nr 01

magazyn ludzi konstruktywnych

Zakładamy
uprawę konopi
Własny Piec
rakietowy
crowdfunding | Ogrodowa partyzantka | tynki gliniane | sojusz miasta i wsi
cze
bądź
ść!
/dobrze
zorga-
nizowaną/
zmianą
autor: paweł sroczyński
Pojawienie się tego magazynu
w przestrzeni wirtualnej to
symptom bardzo szerokiego
frontu zmian, które dotykają
dzisiaj wielu obszarów ludz-
kiej organizacji życia. Ponad
7 lat temu, kiedy powstawały
zręby organizacji, jaką jest
dzisiaj Cohabitat, nie zdawa-
liśmy sobie sprawy z istnienia
tego trendu, a tym bardziej
z głębokości jego oddziały-
wania. Upowszechnianie
wiedzy o technikach
budowania domów
z materiałów naturalnych
doprowadziło szybko
do odkrycia bardzo licznej
grupy różnorodnych osób,
która pragnie ją imple-
mentować. Spotykaliśmy się
dwukrotnie na festiwalu Co-
habitat Gathering w Łodzi
w 2011 i 2012 roku, gdzie stało
się oczywiste, że chodzi o dużo
więcej. W niespełna 3 lata
środowisko to urosło z liczby
kilkuset do kilkudziesięciu
tysięcy osób. Poszerzył się też
znacznie zakres świadomych
poszukiwań. Dzisiaj już
wiemy, że nie chodzi tylko
o naturalny dom, ale również
o zdrową żywność, ekonomię
w ludzkim wymiarze,
suwerenność energetyczną,
otwartość w dzieleniu się
innowacjami, efektywną
wpółpracę, demokratyzację
produkcji dóbr materialnych…
i wiele innych. Rozwój interne-
towych sieci oraz środków pro-
dukcji dały nam dzisiaj szansę
uczynienia wielkiego ewolu-
cyjnego skoku z przetrwalni-
kowej postaci bezkrytycznych
konsumentów do w pełni
rozwiniętej formy wytwórców
potrzebnych nam w życiu
wartości. Powstają m.in.
pierwsze Fab-Laby gdzie
możliwe staje się produko-
wanie przedmiotów,
centra edukacji demokraty-
cznej, partnerstwa między
miastem i wsią (RWSy), które
owocują zdrową żywnością
i lokalnym przepływem
kapitału, modele ekonomii
witajcie 3
współpracy gdzie każdy może
wnieść do rynkowego obrotu
wartości, którymi dysponuje
oraz kultura open-source hard-
ware, demokratyzująca dostęp
do istotnych technologicznych
innowacji. To wszystko składa
się niezwykłą bioróżnoro-
dność mozaiki zmian, które
w krótkim czasie zmienią nasz
świat nie do poznania. Dobrą
wiadomością jest fakt, że są
to transformacje wrażliwe na
potrzeby nie tylko ludzi, ale
również całego ekosystemu
i że dawno przekroczony już
został próg odwracalności tego
procesu. Kto nie wierzy niech
odwiedzi odbywający się pod
hasłem „age of communities”
festiwal Ouishare w Paryżu,
gdzie zjeżdżają się innowa-
torzy z całego świata.
Magazyn wyTwórcy powstaje
w autentycznym, oddolnie
inicjowanym procesie. Ludzie
tworzący to pismo to Ci, którzy
mają odwagę brać sprawy
w swoje ręce i będą oni nie
tylko relacjonować te fascy-
nujące zjawiska, ale również
aktywnie je kreować. Oddaje-
my w ręce czytelników pier-
wszy kawałek dużej układanki.
spis treści
00. OD REDAKCJI
2-5 O WYTWÓRCACH
weronika siwiec
wizja i nadzór graficzny nad
numerem, koordynacja
pochłonęło mnie budownictwo
naturalne, jestem współautorką
projektu budujemy dom, a całe
lato spędziłam z cudownymi
ludźmi na budowie w ramach
programu build and play.
agata Kaźmierczak
redaktorka numeru, korekta,
koordynacja
Eksperymentuję z cohousingiem,
ekowioskami i naturalnym
rytmem. MarzĘ o zbilansowanym
rozwoju w „duchu ruchu”,
którego podstawą jest
kooperatyzm i szacunek do
przyrody.
Kasia Breczko
skład, łamanie,
ilustracje, koordynacja
Marzy mi się praca ze wspaniałymi
ludźmi na rzecz dobrych idei.
DANIEL STAŃCZYK
skład, łamanie, redakcja
Zajęcia przy komputerze
odreagowuję z młotkiem i cęgami.

6-7 POLECAMY
72-73 Promo

poznaj
96-97 OD WYDAWCY

01. WYTWÓRCZOŚĆ 05. rozmowa

10-19 SAMI ROBIMY PIEC RAKIETOWY 52-57 WYTWÓRNIA MAKER’ÓW ekipę
wytwórców
CZĘŚĆ 1 88-95 jacek gałązka
20-25 Odświeżony Ul
PAWEŁ SROCZYŃSKI
pomysłodawca, team building, Daga Ponikiewska
Kasia Modlińska wybór tekstów skład, łamanie, ilustracje
korekta Chcę żyć w społeczeństwie, które JESTEM TU, BO WIERZĘ, ŻE
Lubi wspierać ważne inicjatywy. daje każdemu pełne możliwości PARTYCYPACYJNA ZMIANA
Pomaga nie tylko w Cohabitacie wzrastania dzięki otwartej SPOŁECZNA, JEST MOŻLIWA, DZIĘKI
ale również Fab Lab Łódź. wiedzy i technologii. TAKIM INICJATYWOM JAK COHABITAT.

02. EKONOMIA 06. ROLNICTWO

28-37 ROLNICTWO WSPIERANE PRZEZ 60-71 SAMI ZAKŁADAMY
SPOŁECZNOŚĆ. SOJUSZ MIASTA UPRAWĘ KONOPI
Z WSIĄ

Agnieszka „Mizuu” Gorońska

03. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 07. OGRODNICTWO Tomasz Niemiec
Korekta tekstów, redakcja
Mała, pedantyczna wredota,
Iga wojtkowiak
Korekta tekstów, redakcja
skład, łamanie, redakcja która chce całe życie przejść na Naturalny rytm, minimalizm, Ada Rybka
38-39 CROWD FUNDING. 76-87 MIEJSKIE OGRODNICTWO Studiowałem wzornictwo na ustach z epitafium z nagrobka medytacja, joga, weganizm, skład, łamanie
OD PRAKTYKI DO TEORII W KAŻDEJ SKALI wrocławskiej ASP, interesują mnie Hilberta: „Musimy wiedzieć, wolontariat, wolność, flow. Daję przedmiotom drugie życie.
CZęść 1 procesy i idee zachodzące na linii dowiemy się.” („Wir mussen wissen, Wszystko to wpakowane do Zapraszam do zabawy
człowiek – przedmiot. wir werden wissen.”) realnego życia rodzinnego. Da się. w ratowanie świata.

04. SAMI ROBIMY

42-51 SAMI ROBIMY TYNK GLINIANY

Bartek Bartosiński
obróbka zdjęć
Lubię, jak coś powstaje grupowo,
wierzę w efekt synergii, zajmuję się
sztukami wizualnymi i designem.
Agata Holcer
Ilustracje
Szukam, poznaję, cieszę się, próbuję
ulepszyć otaczający mnie świat.
bartek bębenista
skład, łamanie
Studiuję na Łódzkim ASP
Wzornictwo. Projektuję myśl
życia, która wykreuje nowe
wartości.
Renata milanowska
skład, łamanie
Lubię robić coś z niczego, staram
się, aby mój świat był eko.
co się dzieje
6 artykuł dział co się dzieje polecamy 7

zoe campus
autonomiczne
polecamy warsztaty, spotkania, książki mikro-miasteczko habitat
edukacyjne Cohabitat startup kit
Cohabitat rozpoczyna tej jesieni przygotowania do Jest już dostępna pełna
projektu Zoe-Campus. Będzie to permakulturowa wersja publikacji Habitat
farma przystosowana do prowadzenia działań StartUP KIT przy której
edukacyjnych i badawczych z m.in. aulą wykładową, tworzeniu brało udział
warsztatem fabrykacji i prototypowania (farm-lab), ponad 30 osób. W jednym
zapleczem noclegowym i dużą kuchnią. Kampus ma miejscu zebraliśmy
być dostępny dla aktywnej społeczności Cohabitat wiodących aktywistów
przez większość dni w roku. Budowa kampusu z obszaru architektury
prowadzona będzie w systemie „Build&Play” i budownictwa naturalnego,
stworzonym przez Organica i Cohabitat cohousingu i autonomii
w 2014 r. Oznacza to, że przez cały okres trwania energetycznej. W sumie
budowy realizowane będą pracowarsztaty, ponad 120 stron w języku
badające prototypowy proces profesjonalnego polskim. Załącznikiem jest
wznoszenia nowoczesnych, eksperymentalnych zestaw kilku projektów
budynków, maszyn lub ekosystemów z pomocą open-hardware – turbiny
osób nie będącymi profesjonalistami. Jednym wiatrowej, zgazowarki,
z najważniejszych punktów tego programu jest dwóch domów, silnika
realna zmiana w przepisach prawa budowlanego stirlinga, które wkrótce
w Polsce. We współpracy z OSBN Ogólnopolskim dołączą do całości
Stowarzyszeniem Budownictwa Naturalnego opracowania.
chcemy doprowadzić do wykonania pełnych Do pobrania tutaj:
aprobat technicznych wraz z normą stosowania http://bitly.com/AutonomiaDIY
techniki strawbale. Pozwoli to na projektowanie http://bitly.com/ProjektyOpen
build & play również budynków użyteczności publicznej, tj.
szkół, przedszkoli, hoteli i urzędów w materiałach

Podręcznik budowania z gliny Gernot Minke

BIBLIOTEKA DESIGN / BUILD

Budowanie z gliny jest znowu aktualne:

Dążenia do budowania domów z poszanowa-

Od początku lata prowadzimy z przedsiębiorstwem

niem środowiska oraz chęć posiadania zdrowe-
go mieszkania doprowadziły do rozważań nad

naturalnych.
powrotem do tego używanego i sprawdzonego
przez tysiące lat materiału.

W dniu dzisiejszym budowanie z wykorzystaniem

gliny wraca do łask, prowokując jednocześnie
wykonawców do udoskonalania tej technolo-
gii budownictwa.

Organica program praktyk z budowania

W tej książce, będącej podręcznikiem i jedno-

Szczegóły opisane zostaną w artykule w jednym

cześnie poradnikiem, pokazano różnorodne
możliwości stosowania materiału budowlane-
go jakim jest glina oraz przedstawiono specy-

Podręcznik
ficzne dla niej właściwości i parametry fizyczne.
Informacje te pochodzą z gruntownych badań
laboratoryjnych oraz praktyki budowlanej z wie-
lu stron świata.

naturalnego Build&Play. Pojęcie to oznacza sytuację,

Zestawienie różnorodnych danych i wyników
badań oraz praktyki uzupełniają opisy oraz

z następnych wydań magazynu wyTwórcy.

zdjęcia obiektów zbudowanych z gliny jak rów-
nież doświadczenia zdobyte przez autora pod-
czas planowania i realizacji wielu budynków
powstałych na całym świecie.

Dzięki tej książce:

w której uczestnik przyjeżdża na budowę uczyć się

budowania ze
• Poznasz właściwości oraz zastosowanie gliny
lekkiej, glinobitki, cegieł glinianych

Gernot Minke
• Dowiesz się o specyfice użycia gliny i pochod-
nych materiałów jako konstrukcji, wypełnie-
nia i wykończenia ścian, do budowy podłóg,
stropów, dachów, pieców
• Poznasz parametry i sprawdzone receptury
Benjamin Krick
mieszanek tynków, naturalnych impregna-

i praktykować, jest jednak zatrudniony w zespole

tów, tradycyjne sposoby poprawy właściwo-

Podręcznik
ści gliny oraz bezpieczne metody naprawy
elementów glinianych i remontów zabytko-

słomy. Zapowiedź.
wych budowli

budowania ze słomy

w którym praca jest dla niego przyjemnością Znajdź nas na: Podstawy • Rozwiązania konstrukcyjne • Przykłady
www.facebook.com/Bramawiedzy

i realizacją pasji. Zgłosiło się ponad 180 chętnych,

www.facebook.com/Bramawiedzy
Znajdź nas na: Podstawy • Rozwiązania konstrukcyjne • Przykłady

budowania ze słomy
Podręcznik
Po sukcesie wydawniczym

ynilg z ainawodub kinzcęrdoP

również z zagranicy. Ze względu na ogromną
wych budowli
elementów glinianych i remontów zabytko-
ści gliny oraz bezpieczne metody naprawy
tów, tradycyjne sposoby poprawy właściwo-
mieszanek tynków, naturalnych impregna-

Podręcznika budowania z gliny,

• Poznasz parametry i sprawdzone receptury
Benjamin Krick

Domy
stropów, dachów, pieców
nia i wykończenia ścian, do budowy podłóg,
nych materiałów jako konstrukcji, wypełnie- Gernot Minke

popularność tej formuły zdecydowaliśmy się

• Dowiesz się o specyfice użycia gliny i pochod-
lekkiej, glinobitki, cegieł glinianych
• Poznasz właściwości oraz zastosowanie gliny
Dzięki tej książce:

który rozszedł się w 1000 sztuk

powstałych na całym świecie.
czas planowania i realizacji wielu budynków
nież doświadczenia zdobyte przez autora pod-

rozszerzyć program nawiązując współpracę z innymi

zdjęcia obiektów zbudowanych z gliny jak rów-

z gliny lekkiej
badań oraz praktyki uzupełniają opisy oraz
Zestawienie różnorodnych danych i wyników

lu stron świata.

w ciągu nieco ponad roku,

laboratoryjnych oraz praktyki budowlanej z wie-
Informacje te pochodzą z gruntownych badań
ficzne dla niej właściwości i parametry fizyczne.
go jakim jest glina oraz przedstawiono specy-

przedsiębiorstwami w Polsce. Już wiosną będzie

możliwości stosowania materiału budowlane-
cześnie poradnikiem, pokazano różnorodne
W tej książce, będącej podręcznikiem i jedno-

gii budownictwa.

Klasyczny poradnik przygotowujemy kolejną porcję

wykonawców do udoskonalania tej technolo-
gliny wraca do łask, prowokując jednocześnie

ekniM tonreG
W dniu dzisiejszym budowanie z wykorzystaniem

można praktykować na kilku budowach. Najlepsi

przez tysiące lat materiału.
powrotem do tego używanego i sprawdzonego
go mieszkania doprowadziły do rozważań nad
niem środowiska oraz chęć posiadania zdrowe-
Dążenia do budowania domów z poszanowa-

twardych danych na temat

Budowanie z gliny jest znowu aktualne:

zostaną włączeni do elitarnego zespołu wędrujących w nowym wydaniu

BIBLIOTEKA DESIGN / BUILD

budowniczych Diggers&Dreamers. budowania naturalnego - tym

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa razem będzie to techniczny
Aktualizacje i wieści o programie Małopolskiego udostępnił na swoich stronach klasyczną Podręcznik budowania ze
www.buildandplay.strikingly.com i kultową już pozycję o samodzielnym budowaniu z gliny słomy. Planujemy wydać go
facebook B&P lekkiej. Poradnik pobrać można w formacie PDF z tego w przedsprzedaży w ilości
linka: http://bitly.com/PoradnikGlina kopii, które zostaną zamówione.
Przy okazji warto obejrzeć wystąpienie współautora Szczegóły rozesłane zostaną
publikacji z 2011 r.: http://vimeo.com/23128219 w newsletterze.
 01.wytwórczość
piec rakietowy,
część 1.
/odświeżony ul
10 piec rakietowy wytwórczość
Uczestnicy warsztatów
„Sami budujemy
piec rakietowy” w akcji
Fot. cohabitat
prawie wszystko o:
piecach
rakietowych
autor: robert błaszczyk
Mówi się o niezwykle
wydajnym sposobie
ogrzewania naszych mieszkań,
o 80-procentowo wyższej
wydajności w porównaniu
z innymi piecami, o prostocie
wykonania oraz znikomym
koszcie części z jakich
można go zbudować. Chodzi
oczywiście o piec rakietowy.
wytwórczość piec rakietowy 11
Od jakiegoś czasu docierają do naszego kraju
informacje na temat tajemniczego pieca, po-
siadającego niemal magiczne zdolności. Mówi
się o niezwykle wydajnym sposobie ogrze-
wania naszych mieszkań, o 80-procentowo
wyższej wydajności w porównaniu z innymi
piecami. Wspomina się o niskiej emisyjności
zanieczyszczeń, o braku dymu z komina, czy
też wreszcie o tym, iż w ogóle komina ów ta-
jemniczy piec nie potrzebuje. Dodatkowym
atutem, który się wymienia ma być prostota
wykonania oraz znikomy koszt części z jakich
można go zbudować.
Chodzi oczywiście o tzw. piec rakietowy, które-
go nazwa jest równie tajemnicza jak wspomnia-
ne wcześniej jego zalety. Czy sugeruje nam ona,
że mamy do czynienia z technologiami rodem
z NASA? Czy faktycznie wcześniej wymienione
jego cechy są zgodne z prawdą, czy może mamy
do czynienia z kilkoma mitami, które powstały
12 piec rakietowy wytwórczość
W trakcie budowania
klasycznego paleniska
Ianto Evansa na warsztatach
organizowanych przez
Fundację Cohabitat
Fot. cohabitat
Budowa pieca według projektu
Winiarskiego jest bardzo prosta.
Podstawowe założenie to pionowa
komora spalania, która jest
zaizolowana. Dzięki temu utrzymuje
wysoką temperaturę, a to
podstawowy czynnik umożliwiający
proces czystego spalania.
w procesie tzw. „głuchego telefonu”? Niniejszy
artykuł jest próbą odpowiedzi na owe pytania
oraz ma na celu usystematyzowanie i przed-
stawienie w skondensowanej formie podsta-
wowych faktów na temat pieców rakietowych,
ich genezy oraz historii ich rozwoju do czasów
obecnych.
HISTORIA
Zacznijmy zatem naszą historię od samego po-
czątku. Mamy początki lat 80. Znajdujemy się
w Stanach Zjednoczonych w Oregonie, na te-
renie organizacji Aprovecho Research Center.
Organizacja ta zajmuję się rozwojem wydaj-
nych, prostych i tanich w budowie pieców ku-
chennych na potrzeby krajów trzeciego świata.
W większości przypadków mieszkańcy owych
krajów gotują swoje posiłki na otwartym ogniu
i borykają się z dwoma głównymi problemami.
Pierwszym jest trudność w pozyskaniu materia-
łu opałowego. Drugim są choroby oczu, a nawet
zgony powodowane zadymieniem. Aby rozwią-
zać owe problemy prowadzone są prace w insty-
tucie Aprovecho nad projektem prostego pieca,
który będzie wydajny i nie będzie zużywał tak
dużo opału jak do tej pory, na dodatek będzie
spalał czysto i bezdymnie.
Larry Winiarski, techniczny dyrektor w Apro-
vecho opracowuje model takiego pieca in-
spirując się głównie rozwiązaniami jakie
zastosowano w lampie naftowej. Jak wiadomo,
lampa taka bez klosza dymi, a po nałożeniu pio-
nowego szklanego klosza dymić przestaje. To
rozwiązanie wykorzystuje w swym projekcie
Larry Winiarski, i jego też uznać należy za ojca
pieców rakietowych.
Budowa pieca według jego projektu jest bar-
dzo prosta. Podstawowym założeniem jest
pionowa komora spalania, która jest zaizolowa-
na dzięki czemu utrzymuje wysoką temperaturę,
co jest podstawowym czynnikiem umożliwiają-
cym proces czystego spalania. Dodatkowo ma-
gazynek opału jest tak umiejscowiony, że pod
spodem zapewnia dopływ powietrza wtórnego,
który również przyczynia się do spalania bez-
dymnego. Winiarski wraz z ekipą Aprovecho
i wolontariuszami zaczyna jeździć po krajach
trzeciego świata aby prezentować swój wynala-
zek. Prowadzi wiele kursów i stara się wyeduko-
wać jak największą liczbę osób, tak aby projekt
mógł trafić do jak najszerszego grona odbiorców.
Dodatkowo celem Aprovecho staje się stworze-
nie miejsc pracy w krajach trzeciego świata oraz
sieci małych przedsiębiorców, którzy jako pro-
dukt oferować będą piec Winiarskiego. Tak też
się dzieje i po wielu latach miliony piecyków
używanych jest w ponad 60 krajach na całym
świecie. Jednocześnie w instytucie projekt pieca
jest rozwijany i adaptowany do wielu zastoso-
wań. Powstają piece do pieczenia chleba i piz-
zy, do podgrzewania wody oraz pomieszczeń
w instytucie. Wszędzie daje się zauważyć duża
efektywność i dość małe zużycie opału. Prace
instytutu zyskały uznanie i w roku 2006 Lar-
ry Winiarski odbiera nagrodę Ashden Awards
(organizacja promująca rozwój zrównoważo-
ny w sektorze energetycznym) za swoją pracę
w Afryce oraz ponownie, w roku 2009 za pracę
w chińskiej fabryce nad masową produkcją wy-
dajnych pieców kuchennych na potrzeby krajów
rozwijających się.
RAKIETOWY PIEC AKUMULACYJNY
Pora przedstawić kolejną ważną osobę, jaka
odegrała rolę w dalszym rozwoju i promocji pie-
ca rakietowego na świecie. Jest nim przyjaciel
wytwórczość piec rakietowy 13
Winiarskiego, który również przez pewien czas
pracował w Aprovecho. Ianto Evans, bo o nim
mowa, architekt, ekolog oraz permakulturowiec
promujący tanie i ekologiczne budownictwo
w 1989 r. przeprowadza się do pierwszego domu
wybudowanego wraz z Lindą Smiley (w techno-
logii cob). Zakładają tu szkołę naturalnego bu-
downictwa „North American School of Natural
Building” i promują budownictwo ze słomy, gli-
ny i piasku. Później ich technika znana będzie
pod nazwą „Oregon Cob”.
Na potrzeby ogrzewania swoich budynków
Ianto rozwija projekt pieca rakietowego. Wy-
korzystuje pomysł zaizolowanego paleniska
dokładając do niego podajnik grawitacyjny na
drewno. Na wierzch zaizolowanej rury nakłada
beczkę, która służy jako wymiennik ciepła na
zasadzie znanej nam „kozy”, a spaliny prowadzi
rurami obudowanymi gliną tworząc coś w ro-
dzaju zapiecka, na którym można się położyć.
Ciepło spalin ogrzewa dużą masę termiczną,
która później powoli oddaje ciepło. Paliwem jest
drobno porąbane drewno czy też chrust, dzięki
czemu nie trzeba ścinać całych drzew a możliwe
jest używanie chrustu czy też systemu odroślo-
wego. W ciekawy sposób paliwo podawane jest
do podajnika, gdyż ustawia się gałązki pionowo,
a siła grawitacji przesuwa je powoli w dół. Palą
się tylko końcówki gałązek na podobieństwo
ogniska Indian amerykańskich, co dodatkowo
wpływa na wydajność pieca.
Po wielu latach doświadczeń w budowaniu
pieców, Ianto w 2006 r. wydaje swoją książkę,
w której opisuje zasady projektowania i budo-
wania akumulacyjnych pieców rakietowych.
To w niej pojawiają się informacje o 80%
oszczędności w porównaniu do innych pieców.
Informację tę Ianto podaje porównując ilość
drewna jakie w ciągu zimy spala jego sąsiad
14 piec rakietowy wytwórczość
do ilości jakie on sam zużywa w swoim piecu
rakietowym.
Warto nakreślić trochę kontekst kulturowy
i geograficzny, gdyż to zawsze powinniśmy brać
pod uwagę przyglądając się technologiom, które
przychodzą do nas z zagranicy. Otóż, w Stanach
piecami nagminnie stosowanymi do ogrzewania
domów były piece metalowe, takie metalowe
„kozy”. W porównaniu do tego rodzaju pieców
Ianto uzyskiwał tę 80-procentową oszczędność,
przede wszystkim z powodu faktycznie większej
wydajności spalania w palenisku rakietowym
oraz dzięki dodatkowej funkcji akumulacji cie-
pła w masie termicznej. Piece kaflowe czy też
profesjonalne piece zduńskie nie były w Stanach
popularne. Barierę dla ich rozwoju stanowiła
niezwykle wysoka cena jaką w tamtych rejonach
za taki profesjonalny piec należałoby zapłacić.
Były to kwoty rzędu 15-30 tysięcy dolarów i bar-
dzo często były poza zasięgiem przeciętnego
Amerykanina. W takich okolicznościach poja-
wienie się pieca rakietowego, który można było
zbudować samemu i to przy użyciu materiałów
odpadowych, przyjęto z entuzjazmem. Głównie
w środowiskach permakulturowych, budowni-
czych naturalnych czy ekowioskowych. Istotne
jest także położenie geograficzne w jakim naro-
dził się akumulacyjny piec rakietowy. Otóż dom
Ianto Evansa znajduję się w Oregonie niedaleko
brzegu Pacyfiku. Najniższe temperatury notowa-
ne zimą to 1°C. W tych warunkach grube ściany
domów z COB-u same w sobie przez lato akumu-
lowały wystarczającą ilość ciepła aby w środku
w zimie czuć się komfortowo. Inaczej sprawa
wyglądała w rejonach nieco zimniejszych. Do
ciekawych wniosków doszli użytkownicy pieców
rakietowych na innych kontynentach. Zaczęły
się dalsze badania nad rozwojem i usprawnie-
niem konstrukcji pieców rakietowych, zwłaszcza
na potrzeby odpowiadające klimatowi w jakim
były używane.
W STRONĘ MAKSYMALNEJ WYDAJNOŚCI
Wieści na temat niezwykłej wydajności pieców
rakietowych rozeszły się po świecie. Jak do tej
pory można było sprawdzać ją jedynie organo-
leptycznie. W pewnym momencie informacje na
temat „rakieciaka” dotarły do Holandii, do domu
emerytowanego inżyniera Petera van den Berga.
Na potrzeby ogrzewania swojego domu wyko-
rzystywał już własnoręcznie wykonywane piece
kanałowe oraz fińskie „contraflow”. Zafascyno-
wany wieściami na temat pieca rakietowego
zaczął eksperymentować z projektami Evansa.
Peter prawdopodobnie jako pierwszy podszedł
do zagadnienia od strony techniczno-naukowej.
Wyposażony w wiedzę oraz profesjonalny ana-
lizator spalin zaczął mierzyć parametry kon-
strukcji Evansa. Głównie zainteresowany był
efektywnością spalania, poziomem tlenku wę-
gla oraz współczynnikiem nadmiaru powietrza.
Dzięki odczytom z analizatora mógł dokonywać
poprawek w projekcie i faktycznie obserwować
czy przynoszą one pożądany efekt.
I tak po wielu próbach w 2011 r. ­zaproponował
kilka podstawowych zmian w klasycznym pale-
nisku Evansa (tzw. J-Tube). Wyprofilował sam
kształt paleniska tak, aby na końcu stworzyć ła-
godne podbicie wymuszające utrzymanie stru-
mienia gazów w środku dopalacza. Na samym
początku paleniska zastosował drobne wypu-
kłości, które rozbijają przepływ laminarny ga-
zów i wymuszają turbulencję, dzięki czemu gazy
mogą się dobrze mieszać z powietrzem i całko-
wicie dopalać. Przy podajniku dołożył szczelinę,
która podawała powietrze wtórne, dzięki czemu
udało mu się wyeliminować problemy z cofaniem
wytwórczość piec rakietowy 15
się dymu, czy też niepożądanym zapłonem paty-
ków w samym podajniku. Sam dopalacz wykonał
z płyt wermikulitowych, dzięki czemu uzyskiwał
bardzo szybko wysoką temperaturę potrzebną
do całkowitego dopalenia gazów. Konstrukcję
paleniska opracował na zasadzie elementów od-
lewanych z betonu żaroodpornego, gdzie ścianki
miały grubość 3 cm. Dzięki temu samo paleni-
sko może rozgrzać się do wysokich temperatur
bardzo szybko i osiągać czyste spalanie po 5 mi-
nutach od odpalenia. Średnia sprawność odnoto- Piec wykonany przez
wana zostaje na poziomie 93%, a poziom tlenku grupę warsztatowiczów.
Prosta forma oparta
węgla (CO) w spalinach bardzo szybko spada
na projekcie Ianto Evansa.
utrzymując się na średnim poziomie 150 ppm. organizacja warsztatów
Są to niesamowite wyniki i niewiele konstrukcji Fundacja Cohabitat.
prowadzenie:
może się takowymi poszczycić.
Robert Błaszczyk
Jego osiągnięcia są entuzjastycznie przyjęte Fot. cohabitat
w Stanach i zostaje mu zaproponowany wykup
licencji na wyłączność. Od tej pory przez najbliż-
sze dwa lata projekt nie będzie upubliczniony,
a firma Dragon Heaters, która wykupiła ową
licencję wprowadziła do sprzedaży wysyłkowej
zestawy do samodzielnego montażu oparte na
palenisku autorstwa Petera. Wprowadza to pe-
wien niepokój w środowiskach rakietowców,
gdyż jak dotąd projekty pieca były dostępne
na zasadzie open source. Teraz trzeba będzie Skoro mamy już palenisko,
odczekać aż wygaśnie licencja i projekt będzie
upubliczniony. które spala drewno w bardzo
efektywny sposób,
KOMU BIJE DZWON? dobrym pomysłem byłoby
Skoro mamy już palenisko, które spala drewno
w bardzo efektywny sposób, dobrym pomysłem maksymalnie wydajne
byłoby maksymalnie wydajne zmagazynowanie
i wykorzystanie ciepła jakie to palenisko nam
zmagazynowanie i wykorzystanie
dostarcza. Jak do tej pory w klasycznej konstruk-
cji Evansa wymiana ciepła odbywała się przy po-
ciepła jakie owo palenisko
mocy rur rozmieszczonych w ławie, obklejonych nam dostarcza.
16 piec rakietowy wytwórczość
Jak to zwykle bywa w przypadku
projektów „open source”
jeden pomysł stymuluje drugi,
prowadząc do dalszego rozwoju.
Fabryka w chinach
produkująca na szeroka
skalę piece według
projektu Winiarskiego
fot. na licencji cc
wytwórczość piec rakietowy 17
Uczestnicy warsztatów
budowy pieca
rakietowego
wraz ze swoim dziełem
Fot. cohabitat
gliną z piaskiem. Sposób ten określamy w świe-
cie zduńskim jako system kanałowy. Takie
rozwiązania mają jednak swoje minusy i już
dawno temu zaproponowano w alternatywny,
znacznie wydajniejszy sposób. Jest to system
komorowy (z ang. Bell - czyli dzwon) oparty na
teorii hydraulicznego ruchu gazów. System ten
opracowany został w Rosji przez profesora Grzy-
majłę i rozwijany był kolejno przez Podgorniko-
wa i Kuzniecowa. W Polsce dużo na ten temat
pisał inżynier Szrajber i warto byłoby przyjrzeć
się jego konstrukcjom kiedyś nieco bliżej.
Podstawową różnicą w tym systemie jest to, że
zamiast kanałów, którymi wędrują spaliny pale-
nisko obudowuje się otwartymi komorami. Tak
jakbyśmy przykryli nasz piec dużym dzwonem.
Ława również skonstruowana może być w ten
sposób co znacznie ułatwia i przyśpiesza pracę
w porównaniu do masywnej ławy z COB-u. Wy-
lot spalin umieszczany jest na dole pieca, dzięki
czemu na zewnątrz wydostają się już ochłodzo-
ne spaliny, a ciepłe pozostają w górnych partiach wystają patyki. Główne wady takiej konstrukcji specjalistycznych narzędzi, opublikował swoje
pieca dłużej. Inną zaletą tego systemu jest zwięk- to potrzeba stałej uwagi, potencjalne zagrożenie wyniki i przedstawił projekt paleniska poziome-
szona wydajność wymiany cieplnej, gdyż spaliny wypadnięcia rozżarzonych patyków czy też pro- go „Batch box”.
mają kontakt z masą termiczną na dużo więk- blem z cofaniem się dymu. Prototyp tego paleniska Peter wykonał z odle-
szej powierzchni niż w przypadku systemu ka- Aby rozwiązać owe problemy zaczęto eks- wanego betonu żaroodpornego, dołączył dopływ
nałowego. Te informację rozeszły się na forum perymentować z zaprojektowaniem paleniska powietrza wtórnego i opisał proporcje w jakich
pieców rakietowych i od tej pory zaczęto ekspe- poziomego z drzwiczkami tak, aby można było powinno się konstruować takie palenisko. Te-
rymentować i wymieniać się doświadczeniami załadować większą ilość drewna, podpalić i swo- sty wykazywały wysoką sprawność spalania
z powstawania różnych konstrukcji. Między in- bodnie odejść od pieca. Oczywiście palenisko rzędu 92%. Palenisko ma również większą moc
nymi ciekawe rozwiązanie wprowadził niejaki powinno nadal posiadać wysoką sprawność w porównaniu do poprzedniego „J-tube” oraz
Matt Walker, który wykorzystał beczki przecięte spalania. umożliwia dołączenie drzwiczek z szybką umoż-
na pół i oblepiał je gliną (half-barrel system). Jak to zwykle bywa w przypadku projektów liwiającą obserwację płomienia.
open source, jeden pomysł stymuluje drugi i pro- Po opublikowaniu swojego wynalazku w in-­
wadzi do dalszego rozwoju. Kiedy wspomniany ternecie pojawiać zaczęły się projekty wyko-
Z WIDOKIEM NA OGIEŃ wcześniej przez nas Peter van den Berg został nanych pieców, które wyglądem i estetyką nie
Zazwyczaj piece rakietowe kojarzone są głów- zainspirowany próbami kolegów zza oceanu odbiegały już od klasycznie wykonywanych
nie z projektem Evansa, czyli z beczką oraz postanowił opracować projekt kolejnego paleni- pieców zduńskich. Piec rakietowy przeszedł
z otwartym paleniskiem, z którego pionowo ska. Po wielu próbach i analizach przy pomocy długą drogę w swym rozwoju i zaczął wzbudzać
18 piec rakietowy wytwórczość
zainteresowanie wśród środowisk profesjonal-
nych zdunów. Zaczęto zadawać pytania, czy
różni się w swej efektywności od współcze-
snych konstrukcji, nad którymi pracowano już
od wielu lat. W końcu przecież teoria czystego
spalania nie została wynaleziona przez Larrego
Winiarskiego.
WNIOSKI KOŃCOWE
Aby móc odpowiedzieć na powyższe pytania na
temat wyższości pieców rakietowych nad inny-
mi konstrukcjami potrzebne będą jeszcze pro-
fesjonalne testy wykonane na większej liczbie
modeli oraz porównanie ich z innymi modelami
pieców. Autor niniejszego opracowania postara
się jednak dla Czytelników dokonać pewnego
podsumowania popartego kilkuletnim doświad-
czeniem oraz głębokim dociekaniem natury
Schemat modyfikacji
­paleniska J-tube
­dokonanych przez
Petera van den Berga
(Dragon Heaters)
naukowej. Oddajmy zatem naszemu narratoro-
wi głos i pozwólmy wypowiedzieć się w pierw-
szej osobie.
Jak do tej pory wybudowałem kilka pieców
rakietowych, odwiedziłem kilku ekspertów
w tej dziedzinie oraz przeanalizowałem dane
z pomiarów dokonywanych analizatorem spalin
Testo-330/2LL. Udało mi się dotrzeć do kilku da-
nych dostarczonych przez Petera van den Berga.
Średnia efektywność spalania wynosiła 92–93%
a poziom tlenku węgla był bardzo stabilny na
średnim poziomie 450 ppm. Przez większość cza-
su poziom ten był bardzo niski, około 100 ppm.
W porównaniu z innymi konstrukcjami (m.in.
dość znany piec modułowy produkcji polskiej) są
to bardzo dobre wyniki. Ostatnio będąc w Danii
studiowałem konstrukcję pieca u Larsa Helbro.
Bardzo prosta konstrukcja oparta na paleni-
sku szamotowym, obudowana czerwoną cegłą.
Piec Larsa również charakteryzował się wysoką
sprawnością, rzędu 92%. Jednak potrzebował
troszkę więcej czasu aby te sprawność osiągnąć.
Grube palenisko z szamotu musiało się dłużej na-
grzewać. Piec rakietowy znacznie szybciej osiąga
maksymalna wydajność, a to za sprawą dopala-
cza wykonywanego z materiałów izolacyjnych.
Pozwolę sobie zatem na przedstawienie kilku
moich osobistych wniosków:
dobrze wykonany, profesjonalny piec zduń-
ski będzie miał lepsze parametry od źle wykona-
nego pieca rakietowego,
dobrze wykonany piec rakietowy będzie
miał wyższą sprawność od średniej jakości pie-
ców zduńskich,
dobrze wykonany piec rakietowy będzie
miał porównywalną sprawność do dobrze wyko-
nanego pieca zduńskiego, może jednakże szyb-
ciej osiągać spalanie bezdymne i będzie miał
niższą emisję tlenku węgla,
konstrukcja paleniska rakietowego może
wymuszać pewne kompromisy, a zwłaszcza przy
piecach kuchennych, gdzie wysokość dopalacza
determinuje wysokość płyty kuchennej i często
okazuje się być odrobinę za wysoko. Palenisko
takiego pieca będzie umieszczone dość nisko
i aby nałożyć drewna trzeba będzie się przed
naszym piecem pokłonić,
podstawowe wersje pieca rakietowego są
stosunkowo proste i można je wykonać same-
mu przy użyciu materiałów odpadowych. Trze-
ba się jednak liczyć z krótką żywotnością takiej
konstrukcji.
ZAKOŃCZENIE
Na zakończenie chcielibyśmy podzielić się jesz-
cze podsumowującymi spostrzeżeniami. Jest
w piecu rakietowym jakaś magia, którą trudno
wytwórczość piec rakietowy 19
wytłumaczyć przy pomocy narzędzi pomiaro-
wych. Każdy, kto zbudował i wykorzystywał
taki piec wie, że potrafi on być bardzo wydaj-
ny. Kilka patyczków nagrzewa beczkę do czer-
woności i wystarcza, by zagotować wodę czy
przygotować posiłek. Ostatnio testowaliśmy
nawet konstrukcję pieca do wypału ceramiki.
W kilkanaście minut osiągnęliśmy temperatu-
rę 1160°C, zużywając przy tym niewielką ilość
drewna. Doświadczeni ceramicy byli pod dużym
wrażeniem.
Dźwięk jaki wydaje piec rakietowy również
ma w sobie coś pociągającego. To właśnie od
tego dźwięku piec nasz zawdzięcza swoją na-
zwę. Można siedzieć i słuchać go godzinami.
Mamy nadzieję, iż ten artykuł zachęci Was, czy-
telników, do poznania tematu pieców rakieto-
wych nieco głębiej. Z całkowitym przekonaniem
możemy Wam ten temat polecić.
autor: robert błaszczyk
Jeden z najbardziej
­zaangażowanych twórców
z dziedziny ­permakultury
i budowy pieców rakieto-
wych w Polsce. Od kilku lat
zdobywa wiedzę u ekspertów
z całej Europy poszukując
najefektywniejszych roz-
wiązań w ­dziedzinie zduń-
stwa. Prowadzi intensywne
działania popularyzatorskie
i warsztatowe w naszym
kraju. Jego marzeniem jest
zaprojektować i zbudować
zintegrowany ekosystem
życia człowieka.
20 ule wytwórczość
ul dla
majsterkującego
nowicjusza
autor: Tomasz Niemiec
Powstaje sporo projektów
uli do samodzielnego
złożenia. Na świecie
popularność zdobył projekt
Open Source Beehives,
a w polsce zaczynają
się tematem interesować
młodzi projektanci
z zacięciem majsterkowicza.
Modułowa rozbudowa
ula projektu małgorzaty www.opensourcebeehives.net
czekajło umożliwia
rozpoczęcie pszczelarstwa
osobie niedoświadczonej
wytwórczość ule 21
Pszczoły są głównymi owadami zapylającymi.
Bez procesu zapylania około jedna trzecia ro-
ślin uprawnych musiałaby być zapylana w inny
sposób. Tak jest już teraz w Chinach, w powiecie
Hanyuan w Syczuanie. Każdego roku na wio-
snę, gdy grusze pokrywają się kwiatami, rolni-
cy, korzystając z pędzli, ręcznie zapylają drzewa.
Dawniej robiły to pszczoły, ale od lat ich tam nie
ma. Miejsce i sam przypadek zostały dokładnie
zbadane i opisane w 2003 roku przez przedsta-
wicieli Organizacji Narodów Zjednoczonych ds.
Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Przewiduje się,
że bez naturalnego procesu zapylania jedna
trzecia roślin uprawnych musiałaby być zapy-
lana w inny sposób, w przeciwnym razie pro-
dukcja żywności w oparciu o nie, znacząco by
zmalała, a spadek wydajności produkcji roślin-
nej sięgnąłby nawet 75%. Populacja owadów za-
pylających maleje, natomiast na całym świecie
rośnie liczba upraw od nich zależnych.
22 ule wytwórczość wytwórczość ule 23

Jednym z najprostszych sposobów

odtworzenia populacji pszczół
jest propagowanie pszczelarstwa

Na całym świecie, głównie w Ameryce Pół-
nocnej i Europie, zaobserwowano wymieranie
pszczół miodnych i innych owadów zapylają-
cych. W ubiegłych zimach śmiertelność rodzin
pszczelich w Europie wynosiła przeciętnie 20%.
Do przyczyn wymierania pszczoły miodnej na-
leżą: zatrucie neonikotynoidami i funigicyda-
mi stosowanymi we współczesnym rolnictwie,
wpływ promieniowania elektromagnetycznego,
stosowanie antybiotyków w hodowli pszczół,
uprawa roślin modyfikowanych genetycznie.
Wszystkie wyżej wymienione czynniki wpływa-
ją na spadek odporności owadów.
Jednym z najprostszych sposobów odtwo-
rzenia populacji pszczół jest propagowanie
pszczelarstwa oraz powrót do naturalnych,
nieinwazyjnych metod gospodarki pasiecznej.
We współczesnym mieście rozwija się trend
pszczelarstwa miejskiego. Coraz więcej miesz-
kańców miast posiada własne roje pszczół – na
podwórkach, w ogrodach, na balkonach czy
dachach. Nie jest to zjawisko nowe, świeże. Były
pracownik opery paryskiej trzyma pszczoły na
dachu budynku już od 1985 roku. Pewien były
kierowca autobusów od 15 lat hoduje i opiekuje
się pszczołami na dachach nowojorskich drapa-
czy chmur. Ciekawostką pozostaje jednak fakt,
że w Berlinie ule miały się znajdować na da-
chu domu poselskiego już od czasów Republiki
Weimarskiej. Obecnie pszczelarstwem miejskim
i naturalnym zachwycają się aktywiści, młodzi
ludzie i sympatycy pszczelarstwa. Trend został
wyzwolony przez działaczy, którzy swoimi pro-
jektami chcieli uwrażliwić możliwie dużą liczbę
ludzi na zjawisko wymierania pszczół i zabie-
gali o ich większe poszanowanie jako owadów
użytkowych. Obecnie ule znajdują się w Berlinie,
Frankfurcie, Monachium i Hamburgu. Można je
też uświadczyć w Warszawie, na dachu hotelu
Hyatt. Można je znaleźć w publicznych parkach
i prywatnych ogrodach, na cmentarzach i zaro-
śniętych nieużytkach, balkonach i dachowych

Opis projektu ula

1. Wkręty 6. Stalowe zaczepy utrzymujące
2. Ramki umieszczone w nadstawce, drewnianą konstrukcję na
umożliwiające zbiory miodu metalowym stelażu,
podczas całego sezonu 7. Elementy zabezpieczające
pszczelarskiego (miejsce korpus,
magazynowania miodu), 8. Dach obity ocynkowaną blachą,
3 Snozy, przetrzymywane 9. Metalowe uchwyty,
w głównym korpusie (część
10. Ściany nachylone pod kątem 25°,
gniazdowa ula),
11. Otwór obserwacyjny, zaślepiony
4. Przeszklona powierzchnia
drewnianą powierzchnią
umożliwiająca obserwację
mocowaną na zawiasy,
pszczół,
12. Metalowy stelaż wykonany
5. Izolacja ścian z materiału
z giętych prętów (śr. 12 mm),
roślinnego,
13. Stopki zabezpieczające stelaż
przed zapadaniem się w podłoże.
24 ule wytwórczość wytwórczość ule 25

ruchome Ramki
z nadstawki,
umożliwiają zbiory
miodu podczas
całego sezonu
pszczelarskiego

tarasach, gdzie rośliny kwitną o różnych porach
roku, dzięki czemu pszczoły mogą znaleźć wy-
starczającą ilość pożywienia od wiosny po jesień.
Wielu ludzi zaczyna swoją przygodę z pszcze-
larstwem. Co nimi kieruje? Często są to wspo-
mnienia z dzieciństwa, tęsknota za kontaktem
z naturą, chęć aktywnego działania na rzecz
środowiska naturalnego – powody do zostania
pszczelarzem są różnorodne. Żeby zostać adep-
tem sztuki pszczelarskiej potrzebne są odkład,
ul, różnego rodzaju narzędzia, ubranie ochron-
ne, podkurzacz pszczelarski do rozprowadzania
dymu, który odwraca uwagę pszczół. Powinno
się również pójść na kurs, który nauczy teorii.
Wiele stowarzyszeń oferuje początkującym
pszczelarzom możliwość wypróbowania się
w roli hodowcy. Można również wynająć ul na
rok, po czym podejmuje się decyzję, czy chce
się przejąć dany ul, czy też nie. Podczas roku
próbnego młodym pszczelarzom towarzyszą
doświadczeni pszczelarze w roli patrona, opie-
kuna. Organizowanych jest coraz więcej spotkań
UL miejski
Zaprojektowany
przez Artura Goska
i szkoleń dla osób rozważających zajęcie się
pszczelarstwem. Takie spotkania odbywają
się m.in. w Warszawie gdzie działa inkubator
pszczelarstwa — pasieka położona na osiedlu
domków fińskich na Jazdowie. Warsztaty i opie-
kę nad ulami oferuje również warszawskie
Pszczelarium wraz ze Służewskim Domem Kul-
tury, gdzie powstanie ogólnodostępna pracow-
nia pszczelarska.
Temat pszczelarstwa został także zaadapto-
wany przez projektantów. W ostatnim czasie
powstały dwa projekty uli, które odpowiadają
dwóm środowiskom: naturalnemu i miejskiemu.
Pierwszym jest projekt autorstwa Małgorzaty
Czekajło, której intencją przy wyborze tematu
pracy licencjackiej było popularyzowanie pszcze-
larstwa w skali lokalnej. Drugi ul powstał podczas
programu „Zrób sobie mebel”, w którym Artur
Gosk zaprojektował ul miejski we współpracy
z Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Za-
projektowany przez Artura ul wpisuje się stricte
w zagadnienie pszczelarstwa miejskiego. Pszczeli
dom nawiązuje w swojej formie do współczesnej,
minimalistycznej architektury, nie zapominając
jednak o ergonomii i funkcjonalności klasycznego
ula. Projekt jest również ukłonem w stronę Piotra
Szackiego, twórcy magazynu rzemiosł i gospodar-
ki podstawowej, który część swojej muzealnej
pracy poświęcił pszczelarstwu.
Projekt Małgorzaty Czekajło odnosi się do
wzoru tradycyjnego ula kenijskiego, który po-
znała bliżej zapoznając się z historią pszczelar-
stwa podczas researchu, który miał przynieść
odpowiedź, w którą stronę pójść. Finalnie zdecy-
dowała się na typ ula leżakowego, który gwaran-
tuje doskonały dostęp do wszystkich plastrów
składowych.
Sama konstrukcja została dostosowana do
polskich warunków klimatycznych, ul jest
ocieplony suszonym mchem i paprociami.
Oszklona, zaślepiona kawałkiem drewna po-
wierzchnia umożliwia szybki, dość powierz-
chowny wgląd do wnętrza. Pszczelarz ma okazję
do krótkotrwałej kontemplacji pracy pszczół bez
zbędnego niepokojenia owadów.
Ul został zaprojektowany z użyciem natu-
ralnych materiałów, drewna sosnowego za-
impregnowanego mieszanką oleju lnianego
i terpentyny. Dwuspadowy dach obity cynko-
waną blachą chroni wnętrze ula przed wilgo-
cią. Sam ul jest ulokowany na stelażu, dzięki
czemu możemy go łatwo przenieść w wybrane
miejsce, co ułatwiają również uchwyty zainsta-
lowane po bokach ula. Zastosowanie wyłącznie
naturalnych materiałów zapewnia pszczołom
komfortowe warunki bytowe, a to procentuje
dobrą kondycją pszczelej rodziny i jej wyso-
ką wydajnością. Zastosowanie prostych form
i konstrukcji umożliwia produkcję ula przez
małe zakłady rzemieślnicze, a nawet osoby
niewykwalifikowane.
Ul został zaprojektowany tak, by umożliwić
rozpoczęcie uprawiania pszczelarstwa osobie
niedoświadczonej. Projekt sprzyja odbudowie
malejącej populacji pszczół i niezależności eko-
nomicznej poprzez ekologiczną gospodarkę
rolną. Dzięki użyciu ekologicznych materiałów
i prostocie konstrukcji wpisuje się on w ideę
zrównoważonego rozwoju.
Autorzy obu projektów kierują się troską o roz-
wój rodzin pszczelich. Projekty są skierowane do
dwóch środowisk: miejskiego i naturalnego. Są
one przemyślane i gotowe do wdrożenia, być
może podczas warsztatów czy zajęć dla przy-
szłych pszczelarzy.
autor: Tomasz Niemiec
Studiował wzornictwo prze-
mysłowe na ASP w Katowi-
cach i Wrocławiu, projektuje
obiekty codziennego użytku,
kierując się myślą o docelo-
wym użytkowniku. Miłośnik
designu oraz architektury,
dobrych książek i muzyki.
Interesuje się wszystkim
co naturalne, materiałami
i rzemiosłem.
 dział artykuł 27

02.ekonomia
Akceptujemy warzywa,
które dostajemy, ponieważ
właśnie takie rosną w Polsce
w danym momencie sezonu.
28 rws ekonomia
budując sojusz między miastem a wsią
rolnictwo wspierane
przez społeczność
autorzy: claudia ciobanu, piotr trzaskowski zdjęcia: Sara Meissner
rws w praktyce
Trzy typy sałat (rzymska, lodowa i czerwona),
Aby rws powstał musicie pół kilograma fasolki w strąkach, cukinia, kilo-
gram pomidorów, kilogram ogórków, odrobina
się poznać, porozmawiać rukoli, natka selera, natka pietruszki, papryka
i zbudować zaufanie i kilogram jabłek na soki lub dżemy – to jedna
z cotygodniowych paczek, które odbieramy
w lecie ze Smolnej 14 w centrum Warszawy. My
i członkinie RWS Świerże Panki.
W każdy czwartek, dwie osoby z różnych go-
spodarstw domowych mają za zadanie pomóc
w dostawie. Jedna idzie na Smolną rano, by po-
móc Sonii i Tomkowi, naszym rolnikom, którzy
na zmianę przywożą warzywa do Warszawy.
Wspólnie wypakowujemy skrzynki z samochodu
do pomieszczenia udostępnionego nam przez Sto-
warzyszenie Mieszkańców Ulicy Smolnej. Później
jest czas na wyliczenie ile warzyw każde z nas
zabierze do domu na koniec dnia. Wieczorem,
w czasie odbioru, kolejna osoba z RWS-u pomaga
przychodzącym w ważeniu oraz sprząta miejsce
ekonomia rws 29
po całej akcji tak, by wszystkie warzywa znalazły
nowy dom. W ubiegłym roku w grupie mieliśmy
23 gospodarstwa domowe. W tym roku ma być
nas więcej. Są wśród nas rodziny z małymi dzieć-
mi, młodzi single z pasją do gotowania, grupy osób
mieszkających wspólnie w jednym domu, a na-
wet dwoje przyjaciół dzielących się jedną paczką
mimo, że nie mieszkają razem. Przez 20 tygodni od
czerwca do października przychodzimy na Smol-
ną między godziną 18 a 19, sprawdzamy listę, by
dowiedzieć się, co tym razem przypada na paczkę.
Odważamy nasz przydział, pakujemy i ruszamy
do domu zastanawiając się, co tym razem ze świe-
żych produktów przygotować. Pierwsze w kolejce
są sałaty, bo najszybciej się psują, mimo że już na-
uczyliśmy się jak najlepiej się z nimi obchodzić:
włożyć jak kwiaty do wody, a potem wstawić do
lodówki. Im bliżej kolejnego czwartku, tym więcej
w nas kreatywności. Z natki selera i pietruszki ro-
bimy pesto, z obitych jabłek szarlotkę.
30 rws ekonomia
Są dwie złote zasady, których ciągle się uczymy.
Akceptujemy warzywa, które dostajemy, ponie-
waż właśnie takie rosną w Polsce w okolicach
Warszawy w danym momencie sezonu. Nie ma-
rzymy o egzotycznych awocado, lecz uczymy
się jak pomysłowo i pysznie gotować z tego, co
mamy. I niczego nie wyrzucać.
Tych zasad nauczyliśmy się rozmawiając z na-
szymi rolnikami, odwiedzając ich gospodarstwo
i pomagając w nim co roku przez dwa dni. Jak
tam przyjeżdżamy uczymy się pielić, kopać, siać,
budować szklarnię, oczyszczać drzewa z mar-
twych gałęzi. Robimy wszystko, co jest właśnie
w gospodarstwie do zrobienia. Słuchamy wtedy
opowieści o tym jak uprawiać warzywa, jak je
siać i sadzić, które są dobrymi sąsiadami, a które
się nie lubią oraz o tym, jak stworzyć natural-
ny nawóz i środki owadobójcze. Sonia i Tomek
mają gospodarstwo ekologiczne, więc używają
tylko naturalnych metod.
Praca na farmie oraz zrozumienie sezono-
wości zbiorów są istotnymi doświadczeniami
uczestnika RWS-u. Kluczowym wkładem jest
natomiast opłata finansowa, której dokonu-
jemy na początku sezonu. W ubiegłym roku
było to 700 zł na gospodarstwo domowe, pła-
cone od razu lub w dwóch ratach. Z tej kwoty
finansowane są inwestycje w gospodarstwie,
pokrywane koszty wody oraz wynagrodzenie
rolników. Pieniądze przychodzące na raz na
początku sezonu pozwalają im kupić nasiona
i wszystko inne, czego potrzeba do obsadze-
nia i obsiania warzywniaka bez konieczno-
ści pożyczania pieniędzy od znajomych albo
z banku. Pieniędzy nie dostaniemy z powro-
tem nawet wtedy, gdy pogoda będzie fatalna,
a my otrzymamy połowę zapowiadanej ilości
lub produkty gorszej jakości niż te ze sklepu.
Takie wypadki zdarzają się rzadko, ale kiedy
się zdarzą, rolnicy nie będą musieli obawiać
się popadnięcia w długi. Natomiast my uczymy
się rozumieć, że sukces upraw zależy od po-
gody, a nawet szczęścia. W końcu chcemy, by
rolnicy kontynuowali swoją pracę, bo po każ-
dym złym roku przychodzi dobry. Chcemy też
by małe ekologiczne gospodarstwa rolne wciąż
działały w naszym kraju oraz by z roku na rok
było ich więcej.
RWS to jednak coś więcej niż spełnianie
roli społecznej, którą chcemy odgrywać, czyli
wsparcie dla drobnego rolnictwa rodzinnego.
To więcej niż wszystko czego uczymy się o wa-
rzywach, sezonowości i gotowaniu. Chodzi
o tą małą wspólnotę, którą razem tworzymy.
Cieszymy się na spotkania, które czasem orga-
nizujemy poza dniami odbioru. Zbieramy się
by jeść, rozmawiać i dzielić wspólny sekret.
Ten o małych, trochę wybrakowanych buracz-
kach ze Świerży Panków, które może nawet
pomogliśmy zasiać. Najsłodszych buraczkach
na świecie.
O wyjątkowości modelu RWS
Pomysł na tak bliską współpracę z rolnikami
może wydawać się egzotyczny. Nie jest jednak
odosobniony. Coraz więcej osób dochodzi do
wniosku, że sam rynek nie rozwiąże wszystkich
naszych problemów i nie zaspokoi wszystkich
potrzeb. W Polsce od kilku lat dynamicznie roz-
wija się ruch na rzecz przedefiniowania sposobu
w jaki kupujemy żywność i traktujemy rolników.
Nowe inicjatywy, takie jak kooperatywy spożyw-
cze, targi żywności ekologicznej, komercyjne
paczki od rolnika lub oferty typu vege-box mają
bardzo różną formę, lecz łączy je chęć skróce-
nia łańcucha pośredników i zbliżenia odbiorców
żywności z jej producentami.
ekonomia rws 31
O wyjątkowości RWS-ów na mapie tych inicja-
tyw decyduje zażyłość kontaktu między obiema
grupami. W największym skrócie RWS nazwać
można takim modelem współpracy, gdzie odbiorcy
żywności biorą na siebie część ryzyka prowadze-
nia gospodarstwa rolnego. Tym samym zmieniają
się z biernych „konsumentów” na osoby biorące
odpowiedzialność za losy gospodarstwa rolnego
oraz współdecydujące o jego losie.
Głównym narzędziem przeniesienia odpo-
wiedzialności jest przedpłata lub wykup udzia-
łu w produkcji gospodarstwa. Zwykle przybiera
formę wpłaty na początku sezonu, kiedy rolnicy
potrzebują pieniędzy na nasiona, maszyny i inne
inwestycje. Jest to opłata za udział w produkcji, nie-
zależnie czy w trakcie sezonu jest ona mniejsza czy
większa, niż początkowo planowana.
Wraz z wzięciem na siebie odpowiedzialności jednak inny, nieobecny jeszcze w Polsce wariant
przychodzi współdecydowanie. Rozmawiając RWS, tzw. consumer-led CSA. Pojawia się on wtedy,
z rolnikami, odbiorcy wywierają wpływ na to, gdy to grupa odbiorców wychodzi z inicjatywą za-
co i w jakich warunkach jest uprawiane. W RWS łożenia upraw, uzyskuje dostęp do ziemi, wspólnie
-ach takie spotkania przeważnie mają miejsce na planuje i inwestuje, a następnie pracuje w gospo-
koniec sezonu upraw, by podsumować rok oraz darstwie lub zatrudnia osoby do takiej pracy. Tak
przed kolejnym sezonem, by lepiej zaplanować na- jak w zasadach spółdzielczości: każdy udział ma
stępny. Dzięki dialogowi i wzajemnemu poznawa- tą samą cenę, a każda osoba ma równe prawo do
niu się, oczekiwania członków i członkiń RWS nie decydowania. Taki model działalności wymaga
wychodzą poza to, co możliwe w lokalnych warun- od członków RWS większej inicjatywy i determi-
kach klimatycznych i środowiskowych, a oferta nacji oraz wiedzy niż w przypadku, w którym po-
gospodarstwa lepiej trafia w gusta konsumentów. rozumiewamy się z istniejącym gospodarstwem.
Zasady działania całej grupy spisywane są W zamian dostaje się pełniejszą kontrolę nad ini-
w porozumieniu akceptowanym przez wszystkie cjatywą, dogłębne zrozumienie ekonomii i ekologii
strony RWS-u. Od strony prawnej umowa taka rolnictwa oraz prawdziwie demokratyczną formu-
jest po prostu umową sprzedaży bezpośredniej łę zarządzania.
produktów wytworzonych przez gospodarstwo.
Taka formuła pozwala uniknąć nie tylko marży
pośredników, ale także gwarantuje brak opodatko- Na jakie wyzwania odpowiadają
wania zastrzeżonego dla tego typu sprzedaży. Po- nowe modele dystrybucji żywności?
wyższy opis dotyczy klasycznego typu RWS-ów, po Pierwsze RWS-y powstały w Japonii z inicjatywy
angielsku nazywanego producer-led CSA. Istnieje matek, które obawiały się wpływu na ich dzieci
32 rws ekonomia
Członek węgierskiego
RWS-u sprawdza
wzrost warzyw
chemikaliów coraz powszechniej używanych
w rolnictwie. Od tamtych czasów system kon-
troli jakości i bezpieczeństwa żywności stał się
o wiele bardziej wyrafinowany, jednak proble-
my nadal nie zniknęły.
O skali niepewności co do jakości jedzenia
może świadczyć zeszłoroczny skandal z po-
drabianiem mięsa wołowego, który wybuchł
w styczniu w Irlandii. Tamtejszy urząd ds. bez-
pieczeństwa żywności ogłosił, że w mrożonych
kotletach do hamburgerów sprzedawanych jako
mięso wołowe, znaleziono znaczne ilości koni-
ny oraz wieprzowiny. Hamburgery sprzedawa-
ne na Wyspach w sieciach takich jak Tesco czy
Lidl wyprodukowała francuska firma Comigel,
która sprzedawała je do supermarketów w całej
Europie. Wkrótce, w co najmniej 17 kolejnych
krajach UE wycofano z półek żywność różnych
marek. Czasem zawartość koniny w „wołowinie”
sięgała 100%. W połowie lutego wielkie testo-
wanie produktów mięsnych dotarło na Daleki
Wschód, gdzie z obrotu w części sklepów Hong
Kongu wycofano lazanię. Czy zamiana woło-
winy na koninę to taka wielka heca? Nie dla
wszystkich. Skandal ujawnił jednak coś znacz-
nie bardziej niepokojącego. Sklepy przyznają,
że nie wiedzą, co zawierają ich produkty, my
nie wiemy co kupujemy, a żadna władza tego
nie kontroluje. Postępowi technologicznemu,
który ułatwia kontrolę, towarzyszy wydłuże-
nie i coraz większe skomplikowanie łańcucha
dostaw. Natomiast instytucje odpowiedzialne
za bezpieczeństwo żywności nie są już w stanie
wypełniać swojego zadania, gdyż osłabiono je na
skutek neoliberalnych reform zmierzających do
zniesienia kontrolnej roli państwa. Budowanie
krótszego łańcucha dostaw żywności opartego
na osobistej znajomości producentów i odbior-
ców pomaga obejść ten problem.
Dbałość o rolników, będąca w centrum mo-
delu RWS, nie wiąże się jedynie z chęcią dotar-
cia do zdrowej żywności. Znaczenie rolnictwa
sięga dla nas o wiele dalej. Postulowana przez
wielu komentatorów zmiana struktur polskie-
go rolnictwa na wzór zachodnioeuropejski czy
amerykański, to znaczy w stronę wielkich to-
warowych gospodarstw i niewielkiego zatrud-
niania w tym sektorze, będzie miała tragiczne
skutki społeczne i dla środowiska naturalnego.
Są to wyludnienie wsi wraz z zanikiem jej kul-
tury oraz zastępowanie zróżnicowanych upraw
monokulturami. Już w latach 2002–2010 liczba
gospodarstw rolnych w Polsce spadła o 400 ty-
sięcy z 1,95 do 1,56 miliona, a ich średni obszar
wzrósł z 7,4 ha do 8,6 ha. Firmy inwestujące
w wielkie gospodarstwa rolne zwykle traktu-
ją ziemię jako zasób, który w jak najkrótszym
czasie ma przynieść możliwie szybki dochód.
Długoterminowy wpływ tego typu produkcji na
jakość gleby, wód i różnorodność biologiczną nie
jest przy tym brany pod uwagę. W przyszłości
ani inwestorzy i menedżerowie, ani ich dzieci,
nie będą musieli polegać na urodzaju gleby, na
której teraz zarabiają oraz na jakości miejsco-
wego środowiska naturalnego. Jeśli skutki okażą
się poważne, po zniszczeniu miejscowych zaso-
bów naturalnych, kapitał przeniesie się w inne
miejsce lub do innego sektora. RWS ma pomóc
odwrócić trend zaniku drobnych gospodarstw
rolnych i zastępowania ich przemysłową pro-
dukcją żywności. Tym samym służy on zacho-
waniu kulturowej i biologicznej różnorodności
polskiej wsi.
Historia RWS. Na Świecie
i w Polsce
RWS Świerże Panki uznajemy za pierwszy pol-
ski RWS. Założony został wiosną 2012 roku,
kiedy jeden z autorów tego artykułu Piotr Trza-
skowski spotkał rolników-aktywistów: Sonię
Priwiezienciew i Tomasza Włoszczowskiego. Oka-
zało się, że obie strony już wcześniej znały model
RWS. Tak narodził się pomysł założenia grupy
w Warszawie.
Kilka lat wcześniej Sonia i Tomek, działający
w organizacjach ekologicznych tj. Społecznym
Instytucie Ekologicznym oraz Fundacji Agrina-
tura, kupili 6-hektarowe gospodarstwo w miej-
scowości Świerże Panki 120 km od Warszawy.
Eksperymentowali tam z ekologiczną produkcją
żywności na własne potrzeby. Natomiast Piotr,
który należał wtedy do Warszawskiej Kooperaty-
wy Spożywczej, wraz z Wojtkiem Mejorem z tej
samej organizacji, szukali nowych sposobów do-
starczania warzyw do miasta.
Latem 2012 roku RWS Świerże Panki wystar-
tował z pierwszym, pilotażowym sezonem. Za-
częło się od współpracy z 15 gospodarstwami
rolnymi, by w 2013 roku dodać kolejne 8. W tym
roku jest plan, by grupę odbiorców warzyw po-
większyć do 27 gospodarstw domowych. Sonia
i Tomek marzą nawet, by w kolejnych latach
liczba ta wzrosła do 100.
ekonomia rws 33
W 2014 roku RWS Świerże Panki po raz pierw-
szy nie będzie jedynym RWS-em działającym na
terenie Polski. Rodzina Kembłowskich, która ma
gospodarstwo w Dobrzyniu nad Wisłą, startuje
z bezpośrednią sprzedażą dla grupy w Warsza-
wie, według modelu RWS. Również Małgosia
i Sławek Dobrodzieje, uprawiający ekologicz-
ne warzywa w województwie zachodniopo-
morskim, założyli dwa nowe, liczące po 25–30
gospodarstw domowych RWS-y w Poznaniu
i Szczecinie. ­RWS-y Dobrodziejów zostały zało-
żone z pomocą uczestników RWS Świerże Panki,
ale już RWS Dobrzyń nad Wisłą powstał nieza-
leżnie, zainspirowany działalnością RWS Świer-
że Panki. Miejmy nadzieję, że na tym nie koniec.
Rozwój RWS-ów w Polsce jest częścią glo-
balnego trendu konsumentów szukających al-
ternatywnych sposobów dotarcia do świeżej,
ekologicznej żywności, bezpośrednio od rolni-
ków, pomijając przy tym system żywnościowy
zdominowany przez rolnictwo przemysłowe
i supermarkety. Pierwsze znane przykłady RW-
S-ów pojawiły się w Japonii w latach 70. XX
wieku wraz z narastającymi obawami związa-
nymi z użyciem środków chemicznych w rolnic-
twie. Grupy te początkowo składały się gównie
z pań domu, które umawiały się z lokalnymi
rolnikami na sprzedaż ryżu i innych podsta-
wowych produktów. Japońskie RWS-y nazywa-
ją się teikei (提携, wym.teekee), co tłumaczymy
jako „przymierze” lub „sojusz”. Istnieją i rozwi-
jają się do dziś, przybierając najróżniejsze for-
my organizacyjne.
Model RWS jest współcześnie najlepiej roz-
winięty w USA, Austrii i Francji, gdzie nazywa
się go AMAP (Association pour le Maintien d’une
Agriculture Paysanne), czyli Stowarzyszenie na
rzecz Zachowania Rolnictwa Chłopskiego. Set-
ki AMAP-ów, które licznie powstały we Francji
34 rws ekonomia
od roku 2000 istotnie przyczyniły się do uchro-
nienia przed bankructwem wielu gospodarstw
ekologicznych. Natomiast grupy z USA zaczęły
niedawno ciekawe eksperymenty z udzielaniem
wsparcia rodzinom w potrzebie, tak by mogły
pozwolić sobie na zdrowe jedzenie.
Przyjmuje się, że w USA, gdzie ruch rozpo-
czął się w połowie lat 80-tych działa obecnie
ponad 2.500 RWS-ów. Szacunki dotyczące Eu-
ropy mówią o 4000 gospodarstw rolnych i 400
tysiącach odbiorców. Trend nie ominął również
Europy Wschodniej. Co najmniej 10 grup RWS
istniało w 2013 roku w Czechach, a kolejne były
w trakcie tworzenia. W Rumunii RWS-y działają
w sześciu miastach. W stolicy tego kraju – Buka-
reszcie – powstaje właśnie już trzeci RWS. Nie-
które z gospodarstw rolnych zatrudniają osoby
z grup zagrożonych społecznym wykluczeniem.
Choć przybierają różne formy, RWS-y istnieją
już w praktycznie wszystkich krajach naszego
regionu, będąc reakcją na wzrastające uprzemy-
słowienie produkcji żywności. Część z nich po-
wstała na skutek działań promocyjnych Urgenci,
międzynarodowej sieci wsparcia RWS-ów.
RWS w Polsce. Co dalej?
W roku 2014 są już w Polsce 4 grupy używające
określenia RWS na opis zasad w oparciu o które
działają. Przystąpienie do nich w trakcie sezonu,
może się jednak okazać trudne. W końcu jednym
z celów RWS-u jest zapewnienie rolnikom sta-
bilnego zbytu. Dlatego też zwykle wraz podpi-
saniem umów RWS-owych ustala się ostateczny
skład grupy na cały sezon. Dopiero po jego za-
kończeniu na wolne miejsce przyjmowane są
nowe osoby. Jeśli możesz poczekać, skontaktuj
się z istniejącymi RWS-ami i poproś o wpisanie
cię na listę osób rezerwowych. Jeśli nie masz
z nimi bezpośredniego kontaktu, użyj formula-
rza kontaktowego ze strony www.rws.waw.pl .
Postaramy się pomóc.
Cztery grupy, to rzecz jasna, mało na 40 milio-
nowy kraj z 1,5 mln gospodarstw rolnych. Może
więc chcesz postarać się o założenie nowej grupy?
Od czasu wydania w bieżącym roku pierw-
szego polskojęzycznego przewodnika na ten
temat, zadanie jest sporo łatwiejsze – „Rolnic-
two Wspierane przez Społeczność: partnerstwo
między rolnikami a konsumentami. Praktyczny
przewodnik”. Do założenia każdego RWS-u, po-
trzeba kilku nieodzownych elementów: rolni-
ków, grupy zorganizowanych i zmotywowanych
konsumentów, ziemi, wizji współpracy, planu
działania, czasu na zawiązanie współpracy.
Kolejne kroki zależą od tego, które z powyż-
szych elementów masz już zorganizowane.
W trakcie sezonu RWS działa bardzo sprawnie,
bez konieczności zarządzania nim, jednak zało-
żenie grupy wymaga kilku tygodni pracy. Tylko
w wyjątkowych wypadkach, kiedy mamy za-
równo zorganizowaną grupę, jak i rolników go-
towych rozpocząć współpracę, można zakończyć
całość w dwa tygodnie. Najlepszym okresem na
zakładanie RWS-u jest czas przed obsianiem pól,
czyli zima. Jednak, jeśli znajdziecie producenta,
który uprawia interesujące was produkty, to na-
wet w środku lata możecie się umówić na prób-
ne kilka tygodni działania RWS-u. W następnym
roku zaplanujecie już uprawy wspólnie pod ką-
tem potrzeb osób z RWS-u.
Szukając rolników
Do RWS-u trzeba dwojga, dwóch stron, odbior-
ców warzyw oraz rolników. Dla osób z miasta
znalezienie tych drugich to często duże wyzwa-
nie. W końcu niewielu miastowych spotyka na co
dzień rolników lub ma ich wśród znajomych na
Facebooku.
Są jednak sposoby na poradzenie sobie z tym
problemem. Najlepiej rozpocząć poszukiwania od
rozeznania się, czy w twojej okolicy są już rolni-
cy, którzy prowadzą sprzedaż bezpośrednią przy-
jeżdżając do miasta z produktami. Będą już mieli
grono zaufanych odbiorców oraz samochód, któ-
rym produkty dowożą. Takich producentów moż-
na też poszukać na bazarach i targowiskach. Im
szerszą ofertę mają już dziś, tym łatwiej będzie
Wam skomponować wystarczająco zróżnicowane
paczki dla RWS-u.
Rolników możesz też znaleźć poprzez istnie-
jące organizacje rolnicze, np. Ekoland, który ma
oddziały w wielu częściach Polski. Możesz rów-
nież spotkać się ze słuchaczami szkół i uczelni
rolniczych. Jeśli zależy ci na dotarciu do certy-
fikowanych rolników ekologicznych, to możesz
ich znaleźć przez strony internetowe jednostek
odpowiedzialnych za przyznawanie certyfikatów
rolnictwa ekologicznego.
ekonomia rws 35
ogród RWS,
mosman, Australia
fot. na licencji cc
RWS jest w Polsce pomysłem nowym, więc
przygotuj się na to, że będziecie musieli wytłu-
maczyć jak działa ten nietypowy sposób współ-
pracy. Wysłanie e-maili raczej nie wystarczy,
szczególnie, że wielu rolników nie korzysta z nich
na co dzień. Zacznij od telefonu. Potem przyjdzie
czas na spotkanie. Aby RWS powstał musicie się
poznać, porozmawiać i zbudować zaufanie. Dla
większości rolników najmocniejszym argumen-
tem będzie pewność zbytu jaką możecie zaofero-
wać oraz jego skala. Pomóc może skontaktowanie
ich z rolnikami z istniejących RWS-ów.
Szukając odbiorców warzyw
Grupa RWS działa najlepiej wówczas gdy wszyst-
kie strony dobrze się znają i lubią. Dotyczy to
nie tylko relacji z rolnikami, ale również stosun-
ków wewnątrz grupy odbiorców. Rolnik chętny
spróbowania modelu RWS, powinien więc szu-
kać grupy odbiorców przez istniejące instytucje
i grupy nieformalne, np. organizacje o profilu
36 rws ekonomia
ekologicznym, stowarzyszenia młodych matek
czy ośrodki kultury. Jeśli już uda się znaleźć jed-
ną, dwie osoby z miasta, którym model RWS się
spodoba, będziecie na dobrej drodze. Osoby te
staną się liderami, którzy uruchomią własne sieci
kontaktów społecznych, aby zebrać grupę.
Dobrym sposobem na zidentyfikowanie takich
osób jest zainicjowanie otwartego spotkania na
temat modelu RWS. W zorganizowaniu go mogą
pomóc lokalni liderzy, szkoły lub organizacje
społeczne. Aby lepiej się poznać i zbudować za-
ufanie, rolnik może zaprosić osoby chętne na
wizytę w gospodarstwie.
Pomóc mogą też istniejące RWS-y. W 2014 dwie
osoby z działającego w Warszawie RWS Świerże
Panki (Julia Olszewska oraz autor tego artykułu)
pomogły rolnikom z okolicy Szczecina zbudować
nowe grupy RWS w Szczecinie i Poznaniu.
Kiedy rolnik spotka grupę odbiorców
Kiedy uda się już zbudować grupę, która będzie
miała swojego rolnika, przechodzimy do fina-
łowej części tworzenia nowego RWS-u: ustale-
nia warunków współpracy. Kluczowe będzie tu
sformułowanie oferty, czyli określenie jakie pro-
dukty rolnik ma zamiar dostarczać oraz ile to
czego potrzebujesz
rolnicy grupa zorganizowanych
i zmotywowanych
konsumentów
będzie kosztowało. Najlepiej jak taka propozycja
powstanie w wyniku dyskusji obu stron na temat
potrzeb, możliwości produkcji oraz zasobności
grupy odbiorców.
„RWS nie opiera się na produkcji jak najtań-
szej żywności. Mimo że jego celem jest zapew-
nienie tańszej niż z innych źródeł żywności,
chodzi w nim również o jej jasną i sprawiedliwą
wycenę. Głównym celem rolników jest długoter-
minowe utrzymanie gospodarstwa, a nie maksy-
malizacja zysku w krótkim terminie. Cena, którą
rolnicy wspólnie ustalają z konsumentami, ma
pokryć koszty utrzymania gospodarstwa i pracy
włożonej w uprawę i dowóz żywności”.
Kolejnym ważnym elementem tworzenia
­RWS-u jest ustalenie miejsca i czasu odbioru.
Pamiętajcie, by zająć się tym możliwie wcze-
śnie, gdyż niektóre miejsca lub zakres czasowy
odbioru nie będą akceptowalne dla wszystkich.
Od tego zależy ich uczestnictwo w grupie. Wiele
RWS-ów podsumowuje wszystkie te ustania pod-
pisując umowę lub formułując regulamin grupy.
Pozwala to uniknąć wielu nieporozumień. Kilka
RWS-ów już w Polsce istnieje. Warto skorzystać
z ich doświadczeń, użyć dokumentów już przygo-
towanych, czy zapytać o sposoby przezwyciężenia
napotkanych trudności. Zaproszenie na spotkanie
ziemia wizja czas
współpracy na zawiązanie
i plan działania współpracy
ekonomia rws 37
Farma organiczna
RWS na wyspie
Szentendre, Węgry
kogoś z doświadczeniem działania w takiej for-
mule, może być sposobem na zainteresowanie in-
nych modelem RWS i zainicjowanie nowej grupy.
Nie całkiem zakończenie
Dwa lata po tym jak w Polsce powstał pierw- autorzy: claudia ciobanu, piotr trzaskowski
szy pilotażowy RWS, jesteśmy w ekscytującym
momencie. Coraz więcej ludzi dowiaduje się
o modelu i jest zainteresowanych eksperymento-
waniem z nim. Przy tym RWS-y to tylko fragment
dynamicznej i powiększającej się sceny aktywi-
stów zajmujących się tematyką żywności. Kon-
tekst działalności tego ruchu jest jednak trudny. Claudia Ciobanu jest Piotr Trzaskowski jest ak-
Sektor rolniczy w Polsce i całej Europie Środ- ­niezależną reporterką
z Warszawy, która pisze
tywistą na rzecz suweren-
ności żywnościowej. Działa
kowo-Wschodniej dryfuje w stronę przyszłości o aktualnych problemach w Warszawskiej Kooperaty-
stojącej pod znakiem dominacji farm przemy- środowiska naturalnego wie Spożywczej. Brał udział
słowych, monokultur i towarzyszącemu jej zani- i ruchach społecznych w tworzeniu pierwszej
dla międzynarodowych w Polsce grupy działającej
kowi rolnictwa rodzinnego. Raczej nie zdołamy mediów. Pracuje również według modelu Rolnic-
zachować wszystkich gospodarstw rodzinnych, w sektorze NGO. twa Wspieranego przez
lecz z pewnością będziemy się starać! Społeczność: RWS Świerże
Panki, a później grup RWS
w Poznaniu i Szczecinie. Jest
członkiem partii politycz-
nej Zieloni 2004.
38 crowdfunding przedsiębiorczość przedsięborczość crowdfunding 39

crowdfunding

od praktyki
do teorii
Artykuł w pełnym wydaniu wytwórców

autor: paweł sroczyński

 04.SAMI ROBIMY
W większości przypadków glina,
niezależnie od tego skąd pozyskana,
będzie nadawać się na tynk.
42 tynk gliniany sami robimy sami robimy tynk gliniany 43

SAMI ROBIMY

tynk
tynku glinianego na własne potrzeby jest moż-
liwe przy niewielkim nakładzie kosztowym.
Szczególnie, że złoża gliny na terenie Polski moż-
na zaliczyć do największych w Europie.

Dlaczego tynki gliniane

GLINIANY
autor: piotr maćkowiak
glina jest używana
jako Materiał
Glina jest używana jako materiał budowlany
od tysięcy lat. Za korzystaniem z tego materiału
przemawia jego dostępność prawie w każdym
miejscu na Ziemi, co sprawia, że transport bu-
Glina jest materiałem o różnorodnych zaletach
zdrowotnych. Poprzez właściwość wchłaniania
i oddawania wilgoci reguluje wilgotność w po-
mieszczeniu (efekt jest tym lepszy im grubsza
warstwa tynku oraz im więcej czystej gliny
w mieszance tynkarskiej), przyczyniając się do
stworzenia zdrowego klimatu wnętrza.
Utrzymana na stałym poziomie wilgotność
pomieszczenia zapobiega wysychaniu błon ślu-
zowych oraz redukuje ilość kurzu1, co sprawia,
że tynki gliniane są idealnym rozwiązaniem
dla alergików. Glina jest materiałem ciężkim,
kumulującym ciepło w swojej masie. Dzięki
temu ciepło wytworzone w pomieszczeniu na
długo pozostaje zmagazynowane w warstwie
tynku (w tym przypadku również im grubszej,

budowlany dulca na miejsce budowy nie pochłania dużej

ilości energii. Jest to również materiał łatwy do
tym lepiej).

od tysięcy lat. formowania, niewymagający skomplikowanego

procesu obróbki.
jest dostępna, Glinę często wykorzystuje się jako materiał
do tynkowania ścian, mieszając ją z piaskiem
łatwa w formowaniu oraz dodatkami organicznymi. Współcześnie
można kupić gotowe mieszanki tynkarskie na
i obróbce. bazie gliny lub wykonać je samemu. Oferowa-
ne na polskim rynku gotowe tynki gliniane są
dość kosztownym rozwiązaniem w porównaniu
z tynkami najbardziej rozpowszechnionymi:
cementowo-wapiennymi czy gipsowymi. Wyż-
sza cena często stanowi barierę dla prywatnych
inwestorów budujących lub remontujących
własny dom. Okazuje się jednak, że wykonanie
POZYSKIWANIE GLINY
Z racji szerokiej dostępności gliny możliwe jest
pozyskanie jej z własnej działki, np. z wykopu
pod fundamenty lub przydomową oczyszczalnię
ścieków (w przypadku budowy własnego domu).
Jest to wtedy materiał całkowicie darmowy i lo-
kalny. Jeżeli na własnej działce nie posiada się
gliny, można ją otrzymać z robót ziemnych pro-
wadzonych w najbliższej okolicy.
Tynk gliniany na ścianie
izolowanej prasowanymi kostkami
1. Minke G., Podręcznik budowania z gliny,
tłum. Bieliński Z., Brama Wiedzy,
słomy.
fot. na licencji Cc,
Siemianowice Śląskie 2013.
44 tynk gliniany sami robimy
występowanie glin
Objaśnienie
glina
Przy tym sposobie pozyskiwania sam mate-
riał jest zwykle darmowy (lub prawie darmo-
wy), należy doliczyć jedynie koszty transportu
(tym mniejsze, im bliżej budowy występuje gli-
na). Najbardziej popularnym miejscem, w któ-
rym można zaopatrzyć się w glinę są istniejące
cegielnie. Można tam otrzymać glinę w różnej
formie: nieprzerobionej (prosto z wykopu), czę-
ściowo przerobionej (w formie niewypalonych
cegieł) lub przemielonej, przesianej i zapako-
wanej w worki o masie 20–25 kg. Im większy
stopień przetworzenia jej w cegielni, tym mniej
pracy trzeba włożyć w przygotowanie materia-
łu na miejscu budowy. Równocześnie jednak
wraz ze stopniem modyfikacji rośnie cena.
sami robimy tynk gliniany 45
Zestawienie dostępności gliny w wybranych cegielniach
Koszt gliny nieprzerobionej, prosto z wykopu
lub z hałdy, waha się w granicach 50-150 zł/ lokalizacja firma cena kolorystyka kontakt tel
tona. W tej formie można otrzymać glinę w pra-
Lubusko Ceramik 1200 zł/tona żółta 600 816 447
wie każdej istniejącej cegielni. Miejsc gdzie
Kłodzko Cegielnia Leszczyna 200 zł/tona oliwkowa (41) 373 53 51
można kupić glinę przesianą jest stosunkowo
niewiele. Lokalizacje te wraz z zestawieniem Radoszyce Cerabud 250 zł/tona ceglana (41) 373 53 51
cen i kolorystyki przedstawia tabelka po pra- Jaroszewo Jaro S.A. bd biała, szara (74) 554 98 15
wej stronie. Kowale Oleckie Cerambud - cegielnia 220 zł/tona jasny brąz 502 510 668
(87) 523 86 20
Dąbrówka Cegielnia Zawadzk bd jasny brąz 509 220 909
CZY KAŻDA GLINA NADAJE SIĘ NA TYNK? Żarki Częstochowa Cegielnia Łąka 250 zł/tona czarny 500 396 459
W większości przypadków glina, niezależnie od
tego skąd pozyskana, będzie nadawać się na tynk.
Należy jednak szczególnie uważać na glinę:
zawierającą cząstki organiczne (zapach świe-
żej ziemi); ponieważ mogą one sprzyjać roz- dodać. Zakres proporcji mieszanek wynosi 1:0,5 powierzchni (najlepiej na tym samym podłożu,
wojowi pleśni, – ok. 1:4 (glina:piasek)2. które będzie tynkowane) mieszanki o różnych
pochodzącą z niewypalanych cegieł; w nie- Mieszanka o dobrych proporcjach i konsysten- proporcjach gliny do piasku i obserwować za-
których cegielniach dodaje się do cegieł żużli cji powinna bez problemu zsuwać się z kielni chowanie tynku podczas wysychania. W tym
i popiołów pochodzących z wypału, pochodzą- (zbyt tłusta mieszanka nie będzie odklejać się od celu najlepiej wykonać próbki o wymiarach
cą z recyklingu; dzięki swoim właściwościom narzędzia, co znacznie utrudni pracę). Kurczli- ok. 30x30 cm i grubości 1 cm. Proces schnięcia
glina wchłania nieprzyjemne zapachy niwelu- wość tynku jest spowodowana odparowaniem próbek może trwać do 2 dni. Po wyschnięciu
jąc je w pomieszczeniu. wody zarobowej, koniecznej do nadania mie- należy zwrócić uwagę na:
Jest to duża zaleta, jednak podczas stosowania szance odpowiedniej plastyczności3. W efekcie spękania spowodowane nadmierną kurczliwo-
gliny z recyklingu należy sprawdzić czy nie ma na powierzchni tynku pojawiają się pęknięcia. ścią gliny,
ona nieprzyjemnej woni, która utrzyma się po Można zminimalizować ryzyko nadmiernego przyczepność do podłoża,
ponownym jej użyciu (np. glina pochodząca ze skurczu poprzez zmniejszenie ilości dodawanej osypywanie się tynku spowodowane zbyt du-
starych pieców, kuchni, pralni). wody lub przez optymalizację uziarnienia doda- żym dodatkiem piasku.
wanego piasku.
Glina jest materiałem niejednorodnym co DODATKI DO TYNKU GLINIANEGO
Przygotowanie mieszanki powoduje, że materiał pozyskany z różnych Poza podstawowym komponentem tynku gli-
Wykonując samemu tynk gliniany, należy pa- miejsc może mieć inne właściwości. Z tego nianego, można również stosować dodatki orga-
miętać o podstawowych właściwościach gliny względu przed przystąpieniem do tynkowa- niczne, takie jak: sieczka słomiana (najczęściej
– tłustości i kurczliwości. Zbyt tłusta mieszanka nia należy przetestować na reprezentatywnej ze słomy żytniej lub rzepakowej), wrzos pospo-
będzie pękać po wyschnięciu, natomiast zbyt lity, plewy (szczególnie jęczmienne), trociny,
chuda nie będzie przyklejać się do podłoża lub włókna lniane i konopne, chińska trzcina, trawa,
2. Twórca tynków glinianych, kurs,
będzie osypywać się po wyschnięciu. Tłustość Stowarzyszenie F.A.L., Niemcy. igły, celuloza4.
mieszanki reguluje się poprzez dodawanie pia- 3. Minke G., Podręcznik budowania z gliny, tłum. Bieliński Z.,
sku – im tłustsza glina tym więcej piasku należy ­Brama Wiedzy, Siemianowice Śląskie 2013. 4. Twórca tynków glinianych...
46 tynk gliniany sami robimy
góra: Glinianka w cegielni Czacz,
fot. Piotr Maćkiewicz
dół: Gruda gliny, glinianki
w Mosinie, fot. Piotr MaĆkiewicz
Najczęściej stosowanym dodatkiem organicz-
nym z powyżej wymienionych jest sieczka sło-
miana. Stosuje się ją w proporcjach 10%–100%
objętości mieszanki 5. Wypełniacze organiczne
zmniejszają ciężar tynku oraz stanowią jego
zbrojenie. Dzięki temu można zapobiec niepo-
żądanym pęknięciom na powierzchni tynku.
Dodatki organiczne działają na mieszankę tyn-
karską odchudzająco, wobec czego kluczowe jest
odpowiednie zrównoważenie składu mieszanki
(glina, piasek, sieczka słomiana).
Aby uzyskać odpowiednie efekty estetyczne
można dodawać do tynku glinianego pigmen-
tu. Należy pamiętać jednak aby nie przekroczyć
wartości 3% objętości mieszanki podczas sto-
sowania pigmentów naturalnych oraz 1% uży-
wając pigmentów sztucznych6. W przeciwnym
wypadku pigment będzie się wytrącał, co spo-
woduje pylenie tynku. Inne dodatki, stosowa-
ne głównie w wykończeniowej warstwie tynku
(o grubości do 0,5 mm), to7:
granulat kamienny i ceramiczny, mączka mar-
murowa (10–20% objętości), mika, masa perło-
wa (0,5–1% objętości),
słoma jęczmienna, wióry konopne (3–20%
objętości),
wióry żelaza, kawałki wapna (0,5–1% objętości).
RODZAJE TYNKÓW
Tynki gliniane można stosować wewnątrz oraz
na zewnątrz budynku. Przy stosowaniu tynków
glinianych zewnętrznie należy pamiętać o odpo-
wiednich dodatkach stabilizujących – same tyn-
ki gliniane nie są odporne na działanie wilgoci.
5. Ibidem
6. Ibidem
7. Ibidem
sami robimy tynk gliniany 47
do przygotowania
zaprawy
Ze względu na grubość tynków można wyszcze-
gólnić8:
tynki jednowarstwowe. Nakładane jako tynk
surowy, rapówka, bez zacierania lub wygła-
dzany pacą, gąbką.
mieszadło ręczne betoniarka
tynki dwuwarstwowe. Składają się z dwóch Przeciwbieżna
warstw – spodniej (obrzutki) i wierzchniej
(narzutu).
tynki trójwarstwowe. W ich skład wchodzą
dwie podstawowe warstwy takie same jak
w tynkach dwuwarstwowych i dodatkowo trze-
cia warstwa, którą stanowi gładź.
Przygotowanie POWIERZCHNI DO TYNKOWANIA wiadra sito do przesiewania
10-20 litrów suchej gliny
Przed przystąpieniem do tynkowania należy
odpowiednio przygotować powierzchnię. Do-
brze przygotowane podłoże powinno zapew- do przygotowania
niać dobrą przyczepność zaprawy, zatem musi powierzchni
być trwałe, sztywne i równe (wszelkie nierów-
ności wymuszają konieczność pogrubienia
tynku)9. Przygotowanie powierzchni do tynko-
wania przebiega etapowo10. Najpierw oczysz-
czamy ją z kurzu i pozostałości innych zapraw,
klejów itd. Następnie wszelkie dziury i ubytki
muszą zostać naprawione, najlepiej tym samym
materiałem, z którego wykonane lub którym
zaszpachlowane jest podłoże. Elementy nie-
jednorodne w podłożu (np. nadproża w ścia- pędzel do nawilżania spryskiwacz
nie) nakrywa się siatką lub matą trzcinową.
do zwilżania
Powierzchnie wchłaniające wodę należy przed
otynkowaniem nawilżyć. Zagruntowanie płasz-
czyzny przeznaczonej do otynkowania zaprawą
glinianą odbywa się poprzez nałożenie szero-
8. Widera J., Roboty tynkarskie i okładzinowe. Poradnik majstra
budowlanego, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1996.
9. Ibidem
szpachelka do łatania gwoździarka
10. Twórca tynków glinianych... dziur
 48 tynk gliniany sami robimy
do narzucania
tynku
kim pędzlem szlamu glinianego, czyli mocno
rozwodnionej gliny o konsystencji śmietany.
PODSTAWOWE NARZĘDZIA TYNKARSKIE
agregat tynkarski trójkątna lub
pistolet trapezowa kielnia Narzędzia związane z pracami tynkarskimi moż-
na podzielić na kilka grup:
Narzędzia do przygotowywania zaprawy:
do obróbki mieszadło do ręcznego mieszania niewielkich
narzuconego tynku
ilości zaprawy glinianej, szlamów glinianych.
Mieszadła ręczne powinny mieć wydajność
> 1200 W11, betoniarka przeciwbieżna o pojem-
ności 150–300 litrów do mieszania dużej ilości
zapraw, szlamów glinianych, wiadra o pojem-
ności 10–20 litrów do przenoszenia zaprawy,
sito stacjonarne do ręcznego przesiewania su-
chej gliny.
Narzędzia do przygotowania powierzchni pod
tynk gliniany: pędzel do nawilżania ściany lub
paca paca grzebieniowa
poprzedniej warstwy tynku oraz do nakładania
szlamu glinianego, spryskiwacz do nawilżania
ściany lub poprzedniej warstwy tynku, szpa-
chelka do łatania dziur w podłożu, gwoździarka
(lub deska nabita gwoździami) do zarysowania
powierzchni w celu poprawienia przyczepności
tynku.
Narzędzia do narzucania tynku: agregat tynkar-
ski w formie pistoletu do maszynowego narzu-
paca z zaokrąglonymi kielnia japońska cania zaprawy, kielnia trójkątna lub trapezowa
narożnikami
do ręcznego narzucania zaprawy na ścianę.
Narzędzia do obróbki narzuconego tynku: paca
do zacierania tynku drewniana, stalowa lub pla-
stikowa do obróbki narzuconego tynku, paca
grzebieniowa do nadawania faktury tynku
przed położeniem kolejnej warstwy (aby popra-
wić przyczepność) lub jako efekt dekoracyjny,
paca do wygładzania tynku z zaokrąglonymi
łata do wyrównania
gąbka nadająca
ziarnistość 11. Twórca tynków glinianych...
sami robimy tynk gliniany 49
góra: 3. Montaż maty
narożnikami, kielnia japońska stalowa lub plasti- trzcinowej pod pierwszą
kowa do wygładzania tynku wykończeniowego warstwę tynku glinianego,
fot. Marta Adamska
oraz nadawania połysku, łata do wyrównywania
tynku na ścianie, gąbka (lub paca gąbczasta) do dół: Dobór składu mieszanki
nadania efektu ziarnistości tynku. tynkarskiej - matryca próbek.
fot. Marta Adamska
NAKŁADANIE TYNKU Glinianego
Przy tynkowaniu dużych płaszczyzn pracę nale-
ży zacząć od wyznaczenia powierzchni tynku12.
W tym celu wykorzystuje się listwy tynkarskie
stanowiące prowadnice dla tynków.
Po nałożeniu warstw można zdemontować
listwy i zatrzeć tynk, tak aby nie było widać
miejsc montażu listew. W przypadku wykony-
wania tynków wielowarstwowych, jako pierw-
szą warstwę stosuje się obrzutkę z rzadkiej
zaprawy. Grubość obrzutki wynosi 3–4 mm na
ścianach i 4 mm na suficie.13
Po wyschnięciu i stwardnieniu obrzutki na ścia-
nie wykonuje się narzut – drugą warstwę tynku.
Przed położeniem narzutu, warstwę obrzutki na-
leży nawilżyć. Grubość warstwy narzutu wynosi
8–15 mm14. Po naniesieniu narzutu wyrównuje się
go łatą. W narożnikach do wyrównywania narzu-
tu używa się pac w kształcie kątownika. Możliwe
jest także wyrównywanie za pomocą szklanych
butelek lub rur PCV, jeśli zamierza się uzyskać
efekt wyoblenia w narożniku. W wyoblonych na-
rożnikach, ze względu na miejscowe pogrubienie
warstwy tynku, należy pamiętać o dodatkowym
zbrojeniu (np. mata trzcinowa, siatka lub dodatek
sieczki słomianej w mieszance).
Po wyschnięciu warstwy narzutu można wy-
konać gładź. W tym celu używa się rzadkiej
12. Widera J., Roboty tynkarskie...
13. Ibidem
14. Ibidem
50 tynk gliniany sami robimy
na zdjęciu Weronika, autorka projektu
­graficznego tego magazynu – bierze udział
w warsztatach Build&play
fot. Mateusz Szwagierczak
zaprawy z drobnym piaskiem, przesianym przez
sito o oczkach 0,25–0,5 mm15. Zaprawa powinna
być tłustsza niż w przypadku narzutu. Gładź wy-
konuje się w grubości 1–3 mm. Można ją narzu-
cać kielnią lub ręcznie i rozprowadzać pacą po
powierzchni ściany. Po wstępnym przeschnięciu,
stężeniu zaprawy zaciera się ją przy użyciu pacy
stalowej, plastikowej lub drewnianej. Gładź z poły-
skiem można uzyskać przy użyciu japońskiej kielni.
Nie zawsze jednak efektem docelowym jest
uzyskanie idealnie gładkiej ściany. Tynki glinia-
ne, dzięki swojej plastyczności i podatności na
kształtowanie, dają możliwość stosowania róż-
norodnych faktur. Można je uzyskać poprzez
specjalny dobór składników mieszanki (np. za-
stosowanie grubszej frakcji żwiru) lub przez ob-
róbkę powierzchni za pomocą narzędzi.
Obróbka detali
Newralgicznymi miejscami przy tynkowaniu
są wszelkie łączenia i styki różnie pracujących
powierzchni. Szczególną uwagę trzeba zwrócić
na styki sufitu ze ścianą oraz ściany z podłogą.
15. Ibidem
W miejscach styku tynku glinianego na ścianie
z tynkiem na suficie można zastosować następu-
jące rozwiązania: wykonać szczelinę dylatacyjną
odcinającą ścianę od sufitu, wykonać spojenie
przy użyciu profilu metalowego lub plastikowe-
go, zamontować gotowy profil wykończeniowy.
W miejscach połączenia ściany z podłogą stosuje
się listwę przyścienną, zabezpieczającą dół ścia-
ny przed uszkodzeniami.16
Zagrożenia
W procesie tynkowania gliną występuje wiele
zagrożeń mogących prowadzić do błędów. Nie-
pożądane efekty i ich przyczyny zestawione są
w tabeli po prawej stronie.17
Podsumowanie
Tynk gliniany jest połączeniem naturalnych,
nieprzetworzonych materiałów dostępnych
lokalnie. Wykonując go samodzielnie można
znacznie obniżyć koszty budowy lub remontu.
16. Twórca tynków glinianych...
17. Ibidem
nieporządany efekt
Nieregularne spękania
w kształcie pajęczej sieci
Regularne i proste spękania
Proste pęknięcia na połączeniu
powierzchni ścian, sufitów, skosów
Piaszczenie, osypywanie się tynku
Ze względu na swoją niejednorodność glina
jest materiałem, który przed użyciem każdora-
zowo należy przetestować, aby wyeliminować
potencjalne błędy wynikające z niewłaściwego
doboru mieszanki. Obecnie w różnych częściach
Polski można wziąć udział w szkoleniach z tyn-
kowania gliną. Kursy i szkolenia odbywają się
regularnie m.in. na terenie Poznania, Warszawy
czy Łodzi.
sami robimy tynk gliniany 51
przyczyna
Nadmierna kurczliwość mieszanki tynkarskiej
spowodowana przez:
położenie tynku zbyt grubo
nadmierną tłustość mieszanki
pęcznienie podłoża pod wpływem wody
nałożenie kolejnej warstwy tynku na niewyschniętą
poprzednią warstwę.
Źle przygotowane podłoże:
elementy niejednorodne w ścianie, pozostające
bez zabezpieczenia siatką lub matą trzcinową
zbyt cienka warstwa tynku położona na matę trzcinową
niezabezpieczenie elementów konstrukcyjnych
w ­ścianie – poprzez pracę konstrukcji powstają pion-
owe lub ­poziome pęknięcia.
Brak szczeliny dylatacyjnej
Niewłaściwe proporcje mieszanki – zbyt duża ilość ­piasku
w stosunku do gliny, źle dobrana granulacja kruszywa
(zbyt gruby piasek do cienkowarstwowego tynku,
zbyt drobny do grubej warstwy)
autor: piotr maćkiewicz
architekt, absolwent
Wydziału Architektury
Politechniki Poznańskiej,
członek Stowarzyszenia
Wędrownych Architektów,
doktorant na Wydziale
Budownictwa Politechniki
Poznańskiej. Badawczo i pro-
jektowo zainteresowany
naturalnymi i tradycyjnymi
technikami w budownictwie.
Prowadzi działalność
­edukacyjną w zakresie
­budownictwa naturalnego.
piotr.mackiewicz@wedrow-
niarchitekci.pl

Fajne jest to, że można
obserwować jak powstają
nowe projekty, kiedy
to specjalista z jednej
dziedziny spotyka się
z innym specjalistą
i zaczynają rozmawiać
o pomyśle, projekcie, który
razem mogą zrobić.
Agata z Wytwórni Maker’ów – Zakład
rozmowa Wytwórnia Maker’ów – zakład 53
na zdjęciu Ekipa założycieli zakładu
Makerspace, coworking, hackerspace, fablab –
pod tymi pojęciami kryje się industrialna prze-
strzeń Poznańskiego Zakładu. Ten świeżutki
projekt Fundacji Animatornia oraz przyjaciół
zachęca do wyjścia z domu oraz czerpania ra-
dości z tworzenia i współdziałania z drugim
człowiekiem.
O etapach powstawania Zakładu i jego działal-
ności opowiadają: Paweł Janowski, Żaneta Prze-
piera, Zosia Machowiak, Agata Pakieła i Paulina
Kuntze – założyciele Fundacji Animatornia.
Paweł: Pierwsze pomysły stworzenia nowej
formy działania padły we wrześniu 2013 roku.
Wtedy też intensywnie zaczęliśmy obserwować
to co się dzieje w Łodzi, jak działa Cohabitat.
W internecie znaleźliśmy informacje o innych
takich miejscach i tak trafiliśmy na Betahaus
w Berlinie, TechShop w Stanach. Zaobserwowa-
liśmy, że jest zapotrzebowanie na tego typu pro-
jekty… Pomyśleliśmy, że może warto spróbować
i coś takiego założyć tutaj.
Czyli pojawił się pomysł, a potem szukaliście
odpowiedniej przestrzeni?
Żaneta: Może trochę inaczej jeszcze… Wiedzieli-
śmy, że chcemy działać społecznie i jednocześnie
chcieliśmy mieć do tego przestrzeń. Do tej pory
działaliśmy mocno na ulicy i pojawiła się w nas
potrzeba posiadania swojego miejsca. Nazwa
Zakład wzięła się z tego właśnie miejsca, z tej
przestrzeni.
54 Wytwórnia Maker’ów – zakład rozmowa
Tu się spotyka dużo ludzi zupełnie różnych,
różne emocje, pomysły, umiejętności.
Inspirujemy się wzajemnie.
Paweł: Ta przestrzeń nas trochę zainspirowała,
jest na tyle unikatowa, że jak tylko tu weszli-
śmy i poczuliśmy ten postindustrialny klimat,
to zobaczyliśmy możliwości jakie nam daje.
Czym dla was jest Zakład?
Agata: Drugim domem! [śmiech]
Zosia: Dla mnie duże znaczenie ma to, że to
miejsce jednoczy ludzi.
Paulina: Tak, racja. Tu się spotyka dużo lu-
dzi zupełnie różnych, różne emocje, pomy-
sły, umiejętności. Inspirujemy się wzajemnie.
Dla mnie to proste, jeśli ludzie tu przychodzą,
to oznacza, że atmosfera jest pozytywna do
tworzenia.
Zosia: Przychodzą tu ludzie z tak różnymi za-
jawkami, o których istnieniu nawet bym nie
pomyślała i to właśnie tu poznaję te wszystkie
rzeczy, które w życiu można robić.
Paweł: Dla mnie jest to przestrzeń, gdzie moż-
na nabrudzić, nabałaganić, nahałasować i nie
martwić się tym, że zaraz przybiegną sąsiedzi
czy, że w chacie będzie armageddon. Tu można
spróbować swoich sił.
Zatem dla kogo jest Zakład? Kto tu może
przyjść i kto się odnajdzie?
Paweł: Myślę, że jest dla wielu ludzi, począw-
szy od majsterkowiczów, którzy chcieliby
z czymś poeksperymentować, zrobić coś dla
siebie (np. do domu), po osoby, które zajmują
się tym profesjonalnie i poszukują przestrzeni
na swoją jednoosobową działalność.
Jest to również miejsce dla osób, które nieko-
niecznie chcą coś robić, ale chcą zdobyć nową
rozmowa Wytwórnia Maker’ów – zakład 55
wiedzę i nowe kontakty, np. ktoś chce coś i wielki ploter z lat 90’, który próbujemy od- Wiele starych maszyn udało wam już napra-
zmajstrować z drewna i wie, że tu są ludzie, palić i myślimy, że lada chwila nam się to uda. wić, a co pozamaterialnego napełnia was dumą
którzy zajmują się stolarstwem. Dodatkowo zaczęliśmy składać drukarkę 3D i radością?
Zosia: Na potrzeby takich ludzi odpowiadają i to mnie również bardzo cieszy.
też nasze warsztaty. Są one skierowane dla Żaneta: Mamy także fajną maszynę do sitodru- Agata: Dla mnie ważne było spotkanie na
osób, które dopiero zaczynają twórcza przygo- ku! Tylko trzeba ją jeszcze ogarnąć, ale też bę- otwarciu. Przyszło mnóstwo ludzi i z wielo-
dę. Przychodzą, uczą się czegoś i potem mogą dzie sympatycznie jak zacznie działać. ma rozmawialiśmy, ale…może od początku.
zostać tu na dłużej korzystając z przestrzeni Paweł: Właśnie! To jest też super maszyna! Pół- Dwa tygodnie po rozpoczęciu działalności
oraz nowych umiejętności. automat do sitodruku. Tylko mamy problem Zakładu zaprosiliśmy mieszkańców Poznania
z przestrzenią trochę, żeby ją zainstalować, bo na spotkanie organizacyjne po to, by poznać
Obecnie Zakład wypełniony jest różnymi Zakład jest na piętrze i nie bardzo jak możemy ich potrzeby i zainteresowania. Odwiedzi-
urządzeniami i narzędziami. Jak je pozy­­­ tę maszynę przetransportować. ło nas wtedy ponad 50 osób! Następnie było
skaliście?
Paweł: Część sprzętów jest nasza, tzn. uda-
wytwórnia Maker’ów – zakład
ło nam się je bardzo okazjonalnie odkupić.
Są to często stare sprzęty, ale jednocześnie
niezwykle solidne, już w tej chwili takich się
nie robi. Sporo osób również zgłaszało się do
nas z informacją, że mają u siebie maszyny
i narzędzia, które zalegają im na strychu czy
w piwnicy i że chcieliby przekazać je Zakłado-
wi, bo pragną by maszyna pracowała, a ludzie
z niej korzystali.
Jakie urządzenia dały Wam najwięcej rado-
ści z tych które się już pojawiły?
Paulina: Lutownice!
Żaneta: Chyba najwięcej radości dałaby
nam maszyna dziewiarska, gdyby dało się ją
uruchomić.
Paweł: Dla mnie plotery. Mamy ploter Roland
z 1984 roku, który służył do robienia rysun-
ków technicznych. Świetna zabawa była przy
jego naprawie. Jest jeszcze ploter do winylu,
na którym można wycinać różnorakie szyldy
56 Wytwórnia Maker’ów – zakład rozmowa rozmowa Wytwórnia Maker’ów – zakład 57
otwarcie, gdzie znów frekwencja dopisała. Za-
prezentowaliśmy im wtedy też krótkie zajawki
w formie stanowisk z: druku 3D, stolarki, re-
cyklingu mebli, architektury i innych takich.
Ludzie faktycznie byli zainteresowani, co po-
tem odbiło się na późniejszych warsztatach.
Zdarzało się, że brakowało miejsc.
Paulina: Są czasem takie warsztaty, gdzie
jest mniejsza grupa jak np. było w przypadku
„Pierścionka ze srebra”. Wtedy jak się stanie
obok i posłucha w jaki sposób ludzie ze sobą
rozmawiają, wymieniają się doświadczeniem
oraz pomysłami, a także umawiają gdzieś po
Zakładzie – to mnie to bardzo cieszy. Czuję
radość, jak ludzie wychodzą stąd z nowymi
przyjaźniami.
Agata: Fajne jest to, że można obserwować jak
powstają nowe projekty, kiedy to specjalista
z jednej dziedziny spotyka się z innym specjali-
stą i zaczynają rozmawiać o pomyśle, projekcie,
który razem mogą zrobić.
Opowiedzieliście o rzeczach, które was uskrzy-
dlają, a teraz powiedzcie o tym co jest trudne
w tego typu działaniu?
Paweł: Często miałem problem z tym, że ktoś
przychodził na zajawce, był chętny do pomocy,
a potem, gdy na coś konkretnego się umówili-
śmy – znikał, bez żadnej informacji. To nam
dużo rzeczy zawaliło po drodze.
Agata: My mamy ewidentne podejście społecz-
ne, od tego się wywodzimy, a teraz widzimy, że
aby to rozkręcić, potrzebujemy więcej informa-
cji i umiejętności ze sfery biznesowej. Wsparcie
mentora byłoby mega przydatne. I kasa. Nie
oszukujmy się, ledwo nam starcza na czynsz.
wytwórnia maker’ów zakład
Zatem jakie plany na przyszłość, czego sobie
życzycie?
Żaneta: Chciałabym, żeby ktoś nam zapłacił
czynsz (śmiech). Może choć rok?
Zosia: Większej przestrzeni! Która jednocześnie
nas nie zrujnuje.
Agata: Ludzi. Więcej ludzi którzy chcą się czegoś
nauczyć, a także chcą się podzielić wiedzą. Tych
zarówno ze starszego pokolenia, jak i młodszego.
Paulina: Starszych ludzi, którzy mają doświad-
czenie w rzemieślniczych zawodach.
Paweł: Pusta przestrzeń nic tu nam nie da. Chciał-
bym, żebyśmy mieli 50 abonamentowiczów. Wte-
dy to miejsce mogłoby się spokojnie rozwijać dalej.
Wytwórnia Maker’ów – Zakład
z założycielami Animatorni rozmawiała Malina
Poszytek
Jak znaleźć zakład?
ul. Wawrzyniaka 39
60-502 Poznań
link
AUTORKA: malina poszytek
absolwentka PWSFTviT,
pasjonatka mediów,
kierownik produkcji,
współwłaścicielka firmy
We Make Vids wspierającej
młodych twórców.
 dział artykuł 59

05.rolnictwo
rzadko która roślina
jest tak łatwa
w uprawie
60 KONOPIE ROLNICTWO ROLNICTWO KONOPIE 61

zakładamy uprawę
konopi
przemysłowych
autorzy: Małgorzata górska, jakub gajewski

Konopia siewna (Cannabis sativa) to jednorocz-

na roślina zielna z rodziny konopiowatych ro-
Przed rozpoczęciem należy dzaju Cannabis. Według Linneusza istnieje tylko
jeden gatunek – konopie siewne, który dzieli się
po pierwsze – zebrać na odmiany botaniczne: konopie dzikie, upraw-

przydatne informacje ne, indyjskie oraz olbrzymie. Nowsza systema-

tyka mówi o dwóch gatunkach: Cannabis sativa

dotyczące formalizacji i ­Canabis indica. W artykule zajmiemy się kono-

zasiewu. Po drugie
– nabyć wiedzę dotyczącą
sposobu uprawy i zbioru.
Po trzecie – odpowiedzieć
sobie na pytanie:
po co nam te konopie?
piami siewnymi, w obrębie których wyszczegól-
nić można dwa podgatunki: uprawne oraz dzikie.
Pośród konopi uprawnych (Cannabis sativa ssp.
culta) znajdziemy tylko grupy ekologiczne: pół-
nocne, środkowoeuropejskie, południowe oraz
azjatyckie. Są to rośliny jare i wiatropylne, ich
żeńskie odmiany nazywamy głowaczami, nato-
miast męskie płaskoniami (możemy to odróżnić
dopiero podczas kwitnienia). Aktualnie w Pol-
sce w Rejestrze Krajowym COBORU znajduje się
sześć odmian konopi wyhodowanych przez In-
stytut Włókien Naturalnych w Poznaniu. Są to:
62 KONOPIE ROLNICTWO
Efekt prac warsztatowych
Fot. małgorzata górska
Jest odporna na przymrozki
Po posianiu praktycznie możemy
o niej zapomnieć, aż do zbiorów.
Zastosowanie konopi
Konopie są roślinami o szerokim
zastosowaniu w różnych gałęziach
przemysłu, są to m.in.: włókiennic-
two, papiernictwo, budownictwo,
przemysł spożywczy, samochodo-
wy i petrochemiczny.
Białobrzeskie, Beniko, Silesia, Tygra, Rajan, Woj-
ko. Należą one do form środkowoeuropejskich,
a zatem okres wegetacji mają dostosowany do
polskich warunków klimatyczno-glebowych. To
odmiany jednopienne, typowo włókniste, zawie-
rające mniej niż 0,2% substancji psychoaktyw-
nych (Δ9THC). Uprawa ich jest bezpieczna i nie
stanowi zagrożenia narkotycznego. Pod wzglę-
dem wysokości plonów słomy, których poziom
waha się od 7 do 15 t/ha rocznie, niewiele różnią
się od siebie. Zmienia się natomiast zawartość
i jakość włókna, którego zawierają od 27,2% do
29,5%. Polskie odmiany dają wysokie i stabilne
plony nasion (w zależności od kierunku uprawy
i techniki zbioru 0,3–1,0 t/ha).
Konopie w rolnictwie
Konopie w rolnictwie mają m.in. znaczenie
chwastobójcze – przy ich uprawie praktycz-
nie nie stosuje się herbicydów. Odstraszają
też niektóre szkodniki (stonka ziemniaczana,
bielinek kapustnik), warto więc siać je przy
Włókiennictwo węży strażackich, nici chirurgicznych
Konopie siewne wykorzystuje się do oraz papieru filtracyjnego. Wykonuje
produkcji włókien bardzo wysokiej się z nich maty i geowłókniny, gdyż bę-
jakości. Są one lekkie, przewiewne, od- dąc puste w środku, mają właściwości
dychające, wytrzymałe i mają świetne termoizolacyjne. Jako tekstylia gwa-
właściwości termiczne. Można z nich rantują stałą temperaturę zarówno
produkować m.in.: nici, tkaniny, liny, w chłodne jak i cieplejsze dni. Używane
sznurki, worki i namioty. Szczególnie do celów odzieżowych mają właściwo-
cenione są do wyrobu materiałów ści antyalergiczne. Ciekawostką jest,
żeglarskich, ponieważ dobrze reagu- że pierwsze LEVIS-y oraz pierwsza fla-
ją na wilgoć. Ich wysoka odporność ga USA, były wykonane z konopi, nato-
na rozkład biologiczny w warunkach miast słynni malarze (np. Vincent van
częstego kontaktu z wodą sprawia, Gogh) tworzyli na płótnach konopnych
że używane są również do produkcji swoje arcydzieła.
ziemniakach i kapuście. Liście konopi mogą być
również wykorzystywane do celów pastewnych
i produkcji kompostu. Dzięki korzeniowi palo-
wemu (który sięga nawet do 2,0 –2,5 m) oraz
korzeniom bocznym (rozrastającym się w pro-
mieniu ­0,6–0,8 m) struktura gleby ulega polep-
szeniu. Ten rozwinięty system korzeniowy po
zbiorze ulega rozkładowi, zapewniając dobre
przewietrzanie i zaopatrzenie w próchnicę. Ko-
nopia wytwarza także ogromną ilość zielonej
masy, doskonale ocieniającej ziemię podczas
wegetacji. Jako „nowa” uprawa po dziesięciole-
ciach przerwy, zwiększa też różnorodność bio-
logiczną terenów rolniczych. Jeśli nie drżymy
o każde ziarno, to możemy być pewni, że nasze
poletko będzie cieszyć się dużą atrakcyjnością
wśród ptaków.
Rzadko która roślina jest tak łatwa w uprawie.
Nie ma specjalnych wymagań klimatycznych,
rośnie prawie na każdym terenie i jest bardzo
odporna na działanie szkodników. Stanowi do-
skonały przedplon do zasiewu zbóż ozimych .
Sama zwykle nie potrzebując przedplonu. Jest
odporna na przymrozki – znosi temperaturę na-
wet do -5 st. C. Po posianiu praktycznie możemy
o niej zapomnieć, aż do zbiorów.
Rozpoczęcie własnej uprawy konopi
krok po kroku
Przed rozpoczęciem należy po pierwsze – zebrać
przydatne informacje dotyczące formalizacji za-
siewu. Po drugie – nabyć wiedzę dotyczącą spo-
sobu uprawy i zbioru. Po trzecie – odpowiedzieć
sobie na pytanie: po co nam te konopie?
Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkoma-
nii, konopie włókniste można hodować jedynie
na potrzeby przemysłu włókienniczego, chemicz-
nego, celulozowo-papierniczego, spożywczego,
ROLNICTWO KONOPIE 63
kosmetycznego, farmaceutycznego oraz budow-
nictwa i nasiennictwa. Inne przeznaczenie tych
roślin jest zabronione.
Uprawa konopi w Gospodarstwie Ekotury-
stycznym „Na Karczaku” jest prowadzona na
cele nasienne. To dobre rozwiązanie dla tych,
którzy oprócz zysku ze sprzedaży nasion, chcą
we własnym zakresie wykorzystać łodygi ko-
nopi, np. na włókno lub paździerz. Bowiem po
sprzedaży nasion pozostałe części rośliny zosta-
ją do dyspozycji rolnika. Inaczej byłoby, gdyby
uprawę przeznaczono np. na cele włókiennicze.
Wtedy całą masę (a raczej objętość) łodyg trze-
ba przekazać do zakładu przerabiającego je na
włókno i paździerze, a nam pozostają do użycia
nasiona.
Druga, bardzo istotna sprawa, to dostępność
gruntów ornych. Wiele osób zainteresowanych
uprawą konopi jest mieszkańcami miast, a nie
rolnikami. Niegdyś, aby zostać plantatorem ko-
nopi trzeba było posiadać status rolnika, czyli
prowadzić gospodarstwo rolne o powierzch-
ni co najmniej 1 ha. Dzisiaj obostrzenia są już
łagodniejsze i status rolnika nie jest wyma-
gany. Inaczej kwestia legalizacji uprawy roz-
kłada się w przypadku firm prowadzących
działalność rolniczą, ale w tej kwestii nie mam
doświadczenia.
Jeśli już mamy gospodarstwo rolne i wiemy
po co nam te konopie, to trzeba wykonać kolej-
ne kroki. Jesienią należy przygotować pole pod
przyszłoroczną uprawę (orka i nawożenie) oraz
rozpocząć procedurę legalizacji uprawy, o czym
będzie mowa w dalszej części artykułu. Trzeba
też przemyśleć sposób zbioru i wyposażyć się
w odpowiedni sprzęt, taki jak np. kombajn, ko-
siarka i odziarniarka. Jeśli uprawa jest niewiel-
ka, jak na Karczaku, konopie możemy ścinać
i przerabiać ręcznie. W naszym gospodarstwie
64 KONOPIE ROLNICTWO
W polsce legalne jest wysiewane
wyłącznie konopii jednopiennych
z nasion posiadających atest.
zdecydowaliśmy się na tradycyjną uprawę i wy-
korzystanie dawnych narzędzi do przetwór-
stwa włókna.
Formalizacja zasiewu
Do zakazu upraw przyczyniło się rozpowszech-
nienie narkotyku produkowanego z konopi in-
dyjskiej – marihuany. Ustawa o przeciwdziałaniu
narkomanii obecnie traktuje konopie podobnie jak
mak, czyli roślinę, która podlega specjalnemu nad-
zorowi, nawet jeśli wysiewane są odmiany ze śla-
dowymi ilościami substancji narkotycznych. Ostre
przepisy prawne ostatecznie przyczyniły się do
zaprzestania wysiewu na taka skalę jak niegdyś.
Rygor ten jest zdecydowanie zbyt surowy jak na
roślinę, która nie zawiera substancji odurzających.
W Polsce zabroniona jest hodowla narkotykowych
odmian, zawierających ponad 0,2% THC. Do upra-
wy dopuszczone są natomiast odmiany o zawarto-
ści THC poniżej 0,2%, nie nadające się do produkcji
marihuany czy haszyszu. Kuriozalnie brzmi nakaz
przekazywania słomy konopnej do uprawnionych
zakładów przerobu, gdyż nawet w narkotykowych
odmianach konopi, THC kumuluje się w kwiatosta-
nach, a nie łodygach.
Wiatro- i obcopylność konopi sprawia, że upra-
wa może być również ściśle kontrolowana w kie-
runku wykluczenia chemotypu narkotycznego.
W naszym kraju legalne jest wysiewane tylko z na-
sion znanego pochodzenia, posiadających atest
i będących wyłącznie konopiami jednopiennymi.
W celu założenia uprawy należy wykonać
kilka prostych kroków formalnych. Trzeba na-
tomiast pilnować terminów, gdyż rejestracja
możliwa jest tylko raz w roku. Jesienią, roku
poprzedzającego wysiew, składamy do urzędu
gminy informację o zamiarze uprawy konopi
włóknistych w kolejnym sezonie (np. na począt-
ku listopada 2014 r. informujemy gminę o za-
miarze uprawy w 2015 r.). Informacja ta jest
potrzebna gminie do rozeznania się jakie jest
zainteresowanie uprawą konopi na ich terenie
oraz do zgłoszenia pożądanego areału w urzę-
dzie marszałkowskim. Sejmik województwa
podejmuje bowiem uchwałę o powierzchni i lo-
kalizacji upraw, przykład: Link .
Na tej podstawie gmina wyraża zgodę na po-
szczególne przedsięwzięcia. Zwykle decyzję
otrzymujemy na wiosnę. Dodatkowo do gminy
składamy wniosek o zezwolenie na uprawę ko-
nopi wraz z oświadczeniem o niekaralności. For-
mularze można znaleźć na stronie internetowej
projektu „Szlak lnu i konopi” Link .
Ponadto, w listopadzie poprzedzającego
uprawę roku, należy również skontaktować
się z dostawcą certyfikowanych nasion konopi
(np. Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zie-
larskich w Poznaniu) i ustalić odmianę do upra-
wy. Można przy okazji dopytać tam o szczegóły
związane z sianiem. Gdy mamy zgodę z gminy,
wówczas kupujemy nasiona w IWNiRZ i za-
wieramy z nimi umowę kontraktacji słomy lub
nasion (w zależności od celu wysiewu). Warto
też z własnej inicjatywy i „na wszelki wypa-
dek” – choć nie jest to wymagane – poinformo-
wać lokalny posterunek policji o naszej legalnej
uprawie. Lepiej, żeby nie wzbudziła ona sensacji
i niepotrzebnych problemów, gdy ktoś postron-
ny poinformuje władze o namierzonej plantacji.
Zdarzały się bowiem niemiłe incydenty, takie jak
zniszczenie uprawy czy zła prasa dla rolnika.
Kwity załatwione, nasiona kupione, to siejemy!
Nie ma obowiązku oznakowywania ani ogradza-
nia uprawy. My jednak stawiamy przy poletku
ROLNICTWO KONOPIE 65
tablicę informującą o fakcie, że nasze konopie tego za złe, bo z założenia traktujemy konopie
nie zawierają substancji narkotycznych. Ma to jako roślinę pożyteczną… dla wszystkich.
znaczenie dla gości naszego Gospodarstwa Eko-
turystycznego „Na Karczaku” jak i może stać się
istotną informacją dla osób zainteresowanych Wybór miejsca pod uprawę i przygotowania
innym użytkowaniem. W warunkach klimatycznych Polski, suma opa-
W ubiegłych latach byliśmy kontrolowani dów atmosferycznych na ogół wystarcza kono-
przez policję, sprawdzono kluczowe dokumenty piom do prawidłowego rozwoju. Ułatwieniem
i obejrzano uprawę. Nie było natomiast żadnych jest to, że ich system korzeniowy sięga głęboko,
problemów czy nieprzyjemności. Policjant na- pozwalając na pobieranie wody także z głęb-
wet doradzał co zrobić, aby konopie lepiej rosły. szych warstw gleby i przetrwanie okresów
Rok temu mieliśmy uprawę przeznaczoną na suszy. Pomimo sporego zapotrzebowania na
nasiona (zakontraktowane z IWNiRZ). W takim wilgoć, źle znoszą wysoki poziom wód grunto-
przypadku zachowujemy słomę jako „odpad”, wych. Na glebach mineralnych nie powinien on
którego los nikogo nie interesuje. Opadłe liście być wyższy niż 80 cm.
i korzenie pozostaną na polu do wzbogacenia gle- Nasiona kiełkują przy temperaturze 8–10°C
by w substancje organiczne. Z włókna natomiast w ciągu 8–12 dni. Młode rośliny znoszą przymroz-
uprzędziemy nici, z paździerzy też coś wymyśli- ki do -6°C, co umożliwia stosunkowo wczesny
my. Nasiona sprzedamy – o ile jak w ubiegłym zasiew, pozwalający na osiągnięcie dojrzałości
roku – nie zjedzą ich dzwońce. Nie mieliśmy im biologicznej nie później niż w połowie września.
Zastosowanie konopi
Papiernictwo Budownictwo
Słoma konopna zawiera 25–30% włók- Paździerze konopne bardzo często są
na, w którym znajduje się ponad 70% wykorzystywane do wyrobu płyt bu-
celulozy. To czyni ją doskonałym su- dowlanych i betonu konopnego (np.
rowcem do produkcji papieru. Roczny technologia hempcrete). Z surowej
przyrost celulozy wyprodukowanej słomy pozyskuje się natomiast włókno,
przez konopie przekracza 2,5 razy które służy jako wypełniacz do kabli,
przyrost celulozy uzyskanej z drzew. tworzywo do wyrobów tapicerskich
Taki papier jest trwalszy i lepszy jako- oraz materiał izolacyjny. Inne zasto-
ściowo niż drzewny. Włókno konopne sowanie to wyrób farb, lakierów oraz
może być też stosowane jako dodatek rozcieńczalników. Olej konopny szybko
Włókna konopne
Fot. na licencji CC przy recyklingu makulatury oraz jako wysycha i pozostawia cienką, elastycz-
element poprawiający jakość papieru. ną warstwę na powierzchni.
Zastosowanie konopi do produkcji pa-
pieru daje także korzyści ekologiczne
w postaci ochrony lasów. Drzewo musi
rosnąć kilkadziesiąt a nawet kilkaset lat,
natomiast konopie niespełna 120 dni.
66 KONOPIE ROLNICTWO ROLNICTWO KONOPIE 67

Najodpowiedniejsze są dla nich rzecznych i na mokradłach – tam rządzić powin-

na roślinność półnaturalna (łąki i pastwiska).
wprowadzenie konopi do zmianowania moż-
na traktować jako zabieg odchwaszczający,
ziemie żyzne, bogate w próchnicę, Wykonana w Instytucie Włókien Naturalnych gdyż wytwarzając duże ilości biomasy zagłu-
w Poznaniu analiza warunków klimatyczno-gle- sza chwasty;
azot i wapń o odczynie obojętnym bowych Polski i wymagań konopi w tym zakresie zapewnia dobre przewietrzenie gleby i wzboga-
wykazała, że uprawa jest możliwa niemal w ca- cenie jej w próchnicę, w wyniku rozkładu głę-
lub lekko zasadowym. łym kraju. bokiego i rozwiniętego systemu korzeniowego;
Konopie wyróżniają się bardzo dobrą samotole- to świetny przedplon dla innych roślin (np. dla
rancją. Oznacza to, że przy odpowiedniej żyzności zbóż), gdyż ocieniając i osłaniając glebę pozo-
Konopie uważane są za rośliny dolin rzecznych gleby i właściwym nawożeniu można je uprawiać stawia ją w dobrej strukturze;
i nizin. Najodpowiedniejsze są dla nich ziemie wielokrotnie na tym samym stanowisku (tzw. ko- Podstawowym zabiegiem uprawowym jest
żyzne, bogate w próchnicę, azot i wapń o odczy- nopisku) bez strat plonu. Jednak należy wtedy pa- jesienna orka głęboka (25 cm), pozwalająca
nie obojętnym lub lekko zasadowym. Unikać po- miętać o sprzyjających warunkach do szerzenia na zmagazynowanie wody z opadów jesienno
winno się lekkich gleb piaszczystych i ciężkich się chorób grzybowych i nasileniu pchełki ziem- -zimowych. Wiosenna uprawa pola powinna
ilastych jak również terenów stale podmokłych. nej (drobnych owadów należących do chrząszczy). zmierzać do spulchnienia wierzchniej war-
Dobre warunki rozwoju znajdują na nowinach Najlepiej więc nie siać konopi co roku na tym sa- stwy gleby, przykrycia nawozów, zniszczenia
(terenach po raz pierwszy przeznaczonych do mym miejscu, lecz robić przerwę od 4 do 5 lat. kiełkujących chwastów oraz utrzymania gru-
użytku rolnego), dodatkowo oczyszczając je Przy wyznaczaniu właściwego stanowiska zełkowatej struktury gleby. Wiosną stosujemy góra: Młode konopie
włokniste,
z chwastów. Ze względów ekologicznych zdecy- w zmianowaniu musimy pamiętać o następują- włókę, bronę i czasem kultywator w zależno-
fot. Małgorzata Górska
dowanie odradzamy uprawę konopi w dolinach cych dodatnich cechach konopi: ści od potrzeb konopi. Niewskazana jest orka
wiosenna. DÓŁ: Prezentacja
konopnych produktów
podczas Zielonego
Zastosowanie konopi Zasiew i pielęgnacja uprawy
tygodnia w Brukseli,
fot. Małgorzata Górska
Odżywianie Leczenie i pielęgnacja ciała Konopie nie są wrażliwe na przymrozki i nie
Orzeszki (nasiona) konopi posiadają W medycynie konopie stosowane są należy ich traktować jako rośliny późnego sie-
cenne wartości odżywcze. Zawierają w przypadku raka, choroby Alzheime-
wszystkie podstawowe aminokwasy wu. Początek siewu powinien następować pod
ra, sklerozy, bólu, oparzeń i problemów
oraz nienasycone kwasy tłuszczowe z trawieniem. Nasiona zawierają fitynę, koniec siewu zbóż jarych. W Polsce południowej
Omega 3, 6 i 9 w doskonałych dla czło- dzięki czemu znajdują zastosowanie optymalny termin przypada w I i II dekadzie
wieka proporcjach. Są również bogate w leczeniu histerii, neurastenii, krzy- kwietnia, w Polsce środkowej w II i III deka-
w sole mineralne (zwłaszcza cynk), wi- wicy i niedokrwistości. Zaleca się je dzie, a na północy wydłuża się do połowy maja.
taminy (A, D, E i K), lecytynę, substancje dla osób osłabionych, wyniszczonych
śluzowe, związki białkowe i inne. Daw- chorobą, cierpiących na awitaminozę. Przedwczesny wysiew do zimnej gleby sprawia,
niej olej konopny stosowano jako do- Używane są również jako środek prze- że kiełkowanie odbywa się dłużej i wzrasta pro-
datek do wystawnych dań wigilijnych, ciwbólowy, nasenny oraz moczopędny. cent zaniku roślin, z kolei opóźnienie skraca
podobnie same ziarna używane były Tłoczy się z nich olej konopny wykorzy- okres wegetacji i obniża wysokość oraz jakość
Ciastko z nasionami konopii
do przygotowania tradycyjnej zupy sie- stywany także w celach kosmetycznych,
Fot. na licencji CC
mieniotki. Mączka z nasion konopnych plonu. Dla przykładu: konopie, które zasiejemy
np. do produkcji kremów, emulsji, olej-
ze względu na wysoką zawartość białka ków i mydła. na początku lipca dojrzewają niewiele później
może też stanowić świetny dodatek do niż te z początku kwietnia, ale dają znacznie niż-
innej mąki, np. orkiszowej lub pszennej. sze plony słomy, zwłaszcza włókna i nasion.
68 KONOPIE ROLNICTWO
„Na Karczaku”,
podczas warsztatów
tkactwa ludowego
dla początkujących
Fot. małgorzata górska
Siejemy tylko kwalifikowany materiał siewny.
Optymalna gęstość siewu konopi zależy przede
wszystkim od przeznaczenia plonu i warun-
ków klimatyczno-glebowych. Na plantacjach
nasiennych zaleca się wysiew 10 –15 kg/ha
i rozstawę rzędów 50 cm. Na plantacjach prze-
mysłowych stosujemy rozstawę rzędów 7,5–15
cm, natomiast ilość wysiewu zależy od celu
uprawy i waha się od 40 do 70 kg/ha: 30–40 kg/
ha – biokompozyty, celuloza; 60–70 kg/ha – cele
włókiennicze.
Z uwagi na silny wzrost konopi i konkuren-
cyjność w stosunku do chwastów, zabiegi pielę-
gnacyjne mogą okazać się zbyteczne, zwłaszcza
przy uprawie na włókno. Istnieje opinia, że ko-
nopie tylko w niewielkim stopniu albo wcale nie
wymagają stosowania środków ochrony roślin.
Jednakże wraz z rozpowszechnieniem uprawy
i koncentracji plantacji konopi należy liczyć się
z możliwością wystąpienia szkodników (np.
pchełka chmielowa i omacnica prosowianka)
oraz chorób (np. zgorzel siewek, szara pleśń,
zgnilizna twardzikowa).
Zalecane w czystym składniku dawki nawo-
zów N-P-K to: 90–120 kg/ha N; 70–100 kg/ha P2O5;
150–180 kg/ha K2O; na glebach zakwaszonych
­15–20 q/ha CaO.
Zbiory
Zbiory odbywają się w miesiącach sierpień –
wrzesień. W wyborze daty istotne jest to, na co
chcemy przeznaczyć nasze plony. Gdy gotowe
są już nasiona w środkowej części wiechy, wów-
czas zbieramy plantacje nasienne. Jeśli zacznie-
my zbyt późno, to możemy się spotkać z silnym
osypywaniem nasion, stratami związanymi z że-
rowania ptaków oraz występowaniem chorób.
W tym czasie otrzymujemy plony włókna nieco
gorszej jakości. Po odczekaniu 1–2 tygodni po
okwitnieniu zbieramy już mocne włókno. Dwa
tygodnie wcześniej uzyskujemy natomiast deli-
katne włókno przędzalnicze.
Osobniki męskie różnią się od osobników żeń-
skich krótszym okresem wegetacji oraz tym, że
wytwarzają nieco inny rodzaj włókna. Głowacze
zostawia się dłużej na polu, aż do dojrzałości
owocu, którym jest mały orzeszek tzw. siemię
konopne.
Przy uprawie na włókno kosi się konopie
wtedy, gdy płaskonie po przekwitnięciu po-
żółkną i zrzucą liście, a łodygi jeszcze nie zdą-
żą zaschnąć. Z głowaczy – jeszcze zupełnie
zielonych – opadają wówczas dopiero liście.
Zbierając je w tym stanie dojrzałości nie otrzy-
muje się owoców.
W uprawie dwustronnej (na włókno i nasiona)
zbiór konopi przeprowadza się, gdy orzeszki
w dolnej części wiechy ciemnieją lub szarzeją,
są twarde i tkwią jeszcze w listku przysadki.
Wcześniejszy zbiór jest niewskazany ze wzglę-
du na niższy plon włókna.
W uprawie na nasiona plony powinno zbie-
rać się później, gdy ziarna w środkowej części
ROLNICTWO KONOPIE 69
wiechy dojrzewają. Z łodyg konopi uzyskuje
się wówczas wysoki plon włókna nieco gorszej
Zbiory odbywają się
jakości oraz plon nasion, które są materiałem
przemysłowym i nie powinny stanowić mate-
w sierpniu i wrześniu.
riału siewnego. W wyborze daty istotne jest,
Konopie kosi się na wysokości 10 cm, można
to wykonywać ręcznie na małych poletkach (jak na co przeznaczymy nasze plony.
na Karczaku). W dużych uprawach używa się
sprzętu mechanicznego: kosiarek, żniwiarek,
wiązałek, odziarniarek itd. związane pęki pionowo w stożek, szczelnie łą-
cząc ze sobą wierzchołki. Następnie oddziela
Konopie w tkactwie się od włókna zewnętrzne, twarde części łodygi
Konopie po ścięciu i oddzieleniu nasion (na Kar- (paździerze). Tradycyjnie wykorzystywana była
czaku robimy to też ręcznie używając dawnych do tego drewniana międlica (wstępne łamanie
narzędzi drewnianych jak do odziarniania lnu, łodyg) i cierlica (dokładne łamanie łodyg). Na-
podobnych do widelca czy grzebienia) są moczo- stępnie włókno było czesane na specjalnej szczot-
ne lub roszone. Następnie suszy się je ustawiając ce, by oczyścić je z resztek paździerzy i ułożyć
Zastosowanie konopi
Przemysł samochodowy Niektórzy nasion konopi używają jako
W przemyśle motoryzacyjnym konopie karmę dla ptaków.
używane są do produkcji desek roz-
dzielczych, opon i innych elementów Ekologia
samochodów. Kolejnym zastosowaniem rośliny jest
rekultywacja skażonych gleb poprzez
Przemysł petrochemiczny wychwytywanie z nich kadmu i ołowiu.
Mieszanka oleju z konopi i metanolu to Plony z takiej uprawy co prawda nie
zamiennik dla oleju napędowego w sil- nadają się na cele spożywcze, ale moż-
nikach diesla. Jego spalanie produkuje na przeznaczyć je do produkcji papieru,
nasiona konopii o 70% mniej sadzy niż w przypadku płyt paździerzowych, farb itp. Ostatnio
Fot. na licencji CC oleju z ropy naftowej, a przy tym nie realizowany jest projekt „Nowa meto-
wprowadza do biosfery szkodliwych da rekultywacji terenów zdegradowa-
substancji z zewnątrz. nych w rejonie Kopalni Węgla Brunat-
nego Konin z zastosowaniem uprawy
Hodowla zwierząt konopi włóknistych”.
Wytłoczki powstałe przy przerób- Dla wielu osób ważne jest, że 1 hektar
ce nasion są najczęściej przerabiane uprawy konopi wiąże około 2,5 tony
na paszę. Paździerze sprawdzają się CO2 przyczyniając się do ograniczenia
natomiast jako ściółka dla zwierząt efektu cieplarnianego.
i podłoże w uprawach szklarniowych.
70 KONOPIE ROLNICTWO ROLNICTWO KONOPIE 71

w dzisiejszych czasach
nie jest łatwo obejrzeć legalną
równolegle. Ostatnim etapem było przędzenie nici (okolice Biebrzańskiego Parku Narodowego) uprawę konopi i poznać
na kołowrotku (z delikatniejszych włókien) i krę- działa pracownia tkacka, gdzie osoby bez dotych-
cenie z gorszych włókien powrozów i lin na tzw. czasowego doświadczenia tkackiego stawiają wszechstronne walory tej rośliny
„kluczkach”. Z nici konopnych – które nie są tak pierwsze kroki w sztuce włókienniczej. Warto też
delikatne jak np. len – częściej niż tkaniny odzie- wspomnieć, że „odkryte” w gospodarstwie agro-
żowe tkano na krosnach płachty i worki. turystycznym uprawy konopi przez zaskoczo-
nych turystów przekładają się na reklamę takiego autorzy: małgorzata górska, jakub gajewski
„Szlak lnu i konopi” miejsca. Wszak w dzisiejszych czasach nie jest
Niektóre uprawy konopi nawiązują do ginącej łatwo obejrzeć legalną uprawę konopi i poznać
próbki lnu i jedwabiu barwione tradycji tkackiej, którą z pewnością warto ocalić wszechstronne walory tej rośliny.
naturalnymi barwnikami
od zapomnienia. Kiedyś niemal w każdym gospo- W Gospodarstwie Ekoturystycznym „Na Kar-
fot. Małgorzata Górska
darstwie uprawiano na własne potrzeby rośliny czaku” znajduje się cały „ciąg technologiczny”
włókniste, takie jak len i konopie. Przetwarzano do lnu i konopi poczynając od uprawy polowej
łodygi na włókno i paździerze, tkano na krosnach tych roślin, przez dawny sprzęt, jak np.: grzebie-
Małgorzata Górska Jakub „Siou Yo” Gajewski
materiały na odzież i worki, a także kręcono sznu- nie do odziarniania, międlice i cierlice, szczotki zawodowo związana architekt krajobrazu,
ry i powrozy. Aby ożywić tę tradycję, na Podlasiu i kijanki do czyszczenia włókna, kluczki do skrę- z ochroną przyrody. Wraz aktywista. Założyciel
kilka lat temu zrealizowany został przez Stowarzy- cania powrozów, kołowrotki do przędzenia nici, z mężem – swoim kochanym i wiceprezes ruchu Wol-
„Góralem” – prowadzi na nych Konopi. Współtwór-
szenie na rzecz Ekorozwoju „Agro Group” projekt snowadła i krosna tkackie. Latem prowadzone Podlasiu w sąsiedztwie ca i organizator wielu
pod hasłem „Szlak lnu i konopi”. Zainteresowane są tu kameralne warsztaty tkackie dla osób zu- ­Biebrzańskiego Parku projektów m.in. gazet,
gospodarstwa agroturystyczne zostały przeszko- pełnie początkujących: www.karczak.pl Narodowego – Gospo- sklepów, płyt muzycznych,
darstwo Ekoturystyczne marszy wyzwolenia konopi,
lone w temacie dopełniania formalności, zasad Można na nich samodzielnie przygotować
DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ uprawy polowej oraz przetwórstwa włókiennicze- osnowę (czyli nici idące równolegle wzdłuż
„Na Karczaku” (­ link ). Ich
wyzwaniem jest turystyka
Otwartej Pestki, Wolne
Konopie w Sejmie i innych.
go. Został odtworzony ręczny ciąg technologiczny wytwarzanej tkaniny), nauczyć się zakładać ekologiczna, czyli taka, Wolontariusz, od zawsze
która nie tylko promuje działał dla idei legalizacji
przygotowywania włókna, taki jaki był tradycyj- ją na krosno (jednocześnie przechodząc test cenne przyrodniczo ob- konopi. Większość życia
nie stosowany w gospodarstwach wiejskich (grze- osobowości pod kątem cierpliwości, staran- szary (jak bagna biebrzań- poświęcił na studiowanie
Benetowa S., Konopie w wierzeniach i zwyczajach bienie, międlice, cierlice, kołowrotki, krosna, itd.) ności i konsekwencji), a na koniec utkać wła- skie), ale także odpowie- tematu konopi i uświada-
ludowych, Warszawa 1936, dzialny, ekologiczny styl miania ludzi w tym zakre-
Link
oraz do dziś prowadzone są warsztaty tkackie sną tkaninę i zabrać ją do domu. Zwykle jest
życia, podróżowania oraz sie. Reprezentant Ruchu
Gajewski J., Uprawa konopi siewnej – stan obecny i barwienia włókien naturalnymi barwnikami. to chodnik typu „szmaciak”. Na jego przykła- pielęgnowanie lokalnych w mediach oraz uczestnik
i perspektywy rozwoju uprawy tej rośliny Umiejętności nabyte przez właścicieli gospodarstw dzie najłatwiej poznać zawiłości techniki tkac- walorów przyrodniczych debat o polityce narkoty-
- praca inżynierska, Sulechów 2006, i kulturowych. Brali udział kowej. Wydał opracowanie
agroturystycznych są również wykorzystywane do kiej, a jednocześnie poddać recyklingowi stare
Link w projekcie pt. „Szlak lnu o perspektywach rozwoju
organizacji czasu wolnego turystów, którzy spę- materiały (np. pościel) i pozyskać nowy ładny i konopi”, a teraz prowadzą upraw konopi w Polsce.

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu dzają urlop na wsi. Mogą oni nie tylko obejrzeć przedmiot będący własnym rękodziełem. Tech- pracownię tkacką i latem Praktykował w Instytucie
organizują warsztaty
narkomanii, tradycyjne uprawy lnu i konopi, ale także nauczyć nika tkania materiału jest bowiem identyczna Włókien Naturalnych
tkackie dla osób początku- pod okiem profesor Lidii
Link się przygotowywania przędzy, tkania i barwienia. jak w przypadku takiego chodnika. Kto chciałby jących. Uprawiają konopie Grabowskiej.
Wikipedia o konopiach spróbować własnych sił za krosnem – serdecz- włókniste i inne dawne ga- E-mail: jakub.gajewski@wol-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Konopie_siewne
www.lenikonopie.zielonewrota.pl
nie zapraszam na Karczak. tunki roślin użytkowych. nekonopie.org

www.konopie.info Ekoturystyka „Na Karczaku” Jako rolnicy produkują

głównie „różnorodność
www.ekocentrycy.pl Dzięki projektowi „Szlak lnu i konopi” w Go- biologiczną”.
www.hampa.pl spodarstwie Ekoturystycznym „Na Karczaku” e-mail: karczak@karczak.pl
72 PROMO Ursa Maior URSA MAIOR PROMO 73

Przybysze mogą spróbować doskonałych

i świeżych piw prosto z browaru, wziąć
udział w degustacjach, imprezach, nabyć książki

Tam, gdzie traktujące o regionie oraz wyroby

lokalnych rolników, rzemieślników i artystów.

niedźwiedzie
Więcej informacji:
www.ursamaior.pl
biuro@ursamaior.pl
+48 13 492 79 69

piwo warzą!
+48 791 146 277

Autorzy: Marian Struś, Andrzej Czech

W Bieszczadach, tuż za Leskiem, w miejscowo-

ści Uherce Mineralne, powstał niedawno obiekt,
któremu nadano niebanalną nazwę „Ursa Maior”,
czyli „Wielka Niedźwiedzica”. Znalazła się tam
trzypoziomowa sala koncertowa, sklep z produk-
tami regionalnymi „Esencja Karpat” oraz browar
„Bieszczadzka Wytwórnia Piwa”.
 05. ogrodnictwo
Projektant
to każdy człowiek,
który prowadzi do zmiany
zaistniałej sytuacji na lepszą
76 miejskie ogrody ogrodnictwo
Murawy w mieście nie zawsze muszą
stanowić równo przystrzyżone trawniki.
fot. na licencji cc
Miejskie ogrodnictwo
w każdej skali
autor: magdalena garczarczyk
Jeżeli można poprawić przestrzeń
publiczną choćby na sekundę,
lepiej to zrobić niż nie robić nic.
Problem – współczesne miasta
Szybki rozwój miast związany ze stopniowym
zagęszczeniem zabudowy powoduje, iż zmniej-
sza się powierzchnia terenów zieleni. Miasto zaś
powinno być tak zaplanowane i wybudowane,
aby mieszkańcy mogli znaleźć w nim miejsca
do zamieszkania, pracy i wypoczynku oraz mieć
możliwości dogodnego przemieszczania się.
Z tego powodu publiczne tereny zieleni spełnia-
ją istotne funkcje i to nie tylko klimatotwórcze
czy estetyczne, ale stanowią też ważny element
środowiska regeneracyjnego. Kontakt z przyro-
dą umożliwia bowiem regenerację sił życiowych
i zdrowia, niszczonych poprzez codzienny stres
i pośpiech. Mieszkańcy miast coraz silniej odczu-
wają potrzebę kontaktu z naturą i to nie tylko ze
względu na rosnące tempo życia. Często nie zda-
jemy sobie sprawy z tego, iż mieszkając w mieście
(zwłaszcza w dużej aglomeracji) do 80% swojego
czasu dobowego spędzamy w zamkniętych po-
mieszczeniach – w domu, środkach komunikacji,
ogrodnictwo miejskie ogrody 77
pracy. Namiastką przyrody staje się wówczas zie-
leń znajdująca się w pobliżu miejsca zamieszka-
nia, na trasie z domu do pracy, czy nawet rosnąca
na balkonie lub parapecie.
W przestrzeni modernizowanych centrów miast
coraz trudniej znaleźć miejsce do posadzenia
drzew i krzewów. Ulice często tracą charakter
alei, gdyż ze względu na gęstą sieć uzbrojenia pod-
ziemnego niemożliwe jest – bez całkowitej prze-
budowy sieci podziemnych – wprowadzenie w ich
obrębie nowych nasadzeń. Co roku wycina się
dodatkowo drzewa, których stan zdrowotny uległ
pogorszeniu w wyniku m.in. zimowego utrzyma-
nia dróg, uszkodzeń mechanicznych np. w wyni-
ku parkowania oraz nadmiernego zagęszczenia
gruntu w obrębie systemu korzeniowego. Nie bez
znaczenia dla kondycji zieleni publicznej są także
zmiany klimatyczne, które co roku coraz wyraź-
niej dostrzegamy (m.in. długotrwałe susze letnie
i gwałtowne zjawiska pogodowe).
78 miejskie ogrody ogrodnictwo
Zieleńce, skwery, parki,
ogrody publiczne
są przestrzenią prawdziwie
demokratyczną, w której
każdy dobrze się czuje
niezależnie od wieku, poziomu
sprawności, wykształcenia
czy zasobności portfela.
Przy okazji modernizacji tras tramwajowych
przestrzenie miedzy torami są zazieleniane.
Torowiska typu trawiastego czy rozchodni-
kowego nie tylko przyczyniają się do ogra-
niczenia hałasu ale również powiększają
powierzchnię biologicznie czynną w ścisłym
centrum miasta, poprawiają jakość
powietrza w sąsiedztwie oraz zwiększają
retencję wodną.
fot. na licencji cc
W polityce przestrzennej miast niestety za-
uważa się marginalizację terenów zieleni, co
przejawia się głównie ograniczaniem powierzch-
ni istniejących układów, zabudowywaniem kli-
nów nawietrzających czy przekształcaniem
ogrodów działkowych w tereny mieszkaniowe.
Coraz silniejsza staje się również presja dewe-
loperów dążących do zabudowania istniejących
jeszcze otwartych terenów, nierzadko położo-
nych w atrakcyjnych częściach miast. Dla nich
roślinność pozostaje często jedynie reklamowym
dodatkiem do nazw nowo powstałych inwestycji.
Bez odpowiednich dokumentów zawierających
szczegółowe kierunki rozwoju systemu przyrod-
niczego czy rekreacyjnego miast dalsza degrada-
cja zieleni, niestety, może postępować; podobnie
jak bez zaangażowania mieszkańców. Stan ziele-
ni zależy bowiem także od nas, poszczególnych
mieszkańców i codziennie podejmowanych
przez nas decyzji dotyczących m.in. wyboru
środku transportu, miejsc parkowania czy chęci
współpracy z sąsiadem. To czy publiczne tereny
zieleni będą dopasowane do naszych potrzeb,
zadbane i atrakcyjne zależy również od naszego
aktywnego udziału w projektach, konsultacjach,
debatach. Godny polecenia jest projekt „Licz na
Zieleń” realizowany przez Fundacje Sędzimi-
ra, w ramach którego m.in. zbierane są opinie
mieszkańców Warszawy, Łodzi, Poznania i Kra-
kowa na temat terenów zieleni. Opinie miesz-
kańców tych miast, jak też lokalnych aktywistów,
przedstawicieli organizacji pozarządowych,
stanowią cenną bazę danych, która umożliwi
nie tylko waloryzację terenów zieleni, ale także
przyczyni się do skuteczniejszego kształtowania
i utrzymania zieleni przez zarządców.
Na zieleń w mieście można też spojrzeć przez
pryzmat kształtowania przestrzeni publicznej
i rozwiązań jakie proponuje m.in. PPS. Zieleńce,
skwery, parki, ogrody publiczne są przestrzenią
prawdziwie demokratyczną, w której każdy do-
brze się czuje niezależnie od wieku, poziomu
sprawności, wykształcenia czy zasobności port-
fela. Mieszkańcy zapytani przez badaczy PPS
czego potrzebują, by chcieć w danym miejscu
przebywać, wymieniali m.in. miejsca do siedze-
nia (co niekoniecznie oznacza ławki), dbałość
o daną przestrzeń i bezpieczeństwo, elementy
charakterystyczne lub pozostające w pamięci
(nawiązujące do historii danego terenu, obiekty
artystyczne, elementy o wysokiej jakości itp.),
deptaki, ale również kontakt z naturą, miejsca
oferujące sprzyjający do odpoczynku mikro-
klimat. Zatem przestrzeń przyjazna ludziom to
taka, w której każdy czuje się swobodnie i ma
możliwość spotkania się z drugim człowiekiem
oraz wzbudzająca pozytywne wrażenie. Jan
Gehl wspominał, iż „dobre miasto jest jak dobre
przyjęcie – goście zostają tam godzinami”.
Zdając sobie sprawę z wagi problemu, spo-
łecznicy starają się uczulać decyzyjnych urzęd-
ników czy inwestorów na istotną rolę zieleni
w codziennym życiu mieszkańców. Wielu z nich
podkreśla również to, iż zieleń może stano-
wić element integracji społeczności lokalnej,
gdyż wspólnymi staraniami założona wymaga
również wspólnych wysiłków by ją utrzymać.
Jednak nie jest problemem urządzenie terenu
i posadzenie roślin, ale systematyczna pielę-
gnacja. Przekonała się o tym również autorka
niniejszego artykułu w trakcie realizacji projek-
tu „Odmień swoje podwórko”. Mieszkańcy, o ile
chętnie przyłączali się do prac związanych z za-
projektowaniem zieleni na podwórkach, o tyle
mniej byli zainteresowani stałym jej podlewa-
niem, odchwaszczaniem itd. Bez lidera, który
zaktywizuje innych sąsiadów, utrzymanie ziele-
ni często jest skazane na niepowodzenie.
ogrodnictwo miejskie ogrody 79
Projektanci, architekci krajobrazu, ogrodni-
cy, architekci coraz częściej starają się wprowa-
dzać zieleń pomimo trudności technicznych czy
lokalizacyjnych. Dzięki wykorzystaniu nowych
technologii możliwe staje się lokalizowanie m.in.
drzew w wąskiej przestrzeni chodników, a tak-
że roślinności na dachach czy fasadach budyn-
ków. Realizacja tego typu założeń wymaga często
odpowiednich kwalifikacji zarówno od projek-
tantów jak i wykonawców, uzyskania szeregu
dodatkowych uzgodnień oraz zwiększenia na-
kładów finansowych. Inwestorzy decydujący się
na takie przedsięwzięcia zyskują w zamian zwra-
cające uwagę, nietuzinkowe pod względem este-
tycznym obiekty. Roślinność stosowana jest nie
tylko na terenach zieleni, ale także do oswajania
silnie zurbanizowanych przestrzeni miejskich,
czyniąc je bardziej przyjaznymi w odbiorze.
Coraz większą rolę, obok głównego nurtu
działań, odgrywają aktywiści adaptujący prze-
strzenie na potrzeby upraw ogrodniczych,
zieleńców czy miejsc przyjaznych. Miejscy par-
tyzanci ogrodniczy wykorzystują bomby kwia-
towe, sadzonki oraz nasiona do zazieleniania
terenów zaniedbanych. Działania takie mają na
celu przede wszystkim zwrócenie uwagi miesz-
kańców na degradację przestrzeni publicznej.
Ponieważ są one prowadzone bez zgody wła-
ścicieli gruntów, niestety często mają charak-
ter tymczasowy i krótkotrwały. Na długotrwały
efekt działań liczą zaś miejscy ogrodnicy skupia-
jący się m.in. przy tworzeniu ogrodów społecz-
nych. Ogrody takie to nie tylko wspólne uprawy
ogrodnicze, ale przede wszystkim miejsca inte-
gracji społecznej łączące wydarzenia kulturalne
z programem edukacyjnym. Przykładem mogą
być ogrody Prinzessinengarten stworzone przez
lokalną społeczność w Berlinie czy Trädgård på
spåret w Sztokholmie. W Poznaniu podobną
80 miejskie ogrody ogrodnictwo
Działania ogrodnicze
często zakładają
spontaniczny udział mieszkańców.
Na zdjęciu efekt wspólnego sadzenia cebul
wraz ze spotkanymi na ulicy przechodniami,
w trakcie „Zielonego Targu” na Wildzie,
realizowanego przez grupę TASAK.
czy to zieleń istnieje w przestrzeni
miast czy też miasto zaczyna
przyoblekać się w zieleń?
inicjatywę rozpoczął Kolektyw Kąpielisko dą-
żący do przywrócenia mieszkańcom Łazarza
zamkniętej przestrzeni letniego kąpieliska i te-
renów z nim sąsiadujących.
Przyglądając się współczesnym polskim mia-
stom trzeba zauważyć, iż paradoksalnie z jednej
strony nie docenia się roli terenów zieleni zaś
z drugiej podejmuje trud, by wprowadzać ro-
ślinność w miejscach, w których bez odpowied-
nich rozwiązań nie mogłaby zaistnieć. W nowo
powstałych realizacjach z zakresu architektury
granica pomiędzy naturą a budownictwem za-
czyna się bowiem zacierać. Należałoby zatem
zadać sobie przewrotne pytanie: czy to zieleń ist-
nieje w przestrzeni miast czy też miasto zaczyna
przyoblekać się w zieleń? I czy odpowiedzią na
owy dysonans nie są oddolne inicjatywy wpisa-
ne w nurt miejskiego ogrodnictwa?
Zieleń w mieście
Tereny zieleni powinny być tak kształtowane,
aby umożliwić ludziom realizację m.in. ich
potrzeby kontaktu z przyrodą. Richard Louv
w książce „Ostatnie dziecko lasu” definiuje syn-
drom deficytu kontaktu z naturą u dzieci. Choć
nie od dziś wiadomo o kojącym wpływie natury
na naszą psychikę, coraz więcej dzieci żyjących
w miastach ma ograniczony dostęp do swobod-
nej zabawy w naturalnym środowisku. Dawniej
dzieci tworzyły, kreowały, obserwowały, do-
świadczały i miały intymny kontakt z przyrodą
bawiąc się w ogrodzie, na polu, łące, w sadzie,
lesie czy nad rzeką. Autor książki podkreśla zaś
rolę jaką fitoterapia może odegrać we wspoma-
ganiu leczenia ADHD, poprawianiu koncentra-
cji oraz koordynacji ruchowej.
W badaniach społecznych zrealizowanych
w Poznaniu mieszkańcy podkreślali, iż walory
przyrodnicze stanowią dla nich główny ele-
ment, jaki zachęca ich do rekreacji i odwiedza-
nia parków czy skwerów. W przeprowadzonych
konsultacjach ulicznych wyrażali także swoją
troskę o jakość zieleni ogólnodostępnej. Rodzi-
ce, którzy brali udział w badaniach dotyczą-
cych dostosowania placów zabaw do potrzeb
małych dzieci, zwracali przede wszystkim uwa-
gę na brak zieleni na ich terenie, a jednocześnie
podkreślali, iż zieleń powinna być istotnym
elementem w miejscach zabaw. Zainteresowa-
niem cieszą się naturalistyczne miejsca zabaw
stworzone z naturalnych materiałów, roślin-
ności, umożliwiające kreatywną i swobodną
zabawę, intymny kontakt dziecka z przyrodą,
a także realizujące zasadę wielozmysłowego
oddziaływania: kolorem, fakturą liści, różno-
rodnością naturalnych materiałów, zapachem,
dźwiękiem, urozmaiconym ukształtowaniem
terenu itp.
Tereny zieleni odpowiednio zaaranżowa-
ne dają również możliwości popularyzowania
form aktywnego wypoczynku dla całych rodzin.
Od kilku lat coraz większym zainteresowaniem
wśród mieszkańców cieszą się m.in. miejsca do
gry w bulle (pétanque), polany do ćwiczeń ple-
nerowych (np. joga, tai-chi, capoeira, siłownie),
piknikowania, trasy do biegania, spacerów oraz
nordic walking. Miejsca zabaw mogą być kształ-
towane tak, aby umożliwiały zabawę nie tylko
dzieciom, ale również ich opiekunom, czyli ro-
dzicom, dziadkom, itd.
Istotna rolę ogrywają również tereny „dzikiej,
nieurządzonej przyrody”, często są to obsza-
ry pozostawione samym sobie lub opuszczone
ogrody działkowe. Wielość gatunków roślin
i zwierząt bytujących na tych terenach powodu-
je, że możemy je traktować jak prawdziwe rezer-
waty przyrody w mieście.
ogrodnictwo miejskie ogrody 81
dowiedz się więcej
Literatura godna polecenia dla każdego
ogrodniczego aktywisty
Gehl J., Życie między budynkami. Użytkowanie
przestrzeni publicznych, Wydawnictwo RAM,
Kraków 2009
Klanten R., Rhmann S., Bölhofer K., My Green City.
Back to Nature with Attitude and Style, Gestalten
2011
Louv R., Ostatnie dziecko lasu, Wydawnictwo
Relacja, Warszawa 2014
Mergler L.,Pobłocki K., Wudarski M., Antybezradnik
przestrzenny : prawo do miasta w działaniu,
Biblioteka Res Publiki Nowej, Warszawa 2013;
Link
Pełka K., Gołębiowska E., Dizjan w przestrzeni
publicznej. Partycypacja, Zamek Cieszyn (w ramach
projektu Design Silesia), Cieszyn 2011, Link
Pełka K., Kozina I., Mońka B., Urban Gardening,
Zamek Cieszyn, Cieszyn 2013, Link
PPS, Przetworzyć miejsce. Podręcznik kreowania
przestrzeni publicznych; Link
Praca zbiorowa, Dzieło-działka, Muzeum
Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie,
Kraków 2012
Praca zbiorowa, Niewidzialne miasto, Fundacja
Bęc Zmiana, Warszawa 2012
Pokorski J., Siwiec A., Kształtowanie Terenów
Zieleni, WSiP, Warszawa 1998
Reynolds R., On guerilla gardening: A handbook for
gardening without boundaries, Bloomsbury 2008
Szczepanowska H. B., Drzewa w mieście, Hortpress,
Warszawa, 2001
82 miejskie ogrody ogrodnictwo
Miasto w zieleni
Z drugiej strony, silnie zurbanizowane centra
miast uniemożliwiają wprowadzenie w ich
przestrzeń terenów zieleni. Zieleń przyulicz-
na rośnie w warunkach całkowicie różnych od
ich naturalnego środowiska i narażona jest na
wpływ szeregu niekorzystnych czynników, tj.
Ogrody jadalne dają możliwość
kontaktu dzieci z naturą.
To też świetny sposób na naukę
nowych umiejętności, edukację
przyrodniczą oraz promocję
zdrowego trybu życia.
Można je stworzyć nawet na balkonie.
zanieczyszczenia powietrza, zasolenie podło-
ża, uszkodzenia mechaniczne itp. W ciągu kil-
kunastu lat stale odnotowuje się ubytek drzew
przyulicznych, które stanowiły do tej pory cha-
rakterystyczny element krajobrazu miejskiego.
W miejsce usuwanych ze względu na ich zły stan
zdrowotny, w miarę możliwości, wprowadzane
są nowe nasadzenia. Jednak nowo sadzone drze-
wa często charakteryzują się słabym rozwojem.
Głównym powodem tej sytuacji jest ograniczenie
wolnej przestrzeni przeznaczonej dla ich byto-
wania oraz zagęszczenie gruntu w ich otoczeniu.
Zielone dachy oparte o nowoczesne techno-
logie stosowane są na szeroką skalę od kilkuna-
stu lat. O ich zaletach świadczy choćby fakt, iż
na Wyspach Owczych czy Szetlandach stanowią
tradycyjne pokrycie dachów regionalnej zabu-
dowy. Obecnie systemy tzw. zielonych dachów
powszechnie stosowane są tam, gdzie ze względu
na intensywność zabudowy nie ma innej możliwo-
ści wprowadzenia zieleni. Mieszkańcy często nie
zdają sobie sprawy z tego, że oglądane przez nich
nasadzenia założone zostały na stropach podziem-
nych parkingów, budynków czy nawet torowisk.
Interesującą alternatywą dla zielonych dachów
są ogrody wertykalne stanowiące pokryte roślin-
nością pionowe ściany, fasady budynków. Jednym
z prekursorów takich rozwiązań jest francuski bo-
tanik Partic Blanc, który opracował system mon-
tażu oraz pielęgnacji roślinności. Zielone ściany,
cieszące się coraz większym zainteresowaniem,
powoli zaczynają zastępować w przestrzeni miej-
skiej drzewa, dla których coraz częściej brakuje
już miejsca. Choć nie są w stanie zrekompensować
ich starty dla środowiska przyrodniczego.
Projektant, czyli Ty
W tym miejscu należałoby zacytować Herberta
Simsona, który napisał, iż „projektant to każdy
człowiek, który prowadzi do zmiany zaistniałej
sytuacji na lepszą”. Choć noblista nie był projek-
tantem, a ekonomistą, jego wypowiedź często
jest przytaczana w podręcznikach dotyczących
dizajnu i traktujących o projektowaniu nakiero-
wanym na potrzeby użytkowników. W ten sposób
ogrodnictwo miejskie ogrody 83
rozumiany dizajn może stać się narzędziem wy-
korzystywanym do poprawy jakości przestrzeni
publicznej, a także stwarzającym warunki do
współdziałania z innymi.
Moda na ogrodnicze działania przybrała zna-
czące tempo wraz z działaniami Richarda Rey-
noldsa, który spopularyzował wykorzystanie
bomb nasiennych. Jest on także autorem pod-
ręcznika ogrodnictwa partyzanckiego. Swoje
działania zaczął zaś od założenia klombu przed
domem.
W Polsce miejska partyzantka w ciągu ostat-
nich lat stała się popularna w większych mia-
stach. Można wymienić działania m.in. Kwiatuchi,
Żolibuh, Grupy Pewnych Osób, Kwiatki Bratki,
Mint&Lavender, inicjatywę Się-je w mieście itp.
W ostatnich latach, ideą sadzenia w mieście ro-
ślin jadalnych oraz przywracania zaniedbanych
miejsc uprawom ogrodniczym, zajmowali się m.in.
Juliette Delventhal i Pawel Kruk, tworząc ogród
warzywny przed Laboratorium CSW. Zaintereso-
waniem cieszą się ogrody społeczne zakładane
w ramach Generatora Malta czy inicjatywy Nie-
użytki Sztuki. Działania te mają na celu poprawę
jakości przestrzeni, choć nie zawsze dotyczą one
jedynie kwestii związanych z samą zielenią, np.
inicjatywy Ulepsz Poznań czy Miejskiej Party-
zantki Reklamowej. Aktywistów miejskich jest
znacznie więcej, wielu z nich działa jednak nie
ujawniając swoich nazwisk.
Oczywiście można się zastanawiać czy aktyw-
ności o tymczasowym charakterze mają wpływ
na środowisko przyrodnicze miast i na ile trwale
aktywują lokalnych mieszkańców? Jeden z czoło-
wych architektów krajobrazu – Martha Schwartz
– zapytana o tymczasowość niektórych jej pro-
jektów odpowiedziała: „Jeżeli można poprawić
przestrzeń publiczną choćby na sekundę, lepiej
to zrobić niż nie robić nic”.
84 miejskie ogrody ogrodnictwo
Coraz większym zainteresowa-
niem cieszą się warsztaty ogrod-
nicze w trakcie których można
zdobyć nowe kompetencje, ale
także wspólnie stworzyć nową
jakość przestrzeni publicznej
w lokalnym wymiarze.
(fot. Kalina Michocka, tytka.com.pl)
Miejskie ogrodnictwo
od czego zacząć?
Nie wszystkie podejmowane przez mieszkań-
ców ogrodnicze działania okazują się sukcesem.
Czasem problemy związane były z niewłaściwie
dobranymi do miejsca roślinami, wadliwą pielę-
gnacją nasadzeń, wynikającą nie tyle z zaniecha-
nia, co z niewystarczającej wiedzy ogrodniczej.
Podane poniżej zasady, stworzone w trakcie
warsztatów Projektu Zieleniak, mają na celu za-
sygnalizowanie na co warto zwrócić uwagę roz-
poczynając swoją przygodę z ogrodnictwem na
parapecie, balkonie czy w ogrodzie. Każdy może
do niej dopisać swoje własne uwagi i przesłania.
Poobserwuj miejsce przeznaczone dla roślin
przez kilka dni i określ jakim dysponujesz sta-
nowiskiem. Na balkonach blisko domu często
występują skrajne warunki (np. przeciągi,
krótki okres nasłonecznienia, ale w okresie
górowania słońca, trwały półcień).
Dostosuj gatunki do ilości światła – czynnika,
na który masz najmniejszy wpływ.
Dbaj o życie w glebie – gleba jest organizmem
żywym, warto postarać się o odpowiednią gru-
zełkową strukturę, nawet jeśli stosujesz rośli-
ny jednoroczne.
Nie kupuj mieszanek z torfem wysokim, gdyż
poprawiają strukturę gleby na krótko. Dodat-
kowo możesz przyczynić się do ograniczenia
niszczenia naturalnych siedlisk. Dobra jako-
ściowo ziemia z dodatkiem kompostu to trwa-
ła inwestycja.
Przy podlewaniu roślin kieruj się zasadą, iż le-
piej podlać rzadko, a obficie, niż często, a mało.
Oszczędzaj wodę wykorzystując deszczówkę
oraz wodę po myciu warzyw, owoców itp.
Powierzchnię pod roślinami przykrywaj ściół-
kami z kory, słomy, liśćmi, siana, zrębków.
Ściółka ogranicza rozrost chwastów i nad-
mierną utratę wilgoci z gleby.
Gdy masz mało miejsca, uprawiaj mniejsze
rośliny o mniejszych wymaganiach pokarmo-
wych. Zwróć uwagę, aby zastosowane sadzon-
ki miały małe bryły korzeniowe.
Stosując profilaktykę, ekologiczne metody wal-
ki ze szkodnikami oraz chorobami, preparaty
przygotowane w domu, będziesz mógł zrezy-
gnować ze stosowania chemicznych środków
ochrony roślin. Ostatecznie wykorzystuj goto-
we preparaty ekologiczne.
Wykorzystuj nawozy organiczne oraz środ-
ki zwiększające naturalną żyzność gleby.
Przeanalizuj możliwości produkcji własnego
ogrodnictwo miejskie ogrody 85
kompostu w ogrodzie, na balkonie czy nawet Zaproś ptaki – skutecznie ograniczą rozwój
w domu. Ograniczysz tym samym wyrzucanie niektórych szkodników, a koncerty otrzymasz
odpadów kuchennych do śmietnika. gratis.
Jeśli rozpoczynasz swoją przygodę z ogrod- Zrezygnuj z wykaszania trawnika „do czysta”.
nictwem, zacznij od uprawy łatwych gatun- Fragmenty z wyższą trawą to miejsce m.in.
ków i stosowania sadzonek. Przeanalizuj żerowania ptaków, wędrówki małych ssaków.
czy warto kupować je na dużych giełdach, Zaoszczędzisz czas i może wreszcie uda ci się
na których sprzedawane są często te impor- dokończyć czytać książkę?
towane, produkowane w sposób intensywny
i masowy. Zaglądając na targowiska, gdzie
sprzedają mniejsi producenci, masz szanse
znaleźć sadzonki uprawiane lokalnie, z wy-
korzystaniem mniejszej ilości chemicznych
środków. Wymień się sadzonkami z sąsiadem
lub znajomymi.
Nie kupuj nasion zaprawianych chemicznie,
F1. Może w najbliższej okolicy są ludzie chętni
do wymiany nasion?
Nie zrażaj się! Poszukaj grup ogrodników-
-amatorów – sporo znajdziesz w internecie.
Zaprzyjaźnij się z sąsiadem – będzie najlep-
szym zabezpieczeniem twoich upraw, gdy wy-
jedziesz na wakacje.
Wielu miejskich ogrodników stawia sobie rów-
nież na celu stworzenie miejsc bliższych naturze,
w których w szerokim zakresie wykorzystane
zostaną prawa i zasady ekologii, jak np. wzajem-
na zależność szaty roślinnej i siedliska. Po za-
przestaniu stosowania syntetycznych nawozów,
pestycydów, intensywnych prac pielęgnacyjnych,
żmudnego pielenia oraz usuwania obumarłych
części roślin, na miejskie tereny powraca ży-
cie i mnogość gatunków. Dając szansę naturze Ogród to niewyczerpana
można się przekonać zatem o słuszności zasady: inspiracja do wspólnych działań
dla dzieci i rodziców. Podczas
robiąc mniej – ma się więcej (także czasu wolne- warsztatów na Zielonym
go). Tak ukształtowane przestrzenie są miejscem Jazdowie dzieci zachowywały
żerowania dla ptaków i małych ssaków. Stają się smaki i zapachy lata, tworząc
smakowe oliwy.
częścią naturalnego środowiska, a dzięki temu (fot. Martyna Baran)
okazują się łatwiejsze w pielęgnacji.
86 miejskie ogrody ogrodnictwo
Załóż kompostownik – zmniejszysz ilość wy-
rzucanych odpadków organicznych i stworzysz
świetny dodatek do uprawy warzyw i owoców.
Pamiętaj – kompost to złoto ogrodników!
Nie wygrabiaj liści spod krzewów. Przed zimą
przysyp je warstwą kory i starterem do kom-
postu – na wiosnę uzyskasz powierzchniowo
kompost, który zasili krzewy.
Pozostaw miejsce na pokrzywę – może stać się
siedliskiem dla jeży oraz składnikiem wzmac-
niających zup i herbat.
Gnojówka z pokrzywy to skuteczny środek
odstraszający szkodniki i organiczny nawóz
w jednym.
Zbieraj deszczówkę – ograniczysz zużycie wody
z wodociągów. Używając wody z sieci stosuj fil-
try z ceramiką, aby odwapnić często bardzo
twardą wodę.
Załóż eko-warzywniak, zielnik, rabatę owocową
– będziesz mieć 100% lokalne, 100% sezonowe
i 100% ekologiczne produkty, które możesz wy-
korzystywać w kuchni.
Nie bój się „chwastów” – dzikie rośliny sta-
nowią pożywienie dla zapylaczy, „ukrywają”
Na zdjęciu dzieci z jednej z kamienic
na Chwaliszewie, które aktywnie
przyłączyły się do sadzenia zieleni
przy placu zabaw w trakcie realizacji
projektu „Odmień swoje podwórko”
(fot. Ewelina Gutowska)
rośliny ozdobne, warzywa czy zioła przed ata-
kiem „szkodników”. Często są też jadalne.
Posadź rośliny miododajne.
Pamiętaj, że ogrodnictwo to jedyna forma fit-
ness, dzięki której możesz mieć gratis warzywa.
Zaproś sąsiadów/przyjaciół/rodzinę na obiad.
Celebruj chwile.
Ogród
przyjazny dzieciom
Ogród, teren wokół bloku, balkon, mogą stać się
również naturalnym miejscem zabaw dla dzieci,
zachęcającym je do aktywności i uwrażliwiają-
cym na przyrodę, a dodatkowo także sposobem
na przekonanie ich do jedzenia warzyw i owo-
ców. W przypadku tworzenia takich ogrodów
jadalnych warto pamiętać o kilku zasadach:
Zadbaj o bezpieczeństwo (w przypadku balko-
nu zabezpiecz go tak, aby dziecko nie mogło
z niego wypaść!).
Jeśli masz bardzo małe dziecko, spójrz na prze-
strzeń z jego perspektywy.
Zastosuj rośliny jadalne, przyjazne dla aler-
gików.
Posadź rośliny w podniesionych rabatach czy
pojemnikach. Na balkonie zastosuj donice
umożliwiające zmianę ustawienia aranżacji
(np. na kółkach). Dzięki temu szybko dostosu-
jesz balkon do potrzeb malucha (by wstawić
miskę z wodą, kaszą, rozstawić sztalugi itp.).
Wykorzystuj elementy wielofunkcyjne – kosz
może być donicą, siedziskiem czy pojemni-
kiem na zabawki.
Balkon czy ogród to idealne miejsce na „brud-
ną” i „ekspansywną” zabawę np.: przelewanie,
przesypywanie, pierwsze próby malarskie,
składzik „zabawek” z lasu lub hipermarketu
budowlanego. To także idealne miejsce do
budowania kryjówek, schronów i rozwijania
nieskrępowanej działalności dzieci.
Pamiętaj, iż dzieci uwielbiają oberwać świat
na zewnątrz, a obserwując z góry uczą się też
pojęcia skali, odległości itp. Dając dziecku taką
możliwość zadbaj o jego bezpieczeństwo.
Kup hamak. W małych przestrzeniach możesz
go wykorzystać jako huśtawkę – łatwo pod-
wiązać ją, kiedy nie będzie już potrzebna.
Oznacz rośliny etykietami ze zdjęciami dojrza-
łych owoców/warzyw, miesiącami w których
owocują itp. Dziecko samo będzie mogło kon-
trolować czy zbiory są już gotowe, doświad-
czać smaków i tego, czym jest cierpliwość.
Pamiętaj, że dzieci, które hodują rośliny, chęt-
niej też je jedzą.
Blisko roślin zawieś lupę – niech dziecko może
swobodnie obserwować świat przyrody rów-
nież w mikroskali, ucząc się przy tym pojęcia
skali, odległości itp.
Zaproś dziecko do wspólnego gotowania. Wróć
do świata smaków i zapachów jakie Ty pamię-
tasz z dzieciństwa.
ogrodnictwo miejskie ogrody 87
ZAMIAST PODSUMOWANIA
W podręcznikach dotyczących architektury
krajobrazu, jeden z pierwszych rozdziałów do-
tyczy funkcji, roli i znaczenia terenów zieleni.
Funkcja definiowana jest jako zadanie, które
dany teren spełnia, ale także wzajemny stosu-
nek zjawisk zachodzących np. między terenem
zieleni a obszarem zabudowanym czy między
człowiekiem a zielenią. Rola to zadania stawia-
ne terenowi przez grupy decydentów, w celu
odniesienia realnego zysku, np.: podkreślenia
reprezentacyjnego charakteru fragmentu mia-
sta. Znaczenie zaś jakie mieszkańcy im nadają
jest związane z osobistym doświadczeniem, war-
tościowaniem czy subiektywną oceną. Znacze-
nie, choć trochę bagatelizowane jako nietrwale
i zmienne, z punktu widzenia poszczególnych
mieszkańców jest tym czynnikiem, który wyraża
stopień związania z terenem. Roberto Verganti
w swojej książce o innowacyjności napisał, iż
dizajn oznacza „nadawanie rzeczom znacze-
nia”. Większość wyżej opisanych aktywności to
nic innego jak nadawanie swojego znaczenia
przestrzeni publicznej, oswajania jej. To tak-
że proces, w którym możemy uczestniczyć my
wszyscy, projektując dobrą przestrzeń.
autorka: małgorzata garczarczyk
architektka krajobrazu,
projektantka publicznych
terenów zieleni, inspektorka,
edukatorka ogrodniczy
w ramach „Projektu
Zieleniak”

Marzy mi się
samowystarczalne
mini-osiedle.
Ludzie żyjący
w harmonii
z innymi i samymi sobą. Taka Cześć Jacku. Dziękuję, że zgodziłeś się na wzię-
cie udziału w naszym blogowym talk show.
odtrutka na współczesną,
Witam. Jest mi bardzo przyjemnie. Mam nadzie-
ję, że nikogo nie zanudzę.
zdegradowaną
Jacku jesteś nietypowym architektem i urba-
nistą, bo zajmujesz się budownictwem natu-
przestrzeń.
ralnym. Twoja pracownia architektoniczna
jest jedną z  pierwszych zajmujących się
w Polsce ekologicznymi technologiami budo-
wania: pierwsze polskie projekty katalogowe
arch. jacek gałąska w technologii strawbale, budynki indywidu-
alne w technologiach: strawbale, glina lekka,
ziemia ubijana, sandbags i inne. Co sprawiło,
że na pewnym etapie swojej kariery zwróci-
łeś się w stronę naturalnych technologii i od
jak dawna projektujesz domy z gliny i słomy?
Pierwszy prawdę mówiąc nie byłem, ale moż-
liwe, że najbardziej wytrwały. Chociaż nie. Do-
prowadził mnie do tego szereg szczęśliwych
zbiegów okoliczności :) Tylko teraz już wiem
rozmowa jacek gałąska 89
na pewno, że coś takiego jak zbieg okoliczności
nie istnieje . W roku 2000 natknąłem się w nie-
istniejącym już piśmie „Magazyn Budowlany”
na krótki artykuł pt. „Architektura bioklima-
tyczna w budownictwie amerykańskim”. Tytuł
nie brzmiał może zachęcająco, ale zobaczyłem
tam pierwszy raz budynki z worków wypeł-
nianych piaskiem tzw. „suradobe”. Przegląda-
łem ten artykuł wiele razy i nadziwić się nie
mogłem prostocie tego rozwiązania. Mimo
swojej topornej formy, pomysł wydał mi się
genialny. Później o nim zapomniałem na jakieś
trzy, może cztery lata. Ale idea została gdzieś
w mojej podświadomości i, nim się obejrzałem,
wylądowałem w Przełomce na warsztatach
u Jaremy Dubiela i Pauliny Wojciechowskiej
z Earth Hands & Houses. Tam zetknąłem się
ze słomą i gliną – strawbale, no i kapitalnymi
ludźmi. Spodobało mi się do tego stopnia, że
zacząłem w tych dwóch technologiach projek-
tować. Najpierw do szuflady, nie planując na-
wet gdzieś dalej z tym wychodzić. Jednak tak to
zazwyczaj bywa, że jeśli zaczynasz się czymś
bardzo interesować, to nagle absolutnie „zni-
kąd” pojawiają się ludzie, którzy popychają cię
we właściwym kierunku. Niektórych z tych lu-
dzi poznawałem na forach zupełnie nie zwią-
zanych z budownictwem i nigdy nie poznałem
ich na żywo, ale dzięki nim zostałem skontak-
towany z innymi zapaleńcami, takimi jak ja.
Tak poznałem Janusza Świderskiego z Biobu-
downictwa, czy Pawła z Cohabitatu. Dzięki
Januszowi skontaktowałem się z pierwszymi
inwestorami chcącymi budować w technolo-
gii strawbale. Poprzez Pawła poznałem Was,
a w zasadzie Arka. Później poszło już z górki:
90 jacek gałąska rozmowa
Roztocze, Budujemy z Gliny,
Wykonawstwo – Anna Szewczyk i Arek Bochen
fot. Budujemy z Gliny
Nowe Miasto Lubawskie,
wykonawstwo – Piotr Kaczmarek
fot. Piotr Kaczmarek
autonomiczne osady, które przywrócą zdrowie
skompletowałem zespół, zacząłem współpracę
z Transformacją Łukasza Nowackiego i innymi
kreatywnymi ludźmi. Przyznam, że od począt-
ku projektowanie budynków ze słomy i gliny
sprawiało mi ogromną przyjemność, mimo że
to w naszym kraju ciągle przecieranie szlaków,
porównywalne do przedzierania się przez
dżunglę z maczetą. Na szczęście udało się już
dojść dosyć daleko.
Jakiś czas temu zaprojektowałeś budynki
również dla nas w technologii gliny lekkiej.
Powiedz jaki procent projektowanych przez
Ciebie budynków stanowią te w technice glina
lekka w szalunku?
Tak. Jak już wspomniałem, w pewnym momen-
cie pojawił się Arek z ideą Waszego siedliska –
osady. To było coś bardzo inspirującego. Pomysł
z dużym potencjałem. W zasadzie pierwsza tego
typu inwestycja w Polsce. No i teraz, mimo że
minęło kilka lat, mam przyjemność oglądać jej
realizację. Co do gliny lekkiej ubijanej w szalun-
ku to ciągle jesteście pionierami. Robiłem póź-
niej projekty w technologii gliny lekkiej, ale to
były bloczki. Dzięki Waszej realizacji mam na-
dzieję, że ta technologia się rozpowszechni.
Czym się inspirujesz projektując?
Dziś inspiruję się wszystkim, co mnie otacza.
Ale kiedy kończyłem studia byłem pod silnym
wpływem architektury neomodernistycznej –
jak zresztą większość studentów. Wiesz, takie
betonowe, minimalistyczne klocki spod znaku
Le Corbusiera i jego naśladowców. W zasadzie
nie było wtedy szans uciec od takich wzorców.
Dopiero po latach zdałem sobie sprawę, że jego
Wierzę w to, że zaczną powstawać w pełni
również Polskiej urbanistyce.
jedna z nielicznych realizacji w organicznej for-
mie - Kaplica Notre-Dame du Haut w Ronchamp
idealna byłaby w technologiach gliniano-słomia-
nych. Jak się okazało, nie tylko ja miałem takie
skojarzenia :) To zabawne, ale z perspektywy
czasu wszystko zaczyna wyglądać zupełnie ina-
czej. Zanim jednak uzmysłowiłem sobie sztucz-
ność betonowych fasad, musiałem przejść dość
długą drogę. Dziś na architekturę patrzę zupeł-
nie inaczej. Chociaż do dziś, zawsze w pierwszej
kolejności dbam o funkcjonalność i prostotę
budynku. Czegoś się jednak na studiach nauczy-
łem:) Reszty nauczyło mnie życie.
Jaki naturalny dom, którego jeszcze nie miałeś
okazji zaprojektować, chciałbyś zaprojektować
w przyszłości? Jaki jest Twój wymarzony do za-
projektowania budynek?
Możliwości jest nieskończenie dużo i muszę
powiedzieć, że powoli udaje mi się realizować
każdą z nich. Bo przypadków przecież nie ma:)
Marzy mi się mini-osiedle, samowystarczalne
pod każdym względem, ze wspaniałą wspól-
notą je zamieszkującą. Ludzie żyjący w harmo-
nii z innymi i samymi sobą. Taka odtrutka na
współczesną, zdegradowaną przestrzeń. Co do
architektury, to jak dotąd nie udało mi się zre-
alizować budynku w formie kopuły, ale pracuję
nad tym. Jeśli uda się poskładać wszystkie ele-
menty i zjawi się odpowiedni inwestor, to taki
dom również powstanie.
Do tej pory praca nad jakim projektem spra-
wiła Ci najwięcej radości? Oczywiście oprócz
projektu dla nas :) Z jakiego projektu ze swojej
kolekcji jesteś dumny najbardziej?
rozmowa jacek gałąska 91
Zawsze najbardziej ekscytujący jest ten ostatni
projekt, który robię. Ale też wiele radości spra-
wia mi przyglądanie się, jak te budynki powsta-
ją. To jest zupełnie nowa jakość. Jak przeniesienie
się do innego wymiaru, w którym materializują
się myśli. Niezwykle miło jest też patrzeć jak te
budynki zmieniają świadomość ludzi. Wtedy
wiem, że moja praca jest potrzebna i że „prze-
dzieranie się przez dżunglę z maczetą” ma sens.
Nad czym obecnie pracujesz i w jakie projekty
jesteś zaangażowany?
W tej chwili projektuję jeden dom pod War-
szawą i jeden w Łodzi. To były regiony, które
najdłużej się opierały mojemu projektowaniu:)
Ale i na nie przyszła pora. Chyba jeszcze tylko
w okolicach Gdańska niczego nie robiłem, cho-
ciaż były tam szanse na pierwszy w Polsce dom
z ubijanej ziemi – rammed earth. No i północ-
no-wschodnia cześć kraju się trochę opiera. Ale
chyba już niedługo, bo potencjalni inwestorzy
ciągle się pojawiają. Ostatnio udało się zatknąć
chorągiewkę nad wybrzeżem morza Bałtyckie-
go. Wcześniej były chorągiewki w górach. Eks-
pansja domów naturalnych postępuje.
Jesteś wielkim fascynatem architektury.
­Jakie widzisz możliwości rozwoju architek-
tury i urbanistyki opartej na ekologicznych
technologiach?
Możliwości są bardzo duże, bo budownictwo
naturalne to ciągle jest dziedzina niszowa. Ale
z drugiej strony nie jest to wcale taki łatwy ry-
nek. I nie należy tego w tych kategoriach rozpa-
trywać. To coś o wiele głębszego, bo architektury
naturalnej nie da się rozpatrywać z pominięciem
92 jacek gałąska rozmowa
Ten aspekt najbardziej mi się podoba w postępie
cywilizacji – wzrost świadomości i zupełnie inne
spojrzenie na rzeczy ogólnie znane.
całego jej kontekstu, mimo że prawie wszędzie ją
można zastosować. Taka pozorna sprzeczność.
Bo to nie jest kwestia funkcji czy formy, a świa-
domego użycia materiału w celu transformacji
przestrzeni. Najpierw przestrzeni wewnętrznej,
a później całego otoczenia. To pociąga za sobą
całą masę konsekwencji i wiąże się ze zmianami
w sposobie życia i myślenia. Myślenia bardziej
pozytywnego, myślenia bardziej twórczego.
Wierzę w to, że zasięg budownictwa natural-
nego zwiększy się w końcu na tyle, że zaczną
powstawać w pełni autonomiczne osady, które
przywrócą zdrowie również polskiej urbanisty-
ce. I chociaż to może być długi proces, to chciał-
bym mieć w tym swój udział.
Jak według Ciebie wzrost świadomości społecz-
nej wpływa na zainteresowanie naturalnym
budownictwem w Polsce. Jak myślisz, czy ma
ono szansę stać się u nas modne w dobrym tego
słowa znaczeniu?
Mody przychodzą i odchodzą, a budownictwo
naturalne zostaje. I nawet jeśli przez lata niezau-
ważane, to ciągle było (gdzieś w tle) i ciągle jest.
Jak skóra na organizmie. Nie da się jej zastąpić
niczym sztucznym bez poczucia dyskomfortu.
Przecież ostatnie kilkadziesiąt lat właśnie tego
próbowano i w niektórych dziedzinach nadal
się próbuje. Wykorzenić z życia człowieka to,
co naturalne. Wprowadza się kolejne mody na
plastik. Ale mody, jak już powiedziałem, przy-
chodzą i odchodzą. Taka jest ich natura. To co
prawdziwe, zostaje. Nawet jeśli powrót budow-
nictwa odbędzie się pod płaszczykiem mody to
przekonany jestem, że to będzie powrót trwały,
bo w pełni świadomy. Ten aspekt najbardziej
mi się podoba w postępie cywilizacji – wzrost
świadomości i zupełnie inne spojrzenie na rze-
czy ogólnie znane.
Porozmawiajmy teraz o inwestorach. Jakiego
rodzaju ludzie się do Ciebie zwracają? Co ich
wyróżnia?
Inwestorzy, którzy do mnie przychodzą to za-
zwyczaj ludzie niezwykle świadomi swoich wy-
borów. Zazwyczaj mają bardzo konkretną wizję
tego, jak chcą żyć i tego, jak chcą mieszkać. To
ogromna przyjemność pracować dla takich lu-
dzi. Oni zmieniają rzeczywistość i to nie tylko
swoją, ale również większości ludzi, którzy mieli
z nimi kontakt. Bez nich tego wszystkiego by nie
było. Jak dotąd z większością inwestorów udało
mi się nawiązać bardzo dobry kontakt.
O co najczęściej pytają Cię inwestorzy i jakie
było najzabawniejsze pytanie jakie kiedykol-
wiek Ci zadano w związku z domem z gliny?
Ci zdecydowani doskonale wiedzą czego chcą
i zazwyczaj nie mają żadnych wątpliwości bo
wcześniej zdobyli całkiem sporą wiedzę. Od nie-
których w trakcie rozmowy również dużo się
uczę, więc korzyść jest obopólna. Ci niezdecy-
dowani natomiast zadają różne pytania, czasem
zabawne. Kiedyś spotkałem się np. z pytaniem
czy krowa nie wygryzie w ścianie dziury? No
cóż – nie wygryzie. Tynki naturalne są dość od-
porne. Zresztą nie widzę powodów, dla których
krowa miałaby się przegryzać przez tynk żeby
się dostać do sprasowanej słomy.
Czasem zdarzają się pytania o myszy lub ogól-
nie o gryzonie. Ściany przeciwko nim zabezpie-
cza się siatką podtynkową. Przed wchodzeniem
polnych myszy do wnętrza budynku przydaje się
też kot (wystarczy jego zapach – polne myszy go
rozmowa jacek gałąska 93
nie lubią). Pamiętać jednak należy, że problem
gryzoni dotyczy również budynków murowa-
nych. Niektóre z gryzoni uwielbiają np. jeść sty-
ropian. Ponadto wełna mineralna czy styropian
jako ochrona przed zimnem są równie atrakcyjne
– jeśli nie atrakcyjniejsze dla gryzoni niż słoma.
Zdarzają się też pytania o odporność ogniową
słomy. Odpowiedź jest dość prosta, chociaż jak Nowe miasto lubawskie – największy budynek
strawbale w polsce
się okazuje, nieoczywista. Sprasowana w kostki Wykonawstwo – Biobudownictwo – janusz świderski
słoma działa podobnie jak złożona książka tele- – w trakcie realizacji
foniczna. Wcale nie łatwo ją zapalić. Pali się tylko fot. janusz świderski
tam, gdzie jest swobodny dostęp powietrza. Mię-
dzy złożonymi kartkami książki powietrza jest
tak mało, że spali się tylko okładka. Podobna ilość
powietrza znajduje się w sprasowanej słomie, tak
że wewnątrz kostki słoma się pali bardzo niechęt-
nie. Natomiast po otynkowaniu dostęp luźnego
powietrza do słomy jest całkowicie odcięty i sło-
ma się nie pali. W przypadku pożaru słomiane,
otynkowane gliną ściany mogą być jedyną rzeczą,
która zostanie nietknięta przez ogień. Podobnie
zresztą zachowuje się styropian. Niepalny jest do-
piero po otynkowaniu.
Okolice Wrześni – projekt katalogowy T01P,
Podejmowanie jakich decyzji przychodzi inwe- Wykonawstwo – Słomaglinadom strawbale,
storom najtrudniej? fot. Słomaglinadom strawbale
To zależy od inwestora. Ale zazwyczaj jest to ba-
lansowanie między oczekiwaniami np. dotyczą-
cymi powierzchni domu a posiadanymi środkami
finansowymi. Czasem potencjalni inwestorzy nie
zdają sobie sprawy z kosztów wybudowania bu-
dynku i myślą, że jeśli technologia jest tańsza niż
technologie murowane, to jest prawie za darmo.
A za darmo nic nie ma. Bo wszystko kosztuje – na-
wet własna praca, a co dopiero praca wykonaw-
ców zewnętrznych czy projektantów. Technologie
naturalne są wprawdzie trochę tańsze w budowie
94 jacek gałąska rozmowa
niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni, a pra-
ca przy nich przyjemniejsza, ale i tak trzeba w nie
zainwestować swój czas i pieniądze. Projektowa-
nie natomiast jest nieco droższe, bo wymaga np.
specjalistycznego projektu konstrukcji drewnia-
nej, o innych opracowaniach nie wspominając.
Inwestorzy, którzy nie zdają sobie z tego sprawy
pozostają nimi często tylko w sferze potencjalnej.
Kto jednak odważy się zainwestować w budowę
naturalnego domu realnie, na pewno dostanie
w zamian budynek niezwykle oszczędny w eksplo-
atacji, zdrowy, a zarazem niepowtarzalny. I nie są
to tylko slogany. Budynki naturalne posiadają pa-
rametry zbliżone do budynków pasywnych. Ocie-
plenie grubości 40 cm słomy, odpowiada mniej
więcej tej samej grubości płycie styropianowej. Bu-
dynki te są przyjazne dla alergików, w ich wnętrzu
panują warunki optymalne pod względem wilgot-
ności i temperatury dla ludzkiego organizmu.
Oprócz tych zalet możliwe jest (a nawet wska-
zane) łączenie budownictwa naturalnego z syste-
mami wolnej energii, przetwarzania odpadów czy
autonomiczności żywieniowej. Przy odpowied-
nim gospodarowaniu tymi systemami możliwe
jest stworzenie gospodarstwa domowego, które
nie dość, że nie produkuje żadnych opadów, to
jeszcze poprawia stan środowiska wokół, przy
równoczesnym wytwarzaniu własnej energii ze
źródeł odnawialnych. Żeby to osiągnąć wystarczy
Siecino gm Ostrowice
– projekt katalogowy T01
Wykonawstwo
– Dariusz Zakała
fot Dariusz Zakała
się skupić na wykorzystaniu naturalnych proce-
sów zachodzących w przyrodzie. Do wykorzysta-
nia jest nie tylko energia słońca i wiatru, a przede
wszystkim ogromna energia biomasy, której w na-
szym kraju jest pod dostatkiem. Z łatwością moż-
na z niej produkować nie tylko energię cieplną,
ale i biogaz, czy pośrednio energię elektryczną.
Dzięki temu można by z łatwością ograniczyć wy-
korzystanie do produkcji energii paliw kopalnych.
Możliwe to jest tak na poziomie przemysłowym,
jak również i przydomowym (przy całkiem nie-
wielkim nakładzie środków). Oprócz projektowa-
nia domów, staram się wdrażać również i takie
rozwiązania wraz z moim zespołem projektowym
oraz z niezależnymi specjalistami z różnych dzie-
dzin. A wbrew temu, co mogłoby się wydawać,
takich ludzi jest w naszym kraju dość dużo, tylko
że nie zawsze się słucha ich głosu. A szkoda!
Powiedz nam, czym się interesujesz poza pracą?
Nie jestem chyba jakoś szczególnie oderwany
od rzeczywistości :) Interesuje mnie to, co dzieje
się w Polsce i na świecie, chociaż mój punkt wi-
dzenia jest bardzo indywidualny. Z drugiej stro-
ny, gdyby taki nie był, nigdy nie odważyłbym się
projektować domów naturalnych i z tym wiązać
swoją przyszłość. Do tego potrzeba „upartości” :)
Z doświadczenia wiem, że kiedy ktoś zaczy-
na iść pod prąd utartych ścieżek często wokół
niego tworzy się sztab „życzliwych” mu osób,
który dla jego „dobra” próbuje go z obranej dro-
gi zawrócić. To dość częsty scenariusz. Wsparcie
bliskich w takiej sytuacji to rzecz niezwykle rzad-
ka, a więc bezcenna. Częściej niestety przychodzi
wykazywać się uporem i determinacją. Ale z per-
spektywy czasu muszę przyznać, że warto nie re-
zygnować ze swoich celów.
Przydaje się też odskocznia. Poza pracą, dla
relaksu od czasu do czasu udaję się do kina, bo
prywatnie zawsze byłem kinomanem. Chociaż
ostatnio coraz trudniej znaleźć na to czas. Pro-
wadząc działalność projektową na życie prywat-
ne pozostaje bardzo niewiele czasu. Taka jest
cena niezależności.
Jakie masz plany na przyszłość? W jakich kie-
runkach chcesz się rozwijać i gdzie widzisz
siebie za 20 lat?
Za jakiś czas widzę siebie przed własnym domem
(oczywiście naturalnym), w osadzie składającej
się z innych takich domów, wśród znajomych
ludzi tam mieszkających. Widziałbym też sie-
bie projektującego inne tego typu założenia
urbanistyczno-architektoniczne.
Co do dalszej przyszłości, to jeśli w między-
czasie nie pogrzebie nas (jako ludzkości) ślepa
technicyzacja lub nie zgubią politycy, to za 20
lat taki ekologiczny styl życia będzie normą.
Uważam, że harmonijna egzystencja – rozwój
zrównoważony – jest jedyną możliwą drogą roz-
woju człowieka. Tyle, że rozwój ten musi nastę-
pować na drodze ewolucji, nie rewolucji. Każdy
człowiek sam, indywidualnie ma do tego dojść.
Żadne odgórne dyrektywy „unijne” tego nie
zmienią. Mamy więc, jako ludzie dość dużą pra-
cę do wykonania. Pocieszające, że wbrew temu
rozmowa jacek gałąska 95
co mogłoby się wydawać, praca ta jest bardzo
przyjemna.
Czego możemy Ci życzyć na najbliższą przy-
szłość?
Realizacji planów i pogody ducha. Tej ostatniej
nigdy za wiele.
Jacku, dziękuję serdecznie raz jeszcze za Twój
czas, było mi bardzo miło gościć Ciebie u nas
na blogu.
Dziękuję również i życzę Wam powodzenia
w propagowania budownictwa naturalnego.
No i miłej oraz twórczej egzystencji w Waszym
siedlisku.
Jeśli powyższy wywiad zaciekawił Ciebie tak
bardzo jak mnie, zerknij na stronę Jacka by dowie-
dzieć się więcej : link
AUTORKA: anna szewczyk
autorka bloga „Budujemy
z Gliny”, którego celem jest
informowanie, inspirowanie,
a także dobra zabawa związa-
na z budownictwem natu-
ralnym i stylem życia z nim
związanym. Wraz z partnerem
Arkiem buduje gospodarstwo
eko-turystyczne na Roztoczu
o nazwie „Zielona Perspekty-
wa (systemem gospodarczym
w technologii glina lekka
w szalunku) www.budujemy-
zgliny.blogspot.com
jesteś wytwórcą? projektujesz? robisz coś
ciekawego i chcesz o tym opowiedzieć?
fajnie piszesz i umiesz rozmawiać z ludźmi?
a może lubisz pracę w redakcji? napisz do nas!
wytworcy@cohabitat.net