EKAEKN

proteselides.
qxd 24/9/2008 9:47 Page 1
ÉÄÑÕÌÁ ÅÕÃÅÍÉÄÏÕ
×ÑÕÓÏÕÍ ÌÅÔÁËËÉÏÍ ÁÊÁÄÇÌÉÁÓ ÁÈÇÍÙÍ
ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÉÊÏ ÊÅÉÌÅÍÏ
ÁÊÁÄÇÌÉÙÍ ÅÌÐÏÑÉÊÏÕ ÍÁÕÔÉÊÏÕ
proteselides.qxd 24/9/2008 9:47 Page 2
Á´ ÅÊÄÏÓÇ 2004
ISBN: 960-337-053-3
Copyright © 2004
Áðáãïñåýåôáé ç ïëéêÞ Þ ìåñéêÞ áíáôýðùóç ôïõ âéâëßïõ êáé ôùí åéêüíùí ìå êÜèå ìÝóï êáèþò êáé ç äéáóêåõÞ, ç
ðñïóáñìïãÞ, ç ìåôáôñïðÞ êáé ç êõêëïöïñßá ôïõ. (¢ñèñï 3 ôïõ í. 2121/1993).
ÐÑÏËÏÃÏÓ ÉÄÑÕÌÁÔÏÓ ÅÕÃÅÍÉÄÏÕ
Ï ÅõãÝíéïò Åõãåíßäçò, éäñõôÞò êáé ÷ïñçãüò ôïõ «Éäñýìáôïò Åõãåíßäïõ», ðñïåß-

äå åíùñßôáôá êáé ó÷çìÜôéóå ôç âáèéÜ ðåðïßèçóç üôé áíáãêáßï ðáñÜãïíôá ãéá ôçí
ðñüïäï ôïõ Ýèíïõò áðïôåëåß ç Üñôéá êáôÜñôéóç ôùí ôå÷íéêþí ìáò óå óõíäõáóìü
ðñïò ôçí çèéêÞ ôïõò áãùãÞ.
Ôçí ðåðïßèçóÞ ôïõ áõôÞ ôçí ìåôÝôñåøå óå ãåííáßá ðñÜîç åõåñãåóßáò, üôáí êëç-
ñïäüôçóå óåâáóôü ðïóü ãéá ôç óýóôáóç Éäñýìáôïò, ðïõ èá åß÷å ùò óêïðü íá óõì-
âÜëëåé óôçí ôå÷íéêÞ åêðáßäåõóç ôùí íÝùí ôçò ÅëëÜäáò.
¸ôóé, ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1956 óõíåóôÞèç ôï «ºäñõìá Åõãåíßäïõ», ôïõ ïðïßïõ
ôçí äéïßêçóç áíÝëáâå ç áäåëöÞ ôïõ Ìáñ. Óßìïõ, óýìöùíá ìå ôçí åðéèõìßá ôïõ äéá-
èÝôç. Áðü ôç óôéãìÞ åêåßíç Üñ÷éóáí ðñáãìáôïðïéïýìåíïé ïé óêïðïß ðïõ ïñáìáôß-
óèçêå ï ÅõãÝíéïò Åõãåíßäçò êáé óõã÷ñüíùò ç åêðëÞñùóç ìéáò áðü ôéò âáóéêüôåñåò
áíÜãêåò ôïõ åèíéêïý ìáò âßïõ. Ôï Ýñãï ôïõ Éäñýìáôïò óõíÝ÷éóå áðü ôï 1981 ìÝ÷ñé
ôï 2000 ï Íéêüëáïò Âåñíßêïò-Åõãåíßäçò· Ýêôïôå óõíå÷ßæåé áõôü ï ê. Ëåùíßäáò
ÄçìçôñéÜäçò-Åõãåíßäçò.
ÊáôÜ ôçí êëéìÜêùóç ôùí óêïðþí ôïõ, ôï ºäñõìá ðñïÝôáîå ôçí Ýêäïóç ôå÷íé-
êþí âéâëßùí ôüóï ãéá ëüãïõò èåùñçôéêïýò üóï êáé ðñáêôéêïýò. Äéåðéóôþèç ðñÜã-
ìáôé üôé áðïôåëåß ðñùôáñ÷éêÞ áíÜãêç ï åöïäéáóìüò ôùí ìáèçôþí ìå óåéñÝò áðü
âéâëßá, ôá ïðïßá èá Ýèåôáí ïñèÜ èåìÝëéá óôçí ðáéäåßá ôïõò êáé èá áðïôåëïýóáí
óõã÷ñüíùò ðïëýôéìç âéâëéïèÞêç ãéá êÜèå ôå÷íéêü.
Åéäéêüôåñá, üóïí áöïñÜ óôá åêðáéäåõôéêÜ âéâëßá ôùí óðïõäáóôþí ôùí
Äçìïóßùí Ó÷ïëþí Åìðïñéêïý Íáõôéêïý, ôï ºäñõìá áíÝëáâå ôüôå ôçí ÝêäïóÞ ôïõò
óå ðëÞñç êáé óôåíÞ óõíåñãáóßá ìå ôç Äéåýèõíóç ÍáõôéêÞò Åêðáéäåýóåùò ôïõ
Õðïõñãåßïõ ÅìðïñéêÞò Íáõôéëßáò, õðü ôçí åðïðôåßá ôïõ ïðïßïõ õðÜãïíôáé ïé
Ó÷ïëÝò áõôÝò. Ç áíÜèåóç óôï ºäñõìá Ýãéíå ìå ôçí õð' áñéè. 61288/5031, ôçò 9çò
Áõãïýóôïõ 1966, áðüöáóç ôïõ Õðïõñãåßïõ ÅìðïñéêÞò Íáõôéëßáò, ïðüôå êáé óõíå-
êñïôÞèç êáé ç áñìüäéá ÅðéôñïðÞ Åêäüóåùí.
ÁðïôÝëåóìá ôçò óõíåñãáóßáò áõôÞò Þôáí ç Ýêäïóç ôçò ÓåéñÜò ÂéâëéïèÞêç ôïõ
Íáõôéêïý, üðïõ åîåäüèçóáí: á) Ãéá ôïõò ìáèçôÝò ôùí ÌÝóùí Íáõôéêþí Ó÷ïëþí 30
ôüìïé âéâëßùí (1967 - 1979). â) Ãéá ôéò ÁÄÓÅÍ (Áíþôåñåò Äçìüóéåò Ó÷ïëÝò
Åìðïñéêïý Íáõôéêïý) 54 ôüìïé (1981 - 2001).
Êýñéïò óêïðüò ôùí åêäüóåùí áõôþí, ôùí ïðïßùí ôï ðåñéå÷üìåíï åßíáé óýìöù-
íï ìå ôá åêÜóôïôå éó÷ýïíôá áíáëõôéêÜ ðñïãñÜììáôá ôïõ ÕÅÍ, Þôáí ç ðáñï÷Þ
ðñïò ôïõò óðïõäáóôÝò ôùí Íáõôéêþí Ó÷ïëþí ÁÄÓÅÍ êáé Íáõôéêþí Ëõêåßùí ôùí
áíáãêáßùí ôüôå åêðáéäåõôéêþí êåéìÝíùí, ôá ïðïßá áíôéóôïé÷ïýí ðñïò ôá ìáèÞìá-
ôá ðïõ äéäÜóêïíôáé óôéò Ó÷ïëÝò áõôÝò.
Åðßóçò åëÞöèç éäéáßôåñç ðñüíïéá, þóôå ôá âéâëßá áõôÜ íá åßíáé ãåíéêüôåñá ÷ñÞ-
óéìá ãéá üëïõò ôïõò áîéùìáôéêïýò ôïõ Åìðïñéêïý Íáõôéêïý, ðïõ áóêïýí ôï åðÜã-
ãåëìá Þ åîåëßóóïíôáé óôçí éåñáñ÷ßá ôïõ êëÜäïõ ôïõò, ÷ùñßò áõôü íá óçìáßíåé üôé å-
ðÝñ÷åôáé ìåôáâïëÞ óôç óôÜèìç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôïõò.
Ìå ôçí õð. áñ. 1168Â´ /14.6.99 õðïõñãéêÞ áðüöáóç ôï Õðïõñãåßï

ÅìðïñéêÞò Íáõôéëßáò áíÝèåóå óôï ºäñõìá Åõãåíßäïõ ôçí óõããñáöÞ êáé Ýê-
äïóç ôùí äéäáêôéêþí åã÷åéñéäßùí ôùí Íáõôéêþí Áêáäçìéþí· Þäç ç åðéôñï-
ðÞ åêäüóåùí ôïõ Éäñýìáôïò, óôçí ïðïßá ìåôÝ÷åé, üðùò ðÜíôá, êáé ï äéåõèõ-
íôÞò ÍáõôéêÞò Åêðáéäåýóåùò ôïõ ÕÅÍ, ðñïåêÞñõîå óõìöþíùò ðñïò áðü-
öáóç ôïõ ÕÅÍ ôçí óõããñáöÞ 15 âéâëßùí ðñïò êÜëõøç åðåéãïõóþí áíáãêþí
ôùí óðïõäáóôþí âÜóåé ôùí éó÷õüíôùí áíáëõôéêþí ðñïãñáììÜôùí. Ôá âé-
âëßá áõôÜ Ý÷ïõí óõããñáöåß Þäç êáé åõñßóêïíôáé óôï óôÜäéï ôçò åêäüóåùò.
Ïé óõããñáöåßò êáé ç ÅðéôñïðÞ Åêäüóåùí ôïõ Éäñýìáôïò åîáêïëïõèïýí
íá êáôáâÜëëïõí êÜèå ðñïóðÜèåéá, þóôå ôá âéâëßá íá åßíáé åðéóôçìïíéêþò
Üñôéá áëëÜ êáé ðñïóáñìïóìÝíá óôéò áíÜãêåò êáé ôéò äõíáôüôçôåò ôùí óðïõ-
äáóôþí. Ãé' áõôü Ý÷ïõí ðñïóåãìÝíç ãëùóóéêÞ äéáôýðùóç ôùí êåéìÝíùí ôïõò
êáé ç äéáðñáãìÜôåõóç ôùí èåìÜôùí åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôç óôÜèìç ôçò åê-
ðáéäåýóåùò, ãéá ôçí ïðïßá ðñïïñßæïíôáé.
Ìå ôçí ðñïóöïñÜ óôïõò êáèçãçôÝò, óôïõò óðïõäáóôÝò ôçò íáõôéêÞò ìáò
åêðáéäåýóåùò êáé óå üëïõò ôïõò áîéùìáôéêïýò ôïõ Å.Í. ôùí åêäüóåþí ôïõ,
ôï ºäñõìá óõìâÜëëåé óôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ óêïðïý ôïõ éäñõôÞ ôïõ
Åõãåíßïõ Åõãåíßäïõ.
ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÅÊÄÏÓÅÙÍ ÉÄÑÕÌÁÔÏÓ ÅÕÃÅÍÉÄÏÕ

Ìé÷áÞë Áããåëüðïõëïò, ïì. êáèçãçôÞò ÅÌÐ, Ðñüåäñïò.
ÁëÝîáíäñïò Óôáõñüðïõëïò, ïì. êáèçãçôÞò Á.Â.Ó. Ðåéñáéþò, Áíôéðñüåäñïò.
ÉùÜííçò Ôåãüðïõëïò, ïì. êáèçãçôÞò ÅÌÐ.
N. ÈåìÝëáñïò, áíôéðëïßáñ÷ïò Ë.Ó., Äéåõè. Íáõô. Åêð. Õ.Å.Í.
Óýìâïõëïò åðß ôùí åêäüóåùí ôïõ Éäñýìáôïò Êùí. ÌáíÜöçò, êáèçã. ÖéëïóïöéêÞò
Ó÷ïëÞò Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí.
ÃñáììáôÝáò ôçò ÅðéôñïðÞò, Ãåþñãéïò ÁíäñåÜêïò.
Åéäéêüò Åðéóôçìïíéêüò Óýìâïõëïò ãéá ôï âéâëßï “ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÁ” Êþóôáò

ÊáëáúôæÜêçò, êáèçãçôÞò ôìÞìáôïò Çëåêôñïíéêþí êáé Ìç÷áíéêþí Õðïëïãéóôþí
Ðïëõôå÷íåßïõ ÊñÞôçò.
É Ä Ñ Õ Ì Á Å Õ Ã Å Í É Ä Ï Õ
Â É Â Ë É Ï È Ç Ê Ç Ô Ï Õ Í Á Õ Ô É Ê Ï Õ
ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÁ
ÄÅËÇÃÉÁÍÍÇ Ë. ÈÅÏÄÙÑÏÕ
Ïìüôéìïõ ÊáèçãçôÞ Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí
ÁÈÇÍÁ
2004
ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÁ
Ç óçìåñéíÞ ÇëåêôñïíéêÞ ùò åðéóôÞìç Ý÷åé äýï éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôé-

êÜ: ôçí ôá÷ýôáôç åîÝëéîç êáé ôá áóáöÞ üñéÜ ôçò. Áíáêáëýøåéò íÝùí õëéêþí
ðáñÝ÷ïõí íÝåò äõíáôüôçôåò åêìåôáëëåýóåþò ôïõò áðü ôïõò Çëåêôñïíéêïýò
ÅðéóôÞìïíåò êáé Ôå÷íïëüãïõò, ðïõ, óå óõíäõáóìü ìå ôçí ðñüïäï ôùí ó÷åôé-
êþí ôå÷íéêþí, ó÷åäéÜæïõí êáëýôåñá êáé êáôáóêåõÜæïõí ìéêñüôåñá óå ìÝ-
ãåèïò çëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá. ¸ôóé, óå áíôßèåóç ìå ôç öõóéêÞ áíÜðôõîç ôïõ
áíèñþðïõ, ç ðáëáéüôåñç ÇëåêôñïíéêÞ ìå ôá ðïëý ðåñéïñéóìÝíá üñéá ðÝñá-
óå óôï óôÜäéï ôçò ÌéêñïçëåêôñïíéêÞò ìå ôá áóáöÞ ïðùóäÞðïôå üñéá. ç Ìé-
êñïçëåêôñïíéêÞ óÞìåñá áíáðôýóóåôáé êáé åîåëßóóåôáé ùò Íáíïçëåêôñï-
íéêÞ ìå ðïëý ðéï áóáöÞ üñéá, üóïí áöïñÜ óôï ðåñéå÷üìåíü ôçò. Áðü êáéñü
ð.÷. Ý÷ïìå óõíçèßóåé íá áêïýìå ôïõò üñïõò “ôñáíæßóôïñ åíüò çëåêôñïíßïõ”,
“íáíï-ïëïêëÞñùóç”, “óðéíôñüíéî” êëð.
Ôáõôü÷ñïíá ìå ôçí ðñüïäï óôçí êáôáóêåõÞ ôùí íÝùí óôïé÷åßùí ðñï÷ù-
ñåß ôá÷ýôáôá êáé ç áíÜðôõîç ðåñéóóïôÝñùí êáé åðéôõ÷åóôÝñùí åöáñìïãþí
ôçò ÇëåêôñïíéêÞò óôçí ÉáôñéêÞ, óôéò Ôçëåðéêïéíùíßåò, óôç ÄéáóôçìéêÞ
ÅðéóôÞìç êëð., åöáñìïãÝò ðïõ áðïóêïðïýí óôçí êáëõôÝñåõóç ôùí óõíèç-
êþí æùÞò ôùí áíèñþðùí.
Ìå âÜóç ôá ðéï ðÜíù, ðïõ, áóöáëþò äåí áðïôåëïýí ìéá ðëÞñç áíáöïñÜ
ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôçò óçìåñéíÞò ÇëåêôñïíéêÞò ÅðéóôÞìçò, ç óõããñáöÞ åíüò
âéâëßïõ ìå áõôü ôï áíôéêåßìåíï äåí åßíáé äõíáôüí íá ðñïóöÝñåé ìéá éêáíï-
ðéçôéêÞ åéêüíá ôçò üëçò êáôáóôÜóåùò. Ôï âéâëßï áõôü äåí öéëïäïîåß íá áðï-
óðÜóåé ÷áñáêôçñéóìïýò, üðùò óýã÷ñïíï, ìïíôÝñíï Þ õøçëÞò óôÜèìçò.
Ðñïïñßæåôáé ãéá ÷ñÞóç áðü ôïõò óðïõäáóôÝò ôùí Ó÷ïëþí Ìç÷áíéêþí
ôïõ Åìðïñéêïý Íáõôéêïý êáé ìÜëéóôá ãéá ôï Â´ åîÜìçíï óðïõäþí. Áðü ôçí
Üðïøç áõôÞ, åßíáé äõíáôüí ïñéóìÝíåò ðáñÜãñáöïß ôïõ íá ìçí åßíáé ôüóï åý-
êïëï íá êáôáíïçèïýí ðëÞñùò áðü ôïõò óðïõäáóôÝò, éäéáéôÝñùò áí óêåöèåß
êÜðïéïò, üôé áíôßóôïé÷ï ðåñéå÷üìåíï ôïõ âéâëßïõ äéäÜóêåôáé óôï Å´ åîÜìçíï
Ðáíåðéóôçìéáêþí óðïõäþí. ¼ìùò, óôéò áíôéêåéìåíéêþò äýóêïëåò êáôáóôÜ-
óåéò, ìå ôç âïÞèåéá êáé ôçí êáëÞ èÝëçóç ôïõ äéäÜóêïíôïò ìðïñåß íá êáôá-
óôåß äõíáôÞ ç åðßëõóç ôõ÷üí äçìéïõñãïõìÝíùí ðñïâëçìÜôùí êáôáíïÞóåùò.
Óôï âéâëßï ðåñéëáìâÜíåôáé ç ýëç ðïõ áíáöÝñåôáé óôç ó÷åôéêÞ ðñïêÞñõ-
îç ãéá ôç óõããñáöÞ ôïõ. ÐåñéÝ÷åôáé üìùò êáé åðéðëÝïí ýëç, ãéá ôçí ðëçñÝ-
óôåñç ðáñïõóßáóç ôïõ áíôéêåéìÝíïõ, ç ïðïßá åìöáíßæåôáé ìå äéáöïñåôéêÜ
ôõðïãñáöéêÜ óôïé÷åßá (ðéï øéëÜ), þóôå íá ìðïñåß íá ðáñåìâëçèåß ÷ùñßò íá
äéáêüðôåôáé ç óõíÝ÷åéá. ÌÝñïò áõôÞò ðñïóôÝèçêå ìåôÜ áðü õðüäåéîç ôïõ
êñéôÞ ôïõ “÷åéñïãñÜöïõ” êáé áöïñÜ óôá ØçöéáêÜ ÇëåêôñïíéêÜ (¼ãäïï
ÊåöÜëáéï). Ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá ðåñéëáìâÜíåôáé óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ.
ÊÜèå êåöÜëáéï åßíáé åìðëïõôéóìÝíï ìå ëõìÝíåò áóêÞóåéò, ãéá ôçí êáëýôåñç
áöïìïßùóç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ áðü ôï óðïõäáóôÞ, åíþ ðáñáôßèåíôáé óôï ôÝ-

ëïò êÜèå êåöáëáßïõ êáé Üëõôåò áóêÞóåéò ìå ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ëýóåùí.
ÔÝëïò, óôï ôåëåõôáßï ìÝñïò ôïõ âéâëßïõ ðåñéëáìâÜíïíôáé 8 åñãáóôçñéáêÝò
áóêÞóåéò ãéá ôçí áêüìç êáëýôåñç êáôáíüçóç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôïõ. Ç äéá-
ôýðùóç ôùí áóêÞóåùí áõôþí Ý÷åé ãßíåé Ýôóé, þóôå íá áíáãêÜæåé ôï óðïõäá-
óôÞ íá óêÝðôåôáé êáé íá áíáëáìâÜíåé ðñùôïâïõëßåò. ÏðùóäÞðïôå ç åêôÝ-
ëåóç ôùí áóêÞóåùí áõôþí åßíáé ìÝóá óôéò äõíáôüôçôÝò ôïõ.
Ç óõããñáöÞ ôïõ âéâëßïõ ôïýôïõ êáôÝóôç äõíáôÞ ÷Üñéò óôçí áíåêôßìçôç
âïÞèåéá ôïõ Ðôõ÷éïý÷ïõ-Öõóéêïý, êáôü÷ïõ Ìåôáðôõ÷éáêïý Äéðëþìáôïò
Åéäéêåýóåùò óôçí ÇëåêôñïíéêÞ êáé äéäÜêôïñá ê. Ê. Ãéáííáêüðïõëïõ, ï ï-
ðïßïò äáêôõëïãñÜöçóå êáé ôï êåßìåíï, ó÷åäßáóå üëá ôá ó÷Þìáôá êáé åðéìå-
ëÞèçêå ôùí áóêÞóåùí êáé ôùí ëýóåþí ôïõò. Åðßóçò ìåãÜëç Þôáí ç óõìâïëÞ
ôïõ êáé óôç äçìéïõñãßá ôùí åñãáóôçñéáêþí áóêÞóåùí ðïõ ðáñáôßèåíôáé
óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ.
Ôïõ åêöñÜæù ôéò èåñìüôåñåò åõ÷áñéóôßåò ìïõ êáé áðü ôç èÝóç áõôÞ.
Ôï ößëï êáé óõíÜäåëöï ÊáèçãçôÞ ôïõ ÔìÞìáôïò Çëåêôñïëüãùí Ìç÷á-
íéêþí êáé Ôå÷íïëïãßáò Õðïëïãéóôþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí ê. Á. Óá-
öÜêá, åéäéêü óôá ÇëåêôñïíéêÜ Éó÷ýïò, åõ÷áñéóôþ üëùò éäéáéôÝñùò ãéá ôçí
áíÜãíùóç êáé ôéò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ åðß ôùí Êåöáëáßùí 6 êáé 7 êáé éäéáßôå-
ñá ãéá ôç óõìâïëÞ ôïõ óå èÝìáôá ïñïëïãßáò óôçí áíôßóôïé÷ç ýëç.
Åõ÷áñéóôþ áêüìç üëïõò ôïõò óõíáäÝëöïõò ðïõ åñãÜæïíôáé óôï Åñãá-
óôÞñéï ÇëåêôñïíéêÞò ôïõ ÔìÞìáôïò ÖõóéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí ãéá
ôçí ðïëõåôÞ êáé ãüíéìç óõíåñãáóßá ìáò, äåßãìá ôçò ïðïßáò áðïôåëåß êáé ôï
ðáñüí äïêßìéï.
ÅêöñÜæù åðßóçò ôéò åõ÷áñéóôßåò ìïõ óôçí Üãíùóôç óå ìÝíá åðéôñïðÞ,
ðïõ ìå åðÝëåîå ãéá ôç óõããñáöÞ ôïõ ðáñüíôïò, êáèþò êáé óôïí êñéôÞ ôïõ
“÷åéñïãñÜöïõ” ãéá ôá ó÷üëéá êáé ôéò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ. Áðïôåëåß ãéá ìÝíá
éäéáßôåñç ôéìÞ ç Ýêäïóç ôïõ âéâëßïõ áðü ôï “ºäñõìá Åõãåíßäïõ”, ôï ïðïßï é-
äéáéôÝñùò åõ÷áñéóôþ, ôüóï ùò óõããñáöÝáò üóï êáé ùò ðïëßôçò áõôÞò ôçò
×þñáò, ãéá ôçí ðïëý ìåãÜëç êáé áíåêôßìçôç ðñïóöïñÜ ôïõ óôçí åêðáéäåõ-
ôéêÞ, óõããñáöéêÞ êáé åí ãÝíåé ðïëéôéóôéêÞ áíÜðôõîç êáé áíÜðëáóç ôùí íåï-
åëëÞíùí.
Ï óõããñáöÝáò
1 ÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÔÇÓ ÕËÇÓ,
ÇÌÉÁÃÙÃÏÉ
Ç óýã÷ñïíç ôå÷íïëïãßá ÷ñçóéìïðïéåß ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ ôá ëåãüìåíá çìéáãùãÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá

ðåñéëáìâÜíïõí äéüäïõò äéáöüñùí ôýðùí, ôñáíæßóôïñ, èõñßóôïñ êëð. ÅðåéäÞ äå ç óýã÷ñïíç ôå÷íïëïãßá
Ý÷åé óÞìåñá ùò áðïêëåéóôéêü ó÷åäüí óôü÷ï ôçí êáôáóêåõÞ üóï ôï äõíáôüí “êáëõôÝñùí” êáé ïéêïíïìéêï-
ôÝñùí çëåêôñïíéêþí óôïé÷åßùí, ìüíï ôá çìéáãùãÜ õëéêÜ ðñïóöÝñïíôáé ãéá ôéò åöáñìïãÝò áõôÝò, ðñïò ôï
ðáñüí ôïõëÜ÷éóôïí.
Óôï êåöÜëáéï áõôü èá åîåôÜóïìå ôç öõóéêÞ ôùí çìéáãùãþí êáé èá èÝóïìå ôéò âÜóåéò ãéá ôçí êáôáíü-
çóç ôçò öõóéêÞò ëåéôïõñãßáò ôùí äéáöüñùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé ÷ùñéóôÜ óôá
åðüìåíá êåöÜëáéá.
1.1 Çëåêôñïíéêïß öëïéïß áôüìùí – ÓèÝíïò êáé ïìïéïðïëéêïß äåóìïß.
ÊÜèå Üôïìï, ïðïéïõäÞðïôå óôïé÷åßïõ, áðïôåëåßôáé áðü ôïí ðõñÞíá, ï ïðïßïò öÝñåé èåôéêü çëåêôñéêü
öïñôßï, êáé áðü ôá çëåêôñüíéá, ôá ïðïßá ðåñéóôñÝöïíôáé ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá. Ôï óõíïëéêü öïñôßï ôùí
çëåêôñïíßùí, ôá ïðïßá åßíáé áñíçôéêÜ öïñôéóìÝíá óùìáôßäéá, åßíáé ßóï êáé áíôßèåôï ìå ôï öïñôßï ôïõ ðõ-
ñÞíá, þóôå ôï Üôïìï óå êáíïíéêÝò óõíèÞêåò íá ðáñïõóéÜæåôáé çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñï.
ÊÜèå çëåêôñüíéï, êáôÜ ôçí êßíçóÞ ôïõ ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá, Ý÷åé óõíïëéêÞ åíÝñãåéá ðïõ åßíáé ôï
Üèñïéóìá ôçò êéíçôéêÞò êáé ôçò äõíáìéêÞò ôïõ åíÝñãåéáò. Ç åíÝñãåéá áõôÞ äåí ìðïñåß íá åßíáé ïðïéáäÞ-
ðïôå, åßíáé êáèïñéóìÝíç êáôÜ ôïí Bohr. ¸ôóé, ìðïñåß íá ëáìâÜíåé ìüíï ìßá áðü ôéò åðéôñåðüìåíåò ôéìÝò
åíÝñãåéáò, ðïõ åðáêüëïõèá êáèïñßæåé êáé ôçí áêôßíá ôçò áíôßóôïé÷çò ôñï÷éÜò ôïõ çëåêôñïíßïõ. Óå êáíï-
íéêÝò óõíèÞêåò ôá çëåêôñüíéá êéíïýíôáé óå ôñï÷éÝò ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óôéò êáôþôåñåò ôéìÝò åíÝñãåéáò, êá-
ôÜ ôçí êßíçóÞ ôïõò äå áõôÞ äåí åêðÝìðåôáé çëåêôñïìáãíçôéêÞ áêôéíïâïëßá. ÔÝôïéá áêôéíïâïëßá åêðÝìðå-
ôáé ìüíïí üôáí çëåêôñüíéï êéíïýìåíï óå êÜðïéá åðéôñåðüìåíç ôñï÷éÜ “ðÝöôåé” óå Üëëç åðéôñåðüìåíç ðïõ
áíôéóôïé÷åß óå ìéêñüôåñç åíÝñãåéá. Ç åêðåìðüìåíç áêôéíïâïëßá Ý÷åé óõ÷íüôçôá f ðïõ õðïëïãßæåôáé áðü
ôç ó÷Ýóç:
(1.1)
üðïõ Åáñ÷. êáé Åôåë. åßíáé ç áñ÷éêÞ êáé ç ôåëéêÞ åíÝñãåéá ôïõ çëåêôñïíßïõ áíôßóôïé÷á êáé h ç óôáèåñÜ äñÜ-
óåùò ôïõ Planck ßóç ìå 6,6 x 10–34 J . s.
Ï áñéèìüò ôùí çëåêôñïíßùí ôïõ áôüìïõ, ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óå êÜèå åðéôñåðüìåíç åíåñãåéáêÞ êáôÜóôá -
óç, êáèïñßæåôáé áðü ìéá ôåôñÜäá áñéèìþí ðïõ ïíïìÜæïíôáé êâáíôéêïßáñéèìïß. Óýìöùíá ìå ôçí áñ÷Þ ôïõ
Pauli äåí åðéôñÝðåôáé äýï çëåêôñüíéá íá ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ôçí ßäéá ôåôñÜäá êâáíôéêþí áñéèìþí.
Ìðïñïýìå Ýôóé íá êáôáôÜîïìå ôá çëåêôñüíéá óå öëïéïýò Þ óôéâÜäåò ìå ôïí åóùôåñéêü, ôï öëïéü Ê, íá Ý÷åé
ôï ðïëý äýï çëåêôñüíéá, ôïí áìÝóùò åðüìåíï Þ öëïéü L íá Ý÷åé ôï ðïëý ìÝ÷ñé 8 çëåêôñüíéá êëð. Óôï ó÷Þ-
ìá 1.1 äåéêíýåôáé ï ó÷çìáôéóìüò ôùí öëïéþí óôï Üôïìï ôùí ðñþôùí óôïé÷åßùí ôïõ ðåñéïäéêïý ðßíáêá.
Ï áñéèìüò ôùí çëåêôñïíßùí ôïõ åîùôåñéêïý öëïéïý êáèïñßæåé ôéò ÷çìéêÝò éäéüôçôåò ôïõ áôüìïõ Þ Üë -
ëùò ôï óèÝíïò ôïõ. ¸ôóé, ôá áíôßóôïé÷á óôïé÷åßá ÷áñáêôçñßæïíôáé ùò ìïíïóèåíÞ (ð.÷. õäñïãüíï), äéóèåíÞ
(ïîõãüíï), ôñéóèåíÞ (âüñéï) êëð. áíÜëïãá áí Ý÷ïõí Ýíá, äýï, ôñßá êëð. çëåêôñüíéá óôçí åîùôåñéêÞ óôéâÜ-
2
Ó÷. 1.1.
Öëïéïß óôá Üôïìá äéáöüñùí óôïé÷åßùí õäñïãüíïõ (Ç) Ýùò êáé íÝïí (Ne).
äá. Ìå âÜóç ôïí áñéèìü ôùí çëåêôñïíßùí óèÝíïõò ôá Üôïìá ó÷çìáôßæïõí äåóìïýò ìå Üëëá Üôïìá êáé äç-
ìéïõñãïýí ìüñéá. Ïé èÝóåéò çëåêôñïíßùí ðïõ äéáôßèåíôáé óôç óôéâÜäá óèÝíïõò åßíáé ïêôþ.
ÅÜí ôá ìüñéá áðïôåëïýíôáé áðü äéáöïñåôéêÜ óôïé÷åßá, üðùò ð.÷. ôï ìüñéï ôïõ íåñïý ðïõ áðïôåëåßôáé
áðü äýï Üôïìá õäñïãüíïõ (Ç) êáé Ýíá Üôïìï ïîõãüíïõ (Ï), ï ó÷çìáôéóìüò ôïõ ìïñßïõ ïöåßëåôáé óôï ëå-
ãüìåíï ÷çìéêü äåóìü. Ãéá ìáò åäþ åíäéáöÝñïí Ý÷åé ï ïìïéïðïëéêüò äåóìüò ìÝóù ôïõ ïðïßïõ Üôïìá ôïõ
ßäéïõ óôïé÷åßïõ, ð.÷. Ç, Ï êëð. óõãêñïôïýí ôá áíôßóôïé÷á ìüñéá Ç (Ç2), Ï (Ï2) êëð.
Óôïí ïìïéïðïëéêü äåóìü ôïõ ìïñßïõ ôïõ Ç äýï Üôïìá Ç óõíåéóöÝñïõí ôï êáèÝíá ôï çëåêôñüíéü ôïõ ìå
ôÝôïéï ôñüðï, þóôå êÜèå Üôïìï óôï ìüñéï íá åßíáé óáí íá Ý÷åé äýï çëåêôñüíéá óôç óôéâÜäá Ê, äçëáäÞ ôï
ìåãáëýôåñï áñéèìü çëåêôñïíßùí ðïõ áõôÞ ìðïñåß íá ðåñéÝ÷åé. Äå÷üìáóôå Ýôóé üôé ôá çëåêôñüíéá êáôáíÝ-
ìïõí ôç äñÜóç ôïõò ìåôáîý äýï áôüìùí ìå ôñüðï, ðïõ íá áíÞêïõí ðüôå óôï Ýíá Üôïìï êáé ðüôå óôï Üëëï.
¼ðùò èá äïýìå ðéï êÜôù, óôïí ïìïéïðïëéêü äåóìü ïöåßëåôáé ç óõãêñÜôçóç ôùí áôüìùí óôïé÷åßùí, üðùò
ð.÷. ôïõ ðõñéôßïõ (Si), ôïõ ãåñìáíßïõ (Ge) êëð. óôïõò áíôßóôïé÷ïõò êñõóôÜëëïõò ðïõ Ý÷ïõí ìåãÜëç ôå÷íï-
ëïãéêÞ áîßá óÞìåñá.
1.2 ÅíåñãåéáêÝò óôÜèìåò óôá Üôïìá êáé äéÝãåñóç áôüìùí.
¼ðùò ðñïáíáíáöÝñèçêå ç ôéìÞ ôçò ïëéêÞò åíÝñãåéáò, ðïõ ìðïñåß íá Ý÷åé ôï çëåêôñüíéï êáôÜ ôçí êß -
íçóÞ ôïõ ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá ðñÝðåé íá åßíáé ìßá áðü ôéò åðéôñåðüìåíåò ôéìÝò. ÊÜèå ìßá áðü áõôÝò áíôé-
óôïé÷åß óå ìéá ôéìÞ ôïõ ðñþôïõ Þ êýñéïõ êâáíôéêïý áñéèìïý n. Óôçí ôéìÞ n=1 áíôéóôïé÷åß ç êáôþôåñç åðé-
ôñåðüìåíç ôéìÞ ïëéêÞò åíÝñãåéáò, ôçí ïðïßá ðáñéóôÜíïìå ùò Å1, óôçí ôéìÞ n=2 ç åðüìåíç áíþôåñç ôéìÞ
Å2 êëð. Ôéò ôéìÝò ôùí åðéôñåðïìÝíùí åíåñãåéþí ìðïñïýìå íá ôéò ðáñáóôÞóïìå ìå ïñéæüíôéåò ãñáììÝò, ôéò
ïðïßåò ïíïìÜæïìå åíåñãåéáêÝòóôÜèìåò, óå Ýíá äéÜãñáììá üðùò áõôü
ôïõ ó÷Þìáôïò 1.2. Óôï äéÜãñáììá áõôü ïé áðïóôÜóåéò ìåôáîý ôùí óôáè-
ìþí åßíáé áíÜëïãåò ðñïò ôç äéáöïñÜ ôùí áíôéóôïß÷ùí ôéìþí åíÝñãåé -
áò. Áí Ýíá çëåêôñüíéï “ðÝóåé” áðü ôçí ôñï÷éÜ ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí
åíåñãåéáêÞ óôÜèìç Å4 óôçí ôñï÷éÜ ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí åíåñãåéáêÞ
óôÜèìç Å1, èá ÷Üóåé åíÝñãåéá, ç ïðïßá èá ïäçãÞóåé óôçí åêðïìðÞ åíüò
öùôïíßïõ åíÝñãåéáò.
(1.2)
Áíôßèåôá, ãéá ôçí Üíïäï åíüò çëåêôñïíßïõ áðü ôçí åíåñãåéáêÞ

óôÜèìç Å1 óôçí åíåñãåéáêÞ óôÜèìç Å4 èá ðñÝðåé íá ôïõ ðñïóäïèåß Ó÷. 1.2.
åíÝñãåéá ßóç ìå ôç äéáöïñÜ Å4–Å1. Ç äéáäéêáóßá ðñïóäüóåùò ôçò áíá- ÄéÜãñáììá óôáèìþí åíÝñãåéáò.
3
ãêáßáò åíÝñãåéáò óå Ýíá çëåêôñüíéï ãéá ôç ìåôÜâáóÞ ôïõ áðü ìßá åíåñãåéáêÞ óôÜèìç óå ìßá õøçëüôåñçò
åíÝñãåéáò ïíïìÜæåôáé äéÝãåñóç ôïõ áôüìïõ. ËÝìå ôüôå üôé ôï Üôïìï åßíáé äéåãåñìÝíï. ÄéÝãåñóç áôüìùí
ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß ìå äéÜöïñåò ìåèüäïõò, üðùò èÝñìáíóç, öùôéóìüò ìå öùò êáôÜëëçëïõ ìÞêïõò êýìá-
ôïò êëð.
Ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ äéáãñÜììáôïò ôùí åíåñãåéáêþí óôáèìþí äåí åíäéáöåñüìáóôå ðëÝïí ãéá ôï ó÷Þìá ôçò
ôñï÷éÜò ôïõ êéíïýìåíïõ çëåêôñïíßïõ, áëëÜ ìüíï ãéá ôéò ôéìÝò ôùí åðéôñåðïìÝíùí åíåñãåéþí. Ôï äéÜãñáì-
ìá ôùí åíåñãåéáêþí óôáèìþí (âë. óôá åðüìåíá) èá ìáò âïçèÞóåé áìÝóùò ðéï êÜôù, ãéá íá êáôáíïÞóïìå
ôç äçìéïõñãßá ôùí åíåñãåéáêþí æùíþí óôïõò êñõóôÜëëïõò.
1.3 ÅíåñãåéáêÝò æþíåò óôïõò êñõóôÜëëïõò.
Ôá çëåêôñüíéá ìïíá÷éêïý áôüìïõ åíüò óôïé÷åßïõ êéíïýíôáé ãýñù áðü ôïí ðõñÞíá óå ôñï÷éÝò ðïõ êá-
èïñßæïíôáé áðü ôïõò ôÝóóåñåéò êâáíôéêïýò áñéèìïýò. ÊÜèå ôñï÷éÜ ÷áñáêôçñßæåôáé êáé áðü ìßá óôÜèìç
åíÝñãåéáò, åíþ ïé äéÜöïñåò óôÜèìåò åíÝñãåéáò åßíáé äéáêåêñéìÝíåò. Óôï ìç äéåãåñìÝíï Üôïìï ôá çëåêôñü-
íéá êáôáëáìâÜíïõí ôéò êáôþôåñåò óôÜèìåò åíÝñãåéáò, åíþ ãéá ôçí åíåñãåéáêÞ êáôÜóôáóç ôùí çëåêôñïíß-
ùí éó÷ýåé ç áðáãïñåõôéêÞ áñ÷Þ ôïõ Pauli. Êáô’ áõôÞí äåí åßíáé äõíáôüí äýï çëåêôñüíéá ôïõ áôüìïõ íá ÷á-
ñáêôçñßæïíôáé áðü ôçí áõôÞ ôåôñÜäá êâáíôéêþí áñéèìþí, Þ, áëëéþò, ï ìÝãéóôïò áñéèìüò ôùí çëåêôñïíßùí
óå êÜèå åíåñãåéáêÞ óôÜèìç åßíáé êáèïñéóìÝíïò.
Ïé óôÜèìåò åíÝñãåéáò ôùí çëåêôñïíßùí ìïíá÷éêïý áôüìïõ õößóôáíôáé ìåôáôüðéóç, üôáí ôïýôï âñåèåß
óôç ãåéôïíéÜ Üëëùí áôüìùí, üðùò ð.÷. óå Ýíáí êñýóôáëëï. ÐñÜãìáôé, óå Ýíáí êñýóôáëëï ôá Üôïìá ôïõ
ðëÝãìáôïò âñßóêïíôáé êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç ôùí ãåéôïíéêþí ôïõò áôüìùí. Ç åðßäñáóç áõôÞ óôá çëå-
êôñüíéá ôùí åóùôåñéêþí óôéâÜäùí åíüò áôüìïõ ôïõ êñõóôÜëëïõ äåí åßíáé ïõóéáóôéêÞ. Áíôßèåôá ïé óôÜè-
ìåò åíÝñãåéáò ôùí çëåêôñïíßùí óèÝíïõò ìåôáôïðßæïíôáé áñêåôÜ, ãéáôß ôüôå áõôÜ óõãêáôÝ÷ïíôáé áðü ðå-
ñéóóüôåñá áðü Ýíá Üôïìá.
ÅðåéäÞ ç áðáãïñåõôéêÞ áñ÷Þ ôïõ Pauli åîáêïëïõèåß íá éó÷ýåé, ìéá ôÝôïéá óõãêáôï÷Þ ôùí çëåêôñïíßùí
óèÝíïõò áðü ðïëëÜ Üôïìá Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá æùíþí óôáèìþí åíÝñãåéáò, ðïõ åßíáé ìåí äé-
áêåêñéìÝíåò áëëÜ êåßíôáé ðïëý êïíôÜ ç ìéá óôçí Üëëç, áíôß íá áðÝ÷ïõí ðïëý ìåôáîý ôïõò, üðùò ïé óôÜè-
ìåò åíÝñãåéáò ôïõ ìïíá÷éêïý áôüìïõ.
Ç äçìéïõñãßá ôùí æùíþí åíÝñãåéáò óå êñýóôáëëï ôåôñáóèåíþí áôüìùí ìðïñåß íá êáôáíïçèåß ìå ôç
âïÞèåéá ôïõ ó÷Þìáôïò 1.3. Ç óôéâÜäá óèÝíïõò êÜèå áôüìïõ Ý÷åé ïêôþ äéáèÝóéìåò èÝóåéò çëåêôñïíßùí. Áð’
áõôÝò, äýï èÝóåéò äéáôßèåíôáé óôç ëåãüìåíç õðïóôéâÜäá (Þ õðïöëïéü) s êáé ôá õðüëïéðá Ýîé óôçí õðïóôé-
âÜäá (Þ õðïöëïéü) p. Áðü ôá ôÝóóåñá çëåêôñüíéá óèÝíïõò êÜèå ìïíá÷éêïý ôåôñáóèåíïýò áôüìïõ óôïõò
0ïÊ, äýï çëåêôñüíéá êáôáëáìâÜíïõí ôéò äýï äéáèÝóéìåò èÝóåéò ôùí çëåêôñïíßùí s êáé ôá Üëëá äýï êáôá-
ëáìâÜíïõí äýï áðü ôéò Ýîé äéáèÝóéìåò èÝóåéò çëåêôñïíßùí p. Åëáôôþíïíôáò ôçí åíäïáôïìéêÞ áðüóôáóç ïé
äýï áñ÷éêÜ äéáêåêñéìÝíåò óôÜèìåò åíÝñãåéáò äéåõñýíïíôáé êáé ìåôáôñÝðïíôáé óå æþíåò åíÝñãåéáò, ïé
ïðïßåò ãéá ïñéóìÝíç åíäïáôïìéêÞ áðüóôáóç åíþíïíôáé óå ìßá æþíç. Ðåñéóóüôåñç åëÜôôùóç ôçò áðïóôÜ-
Ó÷. 1.3.
Äçìéïõñãßá æùíþí åíÝñãåéáò óå êñõóôÜëëïõò.
4
óåùò ìåôáîý ôùí áôüìùí ðñïêáëåß ôï äéá÷ùñéóìü ôçò æþíçò óôç æþíçóèÝíïõò (ðëÞñçò ðåñéï÷Þ) êáé óôç
æþíçáãùãéìüôçôáò. Óôïõò 0ïÊ ç æþíç óèÝíïõò åßíáé ðëÞñçò, äçëáäÞ üëåò ïé äéáèÝóéìåò óôÜèìåò åíÝñãåé-
áò êáôáëáìâÜíïíôáé áðü çëåêôñüíéá, åíþ ç æþíç áãùãéìüôçôáò åßíáé êåíÞ (êåíÞ ðåñéï÷Þ). Ïé æþíåò óèÝ-
íïõò êáé áãùãéìüôçôáò ÷ùñßæïíôáé áðü ôçí áðáãïñåõìÝíçæþíç (ðåñéï÷Þ), üðïõ äåí õößóôáíôáé åðéôñåðü-
ìåíåò óôÜèìåò åíÝñãåéáò. Ôï ðëÜôïò ôçò áðáãïñåõìÝíçò æþíçò ÅG ãéá êÜèå åíäïáôïìéêÞ áðüóôáóç ïíï-
ìÜæåôáé åíåñãåéáêü÷Üóìá.
ÄåäïìÝíïõ üôé ç óôáèåñÜ ðëÝãìáôïò åíüò êñõóôÜëëïõ äåí ìðïñåß íá ñõèìéóèåß áõèáßñåôá, óôï ó÷Þìá
1.3 Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß äåäïìÝíá áðü êñõóôÜëëïõò äéáöüñùí ôåôñáóèåíþí óôïé÷åßùí. Åðßóçò ïé óôÜè-
ìåò åíÝñãåéáò ôùí åóùôåñéêþí çëåêôñïíßùí Ý÷ïõí ðáñáëåéöèåß, ãéáôß äåí åðçñåÜæïíôáé ïõóéáóôéêÜ áðü
ôç ãåéôíßáóç ôùí áôüìùí.
1.4 Áãùãïß, çìéáãùãïß, ìïíùôÝò.
¼ðùò öáßíåôáé áðü ôï ó÷Þìá 1.3 ç êñõóôáëëéêÞ äïìÞ ìðïñåß íá åßíáé ôÝôïéá þóôå íá ìç õößóôáôáé
áðáãïñåõìÝíç æþíç óôáèìþí åíÝñãåéáò. ¸ôóé ç æþíç óèÝíïõò (ðëÞñçò ðåñéï÷Þ) åßíáé åíùìÝíç ìå ôçí êå-
íÞ ðåñéï÷Þ, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 1.4(á). ÊÜôù áðü ôçí åðßäñáóç êÜðïéïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ, çëå-
êôñüíéá ôçò æþíçò óèÝíïõò ìðïñïýí íá áðïêôÞóïõí ðñüóèåôç åíÝñãåéá êáé íá áíÝëèïõí óå åíåñãåéáêÝò
óôÜèìåò ôçò êåíÞò ðåñéï÷Þò, üðïõ êáé ìðïñïýí íá êéíïýíôáé õðü ôçí åðßäñáóç ôïõ ðåäßïõ. Ôïýôï éóïäõ-
íáìåß ìå çëåêôñéêü ñåýìá, ïðüôå êáé ï êñýóôáëëïò áðïôåëåß áãùãü, ç äå êåíÞ ðåñéï÷Þ áðïôåëåß ôç æþíç
áãùãéìüôçôáò. Ç ðåñßðôùóç áõôÞ, óôçí ïðïßá ç æþíç áãùãéìüôçôáò áðïôåëåß óõíÝ÷åéá ôçò æþíçò óèÝíïõò,
÷áñáêôçñßæåé ôá ìÝôáëëá.
Áíôßèåôá, õðÜñ÷åé ðåñßðôùóç ôï ðëÜôïò ôçò áðáãïñåõìÝíçò æþíçò [ó÷. 1.4(â)] íá åßíáé ôçò ôÜîåùò áñ-
êåôþí eV, üðùò ð.÷. óôï äéáìÜíôé ÅG@6eV. Ç ðñüóèåôç åíÝñãåéá, ðïõ ìðïñåß íá ðñïóäïèåß óå çëåêôñü-
íéá ôçò æþíçò óèÝíïõò áðü çëåêôñéêü ðåäßï ðïõ åöáñìüæåôáé åîùôåñéêÜ, åßíáé ðïëý ìéêñÞ óå ó÷Ýóç ìå ôçí
ÅG êáé åðïìÝíùò áõôÜ äåí ìðïñïýí íá ìåôáðçäÞóïõí áðü ôç æþíç óèÝíïõò óôçí êåíÞ æþíç áãùãéìüôç-
ôáò. Óõíåðþò ï êñýóôáëëïò äåí åßíáé áãþãéìïò, áëëÜ ìïíùôÞò.
ÔÝëïò õðÜñ÷åé êáé ç êáôçãïñßá êñõóôÜëëùí (Ge, Si), ãéá ôïõò ïðïßïõò ôï ðëÜôïò ôçò áðáãïñåõìÝíçò
æþíçò åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñü (~1eV). ÔÝôïéá õëéêÜ ïíïìÜæïíôáé çìéáãùãïß. Áõôïß óå 0ïÊ óõìðåñéöÝñïíôáé
ùò ìïíùôÝò, áëëÜ ç áãùãéìüôçôÜ ôïõò áõîÜíåôáé ìå ôç èåñìïêñáóßá, óå áíôßèåóç ðñïò ôá ìÝôáëëá, ôùí
ïðïßùí ç áãùãéìüôçôá åëáôôïýôáé ìå ôç èåñìïêñáóßá. Ç äéÜôáîç ôùí æùíþí åíÝñãåéáò óôïõò çìéáãùãïýò
äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 1.4(ã).
Óôç èåñìïêñáóßá ôïõ áðüëõôïõ ìçäåíüò üëá ôá çëåêôñüíéá êáôáëáìâÜíïõí ôéò êáôþôåñåò åíåñãåéáêÝò
óôÜèìåò, ç äå áíþôåñç óõìðëçñùìÝíç óôÜèìç ïíïìÜæåôáé óôÜèìçFermi. Óôéò óõíÞèåéò èåñìïêñáóßåò ïñé-
óìÝíá çëåêôñüíéá ôùí áíùôÜôùí óôáèìþí äéåãåßñïíôáé óå óôÜèìåò áíþôåñåò áðü ôç óôÜèìç Fermi. Ç åíÝñ-
ãåéá ðïõ áðáéôåßôáé ãé’ áõôü ðáñÝ÷åôáé áðü ôá Üôïìá ôïõ ðëÝãìáôïò, ôá ïðïßá ôáëáíôïýíôáé óôéò áíþôåñåò
ôïõ áðüëõôïõ ìçäåíüò èåñìïêñáóßåò. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ìåñéêÝò åíåñãåéáêÝò óôÜèìåò êÜôù áðü ôç óôÜèìç
Ó÷. 1.4.
Æþíåò åíÝñãåéáò ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí (á) ìÝôáëëá, (â) ìïíùôÝò, (ã) çìéáãùãïýò.
5
Fermi åßíáé êåíÝò, åíþ ìåñéêÝò ðÜíù áðü ôç óôÜèìç Fermi åßíáé êáôåéëçììÝíåò. ÊÜôù áðü ôéò óõíèÞêåò áõ-
ôÝò ç óôÜèìç Fermi áíôéóôïé÷åß óôçí åíÝñãåéá ç ïðïßá Ý÷åé ðéèáíüôçôá 50% íá åßíáé êáôåéëçììÝíç.
1.5 Áãùãéìüôçôá ìåôÜëëùí.
Ç õøçëÞ áãùãéìüôçôá ôùí ìåôÜëëùí ïöåßëåôáé óôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá. Ôï ðëÞèïò ôùí åëåõèÝñùí
çëåêôñïíßùí ìðïñåß, áíÜëïãá ìå ôï ìÝôáëëï, íá åßíáé ôï áõôü ìå ôï ðëÞèïò ôùí áôüìùí ôïõ êñõóôÜëëïõ
Þ êáé ìåãáëýôåñï áðü áõôü, äåäïìÝíïõ, üôé áðü ôá çëåêôñüíéá óèÝíïõò êÜèå áôüìïõ Ýíá Þ êáé ðåñéóóü-
ôåñá ìðïñïýí íá åßíáé åëåýèåñá. ÅðåéäÞ ç óõãêÝíôñùóç áôüìùí ôïõ ìåôÜëëïõ äßíåôáé áðü ôïí áñéèìü ôïõ
Avogadro, ðåñßðïõ , Ýðåôáé üôé ç óõãêÝíôñùóç ôùí åëåõèÝñùí çëåêôñïíßùí óôï ìÝôáëëï èá
åßíáé ôçò ôÜîåùò ôïõ .
Ôï åëåýèåñï çëåêôñüíéï ôïõ ìåôÜëëïõ äåí åßíáé äÝóìéï åíüò áôüìïõ, áëëÜ ìðïñåß íá êéíåßôáé ìÝóá óôï
ìÝôáëëï ðñïò ïðïéáäÞðïôå êáôåýèõíóç óå ïëüêëçñï ôïí üãêï ôïõ.
Óå áíôßèåóç ìå ôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá, ôá çëåêôñüíéá ôùí åóùôåñéêþí óôéâÜäùí ôùí áôüìùí ôïõ êñõ-
óôÜëëïõ åßíáé éó÷õñÜ óõíäåäåìÝíá ìå ôïõò ðõñÞíåò ôùí áôüìùí êáé äåí ìðïñïýí íá êéíïýíôáé åëåýèåñá
ìÝóá óôïí êñýóôáëëï. ÁõôÜ ïíïìÜæïíôáé äÝóìéá çëåêôñüíéá.
Ç åéêüíá ìÝóá óôï ìÝôáëëï ìðïñåß íá áðëïõóôåõèåß áêüìç ðåñéóóüôåñï, áí áìåëÞóïìå åíôåëþò ôçí
ýðáñîç ôùí äåóìßùí çëåêôñïíßùí êáé èåùñÞóïìå ôçí ðåñéï÷Þ ìÝóá óôï ìÝôáëëï ùò éóïäõíáìéêÞ. Óôçí
ðñáãìáôéêüôçôá ôïýôï åßíáé ïñèü ãéá üëç ôçí ðåñéï÷Þ ìÝóá óôïí êñýóôáëëï, åêôüò áðü ìéêñÝò ðåñéï÷Ýò,
ðïëý êïíôÜ óôá éüíôá. ¸ôóé, ôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá ìðïñïýí íá êéíïýíôáé ìÝóá óôçí éóïäõíáìéêÞ ðåñé -
ï÷Þ ìå äéÜöïñåò åíÝñãåéåò, ãéá ôéò ïðïßåò ç óôÜèìç ìçäåíüò áíôéóôïé÷åß óôï äõíáìéêü ôçò ðåñéï÷Þò.
ÌáêñïóêïðéêÜ ï êñýóôáëëïò åßíáé çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñïò, áöïý ôï áñíçôéêü öïñôßï ôùí åëåõèÝñùí
çëåêôñïíßùí åßíáé ßóï êáô’ áðüëõôç ôéìÞ ìå ôï êáèáñü èåôéêü öïñôßï ôùí ðõñÞíùí êáé ôùí äåóìßùí çëå-
êôñïíßùí ôùí áôüìùí ôïõ ìåôÜëëïõ, äçëáäÞ ìå ôï èåôéêü öïñôßï ôùí éüíôùí ôïõ ìåôÜëëïõ. ÅðåéäÞ ôá éü-
íôá Ý÷ïõí óôáèåñÞ èÝóç óôï ðëÝãìá ôïõ êñõóôÜëëïõ, ôá èåôéêÜ öïñôßá ôïõò åßíáé äÝóìéá, äçëáäÞ äåí ìå-
ôáêéíïýíôáé ìÝóá óå áõôü.
Ôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá êéíïýíôáé ìÝóá óôï ìÝôáëëï ðñïò ôõ÷áßåò äéåõèýíóåéò, óõãêñïõüìåíá óõ÷íÜ
ìå ôá éüíôá ôïõ ðëÝãìáôïò. Ç êßíçóÞ ôïõò áõôÞ äåí óõíåðÜãåôáé ìáêñïóêïðéêÜ ôçí ýðáñîç çëåêôñéêïý
ñåýìáôïò. ÔÝôïéï ñåýìá èá ðñïêýøåé ìüíïí áðü ôçí åðßäñáóç çëåêôñéêïý ðåäßïõ, ïðüôå êáé ôá åëåýèåñá
çëåêôñüíéá èá áðïêôÞóïõí óõíéóôþóá ôçò ôá÷ýôçôÜò ôïõò ðáñÜëëçëç ðñïò ôç äéåýèõíóç ôïõ ðåäßïõ. Ëüãù
ôùí óõíå÷þí ìç åëáóôéêþí óõãêñïýóåùí ôùí çëåêôñïíßùí ôïýôùí ìå ôá éüíôá ôïõ ðëÝãìáôïò, ç óõíéóôþ-
óá áõôÞ ôçò ôá÷ýôçôáò ôåëéêÜ ëáìâÜíåé ìéá ìÝóç ôéìÞ, ôçí ïíïìáæüìåíç ôá÷ýôçôáïëéóèÞóåùò õ (drift veloc-
ity), ç ïðïßá äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
(1.3)
üðïõ Å åßíáé ç Ýíôáóç ôïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ êáé ìe ç åõêéíçóßá ôùí çëåêôñïíßùí ìå ìïíÜäåò m2/Vs, áí
êáé ðïëëÝò öïñÝò äßíåôáé êáé óå cm2/Vs.
Áí n åßíáé ôï ðëÞèïò ôùí åëåõèÝñùí çëåêôñïíßùí áíÜ m3, ôüôå ç ðõêíüôçôá ñåýìáôïò J óôïí áãùãü
(Ýíôáóç ôïõ ñåýìáôïò äéÜ ôçò äéáôïìÞò ôïõ áãùãïý) èá åßíáé:
(1.4)
üðïõ e åßíáé ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ.

Áíôéêáèéóôþíôáò áðü ôçí (1.3) ôçí ôéìÞ ôçò õ âñßóêïìå ãéá ôçí ðõêíüôçôá ñåýìáôïò
J = neìE
Þ J = óÅ (1.5)
üðïõ ó = neì åßíáé ç åéäéêÞáãùãéìüôçôá ôïõ ìåôÜëëïõ.
ÄåäïìÝíïõ üôé ôá èåôéêÜ öïñôßá ôùí éüíôùí åßíáé äÝóìéá, ç áãùãéìüôçôá ôùí ìåôÜëëùí ïöåßëåôáé áðï-
êëåéóôéêÜ óôçí êßíçóç åíüò åßäïõò öïñÝùí, ôùí åëåõèÝñùí çëåêôñïíßùí.
Ðáñ’ üëç ôçí åëåýèåñç êßíçóç çëåêôñïíßùí ìÝóá óôï ìÝôáëëï, áõôÜ äåí ìðïñïýí íá áðïìáêñõíèïýí
áð’ áõôü. Ôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá, üôáí êáôÜ ôçí êßíçóÞ ôïõò öèÜóïõí óôçí åðéöÜíåéá ôïõ ìåôÜëëïõ óõ -
6
íáíôïýí öñáãìüäõíáìéêïý, ôïí ïðïßïí üìùò äåí ìðïñïýí íá õðåñâïýí, ëüãù ôçò ìéêñÞò ó÷åôéêÜ åíÝñãåé-
Üò ôïõò óå óõíÞèåéò óõíèÞêåò. Ìüíéìç áðïìÜêñõíóÞ ôïõò áðü ôï ìÝôáëëï åðéôõã÷Üíåôáé ìå ðñïóöïñÜ
åíÝñãåéáò óå áõôÜ, ìå ìåèüäïõò üðùò èÝñìáíóç óå õøçëÞ èåñìïêñáóßá, öùôéóìü ìå êáôÜëëçëï ìÞêïò êý-
ìáôïò (öùôïçëåêôñéêü öáéíüìåíï) Þ ìå äåõôåñïãåíÞ åêðïìðÞ.
1.6 Öïñåßò óå åíäïãåíåßò çìéáãùãïýò.
Åíäéáöåñüìáóôå ãéá ôç ìåëÝôç ôçò áãùãÞò çëåêôñéóìïý óå êñõóôÜëëïõò áðü ðõñßôéï (Si) êáé ãåñìÜíéï
(Ge). Êáé ôá äýï áõôÜ óôïé÷åßá åßíáé ôåôñáóèåíÞ, äçëáäÞ õðÜñ÷ïõí ôÝóóåñá çëåêôñüíéá óôç óôéâÜäá óèÝ-
íïõò. Ôá Üôïìá ôïõ êñõóôÜëëïõ ôïõ Si Þ Ge óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå ïìïéïðïëéêïýò äåóìïýò, ïé ïðïßïé
åðéôõã÷Üíïíôáé ìå ôç óõíåéóöïñÜ åíüò çëåêôñïíßïõ áðü êÜèå Üôïìï êáé áðü êÜèå Ýíá áðü ôá ôÝóóåñá ãåé-
ôïíéêÜ ôïõ Üôïìá.
Óôï ÷þñï ôùí ôñéþí äéáóôÜóåùí ôá Üôïìá ôïõ Si êáôáëáìâÜíïõí èÝóåéò óôï êñõóôáëëéêü ðëÝãìá üðùò
ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 1.6á. ÓõíÞèùò ó÷åäéÜæïìå ôç äéÜôáîç ôùí áôüìùí óôï ÷þñï ôùí äýï äéáóôÜóå-
ùí, ïðüôå ç åéêüíá åìöáíßæåôáé óõìâïëéêÜ üðùò óôï ó÷Þìá 1.6â.
ÐáñáêÜôù ç ìåëÝôç áíáöÝñåôáé óôïí êñýóôáëëï ôïõ Si, áëëÜ ðïéïôéêÜ åßíáé ïñèÞ êáé ãéá ôçí ðåñßðôù-
óç ôïõ Ge Þ êáé Üëëùí ïìïßùí êñõóôáëëéêþí õëéêþí.
Óôïõò 0ïÊ ôá çëåêôñüíéá óèÝíïõò ôùí áôüìùí ôïõ Si óôïí áðüëõôá êáèáñü êáé ôÝëåéï êñýóôáëëï (ó÷.
1.6â), åßíáé äÝóìéá êáé ï êñýóôáëëïò óõìðåñéöÝñåôáé ùò ìïíùôÞò. ¸ôóé ç æþíç óèÝíïõò åßíáé ðëÞñçò. Ãéá
íá ìðïñÝóåé Ýíá çëåêôñüíéï íá ìåôáðçäÞóåé óôç æþíç áãùãéìüôçôáò, ðñÝðåé íá óðÜóåé Ýíáò ïìïéïðïëé-
êüò äåóìüò. Ç åíÝñãåéá ÅG ðïõ áðáéôåßôáé ãé’ áõôü óå èåñìïêñáóßá Ô äßíåôáé áðü ôéò åîÞò ó÷Ýóåéò:
Ãéá Si:
Ãéá Ge:
Óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá ìåñéêÜ çëåêôñüíéá áðïêôïýí ôçí ðñüóèåôç áõôÞ åíÝñãåéá êáé óõíåðþò êá-
èßóôáíôáé çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò. Åðß ðáñáäåßãìáôé ãéá ôï Ge óôç èåñìïêñáóßá äùìáôßïõ (300ïÊ)
õðÜñ÷ïõí ðåñßðïõ 1013 êáôåóôñáììÝíïé ïìïéïðïëéêïß äåóìïß áíÜ cm3, åíþ õðÜñ÷ïõí 1023 ðåñßðïõ Üôïìá
Ge óôïí ßäéïí üãêï.
Ç ìåôáðÞäçóç åíüò çëåêôñïíßïõ áðü ôç æþíç óèÝíïõò óôç æþíç áãùãéìüôçôáò äçìéïõñãåß óôçí ðñþôç
êåíÞ èÝóç, ðïõ ïíïìÜæåôáé ïðÞ. ÄçëáäÞ, ç ïðÞ åßíáé ïõóéáóôéêÜ ôïðéêÞ ðåñéï÷Þ èåôéêïý öïñôßïõ, ðïõ
ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí ðåñßóóåéá èåôéêïý öïñôßïõ åíüò éüíôïò Ýíáíôé ôïõ óõíïëéêïý öïñôßïõ ôùí çëåêôñïíß-
ùí ôïõ (ó÷. 1.6ã).
Ó÷. 1.6â.
Ó÷çìáôéêÞ ðáñÜóôáóç óå äýï äéáóôÜóåéò äé-
Ó÷. 1.6á. áôÜîåùò ôùí áôüìùí óå êñýóôáëëï Si, ðïõ
ÊñõóôáëëéêÞ äïìÞ Ge êáé Si. óõíäÝïíôáé ìå ïìïéïðïëéêïýò äåóìïýò.
7
Óôïí êáèáñü êñýóôáëëï, ï áñéèìüò ôùí çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò
n áíÜ ìïíÜäá üãêïõ åßíáé ßóïò ìå ôïí áíôßóôïé÷ï áñéèìü ôùí ïðþí p,
äçëáäÞ:
n = p = ni
ïðüôå êáé ï êñýóôáëëïò, ìáêñïóêïðéêÜ, åßíáé çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñïò.
ÃÝíåóç æåõãþí çëåêôñïíßùí-ïðþí óôïí êñýóôáëëï ìðïñåß åðßóçò íá
ðñïêëçèåß áðü õøçëÜ çëåêôñéêÜ ðåäßá Þ ìå öùôéóìü ôïõ êñõóôÜëëïõ.
Åíþ ôï çëåêôñüíéï áãùãéìüôçôáò êéíåßôáé åëåýèåñá ìÝóá óôï êñõ-
óôáëëéêü ðëÝãìá, ç ïðÞ ìðïñåß íá óõìðëçñùèåß áðü Ýíá çëåêôñüíéï
ãåéôïíéêïý áôüìïõ, ïðüôå êáé ìåôáôïðßæåôáé óôç èÝóç ôïõ çëåêôñïíßïõ
áõôïý. ÄçëáäÞ, áõôÞ êéíåßôáé áíôßèåôá áðü ôçí êßíçóç ôïõ çëåêôñïíß-
ïõ, ôï ïðïßï ôç óõìðëÞñùóå. Ôá çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò êéíïýíôáé
Ó÷. 1.6ã. óôç æþíç áãùãéìüôçôáò, åíþ ïé ïðÝò óôç æþíç óèÝíïõò. ÄåäïìÝíïõ äå
Äçìéïõñãßá æåýãïõò çëåêôñïíßïõ- üôé ç êßíçóç ïðþí éóïäõíáìåß ìå êßíçóç èåôéêþí öïñôßùí, ç êßíçóÞ
ïðÞò óå åíäïãåíÞ êñýóôáëëï Si. ôïõò êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç çëåêôñéêïý ðåäßïõ ìðïñåß íá äþóåé ñåý -
ìá ôçò áõôÞò öïñÜò ìå ôï ñåýìá ôùí çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò.
Ëüãù ôçò õðÜñîåùò çëåêôñéêþí öïñÝùí óå áõôüí, ï êñýóôáëëïò äåí óõìðåñéöÝñåôáé ðëÝïí óôéò óõíÞ-
èåéò èåñìïêñáóßåò ùò ìïíùôÞò, ïýôå üìùò êáé ùò êáëüò áãùãüò. Åßíáé çìéáãùãüò, áëëÜ åíäïãåíÞò, ãéáôß
ïé öïñåßò ïöåßëïíôáé óôá çëåêôñüíéá ôùí áôüìùí ôïõ.
1.7 Åðáíáóýíäåóç.
Ç ãÝíåóç æåõãþí çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò-ïðþí óôïí åíäïãåíÞ çìéáãùãü åßíáé éó÷õñÞ óõíÜñôçóç
ôçò èåñìïêñáóßáò, üðùò åîçãåßôáé ðéï êÜôù. Ï áñéèìüò ôùí æåõãþí áõôþí èá ìåãÜëùíå óõíÝ÷åéá, áí äåí
õðÞñ÷å ç åðáíáóýíäåóç. ÊáôÜ ôçí Üôáêôç êßíçóç çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò êáé ïðþí óôïí êñýóôáëëï, åß-
íáé äõíáôüí çëåêôñüíéï íá óõíáíôÞóåé ïðÞ êáé íá ôç óõìðëçñþóåé, ìå óýã÷ñïíç åîáöÜíéóç ôïõ æåýãïõò
çëåêôñïíßïõ-ïðÞò. ÊáôÜ ôçí åðáíáóýíäåóç éó÷ýïõí ôá áîéþìáôá äéáôçñÞóåùò ôçò åíÝñãåéáò êáé ôçò ïñ-
ìÞò. Áðïäåéêíýåôáé üôé ç ðéèáíüôçôá ãéá åðáíáóýíäåóç åßíáé ìéêñüôåñç óå ðåñéï÷Ýò üðïõ ï êñýóôáëëïò
åßíáé ôÝëåéïò áð’ ü,ôé óå ðåñéï÷Ýò áôåëåéþí. Êõñßùò áôÝëåéåò ðïõ äçìéïõñãïýíôáé áðü ôçí ðáñïõóßá îÝ-
íùí áôüìùí óôïí êñýóôáëëï, üðùò áôüìùí ÷ñõóïý, áõîÜíïõí ôçí ðéèáíüôçôá åðáíáóõíäÝóåùò êáé óõ÷íÜ
åéóÜãïíôáé óôïí êñýóôáëëï ãéá íá áõîÞóïõí ôï ñõèìüåðáíáóõíäÝóåùò.
Ï ñõèìüòåðáíáóõíäÝóåùò Ri åßíáé áíÜëïãïò ðñïò ôç óõãêÝíôñùóç öïñÝùí (åöüóïí áõôÞ äåí åßíáé ðÜ-
ñá ðïëý õøçëÞ), äçëáäÞ:
(1.6)
üðïõ á åßíáé ìßá óôáèåñÜ ðïõ åîáñôÜôáé áðü ôï õëéêü ôïõ êñõóôÜëëïõ.
Ãéá óôáèåñÞ èåñìïêñáóßá ôïõ êñõóôÜëëïõ ï ñõèìüò ãåíÝóåùò æåõãþí Gi åîéóþíåôáé ðñïò ôï ñõèìü
åðáíáóõíäÝóåùò Ri, Ýôóé þóôå ç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝùí óå ïñéóìÝíç èåñìïêñáóßá íá äéáôçñåßôáé óôá-
èåñÞ.
ÅîÜëëïõ, áí áõîçèåß ç èåñìïêñáóßá ôïõ çìéáãùãïý, èá áõîçèåß ï ñõèìüò ãåíÝóåùò Gi(Ô) êáé ç óõ-
ãêÝíôñùóç ni èá ëÜâåé íÝá ôéìÞ. Ôüôå èá áõîçèåß êáé ï ñõèìüò åðáíáóõíäÝóåùò Ri(Ô) Ýùò üôïõ áõôüò åîé-
óùèåß êáé ðÜëé ðñïò ôï ñõèìü ãåíÝóåùò.
Óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá ç ôéìÞ ôïõ ni ãéá ôï Si åßíáé 1010 öïñåßò/cm3, åíþ ç óõãêÝíôñùóç áôüìùí Si
åßíáé 5 x 1022cm–3. ÅîÜëëïõ, ïé áíôßóôïé÷åò óõãêåíôñþóåéò ãéá ôï Ge åßíáé 1013 öïñåßò/cm3 êáé 1023 Üôï-
ìá/cm3.
1.8 Åîùãåíåßò çìéáãùãïß.
Óôïí åîùãåíÞçìéáãùãü ç ýðáñîç öïñÝùí ïöåßëåôáé óå áôÝëåéåò Þ óôçí ðáñïõóßá ðñïóìåßîåùí, äçëá-
äÞ îÝíùí áôüìùí óôï êñõóôáëëéêü ðëÝãìá. Óå áõôüí, óå áíôßèåóç ðñïò ôïí åíäïãåíÞ çìéáãùãü, ç óõãêÝ-
8
íôñùóç åíüò åßäïõò öïñÝùí, çëåêôñïíßùí Þ ïðþí, åßíáé ìåãáëýôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôïõ Üëëïõ åß -
äïõò. Áí õðÜñ÷åé ðëåéïíüôçôá çëåêôñïíßùí ï çìéáãùãüò ïíïìÜæåôáé ôýðïõ-n, åíþ áí õðÜñ÷åé ðëåéïíüôç-
ôá ïðþí ï çìéáãùãüò ïíïìÜæåôáé ôýðïõ-p.
Áò èåùñÞóïìå üôé óôï ó÷Þìá 1.6â Ýíá Üôïìï Si Ý÷åé áíôéêáôáóôáèåß áðü Ýíá Üôïìï ôïõ ðåíôáóèåíÞ
öùóöüñïõ P (ó÷. 1.8á). ÔÝóóåñá áðü ôá ðÝíôå çëåêôñüíéá óèÝíïõò ôïõ áôüìïõ ôïõ P ó÷çìáôßæïõí ïìïéï-
ðïëéêïýò äåóìïýò ìå ãåéôïíéêÜ Üôïìá Si, åíþ ôï ðÝìðôï ðáñáìÝíåé ðïëý ÷áëáñÜ óõíäåäåìÝíï ìå ôï
áñ÷éêü Üôïìï. Áí ôïõ ðáñáó÷åèåß åíÝñãåéá ìüëéò 0,04eV ôï çëåêôñüíéï ôïýôï ìðïñåß íá åíåñãïðïéçèåß,
äçëáäÞ íá áðïìáêñõíèåß áðü ôï Üôïìï ôïõ P êáé íá êáôáóôåß åëåýèåñï (çëåêôñüíéï áãùãéìüôçôáò). Ç
áðïìÜêñõíóç ôïõ çëåêôñïíßïõ ôïýôïõ áðü ôï áñ÷éêÜ çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñï Üôïìï ôïõ P áöÞíåé ôï ôåëåõ-
ôáßï öïñôéóìÝíï èåôéêÜ. Óå áíôßèåóç ðñïò ôï çëåêôñüíéï áãùãéìüôçôáò, ôï öïñôßï ôïýôï åßíáé äÝóìéï, ôï
ïðïßï óõìâïëßæåôáé ùò (ó÷. 1.8á). Åíôïýôïéò, ìáêñïóêïðéêÜ ï êñýóôáëëïò åßíáé çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñïò,
äéüôé ãéá êÜèå äÝóìéï èåôéêü öïñôßï õðÜñ÷åé êáé Ýíá çëåêôñüíéï áãùãéìüôçôáò.
Óýìöùíá ìå áõôÜ, Üôïìá P Þ Üëëïõ ðåíôáóèåíïýò óôïé÷åßïõ (As, Sb) ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôïí êñýóôáëëï
Si ðáñÝ÷ïõí çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò êáé êáëïýíôáé ãé’ áõôü äüôåò. Ç óõãêÝíôñùóç ôùí äïôþí óôïí åîù -
ãåíÞ êñýóôáëëï åßíáé óõíÞèùò Í=1015 Üôïìá/cm3, åíþ óôïí áíôßóôïé÷ï üãêï õðÜñ÷ïõí ðåñßðïõ 5 x 1022
Üôïìá Si. Ëüãù ôçò ìéêñÞò åíÝñãåéáò åíåñãïðïéÞóåùò ôùí çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò ðïõ äçìéïõñãïý-
íôáé ìå ôïí ôñüðï áõôü, ïõóéáóôéêÜ üëá ôá Üôïìá ôïõ äüôç åßíáé éïíéóìÝíá óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá.
ÄåäïìÝíïõ äå üôé óôïí åíäïãåíÞ çìéáãùãü, óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá, ç óõãêÝíôñùóç öïñÝùí åßíáé ìüíï
1010cm–3, Ýðåôáé üôé ïé çëåêôñéêÝò éäéüôçôåò ôïõ åîùãåíïýò çìéáãùãïý åßíáé äéáöïñåôéêÝò áðü åêåßíåò ôïõ
åíäïãåíïýò. Áíôßèåôá, ïé ÷çìéêÝò êáé ìç÷áíéêÝò éäéüôçôåò ôïõ êñõ-
óôÜëëïõ ðáñáìÝíïõí ó÷åäüí áìåôÜâëçôåò, ëüãù ôçò ðïëý ìéêñÞò óõ-
ãêåíôñþóåùò áôüìùí äüôç óå ó÷Ýóç ðñïò ôç óõãêÝíôñùóç áôüìùí Si.
Áí, áíôß ãéá ðåíôáóèåíÞ, ôá Üôïìá ðñïóìåßîåùò óôïí êñýóôáëëï
Si åßíáé ôñéóèåíÞ, ãéá ðáñÜäåéãìá Üôïìá âïñßïõ (Â) Þ éíäßïõ (In) ï
åîùãåíÞò çìéáãùãüò èá åßíáé ôýðïõ-p. ¼ôáí ôï Üôïìï ôïõ Â áíôéêá-
èéóôÜ Ýíá Üôïìï Si óôïí êñýóôáëëï, ôá ôñßá çëåêôñüíéá óèÝíïõò ôïõ
ó÷çìáôßæïõí ïìïéïðïëéêïýò äåóìïýò ìå ôñßá ãåéôïíéêÜ Üôïìá Si.
Ëüãù åëëåßøåùò ôÝôáñôïõ çëåêôñïíßïõ óèÝíïõò óôï Â, äçìéïõñãåßôáé
ìßá ïðÞ óôïí ôÝôáñôï äéðëü äåóìü, ç ïðïßá, üðùò êáé óôçí ðåñßðôù-
óç ôùí åíäïãåíþí êñõóôÜëëùí, ìðïñåß íá êéíåßôáé ìÝóá óôïí êñý-
óôáëëï. ÐáñáóôáôéêÜ óå äýï äéáóôÜóåéò ôïýôï äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá
1.8â. Ç áðïìÜêñõíóç ôçò ïðÞò áðü ôïõò äåóìïýò ôïõ áôüìïõ ôïõ Â
éóïäõíáìåß ìå áðüêôçóç áðü áõôü åíüò åðéðëÝïí çëåêôñïíßïõ, ôï Ó÷. 1.8á.
ïðïßï åßíáé äÝóìéï (óýìâïëï È óôï ó÷. 1.8â). Êñýóôáëëïò Si ðïõ ðåñéÝ÷åé Üôïìá
¸ôóé ôï Üôïìï ôïõ Â êáèßóôáôáé áðïäÝêôçò çëåêôñïíßïõ. Ç åíÝñ- öù óöüñïõ.
ãåéá åíåñãïðïéÞóåùò ôùí ïðþí, äçëáäÞ ç åíÝñãåéá ðïõ áðáéôåßôáé
þóôå äÝóìéï çëåêôñüíéï íá êáôáëÜâåé ôç èÝóç ôçò ïðÞò, åßíáé ìéêñÞ
êáé óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá, ïõóéáóôéêÜ, üëåò ïé ïðÝò åßíáé åíåñãï -
ðïéçìÝíåò.
Óôï åíåñãåéáêü äéÜãñáììá æùíþí ôïõ çìéáãùãïý ôýðïõ-n ïé åíåñ-
ãåéáêÝò óôÜèìåò, ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óôá çëåêôñüíéá ðïõ åßíáé ÷áëáñÜ
óõíäåäåìÝíá óôá Üôïìá ôïõ äüôç, êåßíôáé ìÝóá óôçí áðáãïñåõìÝíç
ðåñéï÷Þ êáé ëßãï êÜôù áðü ôç æþíç áãùãéìüôçôáò [ó÷. 1.8ã(á)]. Óôéò
ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò åíÝñãåéá ìüëéò 0,01eV åßíáé áñêåôÞ, þóôå
ôá çëåêôñüíéá áõôÜ íá ìåôáðçäÞóïõí óôç æþíç áãùãéìüôçôáò.
Ôï åíåñãåéáêü äéÜãñáììá æùíþí çìéáãùãïý ôýðïõ-p ðáñïõ-
óéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 1.8ã(â). Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ïé åíåñãåéáêÝò
óôÜèìåò áðïäÝêôç êåßíôáé ìÝóá óôçí áðáãïñåõìÝíç ðåñéï÷Þ êáé ëßãï Ó÷. 1.8â.
ðÜíù áðü ôç æþíç óèÝíïõò. Çëåêôñüíéá áðü ôç æþíç óèÝíïõò, ìå Êñýóôáëëïò Si ðïõ ðåñéÝ÷åé Üôïìá
ðñïóöïñÜ åíÝñãåéáò, ìåôáðçäïýí óôéò óôÜèìåò áðïäÝêôç êáé äçìé- âïñßïõ.
9
Ó÷. 1.8ã.
Ó÷åôéêÝò èÝóåéò ôùí åíåñãåéáêþí óôáèìþí äüôç (á), áðïäÝêôç (â) êáé óôÜèìçò Fermi ÅF óå èåñìïêñáóßá áíþôåñç
áðü ôï áðüëõôï ìçäÝí.
ïõñãïýí éüíôá, åíþ áöÞíïõí Ýôóé ïðÝò óôç æþíç óèÝíïõò. Ïé ïðÝò áõôÝò ìðïñïýí íá êéíçèïýí, åíþ ôá çëå-
êôñüíéá óôéò óôÜèìåò áðïäÝêôç åßíáé äÝóìéá, ãéáôß äÝóìéá óôï ðëÝãìá åßíáé êáé ôá üíôá, óôá ïðïßá áíÞ-
êïõí.
Áðü ëåðôïìåñÞ ìåëÝôç, ìå âÜóç ôçí êâáíôéêÞóôáôéóôéêÞ, ðñïêýðôåé üôé ôï ãéíüìåíï ôùí óõãêåíôñþóå-
ùí çëåêôñïíßùí êáé ïðþí óå êáôÜóôáóç éóïññïðßáò åßíáé óõíÜñôçóç ìüíï ôçò èåñìïêñáóßáò êáé áíåîÜñ-
ôçôï ôùí óõãêåíôñþóåùí ôùí ðñïóìåßîåùí ôùí äïôþí êáé/Þ áðïäåêôþí.
Åßíáé äå
(1.7)
üðïõ ni åßíáé ç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝùí óôïí åíäïãåíÞ êñýóôáëëï óôçí áõôÞ èåñìïêñáóßá. Ç ó÷Ýóç áõ-
ôÞ åßíáé èåìåëéþäçò êáé ÷ñçóéìåýåé óôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò óõãêåíôñþóåùò ôïõ åíüò åßäïõò öïñÝùí, üôáí
åßíáé ãíùóôÞ ç óõãêÝíôñùóç ôïõ Üëëïõ åßäïõò. Áò èåùñÞóïìå ãéá ðáñÜäåéãìá ôçí ðåñßðôùóç çìéáãùãïý
ôýðïõ-n ìå óõãêÝíôñùóç äïôþí ÍD>>ni. Óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá üëá ôá Üôïìá äïôþí èá åßíáé éïíéóìÝ-
íá, ðáñÝ÷ïíôáò óõíåðþò ÍD çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò. Óõã÷ñüíùò ðáñÜãïíôáé çëåêôñüíéá êáé áðü ôç äé-
Üóðáóç ôùí ïìïéïðïëéêþí äåóìþí, áëëÜ ï áñéèìüò ôïýôùí åßíáé ðïëý ìéêñüôåñïò áðü ôïí áñéèìü ÍD óôç
óõíÞèç èåñìïêñáóßá. Óõíåðþò, ç óõãêÝíôñùóç çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò óôïí çìéáãùãü ôýðïõ-n óå
óõíèÞêåò óôáèåñÞò èåñìïêñáóßáò, ôçí ïðïßá ðáñéóôÜíïìå ìå nno, èá åßíáé:
(1.8)
Ôüôå, áðü ôç ó÷Ýóç (1.7), ç óõãêÝíôñùóç ïðþí óôéò áõôÝò óõíèÞêåò, áí ôçí ðáñáóôÞóïìå ìå pno, åßíáé:
(1.9)
ÊáôÜ ôáýôá, åÜí ÍD=1015cm–3 êáé áöïý óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá ãéá ôï Si ni=1010cm–3, ç óõãêÝ -
íôñùóç ôùí ïðþí óôïí çìéáãùãü ôýðïõ-n èá åßíáé:
äçëáäÞ ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí çëåêôñïíßùí. ¸ôóé óôïí çìéáãùãü ôýðïõ-n ôá çëåêôñü -
íéá áðïôåëïýí ôïõò öïñåßòðëåéïíüôçôáò, åíþ ïé ïðÝò ôïõò öïñåßòìåéïíüôçôáò.
Êáô’ áíáëïãßá óôïõò çìéáãùãïýò ôýðïõ-p, åÜí ÍÁ åßíáé ç óõãêÝíôñùóç ôùí áðïäåêôþí ìå ÍÁ>>ni, ç
óõãêÝíôñùóç ppo ôùí ïðþí èá åßíáé:
(1.10)
ïðüôå êáé ç óõãêÝíôñùóç npo ôùí çëåêôñïíßùí èá åßíáé:

10
(1.11)
¸ôóé, óôïõò çìéáãùãïýò ôýðïõ-p öïñåßò ðëåéïíüôçôáò åßíáé ïé ïðÝò êáé öïñåßò ìåéïíüôçôáò ôá çëå-
êôñüíéá.
Áí óå êñýóôáëëï Si ðñïóôåèïýí ðñïóìåßîåéò äüôç êáé áðïäÝêôç óå ßóåò ðïóüôçôåò, ôá åëåýèåñá çëå-
êôñüíéá ðïõ ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôá Üôïìá ôïõ äüôç óõìðëçñþíïõí ôéò ïðÝò, ôéò ïðïßåò ðáñÝ÷ïõí ôá Üôïìá ôïõ
áðïäÝêôç, þóôå ôåëéêÜ ïé ìüíïé öïñåßò óôïí êñýóôáëëï íá åßíáé ïé èåñìéêÜ ðáñáãüìåíïé. Ç áëëçëåîïõ-
äåôÝñùóç áõôÞ ôùí áðïôåëåóìÜôùí ôùí äýï ôýðùí ðñïóìåßîåùí Ý÷åé óÞìåñá ìåãÜëç óçìáóßá ãéá ôçí êá -
ôáóêåõÞ ôùí äéáöüñùí çëåêôñïíéêþí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí. Êáé ôïýôï ãéáôß ìå ôçí ðñïóèÞêç óôïí åîïõ-
äåôåñùìÝíï êñýóôáëëï áôüìùí äüôç åðéðëÝïí ôùí áôüìùí áðïäÝêôç Þ êáé áíôßóôñïöá, ï çìéáãùãüò áðï-
êôÜ ôïí åðéèõìçôü ôýðï.
ÃåíéêÜ óå Ýíáí çìéáãùãü ìå ïìïéüìïñöç êáôáíïìÞ ðñïóìåßîåùí, äçëáäÞ ìå óõãêåíôñþóåéò ðñïóìåß-
îåùí, ïé ïðïßåò äåí ðáñïõóéÜæïõí ôïðéêÜ áðüôïìåò ìåôáâïëÝò, ç ðõêíüôçôá öïñôßïõ èá åßíáé ìçäÝí, ùò
óõíÝðåéá ôïõ üôé ï êñýóôáëëïò èá åßíáé ìáêñïóêïðéêÜ ïõäÝôåñïò. ¸óôù n êáé p ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí
öïñÝùí çëåêôñïíßùí êáé ïðþí êáé ÍD êáé ÍÁ ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí äïôþí êáé áðïäåêôþí óå Ýíáí çìéá-
ãùãü êñýóôáëëï. Ç ðõêíüôçôá öïñôßïõ ñ èá åßíáé ôüôå:
(1.12)
Óå êáôÜóôáóç éóïññïðßáò ç ðõêíüôçôá öïñôßïõ èá åßíáé ìçäÝí, ïðüôå áðü ôç ó÷Ýóç (1.12) èá Ý÷ïìå:
(1.13)
Ç ó÷Ýóç áõôÞ êáé ç (1.7) åßíáé èåìåëéþäåéò ãéá ôç ìåëÝôç ôùí çìéáãùãþí. Áðü ôç ó÷Ýóç (1.7) åßíáé ðñï-
öáíÝò üôé, üôáí áõîÜíåôáé ç èåñìïêñáóßá áõîÜíåôáé êáé ôï ãéíüìåíï np. Óýìöùíá äå ìå ôéò ó÷Ýóåéò (1.9)
êáé (1.11) áýîçóç ôïõ ãéíïìÝíïõ np ïöåßëåôáé ïõóéáóôéêÜ óå áýîçóç ôçò óõãêåíôñþóåùò ôùí öïñÝùí ìåé-
ïíüôçôáò, ìå ôçí ðñïûðüèåóç âÝâáéá üôé ç ni ðáñáìÝíåé êáôÜ ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí
öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò.
Áí áõîçèåß üìùò ç èåñìïêñáóßá ðÝñá áðü Ýíá üñéï, ç ðñïûðüèåóç áõôÞ ðáýåé íá éó÷ýåé, ãéá áêüìç
äå õøçëüôåñåò èåñìïêñáóßåò ç ni ãßíåôáé êáôÜ ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí ðñïóìåßîåùí
äüôç Þ áðïäÝêôç. Ôüôå ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí äýï åéäþí öïñÝùí èá åßíáé ó÷åäüí ßóåò êáé ï êñýóôáëëïò èá
óõìðåñéöÝñåôáé ïõóéáóôéêÜ ùò åíäïãåíÞò.
1.9 Áãùãéìüôçôá óôïõò çìéáãùãïýò.
Ìå ôçí êâáíôïìç÷áíéêÞ áðïäåéêíýåôáé, üôé ç ïðÞ óõìðåñéöÝñåôáé ùò èåôéêÜ öïñôéóìÝíï óùìáôßäéï ìå
ôçí áõôÞ ðåñßðïõ åíåñãü ìÜæá ìå ôç ìÜæá ôïõ çëåêôñïíßïõ.
Óå áðïõóßá çëåêôñéêïý ðåäßïõ êÜèå öïñÝáò êéíåßôáé óå åõèåßá ãñáììÞ, Ýùò üôïõ õðïóèåß óýãêñïõóç
ìå Ýíá Üôïìï ôïõ ðëÝãìáôïò, ïðüôå êáé áëëÜæåé äéåýèõíóç. Ëüãù ôùí óõãêñïýóåùí ïé êéíÞóåéò ôùí öïñÝ-
ùí êáèßóôáíôáé ôõ÷áßåò.
Ãéá ïìïéüìïñöç óõãêÝíôñùóç çëåêôñïíßùí (ïðþí) óôïí êñýóôáëëï, äåí èá õðÜñîåé êáôÜ ìÝóï üñï êß-
íçóç öïñôßïõ áðü Ýíá óçìåßï óå Üëëï.
Óôï êåíü êáé êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç çëåêôñéêïý ðåäßïõ ôï åëåýèåñï çëåêôñüíéï åðéôá÷ýíåôáé óõíå-
÷þò. Óôïí çìéáãùãü üìùò ôá çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò, åêôüò áðü ôçí ôõ÷áßá êßíçóÞ ôïõò, õðü ôçí åðßäñá-
óç ôïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ ïëéóèáßíïõí ðñïò ôç äéåýèõíóç ôïõ ðåäßïõ ìå ìßá ìÝóç ôá÷ýôçôá õd, ôçí ïðïßá
ïíïìÜæïìå ôá÷ýôçôáïëéóèÞóåùò.
ÁíÜëïãç ìå ôçí êßíçóç ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé êáé ç êßíçóç ôçò ïðÞò êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç ôïõ çëå-
êôñéêïý ðåäßïõ.
Ç ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò ôùí öïñÝùí åßíáé ðïëý ìéêñÞ óå ó÷Ýóç ìå ôçí ôá÷ýôçôá ôçò ôõ÷áßáò êéíÞóåþò
11
ôïõò ëüãù ôçò èåñìéêÞò êéíÞóåùò, ðïõ áíáöÝñèçêå óôá ðñïçãïýìåíá, êáé ç ïðïßá óýìöùíá ìå áõôÜ äåí
õößóôáôáé ïõóéþäç ìåôáâïëÞ áðü ôçí åðßäñáóç ôïõ ðåäßïõ.
Ç ðåéñáìáôéêÞ ìáñôõñßá äßíåé ôçí ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò áíÜëïãç ðñïò ôçí Ýíôáóç ôïõ çëåêôñéêïý ðå -
äßïõ Å. ¸ôóé, ç ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò õe ôïõ çëåêôñïíßïõ èá åßíáé:
(1.14)
üðïõ ìe åßíáé ç åõêéíçóßáôïõçëåêôñïíßïõ. Åðßóçò ç ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò ôçò ïðÞò õh èá åßíáé:
(1.15)
üðïõ ìh åßíáé ç åõêéíçóßáôçòïðÞò.
ÃåíéêÜ, ïé åõêéíçóßåò ôùí ïðþí êáé çëåêôñïíßùí åßíáé äéáöïñåôéêÝò. Ãéá ôï Ge êáé ôï Si Ý÷ïõí ôéò áêü-
ëïõèåò ôéìÝò óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá:
Áí èåùñÞóïìå üôé üëá ôá çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò êéíïýíôáé êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç ôïõ ðåäßïõ ìå
ôçí áõôÞ ìÝóç ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò õe, ôüôå ç ðõêíüôçôá ñåýìáôïò Je, ðïõ ïöåßëåôáé óôçí êßíçóç ôùí çëå-
êôñïíßùí, èá åßíáé ßóç ìå ôï ãéíüìåíï ôïõ óõíïëéêïý öïñôßïõ ôùí çëåêôñïíßùí en áíÜ ìïíÜäá üãêïõ åðß
ôçí ôá÷ýôçôá õe, äçëáäÞ:
(1.16)
Êáô’ áíáëïãßá, ãéá ôçí ðõêíüôçôá ñåýìáôïò, ðïõ ïöåßëåôáé óôçí êßíçóç ôùí ïðþí, èá Ý÷ïìå:
(1.17)
Õðü ôçí åðßäñáóç ôïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ ôï çëåêôñüíéï êáé ç ïðÞ êéíïýíôáé ðñïò áíôßèåôåò êáôåõèýí-
óåéò, áöïý ôá öïñôßá ôïõò åßíáé ßóá êáé áíôßèåôá. Ôá äýï ñåýìáôá üìùò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü áõôÞí ôçí êß-
íçóÞ ôïõò åßíáé ôçò áõôÞò öïñÜò, äçëáäÞ ïìüññïðá, êáé óõíåðþò ôï óõíïëéêü ñåýìá óôïí çìéáãùãü èá åß-
íáé ôï Üèñïéóìá ôùí äýï ñåõìÜôùí. Ìå ôñüðï áíÜëïãï ìå áõôüí ðïõ õðïëïãßæåôáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá óå
Ýíáí áãùãü, âñßóêåôáé üôé ç åéäéêÞáãùãéìüôçôá ó åíüò çìéáãùãïý äßíåôáé áðü ôçí áêüëïõèç ó÷Ýóç:
(1.18)
Óôç ó÷Ýóç áõôÞ n êáé p åßíáé ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí åëåõèÝñùí çëåêôñïíßùí êáé ïðþí áíôßóôïé÷á, åíþ
ì e êáé ìh ïé áíôßóôïé÷åò åõêéíçóßåò.
Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíäïãåíïýò çìéáãùãïý Ý÷ïìå:
êáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá áõôïý ãñÜöåôáé ùò:

(1.19)
Åöüóïí ï áñéèìüò ôùí öïñÝùí áõîÜíåôáé ìå ôç èåñìïêñáóßá, Ýðåôáé üôé êáé ç áãùãéìüôçôá ôùí åíäï-
ãåíþí çìéáãùãþí èá áõîÜíåôáé ìå áõôÞí. ÅöáñìïãÞ ôçò éäéüôçôáò áõôÞò óõíáíôïýìå óôá èåñìßóôïñ, ôá
ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå êõêëþìáôá ùò áíôéóôÜôåò ìå áñíçôéêü óõíôåëåóôÞ èåñìïêñáóßáò (NTC). Ï
óõíôåëåóôÞò áõôüò åîáñôÜôáé áðü ôï çìéáãùãü õëéêü, åíþ ç ôéìÞ ôçò áíôéóôÜóåùò óå ïñéóìÝíç èåñìïêñá-
óßá åîáñôÜôáé áðü ôï ìÝãåèïò êáé ôï ó÷Þìá ôïõ çìéáãùãïý óôïé÷åßïõ. Ôá èåñìßóôïñ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åß-
ôå ùò áéóèçôÞñåò (sensors) èåñìïêñáóßáò ãéá ôç ìÝôñçóç áõôÞò, åßôå ãéá èåñìéêÞ áíôéóôÜèìéóç áíôéóôáôþí.
Óôï ó÷Þìá 1.9á äåéêíýïíôáé äéÜöïñïé ôýðïé èåñìßóôïñ ôïõ åìðïñßïõ.
ÅîÜëëïõ, ãéá åîùãåíåßò çìéáãùãïýò ôýðïõ-p, üðïõ ppo»NA>>npo, ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá óp èá åßíáé:
12
Ó÷. 1.9á.
ÄéÜöïñá èåñìßóôïñ ìå áñíçôéêü èåñìéêü óõíôåëåóôÞ.
(1.20)
èá ïöåßëåôáé äå ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ óôéò ïðÝò.

ÔÝëïò, óôçí ðåñßðôùóç çìéáãùãïý ôýðïõ-n, üðïõ nno»ND>>pno ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá ón èá åßíáé
(1.21)
äçëáäÞ áõôÞ èá ïöåßëåôáé áðïêëåéóôéêÜ ó÷åäüí óôá çëåêôñüíéá

áãùãéìüôçôáò.
ÐáñÜäåéãìá1.
ÌéêñÞ ñÜâäïò Si ôåôñáãùíéêÞò äéáôïìÞò ðëåõñÜò 1mm (ó÷.
1.9â) ðåñéÝ÷åé ðñïóìåßîåéò âïñßïõ óõãêåíôñþóåùò 1015cm–3 åíþ ç
óõãêÝíôñùóç ôùí åíäïãåíþí öïñÝùí óôïí êáèáñü êñýóôáëëï óôçí
ßäéá èåñìïêñáóßá åßíáé 1010cm–3. Ç åõêéíçóßá ôùí ïðþí åßíáé Ó÷. 1.9â.
2 –19
500cm /Vsec. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x 10 C.
á) Íá âñåèåß ç åéäéêÞ áíôßóôáóç ôïõ çìéáãùãïý.
â) Ðïéï ôï áðáéôïýìåíï ìÞêïò ôçò ñÜâäïõ ãéá íá åßíáé ç áíôßóôáóÞ ôçò 1kÙ;
Ëýóç:
á) Ôï âüñéï åßíáé ôñéóèåíÝò óôïé÷åßï, ïðüôå êáèßóôáôáé áðïäÝêôçò. ÅðåéäÞ ÍÁ>>ni, ç óõãêÝíôñùóç
ôùí ïðþí èá åßíáé ppo » NA = 1015 cm–3. Ãéá åîùãåíåßò çìéáãùãïýò ôýðïõ-p ìå ppo>>npo ç åéäéêÞ áãù-
ãéìüôçôá åßíáé óp = e (npoìe + ppoìh) » eNAìh. ¢ñá
Ôüôå ç åéäéêÞ áíôßóôáóç ôïõ çìéáãùãïý èá åßíáé:
â) Ãéá ôï áðáéôïýìåíï ìÞêïò ôçò ñÜâäïõ Ý÷ïìå:
Êñýóôáëëïò åîùãåíïýò Si ôýðïõ-p Ý÷åé ôéò áêüëïõèåò äéáóôÜóåéò: ìÞêïò 5mm, ðëÜôïò 2mm êáé ðÜ÷ïò
13
1mm. Ïé åõêéíçóßåò ôùí çëåêôñïíßùí êáé ôùí ïðþí åßíáé 0,12 êáé 0,025m2/Vs áíôßóôïé÷á, åíþ ç óõãêÝíôñù-
óç ôùí æåõãþí öïñÝùí óôïí åíäïãåíÞ êñýóôáëëï Si óôçí ßäéá èåñìïêñáóßá åßíáé 2,5 x 1016m–3. Ôï öïñôßï
ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x 10–19C. Íá ðñïóäéïñéóèåß:
á) Ç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí óôïí êñýóôáëëï áí ç áíôßóôáóÞ ôïõ åßíáé 100Ù.
â) Ï ëüãïò ôùí åéäéêþí áãùãéìïôÞôùí ðïõ ïöåßëïíôáé óôá çëåêôñüíéá êáé ôéò ïðÝò.
Ëýóç:
á) Ç åéäéêÞ áíôßóôáóç ôïõ çìéáãùãïý ðñïêýðôåé áðü ôç ó÷Ýóç
êáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá åßíáé:
¼ìùò (Ð.1)
Åðßóçò (Ð.2)
Ìå áíôéêáôÜóôáóç ôçò ó÷Ýóåùò (Ð.2) óôç ó÷Ýóç (Ð.1) ðñïêýðôåé:
Ç ëýóç ôïõ ôñéùíýìïõ åßíáé:
Áðü ôéò äýï ëýóåéò ç áðïäåêôÞ åßíáé ç èåôéêÞ ôéìÞ ôçò ppo, äçëáäÞ ç
Áðü ôç ó÷Ýóç (Ð.2) ðáßñíïìå ôüôå
â)
Óå Ýíá ëåðôü öéëì Si ðÜ÷ïõò 0,1mm ðåñéÝ÷ïíôáé 1013cm–3 ðñïóìåßîåéò äüôç êáé 20 x 1011cm–3 ðñïóìåß-
îåéò áðïäÝêôç. Óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò õðÜñ÷ïõí óôï êáèáñü Si 1010cm–3 æåýãç åíäïãåíþí öïñÝ -
ùí, åíþ ïé åõêéíçóßåò çëåêôñïíßùí êáé ïðþí, ðåñßðïõ ïé ßäéåò óôï êáèáñü êáé óôï åîùãåíÝò Si óôçí ßäéá èåñ-
ìïêñáóßá, åßíáé 1500 êáé 500cm2/Vs áíôßóôïé÷á. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x 10–19C. Íá ðñïóäé-
ïñéóèïýí:
á) Ç áêñéâÞò óõãêÝíôñùóç çëåêôñïíßùí êáé ç áêñéâÞò óõãêÝíôñùóç ïðþí óôï ëåðôü öéëì.
â) Ç áíôßóôáóç ôïõ öéëì áíÜ ôåôñáãùíßäéï.
ã) Ôï áðáéôïýìåíï ìÞêïò ôïõ öéëì, áí ôï ðëÜôïò ôïõ åßíáé 1mm, þóôå íá ëçöèåß áíôßóôáóç 260kÙ ðåñß-
ðïõ.
14
Ëýóç:
á) Áðü ôç ó÷Ýóç (1.13) Ý÷ïìå:
ÅðåéäÞ ND>NA ï åîùãåíÞò çìéáãùãüò èá åßíáé ôýðïõ-n.
Ôüôå
Ç ëýóç ôïõ ôñéùíýìïõ åßíáé:
Áðü ôéò äýï ëýóåéò ç áðïäåêôÞ åßíáé ç èåôéêÞ ôéìÞ ôçò pno, äçëáäÞ ç
Ôüôå
â) Ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá åßíáé:
Ùò ôåôñáãùíßäéï èåùñïýìå ôìÞìá ôïõ çìéáãùãïý ðïõ Ý÷åé ìÞêïò ßóï ìå ôï ðëÜôïò êáé ðÜ÷ïò t áõôü ôïõ
öéëì. Ôüôå ç áíôßóôáóç áíÜ ôåôñáãùíßäéï ôïõ öéëì Rs èá åßíáé
ã) Ï áñéèìüò ôùí ôåôñáãùíéäßùí, ðïõ áðáéôïýíôáé ãéá íá ëçöèåß ç åðéèõìçôÞ áíôßóôáóç èá åßíáé üóá
âÜæïíôÜò ôá óå óåéñÜ êáé ðñïóèÝôïíôáò ôéò áíôéóôÜóåéò ôïõò, èá äþóïõí óõíïëéêÞ áíôßóôáóç 260kÙ, äç-
ëáäÞ
Ôüôå ôï ìÞêïò ôïõ öéëì èá åßíáé:
1.10 ÄéÜ÷õóç öïñÝùí óå çìéáãùãïýò.

ÑïÞ öïñÝùí, ç ïðïßá ëáìâÜíåé ÷þñá óå çìéáãùãü óå áðïõóßá çëåêôñéêïý ðåäßïõ, Ý÷åé ìåãÜëç óçìá-
óßá óôç ëåéôïõñãßá ðïëëþí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí, üðùò èá ãíùñßóïìå áñãüôåñá. ÁõôÞ ç ñïÞ öïñÝùí áðï-
ôåëåß ôï ñåýìáäéá÷ýóåùò. Ôïýôï ðñïêýðôåé êÜèå öïñÜ ðïõ öïñåßò åã÷Ýïíôáé óå çìéáãùãü Þ ðáñÜãïíôáé
ìÝóá óå áõôüí, êáôÜ ôñüðïí þóôå íá äçìéïõñãåßôáé ìç ïìïéüìïñöç (ïìïéïãåíÞò) êáôáíïìÞ öïñÝùí Þ íá
ðáñÜãïíôáé ôïðéêÝò óõãêåíôñþóåéò öïñÝùí. ÊÜôù áðü ôéò óõíèÞêåò áõôÝò, ïé öïñåßò äéá÷Ýïíôáé ìáêñéÜ
áðü ôéò ðåñéï÷Ýò ìåãáëýôåñçò óõãêåíôñþóåùò, þóôå ç ðõêíüôçôá öïñÝùí óôïí çìéáãùãü íá ôåßíåé íá êá -
ôáóèåß ç áõôÞ óå üëïí ôïí êñýóôáëëï. Ôï öáéíüìåíï åßíáé áíÜëïãï ðñïò ôç äéÜ÷õóç ìïñßùí áåñßïõ ìåôá-
îý äýï óõãêïéíùíïýíôùí äï÷åßùí, ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ôï áÝñéï êÜôù áðü äéáöïñåôéêÝò ðéÝóåéò.
Áðü ôçí êßíçóç ôùí öïñÝùí ìå äéÜ÷õóç äçìéïõñãåßôáé Ýíá ñåýìá ðïõ ïíïìÜæåôáé ñåýìá äéá÷ýóåùò.
Ôïýôï Ý÷åé ìåãÜëç óçìáóßá ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí, üðùò èá äïýìå óôá åðüìåíá êå-
15
öÜëáéá.
Áí õößóôáíôáé óõã÷ñüíùò óå çìéáãùãü áöåíüò åðßäñáóç ðåäßïõ êáé áöåôÝñïõ äéáöïñÝò óôç óõãêÝ-
íôñùóç öïñÝùí, ìðïñïýìå íá äå÷èïýìå ãéá ìéêñÝò äéáôáñá÷Ýò ãýñù áðü ôçí êáôÜóôáóç éóïññïðßáò, üôé
ôï ïëéêü ñåýìá èá åßíáé ôï Üèñïéóìá ôùí ñåõìÜôùí ïëéóèÞóåùò êáé äéá÷ýóåùò.
1.11 Ðåñßóóåéá öïñÝùí.
Óå óõíèÞêåò éóïññïðßáò ïé óõãêåíôñþóåéò ïðþí êáé çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò êáèïñßæïíôáé áðï-
êëåéóôéêÜ áðü ôéò óõãêåíôñþóåéò ðñïóìåßîåùí êáé ôç èåñìïêñáóßá ìÝóù ôçò ó÷Ýóåùò np = ni2 (T). Ç ó÷Ý -
óç áõôÞ ðáýåé íá éó÷ýåé, üôáí ç êáôÜóôáóç éóïññïðßáò äéáôáñá÷èåß. ÄéáôÜñáîç äå ôçò éóïññïðßáò ìðï-
ñåß íá åðÝëèåé ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ìå ôçí åðáöÞ ìåôÜëëïõ Þ çìéáãùãïý ìå ôï
èåùñïýìåíï çìéáãùãü, ìå öùôéóìü ôïõ çìéáãùãïý ìå öùò êáôÜëëçëïõ ìÞêïõò êýìáôïò êëð. Óå êáôÜóôá-
óç éóïññïðßáò ç óõãêÝíôñùóç êÜèå åßäïõò öïñÝùí èá óõíßóôáôáé áðü ôç óõãêÝíôñùóç, ðïõ áíôéóôïé÷åß
óôçí éóïññïðßá êáé ôç äéáöïñÜ áõôÞò áðü ôçí ïëéêÞ óõãêÝíôñùóç. Ç äéáöïñÜ áõôÞ ïíïìÜæåôáé óõãêÝ-
íôñùóçðåñßóóåéáò.
Ç äõíáôüôçôá äéáôáñÜîåùò ôçò êáôáóôÜóåùò éóïññïðßáò óå çìéáãùãïýò åßíáé áðïêëåéóôéêÞ éäéüôçôá
áõôþí êáé äåí õößóôáôáé óôçí ðåñßðôùóç ôùí ìåôÜëëùí. Ïöåßëåôáé äå óôçí ðáñïõóßá ôùí äýï åéäþí öï-
ñÝùí óôïí çìéáãùãü.
Ç ýðáñîç óõãêåíôñþóåùò ðåñßóóåéáò öïñÝùí óå çìéáãùãü, Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí áíôßóôïé÷ç áýîçóç
ôïõ ñõèìïý åðáíáóõíäÝóåùò áðü ôçí ôéìÞ ôïõ ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí êáôÜóôáóç éóïññïðßáò. Áí ç áéôßá ðïõ
ðñïêáëåß ôç äéáôáñá÷Þ åîáëåéöèåß, ï ñõèìüò åðáíáóõíäÝóåùò êáé óõíåðþò êáé ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí öï-
ñÝùí äåí èá åðáíÝëèïõí áìÝóùò óôéò êáèïñéóìÝíåò ôéìÝò ôçò êáôáóôÜóåùò éóïññïðßáò, áëëÜ ìåôÜ áðü êÜ-
ðïéï ÷ñüíï.
1.11.1×ñüíïòæùÞòöïñÝùí.
Áò èåùñÞóïìå Ýíá ëåðôü ôåìÜ÷éï Si ôýðïõ-n, ðÜíù óôï ïðïßï ðñïóðßðôåé öùò êáôÜëëçëïõ ìÞêïõò êý-
ìáôïò, þóôå íá ðáñÜãïíôáé æåýãç çëåêôñïíßùí-ïðþí. Õðïôßèåôáé üôé ôï ôåìÜ÷éï åßíáé ôüóï ëåðôü, þóôå ôï
öùò íá äéÝñ÷åôáé ðëÞñùò ìÝóá áð’ áõôü êáé íá öùôßæåé ïìïéüìïñöá ïëüêëçñï ôïí üãêï ôïõ. ¸ôóé, ðáñÜ-
ãïíôáé ïìïéüìïñöá óå ïëüêëçñï ôï ôåìÜ÷éï Si æåýãç çëåêôñïíßùí-ïðþí, ïðüôå êáé ç óõãêÝíôñùóç ôùí öï-
ñÝùí ìåéïíüôçôáò, äçëáäÞ ôùí ïðþí, áõîÜíåôáé ïìïéüìïñöá ðÜíù áðü ôç óôÜèìç èåñìéêÞò éóïññïðßáò.
Áí áðïìáêñõíèåß ç öùôåéíÞ ðçãÞ ôç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ t=0, ôüôå ìåôÜ áðü ÷ñüíï t, ç óõãêÝíôñùóç ðåñßó-
óåéáò ïðþí, âñßóêåôáé üôé èá åßíáé:
(1.22)
üðïõ pï åßíáé ç óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò ôùí ïðþí êáôÜ ôç óôéãìÞ ôçò áðïìáêñýíóåùò ôçò ðçãÞò öùôüò
(óå t=0).
Áðü ôç ó÷Ýóç (1.22) ðñïêýðôåé, üôé, ìåôÜ ôçí ðáñÝëåõóç ÷ñüíïõ t=ôh áðü ôç óôéãìÞ ôçò áðïìáêñýíóå-
ùò ôçò ðçãÞò öùôüò, ç óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò ïðþí èá Ý÷åé ëÜâåé ôçí ôéìÞ pï/Î, üðïõ Î åßíáé ç âÜóç
ôùí íåðåñßùí ëïãáñßèìùí. Ï ÷ñüíïò ôh ïíïìÜæåôáé ÷ñüíïòæùÞò ôùí öïñÝùí ìåéïíüôçôáò.
Óýìöùíá ìå ôá ðáñáðÜíù, óå ÷ñüíï t áðü ôç óôéãìÞ ôçò ðáýóåùò ôïõ öùôéóìïý ôïõ êñõóôÜëëïõ, ç óõ -
íïëéêÞ óõãêÝíôñùóç ïðþí èá åßíáé:
(1.23)
Ôá ßäéá éó÷ýïõí êáô’ áíáëïãßá êáé ãéá ôç óõãêÝíôñùóç çëåêôñïíßùí, üôáí ôï öùôéæüìåíï õëéêü åßíáé
ôýðïõ-p.
Ç óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò óå Ýíáí åîùãåíÞ çìéáãùãü åðçñåÜæåé êõñßùò ôç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝ -
ùí ìåéïíüôçôáò, ãéáôß ç ôåëåõôáßá åßíáé êáôÜ ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝùí ðëåéïíü-
ôçôáò. Ïé óõãêåíôñþóåéò ðåñßóóåéáò ôùí ïðþí êáé ôùí çëåêôñïíßùí åßíáé ïé áõôÝò.
16
Ï ÷ñüíïò æùÞò ôùí öïñÝùí ìåéïíüôçôáò åßíáé ìßá óçìáíôéêÞ ðáñÜìåôñïò ôùí çìéáãùãþí õëéêþí.
ÅîáñôÜôáé áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí áôüìùí ðñïóìåßîåùò êáé ôç óõãêÝíôñùóç ôùí êÝíôñùí åðáíáóõíäÝ-
óåùò óôïí êñýóôáëëï. Óõíåðþò ìðïñåß íá ñõèìéóôåß êáôÜ êÜðïéï ðïóïóôü áðü ôï ó÷åäéáóôÞ ôïõ çìéáãù-
ãïý óôïé÷åßïõ. ¢ôïìá ÷ñõóïý üôáí åéóÜãïíôáé óôïí êñýóôáëëï Si, ðáñüëïí üôé äåí óõíåéóöÝñïõí ïðÝò Þ
çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò, äñïõí ùò ðïëý åíåñãÜ êÝíôñá åðáíáóõíäÝóåùò. Ùò åê ôïýôïõ, êñýóôáëëïé Si
ðåñéÝ÷ïõí óõ÷íÜ ðñïóìåßîåéò ÷ñõóïý ãéá ôçí ðáñáãùãÞ õëéêþí, ãéá ôá ïðïßá ï ÷ñüíïò æùÞò ôùí öïñÝùí
ìåéïíüôçôáò åßíáé ìéêñüò.
1.11.2ÌÞêïòäéá÷ýóåùò.
¸óôù üôé ç äçìéïõñãßá ôùí ïðþí ðåñßóóåéáò ëáìâÜíåé ÷þñá ëüãù óôáèåñïý öùôéóìïý ôçò ñÜâäïõ óôç
èÝóç x=0. ÌåôÜ áðü êÜðïéï ÷ñüíï áðü ôç óôéãìÞ ôçò åíÜñîåùò ôïõ öùôéóìïý èá åðÝëèåé ìßá ìüíéìç êá-
ôÜóôáóç ÷ñïíéêÜ, áëëÜ ç óõãêÝíôñùóç öïñÝùí èá åßíáé äéÜöïñç óôéò äéÜöïñåò áðïóôÜóåéò áðü ôï Üêñï
ôçò ñÜâäïõ. ÅÜí åðéðëÝïí äå÷èïýìå, üôé äåí õößóôáôáé ãÝíåóç ïðþí ðåñßóóåéáò óå ïðïéáäÞðïôå Üëëç èÝ-
óç ôçò ñÜâäïõ åêôüò áðü ôç x=0, èá Ý÷ïìå ãéá ôç óõãêÝíôñùóç ïðþí óå áðüóôáóç x áðü ôï Üêñï ôçò ñÜ-
âäïõ:
(1.24)
üðïõ p(0) åßíáé ç óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò ïðþí óå x=0.
Áðü ôç ó÷Ýóç (1.24) åßíáé ðñïöáíÞò ç öõóéêÞ óçìáóßá ôçò óôáèåñÜò Lh. ÅêöñÜæåé ôçí áðüóôáóç áðü
ôï öùôéæüìåíï Üêñï ôçò ñÜâäïõ, óôçí ïðïßá ç óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò ïðþí Ý÷åé åëáôôùèåß óôï 1/Î ôçò
ôéìÞò ôçò óôç èÝóç x=0. Ç óôáèåñÜ Lh ïíïìÜæåôáé ùò åêôïýôïõ ìÞêïòäéá÷ýóåùò ðåñßóóåéáò ïðþí.
1.12 Öùôïáãùãéìüôçôá – Öùôïáãùãïß.
ÁíáöÝñèçêå ðáñáðÜíù, üôé ìå ôçí ðñüóðôùóç öùôüò óå çìéáãùãü åßíáé äõíáôüí íá ðñïêýøåé ãÝíåóç
æåõãþí çëåêôñïíßùí-ïðþí.
ÊáôÜ ôçí ðñüóðôùóç çëåêôñïìáãíçôéêÞò áêôéíïâïëßáò ó’ Ýíáí çìéáãùãü, Ýíá ìÝñïò ôçò áíáêëÜôáé
áðü ôçí åðéöÜíåéá ôïõ çìéáãùãïý, Ýíá ìÝñïò áðïññïöÜôáé áðü ôïí çìéáãùãü êáé Ýíá ìÝñïò, ìéêñü Þ ìå-
ãÜëï áíÜëïãá ìå ôï ðÜ÷ïò ôïõ çìéáãùãïý, äéÝñ÷åôáé ìÝóá áðü ôïí çìéáãùãü. Åíäéáöåñüìáóôå åäþ éäéáß-
ôåñá ãéá ôï ðïóïóôü ôçò ðñïóðßðôïõóáò áêôéíïâïëßáò ðïõ áðïññïöÜôáé, ãéáôß áõôü ôï ðïóïóôü åßíáé ôï
÷ñÞóéìï, áõôü ðïõ Ý÷åé Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôá ðáñáôçñïýìåíá çëåêôñéêÜ öáéíüìåíá óôïí êñýóôáëëï. Áðü
üëá ôá äõíáôÜ åðáêüëïõèá ôçò áëëçëåðéäñÜóåùò ìáò åíäéáöÝñïõí åäþ åêåßíá ðïõ ïäçãïýí óå áëëáãÞ
ôçò çëåêôñéêÞò óõìðåñéöïñÜò ôïõ êñõóôÜëëïõ. ÁõôÜ áðïôåëïýí ôï ãíùóôü öùôïçëåêôñéêü öáéíüìåíï ìå
äýï ìïñöÝò, ôéò áêüëïõèåò:
á) ÖùôïåêðïìðÞ Þ åîùôåñéêüöùôïçëåêôñéêüöáéíüìåíï. Ç åíÝñãåéá ôùí öùôïíßùí åßíáé áñêåôÞ, þóôå
çëåêôñüíéá, ðïõ ðñïóëáìâÜíïõí áðü áõôÜ åíÝñãåéá, õðåñíéêïýí ôéò åëêôéêÝò äõíÜìåéò êáé áðïìáêñýíï-
íôáé åíôåëþò áðü ôïí êñýóôáëëï.
â) Åóùôåñéêüöùôïçëåêôñéêüöáéíüìåíï. ÅÜí ç åíÝñãåéá ôïõ öùôïíßïõ ðïõ ðñïóðßðôåé äåí åßíáé áñêå -
ôÞ ãéá öùôïåêðïìðÞ, áëëÜ áñêåß ãéá ôïí éïíéóìü åíüò äüôç, áðïäÝêôç Þ áôüìïõ ôïõ çìéáãùãïý, ôüôå áðü
ôçí áëëçëåðßäñáóç ðñïêýðôåé áíôßóôïé÷á Ýíá çëåêôñüíéï áãùãéìüôçôáò, ìßá ïðÞ Þ Ýíá æåýãïò çëåêôñïíß -
ïõ-ïðÞò.
Ç áõîçìÝíç óõãêÝíôñùóç öïñÝùí óå Ýíáí çìéáãùãü, ëüãù ðñïóðôþóåùò çëåêôñïìáãíçôéêÞò áêôéíï -
âïëßáò óå áõôüí, áêïëïõèåßôáé áðü áýîçóç ôçò åéäéêÞò áãùãéìüôçôáò ôïõ çìéáãùãïý. Ôï öáéíüìåíï ïíï -
ìÜæåôáé öùôïáãùãéìüôçôá êáé ï öùôéæüìåíïò çìéáãùãüò öùôïáãùãüò.
Áí nd, pd åßíáé áíôßóôïé÷á ïé óõãêåíôñþóåéò çëåêôñïíßùí êáé ïðþí óôï óêüôïò êáé ód ç áíôßóôïé÷ç åé -
äéêÞ áãùãéìüôçôá ôïõ çìéáãùãïý, áõîçèïýí äå áõôÝò êáôÜ Än, Äp êáé Äó ëüãù öùôéóìïý ôïõ çìéáãùãïý
èá éó÷ýåé:
(1.25)
üðïõ ó åßíáé ç ïëéêÞ åéäéêÞ áãùãéìüôçôá êáôÜ ôï öùôéóìü ôïõ çìéáãùãïý.
17
Ó÷. 1.12.
ÁíôéóôñïöÝáò ìå öùôïáãùãü êáé äýï ëáìðôÞñåò “íÝïí”.
Ï áðëïýóôåñïò öùôïáãùãüò çìéáãùãüò åßíáé åíäïãåíÞò êáé áðïôåëåßôáé áðü Ýíá ëåðôü óôñþìá ïìïé-
ïãåíïýò êáèáñïý çìéáãùãïý õëéêïý, ð.÷. Ge, Si, ìå äýï ùìéêÝò åðáöÝò óôá Üêñá ãéá ôïõò áêñïäÝêôåò ôïõ.
Ôï õëéêü, ôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðåñéóóüôåñï óÞìåñá ùò öùôïáãùãüò, åßíáé ôï InSb, ãéáôß Ý÷åé ëåðôü
åíåñãåéáêü ÷Üóìá êáé åßíáé Ýôóé êáôÜëëçëï ãéá êáôáóêåõÞ áíé÷íåõôþí óôçí ðÝñá áðü ôçí õðÝñõèñç ðå-
ñéï÷Þ ôïõ öÜóìáôïò.
Óôï ó÷Þìá 1.12 ðáñïõóéÜæåôáé ìßá áðëÞ åöáñìïãÞ åíüò öùôïáãùãïý óå óõíäõáóìü ìå äýï ëáìðôÞñåò
“íÝïí”. ¼ôáí ï ëáìðôÞñáò Á äåí åßíáé åíåñãïðïéçìÝíïò, ï öùôïáãùãüò, áöïý äåí öùôßæåôáé, ðáñïõóéÜ-
æåé õøçëÞ áíôßóôáóç êáé äßíåé Ýôóé ôç äõíáôüôçôá íá åíåñãïðïéçèåß ï ëáìðôÞñáò Â. ¼ôáí åíåñãïðïéçèåß
ï ëáìðôÞñáò Á, èá öùôéóèåß ï öùôïáãùãüò ÖÁ, ïðüôå èá åëáôôùèåß ç áíôßóôáóÞ ôïõ ìå áðïôÝëåóìá íá
åëáôôùèåß ç ôÜóç óôï ëáìðôÞñá Â þóôå íá ìç öùôïâïëåß. Ç äéÜôáîç áõôÞ äñá ùò Ýíáò áíôéóôñïöÝáò Þ ðý-
ëçÍÏÔ ðïõ èá ãíùñßóïìå óôï üãäïï êåöÜëáéï.
1.13 ÁóêÞóåéò. á) Áí ç ñÜâäïò áðïôåëåßôáé áðü êáèáñü Ge, íá

ðñïóäéïñéóèåß ç áíôßóôáóç ìåôáîý ôùí Üêñùí
1. Êáèáñü êñõóôáëëéêü Ge Ý÷åé 4,5 x 1028 Üôï- ôçò.
ìá/m3. Óôïõò 300ïÊ Ýíá Üôïìï óå 2 x 109 åßíáé éï- â) Íá ðñïóäéïñéóèåß ç óõãêÝíôñùóç áðïäåêôþí,
íéóìÝíï. Ïé åõêéíçóßåò ôùí çëåêôñïíßùí êáé ðïõ ðñÝðåé íá åéóá÷èïýí óôç ñÜâäï, þóôå ç
ïðþí óôïõò 300ïÊ åßíáé 0,4 êáé 0,2m2/Vs áíôß - áíôßóôáóÞ ôçò íá ãßíåé 20Ù.
óôïé÷á. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x (Áð.: 15,6kÙ, 4,69 x 1016cm–3)
10–19C.
3. Óå ìßá ñÜâäï Si ìÞêïõò 2cm êáé äéáôïìÞò 1mm2
á) Íá ðñïóäéïñéóèåß ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá ôïõ
õðÜñ÷åé óõãêÝíôñùóç áðïäåêôþí 70 x 1014cm–3.
êáèáñïý Ge.
Ç óõãêÝíôñùóç ôùí åíäïãåíþí öïñÝùí óôï êá-
â) Íá õðïëïãéóèåß ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá ôïõ Ge
èáñü Si êáé óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò åß-
óôïõò 300ïÊ, üôáí ðñïóôåèïýí óå áõôü ðñï- íáé 1010cm–3, åíþ óôçí ßäéá èåñìïêñáóßá ïé åõêé-
óìåßîåéò ôñéóèåíïýò óôïé÷åßïõ óå áíáëïãßá 1 íçóßåò ïðþí êáé çëåêôñïíßùí åßíáé áíôßóôïé÷á
Üôïìï óå 107 Üôïìá Ge. 500 êáé 1500cm2/Vs. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ
(Áð.: 2,16S/m, 144S/m) åßíáé 1,6 x 10–19C. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç áíôßóôáóç
2. ÑÜâäïò Ge êõëéíäñéêïý ó÷Þìáôïò Ý÷åé äéáôïìÞ ôïõ åîùãåíïýò çìéáãùãïý óôç èåñìïêñáóßá ðå-
1mm2 êáé ìÞêïò 3cm. Óôç èåñìïêñáóßá ôùí ñéâÜëëïíôïò.
300ïÊ ç óõãêÝíôñùóç ôùí åíäïãåíþí öïñÝùí åß - (Áð.: 357Ù)
íáé ni=2 x 1013cm–3, ïé äå åõêéíçóßåò ôùí ïðþí 4. ÑÜâäïò Ge ìÞêïõò 10mm êáé ôåôñáãùíéêÞò äéá-
êáé ôùí çëåêôñïíßùí åßíáé 2000 êáé 4000cm2/Vs ôïìÞò 1mm2 ðåñéÝ÷åé óõíïëéêÜ 5 x 1013 Üôïìá
áíôßóôïé÷á. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé ðñïóìåßîåùí äüôç. Ç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝùí
1,6 x 10–19C. åíäïãåíïýò êñõóôÜëëïõ Ge óôç èåñìïêñáóßá ðå-
18
ñéâÜëëïíôïò åßíáé 2,4 x 1019m–3, ïé äå åõêéíçóßåò óç ôùí åíäïãåíþí öïñÝùí åßíáé 2,4 x 1013cm–3
çëåêôñïíßùí êáé ïðþí åßíáé áíôßóôïé÷á 3900 êáé êáé ïé åõêéíçóßåò ôùí ïðþí êáé çëåêôñïíßùí
1900cm2/Vs. Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé åßíáé áíôßóôïé÷á 1900 êáé 3900cm2/Vs. Ôï
1,6 x 10–19C. Íá õðïëïãéóèïýí ãéá ôç èåñìïêñá- öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x 10–19C.
óßá ðåñéâÜëëïíôïò: â) ÑÜâäïò Ge ìÞêïõò 10mm êáé ôåôñáãùíéêÞò
á) Ïé óõãêåíôñþóåéò ôùí çëåêôñïíßùí êáé ïðþí äéáôïìÞò 1mm2 ðåñéÝ÷åé óõíïëéêÜ 5 x 1013
êáèþò êáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá ôçò ñÜâäïõ. Üôïìá ðñïóìåßîåùí äüôç. Íá õðïëïãéóèåß
â) Ç áíôßóôáóç ìåôáîý ôùí ôåôñáãùíéêþí ãéá ôá äåäïìÝíá ôïõ ìÝñïõò (á) ç áíôßóôáóç
Üêñùí ôçò ñÜâäïõ. ìåôáîý ôùí ôåôñáãùíéêþí Üêñùí ôçò ñÜ-
(Áð.: 5 x 1021m–3, 1,15 x 1017m–3, 312S/m, 32Ù) âäïõ.
(Áð.: 2,09S/m, 32Ù)
5. Óôï êáèáñü Si õðÜñ÷ïõí 1,5 x 1010 åëåýèåñá
çëåêôñüíéá áíÜ cm3 óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜë- 9. Óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò ç èåùñçôéêÞ åé -
ëïíôïò, üðïõ ç åéäéêÞ ôïõ áíôßóôáóç åßíáé 2 x äéêÞ áíôßóôáóç êáèáñïý Si åßíáé 2 x 105Ùcm,
105Ùcm. Èåùñþíôáò üôé ç åõêéíçóßá ôùí çëå- õðÜñ÷ïõí äå 1,5 x 1010 åëåýèåñá æåýãç çëåêôñï-
êôñïíßùí åßíáé ôñéðëÜóéá ôçò åõêéíçóßáò ôùí íßùí-ïðþí áíÜ cm3 óå Ýíáí ôÝôïéï êñýóôáëëï.
ïðþí êáé üôé åßíáé ç ßäéá ðåñßðïõ óôï êáèáñü Ðïéá ðñÝðåé íá åßíáé ç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîå-
êáé óôï åîùãåíÝò Si, íá ðñïóäéïñéóèåß ç áíá- ùí äüôç óå ñÜâäï Si ôåôñáãùíéêÞò äéáôïìÞò ìå
ãêáßá óõãêÝíôñùóç áðïäåêôþí óå ñÜâäï Si äéá- ðëåõñÜ 1mm, ìÞêïõò 1cm, þóôå ç áíôßóôáóÞ ôïõ
ôïìÞò 1mm2 êáé ìÞêïõò 1cm, þóôå ç áíôßóôáóÞ íá åßíáé 200Ù; Íá èåùñÞóåôå ôçí åõêéíçóßá ôùí
ôçò íá åßíáé 100Ù. çëåêôñïíßùí ôñéðëÜóéá ôçò åõêéíçóßáò ôùí ïðþí
(Áð.: 12 x 1015cm–3) êáé üôé åßíáé ðåñßðïõ ç ßäéá óôï êáèáñü êáé óôï
ìç êáèáñü Si.
6. Íá ðñïóäéïñéóèïýí ïé ôéìÝò ôùí óõãêåíôñþóåùí (Áð.: 2 x 1015cm–3)
ôùí öïñÝùí óå åîùãåíÞ çìéáãùãü, ôïõ ïðïßïõ ç
áíôßóôáóç óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé
ßóç ìå ôçí áíôßóôáóç åíäïãåíïýò çìéáãùãïý éäß-
ùí äéáóôÜóåùí óôçí ßäéá èåñìïêñáóßá.
(ÁãíïÞóôå ôçí ðåñßðôùóç n=p=ni).
(Áð.: n=niìh/ìe, p=niìe/ìh)
7. Óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò ç óõãêÝíôñùóç
åíäïãåíþí öïñÝùí óå êáèáñü êñýóôáëëï Si åß-
íáé 1010cm–3. ÌéêñïáíôéóôÜôçò åîùãåíïýò Si
ðÜ÷ïõò 2ìm ðåñéÝ÷åé ðñïóìåßîåéò âïñßïõ óå óõ-
ãêÝíôñùóç 1014cm–3.Ïé åõêéíçóßåò çëåêôñïíßùí
êáé ïðþí åßíáé áíôßóôïé÷á 1500 êáé 500cm2/Vs.
Ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6 x 10–19C.
á) Íá õðïëïãéóèåß ç áíôßóôáóç ôïõ ìéêñïáíôé -
óôÜôç áíÜ ôåôñáãùíßäéï.
â) Áí ç áíôßóôáóç ðñÝðåé íá äéðëáóéáóèåß ìå ôç
äéÜ÷õóç áôüìùí öùóöüñïõ óôïí ßäéï çìéáãù-
ãü, íá õðïëïãéóèïýí ïé äýï ôéìÝò ôçò óõãêå-
íôñþóåùò öùóöüñïõ ìå ôéò ïðïßåò ìðïñåß íá
åðéôåõ÷èåß áõôü óôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëï-
íôïò.
(Áð.: 625kÙ/ôåôñáã., 5 x 1013cm–3,
1,17 x 1014cm–3)
8. á) Íá ðñïóäéïñéóèåß ç åëÜ÷éóôç ôéìÞ ôçò åéäéêÞò
áãùãéìüôçôáò åîùãåíïýò çìéáãùãïý Ge óôç
èåñìïêñáóßá ôùí 300ïÊ, üðïõ ç óõãêÝíôñù -
kef2amikra.qxd 24/9/2008 9:34 Page 19
2 ÄÉÏÄÏÉ
Ôïõò çìéáãùãïýò ðïõ ãíùñßóáìå óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï èá ÷ñçóéìïðïéÞóïìå åäþ, óôçí ðñáãìá-
ôïðïßçóç (êáôáóêåõÞ) ôùí äéüäùí äéáöüñùí ôýðùí. Ç äßïäïò åßíáé âáóéêü çëåêôñïíéêü óôïé÷åßï ðïëëþí
çëåêôñïíéêþí êõêëùìÜôùí, ðïõ üôáí óõíäõÜæåôáé ìå Üëëá çëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá, ð.÷. åíéó÷õôÝò, ðñïêý-
ðôïõí ÷áñáêôçñéóôéêÝò ðïõ åßíáé áäýíáôï íá ëçöèïýí áëëéþò. Óôï êåöÜëáéï ôïýôï åîçãåßôáé ç ëåéôïõñãßá
ôùí äéáöüñùí çìéáãùãþí äéüäùí êáé ðáñáôßèåíôáé ïñéóìÝíåò áðü ôéò åöáñìïãÝò ôïõò, üðùò ç áíüñèùóç
åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò, ç øáëßäéóç, ï ðïëëáðëáóéáóìüò óõíå÷ïýò ôÜóåùò, ç óôáèåñïðïßçóç ôÜóåùò ìå
÷ñÞóç äéüäùí Zener êëð.
2.1 ÉäáíéêÞ äßïäïò.
Ç éäáíéêÞ äßïäïò åßíáé Ýíá çëåêôñïíéêü óôïé÷åßï ìå äýï áêñïäÝêôåò, ôïõ ïðïßïõ ç ó÷Ýóç ìåôáîý ñåý-
ìáôïò I êáé ôÜóåùò V óôïõò áêñïäÝêôåò ôïõ åêöñÜæåôáé ìÝóù ôïõ äéáãñÜììáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.1(á). Ôï
äéÜãñáììá áõôü áðïôåëåß ôçí I-V ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôçò éäáíéêÞò äéüäïõ. Áðü áõôü öáßíåôáé üôé ç ó÷Ýóç ôùí
I êáé V äåí åßíáé ãñáììéêÞ, ðïõ óçìáßíåé üôé ç äßïäïò åßíáé Ýíá ìç ãñáììéêü óôïé÷åßï. Ôï óýìâïëï ôçò äé-
üäïõ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 2.1(â).
Ç éäáíéêÞ äßïäïò Üãåé êáôÜ ôç ìßá öïñÜ, üôáí ç Üíïäüò ôçò åßíáé èåôéêÞ ùò ðñïò ôçí êÜèïäï. Ôüôå ëÝìå
üôé åßíáé ïñèÜ ðïëùìÝíç. Ç ðôþóç ôÜóåùò óôïõò áêñïäÝêôåò ôçò åßíáé ìçäåíéêÞ êáé ôï ñåýìá ôçò ìðïñåß
íá åßíáé áðåñéüñéóôï, äçëáäÞ ç äßïäïò ðáñïõóéÜæåé ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç. ¼ôáí ç Üíïäïò åßíáé áñíçôéêÞ
ùò ðñïò ôçí êÜèïäï, ç äßïäïò åßíáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç ôï äå ñåýìá óå áõôÞí åßíáé ìçäÝí ãéá ïðïéáäÞ-
ðïôå ôÜóç, äçëáäÞ ç äßïäïò ðáñïõóéÜæåé Üðåéñç áíôßóôáóç.
Ç ðñáãìáôéêÞ äßïäïò äéáöÝñåé ôçò éäáíéêÞò óôá áêüëïõèá óçìåßá: ÊáôÜ ôçí ïñèÞ ðüëùóç ðáñïõóéÜ-
æåé ìéêñÞ áëëÜ ìç ãñáììéêÞ áíôßóôáóç, åíþ êáôÜ ôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç ðáñïõóéÜæåé ðåðåñáóìÝíç áëëÜ
õøçëÞ ó÷åôéêÜ áíôßóôáóç. Åðßóçò, ãéá ôçí áðïöõãÞ êáôáóôñïöÞò ôçò ðñÝðåé ôï ñåýìá ôçò êáèþò êáé ç
áíÜóôñïöç ôÜóç óôïõò áêñïäÝêôåò ôçò íá ìçí õðåñâáßíïõí ôéò áêñáßåò ôéìÝò ðïõ äßíåé ï êáôáóêåõáóôÞò.
Ó÷. 2.1.
ÉäáíéêÞ äßïäïò: (á) I-V ÷áñáêôçñéóôéêÞ, (â) ôï óýìâïëü ôçò.
20
2.2 Êñõóôáëëïäßïäïò.
Ç ðñáãìáôéêÞ äßïäïò êáôáóêåõÜæåôáé óÞìåñá ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ áðü çìéáãùãïýò. Äýï âáóéêïß
ôñüðïé êáôáóêåõÞò åßíáé: á) ç Ýíùóç (åðáöÞ) çìéáãùãïý êñõóôÜëëïõ ôýðïõ-p ìå çìéáãùãü êñýóôáëëï ôý-
ðïõ-n (Ýíùóç Þ åðáöÞ pn) êáé â) ç åðáöÞ ìåôÜëëïõ (ð.÷. áñãéëßïõ) ìå çìéáãùãü êñýóôáëëï (äßïäïé
Schottky). Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ÷áñáêôçñßæåôáé ùò êñõóôáëëïäßïäïò, üñïò ìå ôïí ïðïßï áíáöåñüôáí
óôï ðáñåëèüí. ÓÞìåñá ï üñïò ðïõ åðéêñáôåß åßíáé çìéáãùãüò äßïäïò êáé áíáöÝñåôáé êõñßùò óôçí åðáöÞ
pn, åíþ ç åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý áöïñÜ óôéò äéüäïõò Schottky.
ÅðáöÞ pn ðñïêýðôåé, üôáí ïé äýï ôýðïé åîùãåíþí çìéáãùãþí, ôïõò ïðïßïõò ãíùñßóáìå óôï ðñïçãïý-
ìåíï êåöÜëáéï, âñßóêïíôáé óå óôåíÞ ÷çìéêÞ åðáöÞ. Äýï ìÝèïäïé ðñáãìáôïðïéÞóåþò ôçò, ðñùôáñ÷éêÞò óç-
ìáóßáò óôçí êáôáóêåõÞ ïëïêëçñùìÝíùí êõêëùìÜôùí, åßíáé ïé áêüëïõèåò:
á) ÊáôáóêåõÜæåôáé ëåðôü ôåìÜ÷éï çìéáãùãïý êñõóôÜëëïõ åíüò ôýðïõ êáé óôç óõíÝ÷åéá äéá÷Ýïíôáé
ìÝóá óå áõôü, ìÝ÷ñé Ýíá ðñïêáèïñéóìÝíï âÜèïò, Üôïìá áíôßèåôçò ðñïóìåßîåùò.
â) ÊáôáóêåõÜæåôáé ëåðôü ôåìÜ÷éï çìéáãùãïý êñõóôÜëëïõ åíüò ôýðïõ êáé ðÜíù óå áõôü áíáðôýóóåôáé
åðéôáîéáêÜ ëåðôü óôñþìá çìéáãùãïý ôïõ áíôßèåôïõ ôýðïõ.
Ç åðáöÞ pn åßíáé ÷ñçóéìüôáôç, ãéáôß åßíáé ç âÜóç êáôáóêåõÞò êáé ôùí Üëëùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí,
ð.÷. ôñáíæßóôïñ, èõñßóôïñ êëð. êáèþò êáé ôùí ïëïêëçñùìÝíùí êõêëùìÜôùí.
Ãéá íá åßíáé ÷ñÞóéìç ç åðáöÞ pn ãéá ôïõò ðéï ðÜíù óêïðïýò, ðñÝðåé ç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí íá
ìåôáâÜëëåôáé áðü ôçí ðåñéï÷Þ åðéêñáôÞóåùò ôùí äïôþí óôçí ðåñéï÷Þ åðéêñáôÞóåùò ôùí áðïäåêôþí óå
ðïëý ìéêñÞ áðüóôáóç. Ãéá ôá Si êáé Ge ç áðüóôáóç áõôÞ äåí ìðïñåß íá åßíáé ìåãáëýôåñç áðü 10–5 cm ãéá
åðéôõ÷Þ åðáöÞ pn. Áí ç áðüóôáóç åßíáé ìåãáëýôåñç, ç ìåôáâïëÞ óôï åßäïò ðñïóìåßîåùí ðïõ åðéêñáôåß åß-
íáé âáèìéáßá, ìå áðïôÝëåóìá ï êñýóôáëëïò íá óõìðåñéöÝñåôáé ùò áãùãüò ìå äýï åßäç öïñÝùí, ôùí
ïðïßùí ïé óõãêåíôñþóåéò ìåôáâÜëëïíôáé áðü óçìåßï óå óçìåßï.
2.3 Ç åðáöÞ pn.
Ãéá íá ìåëåôÞóïìå èåùñçôéêÜ ôç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ìéáò åðáöÞò pn, ôçí ðñïóåããßæïìå ìå Ýíá áðëï-
ðïéçìÝíï õðüäåéãìá (ìïíôÝëï), ãéáôß ç áêñéâÞò èåùñçôéêÞ áíÜëõóç åßíáé äõóêïëüôáôç. ¸ôóé èåùñïýìå
üôé: á) ç åðáöÞ åßíáé áðüôïìç, â) ç åðáíáóýíäåóç öïñÝùí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò åðáöÞò åßíáé áìåëçôÝá êáé
ã) äåí õößóôáíôáé ðåäßá óôá çìéáãùãÜ õëéêÜ ìáêñéÜ áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò åðáöÞò.
ÁíåîÜñôçôá ôïõ ôñüðïõ êáôáóêåõÞò ôçò åðáöÞò pn, áò èåùñÞóïìå áñ÷éêÜ ôá äýï ôåìÜ÷éá ÷ùñéóôÜ [ó÷.
2.3(á)]. Óôï ôåìÜ÷éï ôýðïõ-p õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò åëåýèåñåò ïðÝò êáé ëßãá åëåýèåñá çëåêôñüíéá, åíþ óôï ôå-
ìÜ÷éï ôýðïõ-n õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ åëåýèåñá çëåêôñüíéá êáé ëßãåò åëåýèåñåò ïðÝò.
Óôï ó÷Þìá 2.3(â) ôá äýï ôåìÜ÷éá äåéêíýïíôáé óå åðáöÞ. Ôá åëåýèåñá çëåêôñüíéá áðü ôï õëéêü ôýðïõ-
n áñ÷ßæïõí íá äéá÷Ýïíôáé óôï õëéêü ôýðïõ-p, óýìöùíá ìå üóá åêôÝèçêáí óôçí ðáñÜãñáöï 1.11, ïðüôå êáé
åðáíáóõíäÝïíôáé ìå ïðÝò, ïé ïðïßåò âñßóêïíôáé åêåß óå áöèïíßá. Åðßóçò ïðÝò áðü ôï õëéêü ôýðïõ-p äéá-
÷Ýïíôáé óôï õëéêü ôýðïõ-n êáé åðáíáóõíäÝïíôáé åêåß ìå çëåêôñüíéá. Ç ñïÞ áõôÞ öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò ðá-
ñéóôÜíåôáé ìå ôï ñåýìá äéá÷ýóåùò Id [ó÷. 2.3(â)].
Ëüãù ôçò ìåãÜëçò ðéèáíüôçôáò åðáíáóõíäÝóåùò, ïé ïðÝò êáé ôá çëåêôñüíéá äåí åéóäýïõí óå ìåãÜëï
âÜèïò óôçí ðåñéï÷Þ åðéêñÜôåéáò ôùí Üëëùí. ¸ôóé ç åðáíáóýíäåóç ëáìâÜíåé ÷þñá óå ðåñéï÷Ýò êé áðü ôéò
äýï ðëåõñÝò ôçò åðáöÞò, ðïëý óôåíÝò, ãýñù áð’ áõôÞí. Ëüãù ôçò åðáíáóõíäÝóåùò ç ðåñéï÷Þ áõôÞ ðåñéÝ-
÷åé ðïëý ëßãïõò åëåýèåñïõò öïñåßò êáé, ùò åê ôïýôïõ, ïíïìÜæåôáé ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò (ðåñéï÷Þ åëëåßøåùò
öïñÝùí - carrier depletion region). ÅîÜëëïõ óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ôá äÝóìéá öïñôßá äåí åîïõäåôåñþíïíôáé,
ìå áðïôÝëåóìá ç ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò íá åßíáé ïõóéáóôéêÜ Ýíá äéðïëéêü óôñþìá öïñôßùí, ðïõ ïíïìÜæåôáé
öïñôßï ÷þñïõ.
ÅðåéäÞ ï êñýóôáëëïò ðñÝðåé íá ðáñáìåßíåé çëåêôñéêÜ ïõäÝôåñïò, ôá "áðïêáëõðôüìåíá" èåôéêÜ öïñôßá
áðü ôç ìßá ðëåõñÜ ôçò åðáöÞò åßíáé ßóá óå áñéèìü ìå ôá "áðïêáëõðôüìåíá" áñíçôéêÜ öïñôßá áðü ôçí Üëëç
ðëåõñÜ ôçò åðáöÞò. Ôá áìåôÜèåôá éüíôá äåéêíýïíôáé ó÷çìáôéêÜ óôï ó÷Þìá 2.3(â), åíþ óôï ó÷Þìá 2.3(ã)
ðáñïõóéÜæåôáé ç êáôáíïìÞ ôùí óõãêåíôñþóåùí ôùí öïñÝùí äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò. Ôï ïëéêü
21
öïñôßï ÷þñïõ êáé ç êáôáíïìÞ ôïõ ðáñïõóéÜæåôáé
óôï ó÷Þìá 2.3(ä). Ç ðáñïõóßá ôùí äýï áíôßèåôá
öïñôéóìÝíùí óôñùìÜôùí Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç äç-
ìéïõñãßá åíüò çëåêôñéêïý ðåäßïõ óôçí ðåñéï÷Þ áñáé-
þóåùò, ç Ýíôáóç ôïõ ïðïßïõ äåéêíýåôáé ùò óõíÜñôç-
óç ôçò áðïóôÜóåùò óôï ó÷Þìá 2.3(å). Ôï ìÝãéóôï ôçò
åíôÜóåùò åìöáíßæåôáé áêñéâþò óôçí åðáöÞ, áð' üðïõ
äéÝñ÷åôáé ï ìÝãéóôïò áñéèìüò äõíáìéêþí ãñáììþí.
¾ðáñîç ôïõ ðåäßïõ ôïýôïõ óõíåðÜãåôáé êáé ýðáñîç
äéáöïñÜò äõíáìéêïý ìåôáîý ôùí äýï ôìçìÜôùí ôçò
ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò
[ó÷. 2.3(óô)]. Ç ïëéêÞ áõôÞ äéáöïñÜ äõíáìéêïý ðáñé-
óôÜíåôáé ìå Øï. ÔÝôïéá ôÜóç åìöáíßæåôáé ðÜíôïôå,
üôáí äýï çëåêôñéêÜ áíüìïéá õëéêÜ Ýñ÷ïíôáé óå
åðáöÞ êáé ïíïìÜæåôáé ôÜóç (Þ äõíáìéêü) åðáöÞò, Þ
êáé öñáãìüò äõíáìéêïý.
Ôï çëåêôñéêü ðåäßï óôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò åîá-
óêåß áíáóôáëôéêÞ åðßäñáóç óôç äéÜ÷õóç ôùí öïñÝùí
ðëåéïíüôçôáò óôéò áíôßèåôåò ðåñéï÷Ýò äåîéÜ êáé áñé-
óôåñÜ ôçò åðáöÞò. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ìüíïí åêåßíïé ïé
öïñåßò ðëåéïíüôçôáò ìå êéíçôéêÞ åíÝñãåéá ìåãáëýôå-
ñç áðü eØï ìðïñïýí íá õðåñâïýí ôï öñáãìü äõíáìé-
êïý Øï, äçëáäÞ íá ðåñÜóïõí ìÝóá áðü ôçí åðáöÞ.
Óõíåðþò ôï ñåýìá äéá÷ýóåùò Id åîáñôÜôáé áðü ôï Øï,
ôï ïðïßï öõóéêÜ åîáñôÜôáé áðü ôïí áñéèìü ôùí öïñ-
ôßùí ðïõ "áðïêáëýöèçêáí" äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò
åðáöÞò.
Óå áíôßèåóç ìå ôïõò öïñåßò ðëåéïíüôçôáò, ïé öï-
ñåßò ìåéïíüôçôáò õðïâïçèïýíôáé áðü ôï äõíáìéêü Ó÷. 2.3.
(á) Çìéáãùãïß ôýðùí-p êáé -n, (â) çìéáãùãïß ôýðùí-p
Øï íá ðåñÜóïõí áðü ôçí åðáöÞ êáé Ýôóé ðñïêýðôåé
êáé -n óå åðáöÞ, (ã) êáôáíïìÞ óõãêåíôñþóåùí ïðþí
ôï ñåýìá ïëéóèÞóåùò Is óôï ó÷Þìá 2.3(â), ôï ïðïßï êáé çëåêôñïíßùí, (ä) öïñôßï ÷þñïõ óôçí ðåñéï÷Þ áñáé-
åßíáé áíôßèåôçò öïñÜò áðü ôï Id. Ôï ñåýìá Is åîáñ- þóåùò, (å) çëåêôñéêü ðåäßï óôçí ßäéá ðåñéï÷Þ, (óô)
ôÜôáé áðü ôï ñõèìü ãåíÝóåùò ôùí öïñÝùí ìåéïíüôç- öñáãìüò äõíáìéêïý.
ôáò, ï ïðïßïò, üðùò åßäáìå, åßíáé åêèåôéêÞ óõíÜñôç-
óç ôçò èåñìïêñáóßáò. ¸ôóé êáé ôï ñåýìá Is áõîÜíåôáé Ýíôïíá ìå ôç èåñìïêñáóßá. Óå óõíèÞêåò éóïññïðß-
áò êáé åöüóïí ç äéÜôáîç áðïôåëåß áíïéêôü êýêëùìá, èá ðñÝðåé ôï ïëéêü ñåýìá ìÝóá áðü ôçí åðáöÞ íá åß-
íáé ìçäÝí, ïðüôå êáé Id=Is.
Óôï óçìåßï ôïýôï ðñÝðåé íá ôïíéóèåß, üôé, ü÷é ìüíï ôï óõíïëéêü ñåýìá óôçí åðáöÞ åßíáé ìçäÝí, áëëÜ
êáé ÷ùñéóôÜ ôï óõíïëéêü ñåýìá ïðþí åßíáé ìçäÝí êáé ôï óõíïëéêü ñåýìá çëåêôñïíßùí åßíáé ìçäÝí.
Ôï ýøïò ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý âñßóêåôáé üôé åßíáé:
kT n no p po
Øo = ln (2.1)
e n 2i
Þ
kT N N
Øo = ln D 2 A (2.2)
e ni
Áðü ôçí åîßóùóç (2.2) ðáñáôçñïýìå, üôé ï öñáãìüò äõíáìéêïý åßíáé óõíÜñôçóç ôùí óõãêåíôñþóåùí ôùí ðñïóìåßîåùí óôéò
äýï ðåñéï÷Ýò, åîáñôÜôáé äå êáé áðü ôç èåñìïêñáóßá ôïõ êñõóôÜëëïõ, ãéáôß ç èåñìïêñáóßá êáèïñßæåé ôçí ôéìÞ ôçò óõãêåíôñþóå-
ùò ni.
22
ÅîÜëëïõ ôï åýñïò L ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò áðïäåéêíýåôáé üôé åßíáé:
2Ø oå ⎛ 1 1 ⎞ (2.3)
L = ⎜ + ⎟
⎜
e ⎝ NA N D ⎟⎠
üðïõ å åßíáé ç áðüëõôç äéçëåêôñéêÞ óôáèåñÜ ôïõ õëéêïý.

Óôçí ðñÜîç ðïëëÝò öïñÝò ç ìßá ðåñéï÷Þ Ý÷åé ðïëý ìåãáëýôåñç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí áðü ôçí Üëëç. ÅÜí äå÷èïýìå ð.÷.
üôé ÍÁ>>ÍD, ôüôå ôï åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò ëáìâÜíåé ôçí áêüëïõèç ôéìÞ:
2 Ψoå
L ≅ (2.4)
eN D
ÄçëáäÞ åîáñôÜôáé ìüíïí áðü ôç ìéêñüôåñç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò âñß-
óêåôáé óôçí ðëåõñÜ ôçò åðáöÞò ìå ôç ìéêñüôåñç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí.
×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôïõ L êõìáßíïíôáé áðü 0,1 ìÝ÷ñé 0,5ìm.
2.4 ÅöáñìïãÞ ôÜóåùò óôçí åðáöÞ pn.
ÌÝ÷ñé ôþñá åîåôÜóèçêå ç åðáöÞ pn ÷ùñßò åîùôåñéêÞ ðüëùóç. Áí åöáñìüóïìå óõíå÷Þ ôÜóç óôçí
åðáöÞ pn áðü åîùôåñéêÞ ðçãÞ, äéáêñßíïìå äýï ðåñéðôþóåéò:
á) Ç ðåñéï÷Þ p åßíáé ðïëùìÝíç áñíçôéêÜ ùò ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ n (áíÜóôñïöç ðüëùóç ôçò åðáöÞò pn).
â) Ç ðåñéï÷Þ p åßíáé ðïëùìÝíç èåôéêÜ ùò ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ n (ïñèÞ ðüëùóç ôçò åðáöÞò pn).
ÅîåôÜæïìå êÜèå ìßá ðåñßðôùóç ÷ùñéóôÜ.
2.4.1 Ç åðáöÞ pn ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç.
Áò èåùñÞóïìå ôçí åðáöÞ pn ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç, äçëáäÞ ôçí ðåñéï÷Þ ôýðïõ-n ðïëùìÝíç èåôéêÜ ùò
ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ ôýðïõ-p [ó÷. 2.4á(á)]. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ç äéáöïñÜ äõíáìéêïý óôéò äýï ðëåõñÝò ôçò
åðáöÞò èá áõîçèåß, äçëáäÞ ôï ýøïò ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý èá áõîçèåß êáôÜ ôï ìÝãåèïò ôçò åîùôåñéêÞò
ôÜóåùò ðïëþóåùò [ó÷. 2.4á(â)]. Áðü ôç ó÷Ýóç (2.3) ðñïêýðôåé üôé ç áýîçóç ôïõ ýøïõò ôïõ öñáãìïý äõíá-
ìéêïý èá óõíïäåýåôáé êáé áðü äéáðëÜôõíóç ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 2.4á(á) ìå
åóôéãìÝíåò ãñáììÝò.
ÅëÜ÷éóôåò ïðÝò áðü ôçí ðåñéï÷Þ p êáé åëÜ÷éóôá çëåêôñüíéá ôçò ðåñéï÷Þò n, üôáí öèÜíïõí óôçí ðåñéï-
÷Þ áñáéþóåùò, Ý÷ïõí åðáñêÞ êéíçôéêÞ åíÝñãåéá, þóôå íá õðåñâïýí ôïí áõîçìÝíï öñáãìü äõíáìéêïý.
Áíôßèåôá ïé ëßãïé öïñåßò ìåéïíüôçôáò, üôáí ðëçóéÜæïõí ôçí åðáöÞ, óáñþíïíôáé áðü ôï ðåäßï óôéò áíôßèå-
ôåò ðåñéï÷Ýò. ¸ôóé ïé óõãêåíôñþóåéò öïñÝùí ìåéïíüôçôáò Ýîù áðü ôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò êáé êïíôÜ óå
áõôÞ åßíáé êáôÜ ðïëý ìéêñüôåñåò áðü ôéò óõãêåíôñþóåéò éóïññïðßáò pno êáé npo. Ç êáôáíïìÞ ôùí óõãêå-
íôñþóåùí ôùí öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò êáé ìåéïíüôçôáò äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò åßíáé
üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 2.4á(ã).
Ìå âÜóç ôá ðáñáðÜíù, ôï ñåýìá äéá÷ýóåùò Id èá åßíáé ìåéùìÝíï óå ó÷Ýóç ìå ôï Is, ôï ïðïßï äåí õöß-
óôáôáé ìåßùóç. Áí áõîçèåß êáôÜ áðüëõôç ôéìÞ ç áíÜóôñïöç ðüëùóç ðåñéóóüôåñï, ôï ñåýìá Id èá åëáôôù-
èåß, Ýùò üôïõ ôåëéêÜ ìçäåíéóèåß ãéá åðáñêÞ áíÜóôñïöç ðüëùóç. Ôï åîùôåñéêü ñåýìá I èá éóïýôáé óõíå-
ðþò ìå:
I = Is – Id
ìå ìÝãéóôç ôéìÞ Is. Ôï ñåýìá Is áðïôåëåß ôï ïíïìáæüìåíï ñåýìá êüñïõ ôçò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíçò åðáöÞò
pn. Ôïýôï ìåôáâÜëëåôáé Ýíôïíá ìå ôç èåñìïêñáóßá, ç äå ôéìÞ ôïõ óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá åßíáé ôçò ôÜ-
îåùò ôïõ 10–13Á. Åíôïýôïéò ôï áíÜóôñïöï ñåýìá óå åðáöÞ pn Si ðïõ ðáñáôçñåßôáé ðåéñáìáôéêÜ óôç óõ-
íÞèç èåñìïêñáóßá åßíáé ôçò ôÜîåùò ôïõ nÁ, ãéá äå ôï Ge ôçò ôÜîåùò ôïõ ìÁ. Ç áõîçìÝíç áõôÞ ôéìÞ ïöåß-
ëåôáé óå Üëëá öáéíüìåíá, üðùò ýðáñîç ñåõìÜôùí äéáññïÞò óôçí åðéöÜíåéá ôïõ êñõóôÜëëïõ, êáèþò êáé
ãÝíåóç êáé åðáíáóýíäåóç öïñÝùí óôçí åðéöÜíåéÜ ôïõ.
Áí ç áíÜóôñïöç ôÜóç óôçí åðáöÞ pn áõîçèåß ðÝñá áðü ìéá ïñéóìÝíç ôéìÞ, ðáñáôçñåßôáé áðüôïìç áý-
îçóç ôïõ áíÜóôñïöïõ ñåýìáôïò ìå åëÜ÷éóôç áýîçóç ôçò ôÜóåùò [ó÷. 2.4á(ä)]. ËÝìå üôé ç åðáöÞ âñßóêå-
ôáé ðëÝïí óå êáôÜóôáóç êáôáññåýóåùò. Ôï öáéíüìåíï ôïýôï êáèþò êáé ïé åöáñìïãÝò ôïõ èá åîåôáóèïýí
áñãüôåñá.
23
Ó÷. 2.4á.
(á) ÅðáöÞ pn ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç, (â) ìåôáâïëÞ ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý ëüãù ôçò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò, (ã) óõ-
ãêåíôñþóåéò öïñÝùí äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò, (ä) ÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ôçò åðáöÞò pn ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç.
2.4.2 Ç åðáöÞ pn ìå ïñèÞ ðüëùóç.

Áò èåùñÞóïìå ôçí åðáöÞ pn ðïëùìÝíç üðùò óôï ó÷Þìá 2.4â, üðïõ ç ðåñéï÷Þ p ðïëþíåôáé èåôéêÜ ùò
ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ n.
ÁðïôÝëåóìá ôçò ðïëþóåùò áõôÞò åßíáé, üôé åîùôåñéêÜ ðáñÝ÷ïíôáé öïñåßò ðëåéïíüôçôáò óôéò ðåñéï÷Ýò
p êáé n. ¸ôóé ïðÝò ïäåýïõí ìÝóù ôçò ðåñéï÷Þò p ðñïò ôçí åðáöÞ. ÌåñéêÝò áðü áõôÝò åîïõäåôåñþíïõí ìÝ-
ñïò ôïõ öïñôßïõ ÷þñïõ óôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò óôçí ðëåõñÜ ôçò ðåñéï÷Þò p, åíþ ôï áõôü óõìâáßíåé êáé
óôï áðÝíáíôé ìÝñïò ôçò åðáöÞò ìå ôá çëåêôñüíéá. ÓõíÝðåéá ôçò ìåñéêÞò áõôÞò åîïõäåôåñþóåùò ôïõ öïñ-
ôßïõ ÷þñïõ åßíáé ç åëÜôôùóç ôïõ åýñïõò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò êáé ç åëÜôôùóç ôïõ ýøïõò ôïõ öñáãìïý
äõíáìéêïý óôçí åðáöÞ pn. Ôüôå ðåñéóóüôåñåò ïðÝò óôçí ðåñéï÷Þ Ý÷ïõí êéíçôéêÞ åíÝñãåéá åðáñêÞ, ãéá íá
õðåñâïýí ôï öñáãìü äõíáìéêïý êáé åã÷Ýïíôáé óôçí ðåñéï÷Þ n. Óõã÷ñüíùò êáé çëåêôñüíéá ìå ôïí áõôü
ôñüðï åã÷Ýïíôáé áðü ôçí ðåñéï÷Þ n óôçí ðåñéï÷Þ p. ¸ôóé öïñåßò ìåéïíüôçôáò åã÷Ýïíôáé ìÝóù ôçò åðáöÞò
ðñïò ôéò ðåñéï÷Ýò n êáé p, ìå áðïôÝëåóìá ç óõãêÝíôñùóç ôïýôùí íá ðáñïõóéÜæåôáé áõîçìÝíç êïíôÜ óôá
üñéá ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò. ÌáêñéÜ áðü ôçí åðáöÞ ïé óõãêåíôñþóåéò öïñÝùí ìåéïíüôçôáò åßíáé áõôÝò
ðïõ êáèïñßæïíôáé áðü ôç èåñìïêñáóßá. Óôï ó÷Þìá 2.4â(ã) ðáñïõóéÜæåôáé ç êáôáíïìÞ ôùí öïñÝùí ìåéï-
íüôçôáò äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò.
Ïé öïñåßò ìåéïíüôçôáò ðïõ åßíáé óå ðåñßóóåéá êïíôÜ óôçí åðáöÞ, ãéá ðáñÜäåéãìá ïé ïðÝò óôçí ðåñéï-
÷Þ n ôåßíïõí íá äéá÷õèïýí ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôçò ðåñéï÷Þò áõôÞò ìáêñéÜ áðü ôçí åðáöÞ, üðïõ ç óõãêÝíôñù-
óÞ ôïõò åßíáé ìéêñüôåñç. ÊáôÜ ôçí ðïñåßá ôïõò üìùò êáé óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôçí åðáöÞ, åðáíáóõíäÝ-
ïíôáé ìå öïñåßò ðëåéïíüôçôáò ðïõ õðÜñ÷ïõí óå áöèïíßá óôçí ðåñéï÷Þ, äçëáäÞ çëåêôñüíéá óôçí ðåñéï÷Þ
n. ÁíÜëïãç åßíáé êáé ç ôý÷ç ôùí çëåêôñïíßùí óôçí ðåñéï÷Þ p. ¸ôóé êïíôÜ óôçí åðáöÞ, ï ñõèìüò åðáíá-
óõíäÝóåùò åßíáé ìåãáëýôåñïò áðü ôïí áíôßóôïé÷ï ñõèìü óôç èåñìéêÞ éóïññïðßá êáé ãéá ôç äéáôÞñçóÞ ôïõ
áðáéôåßôáé ðáñïõóßá áõîçìÝíùí óõãêåíôñþóåùí öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò. Ïé ôåëåõôáßïé ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôçí
åîùôåñéêÞ ðçãÞ. ÅîÜëëïõ, ïé öïñåßò ðïõ åã÷Ýïíôáé ìÝóù ôçò åðáöÞò êáé óôéò äýï ðåñéï÷Ýò ðñïêáëïýí áý-
îçóç ôïõ ñåýìáôïò äéá÷ýóåùò.
24
Ó÷. 2.4â.
(á) ÅðáöÞ pn ìå ïñèÞ ðüëùóç, (â) ìåôáâïëÞ ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý ëüãù ôçò ïñèÞò ðïëþóåùò, (ã) óõãêåíôñþóåéò
öïñÝùí äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò pn, (ä) ÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ôçò åðáöÞò pn ìå ïñèÞ ðüëùóç.
Ç ó÷Ýóç ðïõ óõíäÝåé ôï ñåýìá I ìå ôçí ôÜóç V, ç ïðïßá åöáñìüæåôáé åîùôåñéêÜ óôçí åðáöÞ pn, äßíåôáé áðü ôçí áêüëïõèç
åîßóùóç:
⎛ eV ⎞ (2.5)
I = I s ⎜⎜∈ mkT −1 ⎟⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
Óôç ó÷Ýóç áõôÞ k åßíáé ç óôáèåñÜ ôïõ Boltzmann ßóç ìå 1,381 x 10–23J/ïK, Ô ç áðüëõôç èåñìïêñáóßá êáé m ìßá óôáèåñÜ ßóç
ðñïò 1 ãéá ôï Ge êáé ìåôáîý 1 êáé 2 ãéá ôï Si. Óôçí ðñÜîç êáé ãéá ôï Si èåùñïýìå üôé m=1, üôáí ôï I äåí åßíáé ðïëý ìéêñü. ¸ôóé
èá èåùñïýìå åäþ ôçí åîßóùóç (2.5) ãñáììÝíç ùò:
⎛ eV ⎞ (2.6)
I = I s ⎜⎜∈ kT −1 ⎟⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
e
Óôç èåñìïêñáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ≅ 40 Volt − 1 , ïðüôå ç (2.6) ãßíåôáé
kT
É = És (∈40V – l) (2.7)
Ïé åã÷ýóåéò çëåêôñïíßùí êáé ïðþí óõìâáßíïõí óõã÷ñüíùò êáé áíåîÜñôçôá, Ýôóé þóôå ç ïëéêÞ ôéìÞ ôïõ
ñåýìáôïò I íá éóïýôáé ðñïò ôï Üèñïéóìá ôùí ñåõìÜôùí ðïõ ðñïêáëïýí ôá çëåêôñüíéá êáé ïé ïðÝò ÷ùñé-
óôÜ.
Áðü ôçí åîßóùóç (2.6) åßíáé öáíåñü, üôé ôï ñåýìá I ôçò åðáöÞò pn åßíáé óõíÜñôçóç ôçò èåñìïêñáóßáò,
ãéá ôïõò åîÞò äýï, êõñßùò, ëüãïõò:
á) Ôçí ðáñïõóßá ôçò èåñìïêñáóßáò Ô óôçí åêèåôéêÞ óõíÜñôçóç.
â) Ôçí éó÷õñÞ åðßäñáóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôï ñåýìá Is, ôï ïðïßï åßíáé óõíÜñôçóç ôùí óõãêåíôñþóå-
ùí ôùí öïñÝùí ìåéïíüôçôáò, ðïõ ìå ôç óåéñÜ ôïõò åîáñôþíôáé ðïëý áðü ôç èåñìïêñáóßá.
25
Óôï ó÷Þìá 2.4ã ðáñïõóéÜæåôáé ç ðëÞñçò ÷áñáêôç-
ñéóôéêÞ I-V ôçò åðáöÞò pn, ðïõ, åêôüò ôçò ðåñéï÷Þò
êáôáññåýóåùò áðïôåëåß ôç ãñáöéêÞ ðáñÜóôáóç ôçò
ó÷Ýóåùò (2.6). Ç åõêïëßá äéåëåýóåùò ñåýìáôïò ìå
ïñèÞ ðüëùóç êáé ç äéÝëåõóç åëÜ÷éóôïõ ñåýìáôïò ìå
áíÜóôñïöç ðüëùóç, ðñïóäßäïõí óôçí åðáöÞ pn äõíá-
ôüôçôåò ÷ñçóéìïðïéÞóåþò ôçò ùò äéüäïõ, ðïõ ïíïìÜ-
æåôáé Ýôóé çìéáãùãüò äßïäïò. Ç ðåéñáìáôéêÞ ÷áñáêôç-
ñéóôéêÞ ôçò çìéáãùãïý äéüäïõ äéáöÝñåé áðü ôçí êá-
ìðýëç ôïõ ó÷Þìáôïò 2.4ã óå äýï ðåñéï÷Ýò, ôéò áêüëïõ-
èåò:
á) Óôçí ðåñéï÷Þ áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò ôï ñåýìá
Is äåí åßíáé óôáèåñü ãéá ôéìÝò ôçò V ìåãáëýôåñåò ôïõ Ó÷. 2.4ã.
0,1V ðåñßðïõ, áëëÜ áõîÜíåôáé åëáöñÜ ìå áõôÞ. ÐëÞñçò ÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ôçò åðáöÞò pn. Ç ðåñéï÷Þ
ÅðåéäÞ üìùò åßíáé ìéêñü, éäßùò ãéá äéüäïõò Si, êáèþò êáôáññåýóåùò äåí ðñïâëÝðåôáé áðü ôçí åîßóùóç (2.6).
êáé åðåéäÞ ïé óýã÷ñïíåò äßïäïé Ý÷ïõí ðïëý âåëôéùèåß
ùò ðñïò áõôü, ìðïñïýìå íá áìåëÞóïìå ôç ìåôáâïëÞ áõôÞ óôçí ðñÜîç.
â) Óå ðïëý õøçëÜ ñåýìáôá ïñèÞò ðïëþóåùò ôï ñåýìá ðáñïõóéÜæåôáé åëáôôùìÝíï óå ó÷Ýóç ìå ôç èåù-
ñçôéêÞ ôéìÞ, ëüãù ðôþóåùò ôÜóåùò ìÝóá óôéò ðåñéï÷Ýò p êáé n, ïé ïðïßåò ðáñïõóéÜæïõí ïðùóäÞðïôå ùìéêÞ
áíôßóôáóç.
Ç çìéáãùãüò äßïäïò äéáöÝñåé áðü ôçí éäáíéêÞ äßïäï êõñßùò ëüãù ôïõ ìç ìçäåíéêïý ñåýìáôïò áíÜ-
óôñïöçò ðïëþóåùò êáé ôçò ôÜóåùò Vï (ó÷. 2.4ã), äçëáäÞ ôïõ êáôùöëßïõ ôÜóåùò ïñèÞò ðïëþóåùò ãéá ôçí
Ýíáñîç áãùãÞò ôçò äéüäïõ (cut-in voltage). Óôçí ðñÜîç ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 2.4ã, ðëçí ôçò ðå-
ñéï÷Þò êáôáññåýóåùò, ðñïóåããßæåôáé ìå ôìçìáôéêÞ ãñáììéêïðïßçóç áõôÞò, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï
ó÷Þìá 2.4ä(á).
Áðü ôï ó÷Þìá áõôü ìðïñïýìå íá äå÷èïýìå, üôé ç ðñáãìáôéêÞ äßïäïò óõìðåñéöÝñåôáé ùò ôï õðüäåéãìá
ôïõ ó÷Þìáôïò 2.4ä(â), äçëáäÞ ùò ìßá éäáíéêÞ äßïäïò óå óåéñÜ ðñïò ôçí ðçãÞ ôÜóåùò Vï êáé ôçí áíôßóôá-
óç ïñèÞò ðïëþóåùò ôçò rd, ç ïðïßá ïñßæåôáé áðü ôçí êëßóç ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò üôáí I ≠ 0.
ÐïëëÝò öïñÝò óôçí ðñÜîç, ç ðñïóÝããéóç ôïõ ó÷Þìáôïò 2.4ä(ã) åßíáé åðáñêÞò, ïðüôå ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò
éóïäýíáìï ôçò çìéáãùãïý äéüäïõ áõôü ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 2.4ä(ä). Ç ôÜóç Vï ëáìâÜíåôáé óõíÞ-
Ó÷. 2.4ä.
(á) ÔìçìáôéêÞ ãñáììéêïðïßçóç ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò ðñáãìáôéêÞò äéüäïõ, (â) éóïäýíáìï ôçò ðñáãìáôéêÞò äéüäïõ, (ã)
áðëïðïéçìÝíç ãñáììéêïðïéçìÝíç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôçò ðñáãìáôéêÞò äéüäïõ, (ä) éóïäýíáìï ôçò äéüäïõ ìå ôçí áðëïõ-
óôåõìÝíç ÷áñáêôçñéóôéêÞ.
26
èùò ßóç ðñïò 0,7V ãéá ôï Si êáé 0,25V ãéá ôï Ge.
Ëüãù ôïõ ìåãÜëïõ ó÷åôéêÜ ñåýìáôïò Is ôùí äéü-
äùí Ge, áõôÝò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ëåéôïõñãßá ìÝ-
÷ñé ôç èåñìïêñáóßá ôùí 50ïC. Áíôßèåôá, ïé äßïäïé Si
÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ëåéôïõñãßá óå èåñìïêñáóßåò
áíþôåñåò êáé ôùí 100ïC, áí äå øý÷ïíôáé êáôÜëëçëá,
ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ãéá ëåéôïõñãßá óå õøç-
ëÝò éó÷åßò. Óôï ó÷Þìá 2.4å ðáñïõóéÜæåôáé ç åðßäñá-
óç ôçò èåñìïêñáóßáò óôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ çìéáãùãïý
äéüäïõ Ge.
Ôï óðïõäáéüôåñï ðëåïíÝêôçìá ôçò çìéáãùãïý äé-
üäïõ åßíáé üôé êáôÜ ôçí ïñèÞ ðüëùóç, áêüìç êáé ãéá
õøçëÜ ñåýìáôá, ç ðôþóç ôÜóåùò óôïõò áêñïäÝêôåò
ôçò åßíáé ôçò ôÜîåùò ôïõ 1V ãéá äéüäïõò Si êáé ìéêñü- Ó÷. 2.4å.
ôåñç áðü 0,5V ãéá äéüäïõò Ge. Åðßäñáóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ åðá-
öÞò pn Ge. Ïé êëßìáêåò óôïõò èåôéêïýò êáé óôïõò áñ-
2.5 Öáéíüìåíá ÷ùñçôéêüôçôáò óôçí åðáöÞ pn – Äßïäïé varac- íçôéêïýò çìéÜîïíåò åßíáé äéáöïñåôéêÝò.
tor.
Ç ðáñïõóßá äéðïëéêïý óôñþìáôïò öïñôßùí óôçí åðáöÞ pn óôçí áíÜóôñïöç, áëëÜ êáé óôçí ïñèÞ ðüëùóç, éóïäõíáìåß ìå ôçí
ðáñïõóßá êÜðïéáò ÷ùñçôéêüôçôáò, ç ïðïßá óôï éóïäýíáìï ôçò äéüäïõ óõíäÝåôáé ðáñÜëëçëá ðñïò áõôÞí. Ç ðáñïõóßá ôçò ãßíåôáé
ðéï åìöáíÞò óôéò õøçëÝò óõ÷íüôçôåò, üðïõ õðïâáèìßæåôáé ç ëåéôïõñãßá ôçò åðáöÞò pn ùò äéüäïõ.
ÐñÜãìáôé ç ÷ùñçôéêüôçôá ôçò åðáöÞò pn åßíáé ìåéïíÝêôçìá ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôùí äéüäùí, ôùí ôñáíæßóôïñ êáé ôùí Üëëùí çìé-
áãùãþí óôïé÷åßùí óå õøçëÝò óõ÷íüôçôåò. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ üìùò, ç áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç åðáöÞ pn ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïé-
çèåß ùò ÷ùñçôéêüôçôá ðïõ ñõèìßæåôáé áðü ôÜóç áíôß ãéá ìç÷áíéêÜ ìåôáâëçôïýò ðõêíùôÝò óå ñáäéïöùíéêïýò äÝêôåò Þ ôáëáíôùôÝò
ñáäéïóõ÷íïôÞôùí.
Óå ðïëý õøçëÝò óõ÷íüôçôåò, ç ÷ùñçôéêüôçôá ðïõ ìåôáâÜëëåôáé ìå áõôüí ôïí ôñüðï ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ôï êýñéï óôïé÷åßï
ôùí êáëïõìÝíùí ðáñáìåôñéêþí åíéó÷õôþí. Áõôïß ëáìâÜíïõí ôçí ïíïìáóßá ôïõò áðü ôï üôé ç åíéó÷õôéêÞ ôïõò éêáíüôçôá åîáñôÜ-
ôáé áðü ôç ìåôáâïëÞ ôçò ôéìÞò åíüò óôïé÷åßïõ ôïõò. ÅéäéêÜ ïé åðáöÝò pn, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãé' áõôü ôï óêïðü ïíïìÜæïíôáé äß-
ïäïé varactor Þ varicap.
2.6 Äßïäïò Zener.
Ç áðüôïìç áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò ôçò çìéáãùãïý äéüäïõ (ó÷. 2.4ã) ìðïñåß
íá åîçãçèåß ìå ôç âïÞèåéá äýï öáéíïìÝíùí, ôïõ öáéíïìÝíïõ Zener êáé ôïõ öáéíïìÝíïõ ôïõ êáôáéãéóìïý
öïñÝùí Þ ÷éïíïóôéâÜäáò.
Ôï öáéíüìåíï Zener ðñïêýðôåé, üôáí, ëüãù õøçëþí óõãêåíôñþóåùí ðñïóìåßîåùí óôéò ðåñéï÷Ýò p êáé
n, ôï çëåêôñéêü ðåäßï óôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò êáèßóôáôáé ôüóï éó÷õñü, þóôå íá ìðïñåß íá êáôáóôñÝøåé
ïìïéïðïëéêïýò äåóìïýò, ìå áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá æåõãþí çëåêôñïíßùí-ïðþí. Áðü áõôÜ, ïé ïðÝò êÜôù
áðü ôçí åðßäñáóç ôïõ ðåäßïõ êáôåõèýíïíôáé ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ p, åíþ ôá çëåêôñüíéá ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ n.
Ç êßíçóç áõôÞ ôùí öïñÝùí éóïäõíáìåß ìå áíÜóôñïöï ñåýìá, äçëáäÞ ìå ñåýìá ôçò öïñÜò ôïõ Is. Ç áýîç-
óç äå ôïõ ñåýìáôïò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß ìå åëÜ÷éóôç áýîçóç ôçò ôÜóåùò óôá Üêñá
ôçò åðáöÞò pn ðÜíù áðü ôçí ôéìÞ Vz. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ìå êáëÞ ðñïóÝããéóç, ç ôÜóç äéáôçñåßôáé óôáèåñÞ
óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò.
ÊáôÜ ôï ìç÷áíéóìü êáôáéãéóìïý, ï ïðïßïò ëáìâÜíåé ÷þñá óå õøçëÝò ôÜóåéò, ïé èåñìéêÜ ðáñáãüìåíïé
öïñåßò ìåéïíüôçôáò åðéôá÷ýíïíôáé áðü ôï ðåäßï êáé áðïêôïýí åðáñêÞ åíÝñãåéá, þóôå íá åêäéþêïõí äÝ-
óìéá çëåêôñüíéá áðü ôïõò äåóìïýò ôïõò, ïðüôå äçìéïõñãïýíôáé Ýôóé íÝá æåýãç çëåêôñïíßùí-ïðþí, ôá
ïðïßá åðßóçò èá åðéôá÷õíèïýí áðü ôï ðåäßï êáé èá äçìéïõñãÞóïõí íÝá æåýãç ê.ï.ê. Ôï öáéíüìåíï áõôü
ëáìâÜíåé åðßóçò ÷þñá êÜôù áðü ó÷åäüí óôáèåñÞ ôÜóç.
¸ùò ôá 5V ãéá ôï Si ï ìç÷áíéóìüò êáôáññåýóåùò ïöåßëåôáé óôï öáéíüìåíï Zener, åíþ ðÜíù áðü 8V
óôï öáéíüìåíï ôïõ êáôáéãéóìïý. Ìåôáîý 5V êáé 8V åßíáé äõíáôüí íá óõìâáßíïõí êáé ôá äýï öáéíüìåíá Þ
Ýíá áðü áõôÜ, ïðïéïäÞðïôå. Ç êáôÜññåõóç áõôÞ äåí êáôáóôñÝöåé ôçí åðáöÞ, åêôüò åÜí ôï ñåýìá åßíáé
ðïëý õøçëü êáé åðÝëèåé õðåñèÝñìáíóç ëüãù ôçò êáôáíáëéóêüìåíçò éó÷ýïò óå áõôÞí.
27
Ç ôÜóç êáôáññåýóåùò Vz åîáñôÜôáé áðü ôç óõãêÝíôñùóç ôùí ðñïóìåßîåùí óôïí çìéáãùãü äåîéÜ êáé
áñéóôåñÜ ôçò åðáöÞò pn. ÅÜí ç óõãêÝíôñùóç åßíáé ìåãáëýôåñç óôç ìßá ðëåõñÜ áð' üóï óôçí Üëëç, ç ôéìÞ
ôçò Vz èá åîáñôÜôáé áðü ôç ìéêñüôåñç óõãêÝíôñùóç êáé èá áõîÜíåôáé üóï áõôÞ åëáôôþíåôáé. Ç ôéìÞ ôçò Vz
ìðïñåß íá åßíáé ìåñéêÜ Volt Ýùò êáé Üíù ôùí 1000Volt. ÅîÜëëïõ, ç åðßäñáóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôçí ôéìÞ
ôçò ôÜóåùò êáôáññåýóåùò åîáñôÜôáé áðü ôï ìç÷áíéóìü êáôáññåýóåùò. ¸ôóé áí ç êáôÜññåõóç ïöåßëåôáé
óôï öáéíüìåíï Zener, ç áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ïäçãåß óå åëÜôôùóç ôçò ôÜóåùò êáôáññåýóåùò ëüãù
åëáôôþóåùò ôçò åíÝñãåéáò äéáóðÜóåùò ôùí ïìïéïðïëéêþí äåóìþí. Áíôßèåôá, áí ç êáôÜññåõóç åßíáé áðï-
ôÝëåóìá êáôáéãéóìïý, üôáí áõîÜíåôáé ç èåñìïêñáóßá áõîÜíåôáé êáé ç ôÜóç êáôáññåýóåùò. Ãéáôß, ìå ôçí
áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò, ïé ôáëáíôþóåéò ôùí áôüìùí óôï ðëÝãìá ãßíïíôáé åíôïíüôåñåò, ìå óõíÝðåéá íá
áõîÜíåôáé ç ðéèáíüôçôá óõãêñïýóåùò ôùí öïñÝùí ìå ôá Üôïìá êáé óõíåðþò ïé öïñåßò íá áðïêôïýí ìéêñü -
ôåñç åíÝñãåéá ìåôáîý ôùí äéáäï÷éêþí óõãêñïýóåùí.
ÐïëëÝò äßïäïé êáôáóêåõÜæïíôáé, ãéá íá åñãÜæïíôáé óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò êáé ïíïìÜæïíôáé ãé'
áõôü äßïäïéZener Þ äßïäïéáíáöïñÜò. ×áñáêôçñéóôéêü ôïõò åßíáé ôï ãåãïíüò, üôé ôï ñåýìá ôïõò åßíáé áíå -
îÜñôçôï ôçò ôÜóåùò óôïõò áêñïäÝêôåò ôïõò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôç óôáèåñïðïßçóç ôÜóå-
ùò, áëëÜ êáé ùò øáëéäéóôÝò, áöïý ç ìÝãéóôç áíÜóôñïöç ôÜóç ôïõò åßíáé ç Vz.
Èá ÷ñçóéìïðïéïýìå ôï óýìâïëï ôïõ ó÷Þìáôïò 2.6(á) ãéá ôçí êïéíÞ çìéáãùãü äßïäï êáé ôï óýìâïëï óôï
ó÷Þìá 2.6(â) ãéá ôç äßïäï Zener, êõñßùò ãéá íá äçëþíïìå ôçí åéäéêÞ åöáñìïãÞ ôçò äéüäïõ êÜèå öïñÜ.
ÅöáñìïãÞ ôçò äéüäïõ Zener óôç óôáèåñïðïßçóç ôÜóåùò èá äïýìå óôçí ðáñÜãñáöï 2.16.
Ó÷. 2.6.
Óýìâïëá:(á)ÊïéíÞòçìéáãùãïýäéüäïõêáé(â)äéüäïõZener.
2.7 ÙìéêÞ åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý.
Ãéá íá ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò óôïé÷åßï êõêëþìáôïò ç çìéáãùãüò äßïäïò, ðñÝðåé íá öÝñåé ìåôáë-
ëéêïýò áêñïäÝêôåò ãéá ôç óýíäåóÞ ôçò ìå ôá Üëëá óôïé÷åßá ôïõ êõêëþìáôïò. Ôïýôï óçìáßíåé üôé ìåôáëëé-
êïß áãùãïß ðñÝðåé íá óõãêïëëçèïýí óôá Üêñá ôùí ðåñéï÷þí p êáé n ôçò äéüäïõ. ¸ôóé äçìéïõñãïýíôáé äýï
íÝåò åðáöÝò ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý êáé åßíáé áíÜãêç íá ãíùñßæïìå ðþò áõôÝò óõìðåñéöÝñïíôáé áðü Üðïøç
çëåêôñéêÞò áãùãéìüôçôáò.
ÁíÜëïãá ìå ôï ìÝôáëëï êáé ôïí ôýðï ôïõ çìéáãùãïý, ç åðáöÞ ìðïñåß íá ÷áñáêôçñßæåôáé ùò ùìéêÞ Þ ùò
áíïñèþíïõóá. ÌÝóá áðü ôçí ùìéêÞ åðáöÞ ìðïñåß íá äéÝñ÷åôáé áðñüóêïðôá ñåýìá, ïðïéáóäÞðïôå öïñÜò.
Áíôßèåôá, ç áíïñèþíïõóá åðáöÞ åðéôñÝðåé ôçí áðñüóêïðôç äßïäï ñåýìáôïò ìßáò ìüíï öïñÜò êáé áðïôåëåß
ôç âÜóç ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôùí ëåãïìÝíùí äéüäùí öñáãìïý Þ Schottky, ðïõ èá äïýìå óôç ðáñÜãñáöï 2.8.
Åßíáé öáíåñü üôé óôçí ðåñßðôùóç ôùí çìéáãùãþí äéüäùí åðáöÞò pn åíäéáöåñüìáóôå ãéá ôéò ùìéêÝò
åðáöÝò ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý. Óôéò åðáöÝò áõôÝò ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé ìéá åëåýèåñç åíáëëáãÞ öïñôßïõ ìå -
ôáîý ôùí öïñÝùí öïñôßïõ óôï ìÝôáëëï (çëåêôñüíéá) êáé ôùí öïñÝùí öïñôßïõ óôïí çìéáãùãü (ïðÝò óå çìé-
áãùãü ôýðïõ-p êáé çëåêôñüíéá óå çìéáãùãü ôýðïõ-n). ÅîÜëëïõ ôï ýøïò ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý, ðïõ áíá-
ðôýóóåôáé óôçí åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý äåí ðñÝðåé íá õößóôáôáé ïõóéáóôéêÞ ìåôáâïëÞ áðü ôç äéÝëåõ-
óç ñåýìáôïò. Ôïýôï óçìáßíåé üôé ç ðåñßóóåéá óõãêåíôñþóåùò öïñÝùí óôïí çìéáãùãü ðïëý êïíôÜ óôçí
åðáöÞ åßíáé ìçäÝí, áêüìç êáé ìå ôçí ðáñïõóßá ñåýìáôïò.
Ïé öõóéêÝò áõôÝò éäéüôçôåò óå ìéá åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý ìðïñïýí íá åðéôåõ÷èïýí åßôå ìå êáôÜë-
ëçëç åêëïãÞ ôïõ ìåôÜëëïõ, þóôå ç ó÷çìáôéæüìåíç ðåñéï÷Þ öïñôßïõ ÷þñïõ íá ìçí Ý÷åé Ýëëåéøç áëëÜ ðñï-
óáýîçóç êéíçôþí öïñôßùí, åßôå ìå ñýèìéóç ôïõ ÷ñüíïõ æùÞò ôùí öïñÝùí óôïí çìéáãùãü êïíôÜ óôçí
åðáöÞ, þóôå ï ÷ñüíïò áõôüò íá åßíáé ðïëý ìéêñüò.
28
2.8 Äßïäïé Schottky.
Ç äßïäïòSchottky åßíáé ìßá áíïñèþíïõóá åðáöÞ ìåôÜëëïõ êáé çìéáãùãïý óõíÞèùò ôýðïõ-n. Óôç èÝóç
ôïõ ìåôÜëëïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé Ýíá áðü ôá åîÞò: áñãßëéï, Üñãõñïò, âïëöñÜìéï, ÷ñþìéï Þ êÜðïéï ðõñéôßäéï.
Ëüãù ôçò ðáñïõóßáò ìçäáìéíÞò óõãêåíôñþóåùò öïñÝùí ìåéïíüôçôáò óôá õëéêÜ ðïõ óõãêñïôïýí ôç äßïäï,
ç ëåéôïõñãßá áõôÞò ôçò äéüäïõ óôçñßæåôáé óôçí êßíçóç öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò ìüíï. ¸ôóé åßíáé ðïëý ôá÷ý-
ôåñç áðü ìéá äßïäï åðáöÞò pn, ôçò ïðïßáò ç ôá÷ýôçôá ðåñéïñßæåôáé áðü ôç ó÷åôéêÜ áñãÞ åðáíáóýíäåóç
ôùí öïñÝùí ìåéïíüôçôáò. Ï üñïò ôá÷ýôçôá åäþ Ý÷åé ôçí Ýííïéá ôïõ ðüóï ìéêñüò åßíáé ï ÷ñüíïò ìåôáâÜ-
óåùò ôçò äéüäïõ áðü ôçí áãùãÞ óôçí áðïêïðÞ.
¼ôáí ôá õëéêÜ åíþíïíôáé ãéá íá áðïôåëÝóïõí ôç äßïäï, çëåêôñüíéá áðü ôïí çìéáãùãü ôýðïõ-n ðåñíïýí
óôï ìÝôáëëï äçìéïõñãþíôáò Ýôóé ìéá õøçëÞ ñïÞ öïñÝùí ðëåéïíüôçôáò. Ç õøçëÞ áõôÞ ñïÞ çëåêôñïíßùí óôï
ìÝôáëëï äçìéïõñãåß ìéá ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ çìéáãùãïý êïíôÜ óôçí åðáöÞ áíôßóôïé÷ç ìå
ôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò óôçí åðáöÞ pn. Ôá åðéðëÝïí çëåêôñüíéá óôï ìÝôáëëï äçìéïõñãïýí Ýíá öñáãìü
äõíáìéêïý óôç óõíïñéáêÞ åðéöÜíåéá ìåôáîý ôùí äýï õëéêþí. ¸ôóé ôá õðüëïéðá çëåêôñüíéá ôïõ çìéáãù-
ãïý óõíáíôïýí áñíçôéêü öñáãìü êáé åìðïäßæïíôáé ðëÝïí íá ðåñÜóïõí óôï ìÝôáëëï. Ìå ôçí åöáñìïãÞ èå-
ôéêÞò ôÜóåùò óôï ìÝôáëëï, ïñèÞ ðüëùóç, ôï ýøïò ôïõ öñáãìïý äõíáìéêïý åëáôôþíåôáé êáé Ýôóé çëåêôñü-
íéá áðü ôïí çìéáãùãü ìðïñïýí íá ðåñÜóïõí åõêïëüôåñá óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ìåôÜëëïõ, ìå ôï ìÝãåèïò ôçò
ñïÞò ôïõò íá åîáñôÜôáé áðü ôçí ôéìÞ ôçò åöáñìïæüìåíçò ðïëþóåùò. Íá óçìåéùèåß üôé ôï ýøïò ôïõ öñáã-
ìïý äõíáìéêïý êáôÜ ôçí ïñèÞ êáé ôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç åßíáé ìéêñüôåñï áð' üóï óôçí åðáöÞ pn.
Óôï ó÷Þìá 2.8 ðáñïõóéÜæåôáé ôï óýìâïëï ôçò äéüäïõ Schottky êáé ç I-V ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôçò ìáæß ìå ôï
óýìâïëï êáé ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìéáò äéüäïõ åðáöÞò pn Si. ¼ðùò öáßíåôáé áðü ôï ó÷Þìá áõôü, ç äßïäïò
Schottky Ý÷åé ìéêñüôåñç ðôþóç ôÜóåùò êáôÜ ôçí ïñèÞ ðüëùóç, ìéêñüôåñç êáé áðü 0,2V ãéá ìéêñÜ ó÷åôéêÜ
ñåýìáôá ïñèÞò ðïëþóåùò êáé ü÷é ìåãáëýôåñç áðü 0,65V ãéá ñåýìáôá ïñèÞò ðïëþóåùò ôçò ôÜîåùò ôùí
50Á, üôáí ïé áíôßóôïé÷åò ôéìÝò ãéá ôç äßïäï åðáöÞò pn Si åßíáé 0,6V êáé 1,1V. Åíôïýôïéò ôï ñåýìá êüñïõ
áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò óôç äßïäï Schottky åßíáé õøçëüôåñï áðü ôï áíôßóôïé÷ï ñåýìá ôçò äéüäïõ åðáöÞò
pn, åíþ êáé ç ìÝãéóôç áíÜóôñïöç ôÜóç ðñéí áðü ôçí êáôÜññåõóç åßíáé ìéêñüôåñç ãéá ôç äßïäï Schottky.
Ëüãù ôçò ìéêñÞò ðôþóåùò ôÜóåùò ôçò äéüäïõ Schottky êáôÜ ôçí ïñèÞ ðüëùóç áëëÜ êáé ôçò õøçëüôå-
ñçò ôá÷ýôçôáò ìåôáâÜóåþò ôçò áðü ôçí áãùãÞ óôçí áðïêïðÞ, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôéò ïëïêëçñùìÝíåò ðýëåò
ëïãéêÞò ôå÷íïëïãßáò ÔÔL ãéá ôçí áýîçóç ôçò ôá÷ýôçôÜò ôïõò, óå üñãáíá ôçëåðéêïéíùíéþí, óå ìåôáôñïðåßò
áíáëïãéêïý óÞìáôïò óå øçöéáêü êëð. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ÷ñçóéìïðïéåßôáé óå ðçãÝò óõíå÷ïýò ÷áìçëÞò
ôÜóåùò/õøçëïý ñåýìáôïò êáé óå ìåôáôñïðÝò ôÜóåùò ac óå dc.
Ó÷. 2.8.
(á)ÓýìâïëáäéüäïõSchottkyêáéäéüäïõåðáöÞòpnêáé(â)áíôßóôïé÷åò÷áñáêôçñéóôéêÝòI-V.
2.9 Öùôïåêðïìðïß äßïäïé (LED).
ÊáôÜ ôçí åðáíáóýíäåóç åíüò çëåêôñïíßïõ êáé ìéáò ïðÞò óå Ýíáí çìéáãùãü, ôï çëåêôñüíéï áðü ôç æþíç
áãùãéìüôçôáò ðÝöôåé óôç æþíç óèÝíïõò, åíþ áðïäßäåé óõã÷ñüíùò åíÝñãåéá. Ç áðïäéäüìåíç üìùò åíÝñ -
ãåéá äåí áíôéóôïé÷åß ðÜíôïôå, üðùò èá áíáìÝíáìå, óôçí åêðïìðÞ öùôïíßïõ ìéáò ïñéáêÞò óõ÷íüôçôáò ðïõ
áíôéóôïé÷åß óôçí ÅG ôïõ åíåñãåéáêïý ÷Üóìáôïò. Ï ëüãïò åßíáé üôé ç ðôþóç ôïõ çëåêôñïíßïõ ìðïñåß íá ëÜ-
âåé ÷þñá åßôå áðåõèåßáò åßôå ìÝóù åíäéáìÝóùí óôáèìþí, ïé ïðïßïé êåßíôáé ìÝóá óôï åíåñãåéáêü÷Üóìá. Óôç
29
äåýôåñç ðåñßðôùóç, ç åðáíáóýíäåóç çëåêôñïíßïõ-ïðÞò ãßíåôáé ìÝóù ôùí ëåãïìÝíùí ðáãßäùí. ÁõôÝò ïöåß -
ëïíôáé óå ôïðéêÝò áíùìáëßåò ôïõ êñõóôáëëéêïý ðëÝãìáôïò, üðùò Ýëëåéøç áôüìùí, ðáñïõóßá ðñïóìåßîåùí
êëð. Óå çìéáãùãü ôýðïõ-n ôÝôïéá áíùìáëßá ìðïñåß íá ðñïêáëÝóåé ôïðéêÞ åíåñãåéáêÞ óôÜèìç êÜôù áðü
ôçí êáôþôåñç óôÜèìç ôçò æþíçò áãùãéìüôçôáò. Ç óôÜèìç áõôÞ åßíáé êáíïíéêÜ êåíÞ êáé äñá ùò çëåêôñï-
íéêÞ ðáãßäá ìå ìåãÜëç ðéèáíüôçôá êáôáëÞøåþò ôçò áðü åëåýèåñï çëåêôñüíéï.
Óå çìéáãùãü ôýðïõ-p äéáôáñá÷Þ óôï ðëÝãìá ðñïêáëåß ôïðéêÞ åíåñãåéáêÞ óôÜèìç ðÜíù áðü ôçí áíþ-
ôåñç óôÜèìç ôçò æþíçò óèÝíïõò. Ç óôÜèìç áõôÞ êáíïíéêÜ åßíáé êáôåéëçììÝíç áðü çëåêôñüíéï êáé äñá ùò
ðáãßäá ãéá åëåýèåñç ïðÞ, ðïõ äéÝñ÷åôáé áðü êïíôÜ ôçò, ìå ìåãÜëç ðéèáíüôçôá óõëëÞøåþò ôçò.
¸ôóé êáôÜ ôçí åðáíáóýíäåóç ôï çëåêôñüíéï ìðïñåß íá ðÝóåé áñ÷éêÜ óå ìßá óôÜèìç ðáãéäåýóåùò êáé
óôç óõíÝ÷åéá óôç æþíç óèÝíïõò, åßôå áðåõèåßáò åßôå ìÝóù Üëëùí åíäéáìÝóùí óôáèìþí ðáãéäåýóåùò.
ÊáôÜ ôçí áðåõèåßáò ðôþóç ôïõ çëåêôñïíßïõ áðü ôç æþíç áãùãéìüôçôáò óôç æþíç óèÝíïõò åêðÝìðåôáé
Ýíá öùôüíéï, ìå áðïôÝëåóìá ôï áíôßóôïé÷ï õëéêü íá ÷áñáêôçñßæåôáé ùò öùôïåêðïìðü. ÔÝôïéï õëéêü åßíáé
ôï GaAs.
Áíôßèåôá, óôï Ge êáé ôï Si ç åðáíáóýíäåóç ðñáãìáôïðïéåßôáé ìÝóù åíäéáìÝóùí óôáèìþí, ìå áðïôÝëå-
óìá ôá åêðåìðüìåíá öùôüíéá íá ìçí Ý÷ïõí ìÞêç êýìáôïò ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óôçí åíÝñãåéá EG êáé óõíå -
ðþò ôá óôïé÷åßá áõôÜ íá ìçí åßíáé öùôïåêðïìðÜ.
Ãéá íá êáôáóôåß äõíáôÞ ç áíß÷íåõóç ôïõ åêðåìðüìåíïõ öùôüò óôçí ðåñßðôùóç ôïõ GaAs, áðáéôåßôáé
ìåãÜëïò áñéèìüò åðáíáóõíäåïìÝíùí æåõãþí çëåêôñïíßùí-ïðþí áíÜ ìïíÜäá ÷ñüíïõ. ÔÝôïéá ðåñßðôùóç
åðéôõã÷Üíåôáé ìüíï óå õøçëÝò èåñìïêñáóßåò ðñïêåéìÝíïõ ãéá åíäïãåíÞ Þ êáé åîùãåíÞ çìéáãùãü. Åßíáé
üìùò äõíáôüí íá åðéôåõ÷èåß ôïýôï óå ìéá åðáöÞ pn. Óôï ó÷Þìá 2.9(á) äåéêíýåôáé ç èÝóç ôùí æùíþí áãù-
ãéìüôçôáò êáé óèÝíïõò ôùí ðåñéï÷þí n êáé p áíôßóôïé÷á ôçò åðáöÞò pn ÷ùñßò ðüëùóç ãéá Ýíá õëéêü üðùò
ôï GaAs. Óôï ó÷Þìá 2.9(â) åîÜëëïõ äßíåôáé ç èÝóç ôùí áõôþí ðåñéï÷þí ìå ïñèÞ ðüëùóç. Ðáñáôçñïýìå
üôé çëåêôñüíéá óôç æþíç áãùãéìüôçôáò ôçò ðåñéï÷Þò n êáôáëáìâÜíïõí åíåñãåéáêÝò óôÜèìåò áêñéâþò
ðÜíù áðü óôÜèìåò óôï Üêñï ôçò æþíçò óèÝíïõò ôçò ðåñéï÷Þò p. ÊáôÜ óõíÝðåéá, åßíáé äõíáôÞ ç áðåõèåß-
áò åðáíáóýíäåóç çëåêôñïíßùí-ïðþí ìå óýã÷ñïíç åêðïìðÞ åíüò öùôïíßïõ ãéá êÜèå åðáíáóýíäåóç. Ëüãù
ôùí ìåãÜëùí óõãêåíôñþóåùí ôùí çëåêôñïíßùí áãùãéìüôçôáò óôçí ðåñéï÷Þ n êáé ôùí ïðþí óôçí ðåñéï÷Þ
p, ï áñéèìüò ôùí åðáíáóõíäÝóåùí áíÜ ìïíÜäá ÷ñüíïõ åßíáé õøçëüò êáé óõíåðþò åêðÝìðåôáé öùôåéíÞ
áêôéíïâïëßá áñêåôÞò éó÷ýïò ãéá ðïëëÝò åöáñìïãÝò. Ç åðáöÞ pn åßíáé Ýôóé ìéá öùôïåêðïìðüòäßïäïò êáé
åßíáé ãíùóôÞ ùò LED(Light Emitting Diodes).
Ç áðüäïóç ìéáò LED, äçëáäÞ ï ëüãïò ôçò åêðåìðüìåíçò öùôåéíÞò éó÷ýïò ðñïò ôçí êáôáíáëéóêüìåíç
áðü áõôÞ çëåêôñéêÞ éó÷ý åßíáé ìéêñÞ, ôçò ôÜîåùò ôïõ 1%. ÅðåéäÞ ç åðéöÜíåéá ôçò åðáöÞò åßíáé ìéêñÞ, ôçò
ôÜîåùò ôïõ 1mm2, áðáéôïýíôáé õøçëÜ ñåýìáôá äéüäïõ ãéá íá êáôáóôåß ç åêðåìðüìåíç áêôéíïâïëßá ÷ñÞ-
óéìç. Ïé õøçëÝò áõôÝò ðõêíüôçôåò ñåýìáôïò åðéôõã÷Üíïíôáé ìå ôçí åöáñìïãÞ óôç äßïäï ôÜóåùò ïñèÞò ðï-
ëþóåùò óå ìïñöÞ ðáëìþí ìéêñÞò äéÜñêåéáò êáé ýøïõò 1,6V.
Ó÷. 2.9.
ÄéÜôáîçæùíþíåíÝñãåéáòóåöùôïåêðïìðüäßïäï(á)÷ùñßòêáé(â)ìåôçíåöáñìïãÞïñèÞòðïëþóåùò.
30
Ç åêðåìðüìåíç áêôéíïâïëßá áðü ôéò LED ìðïñåß íá äéáìïñöùèåß êáôÜëëçëá, þóôå áõôÝò íá ÷ñçóéìï-
ðïéçèïýí óå Ýíá óýóôçìá ôçëåðéêïéíùíßáò ìéêñÞò åìâÝëåéáò. Åêôüò áðü ôï GaAs, êáé Üëëá çìéáãùãÜ
õëéêÜ, üðùò ôï InP êáé InAs, ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá LED. ¸ôóé äçìéïõñãåßôáé ìéá ðïéêéëßá åêðåìðïìÝíùí
áêôéíïâïëéþí (äéÜöïñá ÷ñþìáôá) ëüãù ôùí äéáöïñåôéêþí åíåñãåéáêþí ÷áóìÜôùí ôùí õëéêþí áõôþí.
ÅöáñìïãÝò ôùí LED èá ãíùñßóïìå óôï üãäïï êåöÜëáéï, üðïõ èá ôéò ÷ñçóéìïðïéÞóïìå ùò óôïé÷åßá åí-
äåßîåùí êáé åðéäåßîåùí.
2.10 Öùôïäßïäïé.
Ïé öùôïäßïäïé åßíáé óôïé÷åßá óôá ïðïßá ãßíåôáé åêìåôÜëëåõóç ôùí ìåôáâïëþí, ðïõ ðñïêáëïýíôáé óôç
÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ìéáò åðáöÞò pn áðü ôçí åðßäñáóç çëåêôñïìáãíçôéêÞò áêôéíïâïëßáò. ¼ðùò áíáìÝíå-
ôáé, ç åðßäñáóç ôçò áêôéíïâïëßáò óôéò öùôïäéüäïõò äßíåé áðïôåëÝóìáôá, ôá ïðïßá åîáñôþíôáé áðü ôçí
Ýíôáóç êáé ôï ìÞêïò êýìáôïò ôçò áêôéíïâïëßáò, ôéò ãåùìåôñéêÝò äéáóôÜóåéò êáèþò êáé ôéò öõóéêÝò ðáñá-
ìÝôñïõò ôçò åðáöÞò pn. ÅðéðëÝïí óçìáóßá Ý÷åé êáé ç äéåýèõíóç ðñïóðôþóåùò ôçò áêôéíïâïëßáò, éäéáßôå-
ñá äå áí ç ðñüóðôùóç ôçò áêôéíïâïëßáò ãßíåôáé ðáñÜëëçëá Þ êÜèåôá ðñïò ôï åðßðåäï ôçò åðáöÞò, üðùò
èá äïýìå ðéï êÜôù.
Áò èåùñÞóïìå ôçí åðáöÞ pn ôïõ ó÷Þìáôïò 2.10á, üðïõ ç ðåñéï÷Þ p åßíáé ðïëý ëåðôÞ (ìåñéêÜ ìéêñÜ),
þóôå ç ðñïóðßðôïõóá áêôéíïâïëßá íá ôç äéáðåñíÜ êáé íá öèÜíåé ìÝ÷ñé ôçí åðáöÞ.
Ïé ïðÝò êáé ôá çëåêôñüíéá, ðïõ äçìéïõñãïýíôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò åðáöÞò, óáñþíïíôáé áðü ôï öñáãìü
äõíáìéêïý ôçò åðáöÞò, ïé ìåí ïðÝò óôçí ðåñéï÷Þ p, ôá äå çëåêôñüíéá óôçí ðåñéï÷Þ n. Ïé ïðÝò êáé ôá çëå-
êôñüíéá, ðïõ äçìéïõñãïýíôáé ìáêñéÜ áðü ôçí åðáöÞ, åðáíáóõíäÝïíôáé ðñéí, äéá÷ùñéóèïýí áðü ôï ðåäßï
ôçò åðáöÞò.
¸ôóé ç ðáñïõóßá ôùí öïñÝùí ðåñßóóåéáò êïíôÜ óôçí åðáöÞ ïäçãåß óôç äçìéïõñãßá åíüò öùôïñåýìáôïò
Ip, ôï ïðïßï üôáí ðñïóôåèåß óôï ñåýìá óêüôïõò Id äßíåé ôï ïëéêü ñåýìá ôçò åðáöÞò pn ìå áíÜóôñïöç ðü-
ëùóç. Ôï ïëéêü ôïýôï ñåýìá åßíáé ó÷åäüí áíåîÜñôçôï áðü ôçí áíÜóôñïöç ôÜóç ôçò åðáöÞò. Ãéáôß, áêüìç
êáé ãéá ìéêñÝò ôÜóåéò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò, ôï ðåäßï óôçí åðáöÞ åßíáé áñêåôÜ éó÷õñü, þóôå íá óáñþíåé
üëïõò ôïõò öïñåßò, ïé ïðïßïé äçìéïõñãïýíôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò åðáöÞò.
Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò öùôïäéüäïõ Si ìå ðáñÜìåôñï ôï öùôéóìü (illumination) ôçò åðáöÞò ðáñïõóéÜæï-
íôáé óôï ó÷Þìá 2.10â.
Åêôüò áðü ôï Si, Üëëá õëéêÜ ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí êáôáóêåõÞ öùôïäéüäùí åßíáé ôï InSb, ôï InAs
êáé ôï GaAs.
ÅîÜëëïõ êáôáóêåõÜæïíôáé êáé öùôïäßïäïé åôåñïãåíïýò åðáöÞò, äçëáäÞ áðü äýï äéáöïñåôéêïýò çìéá-
ãùãïýò, ð.÷. GaAs(n) êáé Ge(p), Ý÷ïõí äå õøçëÞ ôá÷ýôçôá áðïêñßóåùò.
¢ëëïò ôýðïò öùôïäéüäùí ãéá ÷ñÞóç óå õøçëÝò ôá÷ýôçôåò áíé÷íåýóåùò åßíáé ïé öùôïäßïäïép-i-n. Óå áõ-
Ó÷. 2.10á. Ó÷. 2.10â.

ÇåðáöÞpnùòöùôïäßïäïò. ×áñáêôçñéóôéêÝòI-VöùôïäéüäïõìåðáñÜìåôñïôïöùôéóìüôçò
åðáöÞò.
31
ôÝò (ó÷. 2.10ã) óôñþìá åíäïãåíïýò çìéáãùãïý ðáñåì-
âÜëëåôáé ìåôáîý åíüò óôñþìáôïò ôýðïõ-n+ êáé åíüò
óôñþìáôïò ôýðïõ-p+. Ïé óõãêåíôñþóåéò ðñïóìåßîå-
ùí ôùí ðåñéï÷þí n+ êáé p+ åßíáé ðïëý õøçëÝò, þóôå
ìå êáôÜëëçëç ðüëùóç ç ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò óôï
óôñþìá i íá åêôåßíåôáé óå üëï ôï ìÞêïò ôïõ. ¸ôóé óôï
óôñþìá i áíáðôýóóåôáé Ýíá éó÷õñü êáé ó÷åäüí ïìïéï-
Ó÷. 2.10ã.
ãåíÝò çëåêôñéêü ðåäßï. Ç ðåñéï÷Þ ôýðïõ-n+ êáôá- ÄïìÞöùôïäéüäïõp-i-n.
óêåõÜæåôáé ðïëý ëåðôÞ, þóôå êáôÜ ôçí ðñüóðôùóç
áêôéíïâïëßáò óå áõôÞ ìéêñü ìüíï ðïóïóôü ôçò íá áðïññïöÜôáé, åíþ ôï êýñéï ìÝñïò íá äéÝñ÷åôáé ìÝóá áð'
áõôÞ êáé íá áðïññïöÜôáé áðü ôï åíäïãåíÝò óôñþìá. Åêåß ðáñÜãïíôáé öïñåßò, ïé ïðïßïé êéíïýìåíïé ìå ôçí
åðßäñáóç ôïõ çëåêôñéêïý ðåäßïõ óôï åíäïãåíÝò óôñþìá óõãêñïôïýí ôï öùôïñåýìá.
2.11 Åõèåßá öüñôïõ óôï óõíå÷Ýò ñåýìá – Óçìåßï ëåéôïõñãßáò.
Áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.11á(á). Ãéá ïñèÞ ðüëùóç ôçò äéüäïõ èá Ý÷ïìå:
Vs = VD +IR
Óôï åðßðåäï ôùí I êáé VD ç ó÷Ýóç áõôÞ ïñßæåé åõèåßá êëßóåùò –1/R, ç ïðïßá ôÝìíåé ôïõò Üîïíåò ôùí I
êáé VD óôá óçìåßá Vs/R êáé Vs áíôßóôïé÷á. Ç åõèåßá áõôÞ ïíïìÜæåôáé åõèåßáöüñôïõ. ÅîÜëëïõ ç ó÷Ýóç
ôçò äéüäïõ ïñßæåé üôé:
äçëáäÞ ôï óçìåßï (I, VD), óôï ïðïßï ëåéôïõñãåß ç äßïäïò, ðñÝðåé íá âñßóêåôáé ðÜíù óôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ
áõôÞ. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ôï ñåýìá ôçò äéüäïõ êáé ç ôÜóç óôá Üêñá ôçò èá ïñßæïíôáé áðü ôï óçìåßï (Iq, Vq),
ðïõ åßíáé ç ôïìÞ ôçò åõèåßáò öüñôïõ êáé ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò ôçò äéüäïõ. Ôï óçìåßï ôïýôï ïíïìÜæåôáé óç-
ìåßïëåéôïõñãßáòÞ çñåìßáòôçòäéüäïõ.
Ó÷. 2.11á.
(á)ÊýêëùìáäéüäïõóåóåéñÜðñïòáíôéóôÜôçêáéðçãÞôñïöïäïóßáò,(â)oñéóìüòåõèåßáòöüñôïõêáéóçìåßïõçñåìß-
áòôçòäéüäïõ.
32
ÅÜí ç ôÜóç Vs åßíáé êáôÜ ðïëý ìåãáëýôåñç áðü
ôçí ôÜóç Vï, ð.÷. ôçò ôÜîåùò ôùí 30 V êáé ðÜíù, ôüôå
ôï ó÷Þìá 2.11á(â) ëáìâÜíåé ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò
2.11â. Ç ôÜóç óôá Üêñá ôçò äéüäïõ åßíáé ïõóéáóôéêÜ
ìçäåíéêÞ êáé óõíåðþò, üóïí áöïñÜ óôçí ôÜóç êáé óôï
ñåýìá óôçí áíôßóôáóç R, ç äßïäïò ìðïñåß íá èåùñç-
èåß üôé óõìðåñéöÝñåôáé ùò éäáíéêÞ. ÄçëáäÞ, ìå ôÝ-
ôïéåò óõíèÞêåò ëåéôïõñãßáò ç éäáíéêÞ äßïäïò áðïôå -
ëåß ôï ìïíôÝëï ôçò çìéáãùãïý äéüäïõ.
2.12 Ëåéôïõñãßá ôçò äéüäïõ ìå ìéêñÜ óÞìáôá.
Áò èåùñÞóïìå ôþñá ôç äßïäï óõíäåäåìÝíç óôï êý-

êëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.12á(á), üðïõ óå óåéñÜ ðñïò ôçí Ó÷. 2.11â.
ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò VDD äñá êáé ç ðçãÞ çìéôïíéêÞò Ëåéôïõñãßáôçòäéüäïõôïõó÷Þìáôïò2.11á(á)ìåôÜóçVs
ôÜóåùò ðëÜôïõò Vm<<VDD. Óôï ó÷Þìá 2.12á(â) ðá- êáôÜðïëýìåãáëýôåñçôïõêáôùöëßïõôÜóåùòáãùãÞòôçò.
ñïõóéÜæïíôáé ïé èÝóåéò ôçò åõèåßáò öüñôïõ (åóôéãìÝ -
íåò ãñáììÝò), ãéá ôéò áêñáßåò ôéìÝò ôçò ôÜóåùò Vs, äçëáäÞ ãéá Vs=VDD ±Vm. Óçìåéþíïìå üôé ôá óýìâïëá
ãéá ôï ñåýìá êáé ôçí ôÜóç óôç äßïäï åßíáé ôþñá iD êáé õD áíôßóôïé÷á, ãéáôß ðáñéóôÜíïõí ôéò óôéãìéáßåò ôéìÝò
ôùí ìåãåèþí áõôþí. ÐñÜãìáôé ç ðáñïõóßá ôçò ðçãÞò Vmsinùt ðñïêáëåß óõíå÷åßò ìåôáâïëÝò ôçò ôÜóåùò êáé
ôïõ ñåýìáôïò óôç äßïäï ãýñù áðü ôéò ôéìÝò ôùí ìåãåèþí áõôþí Vq êáé Iq óôï óçìåßï çñåìßáò.
Ãéá åíäéÜìåóåò ôéìÝò ôçò Vs êáé êáèþò áõôÞ ìåôáâÜëëåôáé ìåôáîý ôùí äýï áêñáßùí áõôþí ôéìþí, ç åõ-
èåßá öüñôïõ ìåôáôïðßæåôáé óõíå÷þò ðáñÜëëçëá ðñïò ôïí åáõôü ôçò, ïðüôå êáé ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôçò
äéüäïõ ìåôáôïðßæåôáé óõíå÷þò ãýñù áðü ôï óçìåßï Iq, Vq. ¸ôóé ç ôÜóç õD êáé ôï ñåýìá iD ôçò äéüäïõ ìå -
ôáâÜëëïíôáé áíôßóôïé÷á êáôÜ ìÝãéóôï ÄõD êáé ÄiD. Ïé óôéãìéáßåò ôéìÝò ôùí õD êáé iD åßíáé ïé áêüëïõèåò:
õD = Vq + õd
iD = Iq +id
Ó÷. 2.12á.
(á)ËåéôïõñãßáïñèÜðïëùìÝíçòäéüäïõìåìéêñÜóÞìáôá,(â)ãñáöéêÞáíÜëõóç.
33
üðïõ õd êáé id ðáñéóôÜíïõí áíôßóôïé÷á ôéò óôéãìéáßåò ôéìÝò ôùí ìåôáâáëëïìÝíùí óõíéóôùóþí ôçò ôÜóåùò
õD êáé ôïõ ñåýìáôïò iD.
ÅÜí åíäéáöåñüìáóôå ìüíï ãéá ìéêñÜ åíáëëáóóüìåíá óÞìáôá, ôüôå ìðïñïýìå íá äå÷èïýìå, üôé ç äßï-
äïò ãéá ìéêñÝò áðïìáêñýíóåéò áðü ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôçò óõìðåñéöÝñåôáé ùò ùìéêÞ áíôßóôáóç rd, ðïõ
ïíïìÜæåôáé áõîçôéêÞáíôßóôáóç êáé äßíåôáé ùò:
Ôüôå ôá ìåãÝèç õd êáé id èá Ý÷ïõí ôç ìïñöÞ ôçò Vmsinùt, äçëáäÞ èá åßíáé åðßóçò åíáëëáóóüìåíá.
ÃåíéêÜ ç áíôßóôáóç rd åßíáé ìç ãñáììéêÞ, áëëÜ ãéá ðïëý ìéêñÜ Vm ìðïñåß íá èåùñçèåß ãñáììéêÞ êáé
óõìðßðôåé ìå ôï áíôßóôñïöï ôçò êëßóåùò ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò I-V ôçò äéüäïõ óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôçò.
Ç èåùñçôéêÞ ôéìÞ ôçò áõîçôéêÞò áíôéóôÜóåùò rd ìðïñåß íá ðñïóäéïñéóèåß áðü ôç ó÷Ýóç (2.6) ìå ðáñá-
ãþãéóç. ¸ôóé âñßóêåôáé üôé:
ðïõ óå èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò áðëïðïéåßôáé óôçí
(2.8)
ìå ôçí ôéìÞ ôïõ I óå Á.

Ç ó÷Ýóç áõôÞ åßíáé ÷ñçóéìüôáôç óôçí ðñÜîç êáé äßíåé ôçí åîÜñôçóç ôçò áõîçôéêÞò áíôéóôÜóåùò rd áðü
ôï ñåýìá ðïëþóåùò (óõíå÷Þò óõíéóôþóá ôïõ ñåýìá-
ôïò) ôçò äéüäïõ.
ÊáôÜ ôáýôá, óå óõíèÞêåò ëåéôïõñãßáò ôçò äéüäïõ
ìå ìéêñÜ óÞìáôá êáé åÜí åíäéáöåñüìáóôå ìüíï ãéá ôç
óõìðåñéöïñÜ ôïõ êõêëþìáôïò ùò ðñïò ôï óÞìá, ìðï-
ñïýìå íá ìåôáôñÝøïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò
2.12á(á), óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.12â êáé íá ìå-
ëåôÞóïìå ôïýôï, ÷ùñßò íá ëáìâÜíïìå õðüøç ôçí ðá-
ñïõóßá ôçò ðçãÞò VDD óôï áñ÷éêü êýêëùìá. Ôï êý-
êëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.12â áðïôåëåß ôï éóïäýíáìï êý-
êëùìá ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò
2.12á(á).
Ó÷. 2.12â.
ÐáñÜäåéãìá. Éóïäýíáìï ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.12á ãéá
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.12ã ïé äßïäïé Ý÷ïõí ìéêñÜóÞìáôá.
êáôþöëéôÜóåùòáãùãÞò0,7VêáéáíôßóôáóçïñèÞòðï-
ëþóåùòrd=50(mV)/IüðïõIôïñåýìáðïëþóåþòôïõò.
Èåùñþíôáò ôïõò ðõêíùôÝò ùò âñá÷õêõêëþìáôá óôç
óõ÷íüôçôá ôçò ðçãÞò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò, ôç äå
ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò éäáíéêÞ, íá ðñïóäéïñéóèåß ç
ôÜóçåîüäïõVï.
Ëýóç:
Óôï óõíå÷Ýò ñåýìá ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò áíïéêôÜ
êõêëþìáôá êáé ôï êýêëùìá ãßíåôáé üðùò öáßíåôáé óôï
ó÷Þìá 2.12ä.
Èåùñþíôáò ðïëý ìéêñÝò ôéò rd1 êáé rd2 óõãêñéôéêÜ Ó÷. 2.12ã.
ìå ôá 50 Ù èá Ý÷ïìå:
34
êáé
Ïìïßùò
Ó÷. 2.12ä.
êáé
Óôï åíáëëáóóüìåíï ñåýìá ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá êáé ôï êýêëùìá ãßíåôáé üðùò óôá
ó÷Þìáôá 2.12å(á) êáé 2.12å(â).
üðïõ:
Ôüôå
Ib (1,16 +50) = 0,567 (Iá – Éb) Þ Iá = 91,2Ib
êáé
20 mV = 50Iá + 0,567 (Éá – Éb) Þ 20mV = 50 ´ 91,2Ib + 0,567 (91,2Ib – Ib) Þ Ib = 4,34ìÁ
¢ñá
Vo = Ib ´ 50Ù Þ Vï = 50 ´ 4,34 ìV Þ Vï = 217ìV
Ó÷. 2.12å.
2.13 ÅöáñìïãÝò ôçò äéüäïõ.
Ïé åöáñìïãÝò ôçò äéüäïõ åßíáé ðïëëÝò êáé ãßíïíôáé ðåñéóóüôåñåò ìå ôçí ýðáñîç äéüäùí ìå äéáöïñåôé-
êÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò êáé äõíáôüôçôåò (áíïñèþôñéåò, Zener, LED, varactor êëð.). Èá ìåëåôÞóïìå åäþ ìå -
ñéêÝò áðü áõôÝò åóôéÜæïíôáò ðåñéóóüôåñï óôéò êëáóóéêÝò åöáñìïãÝò, üðùò åßíáé ç áíüñèùóç åíáëëáóóü-
ìåíçò ôÜóåùò, ç óôáèåñïðïßçóç ôÜóåùò, ç øáëßäéóç êáé ï ðïëëáðëáóéáóìüò óõíå÷ïýò ôÜóåùò. Ãéá åõêï-
ëßá ìáò èåùñïýìå ôç äßïäï éäáíéêÞ.
2.14 Áíüñèùóç.
Ìå ôïí üñïí áíüñèùóç áíáöåñüìáóôå óôç ìåôáôñïðÞ åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò óå óõíå÷Þ. Ç óõíå÷Þò
ôÜóç åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí ðüëùóç ôùí äéáöüñùí çëåêôñïíéêþí óôïé÷åßùí üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ôùí
ôñáíæßóôïñ, ôåëåóôéêþí åíéó÷õôþí êëð., ãéá íá êáôáóôïýí áõôÜ ÷ñÞóéìá. Ç äßïäïò, üôáí ðáñåìâÜëëåôáé
óå êýêëùìá åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò åðéôñÝðåé ôç äéÝëåõóç ñåýìáôïò ìéáò ìüíï öïñÜò, äçëáäÞ ñåýìáôïò
35
ðïõ Ý÷åé óõíå÷Þ óõíéóôþóá, ç ïðïßá áðïôåëåß êáé ôç ÷ñÞóéìç óõíéóôþóá ôïõ óôçí ðáñïýóá åöáñìïãÞ.
ÁíÜëïãá ìå ôï áí êáôÜ ôçí áíüñèùóç ãßíåôáé åêìåôÜëëåõóç ôçò ìéóÞò Þ ïëüêëçñçò ôçò êõìáôïìïñöÞò
ôçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò, ç áíüñèùóç ÷áñáêôçñßæåôáé ùò áíüñèùóç ìéóïý êýìáôïò Þ ðëÞñïõò êýìá-
ôïò. Åäþ èá äïýìå ôçí áíüñèùóç ìéóïý êýìáôïò, åíþ ôçí ðåñßðôùóç ôçò áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò,
üðùò êáé Üëëùí áíïñèùôéêþí óõóôçìÜôùí, èá ìåëåôÞóïìå óôï Ýâäïìï êåöÜëáéï.
2.14.1Áíüñèùóçìéóïýêýìáôïò(Half-WaveRectification,H.W.R.).
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.14á èåùñïýìå ôç äßïäï éäáíéêÞ
êáé ôçí ôÜóç ôñïöïäïóßáò çìéôïíéêÞ, äçëáäÞ [ó÷. 2.14â(á)]:
õs = Em sinùt
ÊáôÜ ôï ðñþôï ìéóü ôçò ðåñéüäïõ ôçò ôÜóåùò õs ç äßïäïò èá
åßíáé ïñèÜ ðïëùìÝíç, ïðüôå êáé ôï ñåýìá èá Ý÷åé ôçí áêüëïõèç
ôéìÞ:
Ó÷. 2.14á.
(2.9) Êýêëùìááíïñèþóåùòìéóïýêýìáôïò.
ÊáôÜ ôï äåýôåñï ìéóü ôçò ðåñéüäïõ, üìùò, ç äßïäïò èá åßíáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç êáé äåí èá Üãåé, äç-
ëáäÞ:
id = 0 ãéá ð < ùt £ 2ð
¸ôóé ôï ñåýìá èá áðïôåëåßôáé áðü ðáëìïýò äéÜñêåéáò çìéðå-
ñéüäïõ, ïé ïðïßïé åìöáíßæïíôáé êÜèå äåýôåñç çìéðåñßïäï [ó÷.
2.14â(â]. Ç êõìáôïìïñöÞ ôïõ ñåýìáôïò id äåí Ý÷åé ôìÞìá ìå id<0,
äçëáäÞ ôï ñåýìá id åßíáé ìéáò öïñÜò. ËÝìå üôé Ý÷åé óõíå÷Þ óõíé-
óôþóá, ðïõ ìÜëéóôá ìðïñåß íá öïñôßóåé ìéá ìðáôáñßá Þ íá ðñï-
êáëÝóåé çëåêôñüëõóç. Ç óõíå÷Þò óõíéóôþóá Idc ôïõ id åßíáé ç
ìÝóç ôéìÞ áõôïý, âñßóêåôáé äå üôé åßíáé:
(2.10)
üðïõ
Ó÷. 2.14â.
(á)ÔÜóçôñïöïäïóßáò,(â)êõìáôï-
ìïñöÞñåýìáôïòóôïöïñôßï.
Ç ôéìÞ Idc åßíáé áõôÞ ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü áìðåñüìåôñï óõíå÷ïýò ñåýìáôïò, ôï ïðïßï óõíäÝåôáé óå óåéñÜ
ìå ôï öïñôßï.
Ç óõíå÷Þò ôÜóç óôï öïñôßï R èá åßíáé:
(2.11)
Ç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò âñßóêåôáé ßóç ìå:
(2.12)
Ìå ôçí áíüñèùóç åðéäéþêåôáé, üðùò áíáöÝñèçêå ðéï ðÜíù, ç ìåôáôñïðÞ åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò óå
óõíå÷Þ. ¼óï ìåãáëýôåñï ðïóïóôü ôçò éó÷ýïò ôçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò ìåôáôñÝðåôáé óå éó÷ý óõíå÷ïýò
ôÜóåùò óôï öïñôßï, ôüóï áðïäïôéêüôåñç åßíáé ç áíüñèùóç. ¸ôóé ç áðüäïóç ôçò áíïñèþóåùò ïñßæåôáé
áðü ôç ó÷Ýóç:
(2.13)
36
üðïõ Pdc åßíáé ç éó÷ýò ôïõ óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óôï öïñôßï êáé Pac ç éó÷ýò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôçí ðçãÞ.
Óôçí ðåñßðôùóç ðïõ åîåôÜæïìå Ý÷ïìå:
(2.14)
êáé
(2.15)
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí åîßóùóç (2.13) âñßóêïìå:
(2.16)
ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò çìéðåñéüäïõ, ðïõ ç äßïäïò äåí Üãåé, åöáñìüæåôáé óôç äßïäï áíÜóôñïöç ôÜóç ìå
ìÝãéóôç ôéìÞ, ÌÝãéóôç ÁíÜóôñïöç ÔÜóç (PIV, Peak Inverse Voltage) ðïõ åßíáé ßóç ðñïò ôï ðëÜôïò Åm ôçò
ôÜóåùò ôçò ðçãÞò õs, äçëáäÞ:
PIV = Em (2.17)
Óôéò ðñáãìáôéêÝò äéüäïõò ç óçìáóßá ôçò PIV êáèþò êáé ôïõ Im åßíáé ìåãÜëç, áí ëçöèåß õðüøç üôé ìéá
ðñáãìáôéêÞ äßïäïò äåí ìðïñåß íá áíôÝîåé óå Üðåéñç PIV Þ íá Üãåé Üðåéñï ñåýìá. Ôï ìÝãéóôï Im êáé ç ìÝ -
ãéóôç PIV äßíïíôáé ðÜíôïôå áðü ôïí êáôáóêåõáóôÞ êáé äåí ðñÝðåé íá áãíïïýíôáé, ãéáôß óå ðåñßðôùóç
õðåñâÜóåþò ôïõò åßíáé äõíáôÞ ç êáôáóôñïöÞ ôçò äéüäïõ.
Ëüãù ôçò ðôù÷Þò áðïäüóåþò ôçò ç áíüñèùóç ìéóïý êýìáôïò äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ðñÜîç, ðáñÜ
ìüíï óå åëÜ÷éóôåò ðåñéðôþóåéò. Âåëôßùóç ôçò áðïäüóåùò ôçò áíïñèþóåùò ìå åêìåôÜëëåõóç êáé ôïõ Üë-
ëïõ ìéóïý ôçò ôÜóåùò õs èá ãíùñßóïìå óôï Ýâäïìï êåöÜëáéï.
ÐáñÜäåéãìá.
ÁíïñèùôÞòìéóïýêýìáôïòóåëçíßïõáìåëçôÝáòáíôéóôÜóåùòïñèÞòðïëþóåùòôñïöïäïôåßöïñôßïáíôé-
óôÜóåùò1kÙ.ÇåíáëëáóóüìåíçôÜóçôñïöïäïôÞóåùòåßíáé100V.Íáõðïëïãéóèïýí:
á)ÇìÝóçôéìÞôïõñåýìáôïòöïñôßïõ.
â)ÇåíåñãüòôéìÞôïõñåýìáôïòöïñôßïõ.
ã)Çéó÷ýòóõíå÷ïýòñåýìáôïòóôïöïñôßï.
ä)Çêáôáíáëéóêüìåíçéó÷ýòóôïíáíïñèùôÞ.
å)ÇóõíïëéêÞéó÷ýòðïõðáñÝ÷åôáéáðüôïäßêôõï.
Ëýóç:
Áíáöåñüìáóôå óôï ó÷Þìá 2.14á.
á)
â)
ã)
ä)
å)
37
2.15 ÁíïñèùôéêÜ êõêëþìáôá ðïëëáðëáóéáóìïý ôÜóåùò.
Êõêëþìáôá ðïëëáðëáóéáóìïýáíïñèùìÝíçòôÜóåùò âñßóêïõí åöáñìïãÞ ùò ðçãÝò óõíå÷ïýò ôÜóåùò ìå

ðïëý ìéêñÜ ñåýìáôá, ïðüôå êáé ç êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò åßíáé ðïëý ìéêñÞ. ÔÝôïéåò ðåñéðôþóåéò óõíá-
íôïýìå óôçí ôçëåìåôñßá, ïñéóìÝíïõò óùëÞíåò êáèïäéêþí áêôßíùí, üñãáíá ðõñçíéêÞò öõóéêÞò êëð.
Ï êïéíüôåñïò ôýðïò äéðëáóéáóôÞ áíïñèùìÝíçò ôÜóåùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 2.15á. Áí õ åßíáé çìéôï-
íéêÞ ôÜóç ðëÜôïõò Åm, ôüôå ç Ýîïäïò óôá Üêñá ôçò R èá åßíáé ðåñßðïõ 2Åm. ÊÜèå ðõêíùôÞò öïñôßæåôáé
åíáëëáêôéêÜ óôçí ôÜóç Åm, åíþ ñåýìá áðü ôïõò ðõêíùôÝò ñÝåé óõíå÷þò óôçí R. Ç PIV åßíáé 2Åm.
¢ëëï ÷ñÞóéìï êýêëùìá ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 2.15â, üðïõ ç ôÜóç Åï åßíáé ðåñßðïõ 2Åm. Ôïýôï ëåé-
ôïõñãåß ùò åîÞò:
Ï ðõêíùôÞò C1 öïñôßæåôáé êáôÜ ôç ìßá çìéðåñßïäï ìÝóù ôçò D1 óôçí ôÜóç Åm, åíþ êáôÜ ôçí åðüìåíç
çìéðåñßïäï öïñôßæåôáé ï C2 ìÝóù ôçò D2, óôç óõíïëéêÞ ôÜóç ðïõ ïñßæåôáé áðü ôçí ôÜóç ôïõ C1 êáé ôçí
ôÜóç ôçò ðçãÞò, äçëáäÞ óôçí ôÜóç 2Åm. Ç PIV óå êÜèå äßïäï åßíáé 2Åm.
Ôï êýêëùìá ôïýôï ìðïñåß íá åðáõîçèåß, ãéá íá ëçöèåß óõíå÷Þò ôÜóç ðïëëáðëáóéáóìÝíç åðß 2n (ó÷.
2.15ã). Óôçí ðñÜîç ôï ìÝãéóôï n åßíáé 5, åðåéäÞ ðÜíù áðü ôçí ôéìÞ áõôÞ ç ôéìÞ ôïõ ðõêíùôÞ C1 ãßíåôáé ðïëý
õøçëÞ, åíþ óõã÷ñüíùò êáé ç óôáèåñüôçôá ôçò ôÜóåùò åîüäïõ ìå ôï ñåýìá óôï öïñôßï êáèßóôáôáé ðïëý
öôù÷Þ (áõîÜíåé êáôÜ ðïëý ç áíôßóôáóç åîüäïõ ôçò äéáôÜîåùò).
Ó÷. 2.15á. Ó÷. 2.15â.

ÊýêëùìáäéðëáóéáóôÞôÜóåùò. ÅíáëëáêôéêüêýêëùìáäéðëáóéáóôÞôÜóåùò.
Ó÷. 2.15ã.
Ðïëëáðëáóéáóìüòóõíå÷ïýòôÜóåùòåðß2n.
38
2.16 Óôáèåñïðïßçóç ôÜóåùò ìå äßïäï Zener.
Óôçí åöáñìïãÞ áõôÞ åêìåôáëëåõüìáóôå ôç óôáèåñüôçôá ôçò ôÜóåùò óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò ôçò
äéüäïõZener, ãéá íá óôáèåñïðïéÞóïìå ìéá óõíå÷Þ ôÜóç ðïõ ìåôáâÜëëåôáé ìåñéêþò. Óôï ó÷Þìá 2.16á(á)
ðáñïõóéÜæåôáé ìéá ôÝôïéá áðëÞ äéÜôáîç óôáèåñïðïéÞóåùò ôçò óõíå÷ïýò ôÜóåùò Åi, ç ïðïßá ãéá êÜðïéïõò
ëüãïõò äåí åßíáé áðüëõôá óôáèåñÞ ìå ôï ÷ñüíï. Óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç áò èåùñÞóïìå ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ
ôçò äéüäïõ óôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç íá Ý÷åé ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 2.16á(â), üðïõ ôï ôìÞìá ôçò êáôáñ-
ñåýóåùò äåí åßíáé êáôáêüñõöï áëëÜ ðáñïõóéÜæåé êÜðïéá êëßóç. Ôï éóïäýíáìï ôçò äéüäïõ Zener, üôáí
ëåéôïõñãåß óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò, äßíåôáé óôï ó÷Þìá 2.16á(ã), üðïõ ç áíôßóôáóç Rz âñßóêåôáé áðü
ôçí êëßóç ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò óôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò ôçò äéüäïõ. Ìå ôçí ðñïûðüèåóç üôé ç äßïäïò
åñãÜæåôáé óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ãéá üëåò ôéò ôéìÝò ôçò Åi, ç ôÜóç Åï óôï öïñôßï ðáñáìÝíåé ó÷åäüí óôáèåñÞ
ëüãù ôçò óôáèåñïðïéçôéêÞò äñÜóåùò ôçò Zener. Óôï ó÷Þìá 2.16á(á) ç áíôßóôáóç R1 ÷ñçóéìåýåé ãéá ôçí
ðñïóôáóßá ôçò äéüäïõ Zener áðü õøçëÜ ñåýìáôá.
ÏíïìÜæïìå óõíôåëåóôÞóôáèåñïðïéÞóåùòôÜóåùòS ôçí ðáñÜóôáóç
(2.18)
üðïõ ÄÅi åßíáé ç ìåôáâïëÞ ôçò ôÜóåùò Åi, óôçí ïðïßá ïöåßëåôáé ç ìåôáâïëÞ ÄÅï ôçò ôÜóåùò Åï.
Ï óõíôåëåóôÞò óôáèåñïðïéÞóåùò ðïëëÝò öïñÝò ïñßæåôáé êáé ùò ï ëüãïò ôçò åðß ôïéò åêáôü ìåôáâïëÞò
ôçò ôÜóåùò Åï ðñïò ôçí åðß ôïéò åêáôü ìåôáâïëÞ ôçò ôÜóåùò Åi, ç ïðïßá ôçí ðñïêÜëåóå.
¸óôù Pz ç ìÝãéóôç åðéôñåðüìåíç éó÷ýò êáôáíáëþóåùò ôçò äéüäïõ Zener êáé Vz ç ôÜóç êáôáññåýóåùò
ôçò. ÅÜí Rz åßíáé ç áíôßóôáóç áõôÞò, ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí êëßóç ôçò ÷áñáêôçñéóôéêÞò óôçí ðåñéï÷Þ êáôáñ-
ñåýóåùò, èá éó÷ýåé:
(2.19)
üðïõ Imax åßíáé ôï ìÝãéóôï åðéôñåðüìåíï áíÜóôñïöï ñåýìá ôçò äéüäïõ.
Ãéá íá ðñïóôáôåýóïìå ôç äßïäï þóôå ôï ñåýìá ôçò íá ìçí õðåñâåß ôçí ôéìÞ Imax, ðñÝðåé ç ôéìÞ ôçò áíôé -
óôÜóåùò R1 óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.16á(á) íá äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
(2.20)
Ó÷. 2.16á.
(á) ÁðëÞ äéÜôáîç óôáèåñïðïéÞóåùò ôÜóåùò ìå äßïäï Zener, (â) ÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ìç éäáíéêÞò äéüäïõ Zener êáé
(ã) éóïäýíáìï ìç éäáíéêÞò äéüäïõ Zener.
39
Áí ç Åi ìåôáâÜëëåôáé ìåôáîý ìéáò åëÜ÷éóôçò ôéìÞò Eimin êáé ìéáò ìÝãéóôçò Åimax, óôçí åîßóùóç (2.20)
ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ç ôéìÞ Åimax, ìå ôçí ðñïûðüèåóç âÝâáéá üôé ç ôÜóç óôá Üêñá ôçò äéüäïõ Zener
äåí ãßíåôáé ìéêñüôåñç ôçò Vz üôáí Åi = Åimin.
Ìå ôç ÷ñÞóç ôçò äéüäïõ Zener ìðïñïýìå íá êñáôÜìå ó÷åäüí óôáèåñÞ ôçí ôÜóç óôï öïñôßï, üôáí ç áíôß-
óôáóç ôïõ RL ìåôáâÜëëåôáé áêüìç êáé áí ç ôÜóç Åi åðßóçò ìåôáâÜëëåôáé. Ãéá êáëýôåñç êáôáíüçóç ôçò ðå-
ñéðôþóåùò áõôÞò ðáñáèÝôïìå ôï áêüëïõèï ðáñÜäåéãìá.
Ç äßïäïò Zener ôïõ ó÷Þìáôïò 2.16â Ý÷åé ôÜóç
êáôáññåýóåùò 6,8V êáé áíôßóôáóç êëßóåùò 5Ù. Ç
ôÜóç Åi ìðïñåß íá êõìáßíåôáé ìåôáîý 10V êáé 14V.
Íá ðñïóäéïñéóèïýí:
á) Ç åëÜ÷éóôç ôéìÞ ôçò R1, þóôå ç êáôáíáëéóêü -
ìåíç éó÷ýò áðü ôç äßïäï íá ìçí õðåñâåß ôá 200mW
ìå ôçí RL áðïóõíäåäåìÝíç.
â) Ç åëÜ÷éóôç ôéìÞ ôçò RL ãéá óôáèåñïðïßçóç ìå
üëåò ôéò ôéìÝò ôçò Åi.
Ëýóç: Ó÷. 2.16â.
á) Âñßóêïìå ðñþôá ôï ìÝãéóôï åðéôñåðüìåíï ñåýìá Izmax óôç äßïäï
Ôüôå
Ìå áðïóõíäåäåìÝíç ôçí RL, óõíèÞêç ðïõ ïäçãåß óôç äéÝëåõóç ìÝãéóôïõ ñåýìáôïò óôç Zener ôïõ ó÷Þ-
ìáôïò 2.16â, èá Ý÷ïìå:
ÈÝôïíôáò Åi=14V (ðïõ áíôéóôïé÷åß óôï ìåãáëýôåñï ñåýìá) ðáßñíïìå
â) Ãéá íá Ý÷ïìå óôáèåñïðïßçóç ðñÝðåé:
üðïõ Iïë=Iz+IL.
Ãéá íá êáëõöèïýí üëåò ïé äõíáôÝò ðåñéðôþóåéò êáé êõñßùò íá óôáèåñïðïéåßôáé ç ôÜóç VL, üôáí ç Ei
ðáßñíåé ôçí åëÜ÷éóôç ôéìÞ ôçò ôùí 10V, èá ðñÝðåé ôï ñåýìá Iïë íá åßíáé:
Ôüôå, ìå Iz=0 èá Ý÷ïìå Iïë=IL ïðüôå:

40
2.17 ÐåñéïñéóôÞò Þ øáëéäéóôÞò.
Åßäáìå ðñïçãïõìÝíùò, üôé ç äßïäïò óôï êýêëùìá ôçò çìéáíïñèþóåùò åðéôñÝðåé ôç äéÝëåõóç ñåýìáôïò
êáôÜ ôï ðñþôï Þìéóõ ôçò ðåñéüäïõ, ìå óõíÝðåéá ç ôÜóç óôï öïñôßï íá óôåñåßôáé ôïõ êÜôù ìÝñïõò ôçò êõ-
ìáôïìïñöÞò ôçò ôÜóåùò õs. Áí áíáóôñÝøïìå ôçí ðïëéêüôçôá ôçò äéüäïõ, áðü ôçí êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóå-
ùò óôï öïñôßï èá ëåßðåé ôï ðÜíù ìÝñïò ôçò êõìáôïìïñöÞò ôçò õs. ¸ôóé ôï êýêëùìá áðïêüðôåé Þ øáëéäß-
æåé ôç ìéóÞ êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò ôçò ðçãÞò. Áí óõíäõÜóïìå ôç äßïäï ìå ìéá ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò óôï
êýêëùìá ìðïñïýìå íá øáëéäßóïìå ìÝñïò ìüíï ôïõ ðÜíù Þ êÜôù ôìÞìáôïò ôçò êõìáôïìïñöÞò, üðùò åîç -
ãïýìå ðáñáêÜôù.
Ãéá ðáñÜäåéãìá áò èåùñÞóïìå ôç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(á). ¸óôù üôé ç ôÜóç õ áñ÷ßæåé íá áõîÜ -
íåôáé áðü ôç ìçäåíéêÞ ôéìÞ. ¼óï áõôÞ ðáñáìÝíåé ìéêñüôåñç áðü ôçí Å1, ç äßïäïò D1 äåí Üãåé. ¸ôóé ç ôÜóç
õ åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï ùò õï. ¼ôáí áõôÞ ãßíåé ßóç Þ ìåãáëýôåñç áðü ôçí Å1, ôüôå ç äßïäïò D1 êáèßóôá -
ôáé ïñèÜ ðïëùìÝíç, äçëáäÞ Üãåé, ïðüôå ç ôÜóç Å1 åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï ùò õï.
Óýìöùíá ìå áõôÜ ç ó÷Ýóç õï=f(õ) èá ðáñßóôáôáé ãñáöéêÜ, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 2.17â(á). Ç
ãñáöéêÞ áõôÞ ðáñÜóôáóç ïíïìÜæåôáé ÷áñáêôçñéóôéêÞìåôáöïñÜò ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(á).
¸óôù ôþñá üôé áíôß ôïõ êõêëþìáôïò áõôïý èåùñïýìå åêåßíï ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(â). Ðáñáôçñïýìå üôé
åÜí ç õ åßíáé ìåãáëýôåñç áðü ôçí ôÜóç –Å2, ìå ôçí Ýííïéá üôé ç êÜèïäïò ôçò äéüäïõ D2 åßíáé èåôéêüôåñá ðï-
ëùìÝíç áðü ôçí Üíïäü ôçò, ç D2 äåí èá Üãåé, ïðüôå ïëüêëçñç ç ôÜóç õ èá åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï ùò õï. Áí
üìùò ç õ ãßíåé áñíçôéêüôåñç áðü ôçí –Å2, äçëáäÞ õ<–Å2, ôüôå ç êÜèïäïò ôçò D2 èá åßíáé áñíçôéêÜ ðïëùìÝ-
íç ùò ðñïò ôçí Üíïäü ôçò, ç äßïäïò èá Üãåé êáé óôçí Ýîïäï èá åìöáíßæåôáé ç ôÜóç –Å2 ùò õï. ¸ôóé ç ÷áñá-
êôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(â) èá åßíáé üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá
2.17â(â).
Áí óõíäõÜóïìå ôá äýï êõêëþìáôá, üðùò ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 2.17á(ã), ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöï-
ñÜò ôïõ üëïõ êõêëþìáôïò èá åßíáé üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 2.17ã(á). ¼ôáí Üãåé ç ìéá äßïäïò, ïðïéáäÞðï-
ôå, ç ôÜóç õ–õï èá åìöáíßæåôáé óôá Üêñá ôçò áíôéóôÜóåùò R.
Ó÷. 2.17á.
Êýêëùìá øáëéäéóôÞ (á) ôçò Üíù êïñõöÞò, (â) ôçò êÜôù êïñõöÞò, (ã) êáé ôùí äýï êïñõöþí.
Ó÷. 2.17â.
×áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò (á) ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(á) êáé (â) ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(â).
41
Áí ç ôÜóç õ Ý÷åé çìéôïíéêÞ ìïñöÞ, üðùò óôï ó÷Þìá 2.17ã(â), ôüôå ç ôÜóç õï èá Ý÷åé ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þ-
ìáôïò 2.17ã(ã), ðïõ ëáìâÜíåôáé üðùò äåéêíýåé ç áðëÞ ãåùìåôñéêÞ êáôáóêåõÞ. ¸ôóé ç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìá-
ôïò 2.17á(ã) ðåñéïñßæåé ôï ðëÜôïò ôçò õ êáé ãéá ôïýôï ïíïìÜæåôáé ðåñéïñéóôÞòÞ øáëéäéóôÞò. ÏõóéáóôéêÜ,
üðùò åßðáìå óôçí ðáñÜãñáöï 2.12, ç ðñáãìáôéêÞ äßïäïò ðáñïõóéÜæåé ìç ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç ïñèÞò ðï-
ëþóåùò, ç ïðïßá åßíáé äõíáôüí íá ìç åßíáé áìåëçôÝá Ýíáíôé ôçò R. ÓõíÝðåéá ôïýôïõ åßíáé ç ôÜóç õï óôçí
øáëéäéóìÝíç ðåñéï÷Þ íá ìç åßíáé óôáèåñÞ, áëëÜ íá ðáñïõóéÜæåé ìéêñÞ ìåôáâïëÞ áíÜëïãç ðñïò áõôÞí ôçò
ôÜóåùò åéóüäïõ.
Ïé øáëéäéóôÝò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò êõêëþìáôá ðñïóôáóßáò Üëëùí êõêëùìÜôùí áðü õðåñôÜóåéò, óôç
ìåôáôñïðÞ çìéôïíéêþí ðáëìþí óå ôåôñáãùíéêïýò, ùò áíé÷íåõôÝò äéåëåýóåùò ôÜóåùò áðü ôï ìçäÝí óå óõí-
äõáóìü ìå åíéó÷õôÞ, êëð.
Ó÷. 2.17ã.
Ãéá ôïí øáëéäéóôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17á(ã) Ý÷ïìå (á) ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò, (â) êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò åéóüäïõ,
(ã) êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò åîüäïõ.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17ä ç äßïäïò åßíáé éäáíéêÞ, ôï äå ðëÜôïò ôçò çìéôïíéêÞò ôÜóåùò õs åßíáé
10V. Íá ó÷åäéáóèïýí õðü êëßìáêá äßíïíôáò êáôÜëëçëç åðåîÞãçóç:
á) Ç ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õs.
â) Ç ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
Ëýóç:
á) ¼ôáí õs<–4V ç äßïäïò èá åßíáé áíÜóôñïöá ðïëù -
ìÝíç, åðïìÝíùò äåí èá Üãåé êáé Ýôóé èá Ý÷ïìå õï=0.
¼ôáí õs>–4V ç äßïäïò èá Üãåé êáé èá Ý÷ïìå:
ïðüôå Ó÷. 2.17ä.

42
ÄçëáäÞ
¸ôóé ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò õï~õs èá åßíáé áõôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17å.

â) Ç êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò õï óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ èá åßíáé üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 2.17óô.
Ç äßïäïò äåí èá Üãåé êáé óõíåðþò ç õï èá åßíáé ìçäÝí óôç äéÜñêåéá ðïõ 203,6ï£ ùt £336,4o, ãéáôß ôüôå:
õs = 10 sinùt = –4 Û sinùt = –0,4 Û ùt = 203,6o Þ 336,4ï
Ó÷. 2.17å. Ó÷. 2.17óô.
2.18 ÁðïêáôÜóôáóç óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò óÞìáôïò.
Ôåëåõôáßá åöáñìïãÞ ôçò äéüäïõ, ðïõ èá äïýìå åäþ, åßíáé ç ðñïóèÞêç ìéáò óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò óå
Ýíá óÞìá. Áò èåùñÞóïìå ôç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìáôïò 2.18(á), üðïõ ðçãÞ çìéôïíéêÞò ôÜóåùò ei ôñïöïäïôåß
ðõêíùôÞ óå óåéñÜ ìå éäáíéêÞ äßïäï. Èåùñïýìå ôïí ðõêíùôÞ áöüñôéóôï óå t=0 êáé æçôïýìå ôç ìïñöÞ ôçò
ôÜóåùò óôá Üêñá ôçò äéüäïõ ìåôÜ ôçí åöáñìïãÞ ôçò ôÜóåùò ei.
ÊáôÜ ôï ðñþôï ôÝôáñôï ôçò ðåñéüäïõ ç ei [ó÷. 2.18(â)] áõîÜíåôáé ìÝ÷ñé ôçí ôéìÞ Åm, êáôÜ ôï ÷ñüíï äå
áõôü ï ðõêíùôÞò C öïñôßæåôáé óôç ìÝãéóôç ôÜóç Em. ÅðåéäÞ ç äßïäïò Üãåé èá åßíáé õd=0 [ó÷. 2.18(ã)]. Áðü
ôç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ Ô/4 êáé ìåôÜ ç ôÜóç ei åëáôôþíåôáé, áëëÜ ç ôÜóç óôïí ðõêíùôÞ ðáñáìÝíåé ßóç ðñïò Åm,
åðåéäÞ äåí õðÜñ÷åé ôñüðïò åêöïñôßóåþò ôïõ. Áõôü óõìâáßíåé ãéáôß ç äßïäïò äåí Üãåé ðëÝïí, áöïý åßíáé
áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç. Óõíåðþò ç ôÜóç õd èá åßíáé:
õd = ei – Em (2.21)
Ðáñáôçñïýìå [ó÷. 2.18(ã)] üôé êáé êáôÜ ôïõò åðüìåíïõò äéáäï÷éêïýò êýêëïõò ç ôÜóç õd èá ðáñáìÝíåé
áñíçôéêÞ ãéá üëåò ôéò ôéìÝò ôçò ei ðëçí ôçò ôéìÞò ei=Åm, üðïõ ôüôå ç õd èá åßíáé ìçäÝí.
¸ôóé ç õd Ý÷åé áðïêôÞóåé óõíå÷Þ óõíéóôþóá –Åm, äçëáäÞ ç áêñüôáôç èåôéêÞ ôéìÞ ôçò ei Ý÷åé áðïêáôá-
óôáèåß óôçí ôéìÞ ìçäÝí. ÅÜí ç ôéìÞ ôçò ei áõîçèåß, ç äßïäïò èá êáôáóôåß ðÜëé áãþãéìç åðß 1/4 ôçò ðåñéü-
äïõ, ïðüôå ï ðõêíùôÞò èá öïñôéóèåß óôç íÝá ìÝãéóôç ôéìÞ ôçò ei, åíþ ç ìÝãéóôç èåôéêÞ ôéìÞ ôçò ei èá åìöá -
íéóôåß óôçí Ýîïäï ùò õd=0. Áíôßèåôá, áí ç ôÜóç ei åëáôôùèåß áðüôïìá ç õd äåí èá ìðïñÝóåé íá ôçí ðáñá-
êïëïõèÞóåé äåäïìÝíïõ üôé äåí õðÜñ÷åé ðåñßðôùóç åêöïñôßóåùò ôïõ ðõêíùôÞ óôï ó÷Þìá 2.18(á). Ç äõíá-
ôüôçôá áõôÞ ðáñÝ÷åôáé ìå ôçí ðñïóèÞêç åíüò áíôéóôÜôç óôá Üêñá ôçò äéüäïõ.
ÅÜí ç äßïäïò óôï ó÷Þìá 2.18(á) áíáóôñáöåß, ôüôå óôçí ôéìÞ ìçäÝí áðïêáèßóôáôáé ç áêñüôáôç áñíçôé-
êÞ ôéìÞ ôçò ei åíþ ç õd èá ðáñáìÝíåé èåôéêÞ êáèüëç ôçí õðüëïéðç ðåñßïäï.
ÔÝôïéá êõêëþìáôá, ðïõ ïíïìÜæïíôáé áðïêáôáóôÜôåò óõíå÷ïýò (clampers), ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí
ðñïóèÞêç óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò óå åíáëëáóóüìåíç êõìáôïìïñöÞ, ç ïðïßá åßôå áðïêüðçêå êáôÜ ôç óýæåõ-
îç äýï âáèìßäùí ìÝóù ðõêíùôÞ, åßôå åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí ðáñáðÝñá åðåîåñãáóßá ôïõ óÞìáôïò.
43
Ó÷. 2.18.
(á) Êýêëùìá äéüäïõ ãéá áðïêáôÜóôáóç óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò, (â) êõìáôïìïñöÞ ôÜóåùò åéóüäïõ, (ã) êõìáôïìïñöÞ ôÜóå-
ùò åîüäïõ.
2.19 ¢ëëåò åöáñìïãÝò äéüäùí.
Ïé åöáñìïãÝò ôùí äéüäùí ðïõ åîåôÜóáìå óôá ðñïçãïýìåíá áðïôåëïýí áíôéðñïóùðåõôéêü ìüíï äåßãìá
ôùí ðïëëáðëþí åöáñìïãþí ôùí äéüäùí. ¢ëëåò åöáñìïãÝò ðåñéëáìâÜíïõí ôç ÷ñÞóç äéüäùí óå êõêëþìá-
ôá ëïãéêÞò, óå óõíäõáóìïýò ìå åíéó÷õôéêÜ óôïé÷åßá êáé ãåíéêÜ üðïõ ç äñÜóç ôçò äéüäïõ ùò äéáêüðôç åß-
íáé ÷ñÞóéìç. ÅîÜëëïõ ïé äßïäïé LED, öùôïäßïäïé, áëëÜ êáé Üëëåò ðïõ äåí áíáöÝñèçêáí óôá ðñïçãïýìå-
íá, üðùò ç äßïäïò LASER, ç äßïäïò óÞñáããïò, ôá çëéáêÜêýôôáñá (solar cells) êëð. ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå
åöáñìïãÝò ðïõ åêìåôáëëåýïíôáé ôá åéäéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò. Óçìåéþíïìå ôçí ðåñßðôùóç ôùí çëéáêþí
êõôôÜñùí éäéáßôåñá, ðïõ åßíáé åðáöÝò pn êáôÜëëçëá äéáìïñöùìÝíåò, óôéò ïðïßåò ìå ôçí ðñüóðôùóç ôïõ
çëéáêïý öùôüò äçìéïõñãåßôáé çëåêôñéêÞ ôÜóç. Ôçí ôÜóç áõôÞ åêìåôáëëåõüìáóôå ãéá ôçí êÜëõøç åíåñãåé -
áêþí áíáãêþí ôüóï åðéãåßùí üóï êáé äéáóôçìéêþí.
2.20 ÁóêÞóåéò.
1. Ïé óõãêåíôñþóåéò ðñïóìåßîåùí óôï õëéêü åêáôÝ- 2. ÁíïñèùôÞò ìéóïý êýìáôïò äéüäïõ êåíïý áíôé-
ñùèåí ìéáò åðáöÞò pn Si åßíáé ÍÁ=1018cm–3 êáé óôÜóåùò ïñèÞò ðïëþóåùò 200Ù ôñïöïäïôåß öïñ-
ÍD=1016cm–3. Ç óõãêÝíôñùóç èåñìéêÞò éóïññï- ôßï 1kÙ. Ç ôÜóç ôñïöïäïôÞóåùò åßíáé 200V. Íá
ðßáò öïñÝùí óôïí åíäïãåíÞ êñýóôáëëï Si óå èåñ- õðïëïãéóèïýí:
ìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé ni=1010cm–3, åíþ á) Ç ìÝóç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ.
ç äéçëåêôñéêÞ óôáèåñÜ åßíáé 1,06´10–12F/cm. Ôï
â) Ç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ.
öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ åßíáé 1,6´10–19C. Äßíå-
ôáé e/kT=40 V–1. Íá ðñïóäéïñéóèåß: ã) Ç éó÷ýò óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óôï öïñôßï.
á) Ôï äõíáìéêü åðáöÞò óå èåñìïêñáóßá ðåñé - ä) Ç êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò óôïí áíïñèùôÞ.
âÜëëïíôïò. å) Ç óõíïëéêÞ éó÷ýò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôï äß-
â) Ôï åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò. êôõï.
(Áð.: 0,806V, 0,327ìm) (Áð.: 75mA, 118mA, 5,6W, 2,78W, 16,7W)
44
3. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.20á ç ôÜóç Zener
ôçò éäáíéêÞò äéüäïõ Zener åßíáé 5V åíþ ç ôÜóç õ
åßíáé õ=8sin318t (Volts). Ç ìÝãéóôç éó÷ýò óôçí
ïðïßá ç äßïäïò ìðïñåß íá áíôÝîåé åßíáé 250mW.
á) Íá õðïëïãéóèåß ç áðáéôïýìåíç áíôßóôáóç R.
â) Íá ó÷åäéáóèïýí ïé êõìáôïìïñöÝò ôùí ôÜóå-
ùí õ êáé õï óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
(Áð.: 60Ù) Ó÷. 2.20á.
4. Äßïäïò Zener ìå ôÜóç Zener 10 V ÷ñçóéìïðïéåß-
ôáé ãéá óôáèåñïðïßçóç ôçò ôÜóåùò óôá Üêñá ìå-
ôáâëçôïý öïñôßïõ RL ôïõ ó÷Þìáôïò 2.20â. Ç
ôÜóç õ ìåôáâÜëëåôáé ìåôáîý 13 êáé 16V. Ôï
ñåýìá öïñôßïõ ìåôáâÜëëåôáé ìåôáîý 13 êáé
85mA. Ãéá êáëÞ óôáèåñïðïßçóç ôï ñåýìá ôçò
Zener äåí ðñÝðåé íá êáôÝâåé êÜôù áðü 15mA.
á) Íá ðñïóäéïñéóèåß êáôÜëëçëç ôéìÞ ôçò R
þóôå ç óôáèåñïðïßçóç ôçò ôÜóåùò íá åßíáé
Ó÷. 2.20â.
êáëÞ êÜôù áðü üëåò ôéò ðéï ðÜíù óõíèÞêåò.
â) Íá õðïëïãéóèåß ç ìÝãéóôç êáôáíáëéóêüìåíç
éó÷ýò áðü ôç äßïäï Zener ãé' áõôÞí ôçí ôéìÞ
ôçò R.
(Áð.: 30Ù, 1,87W)
5. Äßïäïò ìå ôÜóç Zener 5 V êáé áíôßóôáóç êëßóåùò
10Ù ãéá ñåýìáôá ìåãáëýôåñá ôïõ 1 mÁ óôçí ðå-
ñéï÷Þ êáôáññåýóåùò óõíäÝåôáé ðáñÜëëçëá ðñïò
öïñôßï ìåôáâëçôÞò áíôéóôÜóåùò. Íá õðïëïãé-
óèïýí:
á) Ç áðáéôïýìåíç áíôßóôáóç, ç ïðïßá ðáñåì-
âáëëüìåíç óå óåéñÜ ìåôáîý ðçãÞò óôáèåñÞò
óõíå÷ïýò ôÜóåùò 8V êáé óõíäõáóìïý äéüäïõ-
öïñôßïõ, åðéôñÝðåé ôç óôáèåñïðïßçóç ôçò ôÜ-
óåùò VL óôï öïñôßï, ãéá ñåýìáôá öïñôßïõ
ìåôáîý IL=0 êáé IL=100mA.
â) Ðïéá åßíáé ç ôéìÞ ôïõ ëüãïõ ÄVL/ÄIL êáé
ðïéá ç óçìáóßá ôïýôïõ;
ã) Ðïéá ç ìÝãéóôç éó÷ýò êáôáíáëþóåùò ôçò äéü -
äïõ êÜôù áðü ôéò ðéï ðÜíù óõíèÞêåò ñåýìá-
ôïò öïñôßïõ;
(Áð.: 29,6Ù, 7,5Ù, 438mW)
6. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.20ã ç äßïäïò èåù-
ñåßôáé éäáíéêÞ. Ó÷åäéÜóôå õðü êëßìáêá ôéò áêü-
ëïõèåò êõìáôïìïñöÝò êáé ÷áñáêôçñéóôéêÝò, äß -
íïíôáò óõã÷ñüíùò óýíôïìåò åðåîçãÞóåéò ôïýôùí:
á) Ôçí ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi.
â) Ôçí ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
ã) Ôçí ôÜóç õd óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
Ó÷. 2.20ã.
45
7. ¸÷åôå óôç äéÜèåóÞ óáò ðçãÝò óõíå÷ïýò êáé åíáë -
ëáóóüìåíçò ôÜóåùò, áíôéóôÜóåéò êáé äéüäïõò,
ìðïñåßôå äå íá èåùñÞóåôå ôá óôïé÷åßá áõôÜ éäá-
íéêÜ. ×ñçóéìïðïéþíôáò ôÝôïéá óôïé÷åßá êáôá-
óêåõÜóôå Ýíá êýêëùìá, ôÝôïéï þóôå ç ôÜóç åîü -
äïõ õï íá ìåôáâÜëëåôáé ìå ôçí ôÜóç åéóüäïõ õs
üðùò óôï ó÷Þìá 2.20ä. ÅîçãÞóôå ëåðôïìåñþò ôç
ëåéôïõñãßá ôïõ.
Ó÷. 2.20ä.
8. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 2.20å ç äßïäïò åßíáé

éäáíéêÞ. Ôï ðëÜôïò ôçò çìéôïíéêÞò ôÜóåùò õs åß-
íáé 10V. Íá ó÷åäéáóèåß õðü êëßìáêá äßíïíôáò
êáôÜëëçëç åðåîÞãçóç:
á) Ç ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
â) Ç ôÜóç õï óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õs.
Ó÷. 2.20å.
kef3mikra.qxd 23/6/2008 2:40 Page 46
3 EIÓÁÃÙÃÇ ÓÔÇÍ ÅÍÉÓ×ÕÓÇ

ÊÁÉ ÔÏÕÓ ÅÍÉÓ×ÕÔÅÓ
Óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï ãíùñßóáìå ôçí éäáíéêÞ äßïäï êáèþò êáé ôçí ðñáãìáôéêÞ äßïäï óôéò äéáöï-
ñïðïéÞóåéò ôçò áðü ðëåõñÜò ÷áñáêôçñéóôéêþí êáé åðáêoëïýèùí áíôéóôïß÷ùí åöáñìïãþí. Ìéá Üëëç óðïõ-
äáßá êáé âáóéêÞ ëåéôïõñãßá åíüò çëåêôñïíéêïý êõêëþìáôïò Þ óõóôÞìáôïò åßíáé áõôÞ ôçò åíéó÷ýóåùò åíüò
óÞìáôïò, äçëáäÞ åíüò ñåýìáôïò Þ ôÜóåùò ðïõ ðåñéÝ÷åé êÜðïéï åßäïò ðëçñïöïñßáò. Ôçí Ýííïéá ôçò åíéó÷ý-
óåùò åéóÜãïìå óôï ðáñüí êåöÜëáéï óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç, äßíïíôáò áêüìç êáé ôïõò ôÝóóåñåéò äõíáôïýò
ôýðïõò åíéó÷õôþí áðü ðëåõñÜò åîùôåñéêÞò ôïõò óõìðåñéöïñÜò êáé áäéáöïñþíôáò ãéá ôçí åóùôåñéêÞ ôïõò
äïìÞ. Ùò ðáñáäåßãìáôá åíéó÷õôþí åéóÜãïìå áöåíüò ôïí ôåëåóôéêü åíéó÷õôÞ êáé áöåôÝñïõ ôïí ôåëåóôéêü
åíéó÷õôÞ äéáãùãéìüôçôáò, ðïõ êáé ïé äýï ðùëïýíôáé óôï åìðüñéï ùò ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá, äçëáäÞ êõ-
êëþìáôá ìå üëá ôá óôïé÷åßá ôïõò êáôáóêåõáóìÝíá óå Ýíá ëåðôü ðëáêßäéï, óõíÞèùò ðõñéôßïõ. Ç ÷ñÞóç ôùí
åíéó÷õôþí áðïóêïðåß âáóéêÜ óôçí åíßó÷õóç åíüò óÞìáôïò. Îåêéíïýìå ôçí áíÜðôõîç ôïõ ðáñüíôïò êåöá-
ëáßïõ ìå ôç äéáôýðùóç ôçò Ýííïéáò ôïõ óÞìáôïò.
3.1 ÇëåêôñéêÜ óÞìáôá.
Ôá çëåêôñéêÜ óÞìáôá åßíáé çëåêôñéêÜ ñåýìáôá Þ çëåêôñéêÝò ôÜóåéò ðïõ ìåôáöÝñïõí êÜðïéá ðëçñïöï-
ñßá. ÔÝôïéá óÞìáôá åßíáé ð.÷. ç ôÜóç Þ ôï ñåýìá ðïõ ëáìâÜíåôáé áðü êÜðïéïí áéóèçôÞñá ãéá ôç ìÝôñçóç
èåñìïêñáóßáò, ðéÝóåùò, ñïÞò õãñïý êëð., ôï ñåýìá ðïõ ëáìâÜíåôáé áðü ôçí êåñáßá åíüò ñáäéïöþíïõ Þ
ôçëåïñÜóåùò, ôá ñåýìáôá (êáé ïé ôÜóåéò) ðïõ äéáêéíïýíôáé óå Ýíáí õðïëïãéóôÞ êëð.
Ôá çëåêôñéêÜ óÞìáôá, ôÜóåéò Þ ñåýìáôá åßíáé ãåíéêÜ óõíáñôÞóåéò ôïõ ÷ñüíïõ. Äéáêñßíïíôáé óå óÞìá-
ôá óõíå÷ïýò ÷ñüíïõ, óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ïé ôÜóåéò Þ ôá ñåýìáôá åßíáé óõíå÷åßò óõíáñôÞóåéò ôïõ ÷ñüíïõ,
êáé óå óÞìáôá äéáêñéôïý ÷ñüíïõ, óôá ïðïßá ïé ôÜóåéò Þ ôá ñåýìáôá áíáöÝñïíôáé óôéò ôéìÝò ôïõ óÞìáôïò óå
äéáêåêñéìÝíåò (äéáêñéôÝò) ÷ñïíéêÝò óôéãìÝò (êáé ü÷é åðïìÝíùò óå üëåò ôéò ôéìÝò ôïõ óÞìáôïò áíÜ ðÜóá
÷ñïíéêÞ óôéãìÞ). Óôá ôåëåõôáßá óõãêáôáëÝãïíôáé êáé ôá øçöéáêÜ óÞìáôá ðïõ åßíáé óåéñÝò ðáëìþí, ïé
ïðïßåò ìå êÜðïéï êþäéêá, ôï äõáäéêü, ðáñéóôÜíïõí ôéò ôéìÝò ôïõ óÞìáôïò óå äéáêñéôÝò ÷ñïíéêÝò óôéãìÝò.
ÃåíéêÜ óôï âéâëßï áõôü èá áíáöåñüìáóôå óå óÞìáôá óõíå÷ïýò ÷ñüíïõ åêôüò áðü ôï êåöÜëáéï ôùí øçöé-
áêþí çëåêôñïíéêþí, üðïõ ôá èåùñïýìåíá óÞìáôá åßíáé øçöéáêÜ.
ÊÜèå óÞìá óõãêñïôåßôáé áðü Ýíá óýíïëï çìéôïíéêþí óõíéóôùóþí ìå äéÜöïñá ðëÜôç êáé ó÷åôéêÝò öÜ-
óåéò ðïõ ôïõ äßíïõí ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ êõìáôïìïñöÞ, ôçí ïðïßá âëÝðïìå ð.÷. ìå ôç ÷ñÞóç åíüò ðáëìïãñÜ-
öïõ. Ãéá íá ðñïóäéïñßóïìå ôéò äéÜöïñåò óõíéóôþóåò ôïõ óÞìáôïò, åÜí ãíùñßæïìå ôç ìáèçìáôéêÞ Ýêöñá-
óç ôçò êõìáôïìïñöÞò ôïõ, Þ ôç ãñáöéêÞ ðáñÜóôáóç áõôÞò, åöáñìüæïìå ôç áíÜëõóç êáôÜ Fourier. Ç áíÜ-
ëõóç áõôÞ, ç ïðïßá óôï åñãáóôÞñéï ãßíåôáé ìå ôïõò ëåãüìåíïõò áíáëõôÝò êõìÜôùí Þ öÜóìáôïò, ìáò äßíåé
ôï ðëÜôïò êÜèå çìéôïíéêÞò óõíéóôþóáò ôïõ óÞìáôïò. Áí ðáñáóôÞóïìå ãñáöéêÜ ôá äéÜöïñá ðëÜôç ôùí óõ-
íéóôùóþí åíüò óÞìáôïò óõíáñôÞóåé ôùí áíôéóôïß÷ùí óõ÷íïôÞôùí, èá ëÜâïìå ôï öÜóìá ðëáôþí ôïõ óÞìá-
ôïò. Ôï öÜóìá áõôü ìðïñåß íá åßíáé ãñáììéêü, üðùò óõìâáßíåé ìå ôçí ðåñßðôùóç ôùí ðåñéïäéêþí óçìÜ-
ôùí, êáé óõíå÷Ýò, üôáí üëåò ïé óõ÷íüôçôåò áðü 0 Ýùò ∞ Hz áðïôåëïýí ôéò óõíéóôþóåò ôïõ óÞìáôïò (áðåñé-
ïäéêÞ êõìáôïìïñöÞ). ¸íá ãñáììéêü öÜóìá ðëáôþí ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 3.1á.
ÁíÜëïãï ðñïò ôï öÜóìá ðëáôþí åßíáé êáé ôï öÜóìá öÜóåùí ôïõ óÞìáôïò, üðïõ áíôß ãéá ðëÜôç óõíéóôù-
óþí áíáöåñüìáóôå óôéò öÜóåéò áõôþí. ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé ãíùñßæïíôáò ôï öÜóìá ðëáôþí åíüò óÞìá-
47
Ó÷. 3.1á.
Ãñáììéêü öÜóìá óõ÷íïôÞôùí.
ôïò äåí ìðïñïýìå íá áíáêáôáóêåõÜóïìå ôï áñ÷éêü óÞìá ÷ùñßò íá ãíùñßæïìå ôéò ó÷åôéêÝò öÜóåéò ìå ôéò ïðïß-
åò ðñïóôßèåíôáé ïé äéÜöïñåò óõíéóôþóåò ôïõ óÞìáôïò. ¸ôóé, áí ãíùñßæïìå êáé ôéò öÜóåéò, ãéá ôï óÞìá ìå ôï
öÜóìá ðëáôþí ôïõ ó÷Þìáôïò 3.1á èá ìðïñïýóáìå íá ãñÜøïìå ôçí áêüëïõèç áíáëõôéêÞ ó÷Ýóç:
õ(t) = V1sin(ù1 t + ö 1 ) + V2 sin(ù 2 t + ö 2 ) + V3sin(ù 3 t + ö 3 ) +

+ V4 sin(ù 4 t + ö 4 ) + V5 sin(ù 5 t + ö 5 ) (3.1)
üðïõ V1 Ýùò V5 åßíáé áíôßóôïé÷á ôá ðëÜôç ôùí óõíéóôùóþí ìå óõ÷íüôçôåò ù1 Ýùò ù5 êáé ö1 Ýùò ö5 ïé áíôß-
óôïé÷åò öÜóåéò áõôþí.
Ãéá íá åëÝãîïìå ôç óõìðåñéöïñÜ (ôçí áðüêñéóç) åíüò êõêëþìáôïò óôï åñãáóôÞñéï áëëÜ êáé ìÝóù ôïõ
õðïëïãéóôÞ óå ìéá ðñïóïìïßùóç ôïõ êõêëþìáôïò, äéåãåßñïìå áõôü ìå ïñéóìÝíá áðëÜ óÞìáôá åëÝã÷ïõ, ôá
óðïõäáéüôåñá áðü ôá ïðïßá äåéêíýïíôáé óôï ó÷Þìá 3.1â.
Áðü ôá óÞìáôá áõôÜ, ôá ðéï ÷ñÞóéìá óôçí ðñÜîç åßíáé åêåßíï ôçò óõíáñôÞóåùò ìïíáäéáßáò âáèìßäáò êáé
ôï çìéôïíéêü óÞìá. Ãé’ áõôÜ ôá áðëÜ óÞìáôá äßíïìå ïñéóìÝíá âáóéêÜ êáé áðüëõôá ÷ñÞóéìá óôïé÷åßá áìÝ-
óùò ðéï êÜôù.
3.1.1 ÓõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò âáèìßäáò.
ÏíïìÜæïìå óõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò âáèìßäáò u(t) ôç óõíÜñôçóç åêåßíç, ç ïðïßá åßíáé ìçäÝí ãéá üëåò ôéò áñíçôéêÝò ôéìÝò ôïõ t
êáé ìïíÜäá ãéá üëåò ôéò èåôéêÝò ôéìÝò ôïõ t [ó÷. 3.1ã(á)]:
Ó÷. 3.1â.
ÓõíçèÝóôåñåò êõìáôïìïñöÝò óõíáñôÞóåùí äéåãÝñóåùò.
48
Ó÷. 3.1ã.
ÓõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò âáèìßäáò.
u( t) = 0 t < 0
(3.2)
u( t) = 1 t > 0
Ç u(t) äåí ïñßæåôáé óå t=0, áëëÜ ç ôéìÞ ôçò åßíáé ãíùóôÞ ãéá ïðïéáäÞðïôå ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ êïíôÜ óôï t=0. ¸ôóé, óõíÞèùò ãñÜ-
öïìå:
u(0 − ) = 0
(3.3)
u(0 + ) = 1
Áðü ôïí ïñéóìü Ýðåôáé üôé ç óõíÜñôçóç u(t – to), üðïõ t>0, ïñßæåôáé [ó÷. 3.1ã(â)] êáôÜ ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
u( t − to ) = 0 t < to
(3.4)
u( t − to ) = 1 t > to
Óýìöùíá ìå ôá áíùôÝñù ç âáèìßäá ôÜóåùò Vu(t – to) ïñßæåôáé ùò
Vu(t − t o ) = 0 t < to
(3.5)
Vu(t − t o ) = V t > to
Óôçí ðñÜîç ç ôÜóç Vu(t – to) åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäï åíüò êõêëþìáôïò [ó÷. 3.1ä(á)] üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 3.1ä(â).
Ãéá t<to ï äéáêüðôçò åßíáé óôç èÝóç 1, ïðüôå ç åßóïäïò ôïõ êõêëþìáôïò åßíáé âñá÷õêõêëùìÝíç, Vu(t – to)=0, ôç ÷ñïíéêÞ äå óôéãìÞ
t=to, áõôüò ìåôáôïðßæåôáé óôç èÝóç 2. Ôüôå ç ôÜóç V åöáñìüæåôáé áðüôïìá óôçí åßóïäï ôïõ êõêëþìáôïò, ïðüôå êáé Vu(t – to)=V.
Ìå ôç ÷ñÞóç ôçò óõíáñôÞóåùò ìïíáäéáßáò âáèìßäáò u(t) ìðïñïýìå íá ðåñéãñÜøïìå Üëëåò ÷ñÞóéìåò êõìáôïìïñöÝò. Áò èåù-
ñÞóïìå ð.÷. ôïí ïñèïãþíéï ðáëìü ôïõ ó÷Þìáôïò 3.1å(á) ï ïðïßïò ðåñéãñÜöåôáé ìáèçìáôéêÜ ìå ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
⎧0 t < t1
⎪⎪ (3.6)
õ(t) = ⎨V t1 < t < t2
⎪
⎪⎩0 t > t2
Ìå ôç âïÞèåéá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.1ã êáé ôç ÷ñÞóç ôçò óõíáñôÞóåùò ìïíáäéáßáò âáèìßäáò ç õ(t) ãñÜöåôáé ùò
õ ( t) = Vu(t − t1 ) − Vu( t − t2 )
(3.7)
õ ( t) = V [ u( t − t1 ) − u( t − t2 )]
Ó÷. 3.1ä.
ÐñáêôéêÞ åöáñìïãÞ ôçò ôÜóåùò Vu(t – tï) óå Ýíá êýêëùìá.
49
Ó÷. 3.1å.
Ãéá ôç ìáèçìáôéêÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ ôåôñáãùíéêïý ðáëìïý ìå ÷ñÞóç ôçò óõíáñôÞóåùò u(t).
Åðßóçò ç óõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò áíáññé÷Þóåùò (Unit Ramp Function), ðïõ öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 3.1óô, ðåñéãñÜöåôáé ìå ôç
÷ñÞóç ôçò u(t) ùò
õ(t) = tu( t) (3.8)
Óýìöùíá ìå ôá ðéï ðÜíù ç ÷ñçóéìüôçôá ôçò óõíáñôÞóåùò u(t) åßíáé ôåñÜóôéá ãéá ôçí ðåñéãñáöÞ ìéáò óõíáñôÞóåùò äéåãÝñóåùò,
ðïõ åöáñìüæåôáé áðüôïìá ìéá ïñéóìÝíç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ.
3.1.2 Çìéôïíéêü óÞìá.
Ìå çìéôïíéêü óÞìá, çìéôïíéêÞ ôÜóç Þ çìéôïíéêü ñåýìá, äéåãåßñïìå Ýíá êýêëùìá áðïâëÝðïíôáò óôç ëÞ-
Ó÷. 3.1óô.
ÓõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò áíáññé÷Þóåùò.
øç ôçò áðïêñßóåùò óõ÷íüôçôáò áõôïý. Ç óçìáóßá ôçò çìéôïíéêÞò äéåãÝñóåùò êáé ôçò ìåëÝôçò ôçò áðïêñß-
óåùò ó’ áõôÞí åßíáé ìåãÜëç, ãéá ôïõò áêüëïõèïõò ëüãïõò:
á) ÇìéôïíéêÜ ìåãÝèç (Þ áëëéþò åíáëëáóóüìåíç ôÜóç êáé åíáëëáóóüìåíï ñåýìá) åßíáé óðïõäáéüôáôá
óôçí ðáñáãùãÞ çëåêôñéêÞò åíÝñãåéáò êáé ÷ñçóéìüôáôá óôç ìåôáâßâáóç ðëçñïöïñéþí.
â) Áí åßíáé ãíùóôÞ ç áðüêñéóç ôïõ êõêëþìáôïò óå çìéôïíéêÞ äéÝãåñóç ìéáò óõ÷íüôçôáò, åßíáé ãíùóôÞ
êáé ãéá ïðïéáäÞðïôå Üëëç óõ÷íüôçôá. ÊáôÜ óõíÝðåéá åßíáé äõíáôü íá ðñïóäéïñéóèåß ç áðüêñéóç óå
ïðïéáäÞðïôå ðåñéïäéêÞ äéÝãåñóç, áöïý ç ôåëåõôáßá ìðïñåß íá áíáëõèåß êáôÜ Fourier óôéò çìéôïíéêÝò ôçò
óõíéóôþóåò. Ç áðüêñéóç èá åßíáé ôï Üèñïéóìá ôùí áðïêñßóåùí ôïõ êõêëþìáôïò óôéò óõíéóôþóåò ôçò ðå-
ñéïäéêÞò óõíáñôÞóåùò äéåãÝñóåùò.
ã) Ç áðüêñéóç ôïõ êõêëþìáôïò óå çìéôïíéêÞ äéÝãåñóç ìðïñåß íá ìåôñçèåß ó÷åôéêÜ åýêïëá óôï åñãá-
óôÞñéï êáé óõíåðþò, ïðïéáäÞðïôå èåùñçôéêÞ ìåëÝôç ðïõ áöïñÜ óå çìéôïíéêÞ êáé ãåíéêÜ ðåñéïäéêÞ äéÝ-
ãåñóç, ìðïñåß íá åðéâåâáéùèåß óôçí ðñÜîç.
Áò èåùñÞóïìå ôçí çìéôïíéêÞ ôÜóç:
υ( t) = Vm sin( ωt + θ) (3.9)
ç ïðïßá ðáñéóôÜíåôáé ãñáöéêÜ óôï ó÷Þìá 3.1æ.
Ç ôÜóç áõôÞ Ý÷åé ðëÜôïò Vm êáé üñéóìá (argument) ùt+è, üðïõ è åßíáé ç ôéìÞ ôçò ãùíßáò óå ùt=0 êáé
ïíïìÜæåôáé ãùíßá öÜóåùò. Ç ôÜóç õ(t) åðáíáëáìâÜíåé ôïí åáõôü ôçò ãéá êÜèå áýîçóç ôçò ãùíßáò êáôÜ 2ð
50
rad Þ 360ï, äçëáäÞ ç ðåñßïäüò ôçò åßíáé
2π (3.10)
T=
ω
üðïõ ù ç êõêëéêÞ óõ÷íüôçôá óå rad/s. ÅðåéäÞ ù=2ðf,
üðïõ f ç óõ÷íüôçôá óå Hz, Ýðåôáé üôé f=1/Ô. Óôá åðü-
ìåíá èá ÷ñçóéìïðïéïýìå ôïí üñï “óõ÷íüôçôá” ãåíé-
êÜ, ãéá ðïéá üìùò óõ÷íüôçôá èá ìéëïýìå èá êáèßóôá-
ôáé öáíåñü áðü ôï åÜí èá áíáöåñüìáóôå óôçí ù Þ
ôçí f. Ó÷. 3.1æ.
Áí ç è åßíáé èåôéêÞ ãùíßá, ëÝìå üôé ç ôÜóç õ ðñï- ÇìéôïíéêÞ ôÜóç ìå ðëÜôïò Vm êáé öÜóç è.
çãåßôáé ôçò Vmsinùt êáôÜ ôç ãùíßá è, åíþ áí ç è åß-
íáé áñíçôéêÞ ôüôå ç õ Ýðåôáé ôçò Vmsinùt. Ç
Vmsin(ùt+è) ãéá èåôéêÞ è åßíáé ìåôáôïðéóìÝíç ðñïò
ôï áñéóôåñü ôçò Vmsinùt, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï
ó÷Þìá 3.1ç. ÁñíçôéêÞ è ðñïêáëåß áíôßèåôç ìåôáôüðé-
óç. Ç ôÜóç Vmcosùt èåùñåßôáé çìéôïíéêÞ ôÜóç, ãéáôß
ìðïñåß íá ãñáöåß ùò Vmsin(ùt+90ï).
Ç áðüêñéóç åíüò êõêëþìáôïò óå çìéôïíéêÞ äéÝãåñóç âñßóêå-
ôáé, üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôùí áðïêñßóåùí, óôéò äéåãÝñóåéò
ìå Üëëïõò ôýðïõò óçìÜôùí. ¸ôóé, áñ÷éêÜ ðñïóäéïñßæåôáé ç äéá-
öïñéêÞ åîßóùóç ôïõ êõêëþìáôïò. Ç ëýóç ôçò áðïôåëåßôáé áðü
äýï óõíáñôÞóåéò, ôç ëýóç ôçò ïìïãåíïýò, ç ïðïßá ðåñéãñÜöåé ôç Ó÷. 3.1ç.
öõóéêÞ áðüêñéóç ôïõ êõêëþìáôïò êáé ôç ìåñéêÞ ëýóç, ç ïðïßá Ç ôÜóç V m sin(ùt+è) ðñïçãåßôáé ôçò Vmsinùt
áíôéóôïé÷åß óôçí ôåëéêÞ Þ óôáèåñÞ êáôÜóôáóç ôïõ êõêëþìáôïò. Ç êáôÜ ãùíßá è.
óôáèåñÞ êáôÜóôáóç, ðáñüëï üôé ìåôáâÜëëåôáé ÷ñïíéêÜ, áöïý ç
äéÝãåñóç ðåñéãñÜöåôáé áðü çìéôïíéêÞ óõíÜñôçóç ôïõ ÷ñüíïõ, áíáöÝñåôáé óôç óõíèÞêç óôçí ïðïßá öôÜíåé ôï êýêëùìá, üôáí
åêëåßøåé ç ìåôáâáôéêÞ êáôÜóôáóç. ÓõãêåêñéìÝíá ç áðüêñéóç óôç óôáèåñÞ êáôÜóôáóç åßíáé çìéôïíéêÞ óõíÜñôçóç ôïõ ÷ñüíïõ óôá-
èåñïý ðëÜôïõò, üðùò ðñïâëÝðåé ç ìåñéêÞ ëýóç ôçò äéáöïñéêÞò åîéóþóåùò. ÅðåéäÞ üìùò ç ìÝèïäïò áõôÞ êáèßóôáôáé åðßðïíç ãéá
äéáöïñéêÝò åîéóþóåéò ôÜîåùò áíþôåñçò ôçò ðñþôçò, äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò óôáèåñÞò êáôáóôÜóåùò óå çìé-
ôïíéêÞ äéÝãåñóç. ÁõôÞ åðéôõã÷Üíåôáé ìÝóù ôïõ ìåôáó÷çìáôéóìïý öÜóïñá Þ ôïõ ìåôáó÷çìáôéóìïý Laplace êáé áíôéêáôáóôÜóåùò
óôï ôÝëïò ôçò ìåôáâëçôÞò s ìå jù, üðïõ j= − 1 .
3.2 Åíßó÷õóç, åíéó÷õôÞò.

Ï üñïò åíßó÷õóç áíáöÝñåôáé óôçí áýîçóç ôçò éó÷ýïò åíüò óÞìáôïò, åðéôõã÷Üíåôáé äå ìå ôïõò åíéó÷õ-
ôÝò. Ïé åíéó÷õôÝò åßíáé ãåíéêÜ äßèõñá êõêëþìáôá, äçëáäÞ êõêëþìáôá ìå äýï æåýãç áêñïäåêôþí· ôï æåý-
ãïò 1, 1´ ãéá ôçí åßóïäï ôïõ óÞìáôïò áðü ôçí ðçãÞ ôïõ êáé ôï æåýãïò 2, 2´ áðü üðïõ ðáñáäßäåôáé ôï åíé-
ó÷õìÝíï óÞìá óôï öïñôßï (ó÷. 3.2á). ÐåñéëáìâÜíïõí óÞìåñá ùò óôïé÷åßá ôïõò ôñáíæßóôïñ, äéðïëéêÜ Þ/êáé
ìïíïðïëéêÜ, êáôÜëëçëá ðïëùìÝíá þóôå íá åðéôõã÷Üíåôáé ç åíßó÷õóç ôïõ óÞìáôïò. ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß üôé
ç áýîçóç ôçò éó÷ýïò ôïõ óÞìáôïò åðéôõã÷Üíåôáé óå âÜñïò ôçò éó÷ýïò ðïõ ðáñÝ÷åôáé óôï êýêëùìá áðü ôéò
ðçãÝò óõíå÷ïýò ôÜóåùò ðïëþóåùò ôùí ôñáíæßóôïñ.
Ùò äßèõñï êýêëùìá ï åíéó÷õôÞò ìðïñåß íá ðáñáóôáèåß ãåíéêÜ, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 3.2á.
ÓõíÞèùò ïé áêñïäÝêôåò 1´ êáé 2´ åßíáé âñá÷õêõêëùìÝíïé þóôå ïé ôÜóåéò Vi óôçí åßóïäï êáé VL óôçí Ýîï-
äï ôïõ êõêëþìáôïò íá áíáöÝñïíôáé ùò ðñïò ôçí ßäéá
ôÜóç, ôçí ïðïßá èåùñïýìå ìçäåíéêÞ. Ï êïéíüò áêñï-
äÝêôçò èá åßíáé ôüôå ç ãåßùóç ôïõ åíéó÷õôÞ. Ï åíé-
ó÷õôÞò ðáñïõóéÜæåé ãåíéêÜ ìåôáîý ôùí áêñïäåêôþí
åéóüäïõ åìðÝäçóç, ôçí åìðÝäçóç åéóüäïõ Æi, ðïõ äß-
íåôáé áðü ôï ëüãï Vi/Ii êáé óôçí Ýîïäü ôïõ ôçí åìðÝ-
äçóç åîüäïõ Æï ðïõ ìðïñåß íá âñåèåß ìå ôñüðï ðïõ
åîçãïýìå óôï åðüìåíï êåöÜëáéï. Ãéá ëüãïõò áðëï- Ó÷. 3.2á.
ðïéÞóåùò èåùñïýìå åäþ ôéò åìðåäÞóåéò Æi êáé Æï Ï åíéó÷õôÞò ùò äßèõñï.
51
ùìéêÝò áíôéóôÜóåéò Ri êáé Rï áíôßóôïé÷á. Åßíáé öáíåñü üôé ç áýîçóç ôçò éó÷ýïò ôïõ óÞìáôïò, äçëáäÞ ç
åíßó÷õóÞ ôïõ, ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß åßôå ìå áýîçóç ôçò ôÜóåùò Vi åßôå ôïõ ñåýìáôïò Ii åßôå êáé ôùí äýï. Óå
áíôéäéáóôïëÞ üìùò ìå ü,ôé óõìâáßíåé ìå ôï ìåôáó÷çìáôéóôÞ, óôïí åíéó÷õôÞ, üôáí áõîÜíåôáé ôï Ýíá ìÝãåèïò,
ôÜóç Þ ñåýìá, äåí ìåéþíåôáé áíÜëïãá ôï Üëëï ìÝãåèïò (ñåýìá Þ ôÜóç), ðïõ ìðïñåß êáé áõôü íá áõîÜíå-
ôáé áíÜëïãá ìå ôéò óõíèÞêåò ôåñìáôéóìïý ôçò åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ.
ÁíÜëïãá ìå ôï öïñôßï ðïõ óõíäÝåôáé óôïõò áêñïäÝêôåò 2, 2´, ðïõ áðïôåëïýí ôçí Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ, ç
Ýîïäüò ôïõ ìðïñåß íá óõìðåñéöÝñåôáé ùò ðçãÞ ôÜóåùò Þ ùò ðçãÞ ñåýìáôïò. Ôá ìåãÝèç áõôÜ «åëÝã÷ïíôáé»
áðü ôï óÞìá óôçí åßóïäï ðïõ ìðïñåß íá èåùñåßôáé ùò ôÜóç Þ ñåýìá. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ìðïñïýìå íá äéáêñß-
íïìå ôéò åîÞò ðåñéðôþóåéò åíéó÷õôþí:
– Åíéó÷õôÝò ôÜóåùò, ðçãÞ ôÜóåùò åëåã÷üìåíç áðü ôÜóç.
– Åíéó÷õôÝò ñåýìáôïò, ðçãÞ ñåýìáôïò åëåã÷üìåíç áðü ñåýìá.
– Åíéó÷õôÝò äéáãùãéìüôçôáò, ðçãÞ ñåýìáôïò åëåã÷üìåíç áðü ôÜóç.
– Åíéó÷õôÝò äéáíôéóôÜóåùò, ðçãÞ ôÜóåùò åëåã÷üìåíç áðü ñåýìá.
Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç ç åíßó÷õóç ðáñÝ÷åôáé áðü ôï ëüãï ôùí ôÜóåùí VL ðñïò Vi.
Óôç äåýôåñç ðåñßðôùóç ç åíßó÷õóç ðáñÝ÷åôáé áðü ôï ëüãï ôùí ñåõìÜôùí IL ðñïò Ii.
Óôçí ôñßôç ðåñßðôùóç ç åíßó÷õóç áíáöÝñåôáé óôï ëüãï IL ðñïò Vi êáé Ý÷åé äéáóôÜóåéò áãùãéìüôçôáò.
ÔÝëïò, óôçí ôÝôáñôç ðåñßðôùóç ç åíßó÷õóç áíáöÝñåôáé óôï ëüãï VL ðñïò Ii êáé Ý÷åé äéáóôÜóåéò áíôé-
óôÜóåùò.
ÅîåôÜæïìå ôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò åíéó÷õôþí óôéò åðüìåíåò ðáñáãñÜöïõò ìå ðåñéóóüôåñåò ëåðôïìÝñåéåò.
3.2.1 Åíéó÷õôÝò ôÜóåùò.
Ï éäáíéêüò åíéó÷õôÞò ôÜóåùò (ÉÅÔ), ùò ôáõôéæüìåíïò ìå ôçí ðçãÞ ôÜóåùò åëåã÷üìåíçò áðü ôÜóç, åßíáé
Ýíá ìïíüðëåõñï äßèõñï (âáèìßäá) ìå Üðåéñç áíôßóôáóç åéóüäïõ, ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç åîüäïõ êáé ôÜóç åîü-
äïõ V2 ßóç ðñïò
V2 = μV1 (3.11)
üðïõ V1 åßíáé ç ôÜóç åéóüäïõ êáé ì ç åíßó÷õóç (Þ áðïëáâÞ Þ êÝñäïò, gain) áõôïý. Ç ôéìÞ ôïõ ì ìðïñåß íá
åßíáé èåôéêÞ Þ áñíçôéêÞ êáé ãåíéêÜ ìéãáäéêÞ ìå IìI ≥ 1.
Ìå ôïí üñï ìïíüðëåõñï äßèõñï åííïïýìå Ýíá äßèõñï, óôï ïðïßï óÞìá äéáäßäåôáé áðü ôçí åßóïäï óôçí
Ýîïäï, ðïôÝ üìùò êáé áðü ôçí Ýîïäï ðñïò ôçí åßóïäï.
Ï ÉÅÔ ìðïñåß íá ðáñáóôáèåß äéáãñáììáôéêÜ, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 3.2â(á). Ôï äéÜãñáììá
áõôü áðïôåëåß ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ÉÅÔ. Ç ðçãÞ ôÜóåùò óôçí Ýîïäï ôïõ ÉÅÔ ðáñéóôÜíåôáé ìå äéá-
öïñåôéêü óýìâïëï áðü ôéò áíåîÜñôçôåò ðçãÝò ôÜóåùò, ðïõ åßäáìå óå ðñïçãïýìåíá êõêëþìáôá, ãéáôß ç ôÜ-
óç V2 óôïõò áêñïäÝêôåò 2, 2´ åîáñôÜôáé (åëÝã÷åôáé) áðü ôçí ôÜóç V1 óôçí åßóïäï ôïõ ÉÅÔ. Ãéá ôï ëüãï áõ-
ôü ïíïìÜæåôáé åëåã÷üìåíç ðçãÞ ôÜóåùò áðü ôÜóç.
Áí èåùñÞóïìå ôï IìI áíåîÜñôçôï ôçò óõ÷íüôçôáò, ôüôå ôï óÞìá ïðïéáóäÞðïôå êõìáôïìïñöÞò ðïõ
åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäï, åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï «åíéó÷õìÝíï» ì öïñÝò, äçëáäÞ Ý÷åé ðëÜôïò IìI öïñÝò
ôï ðëÜôïò ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ.
Ãéá åðßôåõîç õøçëüôåñçò åíéó÷ýóåùò ïé ðåñéóóüôåñïé åíéó÷õôÝò óõíäÝïíôáé äéáäï÷éêÜ, üðùò äåéêíýå-
ôáé óôï ó÷Þìá 3.2â(â).
Ó÷. 3.2â.
(á) Éóïäýíáìï ÉÅÔ êáé (â) äéáäï÷éêÞ óýíäåóç éäáíéêþí åíéó÷õôþí ôÜóåùò.
52
Ç ïëéêÞ åíßó÷õóç ìïë âñßóêåôáé ùò åîÞò:
V4 μ 3 V3 μ 3 μ 2 V2 μ 3 μ 2 μ 1 V1
μ ολ = = = = = μ 1μ 2 μ 3 (3.12)
V1 V1 V1 V1
äçëáäÞ ßóç ðñïò ôï ãéíüìåíï ôùí åíéó÷ýóåùí ôùí åíéó÷õôþí.
Ï ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò ôÜóåùò (ÐÅÔ) Ý÷åé ðåðåñáóìÝíç áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ìç ìçäåíéêÞ áíôßóôá-
óç åîüäïõ. (×ùñßò ðåñéïñéóìü ôçò ãåíéêüôçôáò êáé ÷Üñç óõíôïìßáò ôùí åêöñÜóåùí, èåùñïýìå ôéò åìðå-
äÞóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ ùìéêÝò). Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ÐÅÔ åéêïíßæåôáé óôï ó÷Þìá 3.2ã, ìÝóá óå äé-
áêåêïììÝíåò ãñáììÝò. Ï åíéó÷õôÞò ôñïöïäïôåßôáé áðü ðñáãìáôéêÞ ðçãÞ ôÜóåùò (ÐÐÔ) (Ý÷åé åóùôåñéêÞ
áíôßóôáóç Rs) êáé ôñïöïäïôåß öïñôßï RL.
Ó÷. 3.2ã.
Éóïäýíáìï ÐÅÔ (ìÝóá óôéò åóôéãìÝíåò ãñáììÝò) ìåôáîý ðñáãìáôéêÞò ðçãÞò ôÜóåùò êáé öïñôßïõ.
Áðü áõôü èá ëáìâÜíïìå

Ri
V1 = Vs
Ri + Rs
êáé
RL RL ìR i
Vo = V2 = Vs (3.13)
R L + Ro R L + Ro Ri + Ro
ÄçëáäÞ ç åíßó÷õóç ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ ôÜóåùò Áð åßíáé:
Vo ìR L R i
Að = = (3.14)
Vs ( R L + R o ) (R i + R s )
Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ éäáíéêïý åíéó÷õôÞ ôÜóåùò éó÷ýåé Ri=∞, Ro=0, ïðüôå áðü ôçí åîßóùóç (3.14) ëáì-
âÜíïìå ãéá ôçí åíßó÷õóç Ái áõôïý, Ái=ì. Óõíåðþò
Ai > Aπ
ÐáñÜäåéãìá åíüò êáôÜ ðñïóÝããéóç éäáíéêïý åíéó÷õôÞ ôÜóåùò áðïôåëåß ï ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò, ðïõ èá
ãíùñßóïìå óôçí ðáñÜãñáöï 3.4.1.
3.2.2 Åíéó÷õôÝò ñåýìáôïò.
Ï éäáíéêüò åíéó÷õôÞò ñåýìáôïò (ÉÅÑ) åßíáé ìßá éäáíéêÞ ðçãÞ ñåýìáôïò åëåã÷üìåíç áðü ñåýìá. ÄçëáäÞ,
åßíáé ìïíüðëåõñï äßèõñï ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ, Üðåéñç áíôßóôáóç åîüäïõ
êáé ñåýìá åîüäïõ I2, üôáí ôñïöïäïôåß ïðïéïäÞðïôå öïñôßï áíôéóôÜóåùò RL, ßóï ðñïò
I 2 = μI1 (3.15)
üðïõ I1 åßíáé ôï ñåýìá åéóüäïõ êáé ì ç åíßó÷õóç ôïõ åíéó÷õôÞ (ì èåôéêü Þ áñíçôéêü ìå |ì|>1).
Ôï éóïäýíáìï ôïõ ÉÅÑ ðáñéóôÜíåôáé ìå ôï äéÜãñáììá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.2ä(á) ìÝóá óôéò äéáêåêïììÝíåò
53
ãñáììÝò. Êé åäþ ôï óýìâïëï ôçò ðçãÞò ñåýìáôïò åßíáé äéáöïñåôéêü áð’ áõôü ôçò áíåîÜñôçôçò ðçãÞò ñåý-
ìáôïò, áêñéâþò ãéá íá äåéêíýåé üôé ðñüêåéôáé ãéá åëåã÷üìåíç ðçãÞ ñåýìáôïò.
Ãéá ôç ëÞøç õøçëÞò åíéó÷ýóåùò ñåýìáôïò, åíéó÷õôÝò ñåýìáôïò ìðïñïýí íá óõíäåèïýí äéáäï÷éêÜ, üðùò
óôï ó÷Þìá 3.2ä(â) óôçí ðåñßðôùóç ôñéþí ÉÅÑ, üðïõ ç ïëéêÞ åíßó÷õóç ìïë èá åßíáé:
Ó÷. 3.2ä.
(á) Éóïäýíáìï ÉÅÑ êáé (â) óýíäåóç éäáíéêþí åíéó÷õôþí ñåýìáôïò óå äéáäï÷Þ.
I
μολ = L = μ1μ 2μ 3 (3.16)
I1
Ï ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò ñåýìáôïò (ÐÅÑ) Ý÷åé ìç ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ðåðåñáóìÝíç áíôß-
óôáóç åîüäïõ (èåùñïýìå êáé ðÜëé áõôÝò ùìéêÝò). Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá åíüò ôÝôïéïõ åíéó÷õôÞ öáßíåôáé
óôï ó÷Þìá 3.2å ìÝóá óå äéáêåêïììÝíåò ãñáììÝò. Óôï ó÷Þìá áõôü ï åíéó÷õôÞò ôñïöïäïôåßôáé áðü ðñáãìá-
ôéêÞ ðçãÞ ñåýìáôïò (ÐÐÑ) (äçëáäÞ ðçãÞ ñåýìáôïò ðïõ Ý÷åé åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç Rs) êáé ôñïöïäïôåß
öïñôßï RL.
Ó÷. 3.2å.
Éóïäýíáìï ÐÅÑ ðïõ ðáñåìâÜëëåôáé ìåôáîý ÐÐÑ êáé öïñôßïõ RL.
Áðü ôï ó÷Þìá 3.2å Ý÷ïìå
Rs (3.17)
I1 = Is
Ri + Rs
Ro Ro ìR s
IL = I2 = Is (3.18)
R L + Ro R L + Ro Ri + Rs
¸ôóé, ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò Áð ôïõ ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ èá åßíáé

IL ìR o R s
Að = = (3.19)
Is ( R o + R L ) (R i + R s )
Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ÉÅÑ éó÷ýåé üôé:

Ri = 0 Ro = ∞
ïðüôå áðü ôç ó÷Ýóç (3.19) âñßóêåôáé üôé ç åíßó÷õóç Ái ôïõ ÉÅÑ åßíáé
54
Ai = ì
Óõíåðþò
Ai > Að
üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôùí åíéó÷õôþí ôÜóåùò.

3.2.3 Åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò.
Ï åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò ðáñÝ÷åé óôçí Ýîïäü ôïõ ôï óÞìá ùò ñåýìá, ôï ïðïßï åßíáé áíÜëïãï ðñïò
(åëÝã÷åôáé áðü) ôï óÞìá ðïõ ùò ôÜóç åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäü ôïõ. ¸ôóé, ï éäáíéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãé-
ìüôçôáò èá Ý÷åé Üðåéñç áíôßóôáóç åéóüäïõ, Üðåéñç áíôßóôáóç åîüäïõ êáé åíßó÷õóç ðïõ èá åêöñÜæåôáé
áðü ôï ðçëßêïí ôïõ ñåýìáôïò åîüäïõ ðñïò ôçí ôÜóç åéóüäïõ. Ôï ðçëßêïí áõôü ïíïìÜæåôáé äéáãùãéìüôçôá
ôïõ åíéó÷õôÞ êáé Ý÷åé äéáóôÜóåéò áãùãéìüôçôáò. Ç åíéó÷õôéêÞ ôïõ éêáíüôçôá ìðïñåß íá êáôáíïçèåß áðü ôï
ãåãïíüò üôé ç éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò óôçí åßóïäï åßíáé ìçäåíéêÞ, áöïý ôï ñåýìá åéóüäïõ åßíáé ìçäÝí, åíþ ç
éó÷ýò óÞìáôïò ðïõ ðáñÝ÷åôáé óôï öïñôßï èá åßíáé ôï óôáèåñü ñåýìá åîüäïõ ôïõ óôï ôåôñÜãùíï åðß ôçí
áíôßóôáóç ôïõ öïñôßïõ ôïõ. Óôï ó÷Þìá 3.2óô(á) äåéêíýåôáé ìÝóá óå äéáêåêïììÝíåò ãñáììÝò ôï éóïäýíáìï
ôïõ éäáíéêïý åíéó÷õôÞ äéáãùãéìüôçôáò, åíþ óôï ó÷Þìá 3.2óô(â) ôï éóïäýíáìï ôïõ ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ
äéáãùãéìüôçôáò. Óôá ó÷Þìáôá áõôÜ ç ðçãÞ óÞìáôïò Vs Ý÷åé åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç Rs, åíþ RL åßíáé ôï öïñ-
ôßï ôïõ åíéó÷õôÞ.
Áðü ôï ó÷Þìá 3.2óô ðñïêýðôïõí ôá áêüëïõèá:
á) Éäáíéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò.
V1 = Vs
Ó÷. 3.2óô.
(á) Éäáíéêüò êáé (â) ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò.
I o = g m V1 = g m Vs (3.20)
VL = I o R L = g m R L Vs
â) Ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò.

Ri
V1 = Vs
Ri + Rs
Ro
I L = g m V1 (3.21)
Ro + R L
Ro Ro Ri
VL = I L R L = g m R L V1 = g m R L Vs
Ro + R L Ro + R L Ri + Rs
ÅÜí Ri>>Rs êáé Ro>>RL, ôüôå ïé ðéï ðÜíù ó÷Ýóåéò äßíïõí

55
V1 ≅ Vs
I L ≅ g m V1 ≅ g m Vs ≅ I o (3.22)
VL ≅ I o R L ≅ g m R L Vs
äçëáäÞ, ï ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò óõìðåñéöÝñåôáé ùò éäáíéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò.
ÐáñÜäåéãìá éäáíéêïý åíéó÷õôÞ äéáãùãéìüôçôáò áðïôåëåß ï ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò

(ÏÔÁ), åíþ ðáñÜäåéãìá ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ äéáãùãéìüôçôáò áðïôåëåß Ýíáò áðëüò åíéó÷õôÞò ìå FET,
üðùò èá äïýìå óôï åðüìåíï êåöÜëáéï.
3.2.4 Åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò.
Êáô’ áíáëïãßá ðñïò ôá ðñïçãïýìåíá, ï åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò ðáñÝ÷åé óôçí Ýîïäü ôïõ ôï óÞìá ùò
ôÜóç, ðïõ åßíáé áíÜëïãç ðñïò (åëÝã÷åôáé áðü) ôï óÞìá ðïõ ùò ñåýìá åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäü ôïõ. ¸ôóé,
ï éäáíéêüò åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò èá Ý÷åé ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ, ìçäåíéêÞ áíôßóôáóç åîüäïõ êáé
åíßó÷õóç ðïõ èá ðáñÝ÷åôáé áðü ôï ðçëßêïí ôçò ôÜóåùò åîüäïõ ðñïò ôï ñåýìá åéóüäïõ. Ôï ðçëßêïí áõôü
ïíïìÜæåôáé äéáíôßóôáóç êáé Ý÷åé ðñïöáíþò äéáóôÜóåéò áíôéóôÜóåùò. Ç åíéó÷õôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ åíéó÷õ-
ôÞ äéáíôéóôÜóåùò ìðïñåß íá êáôáíïçèåß áðü ôï ãåãïíüò, üôé ç éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò óôçí åßóïäï åßíáé ìçäå-
íéêÞ, áöïý ç ôÜóç åßíáé ìçäåíéêÞ, åíþ ç éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò ðïõ èá ðáñÝ÷åôáé óôï öïñôßï RL èá åßíáé ßóç
ìå ôï Vo2/RL, üðïõ Vo èá åßíáé ç ôÜóç óôçí Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ ðáñå÷üìåíç áðü éäáíéêÞ ðçãÞ ôÜóåùò.
Óôï ó÷Þìá 3.2æ ðáñÝ÷ïíôáé ìÝóá óå äéáêåêïììÝíåò ãñáììÝò ôá éóïäýíáìá êõêëþìáôá ôïõ éäáíéêïý êáé
ôïõ ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ äéáíôéóôÜóåùò. Óôï ó÷Þìá áõôü ôï óÞìá ðáñÝ÷åôáé áðü ðçãÞ ñåýìáôïò Is ðïõ
Ý÷åé åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç Rs, åíþ RL åßíáé ç áíôßóôáóç ôïõ öïñôßïõ ôïõ åíéó÷õôÞ.
Ó÷. 3.2æ.
(á) Éäáíéêüò êáé (â) ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò.
Áðü ôï ó÷Þìá 3.2æ ðñïêýðôïõí ôá áêüëïõèá:

á) Éäáíéêüò åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò.
I i = Is
Vo = R á I i = R á I s
(3.23)
VL = Vo
â) Ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò.

Rs
Ii = Is (3.24)
R i + Rs
RL RL Rs
VL = RáIi = Rá Is
Ro + R L Ro + R L R i + Rs
Áí Ri<<Rs êáé RL>>Ro ôüôå:

56
I i ≅ Is
VL ≅ I i R α ≅ R αI s = Vo (3.25)
äçëáäÞ, ï ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò äéáíôéóôÜóåùò óõìðåñéöÝñåôáé ùò éäáíéêüò.

¼ðùò èá äïýìå óôï åðüìåíï êåöÜëáéï, Ýíáò áðëüò åíéó÷õôÞò ìå ôï ôñáíæßóôïñ óõíäåäåìÝíï ìå êïéíÞ
ôç âÜóç áðïôåëåß ðáñÜäåéãìá ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ äéáíôéóôÜóåùò.
3.2.5 Ç ìïíÜäá decibel.
Åßäáìå ðéï ðÜíù, üôé óå Ýíáí åíéó÷õôÞ ôï ðçëßêïí ôïõ ìåãÝèïõò óôçí Ýîïäï (ôÜóç Þ ñåýìá) ðñïò ôï
áíôßóôïé÷ï ìÝãåèïò óôçí åßóïäï äßíåé ôçí åíßó÷õóç ôïõ åíéó÷õôÞ. Êáô’ áíáëïãßá, ôï ðçëßêïí ôçò éó÷ýïò P2
ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôïí åíéó÷õôÞ óôï öïñôßï ôïõ, ðñïò ôçí éó÷ý P1 ôïõ óÞìáôïò, ðïõ ðáñÝ÷åôáé óôçí åßóï-
äü ôïõ áðü ôçí ðçãÞ, äßíåé ôçí åíßó÷õóç éó÷ýïò Áp ôïõ åíéó÷õôÞ, äçëáäÞ
P
Ap = 2
P1
ÃåíéêÜ óå Ýíá äßèõñï ï ëüãïò P2/P1 ìðïñåß íá åßíáé ìåãáëýôåñïò ôçò ìïíÜäáò, ïðüôå ôï óÞìá åíéó÷ý-
åôáé, Þ ìéêñüôåñïò ôçò ìïíÜäáò, ïðüôå ôï óÞìá õößóôáôáé åîáóèÝíçóç, äçëáäÞ:
Åíßó÷õóç ⎫
⎪ P2 (3.26)
Ap = Þ ⎬=
P
ÅîáóèÝíçóç⎪⎭ 1
ÅðåéäÞ ôï Áp ìðïñåß íá ëáìâÜíåé ôéìÝò áðü ðïëý ÷áìçëÝò Ýùò ðïëý õøçëÝò, ãéá íá ðåñéïñßóïìå ôçí
ðåñéï÷Þ ìåôáâïëÞò ôïõ, ÷ñçóéìïðïéïýìå ìïíÜäåò ìå âÜóç ôï äåêáäéêü ëïãÜñéèìï ôïõ Áp, ïðüôå êáé åðÝñ-
÷åôáé «óõìðýêíùóç» ôùí ôéìþí ôïõ. ¸ôóé, ïñßæïìå ôçí åíßó÷õóç Þ åîáóèÝíçóç éó÷ýïò Áp óå decibel (dB)
ùò åîÞò:
Åíßó÷õóç ⎫
⎪ P2 (3.27)
Þ ⎬ = 10log (dB)
P
ÅîáóèÝíçóç⎪⎭ 1
Ï áñéèìüò ôùí dB åßíáé èåôéêüò óôçí ðåñßðôùóç ôçò åíéó÷ýóåùò (P2/P1>1) êáé áñíçôéêüò óôçí ðåñß-
ðôùóç ôçò åîáóèåíÞóåùò (P2/P1<1). ¸íá åðéðëÝïí ðëåïíÝêôçìá ôçò ìïíÜäáò decibel åßíáé êáé ôï üôé, óå
óõóôÞìáôá ðïëëþí âáèìßäùí óå äéáäï÷Þ, ç ïëéêÞ åíßó÷õóç (åîáóèÝíçóç) óå dB âñßóêåôáé ùò ôï Üèñïé-
óìá ôùí åíéó÷ýóåùí (åîáóèåíÞóåùí) óå dB ôùí åðß ìÝñïõò âáèìßäùí áíôß ãéá ôï ãéíüìåíï áõôþí, üôáí ç
ìïíÜäá dB äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé.
Óå Ýíá äßèõñï, ðïõ Ý÷åé áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri êáé ôñïöïäïôåß öïñôßï RL, éó÷ýåé üôé
P2 = V22 /R L êáé P1 = V12 /R i
üðïõ V1 êáé V2 åßíáé áíôßóôïé÷á ïé ôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ (åíåñãÝò ôéìÝò). Ôüôå
P V2R V R
A p = 10log 2 = 10log 22 i = 20log 2 + 10log i
P1 V1 R L V1 RL
Þ
V R
A p = 20log 2 + 10log i (3.28)
V1 RL
Áí äå Ri=RL, ôüôå
V
A p = 20log 2 (dB) (3.29)
V1
57
¼ìïéá âñßóêåôáé üôé, áí Ri=RL
I
A p = 20log 2 (dB) (3.30)
I1
ÅðåéäÞ ïé ôýðïé áõôïß åßíáé åý÷ñçóôïé, Ý÷åé åðéêñáôÞóåé ç ÷ñÞóç ôïõò, áíåîÜñôçôá áðü ôçí éóüôçôá
Ri=RL. ¸ôóé, ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ÁV Þ ñåýìáôïò Ái óå decibel äßíåôáé áðü ôéò ó÷Ýóåéò (3.29) Þ (3.30) áíôß-
óôïé÷á, áëëÜ ï áñéèìüò ôùí decibel óõìðßðôåé ìå ôçí åíßó÷õóç éó÷ýïò Ap óå dB ìüíïí üôáí Ri=RL.
Óôç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìáôïò 3.2ç ç ðçãÞ ôÜóåùò Vs åßíáé éäáíéêÞ. ¼ôáí ï äéáêüðôçò Ä åßíáé áíïéêôüò, ç
ôÜóç óôçí Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ V2 åßíáé 998 mV. ¼ôáí ï äéáêüðôçò Ä åßíáé êëåéóôüò, ç ôÜóç V2 åßíáé 976 mV.
Íá õðïëïãéóèåß:
á) Ç åíßó÷õóç ì ôïõ åíéó÷õôÞ óå dB êáé
â) ç áíôßóôáóç åîüäïõ ôïõ.
Íá ó÷åäéáóèåß ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ, èåùñþíôáò üôé äåí õðÜñ÷åé åðßäñáóç ôçò ôÜóåùò
åîüäïõ ðÜíù óôçí ôÜóç åéóüäïõ ôïõ.
Ëýóç:
Ó÷. 3.2ç.
á) Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 3.2è. ¼ôáí ï äéáêüðôçò Ä åßíáé áíïé-
êôüò Ý÷ïìå V´2=998 mV. Ôüôå
V ′2 998 mV ì = 20log99,8 ⇒ ì ≅ 40 dB
ì= ⇒ì = = 99,8 êáé óå dB
Vs 10 mV
Ó÷. 3.2è.
â) ¼ôáí ï äéáêüðôçò Ä åßíáé êëåéóôüò Ý÷ïìå V2=976 mV. Ãéá ôçí áíôßóôáóç åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ Rï
èá Ý÷ïìå ôüôå
V′2 V ′ − V2 998 − 976
V2 = I ⋅ R L ⇔ V2 = RL ⇔ Ro = RL 2 ⇒ R o = 2 kÙ ⋅ ⇒ R o = 45 Ù
Ro + RL V2 976
3.3 ×áñáêôçñéóôéêÜ ìåãÝèç åíéó÷õôÞ.

ÊÜèå åíéó÷õôÞò Ý÷åé ïñéóìÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá ôïí êÜíïõí êáôÜëëçëï Þ áêáôÜëëç-
ëï ãéá êÜðïéá åöáñìïãÞ. Ôï êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ åßíáé ç ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåþò ôïõ êáé ïé ìåôáâïëÝò
58
ôçò óõíáñôÞóåé ôïõ ìåãÝèïõò ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ êáé ôçò óõ÷íüôçôáò áõôïý. ¢ëëá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ
åßíáé ôï ìÝãåèïò ôçò ðáñå÷üìåíçò áð’ áõôüí éó÷ýïò óÞìáôïò óôï öïñôßï ôïõ, ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé
åîüäïõ áõôïý êëð. Ôá ìåãÝèç áõôÜ åîåôÜæïìå ðáñáêÜôù.
3.3.1 Åíßó÷õóç (Þ êÝñäïò) ôïõ åíéó÷õôÞ.
ÁíÜëïãá ìå ôçí ôéìÞ ôçò éó÷ýïò ôïõ óÞìáôïò, ðïõ êáëåßôáé Ýíáò åíéó÷õôÞò íá åíéó÷ýóåé, äéáêñßíïìå ôïõò
åíéó÷õôÝò óå åíéó÷õôÝò ìéêñþí óçìÜôùí, åíéó÷õôÝò ìåóáßáò éó÷ýïò êáé åíéó÷õôÝò ìåãÜëùí óçìÜôùí Þ åíéó÷õ-
ôÝò éó÷ýïò. Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç ç éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôïí åíéó÷õôÞ óôï öïñôßï åßíáé
ôçò ôÜîåùò ôùí 250 mW, óôç äåýôåñç ìÝ÷ñé 1 W êáé óôçí ôñßôç ðåñßðôùóç ôçò ôÜîåùò ðïëëþí W. Óå êÜèå
ìéá áðü ôéò ôñåéò áõôÝò ðåñéðôþóåéò áíÜëïãç èá åßíáé êáé ç ôÜîç ìåãÝèïõò ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ ôïõ åíé-
ó÷õôÞ.
Áðüëõôá óõíõöáóìÝíç ìå ôçí ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåùò åßíáé êáé ç ðåñéï÷Þ ôéìþí ôïõ ìåãÝèïõò ôïõ óÞìá-
ôïò åéóüäïõ. Ç ôÜóç (Þ ôï ñåýìá) óôçí Ýîïäï êÜèå ðñáãìáôéêïý åíéó÷õôÞ åßíáé ðåñéïñéóìÝíç êáé ç ìÝãé-
óôç ôéìÞ ôçò åîáñôÜôáé êáèïñéóôéêÜ áðü ôçí ôÜóç (Þ ôï ñåýìá) ðïëþóåùò ôùí åíåñãþí óôïé÷åßùí ôïõ, äç-
ëáäÞ ôùí ôñáíæßóôïñ. ÊáôÜ óõíÝðåéá, åÜí ôï óÞìá åéóüäïõ åßíáé ìåãáëýôåñï áðü ìßá ïñéóìÝíç ôéìÞ, ðïõ
êáèïñßæåôáé áðü ôïí ôýðï ôïõ åíéó÷õôÞ (ìéêñþí, ìåóáßùí Þ ìåãÜëùí óçìÜôùí) êáé ôçí ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóå-
þò ôïõ, ç ôÜóç ôïõ óÞìáôïò óôçí Ýîïäï äåí ìðïñåß íá åßíáé ìåãáëýôåñç áðü ôï ìåãáëýôåñï üñéï êáé ôüôå
ï åíéó÷õôÞò èá ëåéôïõñãåß ìç ãñáììéêÜ. Ùò åê ôïýôïõ èá ðñïêýðôåé ðáñáìüñöùóç ôïõ óÞìáôïò áðü ìç
ãñáììéêüôçôá, ç ïðïßá ïäçãåß óôçí ðáñïõóßá óôï óÞìá åîüäïõ êáé Üëëùí óõ÷íïôÞôùí, ùò ðñïúüíôùí ôçò
ëåãüìåíçò åíäïäéáìïñöþóåùò, äçëáäÞ óõ÷íïôÞôùí ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óå áèñïßóìáôá, äéáöïñÝò, äéðëáóéá-
óìïýò êëð. ôùí óõ÷íïôÞôùí ôùí óõíéóôùóþí ôïõ óÞìáôïò.
ÅîÜëëïõ, åÜí ôï ìÝãåèïò ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ åßíáé ðÜñá ðïëý ìéêñü, ìðïñïýí íá óõìâáßíïõí ôá áêü-
ëïõèá: Åßôå íá ìç åßíáé åðáñêÝò ôï óÞìá ãéá íá äéåãåßñåé êáíïíéêÜ ôïí åíéó÷õôÞ (ðåñßðôùóç êõñßùò ôïõ
åíéó÷õôÞ éó÷ýïò), ïðüôå ôï óÞìá óôçí Ýîïäï èá ðáñïõóéÜæåôáé ðáñáìïñöùìÝíï áðü ìç ãñáììéêüôçôá Þ
êáé äåí èá åìöáíßæåôáé êáèüëïõ, åßôå, óå ðåñßðôùóç åíéó÷õôÞ ìéêñþí óçìÜôùí, íá åßíáé ôçò ßäéáò ôÜîåùò
ìåãÝèïõò ìå ôïí ðáñïõóéáæüìåíï ðÜíôá èüñõâï óôçí åßóïäï ôïõ åíéó÷õôÞ, ïðüôå óôçí Ýîïäï èá åìöáíß-
æåôáé ôï óÞìá ìáæß ìå ôïí åîßóïõ åíéó÷õìÝíï èüñõâï êáé åðïìÝíùò èá åßíáé áêáôÜëëçëï ãéá ïðïéáäÞðï-
ôå ÷ñÞóç. Ùò èüñõâï èåùñïýìå êÜèå ôõ÷áßï óÞìá ôï ïðïßï åìöáíßæåôáé óôçí åßóïäï ôïõ åíéó÷õôÞ êáé äåí
ó÷åôßæåôáé ìå ôï óÞìá ðïõ èÝëïìå íá åíéó÷ýóïìå.
Óýìöùíá ìå ôá ðéï ðÜíù, ãéá êÜèå åíéó÷õôÞ õðÜñ÷åé ìéá ðåñéï÷Þ ðëáôþí ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ, ãéá ôá
ïðïßá ï åíéó÷õôÞò ëåéôïõñãåß ãñáììéêÜ. ÓÞìáôá ìå ðëÜôç åêôüò áõôÞò ôçò ðåñéï÷Þò åìöáíßæïíôáé óôçí
Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ ðáñáìïñöùìÝíá.
Óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò, ðïõ ç ìåôáâïëÞ óôï ðëÜôïò åíüò óÞìáôïò åßíáé áíáðüöåõêôá ìåãÜëç êáé
äåí åßíáé äõíáôüí íá õðÜñîåé êáôÜëëçëïò ãñáììéêüò åíéó÷õôÞò ãéá ôçí åíßó÷õóÞ ôïõ, êáôáöåýãïìå åßôå
óôç ÷ñÞóç åíüò åîáóèåíçôÞ, þóôå íá öÝñïìå ôï óÞìá åéóüäïõ ìÝóá óôá üñéá ãñáììéêÞò ëåéôïõñãßáò ôïõ
åíéó÷õôÞ, åßôå, áí ç ÷ñÞóç åîáóèåíçôÞ äåí åíäåßêíõôáé, óôç ÷ñÞóç ôïõ ëåãüìåíïõ ëïãáñéèìéêïý åíéó÷õôÞ.
Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ, ðïõ áíáöÝñåôáé óõíÞèùò óå åíéó÷õôÞ ìéêñþí óçìÜôùí, ç ôÜóç (Þ ôï ñåýìá) óôçí
Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ åßíáé áíÜëïãç (áíÜëïãï) ôïõ ëïãáñßèìïõ ôçò ôÜóåùò (Þ ñåýìáôïò) åéóüäïõ ôïõ åíé-
ó÷õôÞ. Ðñïöáíþò ðñüêåéôáé ãéá ìç ãñáììéêü åíéó÷õôÞ, ðïõ åßíáé üìùò áðáñáßôçôïò óôçí ðáñáêïëïýèç-
óç ôçò åîåëßîåùò ïñéóìÝíùí öõóéêþí öáéíïìÝíùí.
3.3.2 Æþíç åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí.
Ï ðñáãìáôéêüò åíéó÷õôÞò, áíåîÜñôçôá áðü ôïí ôñüðï ó÷åäéÜóåþò ôïõ, äåí åßíáé óå èÝóç íá åíé-
ó÷ýóåé üëåò ôéò óõ÷íüôçôåò áðü 0 Hz (dc) Ýùò Üðåéñï. Êáô’ áêïëïõèßá, ëïéðüí, èá åíéó÷ýåé ìå ôç óôáèåñÞ
ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåþò ôïõ ìéá ðåñéï÷Þ Þ æþíç óõ÷íïôÞôùí. ÅÜí ç æþíç åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí åðåêôåß-
íåôáé ìÝ÷ñé ôá 0 Hz, äçëáäÞ ôï dc, ôüôå ï åíéó÷õôÞò ïíïìÜæåôáé åíéó÷õôÞò óõíå÷ïýò óõæåýîåùò êáé ôÝôïéïé
åßíáé ïé ôåëåóôéêïß åíéó÷õôÝò, ïé ôåëåóôéêïß åíéó÷õôÝò äéáãùãéìüôçôáò êëð. Ùò áíþôåñç åíéó÷õüìåíç óõ-
÷íüôçôá ó’ áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç åßíáé ç ëåãüìåíç óõ÷íüôçôá áðïêïðÞò ôïõ åíéó÷õôÞ, ç ïðïßá ïñßæåôáé ùò ç
óõ÷íüôçôá, óôçí ïðïßá ç åíßó÷õóç Ý÷åé åëáôôùèåß êáôÜ 3 dB áðü ôç ìÝãéóôç óôáèåñÞ ôéìÞ ôçò. ÅîÜëëïõ,
ãéá ôçí åíßó÷õóç áêïõóôéêþí óçìÜôùí äåí åßíáé áíáãêáßá ç ÷ñçóéìïðïßçóç åíéó÷õôþí óõíå÷ïýò óõæåýîå-
59
ùò áöïý ïé áêïõóôéêÝò óõ÷íüôçôåò äåí åêôåßíïíôáé óôá 0 Hz. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ÷ñçóéìïðïéïýìå ôïõò
åíéó÷õôÝò áêïõóôéêþí óõ÷íïôÞôùí, ðïõ åßíáé óõæåýîåùò RC, äçëáäÞ ç ðçãÞ óÞìáôïò êáé ôï öïñôßï óõíäÝ-
ïíôáé ìå ôïí åíéó÷õôÞ ìÝóù ðõêíùôþí êáé áíôéóôÜóåùí, ðïõ ï óõíäõáóìüò ôïõò äßíåé êáé ôçí ïíïìáóßá
ôïõ ôýðïõ ôçò óõíäÝóåùò. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ç áíþôáôç óõ÷íüôçôá ôçò æþíçò åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞ-
ôùí äåí åßíáé áíÜãêç íá åßíáé õøçëüôåñç áðü ôá 20-22 kHz, áöïý ôï öÜóìá ôùí áêïõóôéêþí óõ÷íïôÞôùí
åêôåßíåôáé ìÝ÷ñé ôá 16 kHz ðåñßðïõ. ¸ôóé, ç æþíç åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí ôïõ åíéó÷õôÞ áêïõóôéêþí óõ-
÷íïôÞôùí èá Ý÷åé äýï óõ÷íüôçôåò áðïêïðÞò, ìßá êáôþôåñç ðåñßðïõ óôá 10-16 Hz êáé ìßá áíþôåñç óôçí ðå-
ñéï÷Þ ôùí 20 kHz. Ïé åíéó÷õôÝò áêïõóôéêþí óõ÷íïôÞôùí áíÞêïõí óôç ãåíéêüôåñç êáôçãïñßá ôùí åíéó÷õ-
ôþí åõñåßáò ðåñéï÷Þò, óôçí ïðïßá êáôáôÜóóïíôáé êáé ïé åíéó÷õôÝò video ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí ôçëå-
üñáóç. Óôïõò åíéó÷õôÝò ãéá ÷ñÞóç óôéò ñáäéïöùíéêÝò óõ÷íüôçôåò, ç óýæåõîç ãßíåôáé ìÝóù óõíôïíéóìÝíùí
êõêëùìÜôùí LC êáé óõíÞèùò ïíïìÜæïíôáé åíéó÷õôÝò åðéëïãÞò Þ åíéó÷õôÝò RF. Ïé åíéó÷õôÝò áõôïß óõíÞèùò
÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ôçí êåíôñéêÞ óõ÷íüôçôá êáé ôéò äýï óõ÷íüôçôåò áðïêïðÞò óôç æþíç åíéó÷õïìÝíùí
óõ÷íïôÞôùí ôïõò.
Óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç ç åîÜñôçóç ôçò åíéó÷ýóåùò áðü ôç óõ÷íüôçôá äßíåôáé áðü ìéá ìáèçìáôéêÞ ó÷Ý-
óç, ç ïðïßá ðñïêýðôåé áðü ôçí áíÜëõóç ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ åíéó÷õôÞ. Áðü ôç ó÷Ýóç áõôÞ ìðïñïýìå íá
ó÷åäéÜóïìå ôï ìÝôñï êáé ôç öÜóç ôçò åíéó÷ýóåùò óõíáñôÞóåé ôçò óõ÷íüôçôáò ôïõ çìéôïíéêïý óÞìáôïò äé-
åãÝñóåùò ôïõ åíéó÷õôÞ. Ôá äéáãñÜììáôá ðïõ èá ëÜâïìå áðïôåëïýí ôçí áðüêñéóç óõ÷íüôçôáò ôïõ åíéó÷õ-
ôÞ. Ôçí áðüêñéóç áõôÞ ìðïñïýìå öõóéêÜ íá ëÜâïìå êáé óôï åñãáóôÞñéï ãéá ôïí ðñáãìáôïðïéïýìåíï åíé-
ó÷õôÞ. ÔÝôïéá äéáãñÜììáôá ìÝôñïõ (Þ ðëÜôïõò) ôùí äéáöüñùí åíéó÷õôþí, ðïõ áíáöÝñáìå ðéï ðÜíù, èá
Ý÷ïõí ãéá ôçí êÜèå ðåñßðôùóç ôç ìïñöÞ ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 3.3á.
Ó÷ 3.3á.
×áñáêôçñéóôéêÝò áðïêñßóåéò ðëÜôïõò (á) åíéó÷õôÞ dc, (â) åíéó÷õôÞ RC Þ åõñåßáò ðåñéï÷Þò, (ã) åíéó÷õôÞ åðéëïãÞò.
Ç áðüêñéóç óõ÷íüôçôáò ôïõ åíéó÷õôÞ ìðïñåß íá åðéöÝñåé áëëïßùóç ôçò êõìáôïìïñöÞò ôïõ óÞìáôïò, åÜí
ìåñéêÝò áðü ôéò óõíéóôþóåò ôïõ áíôéóôïé÷ïýí óå óõ÷íüôçôåò ðïõ âñßóêïíôáé åêôüò ôçò æþíçò åíéó÷õïìÝíùí
óõ÷íïôÞôùí ôïõ. Ìßá ôÝôïéá ðåñßðôùóç öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 3.3â. Åßíáé öáíåñü üôé ïé óõíéóôþóåò ôïõ óÞ-
ìáôïò ìå óõ÷íüôçôåò ù1 êáé ù5 äåí åíéó÷ýïíôáé åîßóïõ ìå ôéò Üëëåò óõíéóôþóåò ôïõ, ìå áðïôÝëåóìá íá åðÝë-
èåé áëëáãÞ ôçò êõìáôïìïñöÞò ôïõ åíéó÷õìÝíïõ óÞìáôïò. Ôïýôï ðñïêýðôåé åýêïëá áðü ôçí åîßóùóç (3.1)
óôçí ïðïßá ç ðñüóèåóç ôùí äéáöüñùí óõíéóôùóþí
äåí èá ãßíåôáé ðëÝïí ìå ôçí áñ÷éêÞ áíáëïãßá ðëáôþí.
Ç áëëïßùóç áõôÞ ôïõ öÜóìáôïò ðëáôþí ôïõ óÞìáôïò
ïíïìÜæåôáé ðáñáìüñöùóç ðëÜôïõò êáé åßíáé ãåíéêÜ
áíåðéèýìçôç, áí êáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò (ð.÷.
åíéó÷õôÝò åðéëïãÞò) ìðïñåß íá åßíáé êáé åðéèõìçôÞ.
Ðáñáìüñöùóç ôçò êõìáôïìïñöÞò ôïõ óÞìáôïò ìðï-
ñåß íá ðñïÝëèåé êáé áðü áëëáãÞ ôùí ó÷åôéêþí öÜóå-
ùí ôùí óõíéóôùóþí ôïõ óÞìáôïò, üðùò öáßíåôáé ðÜëé
áðü ôçí åîßóùóç (3.1). Ç ðáñáìüñöùóç áõôÞ, ðïõ
÷áñáêôçñßæåôáé ùò ðáñáìüñöùóç öÜóåùò, äåí ïäçãåß Ó÷. 3.3â.
óå áëëáãÞ ôùí ó÷åôéêþí ðëáôþí ôùí óõíéóôùóþí óôï Ãéá ôçí åðßäåéîç ôçò ðáñáìïñöþóåùò óõ÷íüôçôáò ôïõ
óÞìá. Óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò äåí åðçñåÜæåé ôï ôå- óÞìáôïò áðü ôïí åíéó÷õôÞ.
60
ëéêü áðïôÝëåóìá, üðùò ð.÷. óõìâáßíåé óôçí ðåñßðôùóç åíéó÷ýóåùò áêïõóôéêþí óçìÜôùí, üðïõ ç áëëáãÞ
ôùí ó÷åôéêþí öÜóåùí ôùí óõíéóôùóþí ôïõ óÞìáôïò ÷ùñßò áëëáãÞ ôùí ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôùí áíôéóôïß÷ùí
ðëáôþí äåí ãßíåôáé áéóèçôÞ áðü ôïí áêñïáôÞ.
3.4 Óôïé÷åßá åíéó÷õôéêþí âáèìßäùí.
Ïé åíéó÷õôÝò, óôçí áðëïýóôåñç ìïñöÞ ôïõò, ðåñéëáìâÜíïõí óÞìåñá ùò âáóéêÜ óôïé÷åßá ôá äéáöüñùí
ôýðùí ôñáíæßóôïñ, ôá ïðïßá èá ìåëåôÞóïìå óôá åðüìåíá êåöÜëáéá. Ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõò ùò åíéó÷õôéêþí
óôïé÷åßùí áðáéôåßôáé ç ðüëùóç ôùí áêñïäåêôþí ôïõò, äçëáäÞ ç åöáñìïãÞ ó’ áõôÜ êáôáëëÞëùí óõíå÷þí
ôÜóåùí Þ ñåõìÜôùí. ÅîÜëëïõ ôá ôñáíæßóôïñ óôï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ óõíäõÜæïíôáé êáôÜëëçëá ìå ôá
óôïé÷åßá R (áíôßóôáóç) êáé C (÷ùñçôéêüôçôá), áí ðñüêåéôáé ãéá åíéó÷õôÝò ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí êáèþò êáé
ìå ôï óôïé÷åßï L (åðáãùãÞ), áí ðñüêåéôáé ãéá åíéó÷õôÝò RF. Ìå áõôü ôïí ôñüðï êáôáóêåõÜæïíôáé ïé åíé-
ó÷õôÝò ìå äéáêñéôÜ óôïé÷åßá.
Ç óçìåñéíÞ üìùò ôå÷íïëïãßá êáôáóêåõÜæåé êáé ïëïêëçñùìÝíïõò åíéó÷õôÝò, óôïõò ïðïßïõò ðïëëÜ ôñáí-
æßóôïñ êáé áíôéóôÜôåò Ý÷ïõí êáôáóêåõáóèåß ðÜíù óå Ýíá ìéêñü ðëáêßäéï ðõñéôßïõ (Si) Þ áñóåíéêïý÷ïõ
ãáëëßïõ (GaAs). ÔÝôïéïé åíéó÷õôÝò åßíáé ïé ëåãüìåíïé ïëïêëçñùìÝíïé ôåëåóôéêïß åíéó÷õôÝò, ïé ôåëåóôéêïß
åíéó÷õôÝò äéáãùãéìüôçôáò ê.Ü. Ïé åíéó÷õôÝò áõôïß åßíáé åíéó÷õôÝò ìéêñþí óçìÜôùí ãåíéêÜ. Åíôïýôïéò Ý÷ïõí
êáôáóêåõáóèåß êáé äéáôßèåíôáé óôï åìðüñéï ìáæß ìå ôá Üëëá ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá êáé ïëïêëçñùìÝ-
íïõò åíéó÷õôÝò éó÷ýïò áñêåôþí Watt. ¼ëïõò áõôïýò ôïõò ïëïêëçñùìÝíïõò åíéó÷õôÝò ìðïñïýìå íá ôïõò
÷ñçóéìïðïéïýìå, ÷ùñßò íá ãíùñßæïìå ôç äïìÞ ôïõò êáé ôïí áñéèìü ôùí ôñáíæßóôïñ, ðïõ ðåñéëáìâÜíåôáé
óôï êýêëùìÜ ôïõò. Äýï ðáñáäåßãìáôá ÷ñÞóåùò ôÝôïéùí åíéó÷õôþí, Ýíá ìå ôåëåóôéêü åíéó÷õôÞ êáé Ýíá ìå
åíéó÷õôÞ äéáãùãéìüôçôáò äßíïìå áìÝóùò ðéï êÜôù (ðáñÜãñ. 3.4.1 êáé 3.4.2).
3.4.1 Ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò.
Ï éäáíéêüò ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò (Ô.Å.) åßíáé Ýíáò åíéó÷õôÞò ôÜóåùò ìå Üðåéñç áíôßóôáóç åéóüäïõ, ìç-
äåíéêÞ áíôßóôáóç åîüäïõ êáé Üðåéñç åíßó÷õóç. Ï ïëïêëçñùìÝíïò Ô.Å. åßíáé äéáöïñéêÞò åéóüäïõ, äçëáäÞ
óôçí Ýîïäü ôïõ ðáñïõóéÜæåôáé åíéó÷õìÝíç ç äéáöïñÜ äýï óçìÜôùí ðïõ åöáñìüæïíôáé óôéò åéóüäïõò ôïõ.
Óôï ó÷Þìá 3.4á(á) äåéêíýåôáé ôï óýìâïëü ôïõ êáé óôï 3.4á(â) ôï éóïäýíáìü ôïõ.
Ï ðñáãìáôéêüò Ô.Å. Ý÷åé ðïëý õøçëÞ, áëëÜ ðåðåñáóìÝíç áíôßóôáóç åéóüäïõ, ðïëý ìéêñÞ, áëëÜ ìç ìç-
äåíéêÞ, áíôßóôáóç åîüäïõ êáé õøçëÞ åíßó÷õóç óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò ôçò ôÜîåùò ôïõ 105-106.
Ï Ô.Å. ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ðñÜîç êáôÜ äéáöüñïõò ôñüðïõò. Åäþ èá äïýìå ìßá åöáñìïãÞ ôïõ, ãéá íá
ðÜñïìå ðåðåñáóìÝíç åíßó÷õóç ðïëý ìéêñüôåñç ôçò 105. Ãé’ áõôü, áò ìåëåôÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìá-
ôïò 3.4â. Èåùñþíôáò ôïí Ô.Å. éäáíéêü, ðáñáôçñïýìå üôé ëüãù ôçò Üðåéñçò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ ôï ñåýìá
óôïõò áêñïäÝêôåò + êáé – ôïõ Ô.Å., ðïõ áðïôåëïýí áíôßóôïé÷á ôç ìç áíáóôñÝöïõóá êáé ôçí áíáóôñÝöïõóá
åßóïäü ôïõ, åßíáé ìçäÝí.
ÊáôÜ óõíÝðåéá, ïëüêëçñç ç ôÜóç Vs ôçò ðçãÞò óÞìáôïò åìöáíßæåôáé óôç ìç áíáóôñÝöïõóá åßóïäï ôïõ
Ô.Å. ÅîÜëëïõ, ãéá ôïí ßäéï ëüãï ç ôÜóç V óôçí áíáóôñÝöïõóá åßóïäï ôïõ Ô.Å. èá åßíáé
Ó÷. 3.4á.
(á) Ôï óýìâïëï êáé (â) ôï éóïäýíáìï ôïõ éäáíéêïý Ô.Å.
61
Rα
V= Vo (3.31)
Rα + Rb
Óýìöùíá ìå ôï ó÷Þìá 3.4á(â) ç ôÜóç Vï óôçí Ý-
îïäï ôïõ Ô.Å. èá åßíáé
Vo = A(Vs − V) ìå A → ∞ (3.32)
ÄåäïìÝíïõ üôé óôïõò ðñáãìáôéêïýò ïëïêëç-
ñùìÝíïõò Ô.Å. ç ìÝãéóôç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò Vï åßíáé
óõíÞèùò ôçò ôÜîåùò ôùí 10 Volt, ç ôüóï ìåãÜëç ôéìÞ
ôçò Á ïäçãåß óôï óõìðÝñáóìá üôé ç äéáöïñÜ Vs–V Ó÷. 3.4â.
óôçí åîßóùóç (3.32) åßíáé ó÷åäüí ìçäÝí, äçëáäÞ Åíéó÷õôÞò ôÜóåùò ìå ðåðåñáóìÝíç åíßó÷õóç.
Vs − V ≅ 0
Þ
Vs ≅ V (3.33)
ÓõíäõÜæïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò (3.31) êáé (3.33) ðñïêýðôåé üôé

Rα + Rb
Vo = Vs
Þ Rα
V R
G = o =1+ b (3.34)
Vs Rα
¸ôóé, åðéëÝãïíôáò ôéò Rá êáé Rb êáôÜëëçëá, ìðïñïýìå íá ëÜâïìå åíßó÷õóç ôÜóåùò ïðïéáóäÞðïôå ðå-
ðåñáóìÝíçò ôéìÞò. Ð.÷. ãéá åíßó÷õóç ôÜóåùò 10 ðñÝðåé áðü ôç ó÷Ýóç (3.34) íá éó÷ýåé
R b = 9 Rá
Óôçí ðñÜîç êáôÜëëçëåò ôéìÝò èá Þôáí ð.÷. Rá=1 kÙ êáé Rb=9 kÙ, ðÜíôá ôçò ôÜîåùò ôùí kÙ, åðåéäÞ
ôï ìÝãéóôï ñåýìá ôùí ïëïêëçñùìÝíùí Ô.Å. åßíáé óõíÞèùò ôçò ôÜîåùò ôùí ïëßãùí mÁ.
ÐáñÜäåéãìá 1.
Èåùñþíôáò ôïí Ô.Å. ôïõ ó÷Þìáôïò 3.4ã éäáíéêü, íá õðïëïãéóèåß ç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò Vï êáé ç åíßó÷õóç ôçò
äéáôÜîåùò óå dB.
Ëýóç:
Áí Á åßíáé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ôïõ Ô.Å. ôüôå
Vo = A (0 − V ) = − AV
ÅðåéäÞ A → ∞ áðü ôçí ðéï ðÜíù ó÷Ýóç ðáßñíï-
ìå V ≅ 0 . Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ï áêñïäÝêôçò óôçí
áíáóôñÝöïõóá åßóïäï ôïõ Ô.Å. Ý÷åé ïõóéáóôéêÜ ìç-
äåíéêÞ ôÜóç, ãé’ áõôü êáé áðïôåëåß óçìåßï åéêïíéêÞò
ãçò ôïõ êõêëþìáôïò.
ÅîÜëëïõ, åðåéäÞ ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ éäáíé-
êïý Ô.Å. åßíáé Üðåéñç, ôá äýï ñåýìáôá I1 êáé I2 èá
äßíïõí Üèñïéóìá ìçäÝí, äçëáäÞ
I1 + I 2 = 0 (Ð.1)
Ó÷. 3.4ã.
62
ÁëëÜ 50 mV
I1 = = 50 ìÁ
1 kÙ
Vo V
êáé I2 = = 4o
10 kÙ 10 Ù
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí (Ð.1) âñßóêïìå
Vo
50 ìÁ + =0 Þ
10 4 Ù Vo = −500 mV
− 500 mV
ÅîÜëëïõ ì= = −10 êáé óå dB ì = 20log10 ⇒ ì = 20 dB
50 mV
Íá õðïëïãéóèåß ç åíßó÷õóç ôÜóåùò õï/õi óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.4ä, üôáí ç åíßó÷õóç ôïõ éäáíéêïý
åíéó÷õôÞ ôÜóåùò åßíáé –100 êáé R1=20 kÙ, R2=200 kÙ, R3=5 kÙ.
Ó÷. 3.4ä.
Ëýóç:
Óôï ó÷Þìá 3.4å ðáñïõóéÜæåôáé ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.4ä, üðïõ Ý÷ïìå ÷ñçóéìïðïéÞóåé
ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ÉÅÔ.
Ó÷. 3.4å.
Óôï êýêëùìá áõôü éó÷ýåé:

Vi − V V − ìV V−0 Vi
I1 = I 2 + I 3 ⇔ = + ⇔ V =
R1 R2 R3 R1 R1
1+ + (1 − ì)
R3 R2
ìVi Vo ì
Ôüôå Vo = V ′ = ìV ⇔ Vo = ⇔ =
R1 R1 Vi R1 R1
1+ + (1 − ì) 1+ + (1 − ì)
R3 R2 R3 R2
63
êáé ìå áíôéêáôÜóôáóç íá ãñáöåß
Vo − 100 V
= ⇒ o = −6,62
Vi 20 20 Vi
1+ + (1 + 100)
5 200
3.4.2 Ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò (ÏÔÁ).

Ï éäáíéêüò ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò åßíáé Ýíáò åíéó÷õôÞò, ðïõ Ý÷åé Üðåéñç áíôßóôáóç åé-
óüäïõ êáé Üðåéñç áíôßóôáóç åîüäïõ. ¼ðùò ï Ô.Å., Ý÷åé êé áõôüò äéáöïñéêÞ åßóïäï, äçëáäÞ ôï ñåýìá åîü-
äïõ ôïõ åßíáé áíÜëïãï ôçò äéáöïñÜò ôùí ôÜóåùí ðïõ åöáñìüæïíôáé óôéò åéóüäïõò ôïõ. Ôï óýìâïëï êáé ôï
éóïäýíáìï ôïõ ÏÔÁ äåéêíýïíôáé óôï ó÷Þìá 3.4óô. Ç äéáãùãéìüôçôá gm Ý÷åé ôéìÞ ìåñéêþí mS, ðïõ üìùò
ñõèìßæåôáé åîùôåñéêÜ.
Ó÷. 3.4óô.
(á) Óýìâïëï êáé (â) éóïäýíáìï ôïõ éäáíéêïý ÏÔÁ.
Ãéá íá äïýìå ôïí ôñüðï ÷ñçóéìïðïéÞóåþò ôïõ, áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.4æ. ÅðåéäÞ ç
áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ ÏÔÁ èåùñåßôáé Üðåéñç âÜóåé ôïõ ïñéóìïý ôïõ, èá Ý÷ïìå üôé
I o = g m Vs (3.35)
ÁíåîÜñôçôá áðü ôçí ôéìÞ ôçò RL ôï ñåýìá Iï èá åßíáé óôáèåñü, åîáñôþìåíï ìüíï áðü ôçí ôéìÞ ôçò ôÜ-
óåùò Vs êáé ôçò äéáãùãéìüôçôáò gm. Êáôüðéí áõôïý ç ôÜóç VL èá åßíáé
VL = I o R L
êáé ëüãù ôçò ó÷Ýóåùò (3.35)
VL = g m R L Vs (3.36)
¼ðùò ëïéðüí ðñïêýðôåé áðü ôçí åîßóùóç (3.36), ç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìáôïò 3.4æ äßíåé åíßó÷õóç ôÜóåùò
gmRL. Áí ãéá ðáñÜäåéãìá gm=5 mS êáé RL=2 kÙ ç åðéôõã÷áíüìåíç åíßó÷õóç ôÜóåùò èá åßíáé 10.
Ó÷. 3.4æ.
×ñÞóç ôïõ ÏÔÁ ùò åíéó÷õôÞ ôÜóåùò.
64
Ïé åöáñìïãÝò ôïõ ÏÔÁ üðùò êáé ôïõ Ô.Å. åßíáé ðÜìðïëëåò, áëëÜ ç ðáñÜèåóÞ ôïõò åêöåýãåé ôùí ïñß-
ùí ôïõ ðáñüíôïò. Ï åíäéáöåñüìåíïò áíáãíþóôçò ìðïñåß íá ðñïóöýãåé óôç âéâëéïãñáößá ðïõ ðáñáôßèå-
ôáé óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ, ãéá ôçí åíçìÝñùóÞ ôïõ.
3.5 Åíéó÷õôÝò áíáäñÜóåùò.
¼ðùò åßäáìå óôï ó÷Þìá 3.4â, ç Ýîïäïò ôïõ Ô.Å. óõíäÝåôáé ìÝóù ôçò Rb ìå ôçí áíáóôñÝöïõóá åßóïäü
ôïõ. Ìå ôïí ôñüðï áõôü êáé ëüãù êáé ôçò Rá ìÝñïò ôçò ôÜóåùò åîüäïõ åìöáíßæåôáé óôçí åßóïäü ôïõ. ËÝìå
üôé åöáñìüæåôáé áíáôñïöïäüôçóç (ÁÔ) Þ áíÜäñáóç óôïí Ô.Å., ç ïðïßá åäþ, åðåéäÞ áêñéâþò åöáñìüæåôáé
ìåôáîý åîüäïõ êáé áíáóôñÝöïõóáò åéóüäïõ, åßíáé áñíçôéêÞ. ÈåôéêÞ áíÜäñáóç èá åß÷áìå, áí óõíäÝáìå ôïí
áêñïäÝêôç åîüäïõ ìå ôç ìç áíáóôñÝöïõóá åßóïäï ôïõ Ô.Å. Ãéá ëüãïõò åõóôÜèåéáò äåí åöáñìüæåôáé ðïôÝ
ìüíï èåôéêÞ áíÜäñáóç óôïí Ô.Å.
ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ç áñíçôéêÞ áíÜäñáóç óå Ýíáí åíéó÷õôÞ ïäçãåß óå ìåßùóç ôçò åíéó÷ýóåùò áõôïý,
Ý÷åé ðïëëÜ åõåñãåôéêÜ áðïôåëÝóìáôá óôç ëåéôïõñãßá ôïõ, üðùò ôç óôáèåñüôçôá ôçò åíéó÷ýóåùò, ôçí åëÜô-
ôùóç ôùí ðáñáìïñöþóåùí, ôçí áýîçóç ôçò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ êáé ôçí åëÜôôùóç ôçò áíôéóôÜóåùò åîü-
äïõ ôïõ åíéó÷õôÞ, ôçí áýîçóç ôïõ åýñïõò æþíçò ôùí
åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí êëð.
Áíôßèåôá, ç èåôéêÞ áíÜäñáóç ïäçãåß óå áýîçóç
ôçò åíéó÷ýóåùò ôïõ åíéó÷õôÞ, áëëÜ óå åëÜôôùóç ôïõ
åýñïõò æþíçò ôùí åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí, óå
åëÜôôùóç ôçò óôáèåñüôçôáò ôçò åíéó÷ýóåùò, óå áý-
îçóç ôùí ðáñáìïñöþóåùí êëð.
¼ðùò áíáöÝñèçêå êáé ãéá ôçí ðåñßðôùóç ôïõ
Ô.Å., èåôéêÞ áíÜäñáóç äåí åöáñìüæåôáé êáô’ áðï-
êëåéóôéêüôçôá óå Ýíáí åíéó÷õôÞ, áëëÜ ðÜíôá óå óõí-
äõáóìü ìå áñíçôéêÞ áíÜäñáóç êáôÜ ôñüðï ðïõ íá
ãßíåôáé, êáôÜ ôï äõíáôüí, åêìåôÜëëåõóç ôùí ðëåïíå-
êôçìÜôùí êáé ôùí äýï ôýðùí. Ìéá ôÝôïéá ðåñßðôùóç
åìöáíßæåôáé óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.5, ðïõ
ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò Ýíáò åíéó÷õôÞò åðéëïãÞò
óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò. Óôï ó÷Þìá áõôü áñíçôéêÞ
áíÜäñáóç åöáñìüæåôáé ìå ôçí áíôßóôáóç R2 êáé ôïí
ðõêíùôÞ C2 åíþ èåôéêÞ áíÜäñáóç åöáñìüæåôáé ìÝ- Ó÷. 3.5.
óù ôùí áíôéóôÜóåùí Rá êáé Rb. Åíéó÷õôÞò åðéëïãÞò ìå èåôéêÞ êáé áñíçôéêÞ áíÜäñáóç.
3.6 Ãñáììéêüôçôá êáé èåþñçìá õðåñèÝóåùò (åðáëëçëßáò).

Ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò åíéó÷ýóåùò ìéêñþí óçìÜôùí áðü áðëïýò åíéó÷õôÝò ìå ôñáíæßóôïñ, ðïõ èá ãíù-
ñßóïìå óôá åðüìåíá äýï êåöÜëáéá, ðáñáèÝôïìå åäþ ôçí áñ÷Þ Þ èåþñçìá ôçò õðåñèÝóåùò, ðïõ éó÷ýåé ãéá
ãñáììéêÜ êõêëþìáôá. Ôïýôï åöáñìüóáìå Þäç óôï äåýôåñï êåöÜëáéï üôáí ìåëåôÞóáìå óôçí ðáñÜãñáöï
2.12 ôç ëåéôïõñãßá ôçò äéüäïõ ìå ìéêñÜ óÞìáôá.
¸íá äéðïëéêü óôïé÷åßï ïíïìÜæåôáé ãñáììéêü, üôáí ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôÜóåùò óôïõò áêñïäÝêôåò ôïõ êáé ñåý-
ìáôïò ó’ áõôü åßíáé ãñáììéêÞ. ÐáñÜäåéãìá áðïôåëåß ôï óôïé÷åßï áíôßóôáóç, ðïõ ïñßæåôáé ìå ôç âïÞèåéá ôïõ
íüìïõ ôïõ Ohm. ¢ëëá ãñáììéêÜ óôïé÷åßá åßíáé ç åðáãùãÞ (Þ áõôåðáãùãÞ) êáé ç ÷ùñçôéêüôçôá. ¸íá êýêëù-
ìá åßíáé ãñáììéêü, üôáí áðïôåëåßôáé áðü ãñáììéêÜ óôïé÷åßá.
Óðïõäáéüôáôï åðáêüëïõèï ôçò ãñáììéêüôçôáò åíüò êõêëþìáôïò åßíáé ôï èåþñçìá ôçò õðåñèÝóåùò. Ç äé-
áôýðùóÞ ôïõ åäþ áíáöÝñåôáé óå ùìéêÜ êõêëþìáôá, áëëÜ åßíáé ãåíéêÞ êáé Ý÷åé ùò åîÞò:
«Óå ïðïéïäÞðïôå ùìéêü ãñáììéêü êýêëùìá, ðïõ ðåñéëáìâÜíåé áíåîÜñôçôåò éäáíéêÝò ðçãÝò, ç ôÜóç Þ ôï
ñåýìá óå Ýíáí áíôéóôÜôç Þ ìéá ðçãÞ ìðïñåß íá õðïëïãéóèåß ìå áëãåâñéêÞ ðñüóèåóç üëùí ôùí åðéìÝñïõò ôÜ-
óåùí Þ ñåõìÜôùí óôï óôïé÷åßï, ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü êÜèå áíåîÜñôçôç ðçãÞ, üôáí åðåíåñãåß ìüíç ôçò ìå
üëåò ôéò õðüëïéðåò áíåîÜñôçôåò ðçãÝò ôÜóåùò íá Ý÷ïõí áíôéêáôáóôáèåß ìå âñá÷õêõêëþìáôá êáé üëåò ôéò
áíåîÜñôçôåò ðçãÝò ñåýìáôïò íá Ý÷ïõí áíôéêáôáóôáèåß ìå áíïéêôÜ êõêëþìáôá».
65
Óôçí ðåñßðôùóç êõêëþìáôïò ðïõ ðåñéÝ÷åé áíå-
îÜñôçôåò ðñáãìáôéêÝò ðçãÝò ôÜóåùò Þ ñåýìáôïò, êá-
ôÜ ôçí åöáñìïãÞ ôïõ èåùñÞìáôïò êÜèå ôÝôïéá ðçãÞ,
üôáí åðåíåñãåß, óõìðåñéöÝñåôáé, üðùò ïñßæåé ôï éóï-
äýíáìï êýêëùìÜ ôçò åíþ, üôáí äåí åðåíåñãåß, áíôé-
êáèßóôáôáé áðü ôçí åóùôåñéêÞ ôçò áíôßóôáóç.
Ùò ðáñÜäåéãìá ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôïõ èåùñÞìáôïò ôçò õðåñ-
èÝóåùò áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.6. Ó÷. 3.6.
Áí ç ðçãÞ ôùí 4V áíôéêáôáóôáèåß áðü âñá÷õêýêëùìá, ôá
ñåýìáôá I1 êáé I2 ëáìâÜíïõí ôéìÝò I´1 êáé É´2. Ìå åöáñìïãÞ ôùí êáíüíùí ôïõ Kirchoff âñßóêïìå
I = I1′ − I′2
(3.37)
2I1′ + 4I = 8
4I′2 − 4I = 0
Ëýíïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò ôçò åîéóþóåùò (3.37) ëáìâÜíïìå I´1=2 Á êáé É´2=1 Á.
Áí ç ðçãÞ ôùí 8 V áíôéêáôáóôáèåß áðü âñá÷õêýêëùìá êáé äñá ìüíï ç ðçãÞ ôùí 4 V, ôá ñåýìáôá I1 êáé I2 ëáìâÜíïõí ôéò ôé-
ìÝò I´´1 êáé I´´2. Åöáñìüæïíôáò ôïõò êáíüíåò ôïõ Kirchoff âñßóêïìå
I = I1′′ − I′2′
(3.38)
2 I′′ + 4 I = 0
4 I − 4 I′2′ = 4
Ëýíïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò ôçò åîéóþóåùò (3.38) ëáìâÜíïìå I´´1= – 0,5 Á êáé É´´2= – 0,75 Á.
Áí êáé ïé äýï ðçãÝò ôÜóåùò äñïõí óõã÷ñüíùò óôï êýêëùìá, êáôÜ ôï èåþñçìá ôçò õðåñèÝóåùò ôá ñåýìáôá I1 êáé I2 èá åßíáé
I1 = I′1 + I′1′ = 2 − 0,5 = 1,5 A
I 2 = I′2 + I′2′ = 1 − 0,75 = 0,25 A
Ãéá ôçí åðéâåâáßùóç ôçò ïñèüôçôáò áõôþí ôùí ôéìþí ôùí I1 êáé I2, åöáñìüæïìå ôïõò êáíüíåò ôïõ Kirchoff, üôáí äñïõí êáé ïé
äýï ðçãÝò ôÜóåùò, ïðüôå Ý÷ïìå
I = I1 − I 2
(3.39)
2 I1 + 4 I = 8
4 I − 4 I2 = 4
Ëýíïíôáò ùò ðñïò I1 êáé I2 âñßóêïìå I1=1,5 Á êáé I2=0,25 Á, äçëáäÞ ôéò ôéìÝò ðïõ âñÞêáìå ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò õðåñèÝóåùò.
3.7 ÈåùñÞìáôá Thévenin êáé Norton.
Äýï èåùñÞìáôá, ÷ñçóéìüôáôá óôçí áíÜëõóç êõêëùìÜôùí, ðïõ âáóßæïíôáé óôçí áñ÷Þ ôçò õðåñèÝóåùò åßíáé ôï èåþñçìá
Thévenin êáé ôï èåþñçìá Norton. ÐáñáèÝôïìå åäþ ôá äýï áõôÜ èåùñÞìáôá ÷ùñßò áðüäåéîç, áëëÜ ôá åðåîçãïýìå ìå ôç âïÞèåéá
ðáñáäåéãìÜôùí. Ãéá åýêïëç êáôáíüçóç, èåùñïýìå üôé ôá ãñáììéêÜ êõêëþìáôá ðåñéëáìâÜíïõí áíôéóôÜóåéò êáé ðñáãìáôéêÝò ðç-
ãÝò ôÜóåùò Þ ñåýìáôïò, ÐÐÔ Þ Ñ.
Ôï èåþñçìá Thévenin äéáôõðþíåôáé êáôÜ ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
«ÏðïéïäÞðïôå ãñáììéêü äßðïëï ðïõ áðïôåëåßôáé áðü áíôéóôÜóåéò êáé ðñáãìáôéêÝò ðçãÝò ìðïñåß íá áíôéêáôáóôáèåß, áðü éäá-
íéêÞ ðçãÞ ôÜóåùò óå óåéñÜ ðñïò áíôßóôáóç. Ç ôÜóç ôçò ðçãÞò åßíáé ç ôÜóç óôïõò áêñïäÝêôåò ôïõ äéðüëïõ óå áíïéêôü êýêëùìá, ç
äå óå óåéñÜ áíôßóôáóç åßíáé ç áíôßóôáóç ôïõ äéðüëïõ, üôáí üëåò ïé ðçãÝò óå áõôü áíôéêáôáóôáèïýí áðü ôéò åóùôåñéêÝò ôïõò áíôé-
óôÜóåéò».
Ðáñüëï üôé ç ðéï ðÜíù äéáôýðùóç ôïõ èåùñÞìáôïò áíáöÝñåôáé óå ùìéêÜ êõêëþìáôá, ç éó÷ýò ôïõ åßíáé ãåíéêÞ.
Ôï èåþñçìá Norton ìðïñåß íá èåùñçèåß áðüññïéá ôïõ èåùñÞìáôïò Thévenin, äéáôõðþíåôáé äå êáôÜ ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
«ÏðïéïäÞðïôå ãñáììéêü äéðïëéêü êýêëùìá ðïõ áðïôåëåßôáé áðü ðñáãìáôéêÝò ðçãÝò êáé áíôéóôÜóåéò ìðïñåß íá áíôéêáôáóôá-
èåß áðü ÉÐÑ ðáñÜëëçëá ðñïò áíôßóôáóç R. Ôï ñåýìá ôçò ÉÐÑ éóïýôáé ðñïò ôï ñåýìá âñá÷õêõêëþóåùò ôùí áêñïäåêôþí ôïõ äéðü-
ëïõ, ç äå áíôßóôáóç R åßíáé ç áíôßóôáóç ìåôáîý ôùí áêñïäåêôþí, üôáí ïé áíåîÜñôçôåò ðçãÝò ôïõ äéêôýïõ áíôéêáôáóôáèïýí áðü ôéò
åóùôåñéêÝò ôïõò áíôéóôÜóåéò».
66
Ó÷. 3.7á.
Éóïäõíáìßá ôùí êáôÜ (á) Thévenin êáé (â) Norton éóïäõíÜìùí.
Óýìöùíá ì’ áõôü, ç êáôÜ Norton áíôßóôáóç R åßíáé ç ßäéá ìå ôçí êáôÜ Thévenin. Áí äå ôï êáôÜ Thévenin éóïäýíáìï åßíáé áõ-
ôü ôïõ ó÷Þìáôïò 3.7á(á), ôïýôï, ìå ìåôáôñïðÞ ôçò ðçãÞò ôÜóåùò óå ðçãÞ ñåýìáôïò, äßíåé ôï éóïäýíáìï ôïõ ó÷Þìáôïò 3.7á(â), üðïõ
ôï ñåýìá i åßíáé ôï ñåýìá âñá÷õêõêëþóåùò ôùí áêñïäåêôþí ôïõ êáôÜ Thévenin éóïäýíáìïõ êáé óõíåðþò êáé ôïõ áñ÷éêïý äéðï-
ëéêïý êõêëþìáôïò.
õ
i = i sc = oc
R
Åðßóçò ç ôÜóç óôïõò áêñïäÝêôåò ôïõ êáôÜ Norton éóïäýíáìïõ óå áíïéêôü êýêëùìá, åßíáé ç ôÜóç ôçò ðçãÞò Thévenin, ãéáôß
áðü ôï ó÷Þìá 3.7á(â) Ý÷ïìå
õo = iR = i sc R = õoc
Áð’ áõôÝò ðñïêýðôåé üôé ç áíôßóôáóç R ìðïñåß íá õðïëïãéóèåß óôçí ðñÜîç ìå ìÝôñçóç ôçò õoc êáé ôïõ isc, ùò
õoc
R =
i sc
Íá õðïëïãéóèåß ôï ñåýìá óôçí áíôßóôáóç RL ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 3.7â ìå ôç âïÞèåéá: á) ôïõ
èåùñÞìáôïò Thévenin êáé â) ôïõ èåùñÞìáôïò Norton.
Ó÷. 3.7â.
Ó÷. 3.7ã.
Éóïäýíáìï ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 3.7â (á) êáôÜ Thévenin êáé (â) êáôÜ Norton.
67
Ëýóç:
á) Èåùñïýìå ôçí áíôßóôáóç RL áðïóõíäåìÝíç, ïðüôå ç ôÜóç õ ôçò ðçãÞò Thévenin [ó÷. 3.7ã(á)] åßíáé:
12 Ù
õ= ⋅ 12 V = 8 V
12 Ù + 6 Ù
êáé ç áíôßóôáóç R ìå âñá÷õêõêëùìÝíç (íåêñÞ) ôçí ðçãÞ ôùí 12 V èá åßíáé
12 Ù ⋅ 6Ω
R = 10 Ω + = 14 Ω
12 Ù + 6 Ù
ÅðïìÝíùò ôï ñåýìá iL èá åßíáé
õ 8V
iL = ⇒ iL = ⇒ i L = 0,5 A
R + RL 14 Ù + 2 Ù
â) Áðü ôï éóïäýíáìï êáôÜ Norton [ó÷. 3.7ã(â)] Ý÷ïìå
R õ R 8V 14 Ù
i L = i sc ⇒ iL = ⋅ ⇒ iL = ⋅ ⇒ i L = 0,5 A
R + RL R R + RL 14 Ù 14 Ù + 2 Ù
1. Óôç äéÜôáîç ôïõ ó÷Þìáôïò 3.8á üôáí ï äéáêüðôçò Ä1
åßíáé áíïéêôüò, áíåîÜñôçôá áðü ôç èÝóç ôïõ Ä2, ïé
åíäåßîåéò ôùí éäáíéêþí âïëôïìÝôñùí åßíáé
V1=10mV êáé V2=0, åíþ üôáí ï äéáêüðôçò Ä1 åßíáé
êëåéóôüò: V1=9,08mV êáé V2=1V, üôáí ï Ä2 åßíáé
áíïéêôüò êáé V1=9,08mV êáé V2=0,908V, üôáí ï Ä2
åßíáé êëåéóôüò. Íá õðïëïãéóèåß ç åíßó÷õóç ì ôïõ åíé-
ó÷õôÞ êáé ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ Ri êáé åîüäïõ Rï
áõôïý. Ôá âïëôüìåôñá èåùñïýíôáé éäáíéêÜ. Íá ó÷å-
äéáóèåß ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôçò äéáôÜîåùò.
(Áð.: 110, 5,92kÙ, 506,6Ù)
Ó÷. 3.8á.
2. Åíéó÷õôÞò ñåýìáôïò åßíáé óõíäåìÝíïò ìåôáîý éäá-
íéêÞò ðçãÞò ñåýìáôïò I1 êáé öïñôßïõ áíôéóôÜóåùò
RL. Ôï ñåýìá åîüäïõ I2 åßíáé 1000 I1 üôáí RL=0
êáé 980I1 üôáí RL=5kÙ. ÅîÜëëïõ ç ôÜóç óôçí åß-
óïäï ôïõ åíéó÷õôÞ åßíáé 1 mV üôáí I1=10ìÁ êáé åß-
íáé áíåîÜñôçôç áðü ôçí RL.
á) Íá ó÷åäéáóèåß ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ åíé-
ó÷õôÞ.
â) Íá õðïëïãéóèïýí ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ-åîü-
äïõ áõôïý.
ã) Íá õðïëïãéóèïýí ïé ëüãïé I2/I1, V2/V1, P2/P1
üôáí RL=10kÙ.
(Áð.: 100Ù, 245kÙ, 1000, 96.000, 9,216x107)
3. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç ôÜóç õï ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ

ó÷Þìáôïò 3.8â óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi. Ï Ô.Å.
èåùñåßôáé éäáíéêüò.
(Áð.: –10õi) Ó÷. 3.8â.
68
ó÷Þìáôïò 3.8ã óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi. Ï Ô.Å.
(Áð.: 10õi)
Ó÷. 3.8ã.

ó÷Þìáôïò 3.8ä óõíáñôÞóåé ôùí ôÜóåùí õ1 êáé õ2.
Ï Ô.Å. èåùñåßôáé éäáíéêüò.
[Áð.: –(õ1+õ2)]
Ó÷. 3.8ä.

ó÷Þìáôïò 3.8å óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi. Ï Ô.Å.
(Áð.: 0)
Ó÷. 3.8å.

ó÷Þìáôïò 3.8óô óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi. Ï Ô.Å.
[Áð.: 2(õ2–õ1)]
Ó÷. 3.8óô.

ó÷Þìáôïò 3.8æ óõíáñôÞóåé ôçò ôÜóåùò õi. Ç ôÜóç
õi åßíáé ç âáèìßäá ôÜóåùò (ýøïõò 1 V). Ï Ô.Å.
(Áð.: –t V)
Ó÷. 3.8æ.
kef.4amikra.qxd 23/6/2008 2:43 Page 69
4 TÑÁÍÆÉÓÔÏÑ ÅÐÁÖÇÓ
Ïé äéÜöïñïé ôýðïé åíéó÷õôþí, ôùí ïðïßùí ôçí Ýííïéá ãíùñßóáìå óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï, êáôá-
óêåõÜæïíôáé áðü ôá ëåãüìåíá åíéó÷õôéêÜ óôïé÷åßá, óå óõíäõáóìü ìå ðáèçôéêÜ óôïé÷åßá. Ôá åíéó÷õôéêÜ
óôïé÷åßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óÞìåñá åßíáé ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ çìéáãùãÜ, êõñßùò ãéá ëüãïõò êüóôïõò
êáé üãêïõ. Ìåôáîý ôïýôùí ôá óðïõäáéüôåñá åßíáé ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ åðáöÞò (bipolar junction tran-
sistor–BJT) êáé ôï ôñáíæßóôïñ åðéäñÜóåùò ðåäßïõ (field effect transistor–FET). Óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò
÷ñÞóéìá åßíáé ôá öùôïôñáíæßóôïñ üðùò êáé ôï ìïíïåðáöéáêü ôñáíæßóôïñ. Ìå ôï ôåëåõôáßï äåí èá áó÷ï-
ëçèïýìå åäþ.
Óôï ðáñüí êåöÜëáéï åîåôÜæïìå ôï ôñáíæßóôïñ BJT, ôï ïðïßï óôï åîÞò èá áíáöÝñåôáé ùò ôñáíæßóôïñ,
êáé ôï FET áðü Üðïøç ëåéôïõñãßáò, ÷áñáêôçñéóôéêþí êáé ôñüðùí ðïëþóåþò ôïõò óå êõêëþìáôá áðëþí
åíéó÷õôþí. Ìå ôï öùôïôñáíæßóôïñ èá áó÷ïëçèïýìå óôï üãäïï êåöÜëáéï.
4.1 ÄïìÞ êáé ëåéôïõñãßá ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ åðáöÞò.
Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ BJT, óôï åîÞò áíáöåñüìåíï ùò ôï ôñáíæßóôïñ, áðïôåëåßôáé áðü äýï äéüäïõò
åðáöþí pn ìå êïéíÞ ðåñéï÷Þ ôýðïõ-n Þ ôýðïõ-p ìåôáîý ôïõò, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 4.1á.
Ç êïéíÞ ðåñéï÷Þ áðïôåëåß ôç âÜóç (b), åíþ ïé äýï Üëëåò ðåñéï÷Ýò åßíáé ï åêðïìðüò (e) êáé ï óõëëÝ-
êôçò (c). Óôï ßäéï ó÷Þìá äßíïíôáé åðßóçò ÷ïíäñéêÜ ç êáôáíïìÞ äõíáìéêïý ôùí åðáöþí êáé ôá óýìâïëá ôùí
äýï ôýðùí ôñáíæßóôïñ. Ôï âÝëïò óôïí åêðïìðü äåß÷íåé ôç óõìâáôéêÞ öïñÜ ôïõ ñåýìáôïò åêðïìðïý, êáôÜ
ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êáíïíéêÞ ðüëùóç.
Áò èåùñÞóïìå ôþñá óôï ôñáíæßóôïñ npn ôçí åðáöÞ åêðïìðïý-âÜóåùò ïñèÜ ðïëùìÝíç êáé ôçí åðáöÞ
Ó÷. 4.1á.
ÄïìÞ, êáôáíïìÞ äõíáìéêïý êáé óýìâïëá ôùí ôñáíæßóôïñ (á) pnp êáé (â) npn.
70
Ó÷. 4.1â.
(á) ÊáíïíéêÞ ðüëùóç ôñáíæßóôïñ npn êáé (â) äéáìüñöùóç êáôáíïìÞò äõíáìéêïý.
âÜóåùò-óõëëÝêôç áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç (ó÷. 4.1â). Ç ðñþôç åðáöÞ óõìðåñéöÝñåôáé ùò ïñèÜ ðïëùìÝíç
äßïäïò, åíþ ç äåýôåñç ùò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç äßïäïò. ÄçëáäÞ çëåêôñüíéá, ïé öïñåßò ðëåéïíüôçôáò óôçí
ðåñéï÷Þ ôïõ åêðïìðïý, ìðïñïýí íá äéÝëèïõí åýêïëá ôçí åðáöÞ åêðïìðïý-âÜóåùò êáé íá äéá÷õèïýí óôç
âÜóç. Åðßóçò ïðÝò áðü ôç âÜóç ìðïñïýí íá äéá÷õèïýí óôïí åêðïìðü, áëëÜ ôï ñåýìá ôïõò åðéäéþêåôáé (ìå
ñýèìéóç ôùí óõãêåíôñþóåùí ôùí ðñïóìåßîåùí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò) íá åßíáé êáôÜ ðïëý ìéêñüôåñï
áðü ôï ñåýìá ôùí çëåêôñïíßùí áðü ôïí åêðïìðü. Ï ëüãïò åßíáé üôé ôï ñåýìá áõôü ôùí ïðþí äåí åßíáé ÷ñÞ-
óéìï ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ, óå áíôßèåóç ðñïò ôï ñåýìá ôùí åã÷åïìÝíùí çëåêôñïíßùí, ôï ïðïßï
åßíáé ÷ñçóéìüôáôï.
ÏíïìÜæïìå áðüäïóç åêðïìðïý ç ôï ðçëßêïí ôïõ ñåýìáôïò åã÷åïìÝíùí çëåêôñïíßùí áðü ôïí åêðïìðü
óôç âÜóç ðñïò ôï ïëéêü ñåýìá åêðïìðïý-âÜóåùò.
Ç áðüäïóç åêðïìðïý ç Ý÷åé ôéìÞ êïíôÜ óôç ìïíÜäá, åðåéäÞ, ëüãù ôçò ìåãÜëçò óõãêåíôñþóåùò ðñï-
óìåßîåùí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ åêðïìðïý óå ó÷Ýóç ìå ôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò, õðÜñ÷ïõí ðïëý ðåñéóóüôåñá
åã÷åüìåíá çëåêôñüíéá áðü ôïí åêðïìðü óôç âÜóç, áðü ôéò åã÷åüìåíåò ïðÝò áðü ôç âÜóç óôïí åêðïìðü.
Ôá åã÷åüìåíá çëåêôñüíéá óôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò ôåßíïõí íá äéá÷õèïýí ìÝóá óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ. Ìå-
ñéêÜ áð’ áõôÜ åðáíáóõíäÝïíôáé óôç âÜóç ìå ïðÝò, ïé ïðïßåò áíáðëçñþíïíôáé áðü ôçí ðçãÞ ðïëþóåùò ôçò
åðáöÞò åêðïìðïý-âÜóåùò. ¸ôóé ó÷çìáôßæåôáé Ýíá ñåýìá âÜóåùò. ÅîÜëëïõ ìåñéêÜ ÷Üíïíôáé ìåôÜ áðü
åðáíáóýíäåóç óôçí åðéöÜíåéá ôçò âÜóåùò, üðïõ ç ðéèáíüôçôá åðáíáóõíäÝóåùò åßíáé ìåãáëýôåñç. Ôá
õðüëïéðá çëåêôñüíéá ïäåýïõí ðñïò ôçí åðáöÞ âÜóåùò-óõëëÝêôç, ôçí ïðïßá äéÝñ÷ïíôáé, üôáí ôçí ðëçóéÜ-
óïõí, ãéáôß óáñþíïíôáé áðü ôï åõåñãåôéêü ðåäßï óôçí åðáöÞ.
Ãéá íá åêöñÜóïìå ôï ãåãïíüò, üôé äåí öèÜíïõí ôï óõëëÝêôç üëá ôá åã÷åüìåíá çëåêôñüíéá áðü ôïí åê-
ðïìðü, ïñßæïìå Ýíáí ðáñÜãïíôá ìåôáöïñÜò ã, ùò ôï ðçëßêïí ôïõ áñéèìïý ôùí çëåêôñïíßùí, ôá ïðïßá öèÜ-
íïõí ôï óõëëÝêôç, ðñïò ôïí áñéèìü ôùí åã÷åïìÝíùí çëåêôñïíßùí óôç âÜóç. Ï ðáñÜãïíôáò ã åßíáé åëÜ÷é-
óôá ìéêñüôåñïò ôçò ìïíÜäáò óå ôñáíæßóôïñ êáëÜ õðïëïãéóìÝíá. ÅîáñôÜôáé áðü ôï ÷ñüíï æùÞò ôùí çëå-
êôñïíßùí óôç âÜóç êáé áðü ôç ãåùìåôñßá ôïõ ôñáíæßóôïñ. Ãéá ôçí åðéôõ÷ßá õøçëïý ðáñÜãïíôá ìåôáöïñÜò,
ï óõëëÝêôçò ðñÝðåé íá ó÷åäéáóèåß, íá Ý÷åé ðïëý ìåãáëýôåñç åðéöÜíåéá áðü ôïí åêðïìðü, ç äå ðåñéï÷Þ ôçò
âÜóåùò íá åßíáé ðïëý ëåðôÞ.
Ç áíÜóôñïöç ôÜóç ðïëþóåùò ôçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç óáñþíåé ôá çëåêôñüíéá ðïõ êáôáöèÜíïõí
áðü ôç âÜóç óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ óõëëÝêôç. Áí ç Ýíôáóç ôïõ ðåäßïõ åßíáé õøçëÞ, åßíáé äõíáôüí íá åìöáíé-
óèåß ôï öáéíüìåíï ôïõ êáôáéãéóìïý óôçí åðáöÞ êáé íá åðÝëèåé ðïëëáðëáóéáóìüò öïñÝùí. Åíôïýôïéò, ìå
êáíïíéêÞ ðüëùóç ôçò åðáöÞò, äåí åðÝñ÷åôáé êáôáéãéóìüò öïñÝùí. Ïñßæïìå ùò áðüäïóç óõëëÝêôç ä ôï ðç-
ëßêïí ôïõ ïëéêïý ñåýìáôïò óõëëÝêôç ðñïò ôï ñåýìá çëåêôñïíßùí ðïõ åéóÝñ÷åôáé óå áõôüí. Ç ôéìÞ ôçò áðï-
äüóåùò ä åßíáé ó÷åäüí ìïíÜäá ìå êáíïíéêÞ ðüëùóç ôïõ ôñáíæßóôïñ.
Ôá ñåýìáôá óõëëÝêôç êáé âÜóåùò åðçñåÜæïíôáé êáé áðü ôçí êßíçóç ôùí öïñÝùí ìåéïíüôçôáò. Ìå áíïé-
êôü ôï êýêëùìá ôïõ åêðïìðïý õðÜñ÷åé Ýíá ìéêñü ñåýìá óõëëÝêôç, ôï ïðïßï ïöåßëåôáé:
– Óôçí êßíçóç áðü ôç âÜóç ðñïò ôï óõëëÝêôç ôùí çëåêôñïíßùí ðïõ ðáñÜãïíôáé èåñìéêÜ óôçí ðåñéï÷Þ
ôçò âÜóåùò êáé
– óôçí êßíçóç áðü ôï óõëëÝêôç ðñïò ôç âÜóç ôùí ïðþí ðïõ ðáñÜãïíôáé èåñìéêÜ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ óõë-
ëÝêôç, ïé ïðïßåò üìùò åßíáé ðïëý ëéãüôåñåò áðü ôá çëåêôñüíéá ôçò ðñþôçò ðåñéðôþóåùò.
71
Ôï ñåýìá áõôü, ðïõ ïíïìÜæåôáé ICO, åßíáé ôï ñåýìá êüñïõ ôçò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíçò åðáöÞò âÜóåùò-
óõëëÝêôç. ¸÷åé äå ôçí ßäéá öïñÜ ìå ôï ñåýìá ôïõ óõëëÝêôç, ôï ïðïßï ðñïêáëåßôáé áðü ôï ñåýìá IE ôïõ åê-
ðïìðïý. Ïé äåßêôåò ôïõ ICO óçìáßíïõí ñåýìá ìåôáîý óõëëÝêôç-âÜóåùò ìå áíïéêôü ôïí åêðïìðü.
¸ôóé ôï óõíïëéêü ñåýìá óõëëÝêôç IC èá äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç
ÉC = –áÉÅ +ÉCO (4.1)
üðïõ ôï ñåýìá åêðïìðïý IE åßíáé ðÜíôá áñíçôéêü ãéá ôñáíæßóôïñ npn ãéá êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáí-
æßóôïñ óå êýêëùìá åíéó÷õôÞ. Ï óõíôåëåóôÞò á ïñßæåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.1) ùò
I −I
α = − C CO (4.2)
IE
êáé ïíïìÜæåôáé åíßó÷õóç ñåýìáôïò õøçëþí óçìÜôùí ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíÞ ôç âÜóç Þ Üëöá ôïõ ôñáíæß-
óôïñ. Ëüãù ôçò áíôßèåôçò öïñÜò ôùí IC êáé IE ôï á åßíáé ðÜíôá èåôéêü. Ç ôéìÞ ôïõ á êõìáßíåôáé ìåôáîý
0,96 êáé 0,998.
Ìå âÜóç ôá üóá åêôÝèçêáí ðéï ðÜíù, èá Ý÷ïìå:
á = çãä (4.3)
Áðü ôçí åöáñìïãÞ ôïõ êáíüíá ñåõìÜôùí ôïõ Kirchhoff óôï ó÷Þìá 4.1â ëáìâÜíïìå üôé:
ÉÅ + ÉC +IB = 0 (4.4)
ïðüôå IB = –IE – IC = – (l –á) IE – ICO
Þ IB = – (l – á) ÉÅ – ÉCO (4.5)
Ôá ðéï ðÜíù éó÷ýïõí êáé ãéá ôçí ðåñßðôùóç pnp ôñáíæßóôïñ ìå ôéò áêüëïõèåò äéáöïñÝò:
– Ôï ñüëï ôùí çëåêôñïíßùí ôïõ ôñáíæßóôïñ Ý÷ïõí óôï ôñáíæßóôïñ pnp ïé ïðÝò.
– Ïé ðïëéêüôçôåò ôùí ðçãþí óôï ó÷Þìá 4.1â ðñÝðåé íá áíáóôñáöïýí óôçí ðåñßðôùóç ôñáíæßóôïñ pnp.
Êáô’ áêïëïõèßá èá áíáóôñáöïýí êáé ïé óõìâáôéêÝò öïñÝò ôùí ñåõìÜôùí.
Áðü ôç ó÷Ýóç (4.1) ðñïêýðôåé üôé, üôáí IE=0, ôï ñåýìá óõëëÝêôç åßíáé ôï ICO, äçëáäÞ ôï ñåýìá êüñïõ
ôçò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç. Åíôïýôïéò ôï ñåýìá ôïýôï, üðùò âñßóêåôáé óôçí
ðñÜîç êáé ðáñÝ÷åôáé áðü ôïí êáôáóêåõáóôÞ êÜèå ôñáíæßóôïñ, åßíáé ìåãáëýôåñï áð’ áõôü ðïõ áíáìÝíåôáé
èåùñçôéêÜ êáé óõìâïëßæåôáé ìå ICBO. Ãéá äýï ëüãïõò ôï ICBO åßíáé ìåãáëýôåñï áðü ôï ICO. Ðñþôïí,
õðÜñ÷åé Ýíá ñåýìá äéáññïÞò, ðïõ äåí ðåñíÜ ìÝóá áðü ôçí åðáöÞ âÜóåùò-óõëëÝêôç áëëÜ ãýñù áðü áõôÞí,
åðéöáíåéáêÜ. Ôï ñåýìá ôïýôï åßíáé áíÜëïãï ðñïò ôçí ôÜóç ðïõ åöáñìüæåôáé óôçí åðáöÞ áõôÞ. Äåýôåñïí,
íÝïé öïñåßò ìðïñïýí íá ãåííéþíôáé óôçí ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò áðü óõãêñïýóåéò ôùí åëåõèÝñùí öïñÝùí ìå
Üôïìá ôïõ ðëÝãìáôïò. Ïé óõãêñïýóåéò áõôÝò ìðïñïýí íá ïäçãÞóïõí óå ðïëëáðëáóéáóìü öïñÝùí ëüãù
êáôáéãéóìïý ìå ôåëéêü áðïôÝëåóìá ôçí êáôÜññåõóç ôçò åðáöÞò.
Óôï åîÞò èá ÷ñçóéìïðïéïýìå óôéò äéÜöïñåò ó÷Ýóåéò ôï ICBO áíôß ãéá ôï ñåýìá ICO áêïëïõèþíôáò ó’
áõôü ôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá.
4.2 Ðñïóäéïñéóìüò ôçò ôéìÞò ôïõ á.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò ôéìÞò ôïõ á åßíáé áðáñáßôçôïò ï ðñïóäéïñéóìüò êÜèå ðáñÜãïíôá óôçí åîßóùóç (4.3).
Óôçí êáôáíüçóç ôùí äéáöüñùí ó÷Ýóåùí âïçèÜåé ôï ó÷Þìá 4.2, óôï ïðïßï äåéêíýåôáé ç êáôáíïìÞ ôùí öïñÝùí ðåñßóóåéáò óôçí
ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ npn. Åðßóçò äåéêíýïíôáé ïé ðåñéï÷Ýò áñáéþóåùò ðïõ äçìéïõñãïýíôáé êáé óôéò äýï ðëåõñÝò
ôùí åðáöþí åêðïìðïý-âÜóåùò êáé âÜóåùò-óõëëÝêôç. Ôï åýñïò ôçò ôåëåõôáßáò Ý÷åé äéåõñõíèåß, ëüãù ôçò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò
ôçò åðáöÞò áõôÞò êáôÜ ôçí êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ.
Ç èåùñçôéêÞ ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ Ýäùóå ôá áêüëïõèá:
á) Áðüäïóç åêðïìðïý ç.
Áðïäåéêíýåôáé üôé ç áðüäïóç åêðïìðïý ç äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
72
ópwb
ç =1− (4.6)
ó n L he
üðïõ óp êáé ón åßíáé ïé åéäéêÝò áãùãéìüôçôåò ôçò ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò êáé ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ åêðïìðïý áíôßóôïé÷á, wb ôï åýñïò ôçò
åíåñãïý ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò, äçëáäÞ ç áðüóôáóç ìåôáîý ôùí äýï ðåñéï÷þí áñáéþóåùò ìÝóá óôç âÜóç (ó÷. 4.2) êáé Lhe ôï ìÞ-
êïò äéá÷ýóåùò ôùí ïðþí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ åêðïìðïý.
¸ôóé ç áðüäïóç ç ìðïñåß íá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíÜäá, åðåéäÞ ï äåýôåñïò üñïò ìðïñåß íá ãßíåé ðÜñá ðïëý ìéêñüò óõãêñéôéêÜ ìå
ôç ìïíÜäá. Ôïýôï åðéôõã÷Üíåôáé üôáí: á) Ôï åýñïò ôçò âÜóåùò ãßíåé ðÜñá ðïëý ìéêñü (wb<<Lhe) êáé â) ç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåß-
îåùí óôç âÜóç ãßíåé ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí óôïí åêðïìðü (óp<<ón).
Ó÷. 4.2.
ÊáôáíïìÞ çëåêôñïíßùí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò ôñáíæßóôïñ npn êáé äéáìüñöùóç ôïõ åýñïõò ôçò ðåñéï÷Þò áõôÞò.
â) ÐáñÜãïíôáò ìåôáöïñÜò ã.
Ï ðáñÜãïíôáò ìåôáöïñÜò ã, üðùò åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá, åêöñÜæåé ôï ðïóïóôü ôùí åã÷åïìÝíùí çëåêôñïíßùí áðü ôïí åê-
ðïìðü óôç âÜóç, ôá ïðïßá äéá÷åüìåíá óå áõôÞ öèÜíïõí ôçí åðáöÞ óõëëÝêôç-âÜóåùò. Ôá õðüëïéðá çëåêôñüíéá åðáíáóõíäÝïíôáé
óôç âÜóç Þ óôçí åðéöÜíåéá áõôÞò, üðïõ õðÜñ÷ïõí êÝíôñá åðáíáóõíäÝóåùò.
ÈåùñçôéêÜ áðïäåéêíýåôáé üôé ç ôéìÞ ôïõ ðáñÜãïíôá ìåôáöïñÜò ã äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
w 2b
ã ≅ 1− (4.7)
L2eb
üðïõ Leb åßíáé ôï ìÞêïò äéá÷ýóåùò ôùí çëåêôñïíßùí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò êáé wb ôï åíåñãü åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò,
üðùò ðñïçãïõìÝíùò.
¸ôóé ôï ã èá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíÜäá, áí wb<<Leb. Ôïýôï äå åðéôõã÷Üíåôáé, üôáí ôï åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò ãßíåé ðïëý
ìéêñü ôï äå ìÞêïò äéá÷ýóåùò ôùí çëåêôñïíßùí óôç âÜóç ìåãÜëï. Ôï ôåëåõôáßï åðéôõã÷Üíåôáé, üôáí ï ÷ñüíïò æùÞò ôùí öïñÝùí ìåé-
ïíüôçôáò óôç âÜóç ãßíåé ìåãÜëïò.
ã) Áðüäïóç óõëëÝêôç ä.
¼ôáí ç áíÜóôñïöç ôÜóç óôçí åðáöÞ pn âÜóåùò-óõëëÝêôç ãßíåé áñêåôÜ õøçëÞ, ìðïñåß íá ëÜâåé ÷þñá ôï öáéíüìåíï ôïõ êá-
ôáéãéóìïý öïñÝùí, ôï ïðïßï èá ïäçãÞóåé óå áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç.
¸÷åé âñåèåß åìðåéñéêÜ üôé ç áðüäïóç óõëëÝêôç ä äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
1
ä = n (4.8)
1 − ⎛⎜ CB ⎞
V
⎝ VB ⎟⎠
üðïõ VCB åßíáé ç ôÜóç ðïëþóåùò ôçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç êáé VB ç áíÜóôñïöç ôÜóç, óôçí ïðïßá ç åðáöÞ áõôÞ õößóôáôáé êá-
ôÜññåõóç. Ï åêèÝôçò n åîáñôÜôáé áðü ôïí ôýðï êáé ôçí êáôáóêåõÞ ôïõ ôñáíæßóôïñ.
Óýìöùíá ìå áõôÜ, ç ôéìÞ ôïõ á èá åßíáé ç áêüëïõèç:
çã
á = çãä = n (4.9)
1 − ⎛⎜ CB ⎞
V
V ⎟
⎝ B⎠
4.3 Äéáìüñöùóç ôïõ åýñïõò ôçò âÜóåùò.
ÊáôÜ ôïí ðñïóäéïñéóìü ôùí ðáñáãüíôùí ã êáé ä, ïé ïðïßïé åðçñåÜæïõí ôçí ôéìÞ ôïõ á, ùò åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò äåí
ëÞöèçêå ç áðüóôáóç w ôùí ìåôáëëïõñãéêþí åðáöþí åêðïìðïý-âÜóåùò êáé âÜóåùò-óõëëÝêôç (ó÷. 4.2), áëëÜ ç áðüóôáóç ìåôáîý ôùí
ïñßùí ôùí ðåñéï÷þí áñáéþóåùò, ìÝóá óôçí ðåñéï÷Þ ôçò âÜóåùò. Ôïýôï åßíáé ïñèü, ãéáôß ìüíï ç ðåñéï÷Þ áõôÞ åßíáé åëåýèåñç áðü
73
ðåäßï êáé ìÝóá óå áõôÞ ëáìâÜíåé ÷þñá ç åðáíáóýíäåóç öïñÝùí, ç ïðïßá åßíáé êáé ç êýñéá áéôßá ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ ñåýìáôïò âÜ-
óåùò.
Ç áðüóôáóç wb åßíáé óõíÜñôçóç ôçò áíÜóôñïöçò ôÜóåùò ðïëþóåùò ôçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç êáé ìåôáâÜëëåôáé ìå áõôÞ.
Ç äéáìüñöùóç ôïõ åýñïõò ôçò âÜóåùò áðü ôçí ôÜóç VCB êáëåßôáé êáé áëëéþò öáéíüìåíï Early.
Áí ç áíÜóôñïöç ôÜóç VCB áõîçèåß ðÜñá ðïëý, åßíáé åðüìåíï ç ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò ôçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç íá åêôåß-
íåôáé óå ïëüêëçñï ôï åýñïò w ôçò âÜóåùò. Ôüôå ëÝìå üôé Ý÷åé åðÝëèåé äéÜôñçóç (punch through) óôï ôñáíæßóôïñ, üðïõ ôï ñåýìá
áðü ôïí åêðïìðü óôç âÜóç åßíáé ðïëý éó÷õñü, åíþ ôï ôñáíæßóôïñ äåí åñãÜæåôáé êáôÜ ôïí ôñüðï ðïõ ðåñéãñÜøáìå.
Ìðïñïýìå íá õðïëïãßóïìå ôçí áíáãêáßá ôÜóç Vpt ìåôáîý óõëëÝêôç-âÜóåùò ãéá ôç äçìéïõñãßá áõôïý ôïõ öáéíïìÝíïõ. Áí ç
ðåñéï÷Þ óõëëÝêôç Ý÷åé ìåãÜëç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ åýñïõò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò ôçò åðáöÞò
âÜóåùò-óõëëÝêôç èá åêôåßíåôáé ìÝóá óôç âÜóç. Ôï åýñïò áõôü èá åßíáé óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (2.3) ãéá ND>>NA
2 åV
d = (4.10)
eN A
¼ôáí ëáìâÜíåé ÷þñá ôï öáéíüìåíï ôçò äéáôñÞóåùò, èá éó÷ýåé d=w, ïðüôå êáé ç áíáãêáßá ôÜóç Vpt ðñïêýðôåé áðü ôç ó÷Ýóç
(4.10)
eN A w 2 (4.11)
Vpt =
2å
Ç äéáìüñöùóç ôïõ åýñïõò ôçò âÜóåùò Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç ìåôáâïëÞ ôçò ôéìÞò ôïõ á ìå ôçí ôÜóç VCB. ¸ôóé, áñ÷éêÜ ôï á
áõîÜíåé üôáí áõîÜíåôáé ç VCB, üôáí äå ôï öáéíüìåíï Early åðçñåÜæåé ïõóéáóôéêüôåñá ôç ëåéôïõñãßá, ôï á áõîÜíåôáé åëáöñÜ. ÔÝ-
ëïò ôï á áõîÜíåôáé êáôÜ ðïëý, üôáí áñ÷ßæåé ôï öáéíüìåíï êáôáéãéóìïý öïñÝùí, åíþ ãéá ðáñáðÝñá áýîçóç ôçò VCB åðÝñ÷åôáé ç
êáôÜññåõóç ôïõ ôñáíæßóôïñ.
4.4 ×áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ-åîüäïõ ôïõ BJT.

Áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.4á, üðïõ ïé áíôéóôÜóåéò RE êáé RC Ý÷ïõí ðáñåìâëçèåß óå
óåéñÜ óôá êõêëþìáôá ôïõ åêðïìðïý êáé ôïõ óõëëÝêôç áíôßóôïé÷á.
Èåùñïýìå ôï êýêëùìá ôïõ åêðïìðïý (åêðïìðüò-âÜóç óå óåéñÜ) ùò ôï êýêëùìá åéóüäïõ ôçò äéáôÜîå-
ùò êáé ôï êýêëùìá óõëëÝêôç (óõëëÝêôçò-âÜóç óå óåéñÜ) ùò ôï êýêëùìá åîüäïõ áõôÞò.
Ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôùí IE êáé VEB ìå áíïéêôü ôï óõëëÝêôç åßíáé ç ó÷Ýóç ñåýìáôïò êáé ôÜóåùò óå ïñèÜ
ðïëùìÝíç çìéáãùãü äßïäï. Áí ï óõëëÝêôçò âñá÷õêõêëùèåß ìå ôç âÜóç ôï ñåýìá IE èá áõîçèåß ãéá ïñé-
óìÝíç VEB, ãéáôß ï óõëëÝêôçò Ýëêåé çëåêôñüíéá (öïñåßò ìåéïíüôçôáò) áðü ôç âÜóç, ç ïðïßá ðëÝïí ìðïñåß
íá Ýëîåé ðåñéóóüôåñá çëåêôñüíéá áðü ôïí åêðïìðü. ÁíÜóôñïöç ðüëùóç, ôÝëïò, óôçí åðáöÞ âÜóåùò-óõë-
ëÝêôç (VCB ≠ 0) áõîÜíåé ôï åýñïò ôçò ðåñéï÷Þò áñáéþóåùò óôç âÜóç êáé óõíåðþò åëáôôþíåé ôï ïõóéáóôé-
êü åýñïò ôçò âÜóåùò. ÊáôÜ óõíÝðåéá, ç êëßóç ôçò êáôáíïìÞò ôïõ öïñôßïõ ìÝóá óôç âÜóç èá áõîçèåß ìå
áðïôÝëåóìá ôçí ôá÷ýôåñç äéÜ÷õóç áõôïý ðñïò ôçí åðáöÞ óõëëÝêôç. Áõôü éóïäõíáìåß ìå õøçëüôåñï ñåýìá
åêðïìðïý ãéá ïñéóìÝíç ôÜóç VEB.
ÁõôÜ åðáëçèåýïíôáé áðü ôéò êáìðýëåò ôïõ ó÷Þìáôïò 4.4â, ïé ïðïßåò åêöñÜæïõí ôç ó÷Ýóç ìåôáîý IE êáé
VEB, ìå ôçí ôÜóç VCB ùò ðáñÜìåôñï êáé ëáìâÜíïíôáé ìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.4á. Ïé êáìðýëåò áõ-
ôÝò áðïôåëïýí ôéò óôáôéêÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíÞ âÜóç.
Ó÷. 4.4á. Ó÷. 4.4â.

ÄéÜôáîç ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí åé- ×áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíÞ
óüäïõ êáé åîüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíÞ âÜóç. âÜóç.
74
Ïé óôáôéêÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ åíüò ôñáíæß-
óôïñ npn ìå êïéíÞ âÜóç ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá
4.4ã. ÁõôÝò åßíáé óìÞíïò êáìðõëþí ðïõ åêöñÜæïõí
ôç ó÷Ýóç ìåôáîý IC êáé VCB ìå ôï ñåýìá åêðïìðïý
ùò ðáñÜìåôñï. Ãéá IE=0 ôï ñåýìá óõëëÝêôç åßíáé ôï
ICBO, ôïõ ïðïßïõ ç ìéêñÞ ôéìÞ Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç
óýìðôùóç ó÷åäüí ôçò áíôßóôïé÷çò ÷áñáêôçñéóôéêÞò
ìå ôïí Üîïíá ôùí VCB, óå ó÷Ýóç ðñïò ôéò Üëëåò ÷áñá-
êôçñéóôéêÝò.
4.5 ÓõíäÝóåéò ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò åíéó÷õôÞ.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.4á, ìå ôï ïðïßï ëÞ- Ó÷. 4.4ã.
öèçêáí ïé óôáôéêÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ êáé ×áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíÞ âÜóç.
åîüäïõ ôïõ ôñáíæßóôïñ, ï áêñïäÝêôçò ôçò âÜóåùò
Þôáí êïéíüò ãéá ôá êõêëþìáôá åéóüäïõ êáé åîüäïõ ôïõ ôñáíæßóôïñ. ÁõôÞ ç óýíäåóç ôïõ ôñáíæßóôïñ ïíïìÜ-
æåôáé óýíäåóç ìå êïéíÞ âÜóç. Óôçí ðñÜîç ôï ôñáíæßóôïñ èá ÷ñçóéìïðïéçèåß ãéá ôçí åíßó÷õóç åíüò ìåôáâáë-
ëüìåíïõ ñåýìáôïò, ôïõ óÞìáôïò. Áõôü ðáñÝ÷åôáé óôï ôñáíæßóôïñ áðü ôçí ðçãÞ ôïõ óÞìáôïò, ç ïðïßá óõí-
äÝåôáé óôï êýêëùìá åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. ¼ðùò åßäáìå óôï ôñßôï êåöÜëáéï, ìå ôïí üñï åíßó÷õóç åííïïý-
ìå ôçí áýîçóç ôçò éó÷ýïò åíüò óÞìáôïò (ñåýìáôïò Þ ôÜóåùò ðïõ ìåôáöÝñåé ðëçñïöïñßá) ìÝóù áõîÞóåùò
ôïõ ñåýìáôïò Þ ôçò ôÜóåùò Þ êáé ôùí äýï. Åíéó÷õôÞò åßíáé ôï çëåêôñïíéêü êýêëùìá ôï ïðïßï åíéó÷ýåé ôï
óÞìá.
Óôï ó÷Þìá 4.5(á) äåéêíýåôáé áðëü êýêëùìá åíéó÷õôÞ ìå ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíÞò âÜóåùò. Åíôïý-
ôïéò ôï ôñáíæßóôïñ ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ùò åíéó÷õôéêü óôïé÷åßï êáé óå óýíäåóç ìå êïéíü ôïí åêðï-
ìðü Þ ìå êïéíü ôï óõëëÝêôç. ÔÝôïéåò óõíäåóìïëïãßåò áðëþí åíéó÷õôþí öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 4.5(â) êáé
4.5(ã) áíôßóôïé÷á. ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß üôé ïé öõóéêÝò ëåéôïõñãßåò óôï ôñáíæßóôïñ åßíáé áíåîÜñôçôåò áðü
ôïí ôñüðï óõíäÝóåþò ôïõ ó’ Ýíá êýêëùìá åíéó÷õôÞ. Óõíåðþò ü,ôé åßðáìå óôá ðñïçãïýìåíá ãéá ôç öõóéêÞ
ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ åßíáé åöáñìüóéìá óå ïðïéáäÞðïôå óýíäåóÞ ôïõ ùò åíéó÷õôÞ.
Ëüãù ôçò óðïõäáéüôçôáò ôçò óõíäÝóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíü ôïí åêðïìðü, üðùò áõôü èá öáíåß áñ-
ãüôåñá, åîåôÜæïìå ôç óýíäåóç áõôÞ áíáëõôéêüôåñá óôçí åðüìåíç ðáñÜãñáöï.
Ó÷. 4.5.
Ïé ôñåéò äõíáôÝò óõíäÝóåéò ôñáíæßóôïñ npn ùò åíéó÷õôÞ: (á) ÊïéíÞò âÜóåùò, (â) êïéíïý åêðïìðïý êáé (ã) êïéíïý óõëëÝêôç.
4.6 Óýíäåóç ìå êïéíü ôïí åêðïìðü.
Óôï ó÷Þìá 4.6á ðáñïõóéÜæåôáé Ýíáò áðëüò åíéó÷õôÞò ìå êïéíü ôïí åêðïìðü. Èåùñïýìå ðñïò ôï ðáñüí,
üôé ç ðçãÞ óÞìáôïò åßíáé âñá÷õêõêëùìÝíç, äçëáäÞ õs=0.
Ôï ñåýìá âÜóåùò IÂ åßíáé ôï ñåýìá åéóüäïõ, åíþ ôï ñåýìá óõëëÝêôç IC åßíáé ôï ñåýìá åîüäïõ. Ìå ôéò
öïñÝò ôùí ñåõìÜôùí, üðùò ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 4.6á, Ý÷ïìå üôé:
ÉÂ = –ÉÅ – ÉC (4.12)
ÅðåéäÞ ôï ñåýìá óõëëÝêôç åßíáé ó÷åäüí ßóï ðñïò ôï ñåýìá åêðïìðïý, ôï ñåýìá âÜóåùò IÂ èá åßíáé
75
Ó÷. 4.6á.
Êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíïý åêðïìðïý. Óõìâïëéóìïß ñåõìÜôùí ãéá ìçäåíéêÞ ôÜóç óÞìáôïò (õs=0).
ðïëý ìéêñü óå ó÷Ýóç ðñïò ôï IC êáé Ýôóé åðéôõã÷Üíåôáé åíßó÷õóç ñåýìáôïò. Áðü ôç ó÷Ýóç (4.1) Ý÷ïìå:
I −I
− I E = C CBO (4.13)
α
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí (4.12) âñßóêïìå:
áÉÂ = (l – á) ÉC – ICBO (4.14)
Þ
α 1
IC = IB + I CBO (4.15)
1− α 1− α
Ï üñïò á/(1–á) ïíïìÜæåôáé óõíôåëåóôÞò åíéó÷ýóåùò ñåýìáôïò ìå êïéíü åêðïìðü êáé åßíáé ãíùóôüò ùò
ôï âÞôá (â) Þ ôï hFE ôïõ ôñáíæßóôïñ, äçëáäÞ:
α
h FE = β = (4.16)
1− α
Ãéá êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ ôï â åßíáé êáôÜ ðïëý ìåãáëýôåñï áðü ôç ìïíÜäá. Ð.÷. áí
á=0,98, ôüôå áðü ôç ó÷Ýóç (4.16) âñßóêïìå â=49.
ÌåôÜ áðü áõôÜ ç ó÷Ýóç (4.15) ãñÜöåôáé ùò:
IC = âÉÂ + (l + â) ÉCBO (4.17)
Ðáñáôçñïýìå üôé, áí IB=0, ôüôå:
IC = ICEO = (l + â) ÉCBO (4.18)
¸ôóé, üôáí ï áêñïäÝêôçò ôçò âÜóåùò åßíáé áíïéêôüò, õðÜñ÷åé ñåýìá óõëëÝêôç (â+1) öïñÝò ôï ICBO.
ÄçëáäÞ, ôï ôñáíæßóôïñ óôç óýíäåóÞ ôïõ ìå êïéíü åêðïìðü åíéó÷ýåé ôï ñåýìá äéáññïÞò ôïõ ICBO. Ôïýôï
åðåîçãåßôáé êáëýôåñá ìå ôï ó÷Þìá 4.6â.
Ó÷. 4.6â.
Ñåýìáôá äéáññïÞò ICBO êáé ICEO ôïõ ôñáíæßóôïñ (á) ìå êïéíÞ âÜóç êáé (â) ìå êïéíü åêðïìðü áíôßóôïé÷á, ìå
ICEO=(â+1)ICBO.
76
4.7 ×áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ-åîüäïõ ôïõ ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý.
Óôç óýíäåóç áõôÞ ôïõ ôñáíæßóôïñ ôá ìåãÝèç åéóüäïõ åßíáé ôï ñåýìá âÜóåùò IB êáé ç ôÜóç âÜóåùò-åê-
ðïìðïý VBE.
ÅðåéäÞ ç åðáöÞ âÜóåùò-åêðïìðïý åßíáé ïñèÜ ðïëùìÝíç, ç ó÷Ýóç IB–VBE èá ðáñéóôÜíåôáé ãñáöéêÜ
áðü ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ïñèÜ ðïëùìÝíçò çìéáãùãïý äéüäïõ. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá õðÜñ÷åé ìéá ÷áñáêôç-
ñéóôéêÞ IB–VBE ãéá êÜèå ôéìÞ ôçò |VCE|<0,5V, þóôå ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíü
åêðïìðü íá åßíáé üðùò öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 4.7(á).
Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ áðïôåëïýí ôç ãñáöéêÞ ðáñÜóôáóç ôçò ó÷Ýóåùò IC–VCE ìå ôï ñåýìá âÜóå-
ùò IB ùò ðáñÜìåôñï, ðáñïõóéÜæïíôáé äå óôï ó÷Þìá 4.7(â). Ðáñáôçñïýìå üôé ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò äåí åßíáé
ïìïéüìïñöá äéáôáãìÝíåò ãéá ïìïéüìïñöåò áõîÞóåéò ôïõ IB. Áõôü óçìáßíåé üôé ç ó÷Ýóç ìåôáîý IC êáé IB
äåí åßíáé åíôåëþò ãñáììéêÞ, üðùò äçëþíåé ç ó÷Ýóç (4.17). Åðßóçò ç åëáöñÜ êëßóç ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí
óçìáßíåé üôé ïé ôéìÝò ôùí á êáé â áõîÜíïíôáé ìå ôç VCE.
Ç ðåñéï÷Þ áñéóôåñÜ ôçò 0Á áðïôåëåß ôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò âÜ-
óåùò äåí óõíïäåýåôáé áðü áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç.
Åðßóçò, ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ãéá IÂ=0 äåí óõìðßðôåé ìå ôïí Üîïíá ôùí VCE, áëëÜ âñßóêåôáé ëßãï ðÜíù
áð’ áõôüí. Ç ðåñéï÷Þ êÜôù áð’ áõôÞí (ïñèüôåñá êÜôù áðü ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ãéá IB=–ICBO), áðïôåëåß
ôçí ðåñéï÷Þ áðïêïðÞò ôïõ ôñáíæßóôïñ. Ç ðåñéï÷Þ ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ìåôáîý êüñïõ êáé áðïêïðÞò ïíï-
ìÜæåôáé åíåñãüò ðåñéï÷Þ ôïõ ôñáíæßóôïñ. Ðéï êÜôù èá èåùñÞóïìå ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìå IÂ=0 üôé óõìðß-
ðôåé ìå ôïí Üîïíá ôùí VCE.
Ó÷. 4.7.
×áñáêôçñéóôéêÝò (á) åéóüäïõ êáé (â) åîüäïõ ôñáíæßóôïñ npn ìå êïéíü åêðïìðü.
4.8 ÃñáöéêÞ áíÜëõóç åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü.

Èåùñïýìå ôþñá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.8á, óôï ïðïßï ç ðçãÞ óÞìáôïò õs åßíáé ðçãÞ åíáëëáóóü-
ìåíçò ôÜóåùò. Óôï ßäéï ó÷Þìá ôá ñåýìáôá ôïõ ôñáíæßóôïñ ðáñéóôÜíïíôáé ìå óýìâïëá äéÜöïñá áð’ áõôÜ
ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á, üðïõ ôá ñåýìáôá Þôáí óõíå÷Þ. Åäþ ôï ñåýìá âÜóåùò iB Ý÷åé äýï óõíéóôþóåò: ôç óõíå-
÷Þ IB, ç ïðïßá ïöåßëåôáé óôçí ðçãÞ ðïëþóåùò ôçò âÜóåùò VBB, êáé ôç ìåôáâáëëüìåíç ib, ç ïðïßá ïöåßëå-
ôáé óôçí ðáñïõóßá ôçò ðçãÞò óÞìáôïò êáé Ý÷åé ìéêñü ðëÜôïò óå ó÷Ýóç ìå ôçí ôéìÞ ôïõ IB. Èåùñïýìå üôé
êáé ç ìåôáâáëëüìåíç óõíéóôþóá åßíáé åíáëëáóóüìåíç, ãéáôß åßíáé äõíáôüí íá ìçí åßíáé åíáëëáóóüìåíç
ëüãù ôçò ìç ãñáììéêüôçôáò ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí åéóüäïõ ôïõ ôñáíæßóôïñ [ó÷. 4.7(á)].
Óôçí ðñÜîç ãéá ôçí áðïöõãÞ ôçò ìåôáâïëÞò ôçò ìïñöÞò ôïõ óÞìáôïò, äçëáäÞ ôçò ðáñáìïñöþóåþò ôïõ
áðü ôï áßôéï áõôü, ç áíôßóôáóç RB åðéëÝãåôáé íá åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôçí áíôßóôáóç ôçò äéüäïõ âÜ-
óåùò-åêðïìðïý, þóôå ôï ñåýìá âÜóåùò íá ïñßæåôáé áð’ áõôÞí êáé áðü ôéò ðçãÝò ôÜóåùò ìüíï. ÌåôÜ áðü
áõôÜ, ôï ñåýìá iB èá åßíáé ç óôéãìéáßá ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò, èá äßíåôáé äå áðü ôç ó÷Ýóç
77
Ó÷. 4.8á.
Åíéó÷õôÞò êïéíïý åêðïìðïý. Óõìâïëéóìïß ñåõìÜôùí êáé ôÜóåùí ðáñïõóßá óÞìáôïò.
iB = IB + ib
ÁíÜëïãç Ýííïéá Ý÷åé êáé ï óõìâïëéóìüò ôùí ñåõìÜôùí åêðïìðïý êáé óõëëÝêôç êáèþò êáé ôùí ôÜóåùí
õCE êáé õBE.
Óôï ó÷Þìá 4.8â ðáñïõóéÜæïíôáé êõìáôïìïñöÝò ôùí óõíèÝôùí áõôþí ñåõìÜôùí êáé ôÜóåùí ãéá ôçí
êáëýôåñç êáôáíüçóç ôùí óõìâïëéóìþí áõôþí. Ð.÷. óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò, ç ôéìÞ ôïõ iB
êÜðïéá ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ äßíåôáé áðü ôçí áðüóôáóç (óå ìïíÜäåò ñåýìáôïò) ôïõ óçìåßïõ óôçí êõìáôïìïñöÞ
áðü ôïí Üîïíá ôùí ÷ñüíùí, ç ôéìÞ ôïõ IB áðü ôçí áðüóôáóç ôçò åóôéãìÝíçò ãñáììÞò áðü ôïí Üîïíá ôùí
÷ñüíùí êáé ç ôéìÞ ôïõ ib áðü ôçí áðüóôáóç ôïõ óçìåßïõ ôçò êõìáôïìïñöÞò áðü ôçí åóôéãìÝíç ãñáììÞ·
ìðïñåß äå áõôÞ ç ôéìÞ íá åßíáé èåôéêÞ, áñíçôéêÞ Þ ìçäÝí.
ÁíÜëïãá éó÷ýïõí êáé ãéá ôá õðüëïéðá ìåãÝèç iC, õBE êáé õCE.
Ãéá ôï êýêëùìá óõëëÝêôç (ó÷. 4.8á), Ý÷ïìå:
õCE + iC RC = VCC (4.19)
ïðüôå
V 1
i C = CC − υCE (4.20)
RC RC
Ç ó÷Ýóç áõôÞ ïñßæåé ôçí åõèåßá öüñôïõ, ç ïðïßá Ý÷åé êëßóç –1/RC êáé ôÝìíåé ôïõò Üîïíåò iC êáé õCE
áíôßóôïé÷á óôá óçìåßá (VCC/RC, 0) êáé (0,VCC), (ó÷. 4.8ã).
Ó÷. 4.8â.
Ïé óõíå÷åßò ìåôáâáëëüìåíåò ãñáììÝò äßíïõí ôéò óôéãìéáßåò ôéìÝò ôùí óõíèÝôùí ìåãåèþí iB, iC, õÂÅ êáé õCE åíþ ïé åóôéã-
ìÝíåò ôéò ôéìÝò ôùí áíôéóôïß÷ùí ìåãåèþí óôï dc (IB, IC, VBE, VCE). Ïé äéáöïñÝò ìåôáîý ôùí ôéìþí ôùí óõíèÝôùí ìåãå-
èþí êáé ôùí áíôéóôïß÷ùí óõíå÷þí ìåãåèþí (dc) äßíïõí ôéò óôéãìéáßåò ôéìÝò ôùí áíôéóôïß÷ùí ìåôáâáëëïìÝíùí óõíéóôù-
óþí (ib, ic, õbe, õce).
78
Ãéá ïñéóìÝíï ñåýìá âÜóåùò, ð.÷. iB=IB2 (õs=0), ôï ñåýìá iC êáé ç ôÜóç õCE áíôéóôïé÷ïýí óôï óçìåßï
ôïìÞò Q ôçò åõèåßáò öüñôïõ ìå ôç ÷áñáêôçñéóôéêÞ óõëëÝêôç ãéá ïñéóìÝíï ñåýìá IB2. Ôï óçìåßï Q ïíïìÜ-
æåôáé óçìåßï ëåéôïõñãßáò Þ óçìåßï çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.8á.
ÅÜí, ëüãù ôçò õs ≠ 0, ôï iB ëáìâÜíåé ôéìÝò ìåôáîý IB1 êáé IB3, ôüôå ôï ôìÞìá ôçò åõèåßáò öüñôïõ ìåôáîý
ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ìå iB=IB1 êáé iB=IB3 åßíáé ï ãåùìåôñéêüò ôüðïò ôùí óçìåßùí (iC, õCE) ðïõ áíôéóôïé-
÷ïýí óôéò ôéìÝò ôïõ iB ìåôáîý IB1 êáé IB3.
¸ôóé, áí ç õs åßíáé çìéôïíéêÞ êáé ç RÂ åßíáé áñêåôÜ õøçëÞ ùò ðñïò ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ ôñáíæß-
óôïñ, ïðüôå êáé ôï ñåýìá
ib = iB – IB2
èá åßíáé çìéôïíéêÞò ìïñöÞò, ïé ìåôáâïëÝò ôùí iC êáé õCE ãýñù áðü ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò èá Ý÷ïõí ôçí
ßäéá ìïñöÞ ìå ôï ib.
Óôï ó÷Þìá 4.8ã öáßíåôáé ðþò ç ðáñïõóßá ôïõ ib ðñïêáëåß ôç ãÝíåóç ôùí ic êáé õce, ôá ïðïßá Ý÷ïõí ðñï-
óôåèåß óôá ìåãÝèç çñåìßáò IQ êáé VQ. Ôï ñåýìá ic åßíáé óå öÜóç ìå ôï ib, åíþ ç ôÜóç õce óå áíôßèåóç öÜ-
óåùò (äéáöïñÜ öÜóåùò 180ï).
Ëüãù ôùí ó÷Ýóåùí iC=IQ+ic, iÂ=IQ+ib, ç åîßóùóç (4.17) ãñÜöåôáé ùò:
IQ+ic = âÉB+âib+(â+l) ICBO (4.21)
¼ôáí ëåßðåé ç ðçãÞ õs ôï ñåýìá ib åßíáé ìçäÝí, ïðüôå ic=0 êáé
IQ = âÉB+(â+l) ICBO (4.22)
Óõíåðþò, üôáí ç ðçãÞ õs åðåíåñãåß êáé ðñïêáëåß ìéêñÜ ib, þóôå ôï êýêëùìá íá ìðïñåß íá èåùñçèåß
ãñáììéêü (ïðüôå éó÷ýåé ç áñ÷Þ ôçò õðåñèÝóåùò), ìå óõíäõáóìü ôùí äýï áõôþí ó÷Ýóåùí ëáìâÜíïìå üôé
ic=âib. Óýìöùíá ìå áõôÜ ôï ñåýìá ôçò ðçãÞò óÞìáôïò õs ðáñïõóéÜæåôáé óôï êýêëùìá åîüäïõ (óõëëÝêôç)
åíéó÷õìÝíï â öïñÝò.
Ìå óõíäõáóìü ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí åéóüäïõ êáé åîüäïõ ìðïñïýí íá ëçöèïýí ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ìå-
ôáöïñÜò iC–õs êáé õCE–õs. Ãéá êÜèå ôéìÞ ôçò õs âñßóêåôáé áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ ôï áíôßóôïé÷ï
iB êáé ìÝóù áõôïý, ôï áíôßóôïé÷ï iC Þ õCE áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ. ¸ôóé, ÷áñÜóóïíôáé ïé äõíáìé-
êÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò (ìåôáöïñÜò) iC Ýíáíôé õs êáé õCE Ýíáíôé õs.
Ðáñ’ üëï üôé óÞìåñá ç ãñáöéêÞ áíÜëõóç äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôïí õðïëïãéóìü åíéó÷õôþí ÷áìçëþí óç-
ìÜôùí, åíôïýôïéò ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ãéá ôçí êáëýôåñç êáôáíüçóç ôçò óõìðåñéöïñÜò ôùí åíéó÷õôþí
éó÷ýïò êáé ôïí õðïëïãéóìü ôçò ðáñáìïñöþóåùò óå áõôïýò.
Ó÷. 4.8ã.
ÃñáöéêÞ áíÜëõóç: ÌåôáâïëÞ ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò ðñïêáëåß áíôßóôïé÷ç ìåôáâïëÞ óôï ñåýìá óõëëÝêôç (óå öÜóç) êáé
óôçí ôÜóç õCE (óå áíôßèåóç öÜóåùò).
79
4.9 Óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò.
Åßíáé öáíåñü áðü ôï ó÷Þìá 4.8ã, üôé ìåôáêßíçóç ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò Q ðÜíù óôçí åõèåßá öüñôïõ
ðñïò ôá ðÜíù Þ ðñïò ôá êÜôù, åßíáé äõíáôüí íá ïäçãÞóåé óå ðáñáìüñöùóç, äçëáäÞ óå áëëáãÞ ôçò ìïñ-
öÞò ôïõ óÞìáôïò óôçí Ýîïäï. ÅðïìÝíùò, åßíáé áíáãêáßï íá ðáñáìåßíåé ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò üóï ôï äõ-
íáôüí ðéï óôáèåñü êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ óôïé÷åßïõ.
Ç óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò åîáñôÜôáé áðü ôç óôáèåñüôçôá ôïõ ñåýìáôïò çñåìßáò óõëëÝêôç
IQ. Åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá üôé (õs=0)
IQ = Ic = âÉB+(â+l) ICBO (4.23)
Áðü ôï êýêëùìá åéóüäïõ ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á âñßóêïìå üôé:
V − VBE
I B = BB (4.24)
RB
ïðüôå ç ó÷Ýóç (4.23) ãñÜöåôáé ùò
VBB − VBE
IC = â + (â + 1) I CBO (4.25)
RB
Ç ó÷Ýóç (4.25) äßíåé ôçí åîÜñôçóç ôïõ ñåýìáôïò çñåìßáò óõëëÝêôç áðü ôá óôïé÷åßá ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé
ôïõ êõêëþìáôïò. Ìðïñïýìå íá ãñÜøïìå üôé:
IC = IC (â, VBE, ICBO, VBB, RB) (4.26)
Áí äå÷èïýìå ôéò VBB êáé RB óôáèåñÝò, ïé ìåôáâïëÝò ôïõ IC èá ïöåßëïíôáé óå ìåôáâïëÝò ôùí â, VBE
êáé ICBO, ôá ïðïßá åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ ôñáíæßóôïñ. Ôñáíæßóôïñ ôïõ ßäéïõ ôýðïõ ìðïñïýí
íá Ý÷ïõí â ðïõ íá äéáöÝñïõí êáôÜ ðïëý ìåôáîý ôïõò. ÊáôÜ óõíÝðåéá, óïâáñÜ ðñïâëÞìáôá ìðïñïýí íá
ðáñïõóéáóèïýí êáôÜ ôç ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ êõêëùìÜôùí, åðåéäÞ ç äéáóðïñÜ ôéìþí ôïõ â ìðïñåß íá åßíáé
ôçò ôÜîåùò ôïõ 5 ðñïò 1.
ÁöåôÝñïõ, ç ôéìÞ ôïõ â ìåôáâÜëëåôáé ìå ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óôïé÷åßïõ, ó÷åäüí äéðëáóéÜæåôáé óå 100ïC
ðÜíù áðü ôç èåñìïêñáóßá áíáöïñÜò ôùí 25ïC. ¸ôóé ôñáíæßóôïñ ìå éêáíïðïéçôéêü óçìåßï ëåéôïõñãßáò
óôïõò 25ïC èá åñãÜæåôáé óôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ óå 125ïC.
Ãéá íá åêöñÜóïìå ðïóïôéêÜ ôçí åîÜñôçóç ôïõ IC áðü ôï â, ÷ñçóéìïðïéïýìå ôï óõíôåëåóôÞ óôáèåñüôç-
ôáò ôïõ â, ï ïðïßïò ïñßæåôáé ùò:
ΔI
Sβ ≡ C (4.27)
Δβ
Ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á âñßóêåôáé üôé:
ΔI C I C1
Sâ ≡ ≅ (4.28)
Δâ â1
üðïõ IC1 åßíáé ç ôéìÞ ôïõ IC ãéá â=â1 (áñ÷éêÞ ôéìÞ ôïõ IC ðñéí áðü ôç ìåôáâïëÞ ôïõ â). Ç ôéìÞ áõôÞ ôïõ
Sâ åßíáé áñêåôÜ õøçëÞ êáé ãßíåôáé ðïëý ìéêñüôåñç ìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10 ðïõ èá äïýìå ðéï
êÜôù.
Ç ìåôáâïëÞ ôïõ IC ìå ôçí ôÜóç ðïëþóåùò âÜóåùò-åêðïìðïý ôïõ ôñáíæßóôïñ åêöñÜæåôáé áðü ôï óõíôå-
ëåóôÞ óôáèåñüôçôáò ôçò VBE, ðïõ ïñßæåôáé ùò:
ΔI C
SV ≡ (4.29)
ΔVBE
Ç ôÜóç VBE åîáñôÜôáé áðü ôç èåñìïêñáóßá ôïõ ôñáíæßóôïñ. Åëáôôþíåôáé ãñáììéêÜ ìå áýîçóç ôçò èåñ-
ìïêñáóßáò êáôÜ 2,5mV/ïC. ÄçëáäÞ, ãéá áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ áðü Ô1 óå Ô2 ç ìåôá-
âïëÞ óôç VBE èá åßíáé
kef.4bmikra.qxd 23/6/2008 2:47 Page 80
80
ÄVBE = VBE2 – VBE1 = –2,5(T2 – T1)mV (4.30)
Ï SV ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á âñßóêåôáé áðü ôçí åîßóùóç (4.25) ßóïò ðñïò
β
SV = −
RB (4.31)
Óôçí ðñÜîç ï SV ìðïñåß íá ëáìâÜíåé ìéêñÝò ôéìÝò, áí ç RB åðéëåãåß õøçëÞ, ôçò ôÜîåùò ôïõ 1ÌÙ. Åðß-
óçò, üðùò öáßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.25), ôï áðïôÝëåóìá ôçò ìåôáâïëÞò ôçò VBE ìðïñåß íá êáôáóôåß áìå-
ëçôÝï, åÜí ç VBB åðéëåãåß êáôÜ ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôçí VBE, ç ïðïßá Ý÷åé ïðùóäÞðïôå ìéêñÞ ôéìÞ (0,7V
ãéá ôñáíæßóôïñ Si êáé 0,25V ãéá ôñáíæßóôïñ Ge).
ÓïâáñÞ åßíáé åðßóçò, êõñßùò ãéá ôñáíæßóôïñ Ge, êáé ç åðßäñáóç ôïõ ICBO óôç èÝóç ôïõ óçìåßïõ ëåé-
ôïõñãßáò. Ôï ñåýìá áõôü äéðëáóéÜæåôáé ðåñßðïõ ãéá êÜèå áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò êáôÜ 10ïC. ¸ôóé, áí
ICBO1 åßíáé ç ôéìÞ ôïõ ICBO óå èåñìïêñáóßá Ô1, ç ôéìÞ ôïõ óôç èåñìïêñáóßá Ô2 èá åßíáé:
T2 −T1
I CBO 2 = I CBO1 ⋅ 2 10 (4.32)
Ãéá ôñáíæßóôïñ Si ôï ICBO åßíáé ðïëý ìéêñü êáé ç åðßäñáóç ôçò ìåôáâïëÞò ôïõ ü÷é ôüóï óïâáñÞ üóï ç
ìåôáâïëÞ ôïõ â êáé ôçò VBE ìå ôç èåñìïêñáóßá. Ãéá ôñáíæßóôïñ Ge üìùò áõôü ìðïñåß íá áðïâåß ç óïâá-
ñüôåñç áéôßá ìåôáâïëÞò ôïõ IC.
Ùò ìÝôñï ôçò óôáèåñüôçôáò ôïõ IC ãéá ìåôáâïëÝò ôïõ ICBO ÷ñçóéìïðïéåßôáé ï óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôç-
ôáò ôïõ ICBO, SI, ï ïðïßïò ïñßæåôáé ùò:
ΔI C
SI ≡ (4.33)
ΔI CBO
ãéá ìéêñÝò ìåôáâïëÝò ôïõ ICBO.
Ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á âñßóêïìå ãéá ôï óõíôåëåóôÞ óôáèåñüôçôáò ôïõ ICBO áðü ôçí åîßóù-
óç (4.25)
ΔI C
SI ≡ ≅ β +1 (4.34)
ΔI CBO
Áðü ôïõò óõíôåëåóôÝò óôáèåñüôçôáò Sâ, SV êáé SI ðïõ áíáöÝñèçêáí ðéï ðÜíù óõíÜãåôáé, üôé ôï óçìåßï
çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ äåí åßíáé áñêåôÜ óôáèåñü. Ãéá ôï ëüãï áõôü êáé ôï ãåãïíüò üôé áðáéôåß ôç ÷ñÞóç
äõï ðçãþí ðïëþóåùò, ïé ïðïßåò êáèéóôïýí ôïýôï ïéêïíïìéêÜ áóýìöïñï, ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á
äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé ìå ôç ìïñöÞ áõôÞ óôçí ðñÜîç.
4.10 Óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò.
Ôï ðéï óõíçèéóìÝíï óôçí ðñÜîç êýêëùìá ðïëþóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò åíéó÷õôÞ åìöáíßæåôáé óôï
ó÷Þìá 4.10(á). Ôïýôï ÷ñçóéìïðïéåß ìßá ðçãÞ ãéá ôçí ðüëùóç, áöïý ïé ðïëþóåéò âÜóåùò êáé óõëëÝêôç ùò
ðñïò ôïí åêðïìðü ðñÝðåé íá åßíáé èåôéêÝò.
Ç ðüëùóç ôçò âÜóåùò åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç âïÞèåéá äéáéñÝôç ôÜóåùò, ðïõ áðïôåëåßôáé áðü ôïõò áíôé-
óôÜôåò R1 êáé R2 êáé ôçí ðçãÞ VCC. Ï áñíçôéêüò ðüëïò ôçò ðçãÞò VCC åßíáé ðñïóãåéùìÝíïò. Åöáñìüæï-
íôáò ôï èåþñçìá Thévenin ãéá ôï êýêëùìá ðïëþóåùò ôçò âÜóåùò óôç äéÜôáîç áõôÞ ëáìâÜíïìå ôï êýêëù-
ìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10(â), üðïõ Ý÷åé ôåèåß
R 1R 2 R2
RB = êáé VBB = VCC (4.35)
R1 + R 2 R1 + R 2
Ãéá ôï êýêëùìá ôçò âÜóåùò Ý÷ïìå
VBB–VBE = IBRB–IERE = IBRB+(IB+IC)RE = IB(RB+RE)+ICRE
81
Ó÷. 4.10.
(á) Ðüëùóç ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå ìßá ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò êáé (â) éóïäýíáìï êáôÜ Thévenin ôïõ êõêëþìáôïò (á).
áðü ôçí ïðïßá âñßóêïìå üôé:

V − VBE RE
I B = BB − IC
RB + R E RB + RE (4.36)
ÅîÜëëïõ
IC = âÉÂ+(â+l)ICBO
ç ïðïßá ìåôÜ ôçí áíôéêáôÜóôáóç ôïõ IB áðü ôç ó÷Ýóç (4.36) ëáìâÜíåé ôåëéêÜ ôçí áêüëïõèç ìïñöÞ:
â (VBB − VBE ) ( R E + R B ) (â + 1)
IC = + I CΒΟ (4.37)
R B + (â + 1) R E R B + (â + 1) R E
Ç åîßóùóç (4.37) åêöñÜæåé ôç ó÷Ýóç ôïõ IC ðñïò ôá ìåãÝèç â, VBE êáé ICBO, áðü ôá ïðïßá åîáñôÜôáé
ç óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò, üðùò åßäáìå ðñïçãïõìÝíùò. Áð’ áõôÞí ðñïóäéïñßæïìå óôç óõíÝ-
÷åéá ôéò ôéìÝò ôùí óõíôåëåóôþí óôáèåñüôçôáò Sâ, SV êáé SI ìå âÜóç ôïõò ïñéóìïýò ôïõò áðü ôéò ó÷Ýóåéò
(4.27), (4.29) êáé (4.33) áíôßóôïé÷á. ¸ôóé èá Ý÷ïìå:
ΔI C I C1 RB + RE
Sâ ≡ = ⋅ (4.38)
Δâ â1 R B + (â 2 + 1) R E
üðïõ ÄIC=IC2 – IC1 êáé Äâ=â2–â1.
ΔI C −â
SV ≡ =
ΔVBE R B + (â + 1) R E (4.39)
êáé
ΔI C ( R B + R E ) (â + 1) RB
SI ≡ = ≅ 1+ (4.40)
ΔI CBO R B + (â + 1) R E RE
åðåéäÞ óôçí ðñÜîç RB<<(â+1)RE.
Óõãêñßíïíôáò ôéò ôéìÝò áõôÝò ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á, åßíáé ðñïöáíÝò üôé
ôï óçìåßï çñåìßáò ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10 åßíáé ðéï óôáèåñü áð’ üóï ãéá ôï ðñïçãïýìåíï êý-
êëùìá óôá ó÷Þìáôá 4.8á êáé 4.6á.
82
Ôï óçìåßï çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10(á), ðñÝðåé íá åßíáé IC=1mA,
VCE=5V. ÅÜí VCC=10V, VBB=2,7V, VBE=0,7V, â=100, ICBO ≅ 0 êáé RC=4kÙ, íá ðñïóäéïñéóôïýí ôá ëïéðÜ
óôïé÷åßá ôïõ êõêëþìáôïò.
Ëýóç:
Áðü ôç ó÷Ýóç (4.23) Ý÷ïìå:
1
IB = = 10μΑ
100
ïðüôå
–IE = 1 + 0,01 = 1,01mA
Ìå åöáñìïãÞ ôïõ êáíüíá ôÜóåùí ôïõ Kirchhoff (KVL) óôï êýêëùìá ôïõ óõëëÝêôç âñßóêïìå üôé:
VCC = –I E R E +V CE +I C R C (4.41)
Áð’ áõôÞí ðñïóäéïñßæïìå ôçí RE, äçëáäÞ
10 − 5 − 1 × 4
RE = = 990 Ω ⇒ R E ≅ 1kΩ
1,01
Óôïõò õðïëïãéóìïýò áíôéêáèéóôïýìå ôéò ôÜóåéò óå V, ôéò áíôéóôÜóåéò óå kÙ êáé ôá ñåýìáôá óå mA, áðï-
öåýãïíôáò Ýôóé ôéò äõíÜìåéò ôïõ 10 óôéò äéÜöïñåò ó÷Ýóåéò.
ÅîÜëëïõ áðü ôï êýêëùìá ôçò âÜóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ ðñïóäéïñßæïìå ôçí RB, äçëáäÞ áðü ôç ó÷Ýóç
(4.37) âñßóêïìå
â (VBB − VBE ) − (â + 1) R E I C
RB = = 100 × 2 − 101 × 0,99 ⇒ R Β = 100 kΩ
IC
Óôç óõíÝ÷åéá áðü ôéò åîéóþóåéò (4.35) ìåôÜ áðü äéáßñåóç êáôÜ ìÝëç Ý÷ïìå:
RB R
= 1
VBB VCC
áðü ôçí ïðïßá
VCC 10
R1 = R B = 100 × ⇒ R 1 = 370 kΩ
VBB 2,7
ÔÝëïò
R1 R B
R2 = ⇒ R 2 = 137 kΩ
R1 − R B
ÅðåéäÞ óôï ðáñáðÜíù ðáñÜäåéãìá åßíáé â>>1, ïðüôå åßíáé êáé IB<<IC, ìðïñïýìå íá èåùñÞóïìå ôéò
áêüëïõèåò ðñïóåããéóôéêÝò ó÷Ýóåéò:
–IE ≅ IC
â+1 ≅ â
Êáôüðéí ôïýôïõ âñßóêïìå áðü ôç ó÷Ýóç (4.41) üôé:
RE = 1kÙ
Ç ôéìÞ áõôÞ ôçò RÅ åëÜ÷éóôá äéáöÝñåé áðü ôçí ôéìÞ ðïõ âñÝèçêå ðñïçãïõìÝíùò, þóôå ç ðñïóÝããéóç
83
–IE ≅ IC íá åßíáé ðïëý éêáíïðïéçôéêÞ óôçí ðñÜîç, üôáí ôï â åßíáé áðü 100 êáé ðÜíù.
¸óôù üôé ôï â ôïõ ôñáíæßóôïñ ôïõ ðáñáäåßãìáôïò 1 ìðïñåß íá ëáìâÜíåé ôéìÝò ìåôáîý 40 êáé 150. Íá
ðñïóäéïñéóèïýí ïé áêñáßåò ôéìÝò ôïõ IC êáé ï óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò ôïõ â.
Ëýóç:
Ãéá â=â1=40 Ý÷ïìå áðü ôç ó÷Ýóç (4.37) ãéá ICBO=0
40 (2,7 − 0,7) 80
I C1 = = ⇒ I CI = 0,567 mA
100 + 41 × 1 141
Åðßóçò ãéá â=â2=150

150 × 2 300
IC2 = = ⇒ I C 2 = 1,195mA
100 + 151 251
ÅîÜëëïõ ï óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò ôïõ â èá åßíáé:

ΔI C 0,628
Sâ = = ⇒ Sâ = 5,7ìA
Δâ 110
¼ôáí áðïõóéÜæåé ï áíôéóôÜôçò RE, ï óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò, óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (4.28), èá åßíáé:
I
Sβ ≅ C1 = I B1
β1
×ùñßò ôïí RE, ôï ñåýìá IB èá åßíáé:
VCC − VBE V 9,3 0,7
I B1 = − BE = − ⇒ Ι Β = 20ìΑ
R1 R2 370 137
ÅðïìÝíùò, ç óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò, ëüãù ìåôáâïëþí ôïõ â ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ
ó÷Þìáôïò 4.10, èá åßíáé êáôÜ 3,5 öïñÝò êáëýôåñç áðü ôç óôáèåñüôçôá ôïõ áíôßóôïé÷ïõ êõêëþìáôïò, áðü
ôï ïðïßï áðïõóéÜæåé ï áíôéóôÜôçò RÅ.
¸óôù üôé ôá óôïé÷åßá, ðïõ äßíïíôáé óôï ðáñÜäåéãìá 1, éó÷ýïõí ãéá ôç èåñìïêñáóßá ôùí 25ïC. ÅÜí ôï
êýêëùìá ÷ñçóéìïðïéçèåß óå èåñìïêñáóßá 75ïC êáé äå÷èïýìå üôé üëåò ïé ðáñÜìåôñïé áõôïý ðáñáìÝíïõí ïé
ßäéåò ðëçí ôçò VBE, ç ïðïßá ìåôáâÜëëåôáé êáôÜ –2,5mV/ïC, ðïéá èá åßíáé ç ôéìÞ ôïõ IC óôïõò 75ïC;
Ëýóç:
Áðü ôç ó÷Ýóç (4.39) Ý÷ïìå üôé:
â
ΔI C ≅ − ΔVBE
R B + (â + 1) R E
üðïõ ÄVBE = –2,5× (75–25)=–125mV
Óýìöùíá ìå áõôÜ
100
ΔI C = × 0,125 = 0,062 mA
100 + 101
ÅðïìÝíùò ç ôéìÞ ôïõ IC óôïõò 75ïC, ëüãù ôçò ìåôáâïëÞò ôçò VBE, èá åßíáé:
IC=1+0,062⇒ IC=1,062mA
84
¼ôáí äåí õðÜñ÷åé ç RE, ç ìåôáâïëÞ ôïõ IC èá åßíáé, óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (4.31)
β 100 × 0,125
ΔI C = ΔVBE = = 0,125 mA
RB 100
äçëáäÞ äéðëÜóéá áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ìåôáâïëÞ, üôáí ç RE õðÜñ÷åé óôï êýêëùìá.
Ãéá ôï êýêëùìá ðïõ õðïëïãßóáìå óôï ðáñÜäåéãìá 1, èåùñïýìå åðéðëÝïí üôé óôïõò 25ïC ôï ñåýìá ICBO
åßíáé 0,5ìÁ. Ðïéï èá åßíáé ôï ñåýìá óõëëÝêôç óôïõò 25ïC êáé ðïéá ç ôéìÞ ôïõ óôç èåñìïêñáóßá ôùí 75ïC,
üôáí ç ôéìÞ ôïõ ICBO äéðëáóéÜæåôáé ãéá êÜèå áíýøùóç ôçò èåñìïêñáóßáò êáôÜ 10ïC; ¼ëåò ïé Üëëåò ðáñÜ-
ìåôñïé, â êáé VÂÅ, ôïõ êõêëþìáôïò ðáñáìÝíïõí óôáèåñÝò êáôÜ ôéò ìåôáâïëÝò ôçò èåñìïêñáóßáò.
Ëýóç:
Ôï IC óôïõò 25ïC èá åßíáé, óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (4.37)
100 × (2,7 − 0,7) 101 × 101
IC = + ⋅ 0,5 ⋅ 10 − 3 = 0,995 + 0,026 ⇒ I C = 1,021mA
100 + 101 100 + 101
Óôïõò 75ïC ç ôéìÞ ôïõ IC èá åßíáé äéÜöïñç áðü ôçí ðéï ðÜíù, ëüãù ìåôáâïëÞò ôïõ ICBO, ç ôéìÞ ôïõ
ïðïßïõ óôç èåñìïêñáóßá áõôÞ èá åßíáé óýìöùíá ìå ôçí åîßóùóç (4.32)
ICBO=0,5×25=16ìÁ
Óõíåðþò ç íÝá ôéìÞ ôïõ IC óôïõò 75ïC èá åßíáé:
1012
I C = 0,995 + × 16 × 10 − 3 = 0,995 + 0,812 ⇒ I C = 1,807 mA
201
×ùñßò ôçí RE èá Ý÷ïìå êáôÜ ôç ó÷Ýóç (4.25) óôïõò 25ïC
2 ,7 − 0,7
I C = 100 × + 101 × 0,5 × 10 − 3 ⇒ I C ≅ 2,05mA
100
óôïõò äå 75ïC
ÉC=2+101×16×10–3⇒ IC=3,616mA
äçëáäÞ ôéìÞ ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ôéìÞ ôïõ IC üôáí ç RE åßíáé ðáñïýóá óôï êýêëùìá.
ÂÝâáéá, ïé õðïëïãéóìïß óôï ðáñÜäåéãìá áõôü ðñïûðïèÝôïõí äéáöïñåôéêÝò ôéìÝò ôùí VCC Þ/êáé RC þóôå
ôéìÝò ôïõ ñåýìáôïò IC üðùò áõôÝò ðïõ âñÝèçêáí ðéï ðÜíù, íá åßíáé ðñáãìáôïðïéÞóéìåò.
Áðü ôá ðñïçãïýìåíá ðñïÝêõøå, üôé ç ðáñïõóßá ôçò RE óõíÝôåéíå óôçí ïõóéþäç åëÜôôùóç ôùí Sâ, SV
êáé SI. Óõíåðþò ìå ôçí åéóáãùãÞ ôçò RE óôï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ âåëôéþèçêå ç óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåß-
ïõ çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ. Óôï óçìåßï ôïýôï åßíáé áíáãêáßá ìéá óïâáñÞ ðáñáôÞñçóç. ÅÜí äå÷èïýìå ôï
ICBO ≅0, ôï ñåýìá åêðïìðïý ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï ó÷Þìá 4.10(â) èá åßíáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.37)
(â + 1) (VBB − VBE ) VBB − VBE

I E = −IC − I B = − ≅ − (4.42)
R B + (â + 1) R E RE
áí äå÷èïýìå üôé RB<<(â+1)RE. ÊáôÜ óõíÝðåéá ç RE êáèïñßæåé ôï ñåýìá åêðïìðïý, ôï ïðïßï äåí åîáñ-
ôÜôáé áðü ôï â ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé åßíáé óõíåðþò óôáèåñü. Áíôßèåôá, óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.6á óôá-
èåñü åßíáé ôï ñåýìá âÜóåùò, ôï ïðïßï êáèïñßæåôáé áðü ôçí RB, üðùò öáßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.24). ¸ôóé
ç åðéôõã÷áíüìåíç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò ìå ôç ÷ñÞóç ôçò RE ïöåßëåôáé ïõóéáóôéêÜ óôïí
êáèïñéóìü óôáèåñïý ñåýìáôïò åêðïìðïý ôïõ ôñáíæßóôïñ.
85
4.11 Õðïëïãéóìüò ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10(á).
Óôçí ðñÜîç ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10(á) åêëÝãïìå ôçí RE óõíÞèùò ìåôá-
îý 100Ù êáé 1kÙ. Áí ç áíþôáôç èåñìïêñáóßá ôïõ ôñáíæßóôïñ, êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò, åßíáé
Ô êáé åßíáé åðéèõìçôü ôï ñåýìá IC íá äéáôçñçèåß ìåôáîý IC1 êáé IC2, üðïõ IC1 ôï IC óå 25ïC êáé IC2 ôï IC
óå èåñìïêñáóßá Ô, ôüôå ç ôéìÞ ôçò RB ðñÝðåé íá ðñïóäéïñéóèåß ìå ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
Èåùñïýìå â1 êáé â2 ôéò ôéìÝò ôïõ â óôéò èåñìïêñáóßåò 25ïC êáé Ô áíôßóôïé÷á êáé VBE1, VBE2, êáèþò
êáé ICBO1, ICBO2 ôéò áíôßóôïé÷åò ôéìÝò ôùí VBE êáé ICBO. ÓõíäõÜæïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò
IE+IC+IB=0
IC=âÉÂ+(â+1)ÉCBO
VBB=IBRB +VBE – IERE
âñßóêïìå, üôé óå èåñìïêñáóßá 25ïC
⎛ I C1 ⎞
VBB ≅ R B ⎜⎜ − I CBO1 ⎟⎟ + VBE1 + (I C1 − I CBO1 ) R E
⎝ â1 ⎠
åíþ óå èåñìïêñáóßá Ô
⎛ IC 2 ⎞
VBB ≅ R B ⎜⎜ − I CBO 2 ⎟⎟ + VBE 2 + ( I C 2 − I CBO2 ) R E
⎝ â2 ⎠
Áöáéñþíôáò ôéò äýï ôåëåõôáßåò ó÷Ýóåéò êáôÜ ìÝëç êáé ëýíïíôáò ùò ðñïò RB âñßóêïìå ôçí áêüëïõèç
áíáãêáßá ôéìÞ ôçò RB
ΔVBE + ( ΔI C − ΔI CBO ) R E
RB ≅ (4.43)
I C1 IC 2
− + ΔI CBO
â1 â2
Óôç óõíÝ÷åéá, êáé ãéá ëåéôïõñãßá, ð.÷. óå 25ïC, õðïëïãßæåôáé ç VBB áðü ôç ó÷Ýóç (4.37), ïðüôå åßíáé
äõíáôüò ðëÝïí ï õðïëïãéóìüò ôùí R1 êáé R2 áðü ôçí (4.35), ìåôÜ áðü êáôÜëëçëç åðéëïãÞ ôçò VCC. ÔÝëïò
áðü ôçí (4.41) õðïëïãßæåôáé ç ôéìÞ ôçò RC.
Ôï ñåýìá çñåìßáò óõëëÝêôç ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 4.10(á) åßíáé 4mA óôïõò 25ïC. Óôç èåñìï-
êñáóßá áõôÞ â=60, VBE=0,6V êáé ICBO=0,5ìÁ. Ç VBE ìåôáâÜëëåôáé ìå ôç èåñìïêñáóßá êáôÜ –2,5mV/ïC,
åíþ ôï ICBO äéðëáóéÜæåôáé ãéá êÜèå áíýøùóç ôçò èåñìïêñáóßáò êáôÜ 10ïC. Áí óôïõò 105ïC åßíáé â=115,
íá ðñïóäéïñéóèåß êáôÜëëçëç ôéìÞ ôçò RB, þóôå ôï ñåýìá çñåìßáò íá ìçí õðåñâåß ôá 4,4mA. Ç áíôßóôáóç
åêðïìðïý RE åßíáé 1kÙ.
Ëýóç:
Ç ôéìÞ ôçò VBE óôïõò 105ïC åßíáé áðü ôçí åîßóùóç (4.30)
VBE2=0,6 – 2,5×10–3×80=0,4V
Åðßóçò ç ôéìÞ ôïõ ICBO óå 105ïC åßíáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.32)
ICBO2=0,5 × 28=128ìÁ
¸ôóé Ý÷ïìå:
ÄVBE=–0,2V ÄICBO ≅ 0,128mA
Äâ=55 ÄÉC=0,4mA
86
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí (4.43) âñßóêïìå:
− 0,2 + (0,4 − 0,128) × 1 0,072
RB = = ⇒ R B = 460 Ω
4 4,4 0,156
− + 0,128
60 115
4.12 ÐõêíùôÞò äéáññïÞò áíôéóôÜóåùò åêðïìðïý.
Ç ðáñïõóßá ôçò RE óôï êýêëùìá åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ ïäçãåß óå áíåðéèýìçôç êáôáíÜëùóç ùöÝëéìçò éó÷ýïò, üôáí åíáëëáó-
óüìåíï óÞìá åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäï ôçò äéáôÜîåùò. ÅðéðëÝïí ïäçãåß óå åëÜôôùóç ôçò åíéó÷ýóåùò. Ãéá ôçí áðïöõãÞ áõôþí,
Ýíáò ðõêíùôÞò äéáññïÞò CE óõíäÝåôáé ðáñÜëëçëá ðñïò áõôÞ, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 4.12(á). Ç ôéìÞ ôïõ åêëÝãåôáé Ýôóé
þóôå óôçí êáôþôáôç óõ÷íüôçôá ôïõ ðñïò åíßó÷õóç óÞìáôïò, íá äñá ùò âñá÷õêýêëùìá ãéá ôç óõíïëéêÞ áíôßóôáóç ðïõ åßíáé óõí-
äåìÝíç ðáñÜëëçëá ðñïò áõôüí.
Óôï óõíå÷Ýò êáé ìå õs=0, áí èåùñÞóïìå üôé IC≅ – IE, Ý÷ïìå ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.12(á)
VCC=VCE+IC(RC+RE)
VCC 1
IC = − VCE
RC + RE RC + R E (4.44)
ÁõôÞ ïñßæåé ôç óôáôéêÞ åõèåßá öüñôïõ ÓÅÖ, ôçò ïðïßáò ç êëßóç åßíáé –1/(RC+RE) [ó÷. 4.12(â)].
Áí õs≠0, ï ðõêíùôÞò CE âñá÷õêõêëþíåé ôçí RE óôï åíáëëáóóüìåíï, áëëÜ ï åêðïìðüò óõíå÷ßæåé íá åßíáé ðïëùìÝíïò óôçí
ôÜóç VE=–IERE ≤ ICRE, üðïõ IC åßíáé ç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò çñåìßáò ôïõ óõëëÝêôç. Èåùñþíôáò Ýôóé ôçí VE óôáèåñÞ Ý÷ïìå ãéá ôï
êýêëùìá ôïõ óõëëÝêôç
VCC –VE=õCE+iCRC
VCC − VE 1
iC = − õCE (4.45)
RC RC
Ç ó÷Ýóç (4.45) ïñßæåé ôç äõíáìéêÞ åõèåßá öüñôïõ ÄÅÖ [ó÷. 4.12(â)], ôçò ïðïßáò ç êëßóç åßíáé –1/RC. ¸ôóé ôï êýêëùìá óõìðå-
ñéöÝñåôáé äéáöïñåôéêÜ ãéá ôç óõíå÷Þ êáé äéáöïñåôéêÜ ãéá ôéò ÷ñïíéêÜ ìåôáâáëëüìåíåò óõíéóôþóåò ôïõ óÞìáôïò.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.12(á) ç ðçãÞ óÞìáôïò óõíäÝåôáé óôçí åßóïäï ôïõ åíéó÷õôÞ ìÝóù ôïõ ðõêíùôÞ óõæåýîåùò C, ãéá
íá ìç ìåôáâëçèåß ç ðüëùóç ôçò âÜóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ.
Ó÷. 4.12.
(á) Ï ðõêíùôÞò CE âñá÷õêõêëþíåé ôçí RE óôï åíáëëáóóüìåíï êáé (â) äõíáìéêÞ êáé óôáôéêÞ åõèåßá öüñôïõ ãéá ôï êý-
êëùìá.
4.13 ×ñÞóç ìç ãñáììéêþí óôïé÷åßùí ãéá ôç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò.
Óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò ç åðéôõã÷áíüìåíç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò, üðùò åîåôÜóèçêå ðéï ðÜíù, åßíáé
87
åðáñêÞò. Åíôïýôïéò, óå ïñéóìÝíåò åöáñìïãÝò, üðùò ð.÷. óôçí êáôáóêåõÞ ôáëáíôùôþí, áðáéôåßôáé ìåãÜëç óôáèåñüôçôá ôïõ óçìåß-
ïõ ëåéôïõñãßáò ãéá åõñåßá ðåñéï÷Þ ìåôáâïëÞò ôçò èåñìïêñáóßáò, ðïõ äåí åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç ìÝèïäï ðïõ ìåëåôÞèçêå. Óå ôÝôïéåò
ðåñéðôþóåéò ÷ñÞóç ìç ãñáììéêþí óôïé÷åßùí, üðùò èåñìßóôïñ êáé äéüäùí, áðïäåéêíýåôáé ðïëý áðïôåëåóìáôéêÞ.
Ç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò, ìå êýêëùìá ðïõ ðåñéëáìâÜíåé èåñìßóôïñ, ãßíåôáé ðåéñáìáôéêÜ. Ôï êýêëùìá êáôá-
óêåõÜæåôáé êáé åëÝã÷åôáé ìå ìßá ìåôáâëçôÞ áíôßóôáóç óôç èÝóç ôïõ èåñìßóôïñ. Ç áíôßóôáóç áõôÞ ìåôáâÜëëåôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá
ôïõ åëÝã÷ïõ, þóôå ôï êýêëùìá íá ëåéôïõñãåß éêáíïðïéçôéêÜ óå üëç ôçí ðåñéï÷Þ èåñìïêñáóßáò, óôçí ïðïßá èá ëåéôïõñãÞóåé êáôÜ
ôç ÷ñÞóç ôïõ. Ç ôéìÞ ôçò áíôéóôÜóåùò, ùò óõíÜñôçóç ôçò èåñìïêñáóßáò, áðïôåëåß ôçí åðéèõìçôÞ ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôïõ èåñìßóôïñ.
Áí äåí õðÜñ÷åé èåñìßóôïñ ìå ôÝôïéá ÷áñáêôçñéóôéêÞ, åßíáé äõíáôüí íá åðéôåõ÷èåß áõôÞ ìå êáôÜëëçëï êýêëùìá ãñáììéêþí áíôé-
óôÜóåùí.
Çìéáãùãïß äßïäïé ìðïñïýí åðßóçò íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ìå åðéôõ÷ßá ãéá ôç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò, üôáí ìåôá-
âÜëëåôáé ç èåñìïêñáóßá.
Ç âÜóç ôçò ìåèüäïõ ãéá ôç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñå-
ìßáò, ëüãù ìåôáâïëþí ôçò VBE ìå ôç èåñìïêñáóßá, åðéäåéêíýå-
ôáé ìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.13. Óå ôïýôï, áíôß ãéá äßïäï
÷ñçóéìïðïéïýìå ôï ôñáíæßóôïñ Q1 ìå âñá÷õêõêëùìÝíç ôç âÜóç
ìå ôï óõëëÝêôç. Ç ðçãÞ ôÜóåùò VCC ìå ôçí áíôßóôáóç R1 ðáßæåé
ôï ñüëï ðçãÞò ñåýìáôïò I1. Áí ôá äýï ôñáíæßóôïñ Ý÷ïõí üìïéá
÷áñáêôçñéóôéêÜ, ôüôå:
ΔVBE1 ΔVBE 2
= (4.46)
ΔT ΔT
Ç ìåôáâïëÞ ôïõ ñåýìáôïò IÅ2 ôïõ ôñáíæßóôïñ üôáí ìåôáâÜë-
ëåôáé ç èåñìïêñáóßá Q2 âñßóêåôáé üôé èá åßíáé:
ΔI E 2 ΔVBE1 ΔT − ΔVBE 2 ΔT
= = 0 (4.47)
ΔT R E + R 2 (â2 + 1)
Ó÷. 4.13.
Óõíåðþò, ôï IÅ2 åßíáé áíáßóèçôï óå ìåôáâïëÝò ôçò VBE ìå ôç Óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ
èåñìïêñáóßá. Åðßóçò, áí åêëåãåß Q2 ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ ôñáíæßóôïñ Q1, ðïõ óõíäÝåôáé ùò
R2 äßïäïò.
R E >>
â2 + 1
ôï IÅ2 èá åßíáé ó÷åäüí áíåîÜñôçôï êáé áðü ôéò ìåôáâïëÝò ôïõ â2.
Ç åðéôõ÷ßá ôçò óôáèåñïðïéÞóåùò ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ Q2 ìå ôçí ðéï ðÜíù ìÝèïäï åîáñôÜôáé áðü ôï ðüóï ôáé-
ñéáóìÝíá åßíáé ôá ôñáíæßóôïñ Q1 êáé Q2. Ðáñüëï üôé áõôü åßíáé äýóêïëï êáé áíôéïéêïíïìéêü óôçí ðåñßðôùóç äéáêñéôþí óôïé÷åß-
ùí, åßíáé åõêïëüôáôï êáé ïéêïíïìéêüôáôï óôçí ðåñßðôùóç ôùí ïëïêëçñùìÝíùí êõêëùìÜôùí. Åêåß äýï ôñáíæßóôïñ ðïõ êáôáóêåõ-
Üæïíôáé óõã÷ñüíùò, êïíôÜ ôï Ýíá óôï Üëëï êáé óôïí áõôü êñýóôáëëï Si, Ý÷ïõí áðüëõôá ôáéñéáóìÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ. Áðü ðëåõ-
ñÜò äå êüóôïõò äåí õößóôáôáé ðñüâëçìá, ãéáôß ç êáôáóêåõÞ åíüò ôñáíæßóôïñ, åäþ ôïõ Q1, êïóôßæåé ëéãüôåñï áðü Ýíáí áíôéóôÜôç.
¸ôóé, ç ìÝèïäïò ðïõ ðåñéãñÜöçêå åßíáé ç óõíçèéóìÝíç ãéá ôç óôáèåñïðïßçóç ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò, óå ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá.
Óôçí ðåñßðôùóç êõêëùìÜôùí ìå äéáêñéôÜ óôïé÷åßá ÷ñçóéìïðïéåßôáé óõíÞèùò äßïäïò, ðïõ åðéëÝãåôáé êáôÜëëçëá áíôß ãéá ôï ôñáíæß-
óôïñ Q1.
4.14 Ðüëùóç ôïõ ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíÞò âÜ-

óåùò êáé êïéíïý óõëëÝêôç.
Ôá âáóéêÜ êõêëþìáôá åíéó÷õôþí ìå êïéíÞ âÜóç Þ

êïéíü óõëëÝêôç äüèçêáí óôï ó÷Þìá 4.5(á) êáé (ã)
áíôßóôïé÷á. Êáé ôá äýï áõôÜ êõêëþìáôá ÷ñçóéìïðïé-
ïýí äýï ðçãÝò ðïëþóåùò, ôùí ïðïßùí ç ðáñïõóßá
äåí áðïôåëåß ïéêïíïìéêÞ ëýóç.
Óôï ó÷Þìá 4.14á äßíåôáé ôï êýêëùìá ðïëþóåùò
åíéó÷õôÞ ìå êïéíÞ âÜóç, óôï ïðïßï ÷ñçóéìïðïéåßôáé
ìßá ðçãÞ ðïëþóåùò. Ç ïñèÞ ðüëùóç ôçò åðáöÞò âÜ-
óåùò-åêðïìðïý åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôï äéáéñÝôç ôÜóåùò
R1, R2 áðü ôçí ðçãÞ VCC. ÅîÜëëïõ ï ðõêíùôÞò CÂ
Ý÷åé ôïí ßäéï óêïðü ìå ôïí ðõêíùôÞ CÅ óôï ó÷Þìá Ó÷. 4.14á.
4.12(á). Ôñüðïò ðïëþóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ óå êïéíÞ âÜóç.
88
Ïìïßùò óôï ó÷Þìá 4.14â äßíåôáé ôï êýêëùìá ðïëþóåùò
ôïõ ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíïý óõëëÝêôç, ðïõ ÷ñçóéìï-
ðïéåß ìßá ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. Óõãêñßíïíôáò ôïýôï ðñïò
ôï êýêëùìá ðïëþóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíü åêðïìðü,
äéáðéóôþíïìå ôçí ôáõôüôçôá ôçò ìåèüäïõ ðïëþóåùò.
Åíôïýôïéò, óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.14â äåí ÷ñçóé-
ìïðïéåßôáé ðõêíùôÞò äéáññïÞò CÅ, ãéáôß ç åíáëëáóóüìåíç
ôÜóç åîüäïõ ëáìâÜíåôáé ìåôáîý åêðïìðïý êáé ãåéþóåùò.
4.15 ÈåñìéêÞ áðüêëéóç ôïõ ôñáíæßóôïñ, åêôéìÞóåéò.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.8á, ç éó÷ýò ðïõ êáôáíáëß-

óêåôáé áðü ôï ôñáíæßóôïñ, áí áìåëÞóïìå ôçí êáôáíáëé- Ó÷. 4.14â.
óêüìåíç éó÷ý óôçí åßóïäï ôïõ ôñáíæßóôïñ, ðïõ åßíáé ðïëý Ôñüðïò ðïëþóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ óå êïéíÞ
ìéêñÞ, âñßóêåôáé üôé åßíáé: óõëëÝêôç.
Pd = Pïë − PR = (VCC − I C R C ) I C − I 2c R C (4.48)

üðïõ Ic åßíáé ç åíåñãüò ôéìÞ ôçò åíáëëáóóüìåíçò óõíéóôþóáò ôïõ ñåýìáôïò iC.
Ç éó÷ýò Pd ãßíåôáé ìÝãéóôç, äçëáäÞ ßóç ðñïò
Pd=(VCC – ICRC)IC=VCEIC (4.49)
üôáí õs=0. Ç éó÷ýò Pd ïíïìÜæåôáé éó÷ýò êáôáíáëþóåùò ôïõ óõëëÝêôç, ãéáôß êáôáíáëßóêåôáé óôçí åðáöÞ
pn âÜóåùò-óõëëÝêôç.
ÁõôÞ Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ, ç ïðïßá ïäçãåß óå áýîçóç ôïõ
ICBO, ôï ïðïßï ìå ôç óåéñÜ ôïõ áõîÜíåé ôï ñåýìá IC êáé åðïìÝíùò êáé ôçí éó÷ý êáôáíáëþóåùò Pd ôïõ ôñáí-
æßóôïñ, ç ïðïßá èá ïäçãÞóåé óå íÝá áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé åðáíÜëçøç ôïõ êýêëïõ
áõôïý.
Ç áíáäçìéïõñãéêÞ áõôÞ äñÜóç áðïôåëåß ôç ëåãüìåíç èåñìéêÞ áðüêëéóç ôïõ ôñáíæßóôïñ, ðïõ áí äåí
åëåã÷èåß, èá ïäçãÞóåé óôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ. Ôï ðñüâëçìá åßíáé ðïëý óïâáñü, üôáí ôï IC åßíáé õøçëü,
üðùò óõìâáßíåé ãéá ðáñÜäåéãìá óôïõò åíéó÷õôÝò éó÷ýïò, ïðüôå ÷ñåéÜæåôáé øýîç ôïõ ôñáíæßóôïñ (âë. ¸êôï
êåöÜëáéï). Ãéá ôïýôï ï êáôáóêåõáóôÞò ðÜíôïôå äßíåé ôç ìÝãéóôç åðéôñåðüìåíç óõíå÷Þ éó÷ý êáôáíáëþóå-
ùò Pdmax ôïõ ôñáíæßóôïñ óå èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò 25ïC. Óôï åðßðåäï VCE, IC áõôÞ ðáñßóôáôáé áðü
õðåñâïëÞ (Pdmax=VCEIC).
ÊáôÜ ôïí õðïëïãéóìü åíüò åíéó÷õôÞ ðñÝðåé ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò íá åêëÝãåôáé áñéóôåñÜ ôçò õðåñâï-
ëÞò Þ ðÜíù óå áõôÞí (õðü ôçí ðñïûðüèåóç üôé ç åõèåßá öüñôïõ èá åöÜðôåôáé ôçò õðåñâïëÞò óôï óçìåßï
ëåéôïõñãßáò), üôáí ï åíéó÷õôÞò ðñüêåéôáé íá åñãáóèåß óå èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò 25ïC Þ êáôþôåñç
áðü áõôÞ. ÅÜí ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò âñåèåß äåîéÜ ôçò õðåñâïëÞò, ôüôå åßíáé äõíáôüí íá åðÝëèåé êáôá-
óôñïöÞ ôïõ óôïé÷åßïõ.
¢ëëåò åêôéìÞóåéò ôïõ ôñáíæßóôïñ, ïé ïðïßåò åðßóçò äßíïíôáé áðü ôïí êáôáóêåõáóôÞ åßíáé ïé áêüëïõèåò:
– VCBO Þ âVCBO, äçëáäÞ ôÜóç êáôáññåýóåùò ôçò åðáöÞò óõëëÝêôç-âÜóåùò ìå áíïéêôü (áóýíäåôï) åê-
ðïìðü.
– VCÅO Þ âVCÅO, äçëáäÞ ôÜóç êáôáññåýóåùò ìåôáîý óõëëÝêôç-åêðïìðïý ìå áíïéêôÞ âÜóç.
– VÅBO Þ âVÅBO, äçëáäÞ ôÜóç êáôáññåýóåùò ôçò åðáöÞò åêðïìðïý-âÜóåùò ìå ôï óõëëÝêôç áíïéêôü.
ÁõôÞ Ý÷åé óçìáóßá ìüíï óå åöáñìïãÝò, üðïõ ç åðáöÞ åêðïìðïý-âÜóåùò ðïëþíåôáé áíÜóôñïöá.
ÔÝëïò ï êáôáóêåõáóôÞò äßíåé ôçí ôéìÞ ôïõ ìÝãéóôïõ åðéôñåðüìåíïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç. Ç ôéìÞ áõôïý
Ý÷åé óõíÞèùò ôçí Ýííïéá, üôé ãéá ìåãáëýôåñá áðü áõôü ñåýìáôá óõëëÝêôç ôï â åëáôôþíåôáé, ïðüôå ôï åíé-
ó÷õìÝíï óÞìá èá ðáñïõóéÜæåôáé ðáñáìïñöùìÝíï.
Óýìöùíá ìå áõôÜ, üðïéïò õðïëïãßæåé Ýíáí åíéó÷õôÞ, ðñÝðåé íá êéíåßôáé óôá ðëáßóéá ðïõ åðéôñÝðïõí ïé
åêôéìÞóåéò ôïõ ôñáíæßóôïñ. Áõôü äåí áðïôåëåß óõíÞèùò ðñüâëçìá óôïí õðïëïãéóìü åíéó÷õôþí ÷áìçëþí
óçìÜôùí, áëëÜ åßíáé óïâáñü ðñüâëçìá óôïõò åíéó÷õôÝò éó÷ýïò.
89
4.16 Ôï FET åðáöÞò (Junction FET, JFET).
Óôï ó÷Þìá 4.16á ðáñïõóéÜæåôáé ó÷çìáôéêÜ ôï JFET äéáý-
ëïõ-n. Ôï óôïé÷åßï áõôü áðïôåëåßôáé áðü ìßá ñÜâäï çìéáãù-
ãïý ôýðïõ-n, ç ïðïßá óôá Üêñá ôçò öÝñåé äýï ùìéêÝò åðáöÝò.
Ç ìßá ïíïìÜæåôáé ðçãÞ S (source) êáé ç Üëëç áðáãùãüò D
(drain). Äýï ðåñéï÷Ýò ôýðïõ-p+ óôç ñÜâäï äçìéïõñãïýí ìåôá-
îý ôïõò Ýíá äßáõëï, ìÝóù ôïõ ïðïßïõ äéÝñ÷åôáé ôï ñåýìá ðç-
ãÞò-áðáãùãïý. Ïé ðåñéï÷Ýò áõôÝò áðïôåëïýí ôçí ðýëç G
(gate) ôïõ óôïé÷åßïõ.
Áò èåùñÞóïìå áñ÷éêÜ üôé ç ôÜóç VGS åßíáé ìçäÝí (ç ðýëç
âñá÷õêõêëùìÝíç ìå ôçí ðçãÞ). ÅÜí åöáñìïóèåß èåôéêÞ ôÜóç
Ó÷. 4.16á.
ìåôáîý áðáãùãïý êáé ðçãÞò, èá ðñïêëçèåß ñåýìá çëåêôñïíß-
FET åðáöÞò äéáýëïõ-n ìå êáôÜëëçëç ðü-
ùí áðü ôçí ðçãÞ ðñïò ôïí áðáãùãü. Ëüãù ôçò ðåðåñáóìÝíçò
ëùóç.
áãùãéìüôçôáò ôïõ õëéêïý ôïõ äéáýëïõ, ôï äõíáìéêü ìÝóá óå
áõôü èá áõîÜíåé ìå ôçí áðüóôáóç áðü ôçí ðçãÞ ðñïò ôïí áðáãùãü. ÅðåéäÞ äå ç ðýëç èåùñÞèçêå óôï áõôü
äõíáìéêü ìå ôçí ðçãÞ, áõôÞ ç äéáìüñöùóç ôïõ äõíáìéêïý èá ðñïêáëÝóåé ôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç ôùí åðá-
öþí pn. ÊáôÜ óõíÝðåéá êáé ïé ðåñéï÷Ýò áñáéþóåùò ôùí åðáöþí pn óôï äßáõëï èá äéáìïñöùèïýí áíÜëï-
ãá, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 4.16â(á) ìå ìåãáëýôåñç äéáðëÜôõíóç ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôïõ áðáãùãïý, åðåéäÞ
ç ôÜóç ðïëþóåùò åêåß åßíáé ìåãáëýôåñç áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ôÜóç ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôçò ðçãÞò. ¸ôóé ôï
ñåýìá ðåñéïñßæåôáé íá äéÝëèåé äéÜ ìÝóïõ ôïõ äéáýëïõ ðïõ Ý÷åé äéáìïñöùèåß áðü ôï äõíáìéêü êáé óõíå-
ðþò ç áíôßóôáóç ìåôáîý D êáé S áõîÜíåôáé. Ëüãù ôçò õøçëÞò óõãêåíôñþóåùò ðñïóìåßîåùí óôçí ðýëç óå
ó÷Ýóç ðñïò ôï äßáõëï, ôï ðëÜôïò ôùí ðåñéï÷þí áñáéþóåùò åßíáé áóýãêñéôá ìåãáëýôåñï ðñïò ôçí ðëåõñÜ
ôïõ äéáýëïõ. Ãé’ áõôü êáé óôï ó÷Þìá 4.16â(á), äåí ðáñïõóéÜæïíôáé ôÝôïéåò ðåñéï÷Ýò ìÝóá óôéò ðåñéï-
÷Ýò–p+. ¼ôáí áõîÜíåôáé ç ôÜóç VDS, ïé ðåñéï÷Ýò áñáéþóåùò äéáðëáôýíïíôáé ðåñéóóüôåñï êáé ï äßáõëïò
êáèßóôáôáé áêüìç óôåíüôåñïò, Ýùò üôïõ ïé äýï ðåñéï÷Ýò áñáéþóåùò óôçí ðëåõñÜ ôïõ áðáãùãïý ðëçóéÜ-
óïõí ôüóï ðïëý ìåôáîý ôïõò [ó÷. 4.16â(â)], þóôå ðáñáðÝñá áýîçóç ôçò VDS íá ìçí ïäçãåß óå ïõóéáóôéêÞ
áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò áðáãùãïý. ËÝìå ôüôå üôé ï äßáõëïò åßíáé êïñåóìÝíïò. Áí áõîçèåß ç ôÜóç VDS áêüìç
ðåñéóóüôåñï, èá ðñïêëçèåß åîÜðëùóç ôïõ êïñåóìÝíïõ äéáýëïõ ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôçò ðçãÞò, åíþ ôï ñåýìá
ôïõ áðáãùãïý ID èá áõîçèåß åëÜ÷éóôá.
Áò èåùñÞóïìå ôþñá ôçí ðýëç áñíçôéêÜ ðïëùìÝíç ùò ðñïò ôçí ðçãÞ. Ãéá ïñéóìÝíç ôéìÞ ôçò VDS ïé ðå-
ñéï÷Ýò áñáéþóåùò èá åßíáé ðåñéóóüôåñï äéáðëáôõóìÝíåò áð’ üóï ãéá VGS=0. ÊáôÜ óõíÝðåéá, êïñåóìüò
ôïõ ID èá ðñáãìáôïðïéåßôáé ãéá ìéêñüôåñåò ôéìÝò ôçò VDS êáé ôïõ ID. Áí ç VGS áõîçèåß áðüëõôá ðÝñá
áðü ìéá ôéìÞ Vp, ïé ðåñéï÷Ýò áñáéþóåùò óôçí ðëåõñÜ ôïõ áðáãùãïý åíþíïíôáé êáé ôï ñåýìá ID ìçäåíßæå-
ôáé. Ï äßáõëïò ëÝãåôáé ôüôå öñáãìÝíïò (pinched-off) êáé ç ôÜóç Vp ôÜóç öñáãÞò (pinch-of-voltage).
ÏõóéáóôéêÜ ôï JFET åßíáé ìéá ìåôáâëçôÞ áíôßóôáóç åëåã÷üìåíç áðü ôï çëåêôñéêü ðåäßï, ðïõ ó÷åôßæå-
ôáé ìå ôéò åðáöÝò pn, áð’ áõôü äå ðñïÝñ÷åôáé êáé ç ïíïìáóßá ôïõ ùò ôñáíæßóôïñ åðéäñÜóåùò (åãêÜñóéïõ)
ðåäßïõ.
Ó÷. 4.16â.
Ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò óôï äßáõëï åíüò JFET (á) ãéá VGS=0V êáé (â) ãéá áñíçôéêÞ VGS.
90
Óôï ó÷Þìá 4.16ã(á) öáßíåôáé ôï óýìâïëï ôïõ FET åðáöÞò ìå äßáõëï
ôýðïõ-n. Ôï JFET êáôáóêåõÜæåôáé êáé ìå äßáõëï ôýðïõ-p, ôï óýìâïëï
äå áõôïý äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 4.16ã(â). Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ïé ôÜóåéò
ðïëþóåùò ôïõ JFET åßíáé áíÜóôñïöåò óå ó÷Ýóç ìå ôéò ôÜóåéò ðïëþóå-
ùò ôïõ JFET äéáýëïõ-n.
Åðßóçò, üóá åéðþèçêáí ðéï ðÜíù ãéá ôï JFET äéáýëïõ ôýðïõ-n éó÷ý-
ïõí áíÜëïãá êáé ãéá ôï JFET ìå äßáõëï ôýðïõ-p. Ôï âÝëïò óôï óýìâï- Ó÷. 4.16ã.
ëï öáíåñþíåé ôç óõìâáôéêÞ öïñÜ ôïõ ñåýìáôïò óôç äßïäï åðáöÞò pn. Óýìâïëá åíüò FET åðáöÞò (á)
Ëüãù ôçò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò ôçò åðáöÞò pn ðýëçò-äéáýëïõ, ç äéáýëïõ-nêáé(â)äéáýëïõ-p.
áíôßóôáóç ðýëçò-ðçãÞò ôïõ JFET, ç ïðïßá ìðïñåß íá åßíáé êáé ç áíôß-
óôáóç åéóüäïõ ôïõ, èá åßíáé ðïëý õøçëÞ. ÊáôÜ óõíÝðåéá ôï JFET ëåéôïõñãåß ùò óôïé÷åßï åëåã÷üìåíï áðü
ôÜóç.
Áõôü ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé êáé ìå ïñèÞ ðüëùóç ìåôáîý ðýëçò-äéáýëïõ ìÝ÷ñé VGS=0,5V, áëëÜ ãéá
áíþôåñåò ôéìÝò ôï ñåýìá ðýëçò êáèßóôáôáé õøçëü, ïðüôå ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ðáýåé íá åßíáé õøçëÞ.
Óôçí êáôáóêåõÞ ôïõ JFET ôï óõíçèéóìÝíï çìéáãùãü õëéêü åßíáé ôï ðõñßôéï. Ìå çìéáãùãü õëéêü ôï áñ-
óåíéêïý÷ï ãÜëëéï (GaAs) êáôáóêåõÜæïíôáé FET, óôá ïðïßá ùò ðýëç äñá åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý áíôß
ãéá åðáöÞ pn. ÁõôÜ ôá óôïé÷åßá ïíïìÜæïíôáé MESFET (Metal-Semiconductor FET) êáé ç öõóéêÞ ëåéôïõñ-
ãßá ôïõò åßíáé üìïéá ìå áõôÞ ôùí JFET ðõñéôßïõ. Åßíáé êáôÜëëçëá ãéá ÷ñÞóåéò óôéò õøçëÝò óõ÷íüôçôåò ôùí
ìéêñïêõìÜôùí (1-10GHz), ðïõ åßíáé óõíÝðåéá ôçò ìÝ÷ñé êáé 10 öïñÝò ìåãáëýôåñçò åõêéíçóßáò ôùí çëå-
êôñïíßùí óôï GaAs áðü åêåßíçò óôï ðõñßôéï. ÅðåéäÞ üìùò ç åõêéíçóßá ôùí ïðþí óôï GaAs åßíáé ìéêñüôå-
ñç áðü ôçí åõêéíçóßá ôïõò óôï ðõñßôéï, êáôáóêåõÜæïíôáé ìå GaAs ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ MESFET äéáý-
ëïõ ôýðïõ-n. Ôá MESFET ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åðßóçò êáé óôçí õëïðïßçóç ïëïêëçñùìÝíùí êõêëùìÜôùí øç-
öéáêÞò ëïãéêÞò ðïëý õøçëÞò ôá÷ýôçôáò.
4.17 ×áñáêôçñéóôéêÝò êáìðýëåò ôïõ JFET.
Ëüãù ôçò áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò ôçò ðýëçò, ùò ðñïò ôçí ðçãÞ, ôï ñåýìá ðýëçò IG åßíáé ó÷åäüí ìçäÝí
ãéá üëåò ôéò ôÜóåéò VGS. Óõíåðþò ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò IG – VGS äåí Ý÷ïõí Ýííïéá óôçí ðåñßðôùóç ôïõ
JFET. Áíôßèåôá, ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ñåýìáôïò áðáãùãïý ID Ýíáíôé ôÜóåùò áðáãùãïý-ðçãÞò VDS ìå ôçí
ôÜóç VGS ùò ðáñÜìåôñï Ý÷ïõí áîßá êáé ìðïñïýí íá ÷ñçóéìåýóïõí óôç ãñáöéêÞ áíÜëõóç åíéó÷õôþí ìå
JFET.
Óôï ó÷Þìá 4.17(á) ðáñïõóéÜæïíôáé ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ID – VDS ìå ôçí ôÜóç VGS ùò ðáñÜìåôñï. Ðá-
ñáôçñïýìå üôé ôï ñåýìá ID, üôáí áõîÜíåôáé ç VDS, ðáñáìÝíåé ïõóéáóôéêÜ óôáèåñü ìåôÜ ôï ãüíõ ôùí êá-
ìðõëþí. Ãéá áñêåôÜ õøçëÝò VDS, ôï ñåýìá ID áõîÜíåôáé áðüôïìá ëüãù êáôáññåýóåùò áðü êáôáéãéóìü
öïñÝùí. Ç ðåñéï÷Þ ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí áðü ôï ãüíõ ìÝ÷ñé ôçí ðåñéï÷Þ êáôáññåýóåùò ïíïìÜæåôáé ðåñé-
ï÷Þêüñïõ êáé åßíáé ç ðåñéï÷Þ óôçí ïðïßá ôï JFET åñãÜæåôáé ùò åíéó÷õôéêü óôïé÷åßï. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ
ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò Ý÷ïõí ó÷åäüí ìçäåíéêÞ êëßóç êáé ôï JFET óõìðåñéöÝñåôáé ùò ðçãÞ ñåýìáôïò ID åëåã-
÷üìåíç áðü ôçí ôÜóç VGS.
Áðïäåéêíýåôáé èåùñçôéêÜ üôé ôï ñåýìá ID óôïí êüñï ùò óõíÜñôçóç ôçò VGS äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
(4.50)
üðïõ IDSS åßíáé ôï ñåýìá ID ãéá VGS=0.

Ç ôÜóç Vp åßíáé ç áíáãêáßá áíÜóôñïöç ôÜóç ðýëçò-ðçãÞò ãéá ôçí ïðïßá åðÝñ÷åôáé öñáãÞ ôïõ äéáý -
ëïõ, ïíïìÜæåôáé äå ôÜóçöñáãÞò. Êáëýôåñá, ç ôÜóç öñáãÞò Vp ïñßæåôáé ùò:
(4.51)
üðïõ ôï å åßíáé ðÜñá ðïëý ìéêñü. Ãéá ôïí ðåéñáìáôéêü ðñïóäéïñéóìü ôçò Vp, óôï å äßíåôáé ç ôéìÞ ôïõ 1ìÁ.
Ãéá JFET äéáýëïõ-n Ý÷ïìå VDS>0 êáé Vp<0, åíþ ãéá JFET äéáýëïõ-p, VDS<0 êáé Vp>0.
Ôüóï ç Vp üóï êáé ôï IDSS åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ðáñÜìåôñïé ðïõ ïñßæïíôáé áðü ôç ãåùìåôñßá ôïõ
91
JFET ãéá ïñéóìÝíç óõãêÝíôñùóç ðñïóìåßîåùí ôïõ äéáýëïõ, ðáñÝ÷ïíôáé äå áðü ôïí êáôáóêåõáóôÞ êÜèå
ôýðïõ JFET.
Ç ó÷Ýóç (4.50), ç ïðïßá éó÷ýåé ãéá ôÜóåéò VDS ßóåò Þ ìåãáëýôåñåò áðü ôçí áíáãêáßá ãéá êüñï, äçëá -
äÞ ãéá , åðáëçèåýåôáé ðåéñáìáôéêÜ.
Óôï êáôþöëé êüñïõ Ý÷ïìå:
VDS=VGS–Vp (4.52)
Óôçí ðåñéï÷Þ üðïõ VDS<VGS – Vp, äçëáäÞ ðñéí áðü ôïí êüñï êáé éäßùò ãéá ìéêñÝò VDS, ïé ÷áñáêôç -
ñéóôéêÝò åßíáé ó÷åäüí åõèýãñáììåò, åêêéíïýí áðü ôçí áñ÷Þ ôùí áîüíùí êáé Ý÷ïõí êëßóç ðïõ åîáñôÜôáé
áðü ôçí VGS. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ, ç ïðïßá ïíïìÜæåôáé ðåñéï÷Þôñéüäïõ ôï JFET óõìðåñéöÝñåôáé ùò áíôß-
óôáóç åëåã÷üìåíç áðü ôçí ôÜóç VGS. ÅîÜëëïõ óôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ éó÷ýåé üôé VDS>VGS – Vp. Ïé äýï áõ-
ôÝò ðåñéï÷Ýò ôñéüäïõ êáé êüñïõ åíþíïíôáé óôï óçìåßï êáôùöëßïõ êüñïõ, ôï ïðïßï ïñßæåôáé áðü ôç ó÷Ýóç
(4.52).
Ãéá ôéìÝò ôçò VDS ðÜíù áðü êÜðïéï üñéï, ðïõ åîáñôÜôáé êáé áðü ôçí ôéìÞ ôçò VGS, åðÝñ÷åôáé êáôÜñ-
ñåõóç ôçò åðáöÞò pn êáé ôüôå ôï ñåýìá ID áõîÜíåôáé áðüôïìá, üðùò öáßíåôáé áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò
ID~VDS.
Óôï ó÷Þìá 4.17(â) ðáñéóôÜíåôáé ãñáöéêÜ ç ó÷Ýóç ID – VGS. ÁõôÞ áðïôåëåß ôç óôáôéêÞ ÷áñáêôçñéóôéêÞ
ìåôáöïñÜò áðü ôçí ðýëç óôïí áðáãùãü êáé ÷áñÜóóåôáé áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò ID – VDS ôïõ ó÷Þìáôïò
4.17(á) ãéá óôáèåñÞ VDS> – Vp. Ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ áõôÞ ðåñéãñÜöåôáé ðïëý éêáíïðïéçôéêÜ áðü ôç ó÷Ýóç
(4.50).
Ó÷. 4.17.
×áñáêôçñéóôéêÝò(á)åîüäïõêáé(â)ìåôáöïñÜòJFETäéáýëïõ-n.
4.18 Äéáãùãéìüôçôá ôïõ JFET.

Ç åíéó÷õôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ JFET åêöñÜæåôáé ìå ôç äéáãùãéìüôçôá gm áõôïý, ç ïðïßá ïñßæåôáé ùò:
Ðáñáãùãßæïíôáò ôç ó÷Ýóç (4.50) ùò ðñïò VGS âñßóêïìå:
(4.53)
¼ôáí VGS=0, èá Ý÷ïìå áðü ôçí (4.53)
(4.54)
92
ïðüôå ç (4.53) ãßíåôáé:
(4.55)
Ç gmo åßíáé èåôéêÞ ðïóüôçôá. Ð.÷. ãéá FET äéáýëïõ-n, Vp<0 êáé áðü ôç ó÷Ýóç (4.54) gmo>0.
Ïé êáôáóêåõáóôÝò ðáñÝ÷ïõí ôçí ôéìÞ ôçò gmo ðïëëÝò öïñÝò ìå ôï óýìâïëï yfs, óôï ïðïßï y óçìáßíåé áãùãéìüôçôá, f (forward)
ïñèÞ öïñÜ êáé s óýíäåóç ìå êïéíÞ ðçãÞ.
Ç ó÷Ýóç (4.54) ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò ôÜóåùò öñáãÞò Vp. ÐñÜãìáôé, áí ìåôñçèïýí ôá gmo êáé IDSS
ìå VGS=0, áõôÞ äßíåé ôçí Vp.
ÔÝëïò, âÜóåé ôçò ó÷Ýóåùò (4.50), ç (4.55) ãñÜöåôáé êáé ìå ôçí áêüëïõèç ìïñöÞ:
(4.56)
Áð’ áõôÞ ðñïêýðôåé üôé ç gm åîáñôÜôáé áðü ôï ñåýìá çñåìßáò áðáãùãïý ID, äåäïìÝíïõ äå üôé , èá Ý÷ïìå êáé
gm £ gmo.
4.19 Ôï FET ìïíùìÝíçò ðýëçò (IGFET Þ MOST).

Óôïí ôýðï áõôü ôïõ FET ç ðýëç åßíáé ìïíùìÝíç çëåêôñéêÜ áðü ôï äßáõëï, ìå óõíÝðåéá ç áíôßóôáóç åé-
óüäïõ (ðýëçò-ðçãÞò) íá åßíáé åîáéñåôéêÜ õøçëÞ. Ùò ìüíùóç ÷ñçóéìåýåé óõíÞèùò óôñþìá áðü äéïîåßäéï
ôïõ ðõñéôßïõ. Ãé’ áõôü ôï FET ôïýôï ëÝãåôáé FET ìïíùìÝíçò ðýëçò (insulated gate FET) Þ MOSFET
(metal-oxide semiconductor FET) Þ áðëïýóôåñá MOST.
ÕðÜñ÷ïõí äýï ôýðïé MOST, ðñïóáõîÞóåùò Þ ðõêíþóåùò (enhancement) êáé äéáêåíþóåùò Þ áñáéþóåùò
(depletion). Êáé ïé äýï äåéêíýïíôáé óå ôïìÞ óôï ó÷Þìá 4.19á ãéá MOST ìå äßáõëï-n. Ðáñáôçñïýìå üôé ï
ôýðïò ðñïóáõîÞóåùò äåí Ý÷åé åê êáôáóêåõÞò äßáõëï ôýðïõ-n åíþ ï áñáéþóåùò Ý÷åé. ÅîÜëëïõ óôï ó÷Þìá
4.19á(ã) ðáñïõóéÜæåôáé ó÷çìáôéêÜ óå ôñåéò äéáóôÜóåéò ôï MOSFET ðñïóáõîÞóåùò äéáýëïõ-n. ¼ðùò
öáßíåôáé, ôï ìïíùôéêü óôñþìá äéïîåéäßïõ ôïõ ðõñéôßïõ êÜôù áðü ôçí ðýëç Ý÷åé ðÜ÷ïò Ô, ðëÜôïò W êáé ìÞ-
êïò L, ôï ïðïßï éóïýôáé ìå ôçí áðüóôáóç ôïõ áðáãùãïý áðü ôçí ðçãÞ. ÁìÝóùò ðéï êÜôù åîçãïýìå ôç öõ-
óéêÞ ëåéôïõñãßá êÜèå ôýðïõ MOSFET.
Ó÷. 4.19á.
Ó÷çìáôéêÞðáñÜóôáóç(á)åíüòMOSTðñïóáõîÞóåùò,(â)åíüòMOSTáñáéþóåùòäéáýëïõ-nêáé(ã)åíüòMOST
ðñïóáõîÞóåùòóåôñåéòäéáóôÜóåéò.
4.19.1ËåéôïõñãßáôïõMOSFETðñïóáõîÞóåùòäéáýëïõ-n.
Áò èåùñÞóïìå ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ õðüâáèñïõ âñá÷õêõêëùìÝíç ìå ôçí ðçãÞ, üðùò óõíÞèùò óõìâáßíåé
êáôÜ ôç ÷ñÞóç ôïõ óôïé÷åßïõ. Ìå ôçí ðýëç åðßóçò âñá÷õêõêëùìÝíç ìå ôçí ðçãÞ, ôï ñåýìá ðçãÞò-áðáãù-
ãïý åßíáé ìçäÝí, ëüãù ôçò õðÜñîåùò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíçò åðáöÞò pn åßôå óôïí áðáãùãü åßôå óôçí ðçãÞ,
áíåîÜñôçôá áðü ôçí ðïëéêüôçôá ôçò ôÜóåùò ðçãÞò-áðáãùãïý.
ÅÜí ôþñá ç VGS ãßíåé ëßãï èåôéêÞ, ôï èåôéêü öïñôßï óôçí ðýëç áðùèåß ïðÝò áðü ôï õðüâáèñï êÜôù áðü
93
ôçí ðýëç, ïðüôå Ýôóé ó÷çìáôßæåôáé Ýíá óôñþìá áñáéþóåùò ìåôáîý ðçãÞò êáé áðáãùãïý. Áí ç ðýëç ãßíåé
áêüìç èåôéêüôåñç, ôï öïñôßï ó’ áõôÞí Ýëêåé åëåýèåñá çëåêôñüíéá áðü ôçí ðåñéï÷Þ-n ôçò ðçãÞò ìÝóá óôï
óôñþìá áñáéþóåùò êáé Ýôóé ó÷çìáôßæåôáé Ýíáò äßáõëïò ôýðïõ-n óôçí åíäïöÜóç (interface) ïîåéäßïõ êáé
ðõñéôßïõ. Ï äßáõëïò áõôüò åêôåßíåôáé áðü ôçí ðçãÞ óôïí áðáãùãü êáé, óõíåðþò, ìðïñåß ðëÝïí íá õðÜñîåé
ñåýìá ðçãÞò-áðáãùãïý. Ôï óôñþìá öïñÝùí ìåéïíüôçôáò ðïõ ó÷çìáôßæåôáé ìå áõôüí ôïí ôñüðï ïíïìÜæå-
ôáé óôñþìááíôéóôñïöÞò.
Ç ôÜóç óôçí ïðïßá ó÷çìáôßæåôáé ï áñáéùìÝíïò äßáõëïò êáëåßôáé êáôþöëé ôÜóåùò VT. ÁõôÞ åîáñôÜôáé
áðü ôéò çëåêôñéêÝò éäéüôçôåò ôïõ õðüâáèñïõ êáé ôïõ ïîåéäßïõ êáé áðü ôï ðÜ÷ïò ôïõ ïîåéäßïõ. ×áñáêôçñé-
óôéêÝò ôéìÝò ôçò åßíáé 2 Ýùò 4V, ç ôéìÞ ôçò üìùò ìðïñåß íá åßíáé êáé ìéêñüôåñç ôïõ 1V. Áí ç ôÜóç ôçò ðý-
ëçò áõîçèåß áêüìç ðåñéóóüôåñï, ðåñéóóüôåñá çëåêôñüíéá èá Ýëêïíôáé óôï äßáõëï, ïðüôå ç áíôßóôáóç ôïý-
ôïõ èá åëáôôþíåôáé. Óõíåðþò ôï óôïé÷åßï ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé êáé ùò áíôßóôáóç ðïõ ñõèìßæåôáé áðü
ôÜóç.
Ôï õðüóôñùìá êÜôù áðü ôï äßáõëï ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé êáé ùò ðýëç. Åíôïýôïéò áõôü ðåñéÝ÷åé óõíÞ -
èùò ëßãåò ðñïóìåßîåéò êáé ùò ðýëç äåí äñá áðïôåëåóìáôéêÜ. Ãé’ áõôü óõíÞèùò óôçí ðñÜîç ôï õðüóôñùìá
âñá÷õêõêëþíåôáé ìå ôçí ðçãÞ. Óôïí ôýðï ðñïóáõîÞóåùò MOSFET äéáýëïõ ôýðïõ-n Þ ôýðïõ-p ç ôÜóç ðý-
ëçò ðñÝðåé íá åßíáé ôÝôïéá, þóôå íá áõîÜíåé ôç óõãêÝíôñùóç ôùí öïñÝùí ðïõ ó÷çìáôßæïõí ôï äßáõëï. Óõ-
íåðþò ôï ôñáíæßóôïñ áõôü ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ìüíï êáôÜ ôïí ôñüðï ðñïóáõîÞóåùò, áð’ üðïõ ðñïÝñ-
÷åôáé êáé ç ïíïìáóßá ôïõ.
Óôï ó÷Þìá 4.19â, äåéêíýïíôáé ôõðéêÝò ÷áñáêôçñé-
óôéêÝò åíüò MOSFET ðñïóáõîÞóåùò. Ðáñáôçñïýìå
üôé áñ÷éêÜ ôï ñåýìá ID áõîÜíåôáé ó÷åäüí ãñáììéêÜ
ìå ôçí VDS, åíþ ãéá VDS õøçëüôåñç áðü ìéá ôéìÞ,
ãéá êÜèå VGS, ôï ID êáèßóôáôáé ó÷åäüí áíåîÜñôçôï
áðü ôçí VDS. Ç ðñþôç ðåñéï÷Þ ôùí ÷áñáêôçñéóôé-
êþí ïíïìÜæåôáé óõíÞèùò ðåñéï÷Þ ôñéüäïõ Þ ùìéêÞ
ðåñéï÷Þ, åíþ ç äåýôåñç ðåñéï÷Þêüñïõ. Óôçí ðåñéï÷Þ
êüñïõ ôï óôïé÷åßï ëåéôïõñãåß üôáí ÷ñçóéìïðïéåßôáé
ùò åíéó÷õôÞò, åíþ üôáí ëåéôïõñãåß óôçí ùìéêÞ ðåñé -
ï÷Þ, ôïýôï äñá ùò áíôßóôáóç åëåã÷üìåíç áðü ôÜóç.
Âñßóêåôáé èåùñçôéêÜ üôé óôçí ðåñéï÷Þ ôñéüäïõ ôï
ñåýìá ID äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
Ó÷. 4.19â.
(4.57) ×áñáêôçñéóôéêÝòåíüòMOSTðñïóáõîÞóåùòäéáýëïõ-n.
üðïõ Ê åßíáé ìéá óôáèåñÜ ðïõ åîáñôÜôáé áðü ôçí åõêéíçóßá ôùí öïñÝùí êáé áðü ôç ÷ùñçôéêüôçôá áíÜ ìï-
íÜäá åðéöÜíåéáò ìåôáîý ðýëçò êáé äéáýëïõ. W êáé L åßíáé áíôßóôïé÷á ôï åýñïò êáé ôï ìÞêïò ôïõ äéáýëïõ.
Ç ó÷Ýóç áõôÞ éó÷ýåé ãéá |VDS|<|VGS – VT|.
ÅîÜëëïõ óôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ ôï ñåýìá ID äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
(4.58)
ðïõ éó÷ýåé ãéá |VDS|>|VGS – VT|. Ç ó÷Ýóç áõôÞ óõíåðÜãåôáé áðüëõôç ðáñáëëçëßá ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí
óôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ, ç ïðïßá üìùò äåí ðáñáôçñåßôáé áêñéâþò óôçí ðñÜîç, ëüãù åíüò öáéíïìÝíïõ áíÜëï -
ãïõ ìå ôï öáéíüìåíïEarly óôá äéðïëéêÜ ôñáíæßóôïñ. Ðáñüëá áõôÜ èá ôç èåùñïýìå åäþ üôé éó÷ýåé ìå êáëÞ
ðñïóÝããéóç.
Áðü ôç ó÷Ýóç (4.58) ìðïñïýìå íá ðñïóäéïñßóïìå ôç äéáãùãéìüôçôá gm ôïõ MOSFET ðñïóáõîÞóåùò
ùò åîÞò:
(4.59)
94
Áðü ôç ó÷Ýóç (4.59) ðñïêýðôåé üôé ç äéáãùãéìüôçôá åîáñôÜôáé êáé áðü ôçí ôéìÞ ôçò ôÜóåùò VGS áõîá -
íüìåíç ìå áõôÞ.
Ç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ MOSFET ðñïóáõîÞóåùò äéáýëïõ-p åßíáé üìïéá ìå áõôÞ ôïõ äéáýëïõ-n, ìå ôç
äéáöïñÜ üôé öïñåßò ñåýìáôïò åßíáé ïé ïðÝò áíôß ãéá çëåêôñüíéá. Åðßóçò ïé ðïëéêüôçôåò ôùí ôÜóåùí êáé ïé
öïñÝò ôùí ñåõìÜôùí åßíáé áíôßèåôåò áð’ áõôÝò ôçò ðåñéðôþóåùò ôïõ äéáýëïõ-n (VDS, VGS<0). ÅîÜëëïõ ç
ìïñöÞ ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ID – VDS åßíáé ç ßäéá ìå áõôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 4.19â ìå ôçí ðáñáôÞñçóç ôïõ
áíôßèåôïõ ðñüóçìïõ ôùí ôÜóåùí VDS, VGS êáé ôïõ ñåýìáôïò ID.
4.19.2ËåéôïõñãßáôïõMOSFETáñáéþóåùòìåäßáõëïôýðïõ-n.
Ç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ MOSFET áñáéþóåùò äé-
áýëïõ-n åßíáé ç áêüëïõèç:
Ìå èåôéêÞ ôÜóç óôçí ðýëç ùò ðñïò ôçí ðçãÞ, ôá èå-
ôéêÜ öïñôßá óôçí ðýëç Ýëêïõí åðéðëÝïí åëåýèåñá çëå-
êôñüíéá ìÝóá óôï äßáõëï áðü ôçí ðåñéï÷Þ-n ôçò ðç-
ãÞò. Áíôßèåôá, ìå áñíçôéêÞ ôÜóç óôçí ðýëç ùò ðñïò
ôçí ðçãÞ, ôá áñíçôéêÜ öïñôßá óôçí ðýëç áðùèïýí
åëåýèåñá çëåêôñüíéá áðü ôï äßáõëï ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ
ôçò ðçãÞò, ìå áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá ðåñéï÷Þò
áñáéþóåùò óôçí åíäïöÜóç ïîåéäßïõ-äéáýëïõ êáé åðï-
ìÝíùò ôçí áýîçóç ôçò áíôéóôÜóåùò ìåôáîý ðçãÞò êáé
áðáãùãïý. Ãé’ áõôü êáé ï ôýðïò áõôüò MOSFET ìðï-
ñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò áíôßóôáóç åëåã÷üìåíç áðü
ôÜóç. Ãéá õøçëÞ áñíçôéêÞ ôÜóç ðýëçò, ç ðåñéï÷Þ Ó÷. 4.19ã.
áñáéþóåùò åêôåßíåôáé ìÝ÷ñé ôçí áíôßóôïé÷ç ðåñéï÷Þ ×áñáêôçñéóôéêÝòåíüòMOSFETáñáéþóåùòäéáýëïõ-n.
ôçò åðáöÞò pn óôçí áíôßèåôç ðëåõñÜ ôïõ äéáýëïõ êáé
óõíåðþò ðáýåé ôï ñåýìá ðçãÞò-áðáãùãïý. Ç áñíçôé -
êÞ ôÜóç ðýëçò, ãéá ôçí ïðïßá ï äßáõëïò ðáýåé íá åßíáé áãþãéìïò, åßíáé ç ôÜóçöñáãÞò (pinch-off voltage).
×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò áõôÞò åßíáé ìåñéêÜ Volt. Óå óõíÞèç ëåéôïõñãßá ôï õðüâáèñï åßíáé âñá÷õêõêëùìÝ-
íï ìå ôçí ðçãÞ.
Ôï MOSFET áñáéþóåùò ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ìå èåôéêÝò êáé áñíçôéêÝò ôÜóåéò ðýëçò. Óôï ó÷Þìá 4.19ã
äåéêíýïíôáé ôõðéêÝò ÷áñáêôçñéóôéêÝò MOSFET áñáéþóåùò.
Ïé ó÷Ýóåéò (4.57) êáé (4.58) ðïõ äßíïõí ôï ñåýìá ID ãéá ôï MOSFET ðñïóáõîÞóåùò éó÷ýïõí êáé ãéá
ôçí ðåñßðôùóç ôïõ MOSFET áñáéþóåùò. ÅîÜëëïõ åðåéäÞ óôï ôåëåõôáßï êáé ìå VGS=0 õößóôáôáé ñåýìá
áðáãùãïý, ìðïñïýìå üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ JFET íá ðñïóäéïñßóïìå êáé ôç äéáãùãéìüôçôÜ ôïõ ãé’
áõôÞ ôç óõíèÞêç. ¸ôóé áðü ôçí åîßóùóç (4.58) êáé ôïí ïñéóìü ôçò gm âñßóêïìå:
(4.60)
üðïõ
(4.61)
Õðåíèõìßæïìå üôé ôá IDSS êáé VT Ý÷ïõí áíôßèåôá ðñüóçìá óôá MOSFET áñáéþóåùò.
Áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ ID–VDS ôùí äýï ôýðùí MOSFET ìðïñïýìå íá ó÷åäéÜóïìå ôç ÷áñá-
êôçñéóôéêÞìåôáöïñÜò ID–VGS ãéá óôáèåñÞ ôÜóç VDS óôçí ðåñéï÷Þ êüñïõ. ¸ôóé áðü ôá ó÷Þìáôá 4.19â êáé
4.19ã ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ID–VGS èá Ý÷ïõí ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 4.19ä(á) êáé (â) áíôßóôïé÷á ãéá ôá
MOSFET ðñïóáõîÞóåùò êáé áñáéþóåùò. Êáé ïé äýï ÷áñáêôçñéóôéêÝò ðáñïõóéÜæïõí ìç ãñáììéêüôçôá, ç
ïðïßá öõóéêÜ åßíáé áíåðéèýìçôç, üôáí ôá óôïé÷åßá áõôÜ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôïõò óõíÞèåéò åíéó÷õôÝò.
Åíôïýôïéò óôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá, üðïõ êõñßùò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ôá MOSFET, ç ìç ãñáììéêüôçôá ôçò
95
Ó÷. 4.19ä.
×áñáêôçñéóôéêÝòìåôáöïñÜòMOSFET(á)ðñïóáõîÞóåùòêáé(â)áñáéþóåùò.
Ó÷. 4.19å.
ÓýìâïëáåíüòMOSFETäéáýëïõ-n(á)áñáéþóåùò,(â)ðñïóáõîÞóåùòêáé(ã)ãåíéêüóýìâïëïMOSFET.
÷áñáêôçñéóôéêÞò ID–VGS äåí åíï÷ëåß.
ÓõíçèéóìÝíá óýìâïëá ãéá MOSFET äéáýëïõ-n ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 4.19å. Ó’ áõôÜ ôï Â ðáñé-
óôÜíåé ôï õðüóôñùìá. Ãéá MOSFET äéáýëïõ-p ç äéåýèõíóç ôïõ âÝëïõò èá åßíáé áíôßèåôç.
4.20 Áõôïðüëùóç ôïõ JFET.
Ï åðéêñáôÝóôåñïò ôñüðïò ðïëþóåùò ôïõ JFET, óôç ÷ñÞóç ôïõ ùò åíéó÷õôéêïý óôïé÷åßïõ ìå êïéíÞ ðçãÞ,
åßíáé ç áõôïðüëùóç (ó÷. 4.20á). Ç áðáéôïýìåíç áñíçôéêÞ ôÜóç ðïëþóåùò VGS åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôçí áíôß-
óôáóç ðçãÞò Rs. ÄçëáäÞ:
VGS=–IDRs (4.62)
äåäïìÝíïõ üôé áðü ôçí Rg äåí äéÝñ÷åôáé ïõóéáóôéêÜ óõíå÷Ýò ñåýìá. Ç ðáñïõóßá ôïõ ðõêíùôÞ Cs åßíáé
áðáñáßôçôç êáé ç ôéìÞ ôïõ êáôÜëëçëç, þóôå íá äéÝñ÷åôáé áð’ áõôüí ç åíáëëáóóüìåíç óõíéóôþóá id ôïõ
ñåýìáôïò iD êáé íá ìçí êáôáíáëßóêåôáé éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò åîüäïõ óôçí Rs. Ç ôéìÞ áõôïý åêëÝãåôáé óôçí
ðñÜîç ôÝôïéá, þóôå óôçí êáôþôáôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò ç áíôßäñáóç 1/ùCs íá ìçí åßíáé ìåãáëýôåñç
áðü 0,1Rs.
Ç ó÷Ýóç (4.62) äßíåé
Óôï åðßðåäï ID, VGS áõôÞ ïñßæåé ôçí åõèåßáðïëþóåùò ìå êëßóç –1/Rs, ç ïðïßá äéÝñ÷åôáé áðü ôçí áñ÷Þ
ôùí áîüíùí. Ôï óçìåßï ðïëþóåùò Q âñßóêåôáé üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 4.20â.
Óôï êýêëùìá ôïõ áðáãùãïý êáé ãéá ôï ñåýìá ID Ý÷ïìå:
VDD=VDS+ID(Rd+Rs)
áðü ôçí ïðïßá ëáìâÜíïìå:
96
Ó÷. 4.20á.
Åíéó÷õôÞòìåáõôïðüëùóçôïõJFET.
(4.63)
ÊáôÜ ôç ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ êõêëùìÜôùí åíüò åßäïõò, ðñÝðåé ç äéáóðïñÜ ôùí óçìåßùí ëåéôïõñãßáò ôùí óôïé÷åßùí íá åßíáé üóï
ôï äõíáôüí ìéêñÞ ãéá ôçí áðïöõãÞ ðáñáìïñöþóåùò ôïõ óÞìáôïò óå ìåñéêÜ êõêëþìáôá. Ç äéáóðïñÜ ôùí óçìåßùí ëåéôïõñãßáò åß-
íáé áíáðüöåõêôç, ãéáôß ïé ôéìÝò ôùí Vp êáé IDSS ôùí JFET, ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü ôïí áõôü êáôáóêåõáóôÞ, åßíáé äõíáôüí íá Ý÷ïõí
äéáöïñÜ Ýùò 5 ðñïò 1 áðü óôïé÷åßï óå óôïé÷åßï. ¸ôóé äýï óôïé÷åßá ìå ÷áñáêôçñéóôéêÝò ìåôáöïñÜò äéáöïñåôéêÝò (ó÷. 4.20ã), èá
Ý÷ïõí åíôåëþò äéáöïñåôéêÜ óçìåßá çñåìßáò Q1 êáé Q2.
Ìðïñïýìå íá åëáôôþóïìå ôç äéáóðïñÜ áõôÞ ôùí óçìåßùí ëåéôïõñãßáò, áí åñãáóèïýìå ùò åîÞò:
ÅéóÜãïìå óôï ó÷Þìá 4.20á óå óåéñÜ ðñïò ôçí Rg ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò VGG, ç ïðïßá ðïëþíåé ôçí ðýëç èåôéêÜ ùò ðñïò ôç
ãåßùóç (ó÷. 4.20ä). Ôüôå ç ó÷Ýóç (4.62) ãñÜöåôáé ùò:
VGS=VGG – ID Rs (4.64)
áðü ôçí ïðïßá ëáìâÜíïìå:
(4.65)
ÁõôÞ ïñßæåé íÝá åõèåßá ðïëþóåùò, ðïõ ôÝìíåé ôïí Üîïíá ôùí VGS óôï óçìåßï +VGG, áëëÜ Ý÷åé êëßóç –1/Rs. Áí ôþñá áõîÞ-
óïìå êáé ôçí ôéìÞ ôçò Rs óå Rs´, ç íÝá åõèåßá ðïëþóåùò èá äßíåé ëéãüôåñï äéáóðáñìÝíá óçìåßá ëåéôïõñãßáò, Q1´ êáé Q2´ (ó÷.
4.20ã). Åßíáé ðñïöáíÝò üôé áýîçóç ôçò Rs ÷ùñßò ÷ñÞóç ôçò ðçãÞò VGG ïäçãåß óå ëåéôïõñãßá üëùí ôùí JFET ìå ðáñáìüñöùóç.
Óôçí ðñÜîç ç ðçãÞ VGG êáé ç áíôßóôáóç Rg áíôéêáèßóôáíôáé áðü ôï äéáéñÝôç ôÜóåùò R1, R2, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 4.20å.
Ïé ôéìÝò ôùí R1 êáé R2 åßíáé ôÝôïéåò þóôå:
Ó÷. 4.20ã.
ÌåôçíðñïóèÞêçôçòðçãÞòôÜóåùòVGG êáéìåôçíáý-
Ó÷. 4.20â. îçóçôçòRs åðéôõã÷ÜíåôáéìéêñüôåñçäéáóðïñÜôùíóç-
Åõèåßáðïëþóåùòôïõó÷Þìáôïò4.20á. ìåßùíçñåìßáò.
97
(4.66)
Ç R3, ðïõ äåí åðçñåÜæåé ôçí ðüëùóç ôçò ðýëçò, åðåéäÞ äåí ðåñíÜ áð’ áõôÞ óõíå÷Ýò ñåýìá, ìðïñåß íá Ý÷åé ðïëý õøçëÞ ôéìÞ
(ôçò ôÜîåùò ôùí ÌÙ).
Óôïêýêëùìáôïõó÷Þìáôïò4.20åãéáVDD=20V,ôïóçìåßïçñåìßáòôïõJFETðñÝðåéíáåßíáéID=2mÁ,
VDS=6V.ÍáðñïóäéïñéóèïýíêáôÜëëçëåòôéìÝòôùíáíôéóôÜóåùíëáìâÜíïíôáòõðüøçüôéçáíôßóôáóçRg äåí
ðñÝðåéíáåßíáéìéêñüôåñçáðü1ÌÙ.ÔïJFET÷áñáêôçñßæåôáéáðüIDSS=18mA,Vp=–3V.
Ëýóç:
Áðü ôï êýêëùìá ôïõ áðáãùãïý Ý÷ïìå ìå âÜóç ôç ó÷Ýóç (4.63)
(4.67)
ÅîÜëëïõ áðü ôç ó÷Ýóç (4.50) èá Ý÷ïìå:
Ôüôå (ó÷. 4.20ä):

VG=VGG=IDRs –2 (4.68)
üðïõ áðü ôï ó÷Þìá 4.20å
(4.69)
êáé
(4.70)
ìå R3=0.
Ðáñáôçñïýìå, üôé ïé äéáèÝóéìåò åîéóþóåéò âÜóåé ôùí äåäïìÝíùí åßíáé êáôÜ ìßá ëéãüôåñåò áðü ôïõò
áãíþóôïõò. Ãé’ áõôü åðéëÝãïìå «áõèáßñåôá» ôçí ôéìÞ åíüò áðü ôïõò áãíþóôïõò, ïðüôå ïé ôéìÝò ôùí õðïëïß-
ðùí áãíþóôùí èá åßíáé äõíáôüí íá ðñïóäéïñéóèïýí. Áí ïé áðáéôÞóåéò ôïõ ðñïâëÞìáôïò ôï åðéôñÝðïõí,
Ó÷. 4.20ä. Ó÷. 4.20å.

ÊýêëùìáðïëþóåùòôïõJFETãéáôçíåëÜôôùóçôçòäé- ÁíôéêáôÜóôáóçôçòðçãÞòôÜóåùòVGG ôïõ
áóðïñÜòôùíóçìåßùíçñåìßáò. ó÷Þìáôïò4.20äáðüäéáéñÝôçôÜóåùò.
98
êáôáëëçëüôåñç åêëïãÞ èá åßíáé ìßá êÜðùò õøçëÞ ôéìÞ ôçò Rs, ç ïðïßá èá ïäçãÞóåé óå åðáñêÞ óôáèåñü-
ôçôá ôïõ óçìåßïõ çñåìßáò. ¸ôóé, ëáìâÜíïíôáò ôçí Rs ßóç ðñïò 3,3kÙ ð.÷. âñßóêïìå áðü ôçí (4.67)
Rd=7–3,3 Þ Rd=3,7kÙ
ÅðåéäÞ áðü ôç ó÷Ýóç (4.68) èá Ý÷ïìå:
VGG=2´3,3–2=4,6V
Ôüôå áðü ôéò ó÷Ýóåéò (4.69) êáé (4.70) âñßóêïìå:
R1=4,35ÌÙ êáé R2=1,3MÙ
Ãéá íá áðïöýãïìå ôéò ìåãÜëåò ôéìÝò ôùí R1 êáé R2 ìðïñïýìå íá åðéëÝîïìå ôçí R3=1ÌÙ, ïðüôå, ìå
ðëçñïýôáé ç óõíèÞêç Rg ³ 1ÌÙ êáé ïé R1 êáé R2 ìðïñïýí íá ðÜñïõí ð.÷. ôéò ôéìÝò
R1=43,5kÙ êáé R2=13kÙ.

4.21 Ðüëùóç ôïõ MOSFET.
Ï ôñüðïò áõôïðïëþóåùò ôùí JFET ìðïñåß íá ÷ñçóéìï-

ðïéçèåß êáé óôçí ðåñßðôùóç ôùí MOSFET áñáéþóåùò,
ãéáôß ç áðáéôïýìåíç VGS åßíáé áíÜóôñïöç. Äåí ìðïñåß
üìùò íá ÷ñçóéìïðïéçèåß óôçí ðåñßðôùóç ôïõ MOSFET
ðñïóáõîÞóåùò, ãéáôß áðáéôåßôáé ïñèÞ ðüëùóç ôçò ðýëçò ùò
ðñïò ôçí ðçãÞ.
Óôï ó÷Þìá 4.21 ðáñïõóéÜæåôáé Ýíáò ôñüðïò ðïëþóåùò
ôïõ MOSFET ðñïóáõîÞóåùò äéáýëïõ-n. Åöüóïí äåí õöß-
óôáôáé ñåýìá ðýëçò IG, äåí äéÝñ÷åôáé óõíå÷Ýò ñåýìá áðü
ôçí Rf, ïðüôå Ó÷. 4.21.
Êýêëùìá ðïëþóåùò åíüò MOSFET ðñïóáõîÞ-
VGS=VDS (4.71) óåùò.
Ç áíôßóôáóç Rf ëáìâÜíåé õøçëÞ ôéìÞ, 10ÌÙ Þ áíþôåñç, þóôå ç åðßäñáóÞ ôçò óôï óÞìá íá åßíáé üóï ôï
äõíáôüí ìéêñüôåñç.
4.22 Ðáñáìüñöùóç óôïõò åíéó÷õôÝò ìå FET.
Áò èåùñÞóïìå ôç ó÷Ýóç (4.50) ãñáììÝíç óôç ìïñöÞ:
(4.72)
üðïõ iD=ID+id êáé õGS=VGS+õgs

Áíôéêáèéóôþíôáò ôçí ôéìÞ ôçò õGS óôçí (4.72) èá Ý÷ïìå:
Áðü ôïõò üñïõò ôïõ äåõôÝñïõ ìÝëïõò, ï IDSS [1– (VGS/Vp)2] áíôéóôïé÷åß óôï ñåýìá ID, åíþ ïé Üëëïé äýï óôï ñåýìá id.
Ï üñïò 2IDSS[1–(VGS/Vp)](õgs/Vp) åßíáé áíÜëïãïò ðñïò ôï óÞìá åéóüäïõ êáé áðïôåëåß ôï ÷ñÞóéìï üñï, åíþ ï üñïò IDSSõgs2/Vp2
åßíáé ðçãÞ ðáñáìïñöþóåùò ãéá ôï óÞìá åîüäïõ, ãéáôß ðñïêáëåß ôçí åìöÜíéóç áíùôÝñùí áñìïíéêþí óå áõôü.
ÌÝôñï ôçò ðáñáìïñöþóåùò ôïõ óÞìáôïò óôçí Ýîïäï áðïôåëåß ôï ðçëßêïí ôïõ ìç ãñáììéêïý üñïõ ðñïò ôï ãñáììéêü, äçëáäÞ:
99
Óýìöùíá ìå áõôÜ, ãéá íá åßíáé ç ðáñáìüñöùóç áìåëçôÝá èá ðñÝðåé:
õgs<<2½Vp–VGS½
Ç óõíèÞêç áõôÞ óõíÞèùò éêáíïðïéåßôáé ãéá ôïõò åíéó÷õôÝò ìéêñþí óçìÜôùí óôçí ðñÜîç, þóôå ç ðáñáìüñöùóç íá èåùñåßôáé
ìéêñÞ.
1. Íáðñïóäéïñéóèåßôïóçìåßïçñåìßáòôïõôñáíæß-
óôïñ óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4.23á üôáí
IB=20ìÁ,VÂÅ=0,5Vêáéâ=100.Íááãíïçèåßôï
ICBO.ÐïéáåßíáéçáðáéôïýìåíçôéìÞôçòRB êáé
ðïéáçêáôáíÜëùóçóõëëÝêôç;
(Áð.:2mA,10V,975kÙ,20mW)
Ó÷. 4.23á.
2. Óôïõò 25ïC ôï ñåýìá ICBO ôïõ ôñáíæßóôïñ ôïõ

ó÷Þìáôïò4.23âåßíáé0,5ìÁ,äéðëáóéÜæåôáéäåãéá
êÜèåÜíïäïôçòèåñìïêñáóßáòáõôïýêáôÜ6ïC.
ÍáðñïóäéïñéóèåßáíáëõôéêÞó÷Ýóçðïõíáóõí-
äÝåéôïñåýìáICBO ìåôçèåñìïêñáóßá.×ñçóéìï-
ðïéþíôáòôçó÷ÝóçáõôÞêáéåêêéíþíôáòáðüâá-
óéêÝòáñ÷ÝòíáõðïëïãéóèåßçìåôáâïëÞôùíóõ-
íôåôáãìÝíùíôïõóçìåßïõëåéôïõñãßáòôïõôñáíæß-
óôïñ, üôáí áõôü èåñìáßíåôáé áðü 25ïC óôïõò
73ïC. Äßíïíôáé: â=100, VBE=0,2V, ìðïñïýí äå
åäþíáèåùñçèïýíáíåîÜñôçôáôçòèåñìïêñáóß-
áò. Ìðïñåß íá èåùñçèåß üôé êáôÜ ðñïóÝããéóç
IC=–IE.
(Áð.:2(è-31)/6ìÁ,0,56mA,4,43V) Ó÷. 4.23â.
3. Ãéáôïêýêëùìáôïõó÷Þìáôïò4.23ãíáðñïóäéï-
ñéóèåß áðü âáóéêÝò áñ÷Ýò ï óõíôåëåóôÞò óôáèå-
ñüôçôáò SI ôïõ ICBO. Ôï åðéèõìçôü óçìåßï ëåé-
ôïõñãßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï êýêëùìá áõôü åß-
íáé IC=1mA êáé VCE=5V. Íá ðñïóäéïñéóèïýí
êáôÜëëçëåòôéìÝòôùíùìéêþíóôïé÷åßùíôïõêõ-
êëþìáôïò ãéá SI=10. Äßíïíôáé VBE=0,7V,
â=100êáéICBO@ 0.
(Áð.:(1+RB/RE,50kÙ,11kÙ,4kÙ)
Ó÷. 4.23ã.
100
4. Ôïåðéèõìçôüóçìåßïëåéôïõñãßáòôïõôñáíæßóôïñ
óôïêýêëùìáôïõó÷Þìáôïò4.23äåßíáéVCE=3V
êáéIC=2mA.Áíâ=70,VBE=0,7VêáéICBO@ 0,
íá ðñïóäéïñéóèïýí êáôÜëëçëåò ôéìÝò ãéá ôéò
áíôéóôÜóåéòRC êáéRÂ.ÓôçóõíÝ÷åéáíáðñïóäé-
ïñéóèåßïóõíôåëåóôÞòóôáèåñüôçôáòôïõâ,üôáí
ôïôåëåõôáßïìåôáâÜëëåôáéìåôáîý70êáé100.
(Áð.:80,5kÙ,11,5kÙ,1,9ìÁ)
Ó÷. 4.23ä.
5. Ãéá ôï ôñáíæßóôïñ ôïõ åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò

4.23å,VBE=0,7VêáéICBO@ 0,åíþçôéìÞôïõâ
åßíáéìåôáîý60êáé300.ÇôÜóçVCE ðñÝðåéãéá
ôéò ôéìÝò áõôÝò ôïõ â íá åßíáé ìåôáîý 4 êáé 6V,
åíþ ôï ñåýìá óõëëÝêôç êáé ç ôÜóç VÅ ãéá
VCE=4V íá åßíáé 2mA êáé 2V áíôßóôïé÷á. Ç
ôÜóç ðïëþóåùò VCC åßíáé 16V. Íá ðñïóäéïñé-
óèïýí ïé áíáãêáßåò ôéìÝò ôùí óôïé÷åßùí R1, R2,
RC,RÅ êáéçôéìÞôïõóõíôåëåóôÞóôáèåñüôçôáò
ôïõâ.
(Áð.:84,6kÙ,17,6kÙ,5kÙ,1kÙ,1,4ìÁ)
Ó÷. 4.23å.
6. Íááðïäåßîåôåüôéôïóçìåßïçñåìßáòôïõôñáíæß-
óôïñóôïêýêëùìáôïõó÷Þìáôïò4.23óôåßíáéïõ-
óéáóôéêÜ áíåîÜñôçôï áðü ôéò ìåôáâïëÝò ôïõ â
ôïõ ôñáíæßóôïñ, áí â>>1 êáé R1R2/(R1+R2)
<<(â+1)RE.ÍáîåêéíÞóåôåáðüâáóéêÝòáñ÷Ýò
êáéíááðïäåßîåôåôçó÷Ýóçðïõèá÷ñçóéìïðïé-
Þóåôå.Íáðñïóäéïñßóåôåôïóçìåßïçñåìßáòôïõ
ôñáíæßóôïñ ãéá ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò
4.23óô, áí VCC=12V, R1=41,1kÙ, R2=13,2kÙ,
RC=2kÙ, â=100, ICBO@0, VBE=0,7V êáé
RE=1kÙ.
(Áð.:2mA,6V)
Ó÷. 4.23óô.
101
7. Ãéá ôï ôñáíæßóôïñ óôïí åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò

4.23æéó÷ýïõíóôïóçìåßïëåéôïõñãßáòôïõâ=100,
VBE=0,7VêáéICBO@ 0.Íáðñïóäéïñéóèåßôïóç-
ìåßïëåéôïõñãßáòôïõ.ÁíôïâëáìâÜíåéôéìÝòìåôá-
îý40êáé150íáðñïóäéïñéóèïýíïéáêñáßåòôéìÝò
ôïõIC êáéïóõíôåëåóôÞòóôáèåñüôçôáòôïõâ.
(Áð.:0,995mA,5,025V,5,33ìÁ)
Ó÷. 4.23æ.
8. ÔïJFETôïõêõêëþìáôïòôïõó÷Þìáôïò4.23ç÷á-
ñáêôçñßæåôáé áðü Vp=–6V êáé IDSS=8mA. Íá
ðñïóäéïñßóåôå ôçí ôéìÞ ôçò áíôéóôÜóåùò Rs þóôå
ãéá VDD=15V êáé RD=2,5kÙ ç ôÜóç çñåìßáò Vo
íáåßíáé10V.
(Áð.:1,5kÙ)
Ó÷. 4.23ç.
9. Íá ðñïóäéïñßóåôå ôï óçìåßï çñåìßáò ôïõ JFET

óôïêýêëùìáôïõó÷Þìáôïò4.20åãéáVDD=18V,
R1=5kÙ, R2=1,5kÙ, R3=2ÌÙ, Rd=3,3kÙ êáé
Rs=2,7kÙ. To JFET ÷áñáêôçñßæåôáé áðü
IDSS=16mAêáéVp=–3V.
(Áð.:2,23mA,4,62V)
10. ÃéáôïMOSFETôïõêõêëþìáôïòôïõó÷Þìáôïò
4.23è éó÷ýïõí VÔ=1V êáé K=25ìÁ/V2 üôáí
W=L.ÍáõðïëïãéóèåßçôéìÞôçòáíôéóôÜóåùò
RL þóôå ôï óçìåßï çñåìßáò íá åßíáé (100ìÁ,
3V).ÐïéáôéìÞèáÞôáíêáôÜëëçëçãéáôçíáíôß-
óôáóçRf;
(Áð.:60kÙ,>2ÌÙ)
Ó÷. 4.23è.
Kef5amikra.qxd 23/6/2008 2:53 Page 102
5 ANAËÕÓÇ ÔÙÍ ÅÍÉÓ×ÕÔÉÊÙÍ

ÂÁÈÌÉÄÙÍ ÌÅ ÔÑÁÍÆÉÓÔÏÑ
Óôï êåöÜëáéï áõôü ðñïóäéïñßæïìå ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá ìéáò åíéó÷õôéêÞò âáèìßäáò, üðùò åßíáé
ç åíßó÷õóç ôÜóåùò, ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò, ç åíßó÷õóç éó÷ýïò, ç áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ç áíôßóôáóç åîüäïõ
áõôÞò. Ôï åíéó÷õôéêü óôïé÷åßï åßíáé ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ Þ ôï FET (ìïíïðïëéêü) ôñáíæßóôïñ. Èåùñïýìå
üôé ôï ìÝãåèïò (ðëÜôïò) ôïõ óÞìáôïò (ñåýìá Þ ôÜóç) åßíáé ðïëý ìéêñü óå ó÷Ýóç ìå ôá áíôßóôïé÷á óõíå÷Þ
ìåãÝèç, ñåýìáôá Þ ôÜóåéò ðïëþóåùò. Ï ðñïóäéïñéóìüò ãßíåôáé ìå áíÜëõóç ôïõ éóïäýíáìïõ ìéêñþí óçìÜ-
ôùí ôïõ åíéó÷õôÞ êáé óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò, üðïõ éó÷ýåé ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ôñáíæßóôïñ ðïõ
áíáðôýóóïìå. Óôï ôÝëïò óõãêñßíïìå ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò áíáëýóåùò, ãéá íá ãíùñßæïìå ôá ðëåïíåêôÞìá-
ôá êáé ìåéïíåêôÞìáôá ôïõ êÜèå ôñüðïõ óõíäÝóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ óôéò åíéó÷õôéêÝò âáèìßäåò.
5.1 Éóïäýíáìï êýêëùìá åíéó÷õôÞ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá.
ÊáôÜ ôç ãñáöéêÞ áíÜëõóç ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü, åßäáìå üôé, áí õðÜñ÷åé ðçãÞ óÞìáôïò, ç óôéã-
ìéáßá ôéìÞ, ãéá ðáñÜäåéãìá ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç ôïõ ôñáíæßóôïñ, áðïôåëåßôáé áðü äýï óõíéóôþóåò: ôç
óõíå÷Þ óõíéóôþóá, ç ïðïßá êáèïñßæåôáé áðü ôçí ðüëùóç ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé ôçí åíáëëáóóüìåíç óõíéóôþ-
óá, ðïõ ïöåßëåôáé óôçí ôÜóç Þ óôï ñåýìá ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò. Áí èåùñÞóïìå ôï ðëÜôïò ôçò ôåëåõôáßáò
ðïëý ìéêñü óõãêñéôéêÜ ìå ôç óõíå÷Þ óõíéóôþóá, ïé ìåôáêéíÞóåéò ôïõ óçìåßïõ ëåéôïõñãßáò ðÜíù óôç äõíá-
ìéêÞ åõèåßá öüñôïõ, áðü ôéò äýï ðëåõñÝò ôçò èÝóåùò çñåìßáò ôïõ, èá ãßíïíôáé óå ìéêñÝò ó÷åôéêÜ áðïóôÜ-
óåéò. ËÝìå üôé ï åíéó÷õôÞò ëåéôïõñãåß ôüôå ìå óõíèÞêåò ìéêñþí óçìÜôùí.
ÅÜí åðéðëÝïí õðïèÝóïìå, üôé ôï ôñáíæßóôïñ ìå ôéò óõíèÞêåò áõôÝò óõìðåñéöÝñåôáé ùò ãñáììéêü óôïé-
÷åßï, ç åíáëëáóóüìåíç óõíéóôþóá ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç èá Ý÷åé ôçí ßäéá áêñéâþò ìïñöÞ ìå ôï óÞìá. Èá
ìðïñåß äå áõôÞ íá ðñïóäéïñéóèåß ìå áíÜëõóç ôïõ éóïäýíáìïõ êõêëþìáôïò ôïõ åíéó÷õôÞ óôï åíáëëáóóü-
ìåíï, ôï ïðïßï ðñïêýðôåé ìåôÜ áðü áíôéêáôÜóôáóç üëùí ôùí óôïé÷åßùí ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ åíéó÷õôÞ ìå
ôá éóïäýíáìÜ ôïõò óôï åíáëëáóóüìåíï. Ôï áðëïõóôåõìÝíï ôïýôï êýêëùìá áðïôåëåß ôï éóïäýíáìï êýêëù-
ìá ôïõ åíéó÷õôÞ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá (âë. ðáñÜãñ. 2.12, ôçí áíÜëïãç ðåñßðôùóç äéüäùí).
¸ôóé, óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.1á èåùñïýìå ôá áêüëïõèá:
– Ïé áíôéóôÜôåò åßíáé êáèáñÜ ùìéêïß, äçëáäÞ óõìðåñéöÝñïíôáé óôï óõíå÷Ýò üðùò êáé óôï åíáëëáóóü-
ìåíï.
– Ïé ðõêíùôÝò C êáé CÅ óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò Ý÷ïõí áíôßäñáóç 1/ùC, ðñáêôéêÜ ìçäåíéêÞ óå óý-
ãêñéóç ìå ôç óõíïëéêÞ óå óåéñÜ ìå áõôïýò áíôßóôáóç Þ ôçí áíôßóôáóç ðïõ åßíáé óõíäåìÝíç ðáñÜëëç-
ëá ìå áõôïýò.
– Ïé ðçãÝò óõíå÷ïýò ðïëþóåùò óôï åíáëëáóóüìåíï äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá, ðïõ óçìáßíåé üôé äåí
Ý÷ïõí åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç, ãéá íá ðñïêáëÝóåé ðôþóç ôÜóåùò ç äéÝëåõóç åíáëëáóóüìåíïõ ñåýìáôïò
áðü áõôÝò.
– Ôï ôñáíæßóôïñ Ý÷åé Ýíá éóïäýíáìï êýêëùìá, ôï ïðïßï èá ãíùñßóïìå ðéï êÜôù êáé ôï ïðïßï áíôéóôïé-
÷åß óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò ðñïò ôï óÞìá.
Ìå ôéò ðáñáäï÷Ýò áõôÝò, ôï éóïäýíáìï ôïõ åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 5.1á åßíáé üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï
ó÷Þìá 5.1â. Óå ôïýôï ç RÅ Ý÷åé ðáñáëåéöèåß, ãéáôß ï ðõêíùôÞò CÅ ôç âñá÷õêõêëþíåé ïõóéáóôéêÜ óôï åíáë-
ëáóóüìåíï.
103
Óôç óõíÝ÷åéá, êáé ìå ôçí ðñïûðüèåóç üôé åßíáé
ãíùóôü ôï éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ, ôï êýêëùìá
ôïõ ó÷Þìáôïò 5.1â áíáëýåôáé êáé ðñïóäéïñßæïíôáé ïé
åíéó÷ýóåéò ñåýìáôïò iL/i1, ôÜóåùò õï/õ1 Þ õï/õs, êá-
èþò êáé ôá ëïéðÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ åíé-
ó÷õôÞ.
5.2 Õâñéäéêü éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ.
Áò èåùñÞóïìå ôï ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíïý
åêðïìðïý, üðïõ Ý÷åé ðïëùèåß óå êáôÜëëçëï óçìåßï Ó÷. 5.1á.
çñåìßáò. Áí ôï ðëÜôïò ôïõ óÞìáôïò åßíáé ðïëý ìéêñü, Åíéó÷õôÞò ìå êïéíü åêðïìðü.
þóôå ïé ðñïêáëïýìåíåò ìåôáôïðßóåéò ôïõ óçìåßïõ
çñåìßáò íá åßíáé êé áõôÝò ðïëý ìéêñÝò, ìðïñïýìå íá
äå÷èïýìå üôé ïé ìåôáâïëÝò óôéò ôéìÝò ôùí óôáèåñþí
ìåãåèþí IB, VBE, IC, VCE óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò
ãñáììéêÜ. ¸ôóé, ãéá ôéò áíôßóôïé÷åò ìåôáâïëÝò ib, õbe,
ic, õce ìðïñïýìå íá ãñÜøïìå ôéò áêüëïõèåò ó÷Ýóåéò:
õ be = h ie i b + h re õ ce
(5.1)
i c = h fe i b + h oe õ ce
Ïé åîéóþóåéò (5.1) åßíáé ðñïóåããéóôéêÝò êáé ìðïñïýí íá äé-
êáéïëïãçèïýí ùò åîÞò:
Áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ êáé åîüäïõ ôùí ó÷çìÜôùí Ó÷. 5.1â.
4.4â êáé 4.4ã, ðáñáôçñïýìå üôé ìðïñïýìå íá äå÷èïýìå ð.÷. ôçí Éóïäýíáìï êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíïý åêðïìðïý óôï
ôÜóç õÂÅ êáé ôï ñåýìá iC ùò óõíáñôÞóåéò ôïõ ñåýìáôïò iÂ êáé ôçò
åíáëëáóóüìåíï.
ôÜóåùò õCE. Ôïýôï ãñÜöåôáé ìáèçìáôéêÜ ùò:
õBE = fB (iB , õCE ) (5.2)
iC = fC (iB , õCE )
Áí èåùñÞóïìå ìéêñÝò ìåôáâïëÝò óôá ìåãÝèç iÂ êáé õCE, ëáìâÜíïìå ôéò áêüëïõèåò ìåôáâïëÝò ôùí õBE êáé iC:
∂fB ∂fB
ΔõBE ≅ dõBE = diB + dõCE
∂iB ∂õCE
(5.3)
∂fC ∂fC
Δi C ≅ diC = diB + dõCE
∂iB ∂õCE
Ïé ó÷Ýóåéò áõôÝò åêöñÜæïõí ãñáììéêÞ åîÜñôçóç ôùí ìåãåèþí õÂÅ êáé iC áðü ôá iÂ êáé õCE, ìå ôçí ðñïûðüèåóç üôé ïé ìåôá-
âïëÝò ôïõò åßíáé ìéêñÝò, äçëáäÞ ôï óôïé÷åßï ëåéôïõñãåß óå óõíèÞêåò ìéêñþí óçìÜôùí. Èåùñþíôáò üôé ôá äéáöïñéêÜ áðïôåëïýí ôéò
åíáëëáóóüìåíåò óõíéóôþóåò ôùí áíôéóôïß÷ùí ìåãåèþí, ð.÷. üôé dõÂÅ=õbe, üðïõ õÂÅ=VÂÅ+õbe êáé äßíïíôáò êáôÜëëçëïõò óõìâï-
ëéóìïýò óôéò ìåñéêÝò ðáñáãþãïõò, ëáìâÜíïìå ôéò åîéóþóåéò (5.1).
Ïé ó÷Ýóåéò (5.1) áðïôåëïýí ôï ìáèçìáôéêü éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï åíáëëáóóüìåíï, ïé äå ðïóü-
ôçôåò hje (j=i,r,f, Þ o) ôéò õâñéäéêÝò ðáñáìÝôñïõò ôïõ ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý. Ç öõóéêÞ
óçìáóßá ôïýôùí ðñïêýðôåé áðü ôá áêüëïõèá:
ÈÝôïíôáò óôçí ðñþôç áðü ôéò (5.1) õce=0, ïðüôå ç õCE=VCE èá åßíáé óôáèåñÞ, âñßóêïìå:
υ
h ie = be
i ib υ = σταθερÞ
CE
ÄçëáäÞ, ç ðáñÜìåôñïò hie áðïôåëåß ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ óôïé÷åßïõ ìå êïéíü åêðïìðü, üôáí ç Ýîï-
äüò ôïõ åßíáé âñá÷õêõêëùìÝíç óôï åíáëëáóóüìåíï.
Ïìïßùò âñßóêïìå üôé:
υ
h re = be
υce i = σταθερü
B
104
äçëáäÞ, ç hre áðïôåëåß ôï ëüãï ìåôáöïñÜò ôÜóåùò áðü ôçí Ýîïäï óôçí åßóïäï, ìå ôçí ôåëåõôáßá áíïéêôÞ
óôï åíáëëáóóüìåíï (åíßó÷õóç ôÜóåùò êáôÜ ôçí áíÜóôñïöç öïñÜ ìå ôçí åßóïäï áíïéêôÞ óôï åíáëëáóóü-
ìåíï).
Ìå üìïéï ôñüðï
i
h fe = c
i b υ = σταθερÞ
CE
äçëáäÞ, ç hfe åßíáé ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò êáôÜ ôçí ïñèÞ öïñÜ ìå ôçí Ýîïäï âñá÷õêõêëùìÝíç óôï åíáëëáó-
óüìåíï (éóïäýíáìï ôïõ â ôïõ ôñáíæßóôïñ).
ÔÝëïò
i
h oe = c
υce i = σταθερü
B
äçëáäÞ, hoe åßíáé ç áãùãéìüôçôá åîüäïõ ìå áíïéêôÞ ôçí åßóïäï.
Ïé äåßêôåò ôùí ðáñáìÝôñùí Ý÷ïõí åðéëåãåß Ýôóé þóôå íá äçëþíïõí, ï ìåí ðñþôïò ôï åßäïò ôçò ðáñáìÝ-
ôñïõ, ï äå äåýôåñïò üôé áíáöÝñïíôáé óå óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý. Íá óçìåéùèåß üôé áõôÝò äåí Ý÷ïõí ßäéåò
äéáóôÜóåéò. ¸ôóé ìå âÜóç ôéò ó÷Ýóåéò (5.1) êáé ôç öõóéêÞ óçìáóßá êÜèå ìéáò ôùí ðáñáìÝôñùí h ó÷åäéÜ-
æïìå ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ôñáíæßóôïñ üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.2. Ôïýôï ïíïìÜæåôáé õâñéäéêü
éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ ãéá ìéêñÜ (áóèåíÞ) óÞìáôá êáé óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò. Õâñéäéêü, ãéáôß ïé ðá-
ñÜìåôñïé h äåí Ý÷ïõí üëåò ôéò ßäéåò äéáóôÜóåéò.
Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôùí õâñéäéêþí ðáñáìÝôñùí ãéá ôï ôñáíæßóôïñ BC238 óôï óçìåßï çñåìßáò
VCE=5V, IC=2mÁ êáé óôç óõ÷íüôçôá f=1kHz åßíáé ïé áêüëïõèåò:
h ie = 2,7 kÙ h re = 1,5 × 10 −4
h fe = 222 h oe = 18 ìS
Ïé ôéìÝò ôùí ðáñáìÝôñùí hre êáé hoe åßíáé ðïëý ìéêñÝò, þóôå, óõíÞèùò, óôçí ðñÜîç íá èåùñïýíôáé ìç-
äåíéêÝò. ¸ôóé óõ÷íÜ áãíïïýíôáé, ìå áðïôÝëåóìá ôï éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ ôïõ ó÷Þìáôïò 5.2(á) íá
áðëïðïéåßôáé óå áõôü ôïõ ó÷Þìáôïò 5.2(â). Ôï ôåëåõôáßï èá ÷ñçóéìïðïéïýìå óôï åîÞò ùò ôï éóïäýíáìï ôïõ
ôñáíæßóôïñ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá êáé óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò.
ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé ìðïñïýìå íá áíáðôýîïìå áíÜëïãá ìå ôï ó÷Þìá 5.2(á) õâñéäéêÜ éóïäýíáìá
ôïõ ôñáíæßóôïñ óå ëåéôïõñãßá, ìå êïéíÞ âÜóç êáé êïéíü óõëëÝêôç. Ç äéáäéêáóßá åßíáé áêñéâþò ç ßäéá ìå
áõôÞ ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíü åêðïìðü. Ëüãù üìùò ôçò áðëüôçôáò ôïõ éóïäýíáìïõ ôïõ
ó÷Þìáôïò 5.2(â), áëëÜ êáé äéüôé ïé êáôáóêåõáóôÝò ôùí ôñáíæßóôïñ äßíïõí ôéìÝò ôùí hie êáé hfe ìüíï, äåí
êñßíåôáé óêüðéìï íá áíáöåñèïýìå óôá Üëëá õâñéäéêÜ éóïäýíáìá. ¸ôóé, óôçí áíÜëõóç ôùí åíéó÷õôéêþí
âáèìßäùí óå óýíäåóç ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíÞ âÜóç Þ êïéíü óõëëÝêôç èá ÷ñçóéìïðïéÞóïìå ôï áðëïðïéç-
ìÝíï éóïäýíáìï ôïõ ó÷Þìáôïò 5.2(â) êáôÜëëçëá ðñïóáíáôïëéóìÝíï.
Ó÷. 5.2.
(á) Õâñéäéêü éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá óå óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý, (â) ôï (á) áðëïðïéçìÝíï.
105
5.3 Ôï õâñéäéêü-ð éóïäýíáìï.
¸íá Üëëï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ôñáíæßóôïñ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá åßíáé ôï ëåãüìåíï õâñéäéêü-ð éóïäýíáìï, ôïõ ïðïßïõ ôá óôïé-
÷åßá ó÷åôßæïíôáé Üìåóá ìå ôç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé åßíáé ÷ñÞóéìï ùò éóïäýíáìï êáé óå õøçëÝò óõ÷íüôçôåò ìÝ÷ñé
100 MHz. Óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò ðïõ åìåßò åíäéáöåñüìáóôå åäþ, áõôü áðëïðïéåßôáé óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.3. Óôï éóïäý-
íáìï áõôü
Ó÷. 5.3.
Ôï õâñéäéêü-ð éóïäýíáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ ôñáíæßóôïñ áðëïðïéçìÝíï ãéá ôéò ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò.
rx åßíáé ç áíôßóôáóç åðåêôÜóåùò ôïõ áêñïäÝêôç ôçò âÜóåùò ìå ôéìÞ ìåñéêÜ Ù, þóôå óôçí ðñÜîç óõíÞèùò íá ðáñáëåßðå-
ôáé. ÅêöñÜæåé ôçí áíôßóôáóç ôçò ìç åíåñãïý ðåñéï÷Þò ôçò âÜóåùò, üðïõ äåí ãßíïíôáé åðáíáóõíäÝóåéò öïñÝùí.
×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôçò rx åßíáé 15-100 Ù.
rð åêöñÜæåé ôç ó÷Ýóç ìåôáîý ib êáé õb~e êáé ó÷åôßæåôáé ìå ôï üôé áýîçóç ôçò ôÜóåùò õÂÅ ðñïêáëåß áýîçóç ôùí öïñÝùí ìåé-
ïíüôçôáò óôç âÜóç, ìå áðïôÝëåóìá ôçí áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò åðáíáóõíäÝóåùò óôç âÜóç. ×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôçò rð
åßíáé 800-1300 Ù.
gm åßíáé ç äéáãùãéìüôçôá ôïõ ôñáíæßóôïñ ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí åíåñãüôçôÜ ôïõ êáé åêöñÜæåôáé áðü ôç ó÷Ýóç ìåôáîý ìåôá-
âïëþí ôïõ ñåýìáôïò iC, ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôéò ìåôáâïëÝò óôçí õÂ~Å ìå âñá÷õêõêëùìÝíïõò åêðïìðü êáé óõëëÝêôç óôéò
ìåôáâïëÝò áõôÝò, äçëáäÞ:
ic
gm =
õ b′e õ ce = 0
e
Âñßóêåôáé äå üôé g m =
IC ìå ÷áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò óôá 40 mS óôç óõíÞèç èåñìïêñáóßá êáé ãéá IC ≅ 1 mA.
kT
rï óõíäÝåé ôç ìåôáâïëÞ ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç ìå ôç ìåôáâïëÞ ôçò ôÜóåùò õCB ðïõ ôçí ðñïêáëåß. Âñßóêåôáé áíôéóôñüöùò
áíÜëïãç ðñïò ôï ñåýìá çñåìßáò IC ôïõ óõëëÝêôç êáé Ý÷åé ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôéìÞ 40 kÙ. ÓõíÞèùò óôïõò õðïëïãéóìïýò áõ-
ôÞ ðáñáëåßðåôáé ùò ðïëý ìåãÜëç óå ó÷Ýóç ìå ôéò åîùôåñéêÝò áíôéóôÜóåéò ðïõ óõíäÝïíôáé óôï êýêëùìá ôïõ óõëëÝêôç êáé
ïé ïðïßåò óôï éóïäýíáìï êýêëùìá ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ åíéó÷õôÞ óõíäÝïíôáé ðáñÜëëçëá ìå áõôÞí.
Óõãêñßíïíôáò ôá äýï éóïäýíáìá êõêëþìáôá ôùí ó÷çìÜôùí 5.2(â) êáé 5.3 âñßóêïìå ôéò áêüëïõèåò ó÷Ýóåéò ðïõ óõíäÝïõí ôéò
ðáñáìÝôñïõò ôïõò, äçëáäÞ:
h ie = rx + rð
h fe = g m rð
1
≅ ro
h oe
Ôá äýï áõôÜ éóïäýíáìá ìðïñåß êÜðïéïò íá ÷ñçóéìïðïéåß åíáëëáêôéêÜ, áí êáé åìåßò åäþ èá ðåñéïñéóèïýìå óôç ÷ñÞóç ôïõ
áðëïý õâñéäéêïý éóïäõíÜìïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 5.2(â).
5.4 ÁíÜëõóç åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü.

Óôï ó÷Þìá 5.4á(á) ðáñïõóéÜæåôáé ôï ðëÞñåò êýêëùìá åíéó÷õôÞ ìéáò âáèìßäáò ìå ôï ôñáíæßóôïñ óå óýí-
äåóç êïéíïý åêðïìðïý. Ï åíéó÷õôÞò (ìÝóá óôéò äéáêåêïììÝíåò ãñáììÝò) ôñïöïäïôåßôáé ìå óÞìá áðü ôçí
ðçãÞ ôÜóåùò õs êáé åóùôåñéêÞò áíôéóôÜóåùò Rs, êáé ôñïöïäïôåß ôï öïñôßï ôïõ RL ìÝóù ôùí ðõêíùôþí óõ-
æåýîåùò C1 êáé C2 áíôßóôïé÷á. Áêïëïõèþíôáò ôá üóá åßðáìå ðéï ðÜíù ãéá ôç äñÜóç ôïõ êÜèå óôïé÷åßïõ
óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò ó÷åäéÜæïìå ôï éóïäýíáìï ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 5.4á(á) êáé ëáìâÜíï-
ìå ôï éóïäýíáìü ôïõ [ó÷. 5.4á(â)], ãéá ëåéôïõñãßá ìå ìéêñÜ óÞìáôá. Óå áõôü Ý÷ïìå äå÷èåß ôï áðëïðïéçìÝ-
íï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ôñáíæßóôïñ óå ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò êáé ìéêñÜ óÞìáôá èåùñþíôáò åðéðëÝïí üôé
hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Áðü ôçí áíÜëõóç ôïõ éóïäõíÜìïõ êõêëþìáôïò èá ðÜñïìå ôçí åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ái, ôçí
106
Ó÷. 5.4á.
(á) Åíéó÷õôÞò ìå êïéíü åêðïìðü ìéáò âáèìßäáò êáé (â) éóïäýíáìï êýêëùìá ãéá ëåéôïõñãßá ìå ìéêñÜ óÞìáôá
[RB=R1R2/(R1+R2)].
åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõs, ôçí åíßó÷õóç éó÷ýïò Áp, ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri êáé ôçí áíôßóôáóç åîüäïõ Rï ôïõ
åíéó÷õôÞ.
a) Åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ái.
Ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò ïñßæåôáé ùò ôï ðçëßêïí ôïõ ñåýìáôïò iï óôï öïñôßï äéÜ ôïõ ñåýìáôïò ôçò ðçãÞò
óÞìáôïò is, äçëáäÞ
i
Ai ≡ o (5.4)
is
Ðáñáôçñïýìå üôé:
io io i b
= ⋅ (5.5)
is i b is
Áðü ôï êýêëùìá ôïõ óõëëÝêôç (åîüäïõ) èá Ý÷ïìå:
io RC
= − h fe (5.6)
ib RC + R L
êé áðü ôï êýêëùìá åéóüäïõ
ib RB
= (5.7)
i s R B + h ie
ÓõíäõÜæïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò (5.4) Ýùò (5.7) ëáìâÜíïìå:
io h fe R B R C
Ai ≡ = − (5.8)
is ( R B + h ie ) ( R C + R L )
¸ôóé ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôï hfe ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé ðÜíôá ìéêñüôåñç áðü áõôü.
Ôï áñíçôéêü ðñüóçìï ôçò åíéó÷ýóåùò Ai óçìáßíåé üôé ìåôáîý is êáé iï õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò 180ï.
â) Åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõs.
Ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ïñßæåôáé ùò ôï ðçëßêïí ôçò ôÜóåùò õï óôï öïñôßï äéÜ ôçò ôÜóåùò ôçò ðçãÞò óÞìá-
ôïò õs, äçëáäÞ:
υ
A υs ≡ o (5.9)
υs
ÁëëÜ
107
υo υo υ1
= ⋅ (5.10)
υs υ1 υs
êáé
υo i o R L
= (5.11)
υ1 i b h ie
ðïõ óýìöùíá ìå ôçí åîßóùóç (5.6) ãñÜöåôáé ùò:
υo RC R
= − h fe ⋅ L (5.12)
υ1 R C + R L h ie
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôïõ ëüãïõ õ1/õs, áí Ri åßíáé ï ðáñÜëëçëïò óõíäõáóìüò ôùí RÂ êáé hie, äçëáäÞ
áí
R B h ie
Ri = (5.13)
R B + h ie
èá Ý÷ïìå:
υ1 Ri
= (5.14)
υs R i + R s
¸ôóé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõs, óõíäõÜæïíôáò ôéò åîéóþóåéò (5.9) Ýùò (5.14), èá åßíáé ç áêüëïõèç:
υ RC R Ri
A υ s ≡ o = − h fe ⋅ L⋅ (5.15)
υs R C + R L h ie R i + R s
Ëüãù ôïõ áñíçôéêïý ðñïóÞìïõ, ç ôÜóç õï, üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ñåýìáôïò iï, èá Ý÷åé äéáöïñÜ
öÜóåùò 180ï ìå ôçí õs.
ã) Áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri.
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri ôïõ åíéó÷õôÞ ïñßæåôáé áðü ôï ðçëßêïí ôçò ôÜóåùò õ1 äéÜ ôïõ ñåýìáôïò is
υ
Ri ≡ 1 (5.16)
is
äçëáäÞ ï ðáñÜëëçëïò óõíäõáóìüò ôùí RB êáé hie, ðïõ äßíåé
R B h ie
Ri ≡ (5.13)
R B + h ie
ä) Åíßó÷õóç éó÷ýïò Áp.
Ç åíßó÷õóç éó÷ýïò ïñßæåôáé ùò ôï ðçëßêïí ôçò éó÷ýïò ôïõ óÞìáôïò ðïõ ðáñÝ÷åôáé óôï öïñôßï áðü ôïí
åíéó÷õôÞ ðñïò ôçí éó÷ý óÞìáôïò ðïõ ç ðçãÞ ôÜóåùò õs ðáñÝ÷åé óôçí åßóïäï ôïõ åíéó÷õôÞ, äçëáäÞ:
P
Ap ≡ o (5.17)
Pi
üðïõ
Po = I o2 R L (5.18)
êáé
Pi = I 2s R i (5.19)
Óôéò ó÷Ýóåéò áõôÝò Io êáé Is åßíáé ïé åíåñãÝò ôéìÝò ôùí iï êáé is áíôßóôïé÷á. ÅðïìÝíùò:
P I2 R (5.20)
A p ≡ o = o2 L
Pi Is R i
108
Áíôéêáèéóôþíôáò ôï ëüãï Io/Is áðü ôçí (5.8) âñßóêïìå:
2
⎛ Io ⎞ R L RL h 2fe R 2B R C
2
RL (5.21)
A p = ⎜⎜ ⎟⎟ = A 2i = ⋅
2 2
⎝ Is ⎠ Ri Ri (R B + h ie ) ( R C + R L ) Ri
ÐáñÜ ôçí ðïëõðëïêüôçôá ôçò (5.21) Ýíá âáóéêü óõìðÝñáóìá åßíáé üôé ç åíßó÷õóç éó÷ýïò åßíáé áíÜëï-
ãç ðñïò ôï ôåôñÜãùíï ôïõ hfe ôïõ ôñáíæßóôïñ, êÜôé ðïõ äåí éó÷ýåé ãéá ôéò óõíäÝóåéò ìå êïéíÞ âÜóç êáé êïé-
íü óõëëÝêôç, üðùò èá äïýìå ðéï êÜôù. ¼ôáí ëüãù ôçò (5.21) ç åíßó÷õóç éó÷ýïò åßíáé ìåãáëýôåñç ôçò ìï-
íÜäáò, ãåííéÝôáé ôï åñþôçìá: Ðïý âñßóêåôáé ç åðéðëÝïí éó÷ýò óÞìáôïò óôï öïñôßï óå ó÷Ýóç ìå áõôÞí ðïõ
ðáñÝ÷åôáé óôïí åíéó÷õôÞ áðü ôçí ðçãÞ óÞìáôïò; Ç áðÜíôçóç åßíáé üôé ç äñÜóç ôïõ åíéó÷õôÞ åßíáé íá ìå-
ôáôñÝðåé ìÝñïò ôçò éó÷ýïò ðïõ ðáñÝ÷åé ç ðçãÞ ðïëþóåùò óôïí åíéó÷õôÞ, áðü éó÷ý óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óå
éó÷ý ôïõ óÞìáôïò.
å) Áíôßóôáóç åîüäïõ Rï.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ èÝôïìå óôï ó÷Þìá 5.4á(â) õs=0, ïðüôå êáé
ôï ñåýìá ib èá åßíáé ìçäÝí. ¸ôóé êáé ç ðçãÞ ñåýìáôïò hfeib èá ìçäåíéóèåß êáé ôï éóïäýíáìï êýêëùìá èá
áðëïðïéçèåß óå áõôü ðïõ äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.4â, óôï ïðïßï Ý÷åé áêüìç áíôéêáôáóôáèåß ôï öïñôßï áðü
ìéá ðçãÞ óÞìáôïò ôÜóåùò eï. Ç áíôßóôáóç åîüäïõ ïñßæåôáé ôüôå ùò ôï ðçëßêïí ôçò ôÜóåùò eï ðñïò ôï ñåý-
ìá iï, äçëáäÞ:
e
Ro ≡ o (5.22)
io
ðïõ äßíåé, üðùò öáßíåôáé åýêïëá áðü ôï ó÷Þìá 5.4â
R o = RC (5.23)
Ó÷. 5.4â.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï ôïõ åíéó÷õôÞ.
Ïé õâñéäéêÝò ðáñÜìåôñïé ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôïõ óôçí åíéó÷õôéêÞ âáèìßäá ôïõ ó÷Þ-
ìáôïò 5.4ã åßíáé ïé áêüëïõèåò: hie=1kÙ, hfe=100, hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Íá õðïëïãéóèïýí ïé åíéó÷ýóåéò ñåýìáôïò,
ôÜóåùò êáé éó÷ýïò êáèþò êáé ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. Óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò
ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá.
Ëýóç:
Áñ÷ßæïìå ìå ôç ó÷åäßáóç ôïõ éóïäõíÜìïõ êõêëþìáôïò ãéá ìéêñÜ óÞìáôá, ðïõ, ðñïöáíþò, èá Ý÷åé ôç
ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 5.4á(â) êáé åßíáé üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìáôïò 5.4ä.
Ç ôéìÞ ôçò RB ðñïêýðôåé áðü ôïí ðáñÜëëçëï óõíäõáóìü ôùí 27 kÙ êáé 4,5 kÙ óýìöùíá ìå áõôÜ ðïõ
åêèÝóáìå ðéï ðÜíù, äçëáäÞ:
27 × 4,5
RB = = 3,86 kÙ
27 + 4,5
á) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ñåýìáôïò Ái.

ÅéóÜãïíôáò ó÷åôéêÝò ôéìÝò óôç ó÷Ýóç (5.8) âñßóêïìå:
109
Ó÷. 5.4ã.
Åíéó÷õôÞò ìå êïéíü åêðïìðü.
Ó÷. 5.4ä.
Éóïäýíáìï êýêëùìá.
io 100 × 3,86 × 3
Ai ≡ = − = −52,9 Þ 20log52,9=34,47 dÂ
is (3,86 + 1) (3 + 1,5)
â) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ Ri.

Áõôüò ï õðïëïãéóìüò ðñÝðåé íá ðñïçãçèåß ôïõ õðïëïãéóìïý ôùí åíéó÷ýóåùí ôÜóåùò êáé éó÷ýïò, ãéáôß
ç ôéìÞ ÷ñåéÜæåôáé óôéò ó÷Ýóåéò õðïëïãéóìïý áõôþí ôùí åíéó÷ýóåùí. ¸ôóé áíôéêáèéóôþíôáò ôéò ôéìÝò ôùí
RÂ êáé hie óôç ó÷Ýóç (5.13) âñßóêïìå:
3,86 × 1
Ri = = 974 Ù
3,86 + 1
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõs.

õ 3 1,5 0,974
A õ s ≡ o = −100 × × = −24,5 Þ 20log24,5=27,78 dÂ
õs 3 + 1,5 1 0,974 + 3
ä) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò éó÷ýïò Áp.
Óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (5.21) ìåôÜ ôçí åéóáãùãÞ ôéìþí ôùí Ái, RL êáé Ri âñßóêïìå:
1,5
A p = 52,9 2 × = 4310 Þ 10log4310=36,34 dÂ
0,974
å) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï.
Óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (5.23) ç áíôßóôáóç åîüäïõ åßíáé ßóç ìå ôçí RC, äçëáäÞ
Rï=RC=3 kÙ
110
5.5 Åíéó÷õôÞò ìå ôï ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíÞò âÜóåùò.
Ôï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ (ìÝóá óôéò åóôéãìÝíåò ãñáììÝò) ìå ôçí ðçãÞ óÞìáôïò êáé ôï öïñôßï ôïõ RL
äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.5á(á). Ìå âÜóç ôá üóá åßðáìå óôá ðñïçãïýìåíá êáé ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôï éóïäý-
íáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ ôñáíæßóôïñ, óå óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý, ó÷åäéÜæïìå ôï éóïäýíáìï ôïõ êõêëþ-
ìáôïò, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 5.5á(â).
¼ðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü ôïí åêðïìðü, èá ðñïóäéïñßóïìå ôéò åíéó÷ýóåéò ñåýìáôïò, ôÜóåùò êáé éó÷ýïò
êáèþò êáé ôéò áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ áõôïý.
á) Åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ái.
ÁõôÞ ïñßæåôáé êáôÜ ôá ðñïçãïýìåíá áðü ôç ó÷Ýóç:
io i i
Ai ≡ = o ⋅ b (5.24)
is ib is
ÁëëÜ
RC
io = − h fe i b (5.25)
RC + R L
êáé
ib = − ie − h fe i b
ïðüôå
ie
ib = − (5.26)
h fe + 1
ÅîÜëëïõ
RE
ie = ⋅ is (5.27)
R E + R´ i
üðïõ ç R~i äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç
Ó÷. 5.5á.
(á) Åíéó÷õôÞò óå óýíäåóç ôïõ ôñáíæßóôïñ ìå êïéíÞ âÜóç êáé (â) ôï éóïäýíáìü ôïõ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá.
111
õ1
R′i =
ie
ÓõíäõÜæïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò (5.26) êáé (5.27) âñßóêïìå üôé
ib i i RE 1
= b ⋅ e = − ⋅ (5.28)
is ie is R E + R´ i h fe + 1
Ãéá íá ðñïóäéïñßóïìå ôçí áíôßóôáóç R~i ðáñáôçñïýìå üôé ëüãù ôçò ó÷Ýóåùò (5.26)
h ie i e
õ1 = −h ie i b = (5.29)
h fe + 1
¢ñá
õ1 h ie
R´ i = = (5.30)
ie h fe + 1
Áí áíôéêáôáóôÞóïìå ôçí ôéìÞ ôçò R~i áðü ôçí ôåëåõôáßá ó÷Ýóç óôçí (5.28) âñßóêïìå:
ib −R E 1 −(h fe + 1) R E 1 (5.31)
= ⋅ = ⋅
is R E + h ie / ( h fe + 1) h fe + 1 h ie + ( h fe + 1) R E h fe + 1
Óôçí ðñÜîç èá åßíáé (hfe+1)RE>>hie ïðüôå èá Ý÷ïìå êáôÜ ðñïóÝããéóç:
ib 1
≅ − (5.32)
is h fe + 1
ÔÝëïò, áíôéêáèéóôþíôáò áðü ôéò (5.25) êáé (5.32) ôéò ôéìÝò ôùí io/ib êáé ib/is óôçí (5.24) âñßóêïìå ãéá ôçí ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåùò
ñåýìáôïò
h fe RC
Ai ≅ ⋅ (5.33)
h fe + 1 R C + R L
ðïõ åßíáé ïðùóäÞðïôå ìéêñüôåñç áðü ôç ìïíÜäá, áëëÜ ÷ùñßò íá õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò 180ï ìåôáîý ôïõ ñåýìáôïò óôï öïñôßï
êáé åêåßíïõ ôçò ðçãÞò óÞìáôïò.
â) Áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò èá ÷ñåéáóèïýìå ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri, üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíé-
ó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü. ¼ðùò öáßíåôáé êáé óôï ó÷Þìá 5.5á(â), ç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri åßíáé ï ðáñÜëëçëïò óõíäõáóìüò ôçò RE
êáé ôçò R~i, ôçí ôéìÞ ôçò ïðïßáò ðñïóäéïñßóáìå ðéï ðÜíù. ¢ñá:
R´ i R E h ie R E / (h fe + 1) h ie R E (5.34)
Ri = = =
R´ i + R E h ie h ie + ( h fe + 1) R E
RE +
h fe + 1
ÅðåéäÞ üìùò äå÷èÞêáìå üôé óôçí ðñÜîç (hfe+1)RE>>hie, ç Ri èá åßíáé êáôÜ ðñïóÝããéóç
h ie
Ri ≅ (5.35)
h fe + 1
äçëáäÞ ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôçí hie áöïý ôï hfe>>1. Óýìöùíá ìå áõôÜ, ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíÞ âÜóç åßíáé
ðïëý ìéêñÞ, ð.÷. áí hie=1 kÙ ìå hfe ≅ 100 ç Ri èá åßíáé ðåñßðïõ 10 Ù.
ã) Åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõs.
Ïñßæïìå ðÜëé ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò áðü ôç ó÷Ýóç:
õo õ õ
A õs ≡ = o ⋅ 1 (5.36)
õs õ1 õs
Áðü ôï ó÷Þìá 5.5á(â) âñßóêïìå üôé:

õ1 Ri (5.37)
=
õs Ri + Rs
ç ïðïßá ìåôÜ ôçí áíôéêáôÜóôáóç ôçò Ri áðü ôç ó÷Ýóç (5.35) ãßíåôáé

112
õ1 h ie / ( h fe + 1) h ie h ie
= = ≅ (5.38)
õs h ie h ie + (h fe + 1) R s ( h fe + 1) R s
Rs +
h fe + 1
ÅîÜëëïõ áðü ôï ßäéï ó÷Þìá âëÝðïìå üôé
õo i R
= o L (5.39)
õ1 − h ie i b
ðïõ ëüãù ôçò (5.25) ãßíåôáé:

õo RL h fe R C h fe R C R L
= ⋅ = (5.40)
õ1 h ie RC + R L h ie ( R C + R L )
¸ôóé ìå ôç ÷ñÞóç ôùí ó÷Ýóåùí (5.38) êáé (5.40) ç ó÷Ýóç (5.36) ãßíåôáé:
h fe R C R L 1
A õs = ⋅ (5.41)
RC + R L ( h fe + 1) R s
Ðáñáôçñïýìå üôé, óå áíôßèåóç ìå ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü, åäþ äåí õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò ìå-
ôáîý ôçò ôÜóåùò åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ êáé ôçò ôÜóåùò ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò.
Ç åíßó÷õóç éó÷ýïò äßíåôáé ðÜëé áðü ôç ó÷Ýóç:
I 2o R L
Ap ≡
I 2s R i
üðïõ Iï êáé Is åßíáé åíåñãÝò ôéìÝò.

Áíôéêáèéóôþíôáò áðü ôéò ó÷Ýóåéò (5.33) êáé (5.35) ôéò ôéìÝò ôùí Iï/Is êáé Ri áíôßóôïé÷á âñßóêïìå
h 2fe 2
RC RL
Ap ≡ 2
⋅ 2
⋅
(h fe + 1) (R C + R L ) Ri
ÅéóÜãïíôáò ôÝëïò êáé ôçí ôéìÞ ôçò Ri áðü ôç ó÷Ýóç (5.35) èá Ý÷ïìå:
h 2fe R 2C RL 2
RC RL (5.42)
Ap = ⋅ 2
⋅ ≅ h fe ⋅
h fe + 1 (R C + R L ) h ie ( R C + R L )2 h ie
Ðáñáôçñïýìå üôé ç åíßó÷õóç éó÷ýïò åäþ åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôï hfe êáé ü÷é ðñïò ôï h 2fe , ðïõ âñÞêáìå óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíé-
ó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü.
Ìå ôñüðï áíÜëïãï ìå åêåßíïí ðïõ åöáñìüóáìå óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü âñßóêïìå êé åäþ üôé ç áíôß-
óôáóç åîüäïõ Rï åßíáé:
Ro ≅ RC
Ïé õâñéäéêÝò ðáñÜìåôñïé ôïõ ôñáíæßóôïñ óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôïõ óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.5â åß-
íáé ïé áêüëïõèåò: hie=1kÙ, hfe=100, hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Íá õðïëïãéóèïýí ïé åíéó÷ýóåéò ñåýìáôïò, ôÜóåùò,
éó÷ýïò êáèþò êáé ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. Óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò ïé ðõêíùôÝò
äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá.
Ëýóç:
Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ìéêñþí óçìÜôùí ôçò åíéó÷õôéêÞò âáèìßäáò åßíáé üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá
5.5ã.
á) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ñåýìáôïò Ái.
ÅðåéäÞ éó÷ýåé hfe>>1 ìðïñïýìå íá ÷ñçóéìïðïéÞóïìå ôçí ðñïóåããéóôéêÞ ó÷Ýóç (5.33). ¸ôóé åéóÜãï-
íôáò óôç ó÷Ýóç áõôÞ ôéìÝò âñßóêïìå:
113
Ó÷. 5.5â.
Åíéó÷õôÞò ìå êïéíÞ âÜóç.
Ó÷. 5.5ã.
Éóïäýíáìï êýêëùìá ìéêñþí óçìÜôùí.
100 5
Ai ≅ ⋅ = 0,81 Þ 20log0,81=–1,83 dÂ
101 5 + 1,5

ÅéóÜãïíôáò ôéìÝò óôç ó÷Ýóç (5.35) âñßóêïìå:
1000
Ri ≅ ≅ 10 Ù
101
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõs.
100 × 5 × 1,5 1
A õs = ⋅ = 23,1 Þ 20log23,1=27,27 dÂ
1 × (5 + 1,5) 101 × 0,05
ä) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò éó÷ýïò Áp.

Áðü ôç ó÷Ýóç (5.42) âñßóêïìå:
52 1,5 Þ 10log88,76=19,48 dÂ
A p ≅ 100 × 2
× = 88,76
6 ,5 1
å) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï.

ÔÝëïò ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï åßíáé:
Rï=RC=5 kÙ
114
5.6 Åíéó÷õôÞò ìå ôï ôñáíæßóôïñ óå óýíäåóç êïéíïý óõëëÝêôç.
Ï ôñßôïò ôñüðïò óõíäÝóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò åíéó÷õôéêïý óôïé÷åßïõ åßíáé ìå êïéíü ôï óõëëÝêôç. Ôï
ðñáêôéêü êýêëùìá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ìéá ðçãÞ ôÜóåùò ðïëþóåùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.6á(á), åíþ ôï
éóïäýíáìü ôïõ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá óôï ó÷Þìá 5.6á(â). Ðáñáôçñïýìå üôé äåí õðÜñ÷åé ðõêíùôÞò äéáññïÞò
óôçí áíôßóôáóç Re óôïí åêðïìðü, ç ïðïßá åäþ óõìâïëßæåôáé äéáöïñåôéêÜ (ìå äåßêôç ìéêñü e) ãéá íá äç-
ëþíåé ôç äéáöïñÜ óå ó÷Ýóç ìå ôï êýêëùìá êïéíïý åêðïìðïý. Åðßóçò ôï óÞìá åîüäïõ õï Þ iï ëáìâÜíåôáé
ìÝóù ôïõ ðõêíùôÞ C2 áðü ôïí åêðïìðü. Ï óõëëÝêôçò óõíäÝåôáé áðåõèåßáò óôï èåôéêü ðüëï ôçò ðçãÞò VCC
êáé åðïìÝíùò óôï éóïäýíáìï êýêëùìá ìÝóù áõôÞò óõíäÝåôáé óôïí êïéíü êüìâï ôïõ êõêëþìáôïò, äçëáäÞ
áðïôåëåß êïéíü áêñïäÝêôç ôüóï ôïõ êõêëþìáôïò åéóüäïõ üóï êáé åêåßíïõ ôçò åîüäïõ. ÁíÜëõóç ôïõ éóï-
äõíÜìïõ êõêëþìáôïò èá ìáò äþóåé ôá ìåãÝèç ðïõ ðñïóäéïñßóáìå êáé ãéá ôá ðñïçãïýìåíá êõêëþìáôá.
á) Åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ái.
Ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ái ïñßæåôáé êé åäþ ùò:
io i i
Ai ≡ = o ⋅ b (5.43)
is ib is
¼ðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá, ôá ñåýìáôá ib êáé hfeib áèñïßæïíôáé êáé ìïéñÜæïíôáé óôéò áíôéóôÜóåéò Re êáé RL Ýôóé þóôå:
Re (5.44)
io = (h fe + 1) ⋅ i b
Re + RL
ÅîÜëëïõ ôï ñåýìá ib éóïýôáé ìå:
RB
ib = is (5.45)
R B + R i´
üðïõ ç áíôßóôáóç R~i âñßóêåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
õ1
R i´ = (5.46)
ib
Ó÷. 5.6á.
(á) Ðñáêôéêü êýêëùìá åíéó÷õôÞ ìå êïéíü óõëëÝêôç, (â) ôï éóïäýíáìü ôïõ ãéá ìéêñÜ óÞìáôá êáé (ã) åðáíáó÷åäßáóç
ôïõ (â).
115
ÁëëÜ ç ôÜóç õ1 åßíáé:
ReR L
õ1 = ib h ie + õo = h ie i b + (h fe + 1) ib (5.47)
Re + R L
ÅðïìÝíùò:
ReR L
R i´ = h ie + (h fe + 1) (5.48)
Re + R L
ÓõíäõÜæïíôáò ôéò ó÷Ýóåéò (5.44), (5.45) êáé (5.48) ìå ôçí (5.43) âñßóêïìå ãéá ôçí åíßó÷õóç ñåýìáôïò ôçí áêüëïõèç ôéìÞ:
io Re RB
Ai ≡ = (h fe + 1) ⋅ =
is Re + RL R eR L
R B + h ie + (h fe + 1) (5.49)
Re + R L
ReRB
= ( h fe + 1)
( R B + h ie ) (R e + R) + ( h fe + 1) R e R L
Óôçí ðñÜîç ç RÂ åðéëÝãåôáé ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôéò hie, Re êáé RL, ïðüôå ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò, üðùò ðñïêýðôåé áðü ôç ó÷Ý-
óç (5.49), åßíáé áíÜëïãç ôïõ hfe áëëÜ ðÜíôïôå ìéêñüôåñç áð’ áõôü. Åðßóçò äåí õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò ìåôáîý ñåýìáôïò óôï
öïñôßï êáé ñåýìáôïò ôçò ðçãÞò óÞìáôïò.
â) Áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri.
Ðñïóäéïñßæïìå ðñþôá ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri ôïõ åíéó÷õôÞ, ãéáôß, üðùò êáé óôéò ðñïçãïýìåíåò äýï ðåñéðôþóåéò, èá ìáò
÷ñåéáóôåß ãéá íá ðñïóäéïñßóïìå ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò. ÁõôÞ äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
õ1
Ri =
is
áëëÜ üðùò âëÝðïìå áðü ôï ó÷Þìá 5.6á(â) áõôÞ åßíáé ï ðáñÜëëçëïò óõíäõáóìüò ôçò RÂ êáé ôçò R~i, ôçí ïðïßá Þäç õðïëïãßóáìå
ðéï ðÜíù. ¸ôóé ç Ri èá åßíáé:
R´ i R B
Ri = (5.50)
R´ i + R B
üðïõ ç R~i äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (5.48).
Ðáñáôçñïýìå üôé ç R~i åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôçí hie ôïõ ôñáíæßóôïñ, ïðüôå áí èÝëïìå ç Ri íá åßíáé õøçëÞ ðñÝðåé êáé ç
RÂ íá åßíáé åðßóçò õøçëÞ. ¸ôóé åîçãåßôáé ç ôåëåõôáßá ðáñáôÞñçóç, ãéáôß ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ai åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôï hfe ôïõ
ôñáíæßóôïñ. Áõôü èá öáíåß êáèáñÜ êáé óôï áñéèìçôéêü ðáñÜäåéãìá ðïõ äßíåôáé ðéï êÜôù.
ã) Åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõs.
Ç åíßó÷õóç ôÜóåùò èá åßíáé êáé ðÜëé:
õo õ õ
A õs ≡ = o ⋅ 1 (5.51)
õs õ1 õs
Ðñïöáíþò
õ1 Ri
= (5.52)
õs Ri + Rs
ÅîÜëëïõ
õo = io R L
êáé
õ1 = i b R í
ÅðïìÝíùò ÷ñçóéìïðïéþíôáò êáé ôçí (5.49) âñßóêïìå

õo RL io RL (h fe + 1) R e R B (5.53)
= ⋅ = ⋅
õ1 R i´ ib R í (R B + h ie ) (R e + R L ) + (h fe + 1) R e R L
Áíôéêáèéóôþíôáò áðü ôéò ó÷Ýóåéò (5.52) êáé (5.53) óôçí (5.51) âñßóêïìå ãéá ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò:
(h fe + 1) R e R B R L R i (5.54)
A õs =
(R i + R s )R í [( R B + h ie ) (R e + R L ) + ( h fe + 1)R e R L ]
Kef5bmikra.qxd 23/6/2008 2:51 Page 116
116
Åßíáé öáíåñü áðü ôç ó÷Ýóç (5.54) üôé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò åßíáé ìéêñüôåñç ôçò ìïíÜäáò, áëëÜ ìå êáôÜëëçëç ó÷åäßáóç ôïõ êõ-
êëþìáôïò ìðïñïýìå íá åðéôý÷ïìå íá åßíáé ëßãï ìéêñüôåñç ôçò ìïíÜäáò. ÅîÜëëïõ äåí õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò ìåôáîý ôÜóåùò
åîüäïõ êáé ôÜóåùò ôçò ðçãÞò óÞìáôïò. Áðïäåéêíýåôáé Ýôóé üôé ç ôÜóç õï áêïëïõèåß ôçí ôÜóç õs ãé’ áõôü êáé ôï êýêëùìá áõôü ðáßñ-
íåé ôçí ïíïìáóßá áêüëïõèïò åêðïìðïý.
Ç åíßó÷õóç éó÷ýïò ïñßæåôáé ðÜëé ùò:
I 2o R L (5.55)
Ap ≡
I 2s R i
üðïõ Iï êáé Is åßíáé åíåñãÝò ôéìÝò.

¸ôóé áíôéêáèéóôþíôáò áðü ôçí (5.49) ôï ëüãï Iï/Is âñßóêïìå üôé
( h fe + 1)2 R 2e R 2B R L (5.56)
Ap =
[( R B + h ie ) (R e + R L ) + (h fe + 1) R e R L ] 2 R i
¼ðùò èá öáíåß êáé ìå ôï áñéèìçôéêü ðáñÜäåéãìá ðéï êÜôù, ç åíßó÷õóç éó÷ýïò åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôï hfe ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé
ü÷é ðñïò ôï h 2fe , ðïõ, üðùò åßäáìå, éó÷ýåé ãéá ôçí ðåñßðôùóç ôçò óõíäÝóåþò ôïõ ìå êïéíü åêðïìðü.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï èåùñïýìå ôçí õs=0 êáé óôç èÝóç ôçò RL óôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ ó÷Þ-
ìáôïò 5.6á(â) èÝôïìå ìéá ðçãÞ ôÜóåùò eï êáé ðñïóäéïñßæïìå ôï ñåýìá ôçò. ¸ôóé èá Ý÷ïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.6â áðü ôï
ïðïßï èá âñïýìå ôçí Rï ùò ôï ëüãï eï/iï.
Ó÷. 5.6â.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï.
Ðáñáôçñïýìå üôé:
eo
io = − i b − h fe i b (5.57)
Re
ÁëëÜ
eo
− ib = (5.58)
h ie + R s´
üðïõ
R sR B
R s´ =
Rs + RB
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí (5.57) ôçí ôéìÞ ôïõ ib áðü ôçí (5.58) ëáìâÜíïìå:
eo (h fe + 1) eo h ie + R s´ + (h fe + 1) R e
io = + = eo
Re h ie + R s´ R e (h ie + R s´ )
áðü ôçí ïðïßá ðñïêýðôåé üôé:

(5.59)
eo ( h ie + R s´ ) R e
Ro = =
io h ie + R′s + R e ( h fe + 1)
Áí äå÷èïýìå, üðùò óõìâáßíåé óôçí ðñÜîç, üôé (hfe+1)Re>>hie+R~s áðü ôçí (5.59) ëáìâÜíïìå ôçí Rï êáôÜ ðñïóÝããéóç ßóç ìå:
117
h ie + R s´ (5.60)
Ro ≅
h fe + 1
äçëáäÞ ðïëý ìéêñÞ êáé áíåîÜñôçôç áðü ôçí Re. Ëüãù ôçò ìéêñÞò ôéìÞò ôçò Rï ôï êýêëùìá óôçí Ýîïäü ôïõ óõìðåñéöÝñåôáé ùò ìéá
ðçãÞ ôÜóåùò.
Ãéá ôï êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíïý óõëëÝêôç ôïõ
ó÷Þìáôïò 5.6ã íá ðñïóäéïñéóèïýí ïé áíôéóôÜóåéò åé-
óüäïõ êáé åîüäïõ êáèþò êáé ïé åíéó÷ýóåéò ñåýìáôïò,
ôÜóåùò êáé éó÷ýïò. Ùò ðáñÜìåôñïé ôïõ ôñáíæßóôïñ íá
÷ñçóéìïðïéçèïýí áõôÝò ðïõ ßó÷õóáí êáé óôá äýï
ðñïçãïýìåíá ðáñáäåßãìáôá.
Ëýóç:
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.6ã ïé áíôéóôÜóåéò
ôùí 3kÙ êáé 1,5kÙ åßíáé ç åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç ôçò
ðçãÞò óÞìáôïò êáé ç áíôßóôáóç ôïõ öïñôßïõ áíôß-
óôïé÷á. Èåùñïýìå üôé ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õ- Ó÷. 5.6ã.
êõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò. ¸ôóé âñß- Åíéó÷õôÞò ìå êïéíü óõëëÝêôç.
óêïìå:
á) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ Ri.
Áðü ôç ó÷Ýóç (5.48) èá Ý÷ïìå:
0,5 × 1,5
R i´ = 1 + 101 × = 38,9 kÙ
0,5 + 1,5
ïðüôå áíôéêáèéóôþíôáò óôç ó÷Ýóç (5.50) âñßóêïìå ôçí Ri,
470 × 38,9
Ri = = 35,9 kÙ
470 + 38,9
â) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï.

Ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò Rï ìðïñïýìå íá ÷ñçóéìïðïéÞóïìå ôçí ðñïóåããéóôéêÞ ó÷Ýóç (5.60). Âñßóêïìå
ðñþôá ôçí R~s áðü ôçí
RsRB 3 × 470
R s´ = = = 2,98 kΩ
R s + R B 3 + 470
ïðüôå áðü ôçí (5.60) èá Ý÷ïìå:
1 + 2,98
Ro ≅ = 39,4Ω
101
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ñåýìáôïò Ái.

ÅéóÜãïíôáò ôéìÝò óôç ó÷Ýóç (5.49) âñßóêïìå:
101 × 0,5 × 470

Ai = = 23,32 Þ 20log23,32= 27,35dÂ
(470 + 1) (0,5 + 1,5) + 101 × 0,5 × 1,5
118
ä) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõs.
ÅéóÜãïíôáò ôéìÝò óôç ó÷Ýóç (5.54) êáé êÜíïíôáò ÷ñÞóç ôùí Ri êáé R~i, ðïõ âñÞêáìå ðéï ðÜíù, èá Ý÷ïìå
101 × 0,5 × 470 × 1,5 × 35,9
A õs = = 0,83 Þ 20log0,83=–1,62dÂ
(35,9 + 3) × 38,9 × [(470 + 1) (0,5 + 1,5) + 101 × 0,5 × 1,5]
å) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò éó÷ýïò Áp.

ÅéóÜãïíôáò ôéìÝò óôçí (5.56) âñßóêïìå:
1012 × 0,5 2 × 470 2 × 1,5

Ap = = 22 ,7 Þ 10log22,7=13,56 dÂ
[(470 + 1) (0,5 + 2) + 101 × 0,5 × 1,5] × 35,9
2
Óôç ó÷Ýóç (5.55) Ý÷ïìå Þäç õðïëïãßóåé ôï ëüãï Iï/Is êáèþò êáé ôçí Ri, ïðüôå áíôéêáèéóôþíôáò âñßóêï-
ìå ðÜëé:
2
⎛ I ⎞ RL 1,5
A p = ⎜⎜ o ⎟⎟ = 23,32 2 × = 22,72 Þ 10log22,72=13,56 dÂ
⎝ Is ⎠ R i 35,9
Óõíïøßæïíôáò ôá áðïôåëÝóìáôá ãéá ôéò ôñåéò óõíäÝóåéò ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò åíéó÷õôÞ ó÷çìáôßæïìå ôïí
Ðßíáêá 5.6.1:
ÐÉÍÁÊÁÓ 5.6.1.
ÐáñÜìåôñïò Åíéó÷õôÞò
Þ ìÝãåèïò êïéíÞò âÜóåùò
êïéíïý åêðïìðïý êïéíïý óõëëÝêôç
Ai –52,9 0,81 23,32
Áõ –24,5 23,1 0,83
s
Ap 4310 88,76 22,72
Ri 974 Ù 10 Ù 35,9 kÙ
Ro 3 kÙ 5 kÙ 39,4 Ù
ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ïé ôéìÝò ôùí äéáöüñùí ìåãåèþí ôïõ Ðßíáêá 5.6.1 ìðïñïýí óå ìåñéêÝò ðåñéðôþ-
óåéò íá åßíáé ðéï âåëôéùìÝíåò, åíôïýôïéò åßíáé öáíåñÞ ç õðåñï÷Þ ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü óå ü,ôé
áöïñÜ óôçí åíßó÷õóç éó÷ýïò. Áõôüò åßíáé ï êýñéïò ëüãïò ãéá ôïí ïðïßï áõôÞ ç óýíäåóç ôïõ ôñáíæßóôïñ
ðñïôéìÜôáé, üôáí åðéäéþêåôáé õøçëÞ åíßó÷õóç óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç.
5.7 Óýãêñéóç ôùí ôñéþí äõíáôþí óõíäÝóåùí ôïõ ôñáíæßóôïñ.
á) Óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý.
1) ÕøçëÞ åíßó÷õóç ñåýìáôïò.
2) ÕøçëÞ åíßó÷õóç ôÜóåùò.
3) ÕøçëÞ åíßó÷õóç éó÷ýïò.
4) ÉêáíïðïéçôéêÞ óôáèåñüôçôá ôùí ôéìþí ôùí Ri êáé Rï ìå ôéò RC êáé Rs áíôßóôïé÷á.
5) ÄéáöïñÜ öÜóåùò 180ï ìåôáîý ôÜóåùí åéóüäïõ êáé åîüäïõ, üðùò êáé ôùí áíôéóôïß÷ùí ñåõìÜôùí.
6) Ëüãù ôçò ìéêñÞò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ óå ó÷Ýóç ìå ôçí áíôßóôáóç åîüäïõ, üìïéåò âáèìßäåò ìðïñïýí
íá óõíäåèïýí äéáäï÷éêÜ ìå åíßó÷õóç ñåýìáôïò êÜèå âáèìßäáò ðåñßðïõ hfe.
Ç óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý áðïôåëåß ôçí ðéï ÷ñÞóéìç óýíäåóç ôïõ ôñáíæßóôïñ, êõñßùò ëüãù ôçò ìå-
ãÜëçò åíéó÷ýóåùò éó÷ýïò, ðïõ Ý÷åé.
119
â) Óýíäåóç êïéíÞò âÜóåùò.
1) Åíßó÷õóç ñåýìáôïò ëßãï ìéêñüôåñç áðü ôç ìïíÜäá.
2) ÕøçëÞ åíßó÷õóç ôÜóåùò ( ðåñßðïõ ßóç ðñïò ôçí Áõs ê.å.).
3) Åíßó÷õóç éó÷ýïò ìéêñüôåñç áðü ôçí Áp ìå ê.å.
4) ÌéêñÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ.
5) ÕøçëÞ áíôßóôáóç åîüäïõ.
6) Äåí õðÜñ÷åé äéáöïñÜ öÜóåùò ìåôáîý ôÜóåùí åéóüäïõ-åîüäïõ, üðùò êáé ìåôáîý ôùí áíôéóôïß÷ùí
ñåõìÜôùí.
Ëüãù ôùí (4) êáé (5) üìïéåò äéáäï÷éêÝò âáèìßäåò äåí ðñïóáñìüæïíôáé. ×ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá ðñï-
óáñìüóåé ìéá ðçãÞ ìéêñÞò åóùôåñéêÞò áíôéóôÜóåùò ðñïò öïñôßï õøçëÞò áíôéóôÜóåùò.
ã) Óýíäåóç êïéíïý óõëëÝêôç.
1) Åíßó÷õóç ñåýìáôïò õøçëÞ, ðåñßðïõ ßóç ðñïò ôçí Ái ìå ê.å.
2) Åíßó÷õóç ôÜóåùò ëßãï ìéêñüôåñç áðü ôç ìïíÜäá.
3) Åíßó÷õóç éó÷ýïò ìéêñüôåñç áðü ôçí Áp ìå ê.å.
4) Ðïëý õøçëÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ.
5) ×áìçëÞ áíôßóôáóç åîüäïõ.
Ëüãù ôùí äýï ôåëåõôáßùí óôïé÷åßùí, ôï êýêëùìá ôïýôï ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò âáèìßäá áðïìïíþóåùò
(buffer) ìåôáîý ðçãÞò õøçëÞò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ êáé öïñôßïõ ìéêñÞò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ. Ëüãù äå ôçò
éäéüôçôÜò ôïõ áõôÞò êáé ôçò ìç õðÜñîåùò äéáöïñÜò öÜóåùò ìåôáîý ôÜóåùí åéóüäïõ-åîüäïõ, ç óýíäåóç ìå
êïéíü óõëëÝêôç ïíïìÜæåôáé áêüëïõèïò åêðïìðïý (emitter follower), üðùò áíáöÝñèçêå ðéï ðÜíù.
5.8 Âáóéêïß åíéó÷õôÝò ìå FET ôñáíæßóôïñ.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôïõ éóïäõíÜìïõ êõêëþìáôïò åíüò åíéó÷õôÞ ìéáò âáèìßäáò óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íü-
ôçôåò êáé ãéá ìéêñÜ óÞìáôá, ÷ñåéáæüìáóôå Ýíá éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ FET, üðùò êáé ãéá ôçí ðåñßðôùóç
ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ. ×ñçóéìïðïéþíôáò áõôü ôï éóïäýíáìï èá ìðïñÝóïìå íá ó÷åäéÜóïìå ôï éóïäý-
íáìï ôïõ åíéó÷õôÞ êáé áð’ áõôü ìå áíÜëõóç íá ðñïóäéïñßóïìå ôéò åíéó÷ýóåéò ôÜóåùò, ñåýìáôïò, éó÷ýïò,
êáèþò êáé ôéò áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ áõôïý.
5.9 Éóïäýíáìï ôïõ JFET óå ÷áìçëÝò óõ÷íüôçôåò êáé ìéêñÜ óÞìáôá.
Åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá (Êåö. 4) üôé ôï ñåýìá óôçí ðýëç ôïõ JFET åßíáé ïõóéáóôéêÜ ìçäÝí. ¸ôóé ç
áíôßóôáóç åéóüäïõ áðü ôçí ðýëç G ìå êïéíü áêñïäÝêôç ôçí ðçãÞ S èá åßíáé óôçí éäáíéêÞ ðåñßðôùóç Üðåé-
ñç. ÅîÜëëïõ áðü ôéò ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ ôïõ ó÷Þìáôïò 4.17 ðñïêýðôåé üôé ôï ñåýìá iD ìåôáâÜëëåôáé
üôáí ìåôáâÜëëåôáé ç õGS, ç õDS Þ êáé ïé äýï óõã÷ñüíùò. Ãéá ìéêñÝò ìåôáâïëÝò èåùñïýìå êáôÜ ðñïóÝããé-
óç üôé ïé ìåôáâïëÝò áõôÝò åßíáé ãñáììéêÝò êáé áíåîÜñôçôåò, ïðüôå ìðïñïýìå íá ãñÜøïìå ôçí åîßóùóç
1
id = g m υgs + υds (5.61)
rd
Óôç ó÷Ýóç áõôÞ id, õgs, õds åßíáé ïé ìåôáâïëÝò ôùí iD, õGS êáé õDS áíôßóôïé÷á êáé gm ç äéáãùãéìüôçôá
ôïõ JFET ãéá ìéêñÜ óÞìáôá, ðïõ âñßóêåôáé ùò:
i
gm = d
υ gs
υds = 0
äçëáäÞ üôáí ç õDS åßíáé óôáèåñÞ êáé
rd ç áíôßóôáóç ìåôáîý áðáãùãïý êáé ðçãÞò üôáí ç õGS åßíáé óôáèåñÞ êáé éóïýôáé ìå:
υ
rd = ds
id υ = 0
gs
120
¸ôóé óôçí éäáíéêÞ ðåñßðôùóç ðïõ ig=0 ìðïñïýìå íá ó÷åäéÜóïìå ôï éóïäýíáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ
JFET âáóéæüìåíïé óôçí åîßóùóç (5.61). Áõôü ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 5.9á.
×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôùí gm êáé rd åßíáé:
gm=103 – 104ìS
rd=0,1 – 1ÌÙ (JFET), 1 – 50 kÙ (MOSFET)
Ó÷. 5.9á.
Éóïäýíáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ JFET.
Ùò áðëü ðáñÜäåéãìá åíéó÷õôÞ ìå JFET áò äå÷èïýìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.9â(á), óôï ïðïßï õ1
êáé R1 åßíáé áíôßóôïé÷á ç ôÜóç êáé ç åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç ôçò ðçãÞò óÞìáôïò.
×ñçóéìïðïéþíôáò ôï éóïäýíáìï ôïõ JFET ôïõ ó÷Þìáôïò 5.9á êáé ëáìâÜíïíôáò õðüøç üóá áíáöÝñáìå
óôçí ðåñßðôùóç ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ ãéá ôç äñÜóç ôùí ðõêíùôþí C1, C2 êáé Cs êáèþò êáé üôé ç ðç-
ãÞ ôÜóåùò ðïëþóåùò äåí Ý÷åé åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç, ó÷åäéÜæïìå ôï éóïäýíáìï ôïõ åíéó÷õôÞ üðùò äåéêíý-
åôáé óôï ó÷Þìá 5.9â(â). Óôçí ðñÜîç ç Rg åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ôçí R1 ïðüôå õgs ≅ õ1. ÅîÜëëïõ êáé
Ó÷. 5.9â.
(á) Åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðçãÞò êáé (â) ôï éóïäýíáìü ôïõ ìéêñþí óçìÜôùí.
121
õds=õï, ïðüôå âñßóêïìå üôé:
1 1
g m υ1 + υo
+ υo ≅0 (5.62)
rd Rd
áðü ôçí ïðïßá ðñïêýðôåé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõ ùò
υ rR
A υ ≡ o ≅ −gm d d (5.63)
υ1 rd + R d
ÅðåéäÞ óõíÞèùò óôçí ðñÜîç Rd<<rd áðü ôçí (5.63) ëáìâÜíïìå:
A υ ≅ −g mRd (5.64)
5.10 Éóïäýíáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ MOSFET.

Ç ðñïóÝããéóç ðïõ äå÷èÞêáìå óôá JFET üôé iG=0, äåí ÷ñåéÜæåôáé ãéá ôá MOSFET, óôá ïðïßá ç ðýëç
åßíáé ìïíùìÝíç áðü ôï äßáõëï. ¸ôóé ôï éóïäýíáìï åíüò MOSFET ãéá ìéêñÜ óÞìáôá óôéò ÷áìçëÝò óõ÷íü-
ôçôåò åßíáé ôï ßäéï ìå åêåßíï ôùí JFET. ÄéáöïñÝò ìðïñåß íá õðÜñ÷ïõí óôéò ôéìÝò ôùí gm êáé rd áëëÜ ü÷é
óçìáíôéêÝò.
5.11 ÓõíäÝóåéò ôïõ FET ùò åíéó÷õôÞ.
Åßäáìå ðñïçãïõìÝíùò ôç äõíáôüôçôá åíéó÷ýóåùò óçìÜôùí áðü ôï FET óå óýíäåóç ìå êïéíÞ ðçãÞ.
Åíôïýôïéò ôï FET ìðïñåß íá äñá ùò åíéó÷õôéêü óôïé÷åßï êáé óå Üëëåò óõíäÝóåéò, äçëáäÞ ìå êïéíü áðáãù-
ãü Þ êïéíÞ ðýëç. ÊÜèå ôÝôïéá óýíäåóç Ý÷åé éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ôá ïðïßá, áíÜëïãá ìå ôï óõãêåêñé-
ìÝíï ðñüâëçìá, ìðïñïýí íá ôçí êáôáóôÞóïõí ÷ñçóéìüôåñç áðü ôéò Üëëåò. Ïé óõíäÝóåéò áõôÝò åîåôÜæïíôáé
ìå ëåðôïìÝñåéá óôá áìÝóùò åðüìåíá.
5.11.1 Åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðçãÞò.
Ôï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ ìå ôïí êáôÜëëçëï ôñüðï ðïëþóåùò ôïõ FET, þóôå íá ãßíåôáé åêìåôÜëëåõóç ôçò õøçëÞò áíôéóôÜóå-
ùò åéóüäïõ ôïõ óôïé÷åßïõ, äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.11á(á). Ëüãù ôçò õøçëÞò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ, ç ðçãÞ óÞìáôïò
èåùñåßôáé üôé äåí Ý÷åé åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç. Ï áíôéóôÜôçò RL åßíáé ôï öïñôßï ôïõ åíéó÷õôÞ.
Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 5.11á(â). Óå áõôü ôï êýêëùìá Ri åßíáé ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ,
éóïýôáé äå ìå:
R1 R 2
R i = R 3 + (R1 // R 2 ) = R 3 + (5.65)
R1 + R 2
Óýìöùíá ìå áõôÜ, ìå êáôÜëëçëç åðéëïãÞ ôçò R3 (ôçò ôÜîåùò ôùí ÌÙ) ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ ìðïñåß íá êáôáóôåß
ðïëý õøçëÞ óå ó÷Ýóç ìå ôçí áíôßóôáóç ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò, þóôå ï åíéó÷õôÞò íá èåùñåßôáé üôé ôñïöïäïôåßôáé áðü éäáíéêÞ ðç-
ãÞ ôÜóåùò.
Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõ=õï/õi ðáñáôçñïýìå üôé:
õo = − g m õ gs (rd // R d // R L )
ÅðåéäÞ
õgs = õ i
ç åíßó÷õóç ôÜóåùò èá åßíáé ç áêüëïõèç:

õo
Aõ = = − g m (rd // R d // R L ) (5.66)
õi
Ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï áðïìáêñýíïìå ôçí RL, èåùñïýìå ìéá ðçãÞ ôÜóåùò eï óõíäåìÝíç óôïõò áêñï-
äÝêôåò åîüäïõ êáé âñá÷õêõêëþíïìå ôçí ðçãÞ õi. Ôüôå õgs=0, ïðüôå ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï èá åßíáé:
rd R d
Ro = (5.67)
rd + R d
Êáôüðéí ôïýôïõ, ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ãñÜöåôáé êáé ùò:
122
Ó÷. 5.11á.
(á) Ðñáêôéêü êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðçãÞò êáé (â) éóïäýíáìï êýêëùìá ìéêñþí óçìÜôùí.
A õ = − g m (R o // R L ) (5.68)
Óôçí ðåñßðôùóç êáôÜ ôçí ïðïßá RL<<Rï èá Ý÷ïìå:
A õ ≅ −gmR L (5.69)
Ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò Ai èá åßíáé
io õ R R i õo R
Ai ≡ = o L = ⋅ = Aõ i (5.70)
ii õi R i R L õi RL
Þ ëüãù êáé ôçò (5.69)
A i ≅ −g m R i (5.71)
ÔÝëïò ç åíßó÷õóç éó÷ýïò Ap âñßóêåôáé ùò åîÞò:
PL V2 R (5.72)
Ap ≡ = o2 L
Pi Vi R i
üðïõ Vï êáé Vi ïé åíåñãÝò ôéìÝò ôùí õï êáé õi áíôßóôïé÷á. ¢ñá
Ri
A p = A 2õ ≅ g 2m R L R i (5.73)
RL
ÐñÝðåé íá óçìåéþóïìå üôé ôüóï ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò üóï êáé ç åíßó÷õóç éó÷ýïò áíáìÝíïíôáé íá åßíáé ðïëý õøçëÝò, ëüãù ôçò
õøçëÞò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. Áõôü üìùò äåí óçìáßíåé üôé ï åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðçãÞò ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò åíéó÷õôÞò
ñåýìáôïò êáé üôé ðñïôéìÜôáé Ýíáíôé ôïõ åíéó÷õôÞ ìå êïéíü åêðïìðü, ãéáôß ëüãù ôùí õøçëþí áíôéóôÜóåùí óôïí ðñþôï ôá ñåýìáôá
åßíáé ðïëý ìéêñÜ. Óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç ìáò åíäéáöÝñåé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò.
123
Ç äéáãùãéìüôçôá ôïõ JFET ãéá ôï óçìåßï çñåìßáò óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11â åßíáé 2mS, åíþ ç
áíôßóôáóç rd åßíáé ìåãáëýôåñç áðü 200 kÙ. Íá õðïëïãéóèåß ç áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ç áíôßóôáóç åîüäïõ
ôïõ åíéó÷õôÞ êáèþò êáé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò õï/õi.
Ó÷. 5.11â.
Åíéó÷õôÞò ìå êïéíÞ ðçãÞ.
Ëýóç:
Ãéá ôï êýêëùìá ôçò åíéó÷õôéêÞò áõôÞò âáèìßäáò éó÷ýåé ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ
ó÷Þìáôïò 5.11á(â).
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri âñßóêåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (5.65), äçëáäÞ:
112 × 18,2
R i = 82 + = 100 kÙ
112 + 18,2
Ðáñáëåßðïíôáò ôçí rd ùò ðïëý ìåãÜëç óå ó÷Ýóç ìå ôçí Rd ðñïêýðôåé üôé ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï åßíáé:
R o ≅ R d = 18 kÙ
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõ.

ÔÝëïò ç åíßó÷õóç ôÜóåùò, åðåéäÞ RL=1,5kÙ<<18kÙ=Rd èá åßíáé áðü ôç ó÷Ýóç (5.69)
υ
A υ ≡ o ≅ −2 × 1,5 = −3
υi
5.11.2 Åíéó÷õôÞò êïéíïý áðáãùãïý Þ áêüëïõèïò ðçãÞò.

Ôï êýêëùìá ðïëþóåùò ôïõ JFET óå óýíäåóç êïéíïý áðáãùãïý ìðïñåß íá åßíáé áíÜëïãï ìå áõôü ôçò óõíäÝóåùò êïéíÞò ðç-
ãÞò, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.11ã.
¼ìùò ðéï óõíçèéóìÝíï êáé ÷ñÞóéìï êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíïý áðáãùãïý, ôï ïðïßï Ý÷åé áõîçìÝíç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ýíáíôé
ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11ã ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 5.11ä(á).
Ï áíôéóôÜôçò R1 óõíäÝåôáé ìåôáîý ðýëçò êáé êïéíïý êüìâïõ ôùí Rs1 êáé Rs2 êáé ü÷é ìåôáîý ðýëçò êáé ãåéþóåùò. ¸ôóé åðé-
ôõã÷Üíåôáé, üðùò èá äïýìå ðéï êÜôù, õøçëüôåñç áíôßóôáóç åéóüäïõ áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ôçò ðåñéðôþóåùò óõíäÝóåùò ôçò R1 ìå-
ôáîý ðýëçò êáé ãåéþóåùò, ç ïðïßá èá åßíáé ðñïöáíþò R1.
Ï ôñüðïò ðïëþóåùò ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11ä ïäçãåß óå áñíçôéêÞ ðüëùóç ôçò ðýëçò ùò ðñïò ôçí ðçãÞ. ÄåäïìÝíïõ üôé ôï óõíå÷Ýò
ñåýìá ðýëçò åßíáé ìçäÝí, ï äéáéñÝôçò ôÜóåùò Rs1, Rs2 óå óõíäõáóìü ìå ôï äõíáìéêü ôçò ðçãÞò êáèïñßæåé ôï äõíáìéêü ôçò ðýëçò.
Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ êõêëþìáôïò ôïýôïõ, óõíÞèùò ç ôÜóç ôçò ðçãÞò åðéëÝãåôáé íá åßíáé ôï ìéóü ôçò VDD, þóôå êáé ç ôÜóç çñåìßáò
ôïõ áðáãùãïý íá áíôéóôïé÷åß óôï ìÝóï ðåñßðïõ ôçò åõèåßáò öüñôïõ óôï óõíå÷Ýò.
124
Ó÷. 5.11ã.
Êýêëùìá ðïëþóåùò åíüò áêüëïõèïõ ðçãÞò.
Ìå áíÜëõóç ôïõ éóïäõíÜìïõ êõêëþìáôïò ìéêñþí óçìÜôùí êáé åðåéäÞ óôçí ðñÜîç èá Ý÷ïìå Rs1<Rs2, R1>>Rs2 êáèþò êáé
gm>>1/R1 âñßóêïìå üôé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõ èá åßíáé êáôÜ ðñïóÝããéóç:
õo rd g m
Aõ = ≅ (5.74)
õi 1 + g m rd
ÅÜí äå åðéðëÝïí éó÷ýåé êáé gmrd>>1, èá Ý÷ïìå:

Aõ ≅ 1
ÄçëáäÞ ç ôÜóç åîüäïõ õï èá åßíáé ðåñßðïõ ç áõôÞ êáôÜ ìÝôñï êáé öÜóç ìå ôçí ôÜóç åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. Äéêáéïëïãåßôáé
Ýôóé ç ïíïìáóßá ôïõ êõêëþìáôïò ùò áêüëïõèïò ðçãÞò.
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri åßíáé:
õi R1
Ri = ≅ = R1 (1 + g m rd ) (5.75)
i1 1 − Aõ
äçëáäÞ ðïëëáðëÜóéá ôçò R1 êáé ìðïñåß íá ãßíåé ðïëý õøçëÞ.

ÔÝëïò ç áíôßóôáóç åîüäïõ ðñïóäéïñßæåôáé ìå ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
Ìå âñá÷õêõêëùìÝíç ôçí ðçãÞ õi êáé ìéá ðçãÞ ñåýìáôïò iï óõíäåìÝíç óôïõò áêñïäÝêôåò åîüäïõ, ôï éóïäýíáìï êýêëùìá êá-
èßóôáôáé üðùò óôï ó÷Þìá 5.11å, üðïõ ç R1 Ý÷åé ðáñáëåéöèåß ãéáôß Ý÷åé õðïôåèåß üôé R1>>Rs2. ÅÜí èÝóïìå:
Rs = Rs1 + Rs2
Ó÷. 5.11ä.
(á) Ðéï óõíçèéóìÝíï êýêëùìá áêüëïõèïõ ðçãÞò êáé (â) éóïäýíáìï êýêëùìá.
125
Ó÷. 5.11å.
Ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ åíüò áêüëïõèïõ ðçãÞò.
êáé áíáëýóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11å èá âñïýìå üôé ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï åßíáé
õo 1 rd // R s
Ro = = = (5.76)
io g m + 1 / rd + 1 / R s 1 + g m (rd // R s )
ÅðïìÝíùò ï áêüëïõèïò ðçãÞò Ý÷åé ìéêñÞ ó÷åôéêÜ áíôßóôáóç åîüäïõ.
ÓõìðåñÜóìáôá: Ï áêüëïõèïò ðçãÞò Ý÷åé áíÜëïãåò éäéüôçôåò ìå ôïí áêüëïõèï åêðïìðïý, äçëáäÞ åíßó÷õóç ôÜóåùò ëßãï ìéêñü-
ôåñç áðü ôç ìïíÜäá, õøçëÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ÷áìçëÞ áíôßóôáóç åîüäïõ.
ÐáñáôÞñçóç: Óôï ó÷Þìá 5.11ä ç ôÜóç óôçí Rs2 áðïôåëåß áöåíüò ìÝñïò ôçò ôÜóåùò åîüäïõ êáé áöåôÝñïõ ôçò ôÜóåùò åéóüäïõ.
Ðñüêåéôáé äçëáäÞ ãéá êáèáñÞ åöáñìïãÞ áíáäñÜóåùò ç ïðïßá ëüãù ôïõ ôýðïõ ôçò (åßíáé áñíçôéêÞ áíÜäñáóç óåéñÜò óôçí åßóï-
äï ðïõ ëáìâÜíåôáé ðáñÜëëçëá áðü ôçí Ýîïäï) Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí áýîçóç ôçò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ êáé ôçí åëÜôôùóç ôçò
áíôéóôÜóåùò åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ.
Óôï óçìåßï çñåìßáò ôïõ JFET ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ
ó÷Þìáôïò 5.11óô éó÷ýïõí gm=2mS êáé rd=80 kÙ. Íá
ðñïóäéïñéóèïýí ïé áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ
êáèþò êáé ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ôïõ åíéó÷õôÞ. Ïé ðõ-
êíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá
ôïõ óÞìáôïò.
Ëýóç:
á) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõ.
υ rg 2 × 80
Aυ ≡ o ≅ d m = = 0,994 Ó÷. 5.11óô.
υi 1 + rd g m 1 + 2 × 80
Êýêëùìá áêüëïõèïõ ðçãÞò.
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ Ri âÜóåé ôçò ó÷Ýóåùò (5.75) èá åßíáé:
R i = 10 (1 + 2 × 80) = 1,61MΩ
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò áíôéóôÜóåùò åîüäïõ Rï.
ÔÝëïò áðü ôç ó÷Ýóç (5.76) ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï ðñïêýðôåé ßóç ìå:
1 1
Ro = = = 435Ω
g m + 1 / rd + 1 / R s 2 + 1 / 80 + 1 / 3,5
5.11.3 Åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðýëçò.
Ôï ðëÞñåò êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðýëçò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5.11æ(á). ÅðåéäÞ, üðùò èá äïýìå óôç óõíÝ÷åéá, ç áíôß-
óôáóç åéóüäïõ äåí åßíáé õøçëÞ üðùò óôéò ðñïçãïýìåíåò äýï óõíäÝóåéò ôïõ JFET, åäþ äåí áãíïïýìå ôçí åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç ri
ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò. Áí äå÷èïýìå üôé ïé ðõêíùôÝò Cs êáé CG äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá óôçí êáôþôáôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìá-
ôïò êáé üôé ç ðçãÞ VDD åßíáé éäáíéêÞ, ëáìâÜíïìå êáôÜ ôá ãíùóôÜ ôï éóïäýíáìï ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ åíéó÷õôÞ üðùò äåéêíýåôáé
óôï ó÷Þìá 5.11æ(â).
126
Ó÷. 5.11æ.
(á) Ðñáêôéêü êýêëùìá åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðýëçò, (â) êáé (ã) éóïäýíáìá êõêëþìáôá ìéêñþí óçìÜôùí.
Ìå ìåôáôñïðÞ ôçò ðçãÞò ñåýìáôïò óå ðçãÞ ôÜóåùò ëáìâÜíïìå ôï éóïäýíáìï ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11æ(ã).
Ç áíôßóôáóç ìåôáîý ðçãÞò êáé ðýëçò Rsg áðïôåëåß ôçí áíôßóôáóç åéóüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ êáé âñßóêåôáé üôé åßíáé:
rd + R d R s (rd + R d ) (5.77)
R sg = // R s =
1 + g m rd R d + rd + g m rd R s + R s
ÅîÜëëïõ ç åíßó÷õóç ôÜóåùò Áõi ïñßæåôáé ùò:
õd
A õi =
õi
êáé âñßóêåôáé üôé åßíáé:
R d (R s − R sg ) (5.78)
A õi =
R s (ri + R sg )
Ãéá íá ðñïóäéïñßóïìå ôçí áíôßóôáóç åîüäïõ Rï, óõíäÝïìå ìéá ðçãÞ ôÜóåùò eï óôçí Ýîïäï ôïõ åíéó÷õôÞ êáé âñá÷õêõêëþíï-
ìå ôçí ðçãÞ óôçí åßóïäï (ó÷. 5.11ç).
Áðü ôï ó÷Þìá ôïýôï ìå áíÜëõóç âñßóêïìå üôé ç áíôßóôáóç åîüäïõ Rï åßíáé:
Ó÷. 5.11ç.
Éóïäýíáìï êýêëùìá ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò Rï åíüò åíéó÷õôÞ ìå êïéíÞ ðýëç.
127
R o = R d // [rd + (1 + g m rd ) (ri // R s )] (5.79)
Ï åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðýëçò Ý÷åé ÷áñáêôçñéóôéêÜ áíÜëïãá ðñïò ôïí åíéó÷õôÞ ìå BJT êïéíÞò âÜóåùò. ×ñçóéìïðïéåßôáé ùò êý-
êëùìá êáôáôìÞóåùò (sampling) êáé óå åöáñìïãÝò óå õøçëÝò óõ÷íüôçôåò.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.11è óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôïõ ôï JFET Ý÷åé gm=2mS êáé rd=80 kÙ.
ÈÝëïìå íá õðïëïãßóïìå ôéò áíôéóôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ êáèþò êáé ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò ìéêñþí óçìÜ-
ôùí ôçò âáèìßäáò. Ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò.
Ëýóç:
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ õðïëïãßæåôáé áðü ôç ó÷Ýóç
(5.77):
12 (80 + 11,7)
Ri = = 544 Ω
11,7 + 80 + 2 × 80 × 12 + 12

Áðü ôç ó÷Ýóç (5.79) âñßóêïìå üôé ç áíôßóôáóç
åîüäïõ Rï åßíáé:
R o = 11,7 // [ 80 + (1 + 160) (3 // 12 )] = 11,4 kΩ Ó÷. 5.11è.
Êýêëùìá åíéó÷õôÞ ìå êïéíÞ ðýëç.
ã) Õðïëïãéóìüò ôçò åíéó÷ýóåùò ôÜóåùò Áõi.

ÔÝëïò, ãéá ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò èá Ý÷ïìå áðü ôç ó÷Ýóç (5.78):
11,7 (12 − 0,544)
A õi = = 3,15
12 (3 + 0,544)
Óôïí Ðßíáêá 5.11.1 ðáñïõóéÜæïíôáé óõãêåíôñùìÝíá ôá áðïôåëÝóìáôá áðü ôá ôñßá ðáñáäåßãìáôá ôçò
ðáñáãñÜöïõ 5.11.
ÐÉÍÁÊÁÓ 5.11.1
ÐáñÜìåôñïò Åíéó÷õôÞò
Þ ìÝãåèïò êïéíïý áðáãùãïý
êïéíÞò ðçãÞò êïéíÞò ðýëçò
Aõ –3 0,944 3,15
Ri 100 kÙ 1,61 ÌÙ 544 Ù
Ro 18 kÙ 435 Ù 11,4 kÙ
5.12 Óýãêñéóç ôùí ôñéþí óõíäÝóåùí ôïõ FET.

Áðü ôéò ôéìÝò ôùí ìåãåèþí ðïõ ðñïóäéïñßóèçêáí óôá ðñïçãïýìåíá, ìðïñïýìå íá óõìðåñÜíïìå ôá áêü-
ëïõèá ùò ðñïò ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ êÜèå óõíäÝóåùò ôïõ FET ùò åíéó÷õôÞ:
á) Åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðçãÞò.
Ç áíôßóôáóç åéóüäïõ åßíáé õøçëÞ, ôçò ôÜîåùò ôçò áíôéóôÜóåùò R3 (ó÷. 5.11á). Ç åíßó÷õóç ôÜóåùò åß-
íáé ôçò ôÜîåùò ôïõ gmRL, üðïõ RL ç óõíïëéêÞ áíôßóôáóç, ðïõ óõíäÝåôáé ìåôáîý áðáãùãïý êáé ãçò (óôï
åíáëëáóóüìåíï). Õößóôáôáé äéáöïñÜ öÜóåùò 180ï ìåôáîý óÞìáôïò åéóüäïõ êáé óÞìáôïò óôçí Ýîïäï. Ç
128
áíôßóôáóç åîüäïõ åßíáé ôçò ôÜîåùò ôçò Rd, ó÷åôéêÜ õøçëÞ.
â) Åíéó÷õôÞò êïéíïý áðáãùãïý.
Ðïëý õøçëÞ áíôßóôáóç åéóüäïõ, õøçëüôåñç áð’ ü,ôé óôéò Üëëåò óõíäÝóåéò.
Åíßó÷õóç ôÜóåùò ëßãï ìéêñüôåñç áðü ôç ìïíÜäá.
Ôï óÞìá óôçí Ýîïäï åßíáé óå öÜóç ìå ôï óÞìá åéóüäïõ.
Ç áíôßóôáóç åîüäïõ åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ.
ã) Åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðýëçò.
¸÷åé ìéêñÞ ó÷åôéêÜ áíôßóôáóç åéóüäïõ.
Ç åíßó÷õóç ôÜóåùò åßíáé ôçò áõôÞò ôÜîåùò ìåãÝèïõò ðåñßðïõ ìå ôçí åíßó÷õóç ôïõ åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðç-
ãÞò.
Ôï óÞìá óôçí Ýîïäï åßíáé óå öÜóç ìå ôï óÞìá åéóüäïõ.
Ç áíôßóôáóç åîüäïõ åßíáé ó÷åôéêÜ õøçëÞ, ôçò ôÜîåùò ôçò Rd ðáñÜëëçëá ðñïò ôçí rd ôïõ FET.
Áðü ôá ðéï ðÜíù ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ôñéþí äõíáôþí óõíäÝóåùí ôïõ FET ìðïñåß íá åðéëåãåß ç êáôáë-
ëçëüôåñç óýíäåóç ãéá ìéá óõãêåêñéìÝíç åöáñìïãÞ. ¸ôóé ãéá ðáñÜäåéãìá ç óýíäåóç êïéíÞò ðçãÞò ìðïñåß
íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí åíßó÷õóç ôÜóåùò, åíþ ç óýíäåóç êïéíïý áðáãùãïý, üôáí áðáéôåßôáé õøçëÞ áíôß-
óôáóç åéóüäïõ êáé ìéêñÞ ó÷åôéêÜ áíôßóôáóç åîüäïõ. Åíôïýôïéò ç åíßó÷õóç ôÜóåùò ôïõ åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðç-
ãÞò õóôåñåß ôçò åíéó÷ýóåùò áíôßóôïé÷çò âáèìßäáò BJT. Ôïýôï ïäçãåß óôï óõíäõáóìü ôçò óõíäÝóåùò êïéíÞò
ðçãÞò êáé ìéáò âáèìßäáò BJT, þóôå íá ãßíåôáé åêìåôÜëëåõóç ôùí ðëåïíåêôçìÜôùí êáé ôùí äýï óôïé÷åßùí.
Ç óýíäåóç êïéíÞò ðýëçò äåí ðáñïõóéÜæåé åíäéáöÝñïí óôéò áêïõóôéêÝò óõ÷íüôçôåò, ëüãù ôçò ÷áìçëÞò
áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ êáé ãéáôß äåí ðëåïíåêôåß Ýíáíôé ìéáò âáèìßäáò BJT. Åíôïýôïéò áðïäåéêíýåôáé ÷ñçóé-
ìüôáôç óå õøçëÝò óõ÷íüôçôåò.
Ìéá ôåëåõôáßá ðáñáôÞñçóç: Óôá ðñïçãïýìåíá äåí ìåëåôÞóáìå ôçí åíßó÷õóç éó÷ýïò ôùí åíéó÷õôþí ìå
FET. Ëüãù ôçò õøçëÞò áíôéóôÜóåùò åéóüäïõ ôùí äýï ðñþôùí óõíäÝóåùí, êïéíÞò ðçãÞò êáé êïéíïý áðá-
ãùãïý, ç éó÷ýò ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ åßíáé áóÞìáíôç, ïðüôå ç åíßó÷õóç éó÷ýïò åßíáé ôüóï ðïëý õøçëÞ êáé
óôéò äýï ðåñéðôþóåéò, þóôå íá ìçí áðïôåëåß Ýíá ëïãéêü ìÝôñï óõãêñßóåùò ôùí åíéó÷õôéêþí áõôþí âáèìß-
äùí. Ç åíßó÷õóç éó÷ýïò óôçí ðåñßðôùóç ôïõ åíéó÷õôÞ êïéíÞò ðýëçò, ðñïöáíþò, åßíáé ðïëý ìéêñüôåñç
(åðåéäÞ ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ôçò âáèìßäáò åßíáé ó÷åôéêÜ ìéêñÞ).
1. Ôï ôñáíæßóôïñ óôïí åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 5.13á 2. Ôï ôñáíæßóôïñ óôï ó÷Þìá 5.13â ãéá ôï óçìåßï
Ý÷åé óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôéò áêüëïõèåò õâñé- çñåìßáò ôïõ Ý÷åé ôéò áêüëïõèåò õâñéäéêÝò ðáñá-
äéêÝò ðáñáìÝôñïõò: hie=2kÙ, hfe=100, hre ≅ 0, ìÝôñïõò: hie=1,2 kÙ, hfe=100, hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Íá
hoe ≅ 0. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò õðïëïãéóèåß ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò êáé ç åíßó÷õóç
éó÷ýïò ôïõ åíéó÷õôÞ óå dB, èåùñþíôáò üôé ç áíôß-
óå dB, ç áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ç áíôßóôáóç åîü-
óôáóç ôùí 10kÙ åßíáé ç åóùôåñéêÞ áíôßóôáóç ôçò
äïõ. Óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò ïé ðõêíùôÝò ðçãÞò ñåýìáôïò êáé üôé ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò
äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá. âñá÷õêõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò.
(Áð.: 25,5dB, 1,2kÙ, 1,5kÙ) (Áð.: 35,1dB, 35,9dB)
Ó÷. 5.13á. Ó÷. 5.13â.

129
3. Ôï ôñáíæßóôïñ óôïí åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 5.13ã
Ý÷åé ôéò áêüëïõèåò õâñéäéêÝò ðáñáìÝôñïõò:
hie=2,5 kÙ, hfe=150, hre ≅ 0, hoe ≅ 0.
á) Áí ôï ñåýìá çñåìßáò ôïõ óõëëÝêôç åßíáé
2mA êáé VBE=0,7V íá ðñïóäéïñéóèåß êá-
ôÜëëçëç ôéìÞ ôçò áíôéóôÜóåùò R, èåùñþ-
íôáò üôé â=150 êáé áìåëþíôáò ôï ICBO.
â) Íá ðñïóäéïñéóèåß ç åíßó÷õóç ôÜóåùò, ç åíß-
ó÷õóç ñåýìáôïò, ç åíßó÷õóç éó÷ýïò, ç áíôß-
óôáóç åéóüäïõ êáé ç áíôßóôáóç åîüäïõ ôïõ
åíéó÷õôÞ. Ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõ-
êëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò. Ó÷. 5.13ã.
(Áð.: 697,5kÙ, –15, –112,5, 5062,5, 2,5kÙ, 3kÙ)
4. Ïé ðáñÜìåôñïé ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ ôñáíæßóôïñ
ôïõ ó÷Þìáôïò 5.13ä óôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôïõ
åßíáé: hie=1 kÙ, hfe=99, hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Íá
ðñïóäéïñéóèåß ç áíôßóôáóç åéóüäïõ ãéá ìéêñÜ
óÞìáôá êáèþò êáé ç áíôßóôáóç åîüäïõ ôïõ åíé-
ó÷õôÞ. Ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá
óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò.
(Áð.: 67,1kÙ, 29Ù)
Ó÷. 5.13ä.
5. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.13å ïé õâñéäéêÝò
ðáñÜìåôñïé ìéêñþí óçìÜôùí ôïõ ôñáíæßóôïñ ãéá
ôï óçìåßï ëåéôïõñãßáò ôïõ åßíáé: hie=1 kÙ,
hfe=99, hre ≅ 0, hoe ≅ 0. Íá õðïëïãéóèåß ç åíßó÷õ-
óç ôÜóåùò, ç áíôßóôáóç åéóüäïõ êáé ç áíôßóôáóç
åîüäïõ ôïõ åíéó÷õôÞ. Ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá-
÷õêõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò.
(Áð.: 0,916, 42,36kÙ, 38Ù)
6. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5.13óô ôï åðéèõìçôü Ó÷. 5.13å.

óçìåßï çñåìßáò åßíáé IC=2mA, VCE=5V, éó÷ýïõí
óå áõôü: hie=1 kÙ, â ≅ hfe=100, hre ≅ 0, hoe ≅ 0,
VBE=0,7V êáé ICBO ≅ 0. Áí ç åðéèõìçôÞ åíßó÷õ-
óç ñåýìáôïò ôïõ åíéó÷õôÞ åßíáé –40 íá ðñïóäéï-
ñéóèïýí ôá áêüëïõèá:
á) ÊáôÜëëçëåò ôéìÝò ãéá ôéò áíôéóôÜóåéò R1, R2
êáé RC.
â) Ç åíßó÷õóç ôÜóåùò óå dB.
ã) Ç åíßó÷õóç éó÷ýïò óå dB.
Íá èåùñçèåß üôé éó÷ýåé IC ≅ –IE óôï óõíå÷Ýò
êáé üôé ïé ðõêíùôÝò äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá
óôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò.
(Áð.: 10,4kÙ, 1,75kÙ, 3kÙ, 24,4dB, 36,02dB) Ó÷. 5.13óô.
130
7. Ïé ðáñÜìåôñïé ãéá ìéêñÜ óÞìáôá ôïõ JFET ôïõ
ó÷Þìáôïò 5.13æ óôï óçìåßï ðïëþóåþò ôïõ åßíáé
gm=1,3 mS êáé rd=250 kÙ. Ôï ðëÜôïò ôïõ óÞìá-
ôïò åéóüäïõ åßíáé ìéêñü, þóôå ôï óÞìá óôçí Ýîï-
äï íá åßíáé áðáëëáãìÝíï ðáñáìïñöþóåùò. Íá
ó÷åäéáóèåß ôï éóïäýíáìï êýêëùìá ôïõ åíéó÷õôÞ
êáé íá õðïëïãéóèïýí ç åíßó÷õóç ôÜóåùò, ç åíß-
ó÷õóç ñåýìáôïò, ç åíßó÷õóç éó÷ýïò êáé ïé áíôé-
óôÜóåéò åéóüäïõ êáé åîüäïõ áõôïý. Ïé ðõêíùôÝò
äñïõí ùò âñá÷õêõêëþìáôá óôç óõ÷íüôçôá ôïõ
óÞìáôïò.
(Áð.: –9,47, –947, 8968, 1 ÌÙ, 26,8 kÙ) Ó÷. 5.13æ.
kefalaio 6mikra.qxd 23/6/2008 2:55 Page 131
6 ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÁ ÓÔÏÉ×ÅÉÁ
ÉÓ×ÕÏÓ
Ôá çëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá ðïõ åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá êåöÜëáéá, ôñáíæßóôïñ äéðïëéêÜ êáé ìïíïðïëé-
êÜ (FET), ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéá ôçí åðåîåñãáóßá, âáóéêÜ ôçí åíßó÷õóç, áóèåíþí óçìÜôùí, äçëáäÞ ñåõ-
ìÜôùí Þ ôÜóåùí ÷áìçëÞò éó÷ýïò. Óôçí ðñÜîç üìùò êáëïýìåèá íá åëÝãîïìå êáôÜ çëåêôñïíéêü ôñüðï ôç äé-
Ýëåõóç õøçëþí (éó÷õñþí) ñåõìÜôùí, ôçò ôÜîåùò ðïëëþí Á. ÔÝôïéá ñåýìáôá áðáéôïýí ôç ÷ñÞóç åéäéêþí
óôïé÷åßùí, ðïõ íá áíôÝ÷ïõí óôç äéÝëåõóç ôùí ñåõìÜôùí áõôþí êáé íá ìçí êáôáóôñÝöïíôáé. Óôï ðáñüí êå-
öÜëáéï åîåôÜæïìå ôá óðïõäáéüôåñá çìéáãùãÜ óôïé÷åßá, ðïõ åßíáé êáôÜëëçëá ãé’ áõôïý ôïõ åßäïõò ôéò
åöáñìïãÝò, üðùò ç äßïäïò, ôï èõñßóôïñ, ôï TRIAC, ôï èõñßóôïñ ðïõ Ýñ÷åôáé óå áðïêïðÞ ìå Ýëåã÷ï áðü
ôçí ðýëç –ôï ïðïßï ãéá åõêïëßá èá ôï ïíïìÜæïìå, üðùò êáé äéåèíþò, ìå ôá áñ÷éêÜ ôïõ ùò GTO (Gate Turn-
Off) èõñßóôïñ– ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò êáé ôï MOSFET éó÷ýïò.
6.1 Ç äßïäïò.
Óôï äåýôåñï êåöÜëáéï ãíùñßóáìå ôçí çìéáãùãü äßïäï áðü ðëåõñÜò êáôáóêåõÞò, öõóéêÞò ëåéôïõñãßáò
êáé âáóéêþí åöáñìïãþí ôçò. Áðü ðëåõñÜò ëåéôïõñãßáò, ùò óôïé÷åßï êõêëþìáôïò ç äßïäïò ìðïñåß íá åîï-
ìïéùèåß ìå Ýíá äéáêüðôç, ï ïðïßïò åðéôñÝðåé ôçí áãùãÞ ñåýìáôïò óå áõôÞí, üôáí ç Üíïäüò ôçò åßíáé ðï-
ëùìÝíç èåôéêÜ ùò ðñïò ôçí êÜèïäü ôçò ìå ôÜóç ìåãáëýôåñç áðü 0,7V ðåñßðïõ êáé äåí åðéôñÝðåé ôç äßïäï
ñåýìáôïò êáôÜ ôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç, üôáí ç Üíïäïò åßíáé áñíçôéêÜ ðïëùìÝíç ùò ðñïò ôçí êÜèïäï. Åð’
áõôþí Ý÷ïìå íá ðáñáôçñÞóïìå ôá áêüëïõèá:
– Ôï ñåýìá êáôÜ ôçí áíÜóôñïöç ðüëùóç äåí åßíáé áêñéâþò ìçäÝí, áëëÜ åßíáé ðïëý ìéêñü óå ó÷Ýóç ìå
áõôü ðïõ ìðïñåß íá äéÝëèåé êáôÜ ôçí ïñèÞ ðüëùóç, þóôå óôçí ðñÜîç íá ôï èåùñïýìå ìçäÝí.
– Ãéá íá ìðïñåß íá Üãåé õøçëü ñåýìá ç äßïäïò éó÷ýïò, ðñÝðåé ç åðéöÜíåéá ôçò åðáöÞò pn íá åßíáé ìå-
ãÜëç, üðùò âÝâáéá êáé üëåò ïé Üëëåò äéáóôÜóåéò ôçò. Ôï õøçëü ñåýìá ôçò äéüäïõ ïäçãåß óå êáôáíÜ-
ëùóç éó÷ýïò ðïõ áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôçò, ïðüôå ãéá ôçí êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôçò, ðñïò áðïöõ-
ãÞ õðåñèåñìÜíóåþò ôçò, ðñÝðåé íá ðñïâëåöèåß øýîç ôçò (âë. ðáñÜãñ. 6.4).
– Ç ôá÷ýôçôá ìåôáâÜóåùò ôçò äéüäïõ áðü ôç ìßá êáôÜóôáóç óôçí Üëëç Ý÷åé éäéáßôåñç óçìáóßá óôá çëå-
êôñïíéêÜ éó÷ýïò. Ç ìåôÜâáóç áðü áðïêïðÞ óå áãùãÞ ãßíåôáé ôá÷ýôáôá, äåí óõìâáßíåé üìùò ôï ßäéï
êáé êáôÜ ôç ìåôÜâáóç áðü áãùãÞ óå áðïêïðÞ. Ôïýôï ïöåßëåôáé óôï ãåãïíüò üôé, üôáí êáôÜ ôçí ïñèÞ
ðüëùóç ôï ñåýìá åßíáé õøçëü, õðÜñ÷åé áðïèÞêåõóç öïñôßïõ ãýñù áðü ôçí åðáöÞ, ôï ïðïßï ðñÝðåé
ðñþôá íá áðïìáêñõíèåß êáôÜ ôçí áëëáãÞ ôçò ðïëéêüôçôáò, ðñéí ìçäåíéóèåß ôï ñåýìá. Ôï öïñôßï áõôü
áðïôåëåßôáé áðü çëåêôñüíéá (öïñåßò ìåéïíüôçôáò) óôçí ðåñéï÷Þ-p êïíôÜ óôçí åðáöÞ êáé ïðÝò óôçí
ðåñéï÷Þ-n åðßóçò êïíôÜ óôçí åðáöÞ. Ìå ôçí áíáóôñïöÞ ôçò ðïëéêüôçôáò ôçò ôÜóåùò, üôáí ç ðåñéï-
÷Þ-n ãßíåôáé èåôéêÜ ðïëùìÝíç ùò ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ-p, ôá çëåêôñüíéá ðñÝðåé íá êéíçèïýí ðñïò ôçí ðå-
ñéï÷Þ-n êáé ïé ïðÝò ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ-p. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ ïäçãåß óôç äçìéïõñãßá áíÜóôñïöïõ ñåý-
ìáôïò, ðïõ ãéá íá ìçäåíéóèåß ðñÝðåé íá ðåñÜóåé ïñéóìÝíïò ÷ñüíïò, ï ïðïßïò ïíïìÜæåôáé ÷ñüíïò áíÜ-
óôñïöçò áðïêáôáóôÜóåùò (reverse recovery time), trr.
– Ëüãù ôùí öáéíïìÝíùí Zener êáé êáôáéãéóìïý ïé äßïäïé äåí áíôÝ÷ïõí óå Üðåéñç áíÜóôñïöç ôÜóç.
¸ôóé, áíÜëïãá ìå ôçí åöáñìïãÞ ôçò äéüäïõ óôá çëåêôñïíéêÜ éó÷ýïò, ç åðéëïãÞ ìðïñåß íá ãßíåé áíÜìå-
óá óôéò:
132
– Äéüäïõò Schottky ãéá ìéêñÞ ðôþóç ôÜóåùò ïñèÞò ðïëþóåùò (ðåñßðïõ 0,3V).
– Äéüäïõò ôá÷åßáò áðïêáôáóôÜóåùò (trr<ìåñéêÜ ìs).
– Äéüäïõò óõ÷íüôçôáò äéêôýïõ ãéá ôÜóåéò êáôáññåýóåùò áñêåôþí kV êáé õøçëÜ ñåýìáôá ôçò ôÜîåùò
ôùí kA, áí êáé ïé äßïäïé ìðïñïýí íá óõíäÝïíôáé óå óåéñÜ Þ êáé ðáñÜëëçëá, ãéá íá éêáíïðïéïýí áõ-
óôçñüôåñåò áíÜãêåò áð’ áõôÝò ðïõ ïñßæïõí ïé ðñïäéáãñáöÝò ôïõò.
6.2 Ôï èõñßóôïñ.
Ôá èõñßóôïñ åßíáé çìéáãùãÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå åöáñìïãÝò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå
áíüñèùóç Þ ñýèìéóç ìåãÜëùí óõíÞèùò ñåõìÜôùí. Ôï êïéíüôåñï ìåôáîý áõôþí åßíáé ï ñõèìéæüìåíïò
áíïñèùôÞò ðõñéôßïõ (silicon controlled rectifier-SCR) Þ áðëþò èõñßóôïñ. ¢ëëá ÷ñÞóéìá óôïé÷åßá, ðïõ áíÞ-
êïõí óôçí ïéêïãÝíåéá ôùí èõñßóôïñ, åßíáé ôï TRIAC Þ áìößäñïìï ôñéïäéêü èõñßóôïñ, ôï GTO èõñßóôïñ,
ðïõ Ýñ÷åôáé óå áðïêïðÞ ìå Ýëåã÷ï áðü ôçí ðýëç ôïõ, ôï åíåñãïðïéïýìåíï áðü öùò èõñßóôïñ (light acti-
vated SCR) ê.Ü.
Ðéï êÜôù åîåôÜæïìå ôï êïéíü èõñßóôïñ, ôï TRIAC êáé ôï GTO áðü Üðïøç äïìÞò êáé öõóéêÞò ëåéôïõñ-
ãßáò ôïõò.
6.2.1 Ôï êïéíü èõñßóôïñ.
Ôï èõñßóôïñ åßíáé Ýíáò áíïñèùôÞò (ü÷é åíéó÷õôéêü óôïé÷åßï), ôïõ ïðïßïõ ç áãþãéìç ðåñßïäïò åëÝã÷å-
ôáé áðü ôñßôï çëåêôñüäéï, ôçí ðýëç. ¸÷åé äå äýï óôáèåñÝò êáôáóôÜóåéò ëåéôïõñãßáò: ôçí êáôÜóôáóç áðï-
êïðÞò (OFF), êáôÜ ôçí ïðïßá ôï ñåýìá áíüäïõ-êáèüäïõ åßíáé óõíÞèùò áìåëçôÝï êáé ôçí áãþãéìç êáôÜ-
óôáóç (ON), êáôÜ ôçí ïðïßá ôï ñåýìá áíüäïõ-êáèüäïõ åßíáé ðïëý õøçëü.
Ç äïìÞ ôïõ óôïé÷åßïõ êáé ôï óýìâïëü ôïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 6.2á(á) êáé (â). Ôï èõñßóôïñ Ý÷åé
ôñåéò åðáöÝò, ôçí åðáöÞ áíüäïõ (1), ôçí åðáöÞ êáèüäïõ (3) êáé ôçí åðáöÞ åëÝã÷ïõ (2).
Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò I-V ôïõ óôïé÷åßïõ ìå ðáñÜìåôñï ôï ñåýìá ðýëçò IG öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 6.2á(ã).
Ìå áíÜóôñïöç ôÜóç ìåôáîý áíüäïõ-êáèüäïõ (êÜèïäïò èåôéêÞ) êáé ïé äýï åðáöÝò áíüäïõ êáé êáèüäïõ åß-
íáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíåò. Ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ãéá áíÜóôñïöç ôÜóç èá åßíáé ç óõíïëéêÞ ÷áñáêôçñéóôéêÞ
äýï çìéáãùãþí äéüäùí óå óåéñÜ, ðïõ åßíáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíåò. Ìå èåôéêÞ ôçí Üíïäï ùò ðñïò ôçí êÜ-
èïäï, ïé åðáöÝò áíüäïõ êáé êáèüäïõ åßíáé ïñèÜ ðïëùìÝíåò, áëëÜ ç åðáöÞ åëÝã÷ïõ åßíáé áíÜóôñïöá ðï-
ëùìÝíç. ¸ùò üôïõ ôï óôïé÷åßï êáôáóôåß áãþãéìï, ôï ñåýìá áíüäïõ ìå ïñèÞ ðüëùóç èá åßíáé ôï ñåýìá äé-
áññïÞò ôçò åðáöÞò åëÝã÷ïõ. Áí áõîçèåß ç ôÜóç ïñèÞò ðïëþóåùò ìå ñåýìá ðýëçò ìçäÝí, èá åðÝëèåé êáôÜñ-
Ó÷. 6.2á.
(á) Ó÷çìáôéêü äéÜãñáììá, (â) óýìâïëï êáé (ã) I-V ÷áñáêôçñéóôéêÝò ôïõ èõñßóôïñ.
133
ñåõóç êáôáéãéóìïý ôçò åðáöÞò åëÝã÷ïõ óôçí ôÜóç VBO (breakover voltage). ÌåôÜ ôçí êáôÜññåõóç ç ôÜóç
áíüäïõ-êáèüäïõ ðÝöôåé áðüôïìá êáé åðéôñÝðåôáé ç äéÝëåõóç õøçëïý ñåýìáôïò. Ôï óôïé÷åßï êáèßóôáôáé Ýôóé
áãþãéìï. Ïìéëïýìå ðëÝïí ãéá Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ.
¼ôáí ôï ñåýìá ðýëçò åßíáé ìåãáëýôåñï áðü ôï ìçäÝí, ôï èõñßóôïñ êáèßóôáôáé áãþãéìï ãéá ìéêñüôåñåò
ôÜóåéò áðü ôçí VBO [ó÷. 6.2á(ã)]. ¸ôóé, üôáí ôï óôïé÷åßï ëåéôïõñãåß óôçí ðñÜîç ìå ôÜóåéò áíüäïõ-êáèüäïõ
ìéêñüôåñåò áðü ôçí VBO, ìðïñåß íá êáôáóôåß áãþãéìï ìå êáôÜëëçëï óêáíäáëéóìü ôçò ðýëçò. ¼ôáí ôï óôïé-
÷åßï êáôáóôåß áãþãéìï, ôï ñåýìá ðýëçò äåí èá åîáóêåß ðëÝïí êáíÝíáí Ýëåã÷ï ðÜíù óôï ñåýìá áíüäïõ. Ôï
óôïé÷åßï èá Ýëèåé óå áðïêïðÞ, óâÝóç, ìüíï åÜí ôï ñåýìá áíüäïõ åëáôôùèåß êÜôù áðü ïñéóìÝíç ôéìÞ IH,
ðïõ ïíïìÜæåôáé ôéìÞ ñåýìáôïò óõíôçñÞóåùò (êñáôÞóåùò – holding). ×áñáêôçñéóôéêÝò ôéìÝò ôïõ IH åßíáé áðü
1 Ýùò 100Á. Ç áíáãêáßá äéÜñêåéá ôïõ ñåýìáôïò IG, ðïõ áðáéôåßôáé ãéá íá ìåôáðÝóåé ôï èõñßóôïñ áðü ôçí
áðïêïðÞ óôçí áãþãéìç êáôÜóôáóç, åßíáé ôï ðïëý ôçò ôÜîåùò ôïõ 1 ìsec, åíþ ç áíôßóôïé÷ç ôéìÞ ôïõ ñåýìá-
ôïò IG åßíáé êáôÜ ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôï ñåýìá áíüäïõ. Ãéá ðáñÜäåéãìá IG=50mÁ ìðïñåß íá äéåãåßñåé
ñåýìá áíüäïõ 50Á. Ãßíåôáé Ýôóé öáíåñÞ ç ÷ñçóéìüôçôá ôïõ óôïé÷åßïõ ãéá ôïí Ýëåã÷ï õøçëþí ñåõìÜôùí.
Ç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ èõñßóôïñ åßíáé ç áêüëïõèç: üôáí ç Üíïäïò åßíáé èåôéêÞ ùò ðñïò ôçí êÜèïäï,
ïé åðáöÝò 1 êáé 3 èá åßíáé ïñèÜ ðïëùìÝíåò, åíþ ç åðáöÞ 2 èá åßíáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç. Ùò åê ôïýôïõ,
üëç ó÷åäüí ç ôÜóç áíüäïõ-êáèüäïõ èá åìöáíßæåôáé óôçí åðáöÞ 2, ìå áðïôÝëåóìá ç ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò
óå áõôÞ íá åßíáé åõñåßá, ôï äå èõñßóôïñ íá âñßóêåôáé óå áðïêïðÞ. Ìå ôçí åöáñìïãÞ åíüò èåôéêïý ðáëìïý
óôçí ðýëç, èá ðñïêýøåé ñåýìá ïðþí áðü ôçí ðåñéï÷Þ-p ôçò ðýëçò ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ-n ôçò êáèüäïõ êáèþò
êáé ñåýìá çëåêôñïíßùí áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò êáèüäïõ ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ðýëçò. Ïé ôñåéò ðåñéï÷Ýò, ïé
ïðïßåò áðáñôßæïõí ôéò åðáöÝò pn 2 êáé 3, ìðïñïýí íá èåùñçèïýí, üôé óõãêñïôïýí Ýíá npn ôñáíæßóôïñ ìå
åêðïìðü ôçí ðåñéï÷Þ-n ôçò êáèüäïõ. ÁíáìÝíïìå ëïéðüí, ìÝñïò áðü ôï ñåýìá ôùí çëåêôñïíßùí áðü ôçí
êÜèïäï ðñïò ôçí ðýëç, ôï ïðïßï ðñïÝêõøå áðü ôçí åöáñìïãÞ ôïõ èåôéêïý ðáëìïý óôçí ðýëç, íá áðïôåëÝ-
óåé ôï ñåýìá óõëëÝêôç. ÅðåéäÞ ç ðåñéï÷Þ ôçò ðýëçò ãåíéêÜ äåí åßíáé ëåðôÞ, ç åíßó÷õóç ñåýìáôïò èá åßíáé
ìéêñÞ, ìéêñüôåñç êáé áðü ôç ìïíÜäá.
Ç äßïäïò ôïõ ñåýìáôïò ôùí çëåêôñïíßùí ìÝóá áðü ôçí åðáöÞ 2 ðñïêáëåß ïõóéáóôéêÜ åëÜôôùóç ôçò áíôé-
óôÜóåùò ôçò åðáöÞò, ìå áðïôÝëåóìá ôçí åëÜôôùóç êáé ôçí ðôþóç ôÜóåùò óå áõôÞ. ¸ôóé áõîÜíåôáé ç ïñèÞ
ðüëùóç ôùí åðáöþí 1 êáé 3, ìå áðïôÝëåóìá íá áõîçèåß ôï ñåýìá ïðþí áðü ôçí ðåñéï÷Þ-p ôçò áíüäïõ ðñïò
ôçí ðåñéï÷Þ-n ôçò åðáöÞò 1. Ìðïñïýìå ôþñá íá èåùñÞóïìå üôé ïé ôñåéò ðåñéï÷Ýò ôùí åðáöþí 1 êáé 2 óõ-
ãêñïôïýí Ýíá pnp ôñáíæßóôïñ ìå åêðïìðü ôçí ðåñéï÷Þ-p ôçò áíüäïõ. Ëüãù äñÜóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ áõôïý,
ìÝñïò áðü ôï ñåýìá ôùí ïðþí áðü ôçí Üíïäï åã÷Ýåôáé óôç âÜóç, äéÝñ÷åôáé äå áðü ôçí åðáöÞ 2 óôçí ðåñé-
ï÷Þ-p ôïõ óõëëÝêôç, ç ïðïßá åßíáé êáé ç ðåñéï÷Þ-p ôçò ðýëçò. Ôïýôï èá Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá óôç óõíÝ÷åéá
ôçí áýîçóç ôïõ ñåýìáôïò ôùí çëåêôñïíßùí áðü ôçí ðåñéï÷Þ-n, åêðïìðïý ôïõ ôñáíæßóôïñ npn, êáé Ýôóé ðñï-
êáëåßôáé ìéá áíáäçìéïõñãéêÞ äñÜóç, ç ïðïßá èá ïäçãÞóåé ôåëéêÜ óôçí êáôÜññåõóç ôçò åðáöÞò 2 êáé ôçí
áãùãÞ õøçëïý ñåýìáôïò ìÝóá áðü ôï èõñßóôïñ. Óôç óõíÝ÷åéá ï ðáëìüò ôçò ðýëçò ìðïñåß íá áðïìáêñõí-
èåß, áëëÜ ïðùóäÞðïôå ç äéÜñêåéÜ ôïõ ðñÝðåé íá åßíáé áñêåôÞ, þóôå ôï ñåýìá óôï óôïé÷åßï íá ðñïëÜâåé íá
ëÜâåé ôïõëÜ÷éóôïí ôçí ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò óõíôçñÞóåùò. Ãéá íá ðáýóåé äå ç áãùãÞ ôïõ èõñßóôïñ, ðñÝðåé íá
åëáôôùèåß ôï áíïäéêü ñåýìá êáé áõôü åðéôõã÷Üíåôáé âÝâáéá ìå ìçäåíéóìü ôçò áíïäéêÞò ôÜóåùò.
Åêôüò áðü ôçí åöáñìïãÞ èåôéêïý ðáëìïý óôçí ðýëç ôïõ èõñßóôïñ Þ ôçí áýîçóç ôçò ôÜóåùò áíüäïõ-êá-
èüäïõ ðÝñá áðü ôç VBO, óêáíäáëéóìüò ôïõ óôïé÷åßïõ ìðïñåß íá åðÝëèåé êáé üôáí ç ôá÷ýôçôá áõîÞóåùò
ôçò ôÜóåùò áíüäïõ-êáèüäïõ õðåñâåß ìéá ïñéóìÝíç ôéìÞ. Ç ðåñßðôùóç üìùò áõôÞ ìðïñåß íá ðñïêýøåé êáé
ôõ÷áßá êáé ãé’ áõôü óôçí ðñÜîç áðïöåýãåôáé.
Ôï óôïé÷åßï pnpn ÷ùñßò êáìéÜ ðýëç áðïôåëåß ôç äßïäï Shockley. Ç äßïäïò áõôÞ ìðïñåß íá Ýëèåé óå
áãùãÞ ìå åöáñìïãÞ õøçëÞò ôÜóåùò áíüäïõ-êáèüäïõ, ç ïðïßá èá õðåñâáßíåé ôçí ôÜóç VBO, óå áðïêïðÞ
äå ìå ìçäåíéóìü Þ áíáóôñïöÞ ôçò ôÜóåùò áíüäïõ-êáèüäïõ.
6.2.2 Ôï TRIAC Þ äßðëåõñïò ôñéïäéêüò äéáêüðôçò.
Ôï TRIAC åßíáé Ýíá óôïé÷åßï ðïõ ðáñïõóéÜæåé äéáäñïìÞ pnpn êáé óôéò äýï êáôåõèýíóåéò ìåôáîý äýï
áêñïäåêôþí Ô1 êáé Ô2. Óôï ó÷Þìá 6.2â(á) ðáñïõóéÜæåôáé ç äéÜôáîç ôùí óôñùìÜôùí p êáé n êáé óôï ó÷Þìá
6.2â(â) ôï óýìâïëü ôïõ. Óýìöùíá ìå ôç äïìÞ ôïõ ôï TRIAC éóïäõíáìåß ìå äýï èõñßóôïñ óõíäåäåìÝíá ðá-
ñÜëëçëá êáé áíôßèåôá, üðùò öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 6.2â(ã).
Áðü Üðïøç ëåéôïõñãßáò ôïõ óõìðåñéöÝñåôáé üðùò õðïäçëþíåé ôï éóïäýíáìü ôïõ. Ìðïñåß íá Ýñ÷åôáé
134
Ó÷. 6.2â.
TRIAC: (á) ÄïìÞ, (â) óýìâïëï, (ã) éóïäýíáìü ôïõ êáé (ä) ç I-V ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôïõ.
óå êáôÜóôáóç áãùãÞò, Ýíáõóç, åßôå ìå èåôéêü åßôå ìå áñíçôéêü ñåýìá ðýëçò, áëëÜ åßíáé ðåñéóóüôåñï åõ-
áßóèçôï ãéá èåôéêü ñåýìá ðýëçò, üôáí ï áêñïäÝêôçò Ô2 åßíáé èåôéêüò Þ ãéá áñíçôéêü ñåýìá ðýëçò, üôáí ï
áêñïäÝêôçò Ô1 åßíáé èåôéêüò. Ç äåýôåñç ðåñßðôùóç åßíáé åêåßíç ðïõ óõíÞèùò ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí
ðñÜîç. Óôï ó÷Þìá 6.2â(ä) åéêïíßæåôáé ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ I-V ôïõ TRIAC.
6.2.3 Ôï GTO èõñßóôïñ.
Ôï GTO (Gate Turn-Off) èõñßóôïñ Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá íá Ýñ÷åôáé óå áðïêïðÞ, óâÝóç, ìå ñåýìá ðïõ
áðïìáêñýíåôáé áðü ôçí ðýëç, óå áíôßèåóç ìå ôï êïéíü èõñßóôïñ, ôï ïðïßï ãéá íá Ýëèåé óå áðïêïðÞ ðñÝ-
ðåé íá åëáôôùèåß ôï ñåýìá áíüäïõ ôïõ êÜôù áðü ôçí ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò óõíôçñÞóåùò ôïõ IH. Ç äïìÞ ôïõ
GTO åßíáé ðéï ðïëýðëïêç áðü ôç äïìÞ ôïõ êïéíïý èõñßóôïñ, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óõãêñéôéêÜ óôï ó÷Þìá
6.2ã. Ôï ðñüóçìï + óôéò ðåñéï÷Ýò p êáé n óçìáßíåé õøçëÝò óõãêåíôñþóåéò ðñïóìåßîåùí. Ç äïìÞ ôçò ðý-
ëçò êáé ôçò êáèüäïõ óõíßóôáôáé áðü Ýíá ìåãÜëï áñéèìü ëåðôþí äéáýëùí ðïëý êïíôÜ êåéìÝíùí. Ôï óýìâï-
ëï ôïõ GTO åßíáé üìïéï ìå åêåßíï ôïõ êïéíïý èõñßóôïñ, åêôüò áðü ôá äýï ðáñÜëëçëá êáé áíôßèåôá âÝëç
óôï çëåêôñüäéï ôçò ðýëçò, ãéá íá öáßíåôáé ç äéðëÞ áðïóôïëÞ ôçò ðýëçò. Áðü Üðïøç ëåéôïõñãßáò ôï GTO
óõìðåñéöÝñåôáé ùò åîÞò: ÷ùñßò ñåýìá ðýëçò ç åöáñìïãÞ èåôéêÞò ôÜóåùò óôçí Üíïäï ùò ðñïò ôçí êÜèïäï
äåí ïäçãåß óå áãùãÞ ñåýìáôïò, ëüãù ôçò áíÜóôñïöá ðïëùìÝíçò êåíôñéêÞò åðáöÞò np, üðùò áêñéâþò óõì-
âáßíåé êáé ìå ôï êïéíü èõñßóôïñ. Ìå ôçí êÜèïäï üìùò èåôéêÞ ùò ðñïò ôçí Üíïäï åðÝñ÷åôáé êáôÜññåõóç
ôçò åðáöÞò ôçò áíüäïõ êáé Ýôóé äåí õðÜñ÷åé äõíáôüôçôá áðïêïðÞò ôïõ GTO ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç, üðùò
óõìâáßíåé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ êïéíïý èõñßóôïñ.
Ïé óõíèÞêåò áãùãÞò, åíáýóåùò, ôïõ GTO èõñßóôïñ åßíáé ßäéåò ìå åêåßíåò ôïõ êïéíïý èõñßóôïñ, ìå ôç äé-
áöïñÜ üôé ôï ñåýìá åíÜñîåùò ôçò áãùãÞò åßíáé õøçëüôåñï. Ç äéáìüñöùóç ôçò ðåñéï÷Þò ôçò ðýëçò, üðùò
ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 6.2ã(â), Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí ôá÷åßá äéáóðïñÜ ôçò áãùãÞò óôï ðõñßôéï, áëëÜ
åßíáé áíáãêáßá ç äéáôÞñçóç åíüò ñåýìáôïò ðýëçò óå õøçëÞ óôÜèìç ãéá ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï, ãéá ôçí åîá-
óöÜëéóç ôçò áãùãÞò. Ãéá ôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôçò ðôþóåùò ôÜóåùò áíüäïõ-êáèüäïõ åßíáé êáëü íá äéáôç-
ñåßôáé Ýíá ÷áìçëü ñåýìá ðýëçò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áãùãÞò, áëëéþò ç ôÜóç óôçí êáôÜóôáóç áãùãÞò êáé
åðïìÝíùò êáé ïé áðþëåéåò (êáôáíÜëùóç) êáôÜ ôçí áãùãÞ èá åßíáé åëáöñÜ õøçëüôåñåò áðü ôéò áíáãêáßåò.
Óôï GTO õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá ìå ôçí áðïìÜêñõíóç ïðþí áðü ôçí ðåñéï÷Þ-p ôçò ðýëçò íá ðáýóåé ôå-
ëéêÜ ç áãùãÞ êáé íá Ýëèåé ôï óôïé÷åßï óôçí êáôÜóôáóç ôçò áðïêïðÞò. Ôï ñåýìá ðýëçò-áíüäïõ äéáôçñåß-
ôáé ãéá ðïëý ìéêñü ÷ñüíï êáé ìåôÜ ôçí ðáýóç ôïõ ñåýìáôïò ôçò êáèüäïõ, Ýùò üôïõ ôï óôïé÷åßï áðïêôÞóåé
ðëÞñùò ôçí êáôÜóôáóç áðïêïðÞò. Ôï ìÝãåèïò ôïõ ñåýìáôïò ðýëçò, ðïõ áðáéôåßôáé ãéá ôçí áðïêïðÞ ôïõ
óôïé÷åßïõ, åßíáé áðü ôï 1/5 Ýùò êáé ôï 1/3 ôïõ ñåýìáôïò áíüäïõ, äçëáäÞ áñêåôÜ õøçëüôåñï áðü åêåßíï ðïõ
áðáéôåßôáé ãéá íá ìåôáâåß ôï GTO áðü ôçí áðïêïðÞ óå áãùãÞ. Õðåíèõìßæïìå üôé ãéá íá Ýëèåé óôçí áðï-
êïðÞ áðü ôçí êáôÜóôáóç áãùãÞò ôï êïéíü èõñßóôïñ, ðñÝðåé íá åëáôôùèåß ôï ñåýìá áíüäïõ êÜôù áðü ôï
ñåýìá óõíôçñÞóåùò IH.
Óôï ó÷Þìá 6.2ä ðáñïõóéÜæåôáé äéáãñáììáôéêÜ ï ôñüðïò åëÝã÷ïõ ôïõ ñåýìáôïò ðýëçò ôïõ GTO ãéá ôç ìå-
135
Ó÷. 6.2ã.
Óýãêñéóç äïìÞò ôïõ êïéíïý èõñßóôïñ (á) ìå åêåßíç ôïõ GTO (â) êáé óýìâïëï ôïõ GTO (ã).
ôÜâáóÞ ôïõ áðü ôç ìéá êáôÜóôáóç óôçí Üëëç. Ç ðçãÞ ñåýìáôïò Is óõíäÝåôáé óôçí ðýëç ãéá íá Ýëèåé ôï GTO
óôçí êáôÜóôáóç ôçò áãùãÞò, åíþ ç ðçãÞ ôÜóåùò ãéá íá Ýëèåé áõôü áðü ôçí êáôÜóôáóç ôçò áãùãÞò óôçí áðï-
êïðÞ. ÅðåéäÞ ç ðçãÞ ôÜóåùò Vs ðïëþíåé áíÜóôñïöá ôçí åðáöÞ pn ðýëçò-êáèüäïõ, ðñÝðåé ç ôéìÞ ôçò íá åß-
íáé ìéêñüôåñç áðü ôçí ôÜóç êáôáññåýóåùò áõôÞò ôçò åðáöÞò. Ï ðõêíùôÞò C óõíäÝåôáé ìåôáîý ôùí áêñïäå-
êôþí áíüäïõ êáé êáèüäïõ ôïõ GTO, ãéá íá åìðïäßóåé ôçí áðüôïìç áýîçóç ôçò ôÜóåùò áíüäïõ-êáèüäïõ
êáôÜ ôç ìåôÜâáóç ôïõ óôïé÷åßïõ áðü ôçí áãùãÞ óôçí áðïêïðÞ. Óôçí ðñÜîç, ôüóï ç ðçãÞ ñåýìáôïò Is üóï êáé
ç ðçãÞ ôÜóåùò Vs äçìéïõñãïýíôáé ìÝóù åíüò êõêëþìáôïò ìå ôñáíæßóôïñ êáé ìéáò ðçãÞò ðïëþóåùò. Ç ëåé-
ôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò áõôïý åëÝã÷åôáé áðü åîùôåñéêÜ åðéâáëëüìåíïõò ïñèïãþíéïõò ðáëìïýò.
Ó÷. 6.2ä.
ÂáóéêÝò áíÜãêåò ôïõ êõêëþìáôïò ðýëçò ôïõ GTO.
6.3 Ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.
Óôá çëåêôñïíéêÜ éó÷ýïò, ðïõ áíáöåñüìáóôå óôï ðáñüí êáé ôï åðüìåíï êåöÜëáéï, ôñßá åßäç ôñáíæßóôïñ
Ý÷ïõí áðïäåé÷èåß ÷ñÞóéìá. ÁõôÜ åßíáé ôá áêüëïõèá:
á) Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.
â) Ôï MOSFET éó÷ýïò.
ã) Ôï ìïíùìÝíçò ðýëçò äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ IGBT (Insulated Gate Bipolar Transistor).
ÐáñáêÜôù èá ìåëåôÞóïìå ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò áðü Üðïøç äïìÞò êáé ëåéôïõñãßáò ìå êÜðïéá
ëåðôïìÝñåéá, ôá äå Üëëá äýï óå óõíôïìßá.
136
6.3.1 Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.

Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò, üðùò êáé ôá õðüëïéðá äéðïëéêÜ ôñáíæßóôïñ ðïõ ãíùñßóáìå óôï ôÝôáñ-
ôï êåöÜëáéï, áðïôåëåßôáé áðü ôñßá óôñþìáôá çìéáãùãþí, npn Þ pnp. Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ åßíáé
üðùò ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 6.3á.
Ôá óýìâïëÜ ôïõ åßíáé ôá ßäéá üðùò êáé ãéá ôá êïéíÜ äéðïëéêÜ ôñáíæßóôïñ, ßäéá äå åßíáé êáé ç öõóéêÞ
ëåéôïõñãßá ôïõ, üðùò ôç ãíùñßóáìå óôï ôÝôáñôï êåöÜëáéï. Ïé âáóéêÝò äéáöïñÝò ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ
éó÷ýïò áðü ôá êïéíÜ áíôßóôïé÷á ôñáíæßóôïñ ïöåßëïíôáé óôá õøçëÜ ñåýìáôá êáé ôÜóåéò óôï ðñþôï, ðïõ ðñï-
êáëïýí öáéíüìåíá, ôá ïðïßá äåí ðáñïõóéÜæïíôáé óôá ëïéðÜ êïéíÜ ôñáíæßóôïñ, äåäïìÝíïõ üôé óôá ôåëåõ-
ôáßá äåí ãßíåôáé ðñïóðÜèåéá ðëÞñïõò åêìåôáëëåýóåùò ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõò. ¸ôóé, áí áíáóôñáöåß
ç ôÜóç óõëëÝêôç-åêðïìðïý, èá ðñïêëçèåß êáôÜññåõóç ôçò åðáöÞò âÜóåùò-åêðïìðïý óå ÷áìçëÞ ôÜóç, ð.÷.
10V. ÅðïìÝíùò ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò äåí ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé óôïí áíÜóôñïöï ôñüðï. Áí ðñÝðåé íá
áíôéìåôùðéóèåß Ýíá ôÝôïéï åíäå÷üìåíï, ìéá äßïäïò ðñÝðåé íá óõíäåèåß óå óåéñÜ ìå ôï ôñáíæßóôïñ, ãéá íá
áðïöåõ÷èåß ç êáôÜññåõóç áõôÞò ôçò åðáöÞò.
Óôï ó÷Þìá 6.3â ôï ñåýìá óôï öïñôßï åëÝã÷åôáé áðü ôï ôñáíæßóôïñ. Ç áðþëåéá éó÷ýïò óôï ôñáíæßóôïñ
åîáñôÜôáé áðü ôï ãéíüìåíï ôïõ ñåýìáôïò óõëëÝêôç IC êáé ôçò ôÜóåùò VCE. ¸ôóé, áí ôï ñåýìá IC=10A, ç
ôÜóç V=200V êáé ç áíôßóôáóç öïñôßïõ 10Ù ôüôå ç ôÜóç VCE èá åßíáé 100V, ïðüôå êáé ç êáôáíÜëùóç
éó÷ýïò óôï ôñáíæßóôïñ èá åßíáé 1 kW. Ç ðåñßðôùóç áõôÞ äåí åßíáé áðïäåêôÞ óôçí ðñÜîç, ãé’ áõôü ôï ôñáí-
æßóôïñ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò äéáêüðôçò åñãáæüìåíï áöåíüò óôçí êáôÜóôáóç ôçò áðïêïðÞò, ïðüôå IC ≅ 0 ãéá
IB=0, áöåôÝñïõ óôçí êáôÜóôáóç êüñïõ, óôçí ïðïßá Ýñ÷åôáé ãéá õøçëü IB, ïðüôå IC åßíáé õøçëü áíÜëïãá
ìå ôçí ôÜóç V êáé ôï öïñôßï, åíþ VCE=VCÅê, ðïëý ìéêñÞ, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 6.3ã(á).
¸ôóé ãéá IB=0 ôï ôñáíæßóôïñ äñá ãéá ôï öïñôßï ùò áíïéêôüò äéáêüðôçò [ó÷. 6.3ã(â)], åíþ ãéá IB áñêå-
ôÜ õøçëü, þóôå ôï IC íá éóïýôáé ðåñßðïõ ìå V/R, äñá ùò êëåéóôüò äéáêüðôçò [ó÷. 6.3ã(ã)]. Ãéá íá Ýëèåé ôï
ôñáíæßóôïñ óå êüñï áðü ôçí áðïêïðÞ, ôï ñåýìá IB ðñÝðåé íá åßíáé áñêåôÜ õøçëü ãéá ôçí üóï ôï äõíáôüí
ôá÷ýôåñç ìåôÜâáóç. Óôç óõíÝ÷åéá, ãéá íá ðáñáìåßíåé êëåéóôüò ï äéáêüðôçò, ôï ñåýìá ôçò âÜóåùò ðñÝðåé
íá äéáôçñåßôáé õøçëü. ÊáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ óôïí êüñï óôç âÜóç áðïèçêåýïíôáé öïñôßá, ôá
ïðïßá èá êáèõóôåñÞóïõí ôç ìåôÜâáóç áðü ôïí êüñï óôçí áðïêïðÞ, üôáí ôï IÂ ãßíåé ìçäÝí. Ãéá ôçí áðï-
öõãÞ áõôÞò ôçò êáèõóôåñÞóåùò ôï ñåýìá âÜóåùò, ðïõ äéáôçñåß ôï ôñáíæßóôïñ óå áãùãÞ, åðéëÝãåôáé íá åß-
íáé ôüóï üóï áðáéôåßôáé ãéá íá âñßóêåôáé ôï ôñáíæßóôïñ óôï êáôþöëé ôïõ êüñïõ. Ãéá ôç ìåôÜâáóç áðü ôçí
êáôÜóôáóç êüñïõ óôçí áðïêïðÞ, ç åëÜôôùóç ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò IÂ ðñÝðåé íá ãßíåé ìå ôÝôïéï ñõèìü
(dIB/dt), þóôå ôï ñåýìá IC íá ìðïñåß íá ôï ðáñáêïëïõèåß, ãéá íá áðïöåõ÷èïýí äåõôåñïãåíÞ öáéíüìåíá
êáôáññåýóåùò.
ÊáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò äéáêüðôç, ç êáôáíÜëùóç éó÷ýïò óôï ôñáíæßóôïñ åßíáé ìéêñÞ,
áöïý óôçí áðïêïðÞ ôï ñåýìá IC åßíáé ó÷åäüí ìçäÝí, åíþ óôïí êüñï ç ôÜóç VCÅê åßíáé ðïëý ìéêñÞ, ôçò ôÜ-
îåùò ôïõ 1V ðåñßðïõ. ÊáôÜ ôç ìåôÜâáóç üìùò áðü ôç ìéá êáôÜóôáóç óôçí Üëëç ôï ôñáíæßóôïñ êáôáíáëß-
óêåé éó÷ý, áöïý ôüóï ç ôÜóç VCE üóï êáé ôï ñåýìá IC ìðïñïýí íá ðáßñíïõí õøçëÝò ôéìÝò. Ç êáôáíáëé-
Ó÷. 6.3á. Ó÷. 6.3â.

×áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ ôïõ ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò. Ôï ôñáíæßóôïñ åëÝã÷åé ôï ñåýìá óôï öïñôßï.
137
Ó÷. 6.3ã.
Ëåéôïõñãßá ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò äéáêüðôç.
óêüìåíç åíÝñãåéá êáôÜ ìßá ìåôÜâáóç åîáñôÜôáé áðü ôïí ôñüðï ìåôáâïëÞò ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò. ¼óï ðéï
ãñÞãïñá ãßíåôáé áõôÞ ç ìåôÜâáóç ôüóï ðéï ìéêñÞ åßíáé ç åíÝñãåéá ðïõ êáôáíáëßóêåôáé óôï ôñáíæßóôïñ
êáôÜ ôçí áíôßóôïé÷ç ìåôÜâáóç. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, üóï ðéï õøçëÞ åßíáé ç óõ÷íüôçôá ìåôáâÜóåùí, äç-
ëáäÞ ç óõ÷íüôçôá ëåéôïõñãßáò ôïõ ôñáíæßóôïñ ùò äéáêüðôç, ôüóï ðéï õøçëÞ åßíáé ç êáôáíáëéóêüìåíç
éó÷ýò, ðïõ êáèßóôáôáé Ýôóé ç åðéêñáôïýóá áéôßá êáôáíáëþóåùò éó÷ýïò óôï ôñáíæßóôïñ.
Ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò ëåéôïõñãåß ùò ôá÷ýôåñïò äéáêüðôçò áðü ôï èõñßóôïñ. Áíôßèåôá üìùò ðñïò áõôü,
êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ óôçí êáôÜóôáóç áãùãÞò ðñÝðåé ôï ñåýìá âÜóåþò ôïõ íá äéáôç-
ñåßôáé óå õøçëÞ ôéìÞ, ç ïðïßá åîáñôÜôáé âÝâáéá áðü ôï ëüãï ICê/IÂ, ðïõ áðïôåëåß ôçí ôéìÞ ôïõ â (Þ hFE)
óôï êáôþöëé ôïõ êüñïõ. ÅîÜëëïõ, óå áíôßèåóç ìå ôï óõíçèéóìÝíï èõñßóôïñ, ç ìåôÜâáóç áðü ôçí áãùãÞ
óôçí áðïêïðÞ ìðïñåß íá ãßíåé ìå ìçäåíéóìü ôïõ ñåýìáôïò IB. ÔÝëïò, áíôßèåôá ðñïò ôï èõñßóôïñ, óôï ôñáí-
æßóôïñ éó÷ýïò äåí õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá áíáóôñïöÞò ôçò åöáñìïæüìåíçò ôÜóåùò V, äéüôé, üðùò áíáöÝñ-
èçêå óôçí áñ÷Þ, åðÝñ÷åôáé êáôÜññåõóç ôçò åðáöÞò åêðïìðïý-âÜóåùò.
6.3.2 Æåýãç Darlington.
Äýï ôñáíæßóôïñ óõíäõáæüìåíá Ýôóé þóôå ôï ñåýìá åêðïìðïý ôïõ åíüò íá áðïôåëåß ôï ñåýìá âÜóåùò
ôïõ Üëëïõ, åíþ ïé óõëëÝêôåò åßíáé ðáñÜëëçëá óõíäåäåìÝíïé, áðïôåëïýí ôï æåýãïò Darlington. Ï óõíäõá-
óìüò áõôüò, ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 6.3ä, ìðïñåß íá åðåêôáèåß êáé ãéá ðåñéóóüôåñá ôñáíæßóôïñ. Ôï
æåýãïò Darlington êáôáóêåõÜæåôáé óôï ßäéï êïììÜôé ðõñéôßïõ êáé ðáñïõóéÜæåôáé ùò Ýíá ôñáíæßóôïñ, ôïõ
ïðïßïõ ôï â åßíáé ÷ïíäñéêÜ ôï ãéíüìåíï ôùí â ôùí åðéìÝñïõò ôñáíæßóôïñ.
Óôçí ðåñßðôùóç ôùí ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò, ôï ôñáíæßóôïñ Ô1 äåí ÷ñåéÜæåôáé íá äéáôçñåß êáôÜ ôçí áãùãÞ
ôï õøçëü ñåýìá âÜóåùò, ðïõ áðáéôåßôáé üôáí äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé æåýãïò Darlington. Ðñïöáíþò ôï õøçëü
ñåýìá êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá äéÝñ÷åôáé áðü ôï óõëëÝêôç ôïõ ôñáíæßóôïñ Ô2. Åßíáé åðßóçò áíáìåíüìåíï, üôé ï
÷ñüíïò ìåôáâÜóåùò ôïõ æåýãïõò áðü ôç ìßá êáôÜóôáóç óôçí
Üëëç åßíáé ìåãáëýôåñïò áðü ü,ôé ãéá ôï Ýíá ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.
6.3.3 Ôï MOSFET éó÷ýïò.
Ôï MOSFET éó÷ýïò åßíáé Ýíá óôïé÷åßï ðïõ ëáìâÜíåôáé áðü
ôï FET ãéá ÷ñÞóç ùò ãñÞãïñïõ äéáêüðôç óå óôÜèìç éó÷ýïò. Ôï
MOSFET éó÷ýïò åëÝã÷åôáé áðü ôÜóç ðïõ åöáñìüæåôáé ìåôáîý
ðýëçò êáé ðçãÞò, óå áíôßèåóç ìå ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò ðïõ
åëÝã÷åôáé áðü ôï ñåýìá âÜóåþò ôïõ. Åßíáé êáôáóêåõáóìÝíï
þóôå íá ëåéôïõñãåß üðùò ôï MOSFET ðõêíþóåùò ðïõ ãíùñß-
óáìå óôï ôÝôáñôï êåöÜëáéï. ÄçëáäÞ ñåýìá õðÜñ÷åé ìåôáîý
Ó÷. 6.3ä.
ðçãÞò êáé áðáãùãïý, ìüíï åöüóïí õðÜñ÷åé êáôÜëëçëç ôÜóç
Æåýãïò Darlington.
138
ðýëçò-ðçãÞò (èåôéêÞ ãéá óôïé÷åßï äéáýëïõ-n êáé áñíçôéêÞ ãéá óôïé÷åßï äéáýëïõ-p). Ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò
ID∼VDS åßíáé üìïéåò óå ìïñöÞ ìå áõôÝò ôùí MOSFET ÷áìçëÞò éó÷ýïò, áëëÜ äéáöïñåôéêÞò êëßìáêáò áðü
Üðïøç ôéìþí.
Áðü Üðïøç éó÷ýïò, ôï MOSFET éó÷ýïò Ý÷åé ìéêñüôåñåò äõíáôüôçôåò áðü ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò êáé ôï
èõñßóôïñ, åßíáé üìùò ôá÷ýôåñï ùò äéáêüðôçò, åíþ äåí áðáéôåß ðáñÜ åëÜ÷éóôç éó÷ý óôï êýêëùìá ðýëçò ãéá
ôç äñÜóç ôïõ áõôÞ. Ç êáôáóêåõÞ ôïõ äå åßíáé ôÝôïéá, þóôå óôçí ïõóßá ðáñÜëëçëá ðñïò ôï óôïé÷åßï íá ðá-
ñïõóéÜæåôáé êáé ìßá äßïäïò pn ìå ôçí ðåñéï÷Þ-p óôïí áðáãùãü, ç ïðïßá åßíáé ÷ñÞóéìç óôçí ðåñßðôùóç ôùí
êõêëùìÜôùí ôùí áíôéóôñïöÝùí (inverters).
6.3.4 Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ ìïíùìÝíçò ðýëçò.
Ôï äéðïëéêü ôñáíæßóôïñ ìïíùìÝíçò ðýëçò (Insulated Gate Bipolar Transistor – IGBT) åßíáé Ýíá óôïé-
÷åßï éó÷ýïò, ðïõ óõíäõÜæåé ôç äéáêïðôéêÞ ôá÷ýôçôá êáé äõíáôüôçôá õøçëÞò éó÷ýïò ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæß-
óôïñ ìå ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åëÝã÷ïõ ìå ôÜóç ôçò ðýëçò ôïõ MOSFET. ¸ôóé ïé ÷áñáêôçñéóôéêÝò óõëëÝêôç-
åêðïìðïý åßíáé üìïéåò ìå áõôÝò ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò, áëëÜ ìå ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åëÝã÷ïõ ôïõ
MOSFET.
Ç êáôáóêåõÞ ôïõ óôïé÷åßïõ åßíáé ôÝôïéá, þóôå ç ôÜóç ðïõ åöáñìüæåôáé ìåôáîý ðýëçò-åêðïìðïý íá
åëÝã÷åé ôï ñåýìá åíüò MOSFET, ôï ïðïßï áðïôåëåß ôï ñåýìá âÜóåùò ôïõ ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò. Ç äéáêïðôé-
êÞ ôïõ ëåéôïõñãßá åðéôõã÷Üíåôáé ìå èåôéêïýò êáé áñíçôéêïýò ðáëìïýò ðïõ åöáñìüæïíôáé óôçí ðýëç ôïõ
óôïé÷åßïõ.
Ïé ÷ñüíïé ìåôáâÜóåùò áðü ôçí áðïêïðÞ óôçí áãùãÞ åßíáé ìéêñüôåñïé áð’ áõôïýò ôïõ ôñáíæßóôïñ
éó÷ýïò, üðùò óõìâáßíåé êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ MOSFET éó÷ýïò, áëëÜ êáôÜ ôç ìåôÜâáóç áðü áãùãÞ óå
áðïêïðÞ åßíáé ßäéïé ðåñßðïõ ìå áõôïýò ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ. ÊáôÜ ôá ëïéðÜ, ïé äõíáôüôçôÝò ôïõ áðü
ðëåõñÜò éó÷ýïò åßíáé ßäéåò ìå áõôÝò ôïõ äéðïëéêïý ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.
6.4 Ôï ðñüâëçìá ôçò øýîåùò ôùí çìéáãùãþí éó÷ýïò.
Ïé õøçëÝò ôéìÝò éó÷ýïò ðïõ äéáêéíïýíôáé ìÝóù ôùí çìéáãùãþí éó÷ýïò, üðùò ãíùñßóáìå óôá ðñïçãïý-
ìåíá, óõíïäåýïíôáé áðü áðþëåéåò ìÝñïõò ôçò äéáêéíïýìåíçò éó÷ýïò óôá óôïé÷åßá áõôÜ. Áíáðüöåõêôá áõ-
ôÝò ïé áðþëåéåò áíôéóôïé÷ïýí óå êáôáíáëþóåéò éó÷ýïò ôùí óôïé÷åßùí, ðïõ ïäçãïýí óå áýîçóç ôçò èåñìï-
êñáóßáò ôïõò. Ïé âáóéêÝò áéôßåò áõôþí ôùí áðùëåéþí åßíáé ïé áêüëïõèåò:
– ÊáôÜ ôç ÷ñïíéêÞ äéÜñêåéá ðïõ ôï óôïé÷åßï åßíáé áãþãéìï, ç áðþëåéá éó÷ýïò åîáñôÜôáé áðü ôï ñåýìá
áãùãÞò êáé ôçí ðôþóç ôÜóåùò óôï óôïé÷åßï, ç ïðïßá, Ýóôù êáé ìéêñÞ, óõíäõÜæåôáé ìå ôçí õøçëÞ ôéìÞ
ôïõ ñåýìáôïò áãùãÞò.
– ÊáôÜ ôçí áðïêïðÞ õðÜñ÷åé äéáññïÞ êÜðïéïõ ñåýìáôïò, ðïõ üìùò óõíäõÜæåôáé ìå ôçí õøçëÞ ôÜóç
ðïõ åðéâÜëëåôáé óôï óôïé÷åßï.
– Áðþëåéåò ôçò äéáêïðôéêÞò ëåéôïõñãßáò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ìåôáâÜóåùò áðü ôç ìßá êáôÜóôáóç óôçí
Üëëç, äçëáäÞ áðü ôçí áðïêïðÞ óôçí áãùãÞ êáé áðü ôçí áãùãÞ óôçí áðïêïðÞ. Ïé áðþëåéåò áõôÝò áõ-
îÜíïõí ìå ôç óõ÷íüôçôá ôçò äéáêïðôéêÞò ëåéôïõñãßáò êáé ìðïñïýí íá åßíáé óçìáíôéêÝò.
ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áãùãÞò, ç êáôáíáëéóêüìåíç åíÝñãåéá óôï óôïé÷åßï äßíåôáé áðü ôï ãéíüìåíï ôçò
ðôþóåùò ôÜóåùò åðß ôï ñåýìá óå áõôü êáé åðß ôï ÷ñüíï áãùãÞò. ÐïëëáðëáóéÜæïíôáò ìå ôç óõ÷íüôçôá åðá-
íáëÞøåùò ôçò áãùãÞò âñßóêåôáé ç éó÷ýò ðïõ áðïññïöÜôáé áðü ôï óôïé÷åßï ëüãù ôçò áãùãÞò.
ÅîÜëëïõ, óå êÜèå ìåôáâáôéêÞ êáôÜóôáóç êáôÜ ôç äéáêïðôéêÞ ëåéôïõñãßá ìåôáâÜëëåôáé êáé ôï ñåýìá
êáé ç ôÜóç, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 6.4á ãéá ìåôÜâáóç áðü áðïêïðÞ óå áãùãÞ êáé áíôßóôñïöá.
Ôï ãéíüìåíï ôçò ôÜóåùò åðß ôï ñåýìá óå êÜèå ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ äßíåé ôç óôéãìéáßá ôéìÞ ôçò êáôáíáëéóêü-
ìåíçò éó÷ýïò óôï óôïé÷åßï, ç ïðïßá ìåôáâÜëëåôáé ìå ôï ÷ñüíï, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 6.4á áðü ôçí áíôß-
óôïé÷ç êáìðýëç éó÷ýïò. Ïëïêëçñþíïíôáò ùò ðñïò ôï ÷ñüíï âñßóêåôáé ç êáôáíáëéóêüìåíç åíÝñãåéá ðïõ
ìåôáôñÝðåôáé óå èåñìüôçôá óå êÜèå ìåôÜâáóç. Áèñïßæïíôáò ôéò äýï ôéìÝò áõôÞò ôçò åíÝñãåéáò, ìßáò êáôÜ
ôç ìåôÜâáóç áðü áðïêïðÞ óå áãùãÞ êáé ìßáò áðü áãùãÞ óå áðïêïðÞ êáé ðïëëáðëáóéÜæïíôáò ôï Üèñïé-
óìá åðß ôç óõ÷íüôçôá ôçò äéáêïðôéêÞò ëåéôïõñãßáò, õðïëïãßæïìå ôçí éó÷ý êáôáíáëþóåùò óôï óôïé÷åßï
ëüãù ôçò äéáêïðôéêÞò ëåéôïõñãßáò.
139
Ó÷. 6.4á.
ÊõìáôïìïñöÝò ôÜóåùò êáé ñåýìáôïò êáôÜ ôç ìåôÜâáóç (á) áðü áðïêïðÞ óå áãùãÞ êáé (â) áðü áãùãÞ óå áðïêïðÞ.
Ç óõíïëéêÜ êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò óôï óôïé÷åßï èá åßíáé ôï Üèñïéóìá ôçò éó÷ýïò êáôáíáëþóåùò êáôÜ
ôçí áãùãÞ êáé ôçò éó÷ýïò êáôáíáëþóåùò ëüãù ôçò äéáêïðôéêÞò ëåéôïõñãßáò. Åîõðáêïýåôáé, üôé áõôÝò ïé
êáôáíáëþóåéò åíÝñãåéáò åßíáé ðñïóèåôéêÝò, äçëáäÞ åßíáé üëåò ðáñïýóåò êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ óôïé÷åß-
ïõ êáé åðïìÝíùò ðñïóôßèåíôáé ìåôáîý ôïõò. Ç êáôáíáëéóêüìåíç áõôÞ åíÝñãåéá ìÝóá óôï óôïé÷åßï ìåôá-
ôñÝðåôáé óå èåñìüôçôá, ç ïðïßá áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óôïé÷åßïõ. ÁóöáëÞò ëåéôïõñãßá ôïõ óôïé÷åß-
ïõ èá õðÜñîåé áí ç ðáñáãüìåíç èåñìüôçôá áðÜãåôáé óôï ðåñéâÜëëïí, ïðüôå ç èåñìïêñáóßá ôïõ óôïé÷åß-
ïõ èá ðáñáìÝíåé óôáèåñÞ. Áí üìùò áõôü äåí óõìâáßíåé êáé ðáñÜãåôáé ðåñéóóüôåñç èåñìüôçôá óôï óôïé-
÷åßï áð’ áõôÞí ðïõ áðÜãåôáé, èá ðñïêýøåé óõíå÷Þò áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ìå áðïôÝëåóìá ôçí õðïâÜè-
ìéóç ôçò ëåéôïõñãßáò êáé ßóùò ôçí ôåëéêÞ êáôáóôñïöÞ ôïõ. Ôï öáéíüìåíï ôïýôï áðïôåëåß ôçí ïíïìáæüìåíç
èåñìéêÞ áðüêëéóç ôïõ óôïé÷åßïõ, ìðïñïýìå äå íá ôç ìåëåôÞóïìå áíáöåñüìåíïé óõãêåêñéìÝíá óå Ýíá óôïé-
÷åßï éó÷ýïò. ÅðéëÝãïìå ãéá ôï óêïðü áõôü ôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò.
Ó÷åäüí üëç ç êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò óôï ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò êáôÜ ôç äéáêïðôéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ áíá-
öÝñåôáé óôçí åðáöÞ óõëëÝêôç-âÜóåùò. ÁõôÞ ç éó÷ýò Pd üôáí ìåôáôñÝðåôáé óå èåñìüôçôá áõîÜíåé ôç èåñ-
ìïêñáóßá ôçò åðáöÞò Ôj ðÜíù áðü ôç èåñìïêñáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ÔÁ. Ìåôáîý ôùí ìåãåèþí ôïýôùí
éó÷ýåé ç áêüëïõèç ó÷Ýóç:
Tj = TA+Rth Pd (6.1)
üðïõ ïé Ôj êáé ÔÁ åêöñÜæïíôáé óå ïC êáé
∂T j ΔT j
R th = ≅ (6.2)
∂Pd ΔPd
åßíáé ç èåñìéêÞ áíôßóôáóç ôïõ ôñáíæßóôïñ áðü ôçí
åðáöÞ óõëëÝêôç ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí ìåôñïýìåíç óå
ïC/W. Ç èåñìéêÞ áíôßóôáóç åßíáé ìÝôñï ôçò äõóêïëßáò
áðáãùãÞò ôçò êáôáíáëéóêüìåíçò éó÷ýïò óõëëÝêôç ðñïò
ôï ðåñéâÜëëïí. Óôéò åöáñìïãÝò éó÷ýïò ôï ðåñßâëçìá (Þ
èÞêç, case) ôïõ ôñáíæßóôïñ éó÷ýïò óôåñåþíåôáé óå èåñ-
ìéêÞ êáôáâüèñá, äçëáäÞ ðÜíù óå ìÝôáëëï ðïõ åßíáé êá-
ôÜëëçëá äéáìïñöùìÝíï, þóôå íá ðáñïõóéÜæåé ìåãÜëç
åðéöÜíåéá åðáöÞò ìå ôïí áÝñá. Ôïýôï öáßíåôáé ðáñá-
óôáôéêÜ óôï ó÷Þìá 6.4â. ¸ôóé äéåõêïëýíåôáé ç áðáãù-
ãÞ ôçò èåñìüôçôáò áðü ôçí åðáöÞ ôïõ óõëëÝêôç ðñïò ôï
ðåñéâÜëëïí ìå óõíÝðåéá ôçí åëÜôôùóç ôçò èåñìéêÞò
áíôéóôÜóåùò Rth. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ç èåñìéêÞ áíôß-
óôáóç Rth éóïýôáé ðñïò ôï Üèñïéóìá ôçò èåñìéêÞò áíôé-
óôÜóåùò ìåôáîý åðáöÞò óõëëÝêôç êáé ðåñéâëÞìáôïò ôïõ
ôñáíæßóôïñ Rjc, ôçò èåñìéêÞò áíôéóôÜóåùò ìåôáîý Ó÷. 6.4â.
ðåñéâëÞìáôïò ôñáíæßóôïñ êáé èåñìéêÞò êáôáâüèñáò Rcs ÑïÞ èåñìüôçôáò êáé êáôáíïìÞ ôçò èåñìïêñáóßáò.
140
êáé ôçò èåñìéêÞò áíôéóôÜóåùò ìåôáîý êáôáâüèñáò êáé ðåñéâÜëëïíôïò Rsa. ÄçëáäÞ:
Rth =Rjc+Rcs+Rsa (6.3)
Ç áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò Ôj, åÜí äåí åëÝã÷åôáé ìðïñåß íá áðïâåß êáôáóôñåðôéêÞ ãéá ôï ôñáíæßóôïñ.
Ç ó÷Ýóç (6.1) éó÷ýåé êáé ãéá ôá ëïéðÜ óôïé÷åßá éó÷ýïò, ìå ôçí ðáñáäï÷Þ üôé ç åðáöÞ óôçí ïðïßá êáôá-
íáëßóêåôáé ç éó÷ýò åßíáé ìÜëëïí åéêïíéêÞ, áöïý óå Ýíá ðïëëáðëïý óôñþìáôïò óôïé÷åßï, üðùò ôï èõñßóôïñ,
äåí åßíáé äõíáôüí íá ïñéóèåß óå ðïéá áêñéâþò åðáöÞ êáôáíáëßóêåôáé ç éó÷ýò.
Áðü ôç èåñìüôçôá ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôçí êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ý óôï óôïé÷åßï, Ýíá ìÝñïò óõãêñáôåßôáé
óå áõôü êáé áõîÜíåé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ êáé ôï õðüëïéðï ìåôáâéâÜæåôáé óôç èåñìéêÞ êáôáâüèñá. Áí è åß-
íáé ç èåñìïêñáóßá óôçí åðáöÞ ðÜíù áðü ôç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò, ðïõ ôç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ t=0 åß-
íáé ìçäÝí (ðñéí áðü ôçí Ýíáñîç ëåéôïõñãßáò), áðïäåéêíýåôáé, üôé ç áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò ìåôÜ áðü
÷ñüíï t èá åßíáé:
⎛ − ⎞⎟
t
⎜ (6.4)
è = è max ⎜ 1 − e ô ⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
üðïõ èmax ç ôåëéêÞ óôáèåñÞ ôéìÞ ôçò áõîÞóåùò ôçò èåñìïêñáóßáò ôçò åðáöÞò êáé ô ç ëåãüìåíç èåñìéêÞ
óôáèåñÜ ÷ñüíïõ, ç ïðïßá åîáñôÜôáé áðü ôç èåñìï÷ùñçôéêüôçôá ôïõ óôïé÷åßïõ óå joules áðïèçêåõüìåíçò
åíÝñãåéáò áíÜ ïC áõîÞóåùò ôçò èåñìïêñáóßáò êáé áðü ôçí êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ý áíÜ ïC áõîÞóåùò ôçò
èåñìïêñáóßáò.
Ç ó÷Ýóç (6.4) åßíáé ÷ñÞóéìç ãéá êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí óôïé÷åßùí éó÷ýïò, óôçí ðåñßðôùóç üìùò ðïõ
õðÜñîåé õðåñöüñôùóç ãéá ìéêñü ÷ñüíï ÷ñåéÜæåôáé ðñïóï÷Þ, ãéáôß ï ÷ñüíïò áóöáëïýò ëåéôïõñãßáò èá åß-
íáé ìéêñüôåñïò. Ãéá ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò õðåñöïñôþóåùò ïé êáôáóêåõáóôÝò ðáñÝ÷ïõí ôç ëåãüìåíç ìåôá-
âáôéêÞ èåñìéêÞ åìðÝäçóç Æth ðïõ ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò áõîÞóåùò ôçò èåñìï-
êñáóßáò. Ç Æth ïñßæåôáé ùò åîÞò:
äéáöïñÜ èåñìïêñáóß áò ( áýîçóç )
Z th =
êáôáíÜëùóç éó÷ýïò óôï óôïé÷åßï óôï äåäïìÝíï ÷ñüíï
(6.5)
Ç ìåôáâáôéêÞ èåñìéêÞ åìðÝäçóç ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá åöáñìïãÝò üðïõ åìöáíßæåôáé õøçëÞ êáôáíÜëù-
óç éó÷ýïò åðáíáëçðôéêÜ.
6.5 Ðñïóôáóßá ôùí çìéáãùãþí éó÷ýïò.
Ç èåñìéêÞ êáôáâüèñá, ðïõ áíáöÝñèçêå óôá ðñïçãïýìåíá ãéá ôç äéåõêüëõíóç ôçò áðáãùãÞò èåñìüôç-
ôáò áðü ôï ôñáíæßóôïñ óôï ðåñéâÜëëïí, åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôùí çìéáãùãþí éó÷ýïò áðü
õðåñèÝñìáíóç êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõò.
Ôï óôïé÷åßï ðñïóáñìüæåôáé êáôÜëëçëá ðÜíù óå ìåôáëëéêÞ åðéöÜíåéá, êáôÜëëçëá äéáìïñöùìÝíç þóôå
íá ðáñïõóéÜæåé üóï ôï äõíáôüí ìåãáëýôåñç åðéöÜíåéá áöåíüò êáé áöåôÝñïõ íá äéåõêïëýíåôáé ç êõêëï-
öïñßá ôïõ áÝñá ìÝóá êáé ãýñù áð’ áõôü. Óôï ó÷Þìá 6.5 ðáñïõóéÜæïíôáé äéÜöïñïé ôÝôïéïé ôýðïé èåñìéêÞò
êáôáâüèñáò. Ç ðñïóáñìïãÞ ôïõ óôïé÷åßïõ éó÷ýïò óôç èåñìéêÞ êáôáâüèñá ãßíåôáé êáôÜ ôñüðïí þóôå íá
õðÜñ÷åé çëåêôñéêÞ ìüíùóç ìåôáîý ôçò åîùôåñéêÞò ìåôáëëéêÞò åðéöÜíåéáò ôïõ óôïé÷åßïõ êáé ôçò èåñìéêÞò
êáôáâüèñáò. Áð’ ôçí Üëëç ðëåõñÜ üìùò ç èåñìéêÞ áíôßóôáóç Rcs ìåôáîý áõôþí ôùí ìåôáëëéêþí åðéöáíåé-
Ó÷. 6.5.
ÄéÜöïñïé ôýðïé èåñìéêÞò êáôáâüèñáò.
141
þí ðñÝðåé íá åßíáé üóï ôï äõíáôüí ðéï ìéêñÞ. Ùò ìïíùôéêü õëéêü óõíÞèùò ÷ñçóéìïðïéåßôáé ëåðôü öýëëï
ìßêáò. Óå ðåñéðôþóåéò ðïõ áðáéôåßôáé êáëýôåñç øýîç, ç êõêëïöïñßá ôïõ áÝñá åðéôá÷ýíåôáé ìå ôç ÷ñÞóç
áíåìéóôÞñá. ÔÝëïò, ãéá áêüìç ðéï éêáíïðïéçôéêÜ áðïôåëÝóìáôá, ç èåñìéêÞ êáôáâüèñá øý÷åôáé ìå ôçí êõ-
êëïöïñßá ýäáôïò ìÝóá áðü óùëÞíåò ðïõ áðïôåëïýí ìÝñïò ôçò èåñìéêÞò êáôáâüèñáò [ó÷. 6.5(óô)].
Èõñßóôïñ ìå èåñìéêÞ áíôßóôáóç 1,5ïC/W, åßíáé ôïðïèåôçìÝíï óå èåñìéêÞ êáôáâüèñá ìå èåñìéêÞ áíôß-
óôáóç 2,2ïC/W. Áí ç èåñìïêñáóßá ôçò åðáöÞò äåí ðñÝðåé íá îåðåñÜóåé ôïõò 120ïC ìå èåñìïêñáóßá ðåñé-
âÜëëïíôïò 32ïC, íá õðïëïãéóèåß ç ìÝãéóôç éó÷ýò ðïõ ìðïñåß íá êáôáíáëùèåß áðü ôï èõñßóôïñ.
Ëýóç:
120 − 32
Pd = ⇒ Pd = 23,8W
1,5 + 2,2
Èõñßóôïñ ìå óôáèåñÞ êáôáíÜëùóç éó÷ýïò 40W, Ý÷åé èåñìéêÞ áíôßóôáóç áðü ôçí åðáöÞ óôç èåñìéêÞ êá-
ôáâüèñá 0,7ïC/W. ÅÜí ç èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé 35ïC êáé ç èåñìïêñáóßá åðáöÞò äåí ðñÝðåé íá
îåðåñÜóåé ôïõò 125ïC, íá ðñïóäéïñéóèåß ç ìÝãéóôç ôéìÞ ôçò èåñìéêÞò áíôéóôÜóåùò ôçò èåñìéêÞò êáôáâü-
èñáò êáé ç èåñìïêñáóßá ôçò âÜóåùò óôçñßîåùò óå áõôÝò ôéò óõíèÞêåò.
Ëýóç:
Ç ïëéêÞ èåñìéêÞ áíôßóôáóç åßíáé:
125 − 35
R th = = 2,25 o C/W
40
ïðüôå ç èåñìéêÞ áíôßóôáóç ôçò èåñìéêÞò êáôáâüèñáò èá åßíáé
Rcs=2,25–0,7⇒Rcs=1,55o C/W
ÔÝëïò, ç èåñìïêñáóßá ôçò âÜóåùò óôçñßîåùò èá åßíáé
Tj =35+1,55× 40⇒ Tj =97o C
ÊáôáíÜëùóç éó÷ýïò 1500W ãéá 20ms ðñïêýðôåé óå Ýíá èõñßóôïñ êáôÜ ôç ìåôÜâáóç óôçí áãùãÞ áðü óõí-
èÞêç èåñìïêñáóßáò 30ïC. Íá õðïëïãéóèåß ç èåñìïêñáóßá ôçò åðáöÞò, áí ç ìåôáâáôéêÞ èåñìéêÞ åìðÝäçóç
ãéá ôï ÷ñüíï áõôüí åßíáé 0,04ïC/W.
Ëýóç:
Ç áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò óýìöùíá ìå ôç ó÷Ýóç (6.5) èá åßíáé:
1500× 0,04=60oC
ÅðïìÝíùò ç èåñìïêñáóßá ôçò åðáöÞò èá åßíáé:
30+60=90oC
Èõñßóôïñ Ý÷åé èåñìéêÞ óôáèåñÜ ÷ñüíïõ 0,1s êáé èåñìéêÞ áíôßóôáóç 0,83ïC/W. Íá õðïëïãéóèåß ç åðéôñå-
ðüìåíç êáôáíÜëùóç éó÷ýïò ãéá ÷ñïíéêÞ äéÜñêåéá 0,1s, þóôå ç áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò íá ìçí åßíáé ìåãá-
ëýôåñç áðü 45ïC. Ðïéá ðñÝðåé íá åßíáé ç êáôÜëëçëç ìåôáâáôéêÞ èåñìéêÞ áíôßóôáóç ãé’ áõôÞ ôç ÷ñïíéêÞ äé-
Üñêåéá;
142
Ëýóç:
Ìå âÜóç ôá äåäïìÝíá ðñþôïí üôé óôï äéÜóôçìá ôïõ 0,1s ç èåñìïêñáóßá äåí ðñÝðåé íá áõîçèåß ðåñéó-
óüôåñï áðü 45ïC êáé äåýôåñïí üôé ç èåñìéêÞ óôáèåñÜ ÷ñüíïõ åßíáé 0,1s, áðü ôç ó÷Ýóç (6.4) õðïëïãßæïìå
ôçí ôåëéêÞ óôáèåñÞ áýîçóç ôçò èåñìïêñáóßáò èmax. ÄçëáäÞ:
⎛ 0,1 ⎞
⎜ − ⎟ 45
45 = è max ⎜ 1 − e 0,1 ⎟ Þ è max = = 71,2 o C
⎜ ⎟ 1
⎝ ⎠ 1−
e
ÅðïìÝíùò ç åðéôñåðüìåíç áðþëåéá éó÷ýïò óôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ôùí 0,1s èá åßíáé:
1
71,2 × = 85,8W
0,83
ÔÝëïò ç êáôÜëëçëç ìåôáâáôéêÞ áíôßóôáóç áðü ôç ó÷Ýóç (6.5) èá åßíáé:
45
Z th = = 0,52 o C/W
85,8
6.6 ÅöáñìïãÝò ôùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí éó÷ýïò.
Ïé åöáñìïãÝò ôùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí éó÷ýïò êáôáôÜóóïíôáé óå äýï âáóéêÝò êáôçãïñßåò. Óôéò åöáñ-
ìïãÝò ãéá ôïí Ýëåã÷ï êéíçôÞñùí êáé óå åêåßíåò ðïõ äåí áíáöÝñïíôáé óå Ýëåã÷ï êéíçôÞñùí.
Ãéá ôéò åöáñìïãÝò áõôÝò ôá çìéáãùãÜ óôïé÷åßá éó÷ýïò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôùí äéáöü-
ñùí ìåôáôñïðÝùí, äçëáäÞ äéáôÜîåùí ðïõ ìåôáôñÝðïõí ôçí çëåêôñéêÞ éó÷ý áðü ìßá ìïñöÞò óå Üëëç. Ìßá
ôÝôïéá ðåñßðôùóç åßíáé ç ìåôáôñïðÞ åíáëëáóóüìåíïõ (ac) ñåýìáôïò óå óõíå÷Ýò (dc), äçëáäÞ ç áíüñèùóç
ac ôÜóåùò Þ ñåýìáôïò. Ôç ìåôáôñïðÞ áõôÞ åßäáìå êáô’ áñ÷Þí óôï äåýôåñï êåöÜëáéï ìå ÷ñÞóç äéüäùí. Óôï
åðüìåíï êåöÜëáéï èá ôç äïýìå ìå ìåãáëýôåñç ëåðôïìÝñåéá êáé ìÜëéóôá ìå ôç ÷ñÞóç óôïé÷åßùí éó÷ýïò,
üðùò äéüäùí êáé èõñßóôïñ. ÊáôÜ ôçí áíüñèùóç, ç ìåôáôñáðåßóá éó÷ýò ìåôáöÝñåôáé áðü ôçí ðçãÞ ac ôÜ-
óåùò óôï öïñôßï. ÕðÜñ÷ïõí üìùò áíÜãêåò êáé ãéá ôçí áíÜóôñïöç ìåôáöïñÜ éó÷ýïò áðü ôï öïñôßï ðñïò
ôçí ðçãÞ. ÔÝôïéïé ìåôáôñïðåßò ïíïìÜæïíôáé áíôéóôñïöåßò êáé ç ìåëÝôç ôïõò èá ãßíåé åðßóçò óôï åðüìåíï
êåöÜëáéï.
1. Èõñßóôïñ ìå èåñìéêÞ áíôßóôáóç 1,5ïC/W åßíáé ðïéá ðñÝðåé íá åßíáé ç ìÝãéóôç åðéôñåðüìåíç
óôåñåùìÝíï óå èåñìéêÞ êáôáâüèñá èåñìéêÞò èåñìéêÞ áíôßóôáóç áðü ôç èÞêç ôïõ èõñßóôïñ óôï
áíôéóôÜóåùò 1,8ïC/W. Íá õðïëïãéóèåß ç ìÝãéóôç ðåñéâÜëëïí, þóôå ç èåñìïêñáóßá ôçò åéêïíéêÞò
áðþëåéá éó÷ýïò óôï èõñßóôïñ þóôå ç èåñìïêñá- åðáöÞò íá ìçí õðåñâåß ôïõò 125ïC ãéá èåñìï-
óßá ôïõ íá ìçí îåðåñÜóåé ôïõò 120ïC áðü èåñìï- êñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò 35ïC; Ðïéá èá åßíáé ç
êñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò 35ïC. èåñìïêñáóßá ôçò èÞêçò ôïõ èõñßóôïñ êÜôù áðü
(Áð.: 25,76W) áõôÝò ôéò óõíèÞêåò;
2. ÊáôÜ ôçí Ýíáõóç åíüò èõñßóôïñ óå êÜðïéá åéäéêÞ (Áð.: 2,3ïC/W, 104ïC)
åöáñìïãÞ, ç èåñìïêñáóßá ôçò åéêïíéêÞò åðáöÞò 4. Èõñßóôïñ ìå ìåôáâáôéêÞ èåñìéêÞ åìðÝäçóç
ôïõ áðü ôïõò 30ïC áõîÜíåôáé óôïõò 110ïC óå 0,7ïC/W ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ðáñï÷Þ éó÷ýïò õðü
10ms. ÅÜí ç ìåôáâáôéêÞ èåñìéêÞ åìðÝäçóÞ ôïõ ìïñöÞ ôåôñáãùíéêþí ðáëìþí ìÝãéóôçò éó÷ýïò
åßíáé 0,04ïC/W, íá õðïëïãéóèåß ç áðþëåéá éó÷ýïò 36W. Ç äéÜñêåéá ôïõ åíåñãïý ìÝñïõò ôùí ðáë-
óôç äéÜñêåéá ôùí 10ms. ìþí åßíáé 20ms åíþ ç ðåñßïäïò áõôþí 100ms. Íá
(Áð.: 2kW) õðïëïãéóèåß ç ìÝãéóôç èåñìïêñáóßá ôçò åéêïíé-
3. Èõñßóôïñ ëåéôïõñãåß ìå óôáèåñÞ áðþëåéá éó÷ýïò êÞò åðáöÞò ôïõ èõñßóôïñ, üôáí ç èåñìïêñáóßá
30W. Áí ç èåñìéêÞ áíôßóôáóç áðü ôçí åéêïíéêÞ ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé 27ïC.
åðáöÞ óôç èÞêç ôïõ èõñßóôïñ åßíáé 0,7ïC/W, (Áð.: 32ïC)
Kefal 7amikra.qxd 23/6/2008 2:59 Page 143
7 ÌÅÔÁÔÑÏÐÅÉÓ
Ôá çëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá éó÷ýïò, äßïäïé, èõñßóôïñ, ôñáíæßóôïñ êëð., ðïõ ãíùñßóáìå óôï ðñïçãïýìåíï
êåöÜëáéï, ÷ñçóéìïðïéïýìå óôï ðáñüí êåöÜëáéï ãéá íá ëÜâïìå óõíå÷Þ ôÜóç áðü åíáëëáóóüìåíç. ¼ðùò
åßäáìå üôáí ó÷åäéÜæáìå ôïõò åíéó÷õôÝò, óõíå÷Þò ôÜóç áðáéôåßôáé ãéá ôçí ðüëùóç ôùí ôñáíæßóôïñ þóôå íá
ëåéôïõñãïýí ùò åíåñãÜ óôïé÷åßá. Åêôüò áð’ áõôÞí ôçí åöáñìïãÞ, ìå ôá çëåêôñïíéêÜ éó÷ýïò ìåôáôñÝðïìå
óõíå÷Þ ôÜóç ìéáò ôéìÞò óå Üëëç, üðùò êáé óõíå÷Þ ôÜóç óå åíáëëáóóüìåíç. Ôá êõêëþìáôá ðïõ êÜíïõí áõ-
ôÝò ôéò áëëáãÝò óôçí ôÜóç ïíïìÜæïíôáé ìåôáôñïðåßò ôÜóåùò. ÔÝôïéïé åßíáé ôá êõêëþìáôá áíïñèþóåùò, ïé
áíôéóôñïöåßò, ïé ìåôáôñïðåßò óõíå÷ïýò ôÜóåùò óå óõíå÷Þ êáé ïé êõêëïìåôáôñïðåßò. ÅîÜëëïõ ôçí åíáëëáó-
óüìåíç ôÜóç ôñïöïäïóßáò ðáßñíïìå åäþ åßôå ùò ìïíïöáóéêÞ åßôå ùò ôñéöáóéêÞ, ïðüôå êáé ïé áíôßóôïé÷ïé
ìåôáôñïðåßò èá ïíïìÜæïíôáé áíÜëïãá ìåôáôñïðåßò ìéáò öÜóåùò Þ ôñéöáóéêïß, üðùò èá äïýìå óôéò åðüìåíåò
ðáñáãñÜöïõò.
7.1 Ôáîéíüìçóç ìåôáôñïðÝùí.
Ç ëåéôïõñãßá åíüò ìåôáôñïðÝá áðïóêïðåß óôç ìåôáöïñÜ åíÝñãåéáò áðü Ýíá óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ
ñåýìáôïò óå Ýíá óýóôçìá óõíå÷ïýò, üðùò óõìâáßíåé ìå ôçí áíüñèùóç åíáëëáóóüìåíïõ ñåýìáôïò, êáé, óå
ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò, áðü Ýíá óýóôçìá óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óå Ýíá óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ, üðùò óõì-
âáßíåé óôçí ðåñßðôùóç ôçò áíôéóôñïöÞò. Õðü ôçí Ýííïéá áõôÞ ôá óõóôÞìáôá áíïñèþóåùò êáé ïé áíôéóôñï-
öåßò åßíáé ìåôáôñïðåßò çëåêôñéêïý ñåýìáôïò.
Ç óõíÞèçò ôáîéíüìçóç ôùí ìåôáôñïðÝùí åßíáé ç áêüëïõèç:
– Ìåôáôñïðåßò ÷ùñßò ìåôÜâáóç.
– Ìåôáôñïðåßò ìå öõóéêÞ ìåôÜâáóç.
– Ìåôáôñïðåßò ìå åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç.
Ìå ôïí üñï ìåôÜâáóç (commutation) åííïïýìå ôç äéáäéêáóßá ìåôáâéâÜóåùò ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ áðü
Ýíáí êëÜäï óå Ýíáí Üëëï. ÄçëáäÞ ôï ñåýìá óôï öïñôßï ðáñÝ÷åôáé Üëëïôå áðü Ýíáí êáé Üëëïôå áðü Üëëïí
êëÜäï. ÊáôÜ ôçí åîÝëéîç ôçò ìåôáâÜóåùò ñåýìá äéÝñ÷åôáé êáé áðü ôïõò äýï êëÜäïõò, ç äå äéÜñêåéá ôïõ
öáéíïìÝíïõ ôçò ìåôáâÜóåùò áðïôåëåß ôï ÷ñüíï ìåôáâÜóåùò. Ôï åßäïò ôçò ìåôáâÜóåùò ôïõ ñåýìáôïò êáèþò
êáé ç óõ÷íüôçôá, ìå ôçí ïðïßá ãßíåôáé ç Ýíáõóç êáé ç óâÝóç ôùí èõñßóôïñ, êáèïñßæïõí ôçí åóùôåñéêÞ ëåé-
ôïõñãßá ôïõ ìåôáôñïðÝá, ç ïðïßá ïäçãåß êáé óôçí ðéï ðÜíù ôáîéíüìçóç ôùí ìåôáôñïðÝùí. Ïé ìåôáôñïðåßò
ìðïñåß íá åßíáé ìéáò öÜóåùò (ìïíïöáóéêïß) Þ ðïëõöáóéêïß. Åäþ èá áó÷ïëçèïýìå ìå ìïíïöáóéêïýò êáé
ôñéöáóéêïýò ìåôáôñïðåßò ìüíï. Óôç óõíÝ÷åéá áíáðôýóóïìå ôéò êáôçãïñßåò áõôÝò ôùí ìåôáôñïðÝùí, óôçí
Ýêôáóç ðïõ åðéôñÝðïõí ôá üñéá êáé ïé óêïðïß ôïõ ðáñüíôïò âéâëßïõ.
7.2 Ìåôáôñïðåßò ÷ùñßò ìåôÜâáóç.
Óôïõò ìåôáôñïðåßò ÷ùñßò ìåôÜâáóç äåí õößóôáôáé ôï öáéíüìåíï, ôï ñåýìá öïñôßïõ íá áëëÜæåé êëÜäï.
Ç ìåôáâßâáóç éó÷ýïò áðü Ýíá óýóôçìá éó÷ýïò óôï öïñôßï ãßíåôáé ìÝóù óõóôÞìáôïò äéáêïðôþí, ïé ïðïßïé
ìðïñåß íá åßíáé ìç÷áíéêïß Þ çëåêôñïíéêïß. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.2 ãéá ðáñÜäåéãìá ôá èõñßóôïñ
äñïõí ùò äéáêüðôåò åíáëëáóóüìåíïõ ñåýìáôïò, ðïõ ñõèìßæïíôáé ìå ôá óÞìáôá ðïõ åöáñìüæïíôáé óôéò ðý-
ëåò ôïõò.
144
ÁíÜëïãá ìå ôçí ôéìÞ ôçò ãùíßáò åíáýóåùò á ôùí
èõñßóôïñ, ðåñéóóüôåñï Þ ëéãüôåñï ñåýìá (äéðëÞò öï-
ñÜò) êáé, åðïìÝíùò, ìåãáëýôåñç Þ ìéêñüôåñç éó÷ýò
ìåôáâéâÜæåôáé óôï öïñôßï áðü ôçí ðçãÞ åíáëëáóóü-
ìåíçò ôÜóåùò ìÝóù ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ.
7.3 Ìåôáôñïðåßò ìå öõóéêÞ ìåôÜâáóç.
Óå Ýíá ìåôáôñïðÝá ìå öõóéêÞ ìåôÜâáóç, ÷ñçóé-
ìïðïéþíôáò óõíäõáóìü èõñßóôïñ êáé äéüäùí, ç óâÝ-
óç ôïõ óôïé÷åßïõ ðïõ Üãåé åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò äñÜ- Ó÷. 7.2.
óåùò ôçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò ðïõ Ýðåôáé ôçò ÌåôáôñïðÝáò ÷ùñßò ìåôÜâáóç.
åíáýóåùò ôïõ åðüìåíïõ óôïé÷åßïõ óôç äéÜôáîç.
ÅðïìÝíùò äåí ÷ñåéÜæåôáé åîùôåñéêü êýêëùìá ãéá ôç óâÝóç ôïõ óôïé÷åßïõ ðïõ Üãåé.
Åßíáé äéáèÝóéìïé ôñåéò ôýðïé ìåôáôñïðÝùí ìå öõóéêÞ ìåôÜâáóç, âáóéæüìåíïé óå äéÜöïñïõò óõíäõá-
óìïýò èõñßóôïñ êáé äéüäùí. Áõôïß åßíáé ï áêüëïõèïé:
– Ìç åëåã÷üìåíïò ìåôáôñïðÝáò Þ áíïñèùôÞò. Áõôüò âáóßæåôáé óôç ÷ñÞóç äéüäùí ìüíï êáé, Ýôóé, ç ôÜóç
åîüäïõ êáèïñßæåôáé áðïêëåéóôéêÜ áðü ôï ìÝãåèïò ôçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò. ÅíÝñãåéá ìðïñåß íá
ìåôáöÝñåôáé ìüíï áðü ôï óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ ðñïò ôï óýóôçìá óõíå÷ïýò.
– Çìéåëåã÷üìåíïò ìåôáôñïðÝáò. Áõôüò ÷ñçóéìïðïéåß óõíäõáóìïýò èõñßóôïñ êáé äéüäùí ðáñÝ÷ïíôáò ôç
äõíáôüôçôá åëÝã÷ïõ ôçò óõíå÷ïýò ôÜóåùò åîüäïõ ìå ìåôáâïëÞ ôçò ãùíßáò åíáýóåùò ôùí èõñßóôïñ.
ÅíÝñãåéá ìðïñåß íá ìåôáöÝñåôáé ìüíï áðü ôï óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ óôï óýóôçìá óõíå÷ïýò.
– ÐëÞñùò åëåã÷üìåíïò ìåôáôñïðÝáò. Ï ìåôáôñïðÝáò áõôüò ÷ñçóéìïðïéåß ìüíï èõñßóôïñ, ìå ôç óõíå÷Þ ôÜ-
óç åîüäïõ íá êáèïñßæåôáé áðü ôéò ãùíßåò åíáýóåùò ôùí èõñßóôïñ. Ìðïñåß íá ëåéôïõñãåß, åßôå ùò áíïñ-
èùôÞò ìå ìåôáöïñÜ åíÝñãåéáò áðü ôï óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ óôï óýóôçìá óõíå÷ïýò, åßôå ùò áíôé-
óôñïöÝáò ìå ôçí åíÝñãåéá íá ìåôáöÝñåôáé áðü ôï óýóôçìá óõíå÷ïýò óôï óýóôçìá åíáëëáóóüìåíïõ.
¼ðùò åßäáìå óôï äåýôåñï êåöÜëáéï, ìßá áðü ôéò êõñéüôåñåò åöáñìïãÝò ôùí äéüäùí åßíáé ç áíüñèùóç
åíáëëáóóüìåíïõ ñåýìáôïò, äçëáäÞ ç ìåôáôñïðÞ ôïõ
óå óõíå÷Ýò. ÁíáöÝñáìå åêåß ôçí áðëÞ Þ ìéóïý êýìá-
ôïò áíüñèùóç. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôï öïñôßï äéáñ-
ñÝåôáé áðü ñåýìá ìéáò öïñÜò êáôÜ ôç ìéóÞ ðåñßïäï
ôçò åöáñìïæüìåíçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò, ðïõ
óõíÞèùò ëáìâÜíåôáé áðü ôçí ôÜóç ôïõ äéêôýïõ.
Óôçí ðñÜîç, óõíÞèùò, óå ü,ôé áöïñÜ óôá çëåêôñï-
íéêÜ éó÷ýïò, ôï öïñôßï äåí èá åßíáé êáèáñÞ Þ ùìéêÞ
áíôßóôáóç, üðùò åßäáìå óôï äåýôåñï êåöÜëáéï, áëëÜ
óõíäõáóìüò áíôéóôÜóåùò R óå óåéñÜ ìå êÜðïéá åðá- Ó÷. 7.3á.
ãùãÞ L, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 7.3á. ÁðëÞ áíüñèùóç ìå ùìéêü-åðáãùãéêü öïñôßï.
Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ç ðáñïõóßá ôïõ L Ý÷åé ùò
áðïôÝëåóìá ôï ñåýìá óôï öïñôßï íá ìç ìçäåíßæåôáé, üôáí ç õs ãßíåôáé ìçäÝí áðü èåôéêÝò ôéìÝò, áëëÜ íá äé-
áôçñåßôáé êáé ðÝñáí ôçò ìéóÞò ðåñéüäïõ, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 7.3â. Âñßóêåôáé üôé ç ìÝóç ôéìÞ ôçò
ôÜóåùò óôï öïñôßï Vdc åßíáé ìéêñüôåñç ôçò Em/ð, ðïõ åßíáé ç ôéìÞ ôçò óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò ôçò ôÜóåùò
óôï öïñôßï, üôáí ôïýôï åßíáé ìßá êáèáñÞ ùìéêÞ áíôßóôáóç (âë. åîßóùóç 2.11).
ÐïëëÜ êõêëþìáôá áíïñèþóåùò, êõñßùò ìéóïý-êýìáôïò, ðåñéëáìâÜíïõí ìßá äßïäï ðáñÜëëçëá ðñïò ôï
öïñôßï, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 7.3ã. Óôç äßïäï áõôÞ äßíïíôáé äéÜöïñåò ïíïìáóßåò, áëëÜ ç ðéï åðéôõ÷ç-
ìÝíç åßíáé äßïäïò ìåôáâÜóåùò Þ åëåýèåñçò äéåëåýóåùò, äéüôé ç ÷ñÞóç ôçò áðïóêïðåß óôï íá åìðïäßæåôáé ç
ìåôÜâáóç ñåýìáôïò óôïí áíïñèùôÞ, üôáí ç ôÜóç öïñôßïõ ãßíåôáé áíÜóôñïöç, üðùò óõìâáßíåé ãéá ðáñÜ-
äåéãìá óôï ó÷Þìá 7.3â, ôï äå ñåýìá óôï öïñôßï íá óõíå÷ßæåé íá ñÝåé ìÝóù áõôÞò ôçò äéüäïõ (ç åíÝñãåéá
ôïõ ìáãíçôéêïý ðåäßïõ ôïõ ðçíßïõ L ðñÝðåé íá êáôáíáëùèåß). Åðßóçò, óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-
íôáé èõñßóôïñ ùò áíïñèùôéêÜ óôïé÷åßá, ç äßïäïò åðéôñÝðåé óôá èõñßóôïñ íá åðáíáêôïýí ôçí êáôÜóôáóç
áðïêïðÞò (blocking state).
145
7.3.1 Êýêëùìá áíïñèþóåùò ìéóïý êýìáôïò ìå èõñß-
óôïñ.
Ôï êýêëùìá áðëÞò áíïñèþóåùò ìå ôç ÷ñÞóç åíüò
êïéíïý èõñßóôïñ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 7.3ä(á),
óôï ïðïßï åðßóçò ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáé ç äßïäïò ìåôá-
âÜóåùò. Óôï ßäéï ó÷Þìá äßíïíôáé êáé ïé êõìáôïìïñ-
öÝò ôÜóåùí êáé ñåõìÜôùí ãéá äýï äéáöïñåôéêÝò óôéã-
ìÝò åíáýóåùò ôïõ èõñßóôïñ ìå ôïí ðáëìü ñåýìáôïò
ig. Ðáñáôçñïýìå üôé üóï ðéï ìéêñÞ åßíáé ç ãùíßá
åíáýóåùò á=ùt (åöáñìïãÞò ôïõ ðáëìïý óêáíäáëé-
óìïý) ôüóï ðéï ìåãÜëï åßíáé ôï ñåýìá iL êáé ç ôÜóç
õL óôï öïñôßï. Óôçí ðåñßðôùóç ìÜëéóôá ôçò ìåãáëý-
ôåñçò ôéìÞò ôçò ãùíßáò á, ôï ñåýìá iL äåí äéÝñ÷åôáé
óõíå÷þò áðü ôï öïñôßï.
Áðü ôéò êõìáôïìïñöÝò áõôÝò åßíáé öáíåñü, üôé ôü- Ó÷. 7.3â.
óï ôï ñåýìá iL üóï êáé ç ôÜóç õL óôï öïñôßï Ý÷ïõí ÊõìáôïìïñöÝò ôÜóåùò êáé ñåýìáôïò óôï êýêëù-
õøçëüôåñåò ôéìÝò ãéá ôç ìéêñüôåñç ãùíßá åíáýóåùò ìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3á.
á. Åðßóçò öáßíåôáé êáèáñÜ êáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò
ðáñïõóßáò ôçò äéüäïõ ìåôáâÜóåùò. ÐñÜãìáôé, üôáí
ç ôÜóç õs ãßíåôáé áñíçôéêÞ êáé ôï ñåýìá iL äåí ìçäå-
íßæåôáé, ç äßïäïò åëåýèåñçò äéåëåýóåùò Üãåé ñåýìá,
ôïõ ïðïßïõ ç ôéìÞ åëáôôïýôáé åêèåôéêÜ ìå ôçí ðÜñï-
äï ôïõ ÷ñüíïõ, äéüôé ôï öïñôßï åßíáé åðáãùãéêü (ü÷é
êáèáñÜ ùìéêü). ¸ôóé åìðïäßæåôáé ç ôÜóç õL íá ãßíåé Ó÷. 7.3ã.
áñíçôéêÞ, áöïý ç äßïäïò ìåôáâÜóåùò ùò ïñèÜ ðïëù- ÈÝóç ôçò äéüäïõ ìåôáâÜóåùò.
ìÝíç èá Ý÷åé ó÷åäüí ìçäåíéêÞ ôÜóç óôïõò áêñïäÝ-
êôåò ôçò. Áðü ôçí êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò õL ðñïêýðôåé üôé ç óõíå÷Þò óõíéóôþóá ôçò åßíáé:
Em
Vdc = (1 + cos á) (7.1)
ð
ðïõ ãéá á=180ï ìçäåíßæåôáé.
Ôï êýêëùìá çìéáíïñèþóåùò áðëÞò öÜóåùò ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3ä ðñÝðåé íá ôñïöïäïôÞóåé Ýíá åðáãùãéêü
öïñôßï ìå ñåýìá ìÝ÷ñé 15Á áðü ðçãÞ åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò 220V. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç ìÝóç ôÜóç óôï
öïñôßï ãéá ãùíßåò åíáýóåùò á=0ï, 45ï, 90ï, 135ï êáé 180ï áìåëþíôáò ôéò ðôþóåéò ôÜóåùò óôï èõñßóôïñ êáé
óôç äßïäï ìåôáâÜóåùò. Íá ðñïóäéïñéóèïýí ïé PIV ãéá ôï èõñßóôïñ êáé ôç äßïäï.
Ëýóç:
Áðü ôçí åîßóùóç (7.1) èá Ý÷ïìå:
Em 220 2
Vdc = (1 + cos á) = (1 + cos á)
2ð 2ð
Ãéá ôéò äéÜöïñåò ôéìÝò ôçò ãùíßáò á âñßóêïìå :
á 0ï 45ï 90ï 135ï 180ï
Vdc 99V 84,5V 49,5V 14,5V 0V
¼ôáí ôï èõñßóôïñ êáé ç äßïäïò äåí Üãïõí, ç ìÝãéóôç áíÜóôñïöç ôÜóç óå áõôÜ ôá óôïé÷åßá èá åßíáé:
PIV = E m = 220 2 V ⇒ PIV = 311V
146
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3ä ç åíáëëáóóüìåíç
ôÜóç ôñïöïäïóßáò åßíáé 20V(rms). Èåùñþíôáò üôé ôï
ñåýìá åßíáé óõíå÷üìåíï, íá õðïëïãéóèåß ç ìÝóç ôéìÞ
ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï, üôáí ç ãùíßá åíáýóåùò åßíáé
45ï êáé õðÜñ÷åé óôáèåñÞ ðôþóç ôÜóåùò ïñèÞò ðïëþ-
óåùò 1,5V óôï èõñßóôïñ êáé 0,7V óôç äßïäï.
Ëýóç:
Áí äåí õðÞñ÷áí ïé ðôþóåéò ôÜóåùò ïñèÞò ðïëþ-
óåùò óôï èõñßóôïñ êáé óôç äßïäï èá åß÷áìå:
20 2
Vdc = (1 + cos 45 o ) = 7,685 V
2ð
Ôï èõñßóôïñ Üãåé ãéá 180ï – 45ï=135ï, ïðüôå

ðñïêýðôåé ìéá ìÝóç ðôþóç ôÜóåùò óôç äéÜñêåéá ôçò
ðåñéüäïõ ßóç ìå:
135
× 1,5 = 0,563V
360
¼ôáí ç äßïäïò Üãåé, ðñïêáëåßôáé ìéá ðôþóç ôÜóå-
ùò óå áõôÞí, ðïõ óôç äéÜñêåéá ôçò ðåñéüäïõ Ý÷åé ìéá
ìÝóç ôéìÞ ßóç ìå:
180 + 45
× 0,7 = 0,438V
360
ÅðïìÝíùò ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï èá
åßíáé:
7 ,685 − 0,563 − 0,438 = 6,684V
Ðáñáôçñïýìå üôé, üôáí ç ðñïò áíüñèùóç ôÜóç åß-
íáé ìéêñÞ, ïé ðôþóåéò ôÜóåùò óôï èõñßóôïñ êáé óôç
äßïäï äåí åßíáé áìåëçôÝåò.
7.3.2 Áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìáôïò.
Ãéá áýîçóç ôçò áðïäüóåùò ôçò áíïñèþóåùò åê-
ìåôáëëåõüìáóôå êáé ôçí ôÜóç êáôÜ ôçí Üëëç çìéðåñß-
ïäï ôçò êõìáôïìïñöÞò, ÷ñçóéìïðïéþíôáò åðéðëÝïí
áíïñèùôéêÜ óôïé÷åßá, äéüäïõò Þ èõñßóôïñ. Ôüôå ç
áíüñèùóç ïíïìÜæåôáé ðëÞñïõò êýìáôïò (Full-Wave
Recti-fication, F.W.R.). Èá åîåôÜóïìå åäþ äýï ðåñé-
ðôþóåéò. Ôçí áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìáôïò ìå äéüäïõò
êáé ùìéêü öïñôßï êáé ôçí áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìá-
ôïò ìå äéüäïõò êáé èõñßóôïñ ìå åðáãùãéêü öïñôßï.
á) Áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìáôïò ìå äéüäïõò êáé ùìéêü
öïñôßï. Ó÷. 7.3ä.
(á) Êýêëùìá áíïñèþóåùò ìéóïý êýìáôïò ìå èõñßóôïñ
Óôçí áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìáôïò ÷ñçóéìïðïéïý- êáé äßïäï ìåôáâÜóåùò, (â) êáé (ã) ïé êõìáôïìïñöÝò
íôáé äýï äßïäïé, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 7.3å. ôùí äéáöüñùí ñåõìÜôùí êáé ôÜóåùí óôï êýêëùìá ãéá
Ôá ñåýìáôá óôéò äéüäïõò åßíáé ôá áêüëïõèá: äýï äéáöïñåôéêÝò óôéãìÝò åíáýóåùò ôïõ èõñßóôïñ.
147
Em ⎫
i d1 = sin ùt ⎪
R ⎬
i d2 = 0 ⎪⎭ 0 < ùt ≤ ð
êáé (7.2)
i d1 = 0 ⎫
⎪
Em ð < ùt ≤ 2 ð
i d2 = sin ùt ⎬⎪
R ⎭
üðïõ
õ = E m sinùt Ó÷. 7.3å.
Óôï ó÷Þìá 7.3óô äåéêíýïíôáé ïé êõìáôïìïñöÝò Êýêëùìá áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò ìå äéüäïõò
ôçò ôÜóåùò ôñïöïäïóßáò êáé ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ. êáé ùìéêü öïñôßï.
ÊÜèå äßïäïò ëåéôïõñãåß óå óõíèÞêåò áíïñèùôÞ
ìéóïý êýìáôïò. ¢ñá ôï ïëéêü óõíå÷Ýò ñåýìá óôï
öïñôßï èá åßíáé, âÜóåé ôùí ó÷Ýóåùí (2.10) êáé (2.11),
2 E m 2I m
I dc = = (7.3)
πR π
üðïõ
Em
Im =
R
ÅîÜëëïõ ç óõíå÷Þò ôÜóç óôï öïñôßï èá åßíáé:
Ó÷. 7.3óô.
2Em (7.4) ÊõìáôïìïñöÝò: (á) ÔÜóåùò ôñïöïäïóßáò, (â) ñåýìá-
Vdc =
π ôïò óôï öïñôßï.
Ôüôå ç éó÷ýò óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óôï öïñôßï èá åßíáé:
4I 2m (7.5)
Pdc = R
π2
êáé ç éó÷ýò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôçí ðçãÞ
I2 I2 (7.6)
Pac = 2 I 2rms R = 2 m R = m R
4 2
Óõíåðþò ç áðüäïóç ôçò áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò èá åßíáé ç áêüëïõèç:
P 8
ηR = dc × 100% = 2 × 100% = 81,2% (7.7)
Pac π
ÄçëáäÞ ç áðüäïóç åßíáé äéðëÜóéá áðü ôçí áðüäïóç ôïõ áíïñèùôÞ ìéóïý êýìáôïò [âë. åîßóùóç (2.16)].
ÅîÜëëïõ ç ìÝãéóôç áíÜóôñïöç ôÜóç (PIV) óå êÜèå äßïäï åßíáé:
PIV = 2 E m (7.8)
êáé óõíåðþò ïé äßïäïé óôçí ðñÜîç ðñÝðåé íá åêëÝãïíôáé êáôÜëëçëá.
Äýï äßïäïé ìå áíôßóôáóç ïñèÞò ðïëþóåùò 200Ù ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå áíïñèùôéêÞ äéÜôáîç ðëÞñïõò êý-
ìáôïò ìéáò öÜóåùò, ç ïðïßá ôñïöïäïôåß öïñôßï áíôéóôÜóåùò 1kÙ. Ç åíáëëáóóüìåíç ôÜóç ôñïöïäïôÞóåùò
åßíáé 200-0-200V. Íá ó÷åäéáóèåß ôï êýêëùìá êáé íá õðïëïãéóèåß:
á) Ç ìÝóç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ.
148
ã) Ç éó÷ýò óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óôï öïñôßï.
ä) Ç êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò óôïõò áíïñèùôÝò.
å) Ç óõíïëéêÞ éó÷ýò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôï äßêôõï.
Ëýóç:
¼ôáí ç äßïäïò Üãåé, ëüãù ôçò áíôéóôÜóåùò ïñèÞò ðïëþóåþò ôçò, ðáñïõóéÜæåôáé ðôþóç ôÜóåùò óôïõò
áêñïäÝêôåò ôçò ôüóï óôï óõíå÷Ýò üóï êáé óôï åíáëëáóóüìåíï ñåýìá. ÅðïìÝíùò êáé êáôáíÜëùóç éó÷ýïò
óå áõôÞ. ¸ôóé ç óõíïëéêÞ áíôßóôáóç óôï êýêëùìá èá åßíáé ôï Üèñïéóìá ôçò áíôéóôÜóåùò ôïõ öïñôßïõ êáé
ôçò áíôéóôÜóåùò ïñèÞò ðïëþóåùò ìéáò äéüäïõ, äçëáäÞ 1000+200=1200Ù. Èá Ý÷ïìå ëïéðüí:
Em 200 2 2
Im = = = A
R + rd 1200 6
á) I dc = 2 I m = 2 2 ⇒ I dc = 150 mA
π 6π
â) I rms = I m = 2 ⇒ I rms = 167 mA

2 6 2
2
ã) Pdc = I dc R = 0,150 2 × 1000 ⇒ Pdc = 22,5W
2
ä) 2 Pd = 2 × I´ rmsrd
üðïõ É~rms åßíáé ç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò êÜèå äéüäïõ, äçëáäÞ ôçò áíïñèþóåùò ìéóïý êýìáôïò ìå ôéìÞ
I 2
I´ rms = m = A
2 2×6
Ôüôå
2
⎛ 2 ⎞
2 Pd = 2⎜⎜ ⎟ × 200 ⇒ 2 Pd = 5,58W
⎟
⎝ 2×6 ⎠
å) Pïë = Prms = I 2rms (R + rd ) = 0,167 2 × 1200 ⇒ Pολ = 33,5W
â) Áíüñèùóç ðëÞñïõò êýìáôïò ìå èõñßóôïñ êáé åðáãùãéêü öïñôßï.

Êáô’ áíáëïãßá êáé ðÜëé ìå ôá êõêëþìáôá ðëÞñïõò áíïñèþóåùò ìå äéüäïõò, ðïõ åßäáìå ðéï ðÜíù, åý-
êïëá ðñïêýðôïõí ôá áíôßóôïé÷á êõêëþìáôá ìå èõñßóôïñ. Óôï ó÷Þìá 7.3æ(á) äåéêíýåôáé ôï êýêëùìá ðëÞ-
ñïõò áíïñèþóåùò, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ìåôáó÷çìáôéóôÞ ìå ìåóáßá ëÞøç êáé äýï èõñßóôïñ, áíôßóôïé÷ï ôïõ
êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3å, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß äýï äéüäïõò. Óçìåéþíïìå ôçí áðïõóßá äéüäïõ åëåýèå-
ñçò äéåëåýóåùò, ãéáôß äåí åßíáé ðëÝïí áíáãêáßá.
Ðáñáôçñïýìå ôç óõíå÷Þ ñïÞ ñåýìáôïò iL óôï öïñôßï êáé ôçí åðßäñáóç ôçò ãùíßáò åíáýóåùò á. Ãéá ôç
ëåéôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò õðåíèõìßæåôáé, üôé êÜèå èõñßóôïñ ìðïñåß íá Ýëèåé óôçí áãùãÞ ìå óêáíäáëé-
óìü, üôáí ç Üíïäïò åßíáé èåôéêÞ ùò ðñïò ôçí êÜèïäü ôïõ. Áíáöåñüìåíïé óôï ó÷Þìá 7.3æ(á), ôï èõñßóôïñ
Ô1 ìðïñåß íá óêáíäáëéóèåß ãéá íá Ýëèåé óôçí áãùãÞ üôáí ç ôÜóç õ1 ãßíåé èåôéêÞ. Ãéá ôçí áðïöõãÞ ðïëõ-
ðëïêüôçôáò ôïõ ó÷Þìáôïò ôá êõêëþìáôá åíáýóåùò Ý÷ïõí ðáñáëåéöèåß. Óôï ó÷Þìá 7.3æ(â) ïé ðáëìïß åíáý-
óåùò ôùí ðõëþí ôùí èõñßóôïñ äåéêíýïíôáé êáèõóôåñçìÝíïé êáôÜ ìßá ãùíßá á, ó÷åôéêÜ ìå ôç óôéãìÞ, ðïõ
äßïäïé óôç èÝóç ôùí èõñßóôïñ, èá Üñ÷éæáí íá Üãïõí. Óôçí ðåñßðôùóç äéüäùí ç ãùíßá á èá Þôáí ìçäÝí.
¼ôáí ôï èõñßóôïñ Ô1 Ýñ÷åôáé óôçí áãùãÞ, ôï ñåýìá óôï åðáãùãéêü öïñôßï ôï êñáôÜ óôçí êáôÜóôáóç
áãùãÞò êáé óôç äéÜñêåéá ôìÞìáôïò ôçò çìéðåñéüäïõ, êáôÜ ôçí ïðïßá ç õ1 ãßíåôáé áñíçôéêÞ. Ôüôå üìùò ç õ2
Ý÷åé ãßíåé èåôéêÞ êáé ç Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ Ô2 öÝñíåé ôïýôï áìÝóùò óå áãùãÞ, ðïõ ðáßñíåé ôï ñåýìá öïñ-
149
ôßïõ êáé èÝôåé áíÜóôñïöç ôÜóç óôï Ô1. ¸ôóé ôï ñåý-
ìá ôïõ Ô1 ìåôáâáßíåé óôï Ô2.
Ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï, ðïõ áðïôåëåß
êáé ôç óõíå÷Þ óõíéóôþóá ôçò, âñßóêåôáé ßóç ðñïò
2Em
Vdc = cos α (7.9)
π
Ç ìÝãéóôç áíÜóôñïöç ôÜóç óå êÜèå èõñßóôïñ,
üôáí äåí Üãåé, åßíáé 2Åm. Óôçí ðñÜîç ç ôÜóç óôï
öïñôßï åßíáé ìåéùìÝíç êáôÜ ôçí ðôþóç ôÜóåùò óôï
èõñßóôïñ, åðåéäÞ êáè’ üëç ôç äéÜñêåéá ôçò ðåñéüäïõ
Ýíá èõñßóôïñ èá âñßóêåôáé ïðùóäÞðïôå óå áãùãÞ.
Áðü ôç ó÷Ýóç (7.9) ðñïêýðôåé, üôé üóï ðéï ìéêñÞ åß-
íáé ç ãùíßá á ôüóï ðéï õøçëÞ åßíáé ç óõíå÷Þò ôÜóç
óôï öïñôßï. Ãéá á=90ï ç ôÜóç áõôÞ ìçäåíßæåôáé. Ç
êõìÜôùóç óôï ñåýìá öïñôßïõ åîáñôÜôáé áðü ôï åðá-
ãùãéêü öïñôßï. Áí ç ôéìÞ ôçò åðáãùãÞò ãßíåé ÷áìçëÞ,
èá ïäçãÞóåé óå áóõíÝ÷åéá ôïõ ñåýìáôïò êáé èá
õðÜñ÷ïõí ÷ñïíéêÝò ðåñßïäïé ðïõ ç ôÜóç öïñôßïõ èá
ãßíåôáé ìçäåíéêÞ. Ôá ñåýìáôá óôá èõñßóôïñ Ý÷ïõí
äéÜñêåéá ìéóÞò ðåñéüäïõ êáé ôåßíïõí óôçí ôåôñáãù-
íéêÞ ìïñöÞ, üôáí ôï ñåýìá öïñôßïõ åßíáé óõíå÷üìå-
íï. ÅîÜëëïõ ôï åíáëëáóóüìåíï ñåýìá ôçò ðçãÞò ôñï-
öïäïóßáò èá åßíáé ìç çìéôïíéêü êáé ìå ÷ñïíéêÞ
êáèõóôÝñçóç ùò ðñïò ôçí ôÜóç ôçò ðçãÞò.
Ôá ðéï ðÜíù êõêëþìáôá áíïñèþóåùò ðëÞñïõò
êýìáôïò ìå äéüäïõò Þ èõñßóôïñ áðïôåëïýí ôïõò ìå-
Ó÷. 7.3æ.
ôáôñïðåßò ðëÞñïõò êýìáôïò áðëÞò öÜóåùò. (á) Êýêëùìá áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò ìå èõñß-
ÐáñÜäåéãìá 4. óôïñ êáé (â) ïé êõìáôïìïñöÝò ôùí äéáöüñùí ìåãåèþí.
Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3æ ç åíáëëáóóüìåíç ôÜóç óôï ìéóü äåõôåñåýïí ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ åßíáé
110V. Íá õðïëïãéóèåß ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï ãéá ãùíßåò åíáýóåùò 0ï, 30ï, 60ï êáé 90ï, èåùñþ-
íôáò üôé ôï ñåýìá óôï öïñôßï åßíáé óõíå÷üìåíï êáé óôáèåñü ìå ìéá óôáèåñÞ ðôþóç ôÜóåùò 1,5V óå êÜèå èõ-
ñßóôïñ. Íá ðñïóäéïñéóèïýí ç PIV êáé ç åëÜ÷éóôç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò óôçí ïðïßá ðñÝðåé íá áíôÝ÷åé
êÜèå èõñßóôïñ ãéá ñåýìá öïñôßïõ 20Á.
Ëýóç:
Ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï èá åßíáé:
2 × 110 2
Vdc = cos α − 1,5V
π
ÅðïìÝíùò èá Ý÷ïìå:
á 0ï 30ï 60ï 90ï
Vdc 97,5V 84,3V 48V 0V
ÅêôéìÞóåéò ôïõ èõñßóôïñ
PIV = 2 E m = 2 × 110 2 V ⇒ PIV = 311V
20
I rms = A ⇒ I rms = 14,14 A
2
150
7.3.3 Êõêëþìáôá ãÝöõñáò áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò.
ÐáñÜ ôçí õøçëüôåñç áðüäïóç ôïõ áíïñèùôÞ ðëÞñïõò êýìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3å Ýíáíôé áõôïý ôïõ ìé-
óïý êýìáôïò, ï ðñþôïò Ý÷åé äýï óïâáñÜ ìåéïíåêôÞìáôá. Ôçí áíÜãêç ãéá êåíôñéêÞ ëÞøç áðü ôï ìåôáó÷ç-
ìáôéóôÞ ôñïöïäïóßáò êáé ôçí õøçëÞ PIV ðïõ ðñÝðåé íá ÷áñáêôçñßæåé ôéò äéüäïõò êáé ôá èõñßóôïñ. Ãéá ôçí
áðÜëåéøç áõôþí ôùí ìåéïíåêôçìÜôùí ÷ñçóéìïðïéïýìå ôÝóóåñá áíïñèùôéêÜ óôïé÷åßá áíôß ãéá äýï óå óýí-
äåóç ãÝöõñáò. Äéáêñßíïìå ðÜëé äýï ðåñéðôþóåéò áíÜëïãá ìå ðïéá áíïñèùôéêÜ óôïé÷åßá ÷ñçóéìïðïéïýìå,
äéüäïõò Þ èõñßóôïñ êáé ôï åßäïò ôïõ öïñôßïõ.
á) Êýêëùìá ãÝöõñáò ìå äéüäïõò êáé ùìéêü öïñôßï.
Ôï êýêëùìá áõôü ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 7.3ç. Ôïýôï Ý÷åé üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ êõêëþìáôïò
ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3å åêôüò áðü ôá äýï ìåéïíåêôÞìáôá ðïõ áíáöÝñáìå ðéï ðÜíù. Ç ëåéôïõñãßá ôïõ åßíáé ðïé-
ïôéêÜ ç áêüëïõèç: êáôÜ ôï Ýíá ìéóü ôçò ðåñéüäïõ, üôáí ç ôÜóç óôï óçìåßï Á åßíáé èåôéêüôåñç áðü ôçí ôÜ-
óç óôï óçìåßï Â, ôï ñåýìá ñÝåé áðü ôï Á ìÝóù ôçò äéüäïõ D1 óôï öïñôßï R êáé ìÝóù ôçò äéüäïõ D3 êáé
ôïõ äåõôåñåýïíôïò ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ ðÜëé óôï óçìåßï Á. ÊáôÜ ôï Üëëï ìéóü ôçò ðåñéüäïõ, üôáí ôï óç-
ìåßï Â åßíáé èåôéêüôåñï áðü ôï Á, ôï ñåýìá áêïëïõèåß ôï äñüìï Â, D4, R, D2, Á, äåõôåñåýïí ìåôáó÷çìá-
ôéóôÞ, Â. ¸ôóé, ç öïñÜ ôïõ ñåýìáôïò óôï öïñôßï åßíáé êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ç áõôÞ.
Ç PIV åßíáé Åm (êáé ü÷é 2Åm), üðùò óõíÜãåôáé åýêïëá áðü ôï ó÷Þìá. Ôïýôï Ý÷åé ìåãÜëç óçìáóßá, üôáí
÷ñçóéìïðïéïýíôáé çìéáãùãïß äßïäïé. Ç ÷ñÞóç äýï åðéðëÝïí äéüäùí äåí ìðïñåß íá èåùñçèåß óïâáñü ìåé-
ïíÝêôçìá, ðïõ íá áíôéóôáèìßæåé ôá ðëåïíåêôÞìáôá ôçò äéáôÜîåùò.
ÔÝëïò, ëüãù ôçò öïñÜò ôùí ñåõìÜôùí óôï äåõôåñåýïí ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ, äåí õößóôáôáé ðåñßðôùóç
áãùãÞò ôïõ ðõñÞíá ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ óå êáôÜóôáóç ìáãíçôéêïý êüñïõ.
¼ëá üóá åêôÝèçêáí ðéï ðÜíù ó÷åôéêÜ ìå ôá ôñßá êõêëþìáôá áíïñèþóåùò ìå äéüäïõò óõíïøßæïíôáé
óôïí ðßíáêá 7.3.1, ï ïðïßïò ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé êáé ãéá ôç óýãêñéóÞ ôïõò.
Ó÷. 7.3ç.
(á) Êýêëùìá ãÝöõñáò áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò ìå äéüäïõò (åíáëëáêôéêÝò ó÷åäéÜóåéò) êáé (â) êõìáôïìïñöÝò
ôÜóåùí õ, õL êáé õD1.
151
Óýãêñéóç ôÜóåùí óå áíïñèùôéêÝò äéáôÜîåéò.
Êýêëùìá áíïñèùôÞ ìå äéüäïõò

×áñáêôçñéóôéêü
Ìéóïý êýìáôïò ÐëÞñïõò êýìáôïò ÃÝöõñáò
Årms (óå êÜèå ìéóü ôïõ Årms
ÔÜóç äéêôýïõ Årms (Åm = 2 Årms) Årms äåõôåñåýïíôïò)
Áñéèìüò äéüäùí 1 2 4
PIV Åm 2Åm Åm
Óõíå÷Þò ôÜóç åîüäïõ Vdc Åm /ð 2Åm /ð 2Åm /ð

Âáèìüò êõìáôþóåùò 1,21 0,482 0,482
Óõ÷íüôçôá êõìáôþóåùò f 2f 2f
Áðüäïóç áíïñèþóåùò 40,6% 81,2% 81,2%
Óå áíïñèùôéêü óýóôçìá ãÝöõñáò ðëÞñïõò êýìáôïò ìéáò öÜóåùò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ôÝóóåñåéò çìéáãùãïß
äßïäïé, êáèåìéÜ áðü ôéò ïðïßåò Ý÷åé áíôßóôáóç ïñèÞò ðïëþóåùò 20Ù êáé áíôßóôáóç áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò
Üðåéñç. Ç ôÜóç ôñïöïäïôÞóåùò åßíáé 220V êáé ôï öïñôßï 960Ù. Íá õðïëïãéóèïýí:
á) Ç ìÝóç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ.
ã) Ç éó÷ýò óõíå÷ïýò ñåýìáôïò óôï öïñôßï.
ä) Ç êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ýò óôéò äéüäïõò.
å) Ç óõíïëéêÞ éó÷ýò ðïõ ðáñÝ÷åôáé áðü ôï äßêôõï.
óô) Ç áðüäïóç ôçò áíïñèþóåùò.
Ëýóç:
Áíáöåñüìáóôå óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3ç. Ç óõíïëéêÞ óå óåéñÜ áíôßóôáóç ãéá êÜèå çìéðåñßïäï
èá åßíáé 960+2 x 20=1000Ù. Ïðüôå:
220 2
Im = = 220 2 mA
1000
2 I m 2 × 220 2
á) I dc = = ⇒ I dc = 198,1mA
π 1000 π
Im
â) I rms = ⇒ I rms = 220 mA
2
ã) 2
Pdc = I dc × 960 = 0,19812 × 960 ⇒ Pdc = 37,7 W
2
ä) 4 P = 4 × I´ 2 r = 4 × ⎛⎜ 220 2 × 10 −3 ⎞⎟ × 20 ⇒ 4Pd = 1,94 W
d rms d ⎜ 2 ⎟
⎝ ⎠
Þ 2 2
4Pd = I rms × 2 rd = 0,22 × 2 × 20 ⇒ 4Pd = 1,94 W
å)
Pïë = I 2rms (R + 2 rd ) = 0,22 2 × 1000 ⇒ Pολ = 48,4 W
152
óô) P 37 ,7
η = dc = ⇒ η = 78%
Pολ 48,4
â) Êõêëþìáôá ãÝöõñáò áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò ìå èõñßóôïñ.
Áí áíôéêáôáóôÞóïìå ôéò äéüäïõò ìå èõñßóôïñ, ôï êýêëùìá èá Ý÷åé ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3è(á). Óôçí
ðåñßðôùóç áõôÞ áíÜ äýï ôá èõñßóôïñ, Ô1, Ô3 êáé Ô2, Ô4, ðñÝðåé íá Ýñ÷ïíôáé óå áãùãÞ óõã÷ñüíùò. Ôá Ô1,
Ô3 êáôÜ ôç ìßá çìéðåñßïäï êáé ôá Ô2, Ô4 êáôÜ ôçí Üëëç. Ç Ýíáõóç ãßíåôáé ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ ìåôáó÷çìáôé-
óôÞ ðáëìþí, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 7.3é, êáèüóïí ïé êÜèïäïé ôùí äýï èõñßóôïñ âñßóêïíôáé óå äéáöï-
ñåôéêÞ ôÜóç óôï êýñéï êýêëùìá.
Ç ôéìÞ ôçò óõíå÷ïýò ôÜóåùò óôï öïñôßï åßíáé, üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìáôïò
7.3æ, ßóç ìå:
2Em
Vdc = cos α (7.10)
π
åëáôôùìÝíç êáôÜ äýï öïñÝò ôçí ðôþóç ôÜóåùò óôá èõñßóôïñ. Ç åîßóùóç áõôÞ äåí éó÷ýåé, üôáí ôï ñåýìá
öïñôßïõ äåí åßíáé áäéÜêïðï (óõíå÷üìåíï).
Ó÷. 7.3è.
(á) Êýêëùìá ãÝöõñáò ìå èõñßóôïñ êáé (â) äéÜöïñåò êõìáôïìïñöÝò.
153
Ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3è(á) åßíáé Ýíáò ðëÞ-
ñùò åëåã÷üìåíïò ìåôáôñïðÝáò ãÝöõñáò ìéáò öÜóå-
ùò.
Áí äýï áðü ôá èõñßóôïñ ôçò ãÝöõñáò óôï ó÷Þìá
7.3è(á) áíôéêáôáóôáèïýí áðü äýï äéüäïõò, üðùò
öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 7.3éá(á), ðñïêýðôåé ï çìéåëåã÷ü-
ìåíïò ìåôáôñïðÝáò ãÝöõñáò áðëÞò öÜóåùò. ¼ðùò
öáßíåôáé áðü ôçí êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò VL óôï
öïñôßï, ìå ôç ÷ñÞóç êáé ôçò äéüäïõ ìåôáâÜóåùò D, ç Ó÷. 7.3é.
ôÜóç VL äåí ãßíåôáé ðïôÝ áñíçôéêÞ. Êýêëùìá ðáëìïäïôÞóåùò ôùí èõñßóôïñ Ô1 êáé Ô3 (Ô2
êáé Ô4).
ÊáôÜ ôçí áíüñèùóç ìéáò åíáëëáóóüìåíçò ôÜ-
óåùò ìÝñïò áõôÞò ðáñïõóéÜæåôáé óôç äßïäï (Þ óôï
èõñßóôïñ) ðïõ Üãåé, áí ðñüêåéôáé ãéá áðëÞ áíüñèù-
óç Þ óôéò äýï äéüäïõò (Þ óôá äýï èõñßóôïñ), ðïõ
Üãïõí óõã÷ñüíùò, áí ðñüêåéôáé ãéá êýêëùìá ãÝöõ-
ñáò. ÁõôÞ ç ðôþóç ôÜóåùò Ý÷åé åðßäñáóç óôï áðïôÝ-
ëåóìá ôçò áíïñèþóåùò ìüíïí üôáí ç ðñïò áíüñèù-
óç åíáëëáóóüìåíç ôÜóç Ý÷åé ìéêñü ðëÜôïò, ãéá
ðáñÜäåéãìá ìÝ÷ñé 20V. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ, ôï êý-
êëùìá ôçò áíïñèþóåùò ìå ìßá Þ äýï äéüäïõò (Þ èõ-
ñßóôïñ) Ý÷åé ðåñéóóüôåñá ðëåïíåêôÞìáôá áðü ôï êý-
êëùìá ôçò ãÝöõñáò. Åíôïýôïéò, åðåéäÞ ç ðôþóç ôÜ-
óåùò åßíáé ó÷åôéêÜ ÷áìçëÞ, óôçí ðåñßðôùóç
áíïñèþóåùò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò ðëÜôïõò ôçò
ôÜîåùò ôùí kV, ç åðßäñáóÞ ôçò èá åßíáé áìåëçôÝá.
Ðñïôéìüôåñç ôüôå åßíáé ç ÷ñÞóç êõêëþìáôïò ãÝöõ-
ñáò, ðïõ Ý÷åé ôá äýï åðéðëÝïí ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ
áíáöÝñáìå ðéï ðÜíù: ðñþôïí ï ìåôáó÷çìáôéóôÞò
äåí Ý÷åé ôçí ðïëõðëïêüôçôá åêåßíïõ ìå ôç ìåóáßá ëÞ-
øç ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3å êáé äåýôåñïí ç ìÝãéóôç áíÜ-
óôñïöç ôÜóç óå êÜèå äßïäï (Þ èõñßóôïñ), üôáí äåí Ó÷. 7.3éá.
Üãåé, åßíáé ßóç ìå ôï ðëÜôïò ôçò ðñïò áíüñèùóç (á) Çìéåëåã÷üìåíïò ìåôáôñïðÝáò ãÝöõñáò áðëÞò öÜ-
åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò êáé ü÷é ßóç ìå ôï äéðëÜóéï óåùò êáé (â) äéÜöïñåò êõìáôïìïñöÝò.
áõôÞò, üðùò óôï ó÷Þìá 7.3å. ÃåíéêÜ, ãéá ðåñéðôþóåéò
ðïõ ç áðáéôïýìåíç éó÷ýò óôï öïñôßï åßíáé ìåãáëýôåñç áðü 15kW, ç ÷ñÞóç ôïõ êõêëþìáôïò áíïñèþóåùò
ìå ãÝöõñá åßíáé åðéâåâëçìÝíç.
Ìßá ðëÞñùò åëåã÷üìåíç ãÝöõñá áðëÞò öÜóåùò ôñïöïäïôåßôáé ìå 110V. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç ìÝóç ôéìÞ
ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï ãéá ãùíßåò åíáýóåùò 0ï, 45ï êáé 90ï, èåùñþíôáò óõíå÷üìåíï ñåýìá öïñôßïõ êáé üôé
õðÜñ÷åé ìéá óôáèåñÞ ðôþóç ôÜóåùò 1,5V óå êÜèå èõñßóôïñ ðïõ Üãåé. Åðßóçò íá õðïëïãéóèåß ç ìÝãéóôç ôÜ-
óç óå êÜèå èõñßóôïñ.
Ëýóç:
Áíáöåñüìáóôå óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3è êáé áíôéêáèéóôïýìå ôéìÝò óôçí åîßóùóç (7.10).
2 × 110 2
Vdc = cos α − 2 × 1,5V
π
á 0ï 45ï 90ï
Vdc 96V 67V 0V
Ç ìÝãéóôç ôÜóç óå êÜèå èõñßóôïñ èá åßíáé 110 2 = 155,6 V .
154
7.3.4 ÊõìÜôùóç êáé åîïìÜëõíóç ôçò áíïñèùìÝíçò ôÜóåùò.
¼ðùò öáßíåôáé áðü ôá ó÷Þìáôá 2.14â êáé 7.3óô, ôï ñåýìá óôï öïñôßï åßíáé ìåôáâáëëüìåíï áí êáé ìßáò
ìüíï öïñÜò. Ùò áðïôÝëåóìá áõôïý êáé ç áíïñèùìÝíç ôÜóç ìåôáâÜëëåôáé áðü ôçí ôéìÞ ìçäÝí ìÝ÷ñé ôçí
Em. Ëüãù ôçò ìïñöÞò ôçò áõôÞò, ëÝìå üôé Ý÷åé êõìÜôùóç, ùò ìÝôñï äå ôçò êõìáôþóåùò ÷ñçóéìïðïéåßôáé ï
âáèìüò êõìáôþóåùò r ï ïðïßïò ïñßæåôáé ùò:
ενεργüς τιμÞ των åíáëëáóóïìÝíùí óυνιστωσþν του ρεýματος
r=
τιμÞ συνεχοýς συνιστþσας του ρεýματος
Áðïäåéêíýåôáé üôé
2
⎛I ⎞ (7.11)
r = ⎜⎜ rms ⎟⎟ − 1
⎝ I dc ⎠
Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí (7.11) ôéò ôéìÝò ôùí Irms êáé Idc ãéá ôéò äýï ðåñéðôþóåéò áíïñèþóåùò, ìéóïý êáé
ðëÞñïõò êýìáôïò, âñßóêïìå:
2
⎛ I /2 ⎞ π2 (7.12)
rHWR = ⎜⎜ m ⎟⎟ − 1 = − 1 = 1,21
⎝ Im / π ⎠ 4
êáé
2
⎛ I /2 ⎞ π2 (7.13)
rFWR = ⎜⎜ m ⎟⎟ − 1 = − 1 = 0,48
⎝ 2I m / π ⎠ 8
Óõíåðþò ï âáèìüò êõìáôþóåùò åßíáé ìéêñüôåñïò óôçí ðåñßðôùóç ôïõ áíïñèùôÞ ðëÞñïõò êýìáôïò
(FWR), óå ó÷Ýóç ðñïò ôïí áíïñèùôÞ ìéóïý êýìáôïò (HWR).
Ç êõìÜôùóç ìðïñåß íá åëáôôùèåß êáé Ýôóé íá åîïìáëõíèåß ç êõìáôïìïñöÞ ìå ôç ÷ñÞóç ößëôñùí óôçí
Ýîïäï ôïõ áíïñèùôÞ, üðùò Ýíáò ðõêíùôÞò ðáñÜëëçëá ðñïò ôï öïñôßï Þ Ýíá ðçíßï óå óåéñÜ ðñïò áõôü.
Êáëýôåñç åîïìÜëõíóç ôçò êõìáôïìïñöÞò åðéôõã÷Üíåôáé ìå ðïëõðëïêüôåñá ößëôñá LC Þ RC, áëëÜ óÞìå-
ñá ìå ôç ÷ñÞóç óôáèåñïðïéçôÞ ìåôÜ ôïí ðõêíùôÞ äåí õðÜñ÷åé ëüãïò ÷ñçóéìïðïéÞóåùò ðïëõðëüêùí ößë-
ôñùí. ¸ôóé åäþ åîåôÜæïìå ìüíï ôç ÷ñÞóç åíüò ðõêíùôÞ ãéá ôçí åîïìÜëõíóç.
Óôï êýêëùìá åíüò éäáíéêïý HWR, áò èåùñÞóïìå ôïí ðõêíùôÞ C ðáñÜëëçëá ðñïò ôï öïñôßï R (ó÷.
7.3éâ). Èåùñïýìå ðñþôá ôçí ðåñßðôùóç, êáôÜ ôçí ïðïßá R=∞. Áñ÷éêÜ, üôáí ç ôÜóç áõîÜíåôáé áðü ôç ìç-
äåíéêÞ ôéìÞ óôçí ôÜóç Åm, ç äßïäïò Üãåé êáé ï ðõêíùôÞò öïñôßæåôáé óôçí ôÜóç Em, ìå ôçí ðñïûðüèåóç âÝ-
âáéá üôé ïé áíôéóôÜóåéò ôçò ðçãÞò êáé ôïõ äåõôåñåýïíôïò ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ åßíáé ìçäåíéêÝò. Óôç óõíÝ-
÷åéá ç ôÜóç õ áñ÷ßæåé íá åëáôôþíåôáé, ìüëéò äå ãßíåé ìéêñüôåñç áðü ôçí õc=Åm, ç äßïäïò êáèßóôáôáé áíÜ-
óôñïöá ðïëùìÝíç êáé óõíåðþò ï ðõêíùôÞò äåí ìðïñåß íá åêöïñôéóèåß ìÝóù áõôÞò. ¸ôóé, ç ôÜóç óôá Üêñá
ôïõ ðõêíùôÞ ðáñáìÝíåé êáôÜ ôï õðüëïéðï ôçò ðåñéüäïõ ôçò õ, áëëÜ êáé óôç óõíÝ÷åéá, óôáèåñÞ, ßóç ìå ôçí
Åm.
Áí ç R åßíáé ðåðåñáóìÝíç (≠ 0), ìåôÜ ôç öüñôéóç
ôïõ ðõêíùôÞ óôçí ôÜóç Åm êáé êáèþò ç õ åëáôôþíå-
ôáé áðü ôçí ôéìÞ Åm ç ôÜóç ôïõ ðõêíùôÞ äåí èá ðá-
ñáìåßíåé óôáèåñÞ, ãéáôß áõôüò ìðïñåß ôþñá íá åê-
öïñôéóèåß ìÝóù ôçò R. Åíôïýôïéò ç åêöüñôéóç ìå
óôáèåñÜ ÷ñüíïõ RC åßíáé âñáäýôåñç áðü ôçí ôá÷ý-
ôçôá ðôþóåùò ôçò õ, ìå óõíÝðåéá ç äßïäïò êáé ðÜëé
íá âñßóêåôáé áíÜóôñïöá ðïëùìÝíç êáôÜ ôï õðüëïé-
ðï ôçò ðåñéüäïõ ôçò õ. Ç åêöüñôéóç ôïõ ðõêíùôÞ óõ-
íå÷ßæåôáé, Ýùò üôïõ ç õ áõîáíüìåíç êáé ðÜëé ðñïò
Ó÷. 7.3éâ.
èåôéêÝò ôéìÝò êáôáóôåß ìåãáëýôåñç áðü ôçí õc. Ôüôå Êýêëùìá áíïñèþóåùò ìéóïý êýìáôïò ìå ößëôñï ðõ-
ç äßïäïò ðÜëé êáèßóôáôáé ïñèÜ ðïëùìÝíç êáé ï ðõ- êíùôÞ.
155
Ó÷. 7.3éã. Ó÷. 7.3éä.

ÊõìáôïìïñöÝò: (á) ÔÜóåùò öïñôßïõ, (â) ñåýìáôïò óôç äß- Êýêëùìá áíïñèþóåùò ðëÞñïõò êýìáôïò ìå ößëôñï
ïäï. ðõêíùôÞ.
êíùôÞò öïñôßæåôáé êáé ðÜëé ðñïò ôçí Åm ðáñáêïëïõèþíôáò ôçí áýîçóç ôçò õ. ¸ôóé åðáíáëáìâÜíåôáé ï
êýêëïò öïñôßóåùò êáé åêöïñôßóåùò ôïõ ðõêíùôÞ. Ìå âÜóç áõôÜ, ìÝóá áðü ôç äßïäï äéÝñ÷åôáé ñåýìá ìü-
íï êáôÜ ôç äéÜñêåéá öïñôßóåùò ôïõ ðõêíùôÞ. ÊáôÜ ôï äéÜóôçìá ôïýôï ç ðçãÞ ðáñÝ÷åé ñåýìá êáé óôçí R,
åíþ êáôÜ ôï õðüëïéðï ôìÞìá ôçò ðåñéüäïõ ôï öïñôßï R äéáññÝåôáé áðü ôï ñåýìá åêöïñôßóåùò ôïõ ðõêíù-
ôÞ. ¸ôóé ôï ñåýìá óôçí R äåí ìçäåíßæåôáé ðïôÝ, ìå óõíÝðåéá ôçí åëÜôôùóç ôçò êõìáôþóåùò. Ç ìåôáâïëÞ
ôçò ôÜóåùò õc êáèþò êáé ç ìïñöÞ ôïõ ñåýìáôïò ôçò äéüäïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 7.3éã.
Êáô’ áíáëïãßá, ç ðáñïõóßá ôïõ ðõêíùôÞ C óôá Üêñá ôïõ öïñôßïõ óôçí ðåñßðôùóç ôïõ FWR (ó÷. 7.3éä)
äéáìïñöþíåé ôçí ôÜóç óôï öïñôßï êáé ôï ñåýìá ôùí äéüäùí, üðùò ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 7.3éå.
Áðü ôï ó÷Þìá 7.3éå(â) åßíáé öáíåñü üôé ìßá äßïäïò Üãåé êáôÜ ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ùt=è1 Ýùò ùt=è2,
åíþ ç Üëëç äßïäïò êáôÜ ôï äéÜóôçìá ùt=ð+è1 Ýùò ùt=ð+è2. Ç ãùíßá è1–è2 ïíïìÜæåôáé ãùíßá äé-
åëåýóåùò Þ áãùãÞò ôùí äéüäùí.
Ç öüñôéóç ôïõ ðõêíùôÞ êáèþò êáé ç åêöüñôéóÞ ôïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá åêèåôéêÜ. Óôçí ðñÜîç üìùò, êáé
êõñßùò óôçí ðåñßðôùóç ôïõ FWR, ìðïñïýí íá èåùñçèïýí üôé åßíáé ãñáììéêÝò (ó÷. 7.3éóô). Ìå áõôÞí ôçí
ðáñáäï÷Þ ï âáèìüò êõìáôþóåùò èá åßíáé êáôÜ ðñïóÝããéóç
1
r≅ (7.14)
4 3 fRC
üðïõ f åßíáé ç óõ÷íüôçôá ôçò õ.
¼ôáí äåí õðÜñ÷åé öïñôßï, äçëáäÞ R=∞, ç êõìÜôùóç èá åßíáé ìçäÝí êáé óõíåðþò Vdc=Åm.
Ó÷. 7.3éóô.
Ó÷. 7.3éå. ÊáôÜ ðñïóÝããéóç êõìáôïìïñöÞ ôÜóåùò öïñôßïõ óå
ÊõìáôïìïñöÝò: (á) ÔÜóåùò åîüäïõ, (â) ñåýìáôïò äéüäïõ. êýêëùìá FWR ìå ößëôñï ðõêíùôÞ.
156
¼ôáí õðÜñ÷åé öïñôßï R, ôüôå:
I
Vdc = E m − dc (7.15)
4 fC
¼ðùò öáßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç (7.14) ç êõìÜôùóç åîáñôÜôáé áðü ôï ãéíüìåíï ùRC êáé åßíáé ìéêñÞ ãéá ìå-
ãÜëï ùRC. Áðïäåéêíýåôáé üôé ç ÷ñÞóç õøçëþí ôéìþí ÷ùñçôéêüôçôáò ãéá ôç âåëôßùóç ôçò êõìáôþóåùò ìðï-
ñåß íá ïäçãÞóåé óå õøçëÜ ñåýìáôá óôç äßïäï, åðéêßíäõíá ãéá ôç äéÜñêåéá ëåéôïõñãßáò ôçò. Áíôßèåôá, ðïëëÝò
öïñÝò óå åéäéêÝò ðåñéðôþóåéò, üðïõ áðáéôåßôáé õøçëÞ óõíå÷Þò ôÜóç óå ìéêñÞ éó÷ý, ãéá ðáñÜäåéãìá ôñïöï-
äïôéêÜ áíé÷íåõôþí ðõñçíéêþí áêôéíïâïëéþí, ãßíåôáé ÷ñÞóç ôïõ ãåãïíüôïò ôçò åëáôôþóåùò ôçò êõìáôþóåùò
ìå áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò.
7.3.5 Ìåôáôñïðåßò áíïñèþóåùò ôñéþí öÜóåùí.
Ïé ìåôáôñïðåßò áðëÞò öÜóåùò ðïõ åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá ðåñéïñßæïíôáé óå éó÷åßò ìåñéêþí kW. Ãéá
õøçëüôåñåò éó÷åßò äéáôßèåíôáé ìåôáôñïðåßò ôñéþí öÜóåùí. Óôï ó÷Þìá 7.3éæ öáßíåôáé ôï êýêëùìá ìåôáôñï-
ðÝá ìéóïý êýìáôïò ôñéþí öÜóåùí ìå èõñßóôïñ, ðïõ áðïôåëåß ôç âÜóç ðïëõðëïêïôÝñùí êõêëùìÜôùí.
Åäþ ðñÝðåé íá õðåíèõìßóïìå, üôé óôï ôñéöáóéêü óýóôçìá ôñïöïäïóßáò ïé ôÜóåéò ôùí öÜóåùí õ1, õ2, õ3
ìåôñïýíôáé óå ó÷Ýóç ìå ôçí ôÜóç ôïõ ïõäÝôåñïõ áãùãïý êáé äßíïíôáé áðü ôéò ó÷Ýóåéò:
⎛ 2π ⎞ ⎛ 4π ⎞
υ1 = Vm sin ωt υ2 = Vm sin⎜ ωt − ⎟ υ3 = Vm sin⎜ ωt − ⎟
⎝ 3 ⎠ ⎝ 3 ⎠
Ïé ôÜóåéò õ12, õ23, õ31 ìåôáîý ôùí öÜóåùí åßíáé ïé ëåãüìåíåò ôÜóåéò ãñáììþí Þ ðïëéêÝò ôÜóåéò êáé äß-
äïíôáé áðü ôéò áêüëïõèåò ó÷Ýóåéò:
Ó÷. 7.3éæ.
(á) ÌåôáôñïðÝáò ìéóïý êýìáôïò ôñéþí öÜóåùí êáé (â) äéÜöïñåò êõìáôïìïñöÝò.
⎛ π⎞ ⎛ π⎞
υ12 = υ1 − υ2 = 3 Vm sin⎜ ωt + ⎟ υ23 = υ2 − υ3 = 3 Vm sin⎜ ωt − ⎟
⎝ 6⎠ ⎝ 2⎠
⎛ 7π ⎞ ⎛ 5π ⎞
υ31 = υ3 − υ1 = 3 Vm sin⎜ ωt − ⎟ = 3 Vm sin⎜ ωt + ⎟
⎝ 6 ⎠ ⎝ 6 ⎠
Ç êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò VL óå ó÷Ýóç ìå ôçí ôÜóç ôçò ðçãÞò Ý÷åé ó÷åäéáóèåß ãéá éäáíéêÜ èõñßóôïñ
êáé ìå ãùíßá åíáýóåùò á ìéêñüôåñç áðü ð/2. Ç ãùíßá á ìåôñåßôáé áðü ôá óçìåßá ôïìÞò ôùí öÜóåùí ôçò
ðçãÞò, êáèüóïí áõôÜ ôá óçìåßá äßíïõí ôéò óôéãìÝò åíÜñîåùò áãùãÞò ôùí äéüäùí óôï éóïäýíáìï ìå äéü-
äïõò êýêëùìá.
Kefal 7bmikra.qxd 23/6/2008 2:57 Page 157
157
Ç äéÜñêåéá áãùãÞò êÜèå èõñßóôïñ åßíáé Ýôóé ôï Ýíá ôñßôï ôïõ êýêëïõ (2ð/3 Þ 120ï). Ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜ-
óåùò óôï öïñôßï âñßóêåôáé ßóç ìå:
3 3Em (7.16)
Vdc = cos α
2π
Óôçí ðåñßðôùóç ôùí ìåôáôñïðÝùí ôñéþí öÜóåùí áðáéôåßôáé ðñïóï÷Þ óôçí êáôáóêåõÞ ôùí ìåôáó÷çìá-
ôéóôþí, ðïõ èá ðáñÝ÷ïõí ôéò ôñåéò öÜóåéò, äåäïìÝíïõ üôé, áí äåí ëçöèåß ìÝñéìíá, õðÜñ÷åé ðåñßðôùóç ìá-
ãíçôßóåùò ôïõ ðõñÞíá ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ áðü ôá ñåýìáôá óå êÜèå öÜóç, ðïõ åßíáé ìéáò öïñÜò.
Óôï ó÷Þìá 7.3éç öáßíåôáé ôï êýêëùìá åíüò ôñéöá-
óéêïý ìåôáôñïðÝá ðëÞñïõò êýìáôïò, óôï ïðïßï êÜèå
èõñßóôïñ Üãåé ãéá 120ï. Ãéá êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá äýï
èõñßóôïñ Üãïõí ìáæß. ¸ôóé ãéá íá ãßíåé Ýíáñîç ëåé-
ôïõñãßáò ôïõ ìåôáôñïðÝá, ôï êáôÜëëçëï æåýãïò èõñß-
óôïñ ðñÝðåé íá Ý÷åé óõíäåäåìÝíåò ôéò ðýëåò. Óôçí
ðñÜîç áõôü óçìáßíåé üôé êÜèå èõñßóôïñ äÝ÷åôáé äýï
ðáëìïäïôÞóåéò ðïõ áðÝ÷ïõí êáôÜ 60ï, áëëÜ ôï äåý-
ôåñï óÞìá äåí åðçñåÜæåé ôï èõñßóôïñ ðïõ ôï ëáìâÜ-
íåé, üôáí ç ëåéôïõñãßá Ý÷åé ðëÞñùò îåêéíÞóåé êáé ç
äéáäï÷Þ óôçí áãùãÞ áðïêáôáóôáèåß. Ï ìåôáôñïðÝáò
áõôüò åßíáé Ýôóé Ýîé ðáëìþí, åíþ åßíáé ðëÞñùò åëåã-
÷üìåíïò. Ó÷. 7.3éç.
Áðü ôï ìåôáôñïðÝá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3éç ìðïñïýìå Êýêëùìá ôñéöáóéêïý ìåôáôñïðÝá ðëÞñïõò êýìá-
íá ëÜâïìå ôïí çìéåëåã÷üìåíï ìåôáôñïðÝá ôïõ ôïò.
ó÷Þìáôïò 7.3éè ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ôñåéò äéüäïõò óôç
èÝóç ôñéþí èõñßóôïñ áðü ôá Ýîé ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3éç.
Ëüãù ôçò ðáñïõóßáò ôùí äéüäùí D2, D4 êáé D6, ç äß-
ïäïò ìåôáâÜóåùò D äåí åðçñåÜæåé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ
êõêëþìáôïò, õðü ôçí ðñïûðüèåóç üôé ç ãùíßá åíáý-
óåùò åßíáé ìéêñüôåñç ôùí 60ï. ¼ôáí ç ãùíßá
åíáýóåùò ðëçóéÜæåé ôéò 60ï Þ ôéò õðåñâáßíåé, ç äßï-
äïò ìåôáâÜóåùò ðñïêáëåß ôç ìåôáâßâáóç ôïõ ñåýìá-
ôïò öïñôßïõ áðü ôï êýñéï èõñßóôïñ óôï åðüìåíï,
áíáãêÜæïíôáò ôçí áðïêáôÜóôáóç ðëÞñùí óõíèçêþí
áðïêïðÞò ôïõ êýñéïõ ðñéí áðü ôçí Ýíáõóç ôïõ åðü-
ìåíïõ èõñßóôïñ óôç äéáäï÷Þ. Ó÷. 7.3éè.
Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ôéìþí ôçò ãùíßáò Êýêëùìá çìéåëåã÷üìåíïõ ôñéöáóéêïý ìåôáôñï-
åíáýóåùò á, âñßóêåôáé üôé ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò ðÝá ðëÞñïõò êýìáôïò.
öïñôßïõ äßíåôáé áðü ôçí áêüëïõèç ó÷Ýóç:
3E m
Vdc = (1 + cos á) (7.17)
2ð
Ï ôñéöáóéêüò çìéáíïñèùôÞò ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3éæ ôñïöïäïôåßôáé ìå 120V áíÜ öÜóç. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç
ìÝóç ôÜóç óôï öïñôßï. ÊÜèå èõñßóôïñ ðáñïõóéÜæåé óôáèåñÞ ðôþóç ôÜóåùò üôáí Üãåé 0,7V.
Ëýóç:
Åöáñìüæïíôáò ôç ó÷Ýóç (7.16) âñßóêïìå:
3 3
Vdc = × 120 2 − 0,7 ⇒ Edc = 139,6 V
2π
158
20
I rms = ⇒ I rms = 11,5A
3
7.3.6 ÐáñÜãïíôáò óôáèåñüôçôáò.
¼ðùò áíáöÝñèçêå óôá ðñïçãïýìåíá, ïé äéÜöïñåò ðôþóåéò ôÜóåùí óôá óôïé÷åßá ôïõ ìåôáôñïðÝá, ðïõ
ïöåßëïíôáé óôéò áíôéóôÜóåéò ïñèÞò ðïëþóåùò, óôçí áíôßóôáóç ôùí áãùãþí êáèþò êáé óôçí åðáãùãÞ ôçò
ðçãÞò åíáëëáóóüìåíïõ, Ý÷ïõí ùò áðïôÝëåóìá ç ôÜóç VL óôï öïñôßï íá åßíáé ìéêñüôåñç áðü ôçí ôÜóç Voc
óôçí Ýîïäï ôïõ ìåôáôñïðÝá, üôáí áõôü áðïõóéÜæåé (éäáíéêÞ ôÜóç åîüäïõ). Ç äéáöïñÜ ôùí äýï áõôþí ôÜ-
óåùí åêöñÜæåôáé ìå ôïí ðáñÜãïíôá óôáèåñüôçôáò (regulation) ôïõ ìåôáôñïðÝá ðïõ äßíåôáé ùò åîÞò:
V − VL
ΠαρÜγοντας σταθερ üτητας = oc ⋅ 100% (7.18)
Voc
üðïõ VL åßíáé ç ôÜóç óôçí Ýîïäï ôïõ ìåôáôñïðÝá
õðü ðëÞñåò öïñôßï. Ç ðôþóç ôÜóåùò óå ìßá äßïäï Þ
óå Ýíá èõñßóôïñ ðñïêýðôåé áðü ôï óõíäõáóìü ìéáò
áíôéôéèÝìåíçò ðçãÞò êáé ìéáò áíôéóôÜóåùò, üðùò åß-
äáìå êáé óôï ìïíôÝëï ôçò ðñáãìáôéêÞò äéüäïõ óôï
ó÷Þìá 2.4ä. Ïé áêñéâåßò ôéìÝò ðñÝðåé íá ëáìâÜíïõí
õðüøç ôç ãùíßá åíáýóåùò. ¸ôóé ôï éóïäýíáìï åíüò
ìåôáôñïðÝá óôçí Ýîïäü ôïõ èá åßíáé üðùò öáßíåôáé
óôï ó÷Þìá 7.3ê.
7.3.7 Öáéíüìåíï ìåôáâÜóåùò, åðéêÜëõøç. Ó÷. 7.3ê.
ÌÝ÷ñé ôþñá áãíïÞóáìå ôçí åðßäñáóç ôçò åðáãù- Éóïäýíáìï êýêëùìá åíüò ìåôáôñïðÝá õðü öïñôßï.
ãÞò ôçò ðçãÞò (äåõôåñåýïí ôïõ ìåôáó÷çìáôéóôÞ ôñï-
öïäïóßáò) óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ìåôáôñïðÝá. Áò èå-
ùñÞóïìå ôïí ôñéöáóéêü ìåôáôñïðÝá ìéóïý êýìáôïò
ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3éæ ôç óôéãìÞ åíáýóåùò ôïõ èõñßóôïñ
Ô2. Ìå óôáèåñü ñåýìá öïñôßïõ ôï áðïôÝëåóìá ôçò
åíáýóåùò ôïõ Ô2 åßíáé íá äçìéïõñãçèåß Ýíá ñåýìá i
ðïõ èá êõêëïöïñåß ìåôáîý ôùí èõñßóôïñ Ô1 êáé Ô2,
üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 7.3êá. Ôï ñåýìá áõôü èá
áõîÜíåôáé áðü ôçí ôéìÞ ìçäÝí, ôç óôéãìÞ åíáýóåùò
Ó÷. 7.3êá.
ôïõ Ô2, ìÝ÷ñéò üôïõ ôïýôï ãßíåé ßóï ðñïò ôï ñåýìá
ÌåôÜâáóç ìåôáîý ôùí èõñßóôïñ Ô1 êáé Ô2 üôáí ëáì-
öïñôßïõ iL, ìå ôï ñåýìá óôï èõñßóôïñ Ô1 íá ôåßíåé íá
âÜíåôáé õðüøç ç åðáãùãÞ L ôçò ðçãÞò.
ãßíåé ìçäÝí, ïðüôå èá åðÝëèåé ç óâÝóç ôïõ. ¸ôóé óõ-
ìðëçñþíåôáé ç ìåôÜâáóç. Ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá êá-
ôÜ ôï ïðïßï êáé ôá äýï èõñßóôïñ åßíáé óå áãùãÞ áíá-
öÝñåôáé ùò ðåñßïäïò åðéêáëýøåùò (overlap) êáé ïñß-
æåôáé áðü ôç ãùíßá åðéêáëýøåùò ã. Ç åðéêÜëõøç
ðñïêáëåß ìåôáâïëÞ óôçí ïìáëüôçôá ôçò êõìáôïìïñ-
öÞò ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï.
7.3.8 ÁíôéóôñïöÞ.
Óôï ó÷Þìá 7.3êâ öáßíåôáé ç ìåôáâïëÞ ôçò ìÝóçò
ôéìÞò ôçò ôÜóåùò öïñôßïõ, ìå ôç ãùíßá åíáýóåùò á
ãéá Ýíáí ôñéöáóéêü ìåôáôñïðÝá ìéóïý êýìáôïò ÷ùñßò
åðéêÜëõøç (overlap). Ãéá ãùíßåò åíáýóåùò ìåãáëý-
ôåñåò ôùí 90ï, ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò ôïõ ìåôáôñï- Ó÷. 7.3êâ.
ðÝá ãßíåôáé áñíçôéêÞ. ÅðåéäÞ ç öïñÜ ôïõ ñåýìáôïò ÌåôáâïëÞ ôçò ìÝóçò ôéìÞò ôçò ôÜóåùò öïñôßïõ ìå ôç
óôï èõñßóôïñ äåí ìðïñåß íá áíáóôñáöåß, ç öïñÜ ôçò ãùíßá åíáýóåùò.
159
ñïÞò éó÷ýïò åßíáé ôþñá áðü ôçí ðëåõñÜ óõíå÷ïýò
ôÜóåùò ôïõ ìåôáôñïðÝá ðßóù óôçí ðçãÞ ôçò ôÜóåùò
åíáëëáóóüìåíïõ. ÊÜôù áðü ôéò óõíèÞêåò áõôÝò ï
ìåôáôñïðÝáò ëåéôïõñãåß ùò áíôéóôñïöÝáò.
Óôï ó÷Þìá 7.3êã äåéêíýïíôáé ïé êõìáôïìïñöÝò
ôçò ôÜóåùò ãéá Ýíá ôñéöáóéêü ìåôáôñïðÝá ìéóïý êý-
ìáôïò ãéá äéÜöïñåò ãùíßåò åíáýóåùò.
ÊáôÜ ôç ëåéôïõñãßá óôçí áíôéóôñïöÞ, áíôß ôçò ãù-
íßáò á êáèõóôåñÞóåùò ôçò åíáýóåùò, ôéò ðéï ðïëëÝò
öïñÝò ôï óçìåßï óôï êýìá ôçò çìéôïíéêÞò ôÜóåùò, óôï
ïðïßï ãßíåôáé ç Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ, ïñßæåôáé áíáöï-
ñéêÜ ìå ôç ãùíßá ðñïðïñåýóåùò ôçò åíáýóåùò â. Ç
ó÷Ýóç ìåôáîý ôùí ãùíéþí á êáé â åßíáé ç áêüëïõèç:
β = 180o − α (7.19)
êáé éó÷ýåé ãéá ìåôáôñïðÝò ïðïéïõäÞðïôå áñéèìïý
ðáëìþí.
ÌåôÜâáóç ìåôáîý ïðïéïõäÞðïôå æåýãïõò èõñß-
óôïñ èá ðñïêýøåé ìüíïí, åÜí ç ôÜóç óôçí Üíïäï ôïõ
èõñßóôïñ ðïõ ïäçãåßôáé óå Ýíáõóç åßíáé õøçëüôåñç
áðü ôçí ôÜóç áíüäïõ ôïõ èõñßóôïñ, ðïõ ïäçãåßôáé
óôç óâÝóç êáèüëç ôç äéÜñêåéá ôçò åðéêáëýøåùò
(overlap).
7.4 Ìåôáôñïðåßò ìå åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç.
Óôá ðñïçãïýìåíá ðåñéãñÜøáìå êõêëþìáôá ìå- Ó÷. 7.3êã.
ôáôñïðÞò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò óå óõíå÷Þ ôÜóç, ÁðïôÝëåóìá ôçò ìåôáâïëÞò ôçò ãùíßáò åíáýóåùò óå
üðïõ ç äñÜóç ôçò åíáëëáóóüìåíçò ôÜóåùò ôçò ðçãÞò Ýíá ôñéöáóéêü ìåôáôñïðÝá ìéóïý êýìáôïò.
ðñïêáëïýóå ôç óâÝóç äéüäùí Þ èõñßóôïñ ðïõ Þôáí
óå áãùãÞ Þ ðñïêáëïýóå ôç ìåôáâßâáóç ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ óå Üëëç äßïäï Þ èõñßóôïñ. ÕðÜñ÷åé üìùò
ìßá ìåãÜëç êáôçãïñßá çëåêôñïíéêþí êõêëùìÜôùí éó÷ýïò, ðïõ ëåéôïõñãïýí áðü ìßá ðçãÞ óõíå÷ïýò êáé âá-
óßæïíôáé óôç ëåéôïõñãßá ùò äéáêïðôþí ôùí óôïé÷åßùí ôïõò. ¼ôáí ôá óôïé÷åßá áõôÜ åßíáé ôñáíæßóôïñ éó÷ý-
ïò, MOSFET éó÷ýïò, IGBT êáé GTO èõñßóôïñ, ç óâÝóç ôïõò ìðïñåß íá åðÝëèåé ìå Ýëåã÷ï ôçò ôÜóåùò Þ
ñåýìáôïò óôç âÜóç Þ ôçí ðýëç ôïõò. Óå åöáñìïãÝò üìùò üðïõ, ãéá ëüãïõò õøçëÞò éó÷ýïò, ðñÝðåé íá ÷ñç-
óéìïðïéçèïýí èõñßóôïñ, ç åðßôåõîç åëåã÷üìåíçò óâÝóåùò áðáéôåß ôç ÷ñÞóç åîùôåñéêþí êõêëùìÜôùí. Óôéò
ðåñéðôþóåéò áõôÝò ïìéëïýìå ðëÝïí ãéá ìåôáôñïðåßò ìå åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç.
Ìå ôï êýêëùìá åîáíáãêáóìÝíçò ìåôáâÜóåùò åðéäéþêåôáé ðñþôá ï ìçäåíéóìüò ôïõ ñåýìáôïò ôïõ èõ-
ñßóôïñ ðïõ Üãåé êáé êáôüðéí ç äéáôÞñçóç áíÜóôñïöçò ôÜóåùò óôï èõñßóôïñ áõôü ãéá ÷ñüíï ßóï ìå (Þ êáé
ìåãáëýôåñï áðü) ôï ÷ñüíï óâÝóåùò ôïõ èõñßóôïñ, þóôå íá áðïêáôáóôáèåß ðëÞñùò ç êáôÜóôáóç áðïêï-
ðÞò (blocking state).
Ç áíÜóôñïöç ôÜóç óôï èõñßóôïñ ðïõ Üãåé ìðïñåß íá åöáñìïóèåß ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò, üðùò ãéá
ðáñÜäåéãìá ìÝóù åíüò ôñáíæßóôïñ, åíüò ìåôáó÷çìá-
ôéóôÞ ðáëìþí êëð. Åäþ èá ðåñéãñÜøïìå ìßá ìÝèïäï,
üðïõ ç åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç ïöåßëåôáé óôç ÷ñÞ-
óç åíüò ðõêíùôÞ.
7.4.1 ÅîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç ìå ÷ñÞóç ðõêíùôÞ.
Ãéá ôçí êáôáíüçóç ôïõ ôñüðïõ åöáñìïãÞò ôçò
áíÜóôñïöçò ôÜóåùò óôï èõñßóôïñ êáé êáô’ åðÝêôáóç
ôïõ ôñüðïõ ëåéôïõñãßáò ôïõ ðñáêôéêïý êõêëþìáôïò, Ó÷. 7.4á.
ÌåôÜâáóç ìå ÷ñÞóç ðõêíùôÞ.
áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.4á. Ï ðõ-
160
êíùôÞò óõíäÝåôáé ðáñÜëëçëá óôï èõñßóôïñ ðïõ Üãåé
êáé öïñôßæåôáé ìå ôçí ðïëéêüôçôá ðïõ äåéêíýåôáé óôï
ó÷Þìá. ¼ôáí êëåßóåé ï äéáêüðôçò S, ëüãù ôçò ðïëý
ìéêñÞò, ó÷åäüí ìçäåíéêÞò, ôÜóåùò ìåôáîý áíüäïõ
êáé êáèüäïõ ôïõ èõñßóôïñ, ï ðõêíùôÞò åêöïñôßæåôáé
åëáôôþíïíôáò ôï ñåýìá óôï èõñßóôïñ, ìÝ÷ñéò üôïõ
ôïýôï êáôáóôåß ìçäåíéêü. Ç åêöüñôéóç ôïõ ðõêíùôÞ
óõíå÷ßæåôáé ìÝóù ôïõ öïñôßïõ, äéáôçñþíôáò Ýôóé ìéá
áíÜóôñïöç ôÜóç óôï èõñßóôïñ.
Óôï ó÷Þìá 7.4â ðáñïõóéÜæåôáé Ýíá ðñáêôéêü êý-
êëùìá åîáíáãêáóìÝíçò ìåôáâÜóåùò, üðïõ Ýíá äåý- Ó÷. 7.4â.
ôåñï èõñßóôïñ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôïí Ýëåã÷ï. Ç Ðñáêôéêü êýêëùìá åîáíáãêáóìÝíçò ìåôáâÜóåùò.
ëåéôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò óå óõíôïìßá åßíáé ç åîÞò:
Èåùñïýìå áñ÷éêÜ ôïí ðõêíùôÞ áöüñôéóôï. ¼ôáí ôï èõñßóôïñ Ô1 Üãåé, ï ðõêíùôÞò áñ÷ßæåé íá öïñôßæå-
ôáé ìÝóù ôïõ ðçíßïõ êáé ôçò äéüäïõ ìå ôçí ðïëéêüôçôá ðïõ öáßíåôáé óôï ó÷Þìá. Ôïýôï åîçãåßôáé ìå âÜóç
ôï ãåãïíüò üôé ôá óôïé÷åßá L êáé C óõíôïíßæïõí êáé åðïìÝíùò ç ôÜóç óå áõôÜ åßíáé ìåãáëýôåñç áðü ôçí
ôÜóç ôçò ðçãÞò Vs, ó÷åäüí 2Vs. Ç áýîçóç ôçò ôÜóåùò óôïí ðõêíùôÞ äåí áêïëïõèåßôáé, üðùò èá ðåñßìåíå
êÜðïéïò, áðü åëÜôôùóç áõôÞò óôç óõíÝ÷åéá, ãéáôß ç äßïäïò ðïëþíåôáé áíÜóôñïöá êáé åìðïäßæåé ôçí åê-
öüñôéóç ôïõ ðõêíùôÞ. ¼ôáí êáôüðéí ãßíåé ç Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ Ô2, ç ôÜóç ôïõ ðõêíùôÞ åöáñìüæåôáé
ó÷åäüí ïëüêëçñç óôï èõñßóôïñ Ô1, ôï ïðïßï ïäçãåßôáé óå áðïêïðÞ, üðùò åîçãÞèçêå ìÝóù ôïõ ó÷Þìáôïò
7.4á. ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé ï ìçäåíéóìüò ôïõ ñåýìáôïò ôïõ èõñßóôïñ Ô1 ãßíåôáé ó÷åäüí áêáñéáßá. Ôï
èõñßóôïñ Ô2 ðñïöáíþò ðáßæåé ôï ñüëï ôïõ äéáêüðôç S óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.4á. Ç åêöüñôéóç ôïõ
ðõêíùôÞ ìÝóù ôïõ èõñßóôïñ Ô2 óõíå÷ßæåôáé ðëÝïí ëüãù ôçò ðáñïõóßáò ôïõ öïñôßïõ, ìå áðïôÝëåóìá ç áíÜ-
óôñïöç ôÜóç óôï èõñßóôïñ Ô1 íá äéáôçñåßôáé ìÝ÷ñéò üôïõ ôïýôï Ýëèåé óå êáôÜóôáóç ìüíéìçò áðïêïðÞò.
Åíôïýôïéò, üôáí ôï ñåýìá åêöïñôßóåùò ãßíåé ìéêñüôåñï áðü ôï ñåýìá êñáôÞóåùò (holding current) ôïõ èõ-
ñßóôïñ Ô2, ôï ôåëåõôáßï Ýñ÷åôáé óå áðïêïðÞ, ïðüôå êáé ç ôÜóç óôï èõñßóôïñ Ô1 äåí èá åßíáé ðëÝïí áíÜ-
óôñïöç. Óôç óõíÝ÷åéá, ëüãù ôçò ìç äéåëåýóåùò ñåýìáôïò óôï öïñôßï, ç ôÜóç Vs áðïêáèßóôáôáé ìåôáîý
áíüäïõ êáé êáèüäïõ óôï èõñßóôïñ Ô1, ðïõ åßíáé ðëÝïí Ýôïéìï íá Ýëèåé óå áãùãÞ, üôáí óêáíäáëéóèåß ìå
èåôéêü ðáëìü óôçí ðýëç ôïõ.
Åí ôù ìåôáîý, ç óõíÝ÷éóç ôçò åêöïñôßóåùò ôïõ ðõêíùôÞ ìÝóù ôïõ èõñßóôïñ Ô2 êáé ôïõ öïñôßïõ ìåôÜ ôç
óâÝóç ôïõ èõñßóôïñ Ô1, éóïäõíáìåß ìå öüñôéóç áõôïý ìÝóù ôçò ðçãÞò Vs. Ç öüñôéóç áõôÞ óôáìáôÜ ìå ôç
óâÝóç ôïõ èõñßóôïñ Ô2, áëëÜ ôüôå ç ôÜóç óôïí ðõêíùôÞ Ý÷åé áíôßèåôç ðïëéêüôçôá, áðü áõôÞí ðïõ äåéêíý-
åôáé óôï ó÷Þìá 7.4â. ¼ôáí óôç óõíÝ÷åéá åðÝëèåé ç Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ Ô1, ç ôÜóç óôïí ðõêíùôÞ èá áðï-
êôÞóåé ôçí åðéèõìçôÞ ðïëéêüôçôá ìÝóù ôçò äéüäïõ êáé ôçò åðáãùãÞò, üðùò åîçãÞèçêå óôçí áñ÷Þ. ¸íáò
íÝïò êýêëïò ëåéôïõñãßáò èá áñ÷ßóåé, üôáí ãßíåé ç Ýíáõóç ôïõ èõñßóôïñ Ô2 ìå óêáíäáëéóìü óôçí ðýëç ôïõ.
Ìå ôïí ôñüðï áõôü ñõèìßæåôáé ç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò óôï öïñôßï, ðïõ âÝâáéá åîáñôÜôáé áðü ôç ÷ñï-
íéêÞ äéÜñêåéá ðïõ ôï èõñßóôïñ Ô1 âñßóêåôáé óå áãùãÞ óå êÜèå ðåñßïäï ëåéôïõñãßáò ôïõ êõêëþìáôïò.
Ãéá ôçí åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç ìå ÷ñÞóç ðõêíùôÞ, åßíáé äéáèÝóéìá êáé Üëëá êõêëþìáôá, üðùò ôï
êýêëùìá Jones, êõêëþìáôá ãÝöõñáò (McMurray, McMurray-Bedford), ôá ïðïßá üìùò äåí èá ðáñïõóéÜ-
óïìå åäþ, ãéáôß åßíáé ðÝñá áðü ôïõò óêïðïýò áõôïý ôïõ âéâëßïõ.
7.5 Ìåôáôñïðåßò óõíå÷ïýò ôÜóåùò óå óõíå÷Þ (DC Choppers).

Ï ÌåôáôñïðÝáò Óõíå÷ïýò ÔÜóåùò óå Óõíå÷Þ (ÌÓÔÓ) ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí ðáñï÷Þ åëåã÷üìåíçò
ôÜóåùò dc áðü ìßá ðçãÞ dc ôÜóåùò. Ôïýôï åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç óýíäåóç Þ áðïóýíäåóç ôçò ðçãÞò ìå ôï
öïñôßï ìåôáâÜëëïíôáò êáé ôï ÷ñüíï ðïõ äéáñêåß ç óýíäåóç (mark-to-space ratio) õðü óôáèåñÞ óõ÷íüôçôá
Þ ìåôáâÜëëïíôáò ôç óõ÷íüôçôá ãéá óôáèåñÞ ÷ñïíéêÞ äéÜñêåéá óõíäÝóåùò.
Ïé ÌÓÔÓ ôáîéíïìïýíôáé áíÜëïãá ìå ôï áí ëåéôïõñãïýí óå Ýíá, äýï Þ ôÝóóåñá ôåôáñôçìüñéá, üðùò
öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 7.5á.
ÅîÜëëïõ ï ÌÓÔÓ ìðïñåß íá åßíáé áõîçôéêüò (step-up) Þ áöáéñåôéêüò (step-down), áíÜëïãá ìå ôï áí ç
ôÜóç óôï öïñôßï åßíáé ìåãáëýôåñç Þ ìéêñüôåñç áðü ôçí ôÜóç óôçí ðçãÞ. Óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5â
161
Ó÷. 7.5á.
ÄéáãñÜììáôá ëåéôïõñãßáò ôùí ÌÓÔÓ êáé ôáîéíüìçóç.
Ó÷. 7.5â.
(á) Áöáéñåôéêüò ÌÓÔÓ êáé (â) êõìáôïìïñöÝò ôÜóåùò êáé ñåýìáôïò öïñôßïõ ãéá Ô ðïëý ìéêñüôåñï ôçò óôáèåñÜò ÷ñü-
íïõ ôïõ óõóôÞìáôïò.
öáßíåôáé ôï âáóéêü êýêëùìá åíüò áöáéñåôéêïý dc chopper êáèþò êáé ïé êõìáôïìïñöÝò ôçò ôÜóåùò êáé ôïõ
ñåýìáôïò óôï öïñôßï. Ç êõìáôïìïñöÞ ôïõ ñåýìáôïò IL éó÷ýåé ãéá ôéò ðåñéðôþóåéò ðïõ ç ðåñßïäïò ôùí ðáë-
ìþí åßíáé ðïëý ìéêñüôåñç áðü ôç óôáèåñÜ ÷ñüíïõ ô=L/R ôïõ êõêëþìáôïò (ô>10Ô), ãéáôß áëëéþò ïé ìåôá-
âïëÝò ôïõ ñåýìáôïò IL äåí èá åßíáé ãñáììéêÝò áëëÜ åêèåôéêÝò. Óôï êýêëùìá áõôü ÷ñçóéìïðïéåßôáé ôï GTO
èõñßóôïñ, åíþ ôï öïñôßï èåùñåßôáé åðáãùãéêü. Ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï öïñôßï åßíáé:
t
VL = 1 Vs (7.20)
T
åíþ ç åíåñãüò ôéìÞ ôçò ßäéáò ôÜóåùò åßíáé:
t1 (7.21)
VL , rms = Vs
T
¼ôáí åðÝñ÷åôáé ç óâÝóç ôïõ GTO èõñßóôïñ, ñåýìá óõíå÷ßæåé íá äéáññÝåé ôï öïñôßï ëüãù ôçò åðáãù-
ãÞò L ôïõ öïñôßïõ.
Ãéá Ô<<ô, ç ìÝóç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò óôï öïñôßï èá åßíáé:
I +I V
I dc = 1 2 = L (7.22)
2 R
Ç åíåñãüò ôéìÞ ôçò êõìáôþóåùò ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ âñßóêåôáé üôé åßíáé:
I −I
I r , rms = 1 2 (7.23)
2 3
Ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5â áíÞêåé óôçí ôÜîç Á ôùí ÌÓÔÓ. Óôï ó÷Þìá 7.5ã äåéêíýåôáé ôï êýêëùìá
åíüò ðñïóèåôéêïý ÌÓÔÓ, üðïõ åðßóçò ÷ñçóéìïðïéåßôáé Ýíá GTO èõñßóôïñ. ¼ôáí ôï GTO èõñßóôïñ Ýñ-
162
Ó÷. 7.5ã.
(á) Ðñïóèåôéêüò êáé (â) êõìáôïìïñöÝò ôÜóåùò êáé ñåýìáôïò öïñôßïõ ÌÓÔÓ.
÷åôáé óå áãùãÞ, ç back EMF ôïõ öïñôßïõ (Åá) ïäçãåß Ýíá ñåýìá óôï ðçíßï L. ¼ôáí, ôþñá, ôï GTO èõñß-
óôïñ Ýñ÷åôáé óå áðïêïðÞ, ìÝñïò ôçò åíÝñãåéáò ðïõ Ý÷åé áðïèçêåõèåß óôï ðçíßï L åðéóôñÝöåé óôçí ðçãÞ
ìÝóù ôçò äéüäïõ D.
7.5.1 Áíôéóôñïöåßò ìå ÌÓÔÓ.
Óôçí ðáñÜãñáöï 7.3.8 åßäáìå ôç äõíáôüôçôá áíôéóôñïöÞò ôçò ìåôáöïñÜò éó÷ýïò áðü ôï öïñôßï ðñïò
ôçí ðçãÞ ac ôÜóåùò. ÔÝôïéá äõíáôüôçôá õðÜñ÷åé êáé óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ç ôÜóç ôçò ðçãÞò åßíáé dc, üðùò
åîçãïýìå áìÝóùò ðéï êÜôù. Óôï ó÷Þìá 7.5ä äåéêíýåôáé ôï êýêëùìá åíüò ÌÓÔÓ ôÜîåùò C. ¼ðùò öáßíå-
ôáé óôï ó÷Þìá 7.5ã, ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ÌÓÔÓ äýï ôåôáñôçìïñßùí, ÷ùñßò íá áëëÜæåé ç öïñÜ ôïõ ñåýìáôïò.
Ôá ÷ñçóéìïðïéïýìåíá èõñßóôïñ åßíáé GTO. ÊáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåôáé ìÝñéìíá, þóôå ôá
äýï GTO èõñßóôïñ íá ìçí Üãïõí ìáæß, äéüôé ôüôå èá âñá÷õêõêëþíïõí ôçí ðçãÞ ôÜóåùò õs.
Áí äýï ôÝôïéïé ÌÓÔÓ óõíäõáóèïýí, üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 7.5å(á), èá ðñïêýøåé Ýíáò ÌÓÔÓ ôÜ-
îåùò Å, ðïõ, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 7.5á, ëåéôïõñãåß óå üëá ôá ôåôáñôçìüñéá, äçëáäÞ ðáñÝ÷åé ôç äõíá-
ôüôçôá ãéá áìößäñïìï ñåýìá óôï öïñôßï. Ôï êýêëùìá áõôü áðïôåëåß ôç âÜóç ôïõ áíôéóôñïöÝá ìéáò öÜ-
óåùò ðïõ ôñïöïäïôåßôáé áðü ìßá ðåñßðïõ óôáèåñÞ ôÜóç (voltage-sourced). Ïé áíÜóôñïöá óõíäåäåìÝíåò
äßïäïé óôá GTO èõñßóôïñ åíåñãïýí óõìâáôÜ ãéá ôç äéáöïñÜ öÜóåùò ìåôáîý ñåýìáôïò êáé ôÜóåùò, üôáí
ôï öïñôßï åßíáé åðáãùãéêü.
ÅÜí ôá GTO èõñßóôïñ Ô1–Ô2 êáé Ô3–Ô4 Üãïõí ãéá ßóá ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá, ç ôÜóç óôï öïñôßï èá Ý÷åé
ôç ìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5å(â). ÅÜí üìùò Ýíá æåýãïò ôùí èõñßóôïñ êáèõóôåñåß íá Ýëèåé óå áãùãÞ óå ó÷Ý-
óç ìå ôï Üëëï æåýãïò, ëáìâÜíåôáé ç êõìáôïìïñöÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5å(ã). Ç åíåñãüò ôéìÞ ôçò ôÜóåùò áõôÞò
Ó÷. 7.5ä.
ÌÓÔÓ ôÜîåùò C.
Ó÷. 7.5å.
ÁíôéóôñïöÝáò ãÝöõñáò ìéáò öÜóåùò, ôñïöïäïôïýìåíïò ìå ðåñßðïõ óôáèåñÞ ôÜóç.
163
åßíáé:
t (7.24)
VRMS = 2 Vs
T
Ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5å(á) ìðïñåß íá óõíäõáóèåß ìå äýï áêüìç ßäéá êõêëþìáôá, ãéá íá ëçöèåß
ï áíôßóôïé÷ïò ôñéöáóéêüò áíôéóôñïöÝáò ãÝöõñáò.
ÅîÜëëïõ, óõíäõÜæïíôáò ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.5ä ìå Ýíá ìåôáó÷çìáôéóôÞ ìå ìåóáßá ëÞøç óôï
ðñùôåýïí, ëáìâÜíåôáé óôï äåõôåñåýïí åíáëëáóóüìåíç ôÜóç. Êáô’ áíôéóôïé÷ßá ðñïò ôïí voltage-sourced
áíôéóôñïöÝá õðÜñ÷åé êáé ï current-sourced áíôéóôñïöÝáò ðïõ ôñïöïäïôåßôáé ìå ðåñßðïõ óôáèåñü ñåýìá.
×áñáêôçñéóôéêÞ åöáñìïãÞ åíüò ôÝôïéïõ áíôéóôñïöÝá åßíáé íá ôñïöïäïôåß öïñôßá ìå õøçëü óõíôåëåóôÞ
éó÷ýïò, ôùí ïðïßùí ç åìðÝäçóç åßôå ðáñáìÝíåé óôáèåñÞ, åßôå åëáôôïýôáé üôáí áõîÜíåôáé ç óõ÷íüôçôá.
7.6 Êõêëïìåôáôñïðåßò.
Ìå ôïõò êõêëïìåôáôñïðåßò åßíáé äõíáôÞ ç ìåôá-
ôñïðÞ ìéáò ac ôÜóåùò óõ÷íüôçôáò f1 óå ìéá Üëëç ìé-
êñüôåñçò óõ÷íüôçôáò f2. Ï ðéï áðëüò êõêëïìåôáôñï-
ðÝáò åßíáé ï ëåãüìåíïò ôñáðåæïåéäÞò êõêëïìåôáôñï-
ðÝáò, ðïõ ðáñÜãåé ìßá ôÜóç åîüäïõ, óôçí ïðïßá êÜ-
èå ìéóüò êýêëïò óõãêñïôåßôáé áðü áêÝñáéï áñéèìü
ìéóþí êýêëùí ôçò êõìáôïìïñöÞò ôçò ac ôÜóåùò ôçò
ðçãÞò. Ç ðåñßðôùóç áõôÞ äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá
7.6á(á) ãéá Ýíáí ôñáðåæïåéäÞ êõêëïìåôáôñïðÝá äýï
ðáëìþí êáé óôï ó÷Þìá 7.6á(â) ãéá Ýíáí Ýîé ðáëìþí. Ó÷. 7.6á.
Ç ÷ñÞóç ðïëõöáóéêÞò ðçãÞò ac ôÜóåùò äßíåé ôç äõ- ÊõìáôïìïñöÝò åîüäïõ ôñáðåæïåéäïýò êõêëïìåôá-
íáôüôçôá, ç ðáñáãüìåíç ôÜóç åîüäïõ íá Ý÷åé êáôÜ ôñïðÝá.
ðñïóÝããéóç ôç ìïñöÞ ôåôñáãùíéêþí ðáëìþí. Óôçí
ðåñßðôùóç áõôÞ êÜèå ìéóüò êýêëïò ôçò êõìáôïìïñ-
öÞò ðïõ ðáñÜãåôáé äåí èá óõãêñïôåßôáé êáô’ áíÜ-
ãêçí áðü áêÝñáéï áñéèìü ìéóþí êýêëùí ôçò ôÜóåùò
ôçò ðçãÞò.
ÅëÝã÷ïíôáò ôï óçìåßï ôçò êõìáôïìïñöÞò óôï
ïðïßï êÜèå öÜóç åíåñãïðïéåßôáé, ìðïñåß íá ëçöèåß
êõìáôïìïñöÞ åîüäïõ, óôçí ïðïßá äßíåôáé Ýìöáóç
óôç èåìåëéþäç óõ÷íüôçôá. Óôï ó÷Þìá 7.6â öáßíåôáé
ôï êýêëùìá ãéá ìßá öÜóç åíüò êõêëïìåôáôñïðÝá ôñé-
þí ðáëìþí. ÕðÜñ÷ïõí äýï ïìÜäåò èõñßóôïñ, ç èåôé-
êÞ êáé ç áñíçôéêÞ. Ç èåôéêÞ ãéá íá êÜíåé áíüñèùóç
êáé ç áñíçôéêÞ ãéá ôçí áíáãêáßá áíôéóôñïöÞ. Åäþ
÷ñåéÜæåôáé ðñïóï÷Þ, ãéáôß áí óõìâåß íá Ýëèïõí óå
áãùãÞ êáé ïé äýï ïìÜäåò ôùí èõñßóôïñ, èá ðñïêëç-
èåß âñá÷õêýêëùìá ôçò ðçãÞò. Ãéá ôçí áðïöõãÞ áõ-
ôÞò ôçò ðåñéðôþóåùò ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáôÜëëçëï êý-
êëùìá åëÝã÷ïõ, ðïõ åìðïäßæåé ôç óýã÷ñïíç áãùãÞ Ó÷. 7.6â.
ôùí èõñßóôïñ ôçò èåôéêÞò êáé ôçò áñíçôéêÞò ïìÜäáò. ÊõêëïìåôáôñïðÝáò ôñéþí ðáëìþí (blocked-group).
ÁõîÜíïíôáò ôïí áñéèìü ôùí ðáëìþí óôïí êõêëïìåôáôñïðÝá ç êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò åîüäïõ ðñïóåã-
ãßæåé êáëýôåñá ôçí çìéôïíéêÞ.
Óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ôï öïñôßï åßíáé åðáãùãéêü, áðïôÝëåóìá ôçò åðáãùãÞò åßíáé íá ìåôáôïðßæåé ôç öÜ-
óç ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ óå ó÷Ýóç ìå ôç öÜóç ôçò ôÜóåùò, ìå óõíÝðåéá êÜèå ïìÜäá èõñßóôïñ íá ëåéôïõñ-
ãåß óå áíôéóôñïöÞ ãéá ìÝñïò ôçò ðåñéüäïõ. Ôïýôï äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 7.6ã.
164
Ó÷. 7.6ã.
ÉäáíéêÝò êõìáôïìïñöÝò ôÜóåùò êáé ñåýìáôïò óôï öïñôßï.
Ïé êõêëïìåôáôñïðåßò áðáéôïýí ðéï ðïëýðëïêá êõêëþìáôá åëÝã÷ïõ áðü Üëëïõò ìåôáôñïðåßò, ãé’ áõôü
ðåñéïñßæåôáé ç ÷ñÞóç ôïõò óå óõóôÞìáôá õøçëÞò éó÷ýïò, ðïõ Ý÷ïõí áíÜãêç ìåôáâëçôÞò óõ÷íüôçôáò, ÷áìç-
ëüôåñçò áðü ôç óõ÷íüôçôá ôçò ðçãÞò.
7.7 ÅöáñìïãÝò.
Ïé åöáñìïãÝò ôùí çìéáãùãþí óôïé÷åßùí éó÷ýïò åíôÜóóïíôáé óå ìßá áðü ôéò áêüëïõèåò äýï ìåãÜëåò ðå-
ñéï÷Ýò. Ç ìßá áíáöÝñåôáé óôïí Ýëåã÷ï êéíçôÞñùí êáé ç Üëëç óå ïôéäÞðïôå Üëëï åêôüò áðü Ýëåã÷ï êéíçôÞ-
ñùí.
Ãéá ôçí ðñþôç ðåñßðôùóç åöáñìïãþí, ï êéíçôÞñáò óõíå÷ïýò ñåýìáôïò ðñïóöÝñåôáé ðéï ðïëý ãéá åý-
êïëç ñýèìéóç ôçò ôá÷ýôçôáò áð’ üóï ï êéíçôÞñáò åíáëëáóóüìåíïõ. ¸ôóé ç áíÜðôõîç óõóôçìÜôùí åëÝã÷ïõ
ìå ÷ñÞóç çìéáãùãþí óôïé÷åßùí áñ÷éêÜ åðéêåíôñþèçêå óôéò ìç÷áíÝò óõíå÷ïýò. Åêôüò ôïõ åëÝã÷ïõ ôçò ôá-
÷ýôçôáò åßíáé äõíáôÞ ç ÷ñÞóç ôùí çëåêôñïíéêþí êõêëùìÜôùí éó÷ýïò óôçí åêêßíçóç, ôç ëåéôïõñãßá ùò êé-
íçôÞñá Þ ùò ãåííÞôñéáò, ôçí ðÝäçóç, ôçí áíáóôñïöÞ ñïðÞò êëð. Óôï ó÷Þìá 7.7á äåéêíýåôáé ðþò, ìå ñýè-
ìéóç ôçò ôéìÞò ìéáò áíôéóôÜóåùò, ñõèìßæåôáé ç ôá÷ýôçôá ôïõ êéíçôÞñá.
Ç ðáñïõóßá ôçò R1 ðñïêáëåß åëÜôôùóç ôçò ôÜóåùò óôï ñüôïñá êáé åðïìÝíùò åëÜôôùóç ôçò ôá÷ýôçôáò
ðåñéóôñïöÞò. ÅîÜëëïõ, åëÜôôùóç ôïõ ñåýìáôïò ôïõ óôÜôïñá åëáôôþíåé ôï ðåäßï êáé ïäçãåß óôçí áýîçóç
ôçò ôá÷ýôçôáò ôïõ ñüôïñá.
Ï óõíçèÝóôåñïò ôñüðïò åëÝã÷ïõ ôçò ôá÷ýôçôáò ôïõ êéíçôÞñá óõíå÷ïýò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 7.7â.
ÏðïéïóäÞðïôå áðü ôïõò áíïñèùôÝò ðïõ ãíùñßóáìå ðñïçãïõìÝíùò ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß óôç èÝóç
ôïõ åëåã÷üìåíïõ áíïñèùôÞ. Ç ôá÷ýôçôá ôïõ êéíçôÞñá êáèïñßæåôáé áðü ôç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò óôï ôýëéã-
ìá ôïõ ñüôïñá. ÅðïìÝíùò, ç ôá÷ýôçôá ôïõ êéíçôÞñá åîáñôÜôáé áðü ôç ãùíßá åíáýóåùò ôïõ áíïñèùôÞ. ÅÜí
åßíáé áíáãêáßï, ôï ôýëéãìá ôïõ óôÜôïñá ìðïñåß åðßóçò íá ôñïöïäïôçèåß áðü Ýíáí åëåã÷üìåíï áíïñèùôÞ.
Ó÷. 7.7á.
Ìå ôçí R1 ñõèìßæåôáé ôï ñåýìá óôï ôýëéãìá ôïõ ñüôïñá, åíþ ìå ôçí R2 ñõèìßæåôáé ç Ýíôáóç ôïõ ìáãíçôéêïý ðåäßïõ
ðïõ äçìéïõñãåß ôï ôýëéãìá ôïõ óôÜôïñá.
165
Ó÷. 7.7â.
ÓõíçèÝóôåñïé ôñüðïé ñõèìßóåùò ôçò ôá÷ýôçôáò êéíçôÞñá óõíå÷ïýò.
ÅÜí áðáéôåßôáé ôá÷ýôáôç ðÝäçóç, ðñÝðåé ï ìåôáôñïðÝáò íá ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé áíÜóôñïöá, äçëá-
äÞ ùò áíôéóôñïöÝáò.
Ãéá áêüìç êáëýôåñï Ýëåã÷ï êéíçôÞñùí, éäßùò ÷áìçëÞò éó÷ýïò, Ý÷ïõí áíáðôõ÷èåß óõóôÞìáôá áíáôñïöï-
äïôÞóåùò ðïõ ïíïìÜæïíôáé óåñâïìç÷áíéóìïß.
ÁíÜëïãá óõóôÞìáôá, áí êáé ðéï ðïëýðëïêá, Ý÷ïõí áíáðôõ÷èåß ãéá ôïí Ýëåã÷ï ìç÷áíþí åíáëëáóóüìå-
íïõ ñåýìáôïò. Ôá óõóôÞìáôá áõôÜ åðéêåíôñþíïíôáé óôç ÷ñÞóç áíôéóôñïöÝùí ìå Ýîïäï ìåôáâëçôÞò óõ÷íü-
ôçôáò êáé ìåôáâïëÞò ôçò åíåñãïý ôéìÞò ôçò ôÜóåùò.
Ùò åöáñìïãÝò ðïõ äåí ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí Ýëåã÷ï ìç÷áíþí áíáöÝñïìå ôïí çëåêôñïíéêü äéáêüðôç ðïõ
óõíäÝåé Þ áðïìïíþíåé ôï öïñôßï áðü ôçí ðçãÞ, ôï ñõèìéóôÞ ñåýìáôïò, ôá óõóôÞìáôá áäéÜëåéðôçò ðáñï÷Þò
ôÜóåùò (uninterrupted power supplies - UPS) êëð. ÌåãÜëçò óçìáóßáò óÞìåñá åßíáé êáé ç ÷ñÞóç ôùí ìå-
ôáôñïðÝùí óôç ìåôáöïñÜ õøçëÞò óõíå÷ïýò ôÜóåùò (HVDC) óå ðïëý ìåãÜëåò áðïóôÜóåéò, üðïõ ãéá ôÝ-
ôïéåò áðïóôÜóåéò ç ìåôáöïñÜ ôçò çëåêôñéêÞò åíÝñãåéáò ùò åíáëëáóóüìåíçò äåí åíäåßêíõôáé. Ìßá áêüìç
åöáñìïãÞ áõôÞò ôçò êáôçãïñßáò áðïôåëåß óÞìåñá êáé ç áíÜðôõîç ôùí äéáêïðôéêþí (switching power sup-
plies) ðçãþí óõíå÷ïýò ôÜóåùò, ôéò ïðïßåò ãéá ðáñÜäåéãìá ç NASA ÷ñçóéìïðïéåß óôá äéáóôçìüðëïéÜ ôçò.
7.8 ÅöáñìïãÝò ôùí çëåêôñïíéêþí éó÷ýïò óôéò åãêáôáóôÜóåéò ðëïßùí.
Ïé åöáñìïãÝò ôùí çëåêôñïíéêþí éó÷ýïò ðïõ Þäç áíáðôý÷èçêáí ðéï ðÜíù éó÷ýïõí êáé ãéá áíÜëïãåò ðå-
ñéðôþóåéò ðïõ áöïñïýí óôéò åãêáôáóôÜóåéò ôùí ðëïßùí. ÅðéðëÝïí üìùò óôá óýã÷ñïíá ðëïßá õðÜñ÷ïõí
çëåêôñïíéêÜ üñãáíá êáé óõóôÞìáôá, ðïõ áðáéôïýí ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõò óõíå÷Þ ôÜóç êáé ìÜëéóôá óå ïñé-
óìÝíåò ðåñéðôþóåéò áäéÜëåéðôç. ÔÝôïéá óõóôÞìáôá êáé üñãáíá åìðßðôïõí óå ìßá ôïõëÜ÷éóôïí áðü ôéò áêü-
ëïõèåò êáôçãïñßåò:
– ÓõóôÞìáôá åðéêïéíùíéþí.
– ÓõóôÞìáôá radar.
– ÓõóôÞìáôá ðëïçãÞóåùò.
– Sonars.
– Çëåêôñïíéêïß õðïëïãéóôÝò.
¼ëá áõôÜ ôá óõóôÞìáôá ÷ñçóéìïðïéïýí çëåêôñïíéêÜ üñãáíá, ôá ïðïßá ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõò ÷ñåéÜ-
æïíôáé óõíå÷Þ ôÜóç, ðïõ óõíÞèùò êõìáßíåôáé ìåôáîý 12 êáé 42Vdc. Óôéò ðåñéðôþóåéò üðïõ ç óõíå÷Þò ôÜ-
óç, äåí ðáñÜãåôáé êáôåõèåßáí áðü ãåííÞôñéá óõíå÷ïýò ôÜóåùò, ç áðáéôïýìåíç dc ôÜóç ðñÝðåé íá ðñïÝë-
166
èåé áðü ôç ìåôáôñïðÞ ac ôÜóåùò óå dc. ÅðïìÝíùò êÜðïéï (Þ êÜðïéá) áðü ôá óõóôÞìáôá ðïõ áíáöÝñèçêáí
óôá ðñïçãïýìåíá ðñÝðåé íá ÷ñçóéìïðïéçèåß, åêôüò ôùí ðåñéðôþóåùí, âÝâáéá, ðïõ ôá ßäéá ôá üñãáíá åß-
íáé åöïäéáóìÝíá ìå ôÝôïéá óõóôÞìáôá ìåôáôñïðÞò ac/dc ôÜóåùò.
Óôá óýã÷ñïíá ðëïßá, óôá ïðïßá ïé ðåñéóóüôåñåò ëåéôïõñãßåò åßíáé áõôïìáôïðïéçìÝíåò, ç ëåéôïõñãßá
ôùí óõóôçìÜôùí ðïõ áíáöÝñèçêáí ðéï ðÜíù âáóßæåôáé óôç ÷ñÞóç çëåêôñïíéêþí õðïëïãéóôþí. Óå ðåñé-
ðôþóåéò äéáêïðÞò ôçò ðáñï÷Þò çëåêôñéêÞò éó÷ýïò óôï ðëïßï êáé ìÝ÷ñéò üôïõ áðïêáôáóôáèåß áõôÞ, ïé çëå-
êôñïíéêïß õðïëïãéóôÝò ðñÝðåé íá óõíå÷ßóïõí ôç ëåéôïõñãßá ôïõò, þóôå íá ìç õðïóèïýí âëÜâç ïé ßäéïé. Ãéá
ôçí áíôéìåôþðéóç ôÝôïéùí êáôáóôÜóåùí åßíáé áðáñáßôçôç ç ÷ñÞóç óõóôçìÜôùí áäéÜëåéðôçò ðáñï÷Þò éó÷ý-
ïò (UPS), ôá ïðïßá âñßóêïíôáé óå êáôÜóôáóç åôïéìüôçôáò (stand-by), åöüóïí üëá âáßíïõí êáëþò, áëëÜ
ðáñÝ÷ïõí áìÝóùò ôçí áðáéôïýìåíç çëåêôñéêÞ éó÷ý óôïõò õðïëïãéóôÝò ãéá ðåñßïäï ðåñßðïõ ìéáò þñáò áíå-
îÜñôçôçò ëåéôïõñãßáò óôçí ðåñßðôùóç äéáêïðÞò ôçò êýñéáò êáé ßóùò êáé äåõôåñåýïõóáò ðçãÞò ðáñï÷Þò
çëåêôñéêÞò éó÷ýïò. Óôï äéÜóôçìá áõôü Þ èá áðïêáôáóôáèåß ç âëÜâç êáé ç ôñïöïäïóßá ôùí õðïëïãéóôþí
èá ãßíåôáé êáíïíéêÜ, üðùò êáé ðñéí Þ èá äïèåß ÷ñüíïò óôï ÷åéñéóôÞ ôùí óõóôçìÜôùí íá óôáìáôÞóåé ôç ëåé-
ôïõñãßá ôïõò êáíïíéêÜ þóôå áõôÜ íá ìç õðïóèïýí êÜðïéá áíåðáíüñèùôç âëÜâç (ð.÷. êáôáóôñïöÞ óêëç-
ñþí äßóêùí) áðü ôçí áðüôïìç äéáêïðÞ ôçò ðáñï÷Þò çëåêôñéêÞò éó÷ýïò óå áõôïýò.
1. ÃÝöõñá äéüäùí áðëÞò öÜóåùò ôñïöïäïôåßôáé ìå 4. Äýï áíïñèùôéêÜ óôïé÷åßá, êáèÝíá áíôéóôÜóåùò
120V. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç ìÝóç ôÜóç öïñôßïõ èå- ïñèÞò ðïëþóåùò 5Ù êáé Üðåéñçò áíôéóôÜóåùò
ùñþíôáò üôé êÜèå äßïäïò ðáñïõóéÜæåé óôáèåñÞ áíÜóôñïöçò ðïëþóåùò, ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå
0,7V ðôþóç ôÜóåùò óôïõò áêñïäÝêôåò ôçò üôáí áíïñèùôéêü óýóôçìá ðëÞñïõò êýìáôïò ìéáò öÜ-
Üãåé. óåùò ãéá íá ôñïöïäïôÞóïõí ìå óõíå÷Ýò ñåýìá 4Á
(Áð.: 106,6V) öïñôßï 50Ù áðü ôÜóç äéêôýïõ 240V. Íá ó÷åäéá-
óèåß ôï êýêëùìá êáé íá õðïëïãéóèïýí:
2. Ôï çìéåëåã÷üìåíï êýêëùìá ãÝöõñáò ìéáò öÜ- á) Ï áðáéôïýìåíïò ëüãïò ìåôáó÷çìáôéóìïý ôïõ
óåùò ôïõ ó÷Þìáôïò 7.3éè ôñïöïäïôåßôáé ìå 110V. ìåôáó÷çìáôéóôÞ êáé
Áìåëþíôáò ðôþóåéò ôÜóåùò óôá áíïñèùôéêÜ â) ç ôÜóç êáé éó÷ýò óôéò ïðïßåò êáô’ åëÜ÷éóôïí
óôïé÷åßá, íá õðïëïãéóèåß ç ìÝóç ôéìÞ ôçò ôÜóåùò ðñÝðåé íá áíôÝ÷åé êÜèå óôïé÷åßï.
óôï öïñôßï ãéá ãùíßåò åíáýóåùò 0ï, 60ï, 90ï, 135ï (Áð.: 1:2,03, 690V, 49,5W)
êáé 180ï. ÅÜí ôï öïñôßï åßíáé åðáãùãéêü äéáññå-
üìåíï áðü 20Á íá õðïëïãéóèïýí ïé åêôéìÞóåéò 5. ÔÝóóåñåéò äßïäïé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óå êýêëùìá
ãéá êÜèå óôïé÷åßï. ãÝöõñáò ìéáò öÜóåùò, ãéá íá ôñïöïäïôÞóïõí ìå
(Áð.: 99V, 74V, 49,5V, 14,7V, 0V, 156V, 14,1A, 20A óõíå÷Ýò ñåýìá 4Á áíôßóôáóç 50Ù áðü ôÜóç äé-
ãéá ôç äßïäï ìåôáâÜóåùò) êôýïõ 240V. Íá ó÷åäéáóèåß ôï êýêëùìá êáé íá
õðïëïãéóèïýí:
3. Åëåã÷üìåíïò ôñéöáóéêüò çìéáíïñèùôÞò ôñïöï- á) Ï áðáéôïýìåíïò ëüãïò ìåôáó÷çìáôéóìïý ôïõ
äïôåßôáé ìå 120V áíÜ öÜóç. Íá ðñïóäéïñéóèåß ç ìåôáó÷çìáôéóôÞ êáé
ìÝóç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò öïñôßïõ ãéá ãùíßåò â) ç ôÜóç êáé éó÷ýò óôéò ïðïßåò êáô’ åëÜ÷éóôïí
åíáýóåùò 0ï, 30ï, 60ï êáé 90ï, èåùñþíôáò ðñÝðåé íá áíôÝ÷åé êÜèå óôïé÷åßï.
áäéÜëåéðôï ñåýìá öïñôßïõ. ÕðïèÝóôå üôé ç áíôßóôáóç ïñèÞò ðïëþóåùò ôïõ
(Áð.: 140V, 122V, 67,8V, 0V) áíïñèùôÞ åßíáé 5Ù êáé ç áíôßóôáóç áíÜóôñïöçò
ðïëþóåùò Üðåéñç.
(Áð.: 1:1,11, 377V, 49,3W)
167
167
8 ØÇÖÉÁÊÁ ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÁ
¼ðùò ôá áíáëïãéêÜ çëåêôñïíéêÜ êõêëþìáôá ìðïñïýí íá ìåëåôçèïýí ìå âÜóç ïñéóìÝíá äïìéêÜ óôïé-
÷åßá, ãéá ðáñÜäåéãìá äßïäïé, åíéó÷õôÝò êëð. Ýôóé êáé ôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá óõãêñïôïýíôáé áðü óõãêå-
êñéìÝíá äïìéêÜ óôïé÷åßá, ôéò âáóéêÝò ðýëåò. Êáé óôçí ðåñßðôùóç ôùí ðõëþí ïé äéÜöïñïé ôýðïé ôñáíæßóôïñ
êáé äéüäùí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôïõò, üìùò åäþ äåí èá õðåéóÝëèïìå óôï ó÷åäéáóìü ôùí
ðõëþí áõôþí êáè’ áõôþí, áëëÜ èá ôéò ÷ñçóéìïðïéÞóïìå ùò äïìéêÜ óôïé÷åßá, ãéá íá äïìÞóïìå ðéï ðïëý-
ðëïêá øçöéáêÜ êõêëþìáôá.
ÃåíéêÜ ôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá ìðïñïýí íá êáôáôáãïýí óå äýï ìåãÜëåò êáôçãïñßåò: óôá óõíäõáóôéêÜ
êáé óôá áêïëïõèéáêÜ. Êáé ôùí äýï ôá äïìéêÜ óôïé÷åßá åßíáé ïé ðýëåò. ¸íá ðéï ðïëýðëïêï øçöéáêü êýêëù-
ìá, ôï øçöéáêü óýóôçìá (ð.÷. ï çëåêôñïíéêüò õðïëïãéóôÞò), äïìåßôáé ôüóï áðü óõíäõáóôéêÜ üóï êáé áðü
áêïëïõèéáêÜ õðïêõêëþìáôá, ïðüôå ôï ÷áñáêôçñßæïìå ùò õâñéäéêü øçöéáêü êýêëùìá Þ óýóôçìá.
Óôï êåöÜëáéï áõôü åéóÜãïìå áñ÷éêÜ ôï äõáäéêü óýóôçìá áñéèìþí, ðïõ åßíáé ôï êáôÜëëçëï óýóôçìá
ãéá ôçí áíÜðôõîç ôùí øçöéáêþí çëåêôñïíéêþí, åíþ åîåôÜæåôáé åðßóçò óýíôïìá ç Üëãåâñá Boole, ðïõ
áðïôåëåß ôç ëïãéêÞ âÜóç ôùí êõêëùìÜôùí ôçò óõíäõáóôéêÞò ëïãéêÞò. Óå äéáãñáììáôéêÞ ìïñöÞ åéóÜãïíôáé
êáé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïé âáóéêÝò ðýëåò ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ðïëõðëïêïôÝñùí ëïãéêþí óõíáñôÞóåùí.
Óôç óõíÝ÷åéá åîåôÜæïìå ïñéóìÝíá âáóéêÜ áêïëïõèéáêÜ äïìéêÜ óôïé÷åßá, ôá öëéð-öëïð, ôá ïðïßá ÷ñçóé-
ìïðïéïýìå óôç äüìçóç ðïëõðëïêïôÝñùí áêïëïõèéáêþí êõêëùìÜôùí, ôùí áðáñéèìçôþí êáé ôùí êáôá÷ù-
ñçôþí ïëéóèÞóåùò.
Óôï ôÝëïò ôïõ êåöáëáßïõ åéóÜãïìå ïñéóìÝíá åðéðëÝïí ïðôéêïçëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá ìáæß ìå
ôéò LED ÷ñçóéìïðïéïýìå óôá øçöéáêÜ çëåêôñïíéêÜ, üðùò êáé óå Üëëåò åöáñìïãÝò ðïõ áíáöÝñïìå.
8.1 Ôï äõáäéêü óýóôçìá áñéèìþí.
Óôï ãíùóôü äåêáäéêü óýóôçìá áñéèìþí ôá øçößá åßíáé 10, ôá áêüëïõèá: 0, 1, 2, …, 9. Ç âÜóç ôïõ óõ-
óôÞìáôïò áõôïý åßíáé ôï 10, ôïõ ïðïßïõ äõíÜìåéò êáèïñßæïõí ôá âÜñç ôùí øçößùí óå Ýíá ðïëõøÞöéï áñéè-
ìü, áíÜëïãá ìå ôéò èÝóåéò ôïõò óå áõôüí. ¸ôóé ôá øçößá óôïí áñéèìü 295 Ý÷ïõí ôçí áêüëïõèç óçìáóßá:
(295)10 = 2 ⋅ 10 2 + 9 ⋅ 101 + 5 ⋅ 10 0
ÄçëáäÞ ôá øçößá 2, 9, 5 åßíáé ïé óõíôåëåóôÝò óôï áíÜðôõãìá ôïõ áñéèìïý óå äõíÜìåéò ôïõ 10.
Óôï äõáäéêü óýóôçìá áñéèìþí ôá øçößá åßíáé äýï, ôï 0 êáé ôï 1, âÜóç äå áõôïý åßíáé ôï 2. Óýìöùíá ìå
ôá áíùôÝñù, óå Ýíá ðïëõøÞöéï äõáäéêü áñéèìü ç èÝóç êÜèå øçößïõ óå áõôüí êáèïñßæåé ôï âÜñïò ôïõ øç-
ößïõ åêöñáæüìåíï ìå êÜðïéá äýíáìç ôïõ 2, ð.÷. óôï äõáäéêü áñéèìü 10 ôï øçößï 1 Ý÷åé âÜñïò 21 êáé ôï
øçößï 0 Ý÷åé âÜñïò 20.
Ç óçìáóßá ôçò èÝóåùò êÜèå øçößïõ óôï äõáäéêü áñéèìü ïäçãåß êáé óôç ìåôáôñïðÞ åíüò äõáäéêïý
áñéèìïý óôïí áíôßóôïé÷ï äåêáäéêü, ð.÷.
(11101) 2 = 1 ⋅ 2 4 + 1 ⋅ 2 3 + 1 ⋅ 2 2 + 0 ⋅ 21 + 1 ⋅ 2 0 = (29)10
Ïé äÝêá ðñþôïé áñéèìïß ôïõ äõáäéêïý óõóôÞìáôïò åßíáé ïé áêüëïõèïé:
168
Äõáäéêïß Äåêáäéêïß
0000 0
0001 1
0010 2
0011 3
0100 4
0101 5
0110 6
0111 7
1000 8
1001 9
Ç ìåôáôñïðÞ åíüò áñéèìïý ôïõ äåêáäéêïý óõóôÞìáôïò, ð.÷. ôïõ 29, óôïí áíôßóôïé÷ï ôïõ äõáäéêïý óõ-
óôÞìáôïò ìðïñåß íá åðéôåëåóèåß ìå ôïí áêüëïõèï ôñüðï: Äéáéñïýìå äéÜ 2 ôïí áñéèìü ôïõ äåêáäéêïý óõ-
óôÞìáôïò (åäþ ôïí 29) êáé ãñÜöïìå ôï ðçëßêïí (14) óôï áñéóôåñü ôïõ êáé ôï õðüëïéðï (1) êÜôù áðü ôï ðç-
ëßêïí. Óôç óõíÝ÷åéá äéáéñïýìå ôï ðñþôï ðçëßêïí äéÜ äýï êáé ãñÜöïìå ôï íÝï ðçëßêïí (7) óôï áñéóôåñü ôïõ
ðñþôïõ ðçëßêïõ êáé ôï õðüëïéðï (0) êÜôù áðü ôï íÝï ðçëßêïí. Óõíå÷ßæïìå ôç äéáßñåóç äéÜ äýï ôùí äéá-
äï÷éêþí ðçëßêùí, Ýùò üôïõ ôï ðçëßêïí ãßíåé 0. Ï äõáäéêüò áñéèìüò åßíáé åêåßíïò ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôá
äéáäï÷éêÜ õðüëïéðá, äçëáäÞ åäþ ï (11101)2.
Ðçëßêïí äéáéñÝóåùò äéÜ 2 0 1 3 7 14 29 Áñéèìüò äåêáäéêïý óõóôÞìáôïò
1 1 1 0 1 Äõáäéêüò áñéèìüò
¼ðùò óôï äåêáäéêü, Ýôóé êáé óôï äõáäéêü óýóôçìá áñéèìþí ÷ñçóéìïðïéåßôáé ç õðïäéáóôïëÞ ãéá ôçí
ðáñÜóôáóç «åíüò ìç áêåñáßïõ» äõáäéêïý áñéèìïý, ð.÷.
01101.101
Ç ìåôáôñïðÞ ôïõ áñéèìïý áõôïý óôïí áíôßóôïé÷ï ôïõ äåêáäéêïý óõóôÞìáôïò áêïëïõèåß ôá üóá åêôÝèç-
êáí ðéï ðÜíù, äçëáäÞ:
(01101 .101)2 = 0 ⋅ 2 4 + 1 ⋅ 2 3 + 1 ⋅ 2 2 + 0 ⋅ 2 1 + 1 ⋅ 2 0 + 1 ⋅ 2 −1 + 0 ⋅ 2 −2 + 1 ⋅ 2 −3 = (13,625)10
ÅîÜëëïõ, ãéá ôç ìåôáôñïðÞ ôïõ êëáóìáôéêïý ìÝñïõò ôïõ áñéèìïý ôïõ äåêáäéêïý óõóôÞìáôïò óôï êëá-
óìáôéêü ìÝñïò ôïõ äõáäéêïý áñéèìïý, ç äéáäéêáóßá åßíáé ç åîÞò: ðïëëáðëáóéÜæåôáé ôïýôï åðß 2 êáé áí ôï
ãéíüìåíï åßíáé ìåãáëýôåñï ôïõ 1 êñáôåßôáé ôï 1 ùò ðñþôï øçößï ìåôÜ ôçí õðïäéáóôïëÞ êáé ôï íÝï êëáóìá-
ôéêü ìÝñïò ðïëëáðëáóéÜæåôáé ðÜëé åðß 2 ê.ï.ê. Áí ôï ãéíüìåíï åðß 2 åßíáé ìéêñüôåñï ôïõ 1, ôï áíôßóôïé÷ï
øçößï ôïõ äõáäéêïý èá åßíáé 0. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ìåôáôñïðÞ ôïõ áñéèìïý (0,625)10 óå äõáäéêü áêïëïõ-
èåß ôá áêüëïõèá óôÜäéá:
0,625 0,250 0,5
x2 x2 x2
1,250 0,5 1,0
↑ ↑ ↑
Ï æçôïýìåíïò äõáäéêüò åßíáé ï 0.101.
Ãéá ôçí ðáñÜóôáóç åíüò äõáäéêïý áñéèìïý ìå ðñüóçìï, ðñïóçìáóìÝíïò áñéèìüò, ôï øçößï 0 ôßèåôáé ùò
ðñþôï áðü áñéóôåñÜ øçößï ôïõ áí ôï ðñüóçìï åßíáé +, åíþ óôçí ßäéá èÝóç ôßèåôáé ôï øçößï 1, áí ðñüêåé-
ôáé ãéá áñíçôéêü áñéèìü. ¸ôóé ï äõáäéêüò áñéèìüò 1010.11 ùò èåôéêüò ðáñéóôÜíåôáé ìå 01010.11 åíþ ùò
áñíçôéêüò ìå 11010.11.
Ôï äõáäéêü øçößï 0 Þ 1 ïíïìÜæåôáé bit áðü ôç óýíôìçóç ôùí ëÝîåùí binary digit (äõáäéêü øçößï). Ìßá
ïìÜäá áðü äõáäéêÜ øçößá (bits), üôáí ðáñéóôÜíïõí Ýíáí áñéèìü, ìßá ïäçãßá êëð. áðïôåëïýí ìßá ëÝîç
(word). ÅéäéêÜ ìßá ëÝîç áðü ïêôþ äõáäéêÜ øçößá (bits), ïíïìÜæåôáé øçöéïóõëëáâÞ (byte).
Ïé áñéèìçôéêÝò ðñÜîåéò, ðñüóèåóç, áöáßñåóç, ðïëëáðëáóéáóìüò, äéáßñåóç ìðïñïýí íá åêôåëïýíôáé ìå
169
äõáäéêïýò áñéèìïýò êáôÜ ôñüðïí áíÜëïãï ìå ôéò áñéèìçôéêÝò ðñÜîåéò, ìå áñéèìïýò ôïõ äåêáäéêïý óõóôÞ-
ìáôïò. Ùò ðáñÜäåéãìá, ç ðñüóèåóç ôùí áñéèìþí 11101 êáé 10101 åêôåëåßôáé êáôÜ ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
Äõáäéêïß Áíôßóôïé÷ïé äåêáäéêïß
11101 29
10101 21
11101 ← êñáôïýìåíá → 1
110010 → 1 ⋅ 2 1 + 1 ⋅ 2 4 + 1 ⋅ 2 5 = 50
8.2 ÈåôéêÞ êáé áñíçôéêÞ ëïãéêÞ.

Óôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá ôá øçößá 0 êáé 1 ôïõ äõáäéêïý óõóôÞìáôïò ðáñéóôÜíïíôáé áðü ôÜóåéò, ðïõ åß-
íáé äéáêåêñéìÝíåò, äçëáäÞ ç ìßá õøçëÞ êáé ç Üëëç ÷áìçëÞ. Áí óôçí ðåñéóóüôåñï èåôéêÞ ôÜóç áíôéóôïé÷ïý-
ìå ôï 1 êáé óôç ëéãüôåñï èåôéêÞ ôÜóç ôï 0, ôüôå ìéëÜìå ãéá èåôéêÞ ëïãéêÞ. ¸ôóé ç ðåñßðôùóç ôçò áíôéóôïé-
÷ßáò ôïõ ó÷Þìáôïò 8.2á(á) áíáöÝñåôáé ùò èåôéêÞ ëïãéêÞ. Åðßóçò èåôéêÞ ëïãéêÞ èá åß÷áìå, áí, åñãáæüìå-
íïé ìå ôÜóåéò 0,2V êáé –5V, áíôéóôïé÷ïýóáìå ôï ëïãéêü 1 óôçí ôÜóç 0,2V êáé ôï ëïãéêü 0 óôçí ôÜóç –5V.
Êáô’ áíôéóôïé÷ßá, áí óôçí áñíçôéêüôåñç ôÜóç áíôéóôïé÷ïýìå ôï ëïãéêü 1 êáé óôç ëéãüôåñï áñíçôéêÞ ôÜóç
ôï ëïãéêü 0, ôüôå ìéëÜìå ãéá áñíçôéêÞ ëïãéêÞ. ¸ôóé óôï ðñïçãïýìåíï ðáñÜäåéãìá áñíçôéêÞò ëïãéêÞò ôï
ëïãéêü 1 áíôéóôïé÷åß óôçí ôÜóç –5V êáé ôï ëïãéêü 0 óôçí ôÜóç 0,2V. Óôï ó÷åäéáóìü ëïãéêþí êõêëùìÜôùí
åßíáé äõíáôÞ ç åðéëïãÞ åßôå ôçò èåôéêÞò åßôå ôçò áñíçôéêÞò ëïãéêÞò êáé äåí ðëåïíåêôåß ç ìéá Ýíáíôé ôçò Üë-
ëçò. ÅðéëÝãïìå ôç èåôéêÞ ëïãéêÞ êáé óå áõôÞ èá áíáöåñüìáóèå óôï õðüëïéðï ôïõ êåöáëáßïõ ôïýôïõ.
ÅíáëëáêôéêÜ óôçí ðåñßðôùóç ôçò èåôéêÞò ëïãéêÞò ïé óôÜèìåò ëïãéêÞò 1 êáé 0 ÷áñáêôçñßæïíôáé áíôßóôïé÷á
êáé ìå ôá ãñÜììáôá H êáé L (áðü ôç ëÝîç High=õøçëÞ êáé áðü ôç ëÝîç Low=÷áìçëÞ áíôßóôïé÷á).
Ó÷. 8.2á.
(á) Áíôéóôïé÷ßá ãéá èåôéêÞ ëïãéêÞ, (â) ðåñéèþñéï ôÜóåùò ìåôáîý ôùí äýï êáôáóôÜóåùí.
Óôçí ðñÜîç ïé êáôáóôÜóåéò 1 êáé 0 äåí áíáöÝñïíôáé óå äýï óáöåßò ôÜóåéò, áëëÜ ïõóéáóôéêÜ óå äýï ðå-
ñéï÷Ýò ôÜóåùí, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.2á(â). Ïé äýï áõôÝò ðåñéï÷Ýò ôÜóåùí ðñÝðåé íá ÷ùñßæïíôáé ìå
Ýíá ðåñéèþñéï ôÜóåùò áñêåôÜ åõñý, þóôå íá ðáñïõóéÜæïíôáé ùò äéáêåêñéìÝíåò êáôáóôÜóåéò. Ôïýôï ãéáôß
ïé ôÜóåéò åéóüäïõ óôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá ðñÝðåé íá ïäçãïýí óôéò óùóôÝò êáôáóôÜóåéò óôéò åîüäïõò ôïõò,
áêüìç êáé ìå ðáñïõóßá èïñýâùí Þ Üëëùí ìåôáâïëþí ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü áëëáãÞ óôéò ôéìÝò ôùí óôïé-
÷åßùí, ôçò ôÜóåùò ðïëþóåùò êëð. Ç óùóôÞ ëåéôïõñãßá êÜôù áðü ôÝôïéåò óõíèÞêåò áðïäåéêíýåé ôçí áîéï-
ðéóôßá ôïõ óõóôÞìáôïò.
Ç ðáñÜóôáóç åíüò áñéèìïý óå ìïñöÞ ðáëìþí ìðïñåß íá ãßíåé ìå ìßá ÷ñïíéêÞ áêïëïõèßá ðáëìþí, ðïõ
áíôéóôïé÷ïýí óôéò áõîáíüìåíåò äõíÜìåéò ôïõ 2 óôïí áñéèìü. Ç ðáñÜóôáóç áõôÞ ïíïìÜæåôáé óåéñéáêÞ êáé
äßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.2â(á). Ìðïñåß üìùò íá åßíáé êáé ðáñÜëëçëç, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.2â(â), üðïõ
ïé ðáëìïß ðïõ ðáñéóôÜíïõí ôéò äõíÜìåéò ôïõ 2 óôïí áñéèìü ðáñïõóéÜæïíôáé üëïé óõã÷ñüíùò.
Êáé ïé äýï ìïñöÝò ðáëìéêÞò ðáñáóôÜóåùò åíüò áñéèìïý ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí áêüìç êáé óôï
ßäéï øçöéáêü êýêëùìá. Áí óõãêñéèïýí ìåôáîý ôïõò, ç óåéñéáêÞ Ý÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá ôçò ïéêïíïìßáò Ýíá-
170
Ó÷. 8.2â.
ÐáñÜóôáóç ôïõ äåêáäéêïý áñéèìïý (11)10 , (á) óå óåéñéáêÞ, (â) óå ðáñÜëëçëç ìïñöÞ.
íôé ôçò ðáñÜëëçëçò ðáñáóôÜóåùò, áöïý ãéá ôç ìåôÜäïóç ôïõ óÞìáôïò áðáéôåßôáé ìüíï Ýíáò äñüìïò, åíþ
óôçí ðáñÜëëçëç áðáéôïýíôáé ôüóïé äñüìïé üóá êáé ôá äõáäéêÜ øçößá ôïõ áñéèìïý. Ç ðáñÜëëçëç üìùò ìå-
ôÜäïóç ðëåïíåêôåß áðü ðëåõñÜò ôá÷ýôçôáò, áöïý ãéá ôç ìåôÜäïóç ôïõ áñéèìïý áðáéôåßôáé ÷ñüíïò ßóïò ìå
åêåßíïí ðïõ áðáéôåßôáé ãéá ôç ìåôÜäïóç åíüò äõáäéêïý øçößïõ. Áíôßèåôá, óôç óåéñéáêÞ ìåôÜäïóç ï ÷ñü-
íïò ìåôáäüóåùò åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñïò êáé åîáñôÜôáé áðü ôïí áñéèìü ôùí äõáäéêþí øçößùí ôïõ áñéè-
ìïý. Óôçí ðñÜîç, ï ôñüðïò ðïõ èá åðéëåãåß ãéá ôç ìåôÜäïóç åîáñôÜôáé áðü ôï ðïéï áðü ôá ÷áñáêôçñéóôé-
êÜ, ïéêïíïìßá Þ ôá÷ýôçôá, Ý÷åé ôç ìåãáëýôåñç óçìáóßá ãéá ôï óýóôçìá.
8.3 ¢ëãåâñá Boole.
Ç Üëãåâñá Boole åßíáé êáôÜëëçëç ãéá ôç ìåëÝôç êõêëùìÜôùí ëïãéêÞò, äçëáäÞ êõêëùìÜôùí ðïõ ÷áñá-
êôçñßæïíôáé áðü äýï äéáêåêñéìÝíåò êáôáóôÜóåéò. Ïé êáôáóôÜóåéò áõôÝò ôáõôßæïíôáé ìå ôéò äýï ôéìÝò ôùí
ìåôáâëçôþí Boole, ðïõ åßíáé ôï ëïãéêü 1 êáé ôï ëïãéêü 0 êáé ãåíéêüôåñá ç áëÞèåéá êáé ôï øÝìá, ôï íáé êáé
ôï ü÷é êëð.
Ïé éêáíÝò (sufficient) ðñÜîåéò óôçí Üëãåâñá Boole åßíáé ç óõìðëÞñùóç (complementation), ç ëïãéêÞ
ðñüóèåóç êáé ï ëïãéêüò ðïëëáðëáóéáóìüò.
Ç ðñÜîç ôçò óõìðëçñþóåùò åêôåëåßôáé ìå ôçí Üñíçóç ìéáò ìåôáâëçôÞò, äçëáäÞ:
Ï×É Á (NOT Á)
Ôïýôï ðáñéóôÜíåôáé ìå A . ÅðåéäÞ ç ìåôáâëçôÞ Á åßíáé 1 Þ 0 èá Ý÷ïìå:
1=0 0 =1
Éó÷ýåé äå üôé
A=A Èåþñçìá äéðëÞò áñíÞóåùò
Ç ëïãéêÞ ðñüóèåóç ôùí ìåôáâëçôþí Á êáé Â ðáñéóôÜíåôáé ùò Á+Â êáé äéáâÜæåôáé ùò Á ¹ (OR) Â.
ÅîÜëëïõ ï ëïãéêüò ðïëëáðëáóéáóìüò ôùí áõôþí ìåôáâëçôþí ðáñéóôÜíåôáé Á · Â êáé äéáâÜæåôáé ùò Á ÊÁÉ
(AND) Â. Ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ðñÜîåùí OR êáé AND ìå ôéò ìåôáâëçôÝò Á êáé Â ãéá üëåò ôéò äõíáôÝò ôé-
ìÝò ôïõò åßíáé ôá áêüëïõèá:
Á+Â=C Á · Â=C
0+0=0 0 · 0=0
0+1=1 0 · 1=0
1+0=1 1 · 0=0
1+1=1 1 · 1=1
171
Ôá ðéï ðÜíù ìðïñïýìå íá ðáñïõóéÜóïìå óõãêåíôñùìÝíá óå Ýíá ðßíáêá, ðïõ ïíïìÜæåôáé ðßíáêáò áëç-
èåßáò, ãéá ôéò ðñÜîåéò OR êáé AND (Ðßíáêáò 8.3.1).
Á Â Á+Â A⋅B
0 0 0 0
0 1 1 0
1 0 1 0
1 1 1 1
8.4 ÂáóéêÝò ðýëåò.

Óôá êõêëþìáôá ëïãéêÞò ïé ðéï ðÜíù ôñåéò âáóéêÝò ðñÜîåéò ôçò Üëãåâñáò Boole åêôåëïýíôáé áðü êõ-
êëþìáôá, ôá ïðïßá ïíïìÜæïíôáé ðýëåò. ÊÜèå ðýëç ðáßñíåé ôçí ïíïìáóßá ôçò áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ðñÜîç ðïõ
åêôåëåß. ¸ôóé âáóéêÝò ðýëåò åßíáé ïé ðéï êÜôù:
Ðýëç NOT (Ï×É) Þ ÁíôéóôñïöÝáò
Ðýëç OR (¹)
Ðýëç AND (ÊÁÉ)
ÊáôÜ ôç ÷ñÞóç ôïõò óôá êõêëþìáôá ëïãéêÞò ïé ðýëåò áõôÝò ðáñßóôáíôáé ìå ôá óýìâïëÜ ôïõò, ðïõ äßíï-
íôáé óôï ó÷Þìá 8.4á. Ç ðýëç ÍÏÔ Ý÷åé ìßá åßóïäï êáé ìßá Ýîïäï, åíþ ïé ðýëåò OR êáé AND Ý÷ïõí äýï Þ
ðåñéóóüôåñåò åéóüäïõò. Áðü ôçí Ýîïäï êÜèå ðýëçò ìðïñïýí íá ôñïöïäïôçèïýí éóïäýíáìá ðåñéóóüôåñåò
ôçò ìéáò Üëëåò ðýëåò.
Ó÷. 8.4á.
Óýìâïëï (á) ðýëçò NOT, (â) ðýëçò OR, (ã) ðýëçò AND.
Óõíäõáóìïß ôùí ðéï ðÜíù ðõëþí ìðïñïýí íá äþóïõí Üëëåò ðýëåò, äýï áðü ôéò ïðïßåò åßíáé åðßóçò âá-
óéêÝò êáé ðïëý ÷ñÞóéìåò. Åßíáé ïé ðýëåò NOR êáé NAND. Áð’ áõôÝò, ç ðýëç NOR ðñïêýðôåé áðü ìßá ðý-
ëç OR áêïëïõèïýìåíç áðü ìßá ðýëç NOT [ó÷. 8.4â(á)], ç äå ðýëç NAND áðü ìßá ðýëç AND áêïëïõèïý-
ìåíç áðü ìßá ðýëç NOT [ó÷. 8.4â(â]. Ôá óýìâïëá ôùí ðõëþí NOR êáé NAND äåéêíýïíôáé áíôßóôïé÷á óôá
ó÷Þìáôá 8.4â(ã) êáé 8.4â(ä).
Ïé ðßíáêåò áëçèåßáò ôùí ðõëþí NOR êáé NAND äßíïíôáé óõãêåíôñùôéêÜ óôïí Ðßíáêá 8.4.1, ðïõ ðå-
ñéëáìâÜíåé ãéá óýãêñéóç êáé ôïõò ðßíáêåò áëçèåßáò ôùí ðõëþí OR êáé AND.
Á Â Á+Â A + B A ⋅B A ⋅B
0 0 0 1 0 1
0 1 1 0 0 1
1 0 1 0 0 1
1 1 1 0 1 0
Óôéò âáóéêÝò áõôÝò ðýëåò ðñÝðåé íá ðñïóôåèåß êáé ï áðïìïíùôÞò Þ ðýëç áðïìïíþóåùò ðïõ, ðïëëÝò öï-
ñÝò, áðïäåéêíýåôáé áðáñáßôçôç ç ÷ñÞóç ôïõ óôçí ðñÜîç. ¼ðùò öáíåñþíåé êáé ç ïíïìáóßá ôïõ, ï áðïìï-
íùôÞò åßíáé ìßá âáèìßäá áðïìïíþóåùò äýï êüìâùí, äçëáäÞ Ý÷åé Üðåéñç áíôßóôáóç åéóüäïõ, ìçäåíéêÞ áíôß-
óôáóç åîüäïõ êáé åíßó÷õóç ßóç ìå ôç ìïíÜäá. Ôï óýìâïëü ôïõ åßíáé üìïéï ìå åêåßíï ôïõ áíôéóôñïöÝá ÷ù-
ñßò ôç öõóáëßäá óôçí Ýîïäü ôïõ. Áí Á åßíáé ôï óÞìá åéóüäïõ, ôï óÞìá óôçí Ýîïäü ôïõ èá åßíáé åðßóçò Á.
ÅîÜëëïõ ðñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé ïé ðýëåò åêôüò áðü ôïí áíôéóôñïöÝá êáé ôïí áðïìïíùôÞ ìðïñïýí íá
172
Ó÷. 8.4â.
Ðñáãìáôïðïßçóç ðýëçò NOR (á) êáé ðýëçò NAND (â) áðü ôéò âáóéêÝò ðýëåò êáé (ã) êáé (ä) óýìâïëá ðõëþí NOR
êáé NAÍD áíôßóôïé÷á.
Ý÷ïõí ðåñéóóüôåñåò ôùí äýï åéóüäïõò. Ïé ðßíáêåò áëçèåßáò ôïõò åðåêôåßíïíôáé áíÜëïãá ãéá íá óõìðåñé-
ëÜâïõí êáé ôéò åðéðëÝïí ìåôáâëçôÝò óôéò åéóüäïõò ôïõò.
Ïé ðéï ðÜíù âáóéêÝò ðýëåò ìðïñïýí íá óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò, ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ðïëõðëüêùí
ëïãéêþí óõíáñôÞóåùí. ¸ôóé óôï ó÷Þìá 8.4ã ç Ýîïäïò ìßáò ðýëçò ÏR, ðïõ åêôåëåß ôçí ðñÜîç Â+C, ôñïöï-
äïôåß ôç ìßá áðü ôéò åéóüäïõò ðýëçò ÁÍD, ç Ýîïäïò ôçò ïðïßáò èá åßíáé óôçí êáôÜóôáóç ðïõ ïñßæåé ç óõ-
íÜñôçóç Á · (Â + C) · D.
Ó÷. 8.4ã.
Ðñáãìáôïðïßçóç ôçò óõíáñôÞóåùò Á · (Â + C) · D.
8.5 ÈåùñÞìáôá ôçò Üëãåâñáò Boole.

Ãéá ôéò äõáäéêÝò ìåôáâëçôÝò éó÷ýïõí ôá ðéï êÜôù èåùñÞìáôá:
Á+1=1 A · 1=A
Á+0=Á A · 0=0
Á+Á=Á A · A=A
A + A =1 A⋅A = 0
Ç áðüäåéîç áõôþí áêïëïõèåß ôá üóá åßðáìå óôçí ðáñÜãñáöï 8.3.
á) ÈåùñÞìáôá áíôéìåôáèÝóåùò.
A ⋅B = B⋅A
(8.1)
A+B=B+A
â) ÈåùñÞìáôá ðñïóåôáéñéóìïý.
A ⋅ (B ⋅ C ) = ( A ⋅ B) ⋅ C
(8.2)
A + ( B + C ) = ( A + B) + C
ã) ÈåùñÞìáôá åðéìåñéóìïý.
A ⋅ B + A ⋅ C = A ⋅ (B + C )
(8.3)
( A + B) ⋅ ( A + C ) = A + B ⋅ C
Ç áðüäåéîç áõôþí ìðïñåß íá äïèåß âÜóåé ôùí ðéíÜêùí áëçèåßáò. Óõíôïìüôåñá ãéá ôï ôåëåõôáßï Ý÷ïìå:
173
(A+B)(A+C)=AA+AB+AC+BC=A+AB+AC+BC=A(1+B+C)+BC=A+BC
ä) ÈåùñÞìáôá áðïññïöÞóåùò.
A ⋅ ( A + B) = A
(8.4)
A + A⋅B = A
å) ÈåùñÞìáôá De Morgan.
ÁõôÜ åßíáé ðïëý ÷ñÞóéìá óôçí Üëãåâñá Boole.
A ⋅B = A + B (8.5)
(8.6)
A + B = A ⋅B
Ç áðüäåéîÞ ôïõò äßíåôáé ìå ôç âïÞèåéá ðéíÜêùí áëçèåßáò (Ðßíáêáò 8.5.1).
Á Â Á+Â A ⋅B A B A ⋅B A ⋅B A + B A + B
0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
1 0 1 0 0 1 0 1 1 0
0 1 1 0 1 0 0 1 1 0
1 1 1 1 0 0 0 0 0 0
ÐáñáèÝôïìå êáé ôá áêüëïõèá âáóéêÜ èåùñÞìáôá, ðïõ ç áðüäåéîÞ ôïõò áöÞíåôáé óôïí áíáãíþóôç ùò
Üóêçóç:
A⋅B + A ⋅C + B⋅C = A⋅B+ A ⋅C (8.7)
( A + B ) ⋅ ( A + C ) ⋅ ( B + C ) = ( A + B) ⋅ ( A + C )
A +A⋅B = A +B (8.8)
A ⋅ ( A + B) = A ⋅ B
Ôá èåùñÞìáôá áõôÜ âïçèïýí óôçí áðëïðïßçóç ëïãéêþí óõíáñôÞóåùí, Ýôóé þóôå ç ðñáãìáôïðïßçóÞ
ôïõò íá åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç ÷ñÞóç ìéêñüôåñïõ áñéèìïý âáóéêþí ðõëþí. Ùò ðáñÜäåéãìá, áò èåùñÞóïìå
ôç óõíÜñôçóç Á · (Á · B + C). ÁõôÞ ðñáãìáôïðïéåßôáé üðùò óôï ó÷Þìá 8.5á.
Åí ôïýôïéò ìðïñïýìå íá áðëïðïéÞóïìå ôç óõíÜñôçóç êáôÜ ôïí áêüëïõèï ôñüðï:
A(AB+C)=AAB+AC=AB+AC=A(B+C) (8.9)
Ó÷. 8.5á.
Ðñáãìáôïðïßçóç ôçò óõíáñôÞóåùò
Á·(Á·Â+C).
ÁõôÞ ðñáãìáôïðïéåßôáé ôþñá áðü ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 8.5â êáôÜ ïéêïíïìéêüôåñï ôñüðï.
ÕðÜñ÷ïõí êáé Üëëåò ðéï óõóôçìáôéêÝò êáé áðïäïôéêÝò ìÝèïäïé áðëïðïéÞóåùò ôçò ëïãéêÞò óõíáñôÞóåùò,
êáé óõíåðþò, åëá÷éóôïðïéÞóåùò ôïõ áñéèìïý ôùí ðõëþí ðïõ áðáéôïýíôáé ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóÞ ôçò. Ìßá
ôÝôïéá ãéá ðáñÜäåéãìá åßíáé ç ìÝèïäïò ôùí ÷áñôþí Karnaugh, ðïõ åßíáé ÷ñÞóéìç ãéá ôçí áðëïðïßçóç ëïãé-
êþí óõíáñôÞóåùí ìå 3 Ýùò êáé 6 ìåôáâëçôÝò.
Ó÷. 8.5â.
ÅíáëëáêôéêÞ ðñáãìáôïðïßçóç ôçò óõíáñôÞóåùò
Á·(Á·Â+C) ìåôÜ áðü áðëïðïßçóç.
174
8.6 Ãåíéêüôçôá ôùí ðõëþí NAND êáé NOR.
Ïé ðýëåò ÍÁÍD êáé ÍÏR åßíáé ãåíéêÝò (universal). ÄçëáäÞ ïðïéáäÞðïôå Ýêöñáóç Âïïle ðïõ ðñáãìá-
ôïðïéåßôáé ìå óõíäõáóìü ôùí ðõëþí ÁÍD, ÏR êáé ÍÏÔ ìðïñåß íá ðñáãìáôïðïéçèåß ìüíï ìå ðýëåò
ÍÁÍD Þ ìüíï ìå ðýëåò ÍÏR. Ãéá íá áðïäåé÷èåß áõôü, áñêåß íá äåé÷èåß, üôé êÜèå ìßá áðü ôéò ðýëåò ÁÍD,
ÏR êáé ÍÏÔ ðñáãìáôïðïéåßôáé ìüíï ìå ðýëåò ÍÁÍD Þ ìüíï ìå ðýëåò ÍÏR. Ç ðñáãìáôïðïßçóç áõôÞ
ðáñïõóéÜæåôáé óôá ó÷Þìáôá 8.6á êáé 8.6â, áðïôåëåß äå Üìåóç åöáñìïãÞ ôùí èåùñçìÜôùí ôçò Üëãåâñáò
Boole.
ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß åäþ üôé õðÜñ÷åé äõíáôüôçôá õëïðïéÞóåùò ìéáò åêöñÜóåùò (óõíáñôÞóåùò) Boole
ìå ìéêñüôåñï áñéèìü ðõëþí ìüíï NAND Þ ìüíï NOR, áðü åêåßíïí ðïõ ðñïâëÝðåé ç áðëÞ áíôéêáôÜóôá-
óç êÜèå ðýëçò NOT, AND êáé OR, ìå âÜóç ôá ó÷Þìáôá 8.6á êáé 8.6â áíôßóôïé÷á. Ç äõíáôüôçôá áõôÞ Ý÷åé
ðñïöáíþò ìåãÜëï åíäéáöÝñïí áðü ðëåõñÜò ïéêïíïìßáò åíüò øçöéáêïý óõóôÞìáôïò. Ìßá ôÝôïéá ðåñßðôù-
óç ðáñïõóéÜæåôáé óôçí åðüìåíç ðáñÜãñáöï 8.7 .
Ó÷. 8.6á.
Ðñáãìáôïðïßçóç ðõëþí (á) NOT, (â) AND,
(ã) OR ìå ðýëåò NAND.
Ó÷. 8.6â.
Ðñáãìáôïðïßçóç ðõëþí (á) NOT, (â) OR,
(ã) AND ìå ðýëåò NOR.
8.7 Ïé ðýëåò Exclusive-OR êáé Exclusive-NOR.

Ç ëïãéêÞ ðñÜîç ðïõ åêôåëåßôáé áðü ôçí ðýëç Exclusive-OR (áðïêëåéóôéêïý –Ç Þ äéáæåõêôéêïý –Ç, EX-
OR Þ X-OR) ðÜíù óôéò ìåôáâëçôÝò Á êáé Â óõìâïëßæåôáé ìå Á ⊕ Â êáé ïñßæåôáé ùò
EX-OR A ⊕ B = A ⋅B + A ⋅B (8.10)
ÅîÜëëïõ ç ðýëç Exclusive-NOR (áðïêëåéóôéêïý Ï×É -Ç Þ äéáæåõêôéêïý Ï×É –Ç, EX-NOR Þ X-NOR)
óõìâïëßæåôáé ùò Á Â êáé ïñßæåôáé ùò
EX-NOR Á Â = A ⋅B + A ⋅B (8.11)
Åßíáé äå
A ⋅B + A ⋅B = A ⋅B + A ⋅B (8.12)
Áðü ôïí ïñéóìü ôçò ðýëçò Å×-ÏR ðñïêýðôåé üôé ç Ýîïäüò ôçò èá åßíáé óå ëïãéêÞ êáôÜóôáóç 1 ìüíïí
áí ïé ìåôáâëçôÝò Á êáé Â Ý÷ïõí äéáöïñåôéêÝò ôéìÝò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ç ðýëç áõôÞ áðïôåëåß ðýëç áíôéóõ-
ìðôþóåùò. Óå áíôßèåóç, ç Ýîïäïò ôçò ðýëçò Å×-ÍÏR åßíáé óå ëïãéêÞ êáôÜóôáóç 1 ìüíï üôáí ïé ôéìÝò ôùí
ìåôáâëçôþí Á êáé Â åßíáé ïé ßäéåò. ¸ôóé ç ðýëç Å×-ÍÏR åßíáé ðýëç óõìðôþóåùò (coincidence). Ï ðßíá-
êáò 8.7.1 åßíáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ôùí ðõëþí áõôþí.
175
Á Â A ⊕ B Á Â
0 0 0 1
0 1 1 0
1 0 1 0
1 1 0 1
Ôá óýìâïëá ôùí ðõëþí Åxclusive-OR (EX-OR) êáé Åxclusive-ÍOR (EX-ÍOR) êáèþò êáé Ýíáò ôñü-
ðïò ðñáãìáôïðïéÞóåþò ôïõò äßíïíôáé óôï ó÷Þìá 8.7á.
¸íáò Üëëïò ôñüðïò ðñáãìáôïðïéÞóåùò ôùí ðõëþí áõôþí ìüíï ìå ðýëåò NAND öáßíåôáé óôï ó÷Þìá
8.7â. Ç áðüäåéîç ôçò ïñèüôçôáò ôïõ ëïãéêïý êõêëþìáôïò áöÞíåôáé óôïí áíáãíþóôç ùò Üóêçóç.
Ó÷. 8.7á.
(á) Óýìâïëá êáé (â) ðñáãìáôïðïßçóç ðõëþí Exclusive-OR êáé Exclusive-NOR ìå ðýëåò AND, OR êáé NOT.
Ó÷. 8.7â.
Ðñáãìáôïðïßçóç ôùí ðõëþí EX-OR êáé
EX-NOR ìüíï ìå ðýëåò NAND.
8.8 Ðáñáäåßãìáôá ÷ñÞóåùò ðõëþí.
ÐáñáèÝôïìå ðáñáäåßãìáôá ÷ñÞóåùò ôùí ðõëþí óôç ó÷åäßáóç ôùí êõêëùìÜôùí ëïãéêÞò, ãéá ôçí õëïðïßçóç ôçò ðñÜîåùò ôçò
ðñïóèÝóåùò äýï äõáäéêþí áñéèìþí, ôçò óõãêñßóåùò äýï äõáäéêþí áñéèìþí êëð.
8.8.1 Êýêëùìá ðñïóèÝóåùò.
Ìßá âáóéêÞ åöáñìïãÞ ôùí ðõëþí ðïõ ãíùñßóáìå óôá ðñïçãïýìåíá åßíáé ç ÷ñÞóç ôïõò ãéá ôçí åêôÝëåóç ôçò ðñÜîåùò ôçò ðñï-
óèÝóåùò äýï äõáäéêþí áñéèìþí. Ç ðñÜîç áõôÞ åßíáé âáóéêÞ óôçí åêôÝëåóç üëùí ôùí áñéèìçôéêþí ðñÜîåùí, áöïý ïé ëïéðÝò ðñÜ-
îåéò, áöáßñåóç, ðïëëáðëáóéáóìüò êáé äéáßñåóç åêôåëïýíôáé ôåëéêÜ ùò åðáíåéëçììÝíåò ðñïóèÝóåéò.
Ç ðñüóèåóç äýï äõáäéêþí áñéèìþí ìå ðýëåò áêïëïõèåß ôá äýï âÞìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôïí ôñüðï ðñïóèÝóåùò ðïõ äü-
èçêå óôçí ðáñÜãñáöï 8.2. ¼ðùò ãßíåôáé êáé óôç óõíÞèç ðñüóèåóç äýï äåêáäéêþí áñéèìþí, ðñþôá ðñïóôßèåíôáé ôá øçößá óå êÜ-
èå óôÞëç êáé óôç óõíÝ÷åéá ôï øçößï ôïõ êÜèå êñáôïýìåíïõ ðñïóôßèåôáé óôç óôÞëç ðïõ áíôéóôïé÷åß óôçí åðüìåíç õøçëüôåñç äý-
íáìç ôïõ 2.
Ç ðñüóèåóç ôïõ äõáäéêïý øçößïõ A óôï äõáäéêü øçößï B èá äþóåé 0 áí Á=Â=0, 1 áí Á≠Â êáé 0 ìå êñáôïýìåíï 1 áí
Á=Â=1. ÁõôÜ ðáñïõóéÜæïíôáé óõãêåíôñùôéêÜ óôïí ðßíáêá áëçèåßáò 8.8.1. ¸ôóé ôï áðïôÝëåóìá S ôïõ ðñþôïõ áðü ôá âÞìáôá ôçò
ðñïóèÝóåùò åßíáé ç Ýîïäïò ìéáò ðýëçò ÅX-OR, åíþ ôï êñáôïýìåíï C ðñïêýðôåé óôçí Ýîïäï ðýëçò AND ìå åéóüäïõò ôéò ìåôá-
âëçôÝò Á êáé Â. ¢ñá ôï êýêëùìá ëïãéêÞò ôçò ðñïóèÝóåùò ôùí äõáäéêþí øçößùí Á êáé Â èá åßíáé üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þ-
ìá 8.8á(á) êáé ôï óýìâïëü ôïõ óôï ó÷Þìá 8.8á(â). Ôï êýêëùìá áõôü áðïôåëåß ôï ëåãüìåíï çìéðñïóèåôÞ (Þ çìéáèñïéóôÞ, half-
adder, HA).
176
Á Â S C
0 0 0 0
1 0 1 0
0 1 1 0
1 1 0 1
Ó÷. 8.8á.
(á) Ëïãéêü êýêëùìá ðñïóèÝóåùò äýï äõáäéêþí øçößùí
êáé (â) ôï óýìâïëï ôïõ çìéðñïóèåôÞ.
Óýìöùíá ìå ôá ðéï ðÜíù èá Ý÷ïìå:

S = A⊕B (8.13)
C = A⋅B (8.14)
Óôçí ðåñßðôùóç ôçò ðñïóèÝóåùò äõáäéêþí áñéèìþí ìå ðåñéóóüôåñá äõáäéêÜ øçößá, ãéá ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò ðñïóèÝóåùò
ðñÝðåé ôá êñáôïýìåíá íá ðñïóôåèïýí óôá äõáäéêÜ øçößá ôùí áèñïéóìÜôùí Si. Ôïýôï åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç ÷ñÞóç êáé äåýôåñïõ
çìéðñïóèåôÞ, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.8â. Ôï ïëéêü êýêëùìá ïíïìÜæåôáé ðëÞñçò ðñïóèåôÞò (full adder, FA) ìå ðßíáêá áëçèåßáò
ôïí ðßíáêá 8.8.2.
Ái Âi Ci-1 Si Ci
0 0 0 0 0
1 0 0 1 0
0 1 0 1 0
1 1 0 0 1
0 0 1 1 0
1 0 1 0 1
0 1 1 0 1
1 1 1 1 1
Ç ðýëç OR ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá êáëõöèåß ç ðåñßðôùóç, ðïõ ç ðñüóèåóç ôïõ äõáäéêïý øçößïõ ðñïçãïýìåíïõ êñáôïýìå-
íïõ ìå ôï äõáäéêü øçößï ôïõ áèñïßóìáôïò äþóåé íÝï êñáôïýìåíï. ÅðåéäÞ ôï êñáôïýìåíï ðñÝðåé íá ðñïóôåèåß óôç óôÞëç ôùí äõ-
áäéêþí øçößùí ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óôçí áìÝóùò áíþôåñç äýíáìç ôïõ 2, áí ïé áñéèìïß ðñïóôßèåíôáé óå óåéñéáêÞ ìïñöÞ, ôï äõáäé-
êü øçößï ôïõ êñáôïýìåíïõ êáèõóôåñåßôáé êáôÜ ìßá ðåñßïäï êáé ìåôÜ åéóÝñ÷åôáé óôçí åßóïäï Ci ôïõ ðëÞñç ðñïóèåôÞ. Ç ÷ñïíéêÞ
êáèõóôÝñçóç ôçò êõìáôïìïñöÞò ôïõ äõáäéêïý øçößïõ ôïõ êñáôïýìåíïõ éóïýôáé ìå ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ìåôáîý äýï äéáäï÷éêþí
äõáäéêþí øçößùí óôï óåéñéáêü áñéèìü. ¸ôóé ôåëéêÜ ï ðëÞñçò ðñïóèåôÞò óõíäÝåôáé ãéá ôçí ðñüóèåóç äýï óåéñéáêþí áñéèìþí,
üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 8.8ã.
Ìå ôïí ðëÞñç ðñïóèåôÞ, üðùò ôï ãíùñßóáìå ðéï ðÜíù, åêôåëåßôáé êáé ç ðñüóèåóç äýï äõáäéêþí áñéèìþí óå ðáñÜëëçëç ìïñ-
öÞ. Ãéá êÜèå øçößï áðáéôåßôáé êáé Ýíáò ðëÞñçò ðñïóèåôÞò. Óôï ó÷Þìá 8.8ä äßíåôáé ôï äéÜãñáììá åíüò ðëÞñïõò ðñïóèåôÞ ìå 4 äõ-
áäéêÜ øçößá. Áðïôåëåßôáé áðü 4 ðëÞñåéò ðñïóèåôÝò åíüò äõáäéêïý øçößïõ.
Ó÷. 8.8â. Ó÷. 8.8ã.

(á) ÐëÞñçò ðñïóèåôÞò êáé (â) ôï óýìâïëü ôïõ. Ðñüóèåóç äýï áñéèìþí óå óåéñéáêÞ ìïñöÞ.
177
Ó÷. 8.8ä.
ÐáñÜëëçëïò ðëÞñçò ðñïóèåôÞò 4 äõáäéêþí øçößùí.
Áñ÷ßæïíôáò áðü ôï êñáôïýìåíï ôçò ðñïóèÝóåùò ôùí ëéãüôåñï óçìáíôéêþí øçößùí, êÜèå äõáäéêü øçößï êñáôïýìåíïõ åéóÜ-
ãåôáé óôïí åðüìåíï ðëÞñç ðñïóèåôÞ. Ï áñéèìüò-Üèñïéóìá ðáñéóôÜíåôáé óôçí Ýîïäï áðü ôç ëÝîç C3S3S2S1S0, ðïõ åßíáé ôï Üèñïé-
óìá ôùí áñéèìþí ðïõ ðáñéóôÜíïíôáé áðü ôéò ëÝîåéò Á3Á2Á1Á0 êáé Â3Â2Â1Â0.
Ðáñüëïí üôé ï áñéèìüò ôùí ðëÞñùí ðñïóèåôþí óôçí ðáñÜëëçëç ðñüóèåóç åßíáé üóïò êáé ï áñéèìüò ôùí øçößùí ôïõ ìåãáëý-
ôåñïõ ôùí ðñïóèåôÝùí, ôïýôï åßíáé äõíáôüí íá ìçí åßíáé âáóéêü ìåéïíÝêôçìá Ýíáíôé ôçò óåéñéáêÞò ðñïóèÝóåùò, éäßùò üôáí ç ôá-
÷ýôçôá ôçò ðñïóèÝóåùò åßíáé âáóéêü ìÝëçìá, äåäïìÝíïõ üôé ôï üëï êýêëùìá ìðïñåß íá êáôáóêåõáóèåß ùò ïëïêëçñùìÝíï êáé ç
ôéìÞ ôïõ íá êáôáóôåß ÷áìçëÞ.
8.8.2 Øçöéáêüò óõãêñéôÞò.
Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò åöáñìïãþí ðñïêýðôåé ç áíÜãêç åëÝã÷ïõ
áí ï øçöéáêüò áñéèìüò Á åßíáé ìåãáëýôåñïò, ßóïò Þ ìéêñüôåñïò åíüò
Üëëïõ Â. Ôï êýêëùìá ìå ôï ïðïßï äéáðéóôþíåôáé ôïýôï ïíïìÜæåôáé
øçöéáêüò óõãêñéôÞò.
Óôçí ðåñßðôùóç áñéèìþí åíüò äõáäéêïý øçößïõ èá Ý÷ïìå ôá
áêüëïõèá:
– Á>Â óçìáßíåé üôé A⋅B =1
– Á=Â óçìáßíåé üôé Á☼Â = 1
– Á<Â óçìáßíåé üôé A⋅B =1
Ìå âÜóç ôéò ó÷Ýóåéò áõôÝò, ôï ëïãéêü äéÜãñáììá åíüò óõãêñéôÞ
ôïõ 1 äõáäéêïý øçößïõ èá åßíáé üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.8å.
ÏðïéáäÞðïôå áðü ôéò åîüäïõò C, E êáé D åßíáé óå êáôÜóôáóç 1 èá Ó÷. 8.8å.
äßíåé êáé ôçí áíôßóôïé÷ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôùí ôéìþí ôùí Á êáé Â. Ëïãéêü äéÜãñáììá óõãêñéôÞ 1 äõáäéêïý øçößïõ.
8.8.3 ÊùäéêïðïéçôÝò.
ÊùäéêïðïéçôÝò (encoders) åßíáé êõêëþìáôá ðïõ ìåôáôñÝðïõí óÞìáôá ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óå ðåñßðëïêá óýìâïëá, ãéá ðáñÜäåéã-
ìá Á,<,5, óå ïìÜäåò áðëïõóôÝñùí óõìâüëùí, ð.÷. óå äõáäéêïýò áñéèìïýò. ÐñïöáíÞò ÷ñÞóç ôùí êùäéêïðïéçôþí åßíáé óôç ìåôá-
ôñïðÞ óçìÜôùí áðü ôï ðëçêôñïëüãéï åíüò õðïëïãéóôÞ óå äõáäéêÜ óÞìáôá, ãéá ôçí åðáêüëïõèç åðåîåñãáóßá ôïõò áðü ôïí õðïëï-
ãéóôÞ.
Ï êùäéêïðïéçôÞò Ý÷åé Í ãñáììÝò åéóüäïõ, áðü ôéò ïðïßåò ìüíï ìßá âñßóêåôáé êÜèå öïñÜ óå êáôÜóôáóç 1, êáé Ì ãñáììÝò åîü-
äïõ ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ìßáò ìïíáäéêÞò ëÝîåùò ôùí Ì äõáäéêþí øçößùí ãéá êÜèå ìßá êáôÜóôáóç óôéò ãñáììÝò åéóüäïõ.
ÄéáãñáììáôéêÜ ç áñ÷Þ ëåéôïõñãßáò ôïõ êùäéêïðïéçôÞ ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 8.8óô.
Ïé ãñáììÝò åéóüäïõ óõíäÝïíôáé ìå ôéò ãñáììÝò åîüäïõ êáôÜ Ýíá ìïíáäéêü ôñüðï óýìöùíá ìå ôïí åðéèõìçôü êþäéêá, ïé äå
Ó÷. 8.8óô.
ÊùäéêïðïéçôÞò. Ìüíï Ýíáò äéáêüðôçò åßíáé êëåéóôüò êÜèå öïñÜ, ïðüôå ðáñÜãåôáé ìßá ìïíáäéêÞ ëÝîç Õ1Õ2...Õn áíÜ-
ëïãá ìå ôïí êþäéêá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé.
178
óõíäÝóåéò åðéôõã÷Üíïíôáé åßôå ìÝóù äéüäùí, åßôå ìÝóù ôùí äéüäùí âÜóåùò-åêðïìðïý ôñáíæßóôïñ áðëþí Þ ðïëëáðëþí åêðïìðþí.
Ãéá êáëýôåñç êáôáíüçóç ôïýôùí, áò èåùñÞóïìå ôç ó÷åäßáóç åíüò êùäéêïðïéçôÞ ðïõ èá éêáíïðïéåß ôïí ðßíáêá áëçèåßáò êù-
äéêïðïéÞóåùò (ó÷. 8.8æ).
Åßóïäïé ¸îïäïé
×8 ×2 ×1 ×0 Õ2 Õ1 Õ0
0 0 0 1 0 1 1
0 0 1 0 1 1 0
0 1 0 0 1 0 0
1 0 0 0 1 0 1
Ó÷. 8.8æ.
Ðßíáêáò áëçèåßáò êùäéêïðïéçôÞ êáé õëïðïßçóÞ ôïõ ìå ÷ñÞóç ìÞôñáò äéüäùí.
Áðü ôïí ðßíáêá ðáñáôçñïýìå üôé ïé Ýîïäïé ðáñÝ÷ïíôáé áðü óõíäõáóìïýò åéóüäùí, üðùò ðñïâëÝðïõí ïé áêüëïõèåò ó÷Ýóåéò:
Õ0 = ×0 + ×3, Õ1 = ×0 + ×1, Õ2 = ×1 + ×2 + ×3
×ñçóéìïðïéþíôáò äéüäïõò ãéá ôç óýíäåóç ôùí ãñáììþí åéóüäïõ ìå ôéò ãñáììÝò åîüäïõ, üðùò ðñïâëÝðïõí ïé ó÷Ýóåéò áõôÝò,
ëáìâÜíåôáé ï êùäéêïðïéçôÞò ôïõ ó÷Þìáôïò 8.8æ. ¼ôáí ï äéáêüðôçò Xi åßíáé êëåéóôüò, ïé äßïäïé ðïõ óõíäÝïíôáé óôç ãñáììÞ i Üãïõí
êáé ç ôÜóç ôùí 5V åìöáíßæåôáé óôïõò áíôßóôïé÷ïõò áíôéóôÜôåò åîüäïõ, ðáñáãüìåíçò Ýôóé ôçò áíôßóôïé÷çò ëÝîåùò Õ2Õ1Õ0. Ïé äß-
ïäïé Ýôóé ôïðïèåôçìÝíåò áðïôåëïýí ôç ëåãüìåíç ìÞôñá äéüäùí ôïõ êùäéêïðïéçôÞ.
8.8.4 ÁðïêùäéêïðïéçôÝò.
Ïé áðïêùäéêïðïéçôÝò (decoders) åßíáé êõêëþìáôá ëïãéêÞò, ðïõ ìåôáôñÝðïõí äõáäéêÜ óýìâïëá (0 êáé 1) óå óýìâïëá ìå ðåñéó-
óüôåñç ðëçñïöïñßá, ãéá ðáñÜäåéãìá Á,>,6. ¸íáò äõáäéêüò áðïêùäéêïðïéçôÞò ìåôáôñÝðåé äõáäéêïýò áñéèìïýò óå ÷áñáêôÞñåò.
Óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç Ý÷ïõí n ãñáììÝò-åéóüäïõò êáé 2n ãñáììÝò-åîüäïõò.
¸íáò áðïêùäéêïðïéçôÞò ìå 2-4 ãñáììÝò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 8.8ç. Áõôüò áðïêùäéêïðïéåß äýï äõáäéêÝò åéóüäïõò óå Ýíáí
áðü ôÝóóåñåéò äåêáäéêïýò áñéèìïýò. Ç åßóïäïò Å (enable) ÷ñçóéìåýåé ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôïõ êõêëþìáôïò. Ï áðïêùäéêïðïéçôÞò äç-
ëáäÞ äåí áðïêùäéêïðïéåß, åêôüò åÜí ç åßóïäïò åëÝã÷ïõ Å, ðïõ ïíïìÜæåôáé êáé åßóïäïò Strobe, åßíáé óôç óôÜèìç 1.
Áðü ôïí ðßíáêá áëçèåßáò öáßíåôáé üôé ìå Å=1 ï äõáäéêüò áñéèìüò Á1Á0 óôéò åéóüäïõò Á1 êáé Á0 êáèïñßæåé ðïéá Ýîïäïò èá
åßíáé óå óôÜèìç 0. Ïé õðüëïéðåò Ýîïäïé åßíáé óå óôÜèìç 1. ¸ôóé ï áðïêùäéêïðïéçôÞò áõôüò áðïêùäéêïðïéåß äõáäéêïýò óå äåêá-
äéêÜ øçößá 0 Ýùò 3.
¢ëëïé áðïêùäéêïðïéçôÝò ðñïâëÝðïíôáé, ãéá íá ïäçãïýí åíäåéêôéêÝò ëõ÷íßåò, ñåëÝ êáé Üëëåò åéäéêÝò äéáôÜîåéò, åêôüò âÝâáéá
áðü ôçí áðïêùäéêïðïßçóç ðïõ åðéôåëïýí. Áõôïß ïíïìÜæïíôáé áðïêùäéêïðïéçôÝò/ïäçãïß (decoder/drivers). ÔÝôïéïé ð.÷. åßíáé åêåß-
Å Á1 Á0 0 1 2 3
1 0 0 0 1 1 1
1 0 1 1 0 1 1
1 1 0 1 1 0 1
1 1 1 1 1 1 0
0 x x 1 1 1 1
Ó÷. 8.8ç.
Ëïãéêü äéÜãñáììá áðïêùäéêïðïéçôÞ 2-óå-4 ãñáììÝò êáé ðßíáêáò áëçèåßáò.
179
íïé ðïõ ìåôáôñÝðïõí BCD óå äåêáäéêÜ øçößá êáé ïäçãïýí åíäåéêôéêÜ óôïé÷åßá, ð.÷. LED, ãéá ôçí åðßäåéîç ôùí øçößùí áõôþí,
üðùò åîçãïýìå óôçí ðáñÜãñáöï 8.12.
ÁðïêùäéêïðïéçôÝò ÷ñçóéìåýïõí óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç óõíáñôÞóåùí Boole êáé óå óõíäõáóìü ìå
ìíÞìåò.
8.8.5 Ìåôáôñïðåßò êùäßêùí.
Ïé ìåôáôñïðåßò êùäßêùí åßíáé óõíäõáóôéêÜ êõêëþìáôá ëïãéêÞò, ôá ïðïßá äßíïõí ôç äõíáôüôçôá áëëáãÞò êþäéêá ìéáò ðëçñï-
öïñßáò, ãéá ðáñÜäåéãìá áðü öõóéêü äõáäéêü óå BCD Þ êáé áíôßóôñïöá. ÁíÞêïõí ãåíéêÜ óôçí êáôçãïñßá ôùí ìíçìþí ìüíï ãéá
áíÜãíùóç (ROM, Read-Only Memory).
Ìðïñïýìå íá èåùñÞóïìå ôç ROM üôé áðïôåëåßôáé áðü Ýíáí áðïêùäéêïðïéçôÞ n åéóüäùí, ðïõ áêïëïõèåßôáé áðü Ýíáí êùäé-
êïðïéçôÞ m åîüäùí ó÷åäéáóìÝíïõò üðùò áíáðôýîáìå óôá ðñïçãïýìåíá. Ï áðïêùäéêïðïéçôÞò Ý÷åé, óôç ãåíéêÞ ðåñßðôùóç, 2n åîü-
äïõò ðïõ óõíäÝïíôáé óå áíôßóôïé÷ï áñéèìü åéóüäùí ôïõ êùäéêïðïéçôÞ, áí êáé óôçí ðñÜîç ïé áñéèìïß áõôïß, áíÜëïãá ìå ôç óõãêå-
êñéìÝíç åöáñìïãÞ, ìðïñåß íá åßíáé ðïëý ìéêñüôåñïé.
Ôï âáóéêü âÞìá óôï ó÷åäéáóìü åíüò ôÝôïéïõ ìåôáôñïðÝá êþäéêá («ðñïãñáììáôéóìüò» ôçò ROM) åßíáé ç êáôáóêåõÞ åíüò ðß-
íáêá áëçèåßáò ðïõ óõíäÝåé ôéò åéóüäïõò (äéåõèýíóåéò) ìå ôéò åðéèõìçôÝò åîüäïõò. Áðü ôïí ðßíáêá áõôüí åîÜãïíôáé ïé åîéóþóåéò
ëïãéêÞò ðïõ óõíäÝïõí ôéò åîüäïõò ìå ôéò åéóüäïõò.
Ç ðñáãìáôïðïßçóç, ôÝëïò, áõôþí ôùí ó÷Ýóåùí ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò, ð.÷. ÷ñÞóç ðõëþí AND êáé OR,
÷ñÞóç áðïêùäéêïðïéçôÞ êáé ìÞôñáò äéüäùí Þ ðõëþí NAND êëð.
8.8.6 ÐïëõðëÝêôåò êáé áðïðëÝêôåò.
ÐïëëÝò öïñÝò åßíáé áíÜãêç äåäïìÝíá áðü äéÜöïñåò ðçãÝò íá óôáëïýí ó’ Ýíá äÝêôç ìÝóù åíüò ìüíï äéáýëïõ. Ç äéï÷Ýôåõóç
áõôÞ ôùí äåäïìÝíùí áðü äéÜöïñåò ãñáììÝò óå ìßá ïíïìÜæåôáé ðïëõðëåîßá (multiplexing) êáé ç äéÜôáîç ðïõ ôï åðéôõã÷Üíåé ðïëõ-
ðëÝêôçò (multiplexer). Óôï ó÷Þìá 8.8è(á) äåéêíýåôáé ç âáóéêÞ áñ÷Þ åíüò ðïëõðëÝêôç. Óå êÜèå ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ ìüíï Ýíáò äéáêü-
ðôçò åßíáé êëåéóôüò, Ýôóé þóôå ìüíï ç áíôßóôïé÷ç åßóïäïò íá åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï. Óå Ýíá øçöéáêü ðïëõðëÝêôç, åêôüò áðü ôéò
ãñáììÝò åéóüäïõ êáé ôçí Ýîïäü ôïõ, õðÜñ÷ïõí êáé ãñáììÝò åëÝã÷ïõ, ðïõ ïíïìÜæïíôáé ãñáììÝò åðéëïãÞò (select lines) Þ ãñáììÝò
äéåõèýíóåùí (address lines). Ïé ôåëåõôáßåò êáèïñßæïõí ðïéá ãñáììÞ åéóüäïõ óõíäÝåôáé óôçí Ýîïäï. Áí ï áñéèìüò ôùí ãñáììþí
åðéëïãÞò åßíáé n, ôüôå ï áñéèìüò ôùí ãñáììþí åéóüäïõ åßíáé 2n. Óôï ó÷Þìá 8.8è(â) äåéêíýåôáé ôï ëïãéêü äéÜãñáììá åíüò ðïëõ-
ðëÝêôç 4 ãñáììþí.
Ó÷. 8.8è.
(á) Âáóéêüò ðïëõðëÝêôçò êáé (â) ëïãéêü äéÜãñáììá ðïëõðëÝêôç 4 ãñáììþí.
Åßíáé äõíáôüí íá ðïëõðëÝîïìå ôéò åîüäïõò áðü äýï Þ ðåñéóóüôåñïõò ðïëõðëÝêôåò, ãéá íá ðÜñïìå Ýíáí ðïëõðëÝêôç äéðëÜóé-
ïõ áñéèìïý åéóüäùí. ÏëïêëçñùìÝíïé ðïëõðëÝêôåò MSI äéáèÝôïõí åðéðëÝïí ãñáììÝò åëÝã÷ïõ (strobe Þ enable) ãéá ìåãáëýôåñåò
äõíáôüôçôåò åëÝã÷ïõ ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõò.
ÅîÜëëïõ, åêôüò áðü ôçí åöáñìïãÞ ôïõ ðïõ áíáöÝñèçêå áíùôÝñù, ï ðïëõðëÝêôçò ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé êáé ãéá ôç ìåôáôñï-
ðÞ ðáñáëëÞëùí äåäïìÝíùí óå óåéñéáêÜ.
Ç äéåñãáóßá äéá÷ùñéóìïý ôùí äéáöüñùí äåäïìÝíùí áðü ôï óÞìá åîüäïõ ôïõ ðïëõðëÝêôç ïíïìÜæåôáé áðïðëåîßá (demulti-
plexing) êáé åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôïí áðïðëÝêôç (demultiplexer). Ï âáóéêüò áðïðëÝêôçò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.8é(á). Ìüíï Ýíáò äé-
áêüðôçò åßíáé êëåéóôüò êÜèå öïñÜ, ãéá ôç äéï÷Ýôåõóç ôïõ óÞìáôïò ôç ÷ñïíéêÞ åêåßíç óôéãìÞ óôçí áíôßóôïé÷ç Ýîïäï. Ï áðïðëÝ-
êôçò Ý÷åé ìßá åßóïäï êáé n ãñáììÝò åîüäïõ. ¸÷åé åðéðëÝïí êáé ãñáììÝò äéåõèýíóåùí, ãéá ôïí êáèïñéóìü ôçò åîüäïõ ðïõ óõíäÝ-
åôáé êÜèå öïñÜ óôçí åßóïäï.
¸íáò áðïêùäéêïðïéçôÞò ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò áðïðëÝêôçò, áí ìßá áðü ôéò åéóüäïõò ôïõ ÷ñçóéìïðïéçèåß ùò ãñáììÞ äå-
äïìÝíùí êáé ïé ëïéðÝò åßóïäïé ùò ãñáììÝò äéåõèýíóåùí. Ïé ôåëåõôáßåò ÷ñçóéìåýïõí ãéá ôçí åðéëïãÞ åîüäïõ, ðïõ êÜèå öïñÜ èá
óõíäÝåôáé ìå ôçí åßóïäï ôùí äåäïìÝíùí. Óôï ó÷Þìá 8.8é(â) äåéêíýåôáé ôï ëïãéêü äéÜãñáììá åíüò áðïðëÝêôç 1 ãñáììÞò ðñïò 4.
Ãéá ôçí êáëýôåñç êáôáíüçóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ áðïðëÝêôç, äßíïìå ôï áêüëïõèï ðáñÜäåéãìá âáóéêÞò åöáñìïãÞò ôïõò: äå-
äïìÝíá áðü ôÝóóåñåéò ðçãÝò ðñÝðåé íá ìåôáöåñèïýí ìÝóù ìéáò ãñáììÞò óå ìåãÜëç áðüóôáóç ìå ôï óýóôçìá ðïëõðëåîßáò.
180
Ó÷. 8.8é.
(á) Âáóéêüò áðïðëÝêôçò êáé (â) ëïãéêü äéÜãñáììá áðïðëÝêôç 1 ãñáììÞò ðñïò 4.
Óôï ó÷Þìá 8.8éá äåéêíýåôáé ôï óýóôçìá åðéêïéíùíßáò ðïõ ÷ñåéÜæåôáé ãéá ôç ìåôáöïñÜ ôùí äåäïìÝíùí ÁÂ, ÃÄ, ÅÆ êáé ÇÈ.
Ïé ãñáììÝò äéåõèýíóåùí Á0, Á1 åëÝã÷ïõí ôïõò äéáêüðôåò S1, S2, S3 êáé S4 þóôå íá áíïßãïõí êáé íá êëåßíïõí óõã÷ñüíùò êáé äéá-
äï÷éêÜ óôïí ðïëõðëÝêôç êáé óôïí áðïðëÝêôç. ¸ôóé ôá äåäïìÝíá èá óôáëïýí áðü ôïí ðïëõðëÝêôç ìÝóù ôçò ãñáììÞò æåýîåùò áðü
óåéñéáêÞ ìïñöÞ ùò ÁÃÅÇÂÄÆÈ êáé óôïí áðïðëÝêôç èá ãßíåé ï äéá÷ùñéóìüò ôïõò óôá ôÝóóåñá äéáöïñåôéêÜ äåäïìÝíá ÁÂ, ÃÄ,
ÅÆ, ÇÈ.
Ó÷. 8.8éá.
Óýóôçìá åðéêïéíùíßáò ìå ðïëõðëÝêôç-áðïðëÝêôç.
8.9 Öëéð-öëïð.
Óôá óõíäõáóôéêÜ êõêëþìáôá, ïé êáôáóôÜóåéò óôéò åîüäïõò ôùí âáóéêþí ðõëþí åîáñôþíôáé áðü ôá óÞìáôá óôéò åéóüäïõò ôïõò.
Ìå âÜóç äå áõôÜ ôá óÞìáôá, ôá óõíäõáóôéêÜ êõêëþìáôá ðáßñíïõí áðïöÜóåéò. Óôá øçöéáêÜ üìùò çëåêôñïíéêÜ ÷ñåéáæüìáóôå êõ-
êëþìáôá ðïõ íá áðïèçêåýïõí ðñïçãïýìåíåò ôéìÝò ôùí óçìÜôùí åéóüäïõ êáé åîüäïõ, ðïõ, ìáæß ìå ôéò ðáñïýóåò ôéìÝò, èá êáèï-
ñßæïõí ôç íÝá ôéìÞ ôïõ óÞìáôïò åîüäïõ. Ôá êõêëþìáôá áõôÜ ïíïìÜæïíôáé áêïëïõèéáêÜ (sequential).
ÂáóéêÜ óôïé÷åßá ôùí áêïëïõèéáêþí êõêëùìÜôùí åßíáé ôá öëéð-öëïð, ðïõ åßíáé óôïé÷åßá ìíÞìçò. Ôá äéÜöïñá öëéð-öëïð ÷ñç-
óéìïðïéïýíôáé óå üëá ôá óõóôÞìáôá åðåîåñãáóßáò øçöéáêþí äåäïìÝíùí. Åßíáé ðáñáëëáãÝò ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ äéóôáèÞ ðïëõ-
äïíçôÞ, ðïõ Ý÷åé äýï ìüíéìåò êáôáóôÜóåéò. ÐáñáìÝíåé óôç ìßá êáôÜóôáóç ìÝ÷ñéò üôïõ ëÜâåé åíôïëÞ íá áëëÜîåé, ç äå áëëáãÞ êá-
ôáóôÜóåùí ãßíåôáé ôá÷ýôáôá. Ðéï êÜôù åîåôÜæïìå ôá äéÜöïñá öëéð-öëïð áíáöÝñïíôÜò ôá ìå ôç äéåèíÞ ïíïìáóßá ôïõò.
8.9.1 Ëáôò öëéð-öëïð.
Áò èåùñÞóïìå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 8.9á, üðïõ äýï ðýëåò NAND Ý÷ïõí óõíäåèåß, Ýôóé þóôå ç Ýîïäïò ôçò êÜèå ìéáò íá
ôñïöïäïôåß ìßá áðü ôéò åéóüäïõò ôçò Üëëçò. Áí ïé åßóïäïé S êáé R åßíáé óå óôÜèìç ëïãéêÞò 1 êáé õðïèÝóïìå üôé ç Ýîïäïò Q ôçò
ðýëçò Á åßíáé åðßóçò 1, ç Ýîïäïò ôçò ðýëçò Â èá åßíáé 0, åðåéäÞ Ý÷åé 1 êáé óôéò äýï åéóüäïõò ôçò. ¸ôóé ç Ýîïäïò ôçò ðýëçò Á èá
åßíáé ðñÜãìáôé Q=1, üðùò õðïèÝóáìå. ÅîÜëëïõ, áí ãéá S êáé R=1 åß÷áìå èåùñÞóåé Q=0, ç Ýîïäïò Q èá Þôáí 1. Áí ôþñá S=0
êáé R=1 èá åßíáé Q=1 êáé Q =0, åíþ áí S=1 êáé R=0 èá åßíáé Q =1 êáé Q=0. ÔÝëïò, áí S êáé R
åßíáé 0 ïé Ýîïäïé Q êáé Q èá åßíáé êáé ïé äýï 1. Ôá ðéï ðÜíù óõíïøßæïíôáé óôïí ðßíáêá áëçèåßáò ôïõ ó÷Þìáôïò 8.9á.
Áðü ôá ðéï ðÜíù ðáñáôçñïýìå üôé, üôáí S êáé R åßíáé óå äéáöïñåôéêÝò óôÜèìåò ëïãéêÞò, S=0 ïäçãåß óå Q=1 êáé ôï êýêëùìá
åßíáé óå èÝóç (set), åíþ áí R=0, èá åßíáé Q=0 êáé ôï êýêëùìá åßíáé óå åêêáèÜñéóç (reset). ÐáñáìÝíåé äå ôï êýêëùìá óå ìßá êá-
181
S R Q Q
0 0 1 1
Ó÷. 8.9á. 1 0 0 1
Ëáôò öëéð-öëïð êáé ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ. 0 1 1 0
1 1 Q
Q
ôÜóôáóç, ìÝ÷ñéò üôïõ áëëÜîïõí ïé åßóïäïé S êáé R. ¸ôóé ôï êýêëùìá «èõìÜôáé» ðïéá Þôáí ç ôåëåõôáßá êáôÜóôáóç óôéò åéóüäïõò S
êáé R, áðïôåëåß äçëáäÞ óôïé÷åßï ìíÞìçò. Áí S êáé R åßíáé êáé ôá äýï óå óôÜèìç 1, äåí åðÝñ÷åôáé êáìéÜ áëëáãÞ óôçí êáôÜóôáóç
ôïõ êõêëþìáôïò, åêôüò áí áêïëïõèåß ôçí êáôÜóôáóç 0, 0. ÐñÜãìáôé, áí S êáé R åßíáé êáé ôá äýï 0, ç êáôÜóôáóç ôïõ êõêëþìáôïò
èá åßíáé Q, Q =1 êáé èá õðÜñîåé áðñïóäéïñéóôßá ùò ðñïò ôçí êáôÜóôáóç ðïõ èá ðÜñåé ôï êýêëùìá, üôáí ôá S êáé R ãßíïõí óõã-
÷ñüíùò 1. Ç ðåñßðôùóç áõôÞ äåí Ý÷åé óõíÞèùò åíäéáöÝñïí êáé äåí ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ðñÜîç.
Óå áíÜëïãá óõìðåñÜóìáôá êáôáëÞãïìå áí ïé ðýëåò åßíáé NOR áíôß ãéá NAND. Ïé ðßíáêåò áëçèåßáò èá åßíáé äéÜöïñïé óôéò
äýï ðåñéðôþóåéò ãéá S=R=0 êáé S=R=1.
Ôï êýêëùìá ðïõ åîåôÜóáìå ðéï ðÜíù åßíáé Ýíá äéóôáèÝò êýêëùìá (bistable), ï äéóôáèÞò ðïëõäïíçôÞò. ÌåñéêÝò öïñÝò öÝñåé
êáé ôçí ïíïìáóßá öëéð-öëïð (flip-flop). ¸÷åé åðéêñáôÞóåé íá ëÝãåôáé ëáôò (Latch), åíôáìéåõôÞò, ï äå üñïò öëéð-öëïð íá ÷ñçóéìï-
ðïéåßôáé ãéá ðéï ðïëýðëïêá äéóôáèÞ êõêëþìáôá, ðïõ ïðùóäÞðïôå ðåñéëáìâÜíïõí Ýíá Þ ðåñéóóüôåñá êõêëþìáôá ëáôò êáé åðéðëÝ-
ïí ðýëåò. ÅðåéäÞ áõôÜ âñßóêïíôáé óôï åìðüñéï ùò åíéáßá (ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá), êáôÜ ôçí ðáñïõóßáóÞ ôïõò óôá åðüìåíá
èá äßíïìå ìüíï ôá óýìâïëá êáé ôïõò ðßíáêåò áëçèåßáò ôïõò.
8.9.2 Ôï RS öëéð-öëïð.
Ôï óýìâïëï êáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ RS öëéð-öëïð öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 8.9â. Óôïí ðßíáêá áõôüí, üðùò êáé óôïõò ðßíá-
êåò ðïõ áêïëïõèïýí, Qn ðáñéóôÜíåé ôçí êáôÜóôáóç óôçí Ýîïäï Q ðñéí ãßíåé ç åßóïäïò Ck=1 êáé Qn+1 ôç íÝá êáôÜóôáóç óôçí
ßäéá Ýîïäï, áöïý ç åßóïäïò Ck ãßíåé 1. ¼ôáí ç åßóïäïò Ck åßíáé óôç ëïãéêÞ óôÜèìç 0, ôï RS öëéð-öëïð äåí áëëÜæåé êáôÜóôáóç,
áíåîÜñôçôá áðü ôé óÞìáôá õðÜñ÷ïõí óôéò åéóüäïõò R êáé S.
Ðßíáêáò áëçèåßáò (Ck=1)

S R Qn+1 Qn + 1
0 0 Qn Qn
1 0 1 0
0 1 0 1
1 1 1 1
Ó÷. 8.9â.
Óýìâïëï ôïõ RS öëéð-öëïð êáé o ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ.
Ôï RS öëéð-öëïð åëÝã÷åôáé áðü ôçí åßóïäü ôïõ Ck, áöïý ìüíï üôáí Ck = 1 åßíáé äõíáôüí ôïýôï íá áðïêñßíåôáé óôá óÞìáôá
R êáé S. Áðü ôïí ðßíáêá áëçèåßáò ðáñáôçñïýìå üôé ìå S=1 (Ck=1) áíåîÜñôçôá áðü ôçí ôéìÞ ôïõ R èá ðÜñïìå Q=1, åíþ áí S=0
êáé R=1 èá ãßíåé Q=0. ¼ôáí üìùò ç êáôÜóôáóç S=R=1 (ïðüôå Q= Q =1) áêïëïõèåßôáé áðü ôçí êáôÜóôáóç S=R=0 ç Ýîïäïò
Q ìðïñåß íá ðÜñåé ïðïéáäÞðïôå ôéìÞ, 0 Þ 1 (ïðüôå êáé Q n èá ãßíåé 1 Þ 0 áíôßóôïé÷á). ÕðÜñ÷åé äçëáäÞ áðñïóäéïñéóôßá óôçí ôéìÞ
ôïõ Q êáé óõíåðþò áõôÞ ç ðåñßðôùóç ðñÝðåé íá áðïöåýãåôáé êáôÜ ôç ÷ñÞóç ôïõ RS öëéð-öëïð, üðùò óõìâáßíåé êáé óôçí áíÜëï-
ãç ðåñßðôùóç ôïõ ëáôò, ðïõ åßäáìå ðñïçãïõìÝíùò.
Óôçí åßóïäï Ck ôïõ RS öëéð-öëïð, üðùò êáé ôùí õðïëïßðùí öëéð-öëïð ðïõ èá ãíùñßóïìå ðéï êÜôù, åöáñìüæåôáé óõíÞèùò
ìéá óõíå÷Þò óåéñÜ ïñèïãùíßùí ðáëìþí, ïé ïðïßïé ïíïìÜæïíôáé ùñïëïãéáêïß ðáëìïß. Ïé ðáëìïß áõôïß ÷ñçóéìåýïõí ãéá ôï óõã÷ñï-
íéóìü ôùí äéáöüñùí öëéð-öëïð óôï ßäéï áêïëïõèéáêü óýóôçìá êáé ðáñÜãïíôáé áðü Ýíá áóôáèÝò êýêëùìá, ðïõ ïíïìÜæåôáé áóôá-
èÞò ðïëõäïíçôÞò. Ï ôåëåõôáßïò, åéäéêÜ ãéá ôç ÷ñÞóç ôïõ óôá áêïëïõèéáêÜ êõêëþìáôá ïíïìÜæåôáé ñïëüé (clock).
8.9.3 Ôï T öëéð-öëïð.
Åêôüò ôçò éäéüôçôÜò ôïõ íá «èõìÜôáé», ðïõ êÜíåé ôï öëéð-öëïð ÷ñÞóéìï ùò óôïé÷åßï ìíÞìçò, ôïýôï ìðïñåß íá Ý÷åé ôç äõíáôü-
ôçôá áðáñéèìÞóåùò ðáëìþí. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôï öëéð-öëïð ðñÝðåé íá áëëÜæåé êáôÜóôáóç êÜèå öïñÜ, ðïõ Ýíáò ðáëìüò Ýñ-
÷åôáé óôçí åßóïäü ôïõ. Ôüôå ãéá êÜèå äåýôåñï ðáëìü èá åðáíÝñ÷åôáé óôçí áñ÷éêÞ ôïõ êáôÜóôáóç.
182
Ïé ðáëìïß óêáíäáëéóìïý óôçí åßóïäï Ck äåí åßíáé áðáñáßôçôï íá åßíáé ùñïëïãéáêïß.
Áõôü ôï öëéð-öëïð ïíïìÜæåôáé Ô öëéð-öëïð (toggle), ëüãù äå ôçò éäéüôçôÜò ôïõ íá åðáíÝñ÷åôáé óôçí áñ÷éêÞ ôïõ êáôÜóôáóç
ìåôÜ áðü êÜèå äåýôåñï ðáëìü, åßíáé ãíùóôü êáé ùò «êëßìáêá ôùí äýï».
Ôï óýìâïëï êáé ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ Ô öëéð-öëïð äåéêíýïíôáé óôï ó÷Þìá 8.9ã. Áí ï íéïóôüò (n) ùñïëïãéáêüò ðáëìüò Ý÷åé
êÜíåé ôçí Ýîïäï Q=1 (Qn=1), ç Ýëåõóç ôïõ åðüìåíïõ ðáëìïý èá ïäçãÞóåé ôï Q óå 0 (Qn+1=0). Áí Þôáí Qn=0 ìå ôïí n+1 ùñï-
ëïãéáêü ðáëìü èá ãßíåé Qn+1=1.
Ck D Qn+1
Ck Qn Qn Qn+1 Q
0 x Qn
1 1 0 0 1
1 0 1 1 0 1 0 0
1 1 1
Ó÷. 8.9ã. Ó÷. 8.9ä.

Óýìâïëï êáé ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ Ô öëéð-öëïð. Óýìâïëï êáé ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ D ëáôò ìå óôñüâï (x
óçìáßíåé ï,ôéäÞðïôå).
8.9.4 Ôá öëéð-öëïð ôýðïõ D.

Ôá öëéð-öëïð áõôïý ôïõ ôýðïõ Ý÷ïõí ìßá åßóïäï D äåäïìÝíùí (Data) êáé ìßá åßóïäï åëÝã÷ïõ (enable) Ck. Èá åîåôÜóïìå áêï-
ëïýèùò ôï D ëáôò ìå óôñüâï êáé ôï D öëéð-öëïð (D ãéá Delay, êáèõóôÝñçóç).
á) Ôï D-ëáôò ìå óôñüâï (Strobed D-latch).
Ôï óýìâïëï ôïõ D-ëáôò êáèþò êáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 8.26. ¼ôáí Ck=0 ç êáôÜóôáóç óôçí Ýîïäï
äåí áëëÜæåé, äçëáäÞ Qn+1=Qn. ¼ôáí Ck=1 êáé ç åßóïäïò D=0 ôüôå Qn+1=0, åíþ ãéá Ck=1 êáé D=1 èá åßíáé Qn+1=1. ÄçëáäÞ
üôáí Ck=1 ç Ýîïäïò áêïëïõèåß ôçí åßóïäï, åíþ üôáí ôï Ck ãßíåôáé 0 ç Ýîïäïò Q ðáñáìÝíåé óôçí ôåëåõôáßá êáôÜóôáóç ðïõ Þôáí
ðñéí ãßíåé Ck=0.
â) Ôï D öëéð-öëïð.
Ôï ðéï êïéíü D öëéð-öëïð Ý÷åé ôïí ßäéï ðßíáêá áëçèåßáò ìå ôï D-ëáôò, áëëÜ óêáíäáëßæåôáé êáôÜ ôçí Üíïäï ôïõ ðáëìïý óôçí
åßóïäï Ck (positive-edge triggered). ¸ôóé êáôÜ ôç ìåôÜâáóç 0J1 ôïõ ùñïëïãéáêïý ðáëìïý ç óôÜèìç ôïõ óÞìáôïò óôçí åßóïäï D
ìåôáöÝñåôáé óôçí Ýîïäï Q. ÄçëáäÞ, áí ç åßóïäïò D=0, èá ãßíåé Q=0, åíþ áí åßíáé D=1 èá ãßíåé êáé Q=1, üôáí ôï Ck ìåôáâáß-
íåé áðü ôçí êáôÜóôáóç 0 óôçí êáôÜóôáóç 1.
Pr = 1, Cr = 1 Ck Pr Cr Qn+1 Qn +1
Ck Dn Qn+1 Q n +1 x 0 0 1 1
↑ 0 0 1 x 0 1 1 0
↑ 1 1 0 x 1 0 0 1
x 1 1 Qn Qn
(â) (ã)
Ó÷. 8.9å.
(á) Óýìâïëï êáé ðßíáêåò áëçèåßáò ãéá ôç óýã÷ñïíç (â) êáé áóýã÷ñïíç (ã) ëåéôïõñãßá ôïõ D öëéð-öëïð (ìå ↑ óõìâï-
ëßæåôáé ç Üíïäïò ôïõ ùñïëïãéáêïý ðáëìïý êáé ìå x ïðïéáäÞðïôå êáôÜóôáóç 0 Þ 1).
Ôï ïëïêëçñùìÝíï D öëéð-öëïð Ý÷åé óõíÞèùò äýï áêüìç åéóüäïõò ìç óõã÷ñïíéóìÝíåò ìå ùñïëïãéáêïýò ðáëìïýò, óå áíôß-
èåóç ìå ôçí åßóïäï D ðïõ åßíáé óõã÷ñïíéóìÝíç ìå áõôïýò. Ïé åßóïäïé áõôÝò ïíïìÜæïíôáé ðñüèåóç Pr (Preset) êáé åêêáèÜñéóç
Cr (Clear) êáé êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ùò D öëéð-öëïð ðñÝðåé íá åßíáé êáé ïé äýï óôç óôÜèìç 1. Ï ìç óõã÷ñïíéóìüò ôïõò ìå ôï
ñïëüé Ý÷åé ôçí Ýííïéá üôé ç åðßäñáóÞ ôïõò êáôÜ ôç ëåéôïõñãßá ôïõ öëéð-öëïð åßíáé áíåîÜñôçôç áðü ôïõò ùñïëïãéáêïýò ðáëìïýò.
Ïé åßóïäïé áõôÝò åßíáé ÷ñÞóéìåò ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôùí åîüäùí ôïõ D öëéð-öëïð, áíåîÜñôçôá áðü ôçí åßóïäï D êáé äñïõí ùò åßóï-
äïé S êáé R.
Ôï ðëÞñåò óýìâïëï êáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ D öëéð-öëïð ãéá ôéò äýï ðåñéðôþóåéò ëåéôïõñãßáò ôïõ äåéêíýïíôáé óôï ó÷Þìá
8.9å. Ôï D öëéð-öëïð ÷ñçóéìåýåé ùò êýêëùìá êáèõóôåñÞóåùò 1 äõáäéêïý øçößïõ.
8.9.5 Ôï JK öëéð-öëïð.
Ôï óýìâïëï ôïõ JK öëéð-öëïð êáèþò êáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ öáßíïíôáé óôï ó÷Þìá 8.9óô.
Kef8b2mikra.qxd 23/6/2008 3:01 Page 183
183
ÐñÝðåé íá ôïíéóèåß üôé ïðïéáäÞðïôå ìåôáâïëÞ êáôáóôÜóåùò óôçí Ýîïäï ôïõ öëéð-öëïð, ðïõ åßíáé óõíÝðåéá ôùí êáôáóôÜóå-
ùí óôéò åéóüäïõò J, K êáé Ck áõôïý, åìöáíßæåôáé ìå ôçí áëëáãÞ ôçò óôÜèìçò óôï Ck áðü 1 óå 0, äçëáäÞ ìå ôçí ðôþóç ôïõ ùñïëï-
ãéáêïý ðáëìïý (negative-edge triggered). Áõôü õðïäçëþíåôáé óõíÞèùò óôï óýìâïëï ôïõ JK öëéð-öëïð ìå Ýíá ìéêñü êýêëï óôçí
åßóïäï Ck áõôïý. Åíôïýôïéò åßíáé äõíáôüí íá Ý÷ïìå JK öëéð-öëïð ðïõ áðïêñßíåôáé óôçí Üíïäï ôïõ ðáëìïý ôïõ ñïëïãéïý (posi-
tive-edge triggered). Ôï óýìâïëü ôïõ äåí öÝñåé ôüôå ôï ìéêñü êýêëï óôçí åßóïäï Ck (ó÷. 8.9óô).
Ck= ↑ Þ ↓
Jn Kn Qn+1 Q n +1
0 0 Qn Qn
0 1 0 1
1 0 1 0
1 1 Qn Qn
Ó÷. 8.9óô.
Óýìâïëï êáé ðßíáêáò áëçèåßáò ôïõ JK öëéð-öëïð.
Ôï JK öëéð-öëïð êáé ôùí äýï ôýðùí Ý÷åé, üðùò êáé ôï D öëéð-öëïð, áóýã÷ñïíåò åéóüäïõò ðñïèÝóåùò êáé åêêáèáñßóåùò
(Preset, Pr êáé Clear, Cr).
Ôï JK öëéð-öëïð åßíáé ôï ðéï ÷ñÞóéìï öëéð-öëïð. Ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ãéá íá äþóåé ôï RS öëéð-öëïð, ôï Ô öëéð-öëïð
êáé ôï D öëéð-öëïð.
Ãéá ôçí êáëýôåñç êáôáíüçóç ôçò ëåéôïõñãßáò ìåñéêþí áðü ôá öëéð-öëïð ðïõ åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá, ðáñáèÝôïìå ôï ó÷Þìá
8.9æ, óôï ïðïßï äßíïíôáé ïé êõìáôïìïñöÝò óôçí Ýîïäï Q êáèåíüò ãéá ïñéóìÝíç ðáëìïóåéñÜ óôçí åßóïäü ôïõò. Ôï D öëéð-öëïð
óêáíäáëßæåôáé ìå ôçí Üíïäï ôïõ ùñïëïãéáêïý ðáëìïý, åíþ ôï JK ìå ôçí ðôþóç ôïõ êáé ãéá óôáèåñÞ åßóïäï Ê=1.
Ó÷. 8.9æ.
Ç Ýîïäïò Q ôùí öëéð-öëïð D-ëáôò, D êáé JK ãéá ôéò áõôÝò åéóüäïõò (D, J êáé Ck).
8.9.6 Óôïé÷åßá ïëïêëçñùìÝíùí öëéð-öëïð.

Ôá ðéï óõíçèéóìÝíá ïëïêëçñùìÝíá öëéð-öëïð êáôáóêåõÜæïíôáé óÞìåñá óå ìéá áðü ôéò ôå÷íïëïãßåò TTL êáé CMOS, ïé ïðïß-
åò ïðùóäÞðïôå ðñïóäßäïõí éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôá áíôßóôïé÷á öëéð-öëïð. Ôá êõñéüôåñá áð’ áõôÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óôïé-
÷åßá ôùí öëéð-öëïð, ðïõ ðáñÝ÷ïíôáé áðü ôïõò êáôáóêåõáóôÝò ôïõò, åßíáé ôá áêüëïõèá:
– Ç ìÝãéóôç óõ÷íüôçôá fmax ùñïëïãéáêþí ðáëìþí ðïõ ìðïñïýí íá åöáñìïóèïýí óôï öëéð-öëïð ãéá áîéüðéóôç ëåéôïõñãßá.
– Ï ÷ñüíïò tsetup Þ ts. Åðß ÷ñüíï ts ðñÝðåé íá åðéâÜëëåôáé ôï óÞìá óå Ýíáí áêñïäÝêôç åéóüäïõ åíüò öëéð-öëïð, ðñéí åìöáíé-
óèåß ôï óÞìá óêáíäáëéóìïý ôïýôïõ óå êÜðïéïí Üëëïí áêñïäÝêôç. ¸ôóé ts=20ns ãéá Ýíá D öëéð-öëïð óçìáßíåé üôé ç ôÜóç (0
Þ 1) óôçí åßóïäï D ðñÝðåé íá êñáôåßôáé óôáèåñÞ åðß 20ns ðñéí áðü ôçí åìöÜíéóç ôçò åíåñãÞò ìåôáâÜóåùò 0J1 (Þ 1J0 áíÜ-
ëïãá ìå ôï D öëéð-öëïð) ôïõ ùñïëïãéáêïý ðáëìïý.
– Ï ÷ñüíïò thold. Åßíáé ï ÷ñüíïò åðß ôïí ïðïßïí ðñÝðåé íá ðáñáìÝíåé ôï óÞìá óå Ýíáí áêñïäÝêôç åéóüäïõ ôïõ öëéð-öëïð, ìå-
ôÜ ôçí åìöÜíéóç ð.÷. ôçò åíåñãïýò ìåôáâÜóåùò ôïõ ùñïëïãéáêïý ðáëìïý. Ãéá ôá ðåñéóóüôåñá JK öëéð-öëïð áõôüò ï ÷ñü-
íïò åßíáé ìçäåíéêüò.
– Åýñïò ùñïëïãéáêïý ðáëìïý óôçí õøçëÞ óôÜèìç (clock high pulse width). Åßíáé ï åëÜ÷éóôïò ÷ñüíïò ðáñáìïíÞò ôïõ ñïëïãéïý
óôçí õøçëÞ óôÜèìç ãéá áîéüðéóôç ëåéôïõñãßá.
– Åýñïò ùñïëïãéáêïý ðáëìïý óôç ÷áìçëÞ óôÜèìç (clock low pulse width). Åßíáé ï åëÜ÷éóôïò ÷ñüíïò ðáñáìïíÞò ôïõ ñïëïãéïý
óôç ÷áìçëÞ óôÜèìç ãéá áîéüðéóôç ëåéôïõñãßá.
– ×ñüíïò ÷áìçëÞò óôÜèìçò ðñïèÝóåùò Þ åêêáèáñßóåùò (Preset or Clear Low). Åßíáé ï åëÜ÷éóôïò ÷ñüíïò åðß ôïí ïðïßïí ðáë-
ìüò ðñïèÝóåùò Þ åêêáèáñßóåùò ðñÝðåé íá åßíáé óôç ÷áìçëÞ óôÜèìç ãéá áîéüðéóôç ðñüèåóç Þ åêêáèÜñéóç ôïõ öëéð-öëïð.
Áðü ôïõò êáôáóêåõáóôÝò ôùí öëéð-öëïð äßíïíôáé áêüìç ïé êáèõóôåñÞóåéò åðçñåáóìïý ôçò åîüäïõ áðü ôïõò ðáëìïýò
184
ñïëïãéïý, ðñïèÝóåùò êáé åêêáèáñßóåùò, þóôå íá åßíáé äõíáôÞ ç åêôßìçóç áðü ôï ó÷åäéáóôÞ ôçò êáèõóôåñÞóåùò äéáäüóåùò ôïõ
óÞìáôïò ìÝóá áðü ìéá óåéñÜ ðõëþí êáé öëéð-öëïð.
8.10 ÁðáñéèìçôÝò.
Ïé áðáñéèìçôÝò (counters) áðïôåëïýí ìáæß ìå ôïõò êáôá÷ùñçôÝò (registers) ìßá áðü ôéò äýï âáóéêÝò åöáñìïãÝò ôùí öëéð-
öëïð. Ç Üëëç âáóéêÞò ôïõò åöáñìïãÞ åßíáé ùò óôïé÷åßùí ìíÞìçò, üðùò èá ãíùñßóïìå áñãüôåñá.
Ïé áðáñéèìçôÝò ÷ñçóéìåýïõí óôçí áðáñßèìçóç ðáëìþí, ðïõ ìðïñïýí íá áíôéðñïóùðåýïõí äéáêåêñéìÝíá ãåãïíüôá, ð.÷. äéÝ-
ëåõóç ï÷çìÜôùí áðü êÜðïéá ïäü. Ç áðáñßèìçóç ìðïñåß íá ãßíåôáé óôï äõáäéêü Þ äåêáäéêü Þ êáé Üëëï óýóôçìá áñéèìþí. Èá åîå-
ôÜóïìå ðéï êÜôù ôïõò äõáäéêïýò êáé äåêáäéêïýò áðáñéèìçôÝò, ðïõ ìðïñïýí íá åßíáé áóýã÷ñïíïé Þ óýã÷ñïíïé. Ùò öëéð-öëïð èá
÷ñçóéìïðïéÞóïìå êõñßùò ôá JK öëéð-öëïð, ôá ïðïßá, üðùò ãíùñßóáìå ðñïçãïõìÝíùò, åßíáé äõíáôüí íá ìåôáôñáðïýí êáé óå Üë-
ëïõò ôýðïõò öëéð-öëïð.
8.10.1 Áóýã÷ñïíïé äõáäéêïß áðáñéèìçôÝò.
Ôï Ô öëéð-öëïð ðáñÜãåé óôçí Ýîïäü ôïõ Ýíáí ðáëìü ãéá êÜèå äýï ðáëìïýò ðïõ åöáñìüæïíôáé óôçí åßóïäï ñïëïãéïý ôïõ. Áí
ç Ýîïäïò åíüò ôÝôïéïõ öëéð-öëïð óõíäåèåß óôçí åßóïäï ñïëïãéïý åíüò äåýôåñïõ üìïéïõ öëéð-öëïð, óôçí Ýîïäï ôïõ äåýôåñïõ öëéð-
öëïð èá åìöáíßæåôáé Ýíáò ðáëìüò ãéá êÜèå ôÝóóåñåéò ùñïëïãéáêïýò ðáëìïýò. ¸ôóé ìéá óåéñÜ äéáäï÷éêÜ óõíäåäåìÝíùí öëéð-
öëïð ìðïñåß íá áðáñéèìåß ôïõò ðáëìïýò, ðïõ åìöáíßæïíôáé óôçí åßóïäï ñïëïãéïý ôïõ ðñþôïõ öëéð-öëïð, áöïý ç êáôÜóôáóç óå
êÜèå öëéð-öëïð áíôéðñïóùðåýåé ôïí ïëéêü áñéèìü ðáëìþí åéóüäïõ.
Óôï ó÷Þìá 8.10á öáßíåôáé Ýíáò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò, ðïõ áðïôåëåßôáé áðü ôÝóóåñá JK öëéð-öëïð óõíäåäåìÝíá ùò Ô öëéð-
öëïð. Ïé åßóïäïé J êáé K óõíäÝïíôáé ìüíéìá óå èåôéêÞ ôÜóç, ëïãéêÞ óôÜèìç 1, þóôå ìå êÜèå ðáëìü óôçí åßóïäü ôïõò Ck íá áëëÜ-
æïõí êáôÜóôáóç. Ç áëëáãÞ êáôáóôÜóåùò óôçí Ýîïäï êÜèå öëéð-öëïð åðÝñ÷åôáé ìå ôçí ðôþóç ôïõ ðáëìïý åéóüäïõ. Ðñéí åìöáíé-
óèåß óôçí åßóïäï ï ðñþôïò ðáëìüò, öÝñíïìå üëá ôá öëéð-öëïð óôçí êáôÜóôáóç Q=0 ìå Ýíá ðáëìü óôçí åßóïäï åêêáèáñßóåùò Cr
(Reset, Clear) ôïõ êáèåíüò.
Ï ðñþôïò ðáëìüò öÝñíåé ôï FFA óôçí êáôÜóôáóç QÁ=1, åíþ áöÞíåé ôá Üëëá óôçí êáôÜóôáóç Q=0, üðùò äßíåôáé óôïí ðßíá-
êá áëçèåßáò êáé äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 8.10â. Ï äåýôåñïò ðáëìüò åéóüäïõ åðáíáöÝñåé ôï FFA óôçí êáôÜóôáóç QÁ=0, åíþ ç áë-
ëáãÞ áõôÞ óêáíäáëßæåé ôï FFB êáé ôï öÝñíåé óôçí êáôÜóôáóç QÂ=1. ¸íáò ôñßôïò ðáëìüò åéóüäïõ èá öÝñåé ôï FFA óôçí êáôÜ-
óôáóç QÁ=1, ÷ùñßò íá ìåôáâëçèåß ç Ýîïäïò QÂ, áëëÜ ïýôå êáé ïé Üëëåò Ýîïäïé QC êáé QD, ðïõ åßíáé 0.
ÃñÜöïíôáò ôéò êáôáóôÜóåéò óôéò åîüäïõò ùò ìßá ëÝîç ìå ôç óåéñÜ QDQCQBQA, âñßóêïìå ôïí áñéèìü 0011, ðïõ åßíáé ï áñéè-
ìüò ôùí ðáëìþí åéóüäïõ óå äõáäéêÞ ìïñöÞ. Ãéá êÜèå åðüìåíï ðáëìü åéóüäïõ, ïé êáôáóôÜóåéò ôùí öëéð-öëïð èá åßíáé ôÝôïéåò
þóôå íá äßíïõí, áñ÷ßæïíôáò áðü ôçí Ýîïäï QD, ôï óõíïëéêü áñéèìü ôùí ðáëìþí åéóüäïõ õðü äõáäéêÞ ìïñöÞ. Ôïýôï èá óõíå÷é-
óèåß, üðùò öáßíåôáé êáé óôï ó÷Þìá 8.10â, ìÝ÷ñéò üôïõ Ýëèåé ï 16ïò ðáëìüò óôçí åßóïäï, ïðüôå ìå ôçí ðôþóç ôïõ üëåò ïé Ýîïäïé Q
èá ãßíïõí 0. ¸ôóé ç äéáäï÷éêÞ óýíäåóç ôùí ôåóóÜñùí öëéð-öëïð áðáñéèìåß áðü 0 Ýùò 16 êáé ãé’ áõôü ïíïìÜæåôáé êáé áðáñéèìç-
ôÞò êëßìáêáò ôùí 16. Ðñïöáíþò åßíáé Ýíáò áðáñéèìçôÞò ôùí ôåóóÜñùí äõáäéêþí óôïé÷åßùí.
ÅîÜëëïõ áðü ôçí Ýîïäï QD ðáñÝ÷åôáé Ýíáò ðáëìüò ãéá êÜèå 16 ðáëìïýò óôçí åßóïäï, äçëáäÞ ï ðéï ðÜíù áðáñéèìçôÞò äéáé-
ñåß ôïí áñ÷éêü ñõèìü ðáëìþí äéÜ 16. Ï äéáéñÝôçò ìðïñåß íá áõîçèåß, áí óõíäåèïýí äéáäï÷éêÜ êáé Üëëá öëéð-öëïð. Ôïýôï åßíáé
óõíÞèùò áíÜãêç íá ãßíåôáé, üôáí ðñüêåéôáé íá áðáñéèìÞóïìå ðáëìïýò ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü áíé÷íåõôÝò ðõñçíéêþí áêôéíïâïëé-
þí êáé ðñüêåéôáé íá êáôáãñáöïýí áðü çëåêôñïìç÷áíéêïýò êáôá÷ùñçôÝò.
Ó÷. 8.10á.
Áóýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò.
8.10.2 Óýã÷ñïíïé äõáäéêïß áðáñéèìçôÝò.
¼ðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.10â, êáôÜ ôïí üãäïï êáé äÝêáôï Ýêôï ðáëìü åéóüäïõ ïé Ýîïäïé êáé ôùí ôåóóÜñùí öëéð-öëïð ôïõ
áðáñéèìçôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10á áëëÜæïõí äéáäï÷éêÜ. Ëüãù üìùò ôçò êáèõóôåñÞóåùò äéáäüóåùò ôçò ìåôáâïëÞò áðü âáèìßäá óå
âáèìßäá áõôÞ äåí åßíáé óýã÷ñïíç óå üëåò ôéò âáèìßäåò. ¸ôóé ç ìåôáâïëÞ óôçí Ýîïäï êÜèå öëéð-öëïð ãéá ôïí üãäïï ðáëìü ãéá ðá-
ñÜäåéãìá èá åßíáé êáèõóôåñçìÝíç ùò ðñïò ôçí ßäéá ìåôáâïëÞ óôï ðñïçãïýìåíï öëéð-öëïð, üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.10ã (õðü
ìåãÝèõíóç ôïõ Üîïíá ôùí ÷ñüíùí). Ç êáèõóôÝñçóç áõôÞ óôçí ðåñßðôùóç õøçëþí ñõèìþí ðáëìþí èá Ý÷åé ùò óõíÝðåéá ôï óêáí-
185
Ck ↓ QA QB QC QD Ck ↓ QA QB QC QD
0 0 0 0 0 9 1 0 0 1
1 1 0 0 0 10 0 1 0 1
2 0 1 0 0 11 1 1 0 1
3 1 1 0 0 12 0 0 1 1
4 0 0 1 0 13 1 0 1 1
5 1 0 1 0 14 0 1 1 1
6 0 1 1 0 15 1 1 1 1
7 1 1 1 0 16 0 0 0 0
8 0 0 0 1
Ó÷. 8.10â.
ÊõìáôïìïñöÝò óôçí Ýîïäï ôùí öëéð-öëïð ôïõ áðáñéèìçôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10á êáé áíôßóôïé÷ïò ðßíáêáò áëçèåßáò.
äáëéóìü ôïõ ðñþôïõ öëéð-öëïð áðü åðüìåíïõò ðáëìïýò, ðñïôïý ôï ôåëåõôáßï öëéð-öëïð áðïêñéíüìåíï óå ðñïçãïýìåíï ðáëìü,
ðÜñåé ôçí ôåëéêÞ ôïõ êáôÜóôáóç. Èá ðáñïõóéÜæåôáé ôüôå ìéá áâåâáéüôçôá ùò ðñïò ôçí áêñéâÞ áðáñßèìçóç ôùí ðáëìþí êÜèå ÷ñï-
íéêÞ óôéãìÞ.
Áðü ôï ìåéïíÝêôçìá áõôü åßíáé áðáëëáãìÝíïé ïé óýã÷ñïíïé äõáäéêïß áðáñéèìçôÝò, óôïõò ïðïßïõò ç áëëáãÞ êáôáóôÜóåùò óå
üëá ôá öëéð-öëïð åßíáé ôáõôü÷ñïíç. Ï áóýã÷ñïíïò áðáñéèìçôÞò ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10á ìåôáôñÝðåôáé óå óýã÷ñïíï, üðùò äåéêíýåôáé
óôï ó÷Þìá 8.10ä. Ïé ðáëìïß åéóüäïõ åöáñìüæïíôáé óôçí åßóïäï ñïëïãéïý üëùí ôùí öëéð-öëïð óõã÷ñüíùò, åíþ ôï êáèÝíá áð’ áõ-
ôÜ åìðïäßæåôáé ìå êáôÜëëçëç óõíäåóìïëïãßá íá áëëÜîåé êáôÜóôáóç, ìÝ÷ñéò üôïõ öèÜóåé ï êáôÜëëçëïò áñéèìüò ðáëìþí óôçí åßóï-
äï. Ôï FFA ãéá ðáñÜäåéãìá áëëÜæåé êáôÜóôáóç ìå êÜèå ðáëìü åéóüäïõ, åíþ ôï FFB ãéá êÜèå äåýôåñï ðáëìü åéóüäïõ êëð. Ãéá ôç
óùóôÞ ëåéôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïé ðýëåò NAND, ðïõ ðñÝðåé íá åßíáé üëåò óå êáôÜóôáóç 1, ãéá íá áëëÜîåé ôï
áíôßóôïé÷ï öëéð-öëïð êáôÜóôáóç, üôáí Ýëèåé ï ðáëìüò åéóüäïõ. Ïé êõìáôïìïñöÝò ôùí ôÜóåùí óôéò åîüäïõò Q åßíáé ïé ßäéåò ìå åêåß-
íåò ãéá ôïí áóýã÷ñïíï áðáñéèìçôÞ (ó÷. 8.10â) êáé ìðïñïýí åýêïëá íá åðéâåâáéùèïýí. ºäéïò åßíáé êáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò. Åßíáé
öáíåñü áðü ôá ðéï ðÜíù üôé êÜèå öëéð-öëïð áëëÜæåé êáôÜóôáóç áðåõèåßáò ìå ôçí
ðôþóç ôïõ ðáëìïý åéóüäïõ êé Ýôóé äåí õðÜñ÷åé óõóóùñåõôéêÞ êáèõóôÝñçóç ëüãù ôùí
ðñïçãïõìÝíùí óôç äéáäï÷Þ öëéð-öëïð. Óôï ó÷Þìá 8.10ä(á) ç ìßá åßóïäïò ôçò äåýôå-
ñçò ðýëçò AND ôñïöïäïôåßôáé áðü ôçí Ýîïäï ôçò ðñþôçò ðýëçò AND êáé ôçí Ýîïäï
QC. ¸ôóé êÜèå «êñáôïýìåíï» ìåôáöÝñåôáé óåéñéáêÜ áðü ôçí ðñþôç ðýëç AND óôçí
åßóïäï Ô ôïõ öëéð-öëïð D. Ãé’ áõôü êáé ôï áíôßóôïé÷ï êýêëùìá ïíïìÜæåôáé êýêëùìá
êñáôïýìåíïõ óå óåéñÜ.
Áíôßèåôá, óôï ó÷Þìá 8.10ä(â) ç ìåôÜäïóç ôïõ êñáôïýìåíïõ óôçí åßóïäï ôùí
FFC êáé FFD ãßíåôáé ðáñÜëëçëá, ãé’ áõôü ôï áíôßóôïé÷ï êýêëùìá ïíïìÜæåôáé êý-
êëùìá ðáñÜëëçëïõ êñáôïýìåíïõ. ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß ìå Ýìöáóç üôé ôï êýñéï ðëå-
ïíÝêôçìá ôùí óõã÷ñüíùí Ýíáíôé ôùí áóõã÷ñüíùí áðáñéèìçôþí åßíáé ç äõíáôüôçôá
÷ñÞóåþò ôïõò óôçí áðáñßèìçóç õøçëüôåñçò óõ÷íüôçôáò ðáëìþí. Ìðïñïýìå íá
ðñïóäéïñßóïìå ôç ìÝãéóôç óõ÷íüôçôá ðáëìþí fmax ãéá ôçí ïðïßá ìðïñåß íá ÷ñçóéìï-
Ó÷. 8.10ã.
ðïéçèåß áîéüðéóôá Ýíáò óýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò ìå n öëéð-öëïð ôïõ åíüò
Þ ôïõ Üëëïõ ôýðïõ ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10ä. Ðñïò ôïýôï áò äå÷èïýìå üôé Ôf êáé Ôg åßíáé ÊáèõóôÝñçóç óôçí áëëáãÞ êáôáóôÜ-
ç êáèõóôÝñçóç äéáäüóåùò óôï öëéð-öëïð êáé óôçí ðýëç AND áíôßóôïé÷á. ÅðåéäÞ ï óåùò öëéð-öëïð.
186
Ó÷. 8.10ä.
Óýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò (á) êñáôïýìåíïõ óå óåéñÜ êáé (â) ðáñÜëëçëïõ êñáôïýìåíïõ.
áñéèìüò ôùí ðõëþí AND èá åßíáé n–2, âñßóêïìå, üôé ç åëÜ÷éóôç ðåñßïäïò ôùí ðñïò áðáñßèìçóç ðáëìþí èá åßíáé ç áêüëïõèç:
Óýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò óå óåéñÜ: Ômin = Tf + (n–2) Tg
Óýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò ðáñÜëëçëïõ êñáôïýìåíïõ: Ômin = Tf + Tg
ÄçëáäÞ åßíáé ìéêñüôåñç ãéá ôï äåýôåñï. Ðñïöáíþò ç ìÝãéóôç óõ÷íüôçôá ôùí ðñïò áðáñßèìçóç ðáëìþí ãéá áîéüðéóôç ëåéôïõñãßá
èá åßíáé:
1
fmax =
Tmin
8.10.3 Äåêáäéêïß áðáñéèìçôÝò.
ÓõíÞèùò Ýíáò áðáñéèìçôÞò ãåãïíüôùí Þ ìåôñçôÞò óõ÷íüôçôáò ðñÝðåé íá åðéäåéêíýåé ôç ìÝôñçóç óôï äåêáäéêü óýóôçìá áñéè-
ìþí. Ï áðáñéèìçôÞò åßíáé ôüôå Ýíáò áðáñéèìçôÞò BCD (binary-coded-decimal counter). Ãéá ôï óêïðü áõôü ôá öëéð-öëïð óõíäÝ-
ïíôáé Ýôóé, þóôå ï êýêëïò ôçò áðáñéèìÞóåùò íá åßíáé óå äåêÜäåò, äçëáäÞ áðü 0 Ýùò 9, áíôß ð.÷. áðü 0 Ýùò êáé 15 ðïõ áðáñéèìåß
ï áðáñéèìçôÞò êëßìáêáò-16, ðïõ åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá.
Ãéá ôçí áðáñßèìçóç 10 ðáëìþí áðáéôïýíôáé 4 öëéð-öëïð, áöïý ìå ôñßá áðáñéèìïýìå ìüíï ìÝ÷ñé 8 (23). ÅðåéäÞ üìùò ìå 4
öëéð-öëïð ìðïñïýìå íá áðáñéèìÞóïìå ìÝ÷ñé 24=16, ðñÝðåé íá ôá óõíäÝóïìå Ýôóé, þóôå ìåôÜ ôï äÝêáôï ðáëìü üëá ôá öëéð-öëïð
íá Ýñ÷ïíôáé óôçí êáôÜóôáóç 0. ¸íáò áóýã÷ñïíïò äåêáäéêüò áðáñéèìçôÞò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 8.10å(á) êáé ïé êõìáôïìïñöÝò
óôçí Ýîïäï ôùí öëéð-öëïð óôï ó÷Þìá 8.10å(â). Ç Ýîïäïò ôïõ FFD áíôéóôïé÷åß óôïí áñéèìü 8 üôáí åßíáé 1, åíþ ç Ýîïäïò ôïõ FFA
áíôéóôïé÷åß óôïí áñéèìü 1 üôáí åßíáé óå êáôÜóôáóç 1.
Áíôßèåôá áðü ôçí ðåñßðôùóç ôïõ áóýã÷ñïíïõ äõáäéêïý áðáñéèìçôÞ, åäþ ÷ñçóéìïðïéïýìå êáé ôçí Ýîïäï Q ôïõ FFD, ôçí
ïðïßá óõíäÝïìå óôçí åßóïäï J ôïõ FFB, ãéá íá åìðïäßóïìå ôïí áðáñéèìçôÞ íá ìåôñÞóåé ðÜíù áðü 10. ÐñÜãìáôé, üðùò öáßíåôáé
êáé áðü ôéò ó÷åôéêÝò êõìáôïìïñöÝò, ìÝ÷ñéò üôïõ Ýëèåé ï üãäïïò ðáëìüò, ç Ýîïäïò Q ôïõ FFD åßíáé óå êáôÜóôáóç 1 êáé åðïìÝ-
íùò ôá ôñßá öëéð-öëïð FFA, FFB êáé FFC ìðïñïýí êáé áðáñéèìïýí êáíïíéêÜ ìÝ÷ñé êáé ôïí Ýâäïìï ðáëìü. Ìå ôïí åñ÷ïìü üìùò
ôïõ üãäïïõ ðáëìïý, ç Ýîïäïò QD ãßíåôáé 1 êáé ç QD ãßíåôáé 0. Áõôü åìðïäßæåé óôç óõíÝ÷åéá ôï öëéð-öëïð B íá áëëÜîåé êáôÜ-
óôáóç. Óôï ìåôáîý ç Ýîïäüò ôïõ Ý÷åé ãßíåé 0, ëüãù ôïõ üôé êáé QÁ åßíáé 0. Åðßóçò QC=0. Ï Ýíáôïò ðáëìüò Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ç
Ýîïäïò QÁ íá ãßíåé 1, åíþ ï äÝêáôïò äåí ìåôáâÜëëåé ôçí êáôÜóôáóç ôùí öëéð-öëïð Â êáé C, áëëÜ öÝñíåé ôï FFA óôçí êáôÜóôá-
óç 0 êáé ëüãù áõôÞò ôçò ìåôáâïëÞò êáé ôï FFD óôçí êáôÜóôáóç 0, (QD=0 êáé QD =1). ¸ôóé óõìðëçñþíåôáé ï êýêëïò ôçò áðá-
ñéèìÞóåùò ôùí 10 ðáëìþí êáé ìå ôïí åñ÷ïìü ôïõ åíäÝêáôïõ áñ÷ßæåé ç áðáñßèìçóç ôçò íÝáò äåêÜäáò ðáëìþí. Ôïýôï åßíáé äõíá-
ôüí, áöïý ìå QD =1 äåí åìðïäßæåôáé ôï FFB íá áëëÜæåé êáôÜóôáóç, üôáí áëëÜæåé ôï QA áðü 1 óå 0.
Ìßá Üëëç óõóôçìáôéêüôåñç ìÝèïäïò ó÷åäéáóìïý áóýã÷ñïíïõ äåêáäéêïý áðáñéèìçôÞ ðáñïõóéÜæåôáé óôçí ðáñÜãñáöï 8.10.4.
Åßíáé åíäéáöÝñïí íá óçìåéþóïìå üôé ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10å(á) Þôáí áðü ôá ðñþôá ðïõ êáôáóêåõÜóèçêáí ùò åìðï-
187
ñåýóéìá ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá MSI.
Óýã÷ñïíïé äåêáäéêïß áðáñéèìçôÝò åßíáé åðßóçò äõíáôüí íá ðñáãìáôïðïéçèïýí. ¸íáò ôÝôïéïò óýã÷ñïíïò áðáñéèìçôÞò äåéêíýå-
ôáé óôï ó÷Þìá 8.10óô. Ïé ðïëëáðëÝò åßóïäïé J1, J2, J3 êáé Ê1, Ê2, Ê3 áíáöÝñïíôáé óôéò åéóüäïõò ðïëëáðëþí AND, ðïõ ãéá ÷Üñç áðëü-
ôçôáò ôïõ ó÷Þìáôïò Ý÷ïõí åíóùìáôùèåß óôá JK öëéð-öëïð. Ðñïöáíþò ç Ýîïäïò êÜèå ìéáò áð’ áõôÝò ôéò ðýëåò óõíäÝåôáé óôçí åßóï-
äï J Þ Ê ôïõ áíôßóôïé÷ïõ JK öëéð-öëïð. ¼ðùò êáé óôïõò óýã÷ñïíïõò äõáäéêïýò áðáñéèìçôÝò, ïé ðáëìïß åéóüäïõ åöáñìüæïíôáé óõã-
÷ñüíùò óôçí ùñïëïãéáêÞ åßóïäï üëùí ôùí öëéð-öëïð. Ïé êõìáôïìïñöÝò ôùí ôÜóåùí óôéò åîüäïõò QA, QB, QC êáé QD åßíáé ðáíï-
ìïéüôõðåò ìå áõôÝò ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10å(â). ¼ðùò êáé óôïõò óýã÷ñïíïõò äõáäéêïýò áðáñéèìçôÝò, äåí õðÜñ÷ïõí ðñïâëÞìáôá áâåâáé-
üôçôáò, ðïõ íá ïöåßëïíôáé óôç óõóóùñåõôéêÞ êáèõóôÝñçóç äéáäüóåùò ôùí öëéð-öëïð. ¼ðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8.10óô ïé åßóïäïé
ôùí FFC êáé FFD ôñïöïäïôïýíôáé ðáñÜëëçëá áðü ôéò åîüäïõò üëùí ôùí ðñïçãïõìÝíùí öëéð-öëïð (ìÝèïäïò «ðáñÜëëçëïõ» êñá-
ôïýìåíïõ).
Ó÷. 8.10å.
(á) Áóýã÷ñïíïò äåêáäéêüò áðáñéèìçôÞò êáé (â) ÷áñáêôçñéóôéêÝò êõìáôïìïñöÝò.
Ó÷. 8.10óô.
Óýã÷ñïíïò äåêáäéêüò áðáñéèìçôÞò.
188
8.10.4 Ðñüóèåôåò äõíáôüôçôåò óôïõò áðáñéèìçôÝò.
Åßäáìå óôá ðñïçãïýìåíá üôé ï áðáñéèìçôÞò BCD Ý÷åé êýêëï (Þ modulo) 10, ãéáôß üëá ôá öëéð-öëïð åðáíÝñ÷ïíôáé óôçí êá-
ôÜóôáóç 0 ìåôÜ áðü 10 ðáëìïýò åéóüäïõ. Åðßóçò Ýíáò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò ìå ôÝóóåñá öëéð-öëïð Ý÷åé êýêëï (Þ modulo) 16.
Åßíáé üìùò äõíáôüí íá åðéôý÷ïìå áðáñéèìçôÝò ìå ïðïéïäÞðïôå êýêëï (modulo) ìå êáôÜëëçëç ÷ñÞóç ëïãéêÞò. ¸ôóé, áí ïé ðáëìïß
åéóüäïõ åöáñìüæïíôáé óôçí åßóïäï ôïõ FFB ôïõ áðáñéèìçôÞ BCD ôïõ ó÷Þìáôïò 8.10å(á), ôá ôñßá öëéð-öëïð FFB, FFC êáé FFD
áðïôåëïýí Ýíáí áðáñéèìçôÞ ìå êýêëï 5 (modulo-5).
Óôçí ðåñßðôùóç ôùí áóõã÷ñüíùí áðáñéèìçôþí, ìå êáôÜëëçëï êýêëùìá ëïãéêÞò ðïõ èá åëÝã÷åé ôçí åßóïäï CLEAR (RESET)
ôùí öëéð-öëïð ôïõ áðáñéèìçôÞ Þ ôéò åéóüäïõò J, K, ï ôåëåõôáßïò ìðïñåß íá Ý÷åé ôïí áðáéôïýìåíï êýêëï. ÐáñÜäåéãìá áõôÞò ôçò
äõíáôüôçôáò ðáñÝ÷åé ôï ó÷Þìá 8.10æ, üðïõ ï áðáñéèìçôÞò ìå ôç ÷ñÞóç ôçò ðýëçò NAND Ý÷åé êýêëï 7.
Ôï êýêëùìá áðáñéèìåß ùò Ýíáò áóýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò ìÝ÷ñé ôïí Ýâäïìï ðáëìü, ïðüôå üëåò ïé Ýîïäïé QA, QB,
QC ãßíïíôáé 1. Ôüôå ç Ýîïäïò ôçò ðýëçò NAND ãßíåôáé 0, ìå óõíÝðåéá üëá ôá öëéð-öëïð íá Ýñ÷ïíôáé óôçí êáôÜóôáóç 0, ïðüôå
êáé îáíáñ÷ßæåé ìå ôï íÝï ðáëìü åéóüäïõ.
Ó÷. 8.10æ.
ÁðáñéèìçôÞò modulo-7 ìå ÷ñÞóç ôçò äõíáôüôçôáò CLEAR ôùí öëéð-öëïð.
Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò åßíáé åðéèõìçôü íá êáôá÷ùñÞóïìå óå êÜðïéï êýêëùìá ôï óõíïëéêü áñéèìü ðáëìþí, ðïõ Ý÷åé áðáñéè-
ìçèåß ìÝ÷ñé ìßá ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ, ìå óêïðü íá ôïí åðéäåßîïìå, åíþ ï áðáñéèìçôÞò áñ÷ßæåé ôçí áðáñßèìçóç íÝïõ óÞìáôïò. Ìßá ôÝ-
ôïéá ðåñßðôùóç åßíáé ç ìÝôñçóç ôçò óõ÷íüôçôáò åíüò óÞìáôïò. Ôïýôï ìðïñïýìå íá ôï åðéôý÷ïìå ÷ñçóéìïðïéþíôáò ãéá ðáñÜäåéã-
ìá öëéð-öëïð ôýðïõ D, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 8.10ç. ÁíÜ Ýíá D öëéð-öëïð óõíäÝåôáé óôçí Ýîïäï êÜèå JK öëéð-öëïð
ôïõ áðáñéèìçôÞ êáé, êáèþò ï ôåëåõôáßïò áðáñéèìåß, ôçí êáôÜëëçëç óôéãìÞ ìå óýã÷ñïíï ðáëìü óôéò åéóüäïõò Ck ôùí D öëéð-öëïð
ïé êáôáóôÜóåéò ôùí åîüäùí ôùí JK öëéð-öëïð ôïõ áðáñéèìçôÞ ìåôáâéâÜæïíôáé óôá D öëéð-öëïð . Óõã÷ñüíùò ï áðáñéèìçôÞò «ìç-
äåíßæåôáé» êáé îáíáñ÷ßæåé ôçí áðáñßèìçóç.
Ïé áðáñéèìçôÝò ðïõ ãíùñßóáìå ìÝ÷ñé ôþñá êáôá÷ùñïýí ôï óõíïëéêü áñéèìü ðáëìþí ðïõ åìöáíßæåôáé óôçí åßóïäü ôïõò êáé
ïíïìÜæïíôáé ðñïóèåôéêïß (countup). ÐïëëÝò öïñÝò üìùò áðáéôåßôáé íá êáôá÷ùñÞóïìå Ýíáí áñéèìü, ï ïðïßïò íá åëáôôïýôáé óõ-
íå÷þò êáèþò ðáëìïß Ýñ÷ïíôáé óôçí åßóïäï ôïõ áðáñéèìçôÞ ìÝ÷ñé ìçäåíéóìïý ôïõ. ¸íáò ôÝôïéïò áðáñéèìçôÞò ïíïìÜæåôáé áöáé-
Ó÷. 8.10ç.
ÁðáñéèìçôÞò BCD ìå êáôá÷ùñçôÞ.
189
ñåôéêüò (countdown). Ç áíÜãêç ãéá Ýíáí ôÝôïéï áðáñéèìçôÞ ðáñïõóéÜæåôáé ãéá ðáñÜäåéãìá üôáí èÝëïìå íá ãíùñßæïìå êÜèå óôéã-
ìÞ ðüóïò ÷ñüíïò áðïìÝíåé ãéá íá ëÞîåé Ýíáò áãþíáò ìðÜóêåô.
Ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç åíüò ôÝôïéïõ áðáñéèìçôÞ êÜíïìå ÷ñÞóç ôçò åîüäïõ Q ôùí öëéð-öëïð, ðïõ ôç óõíäÝïìå óôçí åßóï-
äï ñïëïãéïý ôïõ åðüìåíïõ öëéð-öëïð. Ç êáôÜóôáóç üìùò ôïõ áðáñéèìçôÞ äßíåôáé ðÜëé áðü ôçí Ýîïäï Q ôùí öëéð-öëïð. ¸íáò
ôÝôïéïò áóýã÷ñïíïò äõáäéêüò áðáñéèìçôÞò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 8.10è(á) ìå ôéò ó÷åôéêÝò êõìáôïìïñöÝò óôï ó÷Þìá 8.10è(â).
¼ðùò öáßíåôáé áðü ôéò êõìáôïìïñöÝò, ï áñ÷éêÜ åíôáìéåõìÝíïò áñéèìüò åßíáé ï 12 (1100), ìåôÜ äå ôï äùäÝêáôï ðáëìü åéóüäïõ ï
áñéèìüò ìçäåíßæåôáé (QA, QB, QC, QD=0).
ÔÝëïò õðÜñ÷åé ç äõíáôüôçôá íá ðñïãñáììáôéóèåß áðáñéèìçôÞò íá ìåôñÜ ðñïò ôá Üíù ìÝ÷ñéò åíüò ðñïêáèïñéóìÝíïõ áñéèìïý
Þ ãéá Ýíá ðñïêáèïñéóìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá êáé óôç óõíÝ÷åéá ï êáôá÷ùñçèåßò áñéèìüò íá åëáôôïýôáé, üðùò ðéï ðÜíù, ìÝ÷ñé íá
ãßíåé ìçäÝí (up-down counter, áìößäñïìïò áðáñéèìçôÞò).
Ó÷. 8.10è.
(á) Áóýã÷ñïíïò äõáäéêüò áöáéñåôéêüò (coantdam) áðáñéèìçôÞò êáé (â) ÷áñáêôçñéóôéêÝò êõìáôïìïñöÝò.
8.11 Êáôá÷ùñçôÝò ïëéóèÞóåùò.
Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò, üðùò ð.÷. üôáí åêôåëïýìå äõáäéêÞ áñéèìçôéêÞ óôïí õðïëïãéóôÞ, åßíáé áíáãêáßï íá áðïèçêåýïìå äõá-
äéêïýò áñéèìïýò ùò ëÝîåéò, óå êõêëþìáôá ðïõ ïíïìÜæïíôáé êáôá÷ùñçôÝò. Ï êáôá÷ùñçôÞò åßíáé Ýíáò óõíäõáóìüò áðü öëéð-öëïð,
êáôÜëëçëïò ãé’ áõôÞí ôçí áðïèÞêåõóç ôùí øçöéáêþí óçìÜôùí. ¸íáò ôÝôïéïò êáôá÷ùñçôÞò ó÷çìáôßæåôáé áðü ôá ôÝóóåñá öëéð-öëïð
óôï ó÷Þìá 8.10ç. ÊÜèå äõáäéêü øçößï óôç ëÝîç áðáéôåß êáé Ýíá öëéð-öëïð ãéá áðïèÞêåõóÞ ôïõ êáé Ýôóé ãéá êáôá÷þñçóç ìéáò ëÝ-
îåùò ìå Í-äõáäéêÜ óôïé÷åßá ÷ñåéÜæïíôáé Í öëéð-öëïð.
Óõ÷íÜ üìùò åßíáé ÷ñÞóéìï íá ìåôáêéíåßôáé ç áðïèçêåõìÝíç ðëçñïöïñßá óôïí êáôá÷ùñçôÞ êáôÜ ìÞêïò ôçò áëõóßäáò ôùí öëéð-
öëïð, ÷ùñßò âÝâáéá íá áëëÜæåé ç ó÷åôéêÞ êõìáôïìïñöÞ ôïõ óÞìáôïò. Ï êáôá÷ùñçôÞò ïíïìÜæåôáé ôüôå êáôá÷ùñçôÞò ïëéóèÞóåùò
(Ê.Ï.).
Óôï ó÷Þìá 8.11(á) öáßíåôáé Ýíáò êáôá÷ùñçôÞò ïëéóèÞóåùò ôùí ôåóóÜñùí äõáäéêþí øçößùí. Ôá öëéð-öëïð åßíáé ôýðïõ RS,
áëëÜ ôï ðñþôï, ôï FFD, Ý÷åé ìåôáôñáðåß óå D öëéð-öëïð. Íá óçìåéùèåß üôé ìå ôïí ôñüðï óõíäÝóåþò ôïõò áðïêëåßåôáé íá óõìâåß
ç ðåñßðôùóç S=R, ïðüôå áðïêëåßåôáé êáé ç ðåñßðôùóç áðñïóäéïñéóôßáò óôç ëåéôïõñãßá ôùí öëéð-öëïð.
Ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ êõêëþìáôïò, áò õðïèÝóïìå üôé èÝëïìå íá êáôá÷ùñÞóïìå ôá äåäïìÝíá 0101, ôá ïðïßá
Ýñ÷ïíôáé óôçí åßóïäï ôïõ êáôá÷ùñçôÞ óåéñéáêÜ ìå ðñþôï ôï LSB. Óôçí áñ÷Þ ãßíåôáé åêêáèÜñéóç üëùí ôùí öëéð-öëïð óôÝëíïíôáò
190
Ó÷. 8.11.
(á) Êáôá÷ùñçôÞò ïëéóèÞóåùò 4 äõáäéêþí øçößùí êáé (â) ðßíáêáò äéáäï÷éêþí êáôáóôÜóåùí óôá öëéð-öëïð áõôïý.
0 óôïí áêñïäÝêôç Cr. Ìå ôïí ðñþôï ùñïëïãéáêü ðáëìü ôï 1, LSB ôùí äåäïìÝíùí, ðñïêáëåß áëëáãÞ óôçí Ýîïäï ôïõ FFD, þóôå
íá åßíáé QD=1. Ïé Ýîïäïé ôùí Üëëùí öëéð-öëïð äåí áëëÜæïõí êáôÜóôáóç. Ìå ôï äåýôåñï ùñïëïãéáêü ðáëìü, ôï åðüìåíï øçöß-
ï ôùí äåäïìÝíùí, ôï 0, ïäçãåß óôï QD=0, áëëÜ óõã÷ñüíùò ôï QC ãßíåôáé 1, åíþ ôá QB êáé QA ðáñáìÝíïõí 0. Ìå ôïí ôñßôï ùñï-
ëïãéáêü ðáëìü ôï ôñßôï øçößï ôùí äåäïìÝíùí åìöáíßæåôáé óôçí Ýîïäï QD, åíþ ôï QC ãßíåôáé 0 êáé ôï QB ãßíåôáé 1. Ôï QA ðá-
ñáìÝíåé óôçí êáôÜóôáóç 0. ÔÝëïò, ìå ôïí ôÝôáñôï ùñïëïãéáêü ðáëìü ôï MSB ôùí äåäïìÝíùí, ôï 0, Ýñ÷åôáé óôç èÝóç QD åíþ ôá
Üëëá øçößá, ðïõ Þäç åß÷áí åéóÝëèåé óôïí êáôá÷ùñçôÞ, ðñï÷ùñïýí êáôÜ ìßá èÝóç êáôÜ ìÞêïò ôïõ êáôá÷ùñçôÞ ðñïò ôá äåîéÜ, þóôå
íá Ý÷ïìå QC=1, QB=0 êáé QA=1. Ç äéáäï÷éêÞ ïëßóèçóç ôùí äåäïìÝíùí êáôÜ ìÞêïò ôïõ êáôá÷ùñçôÞ ìå êÜèå ùñïëïãéáêü ðáë-
ìü äßíåôáé áíáëõôéêÜ óôïí ðßíáêá ôïõ ó÷Þìáôïò 8.11(â). ¸ôóé, ìå ôïí ôÝôáñôï ùñïëïãéáêü ðáëìü ç ëÝîç ôùí äåäïìÝíùí 0101 Ý÷åé
êáôá÷ùñçèåß óôïí êáôá÷ùñçôÞ ïëéóèÞóåùò êáé åßíáé äéáèÝóéìç ùò QDQCQBQA. ÅðåéäÞ äå üëá ôá äõáäéêÜ øçößá ìðïñïýí ôþ-
ñá íá ëçöèïýí áðü ôéò åîüäïõò ôùí öëéð-öëïð óõã÷ñüíùò, ç ëÝîç ôùí äåäïìÝíùí Ý÷åé ìåôáôñáðåß áðü ìïñöÞ óåéñéáêÞ óå ðá-
ñÜëëçëç. ÁõôÞ åßíáé êáé ìéá ðñþôç åöáñìïãÞ ôïõ Ê.Ï., äçëáäÞ ç ìåôáôñïðÞ óåéñéáêþí äåäïìÝíùí óå ðáñÜëëçëá.
ÂÝâáéá, áí ùñïëïãéáêïß ðáëìïß åîáêïëïõèÞóïõí íá åöáñìüæïíôáé óôá öëéð-öëïð ôïõ Ê.Ï. ôá êáôá÷ùñçìÝíá äõáäéêÜ øçößá
èá óõíå÷ßóïõí íá ïëéóèáßíïõí ðñïò ôçí Ýîïäï QA êáé íá ëáìâÜíïíôáé áðü åêåß õðü óåéñéáêÞ ìïñöÞ. ¸ôóé ìå ôïí ðÝìðôï ùñïëïãé-
áêü ðáëìü ôï LSB åîÝñ÷åôáé áðü ôïí êáôá÷ùñçôÞ, åíþ ìå ôïí üãäïï åîÝñ÷åôáé êáé ôï MSB. ÄçëáäÞ ï Ê.Ï. Ý÷åé ëåéôïõñãÞóåé ùò ìå-
ôáôñïðÝáò äåäïìÝíùí óåéñéáêþí óå óåéñéáêÜ. ÅðåéäÞ äå, åðéðëÝïí, ôá äåäïìÝíá ìðïñïýí íá êáôá÷ùñçèïýí óôïí Ê.Ï. õðü ðáñÜë-
ëçëç ìïñöÞ ìÝóù ôçò åéóüäïõ Pr êÜèå öëéð-öëïð êáé êáôüðéí íá ëçöèïýí, ìå ôçí åöáñìïãÞ ùñïëïãéáêþí ðáëìþí, áðü ôçí Ýîïäï
QA óåéñéáêÜ, Ýðåôáé üôé ï Ê.Ï. ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß êáé ùò ìåôáôñïðÝáò ðáñáëëÞëùí äåäïìÝíùí óå óåéñéáêÜ. ÅîÜëëïõ, ôá
ðáñÜëëçëá äåäïìÝíá ðïõ êáôá÷ùñÞèçêáí óôïí Ê.Ï. ìÝóù Pr ìðïñïýí íá ëçöèïýí áðü ôéò åîüäïõò QD Ýùò QA ðÜëé õðü ðáñÜëëç-
ëç ìïñöÞ, ìåôÜ áðü ôïí åðéèõìçôü ÷ñüíï áðïèçêåýóåùò óôïí Ê.Ï. ¸ôóé ï Ê.Ï. ìå äéáèÝóéìï Pr ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò ìåôáôñï-
ðÝáò ðáñáëëÞëùí äåäïìÝíùí óå ðáñÜëëçëá.
Ðñüóèåôåò ðïëý ÷ñÞóéìåò åöáñìïãÝò ôïõ êáôá÷ùñçôÞ ïëéóèÞóåùò åßíáé êáé ïé áêüëïõèåò:
Äéáßñåóç äéÜ 2.
Óôïí êáôá÷ùñçôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 8.11(á) ìå ïëßóèçóç ôùí äåäïìÝíùí êáôÜ ìßá èÝóç äåîéÜ, ãéá 0 óôçí åßóïäü ôïõ, ðñïêýðôåé ç
íÝá êáôá÷ùñçìÝíç ëÝîç 0010.
Ï äõáäéêüò áõôüò áñéèìüò åßíáé ôï ìéóü ôïõ áñ÷éêÜ êáôá÷ùñçìÝíïõ 0101 ìå ëÜèïò 1/2 ôïõ äõáäéêïý óôïé÷åßïõ. Ðñïöáíþò,
áí ôï LSB Þôáí 0 áíôß 1, ôï óöÜëìá óôç äéáßñåóç èá Þôáí ìçäåíéêü. ¸ôóé ï Ê.Ï. ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò êýêëùìá äéáéñÝóåùò
äõáäéêïý áñéèìïý äéÜ 2.
Ðïëëáðëáóéáóìüò åðß 2.
Åßíáé öáíåñü üôé áí õðÞñ÷å ç äõíáôüôçôá ïëéóèÞóåùò ôçò êáôá÷ùñçìÝíçò ëÝîåùò 0101 óôïí Ê.Ï. ìßá èÝóç áñéóôåñÜ áíôß äå-
îéÜ, ï íÝïò êáôá÷ùñçìÝíïò áñéèìüò èá Þôáí 1010 ðïõ åßíáé ôï äéðëÜóéï ôïõ ðñïçãïýìåíïõ. ¸ôóé ðïëëáðëáóéáóìüò åðß 2 êáé äé-
áßñåóç äéÜ 2 äõáäéêþí áñéèìþí ãßíåôáé ðïëý áðëÜ ìå Ê.Ï., ðïõ Ý÷ïõí äõíáôüôçôá ïëéóèÞóåùò ôçò êáôá÷ùñçìÝíçò ëÝîåùò äåîéÜ
êáé áñéóôåñÜ. Ç äõíáôüôçôá áõôÞ åðéôõã÷Üíåôáé ìå ÷ñÞóç êáôÜëëçëçò ëïãéêÞò êáé óçìÜôùí åëÝã÷ïõ, ïé äå êáôá÷ùñçôÝò ðïõ ðñï-
êýðôïõí ôüôå ïíïìÜæïíôáé êáôá÷ùñçôÝò äåîéÜò êáé áñéóôåñÜò ïëéóèÞóåùò.
191
ÊáèõóôÝñçóç øçöéáêïý óÞìáôïò.
Ç åìöÜíéóç ôïõ LSB ôçò ëÝîåùò 0101 óôçí Ýîïäï QA, üôáí áõôÞ åéóÝñ÷åôáé óôïí
êáôá÷ùñçôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 8.11(á) óåéñéáêÜ, ãßíåôáé ìå ôïí ôÝôáñôï ùñïëïãéáêü ðáë-
ìü, ìðïñåß äå íá ëçöèåß ç ëÝîç áðü åêåß óåéñéáêÜ, áëëÜ êáèõóôåñçìÝíç ÷ñïíéêÜ.
¸ôóé ï Ê.Ï. ìðïñåß íá ÷ñçóéìåýóåé ùò êýêëùìá ÷ñïíéêÞò êáèõóôåñÞóåùò øçöéáêïý
óÞìáôïò, ç ïðïßá åîáñôÜôáé áðü ôïí áñéèìü ôùí âáèìßäùí ôïõ, äçëáäÞ ôùí öëéð-öëïð
óå áõôüí, êáé ôç óõ÷íüôçôá ôùí ùñïëïãéáêþí ðáëìþí.
8.12 ÖùôåéíÞ åðßäåéîç êáôáóôÜóåùí.

Ãéá ôçí åðßäåéîç êáôáóôÜóåùí óôá øçöéáêÜ êõêëþìáôá, ÷ñçóéìï-
ðïéïýíôáé åéäéêÜ óôïé÷åßá, üðùò ëáìðôÞñåò ÷áìçëïý ñåýìáôïò, ëõ÷íß-
åò Nixie, LED êáé õãñïß êñýóôáëëïé. Ìå ôá óôïé÷åßá áõôÜ Ý÷ïìå ôç äõ-
íáôüôçôá íá åëÝã÷ïìå ôçí êáíïíéêÞ ëåéôïõñãßá åíüò êõêëþìáôïò,
áíôéóôïé÷þíôáò ôç öùôïâïëßá Þ ìç åíüò ôÝôïéïõ óôïé÷åßïõ ìå ôçí ôéìÞ
ôïõ äõáäéêïý óôïé÷åßïõ, 1 Þ 0. Ó÷. 8.12á.
Ïé äßïäïé LED (âë. ðáñÜãñ. 2.9) Ý÷ïõí óÞìåñá åõñåßá äéÜäïóç êáé ÏäÞãçóç ìéáò LED áðü Ýíáí áíôé-
Ý÷ïõí ïõóéáóôéêÜ áíôéêáôáóôÞóåé ôïõò ëáìðôÞñåò ÷áìçëïý ñåýìáôïò. óôñïöÝá.
×ñÞóç ðïëëþí áðü áõôÝò óå óõíäõáóìïýò, üðùò êáé õãñïß êñýóôáëëïé
÷ñçóéìåýïõí ãéá ôçí åðßäåéîç áðïôåëÝóìáôïò ìåôñÞóåùí óôá øçöéáêÜ âïëôüìåôñá, óõ÷íüìåôñá êëð.
Óôï ó÷Þìá 8.12á äåéêíýåôáé ç óýíäåóç ìéáò LED ìåôáîý ôçò ðçãÞò óõíå÷ïýò ôÜóåùò, ð.÷. 5V êáé ôçò
åîüäïõ åíüò áíôéóôñïöÝá. ¸íáò áíôéóôÜôçò óõíäÝåôáé óå óåéñÜ ãéá ôïí ðåñéïñéóìü ôïõ ñåýìáôïò. Ãéá íá
öùôïâïëåß ç LED áðáéôåßôáé íá ðåñíÜ áðü áõôÞ ñåýìá ÷áñáêôçñéóôéêÞò ôéìÞò 15-20mA. Óôçí ðåñßðôùóç
áõôÞ, ç ôÜóç óôç äßïäï åßíáé 1,6V. ¸÷ïíôáò õðüøç üôé ç ôÜóç óôçí Ýîïäï ôïõ áíôéóôñïöÝá óôç óôÜèìç 0
åßíáé ìÝ÷ñé 0,4V, ãéá ôïí õðïëïãéóìü ôçò ôéìÞò ôçò áíôéóôÜóåùò R èá Ý÷ïìå
5 − 1,6 − 0,4
R= = 150Ω (8.15)
0,02
Ç äßïäïò öùôïâïëåß, üôáí ç åßóïäïò óôïí áíôéóôñïöÝá åßíáé óôç ëïãéêÞ óôÜèìç 1 êáé óôçí ðåñßðôùóç
áõôÞ ðñÝðåé ç Ýîïäïò ôïõ áíôéóôñïöÝá íá åðéôñÝðåé ôçí êáôáâýèéóç ôïõ ñåýìáôïò ôùí 15-20mA. Ìå 0
óôçí åßóïäï ôïõ áíôéóôñïöÝá ç Ýîïäüò ôïõ åßíáé óå óôÜèìç 1 êáé óõíåðþò äåí äéÝñ÷åôáé ñåýìá áðü ôçí
LED, ðïõ äåí öùôïâïëåß. ¸ôóé ç LED åðéäåéêíýåé ôçí êáôÜóôáóç óôçí åßóïäï ôïõ áíôéóôñïöÝá.
8.12.1 Åðßäåéîç äåêáäéêþí øçößùí ìå åðôÜ åõèýãñáììá ôìÞìáôá (Seven-Segment Display).
Ìå åðôÜ åõèýãñáììá ôìÞìáôá äéáôáãìÝíá íá ó÷çìáôßæïõí ôï øçößï 8, ó÷Þìá 8.12â(á), ðïõ åðéðëÝïí
ìðïñïýí íá öùôïâïëïýí åðéëåêôéêÜ, ìðïñïýìå íá åðéäåßîïìå üëá ôá äåêáäéêÜ øçößá. Ôï ßäéï áðïôÝëå-
óìá åðéôõã÷Üíïìå ìå åðôÜ äéüäïõò LED óôç èÝóç ôùí åõèõãñÜììùí ôìçìÜôùí. Ãéá ôçí åðßäåéîç åíüò äå-
êáäéêïý øçößïõ, ãéá ðáñÜäåéãìá ôïõ 2, ôá ôìÞìáôá a, b, g, e, d ðñÝðåé íá öùôïâïëïýí, ôá äå f êáé c íá ðá-
ñáìÝíïõí óêïôåéíÜ.
Ôï áíôßóôïé÷ï øçöéáêü óÞìá, åäþ ôï 0010, åöáñìüæåôáé óôçí åßóïäï åíüò åéäéêïý êõêëþìáôïò, ðïõ ëÝ-
ãåôáé áðïêùäéêïðïéçôÞò/ïäçãüò (âë. ðáñÜãñ. 8.8.4), ôï ïðïßï ïäçãåß ôï óôïé÷åßï åðéäåßîåùò (module) ôùí
7 åõèõãñÜììùí ôìçìÜôùí Þ ôï óýóôçìá ôùí 7 LED êáé óôÝëëåé êáôÜëëçëá óÞìáôá 0 Þ 1 óôï Üêñï ôïõ êÜ-
èå åõèýãñáììïõ ôìÞìáôïò Þ LED, ðïõ ðñÝðåé Þ äåí ðñÝðåé íá öùôïâïëåß.
ÕðÜñ÷ïõí äýï âáóéêÜ óôïé÷åßá 7 åõèõãñÜììùí ôìçìÜôùí Þ LED. Ôï êïéíÞò êáèüäïõ êáé ôï êïéíÞò
áíüäïõ. Óôï êïéíÞò êáèüäïõ üëåò ïé êÜèïäïé åßíáé ãåéùìÝíåò êáé ï áðïêùäéêïðïéçôÞò óôÝëíåé 1 (õøçëÞ
ôÜóç ð.÷. 5V) óôéò áíüäïõò ôùí ôìçìÜôùí ðïõ ðñÝðåé íá öùôïâïëïýí êáé 0 (∼0V) óôéò áíüäïõò ôùí
ôìçìÜôùí ðïõ äåí ðñÝðåé íá öùôïâïëïýí. Óôï ó÷Þìá 8.12â(â) äßíåôáé ï ðßíáêáò áëçèåßáò ãéá óôïé÷åßï
êïéíÞò êáèüäïõ.
Áíôßèåôá, áí ôï óôïé÷åßï åßíáé êïéíÞò áíüäïõ, üëåò ïé Üíïäïé ôùí åõèõãñÜììùí ôìçìÜôùí Þ LED åßíáé
óõíäåìÝíåò ìáæß óôá 5V. Ôüôå ï áðïêùäéêïðïéçôÞò óôÝëëåé 0 (∼0V) óôéò êáèüäïõò ôùí ôìçìÜôùí ðïõ ðñÝ-
ðåé íá öùôïâïëïýí êáé 1 (∼5V) óôéò êáèüäïõò ôùí ôìçìÜôùí ðïõ äåí ðñÝðåé íá öùôïâïëïýí. Óôï ó÷Þìá
8.12â(ã) äåéêíýåôáé ç öùôåéíÞ åðßäåéîç ôïõ áñéèìïý 2 ìå óôïé÷åßï êïéíÞò áíüäïõ.
192
ÄåêáäéêÞ Åßóïäïé ¸îïäïé

¸íäåéîç ABCD abcdefg
0 0 0 0 0 1111110
1 0 0 0 1 0110000
2 0 0 1 0 1101101
3 0 0 1 1 1111001
4 0 1 0 0 0110011
5 0 1 0 1 1011011
6 0 1 1 0 0011111
7 0 1 1 1 1110000
8 1 0 0 0 1111111
9 1 0 0 1 1110011
(â)
Ó÷. 812â.
(á) ÄéÜôáîç öùôåéíþí ãñáììþí ãéá ôçí åðßäåéîç
ôùí äåêáäéêþí øçößùí, (â) ðßíáêáò áëçèåßáò ãéá
óôïé÷åßï êïéíÞò êáèüäïõ êáé (ã) öùôåéíÞ åðßäåéîç
ôïõ øçößïõ 2 ìå óôïé÷åßï êïéíÞò áíüäïõ.
8.13 Öùôïôñáíæßóôïñ.
Ôï öùôïôñáíæßóôïñ åßíáé Ýíá npn (Þ pnp) ôñáíæßóôïñ, óôï ïðïßï ç åðáöÞ pn (Þ np) âÜóåùò-óõëëÝêôç
åßíáé ìßá öùôïåðáöÞ (öùôïäßïäïò). Ðáñüëïí üôé öùôïäßïäïò åßíáé äõíáôüí íá åßíáé êáé ç åðáöÞ åêðï-
ìðïý-âÜóåùò, åí ôïýôïéò ãéá ëüãïõò ìåãáëýôåñçò åõáéóèçóßáò ðñïôéìÜôáé ç ðñþôç ðåñßðôùóç.
Ç öõóéêÞ ëåéôïõñãßá ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ åßíáé üìïéá ìå åêåßíç ôïõ êïéíïý ôñáíæßóôïñ BJT, ìå ôç äé-
áöïñÜ, üôé ôï ñåýìá âÜóåùò åßíáé öùôïñåýìá, äçëáäÞ ïé öïñåßò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò äçìéïõñãïýíôáé áðü
ðñïóðßðôïõóá çëåêôñïìáãíçôéêÞ áêôéíïâïëßá. ÅÜí Éë åßíáé ôï öùôïñåýìá âÜóåùò, ôï ñåýìá óõëëÝêôç ãéá
óýíäåóç êïéíïý åêðïìðïý èá åßíáé:
I C = ( h FE + 1)I ë (8.16)
Ï áêñïäÝêôçò ôçò âÜóåùò åßôå ìÝíåé áíïéêôüò åßôå

ðïëþíåôáé êáôÜëëçëá. Óå ïðïéáäÞðïôå ðåñßðôùóç, ç
åðáöÞ âÜóåùò-óõëëÝêôç åßíáé ðïëùìÝíç áíÜóôñïöá.
Ôï ñåýìá óõëëÝêôç, üðùò öáßíåôáé áðü ôçí åîßóùóç
(8.16), åßíáé ðïëëáðëÜóéï ôïõ ñåýìáôïò âÜóåùò, ôï
ïðïßï ðñïêáëåßôáé áðü ôçí ðñïóðßðôïõóá áêôéíïâï-
ëßá.
Ç áðüêñéóç ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ, üðùò Üëëùóôå
áíáìÝíåôáé, äåí åßíáé ç áõôÞ óå üëá ôá ìÞêç êýìáôïò
ôçò ðñïóðßðôïõóáò áêôéíïâïëßáò. Óôï ó÷Þìá 8.13á
öáßíåôáé ç öáóìáôéêÞ áðüêñéóç åíüò öùôïôñáíæß-
óôïñ, ãéá ôï ïðïßï ðáñáôçñåßôáé ìÝãéóôï ôçò áðïêñß- Ó÷. 8.13á.
óåùò óôá 8000Å ðåñßðïõ. ÖáóìáôéêÞ áðüêñéóç ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ
ÅîÜëëïõ, óôï ó÷Þìá 8.13â äßíïíôáé ïé ÷áñáêôçñé- MRD300.
193
Ó÷. 8.13â.
×áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ MRD300.
óôéêÝò åîüäïõ ôïõ áõôïý öùôïôñáíæßóôïñ ìå ðáñÜìåôñï ôçí ðñïóðßðôïõóá áêôéíïâïëßá. Ç ìïñöÞ ôùí ÷á-
ñáêôçñéóôéêþí ôïýôùí åßíáé üìïéá ìå ôç ìïñöÞ áíôéóôïß÷ùí ÷áñáêôçñéóôéêþí åíüò BJT, üðïõ ðáñÜìåôñïò
åßíáé ôï ñåýìá ÉÂ.
ÖùôïíôÜñëéíãêôïí (Photodarlington) åßíáé æåýãïò åíüò öùôïôñáíæßóôïñ êáé åíüò êïéíïý ôñáíæßóôïñ
ðïõ Ý÷ïõí óõíäåèåß óå óýíäåóç ÍôÜñëéíãêôïí (Darlington), üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 8.13ã. Ìå ôïí
ôñüðï áõôü åðéôõã÷Üíåôáé áõîçìÝíç åíßó÷õóç ôïõ öùôïñåýìáôïò, ðïõ ðñïêáëåßôáé óôï öùôïôñáíæßóôïñ
áðü ôçí ðñüóðôùóç öùôüò óå áõôü.
Óôï ó÷Þìá 8.13ä äßíåôáé êýêëùìá åíéó÷ýóåùò ôçò åîüäïõ åíüò öùôïôñáíæßóôïñ. Ôï öïñôßï óõíäÝåôáé
ìåôáîý óõëëÝêôç ôïõ ôñáíæßóôïñ Q2 êáé ãçò, ç äå áíôßóôáóÞ ôïõ äåí ðñÝðåé íá åßíáé ìéêñüôåñç áðü 680Ù.
Ó÷. 8.13ä.
Ó÷. 8.13ã. Êýêëùìá åíéó÷ýóåùò ôçò åîüäïõ åíüò öùôï-
ÖùôïíôÜñëéíãêôïí. ôñáíæßóôïñ.
8.14 Ôï öùôï-FET.
Ôï öùôï-FET åßíáé Ýíá JFET êáôÜëëçëá êáôáóêåõáóìÝíï, þóôå ç åðéöÜíåéá ôçò åðáöÞò íá ìðïñåß íá
äÝ÷åôáé ðñüóðôùóç öùôüò. Ôï öùôïñåýìá ðïõ ðñïêýðôåé óôçí åðáöÞ ðýëçò-äéáýëïõ ìðïñåß íá ÷ñçóéìï-
ðïéçèåß ãéá íá ìåôáâÜëåé ôï ñåýìá ôïõ äéáýëïõ. ¸ôóé óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 8.14á ôï öùôïñåýìá Éö,
üôáí äéáññÝåé ôïí áíôéóôÜôç RG, ðñïêáëåß ðôþóç ôÜóåùò óå áõôüí, ç ïðïßá Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí áý-
îçóç ôïõ ñåýìáôïò ôïõ äéáýëïõ. Ç ôÜóç åîüäïõ Vo åßíáé áíÜëïãç ðñïò ôï ñåýìá ôïõ äéáýëïõ, ôï ïðïßï,
ãéá óôáèåñÞ öáóìáôéêÞ êáôáíïìÞ ôïõ öùôüò ðïõ ðñïóðßðôåé, ìðïñåß íá åßíáé áíÜëïãï ðñïò ôçí Ýíôáóç
ôçò ðñïóðßðôïõóáò áêôéíïâïëßáò.
Ôï öùôï-FET ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ãéá ôç ìÝôñçóç ôçò åíôÜóåùò öùôüò, ôçí áíß÷íåõóç öùôåéíÞò
áêôéíïâïëßáò Þ ôïõ êáôùöëßïõ åíôÜóåùò öùôüò êëð. Óôï ó÷Þìá 8.14â öáßíåôáé ôï êýêëùìá áðëïý öùôï-
ìÝôñïõ ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß Ýíá öùôï-FET.
194
Ó÷. 8.14á.
×ñÞóç ôïõ öùôï-FET ãéá ôç ìåôáôñïðÞ öùôåéíÞò Ó÷. 8.14â.
áêôéíïâïëßáò óå çëåêôñéêÞ ôÜóç Vï. Êýêëùìá áðëïý öùôïìÝôñïõ ìå öùôï-FET.
8.15 Ïðôïæåýêôåò Þ ïðôéêÜ óõíåæåõãìÝíïé áðïìïíùôÝò.
Ï ïðôïæåýêôçò, üðùò äßíåôáé äéáãñáììáôéêÜ óôï ó÷Þìá 8.15á, áðïôå-

ëåßôáé áðü ìßá öùôïåêðïìðü äßïäï êáé Ýíá öùôïôñáíæßóôïñ óõæåõãìÝíï
ïðôéêÜ ìå ôç äßïäï. Ç ïðôéêÞ óýæåõîç ôçò äéüäïõ ðñïò ôç âÜóç ôïõ öùôï-
ôñáíæßóôïñ ðñáãìáôïðïéåßôáé ìÝóù åíüò äéáöáíïýò ìÝóïõ óõæåýîåùò. Ç
âÜóç ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ ìðïñåß íá áöåèåß áíïéêôÞ Þ íá âñá÷õêõêëùèåß
ìå ôïí åêðïìðü. Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç ôï ñåýìá óõëëÝêôç åßíáé ðïëëÝò
åêáôïíôÜäåò öïñÝò ìåãáëýôåñï áðü ôï áíôßóôïé÷ï ñåýìá óôç äåýôåñç ðå-
ñßðôùóç, êáôÜ ôçí ïðïßá ôï ôñáíæßóôïñ ëåéôïõñãåß ùò öùôïäßïäïò.
Óôï ó÷Þìá 8.15â äßíåôáé ìéá ôÝôïéá åöáñìïãÞ, üðïõ ï öùôïæåýêôçò
÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôç ìåôáâßâáóç óÞìáôïò áðü ìßá åíéó÷õôéêÞ âáèìßäá óå
Üëëç, ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéåß äéáöïñåôéêÞ ðçãÞ ðïëþóåùò áðü ôçí ðñþôç.
Ç áðüóôáóç ìåôáîý ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ êáé ôçò öùôïåêðïìðïý äéü- Ó÷. 8.15á.
äïõ åßíáé ôÝôïéá, þóôå íá åðéôõã÷Üíåôáé üóï ôï äõíáôüí êáëýôåñç ìüíùóç Ïðôïæåýêôçò.
áíÜìåóá óôá äýï óôïé÷åßá, ÷ùñßò üìùò ç ïðôéêÞ óýæåõîç íá ðáýåé íá åßíáé
éêáíïðïéçôéêÞ. ÄçëáäÞ ÷ùñßò íá ðáýåé íá åßíáé áîéüðéóôï ôï óôïé÷åßï, üóïí áöïñÜ óôç ñïÞ ôçò ðëçñïöïñßáò áðü ôç äßïäï óôï
öùôïôñáíæßóôïñ.
Ãéá êáëýôåñç óýæåõîç ç ãåùìåôñßá ôçò êáôáóêåõÞò åßíáé ôÝôïéá, þóôå ç åðéöÜíåéá ôçò âÜóåùò ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ ðïõ åêôß-
èåôáé óôçí åêðåìðüìåíç áêôéíïâïëßá áðü ôç äßïäï íá åßíáé ìåãÜëç. Ðáñüëïí üìùò üôé Ýôóé âåëôéþíåôáé ç óýæåõîç, áõîÜíåôáé êáé
ç ÷ùñçôéêüôçôá ôçò åðáöÞò âÜóåùò-óõëëÝêôç, ìå áðïôÝëåóìá ôçí åëÜôôùóç ôçò ôá÷ýôçôáò áðïêñßóåùò ôïõ öùôïôñáíæßóôïñ.
Ó÷. 8.15â.
×ñÞóç ïðôïæåýêôç ãéá ôçí áðïìüíùóç äýï åíéó÷õôéêþí âáèìßäùí.
195
1. Íá êáôáóêåõáóèåß Ýíáò ðßíáêáò ôùí áñéèìþí 6. Íá ó÷åäéáóèåß Ýíá êýêëùìá óõãêñßóåùò 1 äõá-
ôïõ äõáäéêïý óõóôÞìáôïò ðïõ áíôéóôïé÷ïýí äéêïý øçößïõ, ðïõ íá óõãêñßíåé äýï äõáäéêÜ
óôïõò áñéèìïýò 0 Ýùò 15 ôïõ äåêáäéêïý óõóôÞ- øçößá Á êáé Â óôçí åßóïäü ôïõ. Ï óõãêñéôÞò Ý÷åé
ìáôïò êáé ôñåéò åîüäïõò Õ1, Õ2 êáé Õ3, ðïõ åßíáé êáíïíéêÜ
á) Íá ìåôáôñáðïýí ïé áêüëïõèïé áñéèìïß ôïõ óôç ëïãéêÞ óôÜèìç 0, åêôüò áí ðëçñïýíôáé ïé
äåêáäéêïý óõóôÞìáôïò óôïõò áíôßóôïé÷ïõò áêüëïõèåò óõíèÞêåò óôçí åßóïäï:
óôï äõáäéêü óýóôçìá: A > B → Y1 = 1
132 495 927
â) Íá ìåôáôñáðïýí ïé áêüëïõèïé áñéèìïß ôïõ A = B → Y2 = 1
äõáäéêïý óõóôÞìáôïò óôïõò áíôßóôïé÷ïõò A < B → Y3 = 1
óôï äåêáäéêü óýóôçìá: 7. Íá ó÷åäéáóèåß Ýíáò ìåôáôñïðÝáò êþäéêá ìå
10101011 11010010 áðïêùäéêïðïéçôÞ êáé ìÞôñá äéüäùí, ðïõ íá
(Áð.: 10000100, 111101111, 1110011111, 171, 210) ðñáãìáôïðïéåß ôïí áêüëïõèï ðßíáêá ìåôáôñï-
2. Íá äåé÷èïýí ïé áêüëïõèåò ó÷Ýóåéò ÷ñçóéìïðïéþ- ðÞò êþäéêá:
íôáò ôá èåùñÞìáôá ôçò Üëãåâñáò Boole: Åßóïäïé ¸îïäïé
×1 ×0 Õ3 Õ2 Õ1 Õ0
0 0 1 0 1 0
0 1 1 0 0 1
1 0 0 1 1 0
1 1 1 1 0 0
3. Íá ó÷åäéáóèåß Ýíá ëïãéêü êýêëùìá, ÷ñçóéìïðïé-

þíôáò ðýëåò NAND, ðïõ íá ðñáãìáôïðïéåß ôç
óõíÜñôçóç.
F = AB + D (B + C )
4. Ìåëåôþíôáò ôçí Ýîïäï Y ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ
ó÷Þìáôïò 8.16á íá ðñïóäéïñéóèåß ôï êýñéï ÷á-
ñáêôçñéóôéêü ôïõ êáé áð’ áõôü íá äïèåß êáôÜë-
ëçëç ïíïìáóßá óôï êýêëùìá.
(Áð.: êýêëùìá ðëåéïøçößáò)
Ó÷. 8.16á.
5. Ïé äõáäéêïß áñéèìïß Á1Á0 êáé Â1Â0 åöáñìüæï-

íôáé óôéò åéóüäïõò ôïõ êõêëþìáôïò ôïõ ó÷Þìá-
ôïò 8.16â. Íá äåé÷èåß üôé Õ=1 üôáí Á1Á0=Â1Â0.
Ó÷. 8.16â.
Exercisesmikra.qxd 24/9/2008 9:29 Page 196
ÅÑÃÁÓÔÇÑÉÁÊÅÓ ÁÓÊÇÓÅÉÓ
ÅéóáãùãÞ.
Ãéá ôçí êáôáíüçóç ôùí çëåêôñïíéêþí åßíáé åíôåëþò áðáñáßôçôç ç Üóêçóç ôùí öïéôçôþí óôï åñãáóôÞ-
ñéï. Ç äéäáóêáëßá ôïõ ìáèÞìáôïò áõôïý óõìðëçñþíåôáé ìå ôçí ðñáêôéêÞ åöáñìïãÞ, Ýôóé þóôå ï åêðáé-
äåõüìåíïò íá Ý÷åé ðëÞñç áíôßëçøç ôçò åìöáíßóåùò, ôïõ ìåãÝèïõò, ôïõ üãêïõ êáé ôïõ âÜñïõò ôùí çëåêôñï-
íéêþí óôïé÷åßùí ðïõ óðïõäÜæåé, êáèþò êáé ôùí éäéïôÞôùí ôïõò, üôáí ôá ÷ñçóéìïðïéåß óôçí ðñÜîç.
ÅîÜëëïõ, óôï åñãáóôÞñéï èá êáôáíïÞóåé êáé ôç ëåéôïõñãßá ôùí ïñãÜíùí, ðïõ èá ôïõ äþóïõí ôç äõíáôü-
ôçôá íá êÜíåé ôéò äéÜöïñåò ìåôñÞóåéò ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò êáëÞò ëåéôïõñãßáò ôùí çëåêôñïíéêþí êõêëùìÜ-
ôùí.
Óôï ìÝñïò áõôü ôïõ âéâëßïõ äéáôõðþíïíôáé ïêôþ ðåéñáìáôéêÝò áóêÞóåéò, ðïõ èá ðñÝðåé íá åêôåëÝóåé
ï åêðáéäåõüìåíïò óôï åñãáóôÞñéï. Åßíáé äéáôõðùìÝíåò ìå ôñüðï þóôå áõôüò íá äéåõêïëýíåôáé óôçí åêôÝ-
ëåóç ôçò áóêÞóåùò ÷ùñßò üìùò íá áðïêëåßåôáé ç áíÜãêç ãéá áõôåíÝñãåéÜ ôïõ. Ôï ôåëåõôáßï áíáöÝñåôáé
êõñßùò óôçí áðüêôçóç åõ÷Ýñåéáò ãéá õðïëïãéóìïýò êáé óôçí áíÜðôõîç êñéôéêÞò óêÝøåùò. Åßíáé áíÜãêç ï
åêðáéäåõüìåíïò, ðñéí åéóÝëèåé óôï åñãáóôÞñéï ãéá ôçí åêôÝëåóç ìéáò áóêÞóåùò, íá Ý÷åé ìåëåôÞóåé ôç ó÷å-
ôéêÞ èåùñßá áðü ôï ðñþôï ìÝñïò ôïõ âéâëßïõ êáé íá åßíáé åíÞìåñïò ôçò ëåéôïõñãßáò ôùí ïñãÜíùí ðïõ èá
÷ñçóéìïðïéÞóåé. Ãéá ôïõò ëüãïõò áõôïýò, óôï ôÝëïò ôïõ öýëëïõ ðïõ ðåñéãñÜöåé ôçí ðåéñáìáôéêÞ äéáäéêá-
óßá êÜèå áóêÞóåùò ðáñáôßèåíôáé ïé áñéèìïß óåëßäùí ôïõ âéâëßïõ ðïõ ðåñéãñÜöïõí ôç ó÷åôéêÞ èåùñßá.
ÅîÜëëïõ, óôçí áñ÷Þ ôïõ öýëëïõ ôçò áóêÞóåùò áíáöÝñïíôáé ôá çëåêôñïíéêÜ üñãáíá ðïõ åßíáé áðáñáßôç-
ôá ãéá ôéò ó÷åôéêÝò ìåôñÞóåéò. Ãéá ôç äéåõêüëõíóç ôïõ åêðáéäåõüìåíïõ óôï Ýñãï áõôü, êáèþò êáé ãéá ôçí
êáëýôåñç êáôáíüçóç ôïõ ôñüðïõ êáé ôçò áêñßâåéáò ôùí ëáìâáíïìÝíùí ìåôñÞóåùí, ðáñáèÝôïìå áìÝóùò
ðéï êÜôù óýíôïìç ðåñéãñáöÞ ôùí áðáéôïõìÝíùí ïñãÜíùí ãéá ôçí åêôÝëåóç ôùí áóêÞóåùí.
ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åêôåëÝóåùò ôçò áóêÞóåùò ï åêðáéäåõüìåíïò êáôáãñÜöåé ôéò åíäåßîåéò ôùí ïñãÜ-
íùí ìåôñÞóåùí, ôéò ôõ÷üí ðáñáôçñÞóåéò ôïõ åð’ áõôþí, êáèþò êáé ðéèáíÝò äéåõêñéíßóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôç ìÝ-
èïäï äéåîáãùãÞò êÜèå ìÝñïõò ôçò áóêÞóåùò. Áñãüôåñá, êáôÜ ôçí þñá ôçò ìåëÝôçò ôïõ êÜíåé ôïõò äéÜöï-
ñïõò õðïëïãéóìïýò ðïõ áðáéôåß ç Üóêçóç êáé êáôáãñÜöåé ôá óõìðåñÜóìáôÜ ôïõ. Ãéá üëá áõôÜ äéáôçñåß
óå êáëÞ êáôÜóôáóç Ýíá êáôÜëëçëï ôåôñÜäéï åñãáóôçñßïõ, ðïõ áðïóêïðåß âáóéêÜ óå ü,ôé êáé ôï Log book
ðïõ äéáôçñåß ï ðëïßáñ÷ïò êÜèå óêÜöïõò.
¼ñãáíá ìåôñÞóåùí.
Ôá áðáñáßôçôá üñãáíá ìåôñÞóåùí ãéá êÜèå Üóêçóç åðéëÝãïíôáé áðü ôïí áêüëïõèï êáôÜëïãï:
– ÐáëìïãñÜöïò.
– Çëåêôñïíéêü áíáëïãéêü âïëôüìåôñï (dc êáé ac).
– Øçöéáêü âïëôüìåôñï Þ ðïëýìåôñï.
– ÐçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò.
– ÃåííÞôñéá çìéôïíéêþí êáé ôåôñáãùíéêþí ðáëìþí ìåôáâëçôÞò óõ÷íüôçôáò.
Ôá êõêëþìáôá êáôáóêåõÜæïíôáé (óõíäåóìïëïãïýíôáé) ðÜíù óå åéäéêÝò ðëáêÝôåò (boards), ðïõ öÝñïõí
óåéñÝò áðü 5 âñá÷õêõêëùìÝíåò åóùôåñéêÜ ëåðôÝò ôñýðåò (superstrips). Ç äéÜìåôñïò êÜèå ôñýðáò åßíáé êá-
ôÜëëçëç, þóôå íá åöáñìüæåé êáëÜ ï êÜèå áêñïäÝêôçò ôïõ ÷ñçóéìïðïéïýìåíïõ çëåêôñïíéêïý óôïé÷åßïõ. Ïé
197
óõíäÝóåéò ôùí áêñïäåêôþí ôùí óôïé÷åßùí áõôþí, óýìöùíá ìå ôï äéÜãñáììá ôïõ êõêëþìáôïò, üðùò êáé ìå
ôá üñãáíá ìåôñÞóåùí, ãßíåôáé ìå ëåðôÜ êáëþäéá ôïõ ôýðïõ ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôç óýíäåóç ôùí ôç-
ëåöþíùí. Óå êÜèå èÝóç åñãáóßáò õðÜñ÷åé ìéá ôÝôïéá ðëáêÝôá ìáæß ìå ôïí áðáñáßôçôï áñéèìü êáëùäßùí
äéáöüñùí ìçêþí. Óôïõò åêðáéäåõüìåíïõò åðßóçò ðáñÝ÷ïíôáé ôá çëåêôñïíéêÜ óôïé÷åßá, ðïõ ìåëåôþíôáé
óôçí åêÜóôïôå Üóêçóç, êáèþò êáé ïé áíôéóôÜôåò, ôùí ïðïßùí ïé áíôéóôÜóåéò åßíáé êáôáãñáììÝíåò óôï áíôß-
óôïé÷ï äéÜãñáììá ôïõ êõêëþìáôïò ôçò õðü åêôÝëåóç áóêÞóåùò.
ÁÓÊÇÓÇ ÐÑÙÔÇ
ÐÁËÌÏÃÑÁÖÏÓ
ÃåíéêÜ.
Ï ðáëìïãñÜöïò áðïôåëåß Ýíá áðü ôá ÷ñçóéìüôåñá çëåêôñïíéêÜ üñãáíá. Êýñéá ÷ñÞóç ôïõ åßíáé ç ìå-
ôáôñïðÞ åíüò çëåêôñéêïý óÞìáôïò óå ïñáôü åßäùëï. Ðáñ’ üëá áõôÜ äåí áðïôåëåß áðëÜ Ýíá åíäåéêôéêü üñ-
ãáíï, áëëÜ, ìðïñïýìå ì’ áõôüí ôïí ôñüðï íá ìåôñÞóïìå ìå éêáíïðïéçôéêÞ áêñßâåéá ôá ìåãÝèç åíüò óÞìá-
ôïò, üðùò ð.÷. ôï ðëÜôïò, ôçí ðåñßïäï, ôç óõ÷íüôçôá, ôç äéáöïñÜ öÜóåùò áðü Üëëï óÞìá êáé Üëëá ÷áñá-
êôçñéóôéêÜ ôùí óçìÜôùí.
Âáóéêü óôïé÷åßï üëùí ôùí ðáëìïãñÜöùí åßíáé ï êáèïäéêüò óùëÞíáò C.R.T. (Cathode Ray Tube) (ó÷.
1á). Óå áõôüí, äÝóìç çëåêôñïíßùí åêðÝìðåôáé áðü èåñìáéíüìåíç êÜèïäï (1), åðéôá÷ýíåôáé (2,3), åóôéÜæå-
ôáé áðü óýóôçìá çëåêôñïíéêþí öáêþí (3) êáé ôåëéêÜ äéåñ÷üìåíç ìÝóá áðü äýï æåýãç ðëáêéäßùí ïñéæüíôé-
áò êáé êÜèåôçò áðïêëßóåùò (4) ðñïóðßðôåé óå öèïñßæïõóá ïèüíç (5), üðïõ êáé áöÞíåé óçìåéáêÞ êçëßäá
(ß÷íïò). ¸ôóé, êÜèå öïñÜ ç èÝóç ôçò êçëßäáò ðÜíù óôçí ïèüíç ìðïñåß íá áíáöÝñåôáé óå óýóôçìá êáñôå-
óéáíþí áîüíùí. Áí óôá ðëáêßäéá áðïêëßóåùò åöáñìüæïíôáé ìåôáâáëëüìåíåò ôÜóåéò, ôüôå, áíôß óçìåéáêïý
ß÷íïõò, ðÜíù óôçí ïèüíç èá åìöáíßæåôáé ìßá öùôåéíÞ ãñáììÞ.
Ó÷. 1á.
Êáèïäéêüò óùëÞíáò ðáëìïãñÜöùí.
á) Åíéó÷õôÞò êÜèåôçò áðïêëßóåùò.

Óôï ó÷Þìá 1â öáßíåôáé Ýíá áðëïðïéçìÝíï ó÷çìáôéêü äéÜãñáììá åíüò ðáëìïãñÜöïõ. ÅðåéäÞ ôï ìÝãå-
èïò ôïõ óÞìáôïò óôçí åßóïäï ôïõ ðáëìïãñÜöïõ åßíáé äõíáôüí íá åßíáé ìéêñüôåñï Þ ìåãáëýôåñï áõôïý ðïõ
áðáéôåßôáé ãéá ôçí áðåéêüíéóÞ ôïõ ðÜíù óôçí ïèüíç, ôï óÞìá äéÝñ÷åôáé ìÝóá áðü Ýíáí åîáóèåíçôÞ-åíé-
ó÷õôÞ, ïðüôå áõîïìåéþíåôáé êáôÜ âïýëçóç êáé ôåëéêÜ åöáñìüæåôáé óôá ðëáêßäéá, ðïõ ðñïêáëïýí ôçí êá-
ôáêüñõöç áðüêëéóç ôçò äÝóìçò. Ç åíßó÷õóç Þ åîáóèÝíçóç ôïõ óÞìáôïò êáèïñßæåôáé áðü ôïí åðéëïãÝá êÜèå-
198
Ó÷. 1â.
Ó÷çìáôéêü äéÜãñáììá ðáëìïãñÜöïõ.
ôçò áðïêëßóåùò, ðïõ åßíáé êáôÜëëçëá âáèìïëïãçìÝíïò, þóôå íá ãßíåôáé áíÜëïãá êáé ç âáèìïëüãçóç ôïõ
êáôáêüñõöïõ Üîïíá ôçò ïèüíçò óôï óýóôçìá ôùí êáñôåóéáíþí óõíôåôáãìÝíùí.
â) ÂÜóç ÷ñüíïõ (Time Base).
Ç ïñéæüíôéá áðüêëéóç ôçò äÝóìçò åðéôõã÷Üíåôáé ìå ôç âïÞèåéá ìéáò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò, ðïõ åöáñìüæå-
ôáé óôá ðëáêßäéá ïñéæüíôéáò áðïêëßóåùò. Ç ðñéïíùôÞ ôÜóç ðáñÜãåôáé åóùôåñéêÜ áðü ìéá ãåííÞôñéá ðñé-
ïíùôÞò ôÜóåùò. Ç ðåñßïäïò ôçò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò êáèïñßæåôáé áðü ôï êýêëùìá ôçò âÜóåùò ÷ñüíïõ ôïõ ðáë-
ìïãñÜöïõ.
Ç êõìáôïìïñöÞ ôçò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò áðåéêïíßæå-
ôáé óôï ó÷Þìá 1ã. ¼ôáí ç ôÜóç Ý÷åé ôçí åëÜ÷éóôç ôéìÞ
ôçò (Á), ôï ß÷íïò ôçò äÝóìçò âñßóêåôáé óôï Üêñï áñéóôå-
ñü ôìÞìá ôçò ïèüíçò, åíþ, üóï ç ðñéïíùôÞ ôÜóç áõîÜ-
íåôáé ãñáììéêÜ, ôï ß÷íïò ìåôáôïðßæåôáé ãñáììéêÜ (óå
ßóïõò ÷ñüíïõò, ßóá äéáóôÞìáôá), áðü áñéóôåñÜ ðñïò ôá
äåîéÜ. ¼ôáí ç ðñéïíùôÞ ôÜóç ëÜâåé ôç ìÝãéóôç ôéìÞ ôçò
(Â), ôüôå ôï ß÷íïò âñßóêåôáé óôï Üêñï äåîéü ôìÞìá ôçò
ïèüíçò. Óôç óõíÝ÷åéá ç äÝóìç åðáíÝñ÷åôáé óôéãìéáßá
(Ã) áñéóôåñÜ ÷ùñßò íá áöÞóåé ß÷íïò åðéóôñïöÞò, ãéáôß Ó÷. 1ã.
êáôÜ ôçí åðéóôñïöÞ ç äÝóìç äéáêüðôåôáé. Óôç èÝóç Ã ÊõìáôïìïñöÞ ðñéïíùôÞò ôÜóåùò.
êáèõóôåñåß ëßãï ìÝ÷ñéò üôïõ ôï êýêëùìá ôçò âÜóåùò
÷ñüíïõ äå÷èåß ôïí ðáëìü óêáíäáëéóìïý (ó÷. 1ä) ãéá íá åðáíáëçöèåß ç óÜñùóç. Ï ÷ñüíïò ìåôáâÜóåùò ôïõ
ß÷íïõò áðü ôï áñéóôåñü ôìÞìá ôçò ïèüíçò óôï äåîéü ïíïìÜæåôáé ÷ñüíïò óáñþóåùò êáé êáèïñßæåôáé áðü
ôçí ðåñßïäï Ô ôçò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò. Ï ÷ñüíïò áõôüò åðéëÝãåôáé ìå ôïí åðéëïãÝá âÜóåùò ÷ñüíïõ, ïðüôå
ç äÝóìç óáñþíåé ôçí ïèüíç ïñéæüíôéá ìå ôçí åðéèõìçôÞ ôá÷ýôçôá. Ì’ áõôüí ôïí ôñüðï åðéôõã÷Üíåôáé êáé
ç âáèìïëüãçóç ôïõ ïñéæüíôéïõ Üîïíá óå ìïíÜäåò ÷ñüíïõ.
Åßíáé ðñïöáíÝò ðùò, áí ç ðåñßïäïò Ô ôçò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò åßíáé ôÝóóåñåéò öïñÝò ìåãáëýôåñç áðü ôçí
ðåñßïäï ôïõ óÞìáôïò, ôüôå, ðÜíù óôçí ïèüíç, èá åìöáíéóèïýí ôÝóóåñåéò êýêëïé åíáëëáãÞò ôïõ óÞìáôïò.
ã) Óêáíäáëéóìüò (Triggering).
Ãéá íá ëÜâïìå ðÜíù óôçí ïèüíç ôïõ ðáëìïãñÜöïõ óôáèåñÞ åéêüíá êÜðïéïõ óÞìáôïò, ðñÝðåé ç ïñéæü-
íôéá óÜñùóç íá áñ÷ßæåé ðÜíôá áðü ôçí ßäéá óôÜèìç ôïõ óÞìáôïò, ãéá åðáíáëáìâáíüìåíïõò êýêëïõò óÞìá-
ôïò. Áõôü óçìáßíåé, üôé ç ó÷åäßáóç ôïõ óÞìáôïò ðñÝðåé íá áñ÷ßæåé áðü ôï ßäéï óçìåßï, äéáöïñåôéêÜ ôï óÞ-
ìá öáßíåôáé óáí íá êéíåßôáé óôçí ïèüíç. ÅðïìÝíùò, ç óôéãìÞ, ðïõ ç ðñéïíùôÞ ôÜóç áñ÷ßæåé íá åöáñìüæå-
ôáé, ðñÝðåé íá êáèïñßæåôáé áðü ôçí êõìáôïìïñöÞ ôïõ óÞìáôïò åéóüäïõ, þóôå íá åðéôõã÷Üíåôáé ï óõã÷ñï-
íéóìüò ìåôáîý ðñéïíùôÞò ôÜóåùò êáé óÞìáôïò åéóüäïõ. Ìðïñåß áêüìá, åêôüò áðü ôçí êõìáôïìïñöÞ åéóü-
199
äïõ, íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ìéá Üëëç êõìáôïìïñöÞ ùò êõìáôïìïñöÞ óõã÷ñïíéóìïý. ÁõôÞ ç êõìáôïìïñöÞ, ðïõ
ëÝãåôáé êõìáôïìïñöÞ óêáíäáëéóìïý, ðñÝðåé íá âñßóêåôáé õðï÷ñåùôéêÜ óå óôáèåñÞ ÷ñïíéêÞ ó÷Ýóç (óõã-
÷ñïíéóìü) ìå ôçí êõìáôïìïñöÞ åéóüäïõ.
¼ôáí ç êõìáôïìïñöÞ óêáíäáëéóìïý êáôÜ ôç èåôéêÞ Þ áñíçôéêÞ êëßóç ôçò ëÜâåé êÜðïéá ôéìÞ ôÜóåùò,
ðïõ êáèïñßæåôáé áðü ôçí åðéëåãìÝíç óôÜèìç óêáíäáëéóìïý [ó÷. 1ä (á)], ôüôå ôï êýêëùìá óêáíäáëéóìïý
ðáñÝ÷åé Ýíáí ðáëìü [ó÷. 1ä (â)], ðïõ äéåãåßñåé ôï êýêëùìá ôçò âÜóåùò ÷ñüíïõ êáé Ýôóé êáèïñßæåé ôç óôéã-
ìÞ åíÜñîåùò ôçò ðñéïíùôÞò ôÜóåùò [ó÷. 1ä (ã)].
ÅðåéäÞ, ôüóï ç êëßóç (èåôéêÞ + Þ áñíçôéêÞ –) üóï êáé ç óôÜèìç óêáíäáëéóìïý, åßíáé êáèïñéóìÝíåò áðü
ôïí åðéëïãÝá óêáíäáëéóìïý, ç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ åíÜñîåùò ÷áñÜîåùò ôïõ óÞìáôïò åßíáé êáèïñéóìÝíç êáé,
Ýôóé, åìöáíßæåôáé óôáèåñÞ åéêüíá ôïõ óÞìáôïò óôçí ïèüíç.
Ó÷. 1ä.
Óõã÷ñïíéóìüò óÞìáôïò åéóüäïõ ìå ôïí åóùôåñéêü ôáëáíôùôÞ ðñéïíùôÞò ôÜóåùò.
ÌÅÔÑÇÓÅÉÓ ÌÅ ÔÏÍ ÐÁËÌÏÃÑÁÖÏ

Áíôéêåßìåíï ôçò áóêÞóåùò.
– Ç ìåëÝôç ôùí âáóéêþí ëåéôïõñãéþí ôïõ ðáëìïãñÜöïõ, üðùò áðåéêüíéóç óçìÜôùí óõíáñôÞóåé ôïõ
÷ñüíïõ êáé áðåéêüíéóç óå Üîïíåò X-Y.
– Ï ðñïóäéïñéóìüò êáé ç ìÝôñçóç ÷áñáêôçñéóôéêþí ìåãåèþí ôùí óçìÜôùí, üðùò ðëÜôïò, óõ÷íüôçôá,
ðåñßïäïò óÞìáôïò êáé äéáöïñÜ öÜóåùò ìåôáîý äýï óçìÜôùí.
– Ï Ýëåã÷ïò áêñßâåéáò ôùí ìåôñÞóåùí.
Áðáéôïýìåíá üñãáíá êáé õëéêÜ.
– ÐáëìïãñÜöïò. – Øçöéáêü óõ÷íüìåôñï.
– ÃåííÞôñéá ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí. – ÁíôéóôÜôçò 1kÙ.
– Çëåêôñïíéêü áíáëïãéêü – ÁíôéóôÜôçò 10kÙ.
Þ øçöéáêü âïëôüìåôñï. – ÐõêíùôÞò 2,2nF.
Äéáäéêáóßá.
1. ÐñïêáôáñêôéêÜ.
1.1. Åîïéêåéùèåßôå ìå ôá äéÜöïñá ñõèìéóôéêÜ êïõìðéÜ ôïõ ðáëìïãñÜöïõ, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôéò óçìåé-
þóåéò, ðïõ óáò äßíïíôáé ãéá ôïí ôñüðï ëåéôïõñãßáò ôïõ.
1.2. ÔñïöïäïôÞóåôå ôçí åßóïäï Y1 ôïõ ðáëìïãñÜöïõ ìå çìéôïíéêü óÞìá 1kHz, áðü ãåííÞôñéá ÷áìçëþí
óõ÷íïôÞôùí êáé ðáñáôçñÞóåôå ðþò åðçñåÜæïõí ôçí áðåéêüíéóç ôïõ óÞìáôïò: á) Ï åðéëïãÝáò êá-
ôáêüñõöçò áðïêëßóåùò, â) ï åðéëïãÝáò âÜóåùò ÷ñüíïõ êáé ã) ïé åðéëïãåßò óêáíäáëéóìïý.
1.3. ÔñïöïäïôÞóåôå êáé ôá äýï êáíÜëéá ôïõ ðáëìïãñÜöïõ ìå ôï ßäéï óÞìá êáé ðáñáôçñÞóåôå ðþò åðç-
200
ñåÜæïõí ôçí áðåéêüíéóç ôùí óçìÜôùí: á) Ïé åðéëïãåßò êáôáêüñõöçò áðïêëßóåùò, â) ï åðéëïãÝáò
âÜóåùò ÷ñüíïõ êáé ã) ïé åðéëïãåßò óêáíäáëéóìïý.
1.4. Ìå ôá óÞìáôá ôïðïèåôçìÝíá, üðùò óôç äéáäéêáóßá 1.3, èÝóåôå ôïí åðéëïãÝá âÜóåùò ÷ñüíïõ óôç
èÝóç X-Y êáé ðñïóðáèÞóåôå íá ìåôáêéíÞóåôå ôçí åìöáíéæüìåíç åéêüíá óôï êÝíôñï ôçò ïèüíçò.
ÐáñáôçñÞóåôå ðþò åìöáíßæåôáé ç åéêüíá ãéá äéáöïñåôéêÝò èÝóåéò ôùí åðéëïãÝùí êáôáêüñõöçò
áðïêëßóåùò.
2. Áðåéêüíéóç óçìÜôùí óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
2.1. ÔñïöïäïôÞóåôå ôçí åßóïäï Y1 ôïõ ðáëìïãñÜöïõ ìå çìéôïíéêü óÞìá 1kHz áðü ôç ãåííÞôñéá ÷áìç-
ëþí óõ÷íïôÞôùí êáé ðñïóäéïñßóåôå ôï ðëÜôïò êáé ôçí åíåñãü ôéìÞ ôïõ óÞìáôïò. Óõãêñßíåôå ôéò ôé-
ìÝò ðïõ ìåôñÞóáôå ìå ôéò åíäåßîåéò «ðñüôõðïõ» âïëôïìÝôñïõ.
2.2. ÔïðïèåôÞóåôå ôç ãåííÞôñéá ðáñÜëëçëá ðñïò áíôéóôÜôç 1kÙ êáé áðåéêïíßóåôå óå êáôÜëëçëá âáè-
ìïëïãçìÝíïõò Üîïíåò ôçí êõìáôïìïñöÞ ôïõ ñåýìáôïò óôïí áíôéóôÜôç.
2.3. Âáèìïëïãßá êáé Ýëåã÷ïò áêñßâåéáò êÜèåôçò áðïêëßóåùò. ÔñïöïäïôÞóåôå ôçí åßóïäï Y1 ôïõ ðáë-
ìïãñÜöïõ ìå çìéôïíéêü óÞìá 1kHz áðü ôç ãåííÞôñéá ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí êáé ãéá ïñéóìÝíç èÝóç
ôïõ åðéëïãÝá åíéó÷õôÞ êÜèåôçò áðïêëßóåùò (volts/cm). ÌåôñÞóåôå ðÜíù óôçí ïèüíç ôçí êÜèåôç
áðüêëéóç ôçò äÝóìçò ãéá äéÜöïñåò ôéìÝò ôïõ ðëÜôïõò ôïõ óÞìáôïò, ìåôñþíôáò ôáõôü÷ñïíá ôçí ôÜ-
óç ìå Ýíá çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï. ×áñÜîåôå êáìðýëç âáèìïëïãßáò ãéá ôéò åîÞò èÝóåéò ôïõ åðéëï-
ãÝá (volts/cm):
Vrms Vp-p Xcm Vrms Vp-p Xcm
2.4. ÌåôñÞóåéò óõ÷íüôçôáò ìåôñþíôáò ôçí ðåñßïäï ôïõ óÞìáôïò. ÌåôñÞóåôå ôçí ïñéæüíôéá áðüóôáóç
ðÜíù óôçí ïèüíç, ðïõ áíôéóôïé÷åß óå ìßá ðåñßïäï ôïõ óÞìáôïò. Ôï ãéíüìåíï ôçò áðïêëßóåùò óå cm
åðß ôçí Ýíäåéîç ôçò âÜóåùò ÷ñüíïõ (time/cm) äßíåé ôçí ðåñßïäï ôïõ óÞìáôïò. Ôï áíôßóôñïöï ôçò
ðåñéüäïõ äßíåé ôç óõ÷íüôçôá ôïõ óÞìáôïò. ÌåôñÞóåôå óÞìáôá äéáöüñùí óõ÷íïôÞôùí.
2.5. ¸ëåã÷ïò áêñßâåéáò ïñéæüíôéáò áðïêëßóåùò. ÔñïöïäïôÞóåôå ôïí ðáëìïãñÜöï ìå çìéôïíéêü óÞìá
êáôÜëëçëçò ãíùóôÞò ðåñéüäïõ Ô, ôçí ïðïßá íá ìåôñÞóåôå ìå ôç âïÞèåéá øçöéáêïý óõ÷íïìÝôñïõ
(timer/counter) êáé ôïí ðáëìïãñÜöï. Èåùñþíôáò ôï óõ÷íüìåôñï ùò ðñüôõðï, óõãêñßíåôå ôéò ôéìÝò
êáé õðïëïãßóåôå ôï óöÜëìá ìåôñÞóåùò ÷ñüíïõ ìå ôïí ðáëìïãñÜöï. ÅðáíáëÜâåôå ìå óÞìá äéáöï-
ñåôéêÞò ðåñéüäïõ Ô êáé ìå äéáöïñåôéêÞ âÜóç ÷ñüíïõ.
Ô1 (Y1) X Time/cm Ô2 (Y2) ÓöÜëìá
á
â
ã
ä
2.6. ÌÝôñçóç äéáöïñÜò öÜóåùò. ÔñïöïäïôÞóåôå ôï ðáñå÷üìåíï äßêôõï RC (ó÷. 1å), ìå çìéôïíéêü óÞ-
ìá óõ÷íüôçôáò 5kHz. ÔñïöïäïôÞóåôå ôï êáíÜëé Y1 ìå ôï óÞìá ôçò ðçãÞò êáé ôï êáíÜëé Y2 ìå ôï
óÞìá áðü ôçí Ýîïäï ôïõ êõêëþìáôïò. ÈÝóåôå ôïí åðéëïãÝá âÜóåùò ÷ñüíïõ óå êáôÜëëçëç èÝóç,
þóôå íá åìöáíéóèïýí ðÜíù óôçí ïèüíç ïé äýï çìéôïíéêÝò êõìáôïìïñöÝò óõíáñôÞóåé ôïõ ÷ñüíïõ.
ÌåôñÞóåôå ôçí ïñéæüíôéá áðüêëéóç d äýï áíôéóôïß÷ùí êïñõöþí ôùí äýï êõìáôïìïñöþí êáé ôçí
áðüóôáóç D, ðïõ áíôéóôïé÷åß óå ìßá ðåñßïäï. Ç äéáöïñÜ öÜóåùò ö äßíåôáé áðü ôç ó÷Ýóç:
201
d
ϕ = 360o
D
Ó÷åäéÜóôå ôéò äýï êõìáôïìïñöÝò üðùò åìöáíßæïíôáé óôçí ïèüíç ôïõ C.R.O. Ðïéá áðü ôéò êõìáôïìïñ-
öÝò ðñïçãåßôáé êáé ãéáôß; ÅðáíáëÜâáôå ìå óÞìá óõ÷íüôçôáò 20kHz. ÄéáôçñÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ
ó÷Þìáôïò 1å ùò Ý÷åé ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôçò äéáäéêáóßáò 3.1.
ï
f d D ö=360 d/D
3. Áðåéêüíéóç óå Üîïíåò X-Y.

3.1. ÌÝôñçóç äéáöïñÜò öÜóåùò. ÔñïöïäïôÞóåôå ôï ðáñå÷üìåíï äßêôõï RC (ó÷. 1å), ìå çìéôïíéêü óÞ-
ìá óõ÷íüôçôáò 5kHz. Ìå ôïí åðéëïãÝá âÜóåùò ÷ñüíïõ óôç èÝóç X-Y, åöáñìüóåôå ôï áð’ åõèåßáò
áðü ôçí ðçãÞ óÞìá êáé ôï óÞìá åîüäïõ áðü ôï äßêôõï RC, áíôßóôïé÷á, óôéò åéóüäïõò X êáé Y ôïõ
ðáëìïãñÜöïõ. ÌåôñÞóåôå ôéò áðïóôÜóåéò Á êáé Â óôç ó÷çìáôéæüìåíç ðÜíù óôçí ïèüíç Ýëëåéøç
(ó÷. 1óô) êáé áêïëïýèùò õðïëïãßóåôå ôç äéáöïñÜ öÜóåùò áðü ôç ó÷Ýóç:
A
ö = sin -1
B
f Á Â ö=sin A/B
3.2. ÌÝôñçóç óõ÷íüôçôáò ìå ôá ó÷Þìáôá Lissajous. ÔñïöïäïôÞóåôå ôçí åßóïäï X ôïõ ðáëìïãñÜöïõ ìå
Üãíùóôï çìéôïíéêü óÞìá êáé ôçí åßóïäï Y ìå çìéôïíéêü óÞìá ìåôáâëçôÞò áëëÜ Üãíùóôçò óõ÷íüôç-
ôáò áðü ôç ãåííÞôñéá ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí. Ìå ôïí åðéëïãÝá time/cm óôç èÝóç X-Y ìåôáâÜëëåôå
ôç óõ÷íüôçôá ôïõ ãíùóôïý óÞìáôïò, ìÝ÷ñé íá ðáñïõóéáóèïýí ðÜíù óôçí ïèüíç óôáèåñÜ ó÷Þìáôá
Lissajous, ïðüôå ç Üãíùóôç óõ÷íüôçôá åßíáé ðïëëáðëÜóéï Þ õðïðïëëáðëÜóéï ôçò ãíùóôÞò óõ÷íüôç-
ôáò. ÅðáíáëÜâåôå ìå óÞìá äéáöïñåôéêÞò Üãíùóôçò óõ÷íüôçôáò. Óõãêñßíåôå ôçí áêñßâåéá ôùí äýï
ìåèüäùí ðïõ ðåñéãñÜöïíôáé óôéò äéáäéêáóßåò 2.4 êáé 3.2. Ó÷åäéÜóôå ôá ó÷Þìáôá Lissajous, ðïõ ëÜ-
âáôå.
Ó÷. 1å. Ó÷. 1óô.

202
ÁÓÊÇÓÇ ÄÅÕÔÅÑÇ
ÇÌÉÁÃÙÃÏÓ ÄÉÏÄÏÓ
Ç ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò çìéáãùãïý äéüäïõ.
– ÐáëìïãñÜöïò. – Çëåêôñïíéêü áíáëïãéêü Þ øçöéáêü âïëôüìåôñï.
– ÐçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. – Äßïäïò 1Í4148 Þ áíôßóôïé÷ç.
– ÃåííÞôñéá ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí. – ÁíôéóôÜôçò 1kÙ.
1. ÓõíäÝóôå ôï êýêëùìá üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï ó÷Þìá 2.

ÌåôñÞóåôå ôçí ôÜóç óôá Üêñá ôïõ áíôéóôÜôç ìå ôï çëå-
êôñïíéêü âïëôüìåôñï êáé áð’ áõôÞí õðïëïãßóåôå ôçí ôéìÞ
ôïõ ñåýìáôïò êáé ôçí ðôþóç ôÜóåùò óôç äßïäï. Áð’ áõôÝò
õðïëïãßóåôå ôçí êáôáíáëéóêüìåíç éó÷ý áðü ôç äßïäï.
2. ÁíáóôñÝøåôå ôçí ðïëéêüôçôá ôçò äéüäïõ (óõíäÝóåôå ôçí
áíÜóôñïöá) êáé åðáíáëÜâáôå ôç äéáäéêáóßá 1.
3. ÓõíäÝóåôå óôç èÝóç ôçò ðçãÞò ôùí 10V ðçãÞ åíáëëáóóü-
ìåíçò ôÜóåùò 5Vrms êáé óõ÷íüôçôáò 1kHz êáé óôç èÝóç ôïõ
âïëôïìÝôñïõ ôïõò áêñïäÝêôåò åéóüäïõ Y2 ôïõ ðáëìïãñÜ-
Ó÷. 2.
öïõ. Åðßóçò óõíäÝóåôå ôïõò áêñïäÝêôåò åéóüäïõ Y1 ôïõ
ðáëìïãñÜöïõ óôçí Ýîïäï ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò. Ðñïóï÷Þ: ïé áêñïäÝêôåò ãåéþóåùò ôùí åéóüäùí ôïõ
ðáëìïãñÜöïõ êáé ôçò ðçãÞò ôïõ óÞìáôïò ðñÝðåé íá åßíáé óõíäåäåìÝíïé óôïí êüìâï Ã ôïõ êõêëþìáôïò.
3.1. Ìå ôç äßïäï óõíäåäåìÝíç üðùò óôï ó÷Þìá 2 ó÷åäéÜóåôå ôéò êõìáôïìïñöÝò ôùí ôÜóåùí ôçò ðçãÞò
êáé ôïõ áíôéóôÜôç, üðùò åìöáíßæïíôáé óôçí ïèüíç ôïõ ðáëìïãñÜöïõ.
3.2. ÁíáóôñÝøåôå ôçí ðïëéêüôçôá ôçò äéüäïõ êáé åðáíáëÜâåôå ôç äéáäéêáóßá 3.1.
Âéâëéïãñáößá.
ÐáñÜãñáöïé 2.1, 2.2, 2.4, 2.11.
ÁÓÊÇÓÇ ÔÑÉÔÇ
NTC ÊÁÉ LDR

Ç ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò NTC êáé LDR.
– ÐçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. – ÁíôéóôÜôçò 1kÙ.
– Çëåêôñïíéêü áíáëïãéêü – NTC 5kÙ.
Þ øçöéáêü âïëôüìåôñï. – LDR.
203
1. Íá óõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3.

ÔñïöïäïôÞóåôå ìå óõíå÷Þ ôÜóç 12V êáé ìåôñÞóåôå ôçí
ôÜóç óôçí R ìå ôï çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï (áíáëïãéêü Þ
øçöéáêü). Õðïëïãßóåôå ôçí ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò êáé ôçí ôé-
ìÞ ôçò áíôéóôÜóåùò ôçò NTC.
ÊñáôÞóåôå ãéá ëßãï ìå ôï ÷Ýñé óáò ôçí NTC, ìÝ÷ñéò üôïõ
áðïêôÞóåé ôç èåñìïêñáóßá ôïõ óþìáôüò óáò (∼37ïC) êáé
åðáíáëÜâåôå ôç ìÝôñçóç êáé ôïõò ðñïçãïýìåíïõò õðïëï-
ãéóìïýò.
Õðïëïãßóåôå ôçí åðß ôïéò åêáôü ìåôáâïëÞ ôçò NTC êáé Ó÷. 3.
ôïõ ñåýìáôïò.
ÊáôáãñÜøåôå ôá óõìðåñÜóìáôÜ óáò êáé ðéèáíÝò åöáñìïãÝò ôçò NTC.
2. ÁíôéêáôáóôÞóåôå óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 3 ôçí NTC ìå ôçí LDR. Ìåôñþíôáò êáé ðÜëé ôçí ôÜóç óôçí
áíôßóôáóç R õðïëïãßóôå ôï ñåýìá êáèþò êáé ôçí áíôßóôáóç ôçò LDR.
ÓêåðÜóôå ðëÞñùò ìå ôï ÷Ýñé óáò ôçí LDR, þóôå íá ìç öùôßæåôáé êáé åðáíáëÜâåôå ôçí ßäéá ìÝôñçóç êáé
ôïõò õðïëïãéóìïýò üðùò êáé ðñïçãïõìÝíùò.
ÊáôáãñÜøåôå ôá óõìðåñÜóìáôÜ óáò êáèþò êáé ôçí ÜðïøÞ óáò ãéá ðéèáíÝò åöáñìïãÝò ôçò LDR.
ÐáñÜãñáöïé 1.9, 1.12.
ÁÓÊÇÓÇ ÔÅÔÁÑÔÇ
ÔÑÁÍÆÉÓÔÏÑ BJT
Ç ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò ôñáíæßóôïñ BJT.
– Çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï. – ÁíôéóôÜôçò 5kÙ.
– ÁíôéóôÜôçò 270kÙ. – Ôñáíæßóôïñ NPN BC547 Þ áíôßóôïé÷ï.
1. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4(á).

ÌåôñÞóåôå ôçí ôÜóç ìåôáîý ôïõ óõëëÝêôç êáé ôçò ãåéþóåùò ìå ôï çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï êáé óõãêñß-
íåôÝ ôçí ìå ôçí ôÜóç ôçò ðçãÞò ôñïöïäïóßáò. ÊáôáãñÜøåôå ôÞí, êáôÜ ôç ãíþìç óáò, ðåñéï÷Þ ôùí ÷áñá-
êôçñéóôéêþí ôïõ ôñáíæßóôïñ ðïõ áõôü ëåéôïõñãåß.
2. ÓõíäÝóôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4(â). ÌåôñÞóåôå åê íÝïõ ôçí ôÜóç ìåôáîý óõëëÝêôç êáé ãåéþóåùò
êáé óõãêñßíåôÝ ôçí ìå ôçí ôÜóç ôçò ðçãÞò ôñïöïäïóßáò. Åðßóçò ìåôñÞóåôå ôçí ôÜóç ìåôáîý âÜóåùò êáé
204
ãåéþóåùò. Áðü ôéò ìåôñÞóåéò áõôÝò, ôçí ôÜóç ôçò ðç-
ãÞò ôñïöïäïóßáò êáé ôéò áíôéóôÜóåéò ôùí 5kÙ êáé
1kÙ õðïëïãßóôå ôéò ôéìÝò ôùí ñåõìÜôùí IB (ñåýìá
âÜóåùò) êáé IC (ñåýìá óõëëÝêôç).
3. ÁíôéêáôáóôÞóåôå óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4(â)
ôçí áíôßóôáóç ôùí 5kÙ ìå Üëëç ôùí 270kÙ êáé åðá-
íáëÜâåôå ôéò ìåôñÞóåéò êáé ôïõò õðïëïãéóìïýò ôçò
ðñïçãïýìåíçò åñùôÞóåùò. Óõãêñßíåôå ôéò ôéìÝò ôïõ
ëüãïõ IC/IB óôéò äýï ðåñéðôþóåéò êáé áðïöáíèåßôå
ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõ ôñáíæß-
óôïñ ðïõ ëåéôïõñãåß áõôü óå êÜèå ìßá áðü ôéò äýï
ðåñéðôþóåéò.
4. ÐáñåìâÜëåôå ìßá áíôßóôáóç 1kÙ ìåôáîý åêðïìðïý Ó÷. 4.
êáé ãåéþóåùò óôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 4(â) ìå ôéò
ßäéåò ôéìÝò ôùí áíôéóôÜóåùí RB êáé RC ôçò ðñïçãïýìåíçò äéáäéêáóßáò (ôçò 3). ÌåôñÞóåôå ôéò ôÜóåéò
óôïõò 3 áêñïäÝêôåò ôïõ ôñáíæßóôïñ êáé áð’ áõôÝò êáé ôéò ôéìÝò ôùí áíôéóôÜóåùí åîåôÜóåôå áí éó÷ýåé ç
ó÷Ýóç
IC + I B + I E = 0
(Ôï ñåýìá IE èåùñåßôáé üôé Ý÷åé öïñÜ áðü ãåßùóç ðñïò ôïí åêðïìðü).
5. Áðü ôéò ðéï ðÜíù ìåôñÞóåéò êáé óôéò 4 äéáäéêáóßåò íá õðïëïãßóåôå ôéò áíôßóôïé÷åò êáôáíáëþóåéò éó÷ýïò
óôï ôñáíæßóôïñ êáé óõãêñßíåôÝ ôéò.
ÐáñÜãñáöïé 4.1, 4.6, 4.7.
ÁÓÊÇÓÇ ÐÅÌÐÔÇ
ÔÅËÅÓÔÉÊÏÓ ÅÍÉÓ×ÕÔÇÓ
Ç ÷ñçóéìïðïßçóç ôïõ Ôåëåóôéêïý Åíéó÷õôÞ (Ô.Å.) ãéá ôç ëÞøç áíáóôñÝöïõóáò êáé ìç áíáóôñÝöïõóáò
åíéó÷ýóåùò, áèñïßóåùò äýï ôÜóåùí êáèþò êáé ïëïêëçñþóåùò åíüò óÞìáôïò.
– ÔñéðëÞ ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. – Ôñåéò áíôéóôÜôåò 10kÙ.
– ÃåííÞôñéá ÷áìçëþí óõ÷íïôÞôùí. – ÁíôéóôÜôçò 1ÌÙ.
– ÐáëìïãñÜöïò. – ÐõêíùôÞò 10nF.
– Çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï. – Ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò LM741
– Êéâþôéï áíôéóôÜóåùí. Þ áíôßóôïé÷ïò.
ÐñïêáôáñêôéêÜ.
Óôçí ðåéñáìáôéêÞ äéáäéêáóßá èá ÷ñçóéìïðïéçèåß ïëïêëçñùìÝíï êýêëùìá Ô.Å. ôýðïõ 741 (êùäéêüò
áñéèìüò) ìå ôïõò áêñïäÝêôåò áñéèìçìÝíïõò (ó÷. 5á). ¸ôóé ïé ìå áñéèìïýò 2 êáé 3 áðïôåëïýí áíôßóôïé÷á
205
ôïõò áêñïäÝêôåò áíáóôñÝöïõóáò êáé ìç áíáóôñÝöïõóáò åéóüäïõ ôïõ Ô.Å. åíþ ç Ýîïäïò ëáìâÜíåôáé áðü
ôïí áêñïäÝêôç ìå áñéèìü 6. Óôïõò áêñïäÝêôåò 7 êáé 4 óõíäÝïíôáé áíôßóôïé÷á ïé ðçãÝò ôùí +15V êáé –15V.
Ïé ðçãÝò áõôÝò óõíäÝïíôáé ìåôáîý ôïõò óôïí Ô.Å. üðùò ðáñïõóéÜæïíôáé óôï ó÷Þìá 5â.
Ó÷. 5á. Ó÷. 5â.
1. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5ã.
Ó÷. 5ã.
ÓõíäÝóôå êáôÜëëçëá ôéò ðçãÝò ôùí +15V êáé –15V üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 5â êáé óôïõò áêñïäÝêôåò
ôïõ Ô.Å. üðùò äåéêíýåôáé óôï ó÷Þìá 5ã.
1.1. ÔñïöïäïôÞóåôå ôç ìç áíáóôñÝöïõóá åßóïäï (áñéèìüò 3) ôïõ Ô.Å. ìå çìéôïíéêÞ ôÜóç
Vs=100mV(rms) óôç óõ÷íüôçôá ôïõ 1kHz êáé ñõèìßóôå ôçí áíôßóôáóç R2 ãéá íá ëÜâåôå åíßó÷õóç
(ëüãïò ôçò ôÜóåùò åîüäïõ ðñïò ôçí ôÜóç åéóüäïõ) ßóç ðñïò +10. Äéáôçñþíôáò óôáèåñÞ ôçí ôÜóç
åéóüäïõ Vs ìåôáâÜëåôå ôç óõ÷íüôçôá ôïõ çìéôïíéêïý óÞìáôïò ìÝ÷ñéò üôïõ ç åíßó÷õóç ãßíåé 7,07.
Êáôá÷ùñÞóåôå ôá áðïôåëÝóìáôá ùò åîÞò:
R1= R2 (èåùñçôéêÞ)= R2 (ðåéñáìáôéêÞ)=

A= fc= Afc=
üðïõ fc åßíáé ç óõ÷íüôçôá óôçí ïðïßá ç ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåùò Á Ý÷åé ãßíåé 7,07 (3dB êÜôù áðü ôç ìÝ-
ãéóôç ôéìÞ ôïõ Á).
1.2. ÔñïðïðïéÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5ã áðïìáêñýíïíôáò ôçí áíôßóôáóç R1 êáé âñá÷õêõêëþ-
206
íïíôáò ôçí R2. ÅðáíáëÜâåôå ôç äéáäéêáóßá 1.1. Êáôá÷ùñÞóåôå ôá áðïôåëÝóìáôá ùò åîÞò:
A´= fć= A´fć=
üðïõ fć åßíáé ç óõ÷íüôçôá óôçí ïðïßá ç ôéìÞ ôçò åíéó÷ýóåùò åßíáé 7,07.
Óõãêñßíåôå ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí ìåôñÞóåùí óôéò äýï ðåñéðôþóåéò 1.1 êáé 1.2.
2. ×ùñßò íá áëëÜîåôå ôéò ôÜóåéò ôùí ðçãþí ðïëþóåùò óõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5ä.
Ó÷. 5ä.
ÅðáíáëÜâåôå ôç äéáäéêáóßá 1.1. Óôç óõíÝ÷åéá èÝôïíôáò ôçí R2=10kÙ êáé ìç áðïìáêñýíïíôáò ôçí R1
íá åðáíáëÜâåôå ôç äéáäéêáóßá 1.2. Êáôá÷ùñÞóåôå ôá áðïôåëÝóìáôá ùò åîÞò:
2.1.
A= fc= Afc=
2.2.
A´= fć= A´fć=
3. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5å êáé óõíäÝóåôå ôïí ðáëìïãñÜöï óôçí Ýîïäï ôïõ êõêëþ-
ìáôïò (DC coupling).
Ó÷. 5å.
Ñõèìßóôå ôï ðëÜôïò ôçò Vs óôá 2V, óôï 1kHz. ÌåôáâÜëåôå ôçí ôÜóç Å âáèìéáßá áðü 0 Ýùò 2V ðáñáêï-
ëïõèþíôáò óôçí ïèüíç ôïõ ðáëìïãñÜöïõ ôçí êõìáôïìïñöÞ ôçò ôÜóåùò Vï. Ó÷åäéÜóôå ôçí êõìáôïìïñ-
öÞ (óõíÜñôçóç ôïõ ÷ñüíïõ) üôáí Å=–2V, 0V êáé 2V. Ìðïñåßôå íá åîçãÞóåôå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ êõ-
êëþìáôïò;
207
4. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 5óô. Ìå ôçí Vs çìéôïíéêÞ ôÜóç ðëÜôïõò 2V, óôï 1kHz íá
ðáñáôçñÞóåôå ôéò êõìáôïìïñöÝò Vs êáé Vï óôçí ïèüíç ôïõ ðáëìïãñÜöïõ. Óôç óõíÝ÷åéá áëëÜîôå ôçí êõ-
ìáôïìïñöÞ ôçò Vs óå ôåôñáãùíéêïýò ðáëìïýò ôçò ßäéáò óõ÷íüôçôáò. Ó÷åäéÜóôå ôéò êõìáôïìïñöÝò ôçò ôÜ-
óåùò åéóüäïõ êáé ôçò ôÜóåùò åîüäïõ êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò. Ìðïñåßôå íá åîçãÞóåôå ôç óõìðåñéöï-
ñÜ ôïõ êõêëþìáôïò;
Ó÷. 5óô.
ÐáñÜãñáöïò 3.4.1.
ÁÓÊÇÓÇ ÅÊÔÇ
ÈÕÑÉÓÔÏÑ
Ç ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò åíüò èõñßóôïñ.
– Çëåêôñïíéêü øçöéáêü âïëôüìåôñï. – Èõñßóôïñ 2Í5061 Þ áíôßóôïé÷ï.
– ÁíôéóôÜôçò 1kÙ. Þ áíôßóôïé÷ï.
1. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 6.
Ó÷. 6.
208
ÓõíäÝóôå ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò 12V ìåôáîý ôùí áêñïäåêôþí Á êáé Â, ìå Á(–) êáé Â(+). Ìå ôï çëå-
êôñïíéêü øçöéáêü âïëôüìåôñï (dc) ìåôñÞóåôå ôçí ôÜóç óôçí áíôßóôáóç RL êáé áð’ áõôÞí õðïëïãßóôå
ôï ñåýìá ôïõ èõñßóôïñ.
2. ÁíáóôñÝøåôå ôçí ðïëéêüôçôá ôçò ðçãÞò óõíå÷ïýò ôÜóåùò 12V þóôå óôï Á íá óõíäÝåôáé ï èåôéêüò ðü-
ëïò ôçò ðçãÞò. ÌåôñÞóåôå ðÜëé ôçí ôÜóç óôçí áíôßóôáóç RL êáé áð’ áõôÞí õðïëïãßóôå ôï ñåýìá óôï èõ-
ñßóôïñ.
3. ÓõíäÝóôå óôéãìéáßá ôïí áêñïäÝêôç Ã ôïõ êõêëþìáôïò ìå ôïí áêñïäÝêôç (+) ôçò ðçãÞò ôùí 12V êáé ìå-
ôñÞóôå åê íÝïõ ôçí ôÜóç óôçí RL. Õðïëïãßóôå ðÜëé ôï ñåýìá êáé ôçí ôÜóç óôï èõñßóôïñ (ìåôáîý áíüäïõ
êáé êáèüäïõ) êáé áð’ áõôÜ ôçí éó÷ý ðïõ êáôáíáëßóêåôáé áðü ôï èõñßóôïñ.
ÁÓÊÇÓÇ ÅÂÄÏÌÇ
TRIAC (ÔÑÁÚÁÊ)
Ç ìåëÝôç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ triac.
– ÐçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. – Äýï áíôéóôÜôåò 1kÙ.
– Çëåêôñïíéêü øçöéáêü âïëôüìåôñï. – TRIAC MAC97Á8 Þ éóïäýíáìï.
1. ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 7.
Ó÷. 7.
ÓõíäÝóåôå ðçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò 12V ìåôáîý ôùí Á êáé Â ìå ôï (+) ôçò ðçãÞò óôïí áêñïäÝêôç Â êáé
ôï (–) óôïí áêñïäÝêôç Á. Ìå ôï çëåêôñïíéêü øçöéáêü âïëôüìåôñï ìåôñÞóåôå ôçí ôÜóç óôçí áíôßóôáóç
RL êáé áð’ áõôÞí õðïëïãßóåôå ôï ñåýìá óôï triac.
2. ÓõíäÝóåôå óôéãìéáßá ôïí áêñïäÝêôç Ã ìå ôï èåôéêü ðüëï ôçò ðçãÞò ôùí 12V êáé ìåôñÞóåôå ôçí ôÜóç óôçí
áíôßóôáóç RL. Áð’ áõôÞí õðïëïãßóôå ôï ñåýìá ôïõ triac êáé ôçí ôÜóç ìåôáîý ôùí óçìåßùí Ä êáé Á.
3. ÓõíäÝóåôå ôçí ðçãÞ ôùí 12V ìå ôïí áêñïäÝêôç Á óôï (+) êáé ôïí Â óôï (–) ôçò ðçãÞò. ÌåôñÞóåôå ôçí
ôÜóç óôçí áíôßóôáóç RL êáé áð’ áõôÞí õðïëïãßóåôå ôï ñåýìá ôïõ triac.
209
4. Âñá÷õêõêëþóåôå óôéãìéáßá ôïí áêñïäÝêôç Ã ìå ôï (–) ôçò ðçãÞò ôùí 12V êáé ìåôñÞóåôå åê íÝïõ ôçí ôÜ-
óç óôçí RL. Áð’ áõôÞí õðïëïãßóôå ôï ñåýìá ôïõ triac êáé ôçí ôÜóç ìåôáîý ôùí áêñïäåêôþí Á êáé Ä.
5. Ìå âÜóç ôéò ìåôñÞóåéò óôéò ðåñéðôþóåéò 2 êáé 4 õðïëïãßóôå ôçí éó÷ý ðïõ êáôáíáëßóêåé ôï triac êáé óõ-
ãêñßíåôå ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí õðïëïãéóìþí óáò.
ÁÓÊÇÓÇ ÏÃÄÏÇ
ÁÐËÁ ØÇÖÉÁÊÁ ÊÕÊËÙÌÁÔÁ

Ç ëåéôïõñãßá áðëïý øçöéáêïý êõêëþìáôïò.
– ÐçãÞ óõíå÷ïýò ôÜóåùò. – ÁíôéóôÜôçò 220Ù.
– Çëåêôñïíéêü âïëôüìåôñï. – LED.
– Äýï áíôéóôÜôåò 510Ù. – Ôñáíæßóôïñ NPN BC547.
ÓõíäåóìïëïãÞóåôå ôï êýêëùìá ôïõ ó÷Þìáôïò 8. ÓõíäÝóôå Ýíá çëåêôñïíéêü (áíáëïãéêü Þ øçöéáêü)
âïëôüìåôñï ìåôáîý ôïõ óçìåßïõ × (+) êáé ãåéþóåùò (–).
Ó÷. 8.
1. ÔñïöïäïôÞóåôå ìå óõíå÷Þ ôÜóç 5V ôï êýêëùìá (ôï – óôç ãåßùóç) üðùò öáßíåôáé óôï ó÷Þìá 8 êáé óç-
ìåéþóåôå ôçí Ýíäåéîç ôïõ âïëôïìÝôñïõ êáé ôçí êáôÜóôáóç ôçò LED (áíáììÝíç Þ óâçóôÞ).
2. Åíþóôå ôïí áêñïäÝêôç Ä ìå ôç ãåßùóç êáé óçìåéþóôå ôçí Ýíäåéîç ôïõ âïëôïìÝôñïõ êáé ôçí êáôÜóôáóç
ôçò LED.
3. ÁðïóõíäÝóôå ôïí áêñïäÝêôç Ä áðü ôç ãåßùóç êáé åíþóôå ôïí ìå ôïí áêñïäÝêôç (+) ôçò ðçãÞò ôùí 5V.
210
Óçìåéþóôå ðÜëé ôçí Ýíäåéîç ôïõ âïëôïìÝôñïõ êáé ôçí êáôÜóôáóç ôçò LED. Ôé óõìðÝñáóìá åîÜãåôå ãéá
ôç ëåéôïõñãßá ôïõ êõêëþìáôïò êáé ðïéá ïíïìáóßá èá ôïõ äßíáôå;
4. Åíþóôå (âñá÷õêõêëþóôå) ìüíéìá ôïõò áêñïäÝêôåò Â êáé Ã. Ðáñáôçñþíôáò êáé óçìåéþíïíôáò óõíå÷þò
ôçí Ýíäåéîç ôïõ âïëôïìÝôñïõ êáé ôçí êáôÜóôáóç ôçò LED óõìðëçñþóôå ôïí ðéï êÜôù ðßíáêá óõíäÝï-
íôáò ôïõò áêñïäÝêôåò Á Þ/êáé Ä ìå ôç ãåßùóç Þ ôïí áêñïäÝêôç (+) ôçò ðçãÞò ôùí 5V.
Á Ä ¸íäåéîç âïëôïìÝôñïõ ÊáôÜóôáóç LED
0V 0V
5V 0V
0V 5V
5V 5V
Ôé óõìðÝñáóìá åîÜãåôå ãéá ôç ëåéôïõñãßá ôïõ üëïõ êõêëþìáôïò êáé ðïéá ïíïìáóßá èá ôïõ äßíáôå;
ÐáñÜãñáöïò 8.4.
Bibliografia.qxd 24/9/2008 9:24 Page 216
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
1 ÄåëçãéÜííç È., ÇëåêôñïíéêÜ – Óôïé÷åßá Êõêëþìáôá, Ôüìïò Á, 1992.

2. ÄåëçãéÜííç È., ÇëåêôñïíéêÜ – ÁíáëïãéêÜ Êõêëþìáôá, Ôüìïò Â, 1993.
3. ÄåëçãéÜííç È., ÇëåêôñïíéêÜ – ØçöéáêÜ Êõêëþìáôá, Ôüìïò Ã, 1995.
4. ÓáöÜêá Á. Í., ÇëåêôñïíéêÜ Éó÷ýïò – Èõñßóôïñ, Ìåôáôñïðåßò, ÅöáñìïãÝò, ÏÅÄÂ, 1985.
5. Smith R. J., Electronics: Circuits and Devices, Wiley, 1973.
6. Beck A. H. W. & Ahmed H., An Introduction to Physical Electronics, Arnold, 1972.
7. Seymour J., Physical Electronics, Pitman, 1972.
8. Hemenway C. L., Henry R. W. & Caulton M., Physical Electronics, Wiley, 1967.
9. Olsen G. H., Electronics: A Course Book for Students, Butterworth, 1973.
10. Angelo E. J., Electronics: BJTs, FETs and Microcircuits, McGraw-Hill, 1969.
11. Ryder J. D., Electronic Fundamentals and Applications, Pitman, 1973.
12. Gray P. E. & Searle C. L., Electronic Principles: Physics, Models and Circuits, WIley, 1969.
13. SEEC, Vols 2,3,4,5, Wiley, 1964-66.
14. Gibbons J. F., Semiconductor Electronics, McGraw-Hill, 1969.
15. Millman J. & Halkias C., Electronic Devices and Circuits, McGraw-Hill, 1967.
16. Alley C. L. & Atwood K. W., Electronic Engineering, Wiley, 1973.
17. Schilling D. & Belove C., Electronic Circuits: Discrete and Integrated, McGraw-Hill, 1968.
18. Fitchen F. C., Transistor Circuit Analysis and Design, Van Nostrand, 1966.
19. Gosling, Townsend & Watson, Field Effect Electronics, Butterworth, 1971.
20. Cobbold R. S. C., Theory and Applications of Field-Effect Transistors, Wiley, 1970.
21. Bergersen T. B., Theory and Characteristics of the Unijunction Transistor, Motorola AN-293.
22. Fitchen F. C., Electronic Integrated Circuits and Systems, Van Nostrand, 1970.
23. Ambroziak A., Semiconductor Photoelectric Devices, Iliffe, 1968.
24. Dance J. B., Photoelectronic Devices, Iliffe, 1969.
25. Bliss J., Theory and Characteristics of Phototransistors, Motorola AN-440.
26. Kessler J., Focus on Photodetectors, Electronic Design, 1976, Vol. 24, No. 6, pp. 60-66.
27. Millman J. & Grabel A., Microelectronics, 2nd Edition, McGraw-Hill, 1987.
28. Tsividis Y. & Antognetti P. (editors), Design of MOS VLSI Circuits for Telecommunications, Prentice-
Hall, 1985.
29. Tsividis Y., Operation and Modeling of the MOS Transistor, McGraw-Hill, 1987.
30. Lander C. W., Power Electronics, 3rd Edition, McGraw-Hill, 1993.
31. Bradley D. A., Power Electronics, 2nd Edition, Chapman & Hall, 1995.
euretirio.qxd 24/9/2008 9:26 Page 211
ÅÕÑÅÔÇÑÉÏ
A áðïäÝêôåò, 8
áðïêáôáóôÜôçò óõíå÷ïýò, 42
Áãùãéìüôçôá, 4 áðüêñéóç óõ÷íüôçôáò, 59
çìéáãùãþí åéäéêÞ, 11 áðïêùäéêïðïéçôÝò, 178
ìåôÜëëùí, 5 áðïðëÝêôçò, 179
ìåôÜëëùí åéäéêÞ, 5 áñ÷Þ ôïõ Pauli, 1
áãùãéìüôçôáò çëåêôñüíéá, 6 áõîçôéêÞ áíôßóôáóç, 33
áêüëïõèïò ðçãÞò, 123
Üëãåâñá Boole, 170
èåùñÞìáôá, 172 B
áíÜäñáóç Þ áíáôñïöïäüôçóç, 64
áñíçôéêÞ, 64 Âáèìüò êõìáôþóåùò, 154
èåôéêÞ, 64 âáóéêÝò ðýëåò, 171
áíÜëõóç êáôÜ Fourier, 46
áíüñèùóç, 34
ìéóïý êýìáôïò ìå äßïäï, 35 Ã
ìéóïý êýìáôïò ìå èõñßóôïñ, 145
ðëÞñïõò êýìáôïò ìå äéüäïõò, 146 Ãñáììéêü êýêëùìá, 64
ðëÞñïõò êýìáôïò ìå èõñßóôïñ, 148 óôïé÷åßï, 64
ìå ãÝöõñá äéüäùí, 150 öÜóìá, 46
ìå ãÝöõñá èõñßóôïñ, 152 ãñáììéêüôçôá, 64
êõìÜôùóç, 154 ãùíßá åíáýóåùò, 145
âáèìüò êõìáôþóåùò, 154 ãùíßá öÜóåùò, 50
ðáñÜãïíôáò óôáèåñüôçôáò, 158
áíôéóôñïöÝáò, 17, 143, 159
áíôéóôñïöåßò ìå ÌÓÔÓ, 162 Ä
ôñéöáóéêïß ãÝöõñáò, 162
áíôéóôñïöÞ, 143, 158 ÄÝóìéá çëåêôñüíéá, 5
áðáñéèìçôÝò, 183 äÝóìéá öïñôßá, 8
áóýã÷ñïíïé äõáäéêïß, 184 äéáãùãéìüôçôá, 54, 63
áóýã÷ñïíïé äåêáäéêïß, 186 äéáãùãéìüôçôáò åíéó÷õôÞò, 54
óýã÷ñïíïé äõáäéêïß, 184 äéáíôéóôÜóåùò åíéó÷õôÞò, 55
óýã÷ñïíïé äåêáäéêïß, 186 äéÜ÷õóç öïñÝùí, 14
áìößäñïìïé, 187 äéá÷ýóåùò ìÞêïò, 16
áöáéñåôéêïß, 187 äéÝãåñóç áôüìïõ, 2
ðñïóèåôéêïß, 187 äßèõñï, 50
áðáãïñåõìÝíç æþíç Þ ðåñéï÷Þ, 4 ìïíüðëåõñï, 51, 52
212
äßïäïò éäáíéêÞ, 19 ìå áíÜóôñïöç ðüëùóç, 22
ðñáãìáôéêÞ, 19 ìå ïñèÞ ðüëùóç, 23
éó÷ýïò, 131 ùìéêÞ, 27
åëåýèåñçò äéåëåýóåùò, 144 åðéêÜëõøç, 158
ìåôáâÜóåùò, 144 åðéêáëýøåùò ðåñßïäïò, 158
Zener, 26, 38 åõèåßá öüñôïõ, 31
Schottky, 20, 27, 28 åõêéíçóßá çëåêôñïíßùí, 5, 11
varactor, varicap, 26 ïðþí, 11
äéðëáóéáóôÞò áíïñèùìÝíçò ôÜóåùò, 37 åýñïò æþíçò, 58
äüôçò, 8 åöáñìïãÝò çìéáãùãþí éó÷ýïò, 164
äõáäéêü óýóôçìá áñéèìþí, 167 çëåêôñïíéêþí éó÷ýïò óôá ðëïßá, 165
DC Chopper, 160
decibel, 56
Æ
Å Æåýãç Darlington, 137

æþíåò åíÝñãåéáò, 3
ÅéäéêÞ áãùãéìüôçôá, 5 æþíç åíéó÷õïìÝíùí óõ÷íïôÞôùí, 58
çìéáãùãïý, 11 æþíç áãùãéìüôçôáò, 3
ìåôÜëëïõ, 5 óèÝíïõò, 3
åêðïìðïý áêüëïõèïò, 115
åìðÝäçóç åéóüäïõ, 50
Ç
åîüäïõ, 51
åíäïãåíåßò çìéáãùãïß, 7 Çëåêôñüíéá áãùãéìüôçôáò, 6
åíäïäéáìüñöùóç, 58 çìéáãùãïß, 4
åíåñãåéáêÝò óôÜèìåò, 2 åíäïãåíåßò, 7
åíåñãåéáêü ÷Üóìá, 4, 28 åîùãåíåßò, 7
åíåñãüò ðåñéï÷Þ, 76 çìéáãùãüò äßïäïò, 20, 25
åíßó÷õóç, 50, 56, 58, 74 çìéðñïóèåôÞò, 176
ñåýìáôïò, 57 çìéôïíéêü ñåýìá, 49
ôÜóåùò, 57 óÞìá, 47, 49
åíéó÷õôÞò éäáíéêüò, 51 ôÜóç, 49
ñåýìáôïò, 52
ôÜóåùò, 51
åíéó÷õôÞò ðñáãìáôéêüò, 52 È
ôÜóåùò, 52 ÈåñìéêÞ êáôáâüèñá, 139, 140
åíéó÷õôÞò äéáãùãéìüôçôáò, 54 èåñìéêÞ áíôßóôáóç, 139
äéáíôéóôÜóåùò, 55 èåñìéêÞ áðüêëéóç, 88, 139
åíéó÷õôÞò áêïõóôéêþí óõ÷íïôÞôùí, 59 èåñìéêÞ óôáèåñÜ ÷ñüíïõ, 140
åðéëïãÞò Þ RF, 59 èåñìßóôïñ, 11, 87
åõñåßáò ðåñéï÷Þò, 59 èåþñçìá õðåñèÝóåùò, 64
óõíå÷ïýò óõæåýîåùò, 58 èåþñçìá Norton, 65
åîáóèÝíçóç, 56 èåþñçìá Thévenin, 65
åîáóèåíçôÞò, 58 èüñõâïò, 58
åîïìÜëõíóç, 154 èõñßóôïñ, 131, 132
åîùãåíåßò çìéáãùãïß, 7 êïéíü èõñßóôïñ, 132
åðáíáóýíäåóç, 7 öõóéêÞ ëåéôïõñãßá, 133
åðáöÞ pn, 20 GTO, 131, 134
áíïñèþíïõóá, 27 TRIAC, 133
213
É Í
Éóïäýíáìï çìéáãùãïý äéüäïõ, 25 Norton èåþñçìá, 65
ôñáíæßóôïñ ìå ê.å., 103, 104
Ï
Ê
ÏëéóèÞóåùò ôá÷ýôçôá, 5, 10
ÊáôÜññåõóç åðáöÞò pn, 22 ïëïêëçñùìÝíá êõêëþìáôá, 46
Êáôá÷ùñçôÝò ïëéóèÞóåùò, 189 ïëïêëçñùìÝíïé åíéó÷õôÝò, 60
êáôþöëé ôÜóåùò, 25, 93 ïìïéïðïëéêüò äåóìüò, 2
êÝñäïò åíéó÷õôÞ, 58 ïðÞ, 6
êüñïõ ðåñéï÷Þ, 76, 90, 93 ïðôïæåýêôçò, 193
êñõóôáëëïäßïäïò, 20 ïñèÞ ðüëùóç, 19
êõêëïìåôáôñïðåßò, 163
ôñáðåæïåéäåßò, 163
êýêëùìá ðñïóèÝóåùò, 175
Ð
êõìÜôùóç, 154
ÐáñÜãïíôáò, 70
êùäéêïðïéçôÝò, 177
ìåôáöïñÜò, 70, 72
óôáèåñüôçôáò, 158
Ë ðáñáìüñöùóç, 58
ìç ãñáììéêüôçôáò, 59
Ëïãáñéèìéêüò åíéó÷õôÞò, 58 ðëÜôïõò, 59
ëïãéêÞ áñíçôéêÞ, 169 öÜóåùò, 59
èåôéêÞ, 169 ðáñÜóôáóç áñéèìïý, 169
ðáñÜëëçëç, 169
óåéñéáêÞ, 169
Ì ðåñéïñéóôÞò, 40, 41
ðåñéï÷Þ áðïêïðÞò, 76
ÌåôÜâáóç, 143 ðåñéï÷Þ áñáéþóåùò, 20, 22
ðåñéï÷Þ êüñïõ, 76, 90, 93
÷ñüíïò, 143
ðåñßóóåéá öïñÝùí, 14
ìåôáôñïðåßò, 143
ðëÞñçò ðñïóèåôÞò, 176
çëåêôñéêïý ñåýìáôïò, 143
ðïëëáðëáóéáóìüò áíïñèùìÝíçò ôÜóåùò, 37
ôÜóåùò, 143
ðïëõðëÝêôçò, 179
ôáîéíüìçóç, 143
ðõêíùôÞò äéáññïÞò, 86
çìéåëåã÷üìåíïé, 144
óõæåýîåùò, 86
ìç åëåã÷üìåíïé, 144
ðýëåò, 167
ðëÞñùò åëåã÷üìåíïé, 144
AND, OR, NOT, 171
ôñéþí öÜóåùí, 156
NAND, NOR, 171, 174
ìå åîáíáãêáóìÝíç ìåôÜâáóç, 159
Exclusive-OR, -NOR, 174
ìå öõóéêÞ ìåôÜâáóç, 144
÷ùñßò ìåôÜâáóç, 143
óõíå÷ïýò ôÜóåùò óå óõíå÷Þ (ÌÓÔÓ), 160 Ñ
áöáéñåôéêüò, 160
ðñïóèåôéêüò, 160 Ñåýìá äéáññïÞò, 71
ìåôáôñïðåßò êùäßêùí, 179 äéá÷ýóåùò, 14
ìÞêïò äéá÷ýóåùò, 16 êüñïõ, 22
ìïíüðëåõñï äßèõñï, 51, 52 ñõèìüò ãåíÝóåùò, 7
ìïíùôÝò, 4 åðáíáóõíäÝóåùò, 7
214
Ó ëåéôïõñãßáò, 79
óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò Sâ, 79
ÓÞìáôá, 46 óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò SV, 79
óõíôåëåóôÞò óôáèåñüôçôáò SI, 80
çìéôïíéêÜ, 47, 49
åíéó÷õôÞò ìå êïéíÞ âÜóç, 73, 110, 119
äéáêñéôïý ÷ñüíïõ, 46
åíéó÷õôÞò ìå êïéíü óõëëÝêôç, 113, 119
óõíå÷ïýò ÷ñüíïõ, 46
èåñìéêÞ áðüêëéóç, 88, 139
óçìåßï çñåìßáò (ëåéôïõñãßáò) äéüäïõ, 32 óýíäåóç ìå êïéíÞ âÜóç, 73, 119
ôñáíæßóôïñ, 77 ÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ, 73
óèÝíïò, 1 ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ, 74
óôáèåñïðïßçóç ôÜóåùò, 38 ôñáíæßóôïñ åðéäñÜóåùò ðåäßïõ FET, 69
óôáèåñïðïéçôÞò ôÜóåùò, 38 FET åðáöÞò (JFET), 89
óôÜèìç Fermi, 4 áõôïðüëùóç, 95
óôéâÜäá, 1 äéáãùãéìüôçôá, 91
óõãêÝíôñùóç ðåñßóóåéáò, 15 åõèåßá ðïëþóåùò, 95
óõíáñôÞóåéò äéåãÝñóåùò, 47 ôÜóç öñáãÞò, 89, 90
óõíÜñôçóç ìïíáäéáßáò âáèìßäáò, 47 öñáãìÝíïò äßáõëïò, 89
÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ
óõóôÞìáôá áäéÜêïðçò ðáñï÷Þò ôÜóåùò, 165
ìåôáöïñÜò, 91
óõ÷íüôçôá áðïêïðÞò, 58
FET ìïíùìÝíçò ðýëçò (MOST), 92
ðñïóáõîÞóåùò Þ ðõêíþóåùò, 92
áñáéþóåùò Þ äéáêåíþóåùò, 92
Ô ëåéôïõñãßá, 92
óôñþìá áíôéóôñïöÞò, 93
ÔÜóç åðáöÞò, 21 ÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ
ôá÷ýôçôá ïëéóèÞóåùò, 5, 10 ìåôáöïñÜò, 93, 94
ôåëåóôéêüò åíéó÷õôÞò, 46, 60 ðüëùóç, 98
äéáãùãéìüôçôáò, 46, 60, 63 åíéó÷õôÝò ìå FET, 119, 121
ôñáíæßóôïñ äéðïëéêü, 50, 69 åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðçãÞò, 121, 127
áðüäïóç åêðïìðïý, 70, 71 åíéó÷õôÞò êïéíïý
óõëëÝêôç, 70, 72 áðáãùãïý, 123, 128
ðáñÜãïíôáò ìåôáöïñÜò, 70, 72 åíéó÷õôÞò êïéíÞò ðýëçò, 125, 128
äïìÞ, ëåéôïõñãßá, 69 éóïäýíáìï ôïõ JFET, 119
äéáìüñöùóç åýñïõò âÜóåùò, 72 áêüëïõèïò ðçãÞò, 123
öáéíüìåíï Early, 73 ôñáíæßóôïñ äéðïëéêü, 50
äéÜôñçóç, 73 éó÷ýïò, 135, 136
åêôéìÞóåéò, 88 ìïíùìÝíçò ðýëçò, 138
åíéó÷õôÞò ìå êïéíü åêðïìðü, 74, 105, 118 MOST éó÷ýïò, 137
åíßó÷õóç éó÷ýïò, 107
ôÜóåùò, 106 Õ
áíôßóôáóç åéóüäïõ, 107
áíôßóôáóç åîüäïõ, 108
Õâñéäéêü éóïäýíáìï ôïõ ôñáíæßóôïñ, 103, 104
õâñéäéêü éóïäýíáìï, 103, 104
õâñéäéêü-ð éóïäýíáìï, 105
õâñéäéêÝò ðáñÜìåôñïé, 103
õâñéäéêÝò ðáñÜìåôñïé ôïõ ôñáíæßóôïñ, 103
õâñéäéêü-ð éóïäýíáìï, 105
óýíäåóç ìå êïéíü åêðïìðü, 74, 118
÷áñáêôçñéóôéêÝò åéóüäïõ, 76
÷áñáêôçñéóôéêÝò åîüäïõ, 76
Ö
åõèåßá öüñôïõ, 77, 86
óçìåßï ëåéôïõñãßáò Þ çñåìßáò, 77 Öáéíüìåíï êáôáéãéóìïý öïñÝùí, 26
óôáèåñïðïßçóç óçìåßïõ ìåôáâÜóåùò, 158
ëåéôïõñãßáò, 80, 86 ÷éïíïóôéâÜäáò, 26
óôáèåñüôçôá óçìåßïõ Zener, 26
215
öÜóìá, 46
ãñáììéêü, 46
óõíå÷Ýò, 46
öëéð-öëïð, 180
ëáôò, 180
ôýðïõ-D, 182
ôýðïõ-D ëáôò, 182
ôýðïõ-JK, 182
ôýðïõ-RS, 181
ôýðïõ-Ô, 181
öëïéïß, 1
öïñåßò ìåéïíüôçôáò, 9
ðëåéïíüôçôáò, 9
öïñôßï ÷þñïõ, 20
öñáãìüò äõíáìéêïý, 5, 21
öùôïáãùãïß, 16
öùôïáãùãéìüôçôá, 16
öùôïäßïäïé, 30
p-i-n, 30
öùôïåêðïìðïß äßïäïé, 28, 29
öùôïôñáíæßóôïñ, 192
öùôï-FÅÔ, 193
×
×áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò, 40
÷ñüíïò æùÞò öïñÝùí ìåéïíüôçôáò, 15
Ø
ØáëéäéóôÞò, 40, 41
øçöéáêüò óõãêñéôÞò, 177
øýîç çìéáãùãþí éó÷ýïò, 138

EKAEKN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

EKAEKN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EKAEKN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

proteselides.

qxd 24/9/2008 9:47 Page 1

ÐÑÏËÏÃÏÓ ÉÄÑÕÌÁÔÏÓ ÅÕÃÅÍÉÄÏÕ

Ï ÅõãÝíéïò Åõãåíßäçò, éäñõôÞò êáé ÷ïñçãüò ôïõ «Éäñýìáôïò Åõãåíßäïõ», ðñïåß-

Ìå ôçí õð. áñ. 1168Â´ /14.6.99 õðïõñãéêÞ áðüöáóç ôï Õðïõñãåßï

ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÅÊÄÏÓÅÙÍ ÉÄÑÕÌÁÔÏÓ ÅÕÃÅÍÉÄÏÕ

Åéäéêüò Åðéóôçìïíéêüò Óýìâïõëïò ãéá ôï âéâëßï “ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÁ” Êþóôáò

Ç óçìåñéíÞ ÇëåêôñïíéêÞ ùò åðéóôÞìç Ý÷åé äýï éäéáßôåñá ÷áñáêôçñéóôé-

áöïìïßùóç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ áðü ôï óðïõäáóôÞ, åíþ ðáñáôßèåíôáé óôï ôÝ-

Ç óýã÷ñïíç ôå÷íïëïãßá ÷ñçóéìïðïéåß ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ ôá ëåãüìåíá çìéáãùãÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá

Áíôßèåôá, ãéá ôçí Üíïäï åíüò çëåêôñïíßïõ áðü ôçí åíåñãåéáêÞ

üðïõ e åßíáé ôï öïñôßï ôïõ çëåêôñïíßïõ.

ïðüôå êáé ç óõãêÝíôñùóç npo ôùí çëåêôñïíßùí èá åßíáé:

êáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá áõôïý ãñÜöåôáé ùò:

èá ïöåßëåôáé äå ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ óôéò ïðÝò.

äçëáäÞ áõôÞ èá ïöåßëåôáé áðïêëåéóôéêÜ ó÷åäüí óôá çëåêôñüíéá

Ôüôå ç åéäéêÞ áíôßóôáóç ôïõ çìéáãùãïý èá åßíáé:

â) Ãéá ôï áðáéôïýìåíï ìÞêïò ôçò ñÜâäïõ Ý÷ïìå:

á) Ç åéäéêÞ áíôßóôáóç ôïõ çìéáãùãïý ðñïêýðôåé áðü ôç ó÷Ýóç

êáé ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá åßíáé:

Ìå áíôéêáôÜóôáóç ôçò ó÷Ýóåùò (Ð.2) óôç ó÷Ýóç (Ð.1) ðñïêýðôåé:

Ç ëýóç ôïõ ôñéùíýìïõ åßíáé:

Áðü ôç ó÷Ýóç (Ð.2) ðáßñíïìå ôüôå

á) Áðü ôç ó÷Ýóç (1.13) Ý÷ïìå:

ÅðåéäÞ ND>NA ï åîùãåíÞò çìéáãùãüò èá åßíáé ôýðïõ-n.

Ç ëýóç ôïõ ôñéùíýìïõ åßíáé:

â) Ç åéäéêÞ áãùãéìüôçôá åßíáé:

Ôüôå ôï ìÞêïò ôïõ öéëì èá åßíáé:

1.10 ÄéÜ÷õóç öïñÝùí óå çìéáãùãïýò.

1.13 ÁóêÞóåéò. á) Áí ç ñÜâäïò áðïôåëåßôáé áðü êáèáñü Ge, íá

2.1 ÉäáíéêÞ äßïäïò.

2.3 Ç åðáöÞ pn.

üðïõ å åßíáé ç áðüëõôç äéçëåêôñéêÞ óôáèåñÜ ôïõ õëéêïý.

2.4 ÅöáñìïãÞ ôÜóåùò óôçí åðáöÞ pn.

2.4.2 Ç åðáöÞ pn ìå ïñèÞ ðüëùóç.

2.6 Äßïäïò Zener.

2.7 ÙìéêÞ åðáöÞ ìåôÜëëïõ-çìéáãùãïý.

2.9 Öùôïåêðïìðïß äßïäïé (LED).

Ó÷. 2.10á. Ó÷. 2.10â.

2.11 Åõèåßá öüñôïõ óôï óõíå÷Ýò ñåýìá – Óçìåßï ëåéôïõñãßáò.

2.12 Ëåéôïõñãßá ôçò äéüäïõ ìå ìéêñÜ óÞìáôá.

Áò èåùñÞóïìå ôþñá ôç äßïäï óõíäåäåìÝíç óôï êý-

ðïõ óå èåñìïêñáóßá ðåñéâÜëëïíôïò áðëïðïéåßôáé óôçí

ìå ôçí ôéìÞ ôïõ I óå Á.

2.13 ÅöáñìïãÝò ôçò äéüäïõ.

Ç åíåñãüò ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò âñßóêåôáé ßóç ìå:

Áíôéêáèéóôþíôáò óôçí åîßóùóç (2.13) âñßóêïìå:

Êõêëþìáôá ðïë­ëá­ðëá­óé­á­óìïý­áíïñ­èù­ìÝ­íçò­ôÜ­óå­ùò âñßóêïõí åöáñìïãÞ ùò ðçãÝò óõíå÷ïýò ôÜóåùò ìå

Ó÷. 2.15á. Ó÷. 2.15â.

á) Âñßóêïìå ðñþôá ôï ìÝãéóôï åðéôñåðüìåíï ñåýìá Izmax óôç äßïäï

ÈÝôïíôáò Åi=14V (ðïõ áíôéóôïé÷åß óôï ìåãáëýôåñï ñåýìá) ðáßñíïìå

â) Ãéá íá Ý÷ïìå óôáèåñïðïßçóç ðñÝðåé:

Ôüôå, ìå Iz=0 èá Ý÷ïìå Iïë=IL ïðüôå:

¼ôáí õs>–4V ç äßïäïò èá Üãåé êáé èá Ý÷ïìå:

ïðüôå Ó÷. 2.17ä.

¸ôóé ç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìåôáöïñÜò õï~õs èá åßíáé áõôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò 2.17å.

Ó÷. 2.17å. Ó÷. 2.17óô.

2.18 ÁðïêáôÜóôáóç óõíå÷ïýò óõíéóôþóáò óÞìáôïò.

2.19 ¢ëëåò åöáñìïãÝò äéüäùí.

Êõêëþìáôá ðïëëáðëáóéáóìïýáíïñèùìÝíçòôÜóåùò âñßóêïõí åöáñìïãÞ ùò ðçãÝò óõíå÷ïýò ôÜóåùò ìå

2. Óôïõò 25ïC ôï ñåýìá ICBO ôïõ ôñáíæßóôïñ ôïõ

5. Ãéá ôï ôñáíæßóôïñ ôïõ åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò

7. Ãéá ôï ôñáíæßóôïñ óôïí åíéó÷õôÞ ôïõ ó÷Þìáôïò

9. Íá ðñïóäéïñßóåôå ôï óçìåßï çñåìßáò ôïõ JFET