureiurando afferens, litteras faltem binas
di&lo Principe 1ubente figilIo maiori patem.
ter fé obfignaffe refpondit, vidiffeque fe
quenti die vnas chyrographo Principis mu
nitas, nilque amplius in fe continentes, al
teras prolixis verbis per ipfummet Princi
pem fcriptas complicatas in menfa Princi
pis iacuiffe , eademque die circa meridiem
vni exulum Procerum Paulo Szepefi effe
vtrasque traditas, fuffecit haec inteIIexiffe
Hánffio, qui Kövärinum vbi Michael Te
Jeki Confiliariorum vnus praeerat, illincque
Hajdones verfus , fi occafio fuppetat, Pau
Ium Szepefi propediem iturum ipfomet re
ferente nouerat, fcripferat ex circumftantiis,
quae ipfis patuerunt , quid, et quibuscmm,
., '/ ope
 PARs PostrERIor. (213
*

ope litterarum Principis Apaffii exules prae- (1672, )

di&ti moliri nitantur ; moram itineri eius in
iecere , Magnifici Pauli Vefelényi filiam
Pauli Béldi ducentis nuptiae, quibus inter
futurum fpopondit, quibus nondum finitis
affiduus lateri Principis Dionyfius Bánffi ,
dum periculum in Hungaria indies recru
defceret, lacrymaeque Euangelicorum vr
gerent, quid in negotio tam periculofo effet
agendum, iteratos coram Principe inftituit
fermones, nec Princeps Apaffius quae ha
&tenus eum latebant , fubticuit, ea, quae
praeinferta legis, pun&tatim Bánffio refe
rens: Erat inter duo extrema pofitum ne
gotium ; maledi&lus enim omnium iudicio
merito cenfendus is erat, qui religioni Chri
{tianae in Hungaria periclitanti denegaret
~auxiliatricem vel cum proprio periculo por- `
rigere dexteram ; terrebant ex aduerfo lit
terae fupremi Vezirii extremum fi huic réi
Apaffius Princeps manus admoueret minan
tis exitium , fine quorum affenfu quidquam
tentand6 iis , qui periclitantur, fuccurrere
nihil poffemus, extremo autem effet clemen
tiae aliis nihil prodeffe, in praecipitium in
terim ruere. , Communieauit, Principe A
paffio non annuente, fub finem praefatarum
nuptiarum cum reliquis regni Confiliariis
-Q 3 nego

-a
 >

214 HIST. RERvM TRANsiLv.

-

(1672,) negotium totum Dionyfius Bánffi, qui litte,

ris fupremi Vezirii (quas ha&tenus non vi
derant) diligenter perle$tis omni rebus Hun
gariae fuccurrendi intentione cum lacrymis
depofita, datas per Principem Apaffium Sze
pefio litteras eidem adimi iufferunt; quod
cum reliquis exulibus innotuiffet tunc tan
dem fortunam fuam agnofcentes, ad diem
quintum Maii non vetante Principe Apaffio
in ciuitatem Saxonicalem Bifztricienfem
confluxere, qualiter fi non in communi, fal
tem priuatim quisque vitae, rebusque fuis
confulere potuifíet tra&aturi. Quo fru&u
fequentia docebunt, Senefcente Aprili, rem
toties nefcio quo fato interruptam denuo
reaffumens, Princeps Apaffius de rebus Hun
garicis Chriftianos Principes per litteras in
formare neceffarium ratus, recentiores, prio
ribusque ferme conforines per Ioannem
Bethlen Cancellarium expediri iubet, quae
vtrum felicioribus, quam reliquae fruantur
aufpiciis nonnihil ambigo, Deus, et tempus
docebunt. Poftea menfe Iunio legat prae
di&tum denuo in fumum abiiffe, iisdem pla
ne diebus diutina, quam in arce Fogarafi
enfi tota hyeme tranfegerat, moram pertae
fus Princeps Apaffius, Albam Iuliam mouit
iter, medicis, qui vitam, totosque praedi
&tos
 -•

PARs Posteriom. s 15
'&tos menfes multis doloribus vix praeter- ( 1672.)
greffum, nec duin pedibus inniti valentem
difficuitates itineris fine abortu nunquam
fuperaturum ominabantur, vehementer con
tradicentibus. Princepsque, et Principiffa
ita volentibus fatis, fpreto medicorum con
filio deftinatum continuauere iter, fenfim
lentoque gradu praedi&tum vitare volentes
periculum; fed primus inchoati itineris dies
totum , quod metuebatur confumauit peri
culum , Principe enim , ac Principiffa vix
vnico milliari Fogarafino exceffis equi car
pentum Principiffae vehentes in furorem
a&ii, parum abfuit , quin e ponte quodam
excelfo in profundum praecipitarent eam,
vixque opem celerrime ferentibus multis
carpentum eft conferuatum, nihil interim
horum induftria contra fata rem felicitante,
Principiffa enim repentino perculfa metu
dum mortem (quam imminere credebat)
metuens ex carpento defcendere nititur, a
fuperuenientibus cohibita quidem, ibidem
fe continuit, vehementes nihilominus coepit
fentire vteri dolores, quos in curia Porum
bákienfi quatuor dierum fpatio moram tra*
hens ope medicorum lenire nixa eft, : nec
illi fuo defuerant officio, quidquid humana
arte in talibus per ipfos fieri poterat exe
- Q 4 quen
 -

n 16 Hist. RERVM TRANsILv,

€167s.) quentes, vifusque aliquid remififfe Princi

piffae dolor, morante in praedi&a curia Po
rumbákienfi Principe Apaffio fecunda Apri
lis fuperuenere ex Ottomannica Porta Va
lentini Szilváfi litterae, per quas de con
trouerfis cùm Turcis Váradienfibus pagis
praeter, et fupra opinionem noftram facile
poffe conuenire , fpem aliquam faciebat,
quamuis nihil adhuc inter partes effe con*
clufum fateretur, exhilaratus hoc faufto
rumore Princeps Apaffius dum Principiffam
periculum euafiffe, felixque eius puerpe
rium (ipfe prole orbatus) inutiliter fperaret,
primos menfis Maii dies conuiuiis, compo
tationibusque trahens, verfus caftellum Ba
läsfakva , quod tribus Alba Iulia diftabat
milliaribus, continuauit iter, vbi fexta prae
di&ti menfis die abortum Principiffa paffa,
filiolum exanimem mifella peperit, quem in
cafu praeinferto laetum credidimus omnes,
ceffauere hic conuiuiorum apparatus, dimifíi
ad fua mufici, tantoque Princeps, maxime
autem Principiffa femet affecere lu&u, cui
,-parem raro videre liceret; nec eft cur mi
reris , primo enim Principatus die in mag
nam fpem natum filium Gregorium repen
tino morbo correptum amiferat; alter Geor
gius nomine fequenti
a ,
poft Gregorium
fun
de
N$ILI, PAas PosTERIOR. a 17

mííí: hi: fun&um natus anno, vix feptem menfes C 16

di&a ciiiih fpem fefellit parentum, auolans in coelos ad
i°.)
fécimii \ fratrem fuum, Sequentibus annis dum nul
nica ?Mu\ la ferme iam fpe&taretur proles, hunc, quem
t qua; 6: … ' abortu Principiffa amiferat extra ordinarium -

ditmihi ; quafi Dei donum agnofcebant genitores, qua

noífimí fpe euanefcente felicitas humana, quam ca
uam Ę; ducis nitatur fundamentis, perfpicuum eft.
artes :i:? Valentino Szilváfi nondum ex Aula
Ius hºc ij • imperatoria reduce, paucis poft abortum
m Primjá Principiffae diebus fuperuenit Vezirii Mag
eius pj? ni Kaputfi Baffae tabellarius , litteras Heri '
tiliter fyf {ui Principi Apafiio porrigens huius tenoris:
uiuiis, T;
; caiitlir; ^ Inclyte Princeps Michael Apafi!
Iūliā iū Deus fit Moderator rerum tuarum,
vbifiytj?
Regeftro, quod potentiffimi Imperato
incijìÀ
ris Turcarum chyrographo, ac figillo erat
perit, qui munitum infertos, Praefìdiariisque Vára.
idimus ? dieafibus ante complures annos donatos pa
-

patitúta gos, qua temeritate tu Ottomannicae Por- *

ceps, mu*
et lái,* tae Cliens armis tibi vindicare, regnoque,
ac eft ■* -
quod, ex libertate potentiffimi Imperatoris
Is di: it 13 manutenes applicare praefumfifti, fatis mi
rari nequeo ; per Legatum nunc hic prae
;orium [£ , fentem in ditione Tranfiluanica controuer
3, 116*
;rcgifiim : ás regiones efle, tibique
Q 5
reftitui debere
- feris,
a£
£
 -

2 18 HIST. RERVM TRANsiLv.

{ ; 372.) feris, arcem quoque Váradienfem Tranfil

uanici fuiffe iuris, fed propter veftram re
,• - bellionem potentiffimi Turcarum Impera
| toris armis effe occupatam nemo negare po
teft , tam toties fatos quaeftioni fubie&os
pagos, quam totum Tranfiluaniae regnum
| haereditarium effe potentiffimi Imperatoris
. cum fcias non eft tibi confultum Imperato
i - ris mandato refragari, oportet quocirca eam
/ te facere difpofitionem, ne amplius Vára
- * . dienfium querelae imperatoriae Maieftati
graues, tibi negotium facefferent ; fed fan
&tam cum illis colas amicitiam, nec Hun
garos Officiales eonfiniarios (quemadmodum
ha&tenus) rixas contra illos mouere finas,
Capitaneum fignanter Somllyaienfem virum
turbulentum, Turcisque Váradienfibus fem
per confeftim moleftum deiicito, eidemque
virum pacis amantem ex patriotis fubfti
tuito oportet ; Capitaneus quoque Claudio
politanus ne fimilia , vt ha&enus contra
confiniarios Turcas fecit, facere praefumat,
in ordinem per te eft redigendus ; haec
faciendo Clementiae imperatoriae particeps
eris. Deus fit Prote&twr bonorum.
- Miraris forfitan mi Le&tor inufitatam
hanc loquendi formulam, fed veritatem fcri
benti non licet immutare, ea, quae verbo
tenus erant transmiffa. Qui
 ,

* - va

PARs PosteRioR, 1, 19

TtTi, Quibus nondum perle&tis vbinam Le- (1672. )

'âm f;
gatus nofter Valentinus Szilváfi moretur,
lr;, cur ipfi comes itineris non fit fa&tus, quae
{f:} rit ex Kapuefi Baffa Princeps Apaffius ? ille
üíá prope diem rediturum, nihil tamen am
figia plius, quam ea,*quae litterae per ipfum al
£t›; latae continent, eum reportaturum refpon
i£f) , dit. Expalluit hoc audito tam Princeps,
fa£ quam adftantium caterua nil laeti eum at
; Vif, tuliffe praeuidentes. Dimiffus in hofpitium
lii:; Kaputfi Baffa , quatuor dierum moram ibi
[ÉÉÉ dem traxit , non magno infaufti rumoris
c H; nuncius fa&us honore , qui tamen magnis
m': ' propter mittentis Maieftatem fe dignum
: ft, credebat praemiis; exacerbatus enim Prin
vit; ' ceps Apaffius poft interceffiones multorum
Isi*
ei, quem vacuum dimittere decreuerat, vt
£T! quadraginta daret imperiales, aegre induci
fi$ potuit; vifa ille, fpretaque exili fumma va
£ cuus cum furore difceffit, rerum noftrarum
ç?
ftrenuus procul dubio in aula heri fui dis
eff* commentator futurus , eo vtcunque dimiffo,
rediit quoque Legatus nofter Valentinus
Szilváfi nullas ab Imperatore Turcarum,
aut fupremo Vezirio adducens litteras, qui
ex litteris per Kaputfi Baffam transmiffis
Principem Apaffium, ac Regnicolas, totam
aulae imperatoriae mentem intelligere po
. tuiffe
 ano Hist. RERvM TRANSILv.
( 1672.) tuiffe dicens, fe nec alia, nec plura fcriptu
rum, aut nunciaturum rcfpondit.
Multis mult6rum Legatorum laboribus,
ingentibus regni Tranfiluaniae expenfis per
complures annos tra&tatae res noftrae hunc
fortitae funt exitum, Vbi Ali-Baffae fupre.
mi Imperatoris Turcarum Plenipotentiarii
litterae iuramentales , in quibus tempore
deditionis Váradienfis , nil praeter prouin
cias ad praedi&tam arcem pertinentes na
tionem Tureicam occupaturam per omnipo
tentem iurauerat Deum ?
Quae amplius Clementiae Ottomanni
eae, aut fecuritatis noftrae fpes ? certe (vti
nam falfus fim vates) toti nationi immine
re, fi non de praefenti adeffe crediderim
periodum Hungariae ; omnibus exuti im
munitatibus fub Germanico gemit iugo, exu
les illinc ad nos profugi toties ab Ottoman
nica Porta reie&i, binos iterum e numero
fuorum menfe Iunio ad fupremum Vezi
rium expediuere Legatos , per quos natio
nem Hungaricam faeuientes in fe Germanos '
amplius non tolleraturam , vindicibusque
armis iugum excuffuram, ipfos quoque in
fuccurfum nationis propriae breui abituros
nunciabant , fed Gligorasfcho Valachiae
Tranfalpinae Vajvoda nuper ab exilio re
dux
 PARs PosTERIOR. 32 1

dux priftino reftitutus folio, Legatos eorum

honeftiffime exceptos deftinatum non per C 1672.)
mifit conficere iter, mitibus perfuadere iis
ftudens verbis, quo amico erga ipfos, cau
famque eorum fit affe&tus animo , cuin ita•
que mens aulae imperatoriae fibi exa&te fit
perfpe£ta, non folum inutile, verum peri
culo quoque non expers fore ipforum iter,
fe certo prouidere, oportere itaque fiftere
apud fe gradum fe proprium Ablegatum res
ipfis commiffas fincerrimae tra&laturum, a quo
informati, quid vlterius ipfis foret agendum,
poffe ex re confilium capi. ne interea in
caufa tam defperata mittentes morae ipfos
' taedeat vno, et duobus Legatis in Tranfil
uaniam redire, Principalesque fuos informa
re poffe dixit. Haec Vajvoda magnificis
proponens verbis : affenfum praebuerunt
illi, qui perfpiciebant non effe in poteftate
eorum reniti iubenti potius, quam fuadenti,
ego interpofitionem di&ti Vajvodae nationi
Hungaricae vix proficuam credideriin, vti
nam fallar. - -

Redit ad exules Hungaros in Tranfil

uaniam cum praeinferta Vajvodae informa*
tione Legatorum vnus, qui promiffis illius
fidem adhibentes, tanquam praeter opinio
nem diuinitus ipfis datum patronum, in coe
, * - fum
-)
\' - , *
 ·

an* Hist. RERvM TRANSILv.

( 1672.) lum laudibus extollebant, toties mentiona
tum Vajvodam omnia coram Ottomannica
Porta ipfo intercedente fe obtenturos rati;
qua dum affli&tiffimi mortalium fpe femet
magnifice Ja&ant , Comes Emericus Balaffa
ipfe quoque exul ex Hungaria profugus,
non enim, tamquam reliqui propter fa&tio
nem Rakotzianam, fed alia, eaque diuerfa
ob facinora mortem metuens, feueriusque,
quam reliqui praefatae fa&tionis Rákotzia
nae participes ple&tendus Tranfiluaniam im
grefïus, filium Chriftophorum mutato habi
tu, ocultaque legatione ad faepedi&tum Vaj
vodam Gligoräsko expediuit ; quo fuperue
niente prioris exulum Legati , qui ibidem
moram trahere iüflus erat, exiftimatio eui.
lefcere coepit, exclufo eo, fecretos per ali
quot dies Vajvoda cum Chriftophoro Ba
laffa habuit tra&tatus, cui praeter ipfosmet
nemo mortalium eft adhibitus. Sufpe&um
valde hoc erat Valentino Nemefányi priori
Legato, nifusque omni vigilantia eft, pene
trare ea, quae celabantur, fed nec ex vaj
voda, nec ex Comite Balaffa per aliquos
dies quidquam edifcere potuit; faccerfitos
tandem ambos fimul Vajvoda fide alteri,
fiue priori Legato imponere ftudens; fic efi
allocutus : Diuerfis quamuis occafionibus
Vnana
 PARs PosTERIoa, . 223
vnam, nihilominus eandem rem pronwuen- (167a.)
di ftudio vos me adiifie conftat, bono quo
circa quam vos , quam Principales veftri
fint, et fitis animo, finceriffinam enim in
negotiis veftris operam incam propediem
cum fru&tu experiamini. Informati de his
omnibus exules Hungarici, fpes de patroci
nio Vajvodae fufcepta languefcere in ipfis
nihil proficuum ex Legatione Balaffaiana
fperantes, quem turbulentnm femper, et in
fidum ( fiue vere, fiue falfe ) fibi perfuáfe
funt, - -

Congregantur itaque in ciuitate Thor

da, quid yfaéto ipfis fit opus, tra&taturi; re
currunt per Legatum Stephanum Petroczi,
ac litteras modeftiffime fcriptas ad patroci
nium Principis Apaffii, vt immortalia Prae
decefíorum fuorum Stephani nimirum Bots
kai, Gabrielis Bethlen, ac Principis Ráko
•tzi exempla fecutus nationi Hungaricae ex
treme periclitanti fuccurrere dignaretur,
per mifericordiam Chrifti obteftantes; quo
rum iuftiffimis precibus facile a di&to Prin
cipe fuiffet affenfum, nifi contraria Otto
mannicae Portae , mandata omnem fubue
niendi interdixiffent modum, refponfum ab
eo cum lacrymis , nihil ipfi in vita, quam
Chriftianae ' religioni in Hungaria peffum
- datae
 - 2^ 4 Hist. RERvM TRANsrlv,
dataes opitulari poffe , efíe gratius; falterâ
( 1672.) hoc ipfum praeftandi non deftitueretur me=
diis, quantum apud Ottomannicam hatio=
hem, fed fine fucceffu huie infudauerit ne
gotio ipfosmet fupplicantes appellare teftes,
oportere ipfos praeftolari reditum ipforum
Legati apud Vajvodam Gligoräsko commo*
rantis, optareque toties di&tum Principem
feliciorem progreffum interpofitionis Vaj
vodae, quam ipfe fit in labore proprio ex
pertus. - - - - -

Difplicuit haec Principis refolutio, vr.

fereque exules faepe mentionati denegatis
auxiliis, vt faltem fecurus locus non dene
garetnr vbi congregari, iisque, quos pecu
nia , aut promiffis in partes fuas traxerint
vniri poffent ; fed Ottotnannicae Portae ti
mor, ficut cetera hoc ipfum quoque nos fa
cere non fiuit. . . -

Imminebant interim generalia regni co-,

mitia die 26. Iunii in caftello Radnoth ce
1ebranda, Commiffarios enim Turcicos, qui
ad reuidendas (vt praeinfertum) contro
uerfas cum Váradienfibus regiones erant
expediti nobis conciliare fatagentes, mag
nam tributi ad Ottomannicam Portam trans
mittendi partem inutiliter profuderamus,
quae neceflario fupplenda erat, -

- - Com-.
 . Pars PosTERroR. 425
l. Continuus interea nofter Orator Tho- (167â;)
* fhas Gyulai informarat per litteras Princi
fi pem Apaffium per Panaiotum Turcarum Im- ,
ii peratoris Interpretem, intimaffe ipfi fuprc
* mum Vezirium, vt quam tempeftiue Prin
* ceps Apaffius Praedecefforum fuorum, fig
* nanter Gabrielis Bethlen , exemplum fecu
# tus, potentiffimi Imperatoris exercitum con
V tra Polonos nunc bellum mouentem, curri
ìt bus, et commeatu iuuare ne differret.
Haec itaque dirimenda praefentiam, e£
' , confenfum regni Statuum neceffario requi
$ febant. - - -

? Placuit quocirca praeinfertos quoque

fupplicantes ad eadem 'differre conuitia,
i* eorumque Legatus Nemeffányi a toties fato
1 Vajvoda Gligorasko durafitibus iis rediturus
£ fperabatur, ex eoque quid fine Ottomanni
caae Portae offenfa facere nobis liceret,
i luculentiorem tam Princeps Apaffius, quam
# exules Hungari credebant fe habituros in
; formationem, " .

β Quem dum operimur , congregatis in

caftello Radnothienfi regni Statibus, quali
α ter pecunia ex tributo regni, in alios eroga- '
1 . ta vfus, fuppleatur, quanta commeatus co
3 , pia, et per quos in caftra transmittatur Tur
carum ? fuit in quaeftione ; Legatus quoque
£ , Pars II, P. nofter

1
! *

a26 Hist. RERvM TRANsIlw;

(1672.) nofter Valentinus Szilváfi, de controuerfis

cum Turcis Váradienfibus regionibus quid
~ ' ue reportauerit ? quid tandem litterae fu
premi Vezirii fuperius infertae hoc de ne
gotio, aliisque rebus fcriptae, per Cfauzium
que non Legatum noftrum transmiffae in fe
' contineant ? reuidendum erat.
- Sed antequam his admoueremus manus,
quanta cum totius Nobilitatis offenfa absque
vllo proceffu iuris annis proxime praeteri
tis tres regni Primates Iudex nimirum re
- - -gius Cibinienfis, Confiliariorum regni vnus
Valentinus Szilváfi, ac Chriftophorus Pasko
per Fifcum fuerant areftati cum fenfu me
* minerant Omnes, quorum duo priores arefto
quamuis foluti, libertati videbantur effe re
- ftituti, imo Valentino Szilváfi legatio quo
• que Statuum proxime erat concredita, ex
v • tertae nihilominus quoque ab iisdem litte
• rae reuerfales praerogatiuae nobilitari mul
, -, tum praeiudicare cenfebantur. Chriftopho
rus autem Pasko in arce Görgényienfi fa
•• . *ftinebat carceris moleftias, in quorum per
- fonis laefa Maieftas nobilitaris, antequam
* in integrum reftituerentur, nolebant Reg
nicolae de aliis tra&tare rebus ; nec Prin
/ * ceps Apaffius difficilem in iis fe praebuit.
3Reftituens enim duobus prioribus reuerfa
Ies
 , PARs PostFatoa. 237
, , jes iitteras, Chriftophorum Pasko quoque ( 1672,)
nullo vade , aut reuerfalibus litteris ab CQ)
exa&is liberum dimifit , Regnicolis multa
faufta , feliciaque pro teftata in hoc nego
tio clementia Principi Apaffio apprecantibus.
-
Hoc nodo feliciter foluto, de tributo
foluendo prima fuit quaeftio, cuius, non
tantum donata Turcis Commiffariis, fumma
deeffe dicebatur,
: -

Sed anno proxime praeterito. quoque

dum tributum Ottomannicae Portae debi- !
. tum ex adminiftratione Regnicolarum non
fuiffet iterum tempore folito Portam verfus
ve&tum , mutuataque ab aliis pecunia huic
defe&ui fuccurfum feciffet, cuin au&ione
iis debitum effe perfoluendum praetendebat
Fifcus. - -

! Traducebantur du6 pfae ceteris Ste

phanus Alvintzi, qui falisfodinarum Tran
filuanenfium annis retroa&is fuerat Infpe
&or, et Georgius ILiptzei prouentuum Por

:
;ì
tus Váradienfis Perceptor, quafi mutuam a
Proceribus quibusdam in vfus publicos qua
tuor millium imperialium tallerorum fum
mam fuiffent depeculati : fed illi infontes fe
effe fufficientibus teftimoniis comprobauere;
Liptzeio coram Statibus litteras exa&arum

: rationum Fifci producente, fummam, quae

- P a erat
 \

Y»a$ Hist. RERVM

/
trassivs.\
« 1672.) erat in quaeftione ad manus Fifci non afio
| -

rum effe adminiftratam, per Fifcumque effe

exoluendam.
Requifiuere itaque regni Status per
ILegatum Principem Apaffium quatenus iu
£titia caufae perfpe&ta praedi&am quatuor
millium imperialium fummam ex Fifco per
foluere ne grauetur, cum Regnicolae ex
trema preffi egeftate fupplere nequirent ;
praementionatis autem duabus perfonis tan
quam infontibus falua confcientia hoc onus
imponere non poffent: fed Princeps diffi
cilem fe praebuit, ad eos, qui infontes erant
iudicati , perfolutionem fummae reiiciendo.
' Reiterant regni Status legationem, per
Magnatem Sigismundum Mikola nunc di
&i Exa&oris rationum, fifcalium litteras
quietantionales per eum transmittendo, hu
millime inftantes ; vt Fifcus proprii ferui
teftimonialibus litteris reuifis, in quibus
herum fuum iftius fummae debitorem ag
'nofcebat, illius depofitione tot fidelibus fuis
gratificare dignaretur.
Sed Princeps Apaffius inaudito ha&e-
nus exemplo regni Statuum Legato, audien
tiam denegauit.
Difceffereque omnes cum disguftu ni
hil de rebus, quae certe arduae reftabant,
— * *; ι. CQÌ^
 I.

PARs Posteaion. ' 429^

Mi
eoncludentes, vel vnice quod fupremi ve (1672.)
;;; zirii litterae fuperius infertae, amplam no
bis praeberent materiam confultandi ; fic
li | itaque comitia haec optime inchoata con•
tM$ trarium funt fortita exitum.
ç Nemo Confiliariorum, nemo eorum, quos
í Princeps Apaffius chariores fibi habebat,
#! laudabat aut eius contra regni Status au&to
ritatem, in quorum praefentia dum iteratis
vieibus Princeps huius rei feciffet mentio
nem , regnique Status non fatis moderate
res illas tra£taffe affereret, ab iis tam fimul,
quam diuifim cum Principe loquentibus re
fponfum .eft, vnanimiter oportuiffe Regni
colis in re tam exili, vel iniqua poftulan
tibus affentiri potius, quam vniuerfos Reg
nicolas disguftando futuri mali femina fe
fere ; optare ipfos quidem feliciffimos om
nium rerum progreffus Principi ; fi interim
aduerfi aliquid fuperueniret, opeque, aq
f:gi fuccurfu Regnicolarum fuerit opus, ne hu
ius offenfae tunc memores effe incipiant
non abs re vereadum effe. His et fimili
bus emolitus Princeps fummam, quae con
trouerfa fuerat, fe^ perfoluturum promifit,
optaffetque , fi licuiffet quod fa&um erat,
non fuiffet fa&tum.
Finito per confufas has reuolutiones Iu•
P ; aio
 ago His r, RERVM TRANSILv.
(1672, ) nio fub initium Iulii exulum Hungarorum
* Legatus Nemefányi ha£tenus Vaivodae Gli
gorasko coram Ottomannica Porta interpo
fitionem praeftolans , ab eo remiffus , ad
fuos redit, reportans fupremum Vezirium
in litteris ad Vajvodam datis refcripfiffe ei
dem : Si exules illi Hungari felicem rerum
fuarum contra Germanos progreffum fpe
rent, Ottomannicam Portam eorum inten.
tionem nil vetare ; vt caute interim , nec
cum proprio exitio hoc ipfum tentent cle
menter monendo, litteras autem illas , nifi
alia quoque non euulganda, iis fuiffent in
erta, in fpecie fuiffe transmiffurum Vajvo
dam. Dum miferrimi exules his intelle:
êtis interim nuda verba pro nihiko repor
tantes flaccefcerent, mox in meliorem in
terpretantes fenfum , fatis ad erumpendum
ipfis effe conceffum praetenderent ; dubii
que cum extremis cum rebus lu&tarentur,
fuperuenit Radnothinum Imperatoris Tur
carum Kaputfi Baffa, eius litteras adducens
in haec verba : *

Illuftris Princeps Michael Apaffi ?

Deus felicem largiatur rerum tuarum
- progreffum.
Notum tibi facimus contra Polonicam
natiónem perfonali praefentia noftra Ei, uDIA
-• • . •. * ;
•
el1e .
 4*

PARs PosTERroR. 231^

effe motum, cum autem diuis meis Progeni- (1672.)

toribus bellum illas regiones verfus- geren
tibus haereditarii regni noftri Tranfiluaniae
Principes feptingentos, imo o&ingentos cur
rus, qui hordco , farinaque erant onufti,
fingulique trium boum paribus vehebantur.
in fubfidium exercitus Turcici transmittere
fint foliti; te qüoque tanquam obfequentif
fimum fubditum, ac beneficiarium meum
Braedecefforum tuorum exempla fequi opor
tet, fexcentós currus hordeo, farinaque onu
ftos, quos fingulos fex boues vehant, in ca
ftra noftra fan&iffima tränsmittendo com
meatus fuftentationi fplendidiffimi exerci
tus noftri cedet, currus autem belli vfque
exitum aliis neceffitatibus fubferuient. Haec
faciendo multiformes Clementiae noftrae
fru&tus delibabis. Datae in caftris iuxta
Felefurtele pofitis fub initium Iulii anno
poft Mahometum natum 1683.
1 Sultanus Memhet,
j£
Quod prius continuo noftro Oratori per
Panajotum erat intimatum, cui palam iube
ri vides mi Le&tor, ad vigefimum itaque
Iulii conuocantur Radnothinum tam Confi
liarii, quam reliqui regni Status vnde com
j: meatus, qui imperabatur proportionaliter ex
B 4 toto
á
 a3a , Hisr. RervM TRANsiLv. '
¢ 1672.) toto regno quam citiffime comportari poffet
tra&taturi; nullam enim huius rei moram
patiebatur tabellarius Turcicus, affiduus in
aula Principis follicitator.
Praeinfertis Imperatoris Turearum lit
teris vifis, totum quamuis Tranfiluaniae reg
num tritico e regnis Valachicis pecunia
emto tolleraffet famem ; nemo tamen Reg
nicolarum Imperatoris mandato refragari
aufus fexcentos currus commeatu onuftos
congregandos nobismet impofuimus, eam in
illis expediendis facientes difpofitionem ; vt
menfe Augufto durante , regni limites ex
cedere, caftrisque Turcicis appropinquare
tenerentur; huic dum omnes infudamus ne
gotio, binae intra paucos dies continui O
ratoris noftri Thomae Gyulai fuperueniunt
litterae, fed palato noftro non fatis arriden
tes, obteftantur in iis Principem Apaffium
per omnipotentem Deum ne. commeatum, et
currus ipfi iniun&tos transmittere differret,
vel exilem enim huius dilationem non va
care pericülo, omnem Principis Apaffii, rcg
mique Tranfiluaniae exiftimationem in con
temtum apud Ottomannicam nationem ab
iiffe , dixiffeque inter cetera ante paucos
dies fupremum Vezirium fexcentos currus
regno Tranfiluaniae impofitos, vel vnicum
- -- , - - - Mag
 PARs PosTERioR.' 233

Magnatem Tranfluanicum, facile effe fol- (1672,)

uendo, nifi infidelitas, tacitaque cum Ger
manis Tranfiluanorum collatio, moram huic
negotio inieciffet ; fateri fe neminem in to
ta aula imperatoria Principi Apaffio, nobis
que effe fauentem, quos fine muneribus ne
adire quidem ipfi fas effet ; fe toties di&to
Principi, vt pecuniae non pareendo Tur
cicos Proceres muneribus fibi, regnoque de
uinceret , indefinenter fuafiffe ; iurare per
Deum fi ita, ficut ha&enus deinceps quoque
pecuniae fuerit parfum, indubitatum fe pro
uidere Principi, regnoque exitium ; ad ex
onerandam propriam confcientiam haec cum
lacrymis defcripfiffe.
Plenae defperationis erant di&ti conti
nui Oratoris litterae , quibus Princeps A
paffius perle&tis vehcmenter commotus, in
conuitia, et minas contra eum erupit, fed
Principiffa penitius re confiderata, maritum
rnodeftis fedans verbis, feruum, qu1 immi
nentia hero fuo mala tempeftiue infinuat,
non poena, fed proemio dignum potius cen
fet; allaborandum quocirca effet, vt fum
tibus non parcendo imminens anteuertatur ,
exitium, deftinatur confeftim Legatus La
dislaus Balö, qui Turcarum Imperatori iux
ta arcem Hufztienfem Poloniae contermi
P 5 : nam
 a34 - H1st. RERVM TRANsiLv.
C 1672,). nam caftra habenti, fupremo Vezirio, aliis- .
que aulae imperatoriae Proceribus munera
deferret, currus quoque e Tranfiluania, pro
uinciis regno Valachico vicinioribus colle
&ti, non exfpc&tatis reliquis, qui propter
loci diftantiam praefentes effe nequiuerant;
caftra Turcica verfus iter ingredi iuben
tur ; reliqui quoque propediem fecuturi.
Vt firmo Legati Ladislai Balö verba in au
la imperatoria poffint niti fundamento, ni
hil per Principem Apaffium , et nos punica
fide effe a&tum, omnemque, quae interuenit
moram paupertati Regnicolarum effe impu
tandam.
« Quid legatio proderit progreffus rerum
teftabitur, haerebant adhuc interrumpendi,
oportunioremque rerum occafionem praefto
landi confilia Procerum ex Hungaria pro
fugorum animi, dimiffio enim cum refoIu
tione praeinferta Nemeffagio tradita eft, iuf
ferat Vajvoda Gligorasko, vt certum ex
comitiua fua Nemeffagius apud ipfum re
linqueret hominem, per quem laetiora for
0tam, folidioraque de rebus Hungaricis ipfis
effet nunciaturus ; cuius verbis ille obfecun
dans, iuuenem quemdam egregiae indolis
fatis fenfatum (cuius nomen Abfolon) apud
eum reliquerat , cuius reditum magna fpa
-
ope

~_———— ————~~_.…
_ — *°E - ——-—-—
 -
-

PAas Posterior, a35 a.

operiebantur Principales eius, Hic fub ini (

tium Augufti litteras ad fuos fcripferat fub
167.)
•.

hoc tenore:
Vajvodam Gligorasko iteratos de ne
gotio fibi commiffo habuiffe denuo tra&tatus,
dixiffeque compertum fibi effe finito quali
quali exitu Polonico bello, res Hungaricas
Ottomannicae genti prae ceteris curae fore ; • .
fed hoc ipfum propter occupationes Poloni
cas neceffario effe , differendum, non impro
bare interim Ottomannicam Portam exulum _
Hungarorum erumpendi confilia, faltem con
fulto, fine exitioque proprio rei admoueant
manus. Transmiferat per eundem tabella
rium Comes Chriftophorus Balaffa genitori
fuo litteras in reliquis prioribus conformes,
fed intentionem fine auxiliis Turcicis erum
pendi Vajvodam prorfus improbare fcri
bens, binae hae litterae vna cum tabelía
rio interceptae ad Principem Apaffium de*
du&tae, per eumque Proceribus ex Hunga
*
ria profugis funt communicatae. -

Superuenit paucos poft dies ex aula

Vajvodae Abfolon, quae fcripferat exulibus
praedi&is in oppido Thorda congregatis,
• oretenus referens. Aderant ibidem recen
ter ex Hungaria in Tranfiluaniam ingreffi
quidam, alienationem a Germanis omnium
- - - • Hun
~
 ag6 Hist. ReRvM TRANsiLv.
( 1672.) Hungariae incolarum perfecutionem religio
nis dietim vndiquaque ferpentem referen
tes, eoque iam effe progreffum Sacerdotum
Catholicorum audaciam , vt Reformatorum,
ct Awguftanae Confeffionis hominum templa
proprio aufu irrumpere , in homines omni
mode faeuire praefumerent, qua Ruftici ex
acerbati iniuria, in locis quibusdam faeuiif
fe in Sacerdotes ; fignanter Georgium Bár
fony Epifcopum Váradienfem crudeliffimis
excepiffe verberibus ; fratrem autem eius
Ioannem Neis trucidaffe. Diftra&iones prae
terea Domus Auftriacae effe varias; Ger
manos enim fortalitia Hungarica manute
nentes ferme omnes paucis exceptis in fuc
w curfum Polonorum celeri curfu effe du&tos,
Gallica quoque in imperio audiri arma,
Haec et firnilia fpem felicis fucceffus exu
libus Hungaricis dabant ; placuit nihilomi
nus vtrum haec fic fe habeant per fidos
cxpifcari homines, quibus reducibus, rebus*
que fic ftantibus certo certius eruptionem
erant molituri, mulieribus duabus vidua ni
mirum Principis Kemény, ac vxore Stepha
ni Bocskai ex muliebri impatientia omnem
improbantibus moram , maximeque ad hoc
bellum exules Hungaros aufteris quando
gue verbis prouocantibus, iurantibusque
- per
-

>,
 -* -* w

- •

t PARs PosTERIOR. 237

per Deum nifi fexus imbecillitas obicem in. ( 1672.)

jiceret, primas fe in erumpendo partes
promtiffiine effe fecuturas, cur itaque viri
tam iiluftres in armisque durati ignominio
fam inexiliis vitam, quam honeftam mortem,
vt gloriofam praeoptent vi&toriam , fc non
pofîe fatis demirari. Quid miffus reportat
explorator ? quidue fa&uri funt? ex fe
quentibus perfpicuum erit. . -

Expeditus eft cum muneribus ad Ot

tomannum Balö ; currus quoque ex omnibus
Tranfiluaniae prouinciis caftra Turcica ver
fus promoti iam erant in itinere duin eodeia
Augufto menfe fìuente fuperuenientes con
tinui Oratoris noftri Thomae Gyulai litte
rae aliquam Ottomannicae gentis erga nos
propenfionis fpem dedere, fcribens in iis: ex
numero curruum regno Tranfiluariiae impo
fitorum centum effe per fupremum Vezirium
relaxatos, nec rerum noftrarum patronos
ibidem defuturos faltem data inanus eos in
negotiis noftris ha&enus elinguis fcire lo
qui edoceret ; fcribit praeterea exftru&os
in fluuio Tira iuxta arcern Hutinienfem
pontes, per quos tianfitum in Poloniam gens
Ottománnica moliebatur vi fluminis raptos
fumma cum diligentia denuo reparari, ea
' dem dum litteras ad Principem expediret
hora,
 /

ng8 Hist. RERVM TRANsIlw,

( 1672.) hora, ingentem in caftris Turcicis ortum tu=
multum, ob fparfum rumorem exercitus ho=
, {tilis iuxta Camnitium quod vnico diftabat
miiliari, iam, praefentis, cuius tam numerus,
~quam intentio ignota adhuc erant Ottoman
nicae genti, quibusdam ad interrumpendos
pontes, in ripaque fluminis, de fumma re
rum martis aream fubeundi ftudio , tótum
exercitus Polonici robur fuperueniffe aütu
mantibus ; aliis fele&tam ad Camenitium re
&te muniendum militum manum expedieri
dam credentibus, a re itaque ignota quid
quid contingere poííet , id omne metuente
exercitu Turcico, quid haec pariant ex fe
quentibus videbis : Sed metus hic Turca
rum proxime fequentibus diebus euanuit ;
pontibus enim, qui in fluuio Tira erant ex
ftru&i, nec vifo quidem, eo minus refiften
te hofte fuperatis, totus exercitus Turcicus
Camcnitium appropinquans obfidioni incum
bere coepit decima nona Augufti menfis
die. Coniun&tus ibidem eft Turca cum
Chamo Tartarorum, qui centum plus millis
bus armatorum ftipans magna Poloniae par
te Vulcano tradita, incolisque, quos nanci
fci potuit interceptis magnum captiuorum
numerum dono Imperatori Turcarum ob
tulit, a quo honeftiffime exceptus, cum
^ -&eri
 /

- a '
- v. - v
-

:
PARs PosTERIOR. 239

t • centum Magnatibus verficoloribus donatus (1672. )

! veftibus , conuiuio imperatorio eft adhibi
 tus, fequenti poft eam die, fuperuenit cum
grandi fuorum robore Doros Sinka Cafa
chorum, qui ante triennium (Polonis, quo
rum hacreditarii fubditi ha&enus fuerant
contemtis) Ottomannicae Portae fe dedide
rant, Generalis ipfe quoque magna cum fo
■ lemnitate exceptus, talarique ftola donatus,
|! dum his Turca occupatur negotiis, Vajvo
£ dae Duka, qui ha&tenus Moldauiae prae
j fuerat, in exftruendisque fluuii Tirae pon
*. tibus fideliffimam praeftiterat operem, Pro
fi ceresque Turcicos ferme omnes ingentibus
- coluerat donis, praeter propriam, et omnium
noftrorum opinionem regno, omnibusque
is bonis (quae praefentia erant) vir ditiflimus
3 exutus arefto fubiicitur per fubordinatos im
g pellente Vajvoda Transalpienfi capitali eius
a jnimico, qüosdam e regni Moldauiae Pro
g ceres in aula imperatoria tradu&us , cuius
mali rumore, e loco quatnor dierum itine
re, a nobis diftante, nunciante continuo O
* ratore Thoma Gyulai per Georgium Tur
zai celeriter nobis innotuit. Is enim eo
rum, quae fuperius inferta vides, occulatus
teftis, quarto poftquam iter fuerat ingreffus
die, circa duodecimam meridianam in ca
ftello .
 - V. ~a * .

a43 Hist. R?:RvM TRANsiLv.

{tello Radnothienfi praefens , tam litteras
di$ti Thomae Gyulai, quam ea, quae vide
rat Principi Apaffio retulit: audiebamus at
toniti ea, quae dicebantur , ' quid praepo*
tens, belloque ha&enus inclyta Polonorum
gens vere vellet ? Atrum motu torpcfceret,
ìut altiori confilio fimulaffet, ignari. Vaj
voda quoque Gligorasko, qui pro magnis,
quae erga ipfum, et fuos praeftiteramus be
neficiis, ingratifíimum fe declarauerat , ne
autem contra nus quoque aliquis tenderet
infidias, nonnihil nobis erat metuenduin,
maxime in tanta propinquitate non faltem
aulae imperatoriae, fed totius Turcicae Mo
narchiae ex longinquis Afiae , et Africae,
Europaeque regnis in grandem conglobata
molem, pro foribus ferme noftris fronden
tia vibrabat arina ; cum , applaufu ad exi*
tium conuolatura noftrum , nifi diuina con
tineatur bonitate. Nec alta huius metus
iisdem deerat occafio, Varadienfes enim
Turcae, qui affiduas per complures anaos
( vt fuperius videre. licuit) nobiscum ha
buerant contentiones, tunc quoque quiefce
ac nefcii, in vicinia ciuitatis Kolosvár, pa
gum quemdam Vifta, clam inuadentes fu
peruenientibus Praefidiariis noftris Kolos
varienfibus praeda, et equis exuti , caefo
- - - - infuper
 v

- - - PArs Posterior. 241

infuper transfuga quodam, qui du&tor itine ( 1672,)

ris eorum iterum fuerat, male erant excepti,
qui juftiffimam quamuis fa&orum fuorum re
cepiffent mercedem, ne tamen noftra tueri ;
nobis noxae imputaretur valde metueba
mus, proprio malo iam pridem experti ac
cufationes Turcarum coram iudice Turca
etiam fi mera effent mendacia, plus femper,
quam verba noftra vel veriffima ponderis
habuiffe. -

Decima nona (vt praemiffum) Augufti

Camenicium per Turcas obfideri eft coe
ptum, quod inexpugnabile ha&enus femper
creditum, vix paucorum dierum obfidionem
fuftinuit ; propugnaculo enim terreno vltra
vrbem ad remorandos hoftium infultus ere- .
&o, tormentorum per o&o dies indefinenter
boantium infultu, vi euerfo, dum integra
fupereffent infignia fortalitia ; moenia, fof.
faque vfque ad miraculum profunda nullos
hoftium metueret' conatus, Turcaeque' de
fperatione languefcerent, vigefima fexta Au
gufti ingreffus caftra Turcica Polonicus
Legatus (quem plerique non Regis, aut
reipublicae, fed Szebezki fupremi Polono
rum Generalis iuffu veniffe, autumant, fe
quenti vigefima feptima nimirum eos, qui
ha&enus toties fatum fortalitium erant tu
Pars II. Q. T tati,
 g4^ Hist. ReRvM TRANsilv.
•.
( 1672,) tati, deditionem facere coegit. Infperatam
hanc fuam felicitatem admirantibus Turcis,
ingenueque fatentibus ipforum opera forta
Hitium hoc fupra humanam opinioném for
'tiffimum nunquam potuiffe capi agnofce
bant, folam omnipotentis Dei huic rei prae
effe manum. Degentibus in fortalitio liber
paffus, ad aduehendaque eorum impedimen
ta currus fufficientes per Turcas. funt dati,
fed ftupendam hoc cafu , aut totius reipu
lblicae Poloniae defidiam, aut aliquorum per
fidiam' confidera neceffe eft, mi Le&or.
Egreffi enim fortalitio dimiffi vix oaim.
gentorum aequabant numerum , ex iisque
paucos Praefidiarios , fed Armenos , ac Iu
daeos mercatores pro commoditate negotia
tionum fuarum, ibi ha&enus domicilia fj.
gentes, paucosque ex vicinia metu hoftili
illuc congregatos videre liéebat. Bone
Deus, dum tranquillae vndiquaque Polono
rum fuere res firmiffimo femper Camenj
cium tenebatur praefidio , Turcica autem
Monarchia per tres ferme menfes exitium
eidem minitante, Praefidiis, omnibusque
defenfionis mediis deftitutum dum per vi
liffimos mercatores conferuare poterant, per
manus traditum eft hofti nunquam (vt cre
diderim) recuperandum. , Turcae hoc fpe
- • - •, «• &acu
 PARs Posterior. ' 243
:tt ääculo atroniti, non ipfos , fed Deum Po- (187*,)
[; lonis itatum Camenicium cepiffe agnofce
ι* bant, affidüisque per complüres dies, ac no
im! &tes vacabant precibus, horum oculatus te
g. ftis Stephanus Boros tabellarius nofier, dum ,
$i ea, quae legis, Principi Apaffio, nobisque * '
ii: fetuliffet, tot vi&toriis clariffimam Turca
i: fum nationem niagis ac imagis extimefcere
T. coepimus; id, folum, quod non libebit, in
5 f. hos non ei licere videntes ; nec minae con
f* tra nos eius deerant ; Legatus enim nofter
3. . Ladislaus Balö cum müfieribus, ac curribus
i fiobis iniufi&tis expeditus itifto lentius con
si ficiens iter, neihineinque itineris fui nun
,£ cium praemittens, ac curribus nobis iniun
ais expeditus; caftris T urcicis appropin
f:;

i$ §uare nefciebatur ; perfidia quocirca nos -

j ^ faborare ; Germanisque fauere , fpargebatuf v

'; in caftris Turcicis, quos nec ha&tenus erga

í nos moderatos , infperata felicitas eo reddi- -

è derat infolentiores. Quid praefentia Ladis

3% laiBal6 efficiet, progreffus rerum teftabi
- $ tur ; prodigia quoque ve! eos, qui pruden
j$ tiores, aut cordatiores videri volebant, non
mediocriter
-
f: in locis tota perculerc ; grando enim varii§
aeftate faeuiens ingentia fege
. tibus, et vineis iftulcrat damna, tonitrus
' praeterea fulminumque i&us fòlito frequeri
j;? - Q 2 tiòré§ , /
 a44 Hist. ReRvM TRANsiLv.
( 1672.) tiores audiebantur vndiquaque 3 fignanter
vero vigefima feptima Augufti in toto fer
- me Tranfiluaniae regno per vndecim con
v, v sinuas horas affidue fulgura, tonitrua ful
minum homines comburentium frequentia
adeo defaeuiere ; vt extremus crederetur
judicii dies, aut exitio nos omnes deuouiffe
Jiaerentur fata. Senefcente Augufto Pro
ceres quoque ex Hungaria in Tranfiluaniam
profugi meditatae diu eruptioni admouere
manus, primum per congregatos ipforum im
pulfu praedones ex prouincia noftra Ma
Kamarofienfi in regnum Hungariae conter
minum Nagy Szöllös oppidum verfus ten
! ' antes eruptionem, ibique duobus Patribus,
-

w
· ` qui non pridem
6ceuparant, Reformatorum
virilibus ademtis, quoEcclefiam
erga re
ligionem efíent animo documentum dedere.
- Haec Spanka Praefidiariorum Germani
- eorum in Hungaria fuperiori exiftentium
i ' - Generalis audiens, ira fremens, ciuitatique
Debreczinenfi tanquam omnium , , qui in
•
• . Aeges Hungariae erant hoftes, prote&tores
eßent; a ciuibus di&ae vrbis, quosdam per
litteras ad fe aduocatos, vt exules illes Hun
garos tanquam Regis Hungariae hoftes, nifi
prius ipfimet perire velint, vrbe eiicerent,
íeuere mandat ; fed illi Turcarum fe fub
-

»
- ie&tos
 -

PARs PosteRroR. 245

ie&tos imperio, nec fine affenfu eorum, quid (1672. ) ,
quam poffe facere, refponderunt. Nihil ita
que is morandum ratus equitatum Germani
cum , qui o&ingentorum circiter aequabat
numerum, ac tercentos Hungaros equites
colligens, dum Debreczicnfium contumaciam
vlturus illuc fe mouiffet, Turcarum Vára
dienfium ip£ _ferme imminentium rumore
perculfus a propofito deftitit, ad tutioraque
fe recepit loca, cuius rei rumor vtcunque
a. iam apertam maturauit exulum Hungaro
rum eruptionem, e numero vero eorum tres,
Gabriel nimirum Kende, Mathias Szuhai,
ac Paulus Szepefi, o&tingentis circiter equi
tibus, qui per Germanos domiciliis erant
expulfi colle&tis Hajdones verfus fe mouen
tes, ad arma contra communem nationis
Hungaricae (vt ipfi afferebant) hoftem fu
menda eos animare coepere ; nec fuit fa&u
difficile ipfis peffime erga Germanos affe
&is hoc ipfum perfuadere- Superuenit cum
quingentis Turcis equitibus opportuniffimo
tempore Hufzam Aga Váradienfium Tur
carum Primas, iun&isque Hungaris fub poe
. na mortis, et excidii coegit Hajdones con
*. tra Regem Hungariae arma fumere, cuius
praefentia ingens toti negotio addidit pon

; dus, totaque ' Hajdonum multitudo, iun&is

Q2 . CúÍÍA
 a46 Hisr. RERvM TRANsiLy.
(1672) cum exulibus Hungaris armis, huic fe im
mifcuit bello, dum Auguftus nobis non fane
Auguftus valedicens Collegae fuo Septem
bri texendam hanc reliquiííet telam. Pri
- mi menfis. Septembris dies praeter opinio
nem fauenter ferme omnium Hungarorum
erexere animos, multi arma fringere pa
tati, accingunt fe bello, fratribus fuis fe af
fociaturi, plures qui in Germanicis periti
terant praefidiis, aut diftantia locorumi prae
pediti, reliquis fe coniungere non potue
runt, vlteriorem. praeftolabantur, inchoatae
rei progreffum, ipfi ^quoque aliorum fecu
turi exemplum, totaque ingenti coepit Hun
garia ardere bello. Fauftus hic ex oppref
fione Germanorum liberandae Hungariae
rumor, Tranfiluaniam peruagans omnes
(praeter Romano-Catholicos) mirum in mo
dum exhilarauit, paratique fuiffent, focia
j
cum illis iungere contra Germanos arma ,
nifi Ottomannicae Portae contraria obfti
tiffent mandata; Confiliariorum, nihilominus
vnus Michael , Teleki, fiue vindicandae
chriftianae religionis zelo impulfus , fiue
(vt alii rentur) politicis indu&tus rationi
bus cum ea, quam colligere poterat, manu,
exulibus praedi&tis fe iungere paratus , af
(enfum a Principe Apaffio per litteras im
--- -
-

- *
petrat
r

-
 -
PARs PosteRroR. a47

petrat (ficut ex litteris eiusdem ad Confi- (1672.)

liarios regni datis, inferiusque verbotenus
infertis perfpicuum erit) menfe Augufto ra
tificationem femel folum conceffae rei po
fterioribus obtinere ftudens litteris; con
trario tamen exitu, praefens enim in aula
Principis tunc ego Ioannes Bethlen perfua
dere Principi coepi, ne inconfultis Confi
]iariis rem per Ottomannicam prohibitami
tentaret ; refcribit itaque Telekio ad deci
mum feptimum, currentis Septembris con
uocaturum fe Confiliarios, oportere itaque
-illum quoque fiftere gradum, praedi&orum
' Confiliariorum praeftolaturi refolutionem.
Difplicuit hoc Michaeli, decima feptima
enim die di&ti Septembris dum decem reg
ni Confiliarii hoc de negotio confulturi in
caftellum Radnoth confluxiffemus, in hypo
cauftoque Principis interioris rei admoue
re vellemus manus aulicus toties di&ti Prin*
cipis Concionator Michael Tophaeus. au*
dientia a nobis impetrata fic eft orfus: pu* .
blicis nunquam ha&enus , immixtus ne
gotiis, eaque tangere femper cauere fò
litus , quod praeter confuetum morem im*
/ portunus veftris Dominationibus effe prae
fumferim, ignofcere velitis, demiffe oro,
per * Dominum Michaelem Telekium fub
- 'Q4 CQn

–==——
-

-—-=—–
 *-
,-

a43 Hist. ReawM TRANsiLw.

( 1672.) confcientia obftri&us omittere nequiui 5 is
no&e praeterita litteras quasdam per cele
rem fabellarium ad me transmifit vobis reg
ni Tranfiluaniae Confiliariis non diuifim ,
fed vna praefentibus bona fide reddendas,
felicemque me reor, dum vos decem Con
filiarios praefentes fpe&ans, commiffasque
mihi litteras reddens, confcientiam exone
rare queo, porre&isque mihi regni CanceH*
lario , litteris cubiculo Principis egredi
tur, praedi&tarum litterarum continentiam
magna fpe&atione audientibus cun&is ea
rundem autem verbalis continentia haec
€rat ; -

-
-
Hnclyti Regni huius prudentiffimi Con
filiarii, Domini mihi debita ob{eruantia
colendi !
Antequam rei , de qua veftris Domi*
nationibus fcribendum erat, initium ordi
rer, quicunque 1a perfona niea fe- !aefos
praetendere poffent (quamuis animo deli
berato quidquam tale per me fa&um bona
confcientia ignorem ) praeconcepto affe&u
femoto, quid tam ipfi , quam ego Deo, et
patriae debeamus , perpendant diligenter,
nouosque fa£torum meorum, quos tamen te
.^^ ftcm
-
 PARs PosTERioa. *49

ftem aduoco omnipotentem Deum vifcera (1672.)

hominum fcrutantem totis viribus euitare
; ftudui, pallio potius charitatis tegant, quem
•
perfonae meae defpe&tu, pio conatui offen

: diculo fint, demiffe rogo, Chriftianae reli

gioni, nobilitarique praerogatiuae in colla
tione noftra peffumdatae reftituendae ftu
dio haec omnia fa&ta certo certius fibi per
fuadentes, accedente Chriftiani, et Clemen

i
4
tiffimi Principis noftri affenfu, fimul et man
6ato, cui refragari non erat feruo congruum.
Quo deploratiffimae Hungariae res fluxe
rint cardine, qualiter Clementiffimus Prin
ceps, veftraeque Dominationes, fed irrito
fuccefTu iis ftuderent opitulari, qualis inter
di&um celfiffimum Principem , exulesque
Hungariae Proceres fuere tra&tatus , cum
omnimode noti fint, chartam iis inficere fu /

peruacaneum eft, quid praedi&ti , Proceres

ex Hungaria profugi, defperatione tandcm
ada&i fecere, hic vnice referendum, Dum
bonorum quorumlibet compaffione digni,
praefati Proceres, externi adminiculis de•
fperatis mortem potius eligere , quam pa
triae fuae chariffimae ruinam vlterius fpe
culari maluiffent, de modalitateque eruptiq
nis non differenda efîent folliciti, fenefcen
te AuguftQ Principein noftrum, qui Rad.
-Q 5 nu*
 1 25o Hist. RERVM TRANsilv,
ß, (1672,) nothino abiens in curia Oerményefienfi apud
Dionyfium Bánffi tunc erat , praefatorum
vnus Procerum Paulus Vefelenyi adiens,
mentione de infeliciffimo tam fpirituali,
quam feculari ftatu Hungariae fa&a Prin
• J . ceps pius compati cum lacrymis affe&tioni
;. - bus eorum coepit, quod Ottomannica Por
I - ta feuere prohibente aperte. fuccurrere non
poffet vehementer indolens; ne tamen nihil
in caufa tam pia feciffe videatur, cum ccr
tis armatorum equitum cohortibus, vt ego
eis opem ferrem mihi demandaturum, paulo
| - promittens, ac cito dum mihi fua Celfitudo
/ intentionem tam chriftianam fignificaffet,
| - ad fuccurfumque, vt me adiungerem iube
| ret, me non fuiffe refragatum fateor inge
nme ; parui , quin potius lubens hoc ipfum
- fufcepi, quod ex animo iam pridem anhe
. - labam iubenti vitam pro religione Chriftia
- na, nationeque mea paratus offerre, reuer
' ; fus domum , eaque , quae bello , ac itineri
erant neceffaria inftru&tus fcripfi Celfiffimo
Principi meo, paratiffimum quidem me effe,
. ad iuffa fuae Celfitudinis effe&tuanda, inte
rim transmittit litteras, de praedi&to nego
tio mihi fcriptas ; quibus iis , qui ex pro
uinciis mihi parentibus mecum funt in bel
Ium ituri perfuaderi poffit iubente haec fie
- 1*1

-—-~_——=—-
 •.

PARs PosteRioR. 251

ri Principe Tranfilianiae ; miffae funt lit- ( 1672.)

terae, fed nomen Domini fit benedi&um. iis ` ',-
non oftenfis habui fat obfequentes eos, in
quorum. gratiam optaueram, nec a talibus,
quibus filere graue effet, ha&enus funt vi
fae ; earum autem veriftima paria veftris
Dominationibus transmifi fub hoc tenore ;
Chariffime Teleki! /

1.
Deus fit Prote£lor tuus,
- - -

1. Meminiffe tc oportet, in curia Oermé

& nyefienfi demandaffe nos; vt exulibus Hun
g garis, vt negotio tam pio, Deique gloriam
„ concernente, omni, quo meliori modo fieri
„ poffet, fuccurreres, quamprimum Haidones f

„ ipfis iunétos intellexeris, vt hoc ipfum ef

„ fe&uare non negligas, Denuo per prae-, -

g fentes clementer mandamus, ne interim no

£,* bis, aut regno, noftro periculum illinc oria
,, tur, cauendum eft, ex Comitatu Maroma
j rofienfi, ac diftriftu Kövarienfi contrahen
? di funt, in hunc vfum milites promtiflimam
ά' in hoc negotio Qperain te praeftiturum non
i. dubitamus.
.
Deus fit Prote&tor veftrae Do
{1! minationis. Radnoth 31. Augüfti A. 167*,
;** Acceptis praefcitis litteris fuae, Celfitu
„ dini refcripfi ego quoque fub hoc tenore:
* -
Cel

- … - • v. -— `

\ , f
 252 HisT. RERvM TRANs1 vv. •

α&.) Celfiffime Princeps!

Domine Clementiffime!
•
Propria veftrae Celfitudinis manu fcri
ptas ad me litteras, congruo cum honore
accepi. Demiffas pro $.
in Hungariam
exeundi fratribusque nof{ttris opem ferendi
annuentia agens, Celfitudini veftrae gratias
me vel cum difpendio vitae, ad ea praeftan.
da paratiffimum experietur. Difpofitioni
veftrae Celfitudinis fubeffe debet voluntas
mea, litteris enim ad me datis magna fub
eft obfcuritas, lateque eae poffunt explica
ri. Quis horum motuum futurus exitus?
nouit praeter Deum nemo , fi -is voto con.
trarius fuerit, a Celfitudine veftra me cir.
cum(criptum fuiffe, ne regni Tranfiluaniae
nociuis rebus admoueam manus, obiicerent
inimici mei, fi itaque Celfitudo veftra ne
gotio praefenti opitulari in animo habet,
cathegorice quid mihi fit agendum, refcri
bat oportet, fpecifica cum declaratione quan
tum e prouinciis mihi fubie&tis armatorum
„ numerum ad belIum educam male a multis
prp hac materia ha&tenus quoque me audi
uiffe fcio, ego Dei gloriam omnibus mun
danis rebus praeferens, amandato Celfitudi
; nis veftrae libenter parebo, omnia munda
Phà

*
-… —–*•.-<*
NSILI, PARs PosTER IoR. 253

na caduca effe conftat, fequi ea, quae funt C 1672.)

im:! Dei, fincere facratorum eft, neque perdet
operam. Datum Déés 2, Septembris 1672.
imi; ■
Quibus fua Celfitudo acceptis denuo
D II!
mihi propria manu refcripfit in haec verba:
in H;
;■! Deus te felicitet chariffime Teleki!
V: Ἡ
adti; Gratae nobis fuerunt litterae tuao. ex
, jj quibus priores non in toto arrififfe intelle
{35: . ximus, mandamus itaque ex Comitatu Ma
i; T£ ramarofienfi, diftri&tuque Kövärienfi quan
T:£ to numerofiores colligi , poterunt, exer- »
tlflj ; citus colligat, caufaeque, Dei gloriam prae
i § \. ceteris fpe£tanti fuccurrere ne praetermit
v£fi£ tat, iterato$, fi neceffum fuerit , aä Hajde
Tfiri nes expediat Legatos, eosque ad arma prg
5, § religione contra Germanos fumenda follici
35 tä tet, affecuratos nos quoque ipfis oninibus
simi poffibilibus modis auxiliaturos ; rebus au
mfim,!
tem' fic exiftentibus in propria etiam perfo
it;i', na iis coniungi , caufaeque tam piae adeffe
15 Iffi
ne differat, quicunque enim fatanam me
m:i: 11
tuens, Deo feruire praetermittit, pro obe
ή: ■;! dientia diabolo praeftita, orcum fubeat, ne
miííí
ceffe eft. De progreffu rerum nos faepifli
t ($ me informet, diuinae de cetero prote&ioni
j;%
fit commendatus, Tertia Septembris 1679.
j Prae
 *

as4 Hist. Rervm Trassilv.

( 1672,) Praeinfertis fuae Celfitudinis litteris mi.
hi redditis , iisdem plane diebus de fefia;
fratrum noftrorum in Hungaria progreß,
iterati, iique indubitati ad me funt pèrlat;
rumores, a quibus, vt ei fùccurrerem aff.
duis iam dudum fatigatus precibus, dum n;.
hil fine affenfu Celfifimi Principis mei pof
fem facere, regcfiifem ; Clementiffima íae:
fati Principis annuentia ad me perlata v1
terius auxilium petentibus refragari, falu,
confcientia nequiui ; nonnullis Procerum;
exulum litteras fuae Celfitudinis in fecret;
communicaui, per quos confratribus fui;
fub eadem filentii fide, res eft propalata re
illa cum ingenti applaufù, multorumque
bonorum apprecatione audita, vrgere ami
plius non coepere pientiffimi Principis man.
dato parerem; ne pluribus diuerticulis mo:
ram ne&tens, coram Deo, et Chriftianis om.
nibus malorum, quae nationem Hungaricam
dietim magis ac magis obruunt, caufa fie:
rem. Multas in re tam ardua luaas, im
. pedimentaque captum meum excedentia me
habuiffe fateor ingenue, obteftationibus ni
hilominus eorum tandem expugnatus , dedi
fub iuraménto eis manus, fecundum man
datum Celfiffimi Principis propediem eis „.
praefto futurum. Quâ obligâtione iam eis
1 de-'
 - PARs PosTERioR. 255
deuinaus, accepi hodie Celfiffimi Principis (1672.)
; foftri litteras diuerfius paulo fonantes , in
quibus congregationem , conclufumque ve
ftrarum Deminationum me operiri mandat ;
paruiffem iibenter mandato, fi iuramento
eis non fuiffem obftri&tus, Procerum, vni
uerforumque ex exercitu, Legati e prouin
ciis Trans-Tibifcanis expediti ; Francifcus
ifpän praeterea Comitatus Szatmarienfis no
mine fi non vrfiffent, nifi infra fex dies eis
ceniungerer , togum exercitum fore diffol
tuendum nunciantes, obteftantesque per vi
fcera Chrifti, ne negotium felicibus aufpi
ciis inchcatum in perfona mea corruere fi
nerem 3 alioquin data femeI per Celfiffimum
Principem ipfis fuccurrendi facultate prò
perituris in hoc negotio Chriftianis coram
tribunali Chrifti rationem negligentiae hu
ius effem redditurus. Deo quocirca fauen
fe craftina die ad praedi&tum me moturus
iter mortem , omniaque , quae interuenire
poterunt fidefragio (quod fubfiftendo incur
. rerem) minora ratus. Si pofteriores Celfif.
fimi Principis litterae antequam iuramen
tum ipfis depofuiffem , fuiffent allatae, cer
to certius determinationem totius rei per
veftras Dominationes faciendam fuiffem
praeftolatus, Quocirca adiuro per Deum,
; per
 • 256 HIst. RERvM TRANsIlv.
; ^ • •
I.
J67a.) Per falutem animarum, per eam qua chri.
■ * . -
ftianitati fe deuin&tos agnofcunt coniun
* &ionem, ne propofitum meum vitio vertant,
- ne coram fua Celfitudine Principali eius
fint difcommendatores, fi propter opinionem
p. meam Celfiffimuin Principem commoueri
- contingat, aequitate caufae fuae refolutio
* neque tam pia oftenfis, fedare potius eun
' ' dem elaborent, meque ope, ac falubri con.
- fjlio in negotio tam onerofo iuuare ne gra
-i - uentur, rem Deo gratam, feraque poftero
- rum memoria celebrandam*fe fà&uros nihit
ambigentes. In ftatu enim nationis Hun
garicae tam defperato, dum Hungaria pa
riter, ac Tranfiluania amicis, ac confoede
rationibus omnibus deftitutae funt ; fi res
- Hungariae hoc belio diuinitus fecundato,
- - in melius mutaretur, praedi&taque duo reg
] ' na in vnum poffent coalefcere corpus, quanta
ad regnum Tranfiluaniae illinc redundaret
/ , vtilitas, vel mediocris iudicii homo perfpi
- • cere poteft, tantae rei inchoandae, minus
..” continuandae, minime autem confumman
dae, mc parem agnofco, fiec aliorum fic natu
ra inimicorum meorum, quod id ipfum ten
tare praefumferim finiftros de de me fer
mones defuturos crediderim , quos flocci
- pendo in Deo, clementiffimo Principe, ve
- - - - ftrig
 v.
-
…

- PARs Posteaioa. 457

ftrisque Dominationibus fufficiens contra ( 1674.)
eos patrocinium me habiturum perfuafus, de
felict rei inchoatae exitu non equidem fe
eurus, nec eo mihimet blandiens cum vel
rnultis confoederationibus , ingentibusque
opibus inita bella rariffime foleant voto re
fpondere hominuim; fic autem haec ornnia
deeffe, certum eft, imo vel exiguum id ,
quod contra tam potentem Monarcham ha- .
&tenus per pauculos eosque imbecilles pa*.
tratum eft, cum ftupore intueor, vix me
liora fperando, dum totam nationem hoftrami
innumeris Deuin peccatis fine refipifcentia
dietim irritantem, video, qua me ipfum quo
que labe infe&tum dum me fentio, dum fa
talem hac occafione forfan peccatorum meo
rum poenam maturare vehementer f rmido;
eum nihil tamen praeter voluntatem Dei
mihi poííit contingere, dum fecundum reli
gionis noftrae' Celfitudinem fuam ago, fia£
in omnibus voluntas Dei. • Partiin itaque
mandato Celfiffimi Principis mei parens,
imaxime autem fponte pro Deo , pro Chri
ftiana religione, pro natione Hungarica, in
vortices, quibus illa circumuoluitur, in fun
duinque iamiam protruditur incinet praeci
pito erepturus alios e* peri:ulo, aut peritu.
fus. Veftras interim 9ominationes, medio
?
Pars II. R. que
 a '

a58 HIST, RERvM TRANsiLv.

« 1672.) que earum chariffimam patriam meam affe
curo bona fide Chriftiana, a fidelitate regni
Tranfiluaniae debita, vfque ad extremum
vitae halitum nunquam me receffurum, ni
hilque vnquam vel minimum contra eam
me fa&turum , imo in fcripto etiam negotio
poft Dei gloriam, incolumitatem patriae
Clementiffimi Principis mei, cuius benigni
tatem fupra meritum meum fum expertus,
exiftimationem , et honorem vita femper
chariorem habiturum; fa&torum meorum fi
niftros interpretes non defore crediderim ;
fed ego poft Deum Sinceritati veftrarum -\

Dominationum innitor enixiffime eas rogans,

dupplicata inter nos vnione hoc ipfum exi
ftente coram Regnicolis vades pro me effe
ne grauentur, ita enim Deum propitium mi
hi optauerim ; fi finceriffimam praeftiterint
operam. Refolutione quocirca hac mea fin
gulari veftrae Dominationes intellexere ar
duum, cui Deo fauente admoueo laboris in
tentum, quo tam durante, quam finito ne
gotio pro fuo, patriaeque fincero commem
/\ bro me vt agnofcant, aequum eft ; `quippe
qui felicitatem, pericula, omniaque tam fe
cunda , quam aduerfa patriae ; mea agno.
fcam, nec ab ea vnquam auelli velim. cum
autem erga patriam, veftras Dominationes
,* de
 -

/ -
*.

- PARs PostERIOR. s59

deuotio haec mea indubitata fit, et pro Deo, (167s.)

religioneque Chriftiana vindicanda vitae et -
fortunae fubeam aleam, affecuratum me per s - I

veftras Dominationes fieri optarim, vxorem, - -

liberos, omniaque bona mea ab iniuria quo

rumlibet incolumes manuteneri ; officia, qui
bus ad praefens fum fun&tus , in neminem
transferri, iisque poft reditum illibate me
gauifurum; quid de re tam Celfiffimus Prin
ceps, quam veftrae Dominationes, in bona - - •

forma cbyrographis, figillisque munitas lit- - - i

teras, vt quantocius mihi transmittant, per .

Deum veftras Dominationes obteftor. In - -

arce Kövärienfi poteftati meae fubie&a, · · · -

nullas feci innouationes , nec confuetas ha

Remus ibidem difpofitiones, vel in minimo *

immutaui, obtre&tatoribus anfam caluinnian- -

3i dare nolens, Vice- Capitaneum Franci

fcum Palai expleto eius anno valedicentem,
„ecum fum addu&turus, fubftituto in eius
e
1.,eum Michaele Katona expertae fidei viro,
qui per complures annos in hac arce illo - -

„i„aus officio. Hinc iubente tunc Celfiffi

mo Principe arci Hufzaienfi anno proxime
,.,.terito praefuerat, illinc perhonorifice - - -
per Fifcum dimifus domum redierat. Quali •

nu11 .. di&o Celfiffimo Principi, regnoque

- •
-

Σίλnfluaniae in cgiferuanda
ι
R 2 „
arce rienfi
Köva, -

-.
 „g6 Hist. RERVM “TRANsIV.
^

„arienfi iuramento , „„m obftrinxerim ex

originalibus (quas Celfiffimo Primcipi trans
mií) eius litteris perfpicuum eft, toties fa
tam arcem enim fumtibus propriis , multis
que fudoribus e manu exterorum per me
patriae reftituta}, cejfißimo Principi meo
regnoque Tranfilüaniae vfque d9^°° vixe
.oTconferuare volo. p&terat quidem prae*
a;aa arx commeatu {ufficienti , nouoque
pracfidio per P° muniri, fed cogitationibus
eiusmodi reie&tis, in clementia Celfiffimi
principis finceroque pominationum veftra*
! Num érga me, et m°°* afïe&u fpem repo
„ens, afni&iffimam ig£*", vxorem, liberos,
omniaque in toties diâa fifcali arce reliqui,
quid eis euenerit, poteftati patriae meae
fùbmittens. De praemiffis quocirca omni- ,
bus clementiffimi Principis veftrarum P)omi
„Agonum clementiffimam refolutionem fpe
indubitata praeftolor , quam mature trans
„mittere ne grauentur; tanta exoneratus fol
i;.;tudine, vt pericula, quae P*9 Deo , pro
patria, pro religione fubiturus fum, animo*
£tus fuftinere queam. Res interea Hunga*
„jae, hoc ad hodicrnum fluunt diem ordine.
Mathias Szukai vna cum Paulo Szepefi
„„m valida armatorum many Caffouiae im
ininent; Gabriel Kendi, iufto cum exercita
in
 PARs Postea Ior. a6r

in vicinia arcis Regenienfis, in quam Fran C 1672.)

cifcus Rakoczi confugit, contra eam aliquid
moliturus fuftitit; adiunxit fe eidem (reli
quis fratribus infciis ) Stephanus Petroczi,
qui fi contra praedi&tum Francifcum Ra
koczi aliquid faciendi deftitueretur occafio
nibus, propediem cum Szukaio, Szepefio
que coniungeret fe. Hic mi Le&or de Ste
phano Petroczki aliquid dicendum, hic re
liquis omnibus huius tragoediae re&oribus
prudentia rerum bellicarum, gloria, opibus,
ac dignitate praeftantior, cuique omnes, et
finguli, qui ex Hungaria in Tranfiluaniam
confugerant, illincque erupturi erant, Pro
ceres firmiffimo*fe deuinxerant iuramento,
nihil absque fcitu, intereffentiaque fe fa&u-
ros, hic inquam infciis reliquis, qui fe af
fociauiffet bellum gerentibus,' (ficut ex prae
miffis liquet) vna cum Szepefio fuerat in
Ottomannica porta huius negotii primarius
fautor, illincque redux, diu eius rei fuit
moderator; fed fex circiter ante eruptionem
fa&tam feptimanis, graui preffus morbo ne
gligi per alios inconfulte coepit, fine eoque
per reliquos Telekium follicitatum contex
tus litterarum teftatur, quamuis nihil magni
fine ipfo geri poffe crediderim. Sed fatis,
redeo ad rem, . -

f& 3 In
 46a Hist. RravM TRANsiLv.
p.

1672.) In arce Medienfi Paulus Vefelenyi

eiusdem arcis Dominus Nicolaus Forgacs.
Francifcus [fpány cum mediocri, fed dietim
crefcente fubfiftunt exercitu ; Comitatus
circumfiti appulfum meum praeftolari, mi
hique fe vellc coniungi refoluerunt ; imo
infirma etiam plebs reliquis vniri , armis
que Germanos profequi decreuit; oppida
fub Onodi, Kailo, Tokay arcibus fita, a
germanis deficere, obfidioneque ipfamet di
&as arces cinxere ; oppida quoque arcibus
Szendrö, et Fülek contiguas horum exem
plam propediem fecutura crediderim, Ca
{tellum Bethel tormentis
- •^ *
ablatis
.-
, vacuum
•

per Germanos eft reli&uiii. Habeo in po

teftate Germanum quemdam captiuum, qui
gregarios milites in omnibus fortalitiis cae
fareis ab officialibus praeter ftipendia non
foluta, commeatusque defe&um diffentire,
facileque pecunia ad deditionem arcium de
duci poffe iureiurando afferit, Spanko prae
fidiorum fuperioris Hungariae Generalis dum
ab Hungaris Kaflovienfes premi intellexif.
fet, in fuccurfum eorum fe mouens, armo
rum vndiquaque ftupentium terrore percul
fus, ruptis pontibus Caffouiam fuga fe rece
pit, Hungari Germanicis adhuc furentes
rebus, armadam fuae Maieftatis ad fedan
- dos
 PARs PosTERτοR. ' a6s
dos hos motus , recens expeditam veffe in (i*.»
itinere fpargunt, quod fa&u non eft impof
fibile in arcem Manckatfienfem ad Princi
piffam Rakoczianam multi fe recepere Ro
mfano-Catholici, quibus circumfitae provin
ciae multis minus funt gratae. Homoniana
hos motus metuens, Viennam verfus fe re
cipere volens, a rufticis anguftias itinerum
obfidentibus impedita, deftinatum non po
tuit conficere iter, in arcemque Ungvarien
fam fuga fe recepit, futurus cum fratribus,
de progreffu, omnibusque neceffariis rebus
Celfiffimum Principem, Dominationesque ve
ftras informare non praetermittam. Quod
milites non ftipendio condu&ti, pecuniam
gratis merentes difficillime, a populationi
bus coerceri poffint, omnium difficultatum
maximam agnofco, infenfos prae ceteris eos
perfecutores ecclefiarum) funt experti , qui
bus quidquid adimi potuit, ablatum eft,
praeterea in duas partes faeuitum eft, fed
nunc aliquantulum in populando refipue
runt. `
Romano-Catholici per Francifcum Pré
nyi vtrum ad exftirpandam eorum religio
nem arma fint fumta, fcifcitati funt ex me,
pro religione enim extrema quaeque fe ten
taturos. Refpondi ego , fecuritate religio- '
R 4 flls ,
--
 264 Hist. RERvM TRANsiLv.
(167s.) nis,in reftituendis Hungariae immunitati
bus, fe quoque obtenturos, ita ego affecu*
ratum , de re controuerfa dimifi eum ; fpe
roque craftino die quosdam e Dominis lùo
mano-Catholicis iun&turos cum noftris ar
ma. -

Cornitatus Maromarafienfis bellum mne

uentibus TranfHuaniae Principibus §o equi
tes ac 15o pedites propriis ftipendiis in ca
ftris alere erat folitus; fed ego totidem pro
Tranfiluanis bimeftri ftipendio exa&to ne*
minem ex ipfis in caftra me fequi coegi,
fi praedi&o Comitatui per litteras Celfiffi
mus Princeps demandaret, vt tempeftiuam
pro ftipeniio fequenti menfe facerent di
fpofitionem neceffarium effet. Ex diftri&u
Kövärienfi 1 5o perfonae me in, bellum funt
comitaturae, -

Enixe rogo etiam, vtrum fratres mo

derni belli moderatores Legatum ad Portam
nunc non expedient, quid , et qualiter ibi
tra&tent, calculum fuum addere ne grauen
tur. Si praedi&torum Legatus nomine Im
peratoris Turcarum aulam aditurus eft, Cel
fiffimi Principis continuus Orator, ac Le
gatus extraordinarius nunc ibi praefentes,
vt caufae huic affiftant, monendi effent.
 ;

PARs PosteRioR. 865

Si Deo rebus Hungarorum propitio ( 1672, )

armiftitium, aut aliqui,tra&atus per con
trariam ablati fuerint partem , quid in hoc
cafu agendum ? an non grauaretur Celfiffi
mus Princeps mediator huius effe negotii?
inferenda effent aliqua puncta Statuum Tran
filuaniae tangentia, et qua forma, Status in
terim regni Tranfiluaniae coram Ottoman
nica natione, in quo erit praedicamento,
fi notificare non grauabuntur rem gratiffi
„ mam mihi facient
Notum praeterea Dominationibus ve
ftris effe oportet propter fterilitatem anni
praefentis, fi frumentum in quantitate con
^ fueta feretur, iis , quibus annuum falarium
partim frumento {olet pendi, fatisfaciet; exi
gua reftabit in arce Kövarienfi frumenti
particula, per Praefidiariosque aut deferri
in arcem, aut frum entum in vfum familiae
meae per me congeftum confumere neceffe
erit, vt itaque defe&ui huic medela adhi
beatur, neceffe eft, tum vt mihi nihil in
s toties di&ta arce, nec mea mihi adimantur,
videre congruum eft, Ad expugnationem
arcium Szatmár, aut Munkats, fi tormentis
grandibus erit opus , vtrum ex arce hac
Kövärienfi auehere poffim ? Cenfuram Do
minationum veftrorum librntifììme intelli
v. R 5 , gerem,
 ` .

266 Hist. ReRvM TRANsiLv.

^ ( 1672.) gerem, fine quarum affenfu , nec clauum

quidem a me attingendum fciant. Diuinae
de cetero fint commendatae prote&ioni.
Κövär die 15. Septembris A. 1672.
Magnif. ac Gratiofiff. Dominationum
veftrarum -

Seruus deuin&tiffimus
Michael Teleki.

Quibus perle&is Confiliarii alter alte

rum cum ftupore aliquandiu intuentes lau
darent, aut improbarent Teleki iter, haere
bant dubii; tandem deflexo omnes in Prin
cipem Apaffium vultu vtrum Ottomannica
Porta, mutato eo, quod prius exulibus Hun
garis refoluerat, Principique Apaffio deman
darat propofito ; facultatem iis fuccurrendi
di&o Principi per litteras dediffet ? fcifci
tari ex eo coepere, muffare ad haec Prin
ceps, nec id, quod per Imperatoriam Aulam
fuerat aliquoties prohibitum, per contraria
mandata effe inualidatum , , fed quatenus i
absque offenfa Ottomannicae Portae, exi
tioque regni Tranfiluaniae hoc ipfum fieri
poffet facultatem dediffe refpondit. Nodo,
qui metuebatur, hac refolutione non foluto,
refcriptum per Confiliarios Telekio in haec
verba : Spe
 w
•

PArs Postea Ioa. 367

i -

Spe&abilis ac Generofe Domine! (1672. )

Amice, et Frater nobis honorande.
Sub dato 15 Septembris Kövarino fcri
ptas Dominationis veftrae litteras accepimus,
easque prout rerum , quas comple&ebantur
magnitudo exegit, diligenter perlegimus,
, memorem itaque Dominationem veftram effe
oportet in proxime praeteritis comitiis Rad
nothienfibus, dum demiffis Dominorum Pro
cerum ex Hungaria profugorum precibus
de fuccurfu iis dando fatigaremur contrario
Ottomannicae Portae mandato conftri&i, in
uiti cum fufpiriis, et lacrymis vacuos coa
&i fumus dimittere eos, pro quibus fi li
·
cuißet, parati fuiffemus fubire pericula, eo . .
dem obftaculo non fublato iter , et inten
tionem Dominationis veftrae nos approba
re reipfa non finit, nec felicem regno Tran
filuaniae, Dominationi veftraeque (vtinam
fallamur) huius fore exitum ominamur, me
Jiora a Deo precibus optantes , dupplicare
inter nos vniones erga. Dominationem ve
ftram, et vt finceri fiamus relatores, mo
^ net ; cuius non immemores in omnibus pof.
fibilibus rebus obligationi nos confcientiofe
fatisfaâuros indubitatus fibi perfuadeat ;
Dominatio veftra praeterea, chariffimaque
G1UlS
 a68 Hist. RERvM TRANsiLv.
(1672,) eius familia in perfona, honore, omnibus
que bonis iniuriabitur per nos minime tam
diu; donec reciproca erga regnum Tranfil
uaniae, Dominationis veftrae finceritas ma
nebit illibata; nec praedi&to regno, eiusque
Principi, ac Statibus nociuis rebus admo
uébit manus.. Munitiones ex arce fifcali,
vt aliqua auehantur, permittere non eft in
poteftate noftra fitum, nec hoc ipfum Do
minationi veftrae fuademus, de reliquis re
bus, quae litteris Dominationis veftrae funt
infertae aliquas facere, difpofitiones imma
turum cenfemus, nil coram aliis ponderis
habituras prouidentes. . Diuina de cetero
bonitas conatibus Dominationis veftrae ad
fit, eosque ad nominis fui gloriam, totius
que Hungaricae nationis emolumentum fe
licitet, optant
Radnoth I 2. Septem- . - -

bris A. 1672. -

Eiusdem amici ad officia

paratiffimi regni Tran
filuaniae Confiliarii.

Obfignatas figillo Cancellarii Ioannis

Bethlen litteras tradunt : tabellario referen
das Telekio ; fed iile fcriptis decima quin
ta die Septembris litteris, iisque transmiffis
fequenti decima fexta nimirum ad deftina
-
tum,
 PAas Postea Ion. 269
tum fe mouit iter 5 vt inferius patebit, pla- (1672.)
euit Principi Apaffio, (uadentibus regni con
£liariis Ladislao Balo in caftra Imperatoris
Turcarum ( vt praecedenti* docent) iam
dudum cxpedito iter 'Telekii fignificare, de i*
de quo fi aliqua in Ottomannica Porta fue
rit mentio, princepsque ac regni Tranfilua
niae Status imperatoriis mandatis fpretis
*Turcarum, cum Imperatore Romano fanci
tam pacem turbaffe dicerentur , qui quod
£eciffet ; id totum vt Principe, Regnico
lisque infciis proprio vfu tentafíet, refpofi
deat demandatum• 'Traduntur decima fe
ptirna Septembris perferendae hae litterae
öeorgio Turzonio , n9n pridem e caftris
Turcicis reduci, qui (vt inferius patebit)
durantibus menfe fequenti Albenfibus Co*
mitiis, quid repoftabit, videbis, Deftima
sus eodem die Viennam expediendus erat
Ablegatus Balthafar Matskáfi, qui antequata
fi,; commifTum inchoaffet iter, fortunâ niag
nis plerumque hominum conatibus illudere
ßiita, fufceptam magna conatu Telekii ex
peditionem paucos intra dies funditus euer
5. Decima enim fexta Septembris illo 39*
paratu, qui vel Principcm non deceret, Kö
varino Szatmarinum verfus fe mouens Pau
no Vefelényi, Nicolao Forgats, Ladisla•
Gyu
 ayo Hisr. ReRvM TRANsilv.
'( 167a.) Gyulaffi, Francifco Ifpány, Mlchiori Kozor,
aliisque cum pluribus Hungariae Proceri
bus in itinere iun&tus cum feptingentis equi
tibus plus eo minus peditibus decima nona
eiusdem menfis Szatmarino appropinquans
eodem die velicationes cum praefidio Ger
manico Szathmarienfi , eidemque adhaeren
tibus leui cum vtriusque partis damno in
• ftituit. Mox vefperafcente die pagum vas
vári, qui quadrante milliaris ab vrbe di
ftabat, cum fuis ingreffus, ibidem no&tem
transegit, eruptionem praefidii germanici.
quae fequenti die C vt mox intelliges) fue
rat, nil metuens » numero enim, ac robóre
Germanos Hungaris lcnge fuperiores ipfi
met quamnis Proceres, ex Hungaria pro
fugi cernerent, iuftitia nihilominus caufae
freti, Comitatumque Szatmarienfem, confe
quenter reliquos Comitatus eidem vicinos
in horas arma fecum iun&turas fibimet per
fuadentes, vt eruptionem vicini hoftis me
tuerent, induci non poterant, illucefcente
vigefima Septembris dum Telekiani in prae
di&to pago quieti in hofpitiis quisque fuis
morarentur, fpeculator Germanos inftru&is
ordinibus appropinquantes fe vidiffe Tele
kio refert, cui dum integra non adhibere
tur fides ; alter idipfum nuncius fuperuenit;
. - fed
 -

PARs PostsRioR. ' ' a7 1 .*

fed aufteris a Telekio, Proceribusque ipfi ( 167a. } .

adiun&is eft exceptus verbis, Quo nondum
hypocaufto egreffo tertius imminentem fer
me hoftem nuncians incredulos, id quod
credere nolebant , credere coegit, fumta .•

raptim arma Telekius fuo non deeft offi

cio, cohortesque equitum fat bene, inftru
&tas, in pagum educit, peditatum in vnum
corpus redaStum, in vicinia toties fati pagi
collocat. His vil. ordinatis fuperuenit ho
ftis numero, robore, bellicisque artibus fu
perior , praefidii enim Szatmarienfis Com
mendans eduxerat fecum in arcem vetera
norum militum Germanorum plus minus
duo millia , cuius potior pars ex peditatu
conftabat , adiun&ti erant fexcenti circiter
equites Hungari, quos militari modo ad
pugnam paratos ducens occullerat inter co
hortes peditum, Tormenta quaedam cam- .
peftria a Telekianis ignota, quae antequam
ad gladios effet deuentum explofa, quos
dam Hungarorum proftrauit, totamque eo
rundem aciem in fugam conuerterunt : fu- .
gientes equites Hungaros ftrenue infecu
tus eft equitatus hoftilis ; fed magno illis in
fuga impedimento fuit locus quidam coeno
fcatens, opinioneque iftius loci incolarum
vix pervius, qui fugientibus neceßario tran
a. feum
z
4

. 27n
p.
Hist. ReRvM TRANsilv; .
-

feundus erat ; dum pons ad vfus itinerafi

tium ibidem exftru&us tot fimul fugientibus
non fuffecerat, Ladislaus Gyulaffi , ac Ste
phanus Heroczi filius eiusdem nominis pro
cumbentibus in coeno equis via pedeftres
euafere, hic propria induftria occultati, ille
per proprios Iobbagiones, Huftinumque ver=
fus per eosdem, rara erga herum fuum ru
{ticorum fide eft dedu&tus. Telekius quo*
que parum abfuit, quin fimilem fubire co
geretur fortunam ; equus enim ipfius aeque
ad praedi&torum inftar , impar fuperandae
; difficultati inter coenofa prolapfus, dum ho
{iibus fuperuenientibus viuum eum capien*
dum tradidiffet ; gregarius ipfius miles Ger
manum Officialem ccruicibus Telekii plane
imminentem globo traiecit, feruatorque he
ri fui dici-meruit ; fed nondum defierant
in Telekium faeuire fata ; fuperato enim
coeno dum equum denuo confcendere ni
teretur, fuperuenientibus hoftibus globo iri
capite equus eius traie&tus corruit, periiffet
que certo certius , nifi eques quidam Ste
phanus Legradi proprium offerens equumi
falutem ipfi peperiffet, quod eius facinus fi
cut laudem a quibusuis meretur, ita e com
uerfo quid confequenter fecit, nemo Chri
ftianus laudare poteft. * Pedes enim inter
• hoftcs
 .- •.
\

) -
PARs Postea Ioh. a7s
\
hoftes non diu moratus, dum, adolefcentu :
lum quemdam Telekii Cubicularium equo
(1672,)
infidentem iuxta fe tranfire volentem vi
* .
diffet, eo ex equo deie&to , ma&tandumque
hoftibus reli&to equum confcendens, euafit,
peditatus ab equitatu defertus curiam no•
bilitarem Simonis Kemeny , quae in di&o
erat pago, contiguasque ei domos ingreffus
dein fortiter fe defendit, ex -hoftibusque
' plus minus centum caefis, non nifi Vulca
no traditis domibus, in quas fe receperant,
fubigi, delerique potuit.
`, Quorum fortitudo equitibus fàluti fuit,
vltra praedi&tum enim fuliginofum locum
nemo Germanorum eos metu peditum pro
fequi potuit. Ex quibus pauciffimi- caefi,
peditatus (nonnullis exceptis) totus interiit,
Talekius nuspiam in itinere moratus, ce
1eri fgga Kövarinum fe recepit infefta in
ingrefu per rufticos inueniens itinera, qui
eateruatim fugientes inuadere non aufi , a
reliquis feiun&tos, ac debiliores nonnullos
crudeliter ma&tauere, . -

Infauftus huius tragoediae rumor eo

dem menfe, vndequaque percrebuit; dum
interea Procerum ex Hungaria ad nos pro
fugorum e Tranfiluaniaque in Hungariam
erumpentium nonnulli: Stephanus nimirum
Pars II. $ ^ Pe-^ ,
 - •74 His r, ReRvM TRANsiLv.

( 167a.) Petroczi, Matthias Szukai, Paulus Szepefi,

Gabriel Kende fex ante ftragem praedi&am
dicbus iuxta oppidum Emjitzke, contra fii
perioris Hungariae exercituum Generalem
Spänkän memorabilem reportaffent vi&io
riam ; quae ob loci diftantiam ferius, quam
caedes praedi&ta nobis innotuit, fed de pro
greffum rerum Hungaricarun fequentibus
clarius intelliges, nunc ad res noftras re
deamus oportet.
Percrebuit hic rumor interea Balthafar
Matskafi miffus Viennam ; de quo nonnul
la praemittenda. Dum per ccmplures an
nos Hungariam Ottomannicae Portae dedi.
titiam offerre Princeps Apaffius fine fru&u
allaboraffet, ipfique Proceres ex Hungaria
ad nos profugi diligentiae Legatorum Prin
cipis diffifi , duos ex his Stephanum nimi
rum Petrotzki, ac Paulum Szepefi rem ean
…
* dem tra&aturos expediendo nil (vt fuperius
liquet) praeter bona obtinuiffent verba;
quin potius fuiffent repulfam paffi, non vt
eis fuccurreret ; fed pacem , quin potius
cum, lege Hungariae fancitam, vt fan&e Prin
cipes Apaffius coleret, feuere iubente Otto ,
manno; nunc Telekio Imperatoris Turca
rum mandato contrariae rei admouentes ma
nus, ne disguftata tot iniuriis Aula Vien
' -• ' . %. pnetn*

.
 1 PARs PosTERIOR. e75

menfis crimen turbatae per nos pacis, Tur (167s.)

cis obie&taret, eosque in exitium prouoca
vet noftrum, vehementer metuebamus, eru
\
\
ptio quoque exulum Hungariae Procerum ,
nullis nixa fundamentis non opibus, non
aliorum foederationibus , firmata ,. felicem
quamuis ha&enus (extraordinaria Dei pro
uidentia) habuiffet progreffum, ne momen
to temporis corrueret, fumtaque contra
ipfos in nos contrauerterentur Germanorum
arma, non erat impoffibile : vigentibus ita
que praedi&orum exulum armis, antequam
ad extrema effet deuentum , fpem fine ar
mis coaliturae pacis Regi Hungariae mo
defta interprecatione offerre, Hungariaeque
ac- Tranfiluaniae fecuritati confulere pla
cuit. Tam Principi Apaffio, quam regni
confiliariis deftinatus iam erat Legatus ;
fed quae inflru&tio rei danda ? Si Ottoman
nicam Portam per nos contra Regem Hun
gariae follicitatam exprobrauerit Aula Vien
nenfis , quid refpondendum ? haerebamus
' omnes hic in pice, negari quod manifefte
apud omnes conftabat, non poterat ; fateri
autem, quis non erubuiffet? Conclufum tan
dem, nec aperte in re tam manifefta negan
dum ; nec fatendum effe : dicendum potius,
quidquid rerum retroa&tarum
S 2
geftumrat,
v.
fue
-

a76 Hist. ReRvM TRANsilv.

rat, non Clementiffimae Domui Auftriacae,
nec nobis', fed illis effe imputandum; qui
toti Chriftiano orbi teftatam Auguftiffimao
Domus Auftriacae Clementiam obliquis in
timationibus feducentes affiduas regni Tran
filuaniae , lacrymas, et obteftatioues elufe
rant, ad extremitatesque Regnicolas ruere
\coegerant. Inter quos etiam fi maxime no
xii dici , quidam meruerant ; tàmen ipfos,
quam alios infontes , multaque Chriftiano
rum millia, quae ne cogitatione deliquerant
quidquam contra Regem Hungariae, fa&to
rum alienorum luiffe poenam; fatis quocir
ca, fuperque litatum ha&tenus iuftitiae ; iam .
tandem mifericordia effe vtendum, ne Hun
gari, qui imbecillitatis non ignari ad de
fperationem nihilominus ada&ti motus prac
- fentes fufcitarunt eadem defperatione am
plius vrgente, tam diu tumultuarentur; do
nec fe, vicinaque regna praedae pratpoten
tium nationum exponerent, praeftare ita
que paterno affe$tu adfutura Chriftianitatis
obfequia conferuare potius ; quam perditos
videre eos, qui fine Chriftiani orbis ia&u-
ra corruere non poffint.- ^
' Haec Balthafari inftru&io data, fed via,
qua Viennam penetrare eum oportebat, vix
feligi poterat ; metuendi in itinere erant
-
illi,
 \'

PARs PosTER1oa, 377

i!ii, qui bel}um Romanorum Imperatori in

tulerant ; pro fecuritate enim quamuis ipfo
rum legatio haec inftituebatur, ipfi nihi
!ominus non omnes aeque fenfati de cle
mentia Romanorum Imperatoris diffifi, Tur
' carumque praeoptantes fubeffe imperio, ne
Matskafium cum legatione fibi commiffa in
terceptum , vin&tumque Turcis traderent.
praecauendum erat, Nec per confinia Tur
carum vacabat iter Matskafii periculo, qui
inter modernos Hungariae tumultus opti
mam ibidem pifcandi occafionem propediem
fe na&turos fperantes, non poterant non odiffe
eum, qui idipfum anteuerteret, dum tertia
deeffet via, pofteriorem fequi placuit, mu
tatoque Matskafius habitu Budam verfus fe
mouiit , mercatorum quorundam aurigam. fe
fimulatus, equorumque currus vehendi la
borem in 'itinere fuftinens, qualiter pene
trare potuerit, qualiterque Viennae exce
ptus fit ; fequentia docebunt. Inter has an
guftias September nobis valedixit, Primis
O&obris diebus multi multorum erant, de
imminentibus comitiis fermones, qui gefta
Telekii tanquam regno Tranfiluaniae ex
tremum maturantia periqulum exofi, ad eum
iuridice in comitiis inftantibus damnandum
videbantur proni; alii mitiori vfi confilio,
- S 3 lau
-
• -

-
a78 . Hier. Reavm TRANsiLv.
i

C 167a.) laudarent quamuis negotium, quod per Ot*

tomannicam Portam vetitum erat, non po
terant non Telekium nihilomihus iuridice
conuincendu m , aut in Aula alterutrius
Monarchae accufandum negare ; fed vtros
que Monarchas tamen prius placidis ten
tandos fuadebant mediis, nec tertii ordinis
deerant quidam , qui cognationibus , aliis
que Telekii neceftitudinibus innixi poftha*
, bitis quibusuis confiderationibus omnimode
eum protegendum decreuerant. Animo Reg
nicolae tot affe&lionibus disiun&i inchoatis
decima O&tobris comitiis follicitatum more
confueto Principem demiffe requirunt, in
quo res Tranfi}uaniae praedicamento coram
vtraque Ituperatore confiftant, notificare ,
litterasque ex vtraque porta anno praefenti
receptas legendas ipfis tradere clementer
dignetur, poffintque circumftantiis intelle
&is ex re confilium capere ; refpondit in
fcriptis Princeps nullum e regnis Tranfil
uaniae vicinis fe- gnaro imminere pericu
lum; fed Regnicolae refolutione hac non
contenti inhaerent petitioni prius infertae,
· quibus tandem di&us Princeps confentiens
transmittit regni Statibus legendas Ladislai
Baló tunc in caftris Imperatoris Turcaruum
morantis trinas litteras, quarum binae ve- •
teric*
 PARs PosteRioR. 279.
/ . - - -

teriores circumftantias dediti Camenicii et (1672 )

ha$tenus Poloniae nulla in tanta extremita
te arma oftqntantis focordiam continebant ;
poftremas praemonitus (vt fuperius) de ex
peditione Telekii, Balö, per Georgium Tur•
zaium refcripferat, quae ad praefentem ma
teriam multum fpe&taffe videbantur , iuffe
runt me Ioannem Bethlen Cancellarium eas
legere, regni Status , quarum continentia
haec erat :

Celfiffimc Princeps !
Domine Clementiffime !

Decima feptima Septembris Radnothino

fcriptas Celfitudinis veftrae litteras, Tur
zaio exhibente recepi ; fpecifica quidem D. -*

Telekii nulla hic ha&tenus fa&a eft mentio,

fed Imperatoris Romanorum refidens Ha
drianopoli reli&tus informarat ante paucos
dies per litteras interpretem fuum, quem ]

fìbimet fubftitutum caftra Turcica fequi

iufferat, eruptionem in Hungariam per Tran
filuanos effe fa&tam ; qua de re ille in Aula
iimperatoria expoftulatus ad reddendam fa- .
&ti rationem accerfitus ad Aulam imperato*
• riam refpondi : Exules quidem Hungaros •
vagis, quos nancifci potuerunt colle&tis, in*
S 4 uafiffe
 -^

, -*

28o Hist. ReRvM TRANsILv.

(1672.) uafiffe Hungariam , veriffimum effe; fcd
exercitus Tranfiluanicos, eiusque Principem
domi effe, nec illi fe immifcuiffe negotio ;
imo fupremus Vezirius audito acquiefcens,
refpondit, vtinam fic fe haec haberent : ab
, illo tempore nulla iftius rei fa&a eft men
tio ; nec deinceps per me fiet, nifi interro
gatus cogar id, quod veftra Celfitudo iu
bet, referre. Optandum, vt Deus omnipo
tens largiatur felicem rerum illarum exi
tum. Continentiis earundem Regnicolae au
ditis vrgent Confiliarios premi per alios.
ipfis transmiffas, negotiumque praefens tan
gentes litteras; fignanter allegatorum Sedis,
Siculicalis Udvarhely vnus Valentinus Bi- ■

ro Comitatusque de Küküllö; alter Nico

laus Horváth vrfere Dionyfium Bánffi acrio
ribus verbis ; quam fupra propriam, et alio
rum opinionem ipfi ancillans fortuna ferre
potuiffet , erupitque ad auftera contra eos
verba, quae regni Statibus praefentibus pa
• , • tienter ferentibus non ipfis vbique paffurum l
palam dicens; filentio, fed triftes haec au- |
diuere Regnicolae ; quos Banffius offenfos
cernens, erubuit ; coepitque modeftis verbis
proponere Statibus ea, quae' ex litteris pe
titis intelligi neceffe erant ; qualiter nimi- ,
rum ipfis reliquis regni Confiliariis infciis.
- ,
-•
… Te

- - - -- * -* - - . - - - r- - _-_--

z-—-——-—---—
^-- - * _-_- -• -*-
 • - - v - -

PAas PosTERioR. 281

Telekius ex Principe Apaffio in Hungariam ( 1672.)

erumpendi obtinuerit licentiam, progreffum
que rei totum litteris Telekii fuperius men
tionatis fat luculenter infértum.
Ex relatione itaque ipfius litterisque
Baló perle&tis regni Status ea , quae fcire
auebant, iam fufficienter intelligentes, lon
ga funt vfi confultatione , quid in re tam
ancipiti foret agendum ; qualiter res retro
a$tae, ne Tranfiluaniae taxae imputentur,
*. nec Telekio periculum accerfant, prouiden
dae, Circa horam tandem quartam pome
ridianam conclufum per eos, inftandum effe
humillime apud Principem Apaffium , quo
niam ea, quae Telekius non ignaro , imo ,
ftatim annuente gefferat Principe mandato,
Ottomannicae Portae manifefte contraria ,
erant; oportere Celfitudinem fuam fumtibus
non parcendo conciliare Aulae Ottomanni
cae Mandatores, * anteuertereque malum a
quod illinc imminere poffet ; Ioannem prae
terea Nemes, quem cum tributo annuo ca
{tra Turcarum adire oportebat, diligenter
effe monendum, imo fub confcientia Deo,
et patriae adiurandum ^ debita inuigilaret
diligenter huic negotio, Telekium quidem
accufare caueret, fi interim a&a eius noxae
£ranfiluaniae imputarentur, nihil horum
- S 5 - . regni
 *

a82. Hist. RERvM TRANsiLv. `

( 1672.) regni Statibus gnaris, eo minus confentien- «

tibus geftum fateretur ingenue ; nec a ve
a
ritate vel hilum recederet ; „ haec data Io
anni inftru&tio ; regni enim Statibus , imo
Confiliariis omnibus infciis fa&tum erat, quod
contrauertebatur. - -

Vefperafcente iam die infelici omnium

fato diftulimus in craftinum nunciare Prin
cipi Apaffio ea, quae concluferamus ; cum
eum hoc conclufo offendi nemo patriae
amantium ominari poffet; fed fecus accidit,
Sub vefperam enim, no&teque fequenti prae
occupatus per eos, qui Telekio plus iufto
fauebant, Principis non litteras per Ladis
laum Balö fcriptas fibi, regni Statibus le
gendas dare debuiffe; nec fine ingenti ae
ftimationis fuae ia&tura Ioannem Nemes,
qui ea folum, quae ipfi regni Status, de
mandaffent, effet traStaturus, expediri poffe
inculcarunt, vt fceptrum, infigniaque regni
fibi foli per Ottomannicam nationem data
effe meminiffet; nec fe in ordinem redigi
paterctur, hortantes. Ignari omnium horum
Regnicolae , dum nil mali fufpicantur, 15.
dic O&tobris per Gafparum Kornis Siculi
cálem fupremum Capitaneum, quod hefter
' na concluferant die, modeftiffimis exponunt
verbis, cuius legationem vix audit, ac cur
- - 1IA
 PARs Post sit IoR. 283

'in re tam inutili, nec poteftati Regnicola

rum fubie&ta, tot praeteriiffent dies? cur
litteras ad foium Principem dire&tas impor
tunis follicitationibus ab ipfo extorfiffent?
quaerit a Kornifio, nuncians Statibus, quem
ad Ottomannicam Portam Legatum et qua
inftru&tione expediturus effet, non debere
regno curae effe ; dicat inquam ipfis Domi
natio veftra, opportere eos agere, quae funt
fua, cum infignia regni foli mihi data fciam,
nunquam me per ipfos circumfcribi patiar,
jllo vtcuaque dimiffo deflexi ad regni Con
filiarios vultu, aufteris, nec vnquam ab
vllo regentium ha&enus vfitatis Confiliarios
tra&auit verbis, quafi ea, quae hefterna die
tra&ata funt manifeftam redolerent prodi
tionem, eiusque machinátores nos Confilia ί
rii fuiffemus ; inter reliqua mentionem fa
ciens tumultus durantibus anni proxime
praeteriti comitiis moti pofterioraque prio
ribus peiora futura, minatus. His profatis
in interius fe recepit cubiculum, manfimus
in hypocaufto exteriori vultu trifti, ac con
fufb nos.Confiliarii ; cur propter exfpe&ta
tionem omnium detórto in malum fenfum
coram optimo Principe, Regnicolaium con
ctufo haec acciderant ? alter alterum inter
rogantes, dum Confiliariorum vnus Diony
 -
-

* ~• -

/
^. -

n 34 Hist. RrRvM TRANsilv.

& i67a.) fius Bánffi, qui germanam Principiffae ha
bebat fororem in matrimonio, cuius itidem
vxoris confobrina foror erat Teleki, haec
prfus eft dicens: Principem Apaffium natu- .
ra lenem, in aufteriora folito nunc erum
pentem verba, nemo merito mirari poteft,
accufandos quin potius eos effe, qui exi
tiofis intimationibus eum ad vrgendum reg
ni Status inducant, quae nec ipfis condu
cunt, exiftimationi interim Principis mul
tum praeiudieant, quis inquam fanae mentis
fibi perfuadere poffet ? Ablegatum Sedis Si
culicalis Udvarhely Valentinum Biró, ac
Nicolaum Horvats • Legatum Comitatus de
Κüküllö, nifi per alios fuiffent impulfi, res
in comitiis a&tas proprio aufu ita vehemen
ter cum dehoneftatione mea vrfiffe; filen- `
tio haec audiuere reliqui: fed Paulus Béldi
Confiliariorum non vltimus exiftimatione,
ac opibus Banffio ferme par furgens e fe
dili, Bánffioque appropinquans, vtrum de
ipfo, quae protulerat, diceret, vt ingenue
iatcrctur, rogat, ille nil vlterius celans Bel
dium prae ceteris horum motuum au&torem,
eoque impellente regni Status tumultuari
ait, cui ille: iniquiffimo hoc fe crimine tra
dnci animofe refpondit, Sed occultum iam
dudum contra eum in pe&ore Bánffium £o*
uiffe
 -
\

/*»
»-
PARs PosteRIOR. , 235
uiffe odium - - fibi compertum effe dicens : (1672.)
Regeffit alter Beldium potius occultas con
tra Bánffium iam pridem fouiffe fimultates,
omniaque in quibus exiftimatio Bánffii con
uerti videbatur, per fubordinatas confudiffe
{olitum perfonas ; maxime autem , a quo
tempore Capitaneatus Claudiopolitanus in -

Bánffium fuiffet translatus, cohortesque non- ' '

nullae equitum ibidem degentes dire&tione
Béldii, cui ha&tenus paruerant exemtae
Bánffio fuiffent traditae, quo Capitaneatu fi
Principi Apaffio, regnique Statibus ita pla- •
cuerit libenter fe cariturum, dunec interim eo
fungeretur munere, ob nullius metum offi
cio fuo defuturum, dire&toque ad Bánffium,
ad Béldium vultu, multis laboribus , omni
que diligentia, vt amiciffimum mihi te fa
cerem Domine Béldi tentans, et nihil pro
ficiens, apertum potius te mihi, quam oc
cultum velim habere inimicum, oportere.
que tandem Dominationem veftram, aut me
in negotio praefenti fore inferiorem. Com- -

motus , his auditis Béldius nullo vnquam · ·

tempore, nullis occafionibus fe imparatum ^
futurum refpondit, ageret, vt luberet, con- ! -

tra virum interim, non foeminam agendum

effe, certo fibi perfuaderet, vtrique plus iu
fto iam effervefcente, ne in palatio Princi
-, . pis

.
 - 's - \

a86 Hist. ReRvM TRANsiLv.

( 1672.) pis amplius verbis digisgerentur, feque non
pueros, fed regni Confiiiarios meminifient,
a reliquis' Confiliariis funt moniti, digreffi
que fumus cum confufione, Magifter quam
uis Aulae quosdam nofirum conuiuas men
fae Principis effe volüiffet ; fed obliti con
uiuiorum taedebat prandere , nil boni omi
nantibus, tendentes hofpitium quisque futim
verfus ex Aula ' Principis nos Confiliarii :
' ' dum fores templi. vbi Regnicolae erant
congregati, tranfire voluiflemus, Status iis,
quae Legatus ipforum Gafparus Kornis hae
fitantibus prae mctu verbis reportauerat,
auditis vehementer commoti , iufferunt per
aliegatum quemdam nos fub vinculo patriae
debito templum ingredi, inuenimus vniuer
fos vu!tu in terram defixo moeftos, ad iram
tamen, quam metum pronivres.
Illic praeter nos quatuor perfonas, pla
cebat omnibus de nullis amplius rebus re
quirendum effe Principein Apaffium, poftu
latisque quorumlibet ad confe&tos Jegum
proceffus reie&tis, certam de tributo Otto
v. mannicae Portae debito facere difpofitionem,
- diffoluereque haec pera&to confeftim regn;
^ comitia.
Sed Confiliarii tam irae Principis, quam
Regnicolarum affe&iibus fedandis tempus.
-
. " …
- de- * *
-
 PARs PosTERIOR. 237 •

debere dari confultiflimum rati; aegre a C 167 a.) v

'Statibus obtinuere ; vt ad decimum fepti

mum diem eiusdem menfis res determinan
da difïerretur ; videbatur bona Confiliario- /
rum intentio, fed aliud erat in fatis ; egrefli •,

enim templo, dum ad hofpitfum quisque v

fuum rediiffet, Dionyfius Bánffi conuiuis • v ^

quibusdam ad fe conuocatis, dum mente t

commota eius diei, necdum fedata menfae -

accubuiffet, paulatim incalefcens mero ne-,

gotium cum Beldio tra&tátum reaffumens,
plura maioraque prioribus contra eum eft
minatus : nec his contentus prius regnum
Tranfiluaniae , quam fe, Principemque A- .
paffium (cui vitam, et opes deuouiffet) pe
riturum affatus eft , ftupentibus conuiuis,
cateruaque adftantium feruorum , per quos
cun&tis, et fingulis ftantibus eodem die
haec omnia vulgata funt, fed excuffo fe
quenti die vino, poenituit confeftim ver
borum prolatorum Bánffium , feraque aefti.
matione ea penfitans , e numero Confi!ia- ,

riorum tres, quos fibi Telekianae caufae ,

fauentes rebatur, Georgium nimirum Ka- -

pium, Francifcum Rhedeium, ac Thomam

Nagy, Beldium adire voluit, quo iterata ad
eum legatione fun&i fedatis, mutuo affe
&tionibus ad concordiam (vtinam durabi
lem)
 <

, ag3 HIst. ReRvM TRANsiLv.

( igna,) lem) eos reduxere, fed de his fatis. Reg
nicolae eorum, quae funt fuperius infertâ
1egis omnium memores, ex contentioneque
duorum Confiliariorum , quibus vix aliqui
pares, nulli autali erant fuperiores , eo p:•
iora metuentes, reie&tis quemadmodum an
te triduum decreuerant, omnibus omnium
poftulatis, comitiis , quam citiffime finem
imponere allaborant. * ,

Accerfuntur Confiliarii, in quorum prae

fentia propofitiones Principis Apaffi, tra$tan*
' dae erant, quae duos prae ceteris in fe con
tinebant res, quarum natura fine futuro me
tu negligi hon poterat.
Ante omnia de tributo Ottomannicae
Portae debito fa&ta eft inter hos non fing
contentione difpofitio ; Princeps Apaffius
femper cum defe&tu ha&enus adminiftratari
per Fifcumque hunc defe&uin fuppletum
praetendens, vt maius, quam ha&enus per
penderamus , nobismet imponamus tribus
tum, inferuerat propofitionis pun&to primo 3
Regnicolae e contrauerfo tantam fummari
afferebant pendiffe, quae nifi in alios fuifïeé
profufa vfus, non tantum ad cofitentatio
hem Ottomahnicae Portae fatis fuiffet;
imot non exigua annuatim fuperfuiffet pe- .
cuniae fumma. Conclufum poft multas tani
- dem

- ——
•=——

p,as posteRiok. , *89 `

a., contentiones tantum , quam° annis C 167$.)
proxime praeteritis folueramus • imponen*
3um eße tributum ; - alium interim fubfti*
tuendum eius Praepofitorem Petrum Budai,
euius Confiliarii du9 wolfgangus, et Ioan*
nes Bethlen fint Infpe&ores , ne quidquam
quocunque iubente ex tributo aliorfum pof*
fit erogari.
§îâa: Reaedificationem arcium fi- -

'
f.alium, quae ruinam ferm% minabantur a
eontinebat , fecundum propofitionis princi
palis pun&tum. Quibus vt tempeftiue Reg*
nicolae prouiderent; commineatuque fufficienti
easdem munirent » monebantur, fed irrito
fùccefîu; disguftati enim reb'* praeinfertis
omnes, commeatu ante quadriennium fuf*
$cienter praedi&as arces fe muniüiße re
i;onderunt. Ab iis itaque , Pe* quus ero
gatio eius fa£ta e(t , rationem exigendam
incarcerandosque vfque, ad fatisfa&tionem
Aon obftante nobilitari praerogatiua , qui
{ine afíenfu Regnicolarum ei manus admo*
uere praefumferunt : aedificatio arcium fi*
Εὐui, reieaa eft in illos, qui fifcalia bo:
aa, quorum labore illae femper aedificari
£ìábánt, ex nimia nunc Regentis; Praede
Jégorumque libertate fibimet vfurparunt.
finitis hoc tenore comitiis difeefferunt om
Pars II. T , , nes
 29o His r. ReRvM TRANSILv,
nes moefti, disguftatique multa patriae (v*
tinam fallantur) mala ominantes. Sed re
C 1672.)
{tat adhuc referendum. `
Decima o&taua O&tobris nondum comi
tiis diffolutis tepefcente iam Principis ira,
dum ea, quae per Gafparum Kornis regni
Status Principi Apaffio nunciarunt, dili
gentius apud fe reuoluiffet, indignatus quam
uis prima fronte aliis impellentibus fuerat
3Regnicolis ; Confilium nihilominus eorum
fequi non grauatus mille ducatos Proceri
bus Turcarum diftribuendos per dapiferuim
(uum Stephanum Nagy Ladislao Balö in ca
ftris ( vt fuperius aliquoties di&um ) Tur
carum exiftenti, transmittens, vt conciliatis
muneribus, quorum intereft, animis omnem
adhiberet operam, ne infelix Telekii expe
ditio periculo, Principem, eiusque regnum
inuolueret, diligenter admonuit. Celebra
uit eo die cnm nonnullis Procerum conui
uium , Princeps Apaffius; vbi ftrenue eft
potatum, exhilaratusque vino, Princcps Dio
nyfium Bánffi biffina materia, Wolfgangum
Bethlen, ac Sigismundum Mikola certis
panni vlnis donauit; fat bibiffe, reliquis
fuffecit ; in fine tamen conuiuii dum tam
di&us Princeps, quam toti incaluiffent vi
no, accitum in feneftram Dionyfium Bánffi,
fic
 ^

* PARs PostERIOR. 49r

a.

ficPrinceps eft allocutus: Cum Telekium

Dominatio veftra certo certius fit inuifura, (isis.)
noftro nomine haec illi dicat, oportet. Qua
fiter durantibus anni proxime praeteritico.
mitiis fufcitatis contra nos motibus, ipfe quo.
que particeps fuerit, recenti tenemus me
moria ; eruptionem praeterea per ipfum con
tra Caefareanos nuper fa&tam ; ex annuen
tia autem noftra pifcatur fecuritatem ; pe
riculo, quod illinc emergere poffet, nos in
uoluere non erubefcens, cui etfi abunde li.
centia per nos fuiffet data ; in litteris ni
hilominus pofterioribus, dum contraria ac
cepiffet mandata, fi fidelitati nobis debitae.
inhaefifiet, fubfiftendum fciuerat ; per lege,
itaque regni innota perpetuae infidelitatis,
amiffioneque omnium bonorum merito nunê
poterat conuinci ; intelligat interim horum
omnium nos non effe immemores, Palluit
hoc audito Banffius, Proceres vero, quos
in praedi&ta caufa indignationem Principis
pafios fcripfimus; dum toties diaum Prin.
cipem non- fe totum Telekianis deuouifTe
vident, aliquantulum exhilarati funt.
Ioannes interim Nemes, quem cum an.
nuo tributo Imperatoris Turcarum Aulam
adire oportebat, domi eft reli&us fùaden.
tibus procul dubio illis, qui a&a Regnico
T s larum
 aga Hist. ReRVM TRANsilv.
Qu&a,) larum coram Principe oblique fuerunt iff*
terpretati , Ladislaoque Balö adhuc in ca
{tris Turcarum haerenti per Principem A•
paffium demandatum , vt tributum admini*
ftret. Tam - durantibus, quam diffolutis
iftis infelicibus comitiis videre licebat dif•
fonos Procerum animos ; neceffitudinibus
Dionyfii Bánffi, ac Michaelis Telekii ii:ni
xi, ne aliquid contra Telekium clarius con
fuleretur, hoc vnicum habebant in propo
fito ; quidam multis a Telehio, eiusque a£
| - feclis fe iniuriis laceffitos praetendentcs op
- - timam illam euertendi occafionem, tunc fu
peruiffe rati, dum eruptionem eius, regno
Tranfiluaniae exitium allaturam, Germano
rumque ac Turcarum* Imperatoris armis
propediem ob ad facinus nos caftigandos
eleuant verbis, fub praetextu publici me•
*. -- tus, priuatas vlcifci videbantur iniurias.
* Erant diuerfi ab his omnibus nonnulli qui
u * (ipfi norunt, quo confilio) nec patriae , cui
- debemus omnia, rebus confulere , nec pri
uatim contra eam Telekio fauere valebant,
- mutos, aut furdos fe fingentes , dum intri
cata haec materia a magnis diffidentium
partium moderatoribus, voluitur, ftrepitu
ipfi in re tanquam nihil ipfos tangente, tra*
goediaeque alicuius fpeculatores filebant,
- - aut
 PARs PosTERioa. 393 .

aut fi&is fub caufis Alba Iulia excedendi ( 1672.)

aucupabantur licentiam. E quorum nume
ro fuit Ioannes Haller, Confiliariorum vnus,
qui fatis fenfatus, caufa tamen patriae, non
fatis generofe , pofthabita, vna cum Gene
rofo Ioanne Petki, non exfpe&tatò rerum
exitu difcefferat ; neutralitatem, nec amicos .
parare, nec inimicos tollere, confiderans;
nec deerant plerique affe&tuum praeinferto
rum expertes, bonique patriae ciues, qui
exitio Telekii non inhiabant, minimeque
optabant (fi per eos liceret) eum non fal
uum ; faltem fecuritas ipfius , incolumitati
patriae ne aduerfaretur ; regni enim falu
tem, fupremam agnofcentes legem, cum
exitio eius vniri non agnofcebant , fed de
uin&ti eius fauebant perfonae, Praeualenta
itaque pofteriorum fuffragio , inftituta erat
ad Principem Apaffium , regni Statuum fa
&a per Gafparum Kornis legatio cuius in
felicem progreffum ex fuperioribus videre
licuit: vergentibus ad finem comitiis, fpe
&are mi Le&or potuiffes curfum, mutatis
que ad celeritatem iumentis cum litteris
Κövärinum verfus volántes videre erat Te
lekii tabellarios, per quos de fideliffimis in
negotio ipfius praeftitis fuis officiis quisque.
coram co gloriabatur, adeo, vt vel eum, in
T 3 cuius
294 Hist. ReavM TRANsiLv.
>

cuius gratiam haec fecerant tam abie&i, et,

feruilis quorundam obfequii taederet, feqne
ex informatione aliorum rem totam dudum
intellexiffe nonnullis refpondiffet. Sigis
mundus autem Bánffi omnium, qui in viuis
tunc erant , Confiliariorum aetate proue
&ior, vt reliquis Telekii amicis fincerio
rem ergâ eum {e teftaretur, ipfemet in ae
tate, decrepita Telekium adire , eaque ,
quae in comitiis egerat, referre decreuerit,
magno fuo malo; itineris enim difficultati
-bus impar, morbum grauiffimum fibi con
traxit, feminmortuusque ad Telekium Kö
várinum delatus, per complures dies leSto .

iacuit defixus.
Magna fenefcente O&obri perlata funt
ad nos noua, Imperatorem nimirum Turca
rum fibi optimam, contrariae autem parti
infelicem, et ignotniniofam cum Polonis fan
xiffe pacem, qui ius, quod in fortalitio in
fignis Cameneienfis, circumfitaque regione
nec non prouincia Okraienfi habuerant,
Turcae cedentes o&oginta praeterea impe- »

rialium millia pendentes, mercari ab hofte

pacem non erubuerant. Quo Ottomannica
natio praeter, et fupra opinionem propriam
facile obtento, ingenti cum faftu Molda- -

u1am |
 i - - - - - - - ττχm
- - - - - i .v

PARs PosTeAIoR. 295 - ,

uiam verfus regredi, illincque omni foluta

metu, Danubio appropinquare coepit.
(167.)
- *
/

.
!
Innotuit eodem menfe nobis Balthafa
rem Macskafi, Viennam vt primum expe
ditum non paucis periculis exantlatis Jau- , (!
rinum feliciter penetraffe, vnde verfus Vi- - .

ennam tendenti , nil amplius in itinere fu

pererat periculi, quid illic perfecit, quidue ,
reportaturus eft, ex fequentibus videbis. •
Sub initium Nouembris regni Statibus
diffolutis, Dionyfius Bánffi Principis Apaffii
, lateri adhaerens, allaborat Telekium refti
tuere gratiae, nec id fa&tu erat difficile ;
cum Principiffa eum tanquam omnium cog- ' ' *.

natorum chariffimum, dies, no&esque re• - - |

commendaret , nec nimio confanguinitatis - .

amore, fa&ta eius vllus improbare poffet. \

Similis itaque cum Bánffio {enfibus apud -

Principem iufto plus lenem voti non aegre •

fa&i funt compotes ; litteris enim tam di&i
Principis, quam Principiffae accitus Tele- - ]
4<ius , qui poft rem Vaczvarum male ge- , : ;
ftam, quo erga fe animo Regnicolae duce- - • \
rentur, quidue contra eos, in amicis fuis,
ac fauore Principiffae effet opis, Kövärini +
fubfiftens. praeftolatus fuerat ; non vt vi- !
• £tus, fed tanquam Vi&tor triumphanti fimi- a

Iis pompa infigni cum centum plus minus

T 4 equi- .
• . / ;

• - - -

--_sa…._.._
*°-*-*-*-*• _• _ •
 • 96 Hisr. Reavm Trassilv.
(1672.) equitibns Albam Iuliam ingreffus eft ; ade
rant ibidem de rebus quafi in Hungaria
tunc fauentibus confultaturi vna cum Dio
nyfio Bánffi, et Georgio Kapi, Thomas Na-.
gy, Francifcus Rhedei , ac Sigismundus.
Bánffi, ex morbo nuper concepto iam re
ualefcens ; Confiliarii partium Telekiana
rum fautores amiciffimi , cum quibus per
decem circiter dies fecretas habuit Prin
ceps confultationes, reliquis regni Confilia
riis, Regnicolisque parum notas, vnde mul
ti multorum fermones. Telekius prae ce
teris, tanquam publici feruitii vi&or non
folum Proceres plerosque, qui in a&ibus.
praeinfertis falutem patriae ipfius fauori
praetulerant, fed nonnullas regni Tranfil
uaniaeque prouincias aufteris affecerat co
mitiis, multa multis eft comminatus ; quae.
poftquam in toto regno, eunlgata fuiffent,
extremam nomini eius conciliauere, iniu
riam. Celebrauit per eos dies iterato cum.
praedi&is distus Princeps conuiuia, vbi a
' bene potis , multae inuicem affecurationes,
iuramenta, aliorum non fatis honorifica men
tio, et reliqua, quae fcribere taedet, fa&a
funt. - -

Sub finem huius confultationis Princeps.

&paffius Confiliariis, qui Telekio non ita,
vt
*.
 t

r
PARs PosTERIor. 297

vt fuperius mentionati erant adle&i, nec ( 167a.)

ad confultationem praedi3tam Albam Iuliam
erant acciti , euulgat litteras, in quibus
propter diftantiam locorum anguftiamque
temporis eos nón effe vocatos fcribit, figni
fjcans iisdem ex Sede Siculicali Aranyas,
ciuitatibusque Hungariae vicinioribus , ao
Claudiopolitano, ac Somjaienfi, praefidiis,
certam militum manum Hungariam verfus
pro cuftodia limitum regni fe expediuifîe,
non autem ob metum in vicinia exiftentis,
Germanici exercitus, cum pax inter Roina
norum, ac Turcarum Imperatores fancita
per regni Tranfiluaniae Status nunquam fit
violata, Agnouere his litteris per regnum
euulgatis tam Confiliarii Albam Iuliam non
vocati, quam etiam Regnicolae fortunam
Telckii, qui amiffo (vt praemiffum) exer
citu raro, aut nunquam primo ludentis for*
tunae exemplo , non minus exiftimatione,
ac fauore Principis au&us eft, quantum ex
pulfis e toto regno Hungariae Germanis,
reftitutaque in priftinam libertatem natio
ne Hungarica ipfi fperare licuiffet; nec ipfe
patienter fuam poterat ferre fortunam mi
nabatur ferme omnibus his mitius, illis afpe
zius, nec immerito. Dum fub nomine Prin
cipis omnia in omnes fibi licere cerneret,
T 5 - Ioan

£%
.
* ;

_*ea — - *---…-…r…_…-
 a98
+
Hist. ReRvM TRANsiLv.
' (1672.) Ioannis prae ceteris Datzó Sedium Siculi•
calium Szepfi Kezdi, et Orbai Capitaneo
fupremo irafcebatur extreme, quafi maxime
eo impellente, in comitiis nuper celebratis,
Siculica natio ipfi prius opinione fua non
fauiffet, iurauitque multis praefentibus ,
praedi&um Capitaneum munere propediem
fe exuturum ; ipfo enim procul dubio coo•
'perante fcribit ad Ioannem Datzô Prin
ceps Apaffius decreuiffe fe menfe Ianuario
inuifere prouincias, Siculicales Aemiluftrio
que ibidem fa&o, fi quae per Officiales Si
culorum poft obitum Georgii Rakotzi op
* preffiones miferae plebi funt fa&tae mede
' lam iis adhibiturum. Cum autem conftaret -

nec per ipfùs Siculos, nec per Regnicolas

hoc de negotio requifitum Principem, ne
mini erat dubium contra Ioannem Datzó,
confequenter quoque alios Siculorum Offi
ciales hanc famam effe motam non a pro•
uinciis Ioannis Datzó fubie&tis. Eadem de
,- \ re Princeps Apaffius litteras inaudito ha&te
nus apud nos exemplo per alios mifit; cum
per Capitaneos iuffa. Principis Siculi intel- -
ligere femper fint foliti ; ex praedi&is fig
nis certo certius credimus, id de quo iura
uerat, omni induftria in effe&nm dedu&u-
rum Telekium , quo exitu annus fequens
docebit. Ioan

_-~
 i .

PAas Postreioa. 399

Ioannem Datzô fideliffimum femper Prin

cipi Apaffio praeftitiffe operam, totnm Tran
filuaniae regnum bona fide teftari poterat,
quod laborum fuorum accepturus eft prae
mium videbis in fequentibus, Eodem De
cembris menfe fluente dum Princeps Apaf
fius in caftello Balasfalva venationibus te
reret tempus, redux Vienna Balthafar Mats .

kafi, hanc confilii bellici Viennenfis repor

tat refolutionem : -

Sacratiffima Caef. Reg. Hungariae , ac

ohemiae Maieftas !

' Dominus nofter Clementiffimus benigne

percepit ea, quae Illuftriffimi Domini Mi
chaelis Apaffi Tranfiluaniae Principis qua
rundam partium regni Hungariae Domini,
et Siculorum Comitis Ablegatus Dominus
Balthafar Matskafi, poftquam crcdentiona
les fuas exhibuiffet , demiffe expofuit, et
turbati Status Hungariae regni clementiffi
mam confiderationem haberi, illisque, qui
Maieftati Caefareo-Regiae minus obfequen
tes fuere, benigne ignofci, nomine Princi
pis humillime petiit. Palam eft fumme di
&tam Maieftatem Caefaream, et Regiam ne
mini accefíum ad thronum gloriofum fuum,
et innatam Cicmentiam denegare, etiam
I
fub
ditis
 '.*

3oo Hisr. ReRvM TRANsIlw.

} (16;a, y ditis fuis delinquentibus, dummodo refpi
fcant, et condecenter fe fubmittant, non au- ,
tem armatis , et in crimine laefae Maiefta- .
tis (quo maius effe nequit) perfeuerantibus,
vnde etiam minus conueniens fuit , et paci
-* , cum excelfa Porta Ottomannica nouiffime

-
conclufae, e'diametro aduerfatur , quod re
bellibus hucufque in Tranfiluania recepta
-
culum fuerit datum, et fomentum ; fperaffet
fua Maieftas Caefarea et Regia maiorem
obferuantiam, et gratitudinem pro fumtibus,
impenfis, operaque locata, quibus median
tibus Tranfluania in fecuritate huiusque
priuilegiis fuit conferuata, et confirmata,
vigore primi articuli pacis fuperallegatae ,
et antchac communicatae; pro quibus ctiam
beneficiis Illuftriffimus Dominus Princeps,
et regni Status vniuerfi Tranfiluaniae per
Magnificum Dominum Dionyfium Bánffi an
no millefimo fexcentefimo fexagefimo, quin
to demiffas egerunt gratias: modo autem,
cum ad iftos nouos rebellionum motus e
Tranfiluania fufcitatos, et in vifcera regni
effufos praelibata Maieftas denuo fuerit
euocata, militem per regna, et prouincias
«t fuas difperfum colligere , exercitum confla
re, adornare rem tormentariam, et anno
nam comportare, magnosque impendere fum
tus,
 PARs Postrâror, 56i
ttis , quibus non fuiffet opus, regnumque
in tranquillitate ab Illuftriffimo Domino
Principe adeo defiderata absque vlla tur
batione potuiffet permanere, nifi faepius me
morati rebelles in Tranfiluania habuiffent
receptum, liberumque regreffum, qui tamen
per gratiam diuinam, armaque iufta Caefa
reo-Regia pàrtim in internecionem deleti,
partim, in fugam a&i,funt, atque diffipati;
idcirco confidit benigne praelibata fua Ma
ieftas Illuftriffimum Dominum Principem
gratiarum acceptarum haud fore immemo
rem, neque ad alia remedia capienda anfam
daturum, et ad minimum hac fecunda vice,
et impofterum di&tis rebellibus non amplius
daturum receptaculum, neque vlterius per
miffurum, vt ibidem fe recol!igere, et pro
libitu ditiones Caefareas, et Regias infefta
ftare poffint: potius illos adhortaturum , vt
refipifcant, crimina commiffa agnofcant, ab
armis, tumultibus, caedibus, et rapinis, aliis
que patratis fceleribus, quae lingua, et ca
lamus horret exprimere ; abftineant, atque
fupplices laefam Maieftatem implorent, per
quod vnicum remedium, alma quies, et bo
na vicinitas reftitui poterit, atque - fir
mari, . * ** * * '

Calu
 38.
*.
Hist. RERvM TRANsilv.
calumniofe quoque imputatum fuae Ma
( 1672.)
a.
jeftati Caefareae, et Regiae, ac fi nationem
•*. Hungaricam indifferenter odio profequere•
tur, quod longe aliter fe habere euidenter
apparet, gratia enim, et benignitate com
pleaitur bonos, et non pauci fideles Mag
ìates Hungarici degunt Viennae , in regno ,
'atque in caftris augentur honoribus, digni
aübus, et poffeffionibus; malos vero odit,
et deteftatur crimina ; intereft enim reipu
blicae, vt deli&ta puniantur, quamuis inter
sot centenos criminis laefae Maieftatis reos
poena ad, paucos peruenerit, neque renuit
tua Maieftas Caefarea, et Regia eundem
Dominum Ablegatum ad thronum Cafareum
admittere , et coram benigne audire licet
vno, eodemque tempore quidam principa
liores ex Tranfiluanis apertam hoftilitatem
tentando Szathmarinum verfus arma in illis
partibus circumferendo eruperint, quae non
íunt odii figna, fed clementiae, atque pater
mi amoris, quos fi Illuftriffimus Princeps
rmerita afficiat poena, cedet idipfum in ar
gumentum et teftimonium fibi eiusmodi ho
£ilitatis a&lus minime probari. — Quod ei
dem Domino Ablegato pro benigna refo
lutione notificatur, eique de reliquo fum
- 1T1C
 PARs PosterroR. 3o3

me di&a Maieftas Caefarea, Regiaque gra- ( 1678.)

tia fua clementer propendet.

Per Imperatoriam Maieftatem.

E Confilio bellico
12. Novembris 1672.
Chriftophorus Dorfeh.
Archiepifcopo interim Strigonienfi Ge
orgio Szeleplfényi Hungariae Cancellario
Thoma Pálfi , S. R. I. Principe a Rothal,
Comite Adamo Forgáts pro Iudice Regiae
Curiae nunciantibus his Principem Apaf
fium , Principiffamque alloquitur Balthafar
verbis : - - -

Celfiffime Princeps, Principiffaquc!

Domine Domina mihi Clementiffimi!

Ambos vna me velle Celfitudines ve

ftras alloqui inufitatum forfitan, nec a fana
profe&um ratione cenferi poffet, nifi a mag
nis viris (paulo fuperius nimirum inferti)
firmiffimo obftri&tus iuramento hoc ipfum
facere adigerer, Qui Celfitudinibus veftris
feliciffimum omnium rerum fucceffum optan
tes, ita demum in vita, et morte ipfis pro
gitium, quemadmodum omni dolo femoto,
- fince•
 304. Hisr. ReRvM TRANsiLv,
(1672.) finceriffime nationis Hungaricae,cum eaqtie
plene Celfitudinum veftrarum rebus fuccur
rere ftudent pacati, haec per me nuncia
runt. - -

Collapfas, funditusque euerfas, inclytae

Hungariae immunitates priftino reftitui ni
tori nemo mortalium ipfis fincerius opta
ret ; fed exulum ex Hungaria in Tranfil
uaniam profugorum male fanis confiliis hoc
ipfum non intendi, progreffus rerum tefta
tur, infeliciffimi enim mortaliurh illi, nulla
regni Hungariae Statuum vnitate firmati,
nullis Chriflianoruin Principum , aut Otto
mannicae Portae confoederatione, viribus
que fuffufti , perfidia plusquami punicâ , fi
&tas in Hungariam euulgantes litteras fexa*
ginta Turearum millia Hluftrißimum Prin
cipeiii Tranfiluaniae, ac duorum Valachi
corum regnorum Vajvodas cum omni fuo
robore in faccurfum fuum miffos appro
pinquantes mentiri, non erubuere, incautae
plebis magnum numerum illexerunt, graf
fatique funt contra fratrcs fuos more plus,
quam barbaro; fed initium, finisque huius
delirii intra paucos dies fuit ; Caefareanis
enim militibus appropinquantibus, iis, quos
illae nationis Hungaricae hirudines fi&is
ruaoribus, non pridem fefcllerant in peri*
* cule
 PARs PosteRtoa. * * 3o5
' eulo reli&is, rapina per fummum fcelus pa- (1672.)
rata (onufti turpi fuga fibi éonfulerunt,
nec deinceps (vt refertur) quieturi, donec
propriam patriam perditam, femetque paulo
poft patibulis donatos viderint ; ficcine re
ftituitur noftra Hungaria priftino ftatui ?
nifi exules fratres receptaculum in Tran»
filuania habuiflent, et habituros fperaffent,
nunquam haec eos potuiffe patrare, eo, mi
nos plura velle moliri, res ipfa eft docu
fnentO. * -

Celfiffimum itaque Principem Tranfif

uaniae obteftamur per Deum, ne finat illos
amplius tumultuari , extremumque nationis
Hungaricae maturare exitium, infiftat, quin
potius fan&te et pie per veftram Generofi*
tatem inchoatae paci ; experietur certe fc
1icem rei progreffum, videbit cum applaufu
reftitutam per integrationem eius in quietem
Hungariam; reftitutos demtis quatuor, quin
que perfonis in ftatum felicem eos, qui
nunc defperatione ada&i fuerunt , feque,
dum perditos credunt , Hungaricum nomen
vna totum perditum optarent. Confulet Cel
£iffimus Princeps propriaeque in hoc nego
tio fecuritati, qui multis inimicorum infi
diis, in Ottomannica Porta faepe petitus,
aifi facratifíimae Imperatoriae Maieftatis pa
Pars II, VJ tre
 v

go6 Hisr. RERvM TRANsiLv.

C 167a.) trocinio fuiffet defenfus, Principatu iam du*

dum exmtus corruiffet, nec deinceps tutior,
£i illo femet deftitueret prote&tore. Rem
praeterea magni momenti, magnaeque con
fiderationis toties di&to Celfiffimo Principi
per te propalamus. Ex finceriffimo (nimi
rum) Imperatoris Turcarum conftare confi
1io. facratiffimae Imperatoriae Maieftati de•
creuiffe Ottomannicam gentem bello, quod
contra Polonos fufcitaret, vi&oria, infidiis,
aut pace finito, Viennam,confeftim obfidio
ne cingere, eaque expugnata fouam illic
conftituere imperii fedem 3 horruimus, dum
haec audiuiffemus, tota hoc intelle&to con
tremuit Europa , fimultatibusque quibusli
bet Reges, Principes, ac reipublicae fepo
fitis, ar&tis nunc inter fe vniri allaborant
confoederationibus communem Chriftianita-.
tis hoftem, communibus omnium armis pro
pulfaturi, omnium praeter Galliae Regem
prona in hanc vnionem eft voluntas, folus
ille praepotens, vi&oriisque non pridem
paruis elatior praeeffe potius omnibus, quam
vniri optat, fed ingens, quod imminet peri
culum compellit tam facratiffimam Impera
toriam Maieftatem , quam totum Imperium
Romanum cedere potius Gallo, vel iniqua
petenti, quam illo res Europae conuellenta. .
prae

--
 PARs PosTERioR. 3o7
praedae fieri Barbauo certo certius breui C 1672. X
3 Y 111a circumferenti ; Imperatoriae quidem

' Maieftati nunc feliciter regnans Auguftiffi

' mus Imperator renunciare decreuit minime ;
fed tam fàcratiffima fua Maieftas, quari
Principes, Ele&tores, reliquique , quorum
intereffe poffet, fuccefforem in imperio Gal
lum funt defighaturi , in bonaquc forma
eum de toto negotio affidaturi, faitem fin
• ceram, ac fidelem in hoc bello cóntra Bar
barum nauet operam, áliqua; fi quae prae
tendit tanquam minoris momenti absque .
tergiuerfatione eum obtenturum fcias. Re.
bus quocirca fic ftantibus, de affenfu quo
que illius nihil ambigimus, cuius Legatum
Huic infudantem tra&tatui, hic Viennae ha
bemus praefentem.
Haec Principem tuum fcire oportet,
qui Tranfiluaniae regnum inter duas Mo
narchas pofitum, quafi lapidem quemdam
manu tenet angularem , tantaeque confide
rationis, quod a Chriftianis contfa Barba
rum bellum gerentibus praeteriri poteft
neutiquam; fed vetimus, notimus, ant ho
n item, aut amicum nós experiatur Tranfil
3 uania, neceffe eft. Si meditationi per te
» inchoatae Princeps tuus prudentius infiftat,
£ *•
fine fumtu, fine armis,
, U àfuâ, regni fuirità
fccu
•
 gos Hist. RERVM TRANSILτά
,;tatem, infitum coram omnibus Chriftiariis
( 1672.) £amae decus, omniaque , qu°° apud magna^
nimos Principes aut morte redimi, aut vita
Aemimari folent, affequetur , fi autem his,
fpretisque ha&enus tritam fequetur viam,
£lamus per Deum omnipotentem intra an•
júfariüm regno, honore , vita , eum •**
riturum.
Paes funt celfiftime Princeps • Celfiffi4
maque Principiffa per me vobis num•
ciata. 3 .
Qualiter his afficiemini in poteftate ve
pra`íitum eft ; fidelitas vobis debita haec
me fubticere non fiuit
Audiuere non fine fenfu, quibus ifta
&;aa fuerint a Balthafare, litteri* Dionyfii
fanffi, qui ex Balthafare , hae$ in itinere
intellexerat, Principemque informauerat,
multum ponderis ipfius verbis influentibus;
pronusque ad hoc negotium (vt apparebat)
Princeps, dixit inter reliqua Matskafio,
\
exulum ex Hungaria profugorum, ad Otto
ìnteam Portám expeditum Legatum
stephanum Rakoczi , allaturum fibi effe
certa, inter tres dies Albam Iuliam ingre*
turum. Quibus Hungariam inquietantibus,
quamnis di&lus Princeps in negotio ipfo
ium fecerit expenfas, quantas fubierit mo
leftias,
 pars Posterior. gos
-

leftias, conftaret apud omnes ; iam tandem ( 167*.>

reie&tis ipfis , ipforumque tumultibus , nQn
amplius fe rébus ipforüm admoturum manus,
maleque Petroczio imprecatus arefto eum,
fi fuperuenerit , fubie&turum, minatus eft,
de quo prius, quam aliquid loquamur, quis
erumpentium in Hungaria progreffus vfque
ad finem anni eiusdem fuerit, neceffario re•
praefentandum vobis eft. Memorem quo
circa mi Le&tor oportet (vt ex fuperioribus.
liquet) eruptionem eorum Augufto menfa
inchoatam primis menfis Septembris diebus
felicem habuiffe progreffum , iun&i enim
primum Hajdonibus, mox prouinciarum vi
cinarum incolis inter paucos dies quindecim
millia, et amplius hominum habuere in ca
ftris, quorum diffoni mores, diuerfe etiam
<bellandi caufae, exules enim, fub quorum
du&u eruptio coepta fuerat, nobili profapia
erti, patriae libertatis, Chriftianaeque re
ligionis reftitutionem Ckonefta fane verba)
praetendebant in litteris per Hungariam

; euulgatis, quamuis (vt inferius videbis) nil

minus, quam idipfum in toto ipfis curae
fuerit negotio, Congregata vero ad eos fce
1eratorum colluuies, quod in corde, idem
in ore, voluens ad praedas, a quibusuis ex
*orquendas veniffe, nec Officialium in ea
U 3 prac
 l. -

gio Hist. RERvM TRANsiv,

{167a.) praeceptis fe circumfcribi paffuram pafam
gloriabatur. Inferuerat manifeftis fuis erum
pentes, totum quod orfi erant negotium , af
fenfü, patrocinioque Imperatoris Turcarum
effe fuffultum. Quo iubente fexaginta Tur
carum millia, Principem item Tranfiluaniae,
ac Valachiae Transalpini, Moldauiaeque
Vajvodas in fuccurfum ipforum miffas effe
in itinere ; firmabant iuramento mendacium,
quo multa Hungarorum millia,in focietatem.
belli pellexerunt, eosque qui prudenti ha
&enus vfi confilio, perditis ipforum rebus
femet non immifcuerant, in manifeftum
praecipitauerunt exitium, nullusque fuit in
Hungaria fuperiore comitatus , aut prouin
ciâ huius cóntagionis expcrs, fed Comita
tus Szatmarino vicini infe}ici Telekianae
expeditionis exitu, quid ipfis agendum ef
fet, in primo rebellionis elanguerunt a&u;
reliqui puta Zemplény Saros, ac alii iis con- -
termini Comitatus Szatmarino verfus cam
s diftantes, exercitui autem erumpentium.
vicini, aperte a Rege Hungariae defcifcen
tes infelici fe immifcuerunt huic bello.
* Multis dietim referentibus cognita haec
- erant exercituum Germanicorum in Hun
4/ garia fuperiori Generali, cui nomen Span
kán; fed nec in toto flocci pendere, nec in
• - - - .^ te
 ... PArs Postet IoR. 31 r°

tegram, vt par erat , poterat rei adhibe- ( 167a, )

re fidem , minorem itaque , erumpen
tium numerum effe ratus trecentos equites
Germanos 13. Septembris Caffouia in op
pidum Enyitske, qua erumpentes ituros
conie&tabat, pro fpeculando praemittit, ipfe
cum duobus circiter millibus eos fubfecu
-

tus in pago Barcfa Caffouiae ferme conti

guo fubfiftens quantum fortuna rebus belli*
cis poteft, hinc conie&tare licet. Nefciebat
spankan ab oppido Enyitske, vbi antecef*
fores eius pedem figere iufferat, vnico tam
grandem (vt fuci) milliare exiftere Hun
garorum exercitum, Hungari e conuerfo
caos ante curfores Germanos Caffouia cre
debant effe, egreffos, de Spankan in pago.
Earcfa fubfiftente prorfus ignari, feligunt
pmille et ducentos equites fub du&u Stepha*
ani Petroczi, ac Mathiae Suhai ad oppri
mendos trecentos Germanos Hungari, qui*
t>us oppido Enyitske appropinquantibus,
amilitarique more excubias circumcirca col*
locantibus, nondum inita cum hofte pugna
spankán cum valido fuorum robore immi*
*nere nunciatur, quod praeter opinionem.
quamuis Petroczi, ac Suhai contigerat» ni
thil tamen animo deie&i primum cum ante
vurforibus Germanis mox cum toto Spa*
3-- lU 4 kám
/•

-
-

3ra Htsr. ReavM TRANsiLw;.

kám exercitu pugnam conferere non dubi
(1672.) tant, per celeres interim equites fuccurfum
fratrum fuorum e vicinis caftris imploran
tes, mittitur circiter cum duobus milfibus.
Ioannes Bots a pueritia latrociniis, et ra*,
pinis affuetus, fed feruebat iam inter pag
tes Martis tragoedia ; primo enim impetu
Hungari obrutis magno numero Germanis
reliquos in caftellum, quod in vico Enyits
ke fitum erat, compulerant, eos quoque cer
to, certius deleturi erant , nifi fuperuenien
tis Spankán viribus periculo fuiffent exem
ti; vertereque in euim arma neceffitas Hun
garos adegiffet , inftru&is itaque ordinibus.
excepit Spankán Hungaros, qni in pugna
priori paululum languefcentes, ordines quo*
que diffoluerant ; pugnatum nihilominus
vtrinque tres horas viriliter, integra tandem.
Germanorum moles difperfos Hungaros ad
quadrantem ferme milliaris retrocedere coe
git. , Illi praedi&i Duces, vnaque omnes
ordinum du&iores non defiiterant obteftarì
Per Deum, pcr omnia, facra gregarios mili
tes, fifterent fugam, nec tot laboribus ex
antlatis, totum vi&oriae decus fratribus fuis,
qui in fuccurfum eorum expediti confeftim
fuperuenturi effent, concederent, paruit mi
1es, vi&oria Aug ouantem adgreffus hoftem,
* _ • .•
- 4- _ in
-

*
-
-
f
—— , ——--- --- * * ------_—
 PARs. Postra Ior. 313

jm fugam feliciter, compulit ; fed breue hoc

gaudium fuit, certos enim e numero fuorum
( 167a )
ad incerta belli reliquerat Spankán, qui vi
&ores Hungaros adgrefti in longiorem quam
antea pepulerunt fugam , fed nec ipfis pro
fe&to haec laetitia fuit diuturna, affortuniß
{imo enim terapore Ioannes Szöts cum
duobus (vt praemiffum eft) millibus fnper
ueniens totius duei pugna, ac labore laffos
hoftes ipfe integer viribus aggreffus facile
profiigauit: non pugna itaque iam, fed cae
des erat, capiebantur, ma&tabantur per Hun
garos Germani, Spankán equo confcenfo
no&e fimul, et intempeftiuis imbribus (u- '
peruenientibus cum reliquiis deui&i exer
citus , quos beneficio no&is feruatos effe
conftat, Caffouiam fe recepit. Egregia haec
vi&oria erat, praeludiumque totius trium
phi, fi ea moderate vti fciuiffent ; futura,
fed proh dolor! initium fimul, et finem vi
&oriarum Hungaricarum inter pauculas has
horas concluferat fortuna ; vi&tores enim
' Hungari fortunam fuam intemperanter fe
rentes , nihilque amplius aduerfi accidere
poffe rati diftributas in multas partes copias
Munkacfinum munitiffimam arcem, vbi
Principiffa Rakocziana, ingensque eius the
faurus erat, Patak, Onad, Tokaj, Szendrö,
- U 5 Pat
 31 4 Hist. RERvM TRANsiLv.
§ 1672.) Patnak, Kallo, Varda, arces, ciuitates Caf.
fbuienfem, ac Fragopolienfem fimul et ad
femel obfidione cinggre decernunt; exuunt
Chriftianae religionis, libertatisque Hunga
rornm reftituendae pia confilia ; non fexui
' fed nec aetati parfum ; faeuitum, imo in fe
pulchra , quoque nonnullorum Magnatum ,
dum torques, monilia, et his fimilia illic fe
pulta crederentur, vbi pecunia deerat; pe
cora, et pecudes abigebantur; vixque vlla
fuperioris Hungariae pars , praeter Ioca
Szatmarienfi praefidio eortermina, fuit hu•
ius cladis expers. Durauit hae faeuitia a
Septembri menfe ad decimam circiter De
cembris tunc armada Imperatoris Romano
rum fuperueniente (vt inferius patebit) ho 4
ftilis metus huic latrocinio finem impofuit.
Subfequitur certa pars vi&oris exercitus,
profligatum Spankán Caffouiaeque erat ap
propinquans; nec ille infigni quamuis cla
de affe&us, intra inuros fe eontinet vrbis,
abolendae , quin potius ignominiae auidus
iteratas ex vrbe fecit eruptiones, multisque
fuorum denuo amiffis fi eadem vti , fciuif
fent Hungari fortuna, vrbem fimuf, et vi
tam propediem amiffurus credebatur. Non.
amplius itaque iam metuendus; paucis, ad
res eius coar&tandas reli&is, imittitur Be
nedi
 PARs Posterroa. 315
nedi&us Szendi, confortibus Comitatus Zem
blenyienfis , aliisque compluribus, ftipatus,
ad capiendam deditione Fragopolim : vfi il
Je praementicnatam vi&toriam magnificis ele•
uans verbis, dein minuentique Turcarum, ac
Tranfiluanorum ingenti exercitu multa men.
titus, feffam taedio praefidii Germanici vr« ,
bem, facile ad deditionem pellexit, cui re*
niti non erat in poteftate praefidio iam fa
to, quadringentorum hominum non exce
denti numerum ; illi itaque non amplius de
vrbe, fed de corio proprio folliciti, Polo
niam vfque libere dimiffi , abierunt. Ex* \
v.
peditur cum numerofo exercitu ad capien•
dam Leutfoviam Stephanus Petroczi, quem
di&tae vrbi appropinquantem non medio•
criter mouit mille, et trecentorum Germa*
norum ad fuccurfum periclitantium rerum
Caffovianarum expeditorum inexfpe&atus
rumor ; ex re itaque capto confilio cohorti
bus militari modo diftributis, maturat iter,
aleam certaminis fubiturus ; fed Germani
prudenti vfi confilio Leucfouiam ingreffi
tam fe, quam ciuitatem ab infultibus Hun
garorum tutos reddiderunt , fuperueniente
enim Petroqzio per decem continuos dies
nihil praeter leues quasdam velitationes a
partibus effe&um, nulla cum fpe, potiendae
vrbis ;

----
 *

s 16 Hist. ReRvM TRANsfLw;

( 167a. ) vrbis; cum Petroczius omnibus, quae ad
arcem obfidione cingendam neceffario erant,
mediis deftitueretur ; poft inutilem hanc
moram fpargi in vulgus coepit armadam
Imperatoris Romanorum Comitatum Lipto~
uienfem, qui non procul a Leucfovia difta
bat effæ ingreffum, reli&to itaque ad Leuc
fouiam Petroczius exercitu , cum fele&to
fexcentorum equitum numero, decreuit ip
femet experiri ea, quae de imminente ho
fte dicebantur, proximumque Comitatus
Liptfovienfis pagum Cforba ingreffus ibi
dem no&tem transegit ; tam ipfe hoftes,
quam hoftis ipfum in vicinia dimidio fal
tem ab inuicem milliari diftare ignari, fu
perueniens matutinum crepufculum , quae
'no&is celauerant tenebrae, infciosque edo
cuit hoftes ; excubiae enim Petroczianae
non faftem vigiliis, fed toto Germanorum
exercitu ex colle quodam vifo, Petroczium
per equites duos de praefentia hoftium fa
ciunt certiorem, reliqua excubiarum pars
fubfiftit ; quid hoftis moliri vellet, hoc ipfum
praeftolaturi. Germani non excubias, fed
integrum hoftilem exercitum imminere rati,
confiderantius rem gerentes, paucis ad res
Hungarorum explorandas praemiffis ad pa
gum cum exercitu lentius procedentes, tem
pus
 PArs Postka Ioa. 317

pus Petroczio dederunt Leucfoviam verfus, (167a.)

quae fex hungariéis milliaribus diftabat, -
fuga fibi confulendi, nullaque ea di inter
partes res eft gefta. Iun£tus cum exerci
tu Hungarorum fub ciuitate Leucfovienfi
Petroczius, non longa de eo, quid effet.
agendum, fuit Hungarorum confultatio: re
trocedendum, cum reliquisque Hungarorum
copiis, quae diuerfas arcium obfidionibus
infudabant, coniungendum. Placuit omni
bus non contemnendum hoc confilium ; fi
vnitis omnibus viribus bellum contra ho
ftem fuiffet geftum; fed Officiales ferme
omnes , quorum nonnulli decem, viginti ,
imo plures currus fecum habebant praeda •

per fcelus parta onuftos; deuehenda potius

ea, quam liberanda ab hofte Hungaria fol
1icitatum rapinis fuis iter aucupabantur di
ligentiftime ; foluit raptim exercitus Hun
garicus obfidionem Leutfovienfem, Fragos
polim verfus iter dirigens, inftituuntur par
ticulares cum antecurforibus Germanorum
in itinere velitationes , leui cum vniuscu- •
iusque partis damno, fed calones ex caftris
1Leutfoviam pabulatum emiffi propter repen
tinum illinc Hungarorum difceffum, multi
in poteftatem Germanorum viui peruenere.
£xercitus Hungarorum primo poft «di&ae
se -
folutam,
 313 Hisr. RERvM TRANsIlv.
p.

C 1672.) di&ae ciuitatis obfidionem die, pagum vi.

tzusque mox fequenti Fragopolim peruenit.
όermani mille, et trecentis illis, quos Pe
trotzii metus Leutfoviam compulerat iun&i,
lentius progrefti caftra, in itinere poft de
ditipnem ciuitatis Cibinienfis, quarto tan
dem die vicina Hungaris fixerunt caftra,
hic fiue aperto Marte pugnandum, fiue bel
licis artibus res effet praeftolanda, in prom
tu Hungaris erat belligerendi occafio; nu
mero enim, ac robore Germanis triplo erant
potentiores, Fragopolis praeterea, fub cu
ius muris pugnandum erat, a Rege Hunga
riae deficientibus, fido commeatu, ae armis
multuin prodeffe poterat. Particularia hic
Hungári cum Germanis habuerunt praelia
felici fucceffu ; infultuin enim mouentibus
Germanis , fponte cedentes Hungati, ille
&tos verfus murum intra fclopeti ia&tum s
hoftes maioribus, minoribusque tormentis
feriebant, confufosque, facillinum erat ifi
fugam conuerter; ; cum praeterea pedites
ex vrbe clam egreffi, Germanos, qui cum
Hungaris contendebant, per foffam quam
dain circumuenientes non mediocri affece
rint clade ; in manibus Hungarorum erat
vi&oria, fed peruerfis ipfi vfi confiliis, iu
tamsntique, quo Fragopolenfibus erant ob*
- - ftri&ti,
 PARs. PosTERIOR. 319
£tri&i, contemtores, defertis turpi fuga Fra- ( 1673.)
gopolenfibus, verfus oppidum Király Népe
direxerunt iter, Mathia Szukai , qui non
procul Caffovia contra Generalcm Spankän
Qum iufto refi&us erat exercitu, hoc ipfum
prae ceteris agente , feque cum fibi fubie- ;
&is illic cum reliquis coniun&turum ( vt
reuera fecit) promittente. Hungarorum
metu folutus Spankán , ipfe quoque eum
fuis Caffovia egreffus , tormentaque quae*
dam campeftria fecum ducens, iuxta pagum
Szomos coniungitur armadae fuae Maiefta• , .
tis, quae tot fociis au&ta trium tormento•
rum explofione fignum praefentiae fuae ho- *

ftibus dedit. Hungari iuxta pagum Gyök

quadrante diftabat milliaris audito tormen
torum fonitu ne inferiores viderentur, ipfi
quoque tribus tormentorum grandium ex
plofionibus paratos fe declarant ; imminet
interim Hungaris hoftis, inftru&isque ordi
nibus pugnae poteftatein eis fecit, prodeunt
illi numero ac robore longe potentiores,
fed inter fe diffoni, quos cupido pellexiffet
in hanc focietatem : integrum diem, inte- •
gramque no&tem ftetit in armis vterque
exercitus magno Caefareanorum commodo,
Proceres enim Hungarorum plerique, e
quorum numero Stephanus Barketzi in ca
… - •**. ftris
w
 3*9 • Hist. ReavM TRAnaitv,
1672.) ftris erat Germanorum, hinc Hajdonum, a
quibus potior pars exercitus Hungarorum
conftabat, cogniti erant mores , eosque ob
tenta per fupr. exercitus Germanorum Ge
neralem gratia, facile ad deferendos focios
induci poííe perfpe&tum erat, arripit Gene
ralis Kop hanc occafionem , affecuratoriis
qne litteris per clandeftinos Barkotzii mili•
tes Hajdonibus transmiffis effecit, vt fe•
' quenti die, dum pugnandum comminus fe•
ciffet abie&tis Hajdones vexillis, nefarieque
fociis defertis diffugerent omnes, perculfi
hoc fpe&taculo reliqui ipfi quoque fuga fibi
confuluerant, praeter Comitatus Zemlenyien
fis cohortes, ac mille circiter pedites, quia
reliquis paululum diffiti fociorum fuga tem*
peftiue non percepta, tenerario vfi confilio,
pugnam cum hofte conferuerunt, non pau
cisque ex iis caefis, profligati funt , equi
tatus nihilominus fuperueniente no&te nori
fine clade euafit peditatus totus interuit.
* Feffus labore , ac praefata pugna cae•
fareanus miles cum perfeeutus eft fugien
tes Hungaros, Hajdonibus, vt refiquis fe
met fe iungerent perfuadendo, partemque
exercitus hoftilis profligando fatis ad futu
ram vi&oriam fe profeciffe credens.
sole

{
 * PARs PosTERIOR. gar

Selegit nihilominus ad praeoccupandos (1674.)

' per cornpendia viarum hoftes certum equi
tum numerum Generalis Kop ; ipfe fequenti
die cum mole exercitus, vi&orum veftigiis
inhaefurus: dum haec per Caefareanos tra
&antur. Vi&ti in multas diuerfi partes non
confìlio publico, fed cafu ferebantur in di
uerfa : meticulofiores fugiebant ; fed quor
fum, nec ipfemet conieci.
Plerique autem non virtute hoftium ,
fed proditione Hajdonuin fe vi&tos praeten
dentes fugiebant, non pofituri arma, fed me
lioribus aufpiciis propediem pugnaturi.
Accedit in hac memorabilis Martis tra
goedia cafus ; parta enim proditione Hajdo
num per Germanos vi&toria, dum pcditatus
praeter illos mille, quos caefos fuperius fcri
pfimus integer, nec animo deie&us fuperef
fet, non multum vi&ores metuens, videns
nmultitudinem fclopetis eos traiicere, ma&a-
re, eaque occafione illic pedem figere coe
pit, in tanta propinquitate hoftium, vt fclo
petorum boatus, quae milie et amplius erant
explofa , filuis , quem conceperant fjnitum
triplo multiplicantibus, exa&e in caftris au
diretur Germanicis, Kop, reliquique caefa
reani Officiales equitatum , qui ad praeoc
cupandos fugientium pafius erat expeditus,
Pars II. X. cre
 -
gaz Hist. ReRvM TRANsiLv. -

.>
( 167a.) credebant cum Hungaris manum conferuif.
fe, quorum non valde magnus numerus, vt
per Hungaros cederetur vehementer, debi
liores itaque in caftris reliquis ducunt ra
ptim agmina periclitantibus fratribus fuis
(vt credebant) fuccurfuri, fed Hungari ex
cubiis nullis pofitis , tanquam in alta pace
ingenti cum multorum clamore per eos hae,
illac pellentes ma&tabant eos, pro fuilla car
ne vitam mox Germanis penfuri, fuperue
niente itaque hofte fine labore funt deleti,
quicunque nationis beneficio pernicitateque
pedum elabi non potuerunt. Maior haec,
quam potior Hungarorum ckades, duppli
cata vi&oria caefareanus miles ferox non
amplius Hungaros intueri coepit.
Deftinatur Comes Paulus Efzterhazi,
ac Stephanus Barkoczi cum toto Germani
co , ac ipfis adhaerentium Hungarorum
equitatu ad perfequendam vi&toriam, cum
nufpiam vi&ti femet recolligere, nouamque
praelii formam tentare poffent, qui egregie
iuffa executi ad ripam vfque Tibifci fpa
tio circiter o&o milliarium, eos perfecuti,
nonnullos ex debilioribus interceperunt.
potior vi&torum pars Stephano Petrotzi,
Gabriele Kende , Paulo Szepefi , Ducibus
Hajdonum ciuitates verfus fe recepit ; Mat
thias
 PARs Postea1or. 323

thias autem Szukai, ac Ioannes Szöts vete- ( 1672.)

ranique vtrique milites a reliquis fugienti
bus {eiun&ti, non Tibifcum verfus; fed aliam
ingreffi viam iuxta arcem Onad fubftite
runt, quibus dum innotuiffet, ad perfequen
dum fratres ipforum per Generalem Kop,
. expeditos Comitem Paulum Efzterházi, ac .
, Stephanum Barkotzi in ripa Tibifci , quae
duobus diftabat milliaribus, fixiffe cum fuis
pedem, fumto ex defperatione confilio, no
&e eos adoriri non dubitant, caefisque plus
minus centum perfonis totam perturbarunt
eorum aciem, fed dum numero pauci partae
non fufficerent vi&toriae vifa Efzterhaziani
eorum paucitate refumtis animis in fugam
compulfos per quatuor milliaria perfecuti
funt.
Eadem fub obfidione Munkatfienfi for
tuna Hungarorum fuit, qui Nicolao For
gatz, Paulo Vefelenyi, ac Francifco Ifpány
Ducibus eam obfidentes , dum ex tota cir
cumfita prouincia pecora , ac pecuáes abi
gendo, obfidioni arcis militari modo non
inuigilant, eruptione fa&la profligati aufu
gerunt.
Hungari toties per focordiam propriam
ingrediuntur magno numero oppidum Haj
^ donum Böfförmény, vbi infida Hajdonuia
*-
»
' ' 'X a mul
 3*4 Hist. RRRvM TRANsilv.
£ 1672.) multitudo Stephanum Petrotzi , ac Gabrie
1cm Kende arefto fubiicit , fed metu Tur
carum, quos illis fauentes credebant, fe
quenti die liberos dimifit.
Illinc digreffi tendunt verfus Teclas
oppidum Hajdonum Hungari, dum metus
appropinquantis exercitus hoftilis nufpiam
eos diu morari fiweret ; expediunt celeri
paffu ad Principem Apaffium, Paulum Sze
pcfi, qui Tranfiluaniam ingrefíus res, Hun
garorum defperatas exponeret, reliquiis de
~ui&ti exercitus, quos toto regno Hungariae
metus hoftilis certo certius expulfurus c£•
fet in ditione Tranfiluanica fubfiftendi ex•
orauit locum. His pera&tis vna cum inter
~nuncio di&i Principis, quem cum non de
negaturum fibi perfuaderent, Ottomanni
cam ingrederetur Portam, Legatoque ipfo
rum, quem propedieiii expedituri illinc ef
fent, viam praeftaret ; Szepefius fibi com
miffa fideliter apud Principem Apaffium
fun&tus Legatione interprctem eius Brenko
* vits obtinet, eoque Comitatus Aulam impe
ratoriam adiit, ad exitum vfque anni illuc
- moratus, quid reportaturus eft, fequens do
, / - cebit annus. ' -

- - ` . Hungari , qui nemine in fupremuma

• , ' Generalem ha&tenus ele&to, imperare potius
^ . _ _ _ . * * --- omnes,
 PARs iPosTER Ioa, I. 335, *

omnes, quam alicui parere voluerant, to

tum negotium propter, et has eonfufiones
corruptum fero. fentientes infelicis expedi
tionis reliquiis Stephanum Petrotzium prae
' ficiunt Generalem, eundem mox. publico
Hungarorum nomine ad Portam ©ttoman
nicam expedituri; fed. nec in eo eligendo
confenferunt omnes, quem interea titularis
hic honor nouis obiicit periculis, Expedi
tus ad praedi&am Legationem cum fexa
ginta Nobilium caterua, dum fe exercituum
regni Hungariae Generalem ac Plenipoten*
tiarum, plus iufto, meminit ; in itinereque.
Dionyfium Bánffi in arce Gyalu falutat,
nullas ab exercitu litteras ferens; interro
gatus ab eodem, quali ad Principem funge*
retur Legatione, cum nihil praeter liberum
paffum a di&o fe rogaturum Principe, fed
ere&ta Valachiam Tranfalpinam verfus itu
rum, Vajvodaeque eiusdem regni ope, ac
recommendatione, in toto negotio coram Ot
tomannica gente vfurum refpondiffet; Bánf
fius tam fe, quam Principem Apaffium in hac
ILegatione fpretos credens, haec omnia pe*
litteras toties fato Principi aperuit, nondum
Albam Iuliam ingreffus erat Petrotzius,
inuifa iam eius erat Legatio. Iisdem plane.
diebus rediuerat ex Aula Viennenfi Mats.
X ; Wafi,
 -
gn& Hist. ReavM TrAwsilv;
(1672.) xafi, quid reportauerit fuperius infertum
eft, tantaque fuit huius Matskafianae Le
gationis efficacia, vt Princeps Apaffius fe
Ottomannicam Portam verfus Petrotzium
minime dimiffurum, palam teftaretur.
Ingreditur interim Albam Iuliam Pe
troczius, armatusque cum Nobilium fibi ad
iun&orum caterua audientiam impetrat •
eui more infolito audientiam roganti non
abnuit Princeps, monens per Aulae Magi
ftrum Mathaeum ' Balog , vt cum quinque
perfonis menfae prius Principis intereffe
vellet, finito prandio audientiam habiturus.
Infelix ille Genera}is Plenipotentiarius
que Hungariae, nuda nomina (quae aduer
fo fato ipfi erant impofita) haedi audientiae
dilatione fe queftus non paruit Aulae Ma
giftro falubriter monenti , pulfatoque ma•
nu, quo accin&us erat gladio, mukta Hun
garorum millia fe armis illis induiffe fatus,
palatio Principis ira tremens excedit; nit :
fibi cum Principe Apaffio effe eurae, ad
iterque fequenti die fe moturum dicens.
Princeps Apaffius alias plus iufto le
nis, in negotio nihilominus praefenti, fiue
informationibus praeoccupatus, fiue verbis
Petrotzii exacerbatus, adeo multum ex
canduit; vt Principiffae Georgii Kapi Con
filia
 PAas Posterror. 3^7.

filiarii, tunc in Aula praefentis, aliorumque (1672.)

precibus aegre fit cohibitus, quin armis
contra eum vteretur. -

Regreffum nihilominus in hofpitium *

arefto iuffit fubiici; nec Petrotzius areftum
patienter ferre poterat, multos viros for
tes, fibi illatam iniuriam propediem vltu
ros dicens.
Relatum hoc denuo per quosdam ne
feios filere circa vefpertinum Principi A
paffio, qui toties di$ti moleftiis inquietatus, *
iuffit, Petrotzium adduci in palatium ra
tione praelatorum verborum, dum praeto
riani pedites quod iuffum ipfis erat, Petro
tzio fignificant, tunc tandem ille fortunam
fuam agnofcens fepofita ferocitate , fecutu
rum fe vultu fubtrifti refpondit ; de vita
parum fecurus, fed Principiffa aliique pri
morum de fuperius fa&a mentio, emolitum
Principem, ne de eo durius confuleret, ob
tinuere, ex Aulaque Principis redu&us ares
fto fubie&tus, relinquitur in hofpitio.
Transegit fubtriftis fequentes dies Prin
ceps Apaffius cum fociis nonnunquam Pe
trotzii compotationibus terens tempus in
uidiam procul dubio fa&i, quod cum Pe
trotzio a&tum „erat, apud reliquos lenire fa
X 4 tagens,
 3*3- HisT. RERvM TRANSILv.
Q 1672.) tagens, ita tamen, vt pcrturbati animi in
dicia quilibet agnofceret.
' Accurrunt Albam Iuliam (non vocatiXr
Confiliariorum nonnulli,quibus fauentibus co
mitiaRakotzii Petrotzii caufa magna ex parte
dimiffa reftituta funt, ipfe diligenter deten
tus cuftodia praeftolari iubetur, tam Proce
rum ex Hungaria profugorum, quam regni
Tranfiluaniae, Confiliariorum de hoc nego
tio determinationem, qui ad 3. Ianuarii fe- .
quentis anni Albam accerfendi forent, -

Intér hos motus annus 1672. nobis va

ledixit, dum caefareanus miles e toto Hun
gariae regno Hungaros erumpentes exegi£
fet, in ditio11emque noftram, fugere eos com•
puliffet, vtrum limites Tranfiluaniae ingre
di praefumeret dubitantibus, et metuenti
bus nobis... Nec in Ottomannica Porta cle
mentia perfe&tam. habebamus fecuritatem ,
Legatus enim nofter cum tributo annuo iam
pridem expeditus, folito longiorem ibi tra
xerat moram, Vehementer quocirca metue
; bamus, ne per Refidentem, Imperatoris Ro
manorum propter pacem violatam accufati ,
male tra&taremur , fed haec omnia initium
anni fequentis lucidius edocebit. * *

!
\
 PARs PosTERioR. -- 33 y
Si eft Jehova nobiscum, quare obuenit (
nobis totum hoc, et vbi funt omnia mira
vers.)
:;:) bilia eius ? Judith, c, 6, Sub finem anni.
praeteriti meminiffe mi Le&or te oportet,
£!; - ad determinandam Petrotzii caufam tam ad
!£• ' Proceres ex Hungaria profugos, quam om.
1;; nes regni Confiliarios conuocatorias euul
gaffe Principem Apaffium eo propofito, vt
3) 3. Ianuarii Albae Iuliae initium diâa for
3. tiretur caufa. -

Secundum eft anno proxime praeterito

Albenfibus Comitiis interruptis potius, quam
finitis, Regnicolisque ad fua redeuntibus
Dionyfium Bánffi , reliquis dilapfis lateri
Principis adhacfiffe, eoque cooperante cum
Telekio Principem Apaffium in gratiam re
diiffe , cum Confiliarii$que Telekii caufae
fauentibus confultationes fecretas, quae tunc.
alios latebant, effe fa$tas , fed tempus in.
propatulum proferre coepit hoc modo :
Ego Ioannes Bethlen regni Cancella
rius , cognationeque Principi iun&tus in
magno apud Principem Apaffium ha&enus
habitus honore, dum (vt di&um) ab eo me.
negligi, nec fecreta more folito mecum com
municari perfpicerem , illibataque fretus
confcientia nullam iftius alienationis in me
deprehendere poffem anfam ; fpargeretur,
, X 5 . inte
 33o. Hist. Rwaya Taansiix.
( 1673.) interim au&ore incerto in vulgus decreuiffe •

in confilio fecreto toties fatum Principem,

arefto me cum nonnullis Confiliariis fubii
cere ; hanc maculam filentio diutius pati- no
dens, litteras fub finem anni praeteriti ei-.
dem huinillime expediendas fub hoc tenore
ei mifi.

Celfiffime Princeps !
Domine Clemcntiffime!
Arduis occupatam regni negotiis, quod
fupplicis huius libelli le&tione veftrama Cel
fitudinem inquietare praefumferim, clemen
ter ignofcere dignetur, humillime oro. Quam
uis a felicis veftrae Celfitudinis Principatus
initio inimici mei coram Celfitudine machi•.
nationibus fuis exofum me reddere ftudue
rint, eidem luculenter conftare crediderim,
fa&tique fuiffent iam dudum voti fui com
potes, nifi Deus caufae meae fautor ad iu
ftitiam, et clementiam Celfiffime Princeps
notam innocentiam meam perfpe&am habe
re voluiffet. • Non erant Clementiffime Do
mine haec mihi incognita, fed in multis,
maximisque periculis faepe expertae me
committens diuinae prouidentiae, tacui cum
patientia fperans aduerfarios meos in con
>. fciens
 Paras Postsriom. 331

fcientiatanáem conuincendos, ad faniorem- (1673.) .

que mentem redituros fore, fed opinione
hac mea valde deceptum experientia te(te
fentio, dum alienatam a me veftrae Celfitu
dinis mentem a primordio maxime Alben
fium Comitiorum certis indiciis deprehendo,
quod praedi&torum inimicorum opera fa&um.
eerto certius crediderim, compertum qui
dem eft Celfiffime Princeps communis fra- `
gilitatis vitio vix aliquem rerum propria
rum fat rigidum reperiri cenfbrem, cuius
me quoque non èxpertem fateor ingenue.
Quantum interim affequi mente licuit,
omnes durantibus , finitisque praefatis Co
mitiis a&tus, conuerfationesque meas fcru
tatus, ita mihi Deum in vita, et morte pro
pitium optarim, vt contra veftram Celfitu
dinem me feciffe , nihil deprehendere pof
fum. Erant difcurfus in iam di&is comitiis
prae ceteris de eruptione Domini Telekii
in Hungariam fa&a, de reliquis, qui me
aliquid, quod Celfitudini veftrae difplicere
poffet, dixiffe detulit; quid in praedi&o di
xerim negotio, quales inftituerim difcurfus ?
Teftes de his omnibus aduoco vniuerfos
regni Tranfiluaniae Status, in quorum prae
fentia infelix ifta caufa ventilata fuit.
/

'^ Q ui•
 331 HIs r. RERvM TRAssilv.
' : v673.) non Quibus
a. praefentibus
negauerim, haecPrinceps
ne Celfifiimus me dixiffe
no
fter, nosque tumultibus in Hungaria ortis
nosmet immifceamus ; initam quin potius
cum Imperatore Romanorum ottomannicae,
gentis pacem fan&te colaiaus, feuere per Im
peratorem Turcarum nobis,effe demanda
tum ; cum e conftet, praementionata. Domini
Telekii irruptio, Ottomannicam gentem, ne
ea in perniciem prouocet noftram, non in
merito, metuendum ; Celfiffimus, quocirca
Princeps demififfime per nos. eft, deprecan
do hoc malo requirendus, fumtibusque non
parcendo, praeuenienda requifitione prius
Aula Vietinenfis, quam in hóc cafu quie
turam (vtinam fallar ) vix mihi perfuafe
rim, de Domino Telekio, nifi Ottomannica
Porta nominetenus fecerit mentionem ex
preffe, vel vnicum proferre verbum ita im
probari, vt ad fummum infelicitatis fafti
gium tunc peruenturos Tranfiluanos omi
natus fim'; dum Chriftianus, alterius Chri
ftiani exitio, coram Iudice Turca falutem
fibi parere fuerit coa&us ; per veftram ita
que Celfitudinem ad Ottomannicam Portam
deftinato Legato Ioanni Nemes demandan
dum, feuere caueat quemquam in Aula Im
peratoria traducere, fecuritati vnice pa
triae
 Pars Posterioa. — 333 .

triae inuigilando : fi contra eam disgufta- ( 1673.)

tam fentiet Ottomannicam Portam eam fe
dare omni diligentia annitatur. Haec funt
verba Clementiffime Princeps per me pro
lata, nec cuique fecreto , fed coram patria
mea, vbi latere nec vnicum quidem Jota
poteft. Si itaque plura, aut diuerfa me di
xiffe relatum eft Celfitudini veftrae , quis- .
quis tandem fit informator, impudentiffime
eum inentitum dicere aufim.
Dum obliqua iftius noftri tra&atus re
latione Celfitudo veftra inquietata, Lega
tione Regnicolarum per Dominum Korni
fium inftituti, non pro voto Statuum refol
'uiffet, audiui inter reliqua Celfitudinem ve
ftram de conuenticulis per aliquos celebra
tis expoftulantem ; fed huius plane immu- '
- nis de me idipfum dici, non poteram mihi
met perfuadere, donec Celfitudine veftra .
' interius cubiculum ingreffo, Confiliariorum
quidam expreffe me hoc pun&to feriri figni.
ficaffet. Quo intelle£to dies comitia ifta
' praecedentes, vbinam, et quibuscum trans
egi diligentiffime fum fcrutatus ; fed nemo
me, nec ego quemquam falutaui diebus iftis,
praeter Sigismundum Bánffi, quem comitia
toties di&ta aditurum in itinere inuiferam.
Nec Albam Iuliam ihgreffus cuiuspiam adi
út
 334 Hist. RrRyM TRANsilv.
C 1673.) ui hofpitium, Legatos quidem Comitatuum
regni Tranfiluaniae ex conclufo me abfen
te, et infcio per Regnicolas fa&o in hofpi
tium meum ad poftulata veftrae, Celfitudini
humillime porrigenda, comportanda con
gregatos non negarim ; fed congregationes
tales, in omnibus comitiis femper confuetas
nemo bonus patriae ciuis id malam potuiffct
interpretari partem , praedi&is interim Co
mitatuum Legatis nondum manum operi
admouentibus Dominus Sigismundus Bánffi
regni Praefidens, ac Generofus Dominus
Georgius Kapi, vtrique Confiliarii infolito
ha&enus exemplo fuperuenerant, qua in
tentione vel infimo Legatorum non latente.
Prodeant itaque illi, nec tamen contra Cel
fitudinem veftram illic aliquid a&um , di
&tumque referre poterunt : fi conuenticuli
coram veftra Celfitudine exofi häec nomen
obtinuerunt 5 ipfa nouit, ego plura C cum
non fint) referre non poffum. Redux ex
aufpicatis iftis conciliis hunc fparfum in to
to regno Tranfiluaniae rumorem audiui me,
nonnullosque Confiliariorum captiuitati, et
neci in confilio Celfitudinis effe veftrae de
ftinatos; expallui infons hoc audito, nec
id quod feceram merito mihi metuendum,
agnofcebam ; ad explorandam itaque rita
• -
rei ve
 … PARs Posrraioa. 335
ritatem ad te tanquam afylum Princeps cle- ( 1673.)
mcntiffime confugio , obteftans per Deum ,
per omnia facra, ne ea, quibus traduc6r, me
celet, vt poffim recognitas mihi obie&tas re
fellere calumnias, cum in hac decrepita ae
tate, viciniaque mortis mihi cano, fub hac
calumnia viuere, morte durius merita caufa
cenfeam, fi patriae, veftraequc Celfitudinis
proditorem me fuiffe conftabit, merita per
leges regni afficiar poena, ita Deum in om
nibus rebus propitium experiat. Sed dum
fideliffimam femper Celfitudini veftrae prae
ftiterim operam, tali pollui labe, quali cum
animi angore patiar , conie&are licet. Te
ftem fimul in hac caufa, et iuftum innocen
tiae meae, Iudicem inuoco omnipotentem
Deum, iudicet ipfe me et aduerfarios meos
fecundum iuftitiam fuam, retribuatque cui
que fecundum opera fua : video calumnia
tores iftos me, cum exteris nationibus ali
quas contra Celfitudinem veftam feditiones
pra&ticaffe dicere, poffunt detorto in malam
partem verborum meorum fenfu fatigare
bonitatem Celfitudinis vcftrae, fed faltem
fine disguftu filere liceat, libenter tacebo.
Non interrogatus componam labra , fed in
publicis regni negotiis fi interrogatus fue
ro, quidquid patriae meae proficuum cen
s. fuero,
 3 3) £ Isr. RefvM TRANsilv.
{1673.) fuero, animofe proportain, libera in generá
Iibus regni cópitiis iuxta leges patriae effe
fufiragia memor. -

Si interim caufa Domini Telekii vlte

rius tra&anda erit, memorem Ceifitudinem
veftram effe oportet, dum affii&tiones, na
tionis Hungaricae euerfiones, occupationes
jbidem EccIefiarum orthodoxarum dietimi
audirentur, tafn Celfitudo veftra, quam nos
eiusdem religionis feruatores, quantopere
indoluirhus affli&ionibus eorum parati, vel
cum vitae, et fortunarum difpendio, nifi Ot
tomannica Porta inhibuiffet , fecundum nu
merum poffe fùccurrere periclitantibus ; fed •
metus illius gentis coegit cum lacrymis fpe
&tare eorum ruinam, pro quibus fanguinem
proprium effundere parati fuiffemns. Ean
dem quae tunc erat , nunc quoque fubeffe
metus caufam , fateor Princeps Celfiffime ,
metuo tam Celfitudinis veftrae, quam regni
huius propter eruptionem fa&am exitium ;
difcurfum meum in caufa Domini Telekii
fa&tum ex hoc timore natum , credat quili
bet, quae omnia , vt mifericors Deus auer
tat, clementiffime precandum; nifi ehim me
tus excidii affe&ioni praedominans : fubef
fet, teftcm aduoco: Deum, non Domino Te
lekio, iiIio ne viliffimo quidem iftius Aga
foni,
 PARs PosTERioR. 337

3. foni, tam Chriftianae religionis, quam om- (1673.)

£; nium immunitatum Hungaricae nationis ma
luiffem , et mallem vi&tricia ipfius arma,
{i * quam euerfiones Ecclefiarum, excoriationes
in
?
Paftorum quae
genera, noftrörum, omniaque
noftri dietim crudelitatis
patiuntur , au- 1 '
• -

: dire ; fed proh dolor ! oculto peccatis noftris

1 ita promerentibus Dei iudicio Orthodoxos,
digniffime infeliciffimos quilibet cenfere po
f; teft 5. Romano-Catholici enim ac Sociniani,
: fuae quilibet religionis homines amore pro
, • fequuntur, nunquam coram veftra Celfitu
: dine alter alterum traducit , noftra autem
, , orthodoxa Ecclefia extreme in Hungaria
:, periclitante, non lacrymis mifericordiam di•
â uinam exorando, fed alter alterum calum
3. niis arrodendo maturamus fatale religionis
$ , noftrae in Tranfiluania exitium. In hac
proue&ta aetate Clementiffime Princeps nul
la me mundanarum rerum -angit ambitio,
* , faltem fub tutela Celfitudinis veftrae fecu
, roque patriae ftatu pauculis, qui mihi fuper
.
}
funt diebus, Domini precibus vacare liceat, «
optime mihi confultum credo ; vnicam, quod
fupereft medelam , calumniam inique mihi
f? inuftam a Celfitudine veftra exorans. Di
* . uinae de cetero prote£lioni veftram Celfi
[ - tudinem commendat obfequentiffimus eius
¢ Pars II. - Y fer
I. - -

N.
/

---- a *.

- *

, ` …
 338 Hist. RERVM TRANSIlv.

( 1673.) feruus Ioannes bethlen. Acceptis Princeps

Apaffius litteris in, praefentia Principiffae.
Litteris refcribit mihi in haec verba:

J{efolatio] Diuina veftrae Dominationi afful

Principis* - - - -

… geat Benedi&tio ! i, •
- - -

Litteras, quas veftra Dominatio ad a&io

nes fuas iuftificandas ad nos direxerat, no
„bis redditas fciat; refcribere itaque poffu
mus per veftram Dominationem nonnullos
que alios praefenti , proximeque praeterito
anno infignes nos paffos iniurias, fingulari
cum animi fenfu fateri cogimur. Anno prae
terito (vt ex fide digna relatione aliorum
innotuit) de vita nos pcriclitatos credimus,
et hoc quidem geftum fub colorato regni
Statuum nomine, quamuis priuatarum fal
tem perfonarum molimina fuerint ; in co
mitiis autem proxime praeteritis, coram Ot
tomannica natione nos accufandi intenti6 -
-nem veftras Dominationes habuiffe : fcimus,
>. mulla quamuis ab Ottomannica Porta huius
* rei fa&ta fuerit mentio, quae etiam fi per
di&am oftenderetur gentem, cum non Prin
ceps, fed Pater fuerim huius patriae, nobis
que regnantibus affii&liffima haec natio ex
-infinitis aerumpis elu&ari, paululumque re
-', , *' - - fpira
 PARs PosTERIoR. 339
fpirare coeperit ; executionibus potius quam
publicis huius regni negotiis imputari de (1673.) \

buit, quibus nos nec labori, nec expenfae '

vnquam peperiffe teftem veftram Domina
tionem adpellamus, fi itaque ea, quam lit
teris fuis inferuit, ducitur erga nos finceri
tate diuinae fimul, et noftrae fe participem
futurum credat Clementiae. Diuinae de ce
tero prote&tioni fit commendatus. Datum.
Faufta quaeque Dominationi veftrae preca
tur Michael Apaffi. Redditis mihi Princi
pis Apaffi litteris, dum id, quod fcire aue
bam, manifeftiffime conftaret; iuftitia cau
fae fretus refcripfi in haec verba :

Clcmentiffime Princeps!
Rem Chriftiano , et Principc dignam,
veftra Celfitudo praeftitit detegendo calum
nias, quibus infons coram eadem petitus fue
ram, quod pro fummo agnofcens beneficio,
vt Deus veftrae Celfitudinis a&tus felicibus
fucceflibus beet, finceriffime precor , cum
itaque duo mihi obie&ta videam ad diluci
dandam rei veritatem, diftin&tim de vtris
que rebus meam innocentiam veftrae Cel
fitudini manifefte reddere operae pretium
- - -,• • - -

duxi, · · · * * • . -

* . …. - t- Y s ********** * Anno
.^
 •_

34o Hisr. ReRvM TRANsilv.

Anno 1671. in comitiis mea, aliorum
( 1673.) bue quorundam opera de vita veftram Cel
fitudinem periclitatam fuiffe, obtenditur mi
hi; fatendum eft, Princeps clementiffime, co
mitiis praedi&tis nondum inchoatis fparfum
-—^ .
in toto Tranfiluaniae regno fuiffe, multa
omnibus Confiliariis Celfitudinem veftram,
eaque dura effe minatam , quo nagna cum
affe&ione audito expediueramus vnanimi
omnium Confiliariorum voto Reuerendum
Dominum Michaelem Trophaeum ad fedan
dam veftrae Celfitudinis mentem, eo fine
fru&u reduce, Confiliarii omnes hofpitium
ingreffi, habuimus illic de conferuandis pa
triae immunitatibus mutuos fermones , et
difcurfus, fed conclufum, quod Celfitudinis
veftrae exiftimationi maxime conuenit; ne
quisquam mortalium praeter duodecim Con
filiarios , huic interfuit confultationi, ex il
lorum quocirca numero proditorem huius
negotii conftare oportet, cuius fubdolus
a&us lincaeis oculis merito perluftrandus
eft, quisquis autem informator fit, et fuerit,
fi praedi&tam confultationem noftram Celfi
•
tudini veftrae exitiofam, nosque a fidelitate
veftrae Celfitudinis Ciuramento deuin&us
nobis, quos adpellat proditores) debita lu
brica fide defeciffe,crgdidit, certe fine nota
fide
 «

PARs PostERIOR. 341.

It, fidefragii veftrae Celfitudini iuramento de- ( 1673.) -

} uin&tus, nobis, quos proditores agnouit, af- ' '

f. fentiri non potuiffet; proditor praeterea de
{• nuo fa&tus eft, dum id, quod fub iuramen
% to nobiscum concluferat, oblique coram
ih Celfitudine veftra interpretatus, nefarii nos
prodidit. Hominis autem duplicis prodi
. tipnis labe infeai verba quanti fint aefti
M. manda, diiudicandum veftrae Celfitudini
jj relinquo ; verba autem comitiis proxime
£? praeteritis per me prolata, quae , et qualia
? fuerint (ficut in prioribus litteris veftrae
Celfitudini repraefentaueram ) teftes de iis
adpello vniuerfos regni Status ; fi quidquam
in iis contra veftram Celfitudinem eft a&um,
Deus iudicet. Stupendum
traducendafane eft inregni
ve
ß {tra Celfitudine vniuerfos
Status mécum confenfiffe, folo illo harum
? rerum bono informatore in fidelitate perfi
4. ftente. Bonaque itaque Celfitudinis veftrae
ít. venia coram Deo, et Celfitudine veftra di
§ cere aufim, quiscunque tandem horum fue
æ rit fabricator, imprudentiffime in omnibus
è pun&tis effe mentitum, obteftor itaqne Cel
è fitudinem veftram per mifericordiam Chri- ~ . .
æ fti , iubeat acciri , tales declaratores , fi id
*gi quod contra, me, aliosque bonos viros fin
xerunt, comprobare poterunt, puniar per
; … … '. » X 3 leges
;

- i
i>~ …_…_… —–~=-—
 34* Hist. ReRvM TaA».,,,.
( 1673.) leges patrias tanquam latro ; fi in compro
batione defecerint, accipiant condignani £a.
cinoris "mercedem, exemplo futú; Sico.
phantis $xemplo , ne publicae regnorum.
tranquillitati bonorumque patriae ciuili,
honori, infidias ßruere praefumant.
Dum interim exofum apud nonnullos
''0'!em meum videani, fàltô, bona Celfi
tudinis veftrae venia úcere liceat, libenter
; tacebo, dum negotia regni "° abfente tra.
&tari viderim, forfan Propter odium, perfo.
nae meae non eram eidem grauis. Veftram
Celfitudinem multorum, , iino totius patriae
Patrem fuiffe inficia,; Poteft nemo; fed b.,
nitate tam pii Principis abutuntì, pleri
que, maxime autem illi, qui alioruiî fata
calumniis inuoluendo, Aulae fauorem occu
pant, iuftum tandem D.; iudicium non eui
taturi, ego ficuti fideiem veftrae Celfitudin;
praeftiti Operam ; ita Deum, erga me pro.
pitium lubens ample&or. Prolixitas; litte
*{um Celfitudo veftrâ elem,.,„., ignofcere
velit, quam diuinae commendat prote&ioh;
obfequiffimus eius feruus Ioanne§ Bethfen.
?aralifi , dum has ad Principem Apaffium
transmiferam • correptus fueram , augente
*morbum angore animi, quem praefen§ pe
percrat negotium, fed rei veritate tam hu
/
- -- I. – culen …
/

v.
-

* *-*-*-*-_ - - .

~_ .
- _-~ -----------~———_
*

,--
... _ _ _-* - -

-
$|, . · PAas Posterior· · 343
;„, i.
- eulenter expofita, iuftitiae
adminiftrationem magna me fpes la&abat,
Principem Apaf. (1673.}
f;;r; • -

, fium mihi nqn denegaturum, maxime dum …

I. iufto bonorum iudicio memet fubmiferam,

„„ , quod tamen fecus accidit , acceptis enim,
„ . etiam fa&is Principis litteris nullo refponfo ,
„ dato, tabellarium meum remifit, quibus im
y; ? pellentibus hoc fit fa&tum, ipfe nouit. Satis
f} eft quod vulgus fparferat, pro certoper has
i. rerum circumftantias me, aliosque credidiffe,
peti .Ad praefixum itaque terminum, Ianuarii
fram diem tertiam animo pariter, ac corpore ae
tiae ger adeffe nec volui, nec potui ; Paulus
b0- Béldi aeque ac ego tradu&us, anguftia tem
f. poris locique diftantia femet excufans ab
Ἀ fuit. Ioannes Haller ea, quam in comitiis
{? proxime praeteritis excurrerat dexerizaftio
* nis arte vfus femet fubduxit, confiliarii re- t

f. liqui Albam Juliam ad praefixum ingreßi

diem praefentibus multis ex Hungaria pro
! fugis Nobilibus confultatione de caufâ Do
[: mini Petroczii per tres dies fa&ta nihil con
cludentes ad fua redierunt , exceptis Mi
$. :chaele Teleki, ac Thoma Nagy, qui reli
quis dilapfis manferunt in Aula Principis,
quos dum folito diligentius Aulam frequen
– tantes cernerent hominés, fpargi in vulgus
r coepit, decreuiffe Confiliarios. Telekio fa
Y 4 uGn
 g44 Hisr. RERvM TRANsiLv.
C 1673.) uentes certos ex fuorum numero femper
apud Principem Apaffium effe debere, qui
omnes Principis a&tiones intenti diligentiffi
me anteuerterent, ne Confiliariorum , alio
rumque, quos apud Principem accufauerint
*
legitimae excufationes ad eum penetrare, in
telle&aque eorum innocentia bonus Prin
ceps reconciliari ipfis poffet. Ego de his
omnibus iudicium integrum aliis relinquo.
' Certum interim eft ab exitu infaufto
rum comitiorum Albenfium vfque ad vlti
mum Martii, ne vnicum quidem diem va
` caffe Aulam Principis illis caufae Telekia
nae Patronis, videreque erat ad minimum
vnum, aut, duos praedi&torum Confiliario
.
rum in Aula femper praefentes; fignanter
Thomas Nagy eorum vnus, affiduo lateri
Principis adhaerebat, quem fpe, Capitanea
tum Cfikienfem , qui Ioannes Datzó adi
mendus erat, iam deuoraffe, nec vxor, nec
familia eiusdem celabat, omniumque tam in
Aula Principis, quam in regno Tranfilua
niae in ore erat Principem Apaffium Alba
Julia Fogarafinum fe moturum, pauculorum
dierum quiete illic, fufcepta Coronam itu
rum ; illinc deflexo ad Siculos itinere Paulo
Beldi, qui trium Sedium Siculicalium Sze
pfi, Kezdi, et Orbai fupremus Capitaneus J
— -* «…• - - erat,

•' •,

- — ———-= -—-—-- _ •

_~~ ~~~ *^
_- - -
_-.^
-

_—-~-
——
~
-_ - …
 .\ PARs Posteeroa. if 34;
erat, amoto, aliquem ex amicis Telekii fub- ( 1673. }
le&urum: illinc aditurum Cfikienfes, eie&o- ` -

que. Ioanne Datzó Capitaneatum eius in

'Thomam Nagy translaturum ; illinc tandem
in Sedem , Siculicalem Udvarhely iturum,
Nicolaoque Bethlen eius: Capitaneo, anuoto, -

filio Dionyfii Banffi decenni, donaturum mu

nus illud. Alii duriora fpargentes incarce
randosque credebant eos, qui muniis erant
exuendi. - i'
-

Hic erat Tranfiluanicarum rerum fta

{us dum decima die Ianuarii Princeps A
paffius Alba Julia excedens Petrocium fub
cuftodia Fogarafinum transthittit, ipfe ver
fus caftellum Ebesfalva iter dirigcns, non- '
nullps ibi triuit dies, eelebrauitque nuptias \

coghati fui Emerici Lázár, quibus Michael

Teléki, Sigismundus Bánffi, Thomas Nagy
Confiliarii, Telekio chariffimi interfuere ;
adfuit non aduocatus ibidem Datzó, cuius
“munus Thomae Nagy iam dudum effe do
natum credebamus omnes, fed venerat is
non praedi&is interfuturus negotiis, priua
tam potius audientiam exoraturus, qui fide
Jiffime fua obfequia in magnis Principis A
paffii periculis praeftita, eiusdemque Prin
cipis promiffa iuramento firmata exponere
fj poffet magna fpe fretus ; iis di&tns Princeps
- - - Y 5 in

- -—_-*-
-- -
-
_- -
_-_- -
-

… -
-
 346 Hist. RERvM TRANsIv.
{ 1673.) in mentem reuocatis non pofíet 'non fieri
erga eum propenfius; fed inimicorum ipfius
opera* effe&tum eft, vt a Principe praeite
ratis vicibus requifite, audientiam obtinere
*.
nequaquam potuerit ; rediitque illuc moe
ftus, tot labores fuos male locatos in finu
* gemens, quae ipfius infelicitas , prima fuit
£elicitatis caufa eius, viro compatiebantur
inter Siculos, vel illi, quis hominem haSte
nus oderant , non amplius perfonam , fed
caufam cius, quae totius Siculicae nationis
erat conuerfio libertatis, fpe&tandam, afïe ,
rentes, in congregationeque Cfikienfium ge
nerali palam eft conclamatum , in aliis re* .
bus fa!utem regni , fpe&antibus obfequen
tes quidem fe effe Principi Apaffio, fed con
tra peruerfa eorum confilia, quibus Capita
neatus adimeretur Datzoni, hunc aperte ef
fe retinendum, nec foli Cfikienfes, fed om
*\es Siculorum prouinciae quaedam aper
tius , nonnullae cautius hoc ducebantur
' ánimo. * -; · · · · ·. -

• ** : Ebesfalvino Fogarafinum tranfiens Prin

ceps Apaffius, quae inter tot hominés tra
&tabantur , Aulam quoque eius latere non
-potuit. Aderant tunc Dionyfius Bánffi, Mi
'chael Teleki, Georgius Kapi, Thomas Na
gy, Francifcus Rhcdei omnes illi, qui poft
- ' • • • CX•

- L* –=; - -…*-*-*.…-•-- --
- - _- _—-- - --- -
 « /

Pars Posterioa. 3 47

cxpirationem comitiorum Albenfium, comi- ( 1673.)

tiis Principis adhibiti fuerant ; hic multae /
' eorum fuere, fed fecretae confultationes,
quibus dum occupabantur , redit ex Otto
mannica Porta fenefcente Ianuario Ladislaus
Balô, per quem tributum regni annuum fue
*\ rat adminiftratum, adfert Imperatoris Tur
carum, et fupremi Vezirii litteras, in qui
bus nullam Telekianae eruptionis, rerum
que in Hungaria geftarum fa&ta mentio;
demandatum hoc vnice , vt iuftitiam in
Tranfiluania fideliffime cuique adminiftret, \
anfamque tumultuum euitando, tributum an
ni praefentis folito adminiftret tempore;
fed fupremus Vezirius per Ladislaum Bal6
duriora his commemorauitiu haec verba : Di
cas (inquam) Principi tuo ne tumultibus in
H.ngaria ortis femet immifceat, fed poten
| tiffimi Turcarum lmperatoris pacem cum
| Germano initam fan&e colat , tam per te, •
| quam per alios diuerfis vicibus me deman
daffe cum fciat, quo temerario aufu tot , ./

■ mandatis fpretis necdum quiefcere nolit,

! fummopere miramur, nunc vltimarie denuo
, per tc mandamus , nifi in ifto negotio obe
| dientem fe , pracftiterit, coecum patiatur ,
W quod fibimet parturit periculum. Haec
# magna cum afîertione referente Balö, dum
, . • • aegre

-*-**..,

_ _ _ *_ ~ ~T - - - -- — -• … —
 343 Hist. RERvM TRANSILv.
(1673.) aegre princeps fidem adhibere, vellet , re
geffit ille : non effe de verbis eius quid
quaiu dubitandum, certe nunc fibi effe per
fuafum Legatum exulum Hungarorum 'pau
lum ferius, qui nondum Ottomannica Porta
redierat non alia me mitiora reportaturum
fore; in praefentia fua Principem Tranfil
uaniae propter pacis inter duos Imperato
res fancitae violationem , per Refidentem'
ÌRegis Hungariae ferio effe accufatum, cui
dum abfenti Aula Imperatoria nollet cre
dere, expeditum effe ex intimis Aulae quem
άam ad confinia regni vtriusque Imperato
ris, ad praefentandam rei veritatem , quo
illinc reduce, ex recognitione illius pende
re totum, quod contrauerteretur negotium.
Auditis his Princeps Apaffius, dum accufa
tio talis ha&enus ab Ottomannica Porta
verbis palliata, in lucem certo certius pro
ditura crederetur, fubtriftis , de exitu rei
dubius, id quod ha&tenus credere nolebat,
credere coa&us eft, dimifitque Ladislaum
Balö domum cum disguftu.
Nondum Paulus Szepefi cx Ottoman
\ nica Porta redierat, dum circa finem Ianua
rii, militum contra Regem Hungariae bel
- lum gerentium multitudo dum nulli fubeffe,
militarique more excubias agere vellet, per
•. Ger
 - -
1
-

, PARs Postea Ioa. 349

Germanos:eie&a, ad oppidum Nyir Béitek ( 1673.)

denuo infignem accepit cladem ; nec pug
* nam illic , fed fugam dixeris; • dum nemo
Hungarorum in armis, fed pernicitate falu
tem fuam poneret. Sufpenfas fub initium
Februarii regnicolarum , tenebat mentes,
vtrum Princeps Apaffius, id quod iam du
dum euulgatum erat, Siculorum próuincias
inuifurus, Armiluftrium illic fa&turus, ho
uosque pro veteribus ibidem conftituturus
effet Officiales; audiebatur in tuendis liber
tatibus fuis- Cfikienfium obftinatos, prae
ceteris animos ; reliquae pariter Siculorum
prouinciae idipfum velle credebant, dum
di&tus Princeps Dionyfio Bánffi , Michaeli
Teleki, Georgio Kapi, Francifco Rhedei,
Thoma Nagy, ac Andrea Fleifcher Confi
' liariis fibi , adiun&tis Fogarafino , Coronam v
verfus iter fufcipiens, fequenti die in oppido
Fekete halom no&tem transegit, tertio vr
bem iam di&tam ingreffurus, dubitantibus
; * cun&tis'an Corona egreffus Siculos adire,
aut re&ta Fogarafinum redire decreuiffet , '
fed iam faffo oppido Feketehalom Confilia
* rius vnus, Georgius Kapi nullum ha&enùs
' morbi illius fentiens indicium altero capite,
" quod pro malo fubfequentium rerum omine
* acceptum eft a multis, Ingreffus toties di
• &tam -
 -
} . -

g5o Hist. RkRvM TRANsILv.

C. 1673.) &tam coronenfem vrbem Princeps exceptus
eft cum infigni pompa in magna omnium
-rerum, neceffariarum affluentia, explofioni
busque tormentorum, fed equi currum Prin
'cipis vehentes in turbido, currum autcm
Principifîae vehentes in publico plane vr
bis foro tormentorum perterriti boatu, pa
rum abfuit, quin currus conuerterent , nec
eorum, fed aliorum manfuetiorum opera
Princeps ; et Principiffa hofpitium ingredi
potuerunt. Conuiuium eodem die celebra
tum eft, ibidem fplendidum, fed duorum
repentina morte obfcuratum, quorum hic na
tione Saxo, eiusdemque vrbis ciuis famu
lus 5. per Hungárum quemdam temulentum i

confoffus eft ; alter Hungarus dum bene ,

aut verius male potaffet, inuentus eft mane
mortuus, haec itaque omnia portenti loco
, accipiens Princeps in conuiuio minus hila
rem fe praebuit. . Intererat huic conuiuio
Beldius quoque, quem cum fele&ta trium
Sedium. Siculicalium nobilitate in vicinia
, vrbis Principi, obuiam, lincaeis intuebantur
oculis illi, qui eum perditum optabant, vr
s. abem toties di&am cum Principe ingreffus,
*. „jpfe cum fuis erat potior totius folenitatis
, pars; datum dum, hofpitium adiret, Prin
-;cipis contiguum comple&tens palatium ; obi
G€S
1% , .-a

- -

_• l. \
-

-
**- - - - - .

- . ~—-~ -* ~~*-•-•_.
_- ***
~_~~ - +
 -

.* c*?ARs PosreRIOR. 35* #

)$
ces interim huic eius folennitati ibidem po- (x6jg.) a

lllM.
nere vifa eft>quorumdam malignitas, Bel
dio enim tanquam fupremo omnium regiii
Tranfiluaniae exercitudm «Generali in Aula
Principis praefenti, excubiae, Germanorüm
militum ante fores, more aliàs femper coii
fueto fòlebant Callveari, quòd tum per ali
quos prohibitum , ncgle&tum* fuerat ; per
fpicit homo fenfatus: non cafu hoc fieri. Su
premo Germanorum Officiali accito, cur
hoc neglexerit, fcueret exprobrans; ille in
fui defenfionem rcim totam cum circumßari.
tiis ipfi aperuit, rependit interim cum fpe
nore fortuna, quod honori eius in negotib
praefenti fuerat ademtum , iudex enim pri
marius vrbis folique ante hofpitium Beldi
- videns deeffe excubias nihil horum, quae
-*
in a&u praeinferto-latebant, penetrans: fed
vnice Beldio gratificaturus integram pedi
- tum centuriam collocauit ante - hofpitium
: eius, quod ex bona ipfius:fimpiicitate fa
&um, Beldio in gloriam ceßit, malis autem
eius amplam praebuit meditandi materiam ;
, nec fine fru&tu, fequenti autem die per Con
-filiarios reliquos pax, et reconciliatio inter
1Banffium , et Befdiun! tra&ari coepta eft,
: quos' inter fe contendiffe acerrime, in coriii
: tiis Albenfibus fupra fcripfimus, . . * * te
&• • •1 ' Rerum
 *

g5a Hist. kkRvM TaANsILv.

. (1673.) Rerum tot ingratis reuolutionibus flu
entium pertaefus Princeps Apaffius Armilu
{trio Siculorum pofthabito. Corona egref
fus, re&ta , Fogarafinum rediit, Confiliarii
quoque, quos praedi&ti Siculorum Armilu
{trium, Officialiumque eiusdem nationis mu
tandorum fuafores crediderant Regnicolae,
haec omnia nunquam eos fuafiffe, nee con
clufum inter: eos^ea de re fa&tum, teftatio
nibus affeuerare coepere; re&te an falfo,
iudicium aliis relinquo. Innotuit eodem
Februarii menfe profligatorum: per Germa
nos Hungarorum reliquiis per Baffam Va
radienfem in circumfita di&tae aecis regione
hyberna fponte effe oblata, vicatimque ipfos
diuifos, gratuito alii dato commeatu, com
potationesque crebras Turcas cum Hunga
ris dietim celebrare; fed audita, quo con
filio fierent captum noftrum excedebant ;
per tres , et amplius annos diuerfis Princi
pis Apaffii requifitionibus fatigata Ottoman
nica Porta, nec fub prote&tionem fuam reci
pere Hungaros, nec di&to Principi, vt iis
dem fuccurreret, affentire dignata fuerat,
nunc perditis ferme eorum rebus Baffa Va
* . radienfis femet, quo pa&to- immifcere prae
fumferit, non: poteramus mente affequi, nec
enim infcia inuitaque Aula Imperatoria hoc
- feciffe
 -

-
[
v.

Pans Posterror, 353

feciffe credendum erat, cum vel in mini

mis rebus exorbitantes Baffas morte ple&ti,
(1613.)
dietim fpecularemur. Dum intricata haec
materia dubios nos tenet, redit ex Ottomana
nica Porta Paulus Szepcfi , quem fub finem
anni proxime praeteriti per Hungaros exu
des illuc expeditum fcripferamus, is tanquam
inuitus ibi trahens moram , poft mnltas re
quifitiones , aegre audientia impetrata dum
nomine Statuum regni Hungariae demiffa
praemifla deditionein, offert, pa
falutatione
: trociniumque Imperatoris Turcarum implo
rat ; mendacii eum fupremus Vezirius ar
guerè coepit, haec dicens: vnius temerita•
tem Aulae Imperatoriae, nomine Statuam
regni Hungariae fari non erubefcis? cum
praedi&tum regnum vobiscum minime con
fentire, exercitum veftrum per Hungaros.
effe caefum , non ullosque faltem euafiffe
latrones, teque ex eorum numero, per eos
dem ad fallendos nos expeditum fciamus.
Refpondet ille : exercitum Hungarorum
cum Germanis nufpiam aperto confluxiffe
Marte particularem, quae eis infli&ta erat,
cladem, ignauiae, ac temeritati nonnullorum
effe tribuendam , corpore tamen exercitus
Hungariae faluo permanente, nec fe per la
trones, fed Proceres potius regni Hungariae.
Pars II, ' Z - ad
 354 Hist. RERVM TRANsilv.
( 1673) ad iftam expeditum legationem ; quoruffi
! litteras vfualibus eoruin figillis munitas de.
miffe offert fupremo Vezirio; auerfus ille,
nec litteras, nec caufam ipforum potentifì
mo Imperatori cordi effe refpondet Cfautz,
Paffaeque vni ex Primatibus Aulae Imperato
riae, vt eos ad fe recipiat, iubet. Dimiffo
in hofpitium. Szepefio , qui tam inhonefte
tra&tatus, defperatas res fuas credens, poß
occafum folis per Cfautz Baffam denuo ir.
ritas res fuas credens, in tentorium fupremi '
Vezirii deducitur , tenebat infelicem info
lita audientiae mora, dilapfis omnibus prae
ter Cfautz Baffam faepedi&um, eiusque in
terpretem Georgium Brankovics nemo mor.
talium in territoriis cernebatur vezirii ,
nouem iam praeterierant vacua tentoria,
decimum tandem ingreffi vident fupremum
Vezirium cum duobus Cubiculariis natione
Hungaris fed caducae huius vitae iIIece
bris, ad Mahumetis facra ille&is praefen
tes ; tum fupremus Vezirius in charta qua
dam fcripfiffe , ac ex Georgio Brenkovits
vti regionem domicilii habeant, diligenter
fcifcitatus, eaque nomina eorum fubiungens,
fic affatur eqs : * -

Obfcura no&is hora omnibus fomno

indulgentibus qualiter propriam ' interrum
v - . '" pens
 PARs PosteRIOR· · · 355
pens quietem vos acciri iufferim procul du- (•ois.) -

bio a vobis videri poteft, negotium quo

circa non parui momenti fubeffe fcitis.
Meminiffe vos oportet per tres et am
plius annos per mediationem Principis A
paffii imploraffe Hungariam potentißimi Im
peratoris Turcarum patrocinium, quo dene
gato ad eandem redemptionem follicitan
dam anno proxime praeterito tu Scepefi vna
cum Stephano Petroczio collega venifli ad
Vezirium, quid autein obtinuifti ad Buden•
fem Baffam reie&tus ; quid illinc reporta
ueris, ipfe nofti. Plura, et meliora vos fu- \
peraffe, non tamen exitum rei voto veflro
refpondiffe certum eft; fed ita rerum, qui
bus Ottomannica Porta ha&tenus diftineba
tur, exegit ratio.
Nunc Deo res potentiffimi Imperatoris
fecundante, felicioribus aufpiciis rebus ve
ftris admouere poterimus manus, ita tamen,
vt quam fecretiffime in finu concoquatis.
et concoquamus, quod volumus; fimulatam
cum Germanis pacem potentifììmus Impera
tor tam diu colere decreuit ; donec omni
bus rebus ad bellum neceffariis inftru&us
infperatum hoftem ex inopinato opprìmere
poffit, libertateque veftra pro bono natio
nis Hungaricae reftituta, fempiterno Hun
- Z 2 garos
 356 HIST. RERVM TRANsilv.
_•

( 1673.) garos deuincire fibimet queat beneficio ;

fed alto hic opus eft filentio cum iisque,
quorum fides apud nos eft perfpe&ta folis,
res eft communicanda, fi fecretum quod in
finu veftro hodie depono intempeftiue pro
palando negotium eorum petis, fcias longas
potentiffimi Imperatoris effe manus, in quam
cunque orbis terrarum partem gladius eius
penetrare poterit; crudeliffimo mortis ge
nere vos perituros, nil dubitetis , Princi
pem inter reliquos Apaffium fecreti minime
tenacem res tota latere debet.
Magnatum Hungarorum animi diligen*
tiffime per vos funt difponendi, ex quibus
vnanimi confenfu Legatus tantae exiftima*
tionis eft huc expediendus qui Deo inten
tiones potentiffimi Imperatoris fecundante
in Regem Hungariae promoueri, omniaque
Maieftatis infignia e manibus potentiffimi
Imperatoris accipere poffit ; Tu quoque
Szepefi in potentiffimi Aula Imperatoris iam
notus di&io affocieris Legato, negotia, qui
bus intereflatus fuifti, cum eo feliciter tra
&taturus. Auditis cum ftupore his Szepe
fius refpondit Vezirio, non humana indu
ftria, fed folius omnipotentis Dei corda hu
mana pro lubitu fuo regentis nutu prolata
credo per te potentiffime Vezirie, quae
* au

m_*_**TT
 Pars Posreator. 357,

audio verba, mentisque prae laetitia vix ( 1673.)

compos, vnde gratias agendi. ordiar initium,
perplexus haereo : certe Deus Hungariae
tandem mifertus flexit erga nos ad miferi
cordiam potentiffimum Imperatorem, quem
vt erga nos collati , ita nos quoque accepti
beneficii nunquam poeniteat , demiffe ora
mus Deum omnipotentem.
Secretum, cui tota fpes nationis Hun
garicae innititur, omnes, quos latere res fi
nit nos celaturos fpondemus ; fed Principem
Tranfiluaniae, in cuius degimus regno, cu
iusque ope nos praefentes Celfitudo veftra
cernit, haec latere vix poffunt ; Legatos
regni Hungariae iuxta mandatum Celfitu
dinis veftrae propediem affuturos nil dubi
tet, non tamen tales , ex quorum numero
regni faftigium ex munificentia potentiffi
mi Impcratoris quispiam coepiffe aufit, prae
cipua nationis Hungaricae libertas eft, vt '
eum eligat per libera regni Statuum fuffra
gia : alium Regem generofa Hungarorum
indoles pati non poffet.
Nec difficultatum noftrarum praecipuam
coram eo , qui clauo tam latae in orbem
terrarum Monarchiae praeeft, celare pofíu
mus pro more in Hungaria fortalitiis ger
manico milite firmatis, qui nobis adhaerent
Z 3 nQf)
 353 Hist. R£RvM TRANsilv.
-

( 1673.) non tantum ex mediocri nobilitate, fed e

Comitibus , ac Baronibus non deeffe com
plures, qui Germanorum militum metu a no
bis feclufi , in arces quisque fuas fe reci
pientes nobis affociare fe non poffunt, per
| occultos iterum nunc illos de affenfu fuo
iam dudum nos affecurarunt , vt in Aula
potentiffimi Imperatoris negotium praefens
vrgeamus, quae difficultates praerecenfitae
eos nobiscum praefentes effe non finunt,
nec ipfis publicae Hungarorum cäufae noxa
imputetur, aequnm eft. Auditis his Vezi
rius quaerit nominetenus ex Szepefio vtrum
Efzterhazi, Bathyani , Erdödi, aliique Co
mites affenfuri praedi&o forent negotio.
Ille nil cun$tatus, vix aliquem exillis,
aliisque Comitibus, ac Proceribus diffenfu
rum iurat, cui ille, bene itaque fe res ha
bent : Tu egreffus ex iis, qui vobis con
iungi poterunt praecipuos Magnates , ad
praefatam legationem fubeundam indueas,
qui metu hoftium feclufi funt ; per litteras,
aut occultos nuncios ipfos praefentcs effe
fufficiat.
Dum vi&ricia potentiffimi Imperatoris
in limitibus Hungariae fulferint arma, om.
nes, qui vobis fauere voluerint, metu ho
ftili foluti, fortalitiisque fuis, egredi, vobis.
que
 -

PAas Posterior, 359

que affociare poterunt. Quid per vos, quid ( 1673.)

per alios in negotiis veftris fit ha&enus
a&um, putas tu potentiffimum Impeggiem
meque latere ? refponde , adeoque fcifcitor
dire&te, Principique Tranfiluaniae, Baffae
- que Varadicnfi fubie&orum militum auxi
liaribus copiis fuiftis ne in rebus ha&cnus
a&tis contra Regem Hungariae vfi. Ad ea
Szepefius muffando, nec Principem Apaf
fium, nec Baffam Varadienfem ipfis fuccur
fum praebuiffe ; fed voluntarios faltem quos
dam milites ex prae£tis prouinciis fpe
praedae ille&tos ipfis adfuiffe, refpondet.
Quo Vezirius audito fubridens, blan.
doque Szepefium intuens vultu, cur inquit
Szepefi tam coloratis verbis rem palliando
nobis imponere fatagis,
Nonne Michael Teleki Confiliariorum ,
regni Tranfiluaniae praecipuus expenfis mi.
litari more vexillis, cuin numerofo exerci
tus robore in fuccurfum veftrum profe&tus
fuerat, nunc quoque idipfum:continuaturus,
nifi fortuna conatus deftituiffet. :

Nonne equitatus pariter, ac peditatus

Turcicus vobis arcem Kallo obfidione pre
mentibus opem tulit, Germanum in pro
pugnaculo di&tae arcis excubias agentem
nonne per pedes Turcicus Janitzarus, globo
traiecit. Z4 [n-
 36o Hist. RERvM TR assilv.
[ 1673.) Intelligatis nos feire omnia, fi perfona;
' ' caufaque veftra exofa coram nobis fuiffet,
nunquam haec ita per nos gefi permiffum
fuiffet, haec funt, mi Le&or, quae Vezirius
dixiffe dicitur. . •

His quocirca omnibus benc penfitatis

- - ad veftros felicibus aufpiciis redeas ,
interea dum potentiffimi Imperatoris Au*
lam cum fociis tuis adieris maiora, et me
liora auditurus.
Valedicens Szepefius Vezirio redit fub,
finem Februarii É, ad Principem
Apaffium, nihil tamen horum cum eo com*
municans, fed Dionyfio Banffio, ac Michae
li Telekio rem totam aperiens , eorumque
vfus confilio , vtrum di&tum Principem ce
lare, aut eidem fignificare confultius foret.
r « Quibus affentientibus nono poft redi
tum fuum, die* ea, quae a fupremo Vezirio
reportarat pun&tatim Principi Apaffio dum
propofuiffet admiratus ille, quae per Ladis
laum Baló de praedi&to negotio non pridem
fupremus Vezirius ipfi nunciarat, mente
reuoluens, dum ex diametro ifta hic repug
nare cerneret, vix Szepefii verbis integram
adhibere voluit fidem. ,, `

Sed ille iureiurando rem fic effe ge*

{tam affereus, dubitationis fuftulit nodum.
- •- -• -Con
 \

PARs Postea Ioa. 36i

Confultatum primis Martis diebus, quibus. (1673. }

cum fecretum tanti ponderis cpmmunian.
dum effet. Confiliarii, quos Telekio fauen
tes fuperius fuit fcriptum, intererant omnes ;
de iis 1taque , qui Albenfibüs comitiis du
rantibus tradu&ti coram Principe fuerant,
vtrum admitterent, prima fuit quaeftio.
Ego Ioannes Bethlen regni Cancella•
rius, ac Paulus Beldi per Principem acciti
huius fecreti participes fa&i fumus, eprum,
qui nos oderunt, quo confilio, Deus, et ipfi
met norunt.
Confiliarii quatuor Paulus nimirum, et
Ioannes Haller, Wolffgangus Bethlen, ac
Saxonicae nationis Comes Andreas Fleifcher
pofthabiti funt. *, . -

Veftienda autem iis aliquo praetextu

erat res, vt nulli negle&ti femet fpretos ol
facerent, cuius matura obuenit occafio. /
Orthodoxae enim religionis tres Pro.
feffores Martinus Défi, Paulus Cfernatoni,
ac Stephanus Pataki , quorum priores duo
Enyedienfi, tertius Claudiopolitano Collegiis
praeerant tam in religione, quam Philofo
phia nonnihil innoüaffe traducebantur, com*
planandae itaque' (quafi eorum caufae con
uocari placuit, quibuscum negotium prae,
di&tum communicandum erat, resque fub:
; * Z 5 hoc
 +

362 Hisr. Re RvM TRAssrlv,

( i673.) hoc pallio manfit fatis in fecreto, dum prae
di&ta quoque Profefforum caufa ibidem per
eosdem dies ventilaretur, fed anguftia tem
poris ad decimum quintum Iunii fuiffet re
ie&ta in frequentiori Orthodoxorum congre
gatione Radnothini deducenda. Nec exu
libus ex Hungaria, in Tranfiluaniam profu
gis omnibus, fed primoribus faltem eorum
- res eft communicata, ex quorum confili,
INicolaus Forgats , : Gabriel Kende, Paulus
Szepefi, Gafparus Petfi, ac Ladislaus Kubin
fi prouinciales infignes barba dele&i » qui
Ottomannicam Portam adirent, Hungaîiaî.
que facerent, deditiam , adiun&us iisdem,
Georgius Benkovits, Michael Apaffi, quem
confultationibus Vezirii interfuifTe fcripfi
mus; his itaque a&is deftinatum fub fiiiem
Martii ingreffi iter, quid reportaturi funt,
fequentia docebunt.
Scrupulum interim menti Principis A
paffii iniecerant verba Vezirii, dum in ex.
ordio colloquii fui negotium totum Princi
pem Apaffium celare Szepefium iufferat, ne
itaque ipfe, aut cum ignominia reie&us Hun.
gariae rebus interefatus effe veteraretur,
áut • quod longe peius, occultum contra
ipfum foueret Vezirius odium, exitioque
eius inhiaret, metuens toties fatus Princeps,
& -- Ladis
N.

* …
>-

-~_ . -
-_ -._ --*--

==– – …*…-…•**-
 «

PAas Posterior, . • 363

Ladislaum Székely fibi chariííimum praedi- (1674. )
&tos Legatos fubfequi iufiit; praeuenturus
per eum fi quid mali ex his immineret re
bus, dans in poteftatem eius munera non
leuis pretii, quibus Turcicos Proceres fig
nanter Cfan Baffam, quem fibi amiciffimum
faepe fuerat expertus, muneribus deliniret,
quo fru&tu, fequentia docebunt. . • *

Praedi&tis Hungarorum Legatis iter fe.

quenti die aggreffuris dimittitur ex arefto
Stephanus Petrotzius firmiffimo obftri&tus
iuramento, nil vnquam contra Principem
Apaffium ipfum moliturum, nec ante redi
tum ex Qttomannica Porta praefatorum Le*
gatorum Tranfiluaniam exceffurum.
Dum his Princeps Apaffius, occupatur
negotiis Principiffae foror vidua, nimirum
loannis Szentpáli in arce Fogarafienfi vi
tam cum morte mutauit, quae tantae apud
Principem erat exiftimationis, vt verba eius
in oraculo cenferentur, folaque apud Prin
cipem plusquam omnes ponderaret, ino ibi
nihil non poffe crederetur ; cuius morti
Princeps ac Principiffa vehementer indo*
luere, fed nos illa Domina, ac Magiftra li
benter caruimus, cum multa, quae perpe
ram erant gefta, ipfi imputaremus.
-

; -
- - Sene
 g64 Hist. RERvM TRANsiLv.
( 1673. ) Senefcente Martio Nicolai Zolyomi per
' ' complures am annos in Ottomannica Porta
Principatum Tranfiluaniae (vt füperius in
fertum) ambientis intimus Cubicularius mag
no quorumdam Procerum bono, eo deferto
clam ad Principem Apaffium transfugit,
quem Sigismundus Boër, qui ob diffama
tionem quorundam Magnatum: in generali
bus comitiis morti , ante biennium fuerat
adiudicatus, praecipuum appellabat teftem
eorum, quae ipfe finxerat, litteras nimirum
ad Zolyomium (vt afferebat) datas in po
teftate fua effe ; is inquam a Principe hi
lari exceptus vultu, egregieque donatus,
interdum bene potus, nonnunquam fobrius,
vt ea, quae Sigismundus Boer dixiffet ,
produceret motus fe nihil tale vnquam Si
gismundo dixiffe, nec vllas vnquam, fe lit
teras vidiffe iureiurando afferuit, bonosque
illos patriae ciues hac macula honefte eluit.
Inquietabant interiin Hungariae ftatum
exules illi Hungari, quos ex affenfu Tur
carum hiberna, in diftri&tu Varadienfi ha*
buiffe fcriptum, nunc in has, mox in illas
Hungariae prouincias excurfiones facientes
affociati Turcis equititibus, quos Cop exer
cituum fuperioris Hungariae Germanorum
Modcrator menfe Aprili pertaefus, ex for
- tali

-
 -
^ ., PARs PostERioR., 365
taiitiis germano milite firmatis , exercitu ( 1673.)
clam edu&to repentina opprimere>decreuit
expeditione, motisque iam occultiflime fuis,
Tibifcum verfus tendere coepit, eo traieSto
ciuitate Debreczienfi prae ceteris infenfus,
vbi omnium Regis Hungariae hoftium tu
tum praetenderet effe receptaculum , eam
que Vulcano, fi licuiffet tradere fatagens,
fed manifeftatum Turcis , quam exulibus
Hungaris, ciuitatique Debreczienfi erant
sa, quae ipfe peragere decreuerat, Tur
caeque ex compluribus fortalitiis vniti ,
exulibusque Hungaris coniun&ti obuiam
Germanis arci Kallo, iam vicinis funt pro
fe&ti, cum numero, et robore fuperiores ef.
fent, aleam Martis confeftim fubituri. Quo
rum appropinquantium rumore Cop perter
ritus, ne per eos, quos imparatos opprime.
re voluerat, ipfe opprimeretur, peditatu,
qui in fugiendo equitibus par effe non po
terat, in arce, ac oppido Kallo reli&o, ne
vifo quidem hofte, fuga Caffouiam fe recepit,
Tota huius expeditionis infe!icitas Prae
fidiarios fimul , ac Germanos oppreffit, illi
: enim de coniungendis cum Generale Kopp.
:! arinis, mandato accepto, eum iam aufugiffe
ignari, dum verfus arcem Kallo tendentes
iufìis fuperioribus fuis fàtisfacere volunt,
-- - - 2\
 366 Hisr. RERvM TRANsilv. •
(1673.) a Turcis, eorumque fociis Hungaris con -

cifi- periere.
Quorum cafus vel ab ipfis vi&oribus
lacrymas elicuit, veterani enim omnes mul
tis ha&enus claruerunt bellicis laudibus ma
xime apud Turcas, qui prae reliquis Hun
garis hos femper aeftimafe, metuereque.
fuerant foliti. -

Magna boni fucceffus fpe Hadrianopo

Jim appropinquantes exulum Hungarorum
Legati, dum praemiffo equite de praefentia
fua fupremum Vezirium reddunt certiorem,
feque magna cum folennitate excipiendos
autumant, contrarium funt experti, Polonica
enim gens foederi, quod anno proxime prae
terito neceífitas ab ipfis extorferat renun•
eiantes, tam per Legatum re&tam Hadriano•
polim expeditum, quam per litteras ad Prin•
cipem Apaffium (vt inferius patebit) dire
&tas fe pa&tis non ftaturam manifefte de
clarat ; quamuis autem nondum huius rei
ex Principe Apaffio notitiam Ottomannica
porta haberet, ex Polonico interim Legato
ibidem praefenti intellexerat omnia.
Diftra&ione quocirca hac praeter Ot
tomannicae Portae fpem interueniente Im
peratorem Romanorum, eundemque Hun
/ gariae Regem ac Polonos fimul , ac femel
*. bello
-
 PARs PosreRioR. 367

bello laceffere intutum rebatur, coepitque ( 1673.)

cautius rebus Hungaricis admoueri manus, *

demandando Legatis exulum Hungarorum,

vt in vico Hadrianopoli vicino fubfifterent,
nec praedi&am ingrederentur vrbem; prae
fentiam enim eorum Refidentem Regis Hun
gariae latere oporteret, parent illi ex mag*
naque fpe ad extremitates ferme reda&i,
Ladislaus Szekely
Legatus, vt iam di&tum. .
Principis Apaffii reli&tis illis ipfis vr
bem ingreditur Cfank Baffam nomine Prin
cipis falutaturum, muneraque ipfis miffa ob
laturus, quem fortuna reli&to ftatu priftine
altius euexerat, officio enim eius mutato in
filiam fupremi Vezirii erat creatus, totius
que poft Vezirium Turcicae Monarchiae
fa&tus erat moderator, quae non ipfius dig
nitas ignota, quamuis dum Ladislaus ex
peditus fnerat, apud nos exftitiffet , Ladis
laus tamen occafione vfus Principem Apaf
fium tanquam ipfi finceriffimum nouae eius
dignitati applaudendo , cum felici omnium
rerum apprecatione praefentia mififfe refert
munera.
Fuerunt gratiffima tanquam ab amica
animo profe&ta munera, fuit ctiam gratus re
££.
- prae
^
 363 Hist, RERvM TRANsrlv,
(. 1673.) praefentator eorum Ladislaus, fcifcitatus
multa ex Ladislao de valetudine, et ftatu
Principis Apaffii ; fe nauaturum appromit
tens operam in Hungariae rebus futuris fi
delifììmamque in negotiis Principis Apaffii;
hoc vnicum tamen exprcffe adferens , tam
toties di&tuin Principem Apafium, quam
fucceßores Tranfiiuaniae Principis fcire o
portere decreuifle, Ottomannicain gentem
nulli mortalium de Turcis vel optime me
rito Hungariam fimul, et Tranfiluaniam re
gendam permittere ; fed feiun&ta ea fore
femper regna, diuerfos etiam habitura Re
gentes, etiam fi vi&ricibus Turcarum ar
mis ab . oppreffione Germanorum vindicatâ
fuerit Hungaria, Magnum in his verbis
cerne mi Le&tor calfidae gentis contra Hun
garos fecretum.
Soflicitant exuluin Hungarorum Legati
per Georgium Brabkovits a Tiha, mox me
diante eo a fupremo Vezirio audientiam fi
bi dari, fed Vezirius, haec fe fa&urum ca
thegorice negauit. Tiha (ipfo iubente) fex
to poft appulfum ipforum die fine omni fo
lennitate exceptos in fecreto admifit, quem
nomine vniuerforuin Sepefius fic affatur.
Quali cum Excellentiffim Domini fupremi
Vezirii affecuratione collegas meos, quos
' prae

_ -_---_--- -
 PARs Posterion, 369.
praefentes cernis, ad modernam legationem (167a.)
fubeundam induxerim , qualiter parata hic ` `
* in Aula Imperatoria effe omnia, afferuerim,
cum robore vultus fateri me oportet, nunc
i; longe fecus fluentibus, dum ne vrbem qui
dem imperatoriam ingredi licuerit, audien
tiam ab Excellentiffimo Domino fupremo
Vezirio nullam a veftra Illuftritate vix ob
fcuram obtinuimus, quid fperamus , quid
metuamus, haeremus dubii, veftram quo
circa Illuftriffimam Dominationem ea, qua
par eft oramus fubmiffione , quali cum re
folutione hyeme praeterita me dimiferit, vt
eius memor, clementiffima promiffa in effe
&um deducere maturet, nomine noftro ob
teftatur per Deum omnipotentem fupremum
Vezirium ; habebit Ottomannica Porta Hun
garos tales clientes , quos fub patrocinium
recep1£e non faltem honeftum, verum vtile
quoque experietur. Si autem (quod Deus
auertat) mutatis in diuerfum animis praedae
Germanorum relinquemur, euerfis illi nobis,
dum radices in Hungaria fat folide fixerint,
tunc euoment in vos irreconciliabile illud
virus, quod ha&enus diftantia locorum im
pediti, in pe&ore coquere coa&i funt,., -

Salutatis iis modeftis eos verbis Tiha,

ne ea, quae infperata Polonorum diftra&io
Pars II. . Aa facere
;| 37o Hisr. ReRvM TRANsiLv.
(1673.) facere cogit, in malam interpretentur par
! tem, omnes mortales feruire debent tempo
| ri, et rerum occafionibus fupremum Vezi
rium promifforum, memorem, eorumque te
] - - nacem femper futurum , praeftolandum in
terim in pauculos dies, donec Polonorum
íi fuperba gens, pacemque et bellum pati ne
] fcia vnica ineurfione reprimeretur , exuto
| que fafto ad fpretas recurreret pacis condi
\' , - tiones ; quae omnia propediem futura , ni*
hil fubeffet dubii.
Redeunt exulum Hungarorum Legati
in vicum , vbi delitefcebant verius, quam
hofpitio vtebantur moefti. \ •

Quae fequentibus diebus Cfautzius Ti

ha in fpem aliquantulum erexit , dum in
vrbe Hadrianopoli in ~diuerforio quodam
gratuitum in vfum congeftum ipforum refert
commeatum monens nunciante Hungaris, vt
certos illuc dietiim expediant, ex fociis fuis
ad aduehendos commeatus , illisque feuere
fit iniun&tum , ne gratuito effe datos, fed
- • , pecunia emtos interrogantibus referant. Hoe
- procul dubio confilio ne Regis Hungariae
refidente in Aula Imperatoria praefente ea,
quae tra&abuntur, nota fiant.
Iteratam per Georgium Brenkovitzium
coram Tiha denuo praefati Legati follici
*-* tau€
 PARs PosTERIoa. * 371 -
tauere audientiam , illo nec annuente, nee C 1673.) .

illos prorfus reiiciente diemque ex die du- --

cente. - -

; Mittebantur interim validi Poloniam

verfus dietim Turcarum exercitus ; miffi in
hanc expeàitionem fex Baffae cum fubie&to
ipfis equitatu, expediti fimul fpe&tante haec
omnia Legato Principis Apaffii Ladislao
Szekely, decem circiter millia inuiftarorum
peditum , mittit itaque litteras per tabella
rium ad Principem Apaffium praeinfertum
rerum progreffum pun&tatim notificans, quo
nondum Albam Juliain veniente ingreffus
Legatus Regis, fereniffimae Reipublicae,
ac Cancellario litteras cum adiun&is qui
busdam pun&tis faepedi&o Principi exhibet,
Quarum continentia haec erat : -

: Sacrac Maicftatis Regiae Poloniatum

litterae Michael DEI Gratia Rex Polo
niarum, Magnus Dux Lithuaniae, Ruf
• \

fiae, Frufiae, Maffoviae , Samogoniae,

; Kioviae, Volhyniae, Podaliae, Podlachiae,
ÍLivoniae, Sever. Cernichoviae &c, - a

Illuftriffime Princeps! /
Ainice, et Vicine nofter chariffime !
Cum in animum noftrum reuocemus, \

.; quid officii proxime praeterito anno nobis,

Aa s , reg
/

y
 v '

37* Hist, RERVM TRANsiLv.

( 167a. ) regnoque noftro Illuftritas veftra pro auer
tendo Turcico bello fponte obtulerit, du
bitare non poffumus, eadem conftantis ani
mi, et ftudii propenfione Illuftritatem ve
ftram erga rem Polonam etiamnum ferri,
quia bellorum periculis minime licet tran
quillo , ac in fecuro agere, Illuftritati ve
{trae velut ac aliorum vicinorum Princi
pum, et Dominorum hoc idem intereft ;
plena itaque fiducia nobis vifum eft Illu
{tritatem veftram compellare, et intentio
nem noftram, ac ordinum regni ad pacis
honefta media procliuem aperire, prout ex
feorfiua Cancellariae noftrae informatione
Illuftritati veftrae luculenter conftabit. Da.
turi proni fumus operam, vt pro contefta
ta ad praefens erga nos, regnumque no
ftrum in mcliorandis conclufae nuper cum
fereniffima Porta Ottomannica pacis condi
tionibus cum efficacibus officiis gratam be
neuolentiae noftrae regiae vicem quibusuis
occafionibus Illuftritari veftrae reponamus.
'De reliquo Illuftritati veftrae bonam vale
tudinem, et profperitatem a Deo optamus.
Datum Varfoviae die 15. menfis Aprilis an
no 1673. regni noftri, quarto anno.
, MICHAEL REX.
Reuerendiffimi Domini Andreae de Szoroski
£pifcopi Culmenfis, et Pro-Cancellarii Po
loniae litterae fequúntur fub hoc tenore :
* Cel
 {
, *
PARs PostERIoa. — 373
Celfiffime Princeps ! ( 1673.)
Domine! Domine Colendiffime.
v. - - -

, Cum nulla media quaerendae honefte

eum fcreniffima Porta Ottomannica pacis
emolliendaeque transa&ionis omittenda du
cimus ; tum non poftremam rei noftrae fi
duciam in beneuolentia, et ftudio erga rem
publicam Polonam Celfitudinis veftrae col
locamus. Implebit Celfitudo veftra egre
gie partes Chriftiani amici, et Principis vi- .
cini, fi per aliquem ex iis idoneum homi
nem apud Portam Ottomannicam negotium
iftud pacificationis fecrete tra&tare, et pro
mouere non dedignabitur. Ea caufa mitto in
formationem ex Cancellaria regni, vt defi
derium noftrum perfpe&um Celfitudini ve
ftrae fit, et vt intereft publicae caufae,
quamprimum de omnibus tranfigi, nobisque
fine vlla mora nunciari faciat, ne tamen
euulgetur , neue alicui praeterquam memo
rato fupremo Vezirio communieetur, maio
rem in modum rogo. Commendo me in*
terim gratiae, et amicitiae Celfitudinis ve
ftrae. Varfoviae die. 17. Aprilis A. 167$.
Pun&a autem per eundem transmiffa ,
huius erant tenoris;
Aa 3 Infor
 w

374 Hist. RERvM TRANsiLv. -

(1673.) Informatio ad Illuftriffimum Principem
Tranfiluaniae ex Cancellaria regia miffa
de dato Varfoviae die 16. Aprilis 1673. In
notuit ex fama ipfi Illuftriffimo Principi
Tranfiluaniae, quantis difcordiis, et diffi
dentiis interius confli&tabatur anno praete
rito, et hucufque regnum Poloniae, quibus.
origo malorum et detriinentorum regni
iftius iure adfcribatur , neque enim diftra
&is animis, et ftudiis ciuilibus, atque exin
de faepius abruptis comitiis,*aut vires bel
lo validae comparari aut pacis confiliis, et
mediis tranquillitas , et fecuritas ftabiliri
poterant. , -

Nunc iam per Dei gratiam accedente,

et efficaciter operante per Legatos fuos ex
traordinariQs au&oritate, et cura fummi
Pontificis Romani, aliorumque Principum
Chriftianorum ftabilita concordia ciuili , et
vnione animorum, et comitiis generalibus
Varfovienfibus bene, ac feliciter conchufis,
omnia, media obtinendae honeftae , ac fe
curae pacis Respublica Polona fibi perten
tanda ducit, et decreuit.
Expofitum eft inprimis in epiftola re
fponforia ad fupremum Turcicum Vezirium
a Pro Cancellario Poloniae per Cfautzium
- - ) • data, grae aliis vtcunque tolerabilioribus
- paci
 PARs PosTERIOR. 375

pacificationis pun&is' maxime difplicere ar- C 1673.)

ticulum dependendo annuatim tributo quo
cunque nomine muneris veftiatur.
Cum enim Nobilitas Polona intamina
tam in omnium oculis libertatem, et glo
riam vnice amet, et vita chariorem ducat;
non poteft non aegre pati , fplendorem no
minis fui apud . Chriftianos Reges, atque
Principes obfcurari, et nationem fuam in
clytam eo vilitatis detrudi , vt, amplius a
Principibus, et aliis nationibus Chriftianis
pro libera gente non aeftimetur , vt locus
ille, et praerogatiua dignitatis, legibus om
nibus par, impofterum fceptro Polonico
tanquam tributario contrauertatur, * exinde
licet forte minus apud exteros confideretur
Podoliae bello, et per tra&tatus deperditae
ia&tura, cum multae et amplae prouinciae
fú fuperfint, quae regni Poloniae magnitudi
;?; nem, et dignitatem conferuabunt; haec ta
:& men tributi impofita neceffitas, omni anti
:& qua dignitate Poloniam fpoliaret.
g) Accedit grauiffima difficultas in pen*
dendis memoratis muneribus, quod multae
magnae prouinciae, et nationes regno Po-.
}! Joniae incorporatae, videlicet Livania, Pruf
grå fia, Gedanum, Pofuania cum fuis territoriis
Ę ab hoc indecore nomine abhorreant, et pe
Aa 4 Qu•
i£
p.
 376 Hist. RERvM TRANsiLv.
( 1673. y cuniam conferre detre&tent , quibus liber•
- tatis iure, cum quo ad regnum Poloniae
accefferunt, vtentibus cum perfuadere dif
ficile fit, imperari non poteft. -

Altera non minor difficultas eft, quod

- Magnates Podolienfes pro bonis fuis priua•
! tis, oppidis, et villis tra&tatu pacis deper*
1 ditis, congruam a regia maieftate , et Re
: ' publica compofitionem poftulent. Arduum
| .
!

-
-

- • plane, et impoffibile eft, defiderio lieet ae

quo eorum fatisfacere , an non ergo vide•
|| . - retur fortalitium Camenitienfe a Turcis re
tineri, bona autem, et poffeffiones exulan
\i . tìbus, reftitui, et dimitti. An non longe le
] uius effet, munera viginti, et duorum mil
lium Hungaricorum Poloniae remitti, et
condonare, quam tot milliones, et immen
fam auri , vim bello vlterius gerendo im
i pendi. In ciuitate Camenitzienfi, vt ali
\ qua diuerfa templa Catholicis, Graecis ,
W t. Ruffis, et Armenis pro libero facrorum fuo
- rum exercitio permittantur, cautum eft, a
, Generali Capitaneo Camenitzium, fi Palati

!\
| \
,
.'
-
- mus Podoliae Pototriae circa deditionem fa
&am arsis et ciuitatis Camenitzienfis; cum
itaque in ditionibus Turcicis omnes natio
nes, et ritus liberum exercitium permiffum
i • ' * habeant, et templa Chriftiana tollerentur,
- -*• .* - • aequum
; ! •,
 * PARs Posterroa. . 377. -

(|ii;
aequum eft, vt idem ius , et facultas in.…. (1673)
Jis Camenitzienfibus Catholicis , et Chri
ftianis concedantur, ; : - .

Conftat facrae regiae Maieftati, et or

dinibus Poloniae Dorofzenkium, et Aepi
zenfes Tartaros multa falfa ad Portam nuitm- ,
ciaffe, quafi exercitus Polonis infeftis ar
mis Ukrainam , aliasque vicinas ditiones
adoriri intendat, exinde di&a, a Porta Ot
tomannica ad vafallos dynaftas emanarunt,
vt fe bello contra Polonum accingerent. , ,
Ex hac caufa, et iufta hoftilitatis (u.
fpicione licet Polonia exercitum colligat,
ne fecuritate nimia, et fola paaorum fiáu.
cia prout anno praeterito inermis, atque
periculo expofita fit ; tamen intra fines, et
limites fuos exercitus Polonicus fubfiftet,
ad praecauendum, noniad inferendum bel.
1um, ac facile pacem honeftam Respublica
Polona admittet. e. i ; ' . . . a
Quod ciuitates, et fortalitia nonnulla
non ftatim Turcis traditae fint id caufae
fuiffe, quod de illis, vti non Regis, et Rei.
publicae , fed priuatorum Magnatum pro
priis fine eorundem fcitu, et confenfu di.
fponi ftatim non potuit, non longa tamen
mora Barum Miedziboziae, aliaeque arces,
et ciuitates praefidiis Polonicis euacuatae
- Aa 5 in :
 *.

378 HI8T. RERVM TRANSILv,

/

€ 1673.) in poffeflionem Ottomannicam * cefferunt.

Hanc plenam, et candidam informationem
folimet IIIuftriffimo Principi Tranfiluaniae
Cancellaria Polonica fecretiffime commu

. nicat, fpe plane indubia Illuftritatem eius

omnibus officiis adurfuram, vt grauiorgs pa
cis leges facile a fereniffima Porta Otto
mannica relaxentur. , :

Solus ego Ioannes Bethlen regni Can

cellarius intereram-Aulae Principis Apaffii
dum praeinfertae litterac redderentur, com
municataeque funt confeftim in veris pa
ribus cum Confiliariis regni ferme omnibus,
Princepsque vna mecum haerebat, dubius,
vtrum Ottomannica Porta de his, absque
dilatione effet requirenda, aut praeftolan
dum, donec Legatorum ad Ottomannicam
Portam per exules. Hungaros expeditorum
legatio proflueret, quo ordine intelligi poffet.
Sed tabellarius Ladislai Székely Ste
phanus Nagy paucos poft dies fuperueniens,
eaque , quae de progreffu legationis prae
fatorum Legatorum fuperius inferuimus re
portauit ; exercitus praeterca contra Polo
nos expediti, oculatus teftis haec omn'a dis
cuffit, ego quoque dum fufceptum contra Polo
nos effe bellum intelligo, totiesque fatorum
Hungaricorum Legatorum res non in ea
effe: fitas, vt informatio ifta nocere quid
/ quam
 -

PARs PosTERioR, 379

quam negotio ipforum poffet, perfpicacia ( 1673.) *

confeftim haec omnia Ottomannicae Portae
notificarda, folus fui fuafor, ne legatio ifta
Polonica ad Principem Tranfiluaniae infti- ^
tuta ex aliis Turcarum Imperatori innote
? fceret, nosque tacitam cum Polonis fouere
- fa&tionem gens fufpiciofiffima praefumeret.
Suafi dimittendum itidem confeftim In
ternuncium Polonicum , per quem de ex
peditis contra Poloniam exercitibus fere

! niffimam Respublica Polona informari pof

.fet, hoc prae ceteris praecauere fatagens, '
ne interpofitionis fpe la&tati, Domini Polo
ni parum rebus confulerent fuis, imparati
-
que ab hofte opprimerentur. . .
Annuit his omnibus Princeps optimus,
expeditusque cum pun&tis Dominorum , Pa
lonorum Hadrianopolim verfus Stephanus
Nagy non pridem illinc redux, cui deman
datum, vt Ladislaus Szekely communicata
cum Legatis Hungarorum re tota non prius,
nifi toties di&is Legatis finalem fortitis re
folutionem fupremi Vezirii ea exhiberet.
Seréniffimae Polonorum regiae Maieftati

: demiffam offerens Princeps Apaffius fubie

&ionem ea, quae induftriae ipfius funt con
credita, fideliffime iuxta fuum poffe , pro
! moturum rcfcribit,
Pre
;
 38o Hist. RERVM TRANsiLv.
Pro Cancelfario autem Reipublicae Po
lonae paulo prolixius refcribit in haec verba :
f.

Reuercndiffime, ac Illuftriffime Dominc,

Amice mihi obferuandiffime!

Tam facrae Regiae Maieftatis,` quam

veftrae Dominationis litteras ipfi commiffas
reddidit mihi hefterna die tabellarius fuae
Majeftatis , quae mixtum dolore apud me
pepererunt gaudium, laetitiam exprimere
videbatur regiae Maieftati, fereniffimaeque
Polonorum Reipublicae feruiendi oblata oc- .
cafio, quae fi optatum propitio Numine pro
duceret fru&um, felicem non immerito me
cenferem, nec quidquam, quod in poteftate
mea fitum eft, in negotio praefato promo
uendo defuturum credat.
Sed ingenti e conuerfo dolore affe&us
fum fereniffimae Reipublicae res necdum in
tuto fitas ex litteris praefatis perfpiciens,
quamuis itaque magna ingenia, altaque in
|
•
Republica fereniffima Polonia non deeffe
fciam confilia, nec eo ambitionis deueni,
vt iJlis praefcriberem laborem, candidi inte
rim amici fatisfacere fatagens officio, quae
' dam ad praefentem, ut crediderim colli
mantia fcopum Veftrae Reuerentiae , iis
que quibus placebit, communicare decreui.
Quem
 r, * PARs PosTER Ioa. 381 .

quemadmodum locorum vicina conuer- ( 1673.)

fatione vtrorum legibus, connubiis, aliisque
multis rerum connexionibus Polonos, ac
Hungaros Deus olim coniunxerat , ita eas
dem nationes aequali ferme morbo fuiffe,
et effe obnoxias, res ipfa eft teftis. Nos
: Hungari maturioribus periuiiiius fatis, exem
■ plo, fi fatis fana ratione inclyta Polonorum
gens, quibus periuimus occafioaibus fcruta
; ta fuerit, ipfis faturi duo nationem noftram
funditus exedere carcinomata difcordia ci
uilis, ac fpes in externis auxiliis plus iufto
fita ; fortiffimo enim Rege Mathia Coruino,
morte fublato, tantum inter ipfos belli ci
uilis fanguinis eft abfumtum , quantum ad
propulfandos hoftes omnium iudicio fuffe
ciffet, arrodebant tunc maxime armis inui
cem fe progenitores noftri, dum hoftis oc
cafione fibi tam felici, et infperata vfus,
Albam Graecam totius Hungariae non pro
pugnaculum faltem , fed ianuam fuae fecit
poteftatis, vnde in vifcera regni noftri pro
lubitu deinceps ipfi faeuire licuit, donec in
affli&tiffimum modernum ftatum fata noftra
nos praecipitarent, ciuilibus bellis (vti iam
di&um) exhaufti patres noftri dum hofti,
qui ceruicibus eorum magis, ac magis im
minebat, impares fe agnofccrent, ad Chri
«' ftia- '
 332 Hist. ReRvM TRANSILv;
( 1673.) {tianorum Principum, confugere auxilia ,
promifíisque magnificis diuites hofti nume
rofiffimo, cum exiguo, quem habebant exer
citu, obuii aliorum ope deftituti fatalein in
Mohacfiano impleuerant campo felicitatis
Hungariae diem , ficut ex hiftoriis clarius
hacc omnia liquent. Confidera , perpende
res veftras chariffime amice , aucrtat Deus
omen. Nonne difcordia animorum aperuit
viam ad ea, quibus fereniffima Respublica
anno proxime praeterito laborauit , et ho
die laborat malis ; quo exitu noritis, qui
omnia nouit, nunc inter bellum, pacemque
in biuio haeret res , forfitan externorum
Regum, ac Principum promiffis fuffulti vu'.
tis rei admouere manus, quorum erga Ren
publicam Chriftianam pietas in dubium vo
cari meretur ; nullius eorum fauorem fper
' ' nendum , cauti tamen , et cum grano falis
illis cenfeo vtendum.
Omnes enim Potentatus cum morti fint
obnoxii, fi cum rebus veftris in opere pla
ne fitis, aliquem eorum, qui vobis opitula
ri volebant, fato cedere contigerit, totum
confundetur negotium ; diftra&iones prae
terea domefticae , quae facile interuenire
poffunt, nonne quemque eorum negle&is
vobis ad fuardefendenda auocare poterunt ;
- mille,

*_*-_
 Paas Postsrioa. . 383

… mille, imo plures poffunt rerum accidere (1673.)

mutationes, quae promiffis poffunt vos de
ftituere auxiliis , quae omnia non terrendi,
fed confulendi gratia me fcribere teftor
Deum vifcera hominum fcrutantem 5 video
Generofam Dominorum Polonorum mentem
horrere tributarii nomen nec eft cur non
indoleant, fcd talium viciffitudinum vel po
tentiffimas nationes faepe non fuifle exper
tes hiftoriae teftantur. Nec defunt exem
pla nonnullos ex tributariis fa&tos effe do
mimos aut focios eorum, quibus antea tri
butum penderant, imio domefticum quoque
non deeft fereniffimae Reipublicae exem
plum, Tartaris enim Praecoppenfibus hono
rarium quamuis aliquoties datum fit ex Po
lonia, non tamen fa&a eft inclyta Polono
rum gens inferior iis, his itaque omnibus
promiffis, vt fiue bellum, fiue pacem amare
vultis, vniuerfi, et finguli ametis oportet
fuaferim; nec ita in auxiliis aliorum fpem
colle&is, quibus aliquo cafu abfentibus vos
arma mouiffe poeniteat , difcatis chariffime
amice exemplo noftro, ne ita, vt nos cor
ruatis. Si autem aliquas cernitis fupereffe
difficultates, praeftat vtcunque coalitam tol
lerare pacem , ad melioraque fe referuare
tempora, quam eam inquietando maturare
exitum, - Haec
 354 Hist. ReRvM TRANsilv.
(1673.) Haec eft chariflime amice opinio mea,
quam etiam fi vobis, non multum vtilem ,
tamen vt ab amico, animo profe&tam agno•
{catis, confidenter rogo. Deus veftram Re
uerentiam totamque, fereniffimam Rempub
licam felicitet, optat eiusdem amicus ad of
ficia paratiffimus. Datum Albae Juliae aa.
Maii 1673. M. et A. -_ .

Dum haec me promouente fuiffent ex

pedita bonaque fide ea adminiftrata per
fuafum haberem, bcne Deus, quales in men•
tibus Confiliariorum illorum , quos inaufpi
catis Albenfibus comitiis finitis Albae Ju
liae fecretos inftituiffe tra&tatus fuperius
fcripfimus, turbines excitauit, expreffe a
nonnullis Principi Apaffio fcriptum, pun
&is Dominorum Polonorum ad Ottomanni
cam Portam miffis legationem Dominorum
Hungarorum per ea certo certius fore euer
tendam ; non fatis confiderantes boni viri
Legatum Polonicum re&ta Hadrianopolim
expeditum iam dudum ea omnia ibidem
propofuiffe , nihil quocirca noui praedi&a
pun&ta illuc effent allatura.. Imo in a&tum
iam rem, de qua agendum erat, partim effe
dedu&tam tot millibus armatorum contra
Dominos Polonos expeditis, mox eorun
dem `contra perfonam meam zelus vlterius
vires

— _--
*- -*
—~*-*-—-—--—_ -_~ -—
 PARs Postearoa. sss
vires fuas exercens facrae regiae Maiefta- (167g.)
ti, fereniffimaeque Polonorum Reipublicae
Pro Cancellario per me expeditas litteras
tam in forma, quam in materia peffime fcri
ptas, rationemque coram ipfis huius fa&ti
me redditurum Claudiopoli, dum Magnifi
' cus Stephanus Botskai tumultuaretur, pa
'lam in frequentia nonnullorum Tranfilva
niae Procerum calumniati funt infigni cum
perfonae meae dehoneftatione. -
Sed illufit huic eorum feruori, rerum
progreffus, Stephano enim Nagy, per quem
Dominorum Polonorum pun&a Ottomanni
cam Portam verfus erant expedita, duarum
dierum itinere Hadrianopoli diftante, fiunt
obuii exulum Hungarorum Legati ante tres
dies per fupremum Vezirium domum re
miffi, quorum precibus per triginta feptem
dies , vt eis audientiam largiretur affidue
fatigatus fupremus Vezirius tricefimo fep
timo die nunc di&to euanefcente, circa ho
ram no$tis decimam tres Nicolaus nimirum

í:
2
forgáts, Gabriel Kende, Paulus Szepefi
Hungarorum Legati cum Georgio Brenko
vits interprete in horto quodam, qui in an
gulo vrbis Hadrianopolienfis fitus erat, fe
cretam habuerunt audientiam ; Legatorum
duo Gafparus Petfiodli , et Ladislaus Kubi*
f* Pars II, Bb nyius
 336 Hist. RERyM TRANsiLv.
\ 1673) nyius in hofpitio interim manere iuffit.
Hic longus fuit cum Vezirio tra&tatus, ap
paruitque ad bcllum, Hungaricum promif
fum, nifi diftra&lio Polonica obicem rebus
impofuiffet, quam Confilio Viennenfi fufci
tatam cum execratione querebatur Vezi
rius ; ne interim Hungari lânguefcerent,
cetera monens, quod finito vtcunque bello
Polonico totius Turcicae Monarchiae viri
bus reftiturus effet eos in patrium folum.
Agit gratias cum reliquis Szepefius , fed
ipfos tam ingenti exercitu non egere fal
tem decem millia Turcarum in fuccurfum
ipforum fufficere refpondet. . Cui Vezirius
non ; decem millia armatorum, fi per eos
felix rerum exitus fperari poffet, vobis con
- feftim dediffemus ; fed, viciffitudinum belli
non fumus ignari, nec adeo, Regem Hun
gariae, et Romanorum Imperatorem imbel
lem credimus, qui tot millibus refiftere non
poffet, iis autem profligatis quanta poten
tiffimo Imperatori, mihique ignominia inu
reretur perfpicere licet ; differenda quo
circa vfque ad belli Polonici finem reftat
veftra caufa; tunc Deo fauente numerofif
fimum potentiffimi Imperatoris exercitum
illuc promouentis , finu quafi complexum,
nec hifcere audentem habcbimus germanum
ha

-_
-
 „ , PARs Postea1oa... s87
-
v.

hoftem, expanfisque vinis ita conftringen- (

dos oftendit Germanos :' deflexoque ad in 1673.)
terpretem Georgium Brenkovits, vultu, vos
inquit, cum bono Deo redite Tranfiluaniam
verfus reli&to hic apud me Brenkovitfio ,
per quem plenariam de omnibuc rebus,
quid fa&to opus fit, breui accipietis ex me
' informationem; hoc vnicum prae ceteris prae
cauete, ne militum vobis adhaerentium ani
mos hac exili mora elanguefcere finatis, re
folutionemque noftram cum iis folum quos
fidos, minimeque Germanis fauentes, fcitis,
communicabitis, Legatos amplius de nego
tio praefenti huc expedire non oportet, ne
eius aduentus prodat fecretum, quod refi,
dentein Regis, Hungariae latere multum in*
tereft; fcifcitatas eit , de Sinceritate Mi
chaelis Apaffi in fine colloquii iterum prae
di&tus Vezirius 5, liquet, fuiffe eum tradu
&us per aliquem in Ottomannica Porta quafi
Germanicis neceffitudinibus effet innexus :
fed Legati Hungarorum nihil fe de ipfo
dubitare refponderunt, ficque dimiffi cum
forto excedere incipiunt, fubfequitur ex
intimis Vezirii quidam, per quem nunciat
1Legatis rurfus illi ita negotium totum Prin
cipi Apaffio aperiant, ne per eum fecretum
tanti momenti, Germanis notificetur. .
Bb 2 ' * Haes
-
 388 Hist. ReRvM TRANsilv.
{1673.) Haec fic fuiffe gefta Legati exulum Hun
garorum nobis retulerunt ; fed vix integra
verbis eorum fides adhibebatur, a multis
maxime autem iis, quos Szepefi adiun&to
rumque ipfi Legatorum magnifica promiffa
aliquoties fefellerant, ad iter Tranfiluäniam
verfus fe mouentes duorum dierum confe
cerant iter Legati, dum Stephanum Nagy,
pun&ta Polonica, vt praemiffum , ferentem
… habent obuiam, ex quo itineris ipfius occa
I , fione intelle&a, nihilque illinc ipfis diffi
] ; cultatis oririri poffe, negotium potius vlte
I.
i , rius iam promoueri videntes, dimiffo Ha
drianopolim verfus Stephano, ipfi maturant
, deftinatum continuare iter. Informat per
- - celerem tabellarium de re tota Ladislaus
- Szekely Principem Apaffium, qui ea, quae
f ! - allata erant, Confiliariis communicans, tunc
I. i apparuit iniquiffimo me Ioannem Bethlen
I, per eos fuiffe tradu&tum. Nondum praedi
$. &ti Legati redierant, dum ad dicendas quae
- • ftiones contra fuperius infertos tres Profef.
fores ortas, praefixus dies decimus quintus
nimirum Iunii fuperuenit. Cernere erat
Radnothini , mi Le&or, Orthodoxae Reli
gionis cultores tam Ecclefiafticos, quam Se
culares ferme omnes , qui do&rina, et au
- . thoritate aliquid ponderabant praefentes.
- — * •* ** De
 , PARs Posterroa. * 389
, De modalitate rei difcutiendac prima (1673.),
-

hic fuit quaeftio: Paftoris Orthodoxi Prin

cipis Apaffii, tanquam fummi Orthodoxae
Religionis Patroni Perfonalem aliquem ex
Magnatibus praefentem non abnuebant, imo
ad coercendos fingulorum affe&tus neceffa
rium putabant, ita tamen, vt Perfonalis ille
non Principis Tranfiluaniae (qui fucceffu
temporis diuerfae poterit effe religionis 5)
fed fummi tantum noftrae religionis Patroni
delegatus agnofcatur; aliqui autem Ortho
doxae Religionis Patronis exclufis, iftis fo
lis incumbere afferebant rei controuerfae
decifionem ; Seculares ex aduerfo Patroni
mixtum cum Paftoribus, et Secularibus re
gimen, et procurationem Collegiorum vo
lebant ; documentoque effe dicebant fine
intereffentia ipforum non poffe definiri con
trouerfias illic ortas. Conuenit tandem in
ter partes, vt Paftores Orthodoxi tanquam
viri in talibus rebus, quae contrauerteban
tur, Secularibus peritiores congregati in
templo Radnothienfi Praefidente in perfona
Principis Apaffii ( modo tamen praeinferto);
Francifco Rhedei Confiliario ordinentur
difcuffiones rerum, reportatae tandem in \
palatium , vbi Princeps, ac Orthodoxi Pa
troni congregati erunt, cenfura fua ex mu
Bb 3 tu0

|
 -

, C. 1673.)
g9o Hisr. ReRvM TRANsiLv.
tuo omnium confilio fieret determinatio
-

to
l. tius rei. Precibus fat pie inftitutis, orfi funt
opusPaftores Orthodoxi, fediis finitis in pri
mordio ftatim rei accrefcere in quibusdam
videre , affeétus erat praedominantes ; dum
Profefforum, qui traducebantur, ne excu
fatione quidem audita, ad eos condemnan
dos oftendiffent fe proniffimos', fed a mo
deftioribus cohibiti funt ; Profeffores quo
que fuae non defuerunt caufae, antequam
ipfis obie&a refellerent, qui accufatores eo
rum fuerant, de praefentique eos fe effe
teftarentur ; iuxta communem iuris regu
lam accufatores fimul, et iudices non poffe
fieri. audireque ea, quae contra ipfos di
&turi effent, fed vna cum ipfis templo egre
di, reliquorùmque fubire debere iudicium
praetendentes; fed in congregationibus Pa
£orum , fynodisque quibuslibet per fe&ta-.
/ rios femper vfurpatam, mutatoque confilio
explofam hanc- obie&ionem nunc quoque
nihil ponderis habere decretum. Deuen
tum tandem ad rem, in pun&isque quibus
dam (non tamen articuli fidei) Martinus
Dééfi, et Stephanus Pataki a Theologis no
ftris aliquantum receffiffe, Ioannisque Koktzi
non ab omnibus probati "Theologi fenten
tiae adhaefiffe vifi, in coniun&a duarum
*_ . * •1 . Cau
 pARs Postea Ior. 39r' `
eaufarum, difparique per Orthodoxos Pa- (1673.)
ftores adiudicati funt poenae, Stephanus Pa

:
άt
taki tanquam iunior quinque poft congre
gationem Fogarafienfem tacere de contra
uerfa materia iuffus obtemperauerat, vt ver
bis caftigatus, reuerfàlibus interim litteris
datis fcrupulofis illis loquendi formulis non
amplius fe vfurum priftino fungeretur mu
nere, altcr nec poft litteras prohibitorias fi- •

i lere de iis, quae fe audaciam pepererat vo

lens, profefferatus eiusdem dignitate, litte
* risiue iuramentalibus datis nonnunquam ea,
quae tunc fuerant reie&a fe vfurpaturum,
alicuius ecclefiae Paftoratum fubiret Decre
tum- • •
-

De Paulo Cfernatoni, qui Cartefii Phi

lofophiam profeffus multa a Philofophis iam
dudum recepta longe aliter docere, accufa
batur , conclufam philofophandi licentiam
non effe penitus tollendam, ita tamen , ne
articulos fidei, facraeque litterae au&torita
tem vel in minimo feriret, quin potius an
cillaretur Philofophia ; de reliquo, fi quis
piam verbis aut fcriptis conuellere nitere- *
: tur Cartefi, eiusque affecfarum Philofophiam
fas, liberumque ipfi fore.
collimantes , fuo conclufb expreffe ad '
Ioannem Pofahafium Profefforem Albenfem ,

: Bb 4 aCer
 p.
g
/
,
gos Hisr, Reavm TRANsiLv.

L^ (1673,) acerrimum,
• -
vt apud omnes patuit. Pauhi
Cfernatoni, aut perfonae, aut caufae , aut
vtriusque hoftem.
Immifcuerat fe non fatis prudenter pofk
congregationem Fogarafienfem his turbis
Paulus Hunyadi Paftor Ecclefiae N. Enye
dienfis , qui a nemine ha&enus de negotio
praefenti tradu&tus, dum filendo cum mode
{tia quiefcere potuiffet, deliberatione Foga
rafienfi qua filentium in materia ifta Profef
foribus erat impofitum, contemta, concio
natus in ecclefia fua eft ante Paffionem
Chrifti, vel in fan&lis Patribus ius fundari
fuum, Sat enim habuiffe, quod duris , et.
fcrupulofis verbis, iam in palatio Principis
in illuc congregatorum nimirum Orthodoxo
rum Patronorum praefentia fa&um , ei in;
ecclefia propria reclamet Decreto. Repor
tata hac eorum cenfura in palatium Princi
pis Apaffii, Paftores Orthodoxi proteftan
tur folenniter faecularium cenfurae, id quod
deliberauerant fe minime fubmiffuros, ob
teftanturque multis verbis, ne ei admoue
remus manus cum praeiudicio praerogati
uae ecclefiafticae ; fed Collegia (vt fuperius
infertum) non tantum ecclefiafticis, fed fe
eularibus Curatoribus cum fubie&a conftet,
quod prius de quaeftione illa fuerat con
… .• •• clu
 PAas Postsm Ioa. vs
elufum, relinquamus in vigore, mitigataque C 1673. }
xnagna ex parte cenfura Paftorum Ortho- • • , • • •

coxorum hoc modo; - - *• • •

.. , Multum exiftinaui ecclefiae noftrae

praeiudicare, ingentemque aduerfàriis con
tra` nos calumniandi occafionem videbatur
dare, fiue reuerfalibus litteris ad filendum
obftri&um ipfummet Patakium in certis mu- .
aiis relinquere, praeftare faltem verbis ca
ftigatum, de iisque tacere iuffum in prifti- , \
no eum relinquere honóre, qui fi di&o non -

: obfequens quaeftiones vetitas denuo tra

&andi fibi vfurpauerit facultatem , liceat
: iam absque vlla dilatione remouere ex of
fjcio. Caufa Pauli Hunyadi , tanquam Pa
{ìori Orthodoxo, perfonaeque non fecularis,
fed fpiritualis ficut per Paftores Orthodo
xos fuerat, reli&ta eft per nos illaefa, nego
tio enim, quod forum noftrum non fpe&a-
hat, abftinuimus, et mecum ille infelix fo
lus pro omnibus Patidomiam coram Prin
cipe Apaffio, et nobis lafcinis. -

Tertia poft , Paftorum Orthodoxorum

difceffum die fuperuenerunt Hadrianopoli
- exulum Hungarorum Legati ea, quae fupe-,
# rius inferuimus verba fupremi Vezirii, lit-_
teras autem nullas reportantes, qui in prae-.
:
}
fentiam Principis Apaffii admiffi, duin ea
'. Bb 5 fe- '
\
 g94* Hisrr. RrRvM Trassilv.
(1673.) feptem 'Confiliariis praefentibus propofuif
fent, feliciffimeque de rebus: Hungariae
: cum fupremo Vezirio fe conclufiffe glorian
tur duobus in pun&tis ope Principis Apaffii
fe egere praefetulerunt.
! «

" 1 ) Optabant aliquem e Magiftratibus

Tranfiluanis, cuius dominio milites ipforum
' promtius effent parituri Generalem per Prin
cipem Apaffium fibi dari, in Michaelem.
Telekium omnium opinione collimantes.
* 9.) Exantlatis tot miferiis tam veftitu,
quam aliis neceffariis rebus deftituti ipfo
rum milites, nifi ftipendiis per Principem
Apaffium fubleuarentMr , impoffibile erat,
modo, quem fupremus Vezirius innuerat
vlterius tolerare ; annuit pofteriori eorum
pun&o Princeps Apaffius, multum in fecre
to confilio coram Principiffa promouente
hanc rem Dionyfio Bánffi promiffisque fti.
pendium ipfis perfoluturum fe promifit prae
ter omnium, qui aderamus, opinionem.
Pun&tum prius nondum maturis ad ne
gofium tanti momenti rebus dilatum eft.
Nec promiffo fides defuit; fub initium
enim menfis funii tradita eß in manus Dio
nyfii Bánffi certa pecuniae fumma, ipfeque
Radnothino in caftellum Satu!lyo fe confe
rens, praefatis militibus eam diftribuit pro
- ^ I tunc
 PARs Posterioa. ' 39;
tunc ibidem eum officialibus earum, fire- « 1673.)
nue donatique per praefatum Dionyfium
complures* ex ipfius propriis ' bonis, iura
^ mentoque ada&ti, vt fidelem Principi Apaf.'
fio nauarent operam. * . -

Dum haec ita geruntur, Stephanus Pe

troczi, qui reditum praefatorum Legato
; rum praeftolari iuffus fuerat, quos vellet
vifitandi, poteftatem a di&to faepe Principe
Apaffie obtinuit duobus , maiori nimirum,
et minimo filiis in aufa Principis reli&is

; cognomine filio, qui natu fecundus erat ,

fibimet adiun&to elam fuga Varadinum fe
recepit, ibique paucos mòratus dies militi
bus Hungaris , qui in circumfitis hiberna
bant pagis, affociatus eft, fcribens autem
tam Prineipi Apaffio, quam Dionyfio Bánffi,
contra Principem Apaffium * nunquam fe
quidquam' moliturum , iurare per Deuih,
praeter eundem fe non poffe quemquam e
numero Tranfiluanorum Procerum fuperio-'
rem agnofcere ; cum autem paucos ante:
menfas exercitus Hungarici vnanimi voto
in Géneralem ipforum fit creatus, hoc' mu
nus exuere non effe in poteftate fua fitum.
Princeps naturaliffirhe- non multum de*
Petroczio erat follicitus, fed vehementer* J
alios ipfius a&ta, et fcripta pupugere, indu
-- &tique
 396 Hist. Reavm TRassiv.
( 1673.) &ique per quosdam primis, Augufti *diebus
in le&to fopitum, morboque diftentum inde
core captiuarunt in arcem Szamosujvarien
fem cum filio, Stephano captiuum transtule
runt Principe leniffimo annuente fa&to, quod
per ipfum iuffum fuerat nunquam.
Sed re(tant quaedam menfe Iulio refe
renda, quo fluente dum pecunia per Bánf
fium militibus exulum Hungarorum miffa
apud eos, qui omnibus egebant rebus radi
ces figere nequiret de fuo , curfuque Tur
carum propter diftra&iones Polonicas fpes
effet exigua, diesque poft diem fluendo ni
-hil ex pecunia, quam Princeps Apaffius
ipfe fuerat largitus, fupereffet de omnibus ;
fubfiftendi mediis, denuo di&tum Principem
exules Hungari follicitare coepere, quibus
eum quid agendum , tra&arem in fecreto
Principis confilio, placuitque ad trigefimum
Iulii tam Orthodoxae, quam Catholicae re
ligionis (qui in a&tibus praeinfertis ha&e-
nus negle&ti fuerunt) Confiliarios omnes
Radnothinum conuocare ad definiendam vl
timam hanc materiam. Quo adueniente Con
filiariis praeter Beldium morbo impeditum,
omnibus praefentibus magna tum in Hun
garia profugorum Legatorum copia admiffa
hi per Paulum Szepefium, qui reliquis ex
celle
 PArs Posterioa. 397

cellebat eloquentia, funt verbis fcriptote- (167g.)

nus quoque idem exhibentes locuti: mirum
fortaffis Princeps Celfiffime inclytique regni
Tranfiluaniae moderatores prudentiffimi,
Spe&abiles ac Generofi Domini Confiliarii!
mirum inquam, nos pro rifu effe, vt de ne
gotio paucas ante feptimanas hic ventilato
partimque decifo rurfus rem motam non
patiente, quae totifts Hungaricae nationis ,
Orthodoxae 'conditio, quae religionis exi
tium fecum trahit, nemo ob eam nimis di
ligens, vel importunus dici meretur. Rem
itaque vobis, et nobis aeque perfpe&am
prolixis tra&tare verbis, fuperuacaneum eft ;
qualiter fpiritualis fimul et corporalis Hun
gariae libertas funditus euerfa vix fpirituma
ducat, vna fcimus ; in ope , fuccurfuque
Turcarum fpem ha&tenus collocaueramus,
nec eft dubium finitis rebus Polonicis fpori.
fioni fuae fatisfa&turos ; fed longa confiliâ
non expe&tat fortuna Hungariae, cui aut
ope cito reftituti veftra, aut per eas defti
tutae ftatirh perire in veftibulo plane eft.*
Vos Princeps Clementiffime, vos in
quam nec praeter vos quempiam mortálium
reliquerunt fata, cui aut vitam , aut exi
tum omnes debeamus fauftum ; itaque per
Deum, per omnia facra fuccurrite, nobis,
qui
 -

398 Hist. Reavm Transilv.

quibus opitulari in poteftate veftra fitum
,C 1673) eft, fuccurrite inquam , vel mediocris res
geri poteft feliciter. Pecuniam , qua mili
tes noftri, fame omnibusque miferiis confii
&lati femet referre, ad futurosque labores
perferendos inftituere poffint largiendo, prae
ter eam numero Patritiorum regentium, cu
ius imperio parere, fapientique moderami
ne vi&loriam tandem de hoftibus reportare
queant ; fuccurrite denique cara militum
manu, vt vos nobiscum non verbis faltem,
fed reipfa vnitos praefeferre poffit Hunga
ria , , Germanorumque vi oppreffi fratres
noftri ope veftra, hoftili metu foluti , focia
nobis, ac vobiscum iungere poffint arma,
non impoffibilia, fed facilia fa&tu optamus,
a te Celfiffime Princeps, vobisque Proceres
inclyti, non defunt inter vos viri confulti,
hon bello regendo pares, non pecunia, non
robur fortifliinorum militum , quorum vel
famam audiuiffe excutiet fomnum hoftibus
noftris, qui fertiliffimae Hungariae diuitiis,
ac deliciis fefe infarcientes faftidiunt ea,
quae fine fudore fata ipfis obtrufere ; nec
metus Ottomannicae Portae, quin- nobis
opitulemini, impedimento effe poteft, quae
-ex propenfione erga noftam caufam cenfe-,
fuccurrilie nobis amicis ipforum, quibus
sit* *-' nifi
 „ . PARs Posreaioa. 899
nifi diftra&iones infperatae obftitiffent, iam ( 1673.)'
dudum ipfa fuccurfum praebuiffet; Ortho
doxae praeterea religionis cutn fingeriffi
mos cultores vos, credamus, quis noftruum
de fuccurfu veftro dubitare praefumeret? ,
Nifi is, qui Dei timorem in cordibus
vrftris prorfus euanuiffe perfuafus effet ?
quod a generofa Tranfiluanorum gente auer
tat Deus , fed certam iis, quibus res tota
eft perfpe&a prolixis non eft neceffarium
vti verbis, fatemur Hungaricam nationem
in ea effe fitam extremitate. quae,aut per
vos conferuata vobis omnia debere fatebi
tur, aut a vobis deferta paucos inter dies
animarum fimul, et facultatum ia£turam paf
fura, mox fecum connexiue trahet in rui
nam regnum veftrum, quod paucorum die
rum labore facile euenire poteft. ScriptQ
tenus eadem Principi Apaffio porrigentes
exulum Hungarorum Legati hypocauflp
egrcdiuntur. §
Fiunt inter Confiliarios in re tam an
cipiti multifornies, diffonique difcurfus ; non
nulli, qui amplas dignitates dominiaque ex
bello Germanico fibi fomniant, aut erant in
bellum promtiffimi, quorum du&tum feque
bantur ii, qui vnitis fenfibus omnia cum
iis velle aut nolle iuuandum assis;
*
n
* * _
; - ęd
 4oo Hist. ReRvM TRAwsilv.
' . ( 1673.) fed inconfultis regni Tranfluaniae statibus
bellum cuipiam indicere, non placuit reli
quis ; prohibitoriae praeter ea Ottomanni
cae Portae litterae, in quibus Princeps A
paffius a bello Germanicis inferendo inanus ,
abftinere iteratis viribus iuffus fuerat, ver
fabantur ob' oculos omnium, qui metus fef
'uentiores quoque in fententiam traxit reli
quoruin. Placuit itaque abftinere bello.
Militibus exulum Hungarorum certam,
qua fuftentarentur transmittere pecuniae
fummam decreuerunt ; Legati itaque eorum
hoc refponfo funt admiffi, neceffarium prae
terea cenfuimus de toties fatorum exulum,
iis adhaerentium militum ftatu infermare
per litteras Ottomannicam Portam, * Hun
gariae Rege luculentam pacis iis offerente
conditionem, in ea ipfos effe qualitate, qui
<morae tam longae pertaefi mifi promiffa con
feftim praefto fint auxilia; ne diffoluantur,
aut Regi fuo reconciiientur, non immerite
effe metuendum. w

Expeditusque cum litteris huius teno

ris Hadrianopolim Georgius Thuhaj.
* Cuius diligentiae exules Hungari quo
que commifere litteras, nifi fupremus vezi
'rius auxilia promiffa maturaret, fe non am
•plius fubfiftere poffe declarantcs. - - - .
--; 1Defti
 PARs PosteRror, 4OI

Deftinata iam in vfum fatorum militum (ιστ»)

pecunia traditur perferenda Legatis ipfo.
rummet, qui Radnothino in arcem Somlyo \
eam transferentes, dum rem gratiffimam fuis
militibus fe feciffe rentur*, contrarium funt
experti, captiuitas enim Petroczii tam exer
citus Hungarici , quam, Turcarum Varadí
enfium turbauerat animos: multi Hungaro
rum militum fanguine Chiliarchi Ioannis
Löecze, ac Stephani Szobanya, per quos
captiuatus fuerat, parentaturos fe palam v0
ciferabantur, fi aliquid durius in Petroczium
confulcretur, fpretaque, quae miffa erat pe
cunia, exercitus arma contra Tranfiluaniam
fe verfuros, praedaeque, ac rapinis, vndi
quaque,graffaturos iurarunt; hoc ipfum Dio
nyfio Bánffi per expreffum nunciantes ho
tninem... Varadienfis Bafia quoque Petro
tzium in pago ipfi. parenti, arcique Vara
dienfi ferme continuo clam captiuatum ae
gerrime ferens, miffo ad Principem Apaffium
Legato, dimiffionem eius auiteris, fed fine
fru&tu vrget verbis. . . . - * *,

Vbi, repulfam paffus Debreczinum (vbi

Chiliarcha Loci cum familia tunc moraba
rur) equitatu expedito eum captiuari iubet,
-qui vi&tus , dum Varadinum verfus per
Turcas duceretur in expurgationem fui fe
Pars II. Cc [AO
-*

4oa Hist, RERvM TRANsiLv.

(1678) nominis Principis Apaffii Dionyfio per lit
teras iubente idipfum feciffe cum iuramen
to afferuit, fubfiftunt his auditis Turcae,
litterasque, in quibus ipfi hoc fuerat de
mandatum, vt exhiberet, iubent ; fed apud
Sobonyium huius fa&ti confortem eas fe re
hiquifîe refpondet, cum ipfe litterarum ru
dis, alter autem gnarus, ipfi eas legendas
tradidiffet.
Confultum inter Turcas per tres fermè
horas, quid cum Locio ipfis effet agendum?
tándem eo laefo, nihil fe magni momenti
fa&uros rati ad indagandam iam potius rei
veritatem plus profe&turos cenfuerant , fi
illum ad praementionatas hitteras producen
das firmiffiino iuramento obftri&tum dimit
terent ; annuit ille metu mortis exfanguis
libentißime, feque haec fa&turum iuramen
to fpondens dimiffus eft. ,*
Redux Debreczinum Loce quid cum
ipfo per Turcas erat a&tum Principi Apaffio
refcribit, vtrum toties di&tas Turcis pro
duceret litteras, vel iis occultis, qualiter
furorem declinaret eorum; iudicio fati Prin
cipis fubmittens. -' » -

, Sed altius adhuc eum torquebat malum;

cum lacrymis enim querebatur trecentos,
imo plures propter Petroczium captiuatum
- - 1n
!
 PARs Postea Ioa., 4o3
in necem ipfius, coniuraffe equites Hunga
ros, qui nifi per faepedi&tum Principem in
ordinem redigerentur praefentem certo
certius ipfi imininere mortem ; Auguftus
minime nobis carus fuit, multorum enim
malorum mole nos falutauit ; primis enim
eius diebus fuperuenerunt fupremi Vezirii
Jitterae, in quibus fex regni noftri Comi
tatus Bihar nimirum, Krafzna, Szolnok, me
diocrem, et interiorem Doboka , et Kolos
ferme integros Turcis Varadienfibus cede
re iuffum erat, follicitantibus hoc negotium
Turcis Varadienfibus, quibuscum nunquama
fatis bene Capitaneus Somlyoienfis amici
tiam coluerat, quo cooperante (vtinam fal
fus fim vates) tam arcem praedi&tam, quam
circumfitam regionem nos propediem amif
furos, crediderim. Obftupefa&ti nihil ad lit
teras Vezirii refpondere fciuimus, cum de
negando , quod iubebatur, Vezirii in nos
arma prouocare 5 annuendo autem dimidiae
ferme regni noftri , parte fponte, ceffiffe vi
deremur. Iisdem plane diebus refidens Re
gis Hungariae Georgium Brenikovicfium per
fupremium Vezirium in Ottomannica Porta
ha&enus oscultatum non Principis Apaffii,
ac regni Tranfiluania continuo Oratori effé
adiun&tum, fed feparatim, et quam occul
• i - C c 2 tiffi
 A

4o4 Hist. Rervm TRA*sILv.

tiffime aliis infudare ' rebus, exulumque
( 1678.) Hungarorum (vt reuera erat) rem tra&tare
fubolfaciens, vehemcnter commotus fuppli
cem libellum fupremo Vezirio porrigit, in
quibus Romanorum Imperatorem pacem de
£tatu Hungariae fancitam fan&e, et illiba
te colere volentem. Secundum pun&a pa
&torum ipfum admuens refidentis Hungariae
kegis fubeundum expeditum effe referens,
quo iure Ottomannica Porta per exules Hun
garos ibidem pro refidente Hungarorum re
li&um Brenkovitfium acceptauerit expro
brat, nec duos refidentes vno eodemque
£{ege Hungariae illic. poffe fieri ; his mif
fionem ex Aula Imperatoria vrget; indo
luit Vezirius arcanum, quod ipfum , maxi
me celare voluerat, fagacitate illius effe
euulgatum, nihilque horum fe vereri re
fpondit ; fed refidens non defiftens vlterius
regerere caufam ; rogat Vezirium, fi Bren
kovitzius pro refidente Hungarorum apud
ipfum non aeftimatur ad fcandalum totius
momenti euitandum , iubeat eum in perpe
'tuos coniici carceres, cui ille hilari fronte
annuens, laetum in hofpitium dimittit.
vocatoque proprio Tiha dicit ei qua
liter diftra&iones. Polonicae a fuccurfu Hun
garorum nos euocent, ipfe nofti; refidens
, * - s * *. inte
 ... PARs Posteaior, 4o5

interim Regis Hungariae fecreta noftra pe- C 1673.)

netrans, quid inferat, quidue ipfi refponde
re neceffitas me adegerit audiuifti, oportet
' itaque iubeas confeftim acciri Brenkovit
£um, fuadebisque ipfi adeat refidcntem Re
gis Hungariae, multisque maledi£tis coram
eo afficiat exules illos Hungaros, quibus
adiun&tus, Ottomannicam Portam adierat,
perfuadeatque negotio eorum nunquam am
plius fe admoturum manus, de reliquo fce
lus Brenkovitfii curae mihi erit, affecuratus
et informatus modo praemiffo Brenkovitfius,
quod iuffum erat , quàm fubtiliffime coram
refidente Regis Hungariae profecutus eft,
quibus auditis eius elanguit feruor. Im
mediate , fubfequentibus diebus fuperuene
runt Generalis Kop, qui praefidiis Gcrma
nicis in fuperiori Hungaria praeerat, litte
rae, in quarum initio de negotio non magni
imomenti Principi Apaffio refpondere vifus,
ad maiora condefcéndens, fi amplius exuli
bus Hungaris di&tus Princeps faueret, ver
bis fat moleftis-bellum nobis denunciabat ,
quas ad rem lucidius intelligendam verbo
tenus ieferere dlacuit, huius autem erant
tenoris.
 4o6 Hist, RERvM TRANsiLw.

* (1673.) Celfiffimé Domine Princeps !

' Domine gratiofiffime!
Vigefima prima proxime praeteriti men
fis Iunii ex caftro Radnoth et emanatas, et
in negotio Reuerendi Valentini Kerefzturi
IMiniftri Sepfienfis fcriptas Celfitudinis ve
ftrae Principalis litteras fumma cum reue
rentia accepi, quamuis me in res fpiritua
les non libenter immifceam, cum alia fint
vocationis meae ; tanto minus Celfißimo Do
mino Principi 'Έ. Rakotzi, in cuius
dominio, atque terręorio ifta aguntur prae
fcribere , ac legem ponere poffim, interim
tamen, quantum ex mea erga Celfitudinem
veftram Principalem deuotione, et obliga
tione fieri poteft, et mihi conuenit, eundem
Celfiffimum Principem Rakoczium reueren
ter circa hanc materiam , et rogabo, vt in
hoc ordine interpofitioni Celfitudinis ve
ftrae Principalis faueat; interim recentifi
mam etiam de fa&o teneo memoriam, dum
Szathmarienfi officio fungerer , pro tunc
magnam Celfitudinis veftrae Principalis er
ga fuam Maieftatem facram Dominum no
ftrum Clementiffimum confidentiam, atque
amicitiam experiebar, de qua procul dubio
excelfa etiam eiusdem facratiffimae Maie
ftatis
 ., • PARs Postea Ioa. • 407
ftatis, Aula fibi applaudebat, . quod ipfum (1673.)
etiam in praefentiarum Celfitudinem veftram
Principalem facere non eft dubium, neque
pauca exftare poffunt indicia. -

Iam autem fateor candide, Celfitudini

veftrae Principali, quam non mediocri ad
miratione non folum e gremio rebellium,
verum etiam ab aliis.Regnicolis per pro
uinciam Hungariae vulganter auditur ve
ftram Celfitudinem Principalem, nefcitur
tamen, quibus motibus, et praetextibus iam
fatis rebellibus affiftere, eosque iuuare vel
le, quam non folum in his partibus fpar- .
gitur, verum etiam in excelfa hac Maiefta
tis facratiffimae Aula eft repraefentatum,
ob quos ruinores et ex eo Sua Maieftas
facratiffima Dominus nofter Clementiffimus
volendo tempeftiue obuiis profpicere rebus,
pulchram, et potentem armadam imparato,
atque in procin&tu ordinare dignatus eft,
quae , quacunque die vel hora neceffitas
expoftulauerit, cum omnibus militibus re
quifitis illuc commendabitur, mouebit alte
ram quoque ex mandato- Superiorum cum
aliis armen ariis , rebus de fa&to ordine eft
poft vnam vel alteram diem in foro Caffo
uienfi ab omnibus cernitur difpofita, vt ex
quacunque. parte fubfidii rebellibus, fiue a
Cc 4 Tran
 4o8 Hist. ReRvM TrassILv.

( 1673.) Tranfiluanis, fiue vero per Turcas (quam

uis ab iis fua Maieftas Regia facratiffima
' omnem habeat pacis conferuandae affecura
tionem, et mihi equidem ex nouo introdu
&iis Baffa Agrienfis per omnes circumftan
tias defcribat ; ftatim omnes fine confidera
tione, et refpe&u illae prouinciae, quaecun
que tandem fueritit. per exercitium fuae
Maieftatis Regiae inuadentur, et hoftiliffi
me tra&tabuntur, quod ego in ipfa rei ve
ritate, et ex mea fincera erga Celfitudinem
veftram Principalem, animi mei declaratio
ne ad notitiam dare volui. ' Dico candide
Veftra Gelfitudo Principalis non omnibus
perfonis illis credat , quicunque ad talia
fuam Celfitudinem inftigant, quia pro cer
to eandem fa&i poenitebit , fed tarde ; im®
nullus hoc pro argumento reali fibi fumat,
quod hucufque maiorem armadam fua Ma
ieftas facratiffima in- hanc prouinciam non
adduxerit , quafi facile quiscunque hoftis
fpatiari, et diuagari poffet; affecuro veftram
Celfitudinem in alta confidentia, quòd nifi
eadem Maieftas facratiffima huic prouinciae
inferuiret, et omnem ipfius conferuationem
cordicitus intenderet, pro certo iam pridem
tantam armadam • ad has ordinaffet partes;
vt vix Regnicolae fubfiftere potuiffent: ni
hilo

- -*— '--
 PAas PosreRroR. 4o9

hiiominus tamen fi neceffitas exegerit , fua C 1673.)

Maieftas facratiffima quoque fuam poten- ` *°*°"
tiam manifeftabit, ex quo non offenfiue, fed
defenfiue rem gubernabit. *

Perbelleque itaque Celfitudo veftra has,

meas litteras confiderare poteft, vt cum
tempore hoc fcriptum Celfitudo , veftra in
memoriam fibi reuocare. 2 Nam felix eft,
quem faciunt aliena pericula cautum ; au
fim dicere Celfitudini vcftrae, quod fi
regnum Tranfiluaniae tuitione et fauore re
bellium continuauerit; eos fouerit, non ex
tradederit, vel ex prouincia non expulerit,
tandem aliquando magnum paffurutn . peri-_
culum. His me de reliquo commendo, ean
dem Celfitudinem Principalem veftram diu
faluam, et incolumem feliciter ad vota va
Jere defidero. Datum Caffouiae 26. Iulii
anno 1673.
Eiusdem Celfitudinis veftrae Principaljs
Seruitor humillimus.
Cui refcriptum in haec verba :
Illuftriffime Domine !
Amice nobis honorande!
vigefima fexta Iulii Caffouiae fcriptas
veftrae Illuftriffimae Dominationis litteras
- Cc 5 ante
 4to Hisr. Rervm TaANsilv.
-

C 1673.) ante. duas recepimus dies,' ex quibns arma

contra fuam Maieftatem in caufa, exulum
Hungarorum nos velle mouere, tam in vul
gus, quam in Aula Viennenfi fpargi, credi.
que, non fine. fenfu intelligimus ; de, vulgo
ad quaelibet credenda, leui parum fblliciti,
veftran , Dominationem poft rerum tot, qui
bus interfuit: decurfus, in aetate iam pro
ue&a rumori, qui per aliquot paucos annos
per fe femper euanuit, fidem adhibere mi
ramur: qualiter non armis, fed pace potius
tumultibus Hungarorum, fedandis infude
nius ; ex Aula: fuae Maieftatis pleniorem pof
_ fet habere : rei notitiam. -

v -* Armadam fuae Maieftatis in Hunga

1 *jam.deftinatam, tormentaque ad vfum bel
Ii inftru&ta, in Caffouienfi prouincia prope
diem fpe&anda nobis innuit, non eft igno
ta apud nos fuae Maieftatis potentia, quam
tanquam orbis Chriftiani, Caput, et Mo
narcham, omni fubie£tione fufcipimus , nec
eius contra quam nihil vnquam fumus mo
liti arma, timere poffumus, magnamque po
tius in fuaui Clementia fuae Maieftatis fpem
reponentes ; in tormentis itaque contra
Tranfifuaniae inftruendis definat effe dili- '
gens, cuius itinera angufta, et: periculofa ;
ingreffus- aeque ac regreffus difficulter pa
-- :: € – – · · tent
 \
PARs Postraror: * i 41 1
tent inuadenti; ad conciliandos potius diffi ( 1673.)
\ dentes animos dirigat a&iones fuas, cui nos
{emper infudaffe, fuae Maieftatis Aula re
cognofcere poteft. De cetero diuinae ve
ftram Illuftriffimam Dominationem prote
&tioni commendat. Datum. Eiusdem ami
cus ad officia paratus. : -:}
r Rediit eodem menfe ex caftris Turci
cis Thunzai (Poloniam verfus enim fe mo
uerat Imperator Turcarum ) adferens vnas
Principi Apaffio , alteras : exulibus Hunga
ris fcriptas fupremi Vezirii litteras. Prima.
haéc erat continentia :

Gloriofiffime Principum Meffiam colcn

tium amicabili falutatione noftra praemiffa,
, Litteris veftris perle&is intelligimus rem
exulum Hungarorum, denuo veftram Domi
nationem fòllicitare, quamuis cathegoricam
ea de re iam dudum habuerit refolutionem,
cum itaque firmam, ac ftabilem potentiffi
mus Imperator cum Germanis fanxerit pa
cem , ea violata minime Hungaris fuccur
fum praebiturum infallibiliter fciat; quid
quid tandem in Hungaria geretur, nec bo
ni, nec mali quidquam ex Aula potentiffi
mi noftri Imperatoris Hungari fibi polli
.. ` ` ` `'- cean-*
 41* Hist. Reavm TaAssilv.
( 1673. ) ceantur, veftra interim Dominatio erga Ot
tomannicam Portam ha&enus continuatae in
fiftat fidelitati, de Clementia Imperatoris
nihil dubitans. Datum in itinere Poloniam
verfus fufcepto in oppido Pravoda.
* • Exulibus autem Hungaris fcripta, erant
fub hoc tenore:

Amicabili falutatione noftra praemifTa.

Acceptis veftrarum Dominationum litte,
ris quid follicitati fint, intelligimus: a pa
&tis, quae anno proxime praeterito cum
potentiffimo Imperatore fanxerat, rubrica
fide recedens, Polonia arma potentiffimi Im
peratoris in perniciem fuam concitauit ; qui
quarta huius menfis cum innumerabilibus
copiis Poloniam verfus fe mouens Pravadam
iam appulit, di&um hoftem verfus éonti
nuaturus iter, Legatis interim veftris non
pridem ex Aula Imperatoria reducibus, cum
in negotio veftro cathegorica fit data refo
Iutio, non oportebat vos litteris nunc miffis,
tam vobismet, quam nobis effe moleftos;
refolutio femel per nos data absque vlla
immutatione continuatur, quidquid Otto
mannica Porta cuipiam refponderit, aut
promiferit, fidem fallere non folet; ad prae
tùiffa itaque oportet *veftrae Dominationes
* - aCCO1n

*- — _ — — — —
 .* • • PARs PosTER1oa. . 413
accommodent res fuas. Deus fit Prote&or ( 1673.)
bonorum. Datum Pravodae. . , , , , *•*
Iteratas eodem die menfe Augufto.Ge
neralis, Kop* ad- Principem Apafium mittit
Jitteras, in quibus Michaelem Telekium,
ita vt proxime praeteritor anno fecerat de*
nuo , in « Hungaros eruptionem , moliturum
certo certius fibi perfpe&um habere fcribit,
obteftaturum verbis: fat honeftis Principem,
ne vafallum fuum duorum Imperatorum pa
cem inquietare permitteret: anfamque diffi
cili , ac regno Tranfiluaniae: exitiofo prae
beret bello; cui Princeps,fuadentibus iis,
contra quos fcripferat, perfun&torie refpon
dit, ne talibus nugis fidem adhibeat. . . ,
Fluentibus ita vt praemiffum Hungariae
rebus placuit ad nonam Septembris Radno
thinum conuocare Confiliarios, quid cum
exulibus Hungaris agendum , quidue ipfis
refpondendum : eodeim modo Augufto men
fe tot modis nobis ac Principi Apaffio ilJu
dens fortuna vt aliquid blandiri videretur,
nata eft Principi filiola Sufanna, quam ma
ter prole, orba fupra mortale donum acce
pit, quamuis marem maluiffet, baptizataque
fine omni ceremonia paucis praefentibus.
His pera&is. Auguftus minime Auguftus no
bis valedixit.
- Primi
|í
414 Hist. RERvM TaANsiLv.
(.1673.) '*• Primi Septembris dies graui morbo ten•
tarunt Dionyfium • Bánffi , qui Germanam
Principiffae fororem : habens in matrimonio
omnium Principis Confiliariorum -cum Te- '
lekio Principiffae cognato moderator, erat ;
imminebat interim dies ad exulum Hunga
forum caufam- decidendam , praefixus, cui
vel cum difpendio fanitatis intereffe decre
uit Bánffius, Radnothinumque^ve&tus vix
pedibus vti valens, Aulam adiit Principis,
vbi in caftello hofpitari iuffus, dum aeger
hypocauftum ad confultandum ordinatum
ingredi non poffet , Princeps ac Confiliarii
hofpitium ipfius ingreííi , inftitutus eft iti
dem de negotio praeferto difcurfus in prae
fentia nouem Confiliariorum ; Paulo Beldi,
Paulo Haller, ac Andrea Fleifchero abfen
tibus, terrebant Confiliarios fupremi Vezi
rii litterae , in quibus ficut ha&tenus itera
tis vicibus ita nunc quoque vetabatur mo
tibus Hungaricis nos admouere manus, nec
poteramus non iis fpretis auxilia toties fatis
exulibus polliceri ; fed Bánffius, ac Tele
kius cathegoricâ hac prima refolutione om
`nium exulum Hungarorum fpem in fumum
confeftim abiturum praetendentes fuaferunt
*rincipi Apaffio, ac 'Confiliariis ad vigefi*
- - * … . mum \
 , '.** PARs PosTERioR. ** 415
mum fextum eiusdem menfis. Albam Juliam ( 1673.)
transferendam éffe hanc materiam.
: Quid Imperator Turcarum contra Po
Jonos, qui o&toginta millia armatorum Tur
carum Poloniam verfus mouiffe fertur; in
uicem velint, et poffint; medio tempore in
telligi et conducens ex progreffu rerum cal
pere confilium poffe his fuadentibus affen
fum a reliquis. i ' - -.

Nondum praefixus fuperuenerat dies,

dum innotefcere nobis coepit * in fecretiori
Principis eonfilio vlterius res exulum Hun
garorum iam * promotas, in a&tum plane de
du&tas effe, quibus per Mathiam Inczedium,
et Mathiam Madarafium non fàltem ftipen
dium denuo effet miffurüs, fed complura
quoque ipfis vexilla effe diftributa fub ti
' tulo et nomine Principis Apafii bellum ge
fturis. Bone Deus ! quis horum mortuum
erit finis? ** : • T. . I.
I. – – • . •

Rediit eodem Septembris menfe miffus

in Poloniam Principis Apaffii Internuncius,
per quem alienum a pace Ottomannicae
Portae animum apparatumque eiusdem bel
ficum notificaueramus ; binas abhinc litte
ras, vnas Cancellarii, alias fupremorum gé
neralium in haec verba :
s. . ; ;

Can
 - 416 Hisr. RERvM TaANsIlw.
( 1673.) . Cancellarii Litterae.

- Illufirifime ac Celfiffime Princeps !

Domine Amice obferuandiffime.

Ex refponforiis ad me ab Excellentif
fimo fupremo, Turcarum Vezirio anterius
datis tum ex recentiore Celfitudinis veftrae
epiftula, clariffime iam patet non effe cordi
Sereniffimae Portae Ottomannicae, vt ami
citia cum £reniffimo, ac potentiffimo, Rege
meo atque, cum fereniffima hac republica
redintegretur; fed decretum potius effe, vt
colle&o quam maximo , exercitu, aduerfus
Poloniam acerrimum bellum promoueatur.
Ea caufa, praetorianorum Portae Ottoman*
nicae equitatum ferme totum, ac peditatum
Janetfarorum contra nos expeditum effe, ea
que mole, in vnum conglobata, ad Tarta
rorum Valachorumque copias autem, reli
quam demum potentiffimae Monarchiae mul
titudincm, et robur ad arma euocari, et pi
fi pa&tis anni proxime praeteriti fatisfacia
mus, et execrabile, et funeftum bellum no
bis imminere amice. Celfitudo veftra, pro
vicini, et Chriftiani Principis officio mihi
fignificat, addito fupremum Vezirium per
litteras declaraffe pacificationis anni prae
teriti
 PARs Postea Ioa. 417

teriti pun&ta, omni qualificatione, et varia- ( 1613. )

tione rei a&a, nihilum quidem a fereniffima
Porta immutatum iri. Ad haec beneuole
nunciata- aliud non eft quod refpondeam ,
nifi nos reducendae poftliminio bonae vici
nitatis, ac fincerae , et firmae cum Porta
Ottomannica amicitiae fummam curam ad
' hibuiffe, pacemque honeftam, et liberis vi
ris dignam defideraffe, ac defiderare. Scri
pfimus ad magnum Tartarorum Hamum, fi.
mulque ad Celfitudinem veftram, vt partes
agerent publicae tranquillitatis , ac pacifi
cationis obtinendae, fed propofitio mea per
ablegatum hominem nobilem Driantimireft
ki intimata non folum locum non habuit,
verumi acerbis, probrofis , plenisque otfen
fionis et fuperbiae verbis epiftola reie&ta,
et re9udiata eft a magno Tartarorum Ha
mo, nihilque ad hunc diem refponfi accepi
iiius. Veftra porro Celfitudo fpem fere om
nem terribilis pacis praefcidit, et exercitus
Turcicus iam proximas Poloniae terras in
undauit , hoftiliterque agere incoepit, ni
hil itaque fupereft, nifi vt contra hos Deum
ter optimuin maximum iniuftitiae omnis
ludicem , et vindicem inuocemus , eius
que tutelae nos et noftram caufam commit--
tamus, deinde vt coram toto orbe conque.
Pars II. Dd fa
 4 Ig H1st. RERVM TRANsiLv.
(1673. ) ramur, nos pa&orum, et vicinitatis feruato.
rcs fine vlla minima data caufa armis Tur
cicis impetitos effe , conditiones pacis ipfo
bello faeuiores a nobis adhuc exigi , nec
vllum modum meliorafidae, et moderandae
pacificationis reftare, et licet nondum adhuc
per Dei gratiam acie vi&i perdomitique fi
mus, magnos et validiffimos exercitus in
expedito habeamus ; attamen cum bella
ideo gerantur, vt in pace viuere liceat.
confultum vifum eft, dare publico comitio
rum decreto fummam poteftatem tam beIIi,
quam tra&tandae, et concludendae pacis Il
luftriffimo, ac Excellentiffimo fupremo Mar
challo, Generaliffimo exercituum Poloni.
corum Duci, craftina die Varfouia ad ca
ftra difceflero, neque recedimus a grata ac
cepta meditatione Celfitudinis veftrae, quam.
nobis anno praeterito ipfamet vltro obtu
lerat. Proinde fiquidem euenerint occafio
nes, et media, quibus pax honefta ftabiliri
valeat, percommodum erit, vt IIluftriffima
Celfitudo veftra cum. memorato ExceIlen
tiffimo Marfchallo conferre, et confilia pro
publico viciniae , et totius Chriftianitatis
bono fociare non grauetur. De cetero Il
luftriffimae Celfitudini veftrae promtitudi
nem meam cum voto longaeuae incolumita
'- • t1S
 PARs PosTERIOR. . 419
tis ex profperrimorum fucceffuum ex ani- ( 1673.)
mo deuoueo, . Datum Varfoviae die 9. Au
gufti, anno 1673.
llluftriffimae Celfitudini Veftrae
addi&tiflimus amicus Andreas
Ogecovoftski, Epifcopus Cul.
menfis , et Pomejaniae Pro
Cancellarius.

Generalifimi Polonorum Litterae.'

Illuftriffime ac Celfiffime Princeps !
Domine Vicine et Amice Colendiffimie!
Litteras veftrae Celfitudinis plenas in
timi affe&tus erga Sereniffimam Regiam Ma
ieflatem, totamque rempublicam inclyti reg
ni noftri honore, et animo quo par eft re
cepi. Latiusque ad Illuftriffimum, et Re
uerendiffimum Dominum Pro Cancellarium
Poloniae vna cum annexis copiis ab Illu
ítriííimo fupremo Vezirio exaratis diligen
ter perfpexi, ex quarum ferie, et zelum
Celfitudinis veftrae in vniuerfam Chriftia
nitatem., et beneuolum in communicandis
iis erga nos abunde agnouimus animum;
fed quoniam ad haec omnia ab Illuftriffimo
et Reuerendiffimo Domino Pro-Cancellario
regni profufius expreffa procedit littera,
idem reuocare fuperuacaneum effe duxi,
'• •* ; D d a Hoc
!i
*.

42o Hist. RERvM TRANSILv;

>

(1673. ) Hoc itaque vnicum reftat, mihi fine mors

in partes diuertere Ruffiae, ibique vlterio
rem , et quam frequentem a Celfitudine
quauis data occafione praeftolari reciproca
tionem, cui ego cum omni promtitudine at
tentiffimum me promitto ; veftram Celfitu
dinem cum omni fortunarum affluentia diu
valere defidero. Datum Varfoviae die 9.
Augufti anno Domini 1673. -

Veftrae Illuftriffimae Celfitudinis

vicinus amicus, et beneuolus ad
officia paratiffianus Szebetzki.
Vigefima quarta Septembris Vezirii Bu
denfis Legatus Albam Juliam ingreffus, bi
nas Principi Apaffio, vnas nimirum fupre
mi Vezirii, alteras vero Purpuráti Budenfis
exhibet litteras.
„Supremi Vezirii litterae erant huius te
10r1$ :

Dile&iffime Amice!
Deus res tuas fecundet!

Subditos regni Hungariae multas in di

tionem Hungaricam feciffe excurfiones, in
gentia rufticis intuliffe damna, queftus fue
ras per litteras, nos refidentem di&i Prin
cipis feueris pro hac re arguimus verbis ,
fed ille nihil horum ita effe Tranfiluanos
potius
 PARs PosTERIoR. 4^ t

potius fubditis Regis fui feciffe graues in ( 1673.) ,

| ,
iurias auda&ter, feque morti deuouens , re
fpondit. v.

Ad indagandain quocirca rei veritatem

demandauimus Vezirio Budenfi, vt expref
fum Viennam confeitim transmittat hominem,
Aulam Viennenfem monens, quatenus lo
cum vobis ac ipfis aeque competentem, cer
tum infuper mittat hominem, in cuius prae
fentia ea, de quibus fueras expoftulatus ,
verificentur. Neceffarium quocirca eft ad
diem , et locum per Vezirium Budenfem
praefixum , tuos quoque effe praefentes,
comprobareque ea , quae contrauertuntur.
De cetero Deus fit prote&tor re&to tramite
gradientium. Litterae, vbi fint datae, non
erat infertum.
Vezirii autem Budenfis haec contine
bant litterae: -

Principum Meffiam colentinm Glorio

fiffiiiie Michael Apaffi ! -

Deus fit rerum tuarum Moderator, teque

dietim reddat il!uftriorem.
Quid, et qualiter in fulgidiffima Ottoman
nica Porta veftra Dominatio contra fubdi
tos Regis Hungariae fuerit quefta, ipfa no
uit. Mandatum potentiffimi Imperatoris ac
cepi, vt tam Aulam Viennenfem, quam ve
Dd 3 ftram
/-
 42 a HrsT. RE RvM TRANsII.v. \
/.
i {1673.) ftram Dominationem praeinonerem, locum.
vtrique parti congruum praefigerem , vbi
in praefentia Legati per me illuc expe
• diendi veritas rei nota fieret , potentiffimo
- Imperatori confeftim tranfcribenda. Aula
Viennenfis per me iam praemonita Debre
t ' , - czinum certo certius fuum propediem trans
mittet hominem, veftra quoque Dominatio,
vt praefentium exhibitori, fuum adiungat
Ablegatum , per eumque ea, quae contra
uertuntur, verificet, neceffarium eft. Deus
fit Prote&tor eiusdem. Datae Budae die
16. Septembris 1673. •

. - Acceptis Princeps Apaffius litteris prae

- • {tolatur ad negotia Hungarica dirimenda
• praeüxum diem , quo fuperueniente, Con
filiariisque propter' Beldium omnibus prae
} - fentibus difcuffioni fubie&ta praeinferta ma
- teria, de qua antequam fecerit di&tum, res
quaedam confideratione digna non poteft
^ praemitti. -

{ ; Ante duos tresque annos nimirum plu

rima per Regis Hungariae fubditos nobis
illata fuiffe damna, de iis tam in Aula Vi
ennenfi, quam Ottomannica Porta-, vt ex
praemiffis liquet, multa nos effe queftos ;
fed duobus proxime elapfis annis, ficut con
textus rerum praeinfertarum Le£torem do
C€1'C
■ y^. . _ ■•-
, -
_,
*

PARs PosTER IoR. 423 \.

•
v.
1
-

cere poteft, per exules Hungaros, aliosque C 1673.)*,

fuperius clarius fpecificatos non ex Hun `~
garia in Tranfiluaniam, potius in Hungariam
fa&ias efTe eruptiones, aliaque belli mala.
Non nos itaque contra ipfòs , fed ipfi con
tra nos potuiffent, et poffent querelas infti
tuere, quibt;s in veritate fic cxiftentibus
forfitan fccretiori confilio nobis infciis fua
dente quodam inftituerat Princeps Apaffius
in Ottomannica Porta hanc querelam; cu
ius felicem exitum (vtinam fallar) fperare
non poffum.
Perlegimus non fine futuri metu nos
Confiliarii praeinfertas litteras , vultuque
ad Principem Apaffium deflexo Ottomanni
cam Portam hac de caufa toto biennio con
fciis nobis requifitam minime effe dicentes,
fed di&tus Princeps nihil ad ea refpondit no
bis, fed ea de re fcripfiffe, nec inficiatus
nec faffus, maluiffemusque fi licuiffet , rem
totam praeterire. Sed ipfum quoque intu
tum videbatur, pro coniun&tis enim nos Ot
tomannica porta merito agnouiffet, fi pro
priae caufae defuiffemus. Expeditus ita
que cum Legato Turcico nobilis quidam
mediocris fortis Michael Cferményi, qui
ea, quae per complures annos fubditi di&ti
Regis Hungariae nobis intulerant, quam
Dd 4 uis
 /

424 HIST, RERvM TRANSILv.

uis, aliquoties in vtraque Monarcharum Au
la propofita denuo aduerfae parti obiiceret,
cum .recentiora proponere vix poffemus ,
quo exitu fequentia docebunt.
' Aderant exules Hungari quoque com
plures, propofita per ipfos , per nosque di
lata pun&a ferio vrgentes, variabant in hoc
negotio Confiliariorum fententiae. Quidam
vana eos fpe falua confcientia vlterius la
&tari non poffe afferebant ; aperiendum ita
que effe, vetante Ottomannica Porta nihil
ex Tranfiluania fubfidiis ipfi dari poffe, ne
per nos decepti, alia rebus fuis confulen
di negligerent media; fed illi, qui ab ini
tio huius infelicis caufae in Hungaricum
bellum erant procliues obtinuerunt, ne de
finitiua tunc quoque ipfis daretur refolutio,
offerente femet Michaele Telekio. Facile
tunc quoque poffe ipforum negotia in aliud
dilatari tempus, donec progreffus belli Po
lonici edoceret, quid de fubfidiis Turcicis,
intentioneque Ottomannicae Portae fperan
dum effet , ipfeque ad exules Hungaros,
qüi in palatio exteriori erant, egreffus, re
fpondit iis nomine Principis : non pauci
quamuis ex Hungaria Nobilium profugorum
caufam vrgeant praefentem, compluresque.
nihilominus ex eorum numero praefentes
110 f1
•*

—~-_ - -
-

----
 PARs PosTERIor. .43s
non cerni, in caufâ enim omnibus commu-(1673.)
ni, omnes etiam oportuiffe effe praefentes,
redeant itaque ad fuos, omnibusque fociis
ad certum diem conuocatis ex communi
omnium confenfu requirendum effe Princi
pem Apaffium. Parent illi fubtriftes , quia
fecus facere non poterant ad duodevigefi
mum O&lobris diem conuocaturi in oppidum
JXrafzna omnes , quos infelix haec caufa ,
vnum velle, et nolle coegerat : Sub finem
Septembris Stephani Petroczii, quem cum
filio fibi cognomine captiuatum fcripfimus,
* duo fiiii natu maximus , et natu minimus ,
qui in Aula Principis ha&tenus fat inglorii a.

vixerant, ad Turcas Varadienfis fe rece

perunt, refcribentes Principi Apaffio non
aliquid contra eum moliendi intentione iter
illud fufcepiffe, fed innocentiffimi patris ca
ptiuitati filiali affe&u compatientes, in eli
berando eoque, omnem fe adhibituros ope
ram. Iis dilapfis fpargi in vu!gus coepit,
Petroczios captiuos in arce Görgenyienfi ,
quo translati erant, fubitanea morte effe
exftin&tos , re&te , an falfe teftor Deum ,
dum haec fcribo me latere. Dum innotuit
fequentibus infertum videbis. His pera&tis
September euanuit.
Tributum, quod annnatim Ottomanni
Dd 5 •J .CA€

_._—-~~~~T^- - - -- - _- - - - - *_ _
 a

426 HIsr. RERvM TRAssilv.

y.
.

(1673.) 'cae Portae pendere debebamus congeren

dum, transmittendumque erat menfe O:to
bri, de quo res paulo altius repetenda, dum
proxime elapfis quinque annis tributum
nunquam integrum ex Tranfiluania ad Au
Jam Imperatoriam effet transmiffum, mutua
taque a foeneratoribus pecunia ingenti cum
regni difpendio effet fuppleta fingulis an
nis; proxime vero in comitiis anni prae
teriti 1672. Albenfibus multae multorum
erant querelae , Regnicolas tantum, quot
annis perfoluere tributum , quantum non
folum fufficere , fed 'fupereffe etiam poffet,
nifi aliorum malitia interuerteretur, feque
vfurae foeneratoribus foluendae non am
plius effe pares. Ego Ioannes Bethlen con
dolens affli&ioni patriae meae, e medioque
Senatorum exurgens obtuli me fponte vna
cum fratre meo chariffimo Wolfgargo Beth
1en regni Confiliario ; fi Statibus placuerit
diligentiffimc procuraturum tributum, quod
perfoluendum huic regno imponi neceffe
erat, qualiter, et per quos adminiftrabitur,
cui percipiendo fideliffimeque conferuando
Petrum Budai aptiffiinum cenfuerim, acce
pta cum applaufu a Regnicolis oblatio mea,
publicisque regni articulis inferta.
Haec bona fide , foloque amore erga
- patriam

-
——~—~ - - _-._…--^**- -*-
 w PARs Postea Ion. , 427
»

patriam du&us quamuis ego fubierim, non ( 1673.)

tamen res caruit inuidia , odiumque perfo
nae meae apud quosdam attraxit immen
fum. Adepta eft enim nonnullis ditefcen
di occafio , qui in Aula Principis detorto
in malam partem fenfu , quidquid in hoe
negotio per me, et fratrem meum erat ge
ftum, finiftre funt interpretati, ficut menfe
O&obri, dum Legatus Principis Apaffii Va
Ientinus Szilváfi Aulam Imperatoriam ver- ,
fus tributum promouere debebat, pecuniam- -

que in vrbe Coronenfi numeratam, manibüs s'

eius cum praediâo fratre meo affignare vel

lemus experientia tefte compertum eft; no
bis enim praedi&to infudantibus negotio fu- *.

peruenerunt ex Aula Principis litterae, in

quibus debitum, quod ante tres annos Le
gatus Ioannes Nemes, et ante biennium ,
quod Ladislaus Baló in Ottomannica Porta
contraxerant , ex tributo arini praefentis
perfoluere iubebamur, nec fuit difficultatum
finis. Saxonica enim natio , quae in ea
dem vrbe tributum fuum erat adminiftra
tura, binas Principis Apaffii nobis exhibuit
quietantionales litteras, ex quibus confta
bat tria millia, et feptingentos imperiales
ex tributo, quod tunc debebat nobis admi
niftrari per Filium leuatos, crcditoribusque
-
aliis
--—-——-—---—
;

428 Hist. ReRvM TRANsILv.

çis; 3.) aliis effe erogatos, Pptor quoque tributi
Comitatus Colofienfis ex eodem tributo Fi
fco iubente miile florenorum adminiftrauit,
Dionyfio Bánffi, exulibus Hungaris iam du
dum donatos , nec alii in fingulis regni
Tranfiluaniae regionibus, fed minores tri
buti adminiftrati deerant defe&us. Com
municato cum Legato Valentino Szilváfi
confilio placuit tributum, quod, annuatim
Portae Ottomannicae pendere cogebantur,
honorariaque Vezirii Aulae. Imperatoriac
vna cum tributo mitti fo!ito prius affignan
dum effe Legato praefato, viatico praeterea
eundem effe inftruendum, quibus pera&tis
tunc tandem de extraordinariis expenfis
effe inftruendum , fi aliquid fupereffet pe
cuniae. , De eo itaque, praeinferto, quam
uis interueniffent tributi adminiftrati defe
&us, tradidimus nihilominus praefato Le
gato o&uaginta, iuillia imperialium, et duo
decim phiolas pelliumque exim:iae pulchri
tudinis Turcarum Imperatori ; mille et du
centos imperiales, ac fex deauratos crateres
fupremo Vezirio, mille et ducentos imperia
les , et duodecim phiolas fex fubordinatis
Veziriis donandas. Ei, qui tributum no
ftrum percepturus effet, nec in pecunia nu
meranda inique nobiscum agat, tradimus
fexa
-'
 * PARs PosTERIOR. 439

fexaginta imperiales donandos, o$tingento

rum praeterea imperialium viatico inflru
ximus ad iter faepefatum Szilvafium.
Quibus fat fideliter pera&tis dum omni
bus, qui in Ottomannica Porta tempore ad
`miniftrationis annui tributi honorariis de
iii folebant confuetum transmififfemus
honorarium etiam fi ad alia extraordinaria,
de quibus mandatum acceperamus , nihil
fuperefíet pecuniae, multum nobismet con
gratulamur, proximis enim praeteritis quin
que annis tributum quamuis moderno minus
non foluiffent Regnicolae, nunquam tamen
integrum, fed mutuata ab aliis pecunia fup
pletum fuerat transmiffum. ' -

Refcripfimus pun&tatim haec omnia Prin

cipi Apaffio fiducia rei benigne geftae plene
fubne&lentes , fi fumma, quam per Fifcum
regiurn effe leuatam fuperius inferuimus no
bis fuiffet fubminiftrata, iis quoque, quos fua
Celfitudo per nos contentari iufferat, p!e-
narii fatisfa&um fuiffe , imo fuperfluam re
manere potuiffe non fpernendam pecuniae
fummam. Conformes litteris noftris mittit:
Legatus Valentinus Szilváfi litteras, quibus
toties di&tus Princeps receptis refcribit mi
hi, et fratri meo. -

Intel!exiffe fe non integrum, quod opor

tebat
 -

43o Hist. RERVM TRANsiLv.

l

( 1673.) tebat manibus Legati nos affignaffe tribu

tum ; demandaffe itaque eidem, vt mutuam,
eamque fufficientem a foeneratoribas acci
piat pecuniam 5 demirari interea fuam Celfi
tudinem, qua confcientia ego Ioannes Beth
len pecuniam ex tributo nationis Saxonicae
leuatain ipfi obiicere praefumam, cum hic~ `
me proxime praeterita vna cum aliis Con
filiariis Coronae praefentibus me fuadente
toties fata fumma fit perfoluta, qua defe&tum
anni proxime praeteriti fuppleuerant.
Nondum tabellarius Principis Apaffii
refponforias fuae Celfitudinis Coronam re
portauerat, dum ego lethali vxoris meae
morbo audito celeri paffu domum redire
coa&us fum, poft egreffum itaque vrbe Co
ronenfi meum, füperueniens cum praeinfer
tis Principis litteris tabellarius fratri meo,
ac valentino Szilváfi eas tradidit. Qui iis
referatis, nec fine admiratione perle&tis re
fcribunt Principi Apaffio tributum integrum
manibus Legati non effe adminiftratum, fe
nunquam fcripfiffe, quod vna cum honora
riis Veziriis debitis totum effet in promtu
fed extraordinaria, fi aliquibus fua Celfitu
do miffura effet munera ex tributo regni;
eapropter defe&tus prioribus litteris infertos
praeftaré non poffe, transmittit mihi quo
- que
-*
 PARs Post E RIoR. 43 i

que Principis litteras per latorem eorundem ( 1673. )

frater meus, quas non fine fenfu perlegi,
dum impudentiae crimen in iisdem mihi in
uri perfpicerem; refcripfi itaque fuae Cel
fitudini in haec verba:
Clementiffime Princeps!
Le&to defixae vxoris meae calamitas ,
coegit, antequam Celfitudinis veftrae litte
rae Coronam fuiflent allatae, eadem vrbe
me citiffime domum recurrere, hac neceffi
tate disiun&tus a Domino fratre meo Wolfì
gango in aedibus meis Kerefzdianis moeftus
legi litteras veftrae Celfitudinis, in quibus
fcribit me fratremque meum praedi&tum
notificaffe Celfitudini veftrae tributum non
effe integrum Domino Legato adminiftra
tum, cuius non exiguam fummam a natione
Saxonica iam dudum leuaffet, mirari inte
rea fe Celfitudo veftra fcribit, qua con
fcientia ego Ioannes Bethlen fummam illam
per Fifcum leuatam, obiicere non erubue
rim, hieme proxime praeterita, dum veftra
Celfitudo Coronae fuiffet, ego praecipuus
fuafor fui, creditoribus anni praeteriti eam
debere dari. Ego Clementiffime Princeps,
dum hieme proxime praeterita Goronam
veftra Celfitudo 1nuiferat, paralifi quadam
^ COr fc
 -
--- - - --- - - - - - - •.

; - 45* Hist. ReRvM TRANsrlv.

. < 1673.) correptus domi iacui, nec negotiis, quae il

Jic tra&ata funt, interfui : teftes aduoco Co- -

ronenfes Dominos , ac alios quoslibet non

intereffatos ; veftrae itaque Celfitudini in
di&a informatione molefti fuerunt illi, qui
me tunc praefentem finxerunt, nec fummiam
\' illam a Dominis Saxonibus leuatam ego et
; . toties fatus frater meus veftrae Celfitudinis
1 • •- in litteris noftris exprobrauimus vnquam,
- fed humillime repraefentare coa&i fumus,
! - nifi illa fumma leuata fuiffet extraordina
riis veftrae Celfitudinis mandatis, fatisfa
- &ìum fuiffe ; ex pecunia vero nobis non ad
I. - miniftrata impoffibile effe quempiam con
- - tentari ; fi interim iuxta litterarum veftrae
-* - Celfitudinis continentiam fumma illa ex
- tributo anni praefentis leuata contentati
. funt ii, qui defe&tum anni praeteriti fupple
uerant, Deo fauente, tributo moderno quo
que manibus Domini Legati integre affig
- nato, negligentiae crimen nemo nobis inu
rere poteft, dum debitum vetus diffolutum
- eft, nec recentiori innexus regni ftatus, ii
* * potius effent culpandi , qui annis proxime
*
•
praeteritis integrum non adminiftrarunt tri
butum , nifi enim aes alienum tunc fuiffet
^.

; - conflatum, nunc diffolui non fuiffet neceffe.

- De cetero diuinae veftrain Celfitudinem
'; C0II1• _
 -

-.
ss Paas Posrsarom. 433

commendat prote&ioni eius obfequentiffimus C i67g.y

feruus Ioannes Bethlen. . Datum Kerefzt
|
19. O&obris, anno, 1673. ` '
Receptis. Princeps Apaffius litteris non
amplius re{cripfit.
Exules inter. ea Hungari ad 18. O&o-
toris in prouincia Szilagyienfi in oppidum
Krafzna congregati de punStis Principi A
paffio toties propofitis, femperque ha&enus
dilatis denuo, eandem requirendam decer
dunt per Legatos fuos, qui Albae Juliae au
&ientia, impetrata fic orfi funt: Proceres ex
Hungaria profugi, adiun&aque iisdem No
bilium, ac militum, vniuerfa multitudo de
miffas Clementi{fime Princeps pro multis,
magnisque erga ipfos praeftitis veftrae Cel
£itudinis, beneficiis per nos agit: gratias , vt
eodem deinceps quoque eosdem, profequa
tur fauore enixißime rogando, cui vitam, et
omnia fe debere humillime fatentur, men{è
interim- proxime praeterito neceffitatibus
noftris ita vrgentibus, quibus de rebus Cel
fitudinem veftram, , omni qua par eft obe*
<dientia requifiueramus, exa&e, nouit , tunc
per Dominum Telekium, ac Iudicem re*
gium Cibinienfem refponfum nomine ;Celfi*
tudinis veftrae recepimus immaturis adhuc
rebus follicitare nos praefatum Prineigalem
• Pers.II. E• \ Cel

p -
 434 Hist. RexvMl TaAiisiLv.
e - - (€673.) Celfitudinem veftram de praeficiendo nobis
in* fummum belli moderatorem aliquo. ex
Magnatibus Tranfiluanicis, qui prudentia,
bellicisque, virtutibus infignis, vel a refra
&tariis (fi qui inter tot diuerfos hominum
imóres tales exftiterint ) , eo honore dignus
agnofcatur. ' O Clementiffime Princeps ! fi
nondum certe, nunquam: affuturum fperare
poffumus tempus, quo fub egregio , et vir
tuofo Regente res deduci debeat.* Cerne,
Clementiffime Princeps, per Orthodoxae,
Auguftanaeque Confeffionis Paftores fide eo
rum mediante, confcriptas confignationes ,
quibus vifis neminem: Chriftianorum adeo
faxei pe&toris credimus, qui affii&ionibus.
ecclefiarum noftrarum non execraretur cru.
delitatem 5 non diuina, imo nec humana qui
dem iura falua relinquerent hoftes noftri,
excedunt leonum , et tigridum faeuitiam,
beftiae, vero illae , quantumlibet in corpora
. faeuiant , animis* tamen vim inferre. nec
volùnt, nec poffunt; aduerfarii autem noftri,
] bona iis eripere talia, quae lingua proferre
erubefcit , fpati non contenti religionem,
quarfi verarh agnofcunt, abiurare, cultum.
que Rgfhano-Catholicum, de cuius veritate
maxime cotitrauertitur: ample&imhihis fame
cruciatibus adigunt omnes fexus, ét aetates ;
-!*J e3 •£*fciat.
 •* *: PARs Posteaion. 435 .

fiatque Celfitudo veftra nifi mifericordia (1673. )

diuina maturam ipfis ferat opem, fa&um pro- * -

pediem in tota Hungaria fore devera reli

gione, nec differat Clementißimus Princeps ,
Ducem tanto muneri parcrh nobis praefice
re, quo- duce fub aufpiciis fentiant non des ,
effe nobis animum ftipendioatmenftruo illis
fuccurrere; nec dedigneturbónitas tua Cle.
mentiffime Princeps affii&tiffiimii. praeteres
mortalium Stephani Petroczii recordari; vt
Celfitüdo veftra tandem fmiferi, evingulis*
que eum: cum filio liberum admitti velit dea
miffe rogamus omnes. • Notum ; etiam faci
mus Celfitudini veftrae Turcas: Varadien.
fes, in quorum.prouincia ipfismet cfferenti»
bus hibernâ hieme praeterita habuimus, fiue
fubditis fuis* parcere volentes;fiue altiori
confilio idum Comitatus illos,* qaos , regno
Tranfiluaniae adimere volunt;*profutúris his
ì)ernis nobis obtuliffent, nosque ex eo, quod
non erat ipforum largiri nobis volentes,
dum : non* 'accepiffemus, ad Ottömanniearii
Portam eo de negotio: fuos expediuiffe* lei
gatos, quibüs hos qüoque fuadentes Baffae
Varadienfi : noftram adiunxiffé:1egati6neiii
non inficiámur, non tamen veftrae Celfitau
dini, aut regno Tranfiluaniae aozéhdis, fed
potius idipfum euitandi ftudió totum reruiri
-:::J Ee 2 n0•
 436 Hist. ReaVM, TaANsiLv,
noßrarum progreffum Georgio Brenkowitzio
t iois.) internunciiveftrae Celfitudinis - nunc ex
annuentia eiusdem apud Ottomannicam Por
tam moranti, committentes. Quibus Prin
ceps Apaffius refpondit in haec verba: Ne
gotium tanti momenti non nifi in praefen
£ia confìliariorum. poffe definire, oportet
itaque legatos praeftolari confluxum eorums
qui confiliis imminentibus certo certius in
„futuri effent, fed fiftere hic, legor cala
„um, donec quaedam de exulibus Hungá
,;, memoratu digna recenfuero; cum nulli
negotio ha&enus intereffent bene concordes,
aùt, de fumma rerum fuarum deliberatu
ti in oppidum Krafzna confluxiffent, Ma
thias Inczedi , et Mathias Madarafy , per
quos non pridem ce$$at pecuniae fummam
Ë,insep, Âpaffius militibus Hungaris trans
mife*at, eodem iubente locum, in quem illi
erant congregati, dum adiiffent, colloquiis
ae interefíe eorum vellent, a plerisque
íiiis. praefentibus fe nihil tra£tatutos , ad
i^ea Turcis potius fubie&a Varadienfique
arci vicina conuenticulum illud translatu*
pos vociferantibus inhoneftiffime funt exce
pti ; quamuis non : deeßent, mitiores, qui
multos illic e numero praefentium ftipendio
frincipis, condu&os iuramcntoque eidem de•
• f,1; φ ^ ! uia
 ····· PARs Postea Ioa. - 437

ùin&os oftendentes, imprudenter eos facere

dicebant, qui praefatos duos Aulae-Princi
€ 16τι) T\-
pis familiares intereffe grauarentur ; nec illi
exiftimationi mittentis deeffe volebant, toti
eorum congregationi palam referentes, quam
diu in ditione Principis Apaffii confluxum
intellexerint fe certo certius interfuturos;
in ditiones foli Turcae parentes fi fuerint
transgreffi, non amplius fubfecuturos. Non
diu ibi per ipfos tumultuatum, fed in oppi
dum Bihar arci ferme Varad contiguum
tranfeunt, vbi inftituerunt legationem illam,
cuius in praeinfertis fecerant mentionem,
apud fenfatos itaque non carebat hoc nego
tium fufpicione, illos noftros fratres parum
aut nihil curare res noftras, dummodo de
hibernis fuis, vel cum incommodo noftro
cautum fiat.
Sed certe affe&tionis eorum deerant in
*
dicia, dum quidam eorum, fignanter Nico*
laus Forgats, ac Paulus Szepefi, aliique com-'
plures effari non erubefcerent, optare fé
adeo felicem Ottomannicae gentis progref
fum, vt Szathmarino, et Etfedino, Pataki
no, Caffovia, Pofonio, Viennaque occupa
tis , Baffas, et Vezirios in illis videre li
ceat fortalitiis, iurare enim fe per Deum
non prius, fed tunc reobtenturos Hungaros
Ee 3 ' fpi
 /
O.

438 Hist. RERvM TaANsIlva

/ - ( 1673. ) fpiritualem fimul, et corporalem immunita
- •

' tem, fub regimine Turcarum vi&orem quem

que Hungarorum in alta pace fub vinetis,
£t oliuetis fuis. -

... , Filii quoque Stephani Petroczii, quos

ad Turcas transfugiffe fcripferamus per eos
dies vna cum Varadienfibus Turcarum le
gatis funt ingreffi Ottomannicam Portam,
quo fru&tu fequentia docebunt. Senefcen
' té O&tobri redit Debreczino, re infe&a Mi
chael Tfermenyi, nec Aulae Viennenfis le
gato, nec Vezirii Budenfis deputato Com
miffario, vifis, querelas, quas contra Regis
Hungariae fubditos, in ditionem Tranfilua
nicam faeuientes Princeps Apaffius inftitue
rat, in quorum praefentia verificare debuif
fet; quo confilio negotium, quod deciden
dum Vezirio Ottomannica Porta commife
rat Budenfis,ille, negligere praefumferit, ca
ptum noftrum ; plane excedit, ne aliquid
contra nos: mali fub hoc lateat pallio ve
rendum.' -
-
, •7 ,
: Eodem menfe exules Hungari dum Ger
manis, per quos fe exutos patria praeten
dunt, parum nocere poffent, Alexandrum
Barkotzium ;nunquam ipfis moleftum priua
to negotio, in domo propria occupatum om
nibus, quae. nancifci licuit, bonis exa&um
- ! • • -1 1n
 1
{
v • PARs PosteRIoR. 39

in captiuitatem abduxerunt, quocum quid (i67s.) `

effet agendum magnae inter ipfosmet ortae
{unt contentiones, quidam exuta omni Chri
ftianitatis affe&ione Turcis aut vendendum,
aut donandum cenfebant, quibus gratiffimam
fe rem fa&turos fperabant, dum Stephani
Harkotzii Hungarorum fub aufpiciis Regis
Hungariae s militantium , fupremi Generalis
Germanum fratrem in manus extradarent,
alii ob fa&a Stephani, Alexandrum Barko
czi ple&i indignum cenfebant , fignanter
Ioannes Szöts fub infima cafa natus, a pue
ritiaque rapto viuere affuetus in hac caufa
omnibus Proceribus, qui aderant, nobilio
rem fe oftendit iureiurando. Teftatus vi
rum , innocentem , chriftianoque fanguine
ortum, nunquam in poteftem Mahumetano
rum tradendum, rogareque vniuerfos, et fin
gulos, vt ab hoc propofito, nifi fe , et fibi
fubie&os hoftes, agnofcere velint, defiftant5
fi in captiuitate Alexandrum tenendum cen
{ent non deeffe in ditione Tranfiluanica car
ceres, illo itaque pertinaciffime rem hanę
vrgente in árcem Somlyo, dedu&tus eftAle
xander. * * - - • *•,

Nouember noua, et quidem non parui

momefiti producit in lucem, Poloni enim ,
qui anno proxime praeterito dominio forta
Ee 4 litii
 44o Hist. RervM TRANsiLv.
g 1673.) litii Camenicienfis facile cefferant, dum an
no praefenti pacem honeftam Turcis offe
rentes repulfam feciffent paffi, arma in
£ruentes, circa finem tandem eorum caftris
Podoliam verfus promotis, aliquid velle au
diti funt, primisque Nouembris diebus ca
{tris Turcicis, quae iuxta arcem Hufztien
£em fita erant, appropinquantes Vajvoda
Moldaviae exuto Ottomannicae gentis iu
go defertis (quibuscum coniun&a ha&enus
habuerat caftra,) Turcis , Polonis adhaefit,
fcribens Principi Apaffio fe cum valida fuo
rum manu excuffiffe gentis tyrannicae iu
gum, hortarique eundem amicabiliter, vt
focia contra Turcam fecum, et cum Polonis
coniungat arma, credere. fe propitio Numi
ne vniuerfi orbis chriftiani Principibus in
hanc rem procliuibus, armaque parantibus
illud optatum nunc adeffe tempus, quo Ot
tomannica gens tot millionum Martyrum
manibus fuo excidio parentatura fit, fed
Princeps perfun&torie refpondit rem vlte
rius dilatahdo. - -

Ingreffus cum valida fexaginta millium,

vt refertur armatorum manu fines Molda
uiae Ioannes Szobetzki exercituum ferenif
fimae Reipublicae Generaliffimus inuitat ho
neftiffimis litteris ad focietatem contra Tur
» ¢ . CaS
 \

PARs Postea Ioa, *4*

cas armorum Principem Apaffium , quibus ( r673.)
ante comitia Albenfia, quae 18. Novembris -

erant indi&a, acceptis, res vfque ad Confi

liariorum confluxum dilata, placuit Petrum
Inczedi proprium di&i Principis Apaffii ho
minem tabellario adiungere Szobetzki, lit
terisque , quae in^ manus alienas delatae
officere rebus Tranfifuanicis forfan poffent,
pauca eaque vulgaria committere, penes
credentionales interim nunciare per iam fa
tum Inczedium Szobetzkio feliciffimos rerum
, fucceffus ipfis nos Tranfiluanos finceriffime
precari, nihilque vi&toria ipforum, de hofti
bus parta gratius audiri poffe, pro qua vo- ,
ta coram Deo: fufcipi, fed Tranfiluania : a
limitibus Moldauiae fereniffimae Polonorum
Reipublicae vicinis eodem Moldaviae reg
no, mox Valachia Transalpina vtrique iugo
Ottomannico oppreffis , confequenter forta
litiis Turcicis compluribus vfque ad confi
nia regni Hungariae fitis ferme tota cir
cumuallata cum fit, antequam e fera Turca
rum gens flaccefcere incipiat, fi affe&us
fuos nudauerit, propinquitate locorum ad
uerfae parti fuffragante prius funditus euer
teretur, quam fratrum fuorum Chriftiano•
rum vicinorum ope periculum poffet auerti,
in finu itaque aliquantulum. concoquenda
Ee 5 Con
 44* ' Hist. RerwMfTaANsiLv.
( 16:3 ) confilia, donec propitio Nomine ea referan
*. di affulferit occafio ; nec tafnen hanc moram
- - Domini Poloni Chriftianorum caufae, publi
- cae inutilem J aut damnofam cenfere debe
, bunt, confilia enim vires , occafionemque
. hdftiuini noffe,: pro dimidia cenferi poffe vi
| - £toriae parte, quae per nos infallibiliter
ipfis conftare : poterunt, faltem confilio, et
progreffu rerum capto occafionibus fuis vi
riliter: infiftant, dimiffo cum hac legatione
]
- -

Inczedio vixque limites Tranfiluaniae egref

^ fo prius inerto. au&ore, mox certius alla
- - tum eft, praefatum Polonorum exercitum
1 iuxta arcem Hufztinenfem felici cum Tur
! cis pugnaffe Marte, qui cum campo. Hufz
} - tinenfi prima die profligati , in: vallumque,
quod ad fui defenfionem erexerant, reie&ti,
fequenti die expugnatis aggeribus paucis ,
--
qui Camenitzrina fuga fibi confuluerant, ex*
ceptis, ad internecionem funt deleti.
-. . Ingens hic ipforum fuit numerus, Tur
+/ cae ehim clades fuas extenuare foliti legato
--

noftro Valentino Szilvafi, per quem tribu

tum annuum erat adminiftratum, tunc in ca
ftris Imperatoris Turcarum praefente palam
fatebantur, triginta millia virorum. fe in
jlla pugna amififfe; fed alii multo maiorem
referebant numerum caeforum ; vtrum haec
… fic
 ' - -^

f . PARs PosTearoa. . 443 ;

£c fe habeant, certiffimum eft ab annis cen- (1673. X

*um Ottomannicae genti tantam, cladem non *****
effe illatam, altum itaque erat in caftris Im.
Peratoris Turcarum cum 'moerore filentium,
%°°ulteque agitabantur veziriorum, confilia;
€xercitus enim tunc in caftris Imperatoris, ·

Turcarum praefens deliciis, et, folennitati

Aulae Imperatoriae infuetus, amiffo exer
eitui nec numero, nec robore erat par, ·i·
* ' Afiatici milites potior Ottomannicae Mo
***chiae pars propter maximam Iosi diftan
tiam, hiemisque difficultates acciri non po
*rant; fupererant arcium regno Hungariae
vicinarum praefidiarii, quos íifi extremita
te ineuitabili vrgente, euacuatis arcibus ,
non erat confuetum , ad bellum gerendum
$uogare ; fed defficientibus aliis mediis vi
&toriae Polonorum metus adegit Aulam Im- -

Peratoriam ad hos accerfendos celeri paffü, - u.

tabellarios expedire, quo • fructu inferius.

integrum erit intelligere. _ * , ,
* Nec Polonis incruenta:(vt ad nos pers
latum eft) haec vi&oria fuit, e quorum nu;
mero magnos viros fanguine fuo patria. li
tafle audiuimus. Primis comitioruin diebus - -

ego Ioannes Bethlen vnacum, fratre Wolg-.

|
gango in publicum prodeuntes, qualiter ι

&
Publicum anni eiusdem vndequaque admi. r,
- .i. ftra- ` ,
 444 Hist. ReawM TRANsilv. *
(1673.) ftratum, quantaque cum fummâ legatus reg
ni Ottomannicam Aulam verfus fit expedi- ,
tus, produ&tis ea de re quietantionalibus
legati Balentini Szilváfi litteris expofuimus,
quae res magna cum omnium audita eft
expe&atione , dum quinquennio proxime
praeterito nunquam integrum, fed mutuata
cum ingenti foenore a Turcis pecunia fup
pletum tributum fuiffe adminiftratum nof
fent omnes; nunc autem Deo fauente nullis
fe viderent debitis innexos, a&aeque gra
tes tam publice ab vniuerfis, tam priuatim
a plurimis et bonis viris pro fincera nego
tii adminiftratione nobis, cui vt alterius in
fifteremus, honeftiffime requifiti praegran
des ob caufas parere non potuimus, fuble
&isque nobis ad id munus publico fuffra
gio Georgius Kapi, ac Francifcus Rhedei.
!
conclufum a Confiliariis ibidem. vt prouin
ciales prouentuum regni perceptores exa
minarentur (quantum fub iisdem comitiis
fieri liceret) ftri&tiffime ex tributo, quid,
et quibus adminiftraffent, cum fufpicione
non parua laborent non bona fide fun&ioni
praefuiffe fuae. Qui fatis vexati, dum ob
•anguftiam temporis finalis decifio rei ipforum
fieri non potuiffet, e Proceribus regni Geor
gius, ac Nicolaus Bethlen hic filius, ille
- - fra
 PARs Posterrora. 445
frater meus e Siculis duo, et e Saxonica (167g.)
natione duo funt deputati, in quorum prae
fentia menfe Ianuario anni proxime fequen•
tis in ciuitate Schesburgenfi finguli compa
rere,. rationemque perceptorum reddere te
nerentur. Quo illorum finito examine de
mandatum praefatis delegatis vt communi
cato cum Georgio Kapi, Francifcoque Rhe
dei confilio, confinia regni Somlyo, Sebes,
et Kolosvár inuiferent, Officialesque di&o-
rum fortalitiorum in praefentia ipforum fa
cerent armiluftrium militum, ex quo lique
re poffent, qualem militum numerum Reg
nicolae proprio alere foleant ftipendio, quan
taeque ipfis debeat, et foleat erogari fumma.
Haec in praefentia Confiliariorum ne
mine eorum tunc contradicente funt con
clufa ; fed magna huius conclufi mutatio
videbitur, in. fubiun&is. , Iisdem diebus
Georgius Kapi , qui Principis Bartfai per
Ioannem Kemenyium (vt fuperius fcriptum)
occifi duxerant viduam, dum arcem Gör
gényienfem, dum Bartfaius in Tranfiluania
rerum potiretur vxori fuae, quam ipfe tune
haberet in matrimonio, in et pro quinde
cim millibus flórenorum hungaricalium per
1Regnicolas infcriptam praetendens, ius vxo
ris fuae per Michaelem Telekium, fibi ami
cc;i - ciíú
 '.

446 HIsr. Rervm TRANsILv;

- - •.

C v$7g.) ciffimam follicitare apud Principem Apaf*

fium coepit., Cui ille: fi regni Status toties
fatam Principis, Bartfai primum, confequen
ter Georgii Kapi:vxorem contentare volue
rint, fe nihil refragaturum, refpondit, non
tamen petitam arcem: aut fummam fe datu
rutn promittens. *, . . ,: ' • t
Leue erat hoc refponfurny fed induftria
Telekii alio veftiui: aini&u, rogans Princi*
pem Apaffium, vt praefatam caufam Regni
colis per fe ipfum recommendare dignare•
tur : hoc vnico medio et fe haci difficultate
exoneraturum, et Kapii defiderio fatisfa&tum
fore, … - - - '. -

Annuit bonus Princeps, dum hoc ro,

gando nihil a fe Telekium petere fibi per
fuaderet, ille vero congregationem Regni
colarum ( qui exceptis nobis: Confiliariis in
palatio quodam erant praafentes )* ingreffus
• fic eos affatur ; . i • . ... , ,

* Qualiter annis non ita pridem elapfis

Principatus, huius regni habenas regente
Principe Bartfaio; veftrae : Dominationes, fi
de publica data arcem Görgényienfem tunc
praedi&i Bartfai, nunc vero Spe&abilis, ac
Magnifici Doinini Georgii Kapi vxóri in et
pro quindecim fiorenorum millibus hungari
calium.infcripfißent, liquet apud omnes »
- -7-2 11€C
*, ,
.'t r PARs PostERIOR. 447

nec defurit'litterae fub figillo iudiciali ea de ( 1673.)

re emanatae. Requifitus de hoc negotio
CelfiffimusjPrimiceps caufae iuftitiam agno
uit , eamque per me ' omnibus, et fingulis
Dominationem.veftram clemehtiffime recorij&
mendat monens, ne irritam fidem publicam
patiamini, quae apudt omnes Chriftianos
pro fupremoi agnofci foleat, *ct debeat fun
damento. * .• c … - *

Regni Status litteris, quae allegaban

tur, nec vifis , nec intelle&tis Principem A*
paffiuin, nosque Confiliarios haec omnia
difcuffioni fubieciffe, finaliterque definiuiffe
crederites non de infcriptionali* (quae prae*^
tendebatur fumma ) perfoluenda inftituunt
difcurfus, fed expeditis ad Principem Apaf.
fium legatis • nunciat ex Domini Jegatione
Telekii intellexiffe Dominae, Kapianae in
{tantiam coram fua Celfitudine inftificatam;
nolle itaque Regnicolas etiam effe difficiles;
afienfiffeque, vt arcem Görgenyienfem fus
Celfitudo eidem affignari iubeat, fi libuerit.
sit. Credebant Regnicolae nihil iam deeffe
huic negotio 5 credebat Kapius manu fe iami
tenere arcefii Görgemyienfem, qui vt bonam
cum donatariis di&tae arcis vicinis coferet
amicitiam monitus, non tantum quod roga
batur, fed &longe plura et maiora fingulis
*s ; .-.
• 33*.•'i- pro- *
-
 N.

448 {Hist, ReavM TRANSILv.

( 1673.) promittebat, tam infperatam felicitatem vix

capiens animo.* '• • • , , *
Expeditus interim ad Principem Apaf
fium regni Statuum legatus»; dum legatione
fibi commiffa fungitur pauca, eaque obfcu
ra reportarit refpondente Principe Apaffio
fuam Celfitudinem nihil in negotio praefato
Dominae Kapianae promififfe, reiecifle quin
potius rem totam ad difcuffionem Domino
rum Statuum, quorum publica fides contra
uerteretur, litteraeque per toties fatum Prin
cipem, vt Regnicolae promiffam fi volue
rint quindecim milliumfiorenorum fummam
- …
parfoluant praetendenti. Reportat legatus
refolutionem, quae fat perfpicua forfan cen
feri poterat ab iis, qui afíe&tibus non fuif
fent praeoccupati, fed humanae naturae vi*
tio, quoniam fpes, quam homines animo con
cipiant, pertinaciter folet inhaerere, Kapius,
eiusque focer Sigismundus Banffi regni prae
fidens non poterant fibi perfuadere legatum
Regnicolarum fibi commiffa fat lucide ex
pofuiffe, Principisque genuinam reportaffe
refolutionem. . . . '_'. • ; •*; …: *' .{
Alterum itaque priori prudentiorem cen
fent expediendum, qui, tam Regnicolarum
mentem Principi, perfpicacius exponeret,
quam eiusdem in negotio toties fato inten
tioaem expe&toraret. De
 -
-
\ *-

' ' •* PARs Posterior. 449

Dele&us ad id munus Nicolaus de Beth.
Íen filius meus, qui audientia apud Princi (1678)
ºpem Apaffium impetrata fic orfus eft.
Praetenfio Doininae Kapianae qualiter .
eoram Celfitudine veftra propofita, iuftifi
cataque fit, quomiam ex legatione Domini
Telekii intellexerunt perfpicue Domini Sta
tus fuperuacaneos ea de re noluerunt facere
6ifcurfus, concludentes hoc vnicum, vt de
mifíiffime pro praefata Domina Kapiana co
ram veftra Celfitudine intercederent, qua- .
tenus aut refignatione eontrauerfae arcis,
aut depofitione fummae praetendenti per
Fifcum fatisfieret.
Refpondit his auditis arcem Görge
! nyienfem fine inaeftimabili Fifci,damno alie
nis non poffe committi manibus, nec fe hoc;
vllatenus fa&turum , nifi Alexandri Barko
czii vxorem pro praetenfione arcis Hufiiem-'
fis Fifcus contentare, omnemque, quae in
promtu effet, pecuniam ei dare cogeretur ;
in gratiam Regnicolarum aliquam fummae
partem Dominae Kapianae Fifcutn daturum
fuiffe, ita tamen, vt de potiori fummae par
te per Dominos Regnicolas fieret prouifum,
fed hanc Dominis Statibus gratificandi in
tentionem praedi&ta difficultate prorfus effe
impeditam.
Pars II. jF f D9
 %3e Hist. ReavM TRANsiLv; :
(1673, X Domini itaqne Status viderint, quid
Γ • • {int fa&uri, Fifcum enim arcem Görgenyien
{em nulli vnquam daturum. Reportat haec
Satibus Nicolaus de Bethlen tuncque tan
dem eft animaduerfum , qualiter huius rei
iaitium et progreffus exitui refponderunt.
- Kapius tanta fpe momento temporis de
• iegus , non tamen deftitit femel inchoatae
infiftere rei, me Ioannem Bethlenium prae
ceteris enixiffime rogans, vt per Ladislaum
Balo, Ladislaum Szekely Principi ac Prin
cipifîae intimos perditam vrgerem caufam á
intimans, per eos fruftra Principiffam vir
cute affecurationis Regnicolarum , arcium
/ Fogaras, Hofiz dominium fibi polliceri, nifi
praetenfio vxoris fuae eodem fuffulta fun
áamento voto potita fuerit, cuius importu
nis follicitationibus expugnatus quamuis ini
amicißimum eum nihil effe noffem , Princi
piffae me nunciaffe fateor, declaratione ta
Imen hac adie&a, praetenfionem eius folido
-inniti fundamento cum ignorem, oportere
Principiffam re prius confcientiofe exami
nata facere id , quod ius et aequum fuafe
fit, nec rem mali exempli contra fe futuris
relinquet temporibus, hic itaque fuit rei
huius finis. . .
sed redeamus ad conclufum de armilu
-* -- 3 ftrio
 \
Paris Posterioa. ' 4fi •

ftrio in confiniis inftituendo fuperius in- (1673.)

fertum. ' ' • .

Omnes praeter Dionyfiumi Banffi (tunc

ob morbum hofpitio egredi non valentem);
ihtererant huic conclufo Confiliarii , quod.
dum ex relatione multorum nunc fato Banf
fio innotuiffet, fauore homo Aulae potentif.
fimus, ornniumque Principis a&tionum arbi
ter, tanquam contra fe confiniorum Gene
ralemi hanc audiffent fafnarh, quafi fufpe&tâ
coram Regnicolis effet ipfius erga patriami
finceritas, crederentque homines non inte
gra fide militibus ftipendium effe erogatum;
hanc iniuriam ille ferre nolens } non pauca
per fuos coram Principe Apaffio de iniuria;
fibi illata eft queftus, qui , cum bono vt
fit ahitrio monefis , quaecunque Banffio di
fplicuerint omnia Regnicolarum pun&tis ex
pun&urum proinittit, quod etiam reuerâ:
praeftitit; Pun&tum, quod contrauertebatur.
pro arbitrio Banffii totum immutans ; fed
Georgius Kapi, ac Francifcus Rhedei Banf
fio deuiit&tiffimi, qui vnâ eum reliquis de
legatis armiluftrio intereffe debuiffent, vt
finceriffimam erga Banffium afie&tionem fuam.
fingulari aliquo fpecimine teftarentur ; pa*
latium, vbi regni Status propter Confiliario§
aderant, omnes ingreffi (pro ambobus Ka
Ff a pie,

- - --- -*
 452. Hist. ReRvM TRANsiLv. ,
C1673.) pio verba proferente) aufteris Regnicolas
tra&ant verbis, cur de Domino , inquam ,
Panffio, cui prudentia, opibus, eximiisque
erga patriam meritis nemo par, dubitare,
, praefumferint, alteri per eum armiluftrium
militum ipfi parentium concedentes fe certe
dixit Statibus hoc in negotio minime ob
temperaturos, nec tanti viri exiftimationem
huic rei fe mifcendo laefuros.
Obftupuerunt his auditis omnes régni
status, nec in abfentia Confiliariorum quid
quam ipfis per quadrantem ferme eft re
fponfum, tandem Gregorius de Bethlen non
rogante quoquam contumeliam hanc Stati
bus illatam filentio pati non volens , re
fpondit Kapio.
*a Quanta cum diligentia iteratisque vici
, bus affli&tiflima haec patria ante tres qua•.'
tuor dies pro praetenfione Dominationis ve
ftrae Görgényiana coram Celfiffimo inter
cefferit Principe, teftem mi affinis teipfum
*.
appellamus, pro quo egregiam fane repen
dis gratiam tam auftere tra&tando innoxiam
patriam, cui vitam et omnia deberes; cur
ea, quae vos ipfi, et reliqui Confiliarii no-.
biscum vna concluferunt, in praefentia eo
rundem non exprobras , miferrimae plebi
tam infolenter illudens, iuftum Dei iudi
cium
 - ,

» PARs Posreaior. - &5s

cium non euitaturus. Retepuit his auditis (1673.)
Rapii feruor, a&taeque ipfo palatio nondum
egreffo, fed praefente, et audiente grates a
:Statibus, Gregorio, quod ea Kapio impofuif
fet , durantibus iisdem comitiis Ignatius
Szentpali vnus Procerum Tranfiluanorum
memorabilem de fe fcribendi nobis prae
buit materiam , de quo ad illuftrandam rei
notitiam quaedam altius funt repetenda.
Germanam nimirum Principiffae et vxoris
Dionyfii Banffi fororem habuiffe in matri
monio Ioannem Szentpali, qui Ignatii Szent
pali, de quo nunc eft fermo, carnalis fra
ter, durante ipfius cum forore Principiffae
coniugio erexerat, in territorio fuo haere
ditario Boldienfi aulam quamdam lapideam
eximiae ftru&urae magnam in ea aedifican
da vxore fua adhibente diligentiam in gra
tiam mariti, qui aetate iuuenili valetudine
vegetus vxore chyragra, podagraque ener
uata fuperui&turus credebatur, fed opinio
nem vtriusque eluferunt fata, maritus enim
ante obitum vxoris quinque circiter annis
: repentino morbo fublatus, fatis ceffit. Vxo
re eius quinquennium (quo marito fuper
uixit ) totum le&o defixa transegit, nec
vnicum quidem diem pedibus vti valens,
ea quoque vt fuperius fcriptum hieme pro
Ff 3 Xl
 -

454 Hist, Rwayw Trassily.

( 1673.) xime praeterita debitum perfoluit naturae.
* * * * Curia Baldienfis, omnesque poffeffiones, quas
tanquam Ioannis Szentpali vidua ha&tenn;-
poffiderat iuxta leges noftras ad Ignatium
Szentpali debebant fine contrauerfia fratrem
vt iam di&tum ' carnalem Ioannis Szentpali
deuolui , tumulata itaque Paliana Ignatius
iure fuo vti , volens, non ignarus interim
cum Principiffae aut Dionyfii Banffi vxore,
| - , quae Germanae erant Szentpalianae forores
. rem fibi effe, homo mediocris fortis demif
fiffimis inftantiis ftuduit exorare, quod ipfi
- - de iure debébatur, • . *

' -… Principiffam primo fupplici libello re

.' quirens, vt Germanorum militum praefidio,
/ quod in curiam Baldienfem effet introdu
- &tum di&o fibi legitimo haeredi refignari

| iuberet, refpondet Principiffa fuam Celfitu

dinem , libenter annuere inftanti , faltem
vxor Domini Dionyfii Banffi affentiri ne
grauetur, recurrit ad Dionyfium idipfum
\ follicitando Ignatius, cui ille fe teftari Deum
| . non aegre ferre, fi Celfiffima Principiffa ea
| ' dem hora reftitui iubebit, quod petebatur ;
] - fupereffe interim quaedam non negligenda ;
Ioannem nimirum Szentpali in aetate iuue
nili ingens æs alienum conflauiffe, idque
, , totum per Sufannam Bornemifza Conthora
- - -

-
- -
-
… -
- - lem

--!
__ _**T_ — -
-

- -
- …
-
” - -
 PARs Postraioa. 45s
lem Moyfis Szentpali effe perfolutum, prae ( 1673.) +

titulata autem fumma , vt defun&ae forori

bus Principiffae fcilicet et Banffianae per.
foluatur ab eo , qui debitoris haeres dici
gaudet, aequiffimum effe , quod cum Igna
tius vix perfoluere poffit tollerabiliorem
viam poffe Ignátium fequi contrahendo cum
praetendentibus , vt liberam in villa Bal
dienfi ipfis permittat pifcandi facultatem,
certumque pro fumma, quae contrauertitur
' Jobbagionum numerum ipfis affignet; reli
quis autem quiete potiatur. -

Sed Ignatius de iure fuo cedere pror

fus noluit, Regnicolasque, vt pro ipfo in
tercedant, obteftari coepit per Deum regni
Status humillime iteratis vicibus interceffe
re, praeter verba nihil obtinentes.
Dabatur nunquam non aliqua fpes Ig
natio tollerabilibus conditionibus cum ipfo
pacifcendi; mutabantur mox pun&ta tra&a-
tus, vergebant interim ad fines comitia, fu
fpicabaturque Ignatius eludi hoc tra&tatu
tempus comitiorum, quibus finitis Regni
colisque ante determinationem caufae fuae `
domum dilapfis nullam fibi vidit fuperfutu
ram rebus fuis confulendi occafionem ; ita
que hac laborans fufpicione congregationem
Regnicolarum ingreffus fic eos affatur: non
- Ff 4 depo

– QTc~~=- -—–
 }

456. Hist, Rhaym TaANsiLv.

{#673, ) deponenti mores, non aliquae contra publi
*'*' "*' cam veftram quietem per me fufcitatae in
*fidiae, fed extrema adegit effe calamitas ,
exuta omni verecundia toties inglyti Pro
ceres vobis me , effe importunum, qualiter
Germani fratris- mei haereditaria bona iure
fucceffionis mihi propria per interceffionem
veftram rehabere ftuduerim, liquet apud
omnes, quod coram Celfiffìmo Principe pro
me affii&tiflimo intercedere non eftis dedi
gnati, Deus omni rerum affluentia vniuer
fos* et fingulos vos felicitet, demiffiffime
precor.
Sed o me mortalium infeliciffimum, dies
poft diem fluit, comitiorum imminet finis,
res autem mea protrahitur indies; mox vo
•
bis domum dilapfis rediturus fum gemens
1 haereditariis meis bonis orbatus; vltro pro
19qui volens effufus ih lacrymas, ad genua
prolapfus fublatis manibus in coetum haec
haefitabundus prae moerore protulit, omni
potens coeli, terraeque Creator, quem iu
ftum expertus eft Iudicein, quiscunque te
aduocauerit, adefto mihi oiiini ope deftitu
to, fle&e patriae meae ciuium animos, vt
caufam meam aequiffimam fuam effe agno
fcant, nec in me exemplum pofteritati fta
1 tui finant, vt auitis bonis quilibet ita exuá
• . • • •.
-
• tur,
 •,•

, Paas Posteaior, 457

tur, vidiffes certe mi Le&or totam, fi pau- ( 1673.)

cos excipias Regnicolarum, congregationem
lacrymis genas fuas profundentem , accla
matumque vnanimi omnium confenfu , vt
non amplius per legatos, fed tota regni Sta
tuum multitudo Principem Apaffium adiret,
nec antequam iuftitiae Ignatii fatisfa&tum
fuerit, aliis rebus admoueret manus, quo
conclufo quidam, qui Aulae fauorem aucu
pabantur , audito fuaferunt, in fequentem
diem rem effe differendam, fperare fe, me
lius cum Ignatio conclufum fore. Quibus
annuentes Status, fequenti die Ignatius fe
cum transa&tum retulit effe , quo fru&u,
ipfe aliis exa&tius nouit : nos finitis comitiis
audiuimus vel in parietes curiae contrauer -

fae effe faeuitum, nihilque praeter rudera

fupereffe, praecipuam autem exigui prouen
tus partem in agris effe. -

Antequam res Ignatii coram 8tatibus

fic vltro citroque ventilata fuiffet tribus
diebus fortuna fupra propriam, et aliorum
fpem Dionyfio blandiens, ne aliquid, quod
imbecillitas rerum Tranfiluanicarum tolle
rare pofTet, neglexiffe videretur, nouis in
crementis auxit honores Banffii, nunciante
pcr Telekium Regnicolis Principe Apaffio,
quales heroes bello, paceque praeclaris a
• Ffs mul
 ,

458 H1st. RERvM TRAnsilwa

« 1673.) multis retroa&is feculis familia Banffiana
ediderit, teftari annales nationis Hungari
cae, a Regibus familiae praefatae collata,
in quibus multas villas, et oppida dominia
Jiberalitate, virtute funt confecuti, nec pri
mos honoris gradus Generalium nimirum ,
Comitum, ac Confiliariorum ab antiquis to
ties di&ae familiae degenerare feculis, quae
florentibus tunc Hungarorum rebus cum ita
fuiffe conftet, vergente ad Senium Hunga
riae gloria nationis , idipfum virtuti dene
gare iniquiffimum effe ; maturo itaque con
filio conclufiffe Celfiffimum Principem, Ma
gnifici titulo infignire Dominum Dionyfium
Banffiuum oportere 5 itaque Status accommo
dare fe in hoc negotio Principi, eique exem
plo praeemti acclamatum a quibusdam , vt
diu feliciter eo fruatur honorc, filentio a
reliquis e(t accepta legatio Telekii, fed con- '
tentionibus Ignatii ftatim fubfequentibus,
dum leniorem in praedi&ta caufa quam fuit;
optaffent Banffium, fubtriftes mirabantur
talium rerum progreffum.
Rediit durantibus iisdem comitiis e ca
ftris Imperatoris Turcarum , legatus nofter
Valentinus Szilváfi , qui fummo fe retulit
exceptum honore cum doua re tunc Turcis
AMarte ad Polonasque (vt fuperius fcriptum)
-
• i defi
 ... PARs Posterror.^' 459
deficiente Principe Moldauiae vix fpera- (167g, `
rent, Turcae Tranfiluaniam per ipfos tam -

iniquiffime tra&atam in obfequio per men

furam, laudataque Principis, ac regni fide- \
litate dimiffus eft cum honore, refcriptum
que ex Aula Imperatoria Principi Apaffio
gratiffimum fuiffe eius obfequium, cui infi
ftendo de Clementia imperatoria non effe
dubitandum ; monebat interim ferio di&um '
Principem, vt pacem cum Imperatore Ro- v
manorum , eodemque Rege Hungariae
fan&te coleret , nec rebus Hungaricae ad
' moueret manus, quod iubendo toti nationi
Hungaricae magnum fabricari fufpicabamur
malum, exulibus enim Hungaris quariiria
gratuita Turcas dediffe , in ditiones Regis
Hungariae per eos auxiliaribus Turcarum
copiis firmatos excurfiones varias fa&tas, !
' fciebamus omnes; nos pacem colere iube- •;
bamur, vt fine intereffentia noftra facilius ,
omnia euertere poffet in Hungaria, cui nos
procul dubio contrarios crederet.
Sed infeliciffimi illi mortalium exules
fratres noftri, nulla quamuis tot legationi
bus diplomata confoederationis a Turca ob
tinuiffcnt, dolumque rei fubeffe fi faperent,
, perfpicue poffent, fatali ignauia correpti,
; omnem in Turca fpem collocarant, expe
ditisque durantibus iisdem comitiis Alben
. - - fibus,
 »

46o Hist. ReawM TRAN8ILv,

(1673.) fibus, quatuor, e numero fuorum Gafpar6
Baranyai, Ladislao Cubini, Petro Homvai,
et Georgio Szentkirallyi legatis, enixiffime
apud Principem Apaffium de fubiun&is in
ftant pun&tis. -

1.) Vt menftruo ftipendio eis denuo

fuccurrat. - -

a.) Michaelem Telekium, qui ad fub

eundum illud munus firmiffimo ipfis iam du
dum obftri&tus ef; iuramento, eis praeficiat
Generalem. -

3.) Vt legato ipforum ad Ottomanni

cam Portam expedito tutum procuret iter
Brenkovitfioque a menfibus ferme 8. in Au
la Imperatoria huic rei infudanti demandet,
vt in negotio promouendo omnem adhibeat
diligentiam.
Adeunt iidem legati. Telekium priua
tim obteftanturque eum per Deum, per
omnia facra, vt iuramenti ipfis depofiti me
mor difcetur, per ipfos oblatum fubire Ge
neralis munus, fe quod ipfi fub iuramento
promiferant, vel cum difpendio rerum et
temporis fan&te feruaffe , nec alium quem
piam Generalem feciffe, fed vlterius offi
cium illud vacare non poffe, ipfumque Te
lekium fore in caufa, fi fe fubducendo ali
quem pro tempore praeficere fuerint coa&ti;
• . - dum
 PARs PosteRior, 461.

dum his illi occupantur rebus, eorumque ( 167g.)

vnus Aulam Imperatoriam verfus ad iter fe •'
accingit, interrupit hoc propofitum Geor
gius Brenkovitfius fignificans per litteras
fe poft diuturnam moram a fupremo vezi
rio dimiffum effe in itinere, afferreque man
data exulibus Hungaris, qualiter rebus fuis
profpicere debeant, quo intelle&to praedi&ti:
legati ad Principales fuos redierunt, eligen
tes in Generalem Paulum Selenyi , qui do
nec Telekio ipfis fe coniungendi affulferit
occafio Generalis vtatur titulo, tunc illi
confeftim ceffurum.
Supertienit Brenkovits nullas ab Impe
ratore, nullas a magno Vezirio, fed quas
dam a Tiha eius producens exulibus Hun
garis litteras in haec verba : -

Saluto vos amicabiliter Illuftres, ac Ma

gnifici Domini. Fidelitas veftra in Aula
Imperatoria perfpe&ta, dignos vos reddidit
potentiffimi Imperatoris Clementia, in nego
tio itaque veftro, quod iam pridem datum
eft refponfi, in promiffis fuis, Aulam Impe
ratoriam nunc quoque conftanter perfeue
rare fciatis , lucidius de rebus Weftris per
Georgium Brenkovitfium intelligetis; refo
lutio autem haec erat : Nunciaffe Tiham in
dolere totam Aulam Imperatoriam , quod
£XUI

-
--_---_---- - --- -----
 462 Hist. ReRvM TaAssilv.
C 1673.) exulibtis Hungaris ha&enus fuccmrfus da
ri propter diftra&iones Polonicas ne
quiuiffet , nec opinione diutius ad prae
fens vfque durantibus poffe res Hunga
ricas confeftim promouere ; oportere inte
rim paululum cum patientia ipfos praefto
Jari horas, donec pace, vel armis cum Po*
lonis negotjum finiri poterit, tunc potentif*
fimum Imperatorem, totamque Turcicam na*
* tionem abunde fatisfa&turam defiderio ipfo
' rum. Magnifica Regis mi Le&tor promiffa,
fed nullis iuramentalibus litteris fundata,
aut eorum fcripta in immenfum nihilominus
erexit exulum animos ficut menfe Ianuario
anni proxime fequentis, ex rebus eorumi
geftis intelligere poteris. ~

Expeditus ad Szabetfium Polonorum

Generalem Inczedius, fub finem Decembris
redux reportata Szabetfium cum potiori
Nobilitatis parte Leopolim fegreffum, ele
&ionique noui Regis intentum fe adire non
potuiffe,exercitus nihilominus Polonici fat ma
gnum numerum regni Poloniae vexilifero:
continuationem effe commiffam,eumque iuiffe
in Moldauiam, vbi iun&tis cum , Principe
Moldauiae iam pridem ad ipfos transfuga
caftris, Danubium verfus effet iturus, ab
eodemque Vajvoda ipfis coniun&to adduxifT;
litteras. Qui
 PARs Postearoa. . 46s
9 Quibus exhibitis erant magnificis ver
bis , futurique fuccurfus plenae vtraeque (1673.)
fitterae adhortantes Principem Apaffium ad
bellum contra Turcas fine mora fufcipien
dum, qui amiffo in pugna Huftinienfi mili
tiae flore vix mentis compotes in rippa v1
teriori Danubii praeftolantur rerum euen
tum , plus Danubio quam armis fidentes,
nec de reliquo, quam de fuga folliciti : fi
beneficio hiemis per glaciem Danubii ipfi
transeundi fuperuenerit occafio; ipfos'ita
que in caufa tam iufta propitio Numine
vfuros vi&toria, tranfitumque Danubii hie
me praefente hoftem verfus tentaturos ; ae
quiffimum itaque effet, vt Princeps Apaffius,
regnumque Tranfiluaniae diuinitus data hao
occafioné ne defint, iniquiffimis illis tyran
nis pro tot illatis iniuriis, ac damnis paria
rependere ne :differant. Vltimis comitio
rum Albenfium diebus multi inter Regni
' colas de ftatu circumfitarum nationum prae
fenti, de fecuritateque regni Tranfiluaniad ,
£uerunt difcurfus ; conftabat regem Hun
gariae per excurfiones e ditione noftra in
Hungariam fa&tas nonnihil effe disguftatum,
quae etiam fi nobis nec affentientibus, nec
gnaris effent fa&ae, per fupinam interim
noftram lenitudinem nobis conniuentibus •
regnò
 , ;

^ 464 Hisr. Reavm Täassilv.

(1673.) regno
ficiari.
noftro effe patratas nemo poterat iift
-

Sentiebamus fub tutela Turcarurii di

midia ferme regni parte per eosdem nos
effe exutos, ingentique effe oneratos tribu*
to, intelligebamus cum fenfu Turcas Vara
dienfes fufiffima inftantia obtinuiffe in Por
ta Ottomannica, vt quifique Comitatus ipfis
cedere iuberetnur , nullum habentes refpe
' &um in Aula Imperatoria, aut obfequiorum
noftrorum , aut iuramentalium illius Baffae
litterarum, qui fupremus Imperatoris Tur
carum Plenipotentiarius nomine Heri fui,
; temporè (vt ex praecedentibus videre li
cuit) deditionis Varadienfis ftri&tiffime iu
rauerat praeter vicos ad di&lam arcem per
tinentes Turcarum nationem nihil vnquam
occupaturam, perfuafumque nobis erat, fi
nito vtcunque bello Polonico toties fatos
quinque Comitatus Turcam non ademturum,
quem fidefragi nomen fiocci pendere toties
decepti certo fciamus.
Nec in Polonorum amicitia folidam po
teramus collocare fpem, quos Princeps Ra
kotzius multis affecerat iniuriis, nihilque
praeter amicitiam inter ipfos ac nos ha&te
nus geftum fuerat. Circumftrepentibus ita
que circum circa armis imbeeilles ìnter pg
tcph
 Pars PosteRroa. ~ 465
' tentiores vicinos non deerant, quae me- (1673. X.
tueramuS. - - - -

His Regnicolae bene ponderatis potio

res e fociorum numero expediunt ad Prin-.
cipem Apaffium, orantes , vt publicae con- .
fu'at patriae quieti, nec finat quemcunque e
regno noftro vicinis fieri moleftum , con
trauerfias inter nos et ipfos ortas compone--
re nitatur, ne omnes vicinos laceffentes,-
omnes fimul hoftes experiamur, bello(etiamfi
maxime vellemus) gerendo impares. Annuit.
Princeps , Senatusconfultumque fa&tum eft,
vt toties di&us Princeps Confiliariis , fu
premis Comitibus , primariisque Siculicae
et Saxonicae nationis Officialibus conuoca
tis poteftatem habeat , fi ita res exegerit ,
in abfentia reliquorum Regnicolarum de fum
ma rerum concludendi, et confulendi. -

Arx praeterea Hufztienfis, quae per

Principem Bethlenium fratri ipfius Germa
no in et pro centum millium imperialium
fumma infcripta a pofteris eius fuerat pof
feffa, poffefforibusque praedi&tam fummam
Principiffa Apaffiana perfoluente per articu
lum regni eidem poffidenti per praedi&tam
fummam infcripta eft, qua regni Statuum
erga fe fincera propcnfione toties fata Prin
cipiffa intelle&a, infolita ha&enus liberali
Pars II, Gg tate '
 •.

4«s Hisr. RrrvM Transilv.

(1678.) tate primores. Statuum Confiliarios * omnes
- biffinis donauit veftibus.
• His fic difpofitis imminente plane Sal
uatoris noftri Natiuitatis fefto , domos fuas
quisque repetiuit nihil boni de progreffu
Ἀnni fubfequentis nobis pollicentes: Vlti
mo comitiorum die accepi litteras Stephani
Petroczi ex arce Görgényienfi fcriptas, qui
ibus obfecrabatur pcr mifericordiam Chrifti,
„, eaufam eius coram Principe Apafio age
rem , quod in praefentia Confiliariorum fe
ei, nec di&tum Principem in ipfo dimitten
a6 nimis difficilem crediderim}» faltem ii,
qui omnia manutenent eius a&ta, annuiffenti;
άτιulit interea refponfum, quo exitu, haec
pars docebit. .
Annus tandem hic infauftus inter hos
motus nobis valedixit, quod calamitofiffi
„is hifce temporibus, quae aetatem noftram
;„„8ita plane aufteritate regni Hungariae
vicißitudinem, exiguo hoc, quem cernis li
bello in medium producam, non id mireris
beneuole, ac chriftiane Le&or ! hac enim
,atione, cum fecus hac vice nequeam tibi
prodeße, vt et amorem erga te meum cha
,;{Timis rerum documentis tibi comprobarem,
et publice teftarer, quo animo ego natiuus
Hungarus hunc modernum fuauiffime quon
. dam

- _ e. - - : •
 PARs PosteaIor, 467

dam patriae calamitatem feram, quacum cum (1673. X,

-
tanta fit, vt nulla aefas praeteriapfis dudum
feculis huic parem poffit enumerare ; idcir
co quo in mari nauiges, et quibus aeftibus
nouis reipublicae noftrae Hungaricae per
duo propedum fecula hinc inde ia&tata fit,
ac tandem ad exitiofiffimos fcopulos, extre
mumque infuper ad naufragium fub dire
&tione , et regimine Dqmus Auftriacae fit
deduéta clariffimis ex documentis experia :
ris, fi longaeuam Maiorum noftrorum feli
citatem, libertatemque cum noftro exitio
feruituteque conferre fueris aggreffus. Gens
Hungarica a fexceiìtis iam annis nulli to
tius orbis populorum, vel conftantiffima ani
morum fortitudine, vel fumma in religionis
;
Chriftianae deuotione ceffit , adeo vt poft
occupatam iure et gentium, et armorum
Pannoniam non modo fefe, verum etiam rem
Chriftianam aeterna gloria fit femper tuta
ta, vt non immerito ab aequis virtutum
Hungaricarum cenforibus Chriftiana Hun
garia, orbis Meffiae facrati, fortiffimum pro
pugnaculum , quin imo (liceat ita loqui)
antemurale fuerit , et hoc eloquio gloriae,
tanto temporum interuallo continuantes nul
la res vberius Hungaricae gentis argumen- `
íß
tum fuppeditauit, quam quod proprio fan
¤?
i.
Gg 2 guine

…-
 468 • Hist. ReRvM TRANsrrlv.
* ••
guine regale ad faftigium tales plerosque
Ci673.) eueheret Magnates, qui praeter principa
lem fanguìnis claritudinem ingentem crga
populum Hungaricum amorem, erga Magna
tes, Principesque beneuolentiam, erga omnes
denique omnium ordinum fubditos fauorem
fceptris rcgalibus coniungerent ; quampri
mum autem ineuitabiii ex permiffione di
uina Ludouicus Hungarorum Rex exitiofa
Tomoris, aliorumque fimilium Epifcoporum
confilio noftro exitio Mohatfienfium in cam
pis rei fummám infelicibus armis concrede
ret, et ipfe poft debellatum exercitum, Hun
garici regni gloriam infelici morte claude
ret, illico totum Hungariae regnum extre
mum in difcrimen praecipitatum eft; regni
autem Proceres , nec non Nobilitas, popu
lusque tanto Re&tore orbati fupremum de
coris patriae , gloriae Hungariae, liberta
tumque tot per fecula continuatarum diem
f.
videre : nihilo tamen minus horrendo ex
hoc non expe&tatae calamitatis lapfu infelix
patria refurgere potuiffet , alacriusque ani
mos, et iras in hoftem externum refumere,
imo fafccs, et purpuram gloriae gentilis
reftituere , nifi ciuilia animorum paucorum.
difcrepantium ftudia clafficum ceciniffent
acinacesque in iamiam emoriturae patriae
nc
v
 PARs PosterioR. 469
necem accinxiffent, et quod caput eft, Re- (1673.)
gem ele&tum fplendore Maiornm confpi
cuum, propriisque virtutum fpeciminibus
per omnes Hungari orbis Principatus de
cantatum, Hungarico enim ex femine na
tum reiecifíent , extremumque, ac, quidem
Auftriacam Domum felicitati Hungaricae
nunquam non inuidcnti irato certe nobis
Numine praetuliffent. - -

_ Quamprimum per Catilinariam aduer

fariorum confpirationem -in patriae exitium
coniuratum efíet, Ferdinandusque I. rerum
potitus, ac Ioanni Zapolyio effet fuperdu
&tus , e veftigio Regnatrix Auftria ingentem
in Hungaros potenter regnandi cupiditate
eo vniuerfa fua confilia conuertit, vt ex
validiffimo quondam Hungariae regno nul
]um et ex liberrimis eiusdem fceptri ciui
bus viliffima totius orbis mancipia faceret,
ac iisdem pro libitu abuteretur : teftantur
hoc publicae cum Turcica gente initae trans
a&tiones, quas pacis firmatae conditiones ad
pellamus ; teftantur famigeratiffimae regni
Hungariae prouinciae Turcico iugo fponte
a Ferdinando reli&tae, quin et idem omni
no teftatur exanime propemodum regni
Hungariae cadauer fatalium e cinere fuo
. rum - - - tot fortiífimarum arcium ru
Gg 3 dera
 *.
7,
:
-

.
47o. Hisr. ReRvM TRAnsnlva
- (1673.) dera per duces, ac milites Ferdinandeos fu
fcepti imprimis regiminis annis expugnatas
depraedatarum, ac tandem funditus deleta
rum veluti offa, necdum obliuione hominum
fepulta oftentans, vt non immerito Ferdi
nandei regiminis aetatem illam officinam ,
illamque palaeftram omni iure , appellaue
rim, in qua Hungaricae gentis gloria cum
regia regni noftri libertate, dignitateque in
pulueres fit reda&a.
Ah vtinam Sereniffimui duo Domini Suc
ceffores Maximilianus nimirum, et Rudol
phus in fufcepta regiminis Hungarici pur
pura illud faltem incolume in pace publica,
in confcientiarum tranquillitate in egregia
Imperantium , parentiumque harmonia, in
priuilegiorum denique, ac libertatum anti
quiffimarum vigore conferuaffent, quod ad
huc Tarcicam, vicinorumque hoftium cla
dem videbatur ea tempeftate euafiffe , vti
que nec tantis periculis obfeffas , nec de
plorato adhuc regno liberos, et non exani
mes Hungariae ciues ad nutus fuos dirige
re, in religionis negotiis ad anxietatem us
que vrgere, in libertatum vero antiquarum
violationibus ad defperationem propellare
fuiffent aufi. Dum antiqua in rempublicam
Chriftianam ab Hungarica geiìte exantlata
- 1m C
 -

„ PARs PosteRior. \ 47*

merita parui habentur ; beneficiumque ex ( i63g. )
libera Statuum Hungaricorum voluntate
; regni liberrimi libere, fed tamen fub certis
conditionibus, quas leges regni fundamen
tales vocant, oblati leuius pluma aeftima
tur, contra vero ob minutiffimum quorundam
, peccatulum, ignorantia iuris , vel negligen
tia • fupina, raro autem iniquo expofitum
&ommiffum , plumbeae omnino irae aduer
fus omnes Regnicolas geruntur ; non potuit
non Euangelii paulo ante in regno accepta
ti libertas periclitari, cultus diuinus iuxta
Euangelium Iefu Chrifti repurgatus, et re
formatus prohiberi , templum Caffouienfe
maius Euangelicae Confeffionis cum aliis
quam plurimis adimi; in ciuili autem regni
adminiftratione contra omnes regni liber
tates officium palatinale exulare , Genera
latus Caffouienfis, Jaurinenfis , Varadienfis,
et alii in exteros conferri , maioraque et
minora officia, pleraque tantum modo ne
formam regiminis antiqui Hungaria retine
ret ; collationem in exteros vel immutari,
vel penitus pcr intcrmiffam in natiuos Hun
garos collationem euerti, et denique omnes
regni libertates labefa&ari. -

Atque licet Hungariae Status hanc li

bertatum fuarum ia&turam non modo aduer
Gg 4 te
 472 Hist. ReavM TRANsilva
(1673. ) terent; verum etiam humillimis ad fuas Ma
• '* ieftates dire&tis interceffionibus omne m la
pidem admouerent, fupplicarentque faepif- '
' fime, vt antiquiffimarum Hungariae legum
indúltas libertates, regiique Senatus de Ma
giftratualibus, Officialibusque regni con
ftituendis toties approbata , edita, vti et
confuetae, interque regiam Majeftatem et
Proceres regni articulatae pa&tiones , et de
iudiciis iuxta iura regni re&te inftituendis `
fierent ftipulationes ; propter ftipulationes,
propter formales conditionum regalium exe
cutiones tamen immenforum fumtuum ia
&turam , laborumque fuorum operam inde
feffam, experti funt inanem: ne vero om
nium a&tionum humanarum iuftiffimus Com
penfator Deus valentiori fomno fopitus effe
cenferetur, quam vt curam contra, omne
fas oppreffae gentis noftrae vllam habere
videretur, in tempore plane fefe oftendit,
praefens ufque fuit tunc iis, cum de patria, 1

et pro eiusdem libertatibus laborarent no

ftri Maiores, indomitaque fua potentia hoc !

effecit, vt dum ab iis in maxima calamita

te aduocaretur ; aduerfa confilia, cafus, et
- fortunam aduerfariorum oppugnarent, quo
. duce quaeris? non alio certe quam Stepha
no Botskai, quem patria exteriorem fae
- t}1€I1
 PARs Posterior. 473,

uiens inimicorum inuidia effecerat, vt per ( 1673.)

varia difcrimina edo&tus languentes Hunga
rorum pro Deo et patria, lege et grege pu
gnantium animos ad fubeunda pericula ex
citaret, concitatos paruulis e caftris in falu
tem omnium Hungarorum educeret, Auftria
eamque potentiam Hungaricae libertati prae
grauem ita temperaret, vt pax religioni Or
thodoxae, libertas vero regno, et officia
omnia tam ciuilia, quam bellica maiora, et
minora antiquo nitori, virisque e Hungari
co fanguine ortis reftituerentur. Atteftan
tibus id non modo fidis rerum hiftoricarum
fcriptoribus, fed et a&tibus et pa&tis Vien
nenfibus A. I6o6. ab vtraque parte com
probatis, publicisque in comitiis poft haec
faepiffime tum repetitis, cum comprobatis.
Quemadmodum itaque praedi&is Au
ftriaca e Domo regni Hungariae Principi
bus a natura quafi infita fuit, haec praeter
leges, fupra leges, et contra leges nobis do
minandi cupido ; ita Ferdinandus fecundus
inclufa animi fui vifceribus Hungariae ta
liter imperitandi femina, non modo ftatim
poft fufceptum regimen oftendit ; verum
oblatis quibusuis occafionibus per illatas
genti noftrae calamitates teftatus fuit, fe ab
* exitiofo Ferdinandi I. inftituto de Hunga
* • Gg 5 flà
a
 474. Hisr. RERvM TaANsylv.
ria libera in haereditariam conuertendo, ne
( 1673.) latum vnguem quidem difcedere velle. Hinc
poft exceffum Euangelicis Ecclefiiis plane
lu&uofum Stephani Botskai ; quae libertati
Hungaricae vulnera infii&a fint, qua atro
citate fan&ta praeprimis religio Euangelica
iam clanculum attentata, iam aperta feueri
tate oppugnata, iam denique per nefanda
religionis pontificiae defenforum confilia gra
niffime affli&ta fuerit; ex relationibus hifto
ricis abunde conftat, ac tunc quidem de
Hungarica libertate tam regni , qaam reli
gionis (humanitus loquendo) a&tum fuiffet,
nifi humilem e puluere Gabrielem Bethle
nium excitaffet, ac in folii rcgalis faftigium
ideo euexiffet omnium ille Re&tor Deus; vt
et alter veluti Gedeon fuperiorum Princi
pum laudem, virtute , et gloria libertatis
regni Hungariae, religionisque repurgatae
antecelleret vniuerfos. Iam per fan&ta pa
eis foedera, omnia laefarum partium diffi
dia, et fimultates hac vice fopita effe vide
bantur, vt fublato hoc omnium ordinum regni
tumultu pax fincera , et conftans inter illos
homines firma crederetur ; qui ad armorum
fragorem, perpetuasque diffenfiones, fe na
tos effe ideo profitebantur, vt ad mutuam
vfque caedem cum ' perpetua reipublicae
– clade
-

—~_ - -
^ —-—-—-~_ _<-•
I –-**… - -
 ., PARs Posterior. 475.

clade fere indies certarent ; fed euentus (1673.)

paulo poft docuit, quam exiguae fidei, flu
xaeque, conftantiae foedera illa Sacramento
regio firmata ex parte Auftriaca fuerint.
Vix namque poft decurfum vnius, alterius
ue anni a nobis iuftiffimis de caufis olim
exoptati, fimulatio laruam dupplicitatis de
pofuit, et ad ingenium antiquae aduerfus
Euangelium, et libertatem regni aufterita
tis dum conceptae regrediens fe,oftendit ;
quam lethalia fub formofo fpecificationis
Bethlenianae colore latitauerint venena hoc
docet, quod in intima libertatis regni, et
religionis Euangelicae vifcera. tum denuo
faeuitum eft, dum in illos, qui innocentiam
fecundum coelefte Numen folam pro Patro
no habebant , tela maledi&torum ia&taban
tur, et immittebantur, ac intolerando do
lore miferrime Euangelicorum per Hunga
riam ecclefiae, aedes facrae, templa, fcho
laeque contra datam fidem , foedus, et re
gia pa&ta, vel fexcentis in locis adimeban
tur ; quibus in domandis perfecutionum flu
&ibus, etfi Rege Hungariae Ferdinando III.
iam exiftente , omnibus ex partibus Euan
gelicorum affii&tiffimus ordo omnia bene.
fperabat, credebatque fore, vt quibus an
no 1638. de religionis Euangelicae confer
* > uatie
 \ -

476 Hist. Reavm Transilv. -

( 1673.) ùatione , conditionibus in publicis comitiis

fubfcripfiffet, iureiurandoque confirmaffet,
haec facrofan&ta effent , nulliusque maleuo
]entia euerterentur, ita praeter opinionem
emni fpe eft fruftratus ; vtpote fub quo non
modo multis ecclefiarum Euangelicarum an
-tiftitibus igne, et aqua in Hungaria, vici
.
nisque prouinciis interdi&tum eft, verum et
hoc poft amiffionem officii ecclefiarum, om
niumque, dignitatum effe&tum eft, vt miffi
extorres pro domo mundum, pro te&to coe
lum, pro le&to folum, pro pane fru$tus agre
ftes, fluuialemque aquam pro vino habe
rent, ne tamen hanc iniquitatem impunitam
ferret Deo, eiusque fan&is operibus femper
contrarius, femperque fibi fimilis , tempore
plane opportuno ad compefcendos hos ve
ftri furores ex Principatu Tranfiluaniae ,
virtutis, animi optimi religionis amore ze
lotiffimum , patriae defenfione vigilantifii
mum Hungariace gentis conferuationibus,
cun&tis omnino heroibus omni iure antepo
nendum Georgium Rakoczium primum Deus
excitauit, cuius haec a primo fufcepti in
Tranfiluania Principatus die fumma cura
fuit, vt Maiorum fuorum laudem, regnique
Hungariae Maieftatem ob temporum iniu
riam, ac praeter omne fas aduerfus regni ;

glo- …

;
 PARs PosteaIor. 477

gloriam * inualefcentem Domus Auftriacaé

potentiam refringeret , obrutam vero in re (1673.)
gno Hungariae, variisque perfecutionibus
religionis libertatem longo interuallo reno
uaret; quin imo veluti vindex coelo demif
fus iura foro, templis facra, regno liberta
tem auitam, ciues exules patriae ac fua de
nique cun&is ad tanti operis gloriofam con
fummationem Hungariae Proceribus, nulla
fuperftitionum perfuafione dementatis , fau
{toque omine concurrentibus, reftituit. Li
cet quoad reftitutionem templorum Euan
gelicis vi ademtorum ceteras Statuum a
praecedentibus Regibus indultas libertates
non omni ex parte, vti conabatur, fatisfa
&um. Atteftantibus hoc publicis comitio
rum a&tibus, articulisque A. 1647. editis
quamdiu dulciffimum hoc pacis reftitutae
libertatis regni redu&tae, Euangeliique non
vlterius profequendi nomen durauit, res
ipfa tacendo loquitur, et aperte declarat has
pacis transaétiones fub fpeciofis verbis, ina
nes quin imo fubdolas fuiffe, necdum ete
nim biennium pacifico decurfu elapfum erat,
et ecce ad confuetas artes reditum eft, va
riisque partibus idem, quod facramento ae
ternum duraturo confirmatum erat, inter•
pretatione multiplici , ac tortuofa, ita eft ,
euer-,
 }

473 Hist, RERvM Trassilv.

! (1673.) euerfum pacis hoc opus, vt ignores, in quos
inflexus, atque infra&tus fefe receperit, toties
renouata, et reprobata ; toties armis eie&ta,
iisdemque reftituta, toties propugnata, ac
---. rurfum expugnata, regni Hungariae olim
fummis diuorum Regum priuilegiis ftabilita
libertas, prout ex hiftoriis, a&tis que diaeta
libus comitiorum regni anni 1649 et anni
1 655. conftat. Ne vero e genio fereniffi
mofum Dominorum Ante eff. rum recefììffe
! videretur modernus Hungariae Rex Leo
poldus nimia in Hungaricam libertatem in
dulgentia mox poft fufceptum Diadema com
probauit fe per tritam viam , et veftigia
IMaiorum iturum, nec in regendis Hungariae
habenis de curriculo Domini Parentis di
fceffurum. Nam etfi A. 1655. in publico
omnium Procerum, Statuumque regni con
uentu, paceque toties Hungariae publica »
adeoque extra omnem armorum metum con
{titutus fponte, et beneuole, verbo, regia
que fide vniuerfis regni Statibus pollicitus
fuerit fe Diplómati, omnibusque de liber
tate Hungarica, tam ciuili, quam ecclefia
{tica transa&tionibus inter fereniffimum Do
minum Parentem Dominum Ferdinandum
III., et Georgium Rakoczium primum, im
falutem, pacem, et tranquillitatem regni
COm•
 PARs Postearoa. … 479,
eomparatis regia fide fatisfa&urum, iura- C 1673.)
mentique, quod toti regno in fuis liberta
tibus conferuando tempore coronationis fub
die praeftiterit, nunquam non memorem
futurum ; tamen quo euentu haec omnia
comprobata fìnt, meum non eft referre, tu
ipfe Le&tor chriftiane áb anno 1655. vfque
ad annum 1662. omnia gefta tibi in memo
riain reuoca, et videbis Hungariam nun
quam magis de fuis libertatibus laboraffe,
quam vbi tabulis Diplomatum, et priuile
giorum plena fecuritas promiffa eft, ac ius
iurandum iater aulae inftrumenta habitum,
cuius fubfidio viri puerorum inftar , variis
nucum putaminibus pro libitu circumdu
cerentur.
Quando enim religiofa Euangelicorum
libertas magis periclitata eft ? Quando vni
uerfalis Euangelicorum ecclefiafticorum de
formatio maiori tyrannide faeuit ? Quande
promiffioni regiae de libertatibus regni la
befa&tatis, ac reftituendls minus fatisfa&um?
Quando grauaminibus Statuum regni Hun
gariae non complanatis in negotiis comitio
rum ita proceffum eft, *vt grauamina Sta
tuum inanibus promiffis ad vltimos comi
tiorum dies prolata , et denique fine vlla
decifione comtra omnia iura, confuetudines.
que
 y
i ——

/
——-

• .

#.

48o. Hist. ReRvM TRAwsIlv.

� 1673.) que regni negleâa funt ? Quando feptem.
] ' humillimae Statuum regni Hungariae fup
- plicationes a legibus anterioribus ita con- • •
temtim in diaeta exceptae funt, vt ne re
fponfione quidem vlla eas Status fint digna
ti, aut grauamina ordinum, iuxta di&tamen
Diplomatum, regiam Clementiam ' compone
re non fint conati ? Quando poft legatorum
Comitatuum plurimorum ob non compofita
-
grauamina difceffum, Reges antiquiores pau
| 1 corum cum affenfu articulos regno praefcri
pferunt, ac Regnicolis inuifis, contradicen-,
tibusque obtruferunt, aliaque ha&tenus in
audita in libero Hnngariae ftatuerunt, vti
in hac infelici diaeta anno 1662. conclufi.
- regnoque obtrufi fuerunt? et praedi&to an-,
1 ; no 1662. ad noftra vfque tempora dilaba
-
mur, quis Hungariam ope fubfidiorum quam
maxime indigentem omni defenfione defti
tuit? Quis Chriftianorum Imperii Romani,
Principum auxilia, magna copiarum abun
dantia in falutem Hungariae non impendit ?
Quis arcem Varadienfem toto orbe decan
tatiffimam, aliaque quam plurima fortalitia
in confpe&tu occiforum fuorum militum Tur
cis citra omnem defenfionem permifit occu
pandam ? Quis Rejoarinum, germanice Neu
käufel di&um, Chriftianitatis portum fecu
**
riffi

\
-
 PARs PosTER Ior. 48 I

riffimum neceffaria defenfione extremo in

periculo deftituit ? Quis multos centenos ho
mines cum oppidis et pagis Turcicae cre
dulitati conceffit, vel deuaftandos, vel ae
ternae feruituti mancipandos ? Quis poft di
uinitus obtentam, maximeque memorabilem
viStoriam cum hofte Chriftiani nominis tur
pem , ignominiofamque pacem compofuit ?
Quis vi&orum a vi&is fuis hoftibus condi
tiones pacis cum aeterno Chriftiani nominis
pudore accepit? Quis ex Regibus Hunga
riae gentem, Proceresque defpicatui habuit,
vt iis non tantum non confentientibus, ve
rum et omnium rerum ignaris pacem de re
gno Hungariae publicam concludere aufus
fuiffet? Quis fortalitium Székelyhid fua for
titudine famofum ad vires. Tranfiluanicas
eneruandas folo aequauit? Quis templum
Schemnitienfe raontanae ciuitatis, exquifita
fraude doloque per milites Germanos occu
pari fecit? Quis articularem, et legitimum
proceffum contra viduam Rakotzianam in
ftitutum inandatis, et armis turbauit? Lege
quaefo fupplicationem tredecim Comitatuum
fuperiorum 'ex confultatione Eperjefienfi ad
Aulam transmiffam, et haec aliaquam plu
rima, his haud minora grauamina inuenies?
Quis denique ex feptemdecim conditionibus
Pars II, Hh fwi

a.
 -
-

432 Hisr. ReRvM TRANSILv.

Diplomatis regii, vt ceterarum conftitu
(1673.) fui
tionum regiarum priuilegiorumque ordinum
regni nullam hic mentionem faciam, vix
vnam aut alteram durante regia in Hunga
ria poteftate in vigore retinuit? Abiiecit ex
congregatione Neofalienfi nouiffima, trans
mifíam humilem ordinum tam tredecim Co
mitatuum, quam Comitatuum, Cis-Danubi
niariorum fupplicationem. Lege, et omnia
ad pilum vfque veriffima haec inuenies. Cum
itaque in tollerandis hifce aduerfus Hunga
riae iura calamitatibus gens Hungarica affice
retur, patientiae vlterioris pertaefa , faepe
non modo fanguineis propemodum lacry
mis miferiae fuae complorauit ; verum
etiam de remediis falutis fuae conferuandae
anxie follicita fuit , vtinam autem quorun
] dam Procerum Francifco Rakotzio adhae
rentium priuata ftudia non eo vfque pro
teruiae prolapfa fuiffent, vt iure armorum in
regiam Maieftatem motorum potius, quam
publicarum conftitutionum fubfidio feque et
libertatcs regni tutari aufi fuiffent, profe&o
non fibi, rebusque fuis non toti regno huic
se, in quo lu&tamur, exitium tantum pro
curaffent. Cum autem hi pauci fine confen
fu Procerum potiorum regni, notitiaque et
.-* , - V0
- - £•--

-
 * «**

- · PARs PosTERIoR, 483

voluntate Comitatuum libertatem Hungariae C 1673.)

antiquo in vigore conferuare volentium,
imo citra applaufum liberarum, regiarum
que ciuitatum vfque ad vltimum exercitus
regalis in Hungariam ingreffus momentum,
vti et poftea in regiae Maieftatis fidelitate
permanentium, rempublicam Hungariae in
tantum difcrimen adducerent, feque a com
muni reipublicae corpore fepararent, occa
fionem dudum: optatam Domui Auftriace vl
tra fuppeditarunt, vt in paucis certare vo
lentibus, vniuerfi pro conui&tis, vt cum Pan
nonia debellata pro debellatis proclamemur,
.
pro rebellibus fuae Maieftatis immerito ha
beamur, bonis noftris, ceu*criminis laefae
fuae Maieftatis rei orbemur, in vinculaque
grauiffima iniiciamur , fame, et fiti teterri
mis in carceribus maceremur, faeuiffimisque
non modo inquifitionibus , manibus carnifi
cum in nos exercendis, fed et morti, quae
excogitari poffit, omnium funeftiffimae ob
iiceremur. Quandoquidem autem infirmum
hunc in animi furorem pauci inciderant, no
uosque hos motus non tam ingenii, aut na
turae, quam deplorandae conditionis vitio,
extrema ex neceffitate permittentibus etiam
legibus patriis ad calcem huius libelli ex
preffis, fuerunt moliti, cur ergo in vniuer
Hh 2 fos
*
 - è

484 Hisr. RERvM TRANsilv.

( 167g.) fos propemodum Proceres faeuitum eft? Cur
ciuitates fidelitatis regiae nunquam oblitae,
ac innocentes pro hoftibus habiti funt ? Cur
grauiffimis exa&ionibus eneruatae? Cur præ
… fidiis militaribus, quafi Hannibal ad portas .
- effet, fupra omnium virium facultatem, et
contra auita tam priuilegia , quam litteras
' Regis Leopoldi innocentiam eorundem et
laudantes, et comprobantes funt grauatae ?
At licet pauci obfequium legale cotra leges
patrias exuiffent ( quod tamen fa&tum effe
nego) hic ne fuiffet proceffus contra illos in
ftituendus? Infontesque cum noxiis, quos
vt tales, -libertatem regni malitiofe peruer
tentes falfo quidem praetendunt , necdum :
citatis, auditis, et conui&is contra iura regni
damnare. Luculentiffimae profe&o condi
tiones Diplomatum regiorum funt , clariffi
maque Regum conftitutionum, et articulo
rum verba, quae vniuerfa, qui negligit, qui
fusque deque habet, qui vtrasque aures ad
humillimas fupplicantium calamitates fuas
deferentium, fubfidiumque e legibus patriis,
et falutem e conditionibus regiis petcntium
Procerum preces claudit, caufam malorum
in republica grauiffimorum deliberata animi
voluntate fuppeditat, ac ftudio perdit, prae
sipitesque agit, hos fimulat fe velle confer
3: •• uare.
 -

… - PARs PosTeRioa. 485 -

uare. Arma hos paucos aduerfus regiam (1673.)

Maieftatem fumfiffe , nouosque motus moli
tos effe ais? Si ita eft, ad horum occafionem
Fannonia debellanda erat, armis opprimendi v
fuiffent, vt iure belli cecidiffe cum illis vi- -

deremur ; at non manifefto regio ad fingu- - -

los Comitatus per totum regnum circummiffo | .

verbis hifce regiis ab armis reuocandi, vt | !
quicunque ad priora regrederentur, a Fran- | i
cifco Rakotzi recederent, nulla iniuria ve! ,

belli calamitate effent premendi , aut ex

terminandi, vel vero fi cun&ti ad nutum fuae
Maieftatis arma depofuiffent, clementiam
que regiam fuo obfequio confecuti effent,
- imo a fua regreffi in pace circa vllius iniu
riam vixiffent ( vti' reuera fuae Maieftatis
voluntati ex affe fatisfecerant ad vnum fe
re omnes) cur in pace, tam exiguo littera
rum paucarum difcrimine reftituta, fubfidia
pacis non valuere, Imperatorisque mitis, ac
mollis illa diuina clementia, vindi&a non
praeualuit? Quin gratia regia iniuriam, bel
nique calamitatem verbo regio Rakotzianis
partibus remiffam media pace per exercitüm
caefareum Hungariae, duce Generali Spor
kio miffum ita feueriffimis fa&tis exafpera
uit, vt promifcue omnes caperentur, carce
ribus includerentur, et pro notae infidelita
'Hh 3 tis
 -.

486 Hist. ReavM TRAssmuw.

( 1673. X tis reis haberentur, quicunque aut felici di
fceffu promtiffima difcrimina euafiffent, aut
in fufpicione effent aduerfae in regiam Ma
ieftatem voluntatis ? Cur triplex Comita
tuum fuperiorum eaque humillima per de
legatos fuos fpeciales fa&ta apud fuam Ma
ieftatem inftantia, nihil omnino valuit? Nec
cum fua Maieftas manifefti fui de nulla ca
lamitate, iniuriaque bellica regno Hungariae,
vel eiusdem , ciuibus ad obfequium regale
regreffis inferenda, contra vero de fecurita.
te quafi per anguftiam promiffa moneretur;
. cur omnia filentio praetermifit, aliasque lit
teras affecuratorias per totum regnum trans
mifit, fignificans fe in omnibus iuxta pa
trias conftitutiones proceffurum , an autem
proceffus modernus litteris affecuratoriis ite
ratis vicibus ad Regnicolas miffis, vel mi.
nima in parte refpondeat, Deus fan&iffimus,
et mundus iuftitiae, atque aequitati facra- .
tus diiudicabit. Qui enim poft deferta Ra
kocziana caftra pacis confilia a fua Maie
ftate oblata, paulo ante fe&ati funt, fi prae
ter omnem exfpe&ationem a milite caefa
reano ex improuifo funt inuafi, ingentem
que armorum violentiam experti, qui notae
infidelitatis per armorum Rakoczianorum af
fumtionem rei, arguebantur, verum omnem
• ; * ' • prae
 - -
PAas Postznioa. ' 487
praetenfam infidelitatem, et per obfequium, ( v67g.X
et armorum depofitionem apud fuam Maie
ftatem eluerant hi, ceu facrae Maieftatis re
belles proclamati funt, rebusque fuis fpo
liati, grauiffimaque in vincula vel conie&i,
vel faeuiffima Martis virgula patria eie&i,
qui poft fpontaneum ad pacem publicam,
fuamque Maieftatem regreffum nulla iniu
ria, vel belli calamitate afficiendi, multo mi
nus exterminandi erant ; hi per captiuita
tem infperatam, faeuiffima in vincula abre
pti funt, nefandasque iniurias, et belli ca*
lamitates non modo in pace fub fpecie pacis '
funt experti ; fed et pro fceleratiffimis ha
biti, quibus remedium, et fecuritas nulla
fuit ; ne inauditi vincirentur, lacerarentur,
iniuriis contra fas et aequum condemnaren
tur ; quibus iterata affecuratione fub fidé ,
regia Maieftas regia hanc confidentiam ple
niffimam fecerat, fore, vt omnia iuxta con*
{titutiones patrias legitimo proceffu diiudi•
carentur cum his neque - - - quidem iuxi
ta conftitutiones patrias, et iura Nobilium
tot retro feculis priuilegiatorum eft procef*
fum ; quibus denique fpecialiftima regiae
Maieftatis gratia propriis manibus exarata,
et data eft, ii hoc, de fpeciali hac gratiâ
regia emolumentum confecuti fùnt, vt apud
.- Hh 4 €χ
. *.

488 Hist. ReawM TaANsILv.

a.

1073.
- exteros carcere et animi, et corporis
p dup
plicato onerentur, dum exteris vinculis con
ftri&ti, ac veluti triumphati, hinc inde rapti
proftituuntur , ac e penatibus regni depor
tati tri£te exilium cum fiti et fame coniun
gunt, vt hic vel maxime locum habeant in
geniofi fcriptoris, verba monentis quisquis
praeter morem fpeciofioribus verbis tanquam
floribus vtitur, hunc maxime cauendum:.
-, , Memento aucupes dum Hudunt, fallunt; *.

nec nifi ludant, fallunt. Nihil pofíunt fine

cantu, retia, cantata fallunt, non fallunt muta.
: At efto, partium Rakoczianarum fe&ta
toribus infidelitatis nota inuri potuerit ; ac
vel ideo hifce iuxta exitiofiffimum Iefuita
rum axioma regia, fides vel ideo non fuerit
feruanda, quod multi eorum a pontificia re
ligione alieni fuerint, et vel ob hanc caufam
contra affecuratorias regales citra patrias le
ges, iuxta quas nobilis, regni nifi legitime
citatus, et iuris ordine iuxta priuilegia No
bilitatis inftituto criminis conuiâus damnari
pon poffit, capiendi, ac ante conui&ionem
omni fubftantia, et libertate regni venerint,
priuandi, Cur autem foeminae Rakoczia
norum ftudiorum propter fexus imbecillita
tem, vel fòla. miferabilitate expertes in ca
ptiuitatem tra&ae funt ? Cur bona eorum,
-?. } i. ' . i, imo
 *. PARs Posteaioa. 489

imo et horum, quos lu&tuofo in exilio dura ( 1673.)

calamitas premit, ante fententiam in publi
cis comitiis confenfu omnium regni Statuum
ferendam, cum haerede vacua occupantur,
occupata vel diripiuntür , vel Fifco regio
fiue mobilia , fiue immobilia fint, applican
tur ? Cur regni Proceres , Nobilesque mo
tuum Rakoczianorum plane immunes, dira
in captiuitate, tam in regno , quam extra
regnum detinentur ? Cur in corpora non
nullorum iam in Domino defun&orum, de
quorum innoeentia omnino conftat ( proh
dolor) etiam contra ius gentium faeuitur,
et haec infepulta carnificum furoribus re
feruantur ? Cur bona ante fententiam latam
' defun&orum, ac ad liberos, vel haeredes
proximos omni iure deuoluta praedarum in
ftar iniquiffimi militis libidini relinquuntur?
Cur arces ante poffefforum fuorum legiti
mam conui&ionem armis circumdandae, ac
nifi e veftigio deditae fint, igne, flamma
que, veluti hoftiles fuerint, damnandae ?
Cur denique arces fub fide publica Gene
ralis Kop Du&toris deditae contra fponfio
nem , fidemque publicam nefanda perfidia
omnibus bonis funt fpoliatae, militesque in
arcibus praefidiarii contra fidem datam po(t
traditas arces vltimo fupplicio affe&i ? Hoc
Hh 5 f;i- -
 49o Hist. ReRvM TRANsiLv.

( 1673.) fcilicet erat fecundum proceffum conftitu

tionum patriarum procedere, nullaque vel
iniuria, vel belli calamitate quemquam pre
mere multo minus exterminare.
Verum aliam mihi Chriftiane Le&or
Pannoniae a fua Maieftate armis tentatae ;
inuifae, et occupatae caufam oggeris; eam
nimirum , quae ex Vefelenyiana congrega
tione ante aliquot annos originem traxit, in
qua rem contra regiam Maieftatem a Pro
ceribus regni tanto fcelere a&tam fuiffe di
ces, vt in apertam rebellionem confpirarint,
nominaque propria fatali illa in charta ita
iureiurando coniunxerint, vt potentiae ne
rima quidem manferit fuperftes fedandi.
Adeone rerum Hungaricarum es igna
rus, vt omnem aduerfus regiam Maieftatem
Statum Hungaricum infurre&ionem, rebel
.
lionem, ac feditionem fa&urum putes? fal
leris, et omnino fallis teipfum, aliosque ; |
legitime agit, quisquis fuo iure vtitur , nec ;
quemquam laedit, qui vitae, et faluti, et
libertati fuae, vt confulat, citra culpam vin* |
di&ta iure licita aduerfus iniurias, feque fua
que tuetur, perlege, fi placet, inui&tiffimi
quondam Hungariae Regis Andreae fecundi
Hyerofolimitani di&i regia Decreta, et in
his aureas Hungaricorum Statuum immuni•
'•
- --
-
- tates,
 PArs Postea Ioa. 49 I

tates, libertates, et priuilegia inuenies ; in- ( 1673. )

ter omnia autem hoc palmare, quo mediante
Statibus Regni Hungariae haec immunitas
indulta eft, ac Sacramento omnium in thro
no regio Hungariae fereniffimorum Succef
forum, quin et modernae regiae Maieftatis
eft confirmata, cuius tenor hic eft, vt quo
tiescunque Rex in regia adminiftratione per
vagam regnandi libidinem deficeret , vel
fubditos regni infuetis grauaminibus onera,
bus
ret, vel pofthabitis legibus fundamentali v

conftitutionibus publicis, priuilegiisque in

dultis, imo vel contra iusiurandum regno,
et facrae coronae praeftitum imperaret, to- -

ties impunis Statuum regni in fuum Regem

infurre&io etiam armata poffet effe ; fi ita
que a multis retro feculis ad hodiernum
vfque diem Statibus regni Hungariae inte
grum fuit in praedi&tis cafibus armis contra
Regem fuum, fine nota infidelitatis infurge
re ; quidni etiam cum regni Palatino de re
publica tot nominibus grauata, contra leges
» fundamentales, conftitutiones, et iura regni,
ordinumque adminiftrata contra iusiuran
dum regium ad feruilem vfque miferiam
praeter otnne fas, aequumque vti iam often
fum reda&a confultare poterit , ac fefe de
priftina libertate, vti et decore regni redu
* • -
G£I)•
 49* Hist. RERvM TRANsilv.
( 1673,) cendo, datis vtrinque manibus, nominibus
que obligare ? aut fi haec libertatis Hun
garicae potiffima Jex fuae Maieftati, tempo
re liberae ele&tionis aliquid rebellionis, fe
ditionisque fapere videbatur, cur ergo tam
in Diplomate regio, quam iureiurando a
fua Maieftate confirmata eft, nec vel mini
ma proteftatione in dubium vocata, ex qui
bus omnibus fole clarius confpicere potes,
quo colore , omni iure inita infurre&tionis
tra&tatio, licita illa Statuum cum Vefelenyo,
ceu Palatino regni Hungariae rebellionis ,
atque feditionis odiofiffinis nominibus foe
detur , totique mundo imponatur ingenti
Hungariae dedecore, vt quiuis iurium no
ftrorum ignarus fi&tas in nos calumnias, fpar
fasque aduerfus regni Status Iefuitarum men
dacia quiuis non modo pro veriffimis ha
beat, verum etiam Hungaricam gentem hac
vice in noxiorum, perditiffimorum, latro
numque, deteftandorum loco cenfeat, indi
gnamque aeftimet, quam coelum aura vitali
dignetur. Interea iuftiffimo Deo fauente,
ac 'tefte innocentem a crimine rebellionis,
feditionisque vitam ducimus, et nec trans
a&ae vitae infidelem turpitudinis notam pro
fitemur ; verum maleuolorum quorundam
furorem contra omnium gentium iura inno
- X14
 PARs PosTERIox. 493

xii luimus, verum ceu deploranda in ca- ( 1673.)

ptiuitate conftituti Tribunali non totius re
gni publicis in comitiis regio erigendi, aft
quorundam liuore, et inuidia aduerfus co
lumbinam Euangelicorum innocentiam ar.
dentium fiftimur ; de natione, patria, loco
habitationis, religione, rebellionis fociis, cum .
aliisque quam plurimis ad Hifpanicae Inqui
fitionis vfque duritatem paulo poft procedi
tur, vbi in inocentiffimos exules feueriffi
mis regiae citationis litteris de 22 Decem
bris anni praeteriti emiffis in antris montium
occultatos, vel praefidio tenebrarum, in alia
regna, et principatus dilapfos ad Pofonienfe
Tribunal retraxerint,
Tu autem quisquis es, qui patriam, li
bertatem fanis confiliis ab contemto, intol
lerabilique feruitutis iugo, vel confiliis, vel
fa&to iuxta indultam Regis Andreae fecundi
immunitatem vindicare conatus es, magnis
hac vice nominibus ne crede, verum in exi
lio duro exitium fuge, res temet inter am
biguas ferua, fecundo exemplo Bohemorum
Procerum fapere difce, eodem per pollicitatio
nes procedendi modo circumuentorum, eo
demque fub colore rebellionis, acfeditionis, at
reueta religionis Euangelicae exfcindendae
eaufà captorum, contra priuilegia regni fuis
ae * • de- *,
æ
 /

494 Hist. ReavM TRANsilv.

C 1673.) dominiis, omnibus bonis fpoliatorum, ac tan
dem A. 1621. infandis fuppliciis interemto
! - rum: cui chriftianae meae adhortationi , fi
• ' . fidem omnem denegaueris, vide , vt hifto
riam perfecutionis Ecclefiae Bohemicae A.
; -
.

1648. editam tibi compares, cuius ex le&tio

ne rem, quae hac tempeftate in regno Hun
| gariae agitur, non modof exa&tiffime intelli
ges, verum etiam ob rerum proceffus, qui
\ a Domo Auftriaca cum infidelitatis de nota
- accufatis Pofonii inftituitur, fimilitudinem
! iudicio incorrupto ita percipias, vt de fu
tura patriae tuae falute propria induftria
poffis hariolari, vel vero fi propter aurei
huius libelli defe&tum voti tui e veftigio
; compos fieri non poffis, faltem haec age.
Tu quisquis es, aut cuiuscunque religionis
diuerfitate erga tuum fanguinem conceptum
amorem deponas, et de eo quam maxime
I. follicitus fis, ne in Pannonia vnquam olim
- armis, hac autem tempeftate dolo, fraudeque
oppugnata, aft nondum armis debellata, fed
falfo gloriatur animam in mifera , Bohemi
caque quam humillima feruitute cum aeter
no nominis Hungarici dedecore trahas. Vale
in Chrifto IESV, vale Deo, et viue patriae,
candidiffimumque hunc meum affe&um ex
meritis aeftimare perge. Stat a tergo diui
na Nemefis. - Ce

— —- - ————
 ... PARs Postea ioR. 495

Copia litterarum Sacrae Caef. Regiae ( 1673.)

Maieftatis. -

Sacratiffimae Caefareæ Regiaeque Maie

ftatis Domini, Domini noftri Ciementiffi
mi nomine Egregio Michaeli Szathmari
certorum praelibatae Suae Maieftatis Fi
delium Tranfiluanorum, ad eandem Ma
• ieftatem expedito , Nuncio praefentibus
fignificandum ! -

Praerepeditam fuam Maieftatem Caefa- '

ream. atque , Regiam Clementiam inflexiffe
ad ea , quae di&tus Nuncius tam per litte
ras praefatorum Principalium fuorum, quam
etiam oretenus eidem fuae Maieftati prae
fentauit, grata igitur cum fatisfa&tione ac
ceptaffe fincerum eorundem, affe&tum , et
promtum fidelitatis, ac deuotionis ftudium,
quod iidem multis ha&tenus erga fuam Ma
ieftatem argumentis conteftatum reddere non
dubitauerunt, vnde elementer annuiffe, eam
que iis facultatem conceffiffe , vt rurfus in
Tranfiluaniam redire poffint, ac valeant,
qui autem eorum in praefidiis , Claudiopo
lienfi, et Szamosujvarienfi, vol etiam alibi
detinerentur, hunc defuper ad fuos eorun
dem locorum Commendantes ordinem de
diffe, quo eos, quoque vna cum rebus, far.
cinisque fuis omnibus penes fe habitis, ci
tra omne impedimentum libere dimittere de
-_ * _ . beant,
 ]- - 496 HIsT. RERvM TRANsiLv.
,, C 1673.) beant, ac teneantur, aC proinde hanc ipfò
';, rum tanquam optimorum patriae ciuium, et
| bonum regni, atque gentis confernationem
}
£
,
,
•
procurantium dignam fidelitatem, ftudia, co
natus, fuam Maieftatem impofterum quoque
- grata mente, recognituram , ac tempore, ac
ii , occafione fic ferente, etiam condigne remu
| - neraturam effe certe fibi perfuafum habeant ;
', ' - et haec erant ipfi Nuncio Michaeli Szath
märi ad litteras memoratorum Principalium
fuorum refpondenda , cui de reliquo faepe
fata fua Maieftas gratia, et clementia Cae
- farea, et Regia benigne : propenfa manet.
i Per Sacram Caefaream Regiam Maieftatem.
Viennae die 5. Septembris A. 1663.
. Stephanus Orbán.
/ -***-t-**-*- - ===
| • . INNOCENTIA TRANSILVANIAE.
\

t : • .' on ambigimus noftra hac tempeftate non

paucos reperiri poffe, fed nec in fubfecu
ii * - tura defuturos fore, inter regales, principa
| . les dignitates, aliaque cardinalia officia ge
fturos, qui exaudita finiftra prima informa
' - . - tiohe, eademque praeuenti, ac de “pleno ca
| - pti (quamuis fecundum vulgi opinionem
eautum effet parti vni litiganti, altera non
-
-•
-
-
…
… - Gχ•
 , - PAas Postea Ioa. 497

exaudita iudicium ferre) Status noftri con

ditionem , eiusdemque a&ta , et fa&ta haud (1673)
eorundem realitate praeexiftente ruminata,
fecundum praedi&tam primam finiftram in
formationem iudicent : Ad declinandum ita
que tam nociuum iudicium, ne innocentes
fac modalitate delati culparentur, neque ex
capite fa&taè primae finiftrae informationis
inique iudicarentur. Deereuimus iunocen
tiam noftram coram vniuerfo orbe terrarum
in fequentibus vnicuique detegere. Quan
to femper cum conamine fingulorum Chri
ftianorum regnorum, ac cuiusuis nationis de
nobis finiftra ferenda iudicia praecauere ftu
duerimus (fi bono Deo ita placuiffet) de eo
luculentius teftari potuiffent frequentiores
noftrorum Regnicolarum communes conflu
xus, in quibus nihil antiquius nobis tra&tatu
fuit, quam vt laefam p*r Principes patriae
noftrae libertatem viis, ac mediis placidis
recuperare; aduerfus Illuftriffimum Hunga
rorum Principem Georgium Rakoczi, prae
conceptum potentiffimi Turcarum Imperato
ris furorcm mitigare valeamus. Qualiter de
nique idem Princeps nofter in praeexiftenti
moderno fuo ftatu, atque dignitate perma
nere poffit. Ac demum quali modalitate no
fìra haec patria affii&a fulgidae Portae (cui
Pars II. Ii £\
\
 498 . Hist. ReRvM TRAnsrlv.
qt673.) a Deo omnium fupremo Iudice, ex eiusdem
que immenfa iuftitia fe fubie&am deplorat)
diras frequentioribus litteris annunciatas
poenas declinare queat. Satis moeftiffimo
* exemplo nobis effe poffunt Chriftiani noftri
amici anno proxime elapfo a potentiffimis
ITurcarum Imperatore, et Tartarorum Cha
mo, reliquisque Ducibus intercepti, ac in
diram captiuitatem abdu&ti , qui hodiedum
vfque crudeliter ibidem detinentur.
Sed cum Deo ita vifum fuerit, perhibeat
teftimonium plenius defolatae vndiquaque
maiori ex parte patriae noftrae depopulatio,
teftificetur noftrarum cititatum, pagorum, ac
caftellorum in cineres reda&tio, de quorum
reftauratione nulla, aut faltem exigua am
plius fpes affulget, loquantur ipfae animae
tot mille hominum fenum, et iuuenum Chri
ftianorum incaptiu*ae , quas anno praete
rito vna cum patriae huius affii&tae, ex no
bili ftemmate natis dile&iffimis noftris filiis,
amieis, et confanguineis in crudelem abre
ptas captiuitatem indelebili lacrymarum fca
turigine lugemus ! et an eaedem abinde am
plius fuam eliberationem confecuturae fint,
folo diuine nititur arcano : Tantorum patriae
noftrae periculorum, ruinarum, ac depopu
lationum, quae fit caufa? origo? et funda
-_-
2— - men
 •Aas Porrnatos. 499

j. fnéfitum? penitius perluftremus. Qui regni (1673.)

1) Tranfiluaniae ex certa parte regno Hunga
3 iriae incorporationis ftatum cognofcit, is eius
M. dem tranquillitatem, ac pacem in voluntate
iri fulgidae Portae fitam et fufidatam haberi ,
i; hegare non poterit, Principesque noftri (li
A· cet hoc fateri pudor fit) non aliter, fifi ex
it. Ottomahnicae nationis indultu , ac eatenus
fm * fubfecuta confirmatione fuorum Principa
tuuin dominatum exordiri, et eundem con
■! feruare valent , quod ipfisrnet noftris Prin
ß eipibus perbelle notum habetur, aut potius
id fcire coguntur ; non fecus Regnicolae
quoque noftri omnem fuam dependentiam,
ί et permanfionem, poft Deum, a fulgida Por
- ta emanare, agnofcunt. Et haec eft caufa,
£ quòd dum noui Principes pro regimine pa
1 triae eliguntur, inter conditiones prima om
I. hium fit, fubordinatio, ad quam indiffolu
biliter obferuandam iureiurando fulgidae
Portae obftringuntur, in qua oinnis patriae
falus, et confernatio confiftere praefcribitur.
Ex quo patriae noftrae fundamento, Illuftrif
fimo quoque Hungarorum Principi Geor
gio Rakoczi taliter praefcriptum, ad idem
que obferuandum firmiffimo facramehti vin
eulo obftri&us praelaudatus Princeps fue
rat ; quod vt clarius vnicuique pateat ; de
Ii 2 Vef
 5eo Hist. RERvM TrA*\v;
(1673.) verbo ad verbum in Hungaricum Idioma
taliter translatum fuit: Quod a Porta ful
,
' Tgida nunquam diuelletur, neque regnum ab
eadem deuelli finet, aut conabitur, in omni
bus defideriorum eiusdem fatisfa&ionem
quaefiturus, et competens obfequium eidem
praeftiturus, regni Tranfiluaniae cum Tur
carum Imperatore initum foedus fan&te ob
feruaturus , in expeditione Legatorum ad
fulgidam Portam pracdecefforum fuorum
Principum laudabilem confuetudinem imi
tatùrus fit. Fuerunt et aliae conditiones, ad
quas obferuandas Principes fe fide mediante
obligare debuerunt: nimirum vicinitates in
ter , et Principes earundem pacis initae
omnimoda , et illibata obferuantia , quae
quemadmodum a noftris Maioribus {emper
ab exordio füorum regiminum fub ftri&if.
fimo iuramento obferuata, ita per praefen
tes quoque Principes Tranfiluaniae eandem
obferuandam oportebit. Non liceat iisdem
contra vllum Chriftianum regnum bellum
mouere, nifi id indeclinabilis ratio expofce
ret. Per hoc in memoriam reuocare volo
dependentiam fubordinatiuam fulgidae Por
tae iuratam , ac pacis inter vicinitates ini
tae conditiones, quibus Tranfiluania Prin
cipes obftri&ti habentur, ad quasi diffoluen
das,
 PARs PostERIoa. 5oI
i.

das, aut alterius continuandas, partis vtrius. (1673.)

que affenfus requiritur. … -

His itaque taliter fe habentibus, po(tea

quam Illuftriffimus Hungarorum. Princeps
Georgius Rakoczi poft mortem piae memo
riae fui genitoris collata eidem Principatus
dignitate in – regimen deueniffet communi
pacis tempore ; Is nulla habita ratione in
fii&ti patriae noftrae quanti contributiona
lis, eiusdemque adau&ionis ex mandato ful
gidae Pertae interuentae, neque eadem in
ter modernas patriae noftrae neceffitates, et
calamitates annumerata, fplendidiorem prae.
decefforibus fuis Principibus incoepit vitam
ducere, quem omnes ferme Chriftiani Re
ges, Principes , et respublica frequentius
accedentes, eiusdem veftigia fequi etiam
adnitebantur, ac demum rebus patriae, na
tionisue noftrae vires excedentibus incoe
pit fe immifcere, iisdemque mentem fuam
occupare, ad extremum absque omni fcitu,
et indultu fulgidae Portae, neque defuper
eadem confulta (prouti patriae inter Status
noftrae , et eandem determinatum fuerat )
.. cum maximo lu&tu pofteriorum noftrorum
Polonico bello regnum Tranfiluaniae immi
fcuit, et quamquam omnes, et finguli, No
biles, Magnates, inque eminentioribus di
Ii 3 gni
 5o* Hxst. R£RvM Ta Ansilv,
(1673.) gnitatibus conftituti fa&um hoc eiusdem
/ absque indultu fulgidae Portae tentandum
difuaderent, hoc tamen non obftante folo iu
ris fui du&u dignitatis fuae derogamini id
. deferuiturum arbitrans, fi in omni re fulgi
dam Portam confuleret, aut vero abinde
fuam dependentiam agnofceret. Eandem
C prout praemiffum e{t) nullatenus confu
Hendo, fed libera fua voluntate du&us, ad
uerfus Polonos ad pretium tam iniuftum ,
infelix, infortunatum , absque omni caufa
exordiendum, atque gerendum miferam no
ftram nationem coegit ; qui noftris Maio
gibus, et Praedecefforibus nunquam vel in
. minimo nocuere. ' .

Sed exiguo dein temporis interuallo

praelii tam iniufte moti dignas luimus poe
nas, quarum folam memoriam mens huma
na abhorrefcit, Rem hanc du m Princeps
fubticcre, neque fulgidae Portae annuncia
re vellet, per alios eidem notificatum ex
ftitit, tahterque re intelle&ta , nulla inte*
pafita mora fulgidae Portae, a Tartarorum
Chamo, et Vezirio expeditus Legatus ap
pellit cum litteris, in quibus Princeps ferio
admonitus fub feueriffimis poenis eatenus
experiendis, quatenus a bello fufcepto im
*mediate defifteret, inque patriam fuam abs
` -- que

--— . * .• T . . J - --- -
 PAas Postea1oa. 3o3

que omni protellatione reuerteretur ; fed (1673. i

nullum , fru&um praedeclaratae adhortatio
nes fortitae fuere. Adeoque fulgidae Por
tae potentiam , ac vim indignationis, eate
nusque eananatarum minarum effe&um pau
lo poft realiter patriae noftrae filii fenfere:
quia miffi per eosdem Legati ad fulgidam
Portam cum litteris enixiffimis precibus,
et rationibus adornatis, quibus verificarunt,
fe omnimode ftuduiffe, vt Principem in pa
triam reuocare poffent, atque omnem obe
dientiam fecundum iuratam fuam fidem prae
ftaret fulgidae Portae, illico in diram con
ie&ti funt carcerationem. Sed his omnibus
non obftantibus , nihil praefatae addu&ae
rationes in defenfionem patriae noftrae fi
liorum innocentiae opitulari potuere ; cum
iamiam appropinquaret infortunata fors vn
dique miferiis, et calamitatibus repleta, quae
Principem, et gentem noftram Hungaricam
defolatam obtegeret, lu&uique indelebili
exponcret.
Qualem hoc bellum fortitum fuerit fi
nem , malo lacrymis moeftiffimum animum
meum demulcere, quam enumeratione tot
mille innocentium animarum fanguinem ef
fundentium, fuperftitum exinde dile&iffimo•
rum noftrorum amicorum confanguineorum,
---- Ii 4 e$
 /
£os , Hist. Reavm TRAI*silv.
{1673.) et filiorum in captiuitatem fors hunquam
diffolubilem abdu&torum triftiffimos, ac moe
rore fere fuffocatos animos onerare, verbo:
tanta haec fuit ftrages, vt vix Princeps fe
folum et vnicum cum, aliquot adhuc fe fal
uare potuerit.
Reuerfus itaque Princeps pro praefidii
, Krako defenfione reli&os, in folaque extre
. mitate adhibendos ( quorum etiam partein
iam dele&am , partem vero in captiuìtatem
abreptam amariffime lacrymabamur) quid
de horum adhuc fupermanfione dicam ? vel
augurer. de ipfius Principis reuerfione ? pro
fe&to nihil aliud valeo, quam quod maiori
adhuc calamitatum colluuiei affiiaam no
ftram patriam fint expofituri. Reuer
terat fe Princeps in patriam noftram , et
cum eo fupermanfa aliquot „ capita ; fed
quamuis dile&iffimorum patriae noftrae fi
liorum Chriftianorum in captiuitatem abdu
&torum calamitas nunquam fatis deploranda
moerorem inexplicabilem caufauerat nobis,
nihilominus tamen praeuidere haud valui
mus, quod Deus fupermanfam gentis noftrae
infortunatae refiduitatem, pro maiori dein
-ceps fubfecuturo infortunio referuauerit.
- Quapropter Szamosujvarini generalem
Songregationem Regnicolarum celebrandam
3) + -- in
 PARs PosteRhon. 5o5

indiximus, in qua maiori follicitudine fereba- (1673.)

mur erga pauperculorum amicorum incaptiua
torum noftrorum eliberationis adinueniendam
modalitatem, quam ipforummet propriorum
negotiorum dire&tionem : vt itaque efficacio
rem intentionis noftrae effe&um nancifci
• valeremus, ex determinatione vnanimi, ac
Principis quoque eo accedente nutu ex
amicis noftris nomine Matthaeus Balog ad
fuam Celfitudinem Tartarorum Chamum ab
legatur. \

Cum autem interea prae occulis vni

cuilibet amariffimae verfarentur diriffimae
fulgidae Portae minationes , Principem eo'
tum grauiter infirmantem, Status, et Ordi
nes trium nationum humillimis precibus fuis
ipforum, totiusque regni nominibus fuppli
\ cantes requifiuere, quatenus imminentem
patriae noftrae extremam perniciem ante*
uertere, fulgidam vero Portam ad tranquil
litatem reducere ftuderet, ac hunc in finem
in , redemtionem , occafione belli absque
omni ratione affumti interceptorum patriae
noftrae filiorum concurreret. Sed fine vllo
, requifitionum noftrarum, parte ex vtraque
fubfecuto effe&tu. Allegauit enim Princeps
' fe non plus habere 3o aut 4o imperialium,
tum vero contra dignitatem principalem id.
Ii § fore,
- 5o6 Hist. Reavm TrAwsulw.
( 1673.)fore , fi huiusmodi fumtibus fecundum defi
derium Statuum prouentus fifcales minus
rentur (quafi vero patriae noftrae conferua- .
tionis falus in au&ione, vel diminutione pro
uentuum fita haberetur) in parte vero alte
ra requifitionis noftrae, quamquam occafio
ne congregationis Regnicolarum fpoponde
rat {e nullam occafionem praeteriturum, qua
patriae faluti, eiusdemque filiorum confer
uationi prodeffe poterit, imo eorundem emo
lumentum omni tempore fe quaefiturum ;
nihilominus tamen hac tempeftate, vbi vel
maxime affli&i, et bello fuo infortunatiffi
mo nimium contriftati, et laceffiti affiften
tiam eius popofciffent, petitionis fuae pa
fem fuperiori obtinuere effe&tum. -

Sed quid neceffe hic prolixius de ipfo

fcribere, cum congregationem hanc gene
ralem praeter omnem fuam voluntatem Re
gnicolae dirimere , palam eidem facere vo
dentes per hoc reciproco quoque erga eun
dem animo fe futuros. Interea Vezirii Bu
denfisjLegati appulerunt, exhibentes litteras
propria Imperatoris manu fcriptas, et ema
anatas vna cum litteris Tartarorum Chami,
ac Vezirii Budenfis, quarum vnanimi con
fenfu fcriptus tenor erat fequens : Cum If
luftriftimus Princeps Georgius Rakoczi ex
pofi•
 _ * •

PAas, Postea Ioa. $oy

ofitiua fua renitentia, nulla cum Porta ha- ( 1673. )

t. cointelligentia, contra fuam iuratam
fidem, aduerfus Polonos Portae bonos ami
cos bellum mouerit , fecundum patriae nq
£rae vfum, et confuetudinem ftatutum , et
deliberatum exftitit, vt in locum Georgii
Rakoczi absque omni protellatione alter eli.
geretur Princeps, nifi poenas eiusdem Por
tae eatenus iam deftinandas experiri patriae
huius filii velint, idemque illico pro con
fìrmatione repraefentaretur.
Ex hoc itaque principio Regnicolarum
iterato Albae Carolinae comitia celebranda
indicuntur : Quo pofteaquam trium natio
mum Status, et Ordines confluxiffent, litte
raeque tam Turcarum Imperatoris, et Tar.
tarorum Chami, quam etiam Veziriorum
Budenfium perle&ae fuiffent, fa&a eatenus
confultatione, ac dein fub(ecuto quoque
vnanimi confenfu Regnicolarum, conclufum,
et deliberatum exftitit, vt in locum Geor
gii Rakoczi, cuius renitentia, et inobedien
tia tanta pericuìa patriae noftrae imminea
tia caufauit, alter Princeps eligeretur , ea
tamen conditione , vt fi Status, et Qrdines
gratiam a fulgida Porta eidem impetrare
valerent, idem a regno recipiatur , nouus
que ele&us Princeps Fraacißw Rhedwi
gri

------------…
-- — -
 5og H1st. ReavM TRANsilv.
(167g.) priftinae fuae dignitati praehabitae refti
tuatur.

„ His taliter conclufis Illuftriííimus Prin

ceps Georgius Rakoczi ad priuata fua bona
fe confert, omnibus et fingulis regni difpo
fitionibus abdicat, eiusdemque prouentuum
perceptionibus renunciat , Francifco vero
J{hedei nouo ele&to Principe omnis poteftas
dignitati principali attributa confertur, ei
demque regni dire&tio pleniffimo iure con
creditur. Hic vero Princeps expetiit a regni -

Statibus , et Ordinibus trium nationum, vt •

fe fide Chriftiana vna cum Illuftriffimo Geor- , .
gig Rakoczi eiusdem mandatis parituros ob- 1
ligent: His finitis comitia Regnicolarum di- i
uelluntur , Georgiusque Rakoczi ad bona -

Tranfiluanica per Statum, et Ordinem ei

dem collata fe transfert. Vnde ad fuam
promouendam, caufam iam praehabita eate
nus cointelligentia cum Regnicolis mifit Le
gatum D. Francifcum Kerefztcs ad fulgidam -

Portam, quo antea ex eiusdem indultu Fran- |

cifcus quoque Szepeffi mjffus fuerat, non
fecus ad Budenfem etiam Vezirium D. Si
gismundum Bánffi ablegati. Qui abinde re
duces quamquam * omnem conatum 1n pro- 1
mouenda caufa Illuftriffimi Principis Ra- -

koczi (prouti regni Statibus retulere) ad

- • ! - -
hibuif

-
 .-

.* * PARs Post eRioR. `* 5o9

* hibuiffent; omnis tamen conatuum fuortm C 1673.)
locata induftria absque fru&u erat. Quia
tanto odio erga perfonam Illuftriffimi Do
mini Georgii Rakoczii ferebantur, vt nec
de nomine eiusdem audire quidquam vo
luerint , fed totam regni dire&tionem noui
ele&i Principis difpofitioníbus concreditam,
eidemque fubie&tam, ac in priftinum ftatum
eiusdem regulationem redigendam effe, di
fpofuere. -

Nouus ergo Princeps in bonum ordi

nem redigere volens regnum, illico manda
uerat in fifcalibus arcibus, ac confiniis con
{titutis militjis, vt fide mediante ad fideli
tatem tam erga regnum, quam etiam Prin
cipem illibate obferuandam fe obftringerent,
fed hoc facere ex inftin&tu Illuftriffimi Prin
cipis Georgii Rakoczi recufauere , afferen
tes, contra pa&tum Principem 1nter, et re
gnum initum futurum hoc fore. -
Priynus hoc in cafu renitens repertus
fuit Francifcus Gyulai ciuitatis Capitaneus,
qui contra pofitiuas patriae leges, tanquam
non patriae filius, neque fecundum regni
noftri conditos articulos incorporatus , cui
praeter affenfum Statuum, praehabitum fuum
officium erax collatum. Huius veftigia fe
quebatur Vise- Capitaneus Jenei, qui folo
•' *.
' fuo
 gte Hist. Reavm faAnsrlv,
fub iure regebatur, cuius hie farinaé fuerit?
( 137s.) pluribus notum erit (vtinam vero de exci
*,
dio arcis Jenö nihil vnquam audire licuiffet.)
nam pofteaquarh in fatisfa&ionem mandati
fulgidae Portae nouus Princeps Francifcus
Rhedei ele£tus fuiffet, ex altera vero parte
gratia pro Principe Georgio Rakoczi imper
tienda follieitata fuiffet, praeter omnium ex*
pe&tationem I.) Budenfis Baffa, tum verofus
prenuus Vezirius Turcarum , arcem Jenö,
eum eo adpertinentibus pagis fibi conferen
dam petunt. Hine Illuftriffinus Princeps
Georgius Rakoczi occafionem nouam adipi=
fcendo, Jenöienfes aduerfus Turcas incita=
-) uit, iisdemque omnimode perfuafit, vt bei
fum contra eosdem inouerent, omne enim
poffibile auxilium fe ipfis praeftiturum fide
firmiffima obligat, dummodo et ipfi in iufa*
ta fua fidelitate conftantet permaneant, imò
ita exigente neceffitate , etiam effufione fui
£anguinis ipfos defendere fe paratum obtulit.
Perfuafi ergo, ac fedu&ti tot Principis
pollicitationibusJenöienfes, eidem, adhaerenti
fed eontrarium paulo poft (quemadmodum
hoe ipfum finis fubueffantis belli vberius
denotat) experti funt. Firmiffitma enim fpé
fe ipfos fretos reddidere per Principem ad
uerfus Turcas feipfos feliciter defendendos
£ere,
 . • Paas Postrator. 31 t

fore, ac taliter ad dirimendum, Principem (167g.)

inter, ac regnum initum foedus amplam viam
na&uros. Similiter fecit Szamosujvarienfis
fupremus Capitaneus cum fibi concreditis mi
litibus. Perhibendo fe iam fidelitati Princi.
pis Rakoczi conferuandae obftri&tum fore,
neque fe teneri nouo quoque Principi eadem
obftringi : non enim fe reflexit ad foedus
Principem inter Rakoczi, ac regnum initum ;
fed haec praepediri adhuc potuiffent, niß
praelaudatus*quoque Princeps Rakoczi affe
rere incoepiffet, quod de obligatione prag
fidiorum fide mediante nouo Principi prae
ftanda nihil tra&tatum, neque definitum no
minanter fuerit, cum ipfummet regnum, et
nouus Princeps id perficere volendo, pa&um
diffoluiffent, neque fe amplius Princeps Ra
Κoczi ad pa&turii illud obferuandum obligari,
quod fe obferuaturum fub fide Chriftiana,
et verbo principali appromiferat. Abinde
que in litteris fuis principalis dignitatis ti
tulum fibi attribuere incoepit.
Ad haec obie&ta Rakocziana per trium
nationum Status, et Ordines fnit repofitum :
INon feipfos, neque nouum ele&tum Princi
pem, verum Principem Georgium Rakocki
initi pa&i vincula diffoluiffe; expreffe enim
in iisdem fcriptum erat : quod praeter bona
fibi
 …

312 Hist, RERyM TaAnsilw

(1673,) fibi indulta, ad nullas amplius fifcales arces
manus extenderet fuas; fed hoc non fecit,
imo iurisdi&ioni fuae easdem per vim reti
nendo ad iurandam nouo Principi fidelita
tem, alios quoque impediuit.
Porro: occafione noui Principis ele&tio
nis totius regni dire&io, et poteftas in nouum
Principem fuit translata, nec aliud eidem
concreditam, aut reli&tum fuit, quam fuimet
ipfius a Porta fulgida in priftinam praehabi
tam fuam dignitatem exoperanda reftitutio ;
taliter ergo nullam caufam habuiffet regni
noftri difpofitionibus fe immifcendi ; fed
ftante eo etiam, quod praefidiarii ad fideli
tatem nouo Principi iurandam tentati fuif
fent, inter cetera fat clare ibidem expreffum
erat, vt fi etiam Porta eidem gratiam im
pertiretur, ne liceat praefidiariis ad fidelita
tem folam fuae Illuftritatis redire, fine toto
. regno; taliter ergo verificatur contra pa&tum
fuiffe defiderium Rakoczianum ; fed facile
id quilibet vel mininuum rationis vfum ha
ὸens difcernere poteft. Id quod vnnm re
-gnum concludit, ac determinat , non folum
vnum aliudue indiuiduum, fed totum ipfum
;regnum fan&te obferuare obligatur ; nam fe
cus a regno ele&us Princeps ab vno, altero
ue indiuiduo exterminari, ac ipfa conclufa
* , diri
 '
PAas Postearor. 5I3 -

dirimi valerent. Vnde qualia praeiudicia ( 1673.)

regnis, ac prouinciis imminerent, coecus ef
fet ille, qui non aduerteret.
Tanto in difturbio exiftens regni Status
ac eiusdem conclufis in fumum iamiam eua
$it; Princeps Georgius Rakoczi fin
gufis, et vniuscuiuslibet ordinis nationibus
Siculicis, Saxonicis, ac ipfis ciuitatibus, qua
regnans Princeps litteras fcribit, quibus ad
fouendam {ecum cointelligentiam omnes mo
net, et inuitat, atque ad arma capeffenda ad
hortatur, fignificans eisdem, fibi foli, et non
alteri a Deo fufficientia media collata effe ad
defendendam patriam, dummodo et eaedem
fibi incumbentibus obligationibus fatisfacere
ftudeant, taliterque vnumquemlibet a 1ugo
£ortae eliberare adlaborabit, .
Palam ergo eft ex alterutra parte fupe
rius mentionatum pa$tum diflolutum effe,
adeoque ele&tus nouus Princeps Francifcus
£Rhedei Megyefinum diaetalem confluxum
Regnicolarum ex beneplacito fuo pro Ianua
rio anni currentis indicit; cumque praeci
derent plerique patriae Filii libertatis fuae
amantes nullum bonum hanc diaetam finem
fortituram effe , admoniti funt Primores re
gni, quatenus armis bene muniti eo compa
rerent, fed bona confcientia freti, in Deo
omnem fpem collocauere fuam, finem praea
Pars II, Kk fen
 514 HIST. RERvM TRANsiLv.
( 187g.) fentis negotii terminaturo, neque armis ad
diaetam praefentem comparuere, ne de.tur
batione regni conftitutionum arguerentur, et
more iam ab antiquo recepto, cum ele&to
Principe fine armis eo intrauere, in qua Ma
gnatum, et Primorum aliqui diffoni, iam ad
vnam, iam ad alteram partém inclinare ob
feruabantur.
Numerabantur hic quam plurimi ex fe
&atoribus quoque indubitatis Georgii Rako.
czii; vifi funt et Hajdones, qui nullum vn
quam votum ha&enus in diaetali confluxu
habuerunt, non modo ex Comitatu Biharienfi
iam ab antiquitus Tranfiluaniae reincorpo
rato, verum etiam ex partibus regni Hunga
riae nullam vnquam cum Tranfiluania com
municationem talibus in circumftantiis ha
bentibus fic praefentes, qui prima die in
diaeta, prima loca occupantes, incongruenti
clamore, in difcurfum regni quaeque negotia
affumta turbarunt, neque ex hoc capite fe
cundum regni confuetudinem nouum ele&um
PrincipemRegnicolae falutare voluere. Qua
re moniti ferio exftitere Hajdones, vt fi lae•
fos fe aliqua in parte fentirent, id medianti
bus humillimis fuis precibus detegerent, ne
que quid tale modernis in circumftantiis pe
tere praefumerent, quod iisdem tranquillo
etiam tempore prohibitum erat, ita ex Co
*-- - [I]1•
 /

PAas PosTeaioa. 515 :

mitatu quoque Szaboles hic exiftentes ad. (1678.)

moniti , fub graui animaduerfione eatenus
experienda fuere, qui vt fi legati effent, fuas
credentionales litteras exhiberent, fuoque
tempore legatione fua perfungerentur, aut
qua aduenae homines filerent. -

' Poft haec vniuerfo regni Statui fuppli

ces infcriptae litterae Georgii Rakoczi cum
admiratione perleguntur, in quibus fui rece
ptionem non quidem in priftinam dignita*
tem, fed influentiam in regni negotiorum di
fpofitionibus petit. Sed cum hoc petitum
Statuum conclufo aduerfaretur ex capite :
quod idem fide fua haud amplius regno ,
eiusdemque conclufis obligatum iri iam an
tea in litteris fuis fe declaraffet, deferri huic
petito nullatenus potuit, atque ideo in locum '
refolutionis fcriptae funt eidem litterae , in
^ quibus expofiti fuere patrati per eundem
cum extrema fere patriae ruina exceffus, no
minanter vero, quod tempore fuae in Prin
cipem creationis iuratae fidei, et fidelitatis
regno femper exhibendae, violator exftite
rit, tum vero ferio admonitus fuit, vt Prin
cipis Tranfiluaniae principalem dignitatem
fibi vlterius arrogare defifteret. Configna
'tae funt hae litterae Domino Dionyfio Bánffi
fine per ipfum in arce Gyaluienfi eidem im
manuationis, ea cum inftru&ione, vt verbo
T … . . Kk 2 tenus
 516 Hisr. Re RvM TRANsilva

( 1673) tenus etiam haec inculcaret. Redux vero

abinde D. Dionyfius Bánffi inter alia promiffa
: Principis ftatui infinuauit ; quod affecuret
regnum `per hanc fui receptionem nullum
omnino in idem periculum deriuaturum, imo
fi aliquod periculum haec fui receptio regno
caufatura effet, paratum fe effe in medio re
gni genibus flexis mortem qualemcunque
fibi di&andam fuftinere. Obftupuere fuper
hoc vniuerfi Status, et Ordines !• Sed paulo
poft irruit hoftis non ad mortem fuftinen
dam, fed ad regnum depopulandum ; Id ta
men quoque fatendum eft,quod nec tot, et tan
tis fuis promiffis fides adhibita fuerit. In
metu ergo omnes exiftentes, cum legationis
primae nullus effe&us fubfecutus fuerit, emi
nentiorem, et in maiori dignitate conftitu
tum legatum, videlicet, qui pro tunc regni
comitiorum caput, nunc vero regni noftri
ele&um Principem pro legatione elegeramus,
fed proh dolor ! cum effe&tu nunquam ex
pe&tato : Quia apud fe detentis Legatis no
ftris, interea magna cum acceleratione exer
citum fuum conuocando , eundem contra
nos Megyefinum verfus duxit , de
que no&e eo appellentes ciuitatem circum
dedere, non alia profe&to ex caufa , quam
vt, qui in noftra diaeta vota non haberent,
vi armorum eisdem votandi facultas imperti
retur, • t Prae
 PARs Poster Ioa. - 517
Prae oculis taliter vnusquisque mortis (1673.)
timorem praefeferens, cum nullum aliud fu
pereffe medium reperiebatur Status ex libe
ra voluntate Legatos miferunt ad Principem
Rakoczi in campo commorantem, eundem
que in priftinam digmitatem principalem re
ceperunt, detegendo ipfi nihilominus, nullo
vnquam tempore aduerfus fulgidam Portam
fe arma fufcepturos : Taliter itaque de vi
ciffitudinibus ha&tenus interuentis quies ali
qua interpofita fuit, et de nobilitatis adem
ta libertate, eiusdemque reftitutionis moda
Iitate tra&tare incoeperunt , quod vniuscu
iusque animum maxima laetitia perfudit, et
videbatur aliquantulum regnum inter , et
' Principem tranquillitas parta fuiffe. Cete
rum fi inter praeiudicia regni noftri annu
merare volumus, a multis vi ademtam prae
rogatiuae nobilitaris libertatem, et duorum
Valachorum Vajvodarum cum ad fe perti
nentibus receptionem in patriam noftram,
quibus auxiliares manus Illuftriffimus Prin
ceps dedit ; fa&to hoc fuo arma capeffiuiffe
aduerfus fulgidam Portam videtur, quorum ,
exemplum in nos quoque paris deriuandae
poenae pro tefte effe poteft. Nam exiguo
temporis interuallo hoc intelle&to Turca tan
topere erga regnum noftrum furere incoepit,
vt de eiusdem extrema pernicie meditari ni
Kk 3 hil
 318 Hist. RERvM TRANsrr,v.
{1673.) hil dubitaret. Ideoque aduenere Legati a
Tömösvárienfi , et Budenfi Baffa miffi tali
cum nuncio, vt nifi contra, et praeter vo
Juntatem fulgidae Portae receptum Princi
pem illico amouerent regni Status , eidem
que adimerent, fuaemetipforum contumaciae
attribuerent, eatenus certo certius feueriffi
mas fentiendas poenas ; quia non amplius
eadem Porta, ficut prius, prepter hoc fa
&tum nimium praeiudiciofum, innocentes nos
recognofcere poterit,
Quapropter etiam Princeps nouam Re
gnicolarum congregationem Albae Carolinae
celebrandam indicat in Aprili, inque nihi1
aliud definitum fuit , quam quoà fe Princeps
obtulerit omnino fuae principali dignitati re*
nunciaturum, fi fulgida Porta , et Athname
obftiterit, fe Principis ele&tionem in regno
nunquam turbaturum, ad regnum Tranfil
uaniae, et Hungariae pertinentia confinia
haud defideraturum, eiusdem contributionis
onus non au&turum, fed Solimani Athame
fe conformaturum fore ; fi vero ae haec fe
obligare renuerit, cogetur patria in fui con- •
feruationem , ac huiusmodi anteuertenda
praeiudiciu arma capeffere , fuamque liber
tatem taliter defendere, videns regnum prae
fatis fuis defideriis Principem non modo
fulgidae Portae furorem non placaturum, ve
- … - ruin
*-
-
-
 PARs : Poster Ioa. 5 I9

rum eundem magis au&urum, et irritaturum, ( 1673.)

quod tam exigua prouinciuncula tam potenti
regno praefcribere intendat, non adeo affen
fit, fed quid potuit facere ? In hac ergo
conformitate litteras ad fulgidam Portam ex
pedire coa&ta eft : Princeps autem fub fe
creto Canccllarium fuum pro Legato mittit
ad Regem Hungariae, qui credentionales
litteras a Statibus regni peteret, vt fuffra
gio earum regni Legatus agnofceretur, fed
eaedem denegatae fuere.
Ad hanc diaetalem congregationem ex
~Crimienfi captiuitate per Ioannem Kemény
erga proprias fuas fideiuffionales venerandus
Stephanus Sellyei cum fuo famulo Petro
Szigethi cum litteris vniuerfo Statui infcri
ptis expeditus , appulit , in quibus ratione
fui, ceterorumque fuorum amicorum inca
ptiuatorum , deque magno Tartarorum in
Tranfiluaniam apparatu, ac minationibus fu
fe differit, cetera fecretiora eidem verbote
nus declaranda committens, ne videlicet
Princeps fua principali renitentia, et inobe
dientia continuanda vniuerfam patriam pe
nitus euertere intendat. Pofteaquam haec
Principi pro conferuatione regni multum
proficua communicata fuiffent, fub grauiffi
ma animaduerfione prohibitum fuit, vt haec
* fub filentio manerent, interea Petrus Szige
- - $k 4 thi
1 -
 £2o HIst, RERvM TRANsiLv. ę

( 1673.) thi relegatus ad Dominum fuum, ac abinde

iterato redux, vidit patriam noftram affii&tam
Tartarorum igne fuccenfam, et triftis fatus
dixit mihi, et ahis: Ecce patria noftra de
folata : Sibi periculum indicatum intelligere
nolens, iam idem amplius praecauere non
poteft. -

Sed nec poft haec gens Turcica deftitit

nos de vjterioribus maioribns periculis no
bis imminentibus monere, quamquam ex
fpontanea noftra, vel re&tius Principis coa
&tione hanc noftram temeritatem exoriri prae
uideret. Interim etiam ad depopulandam:
noftram patriam, ac eandem in extremam
perniciem deuoluendam, ex partibus Euro
pae, et A ricae arma conftantur , fed nec
tanta forti:udo armorum Principis animum
eo infle&tere potuit, vt idem magis vniuer
fae patriae felicitati , quam fuae principali
dignitati confuleret, quamquam a Statibus
regni noftri prouentuum vniuerforum maio
rem partem eidem cedendam fore, appro
miffum fuiffet. Et quod magis admiratione
dignum effe videtur, non folum a Statibus,
fed ab ipfis etiam confiliis maiori ex parte
apparatum magnum Turcarum, et Tartaro
. rum celatum effe voluit Princeps. • Praefenti
hac calamitate circumuallatos nos ante exi
guum comitiorum Albenfium pro menfe Ma
- 10
f .
|
PARs Postea Ioa. 5* r

io indicatorum tempus amariffime comperi

mus ; appropinquauerat etenim Turcicus
(1673.)
exercitus Karan Sebefinum, et Lugofinum
verfus, et regnum quoque noftrum ex maw
dato Principis eidem refiftere volendo, ar
ma fufceperat. Erant haec comitia indi&a
ex perfuafu Tartarorum Chami, et Budenfis
Vezirii tunc ad nos appellentium , qui non
tanquam ex.obligatione, quam commifera- ,
tione futurae ruinae patriae noftrae immi
nentis ta&i, gratiam adhuc, fi ab obdurata
fufcepta noftra temeritate defifteremus, fi au
tem non, certo certius extremana perniciem
fubfecuturam pollicebantur.
Commotus ergo Prineeps tantis minis
eidem indicatis refcire volebat, quo mens
regni inclinaret ? vna eidem perfuadendo,
quod pro libertate, et defenfione patriae con
fultum forêt arma fufcipere , fed vniuerfi
Status et Ordines 29. Maii vnanimi confenfu
determinantes fe palam declararunt, fe im
pares fore fulgidae Portae exercitus congref
fui, fed omnipotente Deo ita difponente ma
lint aliud fuftinere onus, quam praeliis in
fuperabilibus fe accingere.
Intelle&a hac regni intentione Princeps,
qui ftatuerat firmiffime in defenfàm fuae
principalis dignitatis praeliari, incoepit val
de triftari , nouasque quaeftiones
- Kk 5
fj;nti
ie
-
 f

522 Hisr. RERVM TRANsilv.

(1673. ) die Statibus, et Ordinibus fubfternendo,
quaerebat ex iis, an non aduerterent fulgi
dae Portae totam intentionem , et conatum
non alio vergere , quam vt omnem liberta
tem regni noftri tollat, cun&tos Ordines abs
' que mifericordia occidione deleat, ftatum
reipublicae penitus immutet, ac de eius con
feruatione nulla abfolute priuilegia indul
geat; in his ergo, et fimilibus cafibus opor
teret nos arma capere. Ad haec Status ét
Ordines 3o, Maii taliter repofuere. Si ex
tremitas popofcerit, quantum potuerit, fa
ciendum erit; et fic comitia difluxere.
San&te id afferere audet regnum, nullo
vnquam tempore Principis huiusmodi ma
chinationibus confenfiffe, fed neque de ea
rundem maiori parte aliquid fciuiffe. Pro
xime fubfequenti menfe Alba Carolina mo
uit fe Princeps Jenöium verfus exercitum
Budenfis Vezirii ; Portae quoque fulgidae
fupremus Vezirius ex partibus Afiae, et Eu
ropae colle&tam ingentem copiam, militiae
fuae iamiam mouere incipit; ex altera vero
parte Turcarum Chamus cum Szerlitzeinfi
Baffa, et duobus Valachicis Vajvodis ali
quot mille Kozakonum fibi adiun&tis ad de
populandam miferam noftram exiguam pa
triam appropinquat : Princeps autem nofter
;edu&o toto fuo exercitu ad defenfionem$u
- . 1D1 • .
.

PARs Postra Ioa, §23

ibidem inuigilabat, nos vero absque capite, ( 1673.)

Dire&ore, atque omni exercitu dereli&ti era
mus. Porro paulo poft etiam hoftium in pa*
triam noftram irruitionem, per eosque irre
cuperabiles illatas ftrages, pagorum, ciuita
tum , caftellorum noftrorum funditus depo*
pulationem , iuuenum, fenumque crudelem
interemtionem , ac eorundem in diriffimam
captiuitatem abdu&tionem, verbo totius pro
uinciae inflaminationem, nec non multarum
mille animarum ex latebris Petrarum, et Al
pium eo fe receptarum edu&tionem, earun*
demque infeliciffimam internecionem, prae
tereundo, ceteras infelicitates vix mente hu
mana fuperabiles patriae noftrae illatas moe*
ftiffimi audiuimus. Defolatam, et tot plagis
affii&tam noftram fortem, omnique auxilio
vndique deftitutam malo inexhauribili la
crymarum mearum fcaturigine depingere,
quam calamo defcribere, Vtque paucis com
ple&ar : Dulciffima patria noftra tanta cru
delitate deuaftata exftitit, vt ipfe potentif
fimus fuper nos Jeim dominans, et in terro
rem vniuerfae ferme gentis noftrae natus hic
hoftis, plenus iam infli&tis tot patriae ftragi
bus, cum naufea ab vlteriori eiusdem deua*
ftatione receffiffe videatur.
Eadem quoque fors manfit et Jenöien*
fes, quibus fe Princeps firmiffimo iurangis
OD
 314 Hist. ReRvM Ta assilv.
( 1673.) obftrinxerat ipfos taliter per fe defendendos
fore, vt etiam fanguinem pro iisdejn effun
dere , campumque Jenöienfem eodem inco
lorare nihil fit dubitaturus. Quia fulgidus
Vezirius eosdem ingenti copia fui exercitus
ita obruit, et oppreffit ; vt haud amplius
Princeps in eorundem defenfàm concurrere
valuerit; taliter et Karan. Sebes atque Lu
gos antea nihili aeftimando Turcarum minas,
cum certa parte regni Hungariae easdem
effe&iue fenfere poenas : Nam ipfe Princeps
propriis intuebatur oculis multorum locorum
in cineres reda&ionem. Cum ergo patriae
noftrae vniuerfae funditus euerfionem con
templaremur maxima in amaritudine, Aca
tius Bartfai Princeps pro nunc cum fibi ali
quot adiun&tis Legatis proficifcitur ad exer
citum Vezirii penes Jenö exiftentem , pro
gratia defolatae patriae impetranda, fed non
aliter haec impertita fuit, quam erga certae
fummae contributionalis patriae ferme vires
infuperabilis quotannis adminiftrationem,
tum vero Principis liberae ele&ionis ha&e-
nus vfitatae caffationem. Poft haec autem
vlterior depopulatio regni Tartarorum Cha
mo interdi&ta fuit.
Caetera vero, quae coram Vezirio tra
&ata fuerant, tum etiam inter chariffimam
patriam, et Principem Georgium Rakoczi ,
I1€C
3
 /
PARs Postea1or. 545

nec non aduerfus fulgidam Portam ortum

diffenfionum fomitem , fincere fepofito omni
(1073.)
amore, et odio, licet non fine timore, cum
veritas faepe odium paritura fit, declarabo.
Ex his omnibus iam quisquis es homo Chri
ftiane, qui iuftitiam diligis tua confcientia
iudica, quot ftrages ? quantam depopùlatio
nem, et vix non extremam perniciem,\
funditus euerfionem patria haec defolata, et
nunquam fatis tot plagis affii&am fortem de
ploratura fuam paffa fuerit eo ad vfque, quo
iugo Portae fe fubmififfet. Huc profe&to nu
merare potes miniinos etiam comminatores
praefentes, qui in vicifiitate limitum patriae
noftrae cum ingenti exercituum fuorum ap
paratu exiftunt, et inobedientias noftras in
ternecione gentis noftrae puniuere ; huc ac
cedunt fupremi Vezirii iuffu medio Baffae
• 1Kaputfienfis declarata, iugi lignei, iugo fer
reo redemtionem, ac alias quasuis illegalitatis
comminantis, quas legum, et libertatis amans
a natiuitate homo, aegre ferre neceffitabatur.
Hic digne metui poteft, fi quando notam
inobedientiae nos incurrere contigerit. Loco
Principis Baffam, loco gentis ChriftianaeTut.
cicam nationem in futurum Tranfiluaniam in
habitaturam fperare poffumus. Qui haec fe
rio perpenderit, haud certe eundem nos re
fpe&tu iugo Ottomannico, noftrae fubmiffio
fl1S
 1

526 Hist. ReRvM TRANsiLv.

nis admiraturum fpero. Acceptauimus itaque
C 1673.) a Porta nobis conftitutum Principem, neque
amplius Georgiuin Rakoczi tanquam Domiii
natorem in patria noftra venerari valemus,
propter quem licet multa paffi fìmus , ma
; Juiffemus^tamen etiam cum laefione no(trae
libertatis fub, eiusdem imperio effe , quam ~

tantis viciffitudinibus nouos, ac nouos nüine

rare Principes, in cuius maius teftimonium
exhibemus fformulam noftrae fidei Principi
Bartfai obftri&tae in fequentibus confiten
tem. Hgc quoque in fufpenfo relinquendo :
3# fi fulgida Porta IIluftriffimo Principi
eorgio Rakoczi gratiam impertita fuerit, -

licittim fit ad eiusdem fidelitatem ex indultu !

raehabito Portae Ottomannicae redire , fi * !
iüa Illuftritas nihil contra regni ftatuta fe i
cerit, neque nobis fulgidae Portae fecundum .
conclufum regni exhibendae obedientiae
viam praecludere intenderit.
Nihil itaque amplius fupereffe comperi
mus, quam yt vniuerfos Chriftiani orbis fu
remos Ordines, Reges, Principes, Respu
Éê humillimis noftris precibus inter-•
pellemus. Notum erit eisdem non dubitamus,
iiihil potentius, triftiusque inter mortales ac
cidere poffe, quam coa&tiua vi opprimi, ad
uerfus quam recalcitrare nihil aliud effe vide
tur , qüam fi quispiam naufragium patiens
flu&tum in periêulum extremum eundem de
uoluere volentium motus vix non vfque ad
coelos eleuatos fufcepto fuo tranfitu fuperare
fperaret. Perpendant ftatum quoquenvftrum;
principalis dignitas non natiuitáte, verumi
certis firmiffimae fidei obftri&ionis éonditio
nibus, et vinculis colligata effe
-
repei;gt;
tali
 PAR s PosTER Ioa. 527

taliter tamen, vt violatione vnius partis, alia (1673.)

eiusdem violationis particeps argui haud pof
fit. Perpendant fulgidae Portaé potentiâm,
ad cuius fidelitatem obferuandam nos deui
&tos recognofcentes, nouos quoque Principes
ad eandem obferuandam obligamus. Perpen
dant inquam huiusmodi continuas noftras vi
ciffitudines ii praefertim, quibus easdem,
aut fimiles iam ante nos experiri licuit (et
durante hoc mundo verendum , ne nos vl
timi in iisdem fùperatis habeamur) atque
immanem hanc calamitatem noftram chriftia
na commiferatione contemplantes, fiqui re
perirentur, qui easdem in noftram perni
ciem adhuc excitare niterentur, iisdem fides
non adhibeatur, co vel magis in detrimen
tum patriae noftrae fub eorundem , imperio
auxilia aduerfus nos praeftentur, Sed nec
id negare poffumus, imo iure 1uerito faten
dum eft nobis coram Deo, quod fi idem fe
cundum fan&tain fùam iuftitiam res noftras
trutinaffet, atque fa&ta, et a&ta fepofita omni
mifericordia füa iudicaffet, maiores profe&to
poenas promeriti fuiffemus. Sed quis eft in
ter mortales homines, qui digne poffit dice
re: Mundae funt manus rneae. Iufte et me
rito fupremum Numen nos puniuit, imo his
quoque feuerioribus affii&ionibus affici digni
fuiffemus. . Omnium , et fingularum noftra
rum calamitatum, fi caufam, et originem pe
nitus fcrutari velimus , earundem fcaturigi
nem comperiemus Principem Hungarorüm
Georgiym Rakoczi, prout hoc ex fuperiori
bus neminem latere poteft. Sed de prae
fenti etiam potentiffimae fulgidae Portae na-,
tionis fortitüdinem multum metuo, nifi Prin
- - ceps
 .^ 5a3 Hist. Reavm TaANsiLv.
(167g.):eps illgftriffimus Rako£zi ab incoepto de
ftiterit fuo , ne quo cafu nouas praebendo
anfas non folum feipfum, verum etiam vni
uerfam Chriftianitatem in extremiora adhuc
deducat. §£ itaque exiftimarem,
. vt haec fingula Principes , fignanter. veró
- regni Hungariae Ordinum Primores in al
tius fumerenf trutinium, et infelicis noftrae
fortis exemplo edo£ti, eo adniterentur, vt
- ne Respuylica Chriftiàna in piures , et fors , .
- maiores deuolueretur calamitates, ac taliter
defideriørum noftrorum voto fuccurrendo,
gaforum Principem Georgium Rakoczi
ad tranquiilitatem fouendam difponcre be
nigffe dignarentur, . Comparabunt per hoc
vfîuerfae Chriftianitati emolumentum inae
ftimabile, nobis_vero rem perenni gratitu
dinis noftrae officiorum memoria récolen
dam.

• * - • . •

Finis Partis Poßerioris.

ÂMend.: quae in hoc #*j; Le&or repererit,

neqüe Scribis, meque Conférentibus , verüm Au
~ thêgrapho attribuiere digiietur. Cibinii gr. Ju
, lii 177 i.

!\%,,
2 JU IVIo ;
J ' -
 |-
|-|-

-
- º ！|-
|-*|-
|-
|- |×|-
~ - -
-|- |-|-
|-|-|-----
|-
|-|-|-
|-
•|- |- |-- -
|-
-|-
----|--
- - -|--- «， ，
- -|- ·
|-|-----
* ----·
|-|-|-
|-
|-→
·· .|-|-
|- .|-|-|-|-
- · ·· ·|-|-----|-
*|-- |-
|-*|-
|-|-- -----|-
， ， ：… --| –|-* .º.
|-|-|-, · · -|-|-
-|-·|-|-|-|-
~|-· · -|-|-…
|×|-
|-· · |-|-·|-----
|-|-|-|-|-
|-|-|-~·---- |-|-
|- ·
|-·|×|-|-
|-|-
|-|-
· · ·|-|-
|-|-|-|- · - -|-|------|-----
|-|-|-
： ，*|-|-
，- - -·！ -|-
·
|-|-·
|-， , ， ，|-， ！
|-|-|- |-|-|- |-|-, ，|-，|-
|-|- |-
|-|-|-
-

|-|-|-|-|-

•.
|-
|-|-*…！…
- ， ！ - |-
|-|-|- |-|-*
|-· · ·
|-·|-|-|- -- «|-
-
|-|-
|-|-|-
|-… ►|-|- ·~~
|-|-|- |-|-
|-
- -|-
-
|-|-|-----|-
· |-----|-
~|-- ： ， ,|-
！ |×
|-·|- ----~ ~
|-|-|-
！|- |---------|-|-
|-·|-
|--*-|- |-|-|-
|-
|- ·|-|-|-
， ，|-|- |- -|-
~|-|-→|- ！|-|-
|-|- |-|-
|-|-
|-|-（~~|-|- ·| –|-|-·
|-|-|-·
|-
•*

|-
… ！ |-
----· ，•|-， !，|-
|-|-
----|- |- |------|-·
|-|- ）|-|-·|-
|-|-
|-~|- |-|-~~|-
x· |-|-|-- -
·
|-|-
, ,
|-|- |-|-， ，
* |-|-·|-|-
|----- |×|-|-
|-|-|-|-|-
·|-|--|-
|-
|-
|-|-|- |-|-·
–
|-|- |-|-|-|
！•，
，
}|-·|-
|- |-|-
·|-
|×|-
|-
：
|- ·|-»
|-|-|-|-
|-|-
|-·
|-- - |-
~~ |× ·~
|-|-， ，~
----:|- |-|-
<！--|- ---- |-:
|-
*|- |-
·|-|-
|-
----
-|-|- ~ ！ |-|-
|-|-
« .|----- · ~,|-
|-|-
---- , ， |-, ， ，
|-|-|- |-→|-|-
----|-
|-|-·
·|-~ ~ ~
· |-|-|-|-
|-
-
|- |- |-·-
·
|-|- |×
|-·
|-
»|-|-|- | –|-
*|-，
- --
,
|-
|-|-
|-|-----
-* * ******* （ ）
~~ ~ ！，