Dokumen - Tips Ioannis Philoponi in Aristotelis de Anima Libros Commentaria

ΕΞΗΓΗΣΙΣ TOY ΔΕΪΤΕΡΟΤ ΠΕΡΙ ΨΓΧΗΣ
ρ.412»3 Τά μέν παρά των προτέρων π α ρ α δ ε δ ο μ έ ν α περί ψ υ χ ή ς

ειρήσθω.
Έκθέμενος έν τψ πρδ τοότου βιβλιφ, ωσπερ δπέσχετο, τάς των πα-

5 λαιοτέρων δόξας xal διελέγίας, ει τι μή καλώς εϊρηται, χατά τάς έν προ-
οιμίοις δποσχέσεις, έν τοότφ λοιπόν τά αδτψ δοκοϋντα περί ψυχής έκτί-
θεται. καΐ έν τψ δευτέρφ τοότφ βιβλιφ διαλέγεται περί των άλογων της 6
ψοχης δυνάμεων, έν δέ τψ τρίτψ περί των λογικών· ποιείται μέντοι κάν
τοότφ μνήμην των λογικών χαΐ έν έκεινφ των αλόγων, έχτίθεται δέ έν
10 «ρχη τδν οιονεί κοινδν δρισμδν της ψυχής λέγων έντελέχειαν είναι σώμα-
τος φυσικοΰ δργανικου δυνάμει ζωήν έχοντος, τοότου δραξάμενοι τοΰ
δρισμοΰ Soot τδν φιλόσοφον βοόλονται άθάνατον λέγειν τήν λογικήν ψυχήν,
φασίν 8τι οό πάσης ψοχής έστιν ούτος δ δρισμός, άλλα της φοτικής· ίο
ταύτη γάρ μόνη έφαρμόζει. ύ γάρ έστιν έντελέχεια ή τελειότης και τδ
15 είδος, φησί δέ τήν ψοχήν σώματος είναι έντελέχειαν, τδ δέ είδος των
σωμάτων άχώριστον αδτών έστι, δήλον δτι περί τής αχώριστου των σωμά-
των τοότφ νδν δ λόγος· αδτη δέ έστι μόνη ή φυτική. κακώς δέ οδτοι
όπειλήφασιν· εστι γάρ αδτψ τψ όντι κατά πάσης ψοχής δρισμδς οδτος
άποδεδομένος. είπών γάρ έντελέχειαν είναι τήν ψοχήν έπήγαγε τήν
20 πρώτην· τής γάρ έντελεχείας ή μέν έστι πρώτη, ή δέ δευτέρα, ή μέν
πρώτη, φησίν, ώς ή έπιστήμη, ή δέ ώς τδ θεωρεΤν. λέγει οδν έντελέ-15
χειαν ώς τήν έπιστήμην, οδχ ώς τδ θεωρεΤν. έν γάρ τψ δπάρχειν,
φησί, τήν ψυχήν καΐ ύπνος καΐ έγρήγορσίς έστιν* άνάλογον δέ δ μέν
ύπνος τη έπιστήμη, ή δέ έγρήγορσις τ<(" θεωρεΐν. ώστε ε( οδτω βοό-
25 λεται τήν ψοχήν έντελέχειαν, ώσπερ έστι τής έπιστήμης ή 2ξις, διά τδ
1 Tit. Έξήγηβις — ψυχτ^ς C: om. D: ante έζήγηαις add. 'Ιωάννου τοΰ Φιλοπάνου t
2 Τά μέν 6η Ιιπο των πρότερον Arist. vulg. 12 τον φιλόσοφον D: των φιλοβόφων t
13 φυτιχής scripsi: φυβιχής Dt 16 αύτων D: οδτη t 17 τούτψ νυν Dt (τω vüv in
lit. DJ): fort, αΰτψ vüv λόγος] o{ in lit. D2 24 οϋτω Α: oi Dt
Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

Authenticated
Download Date | 12/8/14 9:27 AM
204 PHIL0P0NI IN DE ANIKA II 1 [Arist. p. 412*3]
τήν ψοχήν μέν del ίχβιν, έν δσψ ζη, τδ ζφον, μή del δέ ένεργεΐν χατά f 7'
αδτην, ώς έν τοις δπνοις, δήλον άρα δτι οδ περί της φοτιχής έστιν αδτψ
δ λίγος μόνης, ή γάρ φοτιχή οδ χατά τήν έπιστήμην θεωρείται, άλλά
χατά τήν θεωρών* del γάρ ένεργεΐ ή φοτιχή ψυχή χατά τδ δεύτερον»
6 ένβργβίορ, Siiep έστίν ώς τδ θεωρεΐν, χαί μάλλον έν τοις δπνοις, Ινθα αϊ
λοιπαΐ της ψοχής δυνάμεις ήρεμοϋσι- τότε γοϋν μάλιστα αί πέψεις xal αί
περί τά αφροδίσια άβούλητοι πολλάκις δρμαί. ώστε μάλλον δν εΓη περί
τε της λογιχής χαΐ της άλόγοο δ λόγος οδτος ή περί της φυτιχής. έσμέν
γάρ έμψυχοι χατά ταύτας τάς ψοχάς xal χαθεόδοντες· Ιχομεν γάρ χατά
10 τδ δεότερον τήν ψοχήν δυνάμει, δπερ έστί πρώτον ένεργεκρ, τοΰτο δέ
έστιν ώς ή έπιστημη' {χει γάρ δ χαθεύδων γεωμέτρης τήν γεωμετριχήν »
££ιν, τήν μέντοι θεωρίαν οδχέτι. άλλως τε αδτδς δρισάμβνος χαΐ ειπών
δτι εστίν ή ψοχή έντελέχεια σώματος φυσιχοΰ δργανιχοΰ δυνάμει ζωήν
έχοντος, έπάγει δτι, δσον έχ τοο δρισμοΰ, άνάγχη τήν ψοχήν ή μέρη τινά
15 αδτης, εί μεριβτή πέφοχεν, άχώριστα είναι τοο σώματος, λέγων δηλονότι
περί της φυτιχής· χ( γάρ Äv xal θρέψει ή θρεπτική χωρισθεΐσα τοο σώ-
ματος ή ή αδζητιχή αδξήσει; ένίων γάρ, φησίν, ή έντελέχεια των μερών
έστιν αδτών. εΐτα έπάγει " οδ μήν άλλ' ένιά γε οδδέν χωλόει διά τδ «ο
μηδενδς είναι σώματος έντβλεχείας". ώστε xal τδν νοϋν συμπεριέλαβε*
20 τοΰτον γάρ περί σώμα μή έχοντα τάς ένεργείας μηδέ σώματι εις τδ
ένεργεϊν σογχρώμενον, τούναντίον δ', ώς είπον, xal έμποδιζόμενον δπδ
τούτου, οδχ άνάγχη άχώριστον είναι. εΤτα πάλιν έπάγει " Ι τ ι 8 άδηλον
εί οδτως έντελέχεια τοΰ σώματος ή ψοχή ώς πλωτήρ πλοίου." δήλον δ'
δτι οδχ Äv τοΰτο εΤπεν, ε? γε περί μόνης της φυτιχής έποιεΐτο τδν λόγον.
25 άπορήσειε δ* άν τις έχ των είρημένων τήν έναντίαν άπορίαν, μήποτε οδδέ Μ
έμπεριέχεται τφ δρισμφ τούτφ ή φυτιχή ψυχή. ei γάρ λέγει τήν ψυχήν
έντελέχειαν είναι οδχ ώς τήν θεωρίαν, άλλ' ώς τήν έπιστημην, ή δέ
φοτιχή ψοχή έντελέχειά έστιν οδχ ώς ή έπιστημη, άλλ' ώς ή θεωρία
(άεΐ γάρ ένεργείφ έστι χατά τδ δεύτερον σημαινόμενον της ένεργείας)
30 δήλον δτι οδχ έφαρμόζει τη τοιαύτη ψυχή οδτος δ δρισμός. λέγομεν οδν
xal πρδς τοΰτο δτι ούδέν ήττον χαΐ ή φοτιχή έν τφ δρισμφ περιείληπται.
ειπών γάρ έντελέχειαν τήν ώς έπιστημην, πασαν ψοχήν περιείληφβν· τδ
γάρ πάση xal άεΐ παραχολοοθοον εΤπεν. χαΐ γάρ δταν ένεργη ή λογιχή «
ψοχή xal ή άλογος, λέγοιτο Äv έντελέχεια είναι ώς έπιστημη (τοΰτο δέ
35 έστιν ώς ή ££ις, ήτις έστί τδ δεύτερον μέν δυνάμει, πρώτον δέ ένεργεφ
διότι πασα ένέργεια άπδ δυνάμεως της χατά τήν δξιν προέρχεται, έχει
2 <ώraptt: om. D 15 e( Arist.: ή Dt 18 οδίέν Arist. p. 413*7: M i (sed infra p. 224,3

οΰδίν) Dt 27 ή δέ D: δέ om. t 29 ένέργει* έοτι libri 34 έντελέχεια D: έντελέχειαν t
2 post δπνοις omiesis quae sequuntur add. 6 μέντοι προκείμενος δριβμός πολλά; παρέχεται
άψορμάί xal τοις βουλομένοις αδτόν έχδέχεαθαι περί πάαηι είρησθαι ψυχής, xal οΓς περί
μώνης έχλαμβοίνεται τής φυτιχής, ών ή βύνοψις την λεπτομερεβτέραν διήγηαιν ώς άχληράν
ίιπερτΐθεται Α

Authenticated
PHILOPONI IN D E ANIHA I I 1 [Arist. p. 4 1 2 * 3 ] 205
γάρ δηλονότι 6 ένεργών γεωμέτρης xal έν αδτφ τφ γβωμετρεΐν την γεω- f 7'
μετριχήν Ιξιν. εί γάρ μή εϊχε, «ως ένεργβΐ κατά ταύτην ήν μή εΤχεν;
ώστε ένθα μέν ή ένέργεια έχείνη, πάντως χαΐ ή Ιξις, οδχέτι μέντοι ?που
ή ίζις, έχει xal | ή ένέργεια. ό γάρ χαθεόδων γεωμέτρης, Ας πολλάχις f 7*
5 εΤπον, ££ιν μέν έχει γεωμετριχήν, ένέργειαν δέ οδχ Ιχει. εί τοίνυν έπΐ
πλέον της ένεργείας ή έξις, διότι del xal πδσι τοις Ιχουβι παρακολουθεί,
είχότως πάσης ψυχής xal δπωαοΰν έχουσης, ένεργουσης λέγω xal μή
ένεργουσης, τήν Ιξιν δέ μή άφηρημένης, βουλόμενος άποδοΰναι τον δρισμδν
τφ πασι xal del παρακολουθοΰντι έχρήσατο, λέγω δή τη έντελεχείφ τη
10 ώς έπιστημη. ωσπβρ οδν τήν ένεργοΰσαν ψοχήν, τήν λογιχήν λέγω χαΐ
τήν αλογον, περιλαμβάνει, οδτω χαΐ τήν φοτικήν· 8 γάρ δπάρχει τη φυτιχη 6
άε(, λέγω δή τδ ένεργεΐν, τοΰτο ταΐς άλλαις ποτέ* ή μέντοι δόναμις ή
δευτέρα, ήτις έστίν ή χατά τήν 2ξιν, παβι πάρεστι χαΐ άε(. άλλως τε
αδτδς έπΐ λέξεως πάσης ψυχής είναι βοόλεται τδν άποδεδομένον λόγον
15 φησίν 8τι " ε ί δή τι κοινδν έπΐ πάσης ψυχής δει λέγειν, ειη άν ή πρώτη
έντελέχεια", xal έπΐ πάσης έχτείνων τδν λόγον χαΐ ένδεικνυμενος ώς οδχ
δρισμός έστιν διά τοΰτο λέγει " ε ί δή τι", τοΰτο μέν οδν οδτω διητησθω. ίο
Ζητήσαι δ' άξιον έπΐ τούτοις, πώς ειπών αότος έν τφ προτέρφ λόγφ
"εόλαβητέον δέ δπως μή λανθάνη, πότερον είς λόγος αδτής έστι, καθά-
20 περ ζφοο, ή χαθ' έχαστον δτερος, οΓον ίππου, χυνός, άν&ρώπου", ένταΰθα
αδτδς ένα δρισμδν πάσης άποδίδωσι ψυχής, φαμέν οδν πρδς τοΰτο 8τι
μάλιστα μέν οδδέ δρισμός έστιν ό άποδεδομένος. εί γάρ μή έστι χοινδν
γένος ψοχής ώς ψυχής (ώς γάρ οδσίας δήλον 8τι έστί χοινόν τι γένος
αδτδ τοΰτο ή οόσία), ώσπερ οδδέ των ατόμων χαθδ άτομα είσιν, εί ουν
25 μή έστι χοινόν τι γένος ψοχής των χατά μέρος ψυχών ή χατ' εΤδος, μηδέ 16
μήν πασών έστί τι χαΐ κοινδν είδος ώς μόνφ τφ άριθμφ διαφερουσών,
ώσπερ τών χατ' εΐδος ζψ'ων έστί χοινόν τι γένος τδ άπλώς ζφον, χαΐ
ανθρώπων £ν τι είδος δ απλώς άνθρωπος, πας δέ δρισμδς γένος έχει,
οδδέ δρισμδν άρα πάσης έστιν άπλώς άποδοΰναι ψυχής, αλλ' δπογραφήν.
30 ωστε δ λόγος δ άποδεδομένος ένταΰθα περί πάσης ψυχής δπογραφή έστι
2 Ιξιν ecripsi: τάξιν Dt 8 ένεργούαης τήν — Αφηρημένης Α : om. Dt 10 έπιβτή-

μην t λέγω A D : λέγων t 15 φηβΐν] fort, φησί γάρ 16 ώς οδχ D : post οδχ
iterat ώς t 17 λέγει scripsi: λέγειν Dt 18 ειπών] A l p. 402 b 5 19 λανθά-
νει D 21 άποδίδωαι ψυχής άπάοης t 24. 2 5 εί οδν μή Α : om. Dt
9 τ φ παβι xal del παραχολουβοΰντι, τη πρώτη λέγω έντελεχεία, έχρήβατο. xal βυμπερι·
λήψεται χαΐ τήν φοτιχήν δ λίγος, εί γάρ χαΐ άεΐ τρέφει τδ σώμα πέττουία τάς τροφές,
μηδέν μηδέ χατά τοίις ύπνους παραποδιζομένη, άλλά χαΐ μάλλον τό οίχεϊον ϊργον ένερ-
γοδβα της χατά προχείρηβιν (1. προχείριβιν) ένεργείας oöx άφίαταται, ήτις της δευτέρας έντε-
λεχείας λ(5γον έπεΐχεν, άλλ' ούν ούδ' οδτω της ίξεως διατέμνεται, δι' ής τη φυτιχη δυνάμει
συνετελεϊτο χαΐ ή χατά προχείρησιν ένέργεια. ώστε χαΐ ή φυτιχη άεΐ έν προχειρήαει ούσα
τήν ώς έπιβτήμην χαΐ πρώτην έντελέχειαν έχει, ούδέ τής δευτέρας xal άναλέγου τ φ θεωρεϊν
διαπίπτουβα. ώσπερ οδν (10) Α

Authenticated
206 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA Π 1 [Ariet. p . 4 1 2 » 3 ]
xal οδχ ορισμός. ϊπζιτα οδδέ κυρίως μία έβτίν ή δπογραφή αδτη. f 7»
ομωνύμων γάρ πραγμάτων των ψυχών δι' δμωνύμων φωνών την δπο- 90
γραφήν άποδέδωκε· τά δέ δμώνυμα τη μέν φωνη ίν τί βίο ι, τψ δέ σημαι-
νομένψ πλείονα, xal αδτδς δέ φησιν έν τοις Ίοποις 3τι δυνατόν των
5 δμωνύμων £να δριαμδν ήτοι δπογραφήν δι' όμωνυμων φωνών άπο-
δοΰναι. λέγομεν γάρ δγιεινδν σιτίον xal φάρμαχον δγιεινόν, δμοίως xal
φλεβοτομίαν, λέγομεν δέ xal γυμνάσιον δγιεινδν xal ουρα υγιεινά xal
σφυγμόν. τούτων οδν δμωνύμων όντων δυνάμεθα, φησίν, Ινα δρισμδν
αδτών δι' ομωνύμων φωνών άποδοϋναι λέγοντες δγιεινόν είναι τδ συμ- 86
10 μέτρως Ιχον πρδς δγίειαν. τοΰτο δέ τδ συμμέτρως Ιχον πρδς δγίειαν
δμώνομόν έστιν* ή γάρ ώς ποιητιχδν ή ώς σημαντιχδν ή ώς φολαχτιχόν·
xal εί προσθώμεν τφ χοινφ τδ Ιδ(η. υπάρχον έχάστφ, τότε γίνεται ίδίφ
έκαστου ορισμός, οίον τδ αυμμέτρως Ιχον πρδς δγίειαν, ώστε φυλάττειν
αδτήν, ώς τδ γυμνάσιον, ή δστε σημαίνειν, ώς τά οδρα ή ώς δ σφυγμός, ή
15 ωστε ποιεΐν ώς τδ σιτίον. ώστε φωνη μέν εΓς δ δρισμδς ούτος δ λέγων τδ
αυμμέτρως έχον πρδς δγίειαν, τη σημαινομένψ δέ πολλοί, ούτως οδν οδδέ so
ή άποδοθεϊσα τών ψυχών δπογραφή δμώνυμος οδσα οδ μία Ισται, αλλά
πλείους. ή γάρ έντελέχεια λέγεται xal έπΐ του είδους του αχώριστου του
σώματος και έπΐ τοϋ χωριστού. Ιστι γάρ τελειότης xal δ κυβερνήτης τοΰ
20 πλοίου xal τδ της σαρκδς είδος τοΰ της σαρκός σώματος- άλλ' δ μέν χωριστδς
ών του πλοίου μόνην τήν έαυτοΰ ένέργειαν τελειωτικήν έχει τοΰ πλοίου,
τδ δέ της σαρχδς είδος xal χαθόλου τά Ινυλα είδη αύτη τη οδσία: έαυτών
τελειωτικά έστι τών δποκειμένων. οδτως ουν xal έπΐ τών ψυχών ή μέν »6
άλογος ψυχή καΐ ή φυτική άχώριστον έχουσα τήν οδσιαν τοΰ υποκειμένου
25 και μηδέ ένεργήσαι χωρίς τοΰ δποχειμένου δυναμένη, αδτήν τήν οδσιαν
εχει τελειωτικήν αδτοΰ· ή μέντοι λογική ψυχή οδ τη οδσίορ, άλλά τη
ένεργεία μόνη τελειοϊ τδ ζψον τη βουλήσει γάρ έαοτης κινεί αδτδ τοιώσδε
ή τοιώσδε ώς δργάνψ τη άλόγφ ψυχή χρωμένη. xal άλλως Ιστιν έν
ταϊς ψυχαΐς τδ πρότερον και τδ ύστερον· ένθα μέν γάρ ή λογική, έχει·
30 πάντως xal at λοιπαί, οδχέτι μέντοι xal έμπαλιν. έν οΓς δέ τδ πρότερον
xal τδ ύστερον, τούτων τδ κοινώς κατηγορούμενον οδχ έστι γένος· οδχ 40
άρα οδχ έστι χοινόν τι τών ψυχών γένος, άλλ' είσΐν δμώνυμοι ώς τά άφ'
ένδς xal πρδς έν. είπον δέ μή είναι τήν λογιχήν άνευ τών άλλων πρδς τδ
ζψον δήλον τοΰτο άπιδών τδ θνητόν, έπεί δσον έπΐ τη ίδία οδσί$ Ιαυτης
35 ή ψυχή xal πρδ τών άλογων ζωών xal μετ αδτάς χαθ' αδτήν είναι δύνα-
ται· άλλ' δ λόγος περί ψυχών τών έν τοις θνητοΐς ζι^οις τούτοις, ώστε
εί δμώνυμοι αί ψυχαί, δμώνυμος xal δ αποδοθείς αδτών ορισμός, xal διά
τοΰτο οδχ είς. δθεν xal αδτδς είδώς 8τι άδύνατον κυρίως ίνα δρισμδν«
2 τών ψυχών] fort, a d d e n d u m 063ων 4 έν τοις Τ ί π ο ι ς ] T o p i c . Α 1 5 p. 1 0 7 b 6 cf.

Ζ 10 ρ. 1 4 8 * 2 3 5 a n t e φωνών add. τών t 7 φλεβοτομίαν t : φλεβέτομον D
12 τό t : τ ώ D 17 ο6 fort, delendum 31 τούτων Diels: τοϋτο D t 34 δήλον]
fort, δηλονότι άπιδών scripsi: ώριδών Dt 35 exspectas ή λογιχή ψυχή ζωών
scripsi: ζψων Dt μ ε τ ' αύτάς s c r i p s i : μετάς D : μετά t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist, p . 412 »3] 207
άποδοΰναι της ψυχήί, άποδιδους αδτδν τοΰτον (τδν) όριαμόν φησιν " ei δη τι ί·7»
χοινδν έπΐ πάσης ψυχής δει λέγειν". ζητήσει δ' «ν τις έχ των είρημένων
χαΐ τΐ δήποτε, εί μή δυνατόν Ινα δρισμδν πάσης ψυχής άποδοδναι, έμέμψατο
τοΐς πρδ έαυτοϋ μή περί πάσης ψυχής διαλεχθεΐσι. λέγω οδν 6τι πρώτον
5 μέν ήδύναντο ποιήσαι, Smp αδτδς έποίησεν, ε{ xal μή δρισμόν, άλλ' οδν
χοινόν τινα xal δπογραφιχδν λόγον άποδοΰναι περί πάσης* Ιπειτα οδ τοϋτο
μέμφεται αδτοίς, διά τ( μή Ινα δρισμδν άποδεδώχασι πάσης ψυχής, άλλά 60
τ( μή περί πάσης διελέχθησαν ßlcf έχάστης, δ χαΐ αδτδς ποιεί, μετά
γάρ τδ άποδοΰναι τδν χοινδν τοΰτον λόγον töi'q περί έκαστης έρεΐ χαΐ
10 διδάξει περί αδτών δνπερ ήπόρησε τρόπον, βουλόμενος γάρ περί της
άλόγου διαλεχθήναι, πρώτον περί τών αντικειμένων διαλέγεται, οίον περί
αίσθήσεως μέλλων διδάσχειν πρότερον τδν περί τών αισθητών ποιείται
λόγον, χαΐ περί όψεως τδν τών δρατών, χαΐ περί θρέψεως τδν περί τρο-
φών, χαΐ έπΐ τών άλλων δμοιως* | είτα ούτως άνεισιν έπΐ τάς ένεργείας, f 8 r
15 χάχεΐθεν έπΐ τάς δυνάμεις τάς προαχτιχάς τούτων.
ρ. 41'2»3 Τά μέν οδν π α ρ ά τών προτέρων π α ρ α δ ε δ ο μ έ ν α περί

ψυχής ειρήσθω.
Εντεύθεν, ώς ήδη είπον, τήν οίχείαν περί ψυχής έχτιθεται δόξαν χαΐ
βούλεται πρώτον χοινόν τινα λόγον άποδοΰναι περί πάσης ψυχής, πρότερον 6
20 δέ προεχτίθεται (τά) εις τήν λήψιν αδτών τοϋ όρισμοΰ συμβαλλόμενα,
βουλόμενος γάρ λαβείν τδ γένος της ψυχής προς τήν τοϋ όρισμοΰ άπό-
δοσιν, μάλλον δέ τδ άναλογοΰν γένει, έπειδή χαΐ δ δρισμδς άνάλογόν έστιν
όρισμφ διά τάς είρημένας αιτίας, πρώτον είχότως ποιείται διαίρεσιν τών
όντων είς τάς δέχα κατηγορίας· άνάγχη γάρ χαΐ τήν ψυχήν τών όντων
25 οδσαν δπδ μιαν τούτων τελεΐν. £τι μέν οδν οδχ Ιστι συμβεβηχδς ή ψυχή,
δήλον· ουτε γάρ ποσόν (τοΰτο γάρ εδειίεν ίν τε τοις πρδς τδν Τιμαιον ίο
λόγοις, έν οΓς έδείχνυεν ίτι 2λως χαΐ μέγεθος είναι τήν ψυχήν άδόνατον,
χαΐ έν τοις πρδς Ξενοχράτην, έν οΐς έδείχνυ δτι οδχ οΓόν τε αδτήν είναι
αριθμόν· ώστε ουτε ώς συνεχές ποσδν Ισται ουτε ώς διωρισμένον· 8λως
30 άρα ποσδν οδχ έστιν)· Ζτι δέ οδδέ ποιόν έστιν, έδειζεν έν οΓς έδείχνυ δτι
οδχ Ιστιν άρμονία· τοΐς γάρ αδτοΐς έπιχειρήμασι δεθείς δτι οδδ' 8λως
έστί ποιόν, ε? δέ μήτε ποσόν έστι μήτε ποιόν, σχολή γε τών άλλων τι
ειη συμβεβηχότων · i x τούτων γάρ αί λοιπαΐ συνεστήχασιν. οόσία άρα ή ι&
ψυχή. έπεί οδν οδσία ή ψυχή, πάλιν όποδιαιρεΐ τήν οδσίαν είς τε τήν
35 σύνθετον χαΐ τήν άπλήν, χαΐ τήν άπλήν ε?ς τε τήν δλην χαΐ τδ είδος,
τριττής οδν ούσης τής οδσίας, μάλιστα οδσία εΤναι 5«χοΰσι τά σώματα,
1 τον addidi 2 ζητήσει D : ζητήσαι t 5 ei om. D 9 τδ om. t 12 τδν

περί t : των περί D 15 πρακτικά« t 16. 17 Τά μέν ouv — ειρήσθω D: έπεί δέ
τά παραδεδομένα περί ψυχής (om. παρά) των £λλων έφ' ίσον ϊχαστος άπεφήνατο, πριίτερον
εΓρηται ex alt. rec. t 20 τά addidi α&τών] fort, αίιτοδ βυμβαλόμενα t
28 έδείχνυεν t 31 δείξει t 32 τι acripsi: τε libri

Authenticated
208 PHILOPONI IN DE ΛΝΙΜΛ Π 1 [Arist. p. 412»3]
μάλλον δέ ώς πρδς τους πολλού; ανθρώπους (τούτων γάρ μάλιστα Ιχουσι tSr
τήν γνώσιν), χαί των σωμάτων μάλιστα ο&σίαι τά φοβιχά σώματα, άντι-
διαστέλλων προς τά τεχνητά ή xal τά μαθηματιχά ίσως. τεχνητά δέ
φησι αώματα, οίς βίδη τινά άπδ τέχνης παραγίνεται, οίον δ θρόνος, τδ
5 άβάχιον· οδ γα'ρ έστί τι σώμα η σώμα τεχνητύν. των δέ φυσιχών βωμοί-Μ
των συνθέτων όντων συγχειμένων [τδ] έξ δλης χαΐ είδους, έν τούτοις
μάλλον οδσία τδ εΐδος· χατ' αδτδ τδ εΐδος [τδ] γάρ χαί Ιίτι χαΐ λέγεται
(τά) σύνθετα, χοινής γάρ ούσης χαΐ μιας της υλης ή διάχριβις χαΐ ή
χαθ' ίχαστον οδσίωσις έχ των ειδών, έχ μέν οδν της διαιρέσεως ταύτης
10 ηδρομεν 8τι τε μάλλον οδσία τά φυσιχά σώματα χαΐ δτι έν τούτοις τδ
εΐδος μάλλον της δλης. έντεΰθεν ουν ζητητέον, έν τίνι τούτων θβτέον
τήν ψυχήν ώς γένει, πότερον σύνθετος τίς έστιν οόσία, ταδτδν δ' ειπείν «
σώμα φυσιχόν, ή άπλή, xal εί άπλή, πότερον δλη ή εΐδος. Γνα οδν τοΰτο
ευρη, έχ τών σαφεστέρων χαί ύστερων ποιείται τήν άρχήν της ζητήσεως.
15 σαφέστερον δέ της ψοχής τδ Ιμψυχον, τδ δ' Ιμψυχον τφ ζην λέγεται
Ιμψυχον. τών ουν φυσιχών σωμάτων, φησί, τά μέν έχει ζωήν, xal
Ιμψυχα χαλοΰμεν, τά δέ οδχ έχει. ώστε ή ψυχή έν τοις Ιχουσι ζωήν
τών φυσιχών σωμάτων θεωρείται, ταύτην δέ την ζωήν ψυχήν χαλοΰμεν.
οδ γάρ δή τδ σώμα ψυχήν χαλοΰμεν της γάρ ζωής άπελθούσης τδ μέν ao
20 σώμα οδδέν ήττύν έστι σώμα, ουτε δέ ζη Ιτι ουτε Ιμψυχον λέγεται'
ώστε έν τοις ζωήν Ιχουσιν ή ψυχή οδχ Ιστι τδ σώμα άλλ' ή έν αδτφ
ζωή. τά άρα ζώντα τών σωμάτων σύνθετά έστι έχ τε του σώματος
χαί της ζωής της έν αδτοΐς, ήν χαλοΰμεν ψυχήν. σύνθετον άρα τδ
Ιμψυχον έχ ψυχής xal σώματος, άλλά μήν πδσα σύνθετος οδσία έξ
25 δλης έστί χαί είδους* χαι το Ιμψυχον άρα έχ ψυχής δν xal σώματος
τδ μέν £ζει ώς δλην, τδ δέ ώς εΐδος. εί δέ τδ εΐδός έστι τδ συνοχής
xal δρου τξ δλη αίτιον, τοΰτο δέ έστιν ή ψυχή τφ σώματι (έξελ- 36
θούσης γάρ, φησί, διαπνεΐται xal σήπεται), εΐδος άν είη τοΰ σώματος
ή ψυχή, δλη δέ αδτδ τδ σώμα. δτι γάρ τοΰ εΤναι τφ σώματι αίτια ή
30 ψυχή, δήλον έξ ών τά Ιμψυχα αδτφ τούτφ χαραχτηρίζεταί τε χαί τδ
είναι έχει* δθεν xal ή συνήθεια τά της ψυχής έστερημένα σώματα, χαί-
τοι οδδέν ήττον σώματα οντα χαί μετά τδν ταύτης χωρισμύν, δμως οδδ'
είναι λέγειν· "βέβηχεν, οδχέτ' εστίν 'Αδμήτου γυνή", ώστε εί σύνθετα
μέν τά Ιμψυχα έχ ψυχής xal σώματος, παν δέ σύνθετον έξ δλης χ α ί »
35 είδους, έν τούτοις δέ τδ συνοχής xal τοΰ εΐναι αίτιον τδ εΐδος, τοιοΰτον
δέ χαί ή ψυχή έν τοις έμψύχοις, εΐδος Äv είη ή ψυχή. οδτως οδν εδρί-
σχει δτι οδσία έστίν ή ψυχή ή χατά τδ εΐδος, δπερ εΐδος χαλεΐ έντελέ-
4 ιΓδη t: ήδη D 6 τό delevi 7 τό (post α Μ ) om. D τό (ante γάρ)

delevi 8 τά addidi σύνθετον t 10 ηδρομεν] 3ic libri 14 ί>στέρα>ν scripsi:
δστερον Dt 15 τό ζην D 16 fort, ζωήν, ä xal 21 έν α&τψ om. t
22 post ζωή add. χαθ' 9)v ίμψυχα λέγεται t 26 σονοχήί scripsi coll. v. 35: συνεχής
Dt 27 et 29 τό σώματι D 33 βέβηχεν—γυνή] Eurip. Alcest. 392 άτμήτου
libri 35 τοιοΰτον — χατά τό είδος (37) repetunt Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIUA II 1 [Ariet. p. 412*3] 209
χειαν παρά τδ Sv xal τδ τέλειον χαΐ τδ συνέχειν καΐ γάρ ένώσεώς έστι f 8 Γ
τη υλη το είδος αίτιον και τελειώσεως, έπεί χαΐ τελειότης έστι τοΰ υπο-
κειμένου και συνέχει αύτό. άποδίδωσιν οδν έντεΰθεν τον όρισμδν της 4Β
ψυχής λέγων είναι αδτήν έντελέχειαν, τουτέστιν είδος καΐ τελειότητα.
5 τίνος τούτου; σ ώ μ α τ ο ς φ υ σ ι χ ο ΰ , ίνα άντιδιαστείλη των τεχνητών xal
των συμβεβηκότων. είτα έπεί καΐ ό λίθο; φυσικδν σώμα, χαί εστί χαΐ
τούτου τδ είδος έντελέχεια, xal άπλώς τά άψυχα πάντα, προσέΟηκε
δυνάμει ζ ω ή ν έ χ ο ν τ ο ς , Γνα άντιδιαστείλη τά τε άψυχα χαί τά νεχρά
σώματα χαί τδ σπέρμα, ουτε γάρ τών άψυχων τι δυνάμει ζωήν έχει
10 ουτε τδ νεχρδν σώμα ουτε τδ σπέρμα ουτε τδ έμβρυον τδ μήπω διωργανω- βο
μένον. προϊών δέ ε?ς ταδτδν άγει τδ διωργανώσΟαι τφ δυνάμει ζωήν
έχειν, ώς ένΐ άν&' ένδς κεχρήσ^αι τουτφ, τφ τε δυνάμει ζωήν έχειν
xal τφ διωργανώσθαι. ουτε οδν τδ νεχρδν δυνάμει ζωήν έχει (κδν γάρ
δοχεΐ διωργανώσθαι, αλλ' ο3ν, ώς αδτός φησιν, δμώνυμά έστιν αδτοΰ τά
15 μόρια* ουτω γάρ λέγεται χεΙρ ή τοΰ νεκρού, ώσπερ χαί ή λίθινη· οδ γάρ
ένεργεΐ τά χειρός), οδδέ τδ σπέρμα δυνάμει ζωήν εχει, έπεϊ μήπω διοργα-
νωθέν έπιτήδειον γέγονε τήν έχ της ψυχής ζωήν χαταδέξασθαι. άλλά |
λέγοιτο <5ν τδ σπέρμα ή τδ μή διωργανωμένον εμβρυον δυνάμει ζωήν f 8 T
έχον· δύναται γάρ γενέσθαι δυνάμει ζωήν έχον. άλλά τδ τέλειον και ήδη
20 τήν ζωήν καταδεξάμενον τοΰτό φησι δυνάμει ζωήν έχον. πώς οδν δυνάμει
και μή ένεργεί^; δτι δσον έπΐ τη έαυτοϋ φύσει άζων έστί χαί μόνως
έπιτήδειον πρδς τδ χαταδέξασθαι τήν ζωήν. δυνάμει δέ τδ δεύτερον τδ
τήν ίξιν έχον· Ιχει γάρ καθ' αυτδ τήν ?ξιν τοΰ δύνασΟαι ζφοποιεΐσ&αι, 6
εί καΐ άεΐ ζφοποιεΐται 6πδ τής ψυχής, εστ' άν η . ώς γάρ ήδη εΓπομεν,
25 τά έχοντα τδ δεύτερον ένεργεί<£, δπερ έστίν ώς τδ Οεωρεΐν, ταΰτα καΐ
τήν 2ξιν έχει. ώστε χάν αεί ζφοποιεΐται τδ σώμα, οδκ άτοπον δσον έπΐ
τη αδτοΰ φύσει τδ λέγειν αδτδ δυνάμει ζωήν έχειν. δήλον γάρ δτι έχον
τήν δύναμιν τοΰ ζφοποιεΐσ&αι δύνασΰαι, ουτω ζφοποιεΐται, έπεί ε? μή
έχοι οίκο&εν τήν δύναμιν, ουκ άν ζφοποιηθείη. είπε δέ τδ σημαινό-
30 μενον τοΰτο τοΰ δυνάμει χαί έν τφ Περί έρμηνείας, έν&α διήοει τδ δυνα-
τόν · '' τδ γάρ δυνατόν", φησίν, " οδχ άπλώς λέγεται, άλλά τδ μεν ώς ένερ- ίο
γεια ον, οίον δυνατδν βαδίζειν, δτι βαδίζει, xal δλως δυνατόν είναι, ότι
ήδη έστι κατ' ένέργειαν". κατά τοΰτο οδν είρηται χαί τδ δ υ ν ά μ ε ι ζωήν
έχοντος, άπορήσειε δ' άν τ ι ; Γσως δτι, εί οδσία έστίν ή ψυχή ή κατά
35 τδ είδος, πώς λέγομεν μή είναι κοινόν τι γένος ψυχής (κοινδν γάρ αδτών
γένος ή οδσία) ή πώς δλως όμώνυμον είναι τήν έντελέχειαν; πώς δέ έτι
ό κανών υγιής ό λέγων έν οίς τδ πρότερον και τδ ύστερον, τούτων τδ
κοινώς κατηγορούμένον οδχ έστι γένος; ϊδοΰ γοΰν όντος έν ταΐς ψυχαΐς ι»
2 τελειιίτης Λ Suid. s. ν. Εντελέχεια: τελειώσεων ΙΗ 5 σώματος fort, post τελειό-

τητα (4) transpouendum 7 τούτου τό scrips·: τοΰτο l>t 10. 11 διωργανιομένον
scripsi: διοργανωμένο) I): διωργανωμένοις t 12 ένΐ scripsi coll. p. 218,10: Εν l)t.
13 τον νεχρον t 3 0 έν τψ Περί έρμηνείας] 13 ρ. 23 »7 31. 32 τό μέν ίτι ίίλη#ές
ώς ένεργεία £ν Arist. 1. I. 34 δτι ή ουσία t
Comment. Arist. X V . I'Iii lo]i. de jinimn. 1 4

Authenticated
210 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412»3.4.7]
τοΰ προτέρου χα! ύστερου όμως τδ κοινώς αότών κατηγορούμενον γένος f 8»

έστί· πασα γάρ ψυχή οόσία έστίν ή κατά τδ είδος, δπερ καλεί έντελέχειαν.
2τι μέν οδν οδχ ομοίως έντελέχεια πασα ψυχή τοΰ δποκειμένοο αύτη
βώματος, ήδη έπελυσάμεθα, 8τι κ3ν λέγηται ή λογική ψυχή έντελέχεια
5 σώματος, άλλά τη ένεργεία μόνον έστίν έντελέχεια τοΰ σώματος, οδ τη
οδσίοι, ωσπερ αϊ άλλαι. αλλά πώς, ειπερ γένος αότών έστιν ή οόσία,
καΐ οόσία ή κατά το είδος, οδ δοκεΐ λελύσθαι ό καθολικός κανών; λέγω 20
οδν 8τι, δτε λέγομεν έν οϊς τδ πρότερον καΐ το ύστερον, τούτων τδ κοινώς
κατηγορούμενον οδκ εστι γένος, κοινώς κατηγορούμενον οδ τό τυχόν λαμβά-
10 νομεν, άλλά τδ προσεχώς περιέχον, έπεί τοί γε καΐ ζφον τό τε άληθινόν,
οίον Γππος, καΐ τό χαλκοΰν ή ξόλινον ώς μέν ζφα όμώνυμά έστιν (Ιστι
γάρ έν αδτοΐς τδ πρότερον καΐ τδ ύστερον· έκ γάρ τοδ αληθινού τδ χαλ-
κοΰν ή τδ ξύλινον) καΐ διά τοΰτο κατηγορούμενον αότών τδ ζφον ή ό
Γππος οδχ ώς γένος αότών κατηγορείται, οόδέν δέ κωλύει αότά ταΰτα κοινά 26
15 γένη εχειν τά πορρωτέρω κατηγορούμενα, τδ γοΰν σώμα καΐ ή οόσία
ώς γένος και τοΰ άληθινοΰ ίπποι» καΐ τοΰ ξυλίνου κατηγορείται τδ αότό
καΐ έπΐ πάντων, ούτως οδν καΐ έπΐ ψυχής γένος μέν αότών είναι τήν
οδσιαν οδδέν κωλύει, προσεχώς μέντοι περιεκτικδν αότών κοινόν τι γένος
οδκ Ιχουσιν· ουτε γάρ ή ψυχή ώς γένος αότών κατηγορείται ουτε ή 80
20 έντελέχεια. ώς γάρ εΤπον, at μέν αότη τγ; οόσία έντελέχειαί ε?σι τοΰ
σώματος, αί δέ μόνη τη ένεργεία· οδχ δμοίως άρ' έντελέχειαί πασαι,
διόπερ έστίν έν αόταΐς καΐ τδ πρότερον xal τδ ύστερον.
ρ. 412»4 Πάλιν δ' ώ σ π ε ρ έξ δ π α ρ χ ή ς έ π α ν ί ω μ ε ν .
"Αλλην γάρ άρχήν ποιείται τοΰ λόγου τά αότιρ δοκοΰντα έκτιθέμενος· 86

25 πρότερον γάρ τά τών παλαιών διηγεΐτο.
ρ. 412»7 Ταύτης δέ τ δ μέν υ λ η ν , 8 καθ' έ α υ τ δ οδκ ε σ τ ι τό-

δε τι.
Τόδε τι τιΓ Άριστοτέλει τδ είδος ένταΰθα σημαίνει* έν γάρ ταΐς

Κατηγορίαις τδ άτομον· δοκεΐ γάρ, φησί, πασα οόσία τόδε τι σημαίνειν. <ο
30 έπεί οδν τδ είναι έκάστψ xal λέγεσΟαι, οΓον άνθρωπον, Γππον, κατά τδ
εϊδός έστι (κοινώς γάρ πασιν υπέστρωται ή υλη), διά τοΰτό φησιν δτι ή
κατά τήν υλην οόσία καθ' αυτήν ουδέν είδος έστιν, έπεί μηδέ υφέστηκεν
καθ' αυτήν, αλλ' αεί μέν μετά τίνος είδους θεωρείται, καθ' 8 λοιπδν
καΐ τήν όνομασίαν έχει Ικαστον· καθ' 8 γάρ έκαστου τών άλλων διαφέρει,
4 λέγεται t 13 et 14 αύτψ t 16 τό αδτο— κατηγορείται (19) repetunt Dt

22 xal (post αύταΤς) D: om. t 23 Πάλιν — Απαρχής D: νΰν ώαπερ έξ άρχής πάλιν
ex alt. rec. t 26 υλην D: ώς υλη t: ώ; ϋλην Arist. -/aft' αύτά μέν ούχ t
Arist. 29 δοχεΐ — σημαίνειν] Categ. 5 ρ. 3 >>10 30 τω είναι D 32 ούβ(α ex
ούσίαν corr. D l

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412«7.9.10] 211
τοΰτο παρά τοΰ είδους εχει. £στι δέ ή μέν δλη δυνάμει· οδδέν γαρ έστι f 8*
των ειδών καθ' αδτήν ή δλη, άλλά δυνάμει πάντα. ουτε γάρ τδ μηδ' 45
δλως έπιδεχτιχόν τίνος δλη έχείνου έστίν, ώς έπΐ των προσεχεστέρων εστίν
υλών ίδεΐν (οδ γάρ αν ποτε γενήσεται φέρ' ειπείν τών κεραμικών σκευών
5 δλη λίθοι, Ιπεί μή πέφυκε τδ τούτων είδος δέχεσθαι) ουτε τδ μηχέτι
δυνάμενον τ φ ήδη εχειν αδτό· ό γάρ κέραμος οδ γενήσεται ουτε έαυτοϋ
δλη ουτε τών ομοειδών* ήδη γάρ ένεργεί^ εχει τδ είδος, οδκοΰν ή πρώτη
δυνάμει μόνον θεωρείται, και έχάστη δέ τών προσεχεστέρων δυνάμει μόνως
έστίν έχεΐνο ου έστιν δλη.
10 ρ. 412»9 Τ δ δ έ εΤδος έ ν τ ε λ έ χ ε ι α . 60
Ούχ είπεν έντελεχει^ χατά δοτιχήν πτώσιν, άλλά χατ' εύθεΐαν. ή

γάρ τδ είδος λαβοΰσα δλη αδτή λέγεται έντελεχεία είναι, τοΰτο δ' έστί
τδ συναμφότερον· τδ μέντοι είδος καθ' αδτδ έντελέχειά έστιν. άντέ&ηχε
δέ τ φ δυνάμει τήν έντελέχειαν, διότι ή μέν δυναμις ατελής, τελειότης δέ
15 ή έντελέχεια· σημαίνει γάρ τδ έν τ φ τέλει είναι. έν φ δέ Ικαστον εχει
τδ εΤναι, έν τουτφ τήν οίκείαν Ι χ ε ι τελειότητα· 2χασ|τον δέ εχει τδ g l r
είναι κατά τδ έαυτοϋ είδος· τελειότης άρα έχάστου τδ είδος αδτοϋ. εί
τοίνυν τελειότης τδ είδος, ή δέ τελειότης έντελέχεια, είχότως μεταλαμβάνει
τδ τοΰ είδους ονομα είς τδ της έντελεχείας. εϊ δέ καθόλου τδ είδος
20 έντελέχεια, είδος δέ ή ψ υ χ ή , έντελέχεια άρα ή ψυχή. οδ μόνον δέ τδ
χατά τδν λόγον είδος έντελέχειαν λέγει, άλλά χαϊ τδ χατά τήν μορφήν·
χαϊ γάρ έν τ ξ Φυσική περί αμφοτέρων διελέχθη· ή γάρ τοΰ άνδριάντος
[ή] μορφή έντελέχεια αδτοϋ έστι. ίσως δέ μετέλαβε τδ της έντελεχείας &
ονομα αντί τοΰ είδους διά τδ και έπί τών συμβεβηκότων φέρεσθαι τδ τοΰ
25 είδους ονομα, ώς δταν είπω Σωκράτη τδ είδος είναι σιμδν προγάστορα·
άλλά ταΰτα ού τελειότης έστι Σωκράτους, άλλά συμβέβηχε Σωχράτει.
ρ. 412» 10 Και τοΰτο δ ι χ ώ ς , τδ μέν ώ ς έ π ι σ τ ή μ η , τδ δέ ώ ς τδ

Οεωρεΐν.
Διαιρεί τήν έντελέχειαν εις δύο, είς τε τήν καθ' Ιξιν χαϊ είς τήν
30 άπδ της ίζεως ένέργειαν. χρησιμεύσει δέ αδτφ χαι ή της έντελεχείας ίο
διαίρεσις πρδς τήν άπόδοσιν τοΰ όρισμοΰ. διττής γάρ ουση; της έντελε-
χείας, της τε κατά τήν 2ξιν, ήτις χαϊ πρώτη έστί και τ φ χ ρ ό ν φ χαϊ τη
φύσει, της τε χατά τήν άπδ ταύτης ένέργειαν, ευρήσει τήν ψ υ χ ή ν , ώς
1 τοότο τό παρά D 4 γενήσεται scripsi: γενήαηται Dt 6 ήδη D: εΓίη t 8 μιίνως]

μόνον t 9 έστιν δλη cam insequenti lemmate coniungit D: om. et pro his in lemmate
exh. quae apud Aristotelem proxime antecedunt (an Si ή μέν δλη δύναμις t 11 ante
δοτιχήν add. τό D 15 γάρ τώ D 16 ante την add. xat t 17. 18 εί τοίνυν τε-
λειότητο« t 18 ή δέ t: si δέ Ι) 22 έν τη <Pu«xf] Pbys. Β 1 ρ. 193 »30 sqq.
23 ή delevi 25 σω*ράτη{ t 26 Σωχρίτει] σωχράτη t 30 χρησιμεύει

Authenticated
212 PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412« 1 0 . 1 1 . 1 3 . 1 4 ]
ήδη ειπομεν, έντελέχειαν ουσαν [χατά] την πρώτην. xal ή δευτέρα γάρ ή g 1Γ
χατά τδ θεωρεΐν παρά της πρώτη« έχει οδσία είναι· αδτδ γαρ τδ θεω-
ρεΐν οδχ οδσία χαθ' αδτό.
ρ. 4 1 2 · 1 1 Ο ύ σ t a t δέ μ ά λ ι σ τ α είναι δοχοΰσι τά σ ώ μ α τ α , x a l του-

5 των τά φυσιχά.
Διελών είς τρία την οδσίαν, εις την δλην xal το είδος xal τδ συναμφό- 15
τερον (τοΰτο δέ έστι το φυσιχδν σώμα) έχ τούτου άρχεται διδασκαλίας, ώς
ήδη είπον, ώς σαφεστέρου. ευρήσει γαρ έχ τούτου πάλιν χαί δτι ουσία ή
ψυχή xal ποία οδσία. ταΰτα ουν, φησί, μάλιστα δοχεΐ οδσία είναι· ή
10 γαρ δλη xal τδ είδος τοις πολλοίς οδδέ εγνωσται, άλλά τδ σοναμφότερον
μόνον Γσασιν. λαβών ουν δτι τά σώματα οδσία xal τούτων μάλλον τά
φυσιχά, άντιδιαστέλλων προς τε τά μαΟηματιχά χαΐ τά τεχνητά, προστί-
Οησι τούτοο την αίτίαν διότι, φησί, τά φυσιχά των άλλων είσΐν άρχαί· 80
των μέν γάρ μαθηματικών -J- έστιν έπινοία, τών δέ τεχνιχών, δτι χάχεί-
15 νων έχαστον φυσιχόν τι σώμα έχει όποκείμενον. τ φ γάρ άβαχίψ τεχνιχφ
δντι σώματι εστίν όποκείμενον τδ ξύλον, δπερ έστί φυσιχδν σώμα.
p. 4 1 2 * 1 3 Τ ώ ν δέ φ υ σ ι χ ώ ν τά μ έ ν ε χ ε ι ζωήν, τά δέ οδχ έχει.
Λαβών δτι τδ φυσιχδν σώμα μάλιστα οδσία, διαιρεί τοΰτο είς τε τδ

έμψυχον xal τδ άψυχον xal δείχνοσιν δτι ή ψοχή οδσία. έπεί γάρ φυσικδν 25
20 σώμα ή συναμφότερός έστιν οδσία έχ της δλης οδσα xal τοΰ είδους, φυσι-
χδν δέ τδ εμψοχον, xal τοΰτο άρα έζ δλης χαί είδους. άλλά τά μέν άπλα
σώματα λεγόμενα έχ της πρώτης δλης (χαΐ) τοΰ είδους έστί, ταΰτα δέ έχ
προσεχεστέρας δλης τοΰ σώματος xal είδους της ψυχής, εί δέ τδ είδος
οδσία, xal ή ψυχή άρα· xal εΐ τδ είδος άπλή τις οδσία, χαί ή ψυχή.
25 άπλή τις άρα οδσία ή ψυχή, ή χατά τδ είδος.
ρ. 4 1 2 * 1 4 Ζ ω ή ν δέ λ έ γ ο μ ε ν τ η ν δ ι ' α δ τ ο ΰ τ ρ ο φ ή ν τε χ α ΐ αυξη-80
σιν x a l φΟίσιν.
Διελών τά φυσιχά σώματα εΓς τε τά ζωήν έχοντα xal μή έχοντα έφεξής

ορίζεται τί ποτέ έστιν ή ζωή · έχ τούτου γάρ έμελλεν έσεσδαι γνώριμα xal
30 τά ζωήν έχοντα, δ ι ' α δ τ ο ΰ δέ τ ρ ο φ ή ν φησι χαί α υ ξ η σ ι ν , έπει δοχεΐ
ή πρόσθεσις αυξησις είναι, οίον εί δδατι έπιπροσΟείην δδωρ* άλλ' οδχ
έστι δι' αδτοΰ ή αυξησις, άλλά δι' «λλοο τοΰ προστιθέντος. δό£ειε δ' <2ν 35
1 χατά delevi 5 φυτιχα D 6 ante διελών add. xal t 11 τούτων t :

τοΰτο I) 14 ίατιν Mvma Ρ : exspectas tale aliquid ίτι έχεΐνα έν τοις φοσιχοϊς έβτιν
έπινοία (vel χωριίτα ίντα μο'ντ) έπινοία) 15 τι 1): om. t 22 λεγόμενα D: λέγο-
μεν δτι t xal atldidi 31 πρΜεβις U έπιπροσβείην I): έπΐ προαβείη t
32 ί ' äv 1): om. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412*14] 213
xol τδ πΰρ τρέφεσθαί τε xal αδξεσθαι μή Ιχον ζωήν, άλλ' οδχ άληθές g l '
τοΰτο · δι' αδτών γάρ ταΰτα τρέφεται, ?σα όργανα Ιχει δι* ών δέχεται
την τροφή ν, xal οίς έχ της τροφή; προσθήκη τε χαΐ αυξησις κατά παν
μόριον γίνεται· τδ δέ πΰρ xal τδ υδωρ χάΐ τα τοιαΰτα οδ δι' δργάνων δέχε-
5 ται οδτε τήν αυξησιν χατά παν μόριον ποιείται. 2τι έπΐ το5 πυρδς γένε-
σις μάλλον χαΐ φθορά θεωρείται, τδ δε αδξόμενον δει μένειν· εΓρηται δ'
ακριβώς περί τούτων έν τφ Περί γενέσεως χαΐ φθοράς, έχ τούτου δέ 40
συνάγουσιν δτι οδ ζφον τδ χατά γαστρός· el γάρ ζωή έστιν ή δι' αδτοΰ
τροφή τε χαΐ αϊίξησις χαΐ φθίσις, τούτο δ' έστίν ή διά των οίχεΰυν δ|>γά-
10 νων, τδ δέ έμβρυον οδ διά των οικείων τρέφεται δργάνων, λέγω δη τοΰ
στόματος, οδχ άρα ζψον οδδέ ζών· τρέφεται γάρ τφ όμφαλφ διά τοΰ ίμάν-
τος έχεινο παρά της μητρδς δεχόμενον. άλλ' ίατιν ένστήναι πρδς τοΰτο,
δτι xal τδ Ιμβρυον δι' αδτοΰ τρέφεται· el γάρ αδξεται, δήλον δτι χαΐ
τρέφεται, xal $τι οδ πρόσθεσις το τοιούτο, βαφές* οδ γάρ όστοΰν τφ δστφ «
15 προστίθεται οδδέ τη σαρχΐ σαρξ· αλλά προπαρασκευάζει ή φύσις της
μητρός τήν τροφήν, δσπερ χαΐ ήμΐν ο( άρτοποιοΰντες. αλλά καΐ τοις
παιδίοις αί μητέρες προμασώμενοκ τήν τροφήν προκατασκευάζουσιν. ούτως
οδν χαΐ έπΐ τοΰ έμβρύου δευτέρα τίς έστι της τροφής παρασκευή ή έχ
της φύσεως της μητρός γινομένη· αλλά χαΐ διά οικείων δργάνων τρέφεται.
20 el γάρ χα! μή διά στόματος, άλλ' ουν γε χαΐ έν αδτφ πρώτον ή γαστήρ
πέττει, αδτη δέ τφ ήπατι παραπέμπει, χάχεΐνο διά των φλεβών εις ίκα- so
στον μόριον, χαΐ ούτως έξομοιοΰται έν έκάστφ ή τροφή προς τήν όποχει-
μένην οδσίαν* ταΰτα δέ χαΐ έπΐ τών τελείων συμβαίνει ζφων. χαΐ άλλως,
εί τοις τελειοτάτοις τών ζφων ή χατά τόπον όπάρχει κίνησις, κινείται δ'
25 έναργώς χαΐ τά έμβρυα τήν χατά τόπον χίνησιν, ζφα άρα χαΐ ταΰτα.
αλλά πρδς ταΰτα πάντα άντιχατασχευάζοντές φασιν δτι el μηδέν μάτην
δπδ της φύσεως γίνεται, μήτε δ' ατελές τι χαΐ μή δυνάμενον έαυτφ
έπαρχεϊν, τί δη ποτε, ει γε ήν τέλειον ζφον, ετι αδτδ | ή φύσις έν τη gl»
γαστρί Ιπέχει; οδ δήλον ώς Ιτι ατελές κα'ι δδεΰον εις τδ είναι ζφον,
30 μήπω δέ όν; πώς δ' άν, εί ζφον ήν, οδ τέλεια αδτφ παρείχε τά όργανα,
δι' ών Ιζη, οΓον στόμα; άλλ' Ιστι και πρδς τοΰτο ειπείν δτι δσπερ χαΐ
2ταν ήδη γεννηθη, ζφον μέν έστιν, ετι μέντοι τών δργάνων συμπήξεως
δεόμενον οδ δύναται τάς τελείας τοΰ ζι^ου ένεργεΐν ένεργείας, ουτω, φημί,
χαΐ έν τη μήτρ^ ον, έπειδή παν σώμα χρόνφ τήν έαυτοΰ Γσχει τελειό- 6
35 τητα, ετι δέεται πλείονος βοηθείας, και διά τοΰτο έμφυλάττεται έν τη
μήτρφ τί» τοΰ ζφου μέν είδος άπειληφός, Ιτι μέντοι τοΰ δργάνου πλείονος,
2περ είπον, φυλακής καΐ φροντίδος δεομένου* έπεί εί πρδς τάς τελειοτάτας
τις άποβλέποι ένεργείας, οδδέ τδ μειράχιον έρεΐ ζφον, εί μή τδν ήβή-
3 αδξησιν t 7 έν τφ Περί γενέσεως χαΐ φθοράς] Α 5 8 γάστρας D: γαστέρα t

ei γάρ t: ή γάρ D 11 ο6δέ Diels: ούίέν Dt γάρ D: δέ t 12 έχεϊνο Diets:
έχεΐνον Dt 14 ante όατοΰν add. τό t 15 ή φύσις D: om. t 21 αδτη scripsi:
αύτή Dt 30 8' äv] fort, γάρ äv παρείχε scripsi: παρέχει Dt 32 post
μέντοι add. xal t τών D: της t 35 δέεται sic libri 38 άποβλέπει t

Authenticated
214 PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412» 14]
σαντα xal ήδη λοιπ&ν τάς γεννητιχάς ένεργοΰντα ένεργειας, δπερ άλογον gl»
μόνον τδν ούτως έχοντα ζψον είναι λέγε», αλλ' ίσως οδχ αναγκαία τά
είρημένα· ουδέ γαρ εί τρέφεται δι' αδτοΰ, ζψον ήδη. οδδέ γάρ ταδτδν ίο
ζών τε χαΐ ζψον· ζην μέν γάρ αδτδ χαΐ ζωήν έροΰμεν, ζψον δ' οδκέτι,
5 έπει χαΐ τά φυτά δι' αδτών τρέφεται, αλλ' οδ ζψα. αλλ' οδδέ αδτδ τδ
αίσθήσεως μετέχειν ήδη ποιεί ζψον· τά γοΰν μόνης της άπτιχής μετέ-
χοντα οδ ζψα· τά γάρ ζφόφυτα αφής μετέχει, άλλως τε ζψων μάλιστα
ϊδιον το 2λα χαδ' 2λα μεταβαίνειν τοί>ς τόπους, δπερ τοις έμβρύοις οδχ
υπάρχει · συνήπται γάρ τη μητρί χάΐ συνδέδεται οίον μόριον αδτής όπάρ-
10 χον, xat κινείται ώς τά ζφόφοτα. τί δέ τψ οντι χαΐ χατεΐχεν ή φύσις
έν γαστρί, εί γε τελείως άπείργαστο ζφον; άλλως τε εί όδψ βαδίζει ή δη-15
μιοοργία έχ των άτελεστέρων έπΐ τά τελειότερα χαΐ οδχ άλλως at υπέρ-
τεροι ζωαΐ παραγίνονται, μή προϋπαρξάντων των καταδεεστέρων, εστι δέ ή
τάξις πρώτον τδ άψυχον, είτα ή φοτιχή ζωή, είτα ή των ζψοφύτων, είτα
15 ή των αλόγων, xal έσχάτη ή των λογιχών, σχοπήσαι χρή ώς ταύτη τη
τάξει της δημιουργίας ή φύσις χρήται. μετά γάρ την σύμπηξιν τοΰ σπέρ-
ματος τδ συστάν έχεΐνο άψυχόν τί έστιν, είτα διοργανωδέν τήν αρχήν
Ιοιχε φυτφ αίσδήσεως τέως άμοιροΰν, προϊδν δέ xal προσλαβδν αίσδησίν 20
τε τήν άπτιχήν χαι χίνησιν τδ τηνιχαΰτα τοις ζψοφύτοις εοικε συνημμένον
•20 τε τη έαυτοΰ άρχη τη μήτρα, άσπερ έχεΐνα πέτραις ή τοις περικειμένοις
δστράχοις, xal τοΰτο μέχρι της άποκυήσεως· τδ τηνιχαΰτα λοιπδν ζψα
γίνεται τέλεια, τάς τε μεταβατιχάς κινούμενα κινήσεις xal διά των οικείων
δργάνων τρεφόμενα, φημι δη στόματος καΐ των τοιούτων, xal πάσαις ένεργεΐ
ταΐς αίσδήσεσι· τέλος δ' έπι ανθρώπων και τήν λογιχήν απολαμβάνει ζωήν,
25 τήν άλογον τήν αρχήν βιοτεύοντα. εί δέ μή γεννφ έί αρχής, ού παρά «5
τοΰτο οδ ζψα· οδδέ γάρ πάν ζψον γενναί. πολλά γάρ και έκ σήψεως
γίνεται, απερ τήν γόνιμον οδκ εχει δύναμιν, xat 8μως ζψά έστι. χαί
ήμίονοι δέ και δσα έκ συνδυασμοΰ διαφόρων ειδών γίνεται, ζψα μεν έστι,
τήν γεννητικήν δέ οδκ εχει δύναμιν· οδδέ γάρ τδ γεννδν ζψων ίδιον, άλλα
30 τδ αίσδήσει xal κινήσει χρήσΟαι. οτι δ' οδ ζψον τδ κατά γαστρός,
χάντεΰδεν δήλον· εί γάρ τδ ζψον οδσία έστίν έμψυχος αισθητική, τουτέστι
πεφυκυΐα αίσδάνεσδαι, εί ήν ζψον, εδει πρίν τελεσφορηδήναι, εί έχτρωδή, so
ένεργεΐν κατά τάς αισθήσεις· νΰν δ' οδκ ένεργεΐ· ουκουν ζψον ήν.
5 αύτέ] αύτός D 7 άφής] αφής D 13 προϋπαρξαντων t: προϋπάρξα« D

18 αίαδήσεώς τε ώς 1) 18. 19 αίβθτ/τιχήν τε xal άπτιχήν t 19 το om. t
τψ ζφοφάτφ t '29 ού γάρ t ζφων t: ζώον D 30 ο' ού scripsi: ούδ'
ού Dt 31 χάντεϋθεν D: έντεϋθεν t 32 εί έχτρωθη D: ή έχτρωθήναι t
33 οδχουν scripsi: ούκοΰν t: ούχάν (sic) D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412*16] 215
p. 412*16 Έ π ε ί δέ έ σ τ ι σ ώ μ α χαί τοιόνδε τδ ζ ω ή ν ί χ ο ν , οδχ gl»

άν ε ? η τδ σ ώ μ α ή ψ υ χ ή * οδ γ ά ρ έ σ τ ι τ ω ν κ α θ ' όποχειμένου τδ
σ ώ μ α , μ ά λ λ ο ν δέ ώ ς ό π ο χ ε ί μ ε ν ο ν x a l υλη.
"Οπερ διά τούτων λέγει, τοϋτό έστιν* έπειδή τδ ζωήν Ιχον σώμα xal
5 σώμα έστι και τοιονδΐ σώμα, άντι του συνθετον έχ σώματος xal ζωής,
ήπερ ζ ω ή ψυχή έστι, άνάγχη τδ μεν τι τούτων είναι υλη ν, τδ δέ είδος,
δείχνυσι δέ τοΰτο οδτως· έπεί γάρ, φησί, τδ Ιμψυχον σώμα σώμα έστι
τοιονδί, ώς &ν εΐ Ιλεγε τδ μέν τι έχει όποχείμενον, τδ δέ έν υποχειμένφ <ο
(όπόκειται γάρ τδ σώμα, έν όποκειμένφ δέ τδ τοιονδί), οδκ άν είη ή
10 ψυχή τδ όποχείμενον, ταδτδν δ' ειπείν ή υλη. τοΰτο γάρ έδήλωσεν ειπών
ο δ χ άν ε Γη τδ σ ώ μ α ή ψ υ χ ή , άντί τοΰ υποκειμένου xal της υλης τδ
σώμα λαβών* τοΰτο γάρ τήν τοΰ υποκειμένου χαί τής δλης τάξιν Ιχει.
είτα xal τήν αίτίαν έπιφέρει, πώς οδχ όποχείμενον ή ψυχή* οδ γ ά ρ έ σ τ ι ,
φησί, τ ώ ν κ α θ ' υ π ο κ ε ι μ έ ν ο υ τδ σ ώ μ α , καθ' υποκειμένου λέγων αντί
15 τοΰ έν όποκειμένφ, τουτέστιν οδχ Ιστιν είδος* τδ γάρ έν υποχειμένφ έστι
τδ είδος, οδ τδ όποχείμενον, υπόκειται δέ τδ σώμα* φα μέν γάρ δτι σώμά 45
έστι τοιόνδε, ώστε τδ σώμα έν υποκειμένου τάζει έστίν. έκ τούτου δέ δήλον
δτι λέγων ο δ χ άν ε ί η τδ σ ώ μ α ή ψ υ χ ή τδ σώμα άντί τοΰ όποχειμένου
έλάμβανε* διδ έπήγαγεν οδ γάρ έ σ τ ι τ ώ ν χ α θ ' υ π ο κ ε ι μ έ ν ο υ τδ σ ώ μ α .
20 εί γάρ τδ σώμα ή ψυχή, τουτέστιν εΐ ήν όποχείμενον ή ψυχή, ήν άν τδ
σώμα έν όποχειμένφ * εΐ δέ μή εστίν έν υποχειμένφ τδ σώμα, οδχ 3ν είη
ή ψυχή όποχείμενον, δπερ αδτδς είπεν ο δ χ άν ε Γη τδ σ ώ μ α ή ψ υ χ ή .
ανάγκη γάρ τών δυο τούτων τδ μέν όποχείμενον είναι, τδ δέ είδος, τινές
δέ όπενόησαν αδτδν λέγειν δτι οδχ έστιν ή ψυχή σώμα, ών έστι xal ό so
25 'Αλέξανδρος, διά γάρ τοΰ δεΐξαι, φησίν, δτι οδ σώμα, συναποδείχνυσιν δτι
οδδέ όποχείμενον. οδχ ουτω δέ εχει* οδ γάρ νΰν πρόκειται αδτφ δεϊζαι
δτι οδ σώμα ή ψυχή αλλ' ασώματος (έν γάρ τοις έξης τοΰτο δείκνυσιν,.
ή xal ήδη συναποδέδειχται έν οίς έδείκνυτο μ ή οδσα μέγεθος* εΐ γάρ μ ή
μέγε&ος, οδδέ σώμα* έπί πλέον γάρ τδ μέγεθος τοΰ σώματος), άλλά τδ νΰν
30 δειχνύμενόν έστιν δτι είδος xal οδχ δλη έστι, τδ δέ σώμα όποχείμενον χαί
δλη. Ιπειτα xal έχ της προσθήκης τοΰ άρθρου δήλον* οδ γάρ είπεν ουκ
άν είη I σώμα ή ψυχή άλλά τδ σώμα* τδ γάρ άρθρον ώρισμένου έστί g 2 '
τίνος δηλωτιχόν, ή δέ ψυχή καθάπαξ εστίν άσώματος* άλλ' ώς είπομεν, τδ
σώμα δηλοΐ αδτφ τδ όποχείμενον xal τήν υλην. δήλον δέ xal έχ τούτων
35 δτι είδος ή ψυχή* φ γάρ διαφέρει αλλήλων τά ομογενή, τοΰτο είδος αδτών*
1 xal D Arist. codd. plerique: om. t Arist. E T τοιονδί Arist. codd. plerique
τό ζωήν D : ζωήν γάρ t Arist. 2 ή D Arist. codd. plerique: om. t Arist. E T
4 διά D : δ' έχ t 8 τό μέντοι t 10 γάρ D: δέ t 15 έν ΰποχειμένα τουτ-
έστιν Ü 30 δτι om. D post δλη έοτΐ add. ή ψυχή t 32 ώριομένον D
33 δηλωτική t 34 αύτψ] οώτό t δήλον δ' ix t

Authenticated
216 P H I L O P O N I IN D E Α Ν ί Μ Α I I 1 [Arist. p . 4 1 2 » 1 6 . 2 6 ]
διαφέρει δέ τά σώματα άλλήλων δμογενή οντα τφ έμψύχφ· ή ψυχή άρα g2r

των έμψυχων είδος, έν γάρ τω δ π ά ρ χ ε ι ν την ψ υ χ ή ν x a l δπνος
χαΐ έ γ ρ ή γ ο ρ σ ί ς έστι. διελών τήν έντελέχειαν εις τήν πρώτην χαί την 5
δευτέραν, εις τήν έζιν λέγω χαΐ τήν άπδ της ίξεως ένέργειαν, χαί ειπών
5 βτι ή ψοχή ούτως έντελέχειά έστιν ώς ή έπιστήμη, πάνυ έναργεΐς τάς
τούτου αποδείξεις έπήγαγε, τά χατά τδν δπνον λέγω χαί την έγρήγορσιν·
8περ ίσον έστί τφ ένεργειν χαΐ μή ένεργεΐν τήν ψυχήν· ένέργεια γάρ ή
έγρήγορσις, άνενεργησία δέ δ δπνος· αλλ' δμως οδδέν ήττον ψυχής Ιχομεν
έν έχατέρφ. καλώς δέ πα'νυ έπέστησεν δ 'Αλέξανδρος τη ak(a. της μετα-
10 λήψεως έχ τοΰ είδους είς τήν έντελέχειαν. έπεί γάρ, φησίν, ήν άναγχαΐον ίο
διορίσαι, πρτερον χρή .τδ εμψυχον άπδ των ένεργειών των χατά τήν ψυχήν
λέγειν τοιούτον είναι, ή άπδ τοΰ δύνασΒαι ένεργεΐν, ών τδ μέν δύνασ&αι
πρώτον, τδ δ' ένεργεΐν δστερον, μέλλων, φησί, τφ πρώτφ xal τφ δστέοφ
προσχρήσθαι πρδς τδν διορισμόν, έπεί άτοπον έπΐ τοΰ είδους λέγειν τδ
15 πρότερον xal τδ δστερον (εν γάρ τδ είδος έχάστου), εις τήν έντελέχειαν
xal τελειότητα μετέλαβε τδ είδος· οδχέτι γάρ άλογον τδ λέγειν τελειότητα
τήν μέν πρώτην, τήν δέ δευτέραν. αυτη μέν οδν, φησίν, ή αιτία της μετα-15
λήψεως, είη δ' άν, φησί, διαφορά είδους χαΐ έντελεχείας, δτι παν μέν
είδος έντελέχειά, οδ πασα δέ έντελέχειά είδος* ή γάρ άπδ της ίζεως ένέρ-
20 γεια έντελέχειά μέν, οδ μήν xal είδος· ώστε έπΐ πλέον ή έντελέχειά τοΰ
είδους, είδος δέ δήλον δτι άχουστέον τδ οδσιώδες, οδ τδ χατά συμβεβηχός*
έχεΐνο γάρ οδ τελειότης τοΰ δποχειμένου, ώς ήδη εΤπον. εΐ δέ ουτω
ταΰτα εχει, δ μέν δριζόμενος τήν ψυχήν χαί λέγων είδος αδτήν τοΰ τοιοΰδε
σώματος οδχέτι 3ν εδλόγως τδ πρώτον προστιθείη, δ δέ έντελέχειαν, έπειδή ϊο
25 έπΐ πλέον ή έντελέχειά τοΰ είδους, χαι ταύτης 3ν της προσδήχης
δέοιτο.
ρ. 412»26 Προτέρα δέ τ η γενέσει έπΐ τοΰ α δ τ ο ΰ ή έ π ι σ τ ή μ η .
Πάνυ ασφαλώς τη προσθήκη έχρήσατο ειπών έπΐ τοΰ α δ τ ο ΰ . έπΐ

γάρ άλλου xal άλλου δυνατδν προτέραν είναι τήν ένέργειαν της £ξεως· δ
30 γάρ διδάσχαλος της Ιξεως τοΰ μα&ητοΰ προτέραν εχει τήν ένέργειαν· έπΙ»
μέντοι ένδς xal τοΰ αδτοΰ προηγείται της ένεργείας ή £ξις. τοΰτο δέ έπΐ
τών έν γενέσει xal «pöopqL έστιν άληΟές, έφ' ών χαί χωρίζεσθαι πέφυχε
της ίζεως ή ένέργεια. τά γάρ θεία σύνδρομον έχει τη ££ει τήν ένέργειαν·
αεί γάρ ένεργεϊ τήν ίξιν έχοντα· άνευ γάρ δυνάμεως ένέργειαί είσιν, ώς έν
35 τφ Περί έρμηνείας είρηκεν. ώστε έπι μέν τών θνητών προηγείται της
ένεργείας ή 2ξις, χαί τούτων έπΙ ένδς χαί τοΰ αδτοΰ· ώς δέ έπΙ τοΰ παν-
7 ή om. t 15 πρώτερον (sic) D a n t e έχάατου add. τ ώ D , τών t 16 ούχ

I n D : οΰχ Ιατι t 19 έντελέχειά είδος A D : ante είδος add. x a l t 23 είδος A :
είναι Dt 2 4 προστεδείη t έντελέχειαν t : έντελέχειά D : έντελεχεία A
3 4 . 3 5 έν το? Περί έρμηνείας] c. 13 ρ. 23« 2 3 3 5 . 3 6 τϊ ; ς ένεργείας ή έξις s c r i p s i : ή
ένέργεια τής ίξεως Dt 3 6 τοΰ αύτοΰ t : τοΰ om. D

Authenticated
PH1L0P0NI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412«26. 28. <>1] 217
τδς σύνδρομοί είσι ταΰτα άλλήλοις· del γάρ έστι χαΐ ίξις έν τφ παντί xal g 2»
ένέργεια. *f* ουτε πρδς τά θεια άποβλέψωμεν, «συνδρόμου; έχει ταύτας so
είτε xal πρδς τδ καθόλου τδ έν τοις θνητοϊς· καΐ γάρ έν τη τούτων δλό-
τητι άεί έστιν αμφότερα, οδδ' δλως Set ίτερον έτέρου προτιθέναι· ώς
5 έν τφ παντί (δέ) τά τέλεια των άτελών προκέοιτο άν· ώς γάρ εΐπον, τά προα-
χτιχά αίτια προηγείται έν τη ένεργεία οντα τη τελείς, χαΐ δλως έχ των
τελείων δει την τοΰ παντός δημιουργίαν άρχεσθαι, οδκ έχ των άτελων.
ρ. 412»28 Τοιούτο δε, δ δν ή δργανικόν.
Εΐπών δυνάμει ζωήν έχοντος έπεξηγεΐται τοΰτο· τοϋτο γάρ έστι, φησί, 85
10 τδ δυνάμει ζωήν έχον, δπερ άν είη δργανιχόν. ού γάρ ή πρώτη τοΰ
πυρδς έντελέχεια ψυχή, λέγω δη ή θερμαντιχή δύναμις· χαίτοι χαΐ τοΰτο
φυσιχόν έστι σώμα, άλλ' έπεί μη έστιν δργανιχόν, οδχ έστιν ή πρώτη
αδτοΰ έντελέχεια ψυχή, ή θερμαντιχή λέγω χαΐ ίηραντική δύναμις. δργα-
νικδν δέ έστι τδ έχον όργανα, δι' ών at κατά τδ ζην ένέργειαι γίνονται·
15 τοιαύτα δέ έστι τά άνομοιομερή, ών έκαστον διαφόροις ένεργείαις υπηρετείται.
ρ. 412«>ι Όργανα δέ xal τά των φυτών μέρη, άλλά παντελώς»

άπλα.
Έπεί xal τά φυτά έμψυχα, ή δέ ψυχή έντελέχειά έστιν δργανιχοΰ

σώματος, διά τοϋτό φησιν 8τι xal τά τοΰ φυτοΰ μέρη δργανά είσιν · Ιδίαν
20 γάρ ίκαστον έχει ένέργειαν. άπλα μέντοι, φησί, τά τών φυτών είσιν όρ-
γανα, άπλα ώς πρδς τά τών ζφων· xal γάρ τφ δποχείμένφ xal ταΐς
ένεργείαις άπλουστερά έστι τά τών φυτών· ίκαστον γάρ τών έν τοις ζψοις «
δργανιχών έχ πολλών όμοιομερών συνέστηχε, τά μέντοι τών φυτών, φέρ'
ειπείν τδ πρέμνον, έχ φλοιοΰ xal ξύλου ή άλλου τινός, άλλά καΐ πρδς τάς
25 ένεργείας, έπΐ μέν τών φυτών μίαν xal άπλην 2καστον τών μορίων ένεργεϊ
ένέργειαν, έπΐ μέντοι τών ζφων Ικαστον πολλάς xal ποιχίλας, xal τοΰτο
είκότως· έπεί γάρ τά όργανα πρδς δπηρεσίαν τών της ψυχής ορμών γέ-
γονεν, είκότως αναλόγως ταΐς ψυχικαΐς κινήσεσι τά όργανα κατεσκεύασται.
είσΐ δέ α£ μέν τών ζφων ψυχαί ποιχίλαι ταΐς όρμαΐς, ή δέ τών φυτών 50
30 άπλή· ή γάρ θρεπτική δύναμις μόνον τρέφει, καΐ ή αυξητική αυξει καΐ
πλέον οδδέν ένεργεϊ. πώς δέ δργανικδν τδ σώμα τών φυτών δεικνυ; αμα
και τί έστιν δργανικδν έξηγεΐται· οίον τδ φυλλον περιχαρπίου σκέπασμα,
τδ δέ περιχάρπιον καρποΰ. καρπδς μέν λέγεται αδτδ τδ σπέρμα, οίον τοΰ
σύκου at κεγχραμίδες καΐ τών ελαίων ot πυρήνες, περιχάρπιον δέ τδ περι-
35 χεχυμένον τούτοις δγρδν μετά τοΰ περιέχοντος αδτδ δέρματος, γεγόνασιν
1 παντί xal D: xal om. t 2 ουτε] fort, οϋ (γαρ ει) τε 3 καθόλου D: χαθ<5-
λον t 4 δει scripsi: del Dt προτιθέναι scripsi: προατιθέναι Dt 5 δέ
addidi 10. 11 τοΰ πυρός D: τοΰ om. t 28 κατεαχεύασται Α: χατεσχευδφθαι t:
καταακευασθαι D 34 έλαιών] έλεών D

Authenticated
218 PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 4 1 2 b l . 4 . 6 ]
γοΰν τά φύλλα, φησίν, fva σχέπωσι το περικάρ|πιον χαΐ μ ή βλάπτηται g 2»

έχ τοΰ περιέχοντος, τό δέ περιχάρπιον, Γνα τδν χαρπδν φ υ λ ά τ τ η · τούτου
γαρ £νεκεν πάντα ή φύσις έμηχανήσατο διά την έχ τ η ς διαδοχής διαμονήν.
ρ. 412b4 Ε ί δ ή τι κ ο ι ν δ ν έπΐ π ά σ η ς ψ υ χ ή ς δει λέγειν.
5 Ό ρ δ ς ώς οδ βούλεται κοινδν γένος είναι ψυχών ή κοινδν όρισμόν.

ώς γαρ ή δ η εϊρηται, έν οίς το πρώτον έστι χαΐ τδ ύστερον, τούτων τδ 6
κοινώς κατηγορούμενον οδκ εστι γένος, έχ δέ τοΰ νΰν άποδεδομένου ορι-
σμού δήλον σαφώς οτι ταύτόν έστι τδ δυνάμει ζωήν εχον τ ψ δργανιχφ*
άνωτέραι γάρ ειπών φυσικοί δυνάμει ζωήν έχοντος, νΰν φησι φυσικοΰ όρ-
ιο γανικοΰ, ένΐ αν&' ένδς κεχρημένος τοις όνόμασι τούτοις.
p. 412b6 Δ ι δ x a i οδ δ ε ι ζ η τ ε ΐ ν ε ί Εν ή ψ υ χ ή κ α ΐ τ δ σ ώ μ α , ώσπερ
οδδέ τδν χ η ρ δ ν και τδ σχήμα.
' Ηπόρησεν αδτδς έν τ φ πρδ τούτου λόγω, τοις εις μόρια διαιροϋσι ίο
τήν ψυχήν τί ποτέ έστι τδ ένοΰν ταύτα, είπερ μία ή ψ υ χ ή ένδς όντος καΐ
15 τούτου ζ φ ο υ · ού γάρ δή πολλαι αί ψυχαί, έπει έκαστος πολλά 3ν ήν ζ φ α
έκάστου μορίου ζ φ ο υ όντος. έπΐ μέν τούτων είκότως ήν ή άπορία, xal
ετι έπ! πάντων των περί ψ υ χ ή ς μέν ερπόντων, μηδέν δέ προσδιορισαμένων
περί της έπιτηδειότητος τοΰ δεξομένου αδτήν σώματος, 8 τί ποτέ έστι τδ
τήν ψυχήν ένοΰν τ φ σώματι xal ποιοΰν Εν τδ ζφον. ουκέτι ουν ή ζή-
20 τησις αυτή προχωρήσει κ α θ ' οδς ή ψ υ χ ή μέν έντελέχεια, υλη δέ και is
όποκείμενον τδ σώμα. ώσπερ γάρ έπΐ τοΰ σφαιρικοΰ κηροΰ οδκ &ν ζητήσειε
τις, τί ποτέ έστι τδ ένώσαν τδ σ χ ή μ α και τδν κηρόν ( π ά θ ο ς γάρ τοΰ χηροΰ
τδ σ χ ή μ α , καΐ οδδενδς δει τοΰ ένώσοντος ταΰτα* αότή γάρ ή οικεία τού-
των φύσις και ή έπιτηδειότης τοΰ κηροΰ τής ένώσεώς έστιν αίτια), ουτω
W5 καΐ έπΐ τοΰ σώματος χαΐ της ψ υ χ ή ς , έπειδή έντελέχεια και τελειότης τοΰ
σώματος ή ψυχή, ώς καΐ τδ σ χ ή μ α τοΰ σφαιρικοΰ κηροΰ έντελέχεια,
οίκοθεν εχουσιν τήν Ινωσιν. ώς γάρ εϊπομεν, όταν τδ μέν ή υλη τδ δέ to
είδος, αότή ή τής υλης έπιτηδειότης εδθυς τήν τοΰ είδους δέχεται τελειό-
τητα μηδενδς προσδεηθεΐσα μέσου, καΐ γάρ τοΰ ένός, φησί, και τοΰ είναι
30 πλεοναχώς λεγομένου (λέγεται γάρ Εν ή τ φ γένει ή τ ψ εϊδει ή τ φ ά ρ ι θ μ φ
ή δεσμψ ή κόλλη, ή όσα άλλα έν τ η Φυσική σημαινόμενα τοΰ ένδς αριθ-
μείται, Ιτι δέ καΐ τοΰ είναι), καΐ τοΰ μέν όντος δυνάμει, τοΰ δέ έντελεχεί^,
τδ κυρίως Εν καΐ τδ κυρίως είναι τοις πράγμασι κατά τήν έκάστου έντελέ-
χειάν έστι, κ α θ ' ήν καΐ όλως έστί καΐ λέγεται τόδε τι. ώστε εί xal ή
35 ?νωσις καΐ όλως τδ είναι τόδε τι τοις συνθέτοις έχ τοΰ είδους έστίν, οό *
2 τούτου D: τοΰτον t 4 δή D Arist. vulg.: Μ t Arist. ESTVy 5 κοινών

γένος D 11 xal ού δει t Arist.: δή D 17 προδιορισμ^νων t 23 δει] δή D
ένώσαντος D 27 υλη τ) coll. t 31 έν η ; Φυβιχη] cf. A 2, sed respicere
videtur Metaph. Δ 6. 7

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 1 1 2 [Arist. p. 4 1 2 * 6 . 9 ] 219
ζητητέον τί τδ ένοΰν τήν ψυχήν τψ σώματι, λέγω δή ώς §ν υπάρχον xai g2»

συνεχτιχόν· αδτδ γάρ τοΰτο φύσις είδους έστί χαί δλης τδ τόδε έν
τφδ' eTvat.
p. 412>»9 Κ α θ ό λ ο ο μ έ ν οδν εΓρηται τ ί έ σ τ ι ν ή ψ ο χ ή · ο δ σ ί α γάρ ή

5 χ α τ ά τδν λόγον.
Άποδους δλοσχερέστερον τδν της ψυχής ορισμών έπεξέρχεται τοις

μέρεσιν αδτοΰ δια τούτων, xal έπΐ παραδειγμάτων δείχνυσιν ώς καλώς
άπεδό&η £χαστον. xal 5μα διά τοΰτο δείχνυσιν, ώς αχώριστος ή ψυχή
τοΰ σώματος, χαθδ έντελέχειά έστιν· άχώριστος γάρ ή τελειότης, τοοτέστι
10 xaöo τελειότης. πώς δέ δν λεχθείη xai ή λογιχή αχώριστος, έροΰμεν 86
έπεζερχόμενοι τφ ρητφ. άποδεδώχαμεν οδν τήν ψυχήν, φησίν, οδσίαν
είναι τήν χατά τον λόγον, τοοτέστι χατά το είδος, εΤδος δέ φυσιχοϋ όργα-
νιχοΰ σώματος, δτι οδν καλώς ουσία ή χατά τδ εΐδος άπεδό&η, δείχνυσιν
έπΐ παραδειγμάτων xai τεχνητών xai φυσιχών. τδ γάρ τεχνητδν οργανον,
15 φησίν, δ πέλεχος ει γε ήν φυσιχδν σώμα, ατε δή δργανιχδν είχεν δν ψυχήν
αδτδ τδ τοΰ πελέχεως εΐδος, τοοτέστι τήν τμητιχήν δύναμιν τήν έχ τοΰ
τοιοΰδε σχήματος έγγενομένην, υλην δέ καΐ οΓον σώμα αδτδν τδν σίδηρον, 40
έ£ ου ei έχωρίσθη ή ψοχή, τουτέστι τδ σχήμα xal ή τμητιχή δυναμις,
οδκέτι δν ήν πέλεχυς, μηχέτι οίχεϊον είδος τήν τμητιχήν δυναμιν εχων.
20 εί τοίνυν τδ είδος τοΰ πελέχεως τδ σχήμα xai ή έχ τούτου τμητιχή δυναμις,
xai χωρισθείσης αδτοΰ οδκέτι έστί πέλεχυς, ώς δέ ή ψοχή πρδς τδ σώμα,
ούτως τδ τοΰ πελέχεως σχήμα πρδς τδν σίδηρον, είδος δέ τοΰ πελέκεως
κατ' αδτδ τοΰτο, χαθ' δ έχει τδ είναι χαι λέγεται δ πέλεκυς, τδ τοιοΰτον δέ
σχήμα δ τήν τμητιχήν Ιχει δυναμιν, xal τοΰ δργανικοΰ άρα φυσικοΰ σώματος 46
25 είδος δν ειη ή ψυχή, διότι xal κατά αυτήν έχει τδ είναι, χωρισ&είσης γάρ
τής ψυχής οδκέτι όργανικδν τδ σώμα, αλλ' ή όμωνυμως· ουτω γάρ λέγεται
ή νεχρά χεΙρ ώς ή ξυλίνη ή λίθινη · τδ γάρ έχάστου είδος κατά τάς έχάστου
οδσιώδεις ένεργείας χαρακτηρίζεται, ώσπερ οδν μηκέτι δυνάμενος ό πέ-
λεκυς τά πελέχεως ένεργήσαι άπολωλεκώς δν ειη τδ έαυτοΰ είδος, ουτω
30 καΐ τοΰ έμψυχου τάς ώς έμψυχου ένεργείας άπολωλεκότος, άπολωλεκδς δν
είη τδ εμψυχον τδ έαυτοΰ είδος, άπόλλυ'σι δ' έχάτερον τάς έαυτοΰ ένερ- 60
γείας, ό μέν άποβεβληκώς τδ σχήμα, τδ δέ τήν ψυχήν. εΐδος δέ τοΰ
πελέχεως τδ τοιόνδε σχήμα, λέγω δή δπερ τήν τμητιχήν εχει δυναμιν*
xal τοΰ έμψυχου άρα ή ψυχή εΐδος. ώς γάρ τδ σχήμα τοΰ πελέκεως
35 πρδς τδν σίδηρον, ούτως ή ψυχή πρδς τδ εμψυχον· τελειότης δέ τοΰ πελέ-
χεως xai εΐδος τδ σχήμα xai ή τμητιχή δύναμις, xai τοΰ σώματος άρα
2 αυνεχτιχέν scripsi: βυνδεχτιχάν Dt 4 ή ψυχή t Arist.: ή om. D, sed cf. p. 220,19

6 έπεξέρχεται scripsi coll. 1 1 : ΰπεξέρχεται Dt 15 ήν scripsi: ouv Dt 16 αΰτά
scripsi: αδτοΰ Dt ubiqtie πελέκεος D 17 έγγινομένην t 18 χωριαθείη t
19 Ιχον t 23 fort. Icgendum xal αύτό et δέ delendum 26 το om. t
ή om. t 3 3 λέγω δέ t

Authenticated
220 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 1 [Ariet. p. 412 b 9]
ή ψ»χή· ωστε χαλώς ειρηται είδος ή ψυχή χαί τελειότης τοΰ σώματος, g 2»
5μα οδν δήλον χαί 8τι φυσικοϋ χαλώ; προ|σετέθη· δ γάρ πέλεκυς χαί g
σώμα έστι χαί δργανιχδν σώμα, αλλ' δμως ή έντελέχεια αδτοΰ οδκ £στι
ψυχή, έπειδή τεχνητδν χαί οδ φυσιχδν τδ σώμα. γυμνάσας δέ έπΐ τεχνητού
5 παραδείγματος τον λόγον, έγγυτέρω προκειμένου γενόμενος συγγενεστέρα
χέχρηται παραδείγματι, έπΐ των μερών τών έμψυχων γυμνάζων τδν λόγον.
ε ί γάρ ή ν , φησίν, δ δ φ Ο α λ μ δ ς ζ φ ο ν , ήν άν ψ υ χ ή αδτοΰ ή ο ψ ι ς ,
σώμα δέ οί χιτώνες χαί τδ δποχείμενον δγρόν. ειδοποιείται δέ ή τοΰ 5
δφθαλμοΰ φύσις χατά τήν όψιν· ei γάρ μή βλέποι, οδχ άν ειη δφθαλμός·
10 ώστε ή ψυχή δν αδτοΰ ή οδσία ήν αδτοΰ ή χατά το είδος, δν οδν λόγον
Ιχει, φησίν, ή όψις πρδς τον δφθαλμόν, τοΰτον ή δλη ψυχή πρδς τδ 3λον
σώμα. εί τοίνυν ή δπτιχή δυναμις, μέρος οδσα της αίσ&ητιχής δυνά-
μεως της ψυχής, είδος έστι τοΰ δφθαλμοΰ, xai ή δλη άρα ψυχή τοΰ δλου
ζφου είδος εσται. χαί ώς έπΐ τοΰ πβλέχεως Ιχει ή τμητιχή αδτοΰ δυ-
15 ναμις χάν μή τέμνη, χαί έπΐ τοΰ δφθαλμοΰ ή δπτιχή χάν μυη, οδτω χαί ίο
έπΐ της δλης ?χει ψυχής ή πρώτη έντελέχεια, ήτις xäv καθευδη τδ ζφον
ένυπάρχει· εστι γάρ οδδέν ήττον Ιμψυχον χαί χαθεΰδον. χαί ώς έπΐ τοΰ
πελέχεως [χαί] ή τμήσις, χαί έπΐ τοΰ δφθαλμοΰ τδ δρδν, ούτως έπΐ τοΰ
ζφου ή έγρήγορσις. χ α θ ό λ ο υ μέν οδν ε Γ ρ η τ α ι τ ί ή ψ υ χ ή έ σ τ ι , αντί
20 τοΰ χοινότερον χαί δλοσχερέστερον · προελθών γάρ έπιδιαρθρώσει περί
έχάστης ψυχής δυνάμεως ίδί$. οδσία γάρ ή χατά τδν λόγον, τουτέστιν
ή χατά τδ είδος, τδν γάρ λόγον φέρει χαί (έπΐ) τοΰ δρισμοΰ χαί έπΐ
τής αιτίας χαί έπΐ τοΰ είδους, δσπερ χαί ένταΰθα. χαί έν t q Φυσική δε 15
περί τών άρχων διαλεγόμενος τών δντων, δλης χαί είδους, διαλεχθείς περί
25 τής δλης φησί ' μία μέν οδν άρχή αυτή', δηλονότι ή χατά τήν υλην, ' έτέρα
δέ ή δ λόγος' τουτέστι τδ είδος, τοΰτο δέ έ σ τ ι τδ τ ί ήν ε ί ν α ι τ φ
τ ο ι φ δ ΐ σ ώ μ α τ ι , έπειδή είπεν δτι ψυχή έστιν οδσία ή χατά τδ είδος,οδ παν
δέ είδος ψυχή, διά τοΰτο έπηγαγε τοΰτο δέ τδ τ ί ή ν ε ί ν α ι τ φ τ ο ι φ δ ε
σ ώ μ α τ ι , τουτέστι τοΰτο λέγω τδ είδος τήν ψυχήν, χαθ' ήν τδ τοιόνδε
30 σώμα, τουτέστι τδ φυσιχδν δργανιχόν, τδ είναι εχβι χαί τδν όρισμόν. τοΰτο ao
γάρ σημαίνει τδ τί ήν είναι, τουτέστι χαθ' δ έστιν αδτφ τδ είναι χαί χαθ' δ
είναί τι λέγεται· χατά γάρ τά είδη οί ορισμοί τών πραγμάτων, ούτως
οδν χαί τών έμψυχων τδ είναι χατά τήν ψυχήν έστι και δ ορισμός· ειδο-
ποιούνται γάρ τά έμψυχα χατά τήν ψυχήν. ήν γάρ <5ν τδ π ε λ έ χ ε ι
35 ε ί ν α ι οδσία αδτοΰ, χαί ή ψ υ χ ή τοΰτο. εί δ πέλεκυς, φησίν, οργανον
ων ήν χαί φυσιχδν σώμα (φυσιχδν δέ φησιν ώς έμψυχον), ήν άν αδτοΰ ή
χατά τδ είδος οδσία, ταδτδν δέ ειπείν ή ψυχή, τοΰτο αυτδ τδ πελέχει
2 φυβιχοΰ D s : φυβι D 1 : φύαει t 3 ή om. t 10 ούν D: vüv t 11. 12 δλον

τΑ σώμα coll. t 16. 17 ζφον ϊν ύποίρχει D 18 χαί delevi 20 έπιδιαρ-
θρώαει scripsi: έπΐ διαρθρώσει D: litI διορθώαει t 22 έπΐ prius addidi
23 έν τζ Φυαιχ-jj] Α 7 ρ. 191 »12, 13 25. 26 μία δέ g δ λόγος Arist. 1. 1.
26 ή om. t 29 το«5νδε] τοιώδι D 30 άργανιχάν scripsi: όργανον Dt 34 äv
τφ t 37 αύτψ τφ πελέχει t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412 b 9. 17] 221
είναι, τουτέστι χαθ' 8 δ πέλεκυς έχει τοΰτο οότό, το είναι πέλεχυς, τοΰτο g 3'
ήν δν αδτοΰ ψ υ χ ή · χα! εί έχωρίσθη αδτοΰ ή ψυχή xal έγένετο άψυχον, α
οδχέτι δν οδδέ πελεκυς ήν, εί μή ώς δ γεγραμμένος. νΰν δέ, φησί, χαί
άψυχος ων δ πέλεκυς πέλεχύς έστι, έπειδή ή ψυχή οδκ έστι τεχνητοΰ
5 σώματος εντελέχεια, άλλά φυσικοΰ δργανιχοΰ. τοΰτο δ' είπε βουλεμένος
δεΐξαι 3τι καλώς πρόσκειται τψ δρισμψ τδ δργανιχοΰ. είτα βουλόμενος
ήμιν παραστήσαι, ποίον λέγει φυσιχδν δργανικδν σώμα, προσέθηχε τοΰ
έ χ ο ν τ ο ς ά ρ χ ή ν χ ι ν ή σ ε ω ς χ α ΐ σ τ ά σ ε ω ς έν έ α υ τ ψ . χαί γάρ έν τη 80
Φυσική την φυσιν είπεν αρχήν εΤναι χινήσεως χαΐ ήρεμίας· χυρίως δέ
10 χίνησίς έστιν έπΐ των έμψυχων ή χατά τόπον και χατά αυξησιν χαί μείωσιν·
ή γάρ χατά άλλοίωσιν χαΐ έπΐ των άψυχων δραται· καΐ λίθος γάρ xal
άλλα πολλά των άψυχων έχουσιν οίκοθεν αΐτίαν άλλοιωτιχήν. ταϋτα
οδν λέγω φυσικά τά ές αυτών έχοντα χινήσεως άρχήν καΐ ήρεμίας· ό δέ
πέλεχυς τήν κα&δ πέλεχυς έστι κίνησιν οδχ έχει οίκοθεν, αλλ' έξωθεν έκ
15 τοΰ χρωμένου, xal τά τεχνητά δέ πάντα Ιχει άρχήν χινήσεως χαί ήρεμίας «δ
ουκ έν έαυτοΤς, άλλ' έξωθεν έν τοις δημιουργήσασιν ή τοις χινοΰσιν.
p. 412b 17 Θ ε ω ρ ε ΐ ν δέ χ α ί έ π ΐ τ ω ν μ ε ρ ώ ν δ ε ι τδ λ ε χ θ έ ν .
Μετάγει τδ παράδειγμα άπδ τοΰ τεχνητοΰ έπΐ τδ φυσικδν χαί έμψυχον*

μέρη γάρ φησι τών έμψυχων, εί γ ά ρ ήν δ δ φ θ α λ μ δ ς ζ φ ο ν , τουτέστιν
20 αδτδς καθ' αύτδν δίχα της τοΰ σώματος δλότητος. σημειωτέον δ' δτι
τδν δφθαλμδν π ή μέν λαμβάνει έπΐ τοΰ συναμφοτέρου, ωσπερ ώδέ τε
καΐ μετ' δλίγα, ένθα φησίν 'άλλ' ωσπερ δφθαλμδς ή χόρη χαί ή όψις',
κέχρηται δέ τψ τοΰ δφθαλμοΰ δνόματι και έπι τοΰ σώματος μόνου τοΰ
υποκειμένου τη δπτικη δυνάμει· εδθυς ουν φησιν 6 δέ δ φ θ α λ μ δ ς υ λ η 45
2δ δψεως. ένταΰθα δέ δφθαλμδν λαμβάνων τδ συναμφότερον δι' ών φησιν
ε ί γ ά ρ ήν ό δ φ θ α λ μ δ ς ζ φ ο ν , φανερώς δείχνυσιν δτι τδ είδος τοΰ συν-
αμφοτέρου έστ'ιν εΤδος χαί οδ τοΰ σώματος, γίνεται μέν γάρ χαί Ιστιν έν
τψ σώματι, οδ μην καΐ είδος έστι τοΰ σώματος, άλλά τοΰ συναμφοτέρου*
φ γάρ αιτιόν. έστι τοΰ είναι, τουτου χαί είδος έστιν, έστι δέ τ φ συναμ-
30 φοτέρψ αίτιον τδ είδος, ειπών γοΰν χαί αδτδς τδ συναμφότερον δφθαλμδν
διά τοΰ είπεΐν εί γ ά ρ ή ν ζ ψ ο ν δ δ φ θ α λ μ ό ς , έπήγαγε ψ υ χ ή δν α δ τ ο ΰ 50
ήν ή ο ψ ι ς , τοΰ δφθαλμοΰ δηλονότι, δπερ ήν τδ συναμφότερον. δ ε ι δέ
λ α β ε ί ν τ δ έ π Ι μ έ ρ ο υ ς έφ' δ λ ο υ τ ο ΰ ζψου. έχαστον γάρ τών αισθη-
τηρίων χαρακτηρίζεται κατά τινα αίσθητικήν της ψυχής δυναμιν, πλήν
35 της άφής· αδτη γάρ δι' δλου διήκει τοΰ σώματος, δν λόγον έχει έχάστη
αίσθησις πρδς τδ όποχείμενον αδτη αισθητήρων, ουτω χαί ή δλη ψυχή πρδς
τδ δλον αίσθητικδν σώμα* είδος δέ τδ μέρος τοΰ μέρους* και ή δλη άρα τοΰ
1 οΛτό, τό acripsi: τό αδτό Dt 6 το scripsi: τοΰ Dt 8. 9 έν τη Φοσι*^] Β 1

p. 192b21 10 ή χατά τόπον Ι) 17 Sei t Arist.: om. D 19 ήν t : είην D
2G 6 om. D 32 δέ Dt Arist. VX: δή Arist. plerique 33 ζψου] ζώντος σώματος
Arist. 35 post 8v fort, addendum ούν 36 αυτής t 37 τό μέρος om. t

Authenticated
222 PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 4 1 2 i > 1 7 . 2 5 ]
δλου αισθητικοί σώματος εΐδος άν είη. το δέ | η τοιούτον αντί g3

τοΰ ή αίσδητικόν· οδ γαρ χαθδ βαρί) το σώμα ή λευκδν ή τι τώ»
τοιούτων, ειδοποιείται όπδ της ψυχής, αλλ' tq αίσθητικόν. τούτου δ'
έπιλαβόμενοι τοΰ ρητοΰ οί πασαν ψυχήν άπαθανατίζειν βουλόμενοι, λέγω
5 δή τοΰ δτι δεΐ λαβείν τδ έπΐ μέρους έφ' δλου τοΰ ζ ψ ο υ , πεφώνται και τον
Άριστοτέλην τοΰτο δειχνύναι λέγοντα, εί γαρ, φασίν, ως έχει τδ μέρος,
ούτως εχει και το δλον, είπε δέ έν τ φ πρώτφ λόγψ περί της δπτικής 6
δυνάμεως δεικνυς δτι οδδέν βλάπτεται τοΰ αισθητηρίου πεπονθότος δτε μή
έν αδτψ έχουσα τδ είναι, δτι εί λάβοι δ πρεσβύτης όμμα τοιονδί, δψεται
10 <5ν ώσπερ και δ νέος, δήλον, φασίν, δτι και ή δλη ψ υ χ ή χωριστή έσται.
λέγω ουν πρδς τοΰτο δτι εί καΙ συγχωρήσομεν ταύτην χωριστήν είναι την
ψυχήν, λέγω δή την αίσ&ητιχήν (καίτοι ποίου αίσθητοΰ άντιλήψεται προ-
χωρισί)εΐσα σώματος;) αλλ' οδ και τήν φυτικήν· περί γάρ αδτής οδδ'
έμφασιν οδδαμοΰ δέδωκεν. έπειτα εί και χωριστή έστιν ή άλογος, αλλ' ίο
15 οδν γε τούτου μόνου τοΰ σώματος, οδχΐ δέ και τοΰ πνεύματος, ώς έδείχ&η
τε ήδη υφ' ήμών και έτι έν τοίς έξης δειχΟήσεται.
ρ. 412·>25 "Εστί δέ ο δ τ δ ά π ο β ε β λ η κ δ ς τ ή ν ψ υ χ ή ν τ δ δ υ ν ά μ ε ι 3ν
ώ σ τ ε ζ η ν , άλλά τδ έχον.
Πώς εΤπεν τδ δυνάμει ζωήν έχοντος, δια τούτων έξηγεΓται· ώς γάρ

20 ήδη έχον τήν ζωήν, καΙ ουτε ώς άποβεβληκδς ουτε ώς δυνάμενον έχειν·
παρε&έμεθα δέ ανωτέρω τάς χρήσεις έκ τοΰ Περί έρμηνείας δτι οίδεν και
τοιούτο τοΰ δυνάμει, σημαινόμενον τδ ώς ήδη Ινεργείοι όν. τδ δ έ σπέρμα
και ό κ α ρ π δ ς τδ δ υ ν ά μ ε ι τ ο ι ο ν δ ί σώμα. καρπδν λέγει τδ των δέν-
δρων και φυτών σπέρμα, οίον των σύκων τάς κεγχραμίδας * τδ γάρ λέπος «ο
25 μετά τοΰ άλλου έδωδίμου υγροΰ περικάρπιόν φησιν, ώς Ιν Μετεώροις. 8
δέ λέγει τοΰτό έστιν, δτι τέλειον ή δ η και δργανιχδν σώμα τοΰτό έστι τδ
δυνάμει ζωήν έχον, τδ δέ σπέρμα οδ δυνάμει ζωήν έχον έστιν, άλλά
δυνάμενον ζωήν έχειν, τουτέστι δυνάμει δργανικόν. ωστε τδ δυνάμει τδ
έπί τοΰ σπέρματος τδ κατά τήν έπιτηδειότητά έ σ τ ι ν εχει γάρ έπιτηδειότητα
30 τοΰ δύνασθαι γενέσθαι δργανικόν τε και έμψυχον· οδ γάρ έστιν ή δ η · τδ
δ' ήδη τελειωθέν και διωργανωμένον, οίά έστι τά ημέτερα σώματα, ταΰτα »
ήδη δυνάμει ζωήν εχει. εί δέ τις εΐποι δτι ' οδκ ένεργεί<£ έχει τήν
ζωήν;' φαμέν πάλιν, δπερ σχεδόν ήδη εΤπον, δτι ώσπερ ό δφΟαλμδς δυνά-
μει έστιν όρατικδς αδτδς καθ' έαυτόν, οδχ δρα δέ άνευ της τοΰ φωτός
10 φησίν t 11 συγχωρήσωμεν t 12 χαίτοι scripsi: χαΐ τό Dt 1 3 τοΰ

σώματος t 15 δέ om. t 2 0 δυνάμενον D : δάναμιν t 21 έ* τοΰ Περί
έρμηνείας] 13 ρ. 2 3 » 7 2 2 τοΰ scripsi: τό Dt 2 4 χαΐ τών φυτών t 2 5 έν
Μετεώροις] Meteorol. Δ 3 ρ. 3 8 0 « 11 sqq. 2 6 λέγει τοιοϋτ<5ν έστιν t 27. 2 8 άλλά
δυνάμει ζωήν έχον D 2 9 έχει γάρ έπιτηδειότητα D : ή γάρ έπιτηδειίτης t
3 2 o\>x] fort, πώς οϋχ (cf. ρ. 2 0 9 , 2 0 . 2 1 ) vel οδκουν 3 4 αύτός D : αδτάς t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 412b25. 4 1 3 » 4 ] 223
έλλάμψεως (τούτο γάρ αύτψ χαρίζεται τδ ένεργεία όραν), καί ε* τις g 3 v

ένεργείι^ δρώντος τοΰ δφθαλμοΰ λέγοι τον όφθαλμον δυνάμει δρατικδν είναι,
άληθεύει (αύτός γάρ χατά τήν έαυτοΰ οδσίαν μόνην την εις τδ όραν έχει
έπιτηδειότητα, της ένεργεία; έξ ετέρου (τοΰ) φωτός παραγινομένης), οδτω
5 xal έπΙ τοΰ δλου σώματος φαμεν καί της δλης ψυχής, δτι αδτο μέν τδ 30
σώμα δσον έφ' έαυτψ τήν έπιτηδειότητα μόνην της ζωής έχει, αυτή μέντοι
ή κατ' ένέργειαν ζωή έχ της ψυχής αύτψ παραγίνεται, καλώς οδν ειρη-
ται τδ δυνάμει ζωήν έχοντος, ώς μέν οδν ή τ μ ή σ ι ς και ή δρασις,
ουτω καί ή έγρήγορσις έντελέχεια. τήν άναλογίαν δείκνυσι τών
10 εικόνων πρδς τδ πρωτότυπον* ειπομεν δέ ήδη τήν άναλογίαν. τμήσιν δέ
καί δρασιν τήν δευτέραν λέγει έντελέχειαν τοΰ όφθαλμοΰ καΐ τοΰ πελέ-
κεωί, ήτις ή ν ώς τδ θεωρεΐν, οψιν δέ καί τήν δύναμιν τοΰ όργάνου τήν 86
τμητικήν τήν πρώτην, ήτις ήν ώς ή έπιστήμη, καθ' ήν καί τήν ψυχήν
έχαρακτήρισεν. τδ δέ σώμα τδ δυνάμει ον, τουτέστι τδ σώμά έστι
15 τδ δυνάμενον ταύτας τάς ένεργείας δέξασθαι, ώσπερ καί έπι τοΰ όφθαλμοΰ
υποκείμενον ή κόρη. τδ δέ συναμφότερον έπι μέν τοΰ δλου τδ ζψον έχ
ψυχής ον καί σώματος, έπι δέ τοΰ μέρους ό δφθαλμδς έκ τής κόρης ών
καί τής όψεως· κόρην δέ τδν δλον όφθαλμόν φησι, χιτώνας μετά τών υγρών.
ρ. 4 1 3 » 4 " Ο τ ι μέν ο δ ν ο δ κ έ σ τ ι ν ή ψ υ χ ή χ ω ρ ι σ τ ή τ ο ΰ σώματος,

20 ή μέρη τ ι ν ά α δ τ ή ς , εί μ ε ρ ι σ τ ή π έ φ υ κ ε ν , ο δ κ ά ί η λ ο ν . 40
Άποδους τδν τής ψυχής όρισμδν ώς συμπέρασμά τι τψ όρισμω έξ

άνάγκης έπόμενον συνάγει τδ άχώριστον είναι τοΰ σώματος τήν ψυχήν.
εί γάρ είδος καί τελειότης έστι τοΰ έμψυχου σώματος ή ψυχή, τήν δέ
τίνος τελειότητα χωρίς έκείνου είναι αδύνατον, δήλον άρα δτι και ή ψυχή
25 τοΰ σώματος έστιν άχώριστος. ταΰτα γάρ τών πρός τι, τδ είδος καί ή 45
τελειότης (τδ γάρ είδος υλης έστίν είδος και τελειότης), τά δέ πρός τι
αμα ή είσίν ή ουκ είσιν. δσον μέν οδν έπί τψ άποδεδομένφ δρψ τής ψυχής,
πάσα άν είη άχώριστος τοΰ σώματος, ουπέρ έστιν έντελέχεια,· ει γε πάση
έφαρμόζει δ δρισμός. εί δέ καί μή [και] πάσα είη άχώριστος, άλλ' οδν ένια
30 μέρη τής ψυχής έναργώς άχώριστά είσι σώματος, οίς έφαρμόζει ό δρισμός,
διότι τών μερών τοΰ έμψυχου έντελέχειαί είσιν. ή γάρ θρεπτική δυναμις
αδτοΰ τοΰ τρεφομένου σώματος έστι τελειότης, δμοίως καί ή αυξητική
καί ή γεννητική, έτι μέντοι xal τδ όρεκτικδν αύτής ειδοποιεί τδ μόριον 60
έν φ έστιν. εί τοίνυν σωμάτων είσιν αύται τελειότητες καί περί σώματα,
35 αδύνατον ταΰτα (τά) μόρια τής ψυχής χωριστά είναι σώματος· τίνος γάρ
έσονται τελειότητες, ή περί τί ένεργήσουσι χωρισθεΐσαι σωμάτων; τί γάρ ή
θρέψις θρέψει ή ή αυξησις αδξήσει χωρισθεΐσαι σωμάτων; άλλ' εί καί
ταΰτα, φησί, τά μόρια τής ψυχής άχώριστά είναι ανάγκη τοΰ σώματος,
4 τοϋ addidi παραγενομένης t 13 ή om. t 18 της όψεως — χωριστή ( 1 9 )

iterat D 21 συμπέρασμά t : πέρασμα D 2 6 -/αϊ ή τελεκίτης D 2 9 alteram
καί del. Diels 31 έντελεχεία D 33 ειδοποιείται μόριον t

Authenticated
224 PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 [Arist. p. 413»4.8]
ενιά γε ούδέν χωλύει είναι χωριστά 8td το μηδενός εΤνοι σ ώ μ α τ ο ς g3»

έντελεχείας. έναργώς άρα οϋ βούλεται έντελέχειαν είναι τοΰ σώματος
την I λογιχήν ψυχήν, x a l διά τοΰτο χωριστήν είναι τοΰ σώματος άποφαί- g 4 r
νεται. είτα έπειδή διά τούτων έδόχει μεριχδν ποιεΐν τδν άποδεδομένον
5 της ψοχής όρισμόν, διά τοΰ ειπείν δτι τινά μόρια της ψοχής χωριστά έστι
τοΰ σώματος διά το μηδενός είναι σώματος έντελεχείας, χαίτοι ειπών ' εΐ
δη τι xotv&v έπι πάσης ψοχής,' θεραπεύων τοΰτο xal δειχνος 8τι χαΐ ούτως
οδδέν Ιλαττον δύναται χοινδς εΐναι πάσης ψοχής xal της λογιχής αύτής ό 5
άποδεδομένος ορισμός, προσέθηχεν·
10 ρ. 413»8 "Ετι δέ άδηλον, εΐ ούτως έντελέχεια τοΰ σ ώ μ α τ ο ς ή

ψ ο χ ή ώσπερ π λ ω τ ή ρ πλοίου.
Τ ί γάρ, φησί, φοβούμεθα xal έπι πάσης ψοχής έχτείνειν τον λόγον,
λέγοντες, ώς Ινια τής ψοχής μόρια διά τδ χωριστά εΤναι οδδενός είσι σώ-
ματος έντελέχεια, ώς διά τοΰτο μή άρμόζειν έπι πάσης ψοχιχής δονάμεως
15 τδν όρισμόν; οδπω γάρ έχ των είρημένων δήλον ήμΐν εσται, πώς είπομεν ίο
τήν ψοχήν έντελέχειαν είναι, πότερον ώς άχώριστον, ώσπερ Ιχει τί) τοΰ
πελέχεως είδος πρδς τδν πέλεχον, ή ώς χωριστήν, [ή] ώσπερ εχει ό χο-
βερνήτης προς τήν ναΟν· τελειοϊ γάρ το είδος τοΰ πλοίοο ό χοβερ-
νήτης χωριστός ων. εΐ τοίνον ένδέχεται χατά τι μέν έντελέχειαν
20 είναι, χατά τι δέ τδ αδτδ χωριστδν ώς μή δν χατ' έχεΐνο έντελέχειαν,
έπΙ πάσης άρα ψοχιχής δονάμεως δονατδν άρμόζειν τδν όρισμόν. ώστε
χαΐ δτε έλέγομέν τινα μέρη τής ψοχής αχώριστα είναι διά τδ των μερών 15
αύτών είναι έντελεχείας, ώς άχωρίστοο οόσης τής έντελεχείας οδτως έλέ-
γομεν (τίνος γάρ Ισται τελειότης ή θρεπτιχή δόναμις χωρισ&εισα σώματος;)
25 xal πάλιν ήνίχα ελεγον δτι 2νιά γε τής ψοχής μόρια οδδέν χωλόει χωριστά
είναι διά τδ μηδενός είναι σώματος έντελεχείας, οοτως ελεγον μή είναι
έντελεχείας ώς μή έν τφ σώματι τής ουσίας α&τών έχούσ»)ς τδ είναι, έπεί
είσι xal αδτά έντελέχεια τοΰ ζψοο, ώς ό χοβερνήτης τοΰ πλοίοο. δύναται
γάρ χαΐ χατά τινα τρόπον, ώς ήδη είπον, λέγεσ&αι χαΐ ή λογιχή ψοχή «ο
30 άχώριστος είναι τοΰ σώματος, xaöo έστιν έντελέχεια. τάς γάρ ένεργείας,
χαθ' δς τελειοϊ τδ ζψον χινοΰσα αδτδ τοιώσδε ή τοιώσδε αχώριστους εχει
τοΰ σώματος· έξελ&οΰσα γάρ αδτοΰ οδχέτι ταύτας ένεργήσει· ίσχει γάρ αδτάς
έχ τής σχέσεως τής πρδς τδ σώμα. ώστε ταύτη χαΟδ έντελέχειά έστι,
λέγω δη χατά τάσδε τάς ένεργείας, άχώριστος άν είη τοΰ σώματος, ώσπερ
35 xal τοΰ χοβερνήτοο αί ώς χοβερνήτοο ένέργειαι τοΰ πλοίοο είσίν αχώριστοι,
xal χωρίζεται μέν ώς άνθρωπος, ώς μεντοι χοβερνήτης ων ένεργεία άμα κ
τε χεχώριαται της νεώς xal έφθαρμένας ίχει τάς τοιαύτας ένεργείας.
11 &sitcp t Arist.: ώς D 12 έχτείναν t 13 χωριστά scripsi: άχώριατα Dt

17 ή alterum del. Diels 20 τό αυτό scrips!: αδτδ τό Dt έντελέχειαν scripsi:
έντιλίχε ια Dt 31 τοιώ; ή τοιώφ libri 32 αυτά ς Α: αϋτά Dt 35 αϊ ώ; Α
Εως Dt χυβερνήτου AD: χυβερν^ t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 1 . 2 [Arist. p. 413 » 8 . 1 1 ] 225
ούτως οδν καί ή λογική ψυχή ώς μέν χωριστήν έχουσα οδσίαν οδχ Ιστιν g 4 Γ
έντελέχειά σώματος, ώς μέντοι τοιάνδε σχέσιν άναλαμβάνουσα πρδς τδ
σώμα, καθδ καί τδ ψυχή λέγεσ&αι έχει ( ή γάρ ψυχή πρδς τδ σώμα λέ-
γεται) έντελέχειά τ' έστί τοΰ σώματος xal άχώριστος αότοΰ· χωρισ&εΐσα
5 γάρ αδτοΰ άπόλλυσι ταύτας τάς ένεργείας, 5ς έκ της πρδς αδτδ σχέσεως
άνειλήφει, οίον τδ ζφοποιεΐν, τδ χινεΐν αδτδ πάσας τάς φυσιχάς κινήσεις,
χαΐ ει τι τοιοΰτον άλλο. τί γάρ φυσικώς κινήσει ή ζωοποιήσει παντός 80
οδσα εξω σώματος; τδ δέ έΐ μ ε ρ ι σ τ ή π έ φ υ κ ε ν οό σωματικώς άχουστέον
μεριστήν οδδέ κατά τόπον, άλλά χατ' οδσίαν, τουτέστιν ε? διήρηται η }
10 οδσί$ και άλλη της ψυχής δυναμις άλλης έστίν οδσίας, καΐ μή ομοούσια
πάντα της ψυχής μόρια, έ ν ί ω ν γάρ ή έ ν τ ε λ έ χ ε ι ά τ ω ν μ ε ρ ώ ν αδτών.
διά τούτων δοχεΐ κατά μόρια τοΰ σώματος διαιρεΐν τήν ψυχήν· ένίων γάρ,
φησί, μερών τοΰ σώματος έντελέχειά έστι τά μόρια της ψυχής, ώστε
αχώριστα αυτών είναι, οίον δφ&αλμών μέν όψις, δσφρήσεως δέ οσφρησις,
15 καί έπΐ των άλλων άλλη τις. ή δέ λέξις έ ν ί ω ν γάρ τής ψυχής μορίων
ή έντελέχειά, τουτέστιν ενια τής ψυχής μέρη, ων Ιχαστον έντελέχειαν
είναι ώρισάμε&α, αυτών τών μερών τοΰ σώματος είσιν έντελέχειαι, του-
τέστιν είδη τελειωτικά έστι τών τοΰ σώματος μερών, ώς άχώριστα αδτών
δηλονότι διά τοΰτο είναι, τί ουν ένεκάλει τ ψ Τιμαίφ κατά μόρια διαι-
20 ροΰντι; εΓρηται δέ περί τούτων εμπροσ&εν. ό δέ 'Αλέξανδρος ένταΰδα
φανερώς τοΰ 'Αριστοτέλους είπόντος 3χι ενιά γε οδδέν κωλύει χωριστά 40
είναι διά τδ μηδενδς είναι σώματος έντελεχείας, τδ μέν πρώτον φησιν
2τι ό 'Αριστοτέλης δοχεΐ ένδοιάζειν, εΐ άχώριστος πάσα ή ψυχή, καίτοι
άποφηναμένου αδτδ τοΰτο διά τδ μηδέπω άποδεδειχέναι δτι αχώριστος
26 έστι* προϊών δέ χαί υπδ τής λέξεως βιαζόμενός φησιν 8τι έοιχε δέ περί
τοΰ νοΰ λέγειν δτι έστι χωριστός, τδ δέ ο&δέν κωλύει οδκ Ιστιν
ένδοιάζοντος· αλλ' έπεί άπεφήνατο πασαν ψυχήν έντελέχειαν είναι, διά
τοΰτό φησιν frei καί ούτως οδδέν κωλύει τινά μόρια τής ψυχής είναι <5
χωριστά (δύνανται γάρ είναι έντελέχειαι ώς ό κυβερνήτης τοΰ πλοίου),
30 ή χαί άλλως διά τδ μηδέπω αδτδ τούτο άποδεΐζαΐ' οδδέν γάρ ουπω περί
τών λογικών δυνάμεων διελέχδη.
ρ. 413« 11 Έ π ε ί δ ' έκ τ ώ ν ά σ α φ ώ ν μέν φ α ν ε ρ ω τ έ ρ ω ν δ έ γ ί γ ν ε τ α ι

τ δ σ α φ έ ς καί κ α τ ά τ δ ν λόγον γνωριμώτερον.
Άποδους κοινώς τί ποτέ έστιν ή ψ υ χ ή , 8τι έντελέχειά σώματος

35 φοσικοΰ δργανικοΰ, διά τούτων λοιπδν διδάξαι βουλεται, διά τί είρηται καί 5»
πώς Ιστιν έντελέχειά ή ψυχή, πώς μέν ή φυτική, πώς δ' ή αίσ&ησις
καί έκαστη τών άλλων προηγεΐσ&αι γάρ δει έπΐ πάσης διδασκαλίας τοΰ
3 το (ante σωμα) om. D 5 <ίπ<5λλυβιΑ: άπολύει Dt 6 xtvcTvAD: χοινωνεϊν t

9. 10 rjj οΰοία D: ή οόσία t 10 «δλλης scripsi: άλλως Dt 19 τψ Τιμαίψ] Plat.
Tim. p. 69Dsqq. 22 έντελεχείας Aristoteles: Εντελέχεια Dt 24 άποφηναμένου t: dito-
φηναμένους Τ) fort. ?τι <ού πάβα) ύίγώρΐϊτος 2!) έντελέχειά 1> 34 ή om. t.
Cnmmvnt. Arist. XV. l'liilop. de aniiiia. If)

Authenticated
226 PMLOPONI IN DE ANIMA 112 [Ariet. p. 413a 11]
r
διότι τδ δτι. τεσσάρων γαρ όντων προβλημάτων, χοδ ε( ίατι, καί τί έβτι, g i
χαι όποιον τί έβτι, καί διά τί έστι, πρωτίστην εχει τάξιν τδ εί Ιστιν· είχότως
ουν, έπειδή ζητείται ε? ίατι κοινός τις ορισμός, * * μάλλον δέ άνάλογον δρι-
σμψ άποδους τον είρημένον λόγον, ωστε έν τάδτψ καΐ τδ τί έστιν εχομεν,
5 λοιπδν ουν τά λοιπά ß ζητεί | προβλήματα, πώς έκαστη των ψυχικών δυνά- g 4»
μεων λέγεται έντελέχεια και διά τί. έπειδή δέ λέγει έκ τών ασαφών μέν
ήμΐν δέ φανερωτέρων τδ κατά λόγον σαφές καΐ γνώριμον γίνεσθαι, τίνα δ'
εστι τά ήμΐν φανερώτερα οί> προσέθηκε, τοΰτο αδτδ πρώτον ζητησαι άναγ-
χαΐον· πολλή γάρ περί τούτου τοις έξηγηταΐς γέγονεν αμφιβολία, άλλου
10 άλλο φανερών οίομένου λέγειν αδτόν. φαμέν ουν ήμεΐς δτι κατά τρεις δ
τρόπους τδ σαφέστερον ήμΐν θεωρείται, και γάρ τδ δτι τοΰ διότι σαφέστερον
ήμΐν xat πρώτον ε?ς γνώσιν· καΐ γάρ δτι εχομεν ψυχήν και Sri άθάνατος
αυτη, προχειρότερον τοις πολλοίς ε?ς νόησιν ή το παρακολουθήσαι καΐ έπι-
βαλεΐν τφ λόγψ τω ταΰτα κατασκευάζοντι. δεύτερον, ώς έν τη Φυσική είρηται,
1 5 τδ καθόλου και συγκεχυμένον σαφέστερον ήμΐν έστι τοΰ μερικού ή καί διηρθρω-
μένου μάλλον, οίον τδ είδέναι άπλώς δτι σώμα τοΰ δτι τοιόνδε σώμα, οΓον
ούράνιον καί γήινον ή τοιώσδε ή τοιώσδε κεκραμένον. τρίτον σαφέστερον ήμΐν ίο
έστι τδ ώς πρδς ή μας μέν πρώτον, ύστερον δέ τη φύσει· τών γάρ άπλου-
στέρων, απερ έστί τη φύσει πρώτα, τά συνθετώτερα ήμΐν γνωριμώτερα.
20 τοΰ οδν ήμΐν σαφεστέρου καί φανερωτέρου τριχώς υπάρχοντος, πασι τοις
τρόποις τούτοις ευρήσομεν ένταΰθα κεχρημένον τδν 'Αριστοτέλη, καί γάρ τδ
δτι προ τοΰ διότι έδίδαξεν· δτι μέν γάρ έντελέχεια σώματος φυσικοΰ
δργανικοΰ, έδίδαξεν, και δτι την έντελέχειαν ένδέχεται καί ώς χωριστήν
είναι καί ώς άχώριστον, διδάξει δέ προϊών καί πώς έστιν έντελέχεια, τί 16
25 ποιοΰσα καί πώς τελειοΰσα τδ σώμα. οδχ ωσπερ δέ ένι λόγψ τδ δτι
της ψυχής έδίδαξεν, ουτω και τδ δπως έντελέχειά έστιν ένΙ λόγω
διδάξει* έντελέχεια μέν γάρ πασα, οδχ ωσαύτως δέ αλλά άλλως μέν ή
φυτική, άλλως δέ ή αισθητική, άλλως δέ ή λογική, καί τά μόρια τούτων
έκαστης άλλο άλλως, αλλά xal έκ τών συγκεχυμένων αρξάμενος καί κοινο-
30 τέρων πρόεισιν έπι τά τρανέστερα και ίδικώτερα. πρώτον γάρ συγκεχυ-
μένως παραδους ήμΐν τήν έννοιαν της ψυχής διά τοΰ άποδεδομένου λόγου, 20
έφεξής περί έκάστου μορίου της ψυχής διαρθρώσει, πώς και τίνος ίκαστόν
έστιν έντελέχεια. καί τρίτον έκ τών έσχάτων τη φύσει καί ήμΐν γνωριμω-
τέρων άρξάμενος προελεύσεται έπΙ τά τη φύσει πρώτα καί τιμιώτερα,
35 δνπερ μάλιστα τρόπον καί φησιν έν τούτοις μετέρχεσθαι. εστι μέν γάρ
τδ τη φύσει πρώτον καί ύστερον και έν τφ δτι καί διότι, άνάπαλιν
έφ' ήμών τε εχον καί έπι της φύσεως, πρώτον γάρ τη φύσει τδ διότι
2 πρώτην t 3 lacunam indicavi: addendum τόν ίρισμάν 6 post έβαφών add.

ή D 10 αίιτόν t : αϋτών D 11 θεωρείται—ήμΐν (12) iterat D 13 ή τψ D
14 iv τζ Φυσαιρ] A l p . 184 «21 15. 16 διηρημένοο Α 17 τοιώσδε ή τοιώσδε Α:
τοιώς utrobique Dt 21 τρόποις scripsi: πρώτοις Dt 23 άργοίνου D 25 το δτι
scripsi: τψ δτι Dt 27 διδιίξη Π 30 πρώτον scripsi: πρώτος Dt 35 χαί φηαιν]
fort, addendum δεϊν 37 ίχρ' ήμών t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413» 11] 227
τοο δτι* ών γάρ ποιβΐ πάντων ή φύσις τους λόγους έν έαυτη προαποκει- g 4 T
μένους ε χ ε ι * οδδέν γάρ οδτε μάτην ουτε έκ ταότομάτου ποιεί, αλλά προς ®
τίνα σκοπδν ίκαστον των έργων αδτης απευθύνει, εί το (νυν των γινομένων
υφ' αυτής έχουσα τοί>ς λόγους έν έαυτη προϋπάρχοντας ουτω ποιεί τά
5 φυσικά πράγματα, σαφές ώς τδ διότι πρότερον παρά τ η φύσει του δτι.
τοΰτο δ ' , ώς εΐπον, το δτι και συγκεχυμένον έ σ τ ί · διά τοΰ μαδείν γάρ δτι
εστίν ή ψ υ χ ή έντελέχεια οδδέν τρανές οδδέ διηρθρωμένον ήκούσαμεν· ουτε
γάρ ωσαύτως πάσα ψ υ χ ή έ ν τ ε λ έ χ ε ι α · άλλ' οδδέ δπως αδτδ τοΰτό έστιν
έντελέχεια, τ ί που ποιούσα καΙ πώς τελειοΰσα, έγνωσμένον. δ σ τ ε έν τ φ βο
10 δτι και διότι καΐ οί λοιποί δύο τρόποι της διδασκαλίας συνήλθον. διά τοΰτο
οδν έκ τοΰ δτι τήν αρχήν τ η ς διδασκαλίας έποιήσατο, διότι ή ή μ ε τ έ ρ α
φύσις έκ τ ε των ατελών έπΐ τά τέλεια πρόεισι, καΐ έκ των φανερών έ π ΐ
τά άφανή· τελειότερον δέ τοΰ δτι τδ διότι, καΐ φανερώτερα ή μ ΐ ν τά τ η
φύσει υστέρα καΐ συγκεχυμένα, ωσπερ γάρ οδδ' άποδεικτικδν συλλογισμδν
15 είδέναι δυνατόν τδν μ ή άπλώς τ ί έστι συλλογισμός ε ί δ ό τ α , οδδέ τδν όξύ-
ρυγχον τύπον γράφειν τδν μ ή άπλώς είδότα γράφειν (συγκεχυμένον δέ 85
τοΰτο, δ άπλώς συλλογισμός· πλείονες γάρ τούτου διαφοραί· ομοίως δέ καΐ
τδ άπλώς γράφειν, διηρθρωμένον δέ τών είδών ίκαστον), ούτως οδν τδν
μή άπλώς τ ί έστι σώμα είδότα αδύνατον είδέναι τ ί έστι πυρός σώμα ή
20 άέρος ή οδρανοΰ, και τδν μ ή άπλώς είδότα τ ί έστι ψ υ χ ή άδύνατον είδέναι
τ ί έστι λογική ή άλογος ή φ υ τ ι κ ή · συγκεχυμένον δέ τδ άπλώς σώμα καΐ
άπλώς ψ υ χ ή , διηρθρωμένα δέ τών είδών δκαστον. άλλά και έκ τών άτελών
άρίάμενοι, οΓον τών έν γενέσει, πρόιμεν έπί τήν τών οδρανίων γνώσιν καΐ 40
τήν έν αδτοϊς τάξιν, κάκεΐθεν έπΐ τον ταΰτα τάξαντα. περιέχονται μέν
25 οδν, δπερ είπον, ot τρεΤς της διδασκαλίας τρόποι έν τ η άπδ τοΰ δτι έπί
τδ διότι προόδφ. ομοίως και έν τ η προχειρίσει τών δυνάμεων τών ψυχικών
τ η αυτη τάξει χρήται άπδ τών άτελεστέρων άρχόμενος καΙ έσχάτων καΐ
προϊών έπί τά πρώτα και τελειότερα, πρότερον γάρ διαλέγεται περί τ η ς
φυτικής, είτα περ'ι α ι σ θ η τ ι κ ή ς , καΐ τρίτον περί τ η ς φανταστικής* έπί τού-
30 τοις προϊών έπί τάς λογικάς τ η ς ψ υ χ ή ς δυνάμεις άρχεται πάλιν άπδ τών 45
υστέρων τε καΙ άτελεστέρων, πρότερον περί της δοξαστικής δυνάμεως
διαλεγόμενος, είτα περί της διανοητικής, καΙ τελευταΐον περί τοΰ νοΰ. ε?
γάρ καΙ ώς πρδς τδ ζφον προτέρα τ η φύσει έστιν ή φυτική (συναναιρεϊ
γάρ τάς άλλας και οδ συναναιρεΐται), δευτέρα δέ καΙ ή αισθητική καΙ αί
35 λοιπαί έφεξής, ώς ά π η ρ ι θ μ η σ ά μ ε θ α , άλλ' οδν ώς πρδς τδ παν Ιμπαλιν
εχουσι· πρότερα γάρ τ η φύσει έν τοϊ παντί τά τελειότερά τ ε καΙ τ ι μ ι ώ -
τερα, υστέρα δέ καΙ τά ατελέστερα* συνεκτικά γάρ τών άτελεστέρων τά »ο
1 έν έαυτφ t 6 το δτι scripsi: το διότι Dt post τό ?τι fort, addendum μδλλον

χαθάλοο 9 έγνοαβμένον. ώβτε scripsi: έγνωα^νως τε D: έγνωαμένως t : ceterum ante
ώβτε aliquid intercidisse videtur 13 δέ om. t 15 τί έβτι —xiv μή άπλώς (IG)
iterat D 16 είδότα om. D 25 της om. t 26 ipo(u>« scripsi: βμως Dt
προχειρίαει scripsi: προχειρήσει t : προχειρήση D 26 τών ψυχικών δυνάμεων t
34 xal (ante 06) om. t 36 τά om. t. 37 τά (post xal) om. t
15*

Authenticated
228 PTHLOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413«11]
τελειότερα xal πρακτικά. οόκοϋν ώς πρδς τδ παν πρότερον τη φύσει δ g 4 T

νοΰς καΙ έφεξής τά λοιποί, κατά την αδτήν τοίξιν άνάπαλϊν δδευόντων·
ώς μέντοι έν τω ζ φ ψ χαΐ ώς πρδς τήν ήμετέραν γνώσιν πρώτον ή φυτική*
διόπερ άπδ ταύτης ήρξατο έν τη διδασκαλία, έπί μέν οδν τών ψυχικών
5 δυνάμεων ταύτη τη τάξει της διδασκαλίας έχρήσατο. έχάστφ δέ μορίφ
τών της ψυχής δυνάμεων έπεξιών, της τε φυτικής λέγω καΙ αισθητικής,
οδκέτι τψ αδτψ χέχρηται τρόπψ της διδασκαλίας · οδ | γάρ έκ τών g 5'
έσχάτων ήρξατο, αλλ' έκ τών πρώτων xal τιμιωτέρων. περί γάρ της
φυτικής διαλεγόμενος πρότερον διείλεκται περί της γεννητικής δυνάμεως,
10 είτα περί της αόίητικής, χαΐ τρίτον περί της θρεπτικής· καίτοι χρείττων
μέν πασών χαΐ τιμκοτέρα ή γεννητική, καΙ ή αδξητική δέ τής θρεπτικής
κρείττων. τής μεν γάρ θρεπτικής Ιργον έστί τδ σώζειν τδ εΐδος (μέχρι
γάρ τοσούτου σωζόμεθα, ?ως δν τρεφώμεθα), τής δε αδξητικής τδ εις τδ 6
τέλειον καΐ κατά φύσιν μέτρον άγαγεΐν, εις δ γενόμενα τά τε ζφα καΐ φυτά
15 έπί τδ σκοπιμώτατον τής φύσεως τέλος παραγίνεται την γεννητικήν δύναμιν·
ούτος γάρ τής φύσεως δ τελικώτατος σκοπδς διά την εφεσιν τής άιδιότητος, τής
άθανασίας τοις θνητοΐς ζψοις έπισκευαστής γινομένης τη διάδοχη, ώς αδτδς
έν έτέροις εΤπεν. ώστε ή μέν αδξητική υλης έπέχει λόγον πρδς την γεννη-
τικήν, πρδς δέ τήν αδξητικήν ή θρεπτική, έπί τε οδν τών μορίων τής φυτικής
20 ψυχής έκ τών τελειοτέρων ήρξατο, xal ετι έπί τών μορίων τής αισθητικής, ω
πρώτον γάρ έρεΐ περί όψεως, καΐ δεύτερον περί άκοής, τρίτον περί
δσφρήσεως, και τέταρτον περί γεύσεως, καΐ Ισχατον περί άφής· τιμκοτέρα
δέ πασών ή όψις, και αί έφεξής τών μετά ταύτας κατά την αυτήν τάξιν,
πρώτον μέν δτι και γεΰσις καΐ άφή καΐ οσφρησις πρδς τδ εΐναι συμβάλλον-
25 ται, άκοή δέ και όψις πρδς τδ ευ είναι, δι' ών τδ φιλοσοφίας έπορισά-
μεθα γένος, ως φησιν δ Πλάτων· διόπερ καΙ δ ποιητής τψ Ή λ ί ψ ταύτας
μόνας άνέθηκεν [Ήέλιος] καΐ τούτων προέταςε τήν οψιν. καΐ ή μέν ι»
οψις καΐ τών πορρωτάτων Αντιλαμβάνεται καΙ τήν ένέργειαν άχρονον εχει,
ή άκοή δέ και αδτη μέν τών πόρρω, οδχ ουτω δέ, ετι δέ τών έγγυτέρων
30 ή οσφρησις, γεΰσις δέ καΐ άφή αδτών άπτομένη τών αισθητών. Ινθεν
δσα μέν τινα τών τιμιωτέρων εχει αισθήσεων, πάντως καΙ τάς λοιπάς εχει
πάσας, οδχέτι μέντοι τδ τάς άτιμοτέρας Ιχον πάντως καΙ τάς τιμιωτέρας.
τινά γάρ μόνης άφής μετέχει, ώς τά ζψόφυτα· συστέλλεται γοΰν και
έκτείνεται άνιώμενα ή διαχεόμενα πρδς τά συνεγγίζοντα· άλλα δέ πρδς 20
35 ταύτη μόνης γεύσεως μετέχει, ώς τά οστρεα· φαίνεται γάρ βοσκόμενα·
fiepet πρδς ταύταις καΙ οσφρησιν μόνην· φασί γοΰν κογχυλιά τινα δελέασα
έφέπεσθαι, οΓον τάς χήμας, τη δσμη έπόμενα· ίτερα δέ άκοήν όψεως δίχα,
2 ante τά add. xal t 6 τήί (ante ψυχής) om. I) διεξιών t 10 κρείττων t:

κρεϊττον D 11 ή ante αίιξητιχη om. D 18 έν έτέροις] de gener. an. B1
p. 731·>31 sqq. 24 ante γεϋσις add. ή t 26 6 Πλα'των] Tim. p. 47 A
6 ποιητές] 11. Γ 277 27 Ήέλιος] initium versus significati fort, a lectore aliquo ad-
ililura: ήέλΓ 8ς Dt 28 πορρωτάτων 1): πορρωτατω t 29 ή om. D 30 άπτο-
(χίνης 1) 34 δέ om. t 35 ταύτη scrips!: ταύτης D: ταύταις t

Authenticated
PHILOPONl IN DB ΑΝΙΜΔ. 112 [Arist. p. 413*11] 229
ως ο! καλούμενοι άσπάλαχες* εΓ ή μέντοι ίψεω; μετέχει, πάντως xal g 5Γ

των λοιπών, τίνος ο5ν 2νεκα έπΐ των 2λων δυνάμεων έχ των έσχατων
xal ατιμότερων άρξάμενος έπΐ των μορίων άνάπαλιν οδεύει καΐ την αρχήν
άπδ των πρώτων και τιμιωτέρων ποιείται; οί μεν οδν πρδς τοΰτό φασιν Κ
5 δτι ίμιξεν έν τη δ ί δ α σ κ α ά μ φ ο τ έ ρ α ς τάς όδοός, έπΐ μέν των δλων
δυνάμεων άπδ των έσχάτων άρξάμενος xal άτελεστέρων, έπΐ δέ των
μορίων άπδ των πρώτων χαί τελειότερων, οί δέ άχριβέστερον λέγοντές
φασιν ϊτι των πρώτων ή χαΐ τελειότερων δυνάμεων της ψυχής έπί τε
της αισθητικής χαΐ φυτιχής σαφέστερα ήμΐν etat τά άποτελέσματα. της
10 γοΰν γεννητικής σαφέστερον τδ άποτέλεσμα μάλλον ή της α&ζητιχή;, χαΐ
ταύτης μάλλον ή της θρεπτικής. δμοίως ίχει xal έπΐ των μορίων της Μ
αισθητικής ψυχής* τρανεστέρα γάρ ή όψις τής άκοής, χαί αΰτη της Οσφρή-
σεως, χαΐ αΰτη της γευσεως, χαί αυτη της άφής. οδχ Ιδει οδν έχ της άπτι-
χής άρξασθαι* ώς γάρ αδτός φησιν έν τοις έξής, άμφιβάλλεται 8λως, εί αίσθη-
16 αίς έστιν άφή. δοκεΐ γάρ μηδέ αίσθησις είναι· έκαστη γάρ των άλλων αισθή-
σεων περί μίαν τινά των αίσ&ητών άντίθεσιν ένεργεΐ χαί (τά) ταύτης μεταξύ,
οΓον όψις μέν περί τδ μέλαν χαί ΐδ λεοχδν χαί τά τούτων μεταξύ χρώματα,
άχοή περί τδν βαρυν χαί τδν δςυν φθόγγον χαί τους μεταξύ, οσφρησις Μ
περί το εόώδες χαί το δυσώδες, γεΰσις περί τό γλυκί) χαί τδ πιχρδν χαί
20 το τούτων μεταξύ* πάντα γάρ υπό τι τούτων των άντιχειμένων άνάγει ό
'Αριστοτέλης, τδ γλυκυ λέγω χαί τδ πιχρόν* ή μέντοι άφή περί πλείους
αντιθέσεις ίχει ούχ ούσας υπαλλήλους· περί τε γάρ τδ θερμδν χαί τδ
ψυχρόν, τδ άγρδν xal τδ ξηρόν, τδ σχληρδν καΐ τδ μαλακάν, τδ βαρΙ> χαί
τδ χοΰφον, τδ μανδν χαί τδ πυκνόν, ίπερ δπάλληλα είναι οδ δύναται.
25 ώστε έπειδή άπορος ό περί τής άπτιχής αίσθήσεως λύγος, οό δει δέ έχ «ο
των αμφιβόλων άρχεσθαι, οδκ ήρξατο απ' αδτής. έπειδή οδν συνέβη έν
τοις μορίοις τής τε φυτικής και αισθητικής ψυχής τά τελειότερα χαί πρώτα
t q φύσει χαί ήμΐν σαφέστερα εΤναι, είχδτως άπδ τούτων τήν άρχήν τής
διδασχαλίας ποιείται, ά μέλει έπί. τής λογικής ψυχής έχ των ύστέρων την
30 άρχήν έποιήσατο* μάλλον γάρ γνωριμώτερον τοις πολλοίς ή φαντασία τής
δόξης, καΐ αδτη μάλλον τής διανοίας, και ταύτης πολλψ μάλλον ασαφέ-
στερος ό νοΰς, δσψ xal δλιγάχις χαί εις δλίγους αί ένέργειαι αότοΰ»
φοιτώσι. τελευταΐον δέ πάντων ζητεί περί τοϋ χατά τόπον κινητικού,
τί ποτε τοΰτό έστι, πότερον Ετερον παρά τά άπηριθμημένα τής ψυχής
35 μόρια, ή τούτων τι ή πάντα τής χατά τόπον κινήσεως αίτια, χαί δοκεΐ
πάντα εΤναι αίτια τής χατά τόπον κινήσεως · έν μέν γάρ άνθρώποις τοις
χατά νοϋν C«äatv δ νοΰς αίτιος τούτου* αδτδς γάρ χινεϊ τδ ζ φ ο ν έν δέ
τοίς άλόγοις ή αϋσθησις. ίστι δέ τφ όντι Ιτερον πάντων τούτων τδ χατά
2 ϊλοον scripsi coll. t. 5: άλλων Dt 4 τιμιοτέρων D 5 ίλ«ον D: άλλων t

8 *al om t 9 αα<ριατέρα D 10 άποτ&εσμα scripsi: άποηλέσματα Dt 14. 15 ei'
ή afo9i)Stc t 15 SoxeT γάρ D: ioxtt δέ t 16 τά addidi 17 τούτων scripsi:
τούτου Dt 18 τόν ante όξΰν om. t 22 im' άλλήλαί t 22. 23 τδ ante ψυχρών et
ξηρόν et μαλακών om. t 30 γνωριμώτιρον D 31 αδτη scripsi: αύτ)} Dt

Authenticated
230 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 2 [Ariet. p. 413« 11.13]
τόπον χινητιχόν* το γάρ δρεχτικδν της χατά τόπον χινήσεως αίτιον. τοδτο g 5 r
δέ διάφορόν έστι* Ιστι γάρ χαΐ έν ταΐς λογιχαΐς δυνάμεσιν ή ffpe£t(, Ιστιβο
δέ χαΐ έν τοις άλόγοις, ώς χαΐ έν άρχη βϊπομεν.
ΈπεΙ δέ έχ τ ω ν άσα<ρών μ έ ν φ α ν ε ρ ω τ έ ρ ω ν δέ γ ί ν ε τ α ι τδ
5 βαφές χ α ΐ χατά λόγον γνωριμώτερον, πειρατέον πάλιν οδτως
έπανελθεϊν περί αδτής. διά συντομίαν άβαφη την λέξιν έποίησεν.
Γνα οδν σαφή την διάνοιαν ποιήσωμεν των λέξεων, δει προσθεϊναι τφ μέν
ά β α φ ω ν τη φύσει, τφ δέ φ α ν ε ρ ω τ έ ρ ω ν τδ ήμϊν, ?να ή ή λέξις ούτως*
έπεί δέ έχ των άσαφών μεν τη φύσει, φανερωτέρων δέ ήμϊν. | τδ δέ g δ»
10 γ ί ν ε τ α ι τ δ σ α φ έ ς χ α ΐ χ α τ ά τ δ ν λ ό γ ο ν γνώριμον ίσον έστί τφ γίνεται
τδ τη φύσει σαφές χαΐ χατά τήν διδασχαλίαν γνωριμώτερον, ώς είναι παν τδ
λεγέμενον τοιούτον* έπεί δέ έχ των άσαφων μέν τ η φύσει, ήμϊν δέ φανε-
ρωτέρων τδ τη φύσει σαφές χαΐ πρώτον γίνεται χαΐ ήμϊν χατά τδν λόγον
γνωριμώτερον, πειρασθαι δει έπανελθόντας ώσπερ έξ άρχής τδν περί ψυχής
15 μεταχειρίζεσαι λόγον άρχομένους άπδ των ήμϊν σαφών, άσαφεστέρων δέ 6
τη φύσει · ουτω γάρ εδρήσομεν τί ποτέ έστιν ή ψυχή, 8περ μέν τη φύσει
σαφές έστιν, ήμϊν δέ αδηλον. δω τούτο οδν πάλιν άρχόμενος τοΰ περί
ψοχής λόγου άρχεται έχ τοΰ έμψύχου, 8περ έστίν ήμϊν σαφές, xal ζητεϊ
τίνι διαφέρει τοΰ άψύχου, xal τοΰτό φησι ψυχής εΐναι ίδιον, τίνα δέ έστιν
20 άσαφή τη φύσει; S ποιεΐ δεύτερα, σαφή δέ δ πρώτα ποιεϊ, οΓον πρώτον
ποιεί ή φύσις τά στοιχεία, είτα έχ τούτων τους χυμούς, είτα έχ τούτων
τά όμοιομερή, είτα έχ τούτων τά δργανιχά, χαΐ τέλος έχ τούτων τδ ζψον. ίο
ήμεΐς δέ πρώτον μέν γινώσχομεν τδ ζφον, εΤτα δτι έζ άνομοιομερών
σύγχειτα., χαΐ ούτως άνάπαλιν δδεύοντος δψέ ποτε τά στοιχεία έξ ών
25 σονέστηχε τδ ζφον γινώσχομεν.
ρ. 413»13 Οδ γάρ μόνον τδ δ τ ι δει τδν ό ρ ι σ τ ι χ δ ν λ ό γ ο ν δ ι δ ά -

σχειν, ώσπερ ο( πλείστοι των δρων λέγουσιν, άλλά χαΐ την
αίτίαν ένυπάρχειν χαΐ έμφαίνεσθαι.
Δια τοΰτο, φηβίν, ωσπερ έξ ύπαρχής τδν περί ψυχής λόγον ποιού-
30 μέθα, δτι έν μέν τοις Ιμπροσθεν οδχ (χανώς περί αδτής διελέχθημεν, τδ is
δτι μόνον άποδεδωχότες. οδ γάρ δει τδν τήν οδσίαν τινδς παραστήσαι
βουλόμενον τδ δτι μόνον έν τφ δρισμφ αδτής άποδιδόναι, άλλά χαΐ τήν
αίτίαν, δι' ήν Ιστι τοΰτο. έν δέ τφ άποδεδομένφ περί ψυχής λόγφ δτι
μέν έστιν έντελέχεια σώματος φυσιχοΰ δργανιχοΰ είρηται, οδχέτι μέντοι
35 πώς εντελέχεια xal διά τί - οδδέ γάρ οίον τε χαθόλου περί ψυχής λόγον
αποδίδοντα τδ διά τί λέγειν, μήτε ομοειδών οδσών τών ψυχών πασών
1 όριχτιχλν Α: θρεπτιχόν Dt 3 xal (post ώς) om. t 6 έπανελθεϊν Dt de an. S

έπελθείν de an. reliqui 10 γίνεται (poet τφ) scrip si: γίνιαθαι Dt 13 τό scripsi
τών Dt γίνεται Diele: γάρ Dt xal (ante ήμϊν) om. t 26.27 ίιδάσχειν D
ίηλοϋν t Ariet. 31 άπε&ωχόης sic t 32 τό δτι scripsi: τφ βτι Dt
33 τών άκοϊεδομένων, ut vid., D

Authenticated
PBILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413» 13.16] «231
μήτε ομογενών, διόπερ έντευθεν άπδ των έναργών άρξάμενος των έπΐ g 5 T
έκαστης ψυχιχής δυνάμεως θεωρουμένων ούτως άποΐώσει διά τί έκαστη 80
έστίν έντελέχεια xal πώς.
ρ. 413*16 Νΰν δέ δσπερ συμπεράσματα οί λόγοι των ?ρων

5 είσίν.
Είρηται καΐ έν τ φ πρώτφ λόγφ 2τι των δρισμών οί μέν έχ της

ύλης λαμβάνονται, oi δέ έχ τοΰ είδους, οί δέ έχ του συναμφοτέρου· οΓον
έχ της υλης 2τι θυμό; έστι ζέσις του περικαρδίου αίματος, χαΐ οίχία έστί
σύνθεσις λίθων χαΐ ξύλων, έχ δέ τοΰ είδους όρεξις άντιλυπήσεως, χαΐ 26
10 σκέπασμα χωλυτιχδν ομβρων χαΐ καυμάτων, έχ δέ τοΰ συναμφοτέροο ζέσις
τοΰ περικαρδίου αίματος δι' ορεξιν άντιλυπήσεως, χαΐ σκέπασμα χωλυτι-
χδν ομβρων χαΐ χαυμάτων έχ τοιαύτης συνθέσεως λίθων χαΐ ξύλων, τού-
των των ορισμών (χαΐ χαθόλου πας ορισμός, ώς φησιν αδτδς έν τ η ' Α π ο -
δειχτιχη) ό μέν έστιν αρχή αποδείξεως ό έχ τοΰ είδους, δ δέ συμπέρασμα
15 ό έχ της υλης, ό δέ άπόδειξις διαφέρουσα τη θέσει ό έχ τοΰ συναμφο-
τέρου. οΓον βουλόμενός τις όρίσασθαι τδν θυμόν χέχρηται συλλογισμφ ιο
τοιούτφ" ό θυμούμενος δρεγεται άντιλυπήσαι τοΰτον φ δργίζεται· τοΰ
όρεγομένου άντιλυπησαι ζει τδ περί την χαρδίαν αίμα· εΐτα τδ συμπέρασμα
'τοΰ θυμουμένου άρα ζει τδ περιχάρδιον αΓμα'. τούτου οδν τοΰ συλλο-
20 γισμοΰ χαΐ της αποδείξεως ό μέν έχ της υλης όρισμδς τοΰ θυμοΰ συμπέ-
ρασμά έστιν, ό δέ έχ τοΰ είδους άρχή* εστι γάρ ή πρώτη πρότασις ή
λέγουσα ό θυμούμενος όρέγεται άντιλυπήσεως- δ μέντοι έχ τοΰ συναμφοτέ-
ροο όρισμδς συλλογισμός έστιν ήτοι άπόδειξις τη θέσει μόνη διαφέρουσα, U
διότι έν μέν τ φ συλλογισμφ πρώτη έστί πρότασις ή λέγουσα ό θυμού-
25 μένος δρέγεται άντιλυπήσεως, δευτέρα δέ τοΰ δρεγομένου άντιλυπήσεως
ζεΐ τδ περιχάρδιον αίμα, έν μέντοι τ φ όρισμφ τ φ έχ τοΰ συναμ-
φοτέρου άνάπαλιν άρχόμεθα* ζέσις γάρ, φαμέν, τοΰ περιχαρδίου αίματος,
εΤτα δι' ορεξιν άντιλυπήσεως. τί οδν φησιν; δτι δει τοιούτους του; ορι-
σμούς άποδιδόναι, Ιχοντας xal την αίτίαν δι' ην έστι τοιόνδε τδ πράγμα*
30 οί γάρ πολλοί, φησί, των ορισμών τών νΰν άποδεδομένων έοίχασι τοις Μ
συμπεράσμασι τών συλλογισμών, οδχ έχοντες έν αύτοΐς τήν αίτίαν δι' ήν
ούτως εχουσιν, ήτις αιτία άνάλογόν έβτι τ φ μέσφ δρφ έν τ φ συλλογισμφ,
τουτέστιν έχ της υλης μόνης αποδίδονται, ή μέν ουν Ιννοια τών είρη-
μένων αύτη. την δέ λέξιν ό μέν 'Αλέξανδρος ουτω χαθίστησιν. νΰν δέ
35 ώ σ π ε ρ σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α οί λ ό γ ο ι , άντί τοΰ οί ορισμοί, τ ώ ν δ ρ ω ν
6 πράτω D1, sed corr. D9 13. 14 έν •nj Άποδειχτιχ^] Anal. post. A 8

p. 75b 31 Sqq. 17 ψ scripsi: 8v (sed 8 in lit. D9) Dt δρίζεται t
18. 19 et 26 ζει Diels: ζη ADt 18 τήν om. t 26 περιχάρδιον D: περί τήν
χαρδίαν t 30 ol] οδ t τών νΰν άποδεδομένων &ριαμών t 32 {|τις ή
αιτία D

Authenticated
232 PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413» 16.17]
alaiv, άντί τοΰ των συλλογισμών 8ροος δ' έχάλεσε τους συλλογισμούς, g 5*
διότι έχ των δρων οί συλλογισμοί, χαΐ άλλως δέ, ώσπερ συμπεράσματα 46
των λέγων, τουτέστι των συλλογισμών, οί Spot είσίν, άντι τοΰ οί δρισμοί,
Γνα τάς πτώσεις έναλλάζ ποιήσωμεν, χαΐ τήν μέν γενιχήν τφ λόγφ άπο-
5 δώμεν, τήν δ' εδθεϊαν τφ δρφ. άπλούστερον δέ οί ΆττιχοΙ έξηγηταΐ χαϊ
προσφυέστερόν φασιν οί λόγοι τ ω ν δ ρ ω ν άντί τοΰ οί λόγοι τών δρισμών,
τουτέστιν οί προφορικοί λόγοι, δι' ών τους δρισμοί>ς των πραγμάτων άπο-
δίδομεν· τδ δέ σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ ά ε ί σ ι , δηλονότι των συλλογισμών· τα γάρ
συμπεράσματα συλλογισμών είσι συμπεράσματα.
10 ρ. 413* 17 Οίον ί τ ι έστίν τ ε τ ρ α γ ω ν ι σ μ ό ς τδ ίσον έτερομήχει

δ ρ θ ο γ ώ ν ι ο ν είναι.
Ειπών δτι δει τδν δρισμδν τδν τέλειον μή μόνον τδ 8τι άλλά χαϊ
τήν αίτίαν διδάβχειν χαϊ 3τι οί πλεΐ{στοι τών δρισμών τδ δτι μόνον διδά- g 6Γ
σχουσι (τοδτο γάρ έστι τδ ώσπερ συμπεράσματά είσι) παράδειγμα τών
15 είρημένων διά τούτων τίθησι, ποίος μέν ορισμός έστιν αρχή αποδείξεως,
ποιος δέ συμπέρασμα, τδν γάρ τετραγωνισμόν, φησίν, si μέν ούτως
δράσει, τδ Ισον έτβρομήχει δρθογώνιον ποιήσαι ίσόπλευρον, δ τοιούτος, φη-
σίν, δρισμδς λόγος τοΰ συμπεράσματός έστιν, άντί τοΰ συμπέρασμα έστιν
άποδείξεως* έχ γάρ της δλης εΐληπται. εί δέ τις οδτως δρίσαιτο, 2τι 5
20 τετραγωνισμός int μέσης ευρεσις, άρχή Αποδείξεως δ τοιούτος ορισμός*
τδ γάρ είδος χαϊ τήν αίτίαν εΤπεν. εί δέ τις ούτως εΓποι 'τετραγωνισμός
έστι τδ ίσον έτερομήχει δρθογώνιον ποιήσαι δι' εδρέσεως μέσης', έχ τοΰ
συναμφοτέροι» ώρίσατο, χαϊ έστιν δ τοιούτος δρισμδς άπόδβιξις τη θέσει
διαφέρουσα, συλλογίσαιτο γάρ άν τις ούτως* δ τετραγωνίσαι βουλόμενος
35 μέσην άνάλογον ζητβΐ* ή μέση εόρεθβΐσα Γσον τ φ έτερομήχει ίσόπλευρον
χαϊ δρθογώνιον ποιεί, δήλον δέ βτι τετραγωνισμών τοΰ έτερομήχους λέγει, ίο
έστι δέ τετράγωνον μέν {σόπλευρόν τε [έστί] χαϊ δρθογώνιον, τουτέστι
χωρίον χαϊ τάς πλευράς τάς τέσσαρας Γσας έχον χαϊ τάς γωνίας δρθάς,
έτερόμηχες δέ δρθογώνιον μέν έστιν, οδχ ίσόπλευρον δέ. οί ο3ν
30 βουλόμενοι τδ'έτερόμηχες τετραγωνίσαι μέσην άνάλογον ζητοϋσιν. οΓον τί
λέγω; έστω χωρίον έτερόμηχες έχον τήν μέν έτέραν τών πλευρών πηχών
δχτώ, τήν δέ έτέραν δύο* σαφές δτι τδ δλον έστι πηχών ΐς· παν γάρ
τετράπλευρον μετρείται πλευράς έπΐ πλευράν πολλαπλασιασμένης. έάν 16
ουν θελήσωμεν τφ έτερομήχει τουτφ χωρίφ Γσον τετράγωνον ποιήσαι,
35 ώστε είναι πηχών ϊζ, δσον ήν χαϊ τδ έτερόμηχες, δφείλομεν τών ß πλευ-
ρών τοΰ έτερομήχους μέσην άνάλογον εδρειν, Γνα τοΰτον Ι χ η τδν λόγον
πρδς τήν μείζονα πλευράν, ήτις ήν πήχεων ή, δν λόγον πρδς αδτήν, τήν
2 βυμπεράβματι D 8 τά 4έ συμπεράσματα t 9 ({et τά συμπεράσματα D

10 βτι] sic D: τ< t Arist. 17 post όρίσει fort, addendum τις 25 ή Di els: il
Dt 27 μέν om. t έατί delevi 29 Si (post ίτεράμηχχ) om. t 30 ζητοΰ-
σαι D 32 πηχών] πήχεων t 34 θελήαομεν D 35 τό scripsi: τώ D: om. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMÄ 112 [Ariet. p.413»17.22] 233
μέσην λέγω, ή των β πήχεων τοΰ έτερομήχόυς εχει πλευρά. βΓη δ' äv g 6 r
ή τοιαύτη πήχεων τεσσάρων· 8ν γαρ λόγον ί χ ε ι τά τέσσαρα πρδς τά
όκτώ, τοΰτον τδν λόγον Ιχει τά ß πρδς τά δ· ήμισυ γάρ έχάτερον τοΰ
μείζονος, αδτη έστί μέση άνάλογον· έχ ταύτης οδν άναγραφήσεται τ ε τ ρ ά - »
5 γωνον χωρίον πήχεων ϊς ίσον τ φ έτερομήχει. χαΐ ούτως έπΐ παντός
έτερομήχους δει ποιεΐν βουλομένοις ίσον αύτψ τετράγωνον άναγράφειν.
πάλιν γάρ εί είη έτερδμηχες Ιχον τήν μίαν πλευράν πηχών ϊ ς , τήν 64
έτέραν δ, άναγράφει χωρίον δηλονότι πήχεων ζδ. τούτψ εί θελήσειας
ίσον τετράγωνον ποιήσαι, ζήτησον μέση ν άνάλογον, αδτη δ' εστί πηχών η ·
10 δχτάχις δέ τά όχτώ £δ. ώσπερ γάρ ή τών ίς πηχών πλευρά τοΰ έτερο-
μήχους διπλασίων έστί της εδρεθεισης δχταπηχους, ουτω xal αδτη δίπλα· »
βίων έστί της λοιπής πλευράς τοΰ έτερομήχους, πηχών ούσης τεσσάρων,
τδ οδν μ έ σ η ς ε υ ρ ε σ ι ς , δ μέν Αλέξανδρος (φησι) δεδεΐχθαι έν τ φ δευτέρφ
τών Εδχλείδου* τδ δ ' οδχ εστίν· οδδέν γάρ έχει τοιοΰτο δέδειχται, αλλ1
15 έν τ φ ί χ τ φ · έχει γάρ δέδειχται 'δύο δο&εισών ευθειών μέσην άνάλογον
εδρεΐν', χαΐ βτι 'έάν τρεις εδ&εΐαι άνάλογον ώσι, τδ δπδ τών άχρων. ίσον
έβτΐ τ φ άπδ της μέσης'.
Λ έ γ ο μ ε ν οδν ά ρ χ ή ν λ α β ό ν τ ε ς τ η ς σ χ έ ψ ε ω ς δ ι ω ρ ί σ θ α ι τ δ ι ο
έ μ ψ υ χ ο ν τ ο ΰ ά ψ υ χ ο υ τ φ ζ η ν . ώς πολλάχις ειρηται, έχ τών ύστερων
20 τη φύσει χαΐ ήμΐν σαφεστέρων διδάσχει περί τών πρώτων χαι άσαφεστέρων.
βουλόμενος γάρ τδ χαραχτηριστιχδν Γδιον της ψυχής λαβείν, ζητεί τί έστι
τδ τοΰ έμψύχου χαραχτηριστιχόν, δπερ έστί ψυχής δστερον τη φύσει· τόϊ
γάρ μετέχειν ψυχής εμψυχον λέγεται xal άπ' αδτής την προσηγορίαν
ειληφε, τδ δέ άπό τίνος δεύτερον έχείνου τοΰ άφ' ου έστι χα'ι λέγεται.
25 εί οδν τδ ίμψυχον τοΰ άψύχου τ φ ψυχής μετέχειν διαφέρει, διαφέρει δέ 35
πάλιν χαι τ φ ζήν, ψυχής άρα χαραχτηριστιχδν ή ζωή εοιχεν είναι.
ρ. 413*22 Π λ ε ο ν α χ ώ ς δέ τ ο ΰ ζ ή ν λ ε γ ο μ έ ν ο υ , x ä v £ν τ ι τούτων
έ ν υ π ά ρ χ η μόνον, ζήν αδτό φαμεν.
Χαρακτηρίσας χατά την ζωήν την ψυχήν διαιρεί την ζωήν εις διά-
30 φορα σημαινόμενα* π λ ε ο ν α χ ώ ς γάρ, φησί, τ ο ΰ ζ ή ν λ ε γ ο μ έ ν ο υ , τουτέστι
1 Ιχη D 4 αδτη γάρ έατι t ίνάλογος t 5 ante τφ add. τόν D 7 et 9 πή-

χεων t 8 τούτψ acripsi: τούτων D: τοΰτον t 11 διπλασίων t: διπλασίως D
διπλασίων — αδτη leviter immutata (pro έστί τής exh. αύτη της D, αύτης η) t) iterant Dt
13 το ouv] fort, τίς οδν φησι addidi 14 των D: τοΰ t 15 6χτφ et γάρ om. t
15. 16 δύο—είιρεϊν] Euclid, elem. VI, 13 16 προσευρεΐν Euclid. έάν τρεις—
μέσης (17)] Euclid, elem. VI, 17 άνάλογοι ώσι t post άκρων add. περιεχόμενον
άρθογώνιον Euclid. 17 post μέσης add. τιτραγώνψ Euclid. 19 Εμψυχον τοΰ άψόχου
Arist.: άψυχον τοΰ έμψύχου Dt 22 τφ scripsi: τό Dt 24 xal om. t 25 τδ
ψυχής t 26 ποίλιν om. t το ζην t 28 ένυπα'ρχΐ[) D Arist. vulg.: ΰπάρχη t
Arist. SWX ζήν αύτ<5 φαμεν D Arist.: ζην λέγομεν αύτ<5 t 29 ζωήν (ante εις)
D: ψυχην t

Authenticated
234 PHILOPONI IN DB ANIMA II 2 [Ariat. p. 413 »22.31]
πλειόνων οόσών ψυχιχών δυνάμεων, καθ' δς τ& ζην έγγίνεται τοις μβτέ- g β»
χουσιν αύτών* xal δτι τουτό φησιν, έπάγει οΓον ν ο ϋ ς , α ι σ θ η σ ι ς χαΐ τά
λοιπά, είτα ?τι χαθ' ίχαατον τούτων ζωή τίς έστι πιστουμενός φηαιν ?τι tt
χάν ?ν τι τούτων δπάρχη τινί, ζην λέγεται τί> μετέχον αδτοΰ. 8θεν xal
5 τά φυτά θρεπτιχήν Ιχοντα δύναμιν ζη μηδεμίαν των άλλων Ιχοντα, μήτε
αίσθητικήν μήτε την χατά τόπον χινητιχήν μήτε των ανωτέρω είρημένων
μηδεμίαν. έπεται δέ τη θρεπτική ή αύξητική· διά γάρ τήν εις τδ τέλειον
είδος άφιζιν ή τροφή· αυζεται γοΰν τρεφόμενα, «ως μη έπιχρατββτέρα ή
ή φθίσις· τότε γάρ ή τροφή έν £σψ έιτί τδ εΐδος μόνον φυλάττει. τδ
10 δέ χ α τ ά χους έ ν α ν τ ί ο υ ς τ ό π ο υ ς αντί τοϋ πάντη* ώς γάρ xal έν τφ so
Περί γενέσεως εΐπεν, ταΰτα χαΐ τρέφεσθαι και αυξεσθαι λέγεται τά χατά
παν μόριον έαυτών τρεφόμενα χαΐ α&ζόμενα. τά γάρ χατά πρόσθεσιν
αυξεσθαι δοχουντα οδ χατά παν μόριον έαυτων άυζονται, διό οδδέ αυζησις
έπ' έχείνων λέγεται, άλλά πρόσθεσις. έάν γάρ έπΐ τδν σωρδν του σίτου
15 προσθήσω έτερον σΐτον, οδ δι' 3λων των μορίων τοϋ σωροΰ ή πρόσθεσις
γέγονεν, άλλ' έφ' ένός, καθ' δ καΐ ή πρόσθεσις έγένετο· τί> δέ σώμα
δλον δι' δλου αυξει. ούτως οδν χαΐ τά φυτά χαθ' δλα έαυτά αΰζει* xal |
γάρ χατά τ& άνω xal τδ χάτω (χαΐ γάρ xal at ρίζαι είς βάθος αυξον- g 6»
ται) xal δεξιά xal αριστερά (είς πλάτος γάρ έκατέρωθεν έπιδίδωσιν), άλλά καΐ
20 Ιμπροσθεν xal όπισθεν* όμαλήν γάρ καΐ ισην καΐ τήν χατά βάθος ποιεί-
ται αυίησιν. ώστε ε! xal ταΰτα ζην λέγεται μίαν τήν θρεπτιχήν δύναμιν
έχοντα, ίοικεν άρα έχάστη των ψυχιχών δυνάμεων ζωή είναι.
ρ. 413*31 Χ ω ρ ί ζ ε σ θ α ι δέ τούτο μέν τ ω ν ά λ λ ω ν δ υ ν α τ ό ν , τά δέ 6

άλλα τούτου άδύνατον έν τ ο ΐ ς θ ν η τ ο ϊ ς .
25 "Οτι μέν οδν έχάβτη των ψυχιχών δυνάμεων ζωή έστι xal ζην ποιεί
τά μετέχοντα ήδη είπεν· δήλον γάρ δτι xal τά αίσθήσεως μετέχοντα χατά
αδτδ τούτο ζη, μάλλον δέ xal τρανεστέραν ζωήν έχει, δμοίως δέ καΐ τά
νοΰ μετέχοντα ζη κατ' αδτδ τοϋτο. άλλ' εί xal έκάστη τών δυνά-
μεων τούτων ζωή έστιν, άλλ' οδν, φησίν, ή μέν θρεπτική xal χωρίς τούτων ίο
30 είναι δύναται έσχατη πάντων οδσα, έκεΐναι δέ δίχα ταύτης ουκ βίοι. καΐ
καλώς προσέθηχεν έν τ ο ΐ ς θ ν η τ ο ΐ ς · έν γάρ τοις θείοις άχρηστος ή θρε-
πτική, αδξήσεως καΐ μειώσεως έκεΐ μή ούσης, έπΐ μέντοι τών θνητών
1 καθ' δί D2: καθ' S D't 4 ίιπ<£ρχει D 5. 6 μη δέ αίβδητικήν D 7 rg

θρεπτική scripsi: ή θρεπτική Dt 10. 11 έν τψ Περί γενέβεως] Α 5 ρ. 321*2.19
13 αδξονται — έχιίνων (14) in ras. D1 αδξεται t 14 πρίθεοις D
17 καθόλου έαυτά t 18 τά άνω καΐ τά t καΐ (post γάρ) οα>. t 19 έκατέ-
ρωθεν D: έτέρωθεν t 26 είπον t 27 δέ post δμοίως om. t 27. 28 τά
τοϋ νοΰ t
1 τ6 ζην·—φηβΐν ίτι (3)] τό ζην έγγίνεται, πλείους xal αϊ it' αύτών ζωαΐ καΐ το ζην, οΓον
χατά νοΰν, κατ' αίυθησιν, κατά τά λοιπά' ϊιό A Suid. β. ν. Ζωή

Authenticated
PHILOPONI IN D E ANIMA I I 2 [Ariet. p. 4 1 3 * 3 1 . b l . 2 ] 235
δι' αδτδ τοΰτο (τδ) θνητά είναι αδύνατον την κρείττονα γενέσθαι ψυχιχήν g 6Τ
δύναμιν μή ούσης της χαταδεεστέρας, χαΐ δια τάς πολλάκις είρημένας αιτίας*
έπεί γαρ θνητόν έστι και δέεται εισροής, έπειδή χαΐ άπορρεϊ, άνάγχη
πάντως της θρεπτικής δυνάμεως της προσυφαινούσης άντί τοΰ άπορρεό-15
5 σαντος έν τψ σώματι, Γνα φυλάττηται τδ είδος, διά τοΰτο δίχα της θρε-
πτικής δυνάμεως ουδέν έστι των έμψυχων, τά μέντοι λογικά xal θυμοϋ'
μετέχει xal έπιθυμίας, ίνα χαΐ προσιώνται τά σωστικά τοΰ ζφου καΐ άπο-
σείωνται τά λυμαινόμενα. φανερόν δέ έπΐ των φυομένων δτι ή θρεπτική
δύναμις των άλλων χωρίζεται· τά γάρ φυτά ταύτην μέν εχουσι, των δέ
10 άλλων οόδεμίαν· ουτε γάρ αίσθητικήν ουτε δρεκτικήν ουτε τινά των έπάνω
πολλφ μάλλον.
p. 413b 1 Τδ μέν οδν ζήν διά τήν ά ρ χ ή ν τ α ύ τ η ν υ π ά ρ χ ε ι π α σ ι »

τοις ζώσιν.
Ειπών έν τοις έπάνω 8τι κ2ν £ν τι τούτων όπάρχη, ζήν λέγεται, νΰν
15 λέγει δτι παρά τής θρεπτικής δυνάμεως τδ ζήν 6πάρχει. ε? ουν τοΰτο
λέγει ίτι Ινθα äv ή των άλλων τις, άνάγχη χαΐ ταύτην εΤναι, άν τε μόνη
ή, εδθδς χαΐ τά μετέχοντα ζήν λέγεται, πρδς δέ τούτοις ει τδ ζήν έστιν,
ώς αδτδς μικρψ πρόσθεν ώρίσατο, τδ δι' αότοΰ τρέφεσθαί τε καΐ αυξεσΟαι,
τδ δέ τρέφεσθαί τε καΐ αΰζεσθαι παρά τής θρεπτικής, είκότω; άρα χαΐ 86
20 τδ ζήν παρά ταύτης, 8τι εΐ χαΐ έκάστη των ψυχικών δυνάμεων ζωή τις
έστι, τά μέντοι θνητά άνευ τής θρεπτικής είναι οδ δύναται, αλλά μάλιστα
ή ζωή αδτών κατά ταύτην χαρακτηρίζεται, διά τδ ^ευστήν μέν είναι τήν
φύσιν αδτών, άνευ δέ τοΰ προσκρίνοντος άντί τοΰ άπορρεύσαντος εΤναι μή
δύνασθαι· τοΰτο δέ ποιεί ή θρεπτική, είχότως άρα είπε τδ ζήν είναι τοις
25 έμψυχοις διά ταύτην.
p. 413b2 Τ δ δέ ζ φ ο ν διά τήν α ί σ θ η σ ι ν πρώτως.
"Ωσπερ τά ζώντα κατά τήν θρεπτικήν δύναμιν χαρακτηρίζεται, οδτω

xal τά ζφα κατά τήν αίσθητικήν ωστε τά μόνης ταύτης μετέχοντα, xäv
μηδεμιδς άλλης των όπερτέρων μετέχη, ζφα λέγεται, πρώτως δέ μετέχειν
30 των α?σθήσεών φησι τά μετέχοντα τής άφής. διδ χάν αυτής μόνης μετέχοι
τι, οδ μόνον ζήν λέγεται, άλλά xal ζφον είναι, διότι τη αίσθήσει τδ ζφον
χαρακτηρίζεται, οίά έστι τά ζώφυτα καλούμενα, οίον οί σπόγγοι· μόνης 35
γάρ άφής ούτοι μετέχουσιν· απερ ζώφυτα έκλήθη, διότι ζφα μέν έστι
παρά τδ αίσθήσεως μετέχειν, φυτών δέ έχει τδ μή άμείβειν τόπον έκ
35 τόπου, μάλλον δέ καΐ κατά αδτδ τοΰτο έχει τι των ζω ων, xal οδδέ τοΰτο
1 τό addidi Αδύνατον Diets: δυνατόν Dt 4 post πάντως fort, addendum μετέχειν

7 . 8 άποσείωνται scripsi: άποαίωνται Dt 8 post φυομένων repetit φανερόν D 12 r.aai
Dt de an. S D X : om. de an. plerique 14 υπάρχει D 17 πρός] πρό D
3 2 et 3 3 ζωάφυτα t 34 μή om. D, sed in mrg. suppl., ut vid., D 2

Authenticated
236 PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413b2. 5.9]
χαθάπαξ των φυτών εχει· άμείβει γάρ χατά μόρια τους τόπους συστελλό- g 6»
μβνα xal έχτεινόμενα. ei Si έχ της αίσθήσεως χαρακτηρίζει τ ί ζφα,
αΓσθησις δέ οδχ Ιστιν έν τοις θείοις, αΓσθησιν δέ φημι την χατά τάς ε
ταύτας τάς ήμετέρας, ίοιχβν άρα μή λέγειν έχεϊνα 8lvat ζψα, οΓον τά «ο
5 οδράνια. αλλά λέγω 8τι περί των θνητών 6 λόγος* έν έχεινοις δ ' εί χαι
μή είσιν αδται αϊ αισθήσεις, κρείττονες δήλον 8τι είσΐν άλλαι xai θειότεραι.
άπορήσβιε δ' άν τις δτι ei έχ του ζην τδ ζφον προσηγόρεοται, ζη δέ xai
τά φυτά, διά τί μή κάκεΐνα ζφα λέγομεν. αδτδ; δέ τοΰτο αδτδ έπιλοόμενο;
έν τοις έξης φησιν 8τι ώσπερ δρομέας λέγομεν οδ τους όπωσοϋν τοϋ τρέχειν
10 μετέχοντας, αλλά τους σφοδρώς xal τρανέστερον μετειληφότας του τρέχειν,
οδτω xal ζ φ α λέγονται ου τά όπωσοϋν μετέχοντα τοϋ ζην xal της ζωής,
άλλ' έν οίς το της ζωής είδος τρανέβτερον. τρανεστέρα δέ των αισθήσεων 46
ζωή ή θρεπτιχή.
p. 413b5 "Ω^σπερ δέ τ δ θ ρ ε π τ ι κ ώ ν δ ύ ν α τ α ι χ ω ρ ί ζ ε σ θ α ι τ η ς α φ ή ς
15 xal πάσης α ί σ θ ή σ ε ω ς , ούτως ή ά φ ή των άλλων αισθήσεων.
" Ω σ π ε ρ δ έ αντί τοϋ ώσπερ γάρ· 2στι γάρ αίτιολογιχόν. ειπών γάρ
3τι πρώτη των άλλων αισθήσεων ή άφή, τοΰτο κατασκευάζει διά τούτων. 60
ώσπερ γάρ τά μετέχοντα των άλλων ψυχικών δυνάμεων πολλφ πρότερον
της θρεπτικής μετέχει, ούχέτι δέ τά τής θρεπτικής μετέχοντα άνάγχη καΐ
20 των άλλων τινός μετέχειν, άλλά xal καθ' αυτήν θεωρείται ώς έπΐ των
φυτών, ουτω καΐ τά τινδς των άλλων αισθήσεων μετέχοντα άνάγχη πάσα
xal αφής μετασχεΐν, οδκέτι μέντοι xal Ιμπαλιν* πολλά γοϋν άφής μετέ-
χοντα οδδεμιας τών άλλων μετέχει, ώς σπόγγοι xal οστρεα xal οί καλού-
μενοι κοχλίαι xal δλως τά κογχύλια. | ώστε εί πρότερόν έστι τη φύσει g 7'
25 τ& συνεισφερόμενον άλλφ xal άναιρεθέν συναναιροΰν, προτέρα άρα τών
αισθήσεων ή άπτιχή. δύναται δέ το ώ σ π ε ρ δέ και από άλλης άρχής
είρήσθαι.
p. 413b9 Δ ι ' ήν δ' α ί τ ί α ν έ χ ά τ ε ρ ο ν τ ο ύ τ ω ν σ υ μ β έ β η κ ε ν , ύστερον

*ροϋμεν.
30 Έχάτερον τούτων, διά τί τό τε θρεπτικών τών άλλων τής ψυχής δυ-

νάμεων χωρίζεται xal τδ άπτικδν τών άλλων αισθήσεων· έρεϊ γάρ έν τοις 6
έφεξής τήν αίτίαν ήν ήδη εΐπον, 8τι τοϋ σώματος ρευστοΰ όντος άνάγχη
πασα [έν] τοις μετέχουσι της ζωής τής θρεπτικής δυνάμεως διά τήν σω-
6 χρείττον sic t άλλοι Diele: άλλά Dt 7 ε( om. t 8 έπιλυάμινος

scripsi: έπιλύομεν D: ίπιλύων t 10 άλλά τοϋ σφοίρώς t 11 ού τά—άλλ'(12) Α
Suid. β. τ. Ζωή: om. Dt 12 τρανίατερον om. D 12. 13 exspectas δέ ή αισθητική
ζωή της θρεπτικής 14 ωβπερ 8έ D Arist. Yulg.: ωαπερ γάρ Arist. Χ : xal ώβπερ t
15 οδτω κβΐ ή t 19 ο6χ fori δέ t 30 έχάτερον τούτων in lemmate ponit t
33 έν del. Diels

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413b 9 . 1 0 . 1 3 ] 237
τηρίαν τοΰ είδους μετέχειν. διά τούτο xal ή άφή των άλλων χωριάτη g 7 r
xal μετά των άλλων πασών, διότι ή αίσθησις προς διάκρισιν των τε οικείων
χαΐ σωστικών του ζφου xal των αλλότριων καϊ φθαρτικών υπάρχει, ο?κειό-
τατα δέ ήμΐν των αισθητών τά έξ ων συνεστήχαμεν · ταΰτα δέ έστι τδ
5 £ηρόν, τδ όγρόν, τδ θερμόν, τδ ψυχρόν· τούτων δέ εχει την αδτήν λήψιν
ή άφή. είχότως άρα πρωτίστη χαΐ χαθολικωτάτη των αισθήσεων ή άφή, ίο
χαΐ άνευ ταύτης οδδεμία των άλλων είναι δύναται.
p. 4 1 3 b ί ο Nov δέ τοσοΰτον ειρήσθω μόνον, δτι έστίν ή ψυχή

πάντων των είρημένων άρχή xal τούτοις ωρισται, θρεπτικφ,
10 αίσθητιχφ, διανοητικφ, χινήσει.
Οί μέν πασαν ψυχήν άπαθανατίζειν βουλόμενοι λέγουσι τδ μεν θρεπ-

τικών xal αόξητιχόν χαΐ τά δμοια ένεργείας είναι ψυχής, ας φασι καϊ τον 15
'Αριστοτέλη άχωρίστους είναι λέγειν, τήν μέντοι ψυχήν xal τάς δυνάμεις,
άψ' ών αί ένέργειαι αύται προέρχονται, ταύτας είναι χωριστάς· τήν ψυχήν
15 ουν αίτίαν xal αρχήν τούτων των ένεργειών φασι λέγειν αδτόν, της θρεπ-
τικής καϊ αισθητικής xal των άλλων, δτι δέ οό τοΰτο οιεται δ 'Αριστο-
τέλης, πολλάχις ειρηται. προσφυέστερον δέ και άληθεστερον δ 'Αλέξανδρος
έξηγεϊται αρχήν καϊ αίτίαν είναι λέγων τήν ψυχήν τοΰ τρέφεσ&αι, τοΰ
αΰζεσθαι, τοΰ αίσθάνεσθαι, απερ είσι τφ οντι ένέργειαι ψυχής, δτι δέ 20
20 οδχ αρχήν τοΰ θρεπτιχοΰ χαΐ αίσθητικοΰ τήν ψυχήν λέγει, έδήλωσεν έξ
ών έπάγει δτι τούτοις ώρισται, θρεπτικφ, αίσθητικφ καϊ τοις
λοιποΐς, άντί τοΰ περιώρισται έν τούτοις ή ψυχή, καϊ έν τούτοις τδ είναι
τ Τ) Ψ ° Χ ί · π « ° ι δέ χαΐ ύστερον έπάγει τδ χινητικόν, διότι έν πασιν
όραται τοις είρημένοις ή κίνησις, και έν τφ διανοητικφ έκ ζητήσεως εις
25 ευρεσιν, χαΐ άπδ προτάσεων έπΐ συμπεράσματα.
ρ. 4 1 3 1 Ί 3 ΓΙότερον δέ τούτων ίκαστόν έστι ψυχή ή μόριονί»

ψυχής, xal εί μόριον, πότερον ούτως ώστε είναι χωριστδν
λόγφ μόνφ ή xal τόπφ.
"Οπερ χαΐ έν τ φ πρώτφ λόγφ ήπόρησε, τοΰτο καϊ νΰν απορεί, δτι
30 άρα κατά μόρια σωματικά διήρηνται αί τής ψυχής δυνάμεις τ φ τόπφ,
ώσπερ έδόκει λέγειν καϊ ό Τίμαιος λέγων έν καρδία μέν είναι τδ θυμικόν,
τδ δέ έπιθυμητικδν έν ήπατι καϊ έν έγκεφάλφ τδ αίσθητικόν, ή οό τόπφ
οδδέ χατά μόρια τοΰ σώματος, άλλα μόνον τφ λόγφ, τουτέστι τ η ούσία, so
ίτερά έστιν αλλήλων; άλλος γάρ έχάστης δυνάμεως δ δρισμδς δηλονότι.
3 xal των σωστικών t 5 post θερμών add. xal t 8 δέ D: δ ' έπΐ t Arist.
δτι — ψυχή iterat I) 8. 9 δτι — άρχή D: δτι έατίν ή ψυχή τών είρημένων τούτων άρχή
Arist.: δτι ή ψυχή τούτων έιτϊν άρχή τών είρημένων t 11 ίίποθανατίζειν t 20 λέγει
τήν ψυχήν coll. t 25 προτώιεως t 27 xal εί μόριον πότερο ν I) Arist.: xal πότερον
μόρια t 28 μόνφ 1): μόνον t Arist. 31 6 Τίμαιος] Plat. Tim. p. G9 D sqq.

Authenticated
238 PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 413b 13]
έπιλυεται οδν τοΰτο τ φ αδτφ τρόπφ ώαπερ χαΐ έξ αρχής, εκ τε των g 7r

φυτών χαΐ των έντόμων. ού γαρ χαλεπόν, φησίν, έπΐ ένίων δυνάμεων
της ψυχής ίδεΐν 2τι ουχ είσι κεχωρισμέναι τφ τόιτφ. έπί τε γάρ των
φυτών διαιρουμένων έν έχάατφ των κλάδων ευρήσεις χαΐ τδ θρεπτικών χαΐ
5 αόξητιχδν χαΐ γεννητιχόν, ώστε ή έν τοις φυτοΐς ψυχή ένεργεί«£ μέν μία
έστι, δυνάμει δέ πολλαί, διότι διαιρουμένου τοΰ φυτοΰ έν έχάστφ των 85
διαιρεδέντων τέλειον τής ψυχής της φυτικής τδ είδος όραται. ώστε πρό-
τερον μέν μία ήν τφ άρι&μφ πρδ τής διαιρέσεως, μετά δέ την διαίρεσιν
πλείους μεν τ φ άρι&μφ γεγόνασιν, ειδει δέ μία. εστι γάρ έν τοις φυτοΐς
10 δι' 2λου xal έν έχάατφ των κλάδων σπέρματι άνάλογον ή έντεριώνη,
έν ή ή ψυχή άμερώς τδ είναι έχει* 20εν διά την έχείνης άμερειαν χαΐ
έν τφ άποτμηθέντι χλάδφ πασαι αί δυνάμεις αδτής ευρίσκονται, ομοίως
χαί έπΐ τών έντόμων εχει· ε? γάρ διαιρεθείη ταΰτα, ίκαστον τών διαιρε- 40
Οέντων xat τήν αίσΟητιχήν χαΐ την χινητιχήν Ιχον δύναμιν όραται· εί δέ
15 ήσαν τφ τόπφ διηρημέναι αί τής ψυχής δυνάμεις, έδει τήν μέν αίσ&ητι-
χήν δύναμιν έν τφδε είναι τφ μορίφ, έν έτέρφ δέ την χινητιχήν. μάλλον
δέ τοΰ έπΐ τών φυτών παραδείγματος Ινεκεν έλήφ&η· πρόκειται γάρ αδτφ
δεΐξαί τινας δυνάμεις τής ψυχής αμέριστους είναι τ φ τόπφ, τά δέ φυτά
μίαν εχει ψυχικήν δύναμιν διά γάρ τήν γεννητικήν χρεία τής αδζητικής,
20 διά ταυτην δέ τής θρεπτικής, φησίν ουν οτι ώσπερ έπΐ τών φυτών διαι- 45
ρουμένων έν έκάστφ τών μορίων πάσα ή ψυχική δυναμις όραται, ούτως
χαΐ έπΐ τών έντόμων πλείους έχόντων ψυχικάς δυνάμεις πασαι έν έκάστφ
τών διαιρεθέντων ευρίσκονται μορίων, έπί μέν ουν τής άπτικής δυνάμεως
και τής κατά τόπον κινητικής προχωρήσει αδτφ ό λόγος· έπΐ δέ τών
25 λοιπών, όπτιχής, άχουστικής, γευστικής, όσφραντιχής, τάχα δέ xal έπΐ τής
έπιθυμητιχής τε xal θυμοειδοϋς, οδχέτι εχει δεικνυναι ώς ουκ εΐσι τόπφ κεχω-
ρισμέναι. έναργώς γάρ κατά μόρια τοΰ σώματος διήρηνται αλλήλων, εί 60
μή τις τοΰτο λέγοι ώς και αύται άμέριστοι αλλήλων είσί, διότι πασαι έκ
τοΰ έγκεφάλου προίασιν, όθεν εί πάδοι τι ό έγκέφαλος, άναίσ&ητον παντε-
30 λώς xal άχίνητον τδ ζφον γίνεται, έπιτιθεμένου γάρ έπί τον έγκέφαλον
κάρφους πάσα αίσδησις χαΐ χίνησις άνενέργητος μένει, ετι δέ σαφέστερον
τοΰτο δείχνυται έντεΰθεν εί γάρ εμφραξις γένοιτο έν τφ νεύρφ, ή τμη-
θείη ή δεθείη, τδ μέν άνω . μέρος τοΰ σώματος αίσδάνετάί τε και κινείται,
τδ δέ κάτω άχίνητον έστι χαΐ άναί|σ&ητον. ώστε έχ τοΰ έγκεφάλου πασαι g 7»
35 αί αίσθητικαΐ δυνάμεις προέρχονται· έπειδή δέ δέονται όργάνων, xal όργά-
νων οδ τών αδτών, έπεί καΐ αί δυνάμεις διάφοροι, έκάστη έν τφ οίκείφ
διαφαίνεται δργάνφ. ίσως ουν ταύτη παραμυθήσαιτο άν τις τήν άπορίαν
αλλ' οδ φαίνεται ουτω βουλόμενος άμερεΐς αυτάς είναι ό 'Αριστοτέλης, ώς
εν τινι μέν μορίφ πάσας ούσας, άπ' έκείνου δέ είς τδ λοιπόν φοιταν
17 τό έπΙ D φοιτών t παρα&είγμβ D 23 εί>ρ(σχεται D μορίων

om. t 25 άκοοβτιχής Α : άχουιτής Dt 28 άμιριβται sic t 34 Ισται t
35. 36 ο6 τών αύτών όργάνων coll. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Ariet. p. 413«>13] 239
βώμα, αλλά έν δλφ εΐναι τφ σώματι άμεριστως· τοιούτοι; γάρ έχρήσατο g 7 '
παραδείγμασιν τω τε χατά τά φυτά χαί τά έντομα, άλλα φασιν δτι έν
τψ πνεύματι ίδρΰσθαι αδτάς βούλεται· δλον γάρ δι' δλου έχεΐνο χαί δραν
χαΐ άχούειν χαί ταΐς λοιπαΐς ένεργεΐν αίσθήσεσι, χαί ούτως εΤναι έν έχείνψ
5 τάς αισθήσεις πάσας, ώς έν τοις φυτοϊς τά» φυτιχάς δυνάμεις χαί έν τοϊς
έντόμοις την τε άφήν χαί την χατά τόπον χίνησιν· μηδέ γάρ διωργανώσθαι
τδ πνεΰμα, αλλ' ώσπερ έν κεράμω παχυνόμενον τδ δδωρ η τι τοιοΰτον ίο
άλλο συσχηματίζεται τφ άγγείφ, ουτω χαί τδ πνεΰμα έχ της μοχθηρας
έν τφ σώματι τοότφ διαίτης όπδ των έχ ταύτης άτμών παχύνεσθαι χαί
10 ένθεν όρααθαι τά έν τοις τάφοις φαντάσματα έσχηματισμένα οίον περ χαί
τδ σώμα τοΰτο, διά δέ τδ ευπλαστον χαί είς έτερα μεταβάλλεσθαι σχήματα
τη φαντασίαι συνδιαπλαττόμενον. διό φασι χαί τοις χαθαρμοϊς χεχρήσθαι
είς τδ λεπτόνειν τους έν αδτφ έγγενομένους άτμοί>ς χαί διαίτης έπιμελεϊ-
oöat τοί>ς σπουδαιοτέρους λεπτής, χαί άπέχεσθαι πολλών έδωδίμων, δσα 15
15 παχύτερον αδτδ ποιεί· όπδ γάρ ατμών χαί αδτδ τρέφεσθαι. αλλά πρδς
τοΰτο ειποιμι 3ν δτι εί μη διωργάνωται τδ πνεΰμα, οδχ όποπεσεΐται τφ
δρφ ή έν αδτφ ψυχή· δργανιχοΰ γάρ σώματος είπεν είναι τήν ψυχήν έντε-
λέχειαν ταύτη γάρ διέκρινε τών ειδών τών αψύχων αδτήν. χαί γάρ
έχεινων τδ είδος έντελέχειά έστιν, αλλ' οδχ όργανιχδν σώμα λίθος χαί τά
20 δμοια. εί μέν οδν χαί ή έν τφ πνεύματι ψοχή δποπίπτει τφ δρφ, άνάγχη
διωργανώσθαι τδ πνεΰμα* ε? δέ διωργα'νωται, άνάγχη συνδιαιρεϊσθαι τοις ϊο
δργάνοις τά της ψυχής μόρια, δήλον γάρ δτι έχάστη δύναμις έν έκάστφ
τών δργάνων ένιδρομένη ούτως ένεργεϊ* οδ γάρ δήπου έν άλλψ τινί Γδρυται*
έν γάρ τφ πνεύματι πρώτφ. el μέν ουν ή οψις, εί τύχοι, όργανον Γδιον
2δ έχουσα οδ μόνον έν αδτφ ένεργεϊ τφ δργάνφ, αλλά και έν τοις λοιποΐς
μορίοις τοΰ πνεύματος, περιττδν χαί μάτην τδ οργανον* εί δε έν αδτφ
μόνφ ένεργεϊ χαί έν αδτφ μόνφ Γδρυται, διά τί έν άλλφ μέν μορίφ τοΰ
πνεύματος έχει τδ είναι ή οψις, έν αλλφ δ' ένεργεϊ, εί μή τις πλασμα- 25
τωδώς υποθοϊτο χαί έν έχείνφ έν ένί μέν μορίφ είναι πάσας, έξ έχείνου
30 δ' έπί τδ λοιπδν φοιτδν. πόθεν γάρ τοΰτο ούτως έχον δείξειεν; δπερ δ'
έπί της όψεως.είρηται, τοΰτο δήλον δτι χαί έπί τών λοιπών αισθήσεων έσται.
εί δέ τοΰτο αληθές, άνάγχη χατά μόρια τοΰ σώματος διηρήσθαι τήν
ψυχήν. εί μέν ουν διωργάνωται τδ πνεΰμα, £ψετίι δπερ είπον, τδ χατά μόρια
διηρήσθαι τήν ψυχήν· εί δέ μή διωργάνωται^ οδ περιέξει τήν άλογον ψυχήν
35 ό δρος, αλλά μόνην τήν φυτιχήν χαί τήν λογιχήν· έν γάρ τφ πνεύματι 80
τδ είναι τη άλόγφ· εί μή τις τοΰτο ειποι δτι ώς έν τούτφ τφ σώματι πολι-
τευομένην ώρίσατο τήν ψυχήν, έπεί μηδέ τάς τών οδρανίων ψυχάς περι-
λαμβάνει ό δρος· οδδέ γάρ έχεϊνα διωργάνωται.
8. 9 μοχθηρδς iv τοότφ τοΰ σώματος διαίτης t 11 εδπλαβτον scripsi coll. p. 20,12:

ίπλαστον Dt 14 έδοδίμων t 17 εΤπεν scripsi: είπών Dt 25 ούτω ένεργεϊ
A: post αότψ repetunt μόνον Dt 29 ΰπόθητο t 30 φοίτα t 33 τό πνεΰμα
Α: om. Dt

Authenticated
240 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA 112 [Arist. p. 4I3t>16. 22. 24]
p. 4 1 3 b 16 Έ ν ι α $έ άπορίαν εχει. g7»
E? μή xal τψ τόπφ χεχώρισται. λέγει δέ περί τοΰ νοΰ, ώς

έφεξής έρεϊ.
p. 413b22 Ε ί δέ α ι σ θ η σ ι ν , καΐ φ α ν τ α σ ί α ν x a l ορεξιν* δ π ο ο μέν

5 γάρ αισ&ησις, χαί ή δ ο ν ή χαΐ λ ύ π η · δπου δέ τ α ΰ τ α , έξ α ν ά γ κ η ς
χαί έ π ι θ υ μ ί α .
Δείξας δτι τδ αίσθητικδν xal τδ χατά τόπον κινητιχδν άχώριστά είσιν

αλλήλων τψ τόπφ, έχ τούτων βουλεται συλλογίσασί)αι δτι και τδ Ορεκτικδν 40
χαί φανταστικδν καΐ αδτά αχώριστα, xal περί μέν τοΰ όρεχτιχοΰ συλλο-
10 γίζεται, περί δέ τοΰ φανταστικοί οδχέτι* οδ γάρ δοχεΐ αδτψ τδ αΐσ&ησιν εχον
euöoi χαί φαντασίαν εχειν. μύρμηχες μέν γάρ χαί μυΐαι και πολλά τοιαύτα
δτι φαντασίαν εχει, πρόδηλον· Γσασι γάρ έαυτών τάς καταδύσεις • σκώληκες
δέ, ώς έν τοΐς έξης έρεΐ. ού φαίνονται φαντασίαν έχοντες· όρώνται γάρ πεπλα-
νημένος ποιούμενοι τάς κινήσεις, ωστε ή οδκ έχουσι τδ φανταστικόν, ή
15 εί χαί εχουσιν, άμυδρότατον xal τοιοΰτον, ώς μηδέ δοχεϊν είναι, β« μέν- <5
τοι τδ αϊσθησιν εχον εόθΰς καΐ ορεξιν έχει, τοΰτο δείκνυσιν ένταΰ&α.
τά γάρ αισ&ησιν έχοντα τοΰ ήδέος xal τοΰ λυπηροΰ άντίληψιν Ιχει· τούτου
γάρ διακριτιχόν έστιν ή αισθησις, χαί μάλιστα των άλλων ή αφή · τδ δέ
τούτων άντιλαμβανόμενον φεύγει μέν τδ λυπουν, προσίεται δέ τδ ήδό.
20 όρώνται γάρ οί κοχλίαι ουτω, καίτοι μόνης της άπτιχής μετέχοντες,
ύδατος μέν προσενεχθέντος προϊόντες ες ω των δστράχων έαυτών χαί έμφο-
ρούμενοι, σκληροΰ δέ τίνος ή τραχέος έφαψαμένου συστελλόμενοι* xal 80
σπόγγοι δέ ομοίως συστέλλονται άψαμένου τινδς άνιαροΰ· τδ δέ προσίεσΰαι
τδ ήδυ χαι φεύγειν τδ λυπηρδν έπιθυμίας έστί και δρέξεως. ταΰτα δέ
25 φαντασίαν έχειν ούκ ευλογον.
p. 413b24 Περί δέ τοΰ νου χαί της θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς δ υ ν ά μ ε ω ς ουδέν

π ω φανερόν.
Ειπών δτι ένια μόρια της ψυχής οδ χαλεπδν ίδεΐν ίτι άχώριστά
έστιν αλλήλων τω τόπφ, χαί δείξας | δτι τδ αίσθητικδν καΐ τδ χατά g8r
30 τόπον χινητικδν έναργώς άχώριστά έστιν άλλήλων τφ τόπφ, εΤτα έχ τού-
των χαί περί του όρεχτιχοΰ αυλλογισάμενος, έπεί χαί δ νους μόριον είναι
1 ίχειν D 5 xal ήδονή xal λύπη D : ήδονή τε χαί λύπη Arist. W : λύπη τε χαί ήδονή t
Arist. SÜX: χαί λύπη τ» χαί ήδονή Arist. ETV post ήδονή add. παρακολουθεί t et
Arist. Τ 15 δοχεϊν Α : δοχεΐ Dt 17 γάρ om. t 19 τούτων t : τούτον Γ)
20 χογχλίαι D οδτω Diels: ούτοι Dt 26. 27 ούδέν πω I) Arist. E S : ού
δέπω t Arist. plerique 30 post τ<ίπω repetit xai δείξας (29) — άχώριστά έστιν Ι)
31 post είναι fort, addendum δοχεΐ

Authenticated
PBILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 4 1 3 b 2 4 . 2 5 ] 241
της χοινότερον λεγομένης ψυχής, διά τοΰτό φησιν δτι έχ των είρημένων g 8 Γ
ουδέν Ιχομεν λέγειν φανερδν περί τοΰ νοΰ δτι και αδτδς αχώριστος έστι
τφ τόπφ των άλλων δυνάμεων · οδ γάρ ώσπερ συνελογισάμεθα περί της όρέ-
ξεως, ουτω και περί τοΰ νοΰ έχ των είρημένων συλλογίσασθαι δυνατόν. 6
5 είτα έπειδή δοχεΐ αδτφ χωριστδν εΐναι τδν νοΰν, αδτδ τοΰτο έπήγαγε·
ταδτδν δε φησι νοΰν και την θεωρητικήν αδτοΰ δυναμιν. τοΰ γάρ νοΰ το
μεν έστι θεωρητικόν, τδ δέ πρακτικόν. το μέν οδν πραχτιχδν έχ της
σχέσεως αδτφ γίνεται τ η ; πρδς τδ σώμα· διδ μετά τδ άπολυ&ήναι σώ-
ματος μόνος έσται θεωρητικός, οδκέτι δέ χαί πρακτικός. [ό] αδτδς δ' έν
10 τοις έξης τδν Οεωρητιχδν νοΰν τοΰ πρακτικοΰ μόνοι τφ τέλει διαφέρειν
φησί, τφ υποχειμένφ μη διαφέροντας, ώς οδδέ τδ σπέρμα και ό καρπός· ίο
τφ μεν γάρ θεωρητιχφ τέλος έστίν ή της άληδείας χατάληψις, τφ δέ
πρακτικφ ή τοΰ άγαδοΰ. έπεί οδν μόνος ό Οεωρητικδς νοΰς χωριστός
έστι, διά τοΰτο προσέ&ηχε κ α ι τ η ς θ ε ω ρ η τ ι κ ή ς αδτοΰ δ υ ν ά μ ε ω ς .
15 ρ. 413·>25 Ά λ λ ' Ι ο ι χ ε ψ υ χ ή ς γένος Ετερον ε ί ν α ι , κ α ι τοΰτο μόνον

έ ν δ έ χ ε τ α ι χ ω ρ ί ζ ε σ θ α ι , κ α θ ά π ε ρ τδ ά ί δ ι ο ν τοΰ φ θ α ρ τ ο ύ .
Έναργώς πάλιν διά τούτου χαί έτέρας οδσίας εΐναι τδν νοΰν χαί χω-16
ριστδν είναι τοΰ σώματος χαί άδάνατον άπεφήνατο. διά δέ τοΰ ειπείν δτι
ίτερον γένος είναι ψυχής τδν νοΰν έδειξεν δτι όμώνυμόν έστι τδ τής ψυχής
20 όνομα, εΐτα δτι ό μέν νοΰς μόνος χωριστήν εχει την οδσίαν, ή δέ λοιπή πάσα
ψυχή άχώριστον, έπήγαγε τδ και τοΰτο μόνον έ ν δ έ χ ε τ α ι χ ω ρ ί ζ ε σ & α ι .
είτα έπειδή όμώνυμόν τδ χωρίζεσ&αι (λέγονται γάρ χαί των συμβεβηχότων
τινά χωριστά, <£περ άμα τε χωρίζεται τοΰ υποκειμένου χαί φ&είρεται), διά
τοΰτο έπήγαγε χαί τι τδ είδος τοΰ χωρισμού* χα&άπερ γάρ, φησί, τδ so
25 άίδιον τ ο ΰ φ θ α ρ τ ο ΰ · ουτω γάρ έστι, φησί, χωριστδς ό νοΰς άπδ των
σωμάτων χαί των άλλων τής ψυχής δυνάμεων, ώσπερ έστι χωριστδν τοΰ
φ&αρτοΰ τδ .άίδιον. ώστε φθαρτά μέν τά άλλα μόρια τής ψυχής, τοΰτο
δέ μόνον άίδιον, ό νοΰς. τδ δέ ε ο ι κ ε ν οόχ ένδοιάζων λέγει, ώς ένόμισεν
ό 'Αλέξανδρος, άλλ' ήτοι δτι α υ πω περί τοΰ νοΰ πρόχειται διδάςαι, ή δπερ
30 χαί μάλλον, άντί τοΰ φαίνεται· οδ γάρ πάντως τδ εοιχε τήν άμφισβήτησιν
σημαίνει, χαί γάρ ό Πορφΰριος λέγων "εοιχε δέ μήτε τδ γένος μήτε τδ »
είδος όπλώς λέγεσ&αι" οδ δήπου ένδοιάζων λέγει· έπάγει γοΰν εδ&ΰς τά
διάφορα αδτών σημαινόμενα, χαί πολλάς έχ τούτου έχλεξάμενο; δυναιτο
αν τις παραδέσδαι χρήσεις, ίκανά δέ χαί τά ήδη είρημένα περί τοΰ νοΰ
35 δεΐξαι τήν αότοδ δόίαν. "ποιον γάρ μόριον", φησίν, " ή πώς ό.νοΰς συνέξει,
χαλεπδν χαί πλάσαι". ίχαναί δέ χαί δς έν τφ προοιμίφ παρεθέμεδα.
πώς δ' αν τις δλως κάν ύπονοήσειεν αδτδν μή περί τοΰ ήμετέρου νοΰ,
7 έχ της A Said. s. ν. Θεωρία: om. Dt 9 Ιατοι 6 θεωρητικός t δ delevi

9. 10 έν τοις έξης] Γ 10 ρ. 433« 14. 15 16 ένδέχεσ&αι D, sed cf. v. 21 25 τών
om. D 31 Πορφάριος] Isag. p. 1,18 Busse μήτε τό γένος om. D
35. 36 ποιον — πλάσαι] de an. Α 5 p. 4111>18
C o m m e n t . Arist. X V . P h i l o p . de Aniraa. 16

Authenticated
242 P H I L 0 P 0 N 1 IN D E ANIMA 1 1 2 [Arist. p. 4 1 3 b 2 5 . 27. 29]
αλλά περί τοΰ θείου ταΰτα λέγειν; οδ γάρ άν περί τοΰ θείου νοΰ είπεν g 8 Γ
τδ οδδέν πω φ α ν ε ρ ό ν , χαί δτι έ ν δ έ χ ε τ α ι χ ω ρ ί ζ ε σ θ α ι . ή πώς δλως 8ο
μόριον είναι ψυχής της κοινώς λεγομένης τον θείον νουν είπεν; άλλως τε
τί» προκείμενον περι της ήμετέρας ψυχής και κοινώς της έν τοις θνητοις
5 ζφοις· δήλον οδν δτι χαί νουν οδκ άλλον τινά φησιν ή τόν ήμέτερον.
φέρεται δέ και άλλη γραφή, ή χέχρηται xal δ 'Αλέξανδρος, αλλ' Ι ο ι χ ε
ψ υ χ ή ς γ έ ν ο ς έ τ ε ρ ο ν εΤναι· τοΰτο μόνον ένδέ,'χεσθαι. κδν οδτω
δέ ή , τό χωριστών οδδέν ήττον σημαίνεται, εί γάρ των άλλων άχω-
ρίστων όντων τής ψυχής μορίων τούτο γένος ψυχής ξτερον έχείνων έστί, 85
10 χωριστδν πάντως άν εΓη, και τί> ένδέχεται χωρίζεσθαι αντί τοΰ έξ ανάγκης
άκουστέον. δτι δέ τοΰτό φησι, λέγω δή δτι χωριστός ό νοΰς, διά των
έξης έδήλωσεν " τ ά δέ λοιπά μόρια τής ψυχής φανερών έκ τούτων δτι οδκ
ίατι χωριστά, καθάπερ τινές φασιν", ώς τοΰ νοΰ δηλονότι χωριστοΰ δντος.
χαί σκόπει δπερ εϊπον, δτι οδ περι τοΰ θείου, αλλά περί τοΰ ήμετέρου
15 ό λόγος, λέγω δή τής λογικής ψυχής· έπήγαγε γοΰν " τ ά δέ λοιπά μόρια
τής ψυχής." οδ γάρ δήπου ό θείος νοΰς μόριον &ν εΓη ψυχής, ωατε 40
ψυχήν λαβών την έχ λόγου και άλογίας, έτι τε χαΐ τής φυτικής συγκει-
μένην, ταύτης τδ Ιν μόριον τον νοΰν και χωριστδν xal άίδιόν φησιν είναι,
τά δέ λοιπά χαΐ αχώριστα και φθαρτά.
20 p. 413t27 Τά δέ λοιπά μόρια τ ή ς ψ υ χ ή ς φανερδν έκ τ ο ύ τ ω ν δ τ ι

οδκ έ σ τ ι χ ω ρ ι σ τ ά , κ α θ ά π ε ρ φασί τ ί ν ε ς .
Τά ουν λοιπά μόρια, φησί, τής ψυχής πάντα παρά τδν νοΰν φανερδν
έκ των είρημένων δτι οδ χωριστά ουτε αλλήλων ουτε τοΰ σώματος, αλλή-
λων μεν, ώς έπί των διαιρουμένων έντόμων δέδεικται, τοΰ δέ σώματος, 45
25 δτι τούτου έντελέχειαί είσιν· ουτε γάρ αισθητική ή θρεπτική ή κινητική
ή δρεχτική δύναμις άνευ τοΰ σώματος· τοΰ γάρ τρέφεσθαι χαι αίσθάνεσθαι
χαΐ κινεϊσθαι δυναμένου δυνάμεις είσίν. αδτδς μέντοι άρτι δτι μή κατά
τόπον είσιν αλλήλων χωριστά λέγων φανερόν είναι έκ των δεδειγμένων,
τδ δέ τ ι ν έ ς φασιν αίνιττόμενος είς Πλάτωνα λέγει, δς οδ τω λόγ<ρ μόνον
30 άλλα και τόπφ αδτάς διακρίνει, ώς εΓρηται.
p. 413b29 Τ ψ δέ λ ό γ φ δ τ ι Ι τ ε ρ α , φανερόν. eo
Ε ί γάρ χ«ΐ μή κεχώρισται τφ τόπφ, αλλ' ουν τφ όρισμφ οδ τά

αδτά είσιν· άλλος γάρ λόγος αίσθητιχοΰ καΐ άλλος τοΰ κατά τόπον χινη-
τιχοΰ, χαί έπί των άλλων ομοίως.
4 χοινώς τοις έν D 7 είναι τούτο Dt Arist. S : είναι και τοΰτο Arist. reliqui
9 έχείνων Diels: έχεΐνον Dt 13 τίνα t 15 λέγω δέ t 17. 18 συγχειμένην
gcripsi: ιυγχειμένης Dt 19 τά δέ — φθαρτοί om. t φθαρτά scripsi: άφθαρτα D
20. 21 lemma om. D 23 δτι] οδτι D 28 έχ δέ των t 29 ante τό δέ
aliquid excidisse videtur

Authenticated
PHILOPONI IN DG ANIMA 112 [Arist. p. 413b 32. 414*1. 2] 243
p. 413b32 " Ε τ ι δέ έ ν ί ο ι ς μ έ ν τ ω ν ζ φ ω ν α π α ν τ α υπάρχει ταΰτα, g8r

τ ι σ ΐ δέ τ ι ν α . |
"Ort τ φ λόγφ Ιτεροα αλλήλων ε?σΙν at τη« ψυχής δυνάμει;, xal διά g 8»
τούτων κατασκευάζει. αί γάρ των ζφων διαφοραΐ έχ της χατά εΐδος των
5 ψυχών γίνονται διαφοράς· διαφέρουσι δέ τά ζ φ α αλλήλων τψ τάς μέν
πλείους δυνάμεις Ιχειν της ψοχής, τάς δέ έλάττους. ε? δέ ήσαν πασαι
αί ψυχιχαΐ δυνάμεις αί αύταΙ xcf λόγφ, οδχ άν διέφερον έαυτών τά ζ φ α · β
οό γάρ δή χατά την διαφοράν της δλης διαφέρουσιν, (δαπερ λέγουσιν οί
Πυθαγόρειοι εις διάφορα σώματα έμβιβάζοντες τάς ψυχάς xal έχ της δια-
10 φοράς των σωμάτων τάς διαφόρους ένεργείας των ψυχών γίνεσβαι. εΐ δέ
τοΰτο άλογον (Ιχαστον γάρ έχ του είδους χαρακτηρίζεται, είδους δέ λόγον
έπέχει ή ψυχή) διαφόρους εΤναι άνάγχη τάς της ψυχής δυνάμεις τψ
όρισμψ, xal έχ τούτου τάς διαφοράς τών ζφων γίνεσ&αι, έπειδή μη πάντα
πάσας έχει, άλλα τά μέν πάσας, τά δέ τινας, τά δέ μίαν. τό δέ έ ν ί ο ι ς ίο
15 μ έ ν τ ώ ν ζ φ ω ν xal τ6 τ ο ύ τ ο δέ π ο ι ε ί δ ι α φ ο ρ ά ν τ ώ ν ζ φ ω ν εΓπβν
άντί τοΰ τών ζώντων· τά γάρ μίαν Ιχοντα ψυχιχήν δύναμιν, οίον τήν φυ-
τιχήν, ού ζ φ α .
ρ. 414*1 Δ ι ά τ ί ν α δ' α ί τ ί α ν γ έ γ ο ν ε ν , ύ σ τ ε ρ ο ν σ κ ε π τ έ ο ν .
Τίνος χάριν, φησίν, αί μέν συνημμέναι είσΐ xal πλείους της ψυχής
20 δυνάμεις έν τοις αύτοΐς, έν άλλοις δέ έλάττους, έν άλλοις δέ μία μόνη,
ύστερον έροΰμεν, xai ?τι τίνος χάριν αί μέν πρότεραι, αί δέ δευτεραι·
έρεΐ γάρ έν τοΐς έξης περί τούτων. is
ρ. 414*2 Π α ρ α π λ ή σ ι ο ν δέ και π ε ρ ί τ ά ς α ί σ θ ή σ ε ι ς σ υ μ β έ β η χ ε ν .
"Οπερ καθόλου έπΐ τών της ψυχής δυνάμεων συμβεβηχε, φησί, τοΰτο
25 και έπΐ τής αισθητικής μόνης γέγονε· τά μέν γάρ τών ζ<ΰων πάσας εχει
τάς αισθήσεις, τά δέ πλείους, τά δέ μίαν. xal τούτων δέ τήν αίτίαν έν Μ
τοις έξης έρεΐ, ήν ήδη προείπομεν.
1 ίτι] ί τ ι D (ut Arist. U), sed corr. D 1 , ut vid. ταΰτα om. t 2 τισΐ δέ
τινα D Arist.: ένίοις δέ ίλ^ττω, τοις δέ Εν μόνον t 5 άλλήλων τά ζώα coll. t
9 xal fort, delendum 12. 13 τ ψ όρισμΐ{" scripsi: τών δρόμων Dt
14 ίχη D 18 διά τίνα D Arist.: δι' üjv t γέγονεν D Arist. U X y :
om. t Arist. vulg. δστερον σχεπτέον D : δβτερον έπιαχεπτέον Arist. vulg.: σχεπτέον
δατερον t Arist. W
16*

Authenticated
244 PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 414»4]
p. 414*4 ΈπεΙ δέ ψ ζ ώ μ ε ν χ α ί α ί σ & α ν ό μ ε θ α δίχως λέγεται, g8»

κα&άπερ φ έ π ι β τ ά μ ε θ α .
Πρόκειται δια τούτων τον όρισμδν έξηγήβασ&αι χαί έχ του δτι μ ε τ α - «

βήναι εις τδ διότι* τη μέν γαρ φύσει πρώτον τδ διότι, ήμΐν δέ πρώτον
5 τδ δτι σαφέστερον. ειπών οδν δτι έντελέχειοί έστιν ή ψυχή βούλεται νυν
δειξαι δτι καλώς έντελέχειαν αύτήν ώρίσατο, τουτέστιν ούσίαν την *ατά
τδ είδος, δπερ έστί τδ διότι, λαβών γάρ δτι τά έμψυχα των αψύχων τ ψ
ζην διαφέρει, έχ τούτου δείχνυσιν ένταΰ&α δτι χαλώ; την ψυχήν έντελέ-
χειαν είναι ώρίσατο τοΰ φυσικοΰ δργανιχοΰ σώματος, κατά ταύτην γαρ
10 φησι ζην τε χαΐ αίσ&άνεσ&αι τδ ζψον, κυρίως μέν χαί πρώτως τη ψυχή, 80
δευτέρως δέ και δι' έχείνην τ ψ σώματι* ωστε ειπερ ειδοποιείται τά έμ-
ψυχα τ ψ ζην χαί τ ψ αίσ&άνεσ&αι, τούτοο δέ πρώτως αίτια ή ψυχή, αυτη
άρα είδος έστι και έντελέχεια των έμψύχων. προέρχεται διά τοΰτο ή
κατασκευή τοΰτον τδν τρόπον, πάντα, φησί, τά σόν&ετα διχώς λέγονται
15 είναι, xai χατά την δλην χαί χατά τδ είδος· χαί γάρ πρώτως κατά τδ
είδος έχαστον είναι λέγεται δπερ έστί, δευτέρως δέ χατά την δλην, διότι
τδ χα&' 8 είναι λέγεται, τουτέστι τδ εΐδος, έν τη δλη έστίν. ή δέ πίστις SB
έχ της έπαγωγής. λεγόμε&α γάρ, φησίν, έπιστασ&αι δίχως, έπιστήμη τε
xal ψ ο χ ή · τη τε γάρ ψυχή έπιστήμονες είναι λεγόμε&α (ού γάρ δη τ ψ
20 σώματι) χαί πάλιν τή έπιστήμη έπιστήμονες είναι· αλλά κυρίως μέν χαί
πρώτως τή έπιστήμη, δι' έχείνην δέ χαί τη ψυχή (έν ταύτη γάρ ή έπι-
στήμη), xai διά τοΰτο ή μέν ψυχή ύποχείμενόν τι και οΓον υλη, εΐδος δέ
ή έπιστήμη. πάλιν ύγιαίνειν λεγόμεθα ή τη υγεία ή τ ψ σώματι ή τοις
δφ&αλμοΐς. αλλά πάλιν ένταΰ&α έν τ ψ συναμφοτέρψ τούτψ, τ ψ τε σώματι
25 λέγω xal τη ύγιεία, πρώτως μέν διά τήν ύγίειαν έχομεν τδ ύγιαίνειν, δευ- 40
τέρως δέ τ ψ σώματι xai δι' έχείνην, xai διά τοΰτο τδ μέν εΓδους έπέχει
λόγον, ή ύγίεια, τδ δέ δλης, τδ σώμα. ή γάρ έπιστήμη τελειοΐ τήν ψυχήν
ώσπερ ή ύγίεια τδ σώμα. πρώτως ουν υπάρχει τδ ύγιαίνειν τε χαί έπι-
στήμοσιν είναι διά τήν έπιστήμην τε xai τήν ύγίειαν· διά γάρ τήν ύγίειαν
30 xal τδ σώμα ύγιαίνειν λέγεται, χαί διά τήν έπιστήμην έπίστασ&αι ή ψυχή.
ομοίως λευχοι λεγόμεθα ή μέλανες ή έρυ&ροι πρώτως μέν διά τδ τοιόνδε
χρώμα, δευτέρως δέ διά τήν έπιφάνειαν, xai έστιν ή μέν ύποχΐίμενον, τδ 45
δ' είδος· ωσαύτως θερμοί είναι ή ψυχροί πρώτως μέν διά τήν θερμότητα
ή ψυχρότητα, δευτέρως δέ διά τδ σώμα, xal εστι τδ μέν ύποχείμενον,
35 ή δέ τοιάδε ποιότης εΐδος. ώσπερ ουν έπΐ τούτων και έπί πάντων εχει,
ούτως άνάγκη xai έπΐ τών έμψύχων είναι, τδ γάρ ζην διχώς λέγεται·
ζην γάρ ή τ ψ σώματι λεγόμε&α ή τ ή ψυχή, αλλά πρώτως μέν τ ή ψυχή,
1 ψ D Arist.: ώς t 3 τοΰτον t 7. 8 τό ζψ t 11 ώστε ε'περ

Α: ώϊπερ Dt 13 ?tä τούτο I): oin. t: fort, διά τούτων 15 και γάρ — είδος (16)
oil]. D 25. 26 et 34 δεύτερον t 2C είδος t 27 λογον ϋγιείας t
30 υγιαίνει t 37 το σώματι t

Authenticated
PIIILOPONl IN DE ANIMA 112 [Arist. p. 414>4.11.12] 245
κατά δεύτερον λόγον καί δι' έχείνην τφ σώματι· τφ γάρ ζην τά έμψυχα g 8 v
σώματα των αψύχων διέφερον, ατε δή της ζωής έκ της ψυχής παραγινο- 60
μένης. τούτων οδν άνάγκη είοος μέν την ψυχήν είναι, ώσπερ καί έπι των
άλλων πάντων (διδ πρώτως ίχαστον έλέγετο είναι χατά τδ είδος έν έαυτφ)
5 υλην δέ χαί υποκείμενον το σώμα. το δέ οίον ένέργεια των δεχτιχών
είπεν άντί τοΰ τελειότης· Ιστι γάρ τοΰ μέν έπιστημονικοΰ, λέγω δή της
ψυχής, τελειότης ή έπιστήμη, τοΰ δε υγιαστοΰ, λέγω δή τοΰ σώματος, ή
υγίεια τελειότης· το γάρ υγιαστδν καί το έπιστημονιχδν δυνάμει dal καί
ατελή, τελειοΰνται δέ τη έπιστήμη τε χαί τη | υγιεια:. ώστε εΐ το σώμα h 1Γ
10 υλη, ή δέ ψυχή είδος, εστι δέ ή μέν δλη δύναμις, έντελεχεια δέ τδ είδος,
διότι τελειωτικών τοΰ δυνάμει έν τη υλη τδ είδος, καλώς άρα έντελέχειαν
είναι τήν ψυχήν ώρίσατο.
ρ. 414» 11 Δοχεΐ γάρ έν τφ πάσχοντι καί διατι&εμένφ ή τών ποιη-

τ ι κ ώ ν έ ν υ π ά ρ χ ε ι ν ένέργεια.
15 'Επειδή είπε τήν έπιστημην xal τήν όγίειαν ένέργειαν είναι τοΰ υγια-
στοΰ και τοΰ έπιστημονικοΰ, έπεί οδ τοΰ τυχόντος δοχεΐ ένέργεια είναι ή 6
έπιστήμη τε καί υγιεια, αλλά τοΰ έμποιοΰντος είς τδ ύγιαστδν και τδ έπι-
στημονιχόν, οίον τοΰ ίατροΰ ή τοΰ έπιστήμονος, διά τοΰτο προσδιωρίσατο
δτι έν τφ πάσχοντι καί διατι&εμένφ έστίν ή ένέργεια τοΰ ποιοΰντος. τοΰτο
•20 γάρ έδειξε xal έν τη Φυσική δτι μία έστίν ή άμφοΐν ένέργεια τοΰ τε ποι-
οΰντος και τοΰ πάσχοντος, καί έστιν αδτη έν τφ πάσχοντι και οδχ έν τψ
ποιοΰντι* έκεινος γάρ ακίνητος έστι καί τήν Ιδίαν ίχει τελειότητα, ό δέ
πάσχων έστίν ό κινούμενος καί έκ δυνάμεως είς ένέργειαν αγόμενος. 6πο- ίο
μιμνήσχων οδν ήμας τών έχεΐσε είρημένων είπεν ταΰτα. διά τοΰτο ουν
25 οόχ απλώς ένέργεια είπεν αλλ' οίον ένέργεια.
ρ. 414»12 Ή ψ υ χ ή δέ τοΰτο φ ζώμεν x a l α ί σ δ α ν ό μ ε δ α χαί δια-

νοούμεθα π ρ ώ τ φ .
Δείξας τη έπαγωγη δτι καθ' 8 πρώτως ίχαστον λέγεται, τοΰτο είδος

έστι, χαί)' δ δέ δευτίρως, τοΰτο υλη καί υποκείμενον, μετάγει τον λόγον έπί U
30 τδ ζητούμενον, τουτέστι τδ έμψυχον* πρώτως γάρ τή ψυχή καί ζην καί
αίσδάνεσ&αι καί διανοεισδαι λεγόμεδα. οδκοΰν είδος ή ψυχή, υλη δέ καί
υποκείμενον τδ σώμα. ζην δέ καί αίσ&άνεσ&αι καί διανοεΐσΟαι ειπών τήν
φυτικήν τε καί τήν άλογον καί τήν λογικήν ψυχήν έδήλωσεν, ινα έπί
πάσης ψυχής άρμοση τον λόγον.
2 &τε δέ t 4 άπάντων t χατά τό om. D έν έαυτοϋ D 6 δή scripsi:

δέ Dt 14 ί>π«ίίρχειν Arist. 15 είπε scripsi: ειπών Dt 15. 16 ύγιαατιχοΰ t
16 έπε! ού — δοχεΐ om. D τυχοδντο; t 18 προδιιυρίοβτο t 20 ίν
xf, 4>oaixg] Γ 3 p. 202»13sqq. 27 πρώτωί t

Authenticated
246 P H I L O P O N I IN D E ANIMA II 2 [Arist. p. 4 1 4 » 1 4 . 1 9 ]
p. 414*14 ' Γ ρ ι χ ώ ς γάρ λ ε γ ο μ έ ν η ς τ η ς ο δ σ ί α ς , χ α θ ά π ε ρ ε ί π ο μ ε ν . hl'
"Οτι μέν τριχώς ή οδσία, εδειξε προ δλίγου · έπεί δέ έατt τδ τρίτον
σημαινόμενον της οδσίας το ές άμφοΐν, ίατι δέ xal τδ 2μψυχον ή έξ αμ-
φοϊν οδσία, έχ ψυχής τε xal σώματος, ών ανάγκη τδ μέν είδος εΐναι, τδ
5 δέ δλην (τοΰτο γάρ ήν τ Α έ ξ ά μ φ ο ΐ ν , τδ έξ είδους καΐ δλης) δέδειχται
δέ ή ψυχή οδσία ούσα ή κατά το είδος, ειη &ν τοΰ σώματος τοΰ φυσικοΰ
δργανιχοΰ είδος ή ψυχή, xal οδ τδ σώμα της ψυχής είδος, εί δέ ή ψυχή
είδος, δλη άρα τδ σώμα. ή δέ δλη δυναμις, φησί, τουτέστιν έν τ φ είναι 86
δυνάμει τδ είναι εχει· τδ σώμα άρα δυνάμει, τδ δ' εΤδος έντελέχειά έστι
10 τοΰ δυνάμει οντος, είδος δέ ή ψυχή· ή ψυχή άρα έντελέχειά. χαλώς
άρα άπεδόθη ό δρισμδς της ψυχής έντελέχειαν εΐναι λέγων σώματος φυ-
σιχοϋ δργανιχοΰ.
ρ. 414*19 Κ α Ι διά τ ο ΰ τ ο χ α λ ώ ς υ π ο λ α μ β ά ν ο υ σ ι ν , οίς δ ο χ ε ΐ μήτε

ά ν ε υ σ ώ μ α τ ο ς είναι μ ή τ ε σ ώ μ ά τι ή ψ υ χ ή .
15 Δείξας δτι χαλώς εΓρηται έντελέχειά σώματος ή ψυχή, δπερ ήν so

αδτψ προκείμενον δειξαι (ώς γάρ διά τών πρώτων μή (χανώς τούτου δε-
δειγμένου, μηδέ της αίτιας άποδεδομένης δι' ήν ή ψυχή έντελέχειά, έπανήλ-
θεν ώς τοΰτο δείξων), έχ τών ουν δεδειγμένων έπαινεΐ τους μήτε σώμα
τήν ψυχήν είπόντας είναι μήτε άνευ σώματος, εί γάρ σώματος έστιν έντε-
20 λέχεια, οδκ ίν ειη αυτη σώμα* οδ γάρ ή τινδς τελειότης ταδτόν έστιν
έχείνφ ου έστι τελειότης. άλλ' οδδέ (άνευ) σώματος ή ψυχή (τίνος γάρ
άν ετι ειη έντελέχειά;) xal σώματος τοιούτου, τουτέστι φυσιχοΰ δργανιχοΰ. «6
έντεΰ&εν δέ δόξειεν δν πδσαν ψυχήν άχώριστον λέγειν είναι τοΰ σώματος·
αλλά δει εις δλην τήν τοΰ φιλοσόφου άποβλέπειν Ιννοιαν xal τών εμπροσδεν
25 είρημένων περί τοΰ νοΰ άναμνησθήναι· ώστε εί πανταχοΰ τδν νουν χωρι-
στδν xal άθάνατον Αποφαίνεται, είναι ψυχήν ένταΰθα άχουστέον τήν τε
φυτιχήν χαΐ τήν άλογον. άλλως τε χαΐ δ νοΰς, καδδ έντελέχειά έστι τοΰ
σώματος, χατά τοΰτο αχώριστος έστιν. έστι δέ έντελέχειά τοΰ σώματος
ουτε τη οδσί<£ ουτε πάσαις έαυτοΰ ταΐς ένεργείαις, άλλά ταυταις δς ίσχει 40
30 έχ της σχέσεως της πρδς τδ σώμα, ών μάλιστα είσιν αί πραχτιχαί· αύται
δέ at ένέργειαι αχώριστοι είσι τοΰ σώματος, xal ώσπερ ό κυβερνήτης
έντελέχειά ών της νεώς, καθδ κυβερνήτης, αχώριστος έστι της νεώς, έπει-
δή δέ οδ μόνον κυβερνήτης έστίν άλλά xal άνθρωπος, ώς δέ άνθρωπος
5 ύλης x a l ειϊοος coll. t 18 i x .τούτων ούν t 2 0 αύτη] fort, αύτη

2 1 άνευ addidi 2 2 σώματος] σώμά τι t 2 3 είναι λέγειν t 31 post σώματος
fort, addenda e x Α ί μ α γαρ τ ω φθαρήναι το σώμα συμφ8ε(ρονται x i l αϊ τοιαϋται τοΰ νοΰ
ένέργειαι, ί ς έχ τ ή ς σχέσεως Ισχε τοΰ σώματος, quae eadem habet P a l .

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 [Arist. p. 414*19. 22] 247
μή ών έντελέχεια της νεώς ταύτη χαΐ χωριστός Ιστιν, ουτω xai ή ημετέρα h 1Γ
ψυχή ως μέν ψυχή έντελέχεια ουσα τοϋ σώματος ταύτη άνευ σώματος
ούκ δν είη, έπειδή δέ εχει τινάς xal χωριάτας σώματος ένεργείας, τάς
περί των νοητών φημι, είς ας οό μόνον ού συμβάλλεται τδ σώμα αλλά Μ
5 xal έμποδίζει, πρόδηλον δτι καΐ την ούσίαν 2ξει χωριστην, νοΰς τότε χαί
οδσα και λεγομένη, ούκέτι μέντοι ψοχή ε? μή δυνάμει, ώσπερ xal έν σώ-
ματι oSsa δυνάμει εστι νοΰς, ώς και αύτός φησι. καΐ ε? δλως πέφυκε
περιφαντάζεσ&αι τάς περί των νοητών άφαντάστους πάντη ένεργείας, καΐ
τοΰτο μή μάτην εχει έχ φύσεως, ανάγκη και ένεργήσαι ποτε ουτω. καΐ
10 τούτψ δ' ίπεται τδ και τήν ούσίαν αύτής χωριστην είναι· περί δέ τούτων
είπομεν έν τοις έμπροσθεν άκριβέστερον.
ρ. 414»22 Και ουχ ώ σ π ε ρ οί πρό'τεροι είς σ ώ μ α έ ν ή ρ μ ο ζ ο ν α υ τ ή ν , 60

ουδέν π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ο ν τ ε ς έν τ ί ν ι καΐ π ο ί φ .
ΚαΙ πρότερον έμέμψατο του; περί ψυχής μέν διαλεγομένους, μηδένα

15 δε περι τοΰ σώματος ποιουμένους λόγον | τοΰ δεζομένου αυτήν, ώς δυνατοΰ hl»
οντος χατά τους Πυδαγοριχοΰς μύθους τήν τυχοΰσαν ψυχήν είς τό τυχόν
ένδυεσθαι σώμα. καίτοι, φησίν, ουδέ φαίνεται τδ τυχδν είδος είς τδ τυχδν
γινόμενον υποκείμενον ού γαρ ποτε ή γλώττα ψόφοις γένοιτο άν υποκεί-
μενον, ουδέ ή άχοή δσφραντοίς ή ή ρις χυμοΐς· ουδέ κηρδς δέξαιτο άν ποτε
20 τδ όστρακου είδος ή χαλκοΰ. ούκοϋν εί μή τδ*·τυχδν είδος ώς τδ τυχδν
γίνεται υποκείμενον, είδος δέ ή ψυχή σώματος, ουκ είς τδ τυχδν γενήσεται 5
σώμα. δπερ οί παλαιοί μέν ού προσδιωρίσαντο, αύτδς δέ προσδιωρίσατο
είπών 'σώματος φυσικοϋ δργανιχοΰ'. της γάρ άπλώς ψυχής τδ απλώς
δργανικδν σώμά έστιν υποκείμενον, ήνπερ νΰν ώρισατο, της δέ τοιδσδε
25 ψυχής τδ τοιόνδε δργανικδν σώμα, οίον εί τύχοι λογικής μέν τδ όρθιον
xai χερσί χρώμενον διά τήν τοΰ λόγου υπηρεσίαν, άλλης δέ τδ γαμψώ-
νυχον διά τδ άρπακτικόν, και άπλώς πρδς τήν ένεργειαν έκάστης ψυχής
και τδ τοΰ σώματος κατεσκευασται σχήμα, τοΰτο δέ και ό Πλάτων πρδ ίο
αύτοΰ άπεφήνατο, ώς εφ&ημεν είπόντες· περί γάρ τοΰ σχήματος τοΰ άν-
30 Ορωπίνου σώματος είπών φησιν 'ού γάρ ή γε μήποτε ίδοΰσα τδ 3ν είς
τόδε ήςει τδ σχήμα'. ον δέ λέγει τδ νοητόν· τδ δέ νοητδν γινώσχει
μόνως ή λογική ψυχή· μόνη άρα τη λογική ψυχη τδ άν&ρώπειον σώμα
οίκεϊον. ουτω δέ γίνεται κατά λόγον· έκάστου γάρ ή έντελέχεια έν τψ
δυνάμει υπάρχει καΐ τη οixeiqi υλη πέφυκεν έγγίνεσ&αι. ώς μέν ουν
35 έχεΐνοι, φησίν, ελεγον περι ψυχής μηδέν προσδιορίζοντες περί τοϋ δεκτικού 18
1 άχώριατος D 4 ού (post μόνον) om. D 12 πρότεροι D : πρότερον t

Arist. 13 ούδέν t Arist. προβδιορίζοντε« Arist. vulg. et v. 35 Dt: διορίζοντες D:
προσδιορίσαντε« t Arist. SUX 14 έμέμψαντο t μέν om. t 15 τοΰ (post περί)
om. t 19 ού χηρός t 26 άλλη« scripsi: άλλοι« Dt 28 τό om. t
χατεσχευάβδαι σώμα t 30 φησιν] Plat. Phacdr. p. 249 Β τό δν] τήν άλήθειαν
Plato 31 ήξει] ?ξει t 32 μόνη« ή t άνθρώπινον t

Authenticated
248 PHILOPONI IN DE ANIMA II 2 . 3 [Arist. p. 414 « 2 2 . 2 9 . 3 1 ]
σώματος, ουτε κατά λόγον έστίν οΰτε τοις φαινομένοις άκόλου&ον· ώς δε h 1Τ

ημείς ειπομεν τοωΰδε φήσαντες έντελέχειαν σώματος τήν ψυχήν, χαί τά
φαινόμενα ο5το>? έχοντα μαρτυρεί και ό λόγος, ή γάρ τίνος, φησίν, έντε-
λέχεια έν έκείνω γίνεσδαι πέφυχεν, δ φύσει Ιχει δύναμιν τοιούτον είναι*
5 τοιούτον δέ έστιν ή έκαστου προσεχής υλη. οδδέ γάρ ή τυχοΰσα υλη τδ
τυχόν είδος δέξασ&αι δύναται· ουοέ γάρ χηρδς δέίαιτο άν ποτε το της
οικίας είδος οόδέ πάπυρος τοΰ πλοίου, ούδέ τδ τυχδν άρα σώμα της τυ- 20
χούσης ψυχής δεκτικδν άν ειη. ανάγκη άρα τ φ περί ψυχής λόγω χαί
τδν περί τοΰ δεχτιχοΰ σώματος συνεισάγεσ&αι, έπεί χαί των πρός τι ταΰτα,
10 ή υλη φημί χαί τδ είδος, τά δέ πρός τι χωρ'ις άλλήλων ή εΤναι ή γνω-
σ&ήναι αδύνατον, η τοιαΰτά έστι.
ρ. 4 1 4 · 2 9 Των δέ δ υ ν ά μ ε ω ν της ψ υ χ ή ς at λεχ&εΐσαι τοις μέν

υπάρχουσι πάσαι, χαθάπερ ειπομεν, τοις δέ τίνες αδτών, ένίοις
δέ μία μόνη.
15 "Οπερ υπέσχετο πρδ όλίγου έρεΐν περί των δυνάμεων τής ψυχής, τίσι 25
τίνες τε χαί πόσαι υπάρχουσι, xal διά τίνα αίτίαν χαί ποΐαι, τίνων δυνά-
μεις άχώριστοί ε?σι και τίνες τίνων χωρίζονται, τοΰτο νΰν λέγει, οτι ταΐς
μέν χρείττοσιν at χείρους άχολουΟοΰσι xal άχώριστοί αότων είσιν, αύται
μέντοι δίχα των κρειττόνων εϊναι δύνανται, τοις μέν γάρ δπάρχει μόνη ή
20 φυτική, τοις δέ πρδς ταύτη χαί ή αισθητική, οίς 2πεται πάντως και ή
δρεχτιχή· παν γάρ τδ αίσΟήσεως μετέχον ανάγκη μετέχειν xal δρέζεως,
ώς ήδη τε έδειξε πρδ δλίγου xal νΰν δείξει· τοις δέ πρδς τοις είρημένοις 80
χαί ή διάνοια, οίον άνθρώποις ή τισιν άλλαις τοιαύταις ή χαί χρείττοσι
δυνάμεσιν. άμα δέ διά τούτων δείχνυται δτι εστι τδ πρώτον χαί τδ δεύ-
25 τερον έν ταις ψυχαΐς.
ρ. 414*31 Δ υ ν ά μ ε ι ς δέ ε ι π ο μ ε ν θρεπτιχόν.
Σημειωτέον δτι έν τη καταριθμήσει τών ψυχικών δυνάμεων πρότερον

μέν τδ δρεκτιχδν οδχ ένέ&ηχε xaft' αδτδ ώς πάντως xq α?σ&ητιχψ συνε-
ζευγμένον, εν&α £λεγεν δτι τούτοις ώρισται ή ψυχή, Ορεπτιχφ, αίσδητικω, «ο
30 διανοητικψ, κινήσει, νΰν δέ και αδτδ έγχατέλεξε ταΐς άλλαις δυνάμεσιν.
έ τ έ ρ ο ι ς δ έ τ ο ΰ τ ό τ ε κ α ι τ δ α ί σ θ η τ ι χ δ ν χαί τ δ δ ρ ε χ τ ι κ ό ν , έτέροις
άντί τοΰ τοις ζφοις. έπάγει γάρ τ ά δέ ζ ψ α π ά ν τ α ε χ ο υ σ ι μ ί α ν τών
α ι σ θ ή σ ε ω ν , τήν άφήν. τά ουν ζψα, φησί, μετέχει τής τε θρεπτικής
χαί αίσθήσεως χαί δρέίεως. είτα πάνυ έναργώς τοΰτο κατασκευάζει 2τι
3 ή γάρ D 7 οίχείας D πάπυρον t 8 άναγκης t 11 άδύνα D

13 ένυπάρχουσι t 13. 14 ένίοις οϋίέ μία D 15 έρεΐν marg. D ' : εΰρεϊν in textu
Dt 17 vüv] μέν t 18 at χείρες t 21 τό om. t 31 post
αίσθητιχόν add. εί δέ τό οίσθητιχόν Arist. vulg. 33 τε om. t 34 xal αίαθήσεως
χαί όρίξεως om. D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 414»31. b6] 249
πάντως, έν&α χάν μία αΓσ&ησις ή , πάντως ανάγκη έπιΟυμίαν είναι χαί Ii 1*
δρεξιν. διά τοΰτο γοΰν τά ζωα αίσΟησιν εχει πάντα· έν πδσι γάρ πάν-
τως έστίν ή άφή, κδν μη τις αλλη των α ? σ 0 ή σ ε ω ν ή δέ αΓσ&ησις τοΰ 45
ήδέος χαί τοΰ λυπηροΰ αντιλαμβάνεται· ένθα δέ τό ήδύ, έχει πάντως χαΐ
5 έπιΟυμία χαί δρεςις· ή γαρ έπιδυμι'α τοΰ ήδέος έστίν εφεσις. δθεν και τά
μόνης της άφής μετέχοντα όρώνται διαχεόμενα μέν προσιόντων των ηδέων,
συστελλόμενα δέ λυπηροΰ τίνος προσπελάσαντος. ειπών δέ οτι ψ δέ
αίσθησις υ π ά ρ χ ε ι , τ ο ύ τ ψ και ήδονή χαί λ ύ π η , προσέθηκε δέ χ α ί
τ ο ήδί) κ α ι τ& λ υ π η ρ ό ν . καλώς δέ πάνυ και χ ρ η σ ί μ ω ς έχρήσατο τη
10 μεταβάσει· ή γάρ δρεξις ουκ έστιν ηδονής άλλα τοΰ ήδέος. ορίζει δέ την 50
όρε ξ ιν έπιθυμίι^, θ υ μ φ , βουλήσει* ίκαστον γαρ τούτων δρεξίς τίς έστι.
δήλον δέ δτι άπλώς μέν δρεξις ή τψ α?σ&ητικψ υπάρχουσα, ού πάσα
δέ δρεξις. τοις μέν γάρ τήν άφήν μόνην έχουσιν ή κατά έπιθυμιαν
υπάρχει δρείις, τοις δέ πάσας τάς αισθήσεις και ή κατά Ουμόν όρωνται
15 γάρ τά τοιαύτα αμυντικά είναι· ή δέ βούλησις μόνου έστί τοΰ λόγου,
ωστε ομώνυμος ή δρεξις, χα'ι ή έπιδυμία δέ ω σ α ύ τ ω ς , χαί ώσπερ ή δια-
Οεσις εστι μέν | και έπί της ί ς ε ω ς κατηγορουμένη κοινώς, Ιστι δέ πάλιν h 2'
και άντιδιαστελλομένη προς τήν ?ζιν ίδικωτέρα, ούτω και ή δρεξις λέγεται και
κοινώς έ π ί τε Ουμοΰ και έπι&υμίας καϊ τοΰ λόγου (και γάρ τών θείων όρέγεσ&αί
20 φαμεν χαί έπιστήμης δρέγεσθαι), εστι δέ και ίδικώτερον λεγομένη δρεξις
έπί τών φυσικών κινήσεων άντιδιαστελλομένη προς τον λ ό γ ο ν χαί ή έπι-
θυμία ωσαύτως ή μέν έστι κοινή, ή δέ άντιδιαστελλομένη προς θυμδν και 5
τον λόγον.
p. 414ΐ>6 "Ετι τε της τροφής αισθησιν εχουσιν· ή γάρ ά φ ή τής

25 τροφής αΓσθησις.
"Οτι τά αίσθήσεως μετέχοντα και δρέξεως μ ε τ έ χ ε ι , κάν μίαν μόνην

τών αίσ&ήσεων έ χ η τήν άφήν, εδέιξεν ήδη κοινότερον χαί όλοσχερέστερον
Τίϊϊ συναισδάνεσθαι τοΰ ήδέος και τοΰ λυπηροΰ· τά δέ τούτων συναισθα- ίο
νόμενα προσίεται μέν τ& ήδύ, άποστρέφεται δέ τδ λυπηρόν δ δέ προσίεταί
30 τι, τοΰτο και έπιθυμεΐ· ή δέ έπιΟυμία ορεζίς τις (διά τοΰτο γάρ χαί τήν
διαίρεσιν τής δρέξεως έποιήσατο)· τά άρα α?σ&ήσεως μετέχοντα δι' αϋτδ
τοΰτο χαί δρέξεως μετέχει, νΰν δέ προσεχέστερον και ίδικώτερον αυτέ
τοΰτο δείκνυσιν, οτι τά τήν άφήν έχοντα πάντως και δρεξιν έ χ ε ι . ή γάρ
άφή, φησί, τούτων αισθάνεται, οίς τρέφεται το ζ<ί>ον, τρέφεται δέ έξ ών is
35 και συνέστηκε, συνέστηκε δέ έκ τών τεσσάρων ποιοτήτων, ξηράς, υγράς,
12. 13 δρεξις τψ αίσθητιχώ άπλώς υπάρχουσα φαίνεται, οίι πίσα δέ ίρεξις παντί αίσθητιχψ.
τοις μέν γάρ Α 18 Ιδικώτερον t 20 λεγομένη Λ : λέγομεν ή Dt 22 ή
δέ] xal t 24 έτι τε D: έτι δέ t Arist. vulg.: έτι Arist. KWy 27 post, δλοϊχερέ-
στϊρον repetit 8τι—μετέχει (2G) t 28 τ<ί> A eorr. U'J: τοϋ D 1 : έκ τοΰ t
τά δέ] fort, τά γάρ 30 διά γάρ τοΰτο coll. t 31 άρα Α: όίπερ Dt

Authenticated
250 PHILOPONI IN DB ANIMA 113 [Arist. p. 414 b6]
θέρμης, ψύχρας, ώς έν τ φ Περί γενέσεως Ιδειξεν· έκ τούτων άρα καΐ h 2>·

τρέφεται· Ικαστον γαρ τω οίκείφ τρέφεται. έτι καΐ πώς τούτοις τρέφεται
εδειξεν· ή γαρ τροφή, φησί, διά θερμών γίνεται χαΐ ξηρών, τδ δέ ποτδν
δια υγρών καΐ ψυχρών· τούτων δέ τών ποιοτήτων ή άφή χριτιχή. οΓς δέ
5 αΓσθησις τών τρεφόντων, τούτοις καΐ πείνα χαΐ δίψα· έχα'τερον δέ έπιθυ-
μία δι' ενδειαν τών τρεφόντων, ή δέ έπιθυμία όρεξις. ξηροΐς γάρ χαΐ θερ-
μοί? καΐ ψυχροΐς χαι υγροΐς τρέφεται τά ζώντα πρώτως· ή γάρ τών μή ϊο
τοιούτων χυμών εφεσις κατά συμβεβηκδς γίνεται* οΓον γάρ ήδύσματα
τών τροφών είσιν ot χυμοί, ώς αδτός φησι. καΐ 3τι μέν τδ ποτδν διά
10 ψυχρών γίνεται xal υγρών, καΐ οί ιατροί φασιν· γίνεσθαι γάρ την δίψαν
μή μόνον διά ξηρότητα, αλλά χαΐ διά θερμότητα, ώστε χαΐ υπδ ψυχροϋ
μόνου άέρος παραμυθεΐσΟαι τήν τοιαυτην δίψαν. ώστε si τδ ιτοτδν τ η ;
δίψης έστί φάρμαχον ('πίον τε' γα'ρ, φησιν "Ομηρος, 'άχέοντό τε δίψαν'),
ή δέ δίψα διά ξηρότητα γίνεται ή θερμότητα (έν μεν τοις πυρετοις προ- 25
15 φανές ώς θερμότης της δίψης αΓτιον· πολλάκις οδν χαΐ της γαστρδς ύγρότη-
τος πεπληρωμένης ποτοΰ γίνεται Ιφεσις* 8τι δέ χαι διά ξηρότητα γίνεται * * )
ούχοΰν εί τά έναντία τών έναντίων ία'ματα, ή δέ δίψα διά ξηρότητα γίνεται
ή θερμότητα, ψυχρφ άρα και υγρωί τδ ποτδν γίνεται. εί δέ καΐ θερμδν
πολλάκις έν τ φ ποτφ παραλαμβάνομεν, τοΰτο κατά συμβεβηχδς ποιοΰμεν
20 δι' άσθένειαν, εί τύχοι, στομάχου ή διά συνήθειαν, ώσπερ και τους ηδείς
τών οίνων καΐ τά προπώματα διά την ήδονήν παραλαμβάνομεν, ού διά την «ο
δίψαν. εί τοίνυν τδ ποτδν ψυχροΐς γίνεται και υγροΐς, ή τροφή έξ ανάγκης
ξηροΐς γενήσεται και θερμοΐς. ε? γάρ έξ ων έσμεν, τούτοις καΐ τρεφό-
μεθα, έσμέν δέ έχ ξηρών χάΐ υγρών χαι θερμών χαΐ ψυχρών, πείνα δέ
25 καΐ δίψα έφεσις άναπληρώσεω; τοΰ διαφορηθέντος έκ της ούσίας ήμών,
διαφορούμεθα δέ κατά πάσας τάς ποιότητας έξ ών αυγχείμεθα, γίνεται
δέ τδ ποτδν ψυχροΐς xal υγροΐς, ή τροφή άρα ξηροΐς χαΐ θερμοΐς έξ ανάγ-
κης γενήσεται. εί γάρ μή εστίν έτερον είδος τροφής παρά τε τδ ποτδν 86
χαΐ τήν ιδίως λεγομένην τροφήν (εστι γάρ και τδ ποτδν τροφή τις), ανάγκη
30 δέ τήν τροφήν έκ τών αύτών γενέσθαι, έξ ών χαΐ συνεστήχαμεν, ανάγκη
πασα τοΰ ποτοΰ ψυχροΐς καΐ υγροΐς γινομένου, τήν τροφήν ξηροΐς γενέσθαι
xal θερμοΐς. χαΐ εί τροφή φυτών ή κόπρος, αυτη δέ θερμή, ού μόνοις
άρα ξηροΐς ή τροφή γίνεται, αλλά καΐ θερμοΐς. καΐ εί προσενεχθείς οίνος
πολλάκις ?παυσε πεΐναν καΐ δήλον οτι ουχ ή υγρός (μάλλον γάρ äv τοΰτο
35 έποίησεν δδωρ· νΰν δέ ου ποιεί), δήλον άρα δτι ή θερμδς εθρεψε· καΐ 40
θερμψ άρα ή τροφή γίνεται, έστι δέ είς τοΰτο αύτδ καΐ λογιχώτερον
έπιχεφήσαι. ή έκ τών κοινοτέρων είς τά ίδικώτερα διαίρεσις κατά τινα
1 έν τψ Ilepl (της add. D) γενέσεως] Β 2 ρ. 329 b 7 sqq. 4 ψυχρών t 6 δι' £ν-

δειαν — έπιθυμία Α: om. Dt 13 Όμηρος] II. Χ 2 πίον τ ' II. 1. 1.: πίοντο Dt
14 post μέν addendum γάρ 15. 16 ΰγρότητος scripsi: ύγρίτης Dt 16 ποτοΰ]
ποτέ D βτι δη t post γίνεται addendum φανερών 19 ποτψ] πιίτω D':
τ<ίπω D't 25 ήμών] ήμά; t 35 ή scripsi: ή D: εί t 36 εις om. t
37 κοινωτέ^ων D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 414b6] 251
αντίθεσιν γίνεται των αντικειμένων· οίον διαιρείται ή οδσία είς τδ σώμα h 2'
χαΐ τδ άαώματον, πάλιν τδ σώμα ei? τδ Ιμψυχον xal τδ άψυχον, xal τδ
ζψον είς τδ λογικον xal τδ άλογον, καΙ τδ λογικών είς τδ θνητδν και το
άθάνατον. χαΐ δήλον 2τι τούτων ή άντίθεσις ώς ή των κατά στέρησίν
5 έστιν χαΐ 2ξιν' έπεί γάρ μή ειχομέν τι κατηγορήσαι της ασωμάτου ουσίας, 46
άπεφήσαμεν αδτης TO σώμα, δμοίως και έπΐ των άλλων, ή μέντοι τοΰ
εμψύχου διαίρεσις είς τδ ζψον καΐ ζώφυτον καΙ φυτδν xal αδτη τοι κατά
τινα τοιαύτην αντίθεσιν εΐληπται· δ γάρ όπάρχει τψ ζ ψ ω ίδίως, τούτου
έστέρηται τδ ζώφυτον, καΐ δ τοότψ όπάρχει, τούτου έστέρηται τδ φυτόν.
10 £τι τοΰ χρώματος ή διαίρεσις πρώτως είς τδ λευκδν γίνεται καΐ μέλαν
(τά γάρ άλλα έκ τούτων) ταΰτα δ' έναντία, καΙ τοΰ άριθμοΰ είς τδν
περιττδν καΐ τδν άρτιον. ώσπερ δέ ή διάθεσις διαιρείται είς τε την 2ξιν so
xal την ίδίως λεγομένην διάθεσιν, ούτως ή τροφή είς την ίδίως τροφήν
χαί τδ ποτόν. ούκοΰν και τούτων την διαίρεσιν την έκ τοΰ κοινοτέρου
15 κατά τι τών άντικειμένων ληπτέον. αλλά μην ουτε ώς τά κατά στέρησιν
καΐ 2ξιν δυνατδν λαβείν ουτε κατάφασιν καΐ άπόφασιν ουτε πολλω μάλλον
ώς τά πρός τι· μόνως άρα ώς τά έναντία ληπτέον άντιδιηρήσθαι. εί
τοίνυν τδ ποτδν ψυχρών έστι καΐ υγρών, ώμολογημένως ή τροφή ξηρών
Ισται καΙ θερμών. | ουδέν δέ θαυμαστόν, εί άμα τών έναντίων πολλάκις h 2»
20 έφιέμεθα, λέγω δή ποτοΰ τε και τροφής, ταδτδν δέ ειπείν ξηροΰ καΐ
υγροΰ, θερμοΰ καΐ ψυχροΰ· καΙ γάρ έκ τούτων έχομεν την σύστασιν, ών
διαφορουμένων είκότως είς άναπλήρωσιν τούτων κινείται ή ορεζις. τοΰ
γάρ ομοίου τδ δμοιον έφίεται· έκαστου ουν τών στοιχείων έλλείποντος,
είκότως πάντων γίνεται εφεσις. έξ ου μάλιστα δήλον ώς ξηρών μεν καΙ
25 θερμών ή τροφή, ψυχρών δέ και υγρών τδ ποτόν. εί γάρ έκ τών τεσσά- 6
ρων συνεστήκαμεν, πάντων δέ γίνεται διαφόρησις, πεΤνα δέ και δίψα πληρώ-
σεως έστιν εφεσις τών διαφορηθέντων, θερμών άρα καΙ ξηρών, ψυχρών καΙ
υγρών εφεσις πείνα καΙ δίψα· αύται γάρ μάναι τών διαφορηθέντων δρέξεις.
καΙ δτι ξηρών μέν πείνα, υγρών δέ δίψα, προφανές· θερμδν δέ και
30 ψυχρδν πώς μεριστέον; εί μέν γάρ τη δίψη τδ θερμδν άπονείμωμεν,
άτοπον· έν γάρ πυρετοί?, ώς εΐπον, προφανώς ψυχροΰ ή έφεσις· θερμότης
γάρ τδ ένοχλοΰν· συμβήσεται οδν την αυτήν καΙ μίαν εφεσιν τών έναντίων ίο
είναι, xal τών δύο έναντιώσεων τά τρία μόρια τη μια δρέξει άποδώσομεν.
άμφω δέ άτοπα, και ευλογον δύο μέν οδσών τών δρέξεων, δύο δέ τών
35 αντιθέσεων, ών αί δρέξεις γίνονται, έκατέρας αντιθέσεως £ν τι μόριον
έκατέρα τών δρέξεων άπονεϊμαι τήν φύσιν. 8ταν δέ λέγω ψυχροΰ εφεσιν,
οό πάντως τη θίξει λέγω ψυχροΰ, αλλά πάντως τη δυνάμει, πολλάκις δέ
καΙ τοΰ έτερου τούτων γίνεται ορεξις, οίον ή τροφής ή ποτοΰ, δταν τδ
4 τών om. t 7 et 9 ζω&ροτον t 8 τό ζώον D 12 τον om. t

13 οδτω *αϊ ή t 14 χοινωτέρου D 15 τά om. t 18 ώμολογημένως s c r i p s i :
όμολογημένως Dt. 2 0 λέγω δέ t, 27 διοφωρηβέντων t 2 9 δέ (post Οερμόν) om. t,
3 2 συμβήσεται ουν] -/.αί άλλως συμβήσεται Α 3 5 γίνονται scripsi: γίνεται Dt 3 6 δέ
Α : om. Dt εφεσιν Α : ίφεαις Dt 37 δέ] τ) t 3 8 ποτοΰ] δίψης ϋ

Authenticated
252 PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 4141-6. 9]
ίτερον τούτων ένδεώς εχη, λέγω δή τδ ζηρδν καί Οερμόν, ή το υγρδν και h 2»
ψυχρόν. δτι δέ ή μεν τροφή οδ μόνον ξηρών έστιν αλλά καί θερμών,
καί το ποτδν ου μόνον υγρών αλλά καί ψυχρών, κατεσκευαζε χα! ούτως
ό φιλόσοφος" τδ γάρ ξηρόν, φησί, γη«· έκ ταύτης ή καπνώδης άναθυμίασις,
5 αδτη δέ θ ε ρ μ ή · ομοίως, φησί, χαί έχ τών υγρών ή άτμιδώδης, αυτη δέ
ψυχρά· συνέπεται άρα τφ μέν ζηρψ τδ θερμόν, τ φ δ' υγρφ τδ ψυχρόν.
τοΰτο δέ οδκ έχυρόν· παν γαρ εις παν μεταβάλλει, xal μάλιστα τά έναντία
εις τά έναντία. ταυτ^ οδν τά υγρών χαί θερμών έφιέμενα χαί τών 20
έναντίων έφίεται, δπερ άλογον. έχ δέ τών είρημένων έχεις την αίτίαν δι'
10 ήν προτετίμηται τών αισθήσεων πασών ή άφή, χαί ταύτης μ η ούσης
ουδεμία άλλη είναι δύναται, άνευ δέ' τών άλλων αυτη, διότι τούτων
έστίν άντίληψις, έξ ών τδ είναι ε χ ο μ ε ν μ η ούσης οδν της άπτιχης
αίσθήσεως άντίληψιν ουκ ισχομεν της διαφορηθείσης ήμών οδσίας, ουτω δ'
άν ούδ' δρεγοίμεθα τοΰ λείποντος. ε? δέ τοΰτο, οδδέ της πληρώσεως Ιφεσιν
15 Ιξομεν, έξ ου σώζεται τδ ζψον καί μ η οντος έξ ανάγκης φθαρήσεται. s»
p. 414ΐ>9 Τ ώ ν δέ ά λ λ ω ν α ι σ θ η τ ώ ν κατά συμβεβηκός.
Διττήν εις τοΰτο φέρουσι την έξήγησιν. ή γαρ την άφήν φησι τών
άλλων αισθητών κατά συμβεβηκδς άντιλαμβάνεσθαι ή την ορεξιν. αντί- ao
λαμβάνεται γάρ ή άφή πρώτως μεν καΐ καθ' αυτδ θερμών ξηρών, ύγρών
20 ψυχρών· αύται γάρ τών ποιοτήτων άπταί· τών δέ άλλων εί λέγοιτο άντι-
λαμβάνεσθαι, κατά συμβεβηκδς δηλονότι, τοΰτο δέ οδ μόνον έπΐ της
άφής, άλλά καΐ έπί τών άλλων αισθήσεων αρμόσει λέγειν, ή γάρ δπτική
αίσθησις πρώτως μέν τών χρωμάτων αντιλαμβάνεται, κατά συμβεβηκδς
δέ τοΰ γλυκέος ή τοΰ πικροΰ ή τοΰ όξώδους, οίον έάν ιδη μ έ λ ι , ως μέν
25 ίανθοΰ άντιλήψεται καθ' αυτό, ως δέ γλυκέος κατά συμβεβηχός. έπειδή μ
γάρ συνενήργησάν ποτε αί δύο αισθήσεις, ή δπτική λέγω και ή γευστική,
οϊδεν δτι τδ τοιόνδε είδος γλυκύ έστιν ή πικρδν ή τι τοιοΰτον [εδώδες τυχδν
ή δυσώδες]. ούτως καί ή άφή πρώτως μέν τών είρημένων αντιλαμ-
βάνεται, κατά συμβεβηκδς δέ καΐ τών άλλων, εί γάρ μύων φέρ' είπεΐν
30 άψωμαι άρτου, οίδα δτι τοιάνδε εχει ποιότητα και τοιόνδε χρώμα* καΐ
εί άψωμαι μέλιτος, οίδα δτι γλυκυ και ξανθόν τά αυτά χαί έπί τών
λοιπών αίσθήσεων. χαί τήν αίτίαν είπομϊν διά τδ συνενηργηκε'ναι ποτέ 40
τάς αίσθήσεις, έπεί ει τι θεάσωμαι έν φ μήποτε συνενήργησαν αί αίσθήσεις,
ποίον μέν χρώμα εχει οίδα, ουκέτι μέντοι καί τήν ποιότητα τοΰ χυμοΰ
35 διακρΐναι δύναμαι· ομοίως καί έπί άφής καί τών λοιπών, εί μέν οδν
πρδς τήν άφήν έκληψόμεθα τδ τ ώ ν δέ ά λ λ ω ν α ί σ θ η τ ώ ν κ α τ ά σ ο μ -
2 post θερμών add. άλλά t 4 φηαί] cf. Meteorol. Β 4 p. 360»8 sqq. Γ 6 p. 378»18
11 τών] τοΰ t 14 ίρεγοίμεβα scripsi: όρεγόμεθα Dt 15 ζψον] ζώων t 17 ή
scripsi: εί Dt 19 χαθ' αυτών t 22 αισθηαιν t 23 άναλαμβα'νεται t
24 ό;ώοους Α: έςώδου; D: εύώδου: t 27 ή τι Λ: δτι Dt 27. 28 εύώδες — δυσώδες
delevi 33 θεάαωμαι D : ΐδωμίν t βυνήργησβν libri

Authenticated
P H I L O P O N I IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 4 1 4 b 9 ] 253
βεβTjxός, eaj δν τοΰτο είρηχώς, ώς φησιν δ'Αλέξανδρο;· ήτοι έπεί τίνες h 2*

ένόμισαν πάσας τάς αισθήσεις άφάς εΤναι χαΐ πάντα τά αισθητά άπτά,
έπεί δοχεϊ άπτομένοις χάχείνων ή άντίληψις γίνεσΟαι (χαΐ γαρ ή οψις
άπτομένη τοΰ διαφανούς χαΐ ή οσφρησις τοΰ διαχονουμένου τη όσμη, 8 45
5 δίοσμον λέγουσα χαΐ ή ακοή ομοίως), τοΰτο οδν διαστελλόμενος εϊπεν δτι
των άλλων αισθητών χατά συμβεβηκδς δι' άφής αντιλαμβανόμεθα, οδ
γάρ καθδ απτεται τοΰ διαφανούς ή όψις αντιλαμβάνεται· των ορατών ουδέ
ή όσφρηβις των όσφραντών ουδέ ή άχοή των ακουστών, άλλα συμβέβηκεν
αόταΐς τδ άπτεσθαι τούτων, δι' ών αντιλαμβάνονται τών οικείων αισθητών.
10 οο γάρ ώσπερ ή άφή τών οικείων αισθητών άπτομένη αντιλαμβάνεται,
οδτω χαΐ αί άλλαι τη άφη εχουσι την άντίληψιν οδ γάρ τών χρωμάτων 60
ή δψις αντιλαμβάνεται άπτομένη αδτών, αλλά τοΰ διαφανούς δι' οδ δρα
τά χρώματα, ή τ ώ ν δέ ά λ λ ω ν α ι σ θ η τ ώ ν , φησίν δ 'Αλέξανδρος, κ α τ ά
σ υ μ β ε β η κ δ ς την άφήν εΐπεν άντιληπτικήν είναι, δτι τούτων έστίν άντι-
15 ληπτική, οίς άλλα σομβέβηκε. τά γάρ άπλα και πρώτα σώματα, ές ών
xal τά άλλα, τούτοις ώρισται ών έστιν ή άφή άντιληπτική* θερμδν γάρ
και ψυχρον καΐ ξηρδν και δγρδν αί ειδοποιοί και άπλαΐ τών πρώτων
σωμάτων διαφοραί. έπεί ούν τά άλλα, ών αί άλλαι αισθήσεις | καθ' 1ι3Γ
αύτάς αντιλαμβάνονται, συμβέβηχε τοις σώμ'ασιν, ών ή άφή κυρίως έστίν
20 αντιληπτική, κατά συμβεβηχδς Sv έκείνων ή άφή άντιλαμβάνεσθαι.
κυριώτερον δέ τδ τ ώ ν ά λ λ ω ν α ι σ θ η τ ώ ν κ α τ ά σ υ μ β ε β η κ δ ς προς
τήν έπιθυμίαν συντακτέον, Γν' ή ή σύνταξις ούτως· οίς δέ ταΰτα, καί
έπιθυμία· τοΰ γάρ ήδέος ορεξις αυτη, τών δέ άλλων αισθητών κατά
συμβεβηκός. όρέγεται γάρ ή έπιθυμία πρώτως δι' ών τρέφεται υγρών
25 και ξηρών, θερμών και ψυχρών, κατά συμβεβηκδς δέ χυμών και χρωμά- 5
των καΐ τών άλλων αισθητών, δ γάρ φέρ' είπεΐν λευκδν οΤνον ή γλυκυν
έπιθυμών, κατά συμβεβηκδς τούτων όρέγεται διά τινα συνεθισμόν, έπεί
πρώτως υγρών έφίεται. καϊ δτι προς τοΰτο μάλλον υπακουστέον τδ τών
δέ άλλων κατά συμβεβηκός, τά έπόμενα δείκνυσιν· ουδέν γ ά ρ , φησίν, ε ί ς
30 τ ρ ο φ ή ν σ υ μ β ά λ λ ε τ α ι ψ ό φ ο ς ' ο υ δ έ χ ρ ώ μ α , ώστε πρδς τήν δρεξιν ή
άπόδοσις· δι' ών γάρ τρέφεται, φησί, τούτων όρέγεται, τών δέ άλλων κατά
συμβεβηκός· ώς γάρ πρδελθών έρεΐ, δ χυμδς οίον ήδυσμά τί έστι τών ίο
τρεφόντων, χυμδν δέ λέγει τήν τοιάνδε γευστήν ποιότητα τήν έπιγενο-
μένην τοις τρέφουσι. ψυχρον δέ τδ ποτδν εΐπεν, δτι κάν θερμδν τδ υδωρ
35 πίνηται, τη θίξει έστι θερμόν, τη δέ δυνάμει ψυχρόν, δθεν σβέννυσι τήν
έκ τοΰ διψήν έγγινομένην ξηρότητα, καϊ οί ακριβώς δέ διψώντες ψυχρού
δρέγονται, δθεν ουκ Sv ε? μή δι' ανάγκην ουδέ οίνον προσιοΐντο. τί ουν;
ουχί καϊ οί τοιοίδε χυμοί συμβάλλονται πρδς σωτηρίαν τ<ϊϊ ζώω και άλλοι δέ
4 διακονουμένου Α : διακρινομένου Dt 6 δι 1 άφής s c r i p s i : δ ι ' ί μ φ η ς D : om. t

7 διαφανούς] αφανούς (sic) I) 9 τό om. t 11 αϊ OID. t 13 Ή om. t
20 äv] a d d e n d u m λέγοιτο 25 καϊ a n t e ψυχρών om. D 33 χυμδν]
χυμών t 36 διψεΐν D ξηρότητα] exspectas θερμίττ,τα δέ om. t
3 8 δέ om. t

Authenticated
254 PHILOPONl IN DE ANIMA 113 [Arist. p. 4 1 4 b 9 . 1 4 . lfi]
λυμαίνονται αδτό; λέγω ουν Sit ώς μέν σώματα άπλώς 6π4 ξηρών χαί h 3 r
υγρών, θερμών τε χαί ψυχρών τρέφονται, ώς δέ χαί τοιώσδε πεποιωμένα 15
δέονται χαί τοιασδε έν ταΐς τροφαΐς ποιότητος, άλλως τε διά τοΰτο οδχ
έν πασιν αί αύται των τροφών ποιότητες παραλαμβάνονται διά την προς
5 αδτάς άσυμμετρίαν της τοιασδε των στοιχείων χράσεως. έπειδή γάρ χαί
τοιαίδε ποιότητες έχ της τοιασδε τών στοιχείων χράσεως έν τοις συν-
θέτοις έπιγίνονται χατά τινα τών απλών τίνος έπιχράτειαν, είχότως τοϊσδε
μέν έν οίς φερ 1 είπεΐν έπιχρατεΐ το θερμόν, τους τοιούσδε χυμοΰς π ρ ο σ - »
φέρομεν, οιτινες έγγίνονται τοΰ ψυχροΰ έπιχρατοΰντος· τά γάρ έναντία
10 τών έναντίων ίάματα. ώστε οδχ έπειδή τοιόσδε ό χυμός, προσφέρομεν
αδτδν τοις αδτοΰ δεομένοις, αλλ' έπεί χατ' έπιχράτειαν γέγονε τοΰ ψυχροΰ
τυχόν ή Οερμοΰ ή ίηροΰ ή υγροΰ. δ σ τ ε πάλιν πρώτως μέν ταΰτά έστι
τά τρεφοντα, χατά συμβεβηχ&ς δέ οί χυμοί, π ε ί ν α δ έ χαί δ ί ψ α έπι-
θυμία. είπών τά την άφήν έχοντα αίσ&άνεσ&αι τροφής, τά δέ αίσ&ανό-
15 μενα τροφής χαί πεινήν χαί διψήν, την δέ πεΐναν χαί την δίψαν έπι- 25
Ουμίαν εΤναι, την δέ έπι&υμίαν όρεςιν, συνήγαγε χαί Ιδειξεν δτι τοις τήν
άπτιχήν αισθησιν εχουσιν Ιπεται πάντως ή ορε£ις.
ρ. 4 1 4 » 1 4 Δ ι α α α φ η τ έ ο ν δέ περί α δ τ ώ ν ύστερον.
Έ ρ ε ΐ γάρ έφεξής fiicf περί έχάστης δυνάμεως ψυχιχής, έρεΐ δέ χαί

20 περί τών ιδίων αισθητών έχάστης αίσθήσεως, οταν περί τών αισθήσεων 80
αυτών διαλέγηται.
ρ. 414» 16 Π ε ρ ί δέ φ α ν τ α σ ί α ς ά δ η λ ο ν , ύ σ τ ε ρ ο ν δ έ έπισχεπτέον.
Πρότερον μέν ελεγεν, «δσπερ τήν όρεξιν Ιπεσ&αι τοις μετέχουσιν

αίσθήσεως, ουτω δέ χαί τήν φαντασίαν, ήνίχα περί τών έντόμων ελεγε"
25 νΰν δέ άδηλόν φησιν είναι, εί πάντως τοις αισ&ησιν εχουσι χαί φαντασία
Επεται, οί γάρ σπόγγοι συναισθάνονται μέν τοΰ ήδέος χαί τοΰ λυπηροΰ,
φαντασίαν δέ ούκ 3ν είχότως έχειν αδτους τις υπονοήσει, ειπερ χρείττων 85
μέν ή φαντασία τών αισθήσεων, έχεΐνα δέ οδδεμίαν άλλην αισθησιν έχει
πλην της αφής, ωστε τών χειρόνων μη όντων οδχ άν ε?η ή χρειττων.
30 έρεΐ δέ περί αυτής χαί έν τούτψ τψ λόγψ μετ' δλίγα χαί ετι έντελέστε-
ρον έν τω τρίτω, τίσι τε υπάρχει τών ζψων χαί τίσιν οΰ.
p. 4 1 4 b l 6 Ένίοις δέ πρδς τούτοις υπάρχει χαί τδ χατά τόπον

χινητιχόν. 40
Τήν τάξιν τών ψυχιχών δυνάμεων παραδι'δωσιν αμα δηλών 3τι έστιν
1 αύτω t 2 ατρέφονται Ü G αϊ τοιαίδε t 11 έπιχρίίτειβαν t

13 τρεφοντα Diels: τρεφόμενα Dt 30 χαί περί αί>της coll. t 31 τίσι δέ
ΰποίρχει t

Authenticated
P H I L O PONI IN D E ANIMA I I 3 [Arist. p. 4 1 4 b 1 6 . 1 9 ] 255
έν αδταΐς τδ πρώτον χα', τδ ύστερον. έν τισι μέν γοίρ έστι μόνη ή h 3γ
θρεπτική, ϊν τισι δέ και ή αισθητική, ητινι και ή όρεκτική £πεται·
πρδς τούτοις εν τισι χαΐ ή φαντασία, έν άλλοι? καΐ τδ κατά τόπον κινητι-
κόν. έτέροις και τδ διανοητικόν, δπερ έστί δυνάμει νους, οίον
5 έν άνθρώποις. καΐ έν οίς μέν τά κρείττονα, πάντως και τά χείρονα,
ούχέτι δέ και έμπαλιν. τδ δέ κάν ει τι τ ο ι ο ύ τ ο ν έ τ ε ρ ο ν κ α ΐ τιμιώ-45
τ ε ρ ό ν φασι περι δαιμόνων τινών λέγειν συστοίχων πως τη άνθρωπεία
φύσει · ο6δέ γάρ έκ των άεΐ άνω κάθοδον και δπόβασιν άμεσον δει μέχρις
ήμών εΐναι, φασίν, οόδέ την πτώσιν ευΟΰς έν τοις έσχάτοις γίνεσδαι της
10 λογικής οόσίας, αλλ' είναι καΐ οίον μεσότητα, ήτις οΰτε οδτω συμπε-
πλεκται πρδς την άλογίαν ώς ήμεΐς, οΰτε μην άσχετος έστι πρδς αόΐήν. και
την ψυχή ν δέ φασίν μη εδΟυς είς τόδε καταπίπτειν, αλλά πρότερον
άέριον γίνεσθαι έπί τινα χρόνον άπαθεστέραν ταύτης ζωήν ζώσαν, ο δ μέν- so
τοι πάντη άσχετον πρδς τάς δυνάμεις τά; άλογους · ην Γσως αίνίττεται
15 διά τούτων.
p. 4 1 4 Μ 9 Δήλον οδν δτι τδν αότδν τρόπον εΓς άν εΓη λόγος

ψ υ χ ή ς τε καΐ σχήματος.
Δείξας δτι έστιν έν ταΐς ψυχικαΐς δυνάμεσι τδ πρότερον και τδ

δστερον, βούλεται λοιπδν έντεΰθεν δεΐξαι δτι καλώς έκ του συγκεχυμένου
20 μεταβαίνει έπι τδ διηρθρωμένον και έκ τοΰ κοινότερον άποδεδομένου
δρισμοϋ έπί | τδν ίδια έκαστης δυνάμεως όρισμόν. μάλιστα μέν γάρ 1ι3»
εί καΐ τδ κοινώς χατηγορουμενον των ψυχών γένος ήν, οόδέ ούτως εδει
έναπομένειν τδν φυσικδν έν τοΐς τών γενών όρισμοΐς, άλλά μεταβαίνειν
έπι τά είδικώτατα είδη· ή γάρ έκαστου γνώσις έκ τών J δ ία έκάστω όπαρ-
25 χόντων γνωρίζεται, έπεί δέ οδκ έστι γένος τδ κοινώς τών ψυχών κατη-
γορουμενον, αλλ' ομώνυμος φωνή κατά τά ως άφ' ένδς καΐ πρδς £ν,
γελοΐον τδ έναπομένειν έν τοΐς κοινοΐς λόγοις. ώσπερ γάρ τδ σχήμα 6
ομώνυμος έστι φωνή, και εί τοΰτο οριζόμενος τις έρεΐ δτι σχήμα έστι τδ
υπό τίνος ή τίνων δρων περιεχόμενον, εί μή έπεξέλθοι τοΐς κατά μέρος
30 σχήμασι, τριγώνψ, τετραγώνψ χαΐ τοΐς λοιποΐς, οόδέν εσται δεδιδαχώς
ήμας περί σχημάτων (ου γάρ έστι φύσις τις αδτή κα&' αυτήν σχήματος
άνευ τών κατά μέρος, ώσπερ έστίν ή τοΰ ζψου φύσις τις ιδιάζουσα πδσιν
έφαρμόζουσα τοΐς μερικοΐς, α κδν μή ή , οόδέν ήττον τδ ζφον δύναται
εΤναι οδσία έμψυχος αισθητική), ούτως οόδέ δ περί ψυχής κοινδν λόγον ίο
35 άποδεδωκώς εί μή έπεξέλθοι τοΐς κατά μέρος, οόδέν άν εΐη δεδιδαχώς,
έπειδή μηδέ γένος έστί ψυχών, οόδέν γάρ άλλο έστι ψυχή παρ' έκάστην
6 χαΐ ( p o s t Ετερον) D t : ή Arist. E T V W : ή καΐ Arist. S U X 9 φασίν s c r i p s i : φησιν

Dt 1 4 ήν] ϊνα t αίνίττηται t 17 τι om. D σχήματος] σώματος D
2 4 ίδικώτατα t γνώσις] e x s p e c t a s <ρΰσις vel ουσία 2 6 κατά τά ώς Ü: ώς τά omisso
κατά Α : τά ώς t 2 8 εί s c r i p s i : εις Dt 2 9 έπεξέλθοι scripsi coll. v. 3 5 : έξέλθοι
Dt 3 6 έπεί t παρ' ί έκαστη t

Authenticated
256 PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 414 b 19. 21]
των χατά μέρος, Λσπερ οδδέ τό όχημα £τερόν τι έστι παρ' ?χαστον των h 3*
σχημάτων, οίον τρίγωνον ή τετράγωνον και τά λοιπά, άλλ' ώσπερ έν
τοις σχήμασι πρώτον μεν έστι το τριγωνον (έν τοις εδ&υγράμμοις λέγω,
έπεί τοι δ χύχλος τήν πρωτίστην έχει τάξιν άτε όπό μιας γραμμής περι-
5 εχόμενος, δευτέραν δέ το ήμικύκλιον ή άπλώς τό τμήμα άτε όπό δύο 15
γραμμών περιεχόμενον, χαί τρίτην τό τρίγωνον 6πό τριών περιεχόμενον),
έν δέ τοις εδ&υγράμμοις πρώτον μέν τό τρίγωνον, δεύτερον δέ το τετρά-
γωνον· σύγκειται γάρ έχ δύο τριγώνων* εί γάρ έπιζεύξεις τήν διαγώνιον
τοΰ τετραγώνου, ποιείς β τρίγωνα δρδογώνια* τρία δέ συντε&εντα τρίγωνα
10 τό πεντάγωνον ποιεί, λέγω δη το Α Γ Β χαί A B E χαί Ε Δ Β , τέσσαρα δέ
τό έξάγωνον, τό τε Α Ζ Ε και τό Α Ε Γ * #, πέντε δέ τό έπτάγωνον, χαί
έφεξής τρίγωνον προσΟείς χαί γωνίαν προσδήσεις* παν γάρ πολύγωνον
έχ τριγώνων εχει τήν γένεσιν, χαί έν παντί πολυγώνφ, άν έπιζεύξης ευθείαν »
δύο πλευράς δποτείνουσαν, τρίγωνον ποιήσεις, και παν εις τρίγωνα Staipst-
15 ται· χαί διά τοϋτο άναιρεΟέντος τοΰ τριγώνου μέν ουδέν τών έφείής έσται,
έχείνων δέ άναιρεΟέντων μένει τό τρίγωνον* ώστε εστι τό πρότερον και
ύστερον έν αδτοΐς, και διά τοΰτο (τό) χοινώς αότών χατηγορούμενον τό
σχήμα ούχ εστι γένος, άλλ' Ιστι περίληψίς τις χεφαλαιώδης τούτων, ών
χατηγορεΐται* ούτως οδν χαί έπί τών ψυχών αναιρεθείσης μέν τής θρεπτι-
20 χής οδδεμία Ιστοί τών άλλων έν τοις θνητοΐς ζψοις* χαί γάρ και τήν 2&
α?τίαν ειπομεν πολλάχις* τών δέ άλλων άναιρεΟεισών μόνη αυτη είναι
δύναται, ώς έπί τών φυτών, εί τοίνυν τό χοινώς αδτών χατηγορούμενον
μή Ιστιν οδσία τις, γελοΐον τό μένε» έπί τοΰ χοινοΰ λόγου* οδδέν γάρ έξ
αδτοΰ περί τής οδσίας τών ψυχών είσόμεδα. διό άναγκαΐον τον περί
25 έχάστης 18(α λόγον έπεξελθεΐν.
p. 414b21 Ο υ τ ε γ ά ρ έ χ ε ι σ χ ή μ α π α ρ ά τό τ ρ ί γ ω ν ο ν έστι χ α ί τ ά
έ φ ε ζ ή ς ο υ τ ε ένταΰ&α ψ υ χ ή παρά τά είρημένα. so
Τό μέν γάρ γένος φύσις έστι τις έν τοις είδεσι μέν υπάρχουσα,
ίδιον μέντοι όρισμόν παρ' Ικαστον τών ειδών έχουσα, οσπερ ορισμός
30 έφαρμόζει μέν τοΐς ειδεσιν, οδδενός δέ έστιν αδτών ίδιος, άλλα τής οδσίας
τοΰ γένους έστίν ίδιος* ό μέντοι τοΰ σχήματος λόγος οδδενός άλλου δηλω-
τιχός έστι παρά τά χατά μέρος σχήματα, ών χατηγορεΐται. διό οδ μόνον «6
έστίν έν τούτοις ώσπερ τό γένος έν τοϊ; είδεσιν, άλλά χαί τούτων τί έστι.
τό γάρ υπό τίνος ή τίνων δρων περιεχόμενον έζαρίθμησίς έστι τών
35 σχημάτων, ού φύσις τις οικεία δηλουμένη, ό μέν χύχλος υπό τίνος, τό δέ
τρίγωνον υπό τίνων, ώς οδν ό χοινός λόγος έν τοΐς σχήμασιν οδ φύσεώς
τίνος δηλωτικός παρά τά χατά μέρος σχήματα, ούτως οδδέ δ τής ψυχής
3 λέγω scripsi: λέγων Dt 4. 5 περιβχάμενος D 5 δεύτερον D 6 γραμμών]

γρβμμδς (sic) t 10 λέγω δέ t 11 ΑΕΓ] a η γ t lacunam indicavi
13 γέννηοιν t 17 τό addidi 24 ούτών t 27 τά είρημένα D: τάς είρημένας t
Arist. 29 ίσπερ scripsi: ώσπερ Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 414b21.25] 257
xotvi? λόγος. τεκμήριον δέ τδ άναιρεδέντος ένδς άναιρεΐσ&αι χαί τά h 3 *

λοιπά, τριγώνου μεν τά σχήματα, τής θρεπτικής δέ δυνάμεως τάς λοιπάς. 40
έφ' ών δ' ένδς είδους άναιρεδεντος τά λοιπά αναιρείται, τούτων τδ
χοινώς κατηγορουμενον οδκ Ιστι γένος, αλλ' ομώνυμος φωνή.
5 p. 414 b 25 Διό γελοΐον ζητεΐν τον κοινδν λόγον και έ π ί τ ο ύ τ ω ν

καί Ι φ ' έτερων.
Πώς οδν αδτδς άποδέδωκας κοινών λόγον έπΙ πάσης ψυχής, δστις 47
ουδεμίας ψυχής έστιν Γδιος; αλλ' οδ τοΰτό φησιν δτι οϋ δει τδν κοινον
άποδιδόναι λόγον, άλλ' δτι οδ Set τοΰτον μόνον ζητεΐν οδδέ νομίζειν
10 άρχεΐν τήν άπόδοσιν τοΰ κοινοΰ λόγου εις το δηλώσαι ήμϊν τήν οδσίαν
του προκειμένου, άλλα δεΐ χα! τους των είδικωτάτων ειδών ορισμούς 60
άποδιδόναι, εϊπερ ή έχάστου ουσία χατά τά Ιδίως υπάρχοντα, τδ δλον
οδν τοΰτό φησιν δτι γελοΐόν έστι τω χοινω λόγψ άρχεΐσδαι μόνψ άφέντας
τον ίδιον έχάστου. μάλιστα μεν γάρ, εί και ήν τις έξηρημένη καί κοινή
15 τις ουσία ή ψοχή, ουκ εδει τον φυσικδν έπί τοΰ δρου ταύτης μένειν, άλλά
ζητεϊν τον είδικώτατον έχάστης ψυχής μετά τής υποβεβλημένης αδτψ
υλης, ώσπερ οδδέ έπί τής έννοιας τοΰ κοινοΰ ζψου δεΐ καταμένειν, άλλά
και περί τών είδιχωτάτων τήν σκέψιν | ποιεΐσΟαι. νϋν δέ πολλφ πλέον, h 4 '
δτε μηδέ γένος έστίν ή ψυχή απλώς· εί δέ μή γένος, οδδέ ό ταυτην
20 έρμηνευων λόγος δρος έστί' τάς δέ τών πραγμάτων οδσίας διά τών ορι-
σμών έροΰμεν. γελοΐον άρα τον φυσικδν μέχρι μόνου τοΰ κοινοΰ λόγου
έγχαταμένειν, αλλ' ώσπερ ό γεωμέτρης όρισάμενος κοινώς τδ σχήμα
προσέδηχε τους είδιχωτάτους έχάστου τών έν υποστάσει σχημάτων ορι-
σμούς, ουτω δεΐ και ή μας κοινώς τήν ένέργειαν τής ψυχής παραδεδωκότας 6
25 χαί ιδία τον περί έκάστης οδσίας . ψυχικής ποιήσασδαι λόγον. άεΐ γάρ
τω έφεξής υπάρχει δυνάμει τδ π ρ ό τ ε ρ ο ν εν τε τφ τετραγώνφ
υπάρχει δυνάμει τδ τρίγωνον (ε? γάρ έπιζευξης, ώσπερ εΤπον, τήν δια-
γώνιον, ποιήσεις δυο τρίγωνα όρ&ογώνια) και έπί τών ψυχών Ιν&α εστι
τδ κατά τόπον κινητικόν, έχει πάντως καί τδ αίσθητικόν, ένθα δέ τοΰτο,
30 έχει χαί τδ θρεπτικό ν. οδχέτι μέντοι, ενδα τά πρότερα, έχει καί τά
υστέρα· τό τε γάρ Θρεπτικδν δίχα τών άλλων έστίν έπί τών φυτών καί
τδ τρίγωνον δίχα τών έφεξής σχημάτων, ώστε τδ πρότερόν έστιν έν 1«
αυτοΐς καί τδ ύστερον οδκοΰν οδκ αρκέσει ό κοινδς λόγος, άλλά καί ιδία
εκάστου ζητητέον τον λόγον.
3 άναιρεϊται I): άναιροϋνται t 16 είδικώτατον scripsi: ίδιχώτατον Dt 18 εΐ-

διχωτάτων scripsi: ίδιχιυτάτων Dt 19 άπλώς ή ψυχή coll. t 23 είϊιχωτάτου;
scripsi: ίδικωτάτου; Dt 25. 26 γάρ έν τω Arist. τών έφεςί,ς t
27. 28 διγώνιον t 32 τον τρίγωνον t
Comment. A r i s t . XV. Ptillop. de a n i m a . 17

Authenticated
258 PHILOPONI IN DE ΔΝΙΜΑ II 3 [Aritt. p . 414 b 33]
p.4i4b33 Δ ι ά τ ί ν α δ' α ΐ τ ί α ν τ φ έ φ ^ ξ η ς ο ύ τ ω ς Γ χ ο υ σ ι , σ κ β π τ έ ο ν . h 4 '
Βούλεται έντεΰθεν την αίτιαν άποδοΰναι της τάξεως των ψυχικών ι&
δυνάμεων, τίνος ίνεκα α( μέν δσχεραι οδκ άνευ των προτέρων εΐαίν, αί
πρότεραι δέ και των υστέρων χωρίς, άλλά πρίν την αίτίαν ά π ο δ φ , πρό-
& τερον 3πως έχουσι τάξεως διεξέρχεται, οτι ή μέν αισθητική οδκ άνευ της
θρεπτικής, ή θρεπτική δέ άνευ της αισθητικής · πάλιν έπί τής αισθητικής
α! μέν άλλοι χωρίς τής άπτικής ού δύνανται είναι, αυτη δέ χωρίς έκεί- 20
νων έστί, καΙ άπλώς αί τιμιώτεραι ούκ άνευ των καταδεεστέρων, αύται
δέ χωρίς έκείνων δύνανται. οΓον σπόγγοι μέν καΙ άκαλήφαι, &ς φασιν,
10 καΙ ει τι 3μοιον, μόνης άπτικής μετέχουσι, τάς δέ χήμας και τά όστρεά
φασι πρδς ταύτη καΙ την γευστικήν ε χ ε ι ν καΙ γάρ βόσκοντας καΙ όραται
έν αδτοΐς στόματι καΙ γαστρί άνάλογόν τι· εί δέ στόμα, έξ άνάγκης και
γευστική αΓσθησις. όσφρήσεως δέ οδ μετέχουσιν· οδ γάρ φαίνονται
έφαπτόμεναι δελέατι. αί δέ πορφύραι καΙ κήρυκες προς ταύταις εχουσι
15 καΙ την δσφραντικήν· 2πεσθαι γάρ αδτάς φασι τ φ δελέατι· άκουστικήν δέ «
οδκέτι Ιχουσιν* ού γάρ φαίνονται πάσχουσαί τι 6πδ των ψόφων, έτερα
δέ πρδς ταύταις ταΐς τρισί χαί τήν άκουστικήν Ιχουσιν, οίον οί άσπάλακες*
δμμάτων γάρ ούτοι έστερηνται. μάλλον δέ τούτους μέν φησιν ό 'Αριστο-
τέλης όφθαλμοΰς Ιχειν · φαίνονται γάρ όφ&αλμους εχοντες 6πδ τό δέρμα,
20 τής φύσεως αότής τοΰτο μηχανησαμένης, έπεί τό ζφον τοΰτο δπδ γήν
διαιταται τ φ στόματι διορύττον τήν γήν και ταύτη διαιτώμενον ίνα οδν
μή βλάπτοιντο οί δφθαλμοί διορύττοντος τήν γήν, έσκέπασεν τούτους ή 80
φύσις τ φ δέρματι. πάσι γάρ τοις κατά τόπον κινουμένοις ζφοις άναγ-
χαίως ή φύσις και δφθαλμους έχορήγησεν, Γνα μή έπί κακφ εχοιεν τήν
25 χατά τόπον κίνησιν κατά κρημνών φερόμενα, έν τοις ένύδροις δέ εστίν
εύρεΐν έστερημένα όψεως, μή τοιαύτης οΰσ^? αδτοΐς τής βλάβης τ φ έν
υδατι διαιτάσθαι. ώστε Ινθα μέν οψις, έχει χαΐ αί λοιπαί, ομοίως ένθα
άχοή, και αί εφεξής, και έπί των άλλων ωσαύτως* οδκέτι μέντοι ταΐς
έσχάταις αί πρώται άχολουθοΰσι. τέτακται δέ προσεχώς 6πέρ τάς αισθήσεις 86
30 το δρεχτιχόν, δ χαί πάντως έπεται ταΐς αίσθήσεσι, χδν μία η , καΙ υπέρ
τοΰτο το κατά τόπον κινητικον * * » δπερ οδχ έπεται τοις κατά τόπον
κινουμένοις* μύρμηκες μέν γάρ και μέλιτται χαί τά τοιαύτα ομολογουμένως
μετέχει φαντασίας, σχώληχες δέ και άπλώς δσα τήν κίνησιν άταχτον ποιεί-
ται, φαντασίας οδ μετέχει, ei δέ τις και δφ τοΰτο, άμυδράς δηλονότι ταύ-
36 της και μηδέ γνωσθήναι εί Ιστι δυναμένης, ή αδτή τάξις χαί έπί των
λογιχών δυνάμεων' εύλογον γάρ τά οδράνια διανοία μέν χρήσθαι συστοίχως 40
2 ψοχιχών scripsi: φυβιχών Dt 5 Ιχωβι D 9 άχάλεφαι t 11 πρός ταύτη ν τήν t

14 έφαπτήαναι] fort, έφεπιίμιναι 15 et 17 άχουστήν t 16 οί) γάρ] ο6δέ t
18 φησιν] Γ Ι ρ. 425« II 19 ίχειν — όφθαλμοί« iterat D 21 διορύττων D
22 όράττοντος D 25 έν] xal t 27 δψεις D 29 υπέρ] έπί t 31 lacunam
indicavi: addendum χαί ϋπέρ τοΰτο τό φανταατιxdv 32 έμολογουμένης t
33 άτάχτως t 35. 36 των λοιπών λογιχών t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ΑΝΙΜΛ II 3 [Arist. p. 414b33. 415«6] 259
τη έαυτών ζωη, έπειδή 2λως περικεινται σώματα, δόξη δέ χρώνται οδ 114»
τη άνευ λόγου, άλλα τφ συμπεράσματι της διανοίας, αί δέ φυτικαΐ
δυνάμεις θρεπτική μέν χαΐ αδξητική πάντως συνέπονται, el χαί μή dei·
χρόνιρ μέν γάρ ή αδξητική λήγει, μένει δ' ή θρεπτική" γεννητική δ'
5 οδ πασιν υπάρχει, οΓς τροφή xai αυζησις υπάρχει · των τβ γάρ ζψων
πολλά ταύτης έστέρηται, οίον σχώληκες χαι πάντα τα έχ σήψεως γινό-
μενα, χαί πολλαΐ των αδτομάτων βοτάνων σπέρμα οδ φέρουσι, καίτοι«
τρεφόμενα χαί αδίόμενα. πάντως μέντοι ταΐς κρείττοσιν αί χείρους
δπονται έν τοΤς θνητοΐς ζψοις, ώς αδτϊ»ς εΐπεν· έπΐ γάρ των άιδίων
10 δι' αδτο τοϋτο τό άίδια είναι at φυτιχαΐ έχλελοίπασι, τ6 άπορρέον έν
τοις θνητοΐς άνυφαίνουσαι, θυμός δε καΐ έπιθυμία μηδενδς όντος τοΰ
λυμαινομένου, δ δει άμύνεσθαι· βθεν οδδέ τοιουτοις δίωργάνωται μορίοις
τοΐς ταΐς τοιαόταις της ψυχής δυνάμεσιν 6πηρετοΰσιν. άλλά προς λόγον
της ψυχικής ζωής xai τά σώματα των μέν αλόγων πλάγια καΐ χάτω
15 νεύοντα διά το χρόνιον της ζωής, των δ' ανθρώπων όρθιά τε xai σφαι- 50
ριχά χατά τ6 άνω, ώς Εμπροσθεν εΓρηται, τδ μέν διά τήν άλογον, το δέ
διά τήν λογικήν ζωήν, τοΰ όρθιου δεικνυντος ώς και τήν άλογον ήρτήσθαι
δεΐ της λογιχή; xai πρδς έχείνην νευειν* των δέ οδρανίων μόνων σφαιριχά
τά σώματα, μιμήματα όντα της νοερας αδτών ζωής, καθ' ην χαραχτηρι-
20 ζονται. τάς δέ αιτίας τούτων λέξει έφεζής.
ρ. 4 1 5 · 6 K a i των α ί σ θ η τ ι χ ώ ν δέ τά μέν ? χ ε ι τδ χατά τόπον h 4 »

χ ι ν η τ ι χ ό ν , τά δέ οδχ ε χ ε ι .
"Ωσπερ τά μετέχοντα αίσθήσεως πάντως xai θρεπτικής μετέχει,

ουχέτι μέντοι xai Ιμπαλιν, ούτως τά μέν μετέχοντα τοΰ χατά τόπον χινη-
25 τιχοΰ πάντως χαι αίσθήσεως μετέχει, έπειδή χρεΐττον τοϋτο τής αίσθή-
σεως, ουχέτι δέ τά μετέχοντα αίσθήσεως xai τοΰ χατά τόπον μετέχει
κινητικού, οίά είσι πάντα τά ζώφυτα· έρρίζωται γάρ ταϋτα έν ταΐς πέτραις »
xai δλα τόπον οδχ αμείβει. εί μέν οδν χίνησιν λάβωμεν τήν καθ' 2λον
τό πράγμα, ένδέχεται αΐσθησιν μέν εχειν τινά, κίνησιν δέ μή εχειν· εί δ'
30 απλώς πασαν τήν κατά τόπον κίνησιν, πάντως ενθα άν ή αισθησις, καΐ
μόνη ή αφή, έκεΐ xai ή κατά τόπον χίνησις ή καθ' ?λα ή χατά μέρη.
διά τοΰτο γάρ δέδωχεν ή φύσις τήν αΐσθησιν ταότην, ίνα ίήται μεν έπΐ
τά ηδέα τε καΐ ωφέλιμα, έκχλίνη δέ άπ6 των βλαπτόντων συναίσθησιν
αυτών λαμβάνον το μετέχον αυτής, φαίνονται γοΰν καΐ of σπόγγοι xai ω
35 οί κοχλίαι και άλλα πλείστα αντίτυπου μέν θιγόντος συστελλόμενοι, υγροδ
6. 7 γενόμενα D 9 έπΐ scripsi: έπεί Dt 11. 12 τοΰ λυμαινομένου Diels: τ6

λυμαινέμενον Dt 12 et 18 δεΐ D: δή t 18 της λογικής scripsi: ταϊς λογιχαϊς
Dt 21 δέ D Arist. vulg.: om. t Arist. WX 25 τής om. t
28 λάβομεν D *αθ' «λον scripsi: καθόλου Dt 29 μέν Ιχει D 30 η scripsi:
ή Dt 31 ,ή «αθύλα t 32 Ιήται scripsi: Γεται Dt 33 ώφέλιμα scripsi:
ωφέλημα Dt 34 λαμβάνων D 17*

Authenticated
260 PHII-OPONI IN DE ANIKA II 3 [Arist. p. 415»6.7. 8. 10]
δέ διαχεόμενοι. ούτως άρα διά τοΰτο ή αίσθησις έδόθη διά το Γεσθαι h 4 '
μέν έπί τδ συγγενές και ήδό, έχχλίνειν δέ τδ βλαβερόν· τδ δ' Γεσθαι και
έχχλίνειν, κινήσεις χατά τόπον είαι.
ρ. 415»7 Τ ε λ ε υ τ α ΐ ο ν δέ και έ λ ά χ ι σ τ α λ ο γ ι σ μ δ ν και διάνοιαν.
5 Οίον δ άνθρωπος, ή ( ε ι ) τι τοιοΰτον άλλο είδος υπάρχει, έλάχιστα

δέ, φησί, λογισμοΰ μετέχει και διανοίας είκότως· τά γαρ πράγματα δσω 15
μάλλον έγγίζει xfj μια των πάντων α ρ χ η , τω μέν ποσφ έλαττοΰται,
υπεραίρει δέ κατά την δύναμιν, διότι κάχείνη αριθμού έκτδς ουσα παντο-
δύναμος έστι· διδ και τά πλησιέστερα-ταύτης συστέλλει μέν τδ ποσόν, αυξει
10 δέ τήν δύναμιν. διά τοΰτο ουν τά λογισμού και διανοίας μετέχοντα έν τοις
Ονητοΐς έλάχιστά έστι τω α ρ ι θ μ έ διότι τη δυνάμει μέγιστα.
ρ. 41!)»8 ΟΓς μ έ ν γ α ρ υ π ά ρ χ ε ι λογισμδς των φ θ α ρ τ ώ ν , τούτοις

x a l τά λ ο ι π ά π ά ν τ α .
Άναγκαίως προσέθηχε τδ φθαρτών· έν γάρ τοις φθαρτοΐς πασαι

15 αί προειρημέναι ψυχικαι δυνάμεις υπάρχουσι, και ή τάξις αυτών ή ε?ρη-
μένη. τά μέντοι θεία και αθάνατα λογισμδν μέν έχειν δόξει, των δέ
άλλων δυνάμεων μηδεμίαν· πρδς γάρ τήν χρείαν και σωτηρίαν των θνη-
τών πασαι έκεΐναι γεγόνασι. λογισμδν δέ φησι τήν διάνοιαν. ού θαυμα-
στδν δέ καΐ τά θειότερα ζψα, οίον τά οδράνια, διά τήν έπιπλοχήν τήν τοΰ »
20 σώματος χρήσθαι διανοία, άναλόγψ μέντοι τη ζωη αότών, ούχ ώσπερ ή
παρ' ή μ ΐ ν έξ απορίας είς εόπορίαν προϊούση καΐ άπδ ζητήσεως εις ευρεσιν,
άλλ' αζήτητα διά τίνων πρώτων συναγουση τά δεύτερα, τοσούτον διαφέ-
ρουσας της τοιαύτης διανοίας τοΰ νοΰ, δτι έκεΐνος μέν μια έπιβολη περι-
λαμβάνει τδ γνωστόν, αυτη δέ μεταβάσεως τίνος δεΐται, άπραγμόνως μέντοι,
25 καΐ απορία και ζήτησις ου προηγήσατο.
ρ. 415» 10 Ά λ λ α τ ο ι ς μ έ ν ο υ δ έ φ α ν τ α σ ί α , τά δ έ τ α ύ τ η μ ό ν η ζ ώ σ ι . so
Τών γάρ μή μετεχόντων λόγου τά τελειότατα [ταΰτα] κατά φαντασίαν

ζη. τδ δέ τ α ύ τ η μ ό ν η ζ ώ σ ι ν ειπεν πρδς άντιδιαστολήν τοΰ λογισμοΰ,
έπει ζώσι και τη αίσθήσει, αλλ' ίκαστον κατά τδ τιμιώτατον τών έν έαυ-
30 τ φ χαρακτηρίζεται, τινά δέ και τών αίσθήσεως μετειληφότων φαντασίαν
οόκ έ χ ε ι · τοΰτο γάρ δοκεΐ λέγειν, εστι δέ άπορος ό λόγος· εί γάρ τά
I Τεσθαι] ΐεαθαι t: ίαεσθαι Γ) 2 ίεοβαι Dt 4 δέ -/αί] δέ το t ει addidi

7 τών οιιι. t 9 πλησιέτερα Π ταύτης scripsi: ταύτα« Dt 11 διότι] διό t
12 οίς] ol, ut vid., D 14 τον φθαρτών t 17 μηδεμίαν om. D 21 προϊούση
et 22 συναγούαη scripsi: προϊοΟοα et αυνάγουσα Dt 22 αλλ' άζψητα scripsi: άλΚά
ζητεί το IX 20 τοις] τα t ταύττ)] ταύτα D μ<ίντ|, ut. Arist. vulg.,
scripsi coll. v. 28: μόνον Dt Arist.. SUX 27 ταΰτα delcvi

Authenticated
PHIL0P0N1 IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 415»10.11] 261
αίσθήσεως μετέχοντα και ορεξιν εχει, ή δέ ορεζις των απόντων έβτίν (τοΰ h 4»
yap παρόντος ουκ εστίν ορεξις), το δέ όρέγεσθαι του μή παρόντος οΓον δι' 85
άνατυπώσεως αδτοΰ γίνεται, πως οίον τε τά έρέξεως μετέχοντα, ταότδν
δ' είπεΓν τά αι'σθήσεως, μή μετέχειν και φαντασίας; τον δέ περί τούτων
5 λόγον ζητήσομεν άχριβέστερον, δταν τον περί τή; φαντασίας προχειρίζηται
λόγον ό φιλόσοφος, διαλέγεται γαρ περί αυτής χαί ένταΰθα μεν, μάλιστα
δ' έν τ φ τρίτψ βιβλίψ. δύναται δέ λέγειν απλώς τινα φαντασίας μή με-
τέχειν, δσα μηδέ αίσθήσεως, οΓον τά φυτά'.
ρ. 415» 11 Περί δέ τ ο ΰ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ΰ νοΰ 2 τ ε ρ ο ς λ ό γ ο ς . 40
10 Κάνταΰθα πάλιν δήλός έστι χωρίζων τδν νοΰν χαί μή συναριθμών

ταΐς άλλαις τής ψυχής δυνάμεσιν. ένταΰθα δέ πάλιν ό 'Αλέξανδρος φησιν
αύτον λέγειν περί τοΰ θείου νοΰ τοΰ έν τοις άιδίοις. αλλ' ου πόρρω τά
περί αυτοΰ είρημένα, ένθα ελεγε "περί δέ τοΰ νοΰ και τής θεωρητικής
δυνάμεως ουδέν πω φανερόν, άλλ' έοικε ψυχής γένος ετερον είναι, και
15 τοΰτο μόνον ένδέχεσθαι χ ω ρ ί ' ε σ θ α ι " . μονονουχί γάρ κάνταΰθα τά αυτά
φησιν· έκεΐ μέν γάρ Ιλεγεν "ουδέν πω φανερόν", ένταΰθα δε " έ τ ε ρ ο ς 45
λ ό γ ο ς " , άλλ' δμως οόκ άν ειποι τις έχεΐνα περί τοΰ θείου νοΰ λέγεσθαι· οϋ
γάρ δή χωρίζεται των σωμάτων έκεινων, είπερ άίδιά έστιν. είτα χαί επήγαγε
" τ ά δέ λοιπά μόρια τής ψυχής", άντιδιαστελλόμενον πρδς ταΰτα. εΐ δέ
20 μηδέ μετέχουσιν έκεΐνα τούτων των δυνάμεων, ώς άρτίως ειρηται, αλλά
δ ημέτερος έστι δηλονότι ό χαί χωριστός τοΰ σώματος έν φ έστι χαί
μόριον ών τής δλης ψυχής τής έν τω ζ φ φ , άλλως τε αδτος έν τ φ έφε-
ξής βιβλίω τή Ή δ ι χ η πραγματεία φησίν δτι πρακτιχδς νους ό ημέτερος 60
έστι και ουχ δ θείος (ήμέτεραι γάρ αί κατά νοΰν πράξεις), ούτος δέ ό
25 αΰτός έστι τω θεωρητιχφ χατά το υποκείμενον μόνψ χω τέλει διαφέρων,
ουκ äv λέγοι περί τοΰ θείου λέγων π ε ρ ί δέ τοΰ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ΰ νοΰ, αλλά
περί τοΰ ημετέρου, καλώς δέ φησιν £τερον λόγον είναι περί τούτου· ώς
γάρ είπον πολλάκις, αυτός φησιν εν τε τή Περί μορίων χαί έν τ φ Ε τής
Μετά τά φυσικά, δτι φυσιχοΰ το διαλεχθήναι περί ψυχής οδ πάσης, άλλ'
30 δση μή άνευ τής δλης· έπεί ουν ό θεωρητι|κδς νοΰς χωριστός έστιν, zl- h 5 r
κότως φησίν ετερον λόγον εΤναι περί αύτοΰ· θεολόγου γάρ τδ περί των
χωριστών είδών διαλέγεσθαι. άλλ' δμως, ωσπερ εϊωθεν, καθάπερ έν τή
Φυσική πρδς τω τέλει άνήγαγεν έαυτδν έπί την χωριστήν αίτίαν των φυ-
σιχών πραγμάτων περί τοΰ άχινήτου αίτιου διαλεχθείς, ουτω χαί ένταΰθα
35 μετά τδ διαλεχθήναι περί τών άλλων άνάξει αύτδν χαί έπί τδν νοΰν. άναγ-
καίως δέ προσέθηχε τ ο ΰ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ * εί γάρ και ό αύτός έστι τψ πρακ- 6
5 προχειρίζετοι t 10 συναριθμεΐν t 12 ού π<!ρρα>] p. 413 b 24 16 οί>-

δέπω t 19 άντιδιαβτελλόμενος t 20 μηδέ D: μή t 23 post βφλίφ videtur
addendum χα! τη Ήθιχη πραγμβτεί?] Elb. Nicom. Γ ό p. 1112b31, cf. Κ 8 p. I178»9
•>10 δτι] 4 D 28 Εν τε τη Περί μορίων —Μετά τά φυσιχά (29)] de Part, anim,
A 1 p. 641 »33 sqq., Metaph. Ε 1 p. 1026»5 32. 33 έν τη Φυοιχ^] Θ 6

Authenticated
262 PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 [Arist. p. 415M1.12]
τ ι χ ψ χατά το ύποχείμενον, άλλ' οδν ώ ς μέν πρακτιχδς άχωρίβτους Ι χ ε ι h 5 r

τάς ένεργείας τοΰ σώματος· περί γάρ τοΰτο πασα πράξις· ώστε έπεί χ ω -
ρισθείς ό νοΰς οόχ ώς πρακτικές χωρίζεται ( τ α ύ τ η γάρ άχώριβτος) άλλ'
ώς θεωρητικός, δια τοΰτο τ ο ΰ θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ εϊπεν.
5 ρ. 415»12 "Οτι μέν οδν ό περί τούτων εκάστου λ ό γ ο ς ο ύ τ ο ς οί-

χειότατος χαΐ περί ψ υ χ ή ς , δήλον.
"Εδειξε γάρ ?τι έν οίς ό χοινδς λόγος οϋχ εστίν ίδια τις φύσις παρά
τά ων κατηγορείται, γελοΐον τδ έναπομένειν έν τ φ κοινω λ ό γ ψ , αλλά δει ίο
χαΐ την περί έκάστου τ ω ν σημαινόμενων όπδ τοΰ κοινοΰ λόγου προχειρί-
10 σασθαι διδασκαλίαν. έπεί οδν τοιοΰτος χαί ό χοινδς περί ψ υ χ ή ς λόγος,
άναγκαΐον τ φ περί ψ υ χ ή ; διαλεγομένψ τδν περί έχάστης δυνάμεως ψυχικής
ποιήσασθαι λόγον. ά ν α γ κ α ΐ ο ν δέ τ δ ν μ έ λ λ ο ν τ α π ε ρ ί τ ο ύ τ ω ν σχέψιν
ποιήσασθαι λαβείν £καστον α δ τ ώ ν τ ί έ σ τ ι ν . άποδοΰς τον κοινον περί
ψ υ χ ή ; λόγον, είτα δείξας έφεξής δτι οδ δει μέχρι τοΰί κοινοΰ λόγου στήναι,
15 αλλ' ίδi<j περί έκαστης των ψυχικών δυνάμεων διαλεχθήναι, διότι το κοινώς 15
αυτών κατηγορούμενον ουκ εστι γένος (Ιστι γάρ έν αδταΐς το πρότερον και
τδ ύστερον· έν οΓς μέν γάρ αί κρείττους, οΓον ή λογική, έν τούτοις και αί
λοιπαί, οδ μέντοι και εμπαλιν. ομοίως δέ και έπί τών μορίων, οίον έπί
της αισθητικής, τά μέν τών άλλων τινδς αισθητικών δυνάμεων μετέχοντα
20 πάντως και άφής μ ε τ έ χ ε ι , τά δέ αφής οδ πάντως και τών άλλων τινός'
σπόγγοι γοΰν και άκαλήφαι και ε" τι τοιοΰτον μόνης άφής μετέχουσι·
φαίνεται γάρ συστελλόμενα άπτομένου τινδς και διαχεόμενα) έπεί οδν άναγ- so
χαιος ό περί εκάστης τών ψυχικών δυνάμεων λόγος, δεΐ, φησί, τδν μέλ-
λοντα περί αυτών διαλαμβάνειν ζητήσαι τις τέ έστιν ή οδσία αδτών έκά-
25 στου, ε ΐ τ α , φησί, και περί τών έχομένων, τουτέστιν τών ίδίως και κα&'
αυτά συμβεβηκότων. καθ' αυτά δέ συμβεβηκότα λέγει τά ώμολογημένα
ταΐς δυνάμεσι ταύταις υπάρχοντα· ταΰτα γάρ πρδς την λήψιν τοΰ όρισμοΰ
και της οδσίας συμβάλλεται, οιον δτι το ζήν τ ω σώματι άπο τής φυτικής,
δτι εστίν έν αύται; τδ πρώτον και το ύστερον, δτι αί αίσθήσεις μειζόνων
30 μέν αισθητών αντιλαμβανόμενοι οδκέτι μ ε τ ' έκεΐνα τών ήττόνων δύνανται ϊβ
2. 3 έπεί χωριββείς] έπιχωρηββεΐς t 7 post δτι add. τι (vel te) D 8 δει] δέ t

11 άναγκαϊο; D τών περί ψοχής διαλεγομένων t 13 άποδιδοϋς t 18 ού—
Εμπαλιν ora. D 20 τών om. t 24 αότών (post οώσία) om. t 26 post λέγει
add. ού D ώμολογημένα Dt: Ομολογουμένως A: fort, (ομολογημένος
30 οίιχέτι — ήττόνων A Suid. s. ν. Αισθήσεις: τών ήττόνων ο6 Dt
16 ού* ίβτι γένος, ίλλ' δμώνυμος φωνή, ώς τά άγ' ένό; xal προς Εν διό και δ κοινός
-'- "-»ιΗάλλετοι τών δυνάμεων. xal γάρ έ«ιν αύτοΐ; το πρ6-

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 3 . 4 [Arist. p. 4 1 5 » 1 2 . 1 4 ] 263
άντιλαμβάνεσθαι (ό γάρ πληχτιχώτέρων χυμών γευσάμενος των ήρεμαιο- h 5 r

τέρων ουκ έπαισθήσεται, και 6 μεγάλων ψόφων άχηχοώς ανεπαίσθητος έστι
προς τους ηττονας, otov ψιθυρισμούς* ομοίως 6 πρός τδν ήλιον άτενίσας
άναγνώναι ου δύναται οδδέ των άλλων άχριβώς ορατών άντιλαμβάνεσθαι ·
5 ομοίως και έπΐ της άφής 6 θερμοϋ ή ψυχροΰ σφοδροΰ άψάμενος τοΰ
χλιαρού οδχ έπαισθήσεται), δ δέ νοΰς έναντίως έίχει- 8σψ γάρ των μει-
ζόνων νοητών αντιλαμβάνεται, τοσούτον άχριβέστερός έατι περί τήν άντί- 80
ληψιν των ήττόνων, χαΐ τάς μέν αισθήσεις αί όπερβολαΐ των αισθητών
φθείροοσιν (υπερβολή γάρ φωτός ή ζόφου έφθειρε τήν οψιν, ομοίως χαΐ
10 έπΐ των άλλων), τόν δέ νοΰν τών μειζόνων νοητών ή άντίληψις δξυδερ-
κέστερον ποιεί, ταΰτα μεν οδν τά καθ* αυτό συμβεβηχότα ταϊς ψυχιχαΐς
δυνάμεσι χαΐ τά ?μοια τούτων ώμολογημένα οντα πρός τήν λήψιν της οδ-
σίας χαΐ τοΰ όρισμοΰ συμβάλλονται, λέγει δέ αυτός 3τι μετά τόν περί
της ούσίας λόγον δει ειπείν χαΐ π ε ρ ί τών έχομένων τη ούσία, περί®
15 τών άδηλων λέγων καθ' αυτό* συμβεβηχότων, ατινα έχ της εδρέσεως της
ουσίας αναφαίνεται, οίον ε? χωριστήν εχουσι τήν οδσίαν ή άχώριστον
(εόρήσομεν γάρ έχ τοΰ άποδιδομένου όρισμοΰ 8τι άχώριστον), χαΐ πότερον
θνητή ή αθάνατος, τό δέ χαΐ π ε ρ ί τ ώ ν ά λ λ ω ν ήτοι τών χα τά συμβε-
βηχδς υπαρχόντων, οίον εί κινείται κατά συμβεβηχός, χαΐ εί έν τόπω έστίν·
20 ή έχόμενα μεν εΓπεν τά προσεχέστερον ίδίως συμβεβηχότα, οΓον τό χω-
ριστόν ή άχώριστον, άλλα δε τά πορρώτερον, οΓον το θνητών ή άθάνατον· 40
ήγουν δτι τινών μεν χαθ' αυτή άντιλαμβάνονται, τινών δέ κατά συμβεβη-
κός, οίον ή οψις χαθ' αυτό μέν χρωμάτων, χατά συμβεβηκός δ' εί τύχοι
σχημάτων.
25 ρ. 4 1 5 » 1 4 Άναγκαΐον δ έ τον μ έ λ λ ο ν τ α περί τούτων σχέψιν ποι-

ε ΐ σ θ α ι λ α β ε ί ν ξ χ α σ τ ο ν α ύ τ ώ ν τί έ σ τ ι ν .
Εντεύθεν βούλεται τον τρόπον της διδασκαλίας έχθεσθαι, ψ μέλλει

χρήσασθαι περί έκαστης τών ψυχικών δυνάμεων, ούσης γάρ πρώτης μέν «
της δυνάμεως, δευτέρας δέ της ένεργείας, πρότερον μέν περί τών ψυχικών
30 ενεργειών διαλέγεται, είτα περί τών δυνάμεων, δια το σαφεστέρας είναι
τών δυνάμεων τάς ένεργείας, και Ιτι προ τούτων περί τών αντικειμένων
ταϊς δυνάμεσιν, αντικειμένων δέ ώς τά πρός τι· τή γάρ θρέψει ή τροφή
αντίκειται· ή γάρ Ορέψις τη τροφή τρέφει και τροφής έστι θρέψις, ομοίως
ή όρασις όρατοΰ δρασις, και έπΐ τών άλλων ωσαύτως, αυτό ουν τοΰτο
1 γευόμενος τόν t 6 post νοΰς add. τούτοις A Suid. γάρ Α: om. Dt 7 dxpt-
βέστερος Α : άχριβέίτερον Dt 12. 13 οΰαίας εκάστης δυνάμεως χαΐ τοΰ Α
14 ttJ ούσία D t : fort, τής οΰαίας 16 Αναφέρεται D 18 άλλων] έχομίνων t
23 χρωμάτων scripsi: χρώματα Dt 2 5 σχέψιν] λίγον t 2 6 τ( έστιν ίχαστον
αύτών coll. t 27 τρόπον D : τύπον t

Authenticated
264 PHILOPONI IN D E ANIMA I I 4 [Arist. p. 4 1 5 » 1 4 . 1 6 ]
διά τούτων κατασκευάσαι βουλεται, δτι δει της διδααχαλιας έκ των άντι- h 5 '
χειμώνων άρξασδαι ώς σαφεστέρων. Μ
ρ. 415» 16 Ε ί δέ χ ρ ή λ έ γ ε ι ν ί κ α σ τ ο ν α δ τ ώ ν , οίον τ ί τδ ν ο η τ ι κ δ ν
ή τδ α ί σ θ η τ ι κ δ ν ή τί) θ ρ ε π τ ι κ ό ν , πρότερον Ιτι λεκτέον, τί το
5 νοεΐν ή τδ α ί σ θ ά ν ε σ θ α ι .
Εί δεΤ, φησι, περί των ψυχικών δυνάμεων διαλαβεΐν, ταυτδν δέ ει-

πείν περί των οδσιών (ό γαρ , την δύναμιν έγνωκώς την ούσίαν εγνωχεν ·
εγνω γάρ δτι ουσία έστίν ασώματος έν υποχειμένφ σώματι τοιάνδε | δυ- h 5»
ναμιν έχουσα) έπεί ουν, φησι, περί των δυνα'μεων (δει) διαλαβεΐν, των δέ
10 δυνάμεων πρότεροι αί ένέργειαι, άναγκαίως πρώτον περί τών ένεργειών δει
διαλεχΟήναι. πώς δέ πρότεραι τών δυνάμεων αί ένέργειαι, προσέ&ηκεν
δτι τψ λόγψ. αί μέν γάρ δυνάμεις τψ χρόνφ πρότεραι τών ένεργειών,
αί μέντοι ένέργειαι τψ μέν χρόνφ δευτεραι, τψ δέ λόγψ πρότεραι, αντί
τοΰ τη διδασκαλία· σαφέστεροι γάρ ήμΐν είσιν αί ένέργειαι τών δυνάμεων,
15 δει δέ πανταχού άπδ τών σαφεστέρων την αρχήν παιεΐσ&αι. ή ώς ό
'Αλέξανδρος φησι, τφ λόγφ άντι τοΰ τη τελειότητι· τελειότης γάρ τοΰ δυ-
νάμει ή ένέργεια· ταύτης γάρ Ενεκα ή δύναμις, τό δέ ου ένεκα πρότερον ίο
τοΰ Ινεκά του. παντός γάρ τδ μέν τέλος τφ χρόνφ ύστερον, τ φ δέ λόγψ
πρότερον· προθέμενοι γάρ τψ λόγψ τδ τέλος, ουτω τά πρδς αυτό ζητοΰμεν
20 και παρασκευαζόμενα, χαι ή φύσις δέ πάντα ένεκά του ποιεί, ε? γάρ
και μη εγνωχεν α ποιεί μηδέ προτίθεται περι αυτών, άλλ' οδν φυσιχώς
πρός τι τέλος δρα αυτής ή ένέργεια. είκότως οδν πρότερον τών δυνάμεων
τδν περι τών ένεργειών προχειρίβεται λόγον ώί προτέρων τη τε γνώσει τη
ημετέρα διά τήν σαφήνειαν xol τψ τέλει. εί δέ ο υ τ ω , φησί, τουτέστιν 16
25 εί περι τών σαφεστέρων χαΐ πρώτων πρότερον δει ποιεϊσΟαι τον λόγον,
σαφέστερα δέ τών ένεργειών τά αντικείμενα αδταΐς, περι τών αντικειμένων
άρα πρώτον δει ποιήσασΟαι τον λόγον. αντικείμενα δέ ώς πρός τι· ή γάρ
αϊσδησις αίσ&ητοΰ έστιν αΓσ&ησις, και ή νόησις νοητοΰ νόησις, και ή
θρέψις τη τροφή έστι Ορέψις. δτι δέ της μέν δυνάμεως ή ένέργεια πρώτη
30 τψ λόγφ, χαΙ της ένεργείας τά άντιχειμενα, τίνα τέ έστι χοθόλου τά τψ
λόγψ πρώτα, έν τψ Θ της Μετά τά φυσικά λέγει· ών γάρ έν τψ όρισμψ ϊο
παραλαμβάνομέν τινα, ταΰτα πρώτα έκείνων όριζόμεΟα τψ λόγψ. τήν μέν
ουν δύναμιν οριζόμενοι χρείαν έχομεν της ένεργείας, οΓον οριζόμενοι τήν
οψιν λέγομεν δυναμις άφ' ής τδ όραν, δπερ έστίν ένέργεια· οδκέτι δέ τήν
35 ένέργειαν οριζόμενοι προσχρώμεΟα τη δυνάμει· xb γάρ όραν έστι τδ άντι-
λαμβάνεσΟαι τών ορατών, τουτέστι τών χρωμάτων, πάλιν της ένεργείας
1 διά] 8η t 3 ϊχαβτον] legendum τί Εχαστον οΓον τί D Arist. vulg.: τί

om. t Arist. T U 5 ή τά Ι ) : χαΐ τί τό t Arist. 9 δει addidi 11 πώς
δέ — α ϊ ένέργειαι Ο : om. et lemma πρότεραι γάρ — ένέργειαι ( ρ . 4 1 5 * 1 8 . 19) exb. t
31 έν τψ Θ της Μετά τά φυοιχά] Θ 8 ρ. 1049 »>12 3 2 παραλαμβανόμενα t

Authenticated
P H I L O P O N I IN D E ANIMA II i [Arist. p. 4 1 5 » 1 6 ] 265
κατά τδν αδτδν λόγον πρότερα έστι τά άντικείμενα, περί ä αί ένέργειαι· 1ι 5 ν

οριζόμενοι γάρ την ένέργειαν την κατά το όραν, προσχρώμεθα τφ όρατφ βδ
(τδ γάρ όραν φαμεν άντίληψιν χρωμάτων είναι), ούκέτι δέ τφ τοΰ χρώ-
ματος λόγφ έμπεριέχεται το όραν. τδ μέν οδν χρώμα ώς μέν όρατδν
5 πρός τί έστιν, προς τι δέ έστιν οΓς τδ είναι ταδτόν έστι τ φ προς τί πως
2χειν· έν τούτοις γάρ άνάγκη έν τ φ έχατέρου λόγφ θα'τερον έμπεριέχε-
σθαι· ως δέ χρώμα οδκ Ιστι τών πρός Tt· διδ οδχ άνάγχη παραλαμβάνε-
σθαι έν τ φ δρισμφ αδτοΰ τδ όραν. ταΰτα ουν τφ λόγφ [πρώτα έχείνων
ών έν τ φ δρισμφ παραλαμβάνονται, τούτων δέ ετι πρότερον δεΐ τά άντι-
10 χείμενα τεθεωρηκέναι. χαΐ αρχόμενος τοΰ βιβλίου Ιλεγε ' δ ε ΐ ζητήσαι, el so
Seot περί τών άντικειμένων ταΐς ένεργείαις πρότερον διαλαβεΐν', χαΐ νΰν
φησιν δτι άπδ τούτων άρκτέον της διδασκαλίας ώς σαφεστέρων καί τη
φύσει πρώτων, ώς γάρ έν Κατηγορίαις εδείςεν, αίσθήσεως μέν οΰσης
πασα άνάγχη είναι χαί αίσθητόν, χαί θρέψεως οΰσης άνάγχη πασα είναι
15 χαί τροφήν, χαί άναιροομένων τούτων ουτε αισθησις ουτε θρέψις εσται·
θρέψεω; δέ καί αίσδήσεως άναφεθείσης τά ών ή αισθησις άντιληπτιχή
καί τά οΓς τρέφεται τά τρεφόμενα ουδέν κωλύει είναι. χαί γάρ εί μη 86
ώς αισθητά πρώτα αίσδήσεως, άλλ' οδν προϋπάρχει γε αδτής ώς τάδε
τινά. τίνα δέ έστι τά άντικείμενα ταΐς άπδ τών ψοχιχών δυνάμεων ένερ-
20 γείαις, τφ τρέφεσ&αι, τφ αίσθάνεσθαι, τφ νοεϊν, έπήγαγε· περί τροφής
γάρ, φησί, χαί α ί σ θ η τ ο ΰ χαί ν ο η τ ο ύ , και έπί μέν της θρεπτικής δυνάμεως
πρώτον περί τροφής διαλέγεται· έπί δέ τής γεννητική; χαί της αυξητικής
έπεί μή ευρεν άντικείμενόν τι άνάλογον τη τροφή (ου γάρ ώσπερ έστι τι
εξω τής θρέψεως ή τροφή, ουτω καί έπ' έκείνων έν αδτφ γάρ έσιι τ φ 40
25 αόξομένφ ή αυξητική δόναμις· ομοίως τδ γεννώμενον δμοιόν έστι τοΰ γεν-
νώντος, ώστε οσα λέγεται περί τοΰ γεννώντος, τοσαΰτα καί περί τοΰ γεν-
νωμένου, καί οδδέν δεΐ περί αύτοΰ ίδίαι ειπείν, καί παντί προφανές δτι
δμοιον τφ γεννώντι τδ τικτόμενον, έπειδή τής τροφής άπορος δ λόγο;, ώς
μαδησόμεδα), διά τοΰτο ouv άπδ τών τελών έποιήσατο τούτων τήν διδα-
30 σκαλίαν, τής αυξητικής λέγω χαί γεννητικής, τέλος δέ τής μέν γεννητι-
κής δυνάμεως ή τοΰ θείου μίμησις· έπεί γάρ πάντα μέν τοΰ πρώτου έφίε- 46
ται καί τής έν έκεινφ άιδιότητος, οΰ δύναται δέ τά φθαρτά τ φ τά αυτά
μένειν κατά άριδμδν μιμεϊσθαι τήν τοΰ θείου άιδιότητα, τφ γενναν
δτεροί οία αδτά τήν άιδιότητα μιμείται, τέλος δέ τής αυξητικής τδ άγα-
35 γεΐν τδ αδξόμενον είς τδ τέλειον καί κατά φύσιν εΐδος, είς 8 γενόμενον
τάς τελειοτάτας τής φύσεως ένεργεΐ ένεργείας, λέγω τάς γεννητικά», έκ
τών. τελών οδν την περί τούτων ποιείται διδασκαλίαν. εί δέ τις άκριβώς
έπισκέπτοιτο, καί τήν θρεπτικήν άπδ τοΰ τέλους έδίδαξεν, ώς δ όρισμδς 50
αυτής δηλοΐ. ώρίσατο γάρ αδτήν ούτως· δύναμίς έστι, φησίν, οΓα τε οδσα
2 χατά τοΰ όρδν t 5 πρός τι δέ έϊτιν oro. D 9 τούτων] τούτω t 1 0 άρχόμενος

τοΰ βιβλίου] p. 40*2 Μ 5 13 έν Κατηγορίαις] 7 p. 7 b 3 o s q q . 18 αύτης (η e x corr.) D 1 :
αύτός t 3 2 . 3 3 TUJ — κατά omisso τά iterat D 3 3 κατά τον αριθμόν t 35 καί
το κατά t 3 6 ένεργείας] ένεργείαις t 3 9 φηαίν] ρ. 416<>18

Authenticated
266 P H I L O P O N I IN D E ANIMA I I 4 [Arist. p. 4 1 5 * 1 6 . 2 2 ]
σ ώ ζ ε ι ν τ ο ε χ ο ν α υ τ ή ν , κ α θ δ ί χ ε ι τ δ ε ί ν α ι , τδν ά ν θ ρ ω π ο ν , κ α θ δ ά ν θ ρ ω π ο « , h 5»
καΐ τ ά λοιπά.
ρ. 4 1 5 * 2 2 Ο ί ο ν π ε ρ ί τ ρ ο φ ή ς κ α ΐ α ι σ θ η τ ο ύ χαΐ νοητού.
Προ γάρ της θρεπτικής δυνάμεως διδάξει τί ποτέ έστι τροφή, χαΐ πρδ
5 της αισθητικής δυνάμεως τί ποτέ έστιν αίσθητόν. ούχέτι δε περί τοΰ
νοΰ μέλλων διδάσκειν πρότερον περί τοΰ νοητοΰ διαλέξεται* άσαφέστε|ρον 1ι6 Γ
γάρ ένταΰθα το άντιχει'μενον τοΰ νοΰ, λέγω το νοητόν. άλλ' έπειδή ουπω
ταΰτα διείρηχεν, λέγω δή τά περί των διδασχαλιών πασών των ψυχικών
δυνάμεων, δια τοΰτο προσέθηκε και ν ο η τ ο ΰ , Γνα μή έπιταράξη την διδα-
10 σχαλίαν, έπεί, ως εΤπον, ού τη αύτη τάξει έπι τούτων χρήσεται.
ρ. 4 1 5 * 2 2 "Ωστε π ρ ώ τ ο ν π ε ρ ί τ ρ ο φ ή ς και γ ε ν ν ή σ ε ω ς λεχτέον.
Έπειδή πρώτον τη φύσει ή θρεπτική δύναμις, ως πολλάχις είπον, Β

εφη δέ δϊΐν προ τών δυνάμεων περι τών ένεργειών είπβΐν, πρδ δε τών
ενεργειών περί τών αντικειμένων, προς δ (αί) ένέργειαι το είναι έχουσα
15 τ<ρ δέ τρέφεσθαι ή τροφή αντίκειται (το γάρ τρεφόμενον τροφή τρέφεται),
διά τοΰτο αρχόμενος πάλιν τοΰ περί ψυχής λόγου περί τροφής πρώτον
λέγειν, φησί, δει. συνήψε δέ τη τροφή τήν γέννησιν, ως τής τρο-
φής και τοΰ γεννάν αίτιας ούσης· τδ γάρ σπέρμα περίττωμα έστι τροφής,
γέννησιν δέ το γεννώμενον εϊπεν* τοΰτο γάρ τφ γεννάν αντίκειται* τδ γάρ ίο
20 γεννών γεννώμενον γέννα, xal περί τής γεννητικής ουν μέλλοντας είπεΐν
πρώτον περί τοΰ άντιχειμένου ρητέον. ουκ εστι δ ' , δπερ είπον, τδ γεννώ-
μενον ώς άντιχει'μενον, αλλά μάλλον ώς τέλος· τούτου γάρ στοχάζεται ή
φύσις διά τήν εφεσιν τής διαμονής, τοΰ ποιήσαι άλλο οίον αύτό. μήποτε
δε ουδέν κωλύσει και ώς άντιχει'μενον αύτδ θεωρεΐν, δταν ώς γεννώμενον
25 μόνον θεωρήται* οίίτε γάρ γέννησιν ένδέχεται άνευ τοΰ γεννωμένου ουτε
γεννώμενον άνευ γεννήσεως, ώσπερ ουν ή οίχοδόμησις τοΰ οίκοδομητοΰ 16
έστιν οίκοδόμησις χαϊ ή αΐσθησις αίσθητοΰ αίσθησις, ούτω δήπου χαϊ ή
γέννησις γεννητοΰ γεννησις· και ώσπερ τέλος τής οίκοδομήσεως τδ άπο-
τελέσαι τδ οίκοδομητόν, τουτέστιν οίκίαν ποιήσαι, ουτω και τής γεννήσεως
30 τδ ποιήσαι άλλο οίον τδ γεννών, ώσπερ ουν τήν οίκίαν ουδέν κωλύει χαϊ
ώς άντικείμενον και ώς τέλος θεωρεΐσθαι τής οίκοδομήσεως, ώς μεν αΰτδ
τοΰτο οίκίαν, τουτέστι σκέπασμα κωλυτικδν άπ' ομβρων και καυμάτων, τέ-
λος , ώς μέντοι οίκοδομητόν, 2ως άν οίκοδομήται, άντικείμενον, ουτω καΐ 80
τής γεννήσεως τδ γεννώμενον ώς μέν ετι γεννώμενον άντιχει'μενον ( ώ ς γάρ
4 διδάξει post τροφή coll. t 6 νοητοΰ] νοΰ t 8 δι' είρηχεν (sic) D : δ'
είρηχε t 9 έπιταράξει D 14 αί add. Diels 16 περί θρεπτι-
κής ψυχής t 17 δεϊν t 19 γένησιν t 22 ώς τέλος Diets: είς τέλος Dt
2 3 τοΰ s c r i p s i : τό Dt 2 5 θεωρείται t 27 post έστιν add. ή D
33 οίίτω] ούδέ D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 415 »22. 23. 26] 267
ή οίκοδόμησις πρδς τδ οίχοδομητόν, ούτως ή γέννησις πρδς τδ γεννητόν), h 6 Γ

ώ ς δε ή δ η γεγεννημένον τέλος. τδ αδτδ και έπί αδΕήσεως χαΐ αύξητοΰ
χαί ηόξημένου.
ρ. 4 1 5 * 2 3 Ή γ α ρ θ ρ ε π τ ι κ ή ψ υ χ ή x a l τοΤς ά λ λ ο ι ς ύ π ά ρ χ ε ι πρώτη.
5 'Εντεύθεν λοιπόν άρχεται την περί της φυτικής ψ υ χ ή ς διδασκαλίαν 25

ποιεϊσθαι. θρεπτιχήν ψυχήν ένταΰθα την φυτικήν λέγει, έπειδή προ των
δυνάμεων δει περί των ένεργειών διαλαβεΐν, προ δέ των ένεργειών περί
τών άντικειμένων, πρότερα δέ των ψυχικών δυνάμεων ή φυτική, δ ι ό « τά
μεν ^έχοντα τάς άλλας ψυχικάς δυνάμεις εχει και ταύτην, τά δέ ταύτην
10 έχοντα ου πάντως εχει και τάς άλλας, διά τοΰτο πρώτον περι τροφής και
γεννήσεως αναγκαίο ν ειπείν- ταΰτα γάρ εργα έστι της φυτικής ψ υ χ ή ς , περί
ής πρώτον διαληπτέον ώς χοινοτάτης· κατά ταύτην γάρ το ζην πασιν 80
υπάρχει τοις ζώσιν, ωσπερ το ζψοις είναι κατά την αίσθησιν. και πρό-
τερόν γε, ώς ήδη είπον, περί τής γεννητικής ποιείται τδν λόγον. ή ς έστιν
15 ε ρ γ α γ ε ν ν ή σ α ί τ ε κ α ι τροφή χρήσθαι. όρ^ς δτι τδ ή γ ά ρ θρεπ-
τ ι κ ή ψ υ χ ή είπεν αντί τοΰ ή φυτική· ταύτη γάρ τής θρεπτικής εργα φησίν
είναι τδ γεννήσαι και τροφή χρήσθαι, αντί τοΰ θρέψαι.
ρ. 4 1 5 » 2 6 Φ υ σ ι κ ώ τ α τ ο ν γάρ τ ο ΐ ς ζ ώ σ ί ν έ σ τ ι ν , δ σ α τ έ λ ε ι α κ α ι μή
πηρώματα ή την γέννησιν αδτομάτην εχει, το ποιήσαι ετερονβΒ
20 οίον αδτό.
Ίδου γάρ αρχήν τής γεννητικής δυνάμεως άπδ τοΰ τέλους έποιήσατο
διδάσκων τί ποτέ έστι το τέλος αδτής. φυσικώτατον δέ αντί τοΰ σχοπι-
μώτατον τέλος τής φύσεως τοΰτό έστι, τδ ποιήσαι άλλο οίον αυτό. πάντα
οδν τά ζωής μετέχοντα, εί μή πηρώματα είη, ώς οί εύνοΰχοι, ή μή τέλεια,
25 οίον τά νεογνά, ( ή ) ε? μή αύτομάτην εχει την γέννησιν, ώς τά έκ σήψεως 40
γινόμενα, οίον σχώληκες και ψύλλαι και κώνωπες χαί τά τοιαΰτα, σκοπι-
μώτατον τέλος εχει παρά τής φύσεως τδ γεννδν οίον αυτό. ήμίονοι δέ
και ει τι τούτοις δμοιον, οίονεί και αυτά πηρώματά έ σ τ ι ν οδ σώζει γάρ
οόδέτερον είδος· διδ οδκ εχουσι τήν έξ αλλήλων γέννησιν. ιστοροΰσι δέ
30 δτι χυήσασαί ποτε ήμίονοι έξήμβλωσαν, μή δυνηθείσης τής φύσεως τελεσφο-
ρήσαι τδ χυηθέν διά τδ μή είναι ειλικρινή μηδετέραν φύσιν, μήτε τήν
Γππου μήτε τήν όνου, αλλ' έκατέραν πήρωμα είναι, ου πάντα δέ τά έχ «
1 γέννησις πρό τό t 2 τέλος Α : ε(ς τέλος Dt 4 πρώτη D Arist.

U V X y : xal πρώτη t Arist. vulg. 7 προ] περί D 15 τροφής D 18 τοις
ζώσιν έβτίν D: τών έν τοΐς ζώσιν έργων t : τών Εργων τοις ζώσιν Arist. vulg.
18. 19 ή μή πειρώμοτα D 19 γένεσιν t Arist. αύτομάτψ D Arist. vulg.:
αύτόματον t Arist. SUW 21 Ίδου γάρ — οΓον αΰτό (23) iterat 1) 25 ή
artilidi 30 χυνήσασαί t. 32 πήρωμα scripsi: πείρωμα D : πειράματα t

Authenticated
268 PHILOPONI IN DE ΔΝ1ΜΑ 114 [Arist. p. 415*261
σήψεως οό κυΐσκει· ιστορεί γαρ 'Αριστοτέλης έν τη Περί ζψων ίστορί^ h 6 '

ίχθΰς τινας έχ σήψεως γινομένους χαί χυίσχοντας· χαί μέλιτται δέ έχ σή-
ψεως των ταυρείων σωμάτων γινόμεναι ομοίως γεννώσιν έναφιεΐσαι τοις
χηρίοις τδ σπέρμα, είτα χαί την αίτίαν προστίθησι, τίνος Ινεχα τδ φυσι-
5 χώτατον τέλος τοις ζώσίν έστι τδ ποιήσαι Ιτερον οίον αδτό· Γνα γάρ, φησί,
τ ο ΰ α ε ί χ α ι τ ο ΰ θ ε ί ο υ μ ε τ έ χ ω σ ι ν , η δ ύ ν α ν τ α ι , δοχεΐγάρ αυτψ πάντα
τά φύσει σονεστωτα έφεσιν τοΰ άριστου χαί πρώτοι) των όντων εχειν, λέγω
δη τοΰ θείου, Ιφεσιν δέ φυσικήν· διόπερ έχαστον, η δύναται, μιμείται την βο
έν τψ πρώτψ άιδιότητα. άπορήσειε δ' αν τις, εί φυσιχώτατόν έστιν τοις
10 ζώσι πασι τδ ποιησαι οιον αδτό, ίχαστον δέ τοΰ όμοιου έστί γεννητιχόν,
συμβήσεται ή χαι έν τη άλόγψ ψυχη είναι την γεννητιχήν δόναμιν, χαΐ
τήν αισθησιν αισθησιν γεννάν, και τον Ουμον Ουμόν, χαΐ έπι των λοιπών
ωσαύτως, ή τήν φυτικήν γεννητιχήν είναι της αλόγου, ώς είναι έχ τοΰ
χείρονος τδ χρεΐττον, δπερ άτοπον, μήποτε οδν έστιν ειπείν δτι ωσπερ
15 ό άποτμη|Θεΐς χλάδος έχει έν έαυτφ άμερώς τάς φυσικάς πάσας δυνά- h 6 T
μεις, χαΐ ώσπερ τά μόρια τών έντόμων χαί των δλων άποτμηθεντα έχει
έν έαυτοΐς τήν τε αίσθητικήν δόναμιν χαΐ τήν χατά τόπον χίνησιν, οδτω
χαί έν τψ σπέρματι τ φ έχ τών ζψων άμερώς ένυπάρχουσιν οί λόγοι τών
ψυχικών δυνάμεων* ού γάρ άζων έξεισιν. αλλ' εί τοΰτο δοθείη δτι χαί
20 της άλογου ψυχής οί λόγοι είσίν έν τψ σπέρματι, ών αδξομένων ή τελεσφο- 6
ρουμένων έγγίνεσθαι τήν άλογον ψυχήν έν τ φ σώματι, μηδεμιάς έξω-
θεν ο&σίας της άλογου ψυχής έγγενομένης έν τψ σώματι, πολλά τών ώμο-
λογημένων άνατρέψομεν. σχοπείσθω δ' ώς έπΙ άνθρώπου ό λόγος, λέγε-
ται δή τη ανθρωπεία ψυχη έγχατιουση εις γένεσιν, πριν εις τόδε τδ σώμα
25 πέση, πρότερον προσυφαίνεσθαι αύτη τδ πνεύμα χαι τάς έν αύτψ άλογους
δυνάμεις, εί δέ τοΰτο άληθές, προύπάρχειν άνάγκη τοΰ σπέρματος τήν
άλογον ψυχήν. εί γάρ έν τψ σπέρματι τήν γένεσιν ισχει, ψεΰδος τδ είρη- ω
μένον, και εί έν τψ πνευματι έχει τδ είναι και έπιδιαμένει μετά τήν διά-
λυσιν τοΰ ζψου, άδύνατον έν τψ σπέρματι τους λόγους αύτής είναι· έν
30 έχείνψ γάρ έ£ει χαί τδ είναι, ευλογον δέ και τδ έπιδιαμένουσαν » » τοΰ
σώαατος χαί προϋπάρχειν αύτοΰ. μήποτε οδν ώσπερ τών αυτομάτων ζψων
τε και φυτών ή γένεσις ουκ έχ προϋποχειμένης ψυχής τη διάδοχη γίνεται,
άλλά τής υλης έπιτηδείας γενομένης υπδ της δλης δημιουργίας ένίεται έν
αύτη τών τε βοτανών και τών ζψων τά ειοη χαί αί έν αύτοΐς ψυχιχαΐ 15
35 δυνάμεις, ουτω χαϊ έπΙ της αλόγου ψυχής τής έν πασι τοις ζψοις γίνεται
έχ τής δλης δημιουργίας υφισταμένων αυτών, εί γόνιμος οδν δύναμις τής
αλόγου ψυχής, ουδεμία άπορία· τής γάρ γονίμου δυνάμεως ου χρεία ταύτη
τήν κατά άριθμδν έχούση άιδιότητα. άλλ' εί πάντα τοΰ άεΐ έφίεται, χαί
1 έν τη Περί ζψων Ιβτορί?] Ζ 15 5 οίον om t 6 μετέχουαιν D 7 συνε-

βτότα ίφεβι D 22. 23 όμολογουμένων t 27 γέννηοιν t 28 el D 1 :
om. D't 30 lacunam iudicavi: addendum μετά την διάλυαιν 34 αύτοϊς, ut vi-
detur, D: αίιτφ t 35 ψυχής τοίς έν D 36 ti D J : ή D't 38 τήν
fort. D: τής t έχούση scripsi: έχούαης Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 415a26. b2] 269
διά τοΰτο ένέσπαρται τοις έμψύχοις ή γεννητική δύναμις, πώς έπΐ των h 6»
άψυχων προχωρήσει ό λόγο?; ουδέ γάρ την γεννητικήν εχει δύναμιν. φημί
ουν δτι χάν τούτοις κατά τά μέτρα τά αδτών ίατι την τοιαύτην ένέργειαν »
θεάσασθαι. ώοπερ γάρ χαί έν τοΐς έμψυχοι? οδχ όμοια ή έφεσις του τοι-
5 ουτου, αλλ' έν μέν τοΐς ζφοις προαιρετήν εχουσι την χίνησιν καΐ όρεξις
έντίθεται δπδ της φύσεως της γεννητικής δυνα'μεως παροιστρωσα τά ζωα
καΐ έπείγουβα εις την τοιαύτην ένέργειαν, καΐ έν αδτοΐς τούτοις διαφορά
πλείστη (ό μέν γάρ αν&ρωπος μετά τοΰ χαΐ έφιστάνειν τ ψ γεννωμένφ,
φημί δ' δτι τής διαδοχής Ινεκεν τοιαϋται ύπάρχουσιν ήμΐν ένέργειαι), έν
10 δέ τοΐς φυτοΐς άπροαιρέτου τής κινήσεως ούσης, αδτόματος ή γ ε ν ν η τ ι κ ή »
ένέργεια πρόεισιν, ούτως ούδεν θαυμαστών εΐ xal έπΐ των άψυχων φανείη
όφειμένη ή τοιαύτη δύναμις. τά γοΰν στοιχεία δρώντα είς άλληλα τδ έπι-
κρατοΰν είς τήν έαυτοΰ ίδέαν μεταβάλλει τδ έπιχρατούμενον· τδ γάρ θερ-
μδν έπικρατήσαν τοΰ ψυχροΰ είς έαυτδ μεταβέβληχεν, ομοίως καΐ εΐ τδ
15 ψυχρών έπικρατήση τοΰ θερμοΰ, έπι £ηροΰ τε και υγροΰ ωσαύτως, έπεί
γάρ μη άφθαρτα έστι τά στοιχεία, τούτου χάριν εί φθαρειη υπό θερμοΰ
ψυχρόν, άλλαχοΰ ή άνταπόδοσις γίνεται έπικρατοΰντος τοΰ ψυχροΰ, Γνα τά «ο
ειδη φυλάττηται. καΐ τά μέταλλα δέ φθειρόμενα πάλιν άνταποδίδοται· εί
γάρ xal μ η δδε ό λίθος γέννα άλλον δμοιον έαυτψ, άλλ' οδν αύτη οΓον ή
20 τοΰ μετάλλου όλότης τήν γεννητιχήν Ιχει δυνάμιν. Ιοιχε γάρ δδε ό λίθος
μορίφ τινΐ ζιόου, αυτή δ' ή τοΰ μετάλλου όλότης δλψ τφ ζωψ. και γάρ
έν τοΐς ζφοις έν τοΐς δλοις ή γεννητική δυναμις, οδχ έν τοΐς μορίοις, χαΐ
ώσπερ έν τοΐς ζωοις σαρκός τίνος άφαιρεθείσης άνχ' αδτής έτέραν γέννα
ή φύσις, οδτω και έν τοΐς μετάλλοις άντί τοΰ αφαιρεθέντος άποδίδοται.
25 p.415b2 Τ δ δε ου 2νεχα δ ι σ σ ό ν , τδ μ ε ν ο υ , τό δέ ω. 3»
'Επειδή εΤπεν φυσιχώτατον εΓναι τοΐς ζώσι τδ γενναν οίον αδτό, τοΰτο
(δέ) διά τδ πάντα τοΰ πρώτου δρέγεσθαι χαί τής έχείνου άιδιότητος, έπειδή 40
δλως έμνήσθη τελιχοΰ αίτιου, διά τοΰτό φησιν δτι τδ ού £νεκα, τουτέστι
τδ τέλος διττόν έστι, τδ μέν ου Ινεκα, τδ δέ φ , δπερ και έν τη Ποιητικη
30 χα; έν τη Περί γενέσεως είπεν. οΓον τί λέγω; ό οικοδόμος τέλος έχει τδ
ποιήσαι σκέπασμα χωλυτιχδν δμβρων χαί καυμάτων, τοΰτο τδ τέλος ου
£νεκά έστιν- 2νεκα γάρ σκέπης ποιεί τήν οίχίαν. έχει δέ καί άλλο τέλος
ημάς· τδ γάρ σκέπασμα τοΰτο ήμΐν ποιεί, έσμέν ουν και ημείς τοΰ ol-
3 χάν Α : * a l D t 7 έπείγουσα Α: άγείρουσα D t 8 γεννωμένφ Α : γινομένφ D t

9 fort, φημί δή 18 φυλα'ττεται t 19 έαυτψ Α: έαυτό D t 2 0 ό λίθος
δδε coll. t 2 1 ζψου Λ : ζώω Dt ο6τή Α : αδτη Dt 2 5 τό μέν] τό δέ D
2G Ε π ε ι δ ή είπεν D : Ί ο δέ φ Ιπετοι t 27 δέ a d d i d i τό s c r i p s i : τοϋ
Dt 29. 3 0 έν ττ) Ποιητική *αΙ έν τ η ΓΙερΙ γενέσεως] nihil tale l e g i t u r ; verba fort,
depravata suut: e x s p e c t a s tale quid οπερ x a l έπΐ της ποιητικής τέχνης x a l τής φυσικής
γενέσεως είπεν 3 2 p o s t σχέπης add. παομα D 3 3 . ρ. 270,1 τοϋ οίχοίδο-
μ<5μ.ου D

Authenticated
•270 PHIL0P0N1 IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 415b2]
κοδόμου τέλος τδ ώς ψ. ωσπερ ουν ένταΰθα, όυτω καί έπί πάντων των h 6 Τ
φύσει συνεστώτων εστι διττδν το τέλος· ή μεν γάρ εφεσις τοΰ θειου, δι' 46
ήν ίχαατον των έμψυχων ποιεί άλλο οίον αυτό, τέλος έστι το ου· τούτου
γαρ ίνεκα ή γένεσις· έπειδή δέ τά σώματα όργανα γίνονται ταΐς ψυχαΐς,
5 αί ψυχαί είσι τέλη ώς ψ. αναλογεί οδν τψ μέν τεχνίτη τψ οίκοδόμψ ή
φύσις, τψ δέ άνθρώπψ τψ έπιτάττοντι γενέσθαι τδ σκέπασμα ή ψυχή, τψ
σώματι δ' ή οικία, οό μόνον δ' έπ'ι των ζψων τέλος έστι διττόν, τό τε
ου καί τδ ψ , αλλά και έπ'ι των φυτών· και γάρ και έν τούτοις ή φύσις
όργανικδν ποιεί τδ σώμα προς την χρείαν της έν αδτοΐς ψυχής άναφερό- «ο
10 μενον. όργανικά γάρ και τά τών φυτών μέρη, ή ρίζα καί φλοιδς καΐ έν-
τεριώνη και φύλλα καΐ τά τοιαύτα, έπί μέν ουν τών έμψύχων διττδν τδ
τέλος, ώσπερ ειρηται, έπί δέ τών λοιπών οδκέτι εστίν εύρεϊν διττδν τδ τέ-
λος· μέταλλα γάρ καί λίθοι και απλώς τά άψυχα, προσεχώς υπδ ψύξεως
και θερμότητος γινόμενα, έξηρημένως δέ ύπδ τής όλης δημιουργίας, εν
15 τέλος εχει τδ ου (Ινεκα γάρ τής κοσμοποιίας), ουκέτι μέντοι και τδ ώς φ
τέλος έστίν έν τούτοις, οδ γάρ είσιν | δργανά τίνων οδδέ εις χρείαν h 1'
ψυχών τίνων κατασκευάζεται, μάλλον δέ τδ διττδν τοΰτο τέλος έπί πάντων
κοινώς θεωρητέον. καί εστι τδ ώς ου τέλος κοινώς πάντων φυσικών τε
καί τεχνητών ή τοΰ άγαθοΰ εφεσις (Ινεκα γάρ τοΰ άγαθοΰ και ή φύσις
20 καί ή τέχνη πάντα πράττει) τδ δ' ψ τοΰ κοσμήσαι την υλην ένεκα. εστι
γάρ τέλος χαΐ τδ είδος απλώς τοΰ αβακίου ή τοΰ ζψου, δπερ έστι τδ κο-
σμήσαι την υλην, και ή τοΰ άγαθοΰ εφεσις, δι' ήν ταΰτα γίνεται, ή χρεία 6
τυχδν ή ή τοΰ θείου μίμησις. επισημαίνονται δέ ένταΰθα δτι καί τδν σκο-
πδν ό 'Αριστοτέλης τέλος λέγει (τδ γάρ ου ή εφεσις, τοΰτο σκοπός έστι)
25 και διά τοΰτο διττδν τδ τέλος εΐπε. τήν δέ ορεςιν κοινότερον είπε· κυρίως
γάρ έπι μόνων τών έχόντων αισθησιν ή δρεξις, ώς ανωτέρω εΐπε, τά δέ
φυτά ορεςιν ούκ εχει, έπεί μηδέ αισθησιν. δρεζιν ούν λέγει τήν φυσικήν
πρδς τοΰτο κατασκευήν, καί ώσπερ άμέλει καϊ τδ πΰρ λέγομεν έφίεσθαι
τοΰ άνω καί ούτως έπ' αυτδ ίέναι. πάντα ουν τά τήν φυσικήν αυτήν ίο
30 όρμήν καί δρεξιν έχοντα έφίεται τής τοΰ πρώτου άιδιότητος. καί έπεί τά
φθαρτά, φησί, μή δύναται ταυτά μένειν τψ άριθμψ, τψ ποιεΐν άλλα οία
αυτά τψ είδει τή διαδοχή τήν άιδιότητα μεταδιώκει. τδδέτδμέν μάλλον
τδ δέ ή τ τ ο ν ήτοι διά τδ τά μέν πολυχρονιώτερα t h a i , τά δέ δλιγοχρονιώ-
τερα, ή διά τά διαλείποντα καί μή συνεχώς δντα, άλλα κατά καιρούς
35 τινας γινόμενα, ώς άκρίδων γένη καί σφήκες καί έμπίδες, καί εί τινα
τοιαύτα, κυριώτερον δ' άν τις τούτου άκούοι ουκ έπί χρονικής παρατά-
σεως, άλλ' έπί τοΰ ποιοΰ τής μεθέξεως, έπεί ουτω τδ κρείττον τών θνη-16
τών ζψων, ό άνθρωπος, πολλών χειρόνων έσται ήττον μετέχον τοΰ θείου·
1 τών] ούν t 4 δέ A Suid. s. ν. Τέλος: γάρ Dt 9 της] τοις D

10 xal φλοιός AD: αϊ φλοιοί t 11 έπί Λ: έπεί Dt 15 ώς (ΐΐ Λ Suid.: φ
ώς Dt 20 πράττοι t 21 άπλών I) 24 ή om. t 29 πάντως t
32 το δέ om. t 35 τινα;] τινα t 3G ά/οΊιοι scripsi: άκοΰει Dt 38 χει-
ρόνων sciipsi: "/είρω D: χειρώνων t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 415b2. 7] 271
πολλά γάρ των ζώων πολυχρονιώτερά έσπν ανθρώπου, κορώναι και έλέ- h 7'
φαντες και οφεις χαΐ άλλα πλείστα. οδχ ούτως οδν ά/ουστέον τοΰ τά
μέν μάλλον τά δ' ήττον, άλλα χατά το ποιον της μεθέςεως. ώσπερ (γάρ)
καΐ τάς τοΰ ήλιου έλλάμψεις οό πα'ντα τά ζψα ομοίως δέχεται (άλλως
5 γάρ άετδς τοΰ ήλιακοΰ φωτός μετέχει xal άλλως άνθρωπος και νυκτερίς «ο
άλλως χατά τά μέτρα της δπτικής αδτών δονάμεως) ούτως χαι τάς
τοΰ θεοΰ έλλάμψεις άλλα άλλως υποδέχεται χατά τά μέτρα της έαυτών
οδσίας.
p. 415&7 Έ σ τ ι δέ ή ψ υ χ ή τοΰ ζ ώ ν τ ο ς σ ώ μ α τ ο ς α ί τ ι α κ α ι ά ρ χ ή .
10 Είπών περί τοΰ τέλους της γεννητικής δυνάμεως, και μέλλων περί ίβ
τροφής xal αίσθητοΰ καί άπλώς των αντικειμένων ταΐς ψυχικαΐς ένεργεί-
αις διαλαβεΐν, πρότερον διά τούτων διδάσκει δτι αναγκαίος τω περί της ψυχής
λόγψ ό περι των Αντικειμένων λόγος, το γάρ εμψυχον καθδ έμψυχόν
έστι τρέφεται, ώστε τοΰ τρέφεσθαι αύτδ ή ψυχή αίτιον· ομοίως και τοΰ
15 αίσθάνεσθαι τψ ζ ψ ω αίτια ή ψυχή. τδ δέ τρεφόμενον τη τροφή τρέφε- 30
ται, και το αίσθανόμενον αίσθητοΰ αίσθάνεται. ώστε τψ μέλλοντι περί
ψυχής της τε θρεπτικής καί αίσθητικής διαλαβεΐν δει πρότερον είδέναι τί
ποτέ έστι τδ τρέφεσθαι καί αίσθάνεσθαι, και τω ταΰτα γνώναι θέλοντι
άναγκαΐον είδέναι τις ποτέ έστιν ή τροφή και τδ αίσθητόν. ή γάρ αίσθη-
20 σις αίσθητοΰ έστιν αισθησις, και τδ τρεφόμενον τη τροφή τρέφεται·
ταΰτα δε των πρός τι, των δέ πρός τι τδ έτερον είδέναι θέλοντα άναγκαΐον
και τδ λοιπδν γιγνώσκειν. ώστε αναγκαίος τω περί τής ψυχής λόγω ό 85
περί των αντικειμένων λόγος, ό γάρ σΐτος ώς μέν σίτος οδκ εστι πρός τι,
ώ; δέ τροφή πρός τί έστιν* ομοίως και ό λίθος ώς μέν ουσία τις ουκ εστι
25 των πρός τι, ώς δέ δρατδς πρός τί έστιν· τδ γάρ όρατδν τη δράσει έστίν
όρατόν. πόθεν οδν δτι ή ψυχή τροφής καΐ αίσθήσεως τοις σώμασιν αίτια, Γν
ούτως αναγκαίος δειχθη ό περί τούτων λόγος; τοΰτο δείκνυσι διά των προκει-
μένων. των γάρ αίτιων, φησί, πολλαχώς λεγομένων (ή γάρ υλικόν έστι τδ
αίτιον ή είδικδν ή τελιχδν ή ποιητιχόν) τετραχώς οδν των αίτίων λεγο-
30 μένων, κατά τους τρεις τρόπους δείκνυσιν αίτίαν οδσαν τήν ψυχήν τοις 40
ζώσιν, καί ώς είδος καί ώς τέλος και ώς ποιητιχόν· δτι γάρ οδχ υλικδν
αίτιον ή ψυχή, προφανές, χαι ort μέν ή ψυχή ώς είδος τοις ζώσιν
αίτία, δείκνυσι διά δυο έπιχειρημάτων τδ γάρ ώ ς ο υ σ ί α τδ είδος σημαί-
νει αυτω. ή ψυχή, φησί, τοις ζώσιν έστι του ζήν αίτία· τά δέ ζώντα,
35 χαθδ ζη, τδ είναι έχει· πάν δέ καθ' 8 εχει τδ είναι, τοΰτο είδος αύτοΰ
έστιν· ή ψυχή άρα είδος έστι τών ζώντων, ή ουτω μάλλον ή ψυχή τοΰ
ζήν τοις ζώσιν αίτία, τδ δέ ζήν τοις ζώσιν τδ είναι αυτών έστιν ή 45
3 γάρ addidi 12 τής om. t 15 ζψψ] βίω t. 21 το scripsi: τδν

Dt 22 τον λοιπόν t 24. 25 &|ΐο(ως — πρ6ς τί έστιν iterat D 30 τους
om. t 34 αίτία εστι τοΰ ζήν coll. t 3δ παν γάρ t 3G ουτω] ου" οΰ D
37 α&τών] αϋτω t

Authenticated
272 PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Aiist. p. 415b7]
ψυχή άρα τδ είναί έατι των ζώντων, παντός δέ τδ είναι ή ουσία αδτοΰ h 7Γ
έστιν· ή ψυχή άρα των ζώντων πάντων οδσία έστιν. ή ουσία δέ τοΰ
είναι πασιν αίτια· ή ψοχή άρα τοις ζώσιν άπασι τοΰ είναι αιτία, ώς
οδσία άρα αίτιον τοΰ είναι ή ψοχή. Sv μέν οδν έπιχείρημα δτι αίτιον
δ ή ψοχή ώς είδος τοΰτο. Ιτερον δέ δπερ ήδη χαί έν τοις προλαβοΰσιν
είρηχε· παντδς γάρ, φησί, τοΰ δυνάμει οντος ή έντελέχεια είδός έστιν· ή
δέ ψοχή τοΰ δυνάμει ζωήν έχοντος σώματος έντελέχειά έστιν· ή ψυχή
άρα είδος έστι τοΰ δυνάμει ζωήν έχοντος σώματος, ουτω μεν οδν αίτια 60
ή ψυχή τοΰ σώματος τοΰ έμψυχου ώς είδος αδτοΰ οδσα. άλλά μήν xal
10 ώς ποιητιχδν αίτιον αίτια χα! άρχή ή ψυχή χαί ώς τελιχόν. χαί δτι
αίτιον ώς τέλος ή ψ υ χ ή , δείχνυσιν ούτως (λαμβάνει δέ πρότερον δτι ή
φύσις πάντα ίνεχά του ποιεί· εδειξε γάρ τοΰτο έν η) Φυσιχη άχροάσει)·
τά διωργανωμένα σώματα 2νεχα της ψυχής· ου δέ ένεχά τι γίνεται, τοΰτο
τέλος έχείνου* ή ψυχή άρα τελιχόν έστι των διωργανωμένων σωμάτων
15 αίτιον, δτι δέ xal ώς ποιη|τιχδν αίτιον άρχή ή ψυχή, σαφώς δείχνυαι. h7v
ποιητιχδν δέ αίτιον τδ δθεν ή αρχή της χινήσεως. χινήσεως δέ είδη δ,
πρώτη μεν xal χυριωτάτη χίνησις ή κατά τόπον, είτα ή χατά άλλοίωσιν,
είτα ή χατά αυξησιν, είτα ή χατά φθίσιν. χαί δτι μέν της χατά τόπον
χινήσεως αίτια τοις ζφοις ή ψυχή, προφανές, άλλά ταυτγ) ού πάσαν
20 ψυχήν περιλαμβάνει, άλλά τήν έν τοις ζψοις χατά τόπον χινητιχήν. διδ
δείχνυσιν δτι χαί αλλοιώσεως αίτία. των γάρ αίσθήσεων αίτία ή ψυχή, 5
αί δέ αισθήσεις άλλοιοΰνταί πως πάσχουσαι υπδ των αισθητών· άλλοίωσις
γάρ τις ή διάχρισις xal ή σύγχρισις των όψεων, άλλ' ουπω διά τούτων
xal τά φυτά περιέλαβε· διδ έπάγει δτι χαί αυξήσεως χαί φθίσεως αίτία
25 ή ψυχή, Γνα πάντα τά έμψυχα περιλάβη. οδχ ομοίως δέ έστι ποιητιχή
άρχή χαί είδιχή. είδιχή μέν γάρ άρχή έστιν ώς αδτής της οδσίας τοΰ
έμψύχου σώματος αίτία οδσα, ει γε τδ έχάστου είδος ούσία αδτοΰ έστιν,
δμοίως χαί τελιχή· ποιητιχή δέ οδχέτι της οδσίας, άλλά τίνων ένεργειών
ή παθών άρχή χαί αίτία έστι. πώς δέ λέγομεν χαί φθίσεως αίτίαν ίο
30 ψυχήν; οδδέν γάρ ουτε αδτδ αδτψ ουτε τψ έαυτοΰ όποχειμένφ φθοράς
έστιν αίτιον, πάντα γάρ οδ μόνον τοΰ είναι, άλλά χαί της άιδιότητος
έφίεται, ώς ήδη είρηται, χατά τά έαυτών μέτρα, λέγομεν οδν δτι ώσπερ
λέγεται χαί τδ μή ον χαί ή στέρησις αίτιον είναι της γενέσεως τών όντων,
οδ τψ ποιητιχήν εχειν αίτίαν, άλλά τψ έχ τούτων μεταβάλλειν τδ γινό-
35 μενον χαί τ φ ταΰτα παραχωρεΐν τψ είδει γινομενω (πάν γάρ τδ γινόμενον
έξ οδχ όντων χαί έχ της ιδίας στερήσεως γίνεται, ώς είρηται έν τοις
Φυσιχοΐς) οδτω χαί ή ψυχή αίτία λέγεται είναι φθίσεως, οδ τ φ ποιείν 15
12 έν τη Φυσική άχροάσει] Β 8 13 τα — ψυχής om. D 13. 14 τοΰτο

τέλος έχείνου om. D 17 πρώτη γάρ χαι t 20 χατά τόπον χινητιχήν om. t
23 ή (post τι;) om. t 24 άπα'γει t 26. 27 ώς αύτη ς — αύτοϋ έστιν A : om.
Dt 30 αίιτό Λ: αϊτός Dt 31 αίτκίν έστιν t 34 άλλά τω] άλλά τών D
35 γινομένψ Α : γινομένων Dt 36. 37 έν τοις Φυσιχοίς scripsi: έν ταΐς φυσιχαΐς D t : cf.
Phys. A 8 p. 191b 13 sqq. 37 o& τω Α : οδτω Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 415"7. 14] 273
την φδίσιν, ώσπερ ποιεί την άυίησιν, άλλα τ φ δι' άσ&ένειαν λοιπδν ένδι- h 7»
δόναι καί ύποχωρεΐν αδτή. άλλως τε πρδς τδ δεΐζαι δτι ποιητικών αίτιον
έστιν ή ψυχή, αρκεί τδ είδέναι ?τι αόξήσεώς έστιν αιτία, ει τοίνυν κατά
πάντας τους των αιτίων τρόπους αίτια ή ψυχή τ φ έμψυχψ σώματι τοΰ
5 είναι, ή εμψυχόν έστιν, ή δέ έμψυχόν έστι, ταύτη τρέφεται' τε καί αυ£ε-
ται καί γέννα, και τούτων άρα ή ψυχή αίτια, δπερ δειχθήναι προυκειτο.
τ α ΰ τ α δέ π ο λ λ α χ ώ ς λ έ γ ε τ α ι , τήν αίτίαν λέγει καί τήν αρχήν πολλά-«ο
χ ώ ς λέγεσ&αι. λέγεται γαρ τετραχώς ώς είδος, ώς υλη, ώς ποιητικόν,
ώς τελικόν. ο μ ο ί ω ς δέ ή ψ υ χ ή τ ο υ ς δ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς τ ρ ε ι ς
10 α ί τ ι α , των γάρ τεσσάρων τρόπων των αίτιων των διωρισμένων έν r f
Φυσική άκροάσει κατά τους τρεις δμοίως αίτια έστιν ή ψυχή τ φ σώματι,
κ α ί γ ά ρ δ θ ε ν ή κ ί ν η σ ι ς , τουτέστιν ως ποιητικδν αίτιον (ουτω γάρ
αδτδ καλεΐ), κ α ί ου Ι ν ε κ α , τουτέστιν ώς τέλος, καί ώ ς ο ό σ ί α τ ω ν
έ μ ψ υ χ ω ν σ ω μ ά τ ω ν ή ψ υ χ ή α ί τ ι α , αντί τοΰ ώς εΐδος. έν γάρ τ φ Μ
15 οίκείφ εϊδει έκάστου ουσία χαρακτηρίζεται· ή γάρ υλη κοινή πάντων· καί
τά έμψυχα δέ τδ είναι εχει κατά τήν ψυχήν· ώστε είδος των έμψυχων·
σωμάτων ή ψυχή. δ τ ι μ έ ν οδν ώ ς ο υ σ ί α δ ή λ ο ν τδ γάρ α ί τ ι ο ν τ ο ΰ
ε ΐ ν α ι π α σ ι ν ή ο ό σ ί α . δτι αίτια ή ψυχή ώς εΓδος, διά τούτων δείκνυσιν*
εστι δέ τοΰτο τδ πρώτον έπιχείρημα· ή γάρ ψυχή, φησίν, αρχή καί αιτία
20 τοΰ ζην τοις ζώσι· τδ δέ ζην τοις ζώσι τδ είναι έστιν· έκάστου δέ τδ
είναι τδ είδος αότοΰ έστι καί ή οδσία · ή ψυχή άρα είδος έστι καί οδσία
των ζώντων, έκάστου δ' ή οόσία τοΰ εΐναί έστιν αιτία· ή ψυχή άρα ao
τοις ζώσιν [οδσία] τοΰ είναι Ιστιν αίτια, οό τη τάξει δέ ταύτη προήνεγκε
τάς προτάσεις, άλλ' έκ των υστέρων ήρξατο· τδ γ ά ρ α ί τ ι ο ν , φησι, τ ο ΰ
25 ε ί ν α ι π δ σ ι ν ή ο δ σ ί α , Γνα ή ό λόγος ούτως· ή οδσία, ταότδν δ' ειπείν
τδ είδος, τοΰ είναί έστι πασιν αίτιον (κατά τοΰτο ίκαστον καί εστι καί
λέγεται), ώστε καί τοΐς ζώσιν ή οόσία καί τδ είδος τοΰ είναι αιτία· τά
δέ ζώντα τδ είναι εχει κατά τήν ζωήν (ταύτη γάρ των άλλων διαφέρει),
της δέ ζωής ή ψυχή αίτια· ώστε εί τοΰ μέν είναι πασιν αίτιον ή οόσία
30 ή έκάστου καί τδ είδος, τοΐς δέ ζώσι της ζωής αίτια ή ψυχή, καδ' δ καί 8®
τδ είναι εχουσιν, είδος άρα έστι καί οδσία τών ζώντων ή ψυχή. ό δ'
'Αριστοτέλης είρηκώς τάς προτάσεις τδ συμπέρασμα οδ προσέ&ηκεν ώς
δήλον. οδσίαν δέ, ώς ήδη είπον, τδ είδος φησι.
p. 415b 14 Έ τ ι τοΰ δ υ ν ά μ ε ι όντος λόγος ή έ ν τ ε λ έ χ ε ι α .
15 Τδ δεύτερον έπιχείρημα· λ ό γ ο ς δέ φησιν άντί τοΰ ή οόσία καί τδ

είδος.
2 αίιτή scripsi: αυτήν Α: αδττ) Dt 5 Τ) δέ Α: ef δέ Dt 7 τοΰτο δέ πολλά-

χοΰ t 9 τοι>ς Dt Arist. SUX: κατά τους Arist. plerique 10. 11 έν η} Φυσιχξ
άκροάσει] Β 3 p. 194 b 23 sqq. 13 ο6χ Eve*« D 21 ή (ante ο6σ(α) om. t
23 ουσία delevi ταύττ) scripsi: αυτή Dt 25 οδτως] fort, οίτος 26 post τοΰτο
addendum γάρ 30 ή (ante έχάατου) om. t 34 ετι Γ) Arist.: Ιβτι δέ t
Comment. Arist. XV. Philop. de Anima. 18

Authenticated
274 PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 415 b 15.21]
p. 415 b 15 Φανερδν δ' ώς χαϊ τδ ου ένεκα α ί τ ι α ή ψ υ χ ή . h7»
Δείξας δτι ώς εΐδος άρχή *αι αιτία ή ψοχή τοΰ σώματος, νΰν δείχ- 44
νυσιν δτι χαϊ ώς τέλος, ώ σ π ε ρ γάρ έ νοΰς ένεκά του π ο ι ε ί , τδν
αδτδν τ ρ ό π ο ν χαϊ ή φύσις, νοΰν λέγει τον πραχτικόν, οΓον ό οίχοδο-«
5 μιχδς νοΰς οδδέν μάτην παραλαμβάνει, άλλά πάντα πρδς ίν τι τέλος
όρώντα, την χατασχευήν της οικίας. ούτως οδν χαϊ ή φύσις οδδέν μάτην
ποιεί, άλλ' έχαστον αδτής έργον ένεκά του έστίν· έδειξε δέ σαφώς τοΰτο
έν τη Φυσική άχροάσει. δηλοΰσι δέ χαϊ αί περί χρείας μορίων των
ίατρών πραγματεΐαι δτι οδδέ το έλάχιστον έργον της φύσεως μάτην έστίν,
10 άλλ' ένεκά του. ου δ' ένεχα ποιεΐ, φησί, τοΰτό έστι τέλος αδτής. τίνος
οδν Ινεχα ποιεί; της ψυχής, φησί. τά γάρ σώματα, φησί, των έμψυχων SO
πάντα, των τε ζψων χαϊ των φυτών, ίργανά έστι τών ψυχών, τδ δέ
οργανον ένεκα τοΰ χρωμένου γίνεται χαϊ τοϋτον έχει τέλος· ώστε καΐ τά
υπδ φύσεως γινόμενα σώματα, τά έμψυχα λέγω, τέλος έχει την ψυχήν
15 τήν χρησομένην αδτήν. δ ι σ σ ώ ς δέ τδ ου έ ν ε κ α , τό τε ου χαϊ τδ
φ , ένταΰΟα ήτοι ούτως έχληπτέον, τήν μέν ψυχήν τέλος ώς ου, τδ δέ
ζφον ώς φ (ποιεί γάρ τδ δργανικδν σώμα ή φύσις της μέν ψυχής
ένεκα, Γνα χρήται αδτψ ώς τέλος ή ψυχή ώς | ου, τέλος δέ ώς φ τδ h
Ιμψυχον ώστε γάρ άνεμποδίστους εΐναι τφ ζψψ τάς ένεργείας, πάντα
20 ποιεί ή φύσις) ή τοίνυν ούτως τδ ου χαϊ τδ φ , ή ώσπερ καΐ πρδ δλίγοι»
ε?ρήκαμεν, ού μέν Ινεχα της χοσμοποιίας χαϊ τής άιδιότητος (τούτου γάρ
πάντα έφίεται) ψ δέ τη ψυχή· ταύτη γάρ παρασκευάζει είς χρήσιν τδ
όργανον* δπερ χαϊ μάλλον έστιν άληθέστερον.
p. 415b21 Ά λ λ ά μήν καΐ δθεν π ρ ώ τ ο ν ή χ α τ ά τόπον χ ί ν η σ ι ς , 5

25 ψυχή.
Λοιπδν έπΐ τδ ποιητιχδν μεταβέβηχεν· τδ ποιητιχδν γάρ «Γτιον

ούτως del καλεί, δθεν ή άρχή τής χινήσεως. πολλαχώς δέ τής κινήσεως ίο
λεγομένης, ώς ειρηται, δτι μέν τής χατά τόπον κινήσεως αίτία ή ψυχή
πρόδηλος, αλλ' οδ π δ σ ι , φησίν, δ π ά ρ χ ε ι τ ο ι ς ζ ώ σ ι ν ή δ υ ν α μ ι ς
30 α υ τ η , τουτέστιν ή κατά τόπον κινητική, ώστε ταύτη οδ δόξει πασα ψυχή
ποιητιχδν αίτιον είναι, διόπερ δείκνυσιν αδτήν και τών λοιπών χινήσεων
αίτίαν ουσαν, αλλοιώσεως λέγω και αδξήσεως χαϊ μειώσεως, και ουτω
χαθολιχδν έπΐ πάσης ψυχής τδν λόγον έποιήσατο. δτι μέν οδν αίτία ή ψυχή
1 τδ D Arist. V : om. t Arist. vulg. αίτία ή ψυχή Dt Arist. Χ : ή ψυχή αίτία

Arist. vulg. 8 έν τη Φυβικη άχροάαει] Β 2 ρ. 194*28 sqq. 10 οδ 8' scripsi:
οΜ' Dt 13 τοϋτον] fort, τοΰτο 15 αότήν] fort, αύτοϊς 20 ή τοίνυν Α :
ή τοίνυν Dt 25 ή ψυχή t 31 αύτής xal D 33 καθολιχόν λόγον έπΐ πβατ.ς
ψυχή« t

Authenticated
P H I L O P O N I IN D E ANIMA I I 4 [Arist. p. 4 1 5 b 2 1 ] 275
Αλλοιώσεως, δείκνυσιν ούτως* ή ψυχή τοις ζφοις αίσθήσ*ώς έστιν αίτιον, h 8 Γ

πάν δέ τδ αίσδανόμενον άλλοιοΰται,. ή ψυχή άρα αλλοιώσεως αίτια, πώς 15
δέ λέγει την αίσθησιν άλλοιωσιν, νΰν μέν οδ προσέθηκεν, έφεξής δέ προσ-
θήσει δτι διττή ή άλλοίωσις και καθόλου τδ πάσχειν διττόν, τδ μέν έπΐ
5 φθοράν άγον, τδ δ' είς τελείωσιν. πάσχει γάρ και ό μαθητής υπδ τοΰ
διδασκάλου καϊ άλλοιοΰται, άλλ' οδκ είς φθοράν άλλ' είς τελείωσιν αγό-
μενος· τδ γάρ έν αδτφ δυνάμει προάγεται είς ένέργειαν. ουτω δέ και ή
αισθησις άλλοιοΰται και πάσχει δπδ των αισθητών είς τελείωσιν άγομένη
και έκ δυνάμεως εις ένέργειαν προαγομένη. δτι δέ καϊ αυξήσεως και 20
10 μειώσεως αίτια ή ψ υ χ ή , δείκνυσιν ούτως* τδ αδξόμενον καϊ μειοόμενον
τρέφεται (οδδέν γάρ αυξεται, δ μή τρέφεται), παν δέ τδ τρεφόμενον ζωής
μετέχει, καϊ αδύνατον έστι τρέφεσθαι τδ μή ζωής μετέχον, ώστε τοΰ
τρέφεσθαι τδ ζην αίτιον· ζωής δέ πάσης ψυχή έστιν αιτία· τοις άρα
αδξομενοις καϊ μειουμένοις αδτοΰ τούτου της αδξήσεως καϊ της μειώσεως
15 ή ψυχή έστιν αίτια, el δέ καϊ λίθοι τινές δοκοΰσιν αΰξεσθαι, οδκ ίατι
κυρίως αυξησις αυτη, άλλά μάλλον πρόσθεσις* αυξησιν γάρ ταύτην φησί τήν. 25
δι' όργάνων φυσικών γινομένην, όργανα δέ έν τοις άψύχοις οδκ εστίν* οδδ'
άρα αυξεται. καϊ άλλως τδ αδξόμενον κατά πάν μόριον αυξεται, ως έν τφ
Περί γενέσεως δέδεικται, έπΐ δέ τών λίθων Ιξωθεν ίσως κόνεως προστιθε-
20 μένης μεταβολή τις γίνεται, και ουτω μείζον τδ δλον γίνεται οδκ αδξήσεως
γινομένης, αλλά προσθέσεως, ώσπερ άν εί και τδ πΰρ αΰξεσθαι λέγοιτο
ξύλων πλειόνων προστιθεμένων, ουτω δέ καϊ τά μέταλλα αυξεται υγρας
οδσίας Ιξωθεν περιπαγείσης, έξ ης συνεστήκασι, καϊ ταύτης μεταβαλλου- «ο
σης είς τήν αδτών οδσίαν δπδ της έν τη γη φυσικής δυνάμεως έκ τοΰ
25 παντός, εί γάρ συνοχής, αίτιον ή ψυχή, συνέχεται δέ καϊ εστι τά τε
ζψα καϊ τά φυτά, £ως 3ν τρέφηται, τροφή δέ αδξήσεως αίτιον, ή ψυχή
άρα αδξήσεως αίτιον, κακώς άρα ταΐς όλικαΐς άρχαΐς γη και πυρί τήν
τής αυξήσεως άνατίθησιν αίτια ν. άλλ' ειποι άν πρδς τοΰτο ίσως ό Ε μ π ε -
δοκλής 2τι ώσπερ συ και υλικάς και ποιητικάς τών φυσικών αίτιας άπο-
30 δίδως, ουτω κάγώ νΰν οδ τάς ποιητικάς, άλλά τάς ύλιχάς άποδέδωκα. 86
άλλ' οδχ ?ξει χώραν ή απολογία* οδδε γάρ αί ριζαι γήινοι μάλλον ήπερ
ol κλάδοι, πανταχού δέ τδ γεώδες πλεονάζει* δσον ουν έπΐ τη ούσία
τής γής, ουδέν αυξειν έπΐ τδ άνω ώφειλεν.
5 *αΐ om. t 18. 19 έν τ ψ Περί γενέσεως] Α δ ρ . 3 2 1 « 2 . 19 19 έπΐ — λ ί θ ω ν

A: ol δέ λίθοι Dt 21 γενομένης t 24 οώτών] αΰτην Α 25 συνοχής]
συνεχές t 26. 27 ψυχή άρτι αυξήσεως D 27 post χαχώς άρα fort, e x c i d i t
Έμπεδοχλής πυρί] περί t 3 1 ήπερ t 32 post χλάδοι add. αυξά-
νονται μάλλον ήπερ ol χλάδοι t 3 3 ώφειλεν έιτί τό άνω coll. t
18*

Authenticated
276 PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 4 1 5 b 2 8 ]
p. 415b28 Έαπεδοκλης δ' ο δ χ α λ ώ ? ε ί ρ η χ ε τ ο ΰ τ ο , π ρ ο σ τ ι θ ε ί ς h 8Γ

την αΐίξησιν συμβαίνειν τοις φυτοΐς κάτω μέν ριζουμένων
δ ι ά τ δ τ ή ν γήν ο υ τ ω φ έ ρ ε σ θ α ι κατά φ υ σ ι ν , άνω δέ δ ι ά τδ πΰρ
ωσαύτως.
5 Δείξας δτι αύξήσεως αίτια ή ψυχή, αιτιάται Έμπεδοκλέα οδ καλώς 4fi

ε?πόντα τήν αύξησιν έν τοις έμψυχοι? γίνεσ&αι. ελεγε γαρ αυξεσ&αι το
φυτδν τοΰ μέν έν αδτψ πυρδς τους κλάδους έπί τδ άνω αύξοντος, της δέ
γης της έν αδτφ τάς ρίζας έπι τδ χάτω αδξουσης · πυρί γαρ καΐ γη
άνετίβει τήν α?τίαν της αδξήσεως· τδ μέν γάρ έπι τδ άνω τους κλάδους
10 αυξειν ώς άνώφορον, τήν δέ γήν έπί τδ χάτω τάς ρίζας ώς χατώφορον.
αιτιάται δέ αδτδν πρώτον μέν ώς οδ χαλώς λέγοντα χάτω είναι των
φυτών τάς ρίζας* οδ γάρ πάσι, φησί, τδ αδτδ άνω καΐ χάτω. είτα και 60
τήν αίτίαν προστίθησι. τά γάρ όργανα, φησί, τοις εργοις κρίνεται, ε? γάρ
τών ένεργειών χάριν τά όργανα, τά τάς αδτάς ένεργοΰντα ένεργείας τά
15 αδτά äv ειη. ώσπερ ουν έν τοις άλλοις έμψύχοις τδ δι' ών έκτρέφεται
στόμα έστίν, ούτως άρα καΐ τοΐς φυτοΐς τδ δι' ών τρέφεται στόμα δν ειη.
τρέφεται δέ διά τών ριζών· αυτη άρα στόμα τών φυτών, τών δέ άλλων
πάντων έμψυχων τδ στόμα δι' ου τρέφεται άνω έστί· πάντων γάρ ή
κεφαλή έν ή τδ στόμα τδν άνω τόπον | έπέχει. xat τών φυτών άρα τδ h 8 '
20 στόμα χαί ή κεφαλή άνάλογον άνω ειη άν· ώστε αί ρίζα ι τών φυτών άνω
μάλλον, οί δέ κλάδοι χάτω. ώς μέν γάρ πρδς τδ πάν, ει γε δλως δεΐ
λέγειν έπί τοΰ παντδς τδ άνω καΐ τδ κάτω, τδ μέν πέριξ πάν άνω εσται,
λέγω δή δ οδρανός, τδ δέ μέσον χάτω, ή γή· τά μέντοι έμψυχα άνω
λέγεται έχειν τήν κεφαλήν οδ πάντως ώς πρδς τδ πέριξ, άλλ' ώς 2&εν
25 ή άρχή της κινήσεως, έπειδή xal έκ τοΰ οδρανοϋ ή άρχή της κινήσεως 6
τών ένταΰδα. καΐ τών αλόγων τοίνυν ζφων τών πλείστων, σχεδδν δέ
πάντων έπί γήν κεχυφότων, ώς μηδέ τών δπισβίων όψηλοτέραν έπί τδ
πέριξ ίχειν τήν κεφαλήν, δμως λέγεται τά άνω τών ζφων μέρη εΤναι ή
κεφαλή τε καΐ τά περί τήν χεφαλήν· ώστε τήν κεφαλήν άνω λέγομεν.
30 άνάλογον δέ κεφαλή αί ρίζαι· έκεΐθεν γάρ ή άρχή της κινήσεως τοΐς
φυτοΐς· ώστε άνω δν εΤεν αί ρίζαι xal οδ χάτω. Εν μέν οδν τοΰτο άτο-
πον έγχαλεΐ αδτφ. πρδς 8 τις δπέρ αδτοΰ άπολογούμενος έρεΐ δτι ω
έκεΐνος τδ άνω και κάτω ώς πρδς τδ παν ελεγεν αί μέν γάρ £ίζαι ώς
έπί τδ κέντρον αυξουσι, τδ δέ λοιπδν ώς έπί τδν οδρανόν. ίτερον πάλιν
35 άτοπον έκ τοΰ λόγου συνάγει πάνυ προσεκτικώτατα· εΐ γάρ ύπδ πυρός,
φησί, καΐ γης ή αυξησις γίνεται, χαΐ τδ μέν πΰρ έπι τδ άνω αυξει, ή γη δέ
2 ^ιζουμένων Dt Arist. plerique: συρριζουμένοις Arist. Ε 7 αΐιτώ s c r i p s i : έαΰτψ

Dt 8 τά om. t 2 4 πρό; Α : om. Dt 27 έπί τήν γήν t 31 äv
τ
είναι t 32 ί>πέρ] δπορ t αύτοΰ] έκεϊνο D 34 α&ξουααι t 35 προοεκτιχώτα Ι>
ti] oi t 36 ή δέ γή t

Authenticated
PH1L0P0NI IN DE ΛΝΙΜΑ 114 [Arist. p. 415·>28. 416«9] 277
επί to κάτω, διεσπάσθη άν τά φυτά μηδενός οντος τοΰ συνέχοντας. h 8 »

ei δέ εστι τι το συνέχον, τοΰτο äv ειη ή ψυχή και τροφής και αδξήσεως
αίτιον.
ρ. 4 1 6 « 9 Δοκεΐ δέ τισιν ή τοΰ πυρδς φύσις άπλώς αίτια της υ

5 τροφής καΐ της αδξήσεως είναι.
Επειδή εδειξεν δτι αδξήσεως αίτια ή ψυχή, άναιρεΐ τά άλλα

τά δοκοΰντά τιβιν αυξήσεως αίτια εΐναι. 'Εμπεδοκλής μέν ουν τήν
γήν καΐ το πΰρ έπΐ των φυτών ήτιάτο διά τδ τούτων μέν έναντίας είναι
τάς κινήσεις έπΐ το άνω τε και κα'τω, δρασθαι δέ καΐ τά φυτά έπΐ τά
10 έναντία τήν αυξηαιν ποιούμενα κατά τάς ρίζας και κατά τους κλάδους,
έτεροι δέ τδ πυρ υπενόησαν μόνον αυξήσεως αίτιον βΤναι, πρδς οδς ένί- 25
σταται νϋν. καλώς δέ προσέθηκε τδ α π λ ώ ς · κατά τοΰτο γάρ ήμα'ρτανον
οί τήν αδξητικήν δύναμιν άνατιθέντες τψ πυρί, δτι άπλώς αδτδ αίτιον
αδξήσεως έλεγον · συναίτιον μέν γάρ είναι τδ πΰρ ώς όργανον τδ δι' ου
15 τής αδξήσεως καΐ αδτψ δοχεϊ, οδ μήν απλώς αδξήσεως αίτιον, αλλά
τοσούτον ένδεΐν φησι τοΰ άπλώς αδξήσεως αίτιον είναι, δτι καΐ χείρον ή
κατά τά όργανα συναίτιον αυτό φησιν έν τη Περί γενέσεως χαΐ φθοράς,
τά μέν γάρ όργανα ρυθμιζόμενα μέν υπό τοΰ λόγου τυγχάνει τοΰ τέλους,
έώμενα δέ υπδ τοΰ τεχνίτου βλάβης ουκ είαιν αίτια, έπεί μηδ' ένεργείν no
20 δύνανται άνευ τεχνίτου, τδ δέ πΰρ αδτδ καθ' αδτδ ένεργοΰν φθοράς
αίτιον γίνεται· έψομένου γάρ τοΰ σιτίου και τοΰ φαρμάκου el μή όπδ τοΰ
ιατρικού ή μαγειρικού λόγου κυβερνηθείη τδ έψον πΰρ, φθείρει μάλλον καΐ
έξίστησι τοΰ οικείου είδους, ειπών δέ δτι έδοξέ τισι τδ πΰρ τροφής είναι
καΐ αύξήσεως αίτιον, πόθεν εις τήν τοιαύτην υπήχθησαν έννοιαν, έπήγαγε.
25 μόνον γάρ, φησί, τών άπλών σωμάτων φαίνεται τρεφόμενον xal αδξό-
μενον· έπί τούτου γάρ μόνον ή συνήθεια τψ τής τροφής κέχρηται δνό- Κ
ματι, καΐ διά τοΰτο καΐ τψ τής αδξήσεως· τδ γάρ τρεφόμενον τοΰτο καΐ
αυξεται. έχομεν τούτου πολλήν τήν χρήσιν εν τε τη συνήθεις καΐ παρά
τοις άρχαίοις· " τ ο δ ς άμα σοι πάντας", φησιν ό ποιητής, " π ΰ ρ έσθίει", και
30 πάλιν 'παμφάγψ πυρί' είρηται. εΐ τοίνυν τών άπλών τοΰτο μόνον τρέ-
φεται τε καΐ αυξεται, τοΰτο $ν ειη καΐ έν τοις συνθέτοις τροφής αίτιον
xal αδξήσεως, λέγω δή τοΐς έμψύχοις.' δείξας οδν δ φιλόσοφος δτι μή
δμοίως τρέφεταί τε xal αυξεται τά έμψυχα ώσπερ τδ πΰρ, συναποδεδειχώς Μ
Ισται διά τούτου δτι μηδέ έν τοΐς έμψύχοις αίτιον τροφής xal αδξή-
35 αεως τδ πΰρ. ή δέ δεϊξις τοιαύτη* πάντα τά φύσει τρεφόμενά τε
χαΐ αδξόμενα, τοΰτο δ' έστιν τά έν αδτοΐς τήν θρεπτικήν τε καΐ αδξη-
τικήν δυναμιν έχοντα (τά γάρ μή ουτω τρεφόμενά τε καΐ αδξόμενα
1 διέαπαβτ' δν t 17 έν τη ΠβρΙ γενέβεω« xal φδορας] Β 9 ρ. 336 «12 19 οδκ

είβιν scripsi: ob γάρ είαιν Dt 20 δύναται D 27 xal τό τής D 29 τοΰ« —
έσ8<ε(] II. Ψ 182 30 παμφάγψ πυρϊ] παμφάγου πυρές legitur Eurip. Med. v. 1187
32 λέγω δέ t 37 τε om. D

Authenticated
278 PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 416 » 9 . 1 8 ]
οό χυρίως λέγεται ταϋτα Sitep λέγεται) τά τοίνυν φύσει τρεφόμενα xal h 8»

δια του το αδξόμενα δρον έχει της αύξήσεως, xal ώρισται αδτών έπΙ τό
μέτρον ή αΰξησις" τοΰ δέ πυρός οδχ ώρισται ή τροφή τε xal ή αυξησις· 46
έπ' άπειρον γάρ αδξηθήσεται, έάν υλη χορηγείται, οδχ άρα τό πυρ ομοίως
5 τοΐς έμψύχοις τρέφεται τε και αυξεται. εί δέ μ ή ομοίως, οδχ άν οδδ&
τοις έμψυχοις αίτιον είη της αδξήσεως. τοδ μεν γάρ πυρός οόχ Ιατι
πέρας οδδέ λόγος της αδξήσεως· τά δέ φύσει αδξόμενα Ιχουσι πέρας τι
καΐ ώρισμένον λόγον τη; αυξήσεως* το δέ χατά λόγον αυξειν χαΐ διωρισ-
μένως ψυχής δν είη xal οδ πυρός, ουτω μέν οδν Ιδειξεν δτι οδ το πΰρ
10 αίτιον τοΐς έμψυχοις της αδξήσεως. δτι δέ οόδέ χυρίως έπΙ τοδ πυρδς
λέγεται τροφή τε καΐ αυξησις, αλλά γένεσις, Ιδειξεν έν τφ Περί γενέσεως βο
xal φθοράς, δπενοήθη δέ τοΰτο μόνον των στοιχείων τρέφεσθαί τε καΐ
αυξεσθαι, δτι ίτά μέν των άλλων έναργώς δ πλεονασμός πρόσθεσίς έστι
(προστιθεμένου γάρ δδατος υδατι καΐ γης γη ούτως γίνεται αδτών ό
15 πλεονασμός, τοΰτο δέ (δτι) οδχ εστι τροφή οδδέ αυξησις, προφανές), τό δέ
πΰρ πλεονάζει οδ πυρδς προστεθέντος, αλλ' άνομοειδοΰς δλης, οΓον ξύλων
ή των τοιούτων, χαΐ τούτων υπό της τοΰ πυρδς δυνάμεως μεταΒληθέντων
εις τήν αδτοΰ οδσίαν ου|τως ό πλεονασμός τοΰ πυρός γίνεται, δοχεΐ δέ il»
τοιοΰτόν τι χαΐ ή χυρίως αυξησις είναι· μεταβαλλουσης γάρ της. τροφής
20 εις τήν τοΰ σώματος φύσιν ούτως ή αυξησις των έμψυχων γίνεται, εδειξε
δέ, ώς εΤπον, δτι έπΙ τοΰ πυρός γινόμενον γένεσίς έστί xal οδχ αυξησις.
ρ. 416« 18 Έ π ε Ι δ' ή α δ τ ή δ υ ν α μ ι ς τ η ς ψ υ χ ή ς θ ρ ε π τ ι χ ή τε χαΐ

γ ε ν ν η τ ι χ ή , περί τροφής άναγκαΐον διωρίσθαι πρώτον. 6
Ειπών περί τοΰ τέλους της γεννητικής δυνάμεως, είτα έφεξής δείξας
25 ώς άναγκαΐος τψ περί ψυχής έρεΐν μέλλοντι δ περι των αντικειμένων ταΐς
ψυχιχαΐς ένεργείαις λόγος, τω δεΐξαι τήν ψυχήν έν τοΐς έμψυχοις αίτίαν
ουσαν τροφής τε xal αδξήσεως χαί αλλοιώσεως τής τε χατά τάς αισθήσεις
καΐ τάς λοιπάς, μεταξύ δέ μνησΟείς τής 'Εμπεδοκλέους δόξης οδ η) ψυχή
άνατιθέντος τήν αυξησιν, άλλα τοΐς υλικοΐς αίτίοις, καΐ δλως έλέγξας το?>ς ίο
30 οίομένους αίτίαν είναι τήν πυρίαν οδσίαν τής έν τοΐς έμψυχοις αδξήσεως,
λοιπόν ένταΰθα περί των έχομένων ποιείται τόν λόγον, λέγω δή περί
τροφής, ?ν' ουτω λοιπόν καΐ περί αδτών των δυνάμεων διαλάβη. ώς γάρ
περί μιας τής φυτικής δυνάμεως καΐ ανωτέρω τόν λόγον έποιήσατο, έν οίς
ελεγεν " ή γάρ θρεπτική ψυχή xal τοΐς άλλοις υπάρχει πρώτη καΐ κοινοτάτη
35 δυναμίς έστι ψυχής, καθ' ην υπάρχει τό ζήν άπασιν· ης έστιν 2ργα γεννήσαί
3 ή (post xal) om. D 4 άρα A Suid. s. ν. Πΰρ: ϊτι t : dubio compendio

utitur D 6 είη Α : έπΙ Dt 11. 12 έν τψ Περί γενέσεως κοί φΒορδς] Α 5
ρ. 322*16 12 μόνον Α et fort. D : om. t 15 δτι add. Dicls 16 προβτιδέντος D
23 διωρίσθαι D Arist. vulg.: διορίσαι Arist. U W : διορίβασθαι Arist. ; 26 έν τοΐς
έμψύχοις om. t 31 λέγω δέ t 34 ψυχή om. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 416« 18. 20] 279
τε xal τροφή χρήσθαι", κάνταΰθα ποίλιν έπειδή ή αδτή δύναμίς έστι i 1Γ
θρεπτική τβ και γεννητική, περί τροφής άναγκαΐον διωρίσθαι πρώτον, δ 15
γαρ φησι, τοιούτον έστιν · έπειδή μία τις έστι και ή αδτή δυναμις ή φυτική,
ή ί έατιν έργα γεννήσαι τε χαϊ τροφή χρήσθαι (διά των άκρων και το
5 μέσον περιλαμβάνων τδ αυξειν χαϊ είς τδ τέλειον μέτρον άγειν τά αδξό-
μενα), είπομεν δέ, φησί, περί του τέλους τής γεννητικής ένεργείας, άναγ-
χαΐον και περί τοΰ άντιχειμένου τη θρεπτική ένεργεία είπεΐν, λέγω δή τής
τροφής, Γν' οδτω λοιπδν και τδν περί τής δυνάμεως αδτής ποιησώμεθα «ο
λόγον. μίαν δέ δυναμιν φ η σι θρεπτικήν τε και αδίητικήν και γεννητιχήν
10 οδχ απλώς, δτι ή φοτιχή χοινή τούτων κατηγορείται, άλλ' δτι Sv τέλος
έστι πασών τοότων των ένεργειών, τούτο δέ έατι το γεννήσαι Ιτερον οίον
αδτδ διά την ίψεαιν τής άιδιότητος, πάντα δέ, φησί, άπδ τοΰ τέλοος τοΰ
σχοπιμωτάτου προσαγορεόειν δίκαιον· &ατε έπεί τέλος πάση τη φοτιχη
δυνάμει τδ γεννήσαι ?τερον οΓον αδτό, γεννητιχήν την πασαν χαλεΐν
15 δίκαιον, θρεπτική γάρ χαϊ αδξητιχή είς υπηρεσίαν ταύτης γεγόνασιν·»
έπεί γάρ αδύνατον έστι τά έμψυχα γεννδν μή είς τδ ώρισμένον xal κατά
φυσιν μέτρον έλθόντα, διά τοΰτο χρεία τής αδξητικής ένεργείας τε καΐ
δυνάμεως· άλλ' έπεί πάλιν αΰέεσθαι αδύνατον μή τρεφόμενα, διά τοΰτο
χρεία τής θρέψεως. ώστε διά μεν τήν γέννησιν ή αυξησις, διά δέ τήν
20 αυξησιν ή τροφή* διά τήν γέννησιν άρα ή τροφή, έπεί οδν έχ τοΰ τέλους
χαλεΐν απαντα δίκαιον, γεννητιχήν πασαν ταυτην χλητέον τήν δυναμιν.
την δέ θρεπτικήν τη αδξητική είς ταδτδν άγει δι' ήν έροΰμεν ( έ π ' ) αδτη 80
τη λέξει γενόμενοι αίτίαν. όθεν οδδέ iSi<j τδν περί αδξήσεως ποιείται
λόγον, άλλά συμπεπλεγμένως τψ περί τροφής, ουδέ ορίζεται ίδιοι τήν
25 αδξητικήν δυναμιν. έ π ε ί δ έ ή α δ τ ή δ υ ν α μ ι ς τ ή ς ψ υ χ ή ς · τής φυτικής
ψυχής ή αυτή δυναμις θρεπτική έστι και γεννητική, έλλιπώς ειρηται
τδ νόημα κατά τήν φράσιν· έχρήν γάρ ούτως ειπείν ' έπεί δέ ή αδτή
δυναμις τής ψυχής θρεπτική και γεννητική, ειρηται δέ περί τοΰ τέλους
τής γεννητικής, άναγκαΐον και περί τοΰ αντικειμένου τής θρεπτικής είπεΐν· «6
30 τδ δ' άντικείμενον τη θρεπτική δυνάμει ή τροφή έστι" δει πρώτον περί
τροφής είπεΐν'.
ρ. 4 1 6 » 2 0 'Αφορίζεται γάρ π ρ δ ς τάς άλλας δ υ ν ά μ ε ι ς τ ψ έργψ

τουτψ.
' Η θρεπτική, φησί, ψυχή των άλλων ψυχικών δυνάμεων χωρίζεται τ φ

35 τρέφειν (ίδιον γάρ τοΰτο ταύτης), τρέφει δέ τροφή· διδ περί τροφής
άνάγκη πρώτον είπεΐν.
12 ιδιότητος D άπο τοΰ τέλους φηβΐ coll. t 13 τέλος] τελεϊν D 14 et 21 πδααν,

ut videtur, D: παβι t 18 στρεφόμενα D 22 έπ' addidi 26 έλλειπώς libri
29 fort, τη θρεπτική 30 δεΤ] fort, δει äpa vel διό δει 34 χωρίζεται scripsi:
χωρίζει Dt

Authenticated
280 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 416*21]
p. 416*21 Δ ο χ ε ΐ δ έ ε ί ν α ι ή τ ρ ο φ ή τ δ έ ν α ν τ ι ο ν τ φ έ ν α ν τ ί φ , οδ i I«·
π α ν δέ π α ν τ ί , ά λ λ ' δσα τ ω ν έ ν α ν τ ί ω ν μ ή μ ό ν ο ν γ έ ν ε σ ι ν έ £ «
αλλήλων Ιχουσιν άλλά χαί αυξησιν.
Διαπεφώνηται δ περί τροφής λόγος, οί μεν γάρ φασιν δτι όμοια

5 έστιν ή τροφή τ φ τρεφομένψ· τρέφεσθαι γάρ τδ δμοιον τ φ όμοίφ* εί γάρ
προστεθείσα ή τροφή τ φ τρεφομενφ αυξει αδτό, αδξητιχδν δε τοΰ ομοίου
τδ δμοιον, οδ τδ έναντιον (τοΰτο γάρ xal φθαρτιχδν τοΰ έναντίου), οδχ 46
εστίν υπδ τοΰ έναντίοο τρέφεσΟαι τδ τρεφόμενον, αλλ' 6πδ τοΰ ομοίου.
Ixepot δέ φασιν δτι τ φ έναντίφ τρέφεται τδ τρεφόμενον* εί γάρ πάσχει
10 ή τροφή όπδ τοΰ τρεφομένου xal μεταβάλλει είς αυτό , οδ πάσχει δέ τδ
δμοιον υπδ ομοίου, άλλ' υπδ τοΰ έναντίου τδ έναντιον πάσχει και μετα-
βάλλει τδ έναντιον είς τδ έναντιον, έναντιον άρα ή τροφή τ φ τρεφομενφ.
ούτοι μέν ουν ο? φερόμενοι περί τροφής λόγοι, έναντίοι δοχοΰντες είναι,
εΰλογον μέντοι αίτίαν έχάτερος έχων. τούτοις οδν τοϊς λόγοις διαίτων
15 'Αριστοτέλης φησίν δτι δοχοΰσιν είναι έναντίοι χατά άλήΟειαν οδχ όντες· 60
έχάτερος γάρ αδτών πρδς μέρος τι άπέβλεψε χαϊ πρδς τοΰτο αληθή λέγει,
ή γάρ τροφή δυνάμει μεν έστιν όμοία τ φ τρεφομένψ, ένεργεία δ' έναντία.
ό γάρ άρτος xal τά οψα ακατέργαστα μέν οντα και άπεπτα έναντία πώς
έστι τ φ τρεφομένφ· όπηνίχα δέ μεταβλη&η xal άλλοιω&ή, τότε δμοια
20 γίνεται, μεταβάλλει δ' οΰ τδ δμοιον είς τδ δμοιον οδδέ τδ τυχδν είς
τδ τυχόν, άλλά τδ έναντιον είς τδ έναντιον· οδ γάρ τδ λευκδν είς τδ
θερμδν I μεταβάλλει, άλλά τδ ψυχρδν είς τδ θερμόν. κδν γοΰν τδ i 1»
φαιδν είς λευχδν μεταβάλλη, οδχ η μετέχει λευχοΰ, άλλ' ή μετέχει
μέλανος μεταβάλλει, ώστε εί μεταβάλλει ή τροφή, δήλον δτι είς τδ
25 έναντιον μεταβάλλει, διττής οδν ούσης τής τροφής, τής μέν άπέπτου τής
δέ πεπεμμενης, ή μέν άπεπτος έναντία έστι τ φ τρεφομένφ, ή δέ πεπεμμένη
xal μεταβάλλουσα ήδη όμοία. είπών δέ δχι δοχεΐ ή τροφή τδ έναντιον 6
είναι τ φ έναντίφ, έπήγαγεν δτι οδ παν έναντιον παντί έναντίφ τροφή έστιν,
άλλ' δσα πρδς τ φ μεταβάλλειν είς τδ έναντιον αυξει f τδ μεταβαλλόμενον ·
30 πολλά γάρ, φησί, των έναντίων είς άλληλα μεταβάλλει, οίον δγίεια xal·
νόσος, λευχδν xal μέλαν, άλλά ταΰτα οδδέν τ φ ποσφ μεταβάλλοντα προστί-
θησι· διδ ουκ είσιν άλλήλων τροφή, οδδέ τρέφεται τδ λευχδν τ φ μέλανι,
δταν μεταβάλλη τδ μέλαν είς τδ λευχόν, οδδέ ή υγίεια τη νόσφ. οδχ
απλώς δέ τοΰτο λέγει δτι τά μεταβάλλοντα είς άλληλα έναντία και τ φ ίο
1 τψ έναντίφ D Arist. (cod. Ε pr. m.): των έναντίων t Arist. corr. Ε 2 post γένΜίν
add. είναι D 5 των τρεφομένων t τρέφεαθαι — τρεφομένψ (6) A Suid. 8. ν. Τροφή:
om. Dt 8 ίυτιν] Ιτι, ut vid., D τρέφεται D 9 τψ έναντίφ Α : τό έναντίον
Dt 11 ί>πό τοΰ όμοιου t 12 των τρεφομένων t 21 τό (ante θερμόν) om. D
22 χδν γοΰν A Suid.: καΐ γάρ Dt 23 μεταβάλλη] μεταβάλλει t 23. 24 μετέχη μέ-
λανος D 26 τρεφομένψ] πεπεμμένψ AD 29 τό μεταβαλλόμενον] fort. αί>τό μετα-
βάλλοντα (vel μεταβαλλόμενα) 33 μεταβάλη D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 416»21. 25] 281
ποσψ προστιθέντα ταΰτα τρέφεται υπ' άλλήλων (οδ γαρ αληθές τοΰτο, i 1»
ώς χαί αδτδς έρεΐ), αλλ' δτι τά τρέφοντα των έναντίων τψ ποσψ προστί-
θ η σ ι ν δταν γάρ υπδ ψυχής τά τοιαδτα των έναντίων μεταβάλλωνται,
λέγω δή δσα καί τψ ποσψ τοδ εις 8 μεταβάλλει προστίθησι, τότε γίνεται
5 τροφή, τά γοΰν άπλα σώματα αυξεται μεν μεταβάλλοντα εις άλληλα, οδ
τρέφεται δέ δπ' άλλήλων, μάλλον δέ οδδέ κυρίως ή αοξησις έπΐ τούτων
λέγεται, άλλά πρόσθεσις, ώς έν τψ Περί γενέσεως εδειξεν. δτι δέ ή 16
πρώτη τροφή χαί άπεπτος έναντία έστί τψ τρεφομένψ, δήλον έντεδθεν
εί γάρ πάσχει υπδ του τρεφομένου και μεταβάλλει εις την έκείνου οδσίαν,
10 οό τδ τυχδν δ' υπδ τοδ τυχόντος πάσχει, οδδέ τδ τυχδν δπδ του τυχόντος
μεταβάλλει, άλλά τδ έναντίον είς τδ έναντίον, δήλον δτι πάσχουσα ή
τροφή ύπδ τοδ τρεφομένου, Γνα είς τήν έκεινου οδσίαν μεταβάλλη, έναντία
έσται τψ τρεφομένψ. άλλως τε έπειδή συνεστήκαμεν έκ ψυχροδ και
θερμού καί ξηροδ και ύγροδ, δήλον δτι είς τάς συστοίχους ποιότητας so
15 τψ τρεφομένψ καί ή τροφή μεταβληθήσεται · ή ουν θερμοτέρα ουσα
έπΐ τδ ψυχρότερον διά τής πέψεως μεταβληθήσεται, ή ψυχροτέρα έπί
τδ θερμότερον, ή ξηρότερα έπΙ τδ υγρότερον, ή δγροτέρα έπι τδ ξηρό-
τερον. δθεν και τη πλεονεκτούσα έν τψ σώματι ποιότητι τήν έναντίαν
τροφήν προσάγομεν, ξηροτέρου μέν οντος τοδ σώματος ύγροτέραν προσ-
20 φέροντες, θερμοτέρου δέ ψυχροτέραν, καί έπΙ των λοιπών ωσαύτως·
δήλον γάρ δτι δεΐται καί υλης έπιτηδείας ή θρεπτική δύναμις τής πεφυ 25
κυίας ραδίω; είς τήν τοδ τρεφομένου οδσίαν μεταβάλλεσθαι. έπειδάν δέ
ήβη πάθη ή τροφή χαί έξομοιωθη τψ τρεφομένψ, οδκέτι έστίν έναντία
αλλ' όμοια" αδτη δ' έστίν ή έσχάτη καί έν έκάστψ λοιπδν έξομοιωθεΐσα
25 μορίψ, και προσκριθήναι μέλλει.
ρ. 416*25 Φαίνεται δέ οδδ' έ κ ε ϊ ν α τδν α δ τ δ ν τ ρ ό π ο ν άλλήλοις

είναι τροφή.
Έπειδή είπεν ταδτα των έναντίων τροφήν είναι άλλήλων, άπερ μή

μόνον έξ άλλήλων γίνεται, άλλά και αυξει άλληλα, διά τοΰτο προσέθηκεν
30 δτι οό πάντα τά τοιαδτα τροφή είναι άλλήλων λέγονται, χαί δείκνυσι τοδτο
διά παραδείγματος δτι μή πάν τδ αυξον κατά τδ ποσδν τροφή έστι τψ
έναντίφ, άλλά τδ μέν είδικώτερον των έναντίων αδςόμενον ύπδ τής τοδ
υλικωτέρου τε χαί έναντίου αδτψ είς αδτδ μεταβολής τρέφεσθαι λέγεται, 85
οδχέτι δέ τδ δλικώτερον άπδ τοδ είδικωτέρου. ουτω γάρ εχει πρδς
35 άλληλα τδ πδρ καί τδ 5δωρ· τούτων γοδν είς άλληλα μεταβαλλόντων τδ
μέν υδωρ, φησί, τψ πυρί έστι τροφή, τδ δέ πδρ τψ δδατι οδκέτι· ουδείς
3 μεταβα'λωνται t 4 δή] δέ t τοδ scripsi: τψ Dt 7 έν τψ Περί γενέ-

οεως] Α 5 p. 321b 22 (?) 12 έναντία — άλλως τε (13) om. D 22 τοϋ om. t
24 έχάστψ scripsi: έχατέρψ Dt 30 ού Diels: οδν Dt 32 είδικώτερον et
34 είδιχωτέρου Diels: (διχώτερον et ίδιχωτέρου Dt 35 μετοβαλόντων t 36 το
πυρί t τώ δέ πϋρ D

Authenticated
282 PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Ariet. p. 416 »25]
γαρ S.v είποι δτι τρέφεται το δδωρ 6πδ τοΰ πυρός, τδ δέ πυρ τρέφεσ&αι i 1»
λέγεται. 'τους 5μα γαρ σοι πάνταί', (φησίν) δ ποιητής, ' πΰρ έσδίει'·
δθεν καί ζητήσειεν άν τις, εΐ ομοίως ωσπερ (ή) τοΰ ύδατος ε?ς το πΰρ
μεταβολή γένεσις μόνον έστι καί ουκ αυςήσις, ου τω δέ καί ·|· έπί τοΰ πυρδς 40
5 τδ δδωρ, ώς δέδεικται έν τη Περί γενέσεως, διά τί τδ μέν δδωρ ού
λέγεται τω πυρί τρέφεσδαι, τδ δε πΰρ τω δδατι. δτι γάρ δδατι τρέφεται
τδ πΰρ, δήλον· υγρψ γάρ τρέφεται, τδ γάρ ελαιον δδωρ έστι πεπον&ός τι
και ό κηρδς καί τά τοιαΰτα· καϊ τά ξυλα δέ και τά δμοια τψ μετέχειν
ύγρότητος οδτως δλη πυρδς γίνεται, δθεν τά πάντη κατεξηραμμένα ξύλα
10 οιον τά σεσηπότα ή ή τέφρα ουδέ καίεσΟαι δύναται, διά τδ πάντη άμοι-
ρεϊν ΰγρότητος. λέγομεν ουν πρώτον δτι καί τη συνηί)εία ήκολουδησεν δ «
φιλόσοφος, λέγομεν γάρ τροφήν είναι τδ ελαιον τψ πυρί, τοΰτο δέ οόδέν
έστιν άλλο ή τδ δδωρ τροφήν λέγειν τψ πυρί· τδ γάρ ελαιον, ώς έν τψ
τετάρτψ των Μετεώρων δέδεικται, έξ υδατός έστι καϊ αέρος, απερ άμφω
15 υγρά τήν φυσιν. επειτα δέδεικται έν τη Περί γενέσεως δτι τδ αδζόμενον
τδ εϊδός έστιν, ούχ ή δλη· δει γάρ τδ αδξόμενον §ν είναι τψ άρι&μψ· ή
δέ δλη άπόρρυτος οδσα καί έπίρρυτος οδχ ή αυτή έστιν έν τ ψ αΰζομένψ,
τδ δέ είδος τδ αυτό. είδικώτερον δέ ώς έν στοιχείοις τδ πΰρ, τδ δέ
δδωρ υλικώτερον, ώς έν έκείνοις Ιδειξεν. τδ γάρ εΐδος δραστικώτερον 60
20 και άσώματον και περιεκτικόν, ει γε πάσχει μέν ή δλη, ποιεί δέ τδ είδος,
καϊ ή μέν σκεδαστή, περιέχεται δέ καϊ ορίζεται όπδ τοΰ είδους, όρωνται
δέ ταΰτα έπί τοΰ πυρός· καί γάρ δραστικώτατον των άλλων στοιχείων
έστί καϊ λεπτόμερέστατον καϊ περιεκτικώτατον· περιέχει γάρ ή τοΰ πυρδς
σφαίρα τά λοιπά στοιχεία, καί καθόλου δέ τοις έναντίοις τδ κρεΐττον των
25 έναντίων είδους λόγον έπέχει, η φησι (διδ καί τήν έπί τοΰτο μεταβολήν
γένεσίν φησι), τδ δέ χείρον δλης· διδ φθο|ράν καλεί τήν έπί τοΰτο μετα- ί2»
βολήν. άλλως τε τδ τρεφόμενον δι' αυτού κατεργαζόμενον τήν τροφήν
εις έαυτδ μεταβάλλει· δοκεΐ δέ τοΰτο ποιεΐν καί τδ πΰρ έπιχεομένου τοΰ
έλαίου καί των ξύλων όποτι&εμένων · ή μέντοι μεταβολή τοΰ πυρδς ε?ς τδ
30 δδωρ οδχ οδτω γίνεται, διά δέ τοΰ ειπείν έν μ έ ν ουν τ ο ι ς ά λ λ ο ι ς
σ ώ μ α σ ι καί ώς τοις πολλοίς δοκεΐ τοΰτο έδήλωσεν· ή γάρ κυρίως
τροφή έπί των έμψυχων σωμάτων, ταΰτα δέ συν&ετα, απερ καί τρέφεται. 5
2 τους—έσθίει] cf. ρ. 2 7 7 , 2 9 φησίν addidi 3 ή addidi 4. 5 έπί—

δδωρ] verba depravata: exspectas ή τοΰ πυρό« εις τό δδω|. 5 έν τη Περί γενέ-
σεως] Α 5 ρ. 321 »12 7 γάρ (post όγρψ) om. D 9 τά πάντα t
13 το γάρ] τώ γάρ D 13. 14 έν τψ τετάρτψ των Μ τεώρων] Δ 7 ρ. 383*>21
ρ. 384*16, 10 ρ. 388»32 all. 15 έν τη Περί γενέσεως] Α 5 p. 321b22 sqq.
18 δέ (ante ώς) om. t 19 έν έχείνοις] de gen. et corr. Β 8 p. 335 »19
21 ίρώνται Dials: δρώντα Dt 30 άλλοις Dt Arist. S U X : άπλοΤς Arist. Yulg.
31 τοΰτο έδήλωσεν om. D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 4 [Arist. p. 416 »29.34] 283
p.416*29 Ά π ο ρ ί α ν δέ ε χ ε ι · φ α σ ί γ ά ρ οί μ έ ν τό δ μ ο ι ο ν τ φ ό μ ο ι φ Ϊ2>·
τ ρ έ φ ε σ δ α ι , χ α δ ά π ε ρ χαί α δ ξ ά ν ε σ θ α ι .
Ειπών "δοχεΐ δ' εϊναι ή τροφή τό έναντίον τψ έναντίψ", νΰν φησιν

δτι άπορίαν έχει ό περί τροφής λόγος· οί μέν γαρ φασι τό δμοιον υπό ίο
5 τοΰ όμοιου τρέφεσθαι, οί δέ τό έναντίον υπό τοΰ έναντίου. περί δέ τού-
των είπεν μέν χαί έν τ φ Περί γενέσεως, λέγει δέ και νυν* αναγκαίος (γαρ)
δ περί τροφής λόγος τψ περί τής θρεπτικής δυνάμεως λέξοντι. ειπών δέ
δτι άπορίαν εχει, διότι οί μέν τψ όμοίψ τρέφεσδαι λέγουσι τά τρεφόμενα,
οί δέ τ φ έναντίψ, έκατέρα δόξη διά βραχέων προσέδηκε τά κατασκευαστικά,
10 τη μέν τψ όμοίψ τρέφεσδαι άξιοόση ειπών κ α δ ά π ε ρ κ α ΐ α υ ξ ά ν ε σ δ α ι ·
εί γάρ τψ αύτψ τρεφόμεδά τε καί αύξόμεδα, αδξόμεδα δέ τ ψ όμοίψ 16
(σαρκός γάρ προσδέσει ή σαρξ αυξεται) καΙ τρεφόμεδά οδν τψ όμοίψ· τη
δέ τψ έναντίψ τρέφεσδαι άξιουση είπών δτι τό δμοιον άπαδές υπό τοΰ
ομοίου, τό γάρ πάσχον υπό τοΰ έναντίου πάσχει, καί τό τήν τροφήν
15 μεταβάλλειν καί πέττεσδαι πάσχειν τί έστι· πάσα δέ μεταβολή, και ή έκ
τοΰ μεταξύ, έξ έναντίου πως καδό γίνεται, μετέχει τοΰ έναντίου, καί ού
γίνεται ή μεταβολή έξ αύτοΰ καί εις αδτό. ά ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο ν δέ ένταΰδα
τό έναντίον λαμβάνέι, κάί ού παν απλώς άντικείμενον. και δήλον έξ «δν
προσέδηκε κ α ί τ ό μ ε τ α ξ ύ · των γάρ έναντίων μεταξύ τί έστι καί οόχ ίο
20 άπλώς πάντων των αντικειμένων.
ρ. 416*34 " Ε τ ι π ά σ χ ε ι τι ή τ ρ ο φ ή υ π ό τ ο ΰ τ ρ ε φ ο μ έ ν ο υ , άλλ' ού

τοΰτο όπό τής τ ρ ο φ ή ς .
Είπών δτι τό τρέφειν καί τρέφεσδαι πάσχοντος τίνος καί ποιοϋντος

γίνεται ( " ώ ς άπαδοΰς οντος, φησί, τοΰ όμοιου όπό τοΰ όμοιου", διά τούτου 26
25 δεικνΰς ώς δέον ποιεΓν τε καί πάσχειν τό τρέφον καί τό τρεφόμενον) εΐτα
είπών τήν τροφήν μεταβάλλειν, νΰν δείκνυσιν δτι ή μέν τροφή έστιν ή
πάσχουσα καί άλλοιουμένη, ποιητικόν δέ καί άπαδές τό τρεφόμενον. εί
γάρ τό τρεφόμενον τό αδτό μένον κατά είδος τρέφεται, ή δέ τροφή ούχ
ή αδτή μένει, αυτη άρα έστιν ή μεταβάλλουσα, παραδείγματι δέ χρησά-
30 μένος τψ τέκτονι καί δείξας δτι υπό τοΰ τεχνίτου και τοΰ είδους ή υλη
πάσχει, άλλ' οδκ άνάπαλιν ό τεχνίτης υπό τής υλης, έπεί δοκεϊ ό τεχνί- so
της έν τψ τήν υλη ν έργάζεσδαι μεταβάλλειν, τις ή τούτου μεταβολή
λέγει· εις ένέργειαν γάρ έξ άργίας, φησίν, ούτος μεταβάλλει, άλλ' οδ κατά
1 τό] τ ώ D 3 δοχεΐ Arist.: άρχει Dt 6 έν τ φ ΓΙερί γενέσεως] Α 5 ρ. 322»1 sqq.

γάρ addidi 10 et 13 άξιούβη scripsi: άξιοΰβιν Dt 12 οδν scripsi: έν Dt
13. 14 τό βμοιον— δμοίου scripsi: τόν οίονεΐ άπαθεϊ (άπαθη t) ί>πό τό δμοιον Dt 15 πά-
σχειν τί έστι om. D 16 post πως fort, addendum καί χαθό D : χαθώ« t
16. 17 ού γίνεται] τούτο D 19 xal τό Dt Arist. Χ : ή τό Arist. vulg. 21 Έ τ ι
τροφή πάσχει τι t τι] τε D 27 τό τρεφόμενον scripsi: τό τρέφον Dt
3 3 άργίας Arist.: ένεργείας Dt ante φτ,σίν add. γάρ D

Authenticated
284 PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 416»34. t>3. 9]
πάθος (ού γάρ πάσχει τι οδδέ άλλοιοΰται), ένδεικνύμενος οτι τοιαύτη τις i 2"
καί ή της θρεπτικής δυνάμεως μεταβολή έν τ ψ τρέφειν, ουκ άλλοίωσις,
αλλά τελειότης· τελειότης γάρ ή ένέργεια της δυνάμεως, ή δέ τοιαύτη
μεταβολή οό κίνησις, άλλά γένεσις μάλλον της τελειότητος, ώς εδειξεν
5 έν τη Φυσική άκροάσει.
p. 4 l 6 b 3 Πότερον δέ έστιν ή τροφή τδ τελευταΐον προσγινό-

μενον ή τ δ π ρ ώ τ ο ν , ? χ ε ι διαφοράν.
Ζητεί ποιον δει τροφήν λέγειν, πότερον δ έξ αρχής προσφερόμεθα,

τον άρτον λέγω καΐ τα λοιπά, ή το τελευταΐον τψ σώματι προσκρινόμενον, 40
10 οίον το μεταβάλλον έκ της τροφής αίμα καΐ έν τοις μορίοις γινόμενον και
όμοιούμενον ήδη αδτοϊς· τοΰτο γάρ έστι το εσχατον· τροφής γάρ, οί ιατροί
φασι, τδ τρέφον τροφή, έκ τούτων γάρ ευρεθήσεται τδ ζητοΰμενον, πότε-
ρον τψ δμοίφ τρεφόμεθα ή τφ έναντιψ. εί μέν γάρ τδ πρώτον προσ-
φερόμενόν έστιν ή τροφή, τφ έναντιψ τρεφάμεθα, εί δέ τδ εσχατον προσ-
15 κρινόμενον τ ψ σώματι, τ ψ δ μ ο ί ψ · ε? δέ άμφότερα τροφή, δπερ και δοκεΐ,
και τδ πρώτον καΐ τδ εσχατον, κάΐ τφ όμοιφ καΐ τψ έναντιψ· ή μέν 45
γάρ πρώτη και άπεπτος έναντία, ή δέ δευτέρα καί πεπεμμένη όμοια,
ώστε έκάτερος των περί τροφής είρηκότων ώς προς μέρος άποβλέψας
ύγιώς μέν είρηχεν, οδ τελείως δέ. άπορήσειε δ' άν τις, τί ποτέ έστι τδ
20 εσχατον προσκρινόμενον. ε? γάρ μή πρώτον σαρξ γίνεται, εΤτα προσκρίνε-
ται τ η σαρκί (πρόσθεσις γάρ τοΰτο, οδκ αΰξησις) παν δπερ 3ν ειη εσχα-
τον προ τής μεταβολής, τοΰτο ανάγκη έναντίον είναι· εί γάρ μετα-
βάλλει * · μόνως ουν τδ έναντίον τροφή, εί δέ εσχατον λέγει τδ ήδη
έζομοιωθέν, οδχέτι τδ τοιοΰτο τροφή, άλλά μόριον. καί έπιλυόμενος ό 60
25 φιλόσοφος δτι ή γενομένη σάρξ έστι κατά τί μέν τροφή, κατά τί δέ
μόριον τοΰ μέν γάρ πρδ τής προσκρίσεως γενομένου σώματος τροφή άν
ειη, τοΰ μέντοι ώς δλου θεωρουμένου, λέγω δη τοΰ μετά τήν πρόσκρισιν,
μόριον έστιν. ό δέ περί τούτων λόγος έντελέστερος έν τ ψ Περί γενέσεως
καί φθοράς είρηται.
30 p. 4 1 6 b 9 Έ π ε ΐ δ' ο δ δ έ ν τ ρ έ φ ε τ α ι μή μετέχον ζωής. | i2*
"Ωστε οδ κυρίως έπί τοΰ πυρδς ή τροφή λέγεται, μεταβαίνει δέ
3 alteram τελεώτης Diele: τελαοΰται Dt 5 έν τη Φυβιχή άχροάαει] Η 3 7 το

om. t 9 προχρινάμενον D 20. 21 προκρίνεται D 23 lacunam indicavi:
exspectas οδπω δμοιον vel tale quid 24 τά> τοιούτω D 25 post φιλόσοφος
addendum φηβΐν κατά τί μέν —μόριον (26) scripsi: κατά τήν τροφήν κατά Μ τ4
(τό om. D) μόριον Dt 26 γάρ om. t προσχρίαεως scripsi: χρ(βεως Dt
γενομένου] νοουμένου D σώματος scripsi: σώμα Dt 27 μέντοι] μέν του t
28. 29 έν τψ ΓΙερΙ γενέαεως χαΐ φθοράς] Α 5 322»4 sqq. 30 έπεΐ δ' t Arist: έπειδί| D
ρύδέ t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 416b9. 11] 285
άπδ της τροφής έπί τήν ένέργειαν, αυτη δ' έστι τδ τρέφειν· τδ γάρ i2 T
τρέφειν τοΰ τρεφομένου έστι. και είη Äv τδ μέν τρέφεσθαι τ?» διά της
περί την τροφήν ένεργείας τοΰ τήν θρεπτικήν δυναμιν έχοντος σώζεσίΐαι
την ούσίαν τοΰ τρεφομένου, τδ δέ τρεφειν τό ένεργεΐν περί τήν τροφήν 5
5 τήν δυναμιν τήν θρεπτικήν. λοιπδν άπδ της ένεργείας, ήτις ποτέ έστιν
ή θρεπτική δόναμις, ευρήσει και όριεΐται. εί δε μηδέν, φησι, τρέφεται
μή μετέχον ζωής, άπδ δέ ψ υ χ ή : τοις ζώσιν ή ζ ω ή , ανάγκη τδ εμψυχον
σώμα είναι τδ τρεφόμενον κατ' αυτδ τοΰτο, καθδ εμψυχόν έστι, και οδ
κατά συμβεβηκός. οδ γάρ τω τρεφομένψ σώματι συμβέβηκεν έμψύχψ
10 είναι, αλλ' δτι εμψυχον, διά τοΰτο τρέφεται· εί δέ τδ τρεφόμενον εμψυχον,
xal ή τροφή καθ' αυτδ τοΰ έμψυχου έστιν. ώστε ου κυρίως τδ πυρ ίο
τρέφεσθαι λέγεται, των γάρ πρός τι τα μέν κυρίως και καθ' αυτδ πρδς
έχεΐνό έστι, πρδς ο άποδίδοται, τά δέ κατά συμβεβηκός, ως δούλος λέγε-
ται ανθρώπου είναι δοΰλος και δεσπότου δούλος, αλλά του μέν δεσπότου
15 καθ' αυτό, τοΰ δέ ανθρώπου κατά συμβεβηκός· συμβέβηκε γάρ τω δεσπότη
άνθρώπφ είναι, λέγοιτ' äv χαί τοΰ γραμματικοΰ δοϋλος καϊ τοΰ ρήτο-
ρος, κατά συμβεβηχδς δήλον. ή δέ τροφή καθ' αδτδ πρδς τδ εμψυχον
λέγεται.
ρ. 416» 11 Έ ο τ ι δ' Ι τ ε ρ ο ν τ ρ ο φ ή και αυξητικά» ε ί ν α ι . ΐδ
20 Και τοΰτο τοις περί τροφής λόγοις οίκεΐον. είπε δέ τοΰτο και έν
τοις Περί γενέσεως, δτι ού χατά τδ αυτδ τρεφόμεθά τε χαί αδξόμεθα. 8 0
έπειδή γάρ τδ τρεφόμενον χαί είδός έστι και ποσόν τι, ομοίως δέ και ή
τροφή * * τρέφει τδ τρεφόμενον (τροφής γάρ ίδιον τδ σώζειν τδ είδος, (και)
μέχρι τούτου έστίν, ?ως äv τρέφηται τά τρεφόμενα, κάν μή αδξα'νη), η δέ
25 ποσόν, αυςει τω τρεφομένφ προστιθεμένη ή τροφή, ουκ αΰξεται δέ αεί τδ
τρεφόμενον, δταν ή άπόκρισις ή ίση η ή πλείων τής έκ της τροφής γινο-
μένης προσκρίσεως, ως είπεν έν τψ Περι γενέσεως· και ούτως μέντοι ή
τροφή δσον έφ' έαυτη τω ποσψ προστίθησιν. έπεϊ ουν ή τροφή ή αυτή
τρέφει τε καϊ αυξει ( η μέν γάρ δυνα'μει έστίν δπερ τδ τρεφόμενον, τρέφει 8ό
30 τε και σώζει τδ είδος τοΰ τρεφομένου, η δέ πεπάσωται, ταύτη δέ αυξει),
δήλον δτι και ή περί τήν τροφήν ένεργοΟσα δυναμις και πέττουσα αυτήν
χαί μεταβα'λλουσα καϊ προσκρίνουσα τω σώματι, μία άν είη ή αυτή
θρεπτική τε και αδξητική. δτε μέν γάρ ούτως Ιχει τδ τρεφόμενον, ώς
οίόν τε είναι και τψ ποσψ αδτοΰ προστιθέναι, οδ μόνον τρέφει, αλλά και
35 αυξει· δτε δ' άδυνάτως εχει τδ τρεφόμενον διά τδ τψ χρόνφ καμεΐν,
τρέφει μέν, οδκέτι δέ και αυξει· ξηρότερα γάρ έαυτών γινόμενα τά μόρια 80
4 τό alteram scripsi: τοΰ Dt 11 χαθ' οί>τό scripsi: χαδό αυτό Dt 13 ώς] 6 D

17 fort, δηλονότι 20. 21 et 27 έν τοις Περί γενέσεως] Α 5 ρ. 322 »20 sqq. 23 lacu-
nam indicavi: addendum est tale quid ή μέν δυνάμει έστίν δπερ τό τρεφόμενον ή τροφή
xal addidi 26 πλείων scripsi: πλείω Dt 28 ή αύτί) scripsi: αδτη Dt
29 % scripsi: εί Dt 30 τε om. D η scripsi: ή D: εί t 36 τρέφει μέν scripsi:
τρεφόμενον Dt

Authenticated
286 PHILOPONI IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 416b 11.17]
οδκέτι έπεκτείνεσθαι πεφυχε και τψ ποσψ προστιθέναι. δθεν καί ταχεία i 2»

ή των κομιδή νηπίων παιδίων αυξησις γίνεται, xal έν άλλοις πολλάκις δύο
ή τρισίν ετεσι δυο πήχεων προσθήκην λαβόντα έν άλλοις πλείστοις έλαχίστην
προσθήκην λαμβάνουσιν, ήδη λοιπόν έπΐ τδ ξηρότερον άλλασσόντων των
5 μορίων χαϊ μη δυναμένων έπεκτείνεσθαι χαϊ τψ ποσψ προστιθέναι, έπεί
δσον έπΐ τη θρεπτική δυνάμει και τψ ποσψ άεΐ προσετίθετο. και άλλως
λοιπδν απορροής πλείονος γινομένης διά τδ έπΐ φθίσιν όδεύειν τδ ζψον, »
οδκ έξαρκεΐ ή θρεπτική δυναμις άνυφήναί τε τδ άπορρεΰσαν καί έπιπροσ-
θεϊναι τ φ έξ αρχής, έπεί οδν ή θρεπτική δύναμις ή αδτή έστι χαϊ
10 αδξητιχή, ε?κότως θρεπτικής χαϊ γεννητικής μόνης έμνήσθη, τήν αδτήν,
ως είπον, οίόμενος τή θρεπτική τήν αδξητιχήν. κ α ί γ ε ν έ σ ε ω ς π ο ι η τ ι -
χ δ ν οδ τ ο ΰ τ ρ ε φ ο μ έ ν ο υ , αλλ' otov τ δ τ ρ ε φ ό μ ε ν ο ν . ειπών 'δτι ή
τροφή χαϊ au&t xal τρέφει κατ' άλλο καί άλλο, λέγει δτι καί γεννήσεως
ποιητικδν ή τροφή, ειπερ τδ σπέρμα περίττωμα έστι τής έσχατης τροφής, 40
15 ώς δείξει έν τοΐς Περί γενέσεως ζω ων. άμέλει και πρδς τήν ποιότητα
καί προς τήν ποσότητα τής τροφής μάλλον ή ήττον ή κίνησις των αφρο-
δισίων γίνεται, οδ τής τοΰ τρεφομένοο δέ γενέσεως ποιητικών ή τροφή
(οδδέν γάρ αδτδ έαυτδ γέννα· εστι γάρ ήδη ή οδσία αδτοΰ) αλλ' οΓον
τ δ τ ρ ε φ ό μ ε ν ο ν . πάντα γάρ τά γεννώντα έπΐ τδ πλείστον και κατά
20 φόσιν έαυτοΐς δμοια γενν^· τής γάρ άιδιότητος έφιέμενα ούτως αδτής
τυγχάνει, ώς ειρηκεν ανωτέρω, τψ γενναν άλλα ofa αδτά.
p. 416b 17 " Ω σ θ ' ή μ ε ν τ ο ι α ύ τ η τ ή ς ψ υ χ ή ς ά ρ χ ή δ υ ν α μ ί ς έ σ τ ι ν 45

ofa σώζειν τδ εχον α δ τ ή ν ή τοιούτον.
Ειπών δτι ή τροφή σωστική έστι τοΰ τρεφομένου, καθό έστι τροφή,
25 έκ το,υτου και τήν θρεπτικήν ευρίσκει ψυχήν καί ορίζεται αδτήν δτι εστι 60
δυναμι; οΓα τε ουσα σ ώ ζ ε ι ν τδ ε χ ο ν α δ τ ή ν ή τ ο ι ο ύ τ ο ν , τδ δέ ή τ ο ι ο ύ -
τον άντί τοΰ χατ' αδτδ έκεϊνο τδ εΤδος, τουτέστιν έν τψ αδτψ ειδει
σώζουσα τδ τρεφόμενον. καί αδτδς μέν τής θρεπτικής μόνης δυνάμεως
τον δρισμδν άποδέδωκε, δυνατδν δέ έκ τουτου xal τής αδξητιχής χαϊ τής
30 γεννητικής τον όρισμδν άποδοΰναι. εστι γάρ ή αδξητική δυναμις ψυχής
άγουσα εις τέλειον είδος τδ εχον αδτήν, είς δ γεγονδς δύναται πάσας
έκτελεΐν τάς φυσικά? ένεργείας· γεννητική δ' έστί δυναμις τής ψυχής οΓα
τε ουσα παρασχευάζειν | τδ εχον αδτήν ποιεΐν Ιτερον οΓον αδτδ χατ' i
?φεσιν τής έν τψ πρώτψ άιδιότητος. ή μεν ουν θρεπτική δυναμις τοι-
35 αυτη· ή δέ τροφή, φησί, παρασκευάζει τή θρεπτική δυνάμει τήν τοιαύτην
ένέργειαν* τροφής γάρ μή ούσης οδκ ένεργει ή θρεπτική δυναμις. Ιστιν
1 xal (post πέφοχε) D': om. D't 2 νηπίων om. D άλλοις scripsi: βλοι« Dt
6 προσετίβετο] σετιθετο in litura, item xal άλλως D1 15 έν τοις Περί γενέβεως ζψων]
Α 18 ρ. 72δ»3 sqq. 17 τοΰ om. t 18 άλλ' οΓον Arist.: «ίλλοιοΰν Dt 19 τό
στρεφόμενον D 21 τό γενναν t 32 γεννητιχής t 33 παρααχευά£ειν Α: παρα-
σ χ ε θ ε ί Dt αύτό Α: om. Dt

Authenticated
PBILOPONI IN DE ANIMA 114 [Ärist. p. 416b 17. 23.25] 287
οδν ή τ ρ ο φ ή σκεοαστική τ η ς ένεργείας της θ ρ ε π τ ι κ ή ς δυνάμεως, καθ' ην Ϊ 3 Γ

σώζεται τδ £χον αδτήν. διδ άποστερηθέν τροφής οδ δύναται είναι τδ
Ι μ ψ υ χ ο ν · τοΰτο γ α ρ έστι τδ τρεφόμενον. έ π ε ί δέ έ σ τ ι τ ρ ί α , τδ τ ρ ε φ ό - 5
μενον καΙ φ τρέφεται καΙ το τρέφον. έ π ε ι δ ή εΤπεν περί τροφής,
5 βουλεται τ ά έξ α δ τ ή ς παρονομαζόμενα διορίσασθαι καί είπείν τ ί ίχαατόν
έστιν · έστι γαρ τι τδ τρέφον καΙ τδ τρεφόμενον και φ τρέφεται, τδ μέν
ouv τρέφον έστίν ή πρώτη δύναμις της ψ υ χ ή ς , ή τ ι ς ή θ ρ ε π τ ι κ ή έστιν
(είρηται δέ πολλάκις διά τ ί π ρ ώ τ η ) , τ δ δέ τρεφόμενον τδ Ιίμψυχον σ ώ μ α ,
κ α θ δ ταυτην έ χ ε ι την δύναμιν, τδ δέ ψ τρέφεται ή τροφή.
10 p. 416b23 ΈπεΙ δέ άπδ τοϋ τέλους απαντα π ρ ο σ α γ ο ρ ε υ ε ι ν ίο

δ ί κ α ιο ν.
Ώς γάρ ά π δ τοΰ νοεΐν δ νοΰς προσαγορεύεται, καΙ ά π δ τοΰ αίσθάνε-

σθαι ή α ί σ θ η σ ι ς , τέλος δέ καΙ τ η ς θ ρ ε π τ ι κ ή ς δ υ ν ά μ ε ω ς , ην καλεί π ρ ώ -
την ώ ς κ ά τ ω θ ε ν π ρ ώ τ η ν , τδ γεννήσαι οΓον αδτό ( τ ά γάρ τέλεια τ ω ν τρε-
15 φομένων καΙ μη πηρώματα πάντα γεννά) δίκαιον καΙ ταυτην άπδ
τοΰ τέλους προσαγορεΰσαι, λέγω δή γεννητικήν, έπειδή τέλος α ύ τ η τδ
γεννήσαι.
p. 4 1 6 b 2 5 Έστι δέ ψ τ ρ έ φ ε ι δ ι τ τ ό ν , ώ σ π ε ρ κ α Ι α' κ υ β ε ρ ν ^ , καΙ

ή χ ε ι ρ και τδ πηδάλιον.
20 Ε?πών τ ί ποτέ έστι τδ φ τ ρ έ φ ε τ α ι , δτι ή τροφή, προστίθησι και τ δ

Ιτερον νΰν φ τρέφεται· τ η μέν γάρ τροφή ώ ς υ λ ι χ ψ τρέφεται, τδ δέ
νΰν προστιθέμενον τδ δργανικόν έστι φτινι ώς δι' όργάνου τρέφεται,
τοΰτο ουν τδ οργανον διττόν φ η σ ι , τ δ μέν κινοΰν καΙ κινουμενον, τδ δέ
μόνως κινουμενον, οόκέτι δέ καΙ κινοΰν. τδ μέν γάρ εμφοτον θερμόν,
25 φ τ ι ν ι τρέφει ή ψ υ χ ή ώ ς δι' δργάνου, και κινεί καΙ κ ι ν ε ί τ α ι · κινείται μέν ϊο
υπδ της θρεπτικής δυνάμεως, κινεί δέ τ ά λοιπά μ ό ρ ι α , οΓον όδόντας,
φλέβας, γαστέρα καί τ ά άλλα δι' ών ή τροφή, ατινα μόνως κινείται, ούκ-
έτι δέ καΙ κινεί άλλο τι ώς οργανον, άλλά τήν τροφήν. ένέδείξατο δέ τδ
διττδν τοΰ φ τρέφει ώ ς δι' δργάνου τ η τοΰ κυβερνήτου π α ρ α θ έ σ ε ι . καΙ
30 γ ά ρ ή μέν χεΙρ και κινοΰν καΙ κινουμενον· κινείται μέν γάρ όπδ ψυχής,
κινεί δέ τδ π η δ ά λ ι ο ν · τδ δέ πηδάλιον μόνως κινουμενον· οδ γάρ καΙ α δ τ δ
άλλο κινεί οργανον, άλλά τήν θ ά λ α τ τ α ν ή τδ π λ ο ΐ ο ν , ώ σ π ε ρ έκεΐνα τήν
1 σκευαστική] παρασκευαστική Α 2 δυνατόν t 3 τρία om. t 6 καΙ (post

τρέφον) om. D και φ τρέφεται om. D 12 προαγορεύεται et 16 προαγορεϋσαι D
15 πάντα scripsi: ταΰτα Dt 16 post δή add. τήν t 18 τρέφει D Arist.
Ty, cf. p. 288,5: τρέφεται t Arist. vulg. *al ante ψ D Arist. vulg.: om. t Arist.
SUWX xal ante ή D Arist. EVy: om. t Arist. vulg. 20. 21 δτι — ϋλικψ
τρέφεται om. t 22 ψτινι scripsi coll. v. 25: τινί Dt 24 μόνον t 28 άλλο τι]
άλλ' δτι t

Authenticated
288 PHILOPONl IN DE ANIMA 114 [Arist. p. 4 1 6 b 2 5 . 2 7 ]
τροφήν. ot δέ την τροφήν φασι χινουν χαί χινουμενον, (χινουμενον) μέν i 3 r

δπδ τοΰ θερμοΰ, κινούν δέ καθό τρέφει, χάλλιον δέ κινοΰν μέν χαί χινου- 8β
μενον λαβείν τδ θερμόν, χινουμενον μέν υπδ ψυχής, χινοΰν δέ τήν τροφήν,
την δέ τροφήν χινουμενον μόνον· οδ γάρ χινεΐ τδ τρέφον έν τ φ τρέφειν, ώς
5 δέδειχται. λέγει δέ δ 'Αλέξανδρος χαΐ άλλην έξήγησιν · τδ γάρ φ τρέφει τδ
διττδν οδκ έπΐ της τροφής ληπτέον, φησί, νυν, άλλα διττδν λέγει τήν θρεπτιχήν
ψυχή ν xal τδ Ιμφυτον θερμόν, ων τδ μέν έστιν άχίνητον ή θρεπτιχή δυναμις
(αδτη γάρ οδ κινούμενη χινεΐ), τδ δέ εμφυτον θερμδν χινοΰν χαΐ χινοά- «Ο
μενον· χινει μέν γάρ τήν τροφήν, κινείται δέ δπδ της δυνάμεως, ή δέ
10 έξήγησις αδτη άρμόζοι <5ν πρδς γραφήν τήν φερομένην ούτως τ δ μ έ ν χ ι ν ο ΰ ν
χ α ι χ ι ν ο υ μ ε ν ο ν , τ δ δέ χ ι ν ο ΰ ν μ ό ν ο ν , δηλονότι αότδ μή χινουμενον.
χαί άρμόσοις άν πρδς ταυτην τήν γραφήν τδ παράδειγμα τδ τοΰ χυβερνήτου
ούτως· τδ μέν πηδάλιον χινοΰν χαί χινουμενον, χινοΰν μέν τήν θάλατταν
ή τδ πλοΐον, χινουμενον δέ ύπδ της χειρός, τήν δέ χείρα χινοΰν μόνον·
15 χινεΐ γάρ τδ πηδάλιον, οδκέτι δέ χαί υπ' άλλου χινεΐται. τά γάρ των
συνεχών μόρια οδ χινεΐται καθ' αυτά, έπειδή μηδέ έν τόπψ καθ' αδτά, 86
ώς δέδειχται έν τη Φυσική· συνεχής δέ ή χεΙρ τ φ κυβερνήτη, χαί
άλλως, δτι τδ μέν πηδάλιον δπό τίνος έχτδς οντος χινεΐται δπδ της χειρός,
ή δέ χειρ οδδέν έξωθεν χινοΰν αδτήν εχει. εΐ μέν ουν ή γραφή Ιχοι
20 τ δ δέ χ ι ν ο ΰ ν μ ό ν ο ν , ή τελευταία έξήγησις άρμόσει, εΐ δέ τδ χ ι ν ο υ μ ε ν ο ν
μ ό ν ο ν , αί λοιπαί.
ρ. 416«>27 Π δ σ α ν δ' ά ν α γ κ α ΐ ο ν τ ρ ο φ ή ν δ υ ν α σ θ α ι π έ τ τ ε σ θ α ι . 40
Ε?πών δτι διττδν τδ φ τρέφει ή ψυχή, τί έατι πρδς τη προειρη-

μένη τροφή άλλο δι' ου γίνεται διττδν τδ φ τρέφει, νΰν λέγει· τδ γάρ
25 εμφυτον, φησί, θερμόν. είτα xal πώς τρέφει έπήγαγε. δεΐ μέν γάρ,
φησί, τήν τροφήν πέττεσθαι, τδ δέ τήν πέψιν έργαζόμενον τδ θερμόν
έστιν· ώστε ταύτη τρέφει, εί δέ παν εμψυχον τρέφεται, ή δέ τροφή δπδ
τοΰ θερμοΰ πέττεται, ανάγκη άρα παν εμψυχον εχειν θερμότητα, τ υ π ψ μ έ ν 46
ουν ή τ ρ ο φ ή τ ί έ σ τ ι ν ε ί ρ η τ α ι · δ ι α σ α φ η τ έ ο ν δέ έ σ τ ι ν ύ σ τ ε ρ ο ν δ π έ ρ
30 α υ τ ή ς έν τ ο ι ς ο ί κ ε ί ο ι ς λ ό γ ο ι ς . δτι διχώς ή τροφή (xal γάρ τδ έναντίον
χαί τδ δμοιον), χαι δτι τών αυςειν δυναμένων έναντίων, χαι δτι πέττεται χαί
μεταβάλλει, χαί δτι κατά άλλο τρέφει χαι χατά άλλο αυξει, χαί δτι χαθδ
τρέφει σώζει τδ τρεφόμενον, χαί δτι χαί γενέσεως ή αδτή αρχή οδ τοΰ
I ol δέ — χινοΰν xal om. D χινούμενον alterum addidi 6 φησί, νΰν] φησίν μϋ (sic) D
I I χινοΰν μάνον] sic etiam Arist. codd. otnnes praeter Ε, qui χινουμενον habet
17 έν τ ξ Φυαιχη] Δ 4 ρ. 211 »29 sqq. 19 ε(] ή t ή (ante γραφή) om. t
γραφί) Ιχιι t 20. 21 et δέ — λοιπαί om. t 22 ante πάσαν add. quae apud
Arist. proxime antecedunt το μέν χινοΰν — μόνον t πδβαν] fort, πδβιν D
Wvaaftai D Arist. vulg.: δυνάμει t: δυνατόν Arist. y 23 το φ τρέφει scripsi: τώ
τρέφει D : το τρέφειν t 23. 24 rjj είρημένη I 29 ή τροφή om. t
ίιπέρ] περί Arist. 31 δυναμένων έναντίον t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 4.5 [Arist. p. 416b27.32.33] 289
τρεφομένου, αλλ' οΓον τί> τρεφόμενων, κα! ?σα άλλα ειρηται. δ ι α σ α φ η τ έ ο ν i 3 '
δέ π ε ρ ί α υ τ ή ς ύστερον έν τοις οίκείοις λόγοις. εΐρηχε μεν πως περ! βο
τροφής *αΙ έν τοις Περί γενέσεως, έρεΐ δ' ύστερον χα! έν τη Περί ζψων
γενέσεως πραγματεία, εις ήν χα! όπερτίθεται· έν η χα! περ! σπέρματος
6 έρεΐ, δ χα! αδτο τής τροφής έστι· περίττωμα γα'ρ, φησί, τροφής τ&
σπέρμα έστί. δι& χα! τροφαί τίνες πρδς σπέρματος γένεσιν έπιτηδείως
εχουσιν, αί δ' έναντίως.
ρ. 416t 32 Διωρισμένων δε τούτων λ έ γ ο μ ε ν κοινή περ! πάσης

αίσθήσεως. |
10 Ειπών περ! τής πρώτης ψυχής, λέγω δη τής φυτιχής ψυχής, ίτι ίατι i 3»
δύναμις ψυχής σωστική τοΰ έχοντος αυτήν διά τής οικείας ένεργείας, ήτις
παρουσία τροφής γίνεται, χα! διά τούτου δεβας δτι έστιν έντελέχεια τοΰ
έχοντος αυτήν σώματος χα! αχώριστος αύτοΰ, μετίλήλυδεν έπ! τον τής
αισθητικής ψυχής λόγον · καΐ ώσπερ έπ! τής ψυχής απλώς πρότερον χοιν&ν
15 λόγον άποδέδωκε περ! πάσης ψυχής, εΤθ' ούτως Ιδίβ£ περί των κατά μέρος 6
ψυχών τδν λόγον ποιείται, ούτω κα! ένταΰθα πρότερον κοινώς περί πάσης
αίσθήσεως διαλέγεται, είτα περ! έκάστης ίδια. άποδίδωσι δέ κοινδν λόγον
τής αισθητικής ψυχής· την γάρ αισθησιν είναι δυναμιν τής ψυχής δι'
άλλοιώσεως όμοιοΰσθαι τοις αίσθητοΐς, ταύτη χα! αίσ&ητιχήν ψυχήν έρεΐ.
20 δσα ούν προς το όρίσασθαι καθόλου τήν αισθησιν αυτφ χρήσιμα έστι,
ταΰτα προδιαστέλλεται. πρώτον δέ χρήσεται τφ τε πάσχειν τήν αίσ&ησιν
κα! τω άλλοιοΰσθαι. διαλέςεται δέ χα! περ! τοΰ δυνάμει χα! τοΰ ένερ- ίο
γεια:, χαί τινας απορίας περί τε τοΰ ποιοΰντος χα! τοΰ πάσχοντος κα! περ!
αίσθήσεως απορήσει κα! έπιλυσεται.
25 ρ. 416>>33 Ή δέ α ι σ θ η σ ι ς έν τ φ χ ι ν ε ΐ σ θ α ί τι κα! π ά σ χ ε ι ν
σ υ μ β α ί ν ε ι , χ α θ ά π ε ρ ε ι ρ η τ α ι · δοκεΐ γάρ ά λ λ ο ί ω σ ι ς τ ι ς είναι.
Πρώτον δτι ή αισθησις έν τη τών αισθητών άντιλήψει τοιώσδε ή

τοιώσδε διατιθεμένη άλλοιοΰσθαι δοκεΐ· εί δε άλλοιοΰται, χα! πάσχει - 16
πάθος γάρ ή άλλοίωσις· εί δέ πάσχει, κα! κινείται, οδχ ώς αδτψ δέ
30 δοκοΰντα ταΰτα λέγει το τήν αισθησιν άλλοιοΰσθαι κα! πάσχειν, διδ προσέ-
θηκε τ& δοκεΐ· δείξει γάρ προϊών πώς ίκαστον τούτων έπ! ψυχής λέγε-
ται, δτι ού κυρίως ουτε άλλοιοΰσθαι ουτε πάσχειν λέγεται ή αισθησις.
τλ δέ κ α θ ά π ε ρ εΓρηται είπεν, έπε! προ όλίγου δεικνυς δτι ή ψυχή
3 έν τοις Περί γενέσεως] Α 5 3. 4 έν τη Περί ζψων γενέσεως] Α 18 p. 724b 26 sqq.

4 xal (post εις ήν) om. t περί σπέρματος] σπέρματα D 8 λέγομεν Dt Λ' ist. V W X :
λέγωμεν Arist. vulg. 10 δή scripsi: δέ Dt 18 αίσθτ-,σιν] δύναμιν D post αΓ-
σ&ησιν fort, addendum λέγων 19 ταύτη *αΙ om. D 22. 23 τη ένεργεία D
2 3 τοΰ ante πάσχοντος om. D 25 τι D Arist. S T W X : τε t Arist. vulg. 27. 28 τοι-
ώσδε η τοιώσδε Α: τοιώς ή τοιώς Dt
Comment. Ariat. XV. Fhilop. de onima. 19

Authenticated
290 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 416*33. 35. 417«2]
xal ώς i&ev άρχεται κινήσεως αιτία των ζψων έστίν, Ιδειξεν Sit ο δ μόνον i 3Τ
αδξήσβως xal της κατά τόπον κινήσεως, αλλά χαί άλλοιώσεώς έστιν Μ
αίτια, προχειρισάμενος τδ την αισθησιν άλλοίωσιν είναι, ή οδν οισθησις
άλλοίωσις, ή δέ άλλοίωσις χίνησις, ή αισθησις άρα έν τ φ <2λλοιοΰσθαί τε
δ χαΐ χινεΐσθαί έστι.
p.416*35 ΦασΙ δέ τ ί ν ε ς χαΐ τδ 8μοιον δ π δ τοΰ ο μ ο ί ο υ π ά σ χ ε ι ν .
Ειπών δέ την αΓσθησιν έν τφ κινεϊσβαι xal πασχειν συμβαίνειν είζ

άπορίαν καθόλου έχτίθεται έν τούτοις, πως πάσχει τδ πάσχον δπδ τ ο ΰ «
ποιοΰντος, πότερον τδ δμοιον δπδ τοΰ 'όμοιου πάσχει ή τδ έναντίον δπδ
10 τοΰ έναντίου. δοχεΐ γάρ έχάτερον εχεσ&αί τίνος λόγου· ουτε γάρ τδ
πάντη ίτερον πάθοι <5ν δπδ τούτου ψ κατά μηδέν κοινωνεί (οδ γάρ
πάθοι äv λεοχότης δπδ γλυχύτητος· ουδέν γάρ αδτοΐς χοινόν· οδδέ θερμό-
της δπδ λευχότητος) ουτε μην τδ δμοιον δπδ τοΰ ομοίου πάθοι αν · λευχότης
γάρ πρδς τήν όμοίαν λευκότητα οδδέν δράσοι· οδ γάρ τδ τυχδν είς τδ τυχδν ίο
15 Spqi, τδ δ' έναντίον είς τδ έναντίον· λευχότης γάρ δπδ μελανίας πείσεται χαΐ
ψυξις δπδ θερμότητος καΐ τοϋμπαλιν. δόζει ουν χαΐ ευλογον είναι χαΐ τδ
έναντίον δπδ τοΰ έναντίοο πάσχειν xal τδ ?μοιον δπδ τοΰ δμςοίου. ταύ-
την οδν τήν άπορίαν έπιλυσάμενος διά ταύτης εδρήσει χαί 2πως ή αισθ^σις
δπδ των αίσθητών πάσχει, πη μέν δμοία οδσα, πη δέ άνομοία, 8τι δυνά-
20 μβι δμοία τοις κατ ένέργειαν αίσθητοΐς, εΓ γε πάσχει μέν δπδ τούτων, τδ
δέ πάσχον δπδ τοΰ ούτως όμοιου πάσχει, λέγω δή δυνάμει μέν όμοιου,
ένβργείφ δ' άνομοίου χα'ι έναντίου, ώς δείξει, ταύτην δέ τήν άπορίαν <6
έπελύσατο μέν καΐ έν τοις Περί γενέσεως χαί φθοράς· ταύτην γάρ έδήλωσε
τήν πραγματείαν ειπών 2τι εΓρηται μέν έν τ ο ι ς κ α θ ό λ ο υ λόγοις:·
25 ουκ άνταπέδωχεν Sri ρηθήσεται δέ χαί νΰν. ό μέντοι γε 'Αλέξανδρος λέγει
φέρεσθαι χαί τοιαύτην γραφήν 'λεκτέον δέ χαί νυν*, εΐ δέ χαί μη προσ-
γέγραπται τοΰτο, οδδέν ήττον δει προσυπακούειν αδτδ τοΰτο· ώς γάρ
δμολογούμενον αδτδ παρήκεν, έρεΐ δέ έν τοις έφεζής περί αδτοΰ τούτου.
ρ. 417*2 Έ χ ε ι δέ ά π ο ρ ί α ν , διά τ ί οδ x a l τ ω ν α ι σ θ ή σ ε ω ν α δ τ ώ ν Μ
30 γ ί ν ε τ α ι αΓσθησις.
Άπορήσας καθόλου πότερον τδ πάσχον δπδ τοΰ όμοιου πάσχει ή

τοΰ άνομοίου, πριν έπιλύσασθαι ταύτην τήν άπορίαν έτέραν έπισυνάπτει
1 ίρχεται] fort, (ίρχή της 3 τδ Diels: τφ Dt 6 xal] κατά D 7 Ειπών scripsi:

imlDt συμβαίν« t είς om. t 9 ή το —πόθοι äv (11) ία ras. D1 11 äv
om. t φ scripsi: ώς Dt: 8 Α κοινωνούν t 12 δν λευχότης ί>πέ t: λευκί-
της έπΐ D 18 είφήσει] είρηχε t 21 δέ om. D1, sed supra add. D3 λέγω Ii t
23 έν τοίς Περί γενέσεως χαί φθοράς] Α 7 ρ. 323 •> 17 sqq. 24 εΓρηται μέν Dt Simpl.:
είρηται Arist. SV: είρήχαμεν Arist. vulg. 25 γε om. t 28 δέ om. D
29 ditopfav] πορίαν in lit. D', ut vid.

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 417»2] 291
άπορίαν, xai διά τ η ; λύσεως τη? δευτέρας έπιλύεται χαί τήν προτέραν· 13*
τοΰτο γάρ εθος τ φ Άριστοτέλει. τις ο3ν ή άπορία; εί ή αίαθησις,
φησίν, άντιληπτιχή έστι των αισθητών, αίσθητά δέ χαί τά αισθητήρια, «
δι' ών αίσθανόμεθα, διά τί οδχΐ xai τούτων ή αίσθησις αντιλαμβάνεται,
5 xal μηδενδς έξωθεν παρόντος; οίον διά τί δ δφθαλμδς οδχ δρ$ έαυτδν
συγχείμενός τε έχ τούτων ά έστιν ορατά, λέγω δή των στοιχείων; ήπόρησε
δέ ταότην την άπορίαν, οίχείαν μέν οδσαν xai άλλως τοις περί αίσθήσεως
λόγοις, νΰν δ' frei xai ή λύσις αδτής συνίστησι τδ τήν αισθησιν έν τψ
πάσχειν τε χαϊ άλλοιοΰσθαι συμβαίνειν. τις οδν ή λύσις της άπορίας;
ΙΟ φησίν οδν δτι ή αΐσθησις δυνάμει μόνον έστί τοΰτο δπερ έστί, παν δέ τδ so
δυνάμει προάγεται εις ένέργειαν δπό τίνος ένεργείαι οντος' οδχοΰν xai ή
αισθησις δυνάμει οδσα προάγεται εις ένέργειαν δπδ τοΰ αίσθητοΰ, αισθη-
τού δέ τοΰ έξωθεν, παν δέ τδ δυνάμει είς ένέργειαν προαγόμενον δπδ
τοΰ ομοίου προάγεται ένεργεί^ ήδη οντος. τδ γάρ σχληρδν δπδ ψυχροΰ
15 χατά συμβεβηχδς γίνεται· τ φ γάρ ψυχρδν γενέσθαι, παρηχολούθήσε ΐ δ
σχληρόν, ώς έπί χρυστάλλου. xai ή αισθησις άρα δυνάμει οδσα δπδ τοΰ
ομοίου προάγεται | ε?ς ένέργειαν έντελεχεία ήδη οντος· ώστε ή αίσθηίις i4*
δυνάμει έστίν 3περ τδ αίσθητόν. πως δέ λέγεται τοΰτο, διαρθρώσει
προϊών. άλλ' εί δπδ τοΰ αίσθητοΰ προάγεται ε?ς ένέργειαν, αίσθητδν δΐ
20 xai τδ αίσθητηριον έν φ ή αίσθησις, διά τί μή xal δπδ τοότου προάγε-
ται είς ένέργειαν; άλλως τε εί μή οΓα τέ έστιν ή αΓσθησις τοΰ οίχείου
αισθητηρίου άντιλαμβάνεσθαι αισθητού γε οντος, τί δήποτε των δπερβολών
αδτοΰ αντιλαμβάνεται; της μέν γάρ χατά φύσιν θερμασίας της έν τ φ 6
παντί σώματι ή άπτιχή αίσθησις οδχ άντιλαμβάνεται* έπειδάν μεντοι εις
25 άμετρίαν ή έν ήμΐν θερμότης έχπέση, ώς έπΐ των πυρετών, τδ τηνιχαΰτα
αισθάνεται ταύτης, χαϊ ή όψις ομοίως τοΰ μέν δφθαλμοΰ χατά φύσιν
έχοντος οδχ άντιλαμβάνεται, οίον ποΐόν έστι τδ των δγρών ή τδ των
χιτώνων χρώμα* έπειδάν μέντοι παρά φύσιν τι πάθη, ώς έπΐ τών ίχτερι-
ώντων, της έν τ φ δφθαλμφ ώχριάσεως αισθησιν Γσχει· διδ οίονται πάντα ίο
30 ώχρα είναι, ομοίως εί xai άλλος τις χυμδς ένσχήψοι έν τ φ χρυσταλλο-
ειδεΐ, xai τοΰ χρώματος xai τοΰ σχήματος αδτοΰ άντιλαμβάνεται. δθεν
xai έν ταΐς άρχαΐς τών έπιχύσεων, πρίν τελείως χωλυθη ή ένέργεια της
χόρης σχεπασθείσης, έν πασι δοχοϋσιν όρδν χωνώπια χαί τινα τοιαΰτα. φαμέν
ουν πρδς ταύτην τήν άπορίαν, λέγω δή διά τί μή αισθάνεται ή αισθησις τοΰ
35 οίχείου αισθητηρίου, αίσθητοΰ γε οντος xai αδτοΰ έχείνου, φαμέν 2τι οδχ
ωσαύτως ή τε αισθησις τοΰ αίσθητοΰ άντιλαμβάνεται, xai δ νοΰς τών νοητών.
δ μέν γάρ νοΰς έμπεριέχων τδ γνωστδν χύριός έστι της αδτοΰ ένεργείας, xai
2 τψ D: om. t ή (post ει) Α: om. Dt 11 post ένεργε($ unam litt. eras,

habet D 12 τοΰ αίαθητοΰ] αίσθητοΰ in Jit. D1 15 τψ] τό D1, sed corr-
J
D , ut vid. 17 post ώοτε add. xal t 19 αλλ' ε( Α: xal ε( Dt 23 τψ
om. t 28 χιτώνων Α: χειτ<5νων Dt 28. 29 {χτεριώντων] ώχριώντων t
30 έν ακήψοι AD: έν σκήψ^ t 32 έπιχύσεων A Suid. s. y. 'Οφθαλμός: έπιχλύσεων
Dt 33 έν om. D 34 λέγω δέ t jg*

Authenticated
292 PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 4 1 7 » 2 ]
όπ' ούδενός έμποδίζεται, δταν βούληται την οίκείαν προβαλέσθαι ένέργειαν, i 4r

έν έαυτφ, δπερ εΐπον, εχων τά νοητά· αύτός γάρ είς Ιαυτόν έπιστρέψας
πάντα όρα· ή δέ αίσθησις έκτός εχει τό γ ν ω σ τ ό ν διό ούκ άλλως γινώ-
σχει ή προ? το εξω άποταθεΐσα, τοΰτο δέ έπεί μηδέ χωριστάς εχει τάς
5 ένεργείας* ού γάρ αύτη ε(ς έαυτήν έπιστρέφειν δύναται, έπειδή έν υποκεί-
μενα) το είναι εχει τ φ ίδίφ αίσθητηρίφ, χα). μετά τούτοι» την άντίληψιν so
των αισθητών ποιείται, είχότως οδν ούχ οΓα τέ έστιν ή αίσθησις τοΰ
ίδιου αισθητηρίου άντιλαμβάνεσθαι. εί γάρ μετ' αύτοΰ των αισθητών
θιγγάνει δια το έν αύτφ το είναι εχειν, xal τφ θιγγάνειν τούτφ των
10 αισθητών ούτως αύτών άντιλαμβάνεται, εί δ' <5ν τοΰ οικείου αισθη-
τηρίου άντίληψιν έποιεΐτο, θιγγάνουσα δήποο αύτοΰ άντελαμβάνετο αύτοΰ,
θιγγάνειν δ' άνεο αύτοΰ ού δύναται, αύτό άρα τό αίσθητήριον έαυτοΰ
θιγγάνειν ην άνάγχη, χαι αύτό είς εαυτό έπιατρέφειν. άλλ' ούχ οίον τέ 26
έστι σώμα 3ν αύτο έαυτοΰ θιγγάνειν· οΰδ' άρα τό αίσθητήριον σώμα 3ν
15 αύτο έαυτοΰ αψεται. εί δέ μη αψεται, ούδέ ή έν αύτφ αισθητική δύναμις
άντιλήψεται αδτοΰ· ουτα> γάρ ή των αισθητών άντίληψις έγινετο, κατά
θίξιν μέν τοΰ αισθητηρίου πρός τδ αίσθητόν, χρίσιν δέ καΐ άντίληψιν της
έν αύτφ αισθητικής δυνάμεως, μία μέν οδν αίτια α δ τ η , δευτέρα δέ δτι
δεΐται τοΰ μεταξύ αέρος· διό της λήμης έν τ φ δφθαλμφ ούσης ούχ άντι-
20 λαμβανόμεθα'· χαΐ ούδέ τοΰ μεταξύ ώς ετυχεν άέρος έχοντος, αλλά πεφω- 80
τισμένοο. ώστε εί ή αισθησις δυνάμει δπερ τό αίσθητόν, τδ δέ αίσθη-
τδν τφ ποιεΐν τι είς την αίσθησιν άγει αύτήν είς την οίχείαν ένέργειαν,
τδ δέ ποιοΰν είς πάσχον ποιεί, παν δέ το πάσχον κινείται, ή άρα
αΓσθησις υπό των αισθητών πάσχει τε xal κινείται, εί δέ ή μέν
25 αίσθησις δυνάμει έστίν, ένεργεία δέ τό αίσθητόν, τούτων δέ τό μέν ποιεί
τό δέ πάσχει, τό άρα πάσχον δυνάμει μέν δμοιόν έστι τ ψ ποιοΰντι, ένερ-
γείαι δέ άνόμοιον. έπιλέλυται άρα x a l ή προτέρα απορία διά της δευτέ-
ρας. εί δέ τό αίσθητικόν δυνάμει δν πάσχει δπό τοΰ αίσθητοΰ καΐ 8&
γίνεται ενεργείς αίσθητικόν, πάσχει δέ τό πάσχον υπό τοΰ άνομοίου, ούδέν δέ
30 αύτο έαυτφ άνόμοιον, ούδέν άρα αύτό δφ' έαυτοΰ πάσχει, είκότως άρα τό
αίσθητικόν έαυτοΰ οδκ αντιλαμβάνεται, έπειδή μηδέ πάσχει αδτό υφ' έαυτοΰ,
λέγω δη τό συναμφότερον, τήν αίσθητιχήν δυναμιν σί>ν τ φ αίσθητηρίφ. χαΐ
εστίν αυτη τρίτη και μάλιστα κυριωτάτη αίτια τοΰ μη τάς αισθήσεις τών
ίδιων αισθητηρίων άντιλαμβάνεσθαι· τοΰ συναμφοτέρου γάρ ή άντίληψις, χα'ι <ο
35 τοΰτό έστι τό πάσχον υπό τών α ι σ θ η τ ώ ν Ιτερον οδν τό ποιοΰν έξ άνάγ-
κης δφειλει. τι οδν; ού συναισθανόμεθα έαυτών θερμότερο ν διακειμένων
I βούλεται t 2 Ιχων] Εχον D 1 , corr. D 3 είς t : om. DA 5 αδτη t

9 θιγγάνει Α : θιγγάνοι Dt τούτφ Α : om. Dt 10 δ' δν D t : om. A
I I άντελαμβάνετο] addendum Αν 15 αύτό έαυτοΰ scrips!: έαυτό έαοτό D : έαυτοΰ t
18 <ν αύτφ] έαυτοΰ t 19 λήμης in ras. Α 9 : μίλης Dt 2 0 post άντιλαμβανέμεθα
add. των αίσβητών Suid. άέρος Α Suid.: om. Dt 21 ε{ ή] είη t 24 τε
om. t 3 0 άρα τό Α : άρα έτι τό t : Ετι το D 31 ΰφ' έαυτό D 32 δη Α :
δέ Dt 34 post καΐ add. el t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Ariet. p . 4 1 7 » 2 ] 293
ή ψοχρότερον ή τι τοιούτον άπδ δυσκρασίας των έν ήμιν στοιχείων; καΐ i 4 '

δπηνίκα δέ τδ κρυσταλλοειδές από τίνος πάθους χρωματισθη, δοκοΰμεν
τφ αδτψ χρώματι καΐ τδν αέρα καΐ τά άλλα ορατά κεχρώσθαι. λέγοοσι
πρδς τοΰτο κάλλιστα xal οί ίατροί, 3τι πυρεττόντων ή ψυχομένων έν ταΐς
5 νόσοις έαοτών αίσθανόμεθα, οδκ αδτών των αισθητικών νεύρων ι} των «
σαρκών τεθβρμασμένων, άλλα των δγρών αίματος τε καΐ πνεύματος,
έπεί οδν ή αισθητική δύναμις πρώτως έν σαρξίν έστι καΐ νεύροις, εικότα»;
των δγρών δοσχράτως έχόντων, πνεύματος λέγω xal αΓματος, παρακει-
μένων τε τοις αίσθητικοΐς μορίοις τη θίξει αντιλαμβανόμεθα αδτών, ωσπερ
10 χαΐ τοΰ άέρος τεθερμασμένοι» ή κατεψυγμένοι» τη θίξει διά την παράθεσιν
αντιλαμβανόμεθα. κάν αδτών δέ των στερεών αψηται ό πυρετός, έπειδή
μή όμαλώς θερμαίνεται αλλ' άνωμάλως, πάντως είσί τινα μέν μόρια χατά 60
φύσιν έχοντα, τινά δέ παρά φύσιν. συμβαίνει οδν τά Ιτι • κατά φύσιν
έχοντα άντιλαμβάνεσθαι των παρά φόσιν διακειμένων· αδύνατον γάρ δμα-
15 λήν γενέσθαι την δυσχρασίαν τότε γάρ έπΐ φθοράν λοιπόν τδ ζφον
οδεύει. αυτη οδν αίτια της συναισθήσεως. και δτι τοΰτο άληθέ; έστιν,
οί έχτιχφ κατεχόμενοι λοιπόν πυρετψ, τοΰτο δέ έστιν οί τά στερεά
αότά πορέττοντες, δμαλής γενομένης έν αδτοΐς της δυσκρασίας δι' 8λων
τών στερεών συναίσθησιν οόδεμίαν της έν αδτοΐς θερμασίας | λαμβάνουσι, i4 T
20 διά τδ όμαλήν είναι δι' 2λων τών μορίων την θερμασίαν και μή είναι τδ
μέν ποιούν, τδ δέ πάσχον, ωσπερ οδν οδδέ οί έκ φύσεως έπΐ τδ θερμό-
τερον κεκραμένοι συναίσθονται αδτοΰ τούτοο, διά το δμαλήν είναι δι'
δλιο τήν θερμότητα, άλλως τε καΐ διά τδ σύνηθες, έπεί καΐ τών έν τη
γαστρί καΐ τοις άλλοι; κοιλώμασιν ύγρών τήν κατά φύσιν μέν συμμετρίαν
25 έχόντων οδκ αίσθανόμεθα, 2ταν δέ παρά φύσιν έπί τδ πλειον ή Ιλαττον 6
2 δέ om. t 12 δμαλώς] δ χαλώς t 13. 14 τινά Si — έχοντα A, cf. Suid. s. v.

Νόσος: om. Dt 17 χατεσχέμενοι D
23 Post σύνηθες haec habet Α, ex quibus perpauca modo infra in vulgata leguntur:
δτι ή τών αισθητών άντίληψις ο Μέν Ετερον έστιν ή χρίσις τοΰ πάθους τοΰ έγγενομένου τ φ
αίσθητηρίφ !>πδ τών αισθητών, τοΰ γάρ αισθητηρίου τοίως ή τοίως διατεθέντος ΰπό τοΰ
αίσθητοΰ ή έν αύτψ δύναμις τοΰ πάθους τοΰ έγγινομένου τ φ ίδίφ ίιποχειμένφ άντιλαμβάνε-
ται. χαΐ τοϋτό έστι τδ αίσθάνεσθαι, ή ΰπδ τής αίσθητιχης δυνάμεως χρίσις τοΰ πάθους τοΰ
έγγινομένου τ φ αίσθητιχφ (I. αίσθητηρίφ) υπό τών αισθητών, έπεί ούν οΰχ άνευ τοΰ αισθη-
τηρίου άντιλαμβάνεται τών αίσθητών ή αίσθησις, ή δέ άντίληψις ούδέν άλλο έστίν ή χρίσις
τοΰ πάθους τοΰ έγγινομένου τ φ αίσθητηρίφ, πάσχει δέ ούδέν ύ φ ' έαυτοΰ άλλ' ύφ' έτέρου
xal άνομοίου, είχάτως χατά φόσιν μέν έχόντων τών αισθητηρίων ούχ αίσθανιίμεθα, ί τ ε
μηδενδς έγγενομένου πάθους έν αύτοΐς. βταν δέ ύπό τίνος παρά φύσιν 5ντο; χυμοΰ πάθη τι
τά αίσθητήριον, είχάτως ή α(σθησι; άντιλαμβάνεται τοΰ έγγινομένου έν αύτφ πάθους, ωσπερ
γάρ τδ ϊξω αίσθητόν τοιώσδε διέθηχε το αίσθητήριον χαΐ της τοιάσδε διαθέσεως ή αΓσδησις
άντελάβετο, οδτω δη χαΐ ό έγγενόμενος έντός παρά φύσιν χυμό; διατίθησιν αύτ<5. xal ει έντός
γέγονεν, φησίν, τδ πάθος χαΐ μή υττό τών έξωθεν, διά τί μ)] χ αϊ μύοντε; αίσθανάμεθα τοΰ
έν τ φ αίσθητηρίφ έγγενομένου πάθους; φημί ούν 8τι προς τήν άντίληψιν τών αίσθητών ού
μόνον της αίσθήσεως δει χαΐ τών αίσθητών, άλλα χαΐ τοΰ μεταξύ, χαΐ τούτου διάφανο»;, χα!

Authenticated
294 P H I L O P O N I IN D E ANIMA 1 1 5 [Arist. p . 417 » 2 ]
χωρήση, τότε σοναίσδησιν αδτων λαμβάνομεν. κατά φόσιν μέν γάρ 2χον i4»
τδ ζφον ήδονης xal λύπης έξήρηται, άγόμενον δέ έπί τδ χατά φόσιν μεν
αδτοΰ τούτου τ& σοναισδόμενον ήδεται, έπί δέ το παρά φόσιν λυπεΐται.
περί δέ τοδ συνιστάμενου χυμοΰ έν τ φ όμματι, πως αυτδν όρώμεν, xal
5 πως χατά φόσιν μέν έχοντος τοδ αϊσΟητηρίου οδχ αντιλαμβανόμεθα αότοδ,
παρά φόσιν δέ έχοντος αντιλαμβανόμεθα, ουπω διά των είρημενων έπι-
λέλοται' ό γάρ είρημένος λόγος μόνη τη άπτιχη αίσδήσει άρμόζει. ίο
άλλά μην χαΐ ή γεδσις χατά φόσιν μέν έχοντος τοδ γευστιχοδ αίσδητηρίοο
οδχ αντιλαμβάνεται τοδ χυμοΰ τοδ ένυπάρχοντος τη έν τω αίσ&ητηριψ
10 όγρότητι, παρά φόσιν δέ έχοντος αντιλαμβάνεται, ώσπερ έν ταΐς νόσοις
πιχρότητος, ε? τόχοι, xal αλμυρότατος και των τοιούτων.
5 μέν έχοντος scripsi: μετέχοντος D t 7 οπτική] ά μ π τ ι κ ή D
προς τούτοις τοΰ φωτός. άμέλει οδτε την λήμην έπιχειμένην τ ψ όφθαλμψ όρωμεν, κδν φώς
η , διά τό μ ή είναι τό μεταξύ τοΰ τε ί μ μ α τ ο ς καΐ της λήμης ή βραχΰ πάνυ είναι, οδτε έν
νυχτί τά παρακείμενα χρώματα, έξωθεν λέγω, όρώμεν, καίτοι τοΰ μεταξύ ί ν τ ο ς , διά τό μη
είναι φώς. διά τούτο ούν μύοντες ούχ 6ρώμεν. δταν δέ προέλΒη εις τό έξωθεν τό όπτικόν
πνεΰμα είς τον πεφωτισμένον άέρα, έπειδή έςεισι δηλονότι πεπονθός τι ή [εϊη Α] παρά φύσιν
έχον, τότε ή έν αΰτω αισθητική δύναμις όργάνψ χρησαμένη τ ψ πεφωτισμένψ άέρι αισθάνεται
τοΰ γενομένου πάδους έν τιΓ ίδίψ ΰποκειμένψ, καΐ έπειδή έξω έξελθόντος τοΰ όπτικοΰ πνεό-
μ α τ ο : ή έν αύτψ δΰναμις έξω τοΰ δμματος άντελάβετο αύτοΰ, διά τούτο τό έν τ ω ίδίψ αί-
σθητηρίψ πάθος τοις έξωθεν περιάπτει, ώσπερ καΐ ή γεύσι; την ιδίαν τού χυμοΰ ποιότητα
τοις σιτίοις περιτίθησιν. άλλά xal οί ακοτοδινιώντες τοις έξωθεν τό οίκεΐον προσνέμουσι
πάθος, τοις μέν ούν τό όπτικόν ύποτιθεμένοις πνεΰμα οίίτω τά τ η ς άπορίας έπιλυθήσεται
πιθανώς, οΐμαι, καΐ οί» βιαίως. τ( δ' äv είποιεν οί. τάς ένεργείας Υποτιθέμενοι; τί δ ' άλλο
γε η ίπερ καΐ έπΐ των άνακλάσεων λέγουσιν, ί τ ι πεφύκασι χλάσθαι αϊ ένέργειοι; κάν-
ταύθα ούν τοΰ γενομένου έν τ ω δμματι χρώματος έςιοΰσαν την ένέργειαν άνακλάσθαι έκ
τοΰ άέρος διά τήν άσθένειαν της δυνάμεως την έκ της παρά φύσιν διαθέσεως τού αισθητηρίου,
x a l οδτω φοιτώσαν πρός τό ί μ μ α τήν άντίληψιν ήμΐν έαυτής παρέχειν. ούχ όμοίως δέ
τούτοις εύοδώσει 6 λόγος· διά τί γάρ μή xal τοΰ χρώματος τοΰ κερατοειδούς αίσθανόμεθα
xal τ ω ν λοιπών τ ω ν έν τ ω ί μ μ α τ ι ; τί γάρ κωλύει καΐ τούτου τήν ένέργειαν έςελθούσαν
άναχλασθήναι πάλιν; τά γάρ χρώματα είτε παρά φύσιν έχουσιν τά ύποκείμενα είτε μ ή , αύτά
ώς χρώματα δρ^ϊ, xal οσον είσΐν ειλικρινέστερα, μάλλον δρα, κάν μυριάχις παρά φύσιν ώσιν
έν τ ψ ΰποκειμένψ. ή ούν έν .τψ σώματι λεύκη και ή έν τοις ίκτεριώσιν ώχρίασις ούδέν
ήττον δρώσιν είς τήν αϊσθησιν ή έν άλλοις ΰποκειμένοις κατά φύσιν ουσαι. τό χ ρ ώ μ α γάρ
έστιν τό δρών, ού τό ύποκείμενον. καΐ τά δοκοΰντα δέ κ ω ν ώ π ι α όράσθαι έξωθεν τοις έπι-
χύεσθαι (sic) μέλλουσιν έκ τής'αύτης αιτίας συμβαίνει· της έμφράξεως γάρ γενομένης ί)πό παχέος
χ υ μ ο ύ , ή [ή Α ] έν τ ψ όπτικψ νεύρψ περί τήν κόρην κ α τ ' έκεΐνο τό μόριον κ α θ ' 8 ό χυμός
ένέσκηψεν έπιπροσθήσεως γινομένης χα! μή δι' ίλου τών £ψεων άντίληψιν ποιουμένων δοχεΐ
διά τήν άορασίαν είναί τ ι , διά τό πανταχόθεν μέν τήν αίσθησιν άντιλαμβάνεσθαι, κ α τ ' έκεΐνο
δέ τό μέρος μόνον έπιπροσθεΐσθαι. πρός δέ τό του χυμού σ χ ή μ α , δπερ έσχεν έκ τής τοιάσδε
διαθέσεως, έτι δέ καΐ πρός τό μέγεθος καί τά έξωθεν φανταζόμενα Οποφαίνεται.

Authenticated
P H I L O P O N I IN D E ANIMA 1 1 5 [Arist. p. 4 1 7 » 4 . 6 . 9 ] 295
p. 417«4 Ε ν ό ν τ ο ς π υ ρ δ ς και γ η ς καί τ ω ν ά λ λ ω ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν , ών i 4 »

έ σ τ ι ν ή α ι σ θ η σ ι ς κ α θ ' α υ τ ά ή τά σ υ μ β ε β η κ ό τ α τούτοις.
Τά γάρ στοιχεία εχει ποιότητας τάς μεν ούσιώδεις αύτών καί συ μ-15
πληρωτικάς, τάς δέ κατά συμβεβηκός. των μέν ούν ούσιωδών ποιοτήτων
ό των στοιχείων ή άφή έστιν αντιληπτική, οΓον θερμότητος, ψυχρότητος,
όγρότητος, ξηρότητος· αύται μέν γάρ αί ποιότητες ειδοποιοί αυτών ε?σι·
των δέ κατά συμβεβηκδς αύτοΐς υπαρχόντων, οίον χρωμάτων, ψόφων,
όσμών καί των άλλων αί άλλαι αίσθήσεις είσίν άντιληπτικαί. το δέ κ α θ '
α υ τ ά ή τά σ υ μ β ε β η κ ό τ α τούτοις αντί τοϋ καθ' αύτών ή τών συμ-
10 βεβηκότων τούτοις' εύθείαις γάρ έχρήσατο αντί γενικών, πολλή δέ ή 20
τοιαύτη χρήσις· "οί δέ δύο σκόπελοι ό μέν οΰρανδν εύρύν ίκάνει" αντί
τοΰ τών δέ τών δύο σκοπέλων.
ρ. 417*6 Δήλον οδν 8τι τδ α ί σ θ η τ ι κ δ ν οδκ ε σ τ ί ν έ ν ε ρ γ ε ί ς ι , α λ λ ά

δ υ ν ά μ ε ι μόνον.
15 'Εντεύθεν ή λύσις της απορίας, έπειδή γάρ, φησί, δυνάμει έστίν ή ίδ

αίσθησις καί ουκ ένεργεία, ουκ άντιλήψεται μή παρόντος τοΰ ποιητικού
αδτής και προακτικοΰ είς την ένέργειαν, ώσπερ ουδέ το καυστδν μή
παρόντος πυρδς ου καίει αδτδ έαυτό, οίον τδ ζύλον ή τδ ελαιον. αναλογεί
ουν τφ μέν πυρί το αίσθητόν, τψ δέ καυστψ ή αίσθητική δύναμις.
20 ρ. 417»9 Έ π ε ι δ ή δέ τδ α ί σ Ο ά ν ε σ θ α ι λ έ γ ο μ ε ν δ ι χ ώ ς · τό τ ε γάρ
δ υ ν ά μ ε ι άκοΰον και ορών ά κ ο ύ ε ι ν και όραν λ έ γ ο μ ε ν . so
'Επειδή είπεν δυνάμει είναι την αΓσθησιν μή παρόντων τών αισθητών,

γίνεσθαι δ' ένεργεία παρόντων, αύτδ τοΰτο πιστώσασθαι βούλεται. ώσπερ
γάρ, φησί, τδ αίσθανόμενον διττόν έστι, τδ μέν κατά τήν £ξιν, καθάπερ
25 λέγομεν αίσθητικδν είναι τον καθεύδοντα άνθρωπον, τδ δέ κατά τήν ένέρ-
γειαν, ώς τδν έγρηγορότα και ήδη ένεργούντα κατά τάς αισθήσεις, ουτω, 85
φησί, και ή δύναμις ή αισθητική καί ή ένέργεια αύτης, αϋτδ λέγω τδ
αίσθάνεσθαι, διχώς λέγεται, τδ μέν δυνάμει, λέγω δή τδ τήν ϊζιν εχον μή
μέντοι ένεργοΰν, και τδ ήδη ένεργοΰν. τδ μέν ουν πρώτον α ί σ θ ά ν ε σ θ α ι
30 αντί τοΰ αίσθανομένου Ιλαβε, τουτέστιν αυτδ τδ σύνθετον τδ δέ δ ι χ ώ ς
άν λέγοιτο και ή αΓσθησις, τουτέστιν ή αισθητική δύναμι;· τδ δέ
δμοίως δέ και τδ αίσθάνεσθαι αυτήν τήν ένέργειαν. 2θεν δήλον
8τι τδ έ π ε ι δ ή τδ α ί σ θ ά ν ε σ θ α ι αντί τοΰ αίσθανόμενον ελεγε. 40
5 . 6 θερμότης ψυχρότης ΰγρίτης ξηρίτης (corr. e x ξηρότητος) D 11 ol δέ — ixeivei]

Od. Μ 7 3 12 τοϋ τών s c r i p s i : τούτων Dt 17 πρακτικού D 1 , sed ο supra
add. D 2 2 3 δ" om. t 2 5 . 2 6 τον δέ κ α τ ' ένέργειαν t 2 8 δή scripsi: δέ D t
2 8 . 2 9 exspectas εχειν et ένεργεΐν

Authenticated
296 PHILOPONI IN DE ANIMA 1 1 5 [Arist. p. 417 »14]
p. 417.14 Πρώτον μέν οδν ώ ς τ ο ΰ α δ τ ο ΰ ο ν τ ο ς τ ο ΰ π ά σ χ ε ι ν χα'ι Ϊ4·*

τοΰ κ ι ν ε ΐ σ θ α ι καί ένεργεΐν λέγομεν.
Ε ι π ώ ν χαΐ άπορήσας διά μέσου, δια τί οδχΐ χαί έαυτών αί αισθήσεις 46

αισθάνονται, καί άποδους τήν αίτίαν τούτου δτι μ ή πάρεστι το ποιητιχόν,
5 μεταβαίνει έπΐ τδ δεΐξαι, π ω ς πάσχον π η μέν ώ ς όπδ ομοουσίου πάσχει,
π η δέ ώ ς υπό άνομοίου. δυνάμει μέν οδν ή λύσις της δευτέρας άπορίας
έπελύσατο x a l τοΰτο, ώ σ π ε ρ έδείξαμεν· έταΰθα μέντοι χαί ίδία αδτδ τοΰτο
δείχνυσιν. έπειδή οδν τδ ένταΰθα λεγόμενον άκόλουθον τ η λέξει τ η " φ α σ ί
δέ χαί το δμοιον δπδ τοΰ δμοίοΰ πάσχειν* τοΰτο δέ π ώ ς δυνατόν ή
10 αδύνατον, ειρηται μέν χαί έν τοις καθόλου λόγοις περί τοΰ ποιεΐν χαί τοΰ 60
π ά σ χ ε ι ν " ' -οΓς εί προσθείημεν ' λεκτέον δέ χαί νΰν', έφεξής ί ν είη τδ νΰν
λεγόμενον π ρ ώ τ ο ν μ έ ν οδν ώς τοΰ αύτοΰ οντος τοΰ πάσχειν καί
τοΰ κινεΐσθαι χαί ένεργεΐν λέγομεν. έπειδή δέ εΐπεν δτι ή αΓσθησις
έν τψ χινεΐσθαι ή πάσχειν συμβαίνει, x a l διά τοΰτο δλως ήπόρησεν περί
15 τοΰ πάσχειν, 6πδ τίνος γίνεται x a l π ώ ς , πότερον υπδ όμοιου, ώ ς τισι
δοχεΤ, ή δπδ άνομοίου, ώ ς έτέροις, ού δοχεΐ δέ αότδ τοΰτο υγιές εΐναι τδ
τήν αισθησιν πάσχειν xal άλλοιοΰσθαι | άπλώς (ου γαρ τδ ένεργεΓν i Β»
παρ' άλλου χινεΐσθαι' τε χαί π ά σ χ ε ι ν , τδ αίσθάνεσθαι, ώ ς δείξει έφεξής)
νΰν φησιν δτι λέγομεν ώ ς τοΰ αδτοΰ οντος τοΰ πάσχειν ειπείν τάς α ί σ θ ή -
20 σεις και χινεΐσθαι ή ένεργεΐν, μέχρις άν δ ι α σ τ ε λ λ ώ μ ε θ α , δτι οδχ εστι τδ
ένεργεΐν τάς αισθήσεις ταδτδν τ ψ χινεΐσθαι τε χαί πάσχειν. χάν γάρ
έσην ή χίνησις ένέργειά τις, ή μέν ένέργεια χαθολιχωτέρα έστί τής
κινήσεως, ή δέ χίνησις τοΰ πάσχειν. παν μέν γάρ τδ πάσχον χαί χινεΐ- 6
ται, τδ δέ κινούμενον παν ένεργεΐ, οδχέτι μέντοι. τδ ένεργοΰν χαί χινεΐται.
25 ένέργεια μέν γάρ έστιν, ώ ς αδτδς διωρίσατο έν τ η Φ υ σ ι κ ή ή αθρόα προ-
βολή άπδ τ ή ς 2ξεως, χίνησι; δέ ατελής έστιν ένέργεια· ή γάρ άπδ τοΰ π ρ ώ τ ο υ
δυνάμει έπΐ τήν Ιξιν όδδς κινησίς έστι. η μέν οδν ή κίνησις ένέργειά τις
άτελής, τ α ύ τ η ταδτδν δόξει είναι ή ένέργεια καί ή χίνησις· η δέ ή ένέρ-
γειίι οδκ έστιν έχ τοΰ άτελοΰς έπΐ τδ τέλειον πρόοδος, ταύτη ου ταδτδν
30 ή κίνησις τ η ένεργεία. χαί γάρ ώ σ π ε ρ ή διάθεσις λέγεται μέν χαί χοινό-
τερον χαί έπΐ τ ή ς 2ξεως, λέγεται δέ καί προς άντιδιαστολήν τ ή ς ? ξ ε ω ς ίδικώ- ίο
τερον, ο δ τ ω δή χαί ή ένέργεια λέγεται χαί. κοινότερον καί χατά πάσης κινή-
σεως, λέγεται δέ καί πρδς άντιδιαστολήν τ η ς κ ι ν ή σ ε ω ς , διότι χίνησις μέν
έστιν ή έ χ τοΰ πρώτου δυνάμει έπΐ τδ δεύτερον πρόοδος τίνος των περί
2 ένεργεΐν D Arist. E V W y : τοΰ ένεργεΐν t Arist. -vulg. λέγομεν D Arist. plerique:

Χέγωμεν Arist. EV: λέγω μέν t 5 fort, πώς το πάσχον 8 έπειδή ouv] fort. εΓη δ' äv
(post λέξει) om. t 9 δέ (post φασί) om. t δέ τίνες xal Arist. 15 ί>πδ τοΰ
όμοιου t 17 ob γάρ τό om. D post ένεργεΐν add. το t 19 τοΰ πάσχειν scripsi:
πάσχειν τό Dt 21 xiv Diets: xal Dt 25 έν τη Φυσιχη] cf. Phys. Γ 2
ρ. 201*>31 sqq. 27 ή om. t 28 ή (post η δέ) om. t 31 χαί (post δέ)
om. t 32 δή] δέ t 33 προς] χατά t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 115 [Arist. p. 417»14] 297
τήν οδσίαν σωζόμενης αδτής της οδσίας, ένέργεια δέ έστιν ή τελεία προ- i 5'
βολή της Ιξεως μηδέν της £ζεως άλλοιοτέρας γινομένης, καΐ 2στι τ φ
οντι τελεία ένέργεια ή άθρόα προβολή της 8ξεως ή μή συμπροϊοΰία τη
κινήσει τοΰ χρόνου, αλλά χατά παν μέρος αδτοδ δμοίως έχουσα, οΓα έστίν ι»
5 ή τοΰ φωτδς προβολή· άμα γάρ τ φ φανήναι το φωτιστικδν άθρόον παν
το έπιτήδειον καταλάμπεται, οδ συμπροϊούσης της τοΰ φωτδς ένεργείας τη
τοΰ χρόνοο κινήσει, αλλ' έν παν,τΐ μέρει αδτοΰ δμοίως έχούσης. τοιαύτη
έστί xal ή της αίσθήσεως ένέργεια· αμα γάρ τ φ άναβλέψαι άχρόνως των
αισθητών άντιλαμβανόμεθα· ?θεν οδδέ φησι χινεΐσθαι τάς αισθήσεις, αλλ'
10 ένεργεΐν. τοΰτο μέν οδν ένέργεια χυρίως· διδ χαΐ περί των θείων εΐπεν
δτι άνευ δυνάμεως ένέργειαί είσι. χινησις δ' οίον ή μάθησις ή της 2ξεώ; ϊο
έστι μεταβολή χατά μέρος έπΐ τδ τέλειον άπδ τοΰ άτέλοΰς. μετάξι) δέ
τούτων είσίν αί διανοητικαΐ χινήσεις ήτοι ένέργειαί, καΐ ε? τι ταύταις
δμοιον, αΓτινες ουτε κυρίως κινήσεις είσίν (οδ γάρ έστι μεταβολή της
15 2£εως) οδτε χαθάπαξ ένέργειαί· οδδέ γάρ ομοίως εχουσιν έν παντί μέρει
χρόνου, οδδέ αθρόα αδτων άπδ της έξεω; ή προβολή γίνεται, άλλά άλλη
προ άλλης πρότασις, εσχατον δέ τδ συμπέρασμα, ουτε οδν άπλώς κίνη-
σις τδ τοιούτον ουτε άπλως ένέργεια, εί μή τήν χυρίως ένέργειαν διέλοι «5
τις εις τε τήν άθρόαν χαϊ άμερή xal είς τήν μεριστήν. δθεν καΐ έν τοις
20 Ιμπροσθε χαϊ τήν διάνοιαν κίνησιν έλεγεν είναι τοΰ συναμφοτέρου. άλλά
xal ή διάνοια καθ' έκαστον των δρων άθρόαν ΐσχει τήν προσβολήν, xal
εστίν Ικαστον ώς γνωστόν τι λαβείν, δπερ έπΐ της κινήσεως, της φυσικής
λέγω, ου συμβαίνει, εί γάρ xal άθρόον έΑχστην των προσαποδεδομένων
κινείται, άλλ' οδ πάντως καΐ τέλος φυσικδν τδ τοιούτον ένδέχεται γενέσθαι,
25 οίον ώς έπι των χατά τόπον κινουμένων τδ μεταξύ· ουτε γάρ των βαρέων SO
ουτε τών κούφων φυσικδν τοΰτο πέρας, ταύτη οδν ένέργειά πως καΐ ή
διάνοια, ώσπερ οδν έπι πλέον ή ένέργεια της κινήσεως, ούτω χαϊ ή κίνη-
σις τοΰ πάθους, τδ μέν γάρ πάσχον και κινείται' π ω ς · οδκ άνευ γάρ
κινήσεως τδ πάθος· τδ κινούμενον δέ οδ πάντως και πάσχει* οδ γάρ δή
30 πάθος και ή κατά τόπον κίνησις. τδ γάρ πάσχειν πρδς τδ ποιεΐν λέγεται,
ποιεΐν δέ έστι τδ κατά ποιότητα μεταβάλλειν· έκ γάρ της ποιότητος τδ
ποιεΐν· καΐ πάσχειν άρα έστί τδ κατά ποιότητα κινεισθαι καΐ μεταβάλλε- <ό
σθαι. ώστε ε? κίνησις μέν έν ταΐς τρισι κατηγορίαις, ποσφ, ποιψ, ποΰ, τδ δέ
πάσχειν μόνως έν τ φ π ο ι φ , έπΙ πλέον άρα ή κινησις τοΰ πάθους· ή δ'
35 ένέργεια τής κινήσεως, π η δέ τά αδτά, διότι τΙς μέν ένέργεια κίνησις,
τΙς δέ κίνησις πάθος, οδχ ώς γένος δέ ή ένέργεια τής κινήσεως κατη-
γορείται, οδδέ ή κίνησις τοΰ πάθους, αλλ' ώ ; ομώνυμος φωνή. δείξει
μέν αδτων μετ* δλίγον τήν διαφοράν, ώς εΐπον· νΰν δέ ώ ; τών αδτων
2 άλλοιωτέρας t 10 εΐπεν] cf. de interpr. 13 p. 23»23 17 έσχατον Α: έσχατου

Dt 19 τήν (ante ά9ρ<ίαν)] τό D 21 fort, προβολήν 23 προαποδείομένων t
24 κινείται scripsi: γίνεται Dt 26 ταύτη scripsi: ή ταύτης Dt πως scripsi: πώς
Dt 33 ταΐς om. t 34 άρα At: Ετι D 35 μέν ένέργεια A: post μέν
add. ή Dt ή χίνηβις t 36 τό πάθος t

Authenticated
298 PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 417» 14. 21]
όντων λέγει, πω? καΐ υπό τίνος κινείται' τε χαΐ πάσχει το πάσχον. όλως i 5Γ
δέ χέχρηται τούτοις ώς τοις αδτοΐς, ότι τβ π η ταύτα είσιν, ώς ε ΐ π ο μ ε ν , »
xal αδτδς τη συνηθεία έπ<5 μένος έχρήσατο τούτοις ώς τοις αδτοΐς· xal
ανωτέρω γοΰν, ένθα έλεγε την ψυχήν αίτίαν εΤναι ώς όθεν ή αρχή της
5 κινήσεως, έλεγεν αδτήν χαΐ αλλοιώσεως αίτίαν είναι· είναι γαρ της αίσθή-
σεως αίτίαν, ταύτην δέ αλλοίωσιν είναι· ή δέ άλλοίωσις πάθος, ώς των
αυτών οδν όντων έπΐ της αίσδήσεως τοΰ τε ένεργεΐν χαΐ κινεΐσθαι χαΐ
πάσχειν, περί τοΰ πάσχειν πως γίνεται λέγει. τδ γάρ πάσχον, φησίν, δπδ
ποιοΰντος πάσχει* προς άλληλα γάρ τδ ποιεΐν xal τδ πάσχειν. έδείχθη «
10 δέ έν τη Φυσική ότι τδ ποιητιχόν τίνος ένεργεί^ δν ποιεί εις τό πάσχον,
δυνάμει ον όπερ τό ποιοΰν. εί δη τδ πάσχον μηδέπω δν ένεργεία αλλά
δυνάμει τοΰτο γίνεται δπδ τοΰ ποιητιχοΰ αδτοΰ οντος ένεργεία; τοιούτου,
κατά μέν τι δπδ τοΰ όμοιου πείσεται (δυνάμει γάρ δμοιον τψ ποιοΰντι το
πάσχον), χατά δε τι δπδ τοΰ άνομοίου (ένεργεί^ γάρ άνόμοιόν έστι" τδ
15 γάρ δυνάμει τι είναι καΐ τδ ένεργεί«^ άνόμοιον)· όταν μέντοι πάθη, όμοιόν
έστι· τέλος γάρ τοΰ τδ μέν ποιεΐν τδ δέ πάσχειν τδ όμοιωθήναι τδ 60
πάσχον τ ψ ποιοΰντι. μέχρι γάρ τοσούτου τδ Οερμαΐνον θερμαίνει τδ
δυνάμει μεν θερμόν, ένεργείοι δέ ψυχρόν, £ως äv Ιαυτψ δμοίως θερμδν
ποίηση· γενόμενον δέ δμοιον οδχέπ πάσχει όπ' αδτοΰ' ουδέν γάρ όπδ
20 τοΰ όμοιου πάσχει, εί γάρ και πάσχει τδ λυχνιαΐον φως δπδ της λαμπά-
δος (σβέννυται γάρ υπ' αδτής), αλλ' ώς δπδ άνομοίου πάσχει* ώς γάρ
ένδεια δπδ υπερβολής πάσχει· δύο γάρ λαμπάδες ίσοσθενεΐς οδδέν δπ'
αλλήλων πείσονται. | i 5Τ
ρ. 417»21 Δ ι α ι ρ ε τ έ ο ν δέ κ α ι π ε ρ ί δ υ ν ά μ ε ω ς κ α ΐ έντελεχείας.
25 Μέλλων διαιρεσιν ποιεΐσθαι τοΰ πάσχειν xal τοΰ ένεργεΐν χαΐ δείξειν
αδτων την διαφοράν (είπεν γάρ ότι νΰν τέως ώς τοΰ αδτοΰ οντος τοΰ
πάσχειν xal τοΰ χινεΐσθαι καΐ ένεργεΐν λέγομεν) φησί δεΐν διαίρεσιν ποιήσα-
σθαι χαι δυνάμεως και έντελεχείας. έχρήσατο γάρ τψ της δυνάμεως
δνόματι έπΐ της αίσθήσεως καΐ έλυσε τούτψ την άπορίαν ην ήπόρησε, 6
30 διά τί ή αίσθησις ουκ αισθάνεται αδτης. άλλά καΐ διεΐλε την αίσθησιν εις
την δυνάμει και εις τήν ένέργειαν κατά τά αδτά τω αίσθάνεσθαι· και γάρ
τοΰτο έδειξε διχώς λεγόμενον. έπεϊ ουν μή άπλοΰν έστι τδ όνομα της
δυνάμεως, καθόλου περί δυνάμεως καΐ έντελεχείας διαστείλασΟαι προαιρεί-
ται, τίνι τε άλλήλων διαφέρει, καΐ τί έστιν ?καστον αδτων, καΐ ποσαχώς
35 τδ δυνάμει, δι' ων δείξει αμα ότι ουκ έστιν ή αίσθησις ή κατ' ένέργειαν
άλλοίωσις οδδέ κίνησις· οδ γάρ τδ όπωσοΰν δυνάμει 3ν εις τήν ένέργειαν ίο
5. 6 είναι γάρ —αίτίαν t : αίσθήσεως γάρ αίτια D 8 πα'σχον scripsi: πάσχειν Dt

10 έν τη Φυσική] Θ 4 ρ. 255«23 sqq. 13 μέν τι] μέν tot t Ιό μέντοι] μέν
tt D 16 τοΰ το Diels: τοΰτο ADt τό (ante όμοιωθηναι) Α : τψ Dt 16. 17 τό
πα'σχον A t : τώ πάσχον D 20 xal om. t 27 δεΐν scripsi: Set Dt
29 τούτων t 30. 31 εις τήν] ώ'ςτή D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 115 [Arist. p. 417*21.22.26] 299
μεταβάλλον άλλοιοΰται, φ μέχρι νΰν ώς ούτως εχοντι, δια t i μή διτβρή- i 5 Τ

σθαι ποααχώς τδ δυνάμει, έχέχρητο.
ρ. 417»22 Ν5ν γάρ α π λ ώ ς λέγομεν περί αδτών.
" Α π λ ώ ς , τουτέστιν άδιορίστως περί τε της δυνάμεως και έντελεχείας

5 λέγομεν μή είδότες τήν διαφοράν αδτών, χαί τ ί 2καστον σημαίνει, χαί
ποααχώς λέγεται, ν ΰ ν δέ είπεν, έπειδή τ<ο μέν δυνάμει έπί της αίσθή-
σεως πρδ δλίγου έχρήσατο, τψ δέ ένεργεία οντι xal τη ένεργεί<£ έπί τοΰ ιβ
ποιεΐν χαί πάσχειν· πάντα γαρ πάσχειν εφη ύπδ τοΰ ποιητιχοΰ χαί ένερ-
γεί<£ οντος· ή ν ΰ ν είπε μέχρι της όπ' αδτοΰ γενομένης διαιρέσεως τοΰ
10 δυνάμει xal τοΰ ενεργείς.
ρ. 417»2*2 Έ σ τ ι μ ε ν γ ά ρ ο ύ τ ω ς έ π ι σ τ ή μ ό ν τ ι ώ ς ä v ε ι π ο ι μ ε ν
ά ν θ ρ ω π ο ν έ π ι σ τ ή μ ο ν α , δτι δ ά ν θ ρ ω π ο ς των έ π ι σ τ η μ ό ν ω ν χαί
έχόντων έπιστήμην.
Διαστέλλεται το δυνάμει χαί δείχνυσι διττόν. χαί γάρ το πεφυκδς ίο

15 χαί δυνάμενον τήν 2ξιν δέζασθαι δυνάμει τοιοΰτον λέγομεν, ώς τδν άνθρω-
πον έπιστήμονα δυνάμει λέγομεν, δτι ή φύσις αδτοΰ έπιστήμης έστι δεχτιχή,
καθ' δ σημαινόμενον χαί τήν υλην λέγομεν δυνάμει, χαί έτι δυνάμει
λέγομεν τδ ήδη τήν ίζιν έχον και μή ένεργοΰν χατ' αδτήν· χαί γάρ ό
μουσικοί δταν μή ένεργη, δυνάμει λέγεται μουσιχός. αυτη δέ έστιν ή
20 δύναμις, ήν έν τοις έμπροσθεν είπεν τήν πρώτην έντελέχειαν, έν ή χαί 85
τήν ψυχήν εδειξεν ουσαν· έν μεθορίψ μέν γάρ έστι της τε πρώτης δυνά-
μεως χαί της δευχέρας ένεργείας· διδ χαί άμφοτέρως δνομάζεται. χαί
τις ή τοΰ δυνάμει έχατέρου διαφορά, διαστέλλεται σαφώς λέγων.
ρ. 417»26 Έχάτερος δέ τούτων οδ τδν αυτί)ν τ ρ ό π ο ν δυνατός

25 έ σ τ ι ν , αλλ 1 ό μ έ ν δτι τδ γ έ ν ο ς τ ο ι ο ΰ τ ο ν χ α ί ή υλη, ό δέ δτι
β ο υ λ η θ ε ί ς δ υ ν α τ ό ς θ ε ω ρ ε ΐ ν , äv μ ή τ ι κ ω λ ύ σ ω τ ώ ν εξωθεν.
Ό γάρ άνθρωπος κοινώς έπιστήμων λέγεται, δτι ή φύσις ή τοΰ 81

ανθρώπου έπιστήμης δεκτική έστι - τοΰτο γάρ αυτψ σημαίνει τδ γένος χαί
ή δλη, άντί τοΰ ή φύσις αδτή τοΰ ανθρώπου και αϋτδ τδ υποκείμενον
30 γένος γάρ λέγει και τδ υποκείμενον. κατά τοΰτο τδ σημαινόμενον χαί τήν
υλην εφαμεν δυνάμει· πασα γάρ υλη δυνάμει έστιν έχεΐνο ου εστίν υλη,
τ ψ δύνασθαι δέςασθαι αδτό. άλλο δε σημαινόμενον τοΰ δυνάμει λέγεται 85
έπί τοΰ τήν έ£ιν έχοντος ήδη και μή ένεργοΰντος, δτι θελήσας ένεργήσαι
1. 2 διηρεΐσθαι t 10 τη ένεργεία D 11 ειποιμεν D Arist. S X : είπωμεν t

Arist. plerique 12 έπιβτήμονα om. D 6 om. D 13 έγόντων D Arist. vulg.:
τών έχόντων t Arist. SUX 19 ένεργξ] ένεργεΐ D 29 αύτη scripsi: οδτη Dt
32 τψ scripsi: το Dt

Authenticated
300 PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Ariet. p. 4 1 7 » 2 6 . 3 1 ]
Ινεργήσειεν άν, εΐ μ.ή τι χωλόβη· <δστε έν δυνάμει xal ούτος. 6 δέ πρδί i 5»

τψ ϊζιν έχειν χαι ένεργών χατ' αδτήν οδτος ήδη έντελεχεία λέγεται
είναι. την δέ χατ' ένέργειαν έπιστήμην έδειςε διά τοΰ προσθεΐναι τ ό δ ε
τ δ άλφα" οδτος γάρ δ χατά την γραμματιχήν ένεργών, δ λέγων ή
δ γράφων τδ άλφα.
ρ..417*31 'Αλλ 1 δ μέν διά μ α θ ή σ ε ω ς ά λ λ ο ι ω θ ε ί ς χαΐ π ο λ λ ά χ ι ς

έξ έ ν α ν τ ί α ς μ ε τ α β ά λ λ ω ν έξεως.
Έπί παραδειγμάτων δείκνυαι τίνι διαφέρουφίν ο( είρημένοι τρόποι τοΰ 40

δυνάμει, δτι ό μεν χατά τδ πρώτον σημαινόμενον τη; δυνάμεως δυνάμει
10 ών έπιστήμων εις τδ εχειν τοΰτο δ δύναται διά μαθήσεως άλλοιωθείς
και πολλάχις ούτος έξ έναντίας 2£εως μεταβάλλων έπιστήμων γίνεται, ή
γάρ έξ αγνοίας εις γνώσιν μεταβάλλει ήγουν άπδ ψευδοΰς δόξης έπί τήν
άληθή, ων τδ μέν πρώτον άπδ στερήσεως ε?ς εΤδός έστι μεταβολή, χαΐ 44
έστι γένεσις χαΐ οδχ άλλοίωσις, τδ δέ δεύτερον ίζ έναντίας έζεως μετα-
15 βολή εις την έναντίαν, χαΐ εστί χυρίως άλλοίωσις' ή γάρ άλλοίωσις μετα-
βολή έστιν έζ είδοπεποιημενου εις είδοπεποιημένον, τοΰ αύτοΰ υποκειμένου
μένοντος, άλλοίωσις μέν ουν αυτή* αύτδς δέ δλοσχερέστερον νΰν τήν έχ τοΰ
δυνάμει εις τδ ένεργειίφ μεταβολήν άλλοίωσιν ειπών μετ* δλίγον χαΐ τοΰτο
διορθώσει χαΐ διοριεΐται έπί τίνος χυρίως ή άλλοίωσις λέγεται, τδν δέ έχ
20 τοΰ εχειν τήν αΓσθησιν ή τήν έπιστήμην, μή ένεργεΐν δέ εις τδ ένεργεΐν
προχωροΰντα, έφ* ου ήν τδ ύστερον σημαινόμενον τοΰ δυνάμει, οό δι'
άλλοιώσεώς φησιν οδδέ διά μεταβολής γίνεσΟαι, άλλα τρόπον άλλον έχ Μ
τοΰ τοιούτου δυνάμει γίνεσθαι τδ ένεργείφ, ομοίως χαΐ έπί τοΰ τήν έπι-
στήμην έχοντος, μή ένεργοΰντος δέ, xal έπί τοΰ τήν αίσθησιν* άλλον δέ
26 τρόπον λέγων δτι οδχ άλλοιότερος γίνεται δ τοιούτος, άλλά μόνον τήν
ένέργειαν προχειρίζεται. δντος ουν διττοΰ τοΰ δυνάμει xal τοΰ ένεργεί<$
τό μέν δυνάμει παν πρδς άπουσίαν τινδς λέγεται είναι δυνάμει, τδ δ* ένερ-
γεί<£ πρδς παρουσίαν της ένεργείας* τδ μέν γάρ πρώτον δυνάμει πρδς
άπουσίαν χαί της ίζεως | xal της ένεργείας λέγεται, τδ δέ δεύτερον πρδς i β'
30 τήν άπουσίαν της ένεργείας.
2 τψ scripsi: τό Dt 5 τό άλφα] το δέ τό i t 7 μεταβάλλων D Arist. S X :

μεταβολών t Arist. vulg. 8 παραδείγματος t 11 μεταβάλλων] μεταβαλλών (sic) D:
μεταβαλών t 12 ήγουν] ή γ ' ούν D 14 γένεσις A t : γέννησις D τό Si δεύ-
τερον — χυρίως άλλοίωσις (15) A : om. Dt 25 λέγων] fort, λέγει 29 «ίπουαίαν A:
παρόοβίαν Dt 30 post ένεργείας add. μόνον όμοίως xal τό ένεργεί^ τό μέν πράτερον,
8 χαΐ βυντρέχει τψ δευτέρψ δυνάμει, πρός τήν παρουαίαν της ίζεως λέγεται ένεργείφ είναι,
τό δέ δεύτερον προ; τήν παρουσίαν της προχειρίσεως ήτοι τής ένεργείας A, omissis νν. της
ένεργείας (ν. 28); quae vulgatae praeferenda sunt

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA II 5 {Arist. p. 417»>2] 301
p. 417b 2 Οδχ ε σ τ ι δ' άπλοΰν οδδέ τδ π ά σ χ ε ιν, αλλά τδ μ έ ν ί β '

φ θ ο ρ ά τ ι ς υπδ τοΰ έ ν α ν τ ί ο υ , τδ δέ σ ω τ ή ρ ι α μ ά λ λ ο ν .
Διελόμενος τά διάφορα σημαινόμενα τοΰ δυνάμει καΐ τοΰ ένεργεία νΰν 6

βουλεται δεΐξαι δτι ουδέ τδ πάσχειν άπλοΰν έστι, ταύτδν λαμβάνων το
5 πάσχειν *αΙ το άλλοιοΰσδαι, ώς δήλον αδτδς ποιεί μετ' δλίγον. ειπών
γαρ δτι " τ δ δέ έ * δυνάμει όντος μανδάνον χαι λαμβάνον έπιστήμην δπδ
τοΰ έντελεχεία δντος xat διδασκαλικού ήτοι οδδέ πάσχειν φατέον", τοΰτο
ειπών έπήνεγκε τδ " ή δυο τρόπου? είναι αλλοιώσεως", ταύτδν λέγων τδ ίο
πάσχειν xal άλλοιοΰσδαι. διττδν οδν φησι τδ πάσχειν, τδ μέν είς φδοράν
10 άγον, δπερ έστι καΐ κυρίως πάδος τε και άλλοίωσις, τδ δέ είς τελειότητα,
δπερ οδ κυρίως λέγεται πάδος οδδέ άλλοίωσις, αλλά γένεσις μάλλον, καΐ
Γνα συντόμως ειπω, διττοΰ δντος τοΰ δυνάμει, εί μέν έχ τοΰ δευτέρου
δυνάμει, δπερ ήν τδ κατά τάς ££εις, είς την ένέργειαν μεταβάλλει, οδδέ
δλως άλλοίωσις οδδέ πάδος έστίν, ει γε άλλοιοΰσδαι λέγεται, οίον τδ λευκαινό-
15 μενον ή μελαινόμενον, δπερ μένον κατά την οόσίαν και τδ δποχείμενον τδ αδτδ 15
κατά παδητιχήν ποιότητα μεταβολήν ισχει, έξ έναντίας ποιότητος εις έναν-
τίαν μεταβάλλον φδειρομένης της Ιίεως μετέβαλλεν. τδ δέ έχ τοΰ τήν Ιξιν
εχειν, μη ένεργεΐν δέ εις τδ ένεργεΐν μεταβάλλον οδ χατά τινα ποιότητα
τήν μεταβολήν Γσχει* ουδέ γάρ φδαρείσης άλλης ποιότητος είς άλλην
20 μετέβαλλεν, άλλά της αδτής Εξεως μενουσης τήν ένέργειαν μόνην προε-
χειρίσατο. οδ γάρ δή άλλοιοΰσδαι φήσαιμεν άν τδν οίκοδόμον έκ τοΰ μή
οίκοδομεΐν είς τδ οίκοδομεΐν μεταβάλλοντα, ή τδν γεωμέτρην, ήνίκα προ- «0
χειρίζεται τά δεωρήματα. ή μέν οδν έκ τοΰ δευτέρου δυνάμει είς τδ
δεύτερον ένεργεί^ μεταβολή προφανές δτι ουδ' 3ν υπονοηδείη άλλοίωσις,
25 ή ει τινι φίλον και ταυτην άλλοίωσιν χαλεϊν, Ιτερον άν ε ί η , φησί, τοΰτο
γένος αλλοιώσεως, χαΐ οδχ ώσπερ έν τη συνήθεια λέγεται· τοΰτο δέ έστιν
ή μεταβολή ή κατά τάς παδητιχάς ποιότητας, δταν έ£ έναντίας ποιότητος
είς έναντίαν μεταβάλλη τδ μεταβάλλον, τοΰ υποκειμένου του αδτοΰ μένον-
τος. ή δέ έκ τοΰ προτέρου δυνάμει έπί τδ δεύτερον δυνάμει, πρώτον δ' 86
30 ένεργεια; μεταβολή, εί μέν έ£ έναντίου είς έναντίον μεταβάλλοι, άλλοίωσίς
έστιν, ώς δταν τι έχ δερμοΰ ψυχρδν γίνηται καΐ έχ λευκοΰ μέλαν δυνάμει
γάρ τδ έναντίον δπερ τδ έναντίον δταν δέ έκ στερήσεως είς είδος μετα-
βάλλη, γένεσίς έστι τοΰτο χαΐ οόκ άλλοίωσις, ώς δταν έξ οδκ άνδρώπου
άνθρωπος γίνηται χαΐ έξ οδ πυρδς πυρ, χαΐ έπί των ομοίων, ή οδν οδδέ
35 τοΰτο κυρίως άλλοίωσις, άλλα γένεσις άπλώς, ή δυο τρόποι εΤεν äv
αλλοιώσεως, ή τ' έκ στερήσεως είς είδος μεταβολή χαι ή έξ έναντίου είς so
4. 5 τό πάσχον t 7 ήτοι ούδέ Arist.: ή τοιοΰδε Dt φαστέον D 8. 9 λέγων

πάσχον t 13 μεταβάλλει seripsi: μεταβάλλον Dt 2 0 μετέβαλεν t 22 τό et τόν
om. t 29 πρώτον s e r i p s i : πρώτη Dt 30 μεταβολή] μεταβάλλον t έναν-
τίου είς έναντίον seripsi: έναντίου είς έναντίου D : έναντίας είς έναντίαν t μεταβάλλει t
31 ψυχρού D 34 γίνεται ϋ

Authenticated
302 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 417 b 2]
έναντίον. ?στι δ' ή μέν έξ έναντίου ei; έναντίον μεταβολή τις γένεσις
και τις φθορά, καΐ (οδχ) άπλώς γένεσις, ώς έν τψ Περί γενέσεως ειρηται,
φθορά μέν τοΰ έζ ου μετέβαλλεν, γένεσις δέ του εις δ μετέβαλλεν. ουκ
Ι σ τ ι δ' ά π λ ο ΰ ν ο υ δ έ τδ π ά σ χ ε ι ν , ά λ λ ά τ δ μ έ ν φ θ ο ρ ά τ ι ς δ π δ
5 τ ο ΰ έ ν α ν τ ι ο ο , τ δ δέ σ ω τ η ρ ί α μ ά λ λ ο ν τ ο ΰ δ υ ν ά μ ε ι δ ν τ ο ς υ π δ
τ ο ΰ έ ν τ ε λ ε χ ε ί ^ δ ν τ ο ς x a l ο μ ο ί ο υ . δοχεΐ μέν παν τδ έκ δυνάμει
δντος εις έντελέχειαν μεταβάλλον πάσχειν τε χα'ι άλλοιοΰσθαι, οδ μην
οδτως εχει. δθεν xal αδτδ; χρησάμενος έπΐ παντδς τοΰ έχ δονάμει ε ? ς »
ένέργειαν μεταβάλλοντος τψ τοΰ πάθοος δνόματι, ταδτδν δ ' ειπείν τψ της
10 αλλοιώσεως (είπε γάρ δτι ' τδ μέν έστι φθορά δπδ τοΰ έναντιοο' · φθείρε-
ται γάρ τδ μέλαν έπιγινομένου τοΰ λευχοΟ· Ιστι δέ τοΰτο τδ πρότερον
δονάμει· δονάμει γάρ τδ έναντίον δπερ τδ έναντίον, έπειδή πέφοχεν εις
αδτδ μεταβάλλειν· ' τ δ δέ τελειότης'· τελειότης γάρ τοΰ οικοδόμου χαι των
λοιπών έπιστημόνων τδ ένεργεΐν κατά την Ιξιν) ένταΰθα κοινώς χατά
15 παντδς τοΰ δυνάμει τδ πάσχειν χατηγορήσας, τοΰτο δέ έστι τδ άλλοιοΰσθαι,
διά τδ μη πεφροντιχέναι την σονήθειαν έπΐ τούτων διαφοράς δνομάτων, 40
διαρθρώσει τδν λόγον έφεξής και έρεΐ, τί μέν έστι κυρίως άλλ'οίωσις, τί
δέ ή οδδέ 3λως άλλοίωσις ή τδ δλον τοΰτο ομώνυμος άλλοίωσις. έρεΐ
δέ τά ύφ' ήμών προτεθεωρημένα. ειπών δέ τήν μέν των μεταβολών
20 δπδ τοΰ έναντίου γίνεσθαι φθείροντος τδ έναντίον, την δέ δπδ τοΰ ομοίου,
τδν τρόπον της όμοιότητος τοΰ ποιοΰντος καΐ πάσχοντος έδήλωσεν, έπε-
νεγκών 8τι ο ύ τ ω ς ο μ ο ί ο υ ώ ς δ υ ν α μ ι ς ί χ ε ι π ρ δ ς έ ν τ ε λ έ χ ε ι α ν , δπερ
ίσον έστί τ ψ ώς ?ξις πρδς τήν οίχείαν ένέργειαν. ή γάρ άπδ της ίξεω; 46
ένέργεια οδτως έστίν δμοία αδτη, ώς τδ οίκεΐον ίργον χαΐ ή οίχεία ένέρ-
25 γεια έκάστφ ου έστιν έργον, ώσπερ οδν έστιν δμοία τη οικοδομική ή
γεωμετρική ίζει ή τε οικοδομική καΐ ή γεωμετρική ένέργεια, ούτως δμοιον
τδ τήν Ιξιν Ιχον τ φ τήν ένέργειαν Ιχοντι, όφ' ου προάγεται είς ένέρ-
γειαν, του μέν ποιοΰντος, τοΰ δέ πάσχοντος, έπεί γάρ τδ νοεΐν τε καΐ
αίσθάνεσθαι κατά τήν τών ειδών λήψιν τών τε νοητών καΐ τών αισθητών
30 γίνεται, ταδτόν πως τδ κατ' ένέργειαν νοοΰν xal αίσθανόμενον τοις νοητοΐς βο
τε χαΐ αίσθητοις. ούτως οδν ή αίσθησις δυνάμει βπερ τδ αισθητό ν, καΐ
δ νοΰς δπερ τδ νοητόν, ώς ή 2ξις δμοία τη οικείς ένεργβία. ώσπερ ουν
ή 2ξις παρούσης της ένεργείας τήν οίκείαν τελειότητα άπολαμβάνει ου
φθειρομενη οδδέ άλλοιουμένη, ουτω καΐ ή αισθησις δυνάμει οδσα οπερ
35 τδ αίσθητόν (δυνάμει δέ τδ κατά τήν £ζιν) υπδ τοΰ αίσθητοΰ ένεργεία
δντος προάγεται είς ένέργειαν όμοιουμένη αδτφ ούτως ώς πέφυκεν όμοιοΰ-
σθαι. ώσπερ γάρ | τδν χηρδν λέγομεν δυνάμει οπερ τδν δαχτυλιον, i 6»
2 ο6χ addidi έν τψ Περί γενέσεως] A 3 p. 317b 1 sqq. 4 τις] τη« t

11 έπιγενομένου D 18 ή (ante οί>8έ) scripsi: ή Dt 22 προς έντελέχειαν] προς το
χ'
έντελε D 26 ή τε scripsi: εΓτε Dt 27 τψ τήν Ιξιν D 29 ειδών] είδ<!-
λων t 31 τε om. t 33 τελειότητα Α: τελειότητα είναι Dt 36 προάγεται
Α : πράττεται Dt 37 τό ϊαχτύλιον t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 115 [Arist. p. 417b2.8] 303
γίνεσθαι δέ έχτυπούμενον όπ' αδτοΰ ένεργεία, δπερ έκεΐνος, οδχ δτι γέγο- ΐ 6 Τ
νεν δ κηρδς δπερ δ δακτύλιος χατά την υλην, αλλ' δτι τδ έχτύπωμα χατά
την έπιφάνειαν έαυτοΰ έδέξατο, ουτω δει νοεϊν χαί έπΐ των αισθήσεων,
δταν λέγω μεν γίνεσ&αι αδτάς δπερ τδ αίσθητόν, οδχ δτι λευκή γίνεται
5 ή δψις ή μέλαινα, αλλ' δτι τά ειδη των αίσθητών άνευ της υλης γνωστι-
κώς έν έαυταΐς αί αισθήσεις έπιδέχονται. είπών δέ σωτηρίαν είναι την β
τοιαύτην πεΐσίν τε καΐ μεταβολήν την τοΰ ουτω λεγομένου δυνάμει,
έδήλωσε πώς σωτηρία έπενεγκών θ ε ω ρ ο ύ ν γ ά ρ γ ί ν ε τ α ι τ δ ε χ ο ν τ η ν
έ π ι σ τ ή μ η ν . σωτηρία γάρ τήί ίζεως ή οικεία ένέργεια* οί γοΰν ένεργοΰν-
10 τες χατά τάς Ιξεις μάλλον σώζουσιν αότάς. αμα δέ διά τούτου έξηγή-
σατο, πώς είπεν τδ ώ ς δ ύ ν α μ ι ς ε χ ε ι π ρ δ ς έ ν τ ε λ έ χ ε ι α ν , καΐ έδήλωσε
περί ποίας δυνάμεως καΐ έντελεχείας δ λόγος α δ τ ψ , δτι περί της δευτέ-
ρας δυνάμεως της χατά τήν ίζιν καΐ της δευτέρας ένεργείας. αυτη γάρ ω
τελείωσίς έστι χαΐ σωτηρία τ η ; οίκείας δυνάμεως, ώσπερ της θεωρητικής
15 ?£εώς τε χαΐ έπιστήμης τελειότης έστί και σωτηρία αδτή ή θεωρία, δ π ε ρ
ή οδχ εστίν ά λ λ ο ι ο ΰ σ θ α ι ( ε ι ς α δ τ δ γάρ ή έ π ί δ ο σ ι ς χαΐ είς έντε-
λ έ χ ε ι α ν ) ή ί τ ε ρ ο ν γ έ ν ο ς ά λ λ ο ι ώ σ ε ω ς . δ γάρ εχων τήν έπιστήμην,
εΐτα προχειριζόμενος ταύτης τάς ένεργείας, οδκ δν λέγοιτο κυρίως χατά
αυτήν τήν των ένεργειων προχείρισιν πάσχειν τε xal άλλοιοΰσθαι· ουδέ
20 γάρ μεταβολή τις έπΐ τούτου γέγονεν, άλλα μόνον τελείωσις χαΐ φανέ-15
ρωσις της ίξεως. ήτοι οδν οδδέ άλλοίωσις αυτη κυρίως, ή ει τινι φίλον
χαΐ ταυτην άλλοίωσιν χαλεΐν, ίτερον <δν είη γένος άλλοιώσεως χαΐ δμώ-
νυμον, χαΐ οδ τδ καθωμιλημένον καΐ λεγόμενον έπΐ της χατά τδ ποιδν
μεταβολής, ήντινα χαΐ χίνησίν φαμεν. τδ δέ ε ί ς α δ τ δ γ ά ρ ή έ π ί δ ο σ ι ς
25 δειχτιχδν μάλιστα έστιν τοΰ μή άλλοίωσιν είναι τδ τοιούτο, ει γε άλλοί-
ωσις μέν μένοντος τοΰ δποχειμένου χατά τήν οδσίαν τοΰ αδτοϋ χατά
πάθος έστί μεταβολή έξ άλλου είς άλλο, φθειρομένου τοΰ προϋπάρχοντος,
τδ δέ είς τήν έαυτοΰ τελειότητα προϊδν είς έαυτδ τήν έπίδοσιν ποιείται, βο
τδ αδτδ μένον xal οδχ έξ άλλου είδους φθαρέντος είς άλλο μεταβάλλον.
30 p. 417b8 Δ ι δ ο δ κ α λ ώ ς ? χ ε ι λ έ γ ε ι ν τ δ φ ρ ο ν ο ύ ν , δ τ α ν φ ρ ο ν η ,
ά λ λ ο ι ο ΰ σ θ α ι , ώσπερ οδδέ τδν οίχοδόμον δταν οίκοδομη.
Ώ ς γάρ ό οικοδόμος, δταν ήδη ένεργη, οδδεμίαν υπομένει άλλοίωσιν

χατά τήν τέχνην, οδτως οδδέ τδ έπιστήμον, δταν ένεργη χατά τήν έπιστή- α
μην, οδδέ τδ αίσθανόμενον, δταν αίσ&άνηται· έξ άργίας γάρ είς έργασίαν
35 ή μεταβολή, οδχ έξ είδους εί; είδος, δπερ ποιεί ή άλλοίωσις.
7 πείσιν Diels: πήσιν Dt 15 xal post τε om. t αύτη scripsi: αυτη Dt

22 δν] ί ν D 23 το ποιόν scripsi: τόπον ADt 25 δειχτιχόν corr. D 3 : δεχτι-
κέν D ' t 31 τον oixoidpov t Arist.: τό οίχοϊομοδν D, sed cf. v. 32
32 ένεργεΤ D

Authenticated
304 PHILOPONI IN DE ANIMA 115 [Arist. p.417b9.12]
p. 417»9 Τ δ μέν οδν ei« έ ν τ ε λ έ χ ε ι α ν άγον έ * δυνάμει οντ>. ί 6 »

χατά τδ νοοΰν χαΐ τδ φρονοΰν οδ διδασχαλίαν άλλ' έτέραν έπα>-
νυμίαν Ι χ ε ι ν δίχαιον.
Τουτέσπ τδ χατά την δευτέραν δύναμιν θεωρούμενον, ώσπερ Ιχει

5 το φρονοΰν, δταν άγηται εις την δευτέραν ένέργειαν, οδ δ δάσχεσθαι ao
λέγοιτ' Äv υπδ τοΰ βίς τήν ένέργειαν άγοντος· οδ γάρ μανθάνει όπδ τοΰ
μεταβάλλοντος αδτό, τοΰτο δέ έστι τδ έπιστητδν ή τδ αίσθητόν· οδ γάρ
πάσχει τι υπ' αδτοΰ, ώστε οδδέ έχεΤνο ποιεί.
p. 417bl2 Τδ δ' έχ δονάμει δντος μανθάνον χαΐ λαμβάνον έ π ι σ τ ή -

10 μην δπδ τοΰ έντελεχεία: δντος χαΐ διδασχαλιχοΰ, χαΐ τά έξης.
Τοοτέστι τδ χατά τήν προτέραν δύναμιν, οίον έστι τδ έπιστήμης *

δεχτικδν οίον τδ παιδίον, όπδ τοΰ ένεργει^ έπιστήμονο; εις τήν 2ξιν προα-
γόμενον. ειπών δ' δπως ε χ ε ι ή έχ τοΰ δευτέρου δυνάμει είς τήν ένέρ-
γειαν μεταβολή, λέγει νΰν χαΐ περί της έχ του προτέρου δυνάμει είς τδ
15 πρότερον ένεργείι^ μεταβολής, οίον έστι τδ εις έπιστήμην άγόμενον παι-
δίον. τδ οδν ούτω μεταβάλλον, φησίν, οδδ' δλως πάσχειν φήσομεν · 40
κυρίως γάρ τδ πάσχειν έπΐ τών φθειρομένων λέγεται χατά τήν συνήθη
χρήσιν ή εί καΐ τοΰτο λέγοιτο πάσχειν, φησί, δυο τρόπους είναι φατέον
του τε πάσχειν χαΐ τοΰ άλλοιοΰσθαι, τδ μέν δταν έίς στέρησιν μεταβάλλη
20 έχ τοΰ είδέναι είς τδ μή είδέναι μεθιστάμενον, δπερ έστί χαΐ κυρίως
πάθος, έπειδή τδ πάθος φθορά τις χαΐ είς τδ χείρον μεταβολή (κυρίως
γάρ πάσχει τά χείρω γινόμενα), χαΐ ί τ ι δταν έξ έναντίου εΓόους είς έναντίον
μεταβάλλη (χάνταΰθα γάρ φθορά τις γίνεται τοΰ έξ ου ή μεταβολή, χαΐ
διά τοΰτο πάθος τδ τοιοΰτο), τδ δέ δταν είς τελειότητα χαΐ τήν φύσιν, «
25 τουτέστιν έφ' 8 πέφυχεν χαΐ ου ή φύσις στοχάζεται, ώς τδ έπιστήμης
δεχτικδν δταν ήδη δέξηται τήν έπιστήμην. δταν γάρ είς δ πέφυχε μετα-
βάλλη, είς τελειότητά πως χαΐ τούτων ή μεταβολή, χαΐ ή έπίδοσις είς
αδτό, οδχ ομοίως δέ τφ τήν £ξιν Ιχοντι* άπδ γάρ στερήσεως είς 2ξιν
έπΐ τούτων ή μεταβολή, οδχ άπδ Ιξεως είς ένέργειαν. πρότερον μέν οδν
30 τδ πάθος διαιρών τδ μέν εΤπεν έπΐ τών έξ έναντίας £ξεως είς έναντίαν
μεταβαλλόντων χαΐ ουτω λεγομένων δυνάμει, τδ δέ έπΐ τών άπδ της so
εξεως είς τήν ένέργειαν προχωρούν των· νΰν δ' οδχ ούτως, άλλά τδ μέν
δεύτερον οδδ' δλως έστί πάθος οδδ' άλλοίωσις (διό οδδέ κίνησις δάν
ειη οδδέ διδασκαλία ή χατά τοΰτο μεταβολή), τδ δέ έπΙ τοΰ προτέρου
35 δυνάμει διχώς διεΐλεν, εΓς τε τδ είς στέρησιν μεταβάλλειν, δπερ εϊπεν
1 έντελέχειαν] τελέχειαν D 2 νουν D χαΐ φρονοΰν t Arist. 10 καΐ τά

έξης D: lemma, ut solet, longius profert t 13 δυνάμει ecripsi: δύναμις Dt
18 λέγοιτο scripsi: λέγοι (corr. ex λέγει D1) τό Dt 26. 27 μετββόλλη t: μεταβολή D
33 δδν] 8' άν Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 417 b 12.16] 305
κυρίως πάσχειν καί άλλοιοΰσθαι, ή τδ είς την 2ξιν άπδ στερήσεως, δπερ i 6»
outs πάθος έστιν ουτε άλλοίωσις, ή όμωνύμως. |
p. 417 b 16 Το δ δέ αίσθητικοΰ ή μεν πρώτη μ ε τ α β ο λ ή γ ί ν ε τ α ι i 7»

όπδ τοΰ γ ε ν ν ώ ν τ ο ς .
5 Άρξάμενος τοΰ περί των αίσθήσεων λόγου καί κοινή περί πάσης
αίσθήσεως προθέμενος διαλαβεΐν, είτα ειπών δτι ή αίσθησις έν τ φ κινεΐ-
σθαι τι καί πάσχειν συμβαίνει (δοκεΐ γαρ άλλοίωσίς τις είναι), ταΰτα ειπών 6
καθόλου περί τοΰ ποιοΰντος καί πάσχοντος, πότερον τδ δμοιον όπδ τοΰ
δμοίου πάσχει, ή τδ έναντίον όπδ τοΰ έναντίου· ταύτη δέ τ η άποοίαι
10 έπισυνήψεν έτέραν άπορίαν, διά τ ί οδκ άντιλαμβάνεται των οικείων αισθη-
τηρίων ή αΓσθησις αισθητών γε όντων, έπιλυόμενος δέ την άπορίαν ταύτην
είπεν δτι ή αίσθησις δυναμίς έστιν, οδκ ένέργεια· διδ καθάπερ τδ καυστδν
οδ καίεται όφ' έαυτοΰ άνευ τοΰ καυστικοΰ, ουτω και ή αισθησις ουκ άντι-
λαμβάνεται τοΰ οικείου αισθητηρίου, ί τ ε δή έκτδς αδτοΰ ένεργήσαι μ η
15 δυναμένη* έπει οδν οδδέν αδτδ είς έαυτδ ποιεί οδδέ ύφ' έαυτοΰ πάσχει, ίο
ή δέ αίσθησις τ φ πάσχειν αισθάνεται, δήλον ώς οδκ <δν άντιλάβοιτο αυτή
έαυτης, τουτέστι τοΰ οικείου αισθητηρίου, μεθ' ου τάς ένεργείας ποιείται,
έπεί μηδέ είς έαυτδ ποιήσαι δύναται, διχώς οί5ν ή αίσθησις, φησίν, ή
μέν δυνάμει ή δέ ένεργεια, ομοίως δέ καί τδ αίσθάνεσθαι. πάσχει δέ τδ
20 πάσχον, φησίν, δπδ τοΰ ποιητικοΰ καί ένεργεί^ δντος· τδ γάρ ξύλο ν
δυνάμει δν δπερ τδ πΰρ, πάσχει όπδ τοΰ πυρδς ένεργεία; όντος, καί ό
μαθητής δυνάμει ών οπερ ό διδάσκαλος, πάσχει δπδ τοΰ διδασκάλου ένερ-15
γεί$ δντος. πριν ουν παθεϊν τδ πάσχον άνόμοιόν έστι τ φ ποιοΰντι, πεπον-
θδς δέ έστιν δμοιον. ώστε Ιστιν ώς τδ δμοιον όπδ τοΰ όμοιου πάσχει,
25 έστι δέ ώς ύπ' άνομοίου· εΐ μέν γάρ τδ δυνάμει παθητικδν θεωροΰμεν,
άνόμοιόν έστι τ φ ποιοΰντι, πολλάκις δέ, φησί, καί έναντίον εΐ δέ τδ
ήδη πεπονθός, δμοιόν έστιν. έντεΰθεν ουν έπειδή δλως είς μνήμην
ήλθε τοΰ δυνάμει καί τοΰ ένεργείαι καί τοΰ ποιεΐν καϊ πάσχειν, διαί-
ρεσιν αμφοτέρων έποιήσατο καί είπεν δτι διχώς τδ δυνάμει καί διχώς τδ so
30 ένεργείι^, καί δτι καί τδ πάσχειν διχώς, τδ μέν φθορά όπδ τοΰ έναντίου,
τδ δέ σωτηρία μάλλον, είτα εΐπεν δπως Ι χ ε ι κατά τδ πάσχειν ή αισθη-
σις, δτι πάσχει όπδ τοΰ αίσθητοΰ οδκ είς φθοράν αγομένη, άλλ' είς τελει-
ότητα. ταΰτα οδν ειπών νΰν φησιν, δπως ε χ ε ι καί κατά τδ δυνάμει καί
τδ ένεργεί^. έπειδή γάρ διττδν τδ δυνάμει, τδ μέν πρώτον τδ δέ δευτε-
35 ρον, τδ μέν κατά τήν έπιτηδειότητα μόνην άνευ της Ιξεως, τδ δέ κατά
τήν £ζιν άνευ της ένεργείας, φησίν δτι δυνάμει έστιν αίσθητιχδν τδ
κατά τήν έπιτηδειότητα τδ σπέρμα καί δλως ή υλη τοΰ ζφου. δσπερ 2>
6 Είτα Diets: ehe Dt 7 post γάρ add. ή t 8 post πάσχοντος fort,

addendum ήπόρησεν 11 Si om. D 19 δέ (poet &μο(ως) om. t
24 post δέ add. γάρ D 25 θεωροΰμεν scripsi: θεώρημα Dt 28 x«l τοΰ
ποίσχειν t
Comment. Allst. XV. Phllop. de anlm·. 2 0

Authenticated
306 PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arlst. p. 417 b 16]
γάρ τδ άρτι τεχθέν π«δίον ίχει είς τδ είναι γραμματικόν, ούτως Ιχει i 7*
και ή τοΰ ζψου υλη είς τδ αισθητική εΤναι. τί οδν έστι τδ άγον τδ
δυνάμει τδ πρώτον είς την £ζ(ν, τουτέστι τδ δεύτερον μέν δυνάμει πρώτον
δ' ένεργείαι; τδ γεννών, φησίν· έν γάρ τη κυήσει αγεται ή έπιτηδειότης
5 είς την £ζιν. ώσπερ ουν τδ παιδιον άγει είς τήν ϊζιν δ ένεργείφ γραμμα-
τικός, ούτως χαΐ τδ σπέρμα καΙ δλως τήν τοΰ ζφου υλην άγει ή έν τη
μητρί φύσις έπΐ την καθ' ££ιν αΐσθησιν. Ιστιν ο 15ν ή χύησις άλλοίωσις καΐ »
μεταβολή τοΰ πεφυχότος αίσθάνεσθαι έπΐ τήν κ α θ ' 2ξιν αισθησιν. δταν δέ
άποκυηθη, ήδη τήν ?ξιν εχει* έπάν γάρ τελεία έγγένηται ή τοΰ αίσθάνεσθαι
10 κατά πασαν αΐσθησιν ££ις, εδθδς άποκυίσκεται· ουτω γάρ γεννάται τδ ζφον
μετά της Ιξεως της αισθητικής, ή μέν οδν έκ τοΰ πρώτου δυνάμει είς τήν
£ξιν μεταβολή έν τη κυήσει δπδ της έν τψ γεννώντι φύσεως γίνεται· ή δ' έκ
της έξεως είς τήν ένέργειαν δπδ των αίσθητών. διδ <£μα τψ γεννηθήναι,
έάν παρη τδ αίσθητόν, αντιλαμβάνεται τδ γεννηθέν · οθεν εδθυς κλαυθμυρί-
15 ζεται είς ασυνήθη καΐ ψυχρδν άέρα έμπΐπτον, καΐ άμιλλώμενον οδ μόνον 85
τγ άφη τοΰ περιέχοντος αέρος, άλλά καΐ τη οψει τοΰ φωτός, δήλον δ'
δτι ωσπερ τούτων αισθάνεται, ουτω κ ί ν τά των λοιπών αίσθήσεων αισθητά
π α ρ η , πείσεται πάντως, ψόφων φημί καΙ γευστων καΙ δσμών. ουτω μέν
οδν έπΐ της αίσθητικής ψυχής τό τε δυνάμει καΐ τδ ένεργεια καΐ ή κατά
20 ταϋτα μεταβολή· εκ τε της έπιτηδειότητος είς τήν ίζιν ό γεννήσας, άπδ
δέ της £ζεως είς τήν ένέργειαν τά αίσθητά, 8ταν αδτά τε παρη καΐ δσων 40
άλλων χρεία είς τήν τούτων άντίληψιν, οίον φωτδς μέν έπΐ των έρατών
και τοΰ διαφανούς και καθαρού καΐ άνεπιθολώτου, τοΰ διηχοΰς δ' έπΐ
των ψόφων, και τοΰ διόσμου έπΐ των όσφραντων. έπειδή δέ καΙ έν
25 τη λογική ψυχη έστι τδ διττδν δυνάμει καΐ ένεργεία, τί άν ειη καΐ έπΐ
ταύτης της μεταβολής αίτιον; Ιξω μέν οδν σωμάτων οδσα κεχώρισται
πάντη τοΰ πρώτου δυνάμει, νοΰς οδσα καθαρδς καΐ πάντα τά νοητά καθ'
2ξιν έχουσα, πεσοΰσα δ' είς τήν γένεσιν, δσπερ δ έπιστημων δπδ νόσου «
ή χρόνου ή λουτροΰ, μεταβάλλει έξ έπιστήμης είς άνεπιστημοσύνην, καΙ
30 γίνεται κατά τδ πρώτον δυνάμει έπιστήμων τήν έπιτηδειότητα μόνην έχουσα,
ού μήν τήν Ιξιν. άγεται δ' είς τήν ίξιν δπδ τοΰ διδασκάλου ή χαι δπδ
των αίσθητών, αδτή ζητοΰσα καΙ εδρίσκουσα καΙ διά τών μερικών έπΐ
τά καθόλου άνιοΰσα* έπάν δέ τήν §£ιν κτήσηται, τδ τηνικαΰτα τήν βούλη-
σιν έχει ποιητικδν αίτιον τοΰ μεταβάλλει έπΐ τή> ένέργειαν άπδ της
35 2£εως· δταν γάρ προαιρήται, προχειρίζεται τους έν αδτη λόγους είς ένέρ-
γειαν · · · λέγω δέ τοΰ αίσθητοΰ, ό δέ νοΰς οδδέν ε£ωθεν δεΐται, άλλ' to
3 τουτέβτι τό D ' t : τουτέβτιν είς τό D ' 4 γεννών] γεννόν D 9 τελείως t

11 αία&ιχής D την om. t 16 r j j άφ-jj άλλά περιέχοντος άέρα D 18 παρ$
πείσεται D : παραπείαεται t πάντως] fort. <ίιπό) πάντων γευστών scripsi: γευστι-
κών Dt 23 post άνεπιθολώτου add. άέρος t διηχοΰς] διήχους D : ίιέχοος t
32 α&τή scripsi: αδτη Dt 35 προαιρείται D 36 lacunam indicavi, quae ex A
sic explenda est διά τούτο ή μέν αϋβθηβις ίεϊταί τίνος έξωθεν τοΰ προάγοντος α&τήν είς
ένέργειαν 6 δέ] ού ίέ D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II ft [Artet. p. 4 m i β. 19] 807
άδτδς έαυτδν προάγει, άποδίδωβιν ο3ν τούτο« την αίτιαν* 8τι ή μεν i 7'
αιβθηβις μεριχοδ τίνος τήν αντιληψιν Ιχει, τδ δέ μεριχδν βωμοί τί έβτιν·
είχότως ουν Ιξωθεν · 6 δέ νοΰς των χαθόλοο άντιλαμβάνεται, τά δέ καθό-
λου λόγοι, ούτοι δέ- οδχ εξωθεν, αλλ' έν αύτη τη ψυχη' διδ οδ δέεται
5 ό νοδς Ιξωθέν τίνος τοΰ τελειοΰντος. έΐπεν δ' εδθος εχειν ήδη ώσπερ
έπιβτημην xal τδ αίβθάνεβθαι, οδχ ώς εδθί>ς τφ γεννηθήναι των ζφων
έπιβτημην έχόν|των, άλλα τδ διττδν της αίβθήβεως δηλώβαι βοόληθέίς, τό i 7Τ
τε χατά τήν ίζιν xal τδ χατά τήν ένέργειαν, τήν χατά τήν ίζιν αισθηβιν
όμοίαν είπεν είναι τη της έπιβτήμης παρουσία:· ώστε παραδείγματος Ινεχεν
10 τήν έπιβτημην παρέθετο. έχει γάρ ή αϊβθηβις τήν αίβθητιχήν δόναμιν
ώσπερ τινά έπιβτημην· ώς γάρ τό μανθάνον διά μαθήσεως μεταβάλλον
Ιχει τήν έπιβτημην, ουτω xal το γεννηθέν εύθΰς τήν χαθ' Ιξιν αισθηβιν 6
Ιχει* δ γάρ έπ' έχείνοο ή μάθηβις, τοΰτο έπΐ τοότοο ή γέννηβις. εΐ δέ
Ιχει εδθος τφ γεννηθήναι τήν χαθ' ίζιν άίβθηβιν, οδ δι' αλλοιώσεως
15 άρα γίνεται τδ αίβθάνεβθαι χατ' ένεργειαν, ώσπερ οδδέ τδ ένεργεϊν χατά
τήν έπιβτημην δι' άλλοιώβεως γίνεται, χαΐ τδ χατ* ένέργειαν δέ ομοίως
λέγεται τφ θεωρεΐν · ώσπερ (γάρ) τδ χατά δόναμιν αίβθάνεβθαι δμοιόν
έβτι τφ έπίβταβθαι, οδτως τδ χατ' ένεργειαν αίβθάνεβθαι τη χατ' έπι-
βτήμην θεωρίφ 2μοιον.
20 ρ. 417b 19 Διαφέρει δ έ , δτι τοΰ μέν τά πϋιητιχά της ένεργειαςιο

Ιξωθεν.
Ειπών δμοιον είναι τδ χατ' ένέργειαν αίβθάνεβθαι τφ θεωρεΐν, λέγει

χαϊ πη διαφέρει, fret της μέν χατ' ένέργειαν αίβθήβεως Ιξω τά ποιητιχά 15
(εςωθεν γάρ προβπιπτόντων των αίβθητών αίβθανόμεθα), τά δέ θεωρητά
25 οδχ εξω&εν. είτα χαϊ τήν αίτίαν προβτίθηβι τοΰ τά μέν έξωθεν προβ-
πίπτειν τά δέ μή, δτι ή μέν αιβθηβις των χαθ' δχαβτά έβτι, ταΰτα δέ έν
töicf. δποβτάβει, ών χαΐ χρήζει εις τδ είναι τδ ζφον (πρδς γάρ τήν τού-
των χρείαν ή αίβθηβις τφ ζφφ δέδοται), ή δέ έπιβτήμη των χαθόλοο
αντιλαμβάνεται, τά δέ χαθόλοο, φησίν, έν αδτη πώς έίβι τη ψ υ χ ή .
30 άχριβώς δέ τδ πώς προβέθηχεν, ήτοι έπειδή τδ έν αδτη ώς έν τινι
τόπφ, ώβπερ χαϊ αδτδς έν τοις έξης φηβι "χαΐ ε3 δή οί λέγοντες τήν so
ψυχή ν τόπον ειδών", οδ χυρίως δέ δήλον 3τι έν τόπφ, άλλα χατά άνα-
λογίαν, ή δτι χαϊ τών καθόλου ή μέν δπόβταβις έν τοΐς χαθ' ίχαβτά
έβτιν, δταν δέ ώς χαθόλοο χαϊ χοινά λαμβάνηται, έν τη ψυχη γίνεται·
35 τδ γάρ χοινώς αδτοϊς είναι έν τφ νοεΐβθαί έβτι τήν κοινότητα αδτών, τά
4 οδ δέεται] ούδέ Ιβται A, qui post τινός (5) add. δεήχενος 9 είναι efaev t
12 τήν (post εύθΰς) eras. D 14 ob δι' άλλοιώβεως] oö δι' άλλ in lit. D1
17 γάρ addidi 25 τοΰ τά Diets: ταύτα Dt 25. 26 προβπίπτειν
Diets : προαπίπτει Dt 26 των D: τοΰ t 31 χα) tu — ειδών (32)] Γ 4
ρ. 429 «27 20 *

Authenticated
308 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA I I 5 [Arist. p. 417b 19. 26.28. 32]
δέ νοήματα έν τ η ψυχη. τ δ δέ δ ι δ ν ο ή σ α ι μέν έπ' α δ τ φ εΐπεν, αλλ' i7»

οδχ έπ' α δ τ η , τουτέστιν έν τ φ έχον τι τήν ψυχήν.
p. 417b26 ' Ο μ ο ί ω ς δέ τ ο δ τ ' Ι χ ε ι χάν τ α ΐ ς έ π ι σ τ ή μ α ι ς τώναίσθη-ϊ6

τ ω ν , xal διά τ ή ν α υ τ ή ν αίτίαν.
5 Οδ μόνον, φησιν, ή αίσθησις περί τά χατά μέρος χαΐ αισθητά

έχουσα δεΐται τ ω ν έ ξ ω θ ε ν παρόντων, Τνα ένεργήση, αλλά xal αδταΐ αί
περί τ ά αισθητά έχουσαι έπιστημαι οδχ έ φ ' έαυταΐς εχουσι τ δ ένεργήσαι,
£>ταν βούλωνται, αλλά δει xal έπΐ τούτων ωσπεο χαΐ έπΐ της α ί σ θ ή σ ε ω ς
παρειναι έξωθεν περί 8 ή απ* α δ τ ώ ν ένέργεια γίνεται, και γάρ χαΐ 80
10 αύται περί τ ά χαθ' ίχαστα καΐ έ ξ ω χαΐ έν Ιδ(<j υποστάσει καταγίνονται,
οίον ό πολιτιχός, ό μηχανικδς χαΐ άπλώς of χατά μέρος τ ε χ ν ΐ τ α ι · τούτων
γάρ ή έπιστήμη περί τ ά χαθ' ίχαστα. οίον δ πολιτιχδς σχέψεται, ε? δει
τόνδε τδν στρατηγδν παραλαβεΐν, χαΐ δ οικοδόμος, εί χρηστέον τ φ δ ε τφ
λίθφ· τούτων δέ ή σκέψις μερικών όντων έπιστήμης έστί δηλονότι, χαΐ
15 οδχ αίσθήσεως. ή μέν οδν χαθόλοο χατά τάς τέχνας θεωρία έν αδτοϊς,
ή δέ άπδ τ ω ν τ ε χ ν ώ ν περί τ ά χαθ' ί χ α σ τ α θεωρία γινομένη οδχέτι έ π ' 36
αδτοΐς· δει γάρ της δλης χαι τ ω ν όργάνων.
ρ. 417>>28 'Αλλά περί μέν τ ο ύ τ ω ν διασαφήσαι χαιρδς γ έ ν ο ι τ ' &ν

χαΐ είσαΰθις.
20 Πώς τδ θεωρεΐν τ ά χαθόλοο έφ' ή μ ΐ ν , καΐ πώς δ πραχτιχδς νοΰς

αντιλαμβάνεται των χατά μέρος, όπερτίθεται οδν νΰν τήν περί τούτων 40
σκέψιν· έρεΐ γάρ περί τ ο ύ τ ω ν έν τ φ τρίτφ λόγφ. οδ δέ χάριν τήν διαί-
ρεσιν έποιήσατο τοΰ δυνάμει xal τοΰ ένεργεια, δπομιμνήσχει ή μ δ ς · δπέρ
γάρ τοΰ δεϊξαι, π ώ ς λέγεται τ ά ζφα, δτε μή αίσθάνεται, δυνάμει αισθη-
25 σιν έ χ ε ι ν · χατά γάρ τήν δευτέραν δύναμιν, ήτις ήδη έπι τ ώ ν τάς ί£εις
έχόντων κατηγορείται, έφ' ώ ν ουτε τ δ πάσχειν ουτε τ δ άλλοιοΰσθαι λεχ-
θείη 3ν κυρίως' είς αδτδ γάρ ή έπίδοσις χαι οδχ είς τδ έναντίον ή
μεταβολή, ώς εΐπεν.
p. 417b32 ΈπεΙ δέ άνώνυμος αδτών ή διαφορά, διώρισται δ έ 46

30 π ε ρ ί αδτών δτι ίτερα χαι πώς ίτερα, χρήσθαι άναγκαΐον τφ
πάσχειν καΐ ά λ λ ο ι ο ΰ σ θ α ι ώς χυρίοις δνόμασιν.
'Επειδή χ ρ ή τ α ι τφ πάσχειν xal τφ άλλοιοΰσθαι έπΙ τ η ς χ α τ ' ένέρ-
1 διό νοήσβι Arist.: διανοήσαι Dt 3 τών D Arist. Χ : ταϊς τών t Arist. vulg.
6 αύτα) Α : αδται Dt 7 έχουαι Α : ϊχουσαι Dt 12 6 om. t 14 ή χατ'
ένίργειον ιιχέψις Α 20 xal δπως t 30 άναγχβΐον Arist. vulg.: δ' άνογχαϊον t
Arist. Sy: άναγκαίως D τυΐ Arist. vulg.: τό Dt Arist. ET 32 post άλλοιοϋ-
aftai add. ώ ί χορίου övdpaaiv t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 5 [Arist. p. 417b32. 418«3.4] 309
γειαν αίσθήσεως, εΐπεν δ' 2τι όυτε πάαχέιν ουτε άλλοιοΰσθαί έβτι τδ i7 T
αίσθάνεσθαι, την αίτίαν τοΰ χρήσθαι τοΐς όνόμασι τούτοις έπΐ τοΰ αίσθά-
νεσθαι λέγων, έπειδή γάρ, φησίν, ά ν ω ν ο μ ό ς έστιν ή δ ι α φ ο ρ ά τών
δυνάμεων τούτων (οδ γάρ Ιχομεν ίδιοι; δνόμασι διαχεχριμένην έχατέραν 60
5 τών δυνάμεων) έμάθομεν δέ λόγφ, τις ή διαφορά των δυνάμεων τούτων,
άνάγχη ή μας χρήσθαι έπ' αδτοΐς τ φ πάσχειν xai τ φ άλλοιοΰσθαί
ώς χυρίοις δνόμασιν, έπειδή, ώς είπον, δνόματα αϋταΐς έν τη συνηθεί(£
ου χεΓται.
ρ. 418>3 Τ δ 8' α ί σ θ η τ ι χ δ ν δ υ ν ά μ ε ι έ σ τ ι ν οίον τ δ α ί σ θ η τ δ ν ή δ η

10 έντελεχείφ, χαθάπερ είρηται.
Έπειδή μέλλει λέγειν δτι πάσχει τδ αίσθητιχδν δπδ τοΰ αίσθητοΰ,

ευλόγως τοΰτο προείληφε τδ δυνάμει | είναι τδ αίσθητιχδν οίον τδ αίσθητόν i 8Γ
έατιν έντελεχείς. ήδη δέ τοΰτο προείρηχε χαΐ δτε έζήτει, ε? τδ δμοιον
δπδ τοΰ ομοίου πάσχει ή τοΰ άνομοίου. δυνάμει δε έστι τδ αίσθητιχδν
15 οίον τδ αίσθητδν χατά τήν δευτέραν δυναμιν. ου γάρ παθόν τι οδδέ άπ'
έναντίας Ιξεως μεταβάλλον όμοιοΰται αδτφ, αλλά τδ είδος αδτοΰ δεζάμενον,
οδχ ώς δλη αδτοΰ γινόμενον· ουδέ γάρ λευκή γίνεται ή αίσθησις δεξαμενή
τδ είδος τοΰ αίσθητοΰ (διδ ουδέ πάσχειν οδδέ άλλοιοΰσθαί χυρίως λέγεται), 5
άλλά τδν λόγον τοΰ είδους γνωστιχώς έν εαυτή δεχομένη. ωσπερ γάρ
20 τδν χηρόν φαμεν δυνάμει εΤναι δπερ τδν δαχτυλιον, διότι παθών υπ' αδτοΰ
γίνεται δπερ έστιν έχεϊνος ένεργείφ, οδ τήν υλην αδτοΰ δεξάμενος, άλλά
μόνον τδ είδος, ουτω χαΐ ή αίσθησις παθοΰσα δπδ των αισθητών τά είδη
αυτών άσωμάτως άναμάττεται. διαφέρει δέ, δτι ό μέν χηρδ; αδτδς δλη
γίνεται τοΰ είδους τοΰ έν τ φ δαχτυλίφ, ή δ' αίσθησις οδχ υλη γίνεται
25 τοΰ αίσθητοΰ, άλλά γνωστιχώς τήν ίδέαν αδτοΰ έχμάττεται* Ιχει δε τι ίο
πλέον ή αΐσ&ησις παρά τδν χηρόν· ό μέν χηρδς γάρ εί χαι δλη γίνεται
τοΰ είδους τοΰ έν τ φ δαχτυλίφ, άλλά ο ό δι' δλου αδτοΰ δέχεται τδ είδος,
άλλ' έπιπολής, ή μέντοι αίσθητιχή δυναμις δλη δι' δλης ζωτιχώς τάς τών
αισθητών άπομάττεται ιδέας.
30 ρ. 418*4 Ι Ι ά σ χ ε ι μ έ ν ουν ο δ χ δ μ ο ι ο ν ον, π ε π ο ν θ δ ς δέ ώ μ ο ί ω τ α ι

x a l Ι σ τ ι ν οΓον έ χ ε ΐ ν ο .
Ειπών έν τοΐς άνω, πώς λέγεται πάσχειν τδ πάσχον δπό τε τοΰ

όμοιου xal δπδ τοΰ έναντίου, τοΰτο χαΐ έπι της αίσθήσεως άρμόζει, δτι u
πρδ μέν τοΰ παθεΐν δπδ τοΰ αισθητού οδχ εστίν όμοια αδτφ χατ'
35 ένέργειαν, · * όμοια αδτφ γίνεται τδν είρημένον πολλάχις τρόπον, προθέ-
9 post ήδη add. ώς t (ut Arist. S) 14 δυνάμει scripsi: δόναμις Dt

Id παθόντα t 15. 16 ϊιπ' έναντίας t 28 ζωτιχης t 30 ittitov
θώς D 35 lacunam indicavi: addendum παθοϋβα δί

Authenticated
310 PHILOPONI IN DE ANIKA II 5.6 [Arist. p. 418*4.7]
μένος SI είπειν κοινώς itepl πάσης της αίσθήσεως dbroδέδώχε λόγον της i 8··
αίσ&ητιχής ψυχής τδ είναι αδτήν δυνάμει τοιαύτην, δποϊά έστι τά αισθητά
έντελεχείαρ, της χατ' ένέργειαν αίσ&ητιχής ψυχής δηλονότι τοιαύτης ούσης
ένεργεί^, οΓα τά αισθητά, εί δέ τοιούτον, ή αισθητική ψυχή έξ άνάγχης
δ άχώριστος 3ν εΓη, εΓ γέ έστι δόναμϊς χαθ' ήν τδ ίχον αδτήν δμοιούμενον «ο
τοΐς αίσθητοΐς διά τοΰ πάσχειν πως δπ' αδτών x « l άλλοιοΰσθαι άντιλαμ-
βάνεται αδτών.
ρ. 418*7 Λ ε χ τ έ ο ν δέ χ α θ ' έχάστην α ί σ θ η σ η περί τ ω ν αισθητών

πρώτον.
10 Τον χοινδν περί α?σθήσβως λόγον άποδους χαί όρισάμενος την αίσθητικήν n
δύναμιν δτι 2στι δυνάμει δπερ τδ αίσθητόν, χαί ειπών (δτι) μή πάσχουσα
μέν υπδ τοΰ αισθητού άνομοία έστί, παθοΰσα δέ δπ* αύτων όμοία αδτοΐς
γίνεται, μετέρχεται εις τδν περί έχάστης ίδίαι αίσθήσβως λόγον, διότι, καθώς
ήδη είπεν, έν οίς τδ κοινώς χατηγορούμενον μή £στι γένος άλλ' έμώνυμος
15 φωνή, ουκ αυτάρκης ό χοινδς λόγος τήν φύσιν τοΰ πράγματος ήμΐν γνωρίσαι,
άλλα δει τον περί έχάστου σημαινομένου όπδ της δμωνύμου φωνής (Sief
λόγον ποιήσασθαι, οπότε οδδέ δ περί των γενών λόγος αδτάρχης είς τδ βο
γνωρισαι τά είδη τά χαθ' ίχαστον. μέλλων δέ τδν περι έχάστης αίσθήσεως
άποδοΰναι λόγον πρότερον περί των έκαστη αίσθήσει αισθητών διαλαμβάνει
20 διά τδν πολλάχις είρημένον λόγον, είτα περί των ένεργειών αδτων χαΐ
ούτως περί των δυνάμεων, ζητήσειε δ' άν τις, διά τ ί μή πρδ τοΰ χοινοΰ
λόγου της αίσθήσεως διέλαβε περί τοΰ άπλώς αίσθητοΰ. λέγω οδν
δτι συμπεριέλαβε καί τον περί τούτου λόγον έν τ φ περι της αίσθήσεως
χοινώ λόγψ, ένθα έλεγε των στοιχείων είναι τήν αίσθησιν χαθ' αυτά ή «
25 τά συμβεβηκότα τούτοις, καί πάλιν ειπών δτι δπερ τδ αίσθητδ' ένεργεί^,
τοΰτο δυνάμει ή αίσθησις, καί δτι τοΰ μέν αισθητικού τά ποιητικά εξωθεν
(χαί) καθ' 2χαστα, τοΰ δέ νοητικού έν αδτφ καί καθόλου, διά τούτων ουν
πάντων τι ποτέ έστι τδ απλώς αίσθητον έσήμανεν, δτι τά συμβεβηκότα
τοις στοιχείοις, δτι τά μερικά, δτι ταΰτα οίς ή αίσθησις κατ' ένέργειαν
30 υπ' αυτών πάσχουσα όμοιοΰται πρότερον δυνάμει ουσα όμοια α δ τοις. καί
ένταΰθα δέ μέλλων περί τών Ιδίως έχάστη αίσθήσει αισθητών διαλεχθήναι, 40
πρότερον διαιρεσίν τινα παραδίδωσι καθόλου τών αισθητών πάντων, ποσαχώς
λέγεται, ίνα τά κυρίως αισθητά άπδ τών κατά συμβεβηκδς αισθητών,
απερ ουδέ αισθητά έστι, τ φ οϊκειω λόγω χωρίσας περί τούτων τον λόγον
35 ποιήσηται, καί μή παραπίπτοντα κάκεΐνα ταράσση τήν διδασκαλίαν. τριχώς
ουν, φησί, λέγεται τά αισθητά, τών γάρ αισθητών τά μέν καθ' αυτά
έστιν αισθητά, τά δέ κατά συμβεβηκός· χαί τών χαθ' αυτά αισθητών τά
10 Τον—αίοδήβεως om. t 11 δτι addidi 16 δει om. t 17 τον λ<5γον t

τ
22 post διέλαβε add. xal t 23 τήί om. t 27 xal addidi 35 παραπίπτον
τ\ • —ι— — * eprinci · trttnifnnn T)t

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA II 6 [Arist. p. 418*7] 311
μέν κοινά έστι των αισθήσεων, τά δέ ίδια έκάστης. fSta μέν ουν έκάστης i 8'
αίσθήσεώς είαιν αίσθητά τά αδτη μόνη δποπίπτοντα, οΓον όψει μέν χ ρ ώ - «
ματα, άκοη δέ ψόφοι, δσφρήσει δέ ατμοί, γεύσει δέ χυμοί, τη άφή δέ
θερμότης, δγρότης, ψυχρότης, ξηρότης, άντιτυπία, βάρος καΐ τά όμοια.
5 ίδια δέ ταδτα λέγονται αίσθητά, διότι οδχ δποπίπτουσιν άλλη αίσθή-
σει· ουτε γαρ ή όψις ατμών ή χυμών ή άπτών αντιλαμβάνεται ουτε
των άλλων οδδεμία αισθήσεων τών άλλη ανθήσει αντιληπτών αντι-
λαμβάνεται. ταδτα μέν οδν Ria αισθητά· χοινά δέ αισθητά φησιν είναι 80
πέντε τινά, κίνησιν, ήρεμίαν, αριθμόν, σχήμα, μέγεθος, κοινά δέ φησιν
10 είναι ταδτα πασών, ούχ ότι Εν ίκαστον αότών πάσαις ταις αίσθήσεσιν
υποπίπτει, αλλ1 δτι Ικαστον πλείοσι καΐ οδ μι^, τινά δέ καΐ πάσαις άμα.
τδ μέν γάρ μέγεθος κοινόν έστιν αίσθητδν όψεως καΐ άφής· δρώμεν γάρ
ότι μέγας έστίν δ άνθρωπος ή μέγα τδ όρος, και άπτόμενοι δέ αίσθανόμεθα
ότι μέγας ή μικρδς δ προσπεσών όγκος και τδ διάστημα, ήδη δέ καΐ ψόφου
16 λέγομεν ^σθήσθαι μεγάλου ή μι|κροΰ, άλλ' ένταΰθα κατά άναλογίαν τδ i 8Τ
μέγεθος είληπται, οδ κυρίως, μέγεθος γάρ νΰν λέγομεν τδ συνεχές τών
κοινών εΐναι αισθητών · δ μέντοι μέγας ψόφος ποιότητος έστιν έπιτεταμένης
καΐ άνειμένης δηλωτικός, διδ τδ άμυδρδν ή σφοδρδν κυριώτερον έπΐ τών
ψόφων άρμόζει λέγειν, τδ δέ σχήμα κοινόν έστι καΐ αότδ αίσθητδν άφης
20 xal όψεως, σχήμα δέ λέγω, οδχ ότι τόδε τρίγωνον ή κύκλος (τοδτο γάρ
λόγου έστί τδ ειπείν ότι σχήμά έστιν υπδ μιας γραμμής περιεχόμενον ή 6
δπδ τριών ή οσωνδήποτε) άλλ' ότι άπλώς περιγέγραπται, πάσα δέ περι-
γραφή κατά τι τών σχημάτων γίνεται, καΐ τά άλογα γοϋν όταν έπΐ μικρδν
όψος και έπανάστημα γης έμπέσωσιν, έπιβαίνουσι διελθεΐν, ατε δή έπιστά-
25 μενα ώς περιγέγραπται τδ μέγεθος, xal οΓά τέ έστιν διελθεΐν· εις δέ
δψηλδν πάνυ καΐ άπόκρημνον χωρίον έμπεσόντα οδδέ έπιχειρεϊ παρελθεΐν
συναισθανόμενα και τοδ μεγέθους και τοΰ σχήματος* ώστε καΐ αδτοΰ τοϋ
είδους τοϋ σχήματος άμυδρά τις αδτοΐς γίνεται συναίσθησις· φεύγει γοϋν ω
τάς τοιάσδε τών δδών τάς εις δ£δ ή κοίλον έσχηματισμένας, αίρεϊται δέ
30 την λείαν καΐ έπ' εδθείας. δ δέ άριθμδς κοινόν έστιν αίσθητδν πασών·
δρώμεν γάρ ότι πέντε τυχδν οί άνθρωποι, άλλά καΐ ψηλαφώντες τδ αδτδ
τοΰτο ?σμεν, και άκουοντες δέ ισμεν ότι πλειόνων ή έλαττόνων ή ένός
έστιν ή προσπεσοΰσα φωνή. άπορήσειε δ' άν τις έν τούτοις, πώς οδχί δ
'Αριστοτέλης λέγων τδν αριθμόν κοινδν αίσθητδν είναι οδ μόνον τοις άλλοις
35 έναντιοδται φιλοσόφοις και αυτη τη έναργεί^ι τών πραγμάτων, άλλά καΐ 15
έαυτψ· έν γάρ τη Φυσική ειπών άριθμδν κινήσεως είναι τδν χρόνον τδ
άριθμεΐν Ιφησε μόνου είναι του νοΰ· οδδέν γάρ, φησίν, άριθμεΐν δύναται
3. 4 άφη δέ θιρμέτης A: post it add. ταύτη βύστοιχα Dt 11 xal (ante τίααις) om. t
14 ήδη A Suid. 8. y. Α(ο&ήο««: ei Dt 15 η'βθησθαι AD: αίσθέβθαι t 17 πο·
βότητος A Suid. 20 τίΐι τρίγωνον A: post τ(ίίι add. τέ Dt 21 βτι A Suid.: 8
Dt 22 π«ριγέγραπται At: γίγραπται D 25 ώαπερ γέγραπται D 26 άπώφημνον]
άπώιρυμον t 27 xal τοΰ αδτοΰ τοΰ t 29 όξί> Α: όξί>ν Dt ή] tie D
30 λίαν D αίσ&ητόν Α: οίσθητών Dt 36 ίν τ$ Φοαιχξ] Δ 14 ρ. 223»25

Authenticated
312 PHIL0P0N1 IN DE ANIKA II 6 [Arist. p. 418*7]
άλλ' ή ή ψυχή χαί ψυχής δ νους. π ώ ς οδν έχει μέν τον νοΰν μόνον i 8»
είπεν άντιλαμβάνεσθαι τοΰ άριθμοΰ, ένταΰθα δέ τήν αίσθησιν; λέγομεν
οδν 2τι αδτοΰ μέν του βιδου; τοΰ άρι&μοϋ ό νοΰς έστιν αντιληπτικός, ή
μέντοι αισθησις οδχ ώς τοσοΰδε άριθμοΰ αντιλαμβάνεται, αλλ' άπλώς ώς
5 πεπληθυσμένου ή μονάδος, xal ώς έλάττονος πλήθους ή πλείονος· ό δέ «ο
νοϋς έστιν δ διά της αίσθήσεως χαΐ τδ τοΰ άριθμοΰ είδος έΐτιγινώσκων.
δτι δέ χαΐ ή άχοή τοΰ άριθμοΰ τούτου αντιλαμβάνεται, πρόδηλον. 'Γππων
μ έ ν ' , φησίν, ' ώ χ υ π ό δ ω ν άμφΐ χτύπος ουατα βάλλει'· οΐδε γαρ &τι πλειόνων
αί προσπεσοΰσαι φωναί φθόγγων είσίν ή ένός. 2τι δέ χαί γευσει χαΐ
10 δσφρήσει αισθητός έστιν αριθμός, δήλον· αισθάνεται γάρ χαί ή δσφρησις
διαφόρων δσμών, ώς ?ταν δυσώδης χαί εδώδης άτμδς δμοΰ προσπέση
ήγουν χαί διάφοροι κατ' είδος, ή εδώδεις ή δυσώδεις. ομοίως χαί ή γεΰσις· 86
εί κεραννυει γοΰν άψίν&ιον μέλιτι, συναισθάνεται αμφοτέρων, χαί ή κίνησις
δέ και ή στάσις χοινά είσιν αίσθητά πασών των αισθήσεων πλην της
15 γευσεως. 2τι μέν γάρ ή δψις αισθάνεται τοΰ τρέχοντος χαί ισταμένου,
πρόδηλον. αλλά χαϊ ακοή· εί μέν γάρ άπδ τοΰ αδτοΰ τόπου προσβάλλοι
ήμΐν δ ψόφος, αισθάνεται 3τι 2στηχε τδ ψοφοΰν, εί δέ μή άπδ τοΰ αδτοΰ,
άλλά άλλοτε έ£ άλλου, 2τι χινεΐται· χαί έπί των ατμών ώσαότως. χαί ή
άφή δέ πρόδηλον ώς αισθάνεται τοΰ κινουμένου τε χαί ισταμένου· αίσθά- «ο
20 νεται γοΰν τδ σώμα έν υδατι 3ν ή ισταμένου αδτοΰ ή παραρρέοντος.
μήποτε δέ χαί ή γεΰσις, εί τδ γευστδν παρατρέχοι τδ αίσθητήριον,
αισθάνεται της κινήσεως ή της στάσεως, εί γοΰν τις ράβδον χρίσοι μέλιτι,
είτα διά τοΰ στόματος παραφέροι, άντιλήψεται τοΰ χυμοΰ μή έστώτος·
πλην εί τήν άφήν της τοιαύτης αίτιάσαιτό τις, ου τήν γεΰσιν, ού διαφε-
25 ρόμεθα. Ιστιν οδν αριθμοί μέν πάσαις αισθητός, στάσις δέ καί κίνησις
άνευ γευσεως ταΐς λοιπαΐς. σ χ ή μ α δέ χαί μέγεθος ταΤς f τρισιν, όψει, ακοή,
δσφρήσει. χατά συμβεβηχδς δέ είσιν αίσθηταί αί οδσίαι· κ α θ ' αότδ μέν 86
γάρ αντιλαμβάνεται ή δψις τοΰ χρώματος ή τοΰ σχήματος, χατά συμβεβηχδς
δ' &τι τοΰτο Σωκράτη;· ό γάρ νοΰς έστιν των οδσιών αντιληπτικός, χαί
30 τά έκάστης δ' ίδια αίσθητά ταΐς λοιπαΐς χατά συμβεβηκός είσιν αίσθητά.
έωραχότες γάρ τι £ανθδν οίον στυραχά φαμεν 2τι εδώδές τι είδον • χατά
συμβεβηχδς γάρ τδ εδώδες ίδεΐν λέγω. χαί έσφρανθείς στύρακός φημι
3τι ξανθοΰ ώσφράνθην, χαί ήχήσαντος αργύρου φημί αργύρου άκηκοέναι
ή λευκοΰ άχηχοέναι, ομοίως εί ίύλον ειη τδ ψοφούν, χαί έπί πάντων 40
35 ώσαότως· χαί γάρ μέλιτος τις γευσάμενος έρεΐ τοΰ ξανθοΰ γεγεΰσθαι.
ταΰτα οδν πάντα χατά συμβεβηχός είσιν αίσθητά, α ί τε ούσίαι χαί τά
έκάστης αίσθητά ταϊς άλλαις. ποία μέν οδν τά ίδια αίσθητά χαί ποΐα
τά χοινά χαί ποία τά χατά συμβεβηχός, εΓρηται· τις δέ ή διάχρισις αδτών
άπ' άλλήλων χαί ποιο τά χαρακτηριστικά έχάστου, είσόμεθα τδ ρητδν
1 4λλ' ή A: om.Dt 8 μέν] fort, με, cf. II. Κ 535 οΐδε t 10 αίβθητόν D 16 προσβάλ-
λοι D: προαβάλοι Α: προσβάλλει t 18 ίλλοτε Α: άλλος τε Dt 21 εί τό D: % τό At
παρατρέχιι At 22 χρήσοι D 24 αΐτιάααιτί τις Α: αιτίας αΜ τΐ{ Dt 26. 27 τριοίν —
<βφρή«ι] exspectas δυσίν, ίψιι xal άφ^ 27 αϊ oisiai A: om.Dt 31 εΚον A: tSovDt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ÄNIMÄ 1 1 6 [Arist. p. 4 1 8 » 7 . 1 1 ] 313
έπιόντες. ίστέον δέ δτι τα μέν τη όψει *αΙ τη άχοη χαΐ τ η γευββι δπο- i 8 Τ
χείμενα αίσθητά ώνόμασται χοινοίς δπδ της συνήθειας δνόμασι, τά μέν Μ
της όψεως χρώματα, τά δέ της άχοής ψόφοι, τά δέ της γεόσεως χυμοί·
τά μέντοι τ η άφη χα! τη δσφρήσει όποχείμενα οδχέτι χοινοΐς ώνόμασται
5 δνόμασιν· το γαρ απτά ή όσφραντά λέγειν οδχ αδτών έστιν δνομασία,
άλλά της σχέσεως αδτών της πρ&; την αίσθησιν, ώσπερ χα! έπΐ των
λοιπών τδ όρατά λέγειν ή ακουστά ή γευστά. άλλ' οδδέ τφ των ατμών
δνόματι χορίω; έχρησάμβθα έπΐ της όσφρήσεως· άτμο! γάρ xal of έ£
δδατος ανιόντες, άλλ' οδχ δσφραντοί. τη μέν δσφρήσει μία τις άντίθεσις Μ
10 άντίχειται ή χατά τ& εδώδες χαΐ δυσώδες, ήτις, ώς είπον, xotvöv όνομα
χείμενον οδχ εχει* ομοίως οδδέ αί τη άφη δποχείμεναι πλείους ουσαι
αντιθέσεις, θερμδν ψυχρόν, ξηρδν όγρόν, σχληρ&ν μαλαχόν, χα! αί λοιπαί.
ρ. 418« 1 1 Λέγω δ' ίδιον μέν δ μή ένδέχεται έτέρ$ αίσθήσει

α ί σ θ ά ν ε σ θ α ι , χα! περί δ μή έ ν δ έ χ ε τ α ι άπατηθήναι. |
15 Διαχρίνει τά ίδια αισθητά άπδ των άλλων τφ τε μή αλλη αίσθήσει k h

αισθητά εΤναι, δπερ ούτε τά χοινά ούτε τά χατά συμβεβηχδς αισθητά
έχουσι* πλείοσι γάρ μιας αντιλαμβανόμεθα έχείνων. χα! περί μέν των
χοινων αισθητών δήλον, περί δέ τών χατά συμβεβηχδς δτι οδ μόνον
έωραχότες τόδε το λευχδν αίσθανόμεθα χατά συμβεβηχός δτι Σωχράτης
20 έστιν, αλλά χα! φωνής αχούσα ντε; γνωριζομεν πάλιν χατά συμβεβηχός την 6
οδσίαν, χαΐ οδ μόνον τη όψει γνωριζομεν τόδε το ξόλον ή τι τών δοσωδών
ή εδωδών, άλλά χαϊ τη δσφρήσει· αίσθηθέντες γάρ τοιδσδε όσμής, χδν
μή θεασώμεθα, ίσμεν τήν ου σία ν Ιζ ής ή δσμή χα! τί> χρώμα, ομοίως
χα! τη γευσει χατά συμβεβηχδς γνωριζομεν τάς οδσίας ή τη άφη, γευσει
25 μέν ώς το μέλι ή τι τοιούτον, άφη δέ άρτον, λίθον, χρέας χα! τά δμοια.
μία μέν οδν διάχρισι; τών ίδία αισθητών χαΐ τών χοινών χα! τών χατά
συμβεβηχδς αδτη· έτέρα δέ δτι περί μέν τά ίδια αισθητά χατά φόσιν ίο
έχοοσών τών αισθήσεων χα! έξ ών πεφύχασι τόπων άντιλαμβάνεσθαι
προσβαλλουσών τοις αίσθητοΐς, οδχ άπατώνται περ! αδτα', περ! μέντοι τά
30 χοινώς αίσθητά χα! χατά συμβεβηχδς απάτη γίνεται, ουτε γάρ νοσοΰσαι
ουτε παρά φόσιν έχουσαι αί αισθήσεις, ουτε όποσουοΰν διαστήματος όντων
τών αισθητών αντιλαμβάνονται ουτε οπουδήποτε χειμένων· οδ γάρ και τά
όπισθεν opä. ή όψις χρώματα, άλλά τά έμπροσθεν (οδτω γάρ πέφυχεν) »
οδδέ τά έμπροσθεν μέν, άπο τοΰ τυχόντος δέ διαστήματος· άλλά άληθεύοι
35 άν, δταν ταΰτά τε αδτη παρη χα! πρδς τούτοις τδ φώς. περ! δέ τά χοινά
αισθητά πλάνη γίνεται, Ιτι τε χα! περί τά χατά συμβεβηχός. πόρρωθεν
8 ol om. t 10 ή scripsi: τη ADt 12 post λοιπαί add. χοτ1 έναντ(ωοιν

συοτοιχίαι Α 14 αΓσθεσθοι D 15 διαχρ(αει D τψ scripsi: τών Dt
μή άλλη—ή δέ τοΰ (ρ. 3 1 5 , 1 5 ) uno folio exsecto desiderantur in codice D 31 όπο-
oouoüv Diels: άπο ooä ouv t: fort, άπο όσουοΰν 32 Οπουδήποτε Dielss σπουδή
ποτέ t 36 περί τά Α : τό t

Authenticated
314 PHILOPONI IN DE ANIMA II 6 [Arist. p. 4 i 8 » U . 13]
γάρ έωραχότες τόδε τδ λευκδν ίτι μέν λευχόν έστιν ισμβν, πότερον δέ k 1'
λίθος ΙστΙν ή ξύλον ή τι τοιούτον, άγνοοϋμεν χαί πολλάκις πλανώ μεθα άλλο
άντ' άλλου νομίζοντες. χα'ι φωνή; μέν άχούααντες, μή όρώντες δέ τδ
φωνοΰν πλανώμεθα περί τον τόπον, 2θεν ή φωνή. και ό τόπος δέ των »
5 κατά συμβεβηχός έστιν αισθητών, ώς δείξομεν έφεςής. Ιτι τε καΐ περί
τά σχήματα πλάνη γίνεται* τά γοϋν εδθόγραμμα πόρρωθεν όρώμενα περι-
φερή φαίνονται xal τά γεγωνιωμένα άγώνια. άλλά χαΐ τά περιφερή
εδθύγραμμα δοχεΐ πόρρωθεν προσβάλλοντα χατά αδτήν την γραμμήν, δπερ
έπΐ τής διχοτόμοι) γίνεται σελήνης· τήν γοδν διορίζοοσαν γραμμήν τδ
10 πεφωτισμένον άπδ τοδ άφωτίστου χυχλοτερή ούσαν εόθεϊαν νομίζομεν.
άλλά καΐ χινούμενόν τι όρώντες έστάναι νομίζομεν, δταν πόρρωθεν η , χαΐ 85
τδ έστός χινεΐσθαι, ώς ϊταν ο( πλέοντες τήν γήν χινεΐσθαι νομίζοοσιν,
έαυτους δ' έστάναι. ομοίως δέ χαΐ τά μεγέθη πόρρωθεν φαινόμενα χαί
έγγόθεν οδχ όμοίω; ήμΐν προσβάλλουσιν, ουτε τά δι' ύδατος και άέρος*
15 μείζονα γάρ τά δι' ύδατος φαίνονται, άλλά καΐ περί τδν άριθμδν γίνεται
πλάνη· πολλάχις γοΰν πλειόνων φδόντων άχοόσαντες δι' ομοιότητα μίαν
είναι τήν φωνήν νομίζομεν, χαΐ τά πόρρωθεν διαχεχριμένα ώ ; ήνωμένα
πολλάχις δρώμεν.
ρ. 418*13 Ή δ' ά φ ή π λ ε ί ο υ ς μ έ ν Ι χ ε ι δ ι α φ ο ρ ά ς , ά λ λ ' έ χ ά σ τ η »

20 γ ε κ ρ ί ν ε ι π ε ρ ί τ ο ύ τ ω ν , χ α ΐ ο δ χ ά π α τ α τ α ι δ τ ι χ ρ ώ μ α οδδ' δ τ ι
ψόφος, άλλά τι τδ χ ε χ ρ ω σ μ έ ν ο ν ή π ο υ , ή τ ί τδ ψοφούν ή ποϋ.
τ ά μ έ ν ouv τ ο ι α ΰ τ α λ έ γ ε τ α ι Γδια έ χ ά σ τ ο υ .
Οδχ δσπερ ή γεΰσις χυμών αντιληπτική έστι μόνων xal ή οψις

χρωμάτων xal ή όσφρησις δσμών και ή άχοή ψόφων, ουτω χαΐ τά τής
25 άφής αισθητά έν'ι Ιστιν δνόματι περιλαβεϊν. έχάστη μέν γάρ των άλλων Λ
αίσθήαςων περί μίαν Ιχει άντίθεσιν* όψις μέν γάρ περί λευχόν χαι μέλαν
χαΐ τά μεταξύ, γεΰσις δέ περί τδ γλυκί» χαΐ τδ πιχρδν χαΐ τδ μεταξύ,
οσφρησις δέ περί τδ εδώδες χαΐ τδ δυσώδες, άχοή δέ περί τδν δξί>ν και
βαρυν φθόγγον* ή μέντοι ,γε άφή περί πλείους εχει άντιθέσεις μ ή δυνα-
30 μένας δπδ μίαν χοινήν άντίθεσιν άναχθήναι. και γάρ λείων χαί τραχέων
άντιλαμβάνεται, xal σχληρών χα'ι μαλακών, χαΐ βαρέων χαΐ κούφων, χαΐ
θερμών χαί ψυχρών, χαί ξηρών χαΐ υγρών, ατινα ουκ είσιν ult' άλληλα. 40
δθεν χαί άπορήσει έν τοις έξής, μήποτε οδδέ Ιστιν αΓσθησι; ή άφή, ή εί
χαί αίσθησις, οδ μία έστϊν άλλά πλείους, εΓ γε αί μέν άλλαι μιας άντι-
35 θέσεως άντιλαμβάνονται, αδτή δέ πλειόνων, άλλ' εί χα! πλείους Ιχει
διαφοράς ή άφή, ών έστιν αίτια αντιληπτική, οδ διά τοΰτο άλλοιοτέρα ή
ταύτης χρίσις των άλλων έστίν άλλ' έχάστη των αισθήσεων κρίνει ομοίως
περί των ίδιων, χαί οδχ άπαταται έν αδτοΐς (τδ γάρ ά λ λ ' έ χ ά σ τ η γ ε
8 προσβάλλοντα scripsi: προαβάλλομιν t 9 τύ scripsl: τόν t 11 χα'ι (post j ) A:

om. t 14 προβάλλουαιν t 35 άλλ' εί Α: άλλά t

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA II 6 [Arist. p. 418« 13.17,20.23] 315
x p i v e t π ε ρ ί τ ο ύ τ ω ν περί παθών ειρηχε τών αισθήσεων, οδ της άφής k 1Γ

μόνης), άλλ' Ιβτιν άπατη αδταΐς περί ταΰτα, οΓς τά οίχεΐα αδτών αισθητά «
συμβέβηχεν* ού γάρ περί τδ χ ρ ώ μ α ή άπάτη, άλλά περί δ τδ χρώμα,
οόδέ περί τδν ψόφον, άλλά icepl τδ ψοφούν, όίπερ έβτΐ χατά συμβεβηχδς
5 αισθητά.
ρ. 418*17 Κ ο ι ν ά δέ κ ί ν η σ ι ς , ή ρ ε μ ί α , ά ρ ι θ μ ό ς , σ χ ή μ α , μέγεθος*
τά γάρ τ ο ι α δ τ α ο δ δ β μ ι α ς έ σ τ ι ν Γδια, ά λ λ ά χ ο ι ν ά π ά σ α ι ς · χ α ΐ γ ά ρ
χ α ΐ ά φ η χ ί ν η σ ί ς έ σ τ ί τις α ι σ θ η τ ή χαΐ δψει. 60
Ειπών περί των Ιδιων αισθητών νυν λέγει περί των κοινών· χοινά δέ
10 ταΰτά φησιν, 2τι οδδεμιας ιδίως, άλλά πασών χοινά. πασών δέ είπεν,
οδχ 8τι τά πέντε ταΤς πέντε ε?σΙν αισθητά (οδ γάρ £χαστον αδ|τών kl»
πάσαις αίσθητδν είναι δοκεΐ), άλλ' 8τι τά μέν πάσαις, τά δέ πλείοσιν, ώς
ήδη ειπομεν. δύναται γάρ τδ μέγεθος χατ' αναλογών χαΐ έπΐ δσφρήσεως
λαμβάνεσθαι χαΐ γεύσεως· είσΐ γάρ χαΐ αδται τοΰ οίκείου μεγέθους άντι-
16 ληπτιχαί, ή μέν τοΰ έν δσμαΐς, ή δέ του έν χομοΐς, εί χαΐ μή οίδεν
έπΐ τούτων ή συνήθεια τδ τοΰ μεγέθοος όνομα.
ρ. 418*20 Κατά σ ο μ β ε β η κ δ ς δέ λ έ γ ε τ α ι αίσθητόν, οΓον ε( τδ 6

λ ε υ χ δ ν ε Γη Δ ι ά ρ η ς .
Ειπών περί τών ίδi<j αισθητών, ειπών χαΐ περί τών χοινων, νυν
20 λέγει χαΐ περί τών χατά συμβεβηχός· είς γάρ τά τρία ταΰτα τών αισθητών
τήν διαίρεσιν έποιήσατο. λέγεται δέ ό Διάρης ούτος φίλος είναι τφ
Άριστοτέλει· φέρονται γοΰν αδτοΰ πρδς αδτδν έπιστολαί. τδ ο3ν λευχδν
τδ έν τούτφ καθ' αότδ μέν όρδ ή οψις, χατά σομβεβηχδς δέ δτι εστι ίο
Διάρης οίδεν. τινά δέ τών αντιγράφων εχουσι 'Διάρους ο ί ύ ς \
25 ρ. 418*23 Διο καΐ οδδέν π ά σ χ ε ι η τοιοΰτον δπδ τοΰ αισθητού.
Τά μέν ίδια αισθητά τών χοινών αισθητών χαι τών χατά συμβεβηχδς
διέκρινε τψ περι έκεϊνα μέν πλάνην μή σομβαίνειν, περί ταΰτα δ' ένίοτε
σομβαίνειν. έν γάρ τ ψ της περιστεράς τ ρ α χ ή λ φ χαΐ έν τοΐς τοιούτοις, 16
?σα ποικίλων χρωμάτων εχει μΐξιν, ή ποικιλία αίτια καΐ ή μΐξις και ή
30 πρδς τήν ακτίνα τούτων σχέσις της άλλοτε άλλως αντιλήψεως καΐ άπάτης.
νΰν δέ τών καθ' αυτά αισθητών τά κατά συμβεβηκδς διακρίνει, δπδ μέν
2 αύται« scripsi: αύτη; t 8 post ίψει add. ex Aid. xaft' αΰτά μέν ουν έατιν αι-
σθητά ταύτα t 18 διάρης D: διάρους υΜς t Arist. yulg. 19 ειπών ίέ
*al t 25 η t Arist. yulg.: om. D Arist. SÜX 28 τοις τούτοις D
30 της scripsi: τις Dt

Authenticated
316 PHILOPONI IN DE ΛΝΙΜΛ II 6 [Ariet. p. 418*28]
γάρ των καθ' αδτό, φησίν, αίσ&ητων πάσχουαιν αί αισθήσεις, οδχέτι δέ k 1»

χαϊ δπδ των κατά συμβεβηκός. καΐ ?τι μέν τά Κια αίσ&ητά δρώσι περί
τάς αία&ήσεις, πρόδηλον* δτι δέ χαϊ τά χοινά, φανερδν έντεΰθεν. τό τβ
γάρ δξυγώνιον άλλως δραί περί την όψιν dvicp γάρ αδτήν· ήδη δέ το βο
5 άμβλυγώνιον, χαΐ μάλλον τδ λεϊον χαϊ άγώνιον. χαϊ περί την άφήν δέ
πρόδηλον δτι ούχ ομοίως δρ^ τά διάφορα σχήματα, αλλά άλλως μεν τδ
δξυγώνιον, άλλως δέ τδ άμβλυγώνιον ή τδ άγώνιον. ομοίως xal έπΐ κινή-
σεως χαϊ στάσεως* ουτε γάρ τδ αδτδ πάθος δπομενει ή άχοή ψόφοο
κινουμένου ή έστώτος άχούοοσα. δμοίως χαϊ τ η όψει γίνεται' τι πάθος
10 δπδ τούτων διάφορον, εί χαϊ λόγψ μ η έρμηνευειν τάς ιδιότητας αδτών
δυνάμεθα, άλλά χαϊ ή άφή άλλο τι πάθος δπομένει κινουμένου τοΰ St
άπτοΰ, χαϊ άλλο έστώτος. εί γάρ μή τοΰτο ήν, ουκ άν έν ποταμψ ρέοντι
έστώτες μιας ούσης τοΰ δδατος συνεχείας xal ομοίως, ή υδωρ έστί, δρώντος
είς την άφήν συνησθόμεθα 8τι χινεΐται, χαϊ έάν στη, δτι εστη. πρόδηλον
15 οδν χαϊ έχ τούτου δτι γίνεται μεν τι διάφορον πάθος τ η αίσθήσει παρά
ταΰτα, οδ ρητδν δέ τοΰτο, ώς 2χει xal έ π ΐ άριθμοΰ. πάσχομεν γάρ τι
πάθος διάφορον πλήθους άκούοντες ή ενός- δθεν χαΐ έχχρουόμεθα δπδ
τοΰ πλήθους των φωνών, δπερ οδχ άν συνέβη, εί μή Ιπασχέν τι δπδ «ο
τοΰ πλήθους ή άχοή. άλλά χαϊ δυο χρώματα όρώντες, χάν όμοια η,
20 άλλως διατιθέμεθα την όψιν. χαϊ σαφές τοΰτο γίνεται, εί δυο λόχνοις
άμα προσβάλλοι ή οψις* έχχρουεται γοΰν χάνταΰθα ή όψις έν τ η άντιλήψει
των ορατών, χαίτοι τοΰτο οδχέτι πάσχει, εί ένωθείη τδ των λύχνων πΰρ,
οό μόνον των δύο, άλλά xai πλειόνων, πόθεν δέ χαΐ πλήθους τ η άφη
άντιλαμβανόμεθα ή τ η γεύσει, εί μή τι διάφορον δπ' αδτοΰ έπάσχομεν
25 πάθος; εί μή πρδς τοΰτό τις άντείποι 8τι ή άφή δταν αίσθάνηται τοΰ»
πλήθους, ούκ άλλο τι πάθος πάσχει, άλλ' έπεί δι' δλου τδ σώμα άπτιχόν έστι,
πλείονα' έστι μόρια τά αντιλαμβανόμενα των προσπελασάντων, χαΐ ούτως
ή φαντασία, μάλλον δέ δ λόγος συλλογίζεται δτι πλείους οί άψάμενοι.
μήποτε δέ χαϊ έπΐ τών όψέων τδ αδτδ συμβαίνει* άλλων γάρ όψεων άλλως
30 όρατψ προσβαλλουσών συμβαίνει της χρινούσης δυνάμεως μεριστής ούσης
περί τδ σώμα χαϊ διεσπασμένως άντιλαμβανομένης τών ορατών συγχεΐσθαι
τδ φανταστιχδν άμα πλείονας τύπους δέξασθαι μή δυνάμενον. ώστε οδχ 40
έτερον ή αΓσθησις υπομένει πάθος* δει γάρ, εί μή μέλλοι συγχεΐσθαι ή
φαντασία, Sv xal συνεχές της αίσθήσεως τδ πάθος είς αδτήν παραπέμ-
35 πεσθαι. Ιτι δέ χαι τδ μέγεθος δόξει δράν τι χαϊ είς την όψιν χαϊ εις τήν
άφήν* δπδ γάρ τοΰ μείζονος χρώματος ή μείζονος θερμοΰ μάλλον συγχρί-
4 ήδη] fort, fßti 15 μέν τοι t 17 πλήθος άχούοντες t 18 post δπιρ add.
xal t 20 ei] ή D 21 προαβοίλλοι D: προαβώοι Α: προαβ^λλ« t έχχρούί-
τ
ται A: ixxpoie D: ίχρούιτο t 22. 23 πυρ ού μόνον Α: πυρούμενον Dt
24 α&τοΰ έπάσχομιν Α: αϊ>τοί>ς πάαχωμιν Dt 26 το 9<&μα Α: τοΰ σώματος Dt
27 προπελασάντων D 29 άλλων] πολλών Α 30 προβαλλουαών t 31 iit-
απαμένας (sic) D 33 μέλλει t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 6 [Ariet. p. 418 »23] 317
νεται ή διακρίνεται τά αισθητήρια, ή άφή καΐ ή δψις, { μέγεθος τοσόνδε k 1»

εχει ήγουν έν τοσψδε μεγέθει έστι'ν, ήπερ δπδ τοϋ έν έλάττονι μεγέθει
δμοίως όντος λευκοϋ. καίτοι χαθδ λευκ&ν ή καδδ θερμδν γίνεται, ( τ ί ) «
μάλλον δράσει τδ μέγα του μιχροϋ xal τδ πολί> τοϋ δλίγου; άλλά χαί
6 προς τοΰτο είποι τι; Äv δτι άθροαι οδσαι at δυνάμει; ρώννυνται μάλλον
χα) έαυτών δυναμιχώτεραι γίνονται, ώς έπΐ των βαρών έστι προφανές*
συνιόντα γοϋν τά βάρη βαρύτερα γίνεται ίμα οντα ή ίτε ήν διακεκριμένα.
8ταν οδν έν μείζονι ^ δποκειμένφ τδ χρώμα, xäv τδ αδτδ η τφ ποιψ,
μάλλον δρόσοι ρωννύμενον δπδ της των δμοίων συνεχείας, δπερ xal έπΐ
ίο τοΰ πυρδς γίνεται· μάλλον γάρ χαίει τδ πλεΐον. ίστέον δέ δτι τά κοινά Ββ
αισθητά χεχωρισμένα μέν των ιδίων αισθητών οδδέ δρ^ τι περί τάς
αισθήσεις οδδ' δλως έστίν άντιληπτά, οίον τοϋ σχήματος οδχ Äv άντιλάβοιτο
όψις, εί άχρουν ειη τδ έσχηματισμένον· άλλ1 οδδέ άφή, εί μή τινα εχοι
των άπτών ποιοτήτων, xal έπΐ των | λοιπών ώσαύτως. διδ και δόίαιεν k 2 r
15 Äv xal αδτά τών χατά συμβεβηχδς είναι αισθητών, έπεί δι' άλλων την
έαυτών άντίληψιν παρέχονται· άλλα φημι δτι εί τά χατά σομβεβηχδς
αίσθητά δι' αδτδ τοΰτο μηδέν δρ^ εις τάς αισθήσεις, πάσχουσι δέ δπδ
τούτων at αισθήσεις, δήλον δτι οδχ Äv εΤεν χατά συμβεβηχδς αισθητοί,
άλλά δευτέρας μέν εί τύχοι αισθητοί, καθ' αδτδ μέντοι. και ώσπερ οδχ
20 έπειδή άνευ φωτδς ή του διαφανούς ή τοϋ μετάξι) οδ δρώσι τά föta 6
αίσθητά περί τάς αισθήσεις, [καΐ] οδ διά τοϋτό φαμεν χατά συμβεβηχδς
αδτά αίσθητά είναι, ουτω δή κίν τά χοινά μή δρώσιν ανευ τών ίδιων,
έπειδή δλως μετ' έχείνων δντα δρώσι, χαθ' αδτδ Äv είη αίσθητά ταύταις,
περί 3ς xal δρώσιν. ώστε εΓ τις αΓσθησις μή πάσχει δπδ τούτων, οδχ
25 Äv εϊεν ταύτη τη αίσθήσει αίσθητά, εί μή χατά συμβεβηχός. ζητήσειε
δ1 αν τις δτι εί τά χατά συμβεβηχός αίσθητά at οδσίαι είσίν, ταύτας δέ
μόνος δ λόγος γινώσχει δργάνφ τη αίσθήσει χρώμενος, διόπερ δλως και ίο
χατά συμβεβηκδς αίσθητά λέγεται, πόθεν γινώσχει δ κυων τδν δεσπότην
xal ό όνος τήν φάτνην χαί εΓ τι τοιοϋτον άλλο έπΐ τών άλογων όραται.
30 φημί ·δτι οδχ ώς οδσιών αισθάνεται, άλλ' ώς τοιώνδε σχημάτων φίλων ή
ανιαρών γινομένων τη αίσθήσει αδτών έχοντα τους τύπους έν τη φαντασίαι
γνωρίζει, εί δέ xal έν τοις άλόγοις ή τούτων αΓσθησις γίνεται, σχημάτων
φημί xal άριθμών xal τών λοιπών (διακρίνει γάρ τδ οίκεΐον άπδ τοϋ 16
άλλοτρίου, καΐ χινούμενον τδ δρεκτδν διώκει, ώς δή xal πλήθους αίσθανό-
35 μενα καΐ κινήσεως), και έντεΰθεν δέ τις τδ χαθ' αδτδ είναι αδτά αίσθητά
κατασκευάσει· δρα γάρ xal περί τά άλογα ζφα, έπεί οδδέ äv έγινώσκετο
δπ* αδτών· οδδενδς γάρ έχεΐνα χατά συμβεβηχδς αισθάνεται, έπεί μηδέ
1 η Α: ή Dt 2 τώβώδε (sic) D ήπερ scripsi: εΓπερ ADt 3 τί addidi

4 xal τό Α: xal om. Dt 5 αϊ δυνάμεις Α: δυνάμει Dt 6 ante xal add. Si t
βαρέων t 21 xal delevi 23 είη AD: εϊεν t 24 περί ä A 30 post
τ
αισθάνεται add. τούτων t 31 Ιχοντα Α: Ιχον D: ϊχονται t τόπους t
34 ώ{ δέ t 34. 35 αίβθανέμεθα t

Authenticated
318 PHILOPONI IN DB ANIMA II 6 [Artet, p. 418*23.24]
συλλογίσασθαΐ δύναται, τά γάρ κατά συμβεβηκδς αίσθητά οδδέν δρ«£ είς k 2Γ

τάς αισθήσεις και δεΐται λόγου του έξ άλλων συλλογιζομένου. άλλα χαι
δ τόπος χατά συμβεβηχός έστιν αισθητός· οδδέν γάρ πάσχουσιν δ«' αδτοιίΜ
άί αισθήσεις* οδ γάρ αντιλαμβάνεται τοΰ είδους τοΰ τόπου ή αίσθησις, εί
5 μή ώς σχήματος, xal τοΰτο οδ δι' αδτό, άλλα διά το έν τόπφ* ωστε των
χατά συμβεβηχδς αισθητών χαΐ ούτος, ίτι δέ τά κοινά αισθητά οδχ εστι
χατά συμβεβηκδς αισθητά, άλλα χαθ' αυτό, έστι χαΐ λογιχώς δεΐξαι τδν
τρόπον τούτον εί γάρ τδ σχήμα xal το μέγεθος άριθμός τε χαΐ χίνησις
χαί στάσις αισθητά είσιν (οδ γάρ δη νοητά· πάντα γάρ τά οντα ή νοητά
10 έστιν ή αισθητά· ε? οδν μή νοητά τά είρημένα, αισθητά άρα. χαθ' αυτό), 85
εί ουν αίσθητά, δει είναι την αίσθησιν την τούτων άντιληψομένην· τδ γάρ
αίσθητδν αίσθήσει έστίν αίσθητόν. εί ουν μήτε άλλη τις αίσθησις τούτων
άντιλαμβάνεται χαθ* αδτό, μήτε μια των ε Γδιά έστιν αίσθητά, τί λείπεται
ή τδ πασών ή πλειόνων εΤναι χοινά; εί γάρ μήτε ταυταις χαθ' οίδτά μήτε
15 άλλαις αντιληπτά είη χαθ' αυτά, οδδ' δν είη δλως αίσθητά. άλλά μήν
οόδέ νοητά έστιν· ουτ' άρα αίσθητά ουτε νοητά δν είη, Susp έστίν αδύ-
νατον. [ετι δέ χαί τδ μέγεθος δόξει δρδν τι καΐ είς τήν όψιν χαί είς την 80
άφήν · δπδ γάρ τοΰ μείζονος χρώματος ή μείζονος θερμοΰ μάλλον συγκρί-
νεται ή διακρίνεται τά αίσθητήρια, ή άφή xal ή όψις, ή μέγεθος τοσόνδε
20 Ιχει ήγουν έν τοσφδε μεγέθει ομοίως όντος λευχοϋ. καίτοι καθδ λευχδν
ή καθδ θερμδν γάρ έστι μάλλον δράσει.]
ρ. 418*24 Των δ& χαθ' αδτά αισθητών τά ίδια κυρίως έστίν

α ί σ θ η τ ά , χαί προς δ ή οδσία πέφυχεν έχάστης αίσθήσεως. «6
Τίνα μεν έστι τά χατά συμβεβηχδς αίσθητά, σαφώς έδήλωσεν· τά

25 γοΰν οδχ οντα μέν τη αδτών φύσει αίσθητά, δπάρχοντα δέ τοις καθ' αυτά
αίσθητοΐς. συμβεβηκέναι δ' είπεν τφ λευκφ τον Διάρους υίόν, οδχ δτι
τψ λευκφ δ Διάρους υίδς συμβέβηχεν (οδ γάρ ή οδσία έπισυμβαίνει τοις
σομβεβηκόσιν, άλλ' έχεΐνα ταύτη) άλλ' δτι συμβέβηκε τόδε τδ όρατόν, τδ
λευχδν εί τυχοι, Διάρους (υίδν) είναι, τδ δέ μηδέν πάσχειν τήν όψιν 40
30 δπδ τοΰ Διάροος υίοΰ, καθδ Διάρους υίός, σημεϊον τοΰ χατά συμβεβηχδς
αδτοΰ αίσθάνεσθαι τήν όψιν. διττών δ' όντων τών χαθ' αδτά αισθητών,
των μέν χοινών, τών δ' ίδιων έχάστης αίσθήσεως, τά ίδια έκαστης ταΰτά
φησιν είναι κυρίως αίσθητά. ου την αίτίαν έδήλωσεν είπών καΐ πρδς S
ή οδσία πέφυχεν έχάστης αίσθήσεως. εί γάρ έχάστης αίσθήσεως τδ
35 είναι έστι πρδς τά ιδια αίσθητά, ταΰτα $ν είη μάλιστα αίσθητά. πρός τι
9 inter δή et νοητά spatium XIV fere litt, vacuum rel. D 6ντα ή νοητά A:
ante ή add. xal Dt 13 μι? Α: μία Dt τί Α: τι Dt
16 οίτ' et οδτε νοητά scripsi: ούδ' et οίιδέ χινηχά Dt 17 δτι δέ — δρα'βει (21)
deleyi coll. p. 316,35—317,4 20 τώσώδί D 24 συμβεβηχότα t
29 uliv addidi

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 6 . 7 [Ariat. p. 418*34.26] 319
μέν γαρ ή αισθησις, πρός τι δέ έστιν οίς τδ είναι f έκαστη αίσθήσει, k2'
ταΰτα μάλιστα κυρίως αισθητά, τη μέν οψει προς δρατα', τ η δέ άκοη 45
προς άκουστα', καΐ τ«ΐς λοιπαΐς ομοίως.
ρ. 4 1 8 * 2 6 Οδ μεν οδν έστιν ή δψις, τ ο ΰ τ ό έστιν δ όραται.
5 Ε ί π ώ ν κοινώς περί αίσθήσεως καΐ αισθητών καΐ μέλλων ίδια τον

εκάστης αίσθήσεως προχειρίσασΟαι λόγον, πρότερον διαλέγεται περί των
Ιδίη έκάστη αίσθήσει [και] αισθητών, και πρό γε πάντων περί των τ η β®
οψει αισθητών, έπειδή καΐ πρδ τ ώ ν άλλων περί όψεως διαλέξεται. εΤτά
φησιν δτι χέ> τ η οψει άντιληπτδν χ ρ ώ μ α τέ έστι καΐ δ λ ό γ ψ μέν έρμη-
10 νευεται, δνομα δ' οδκ Ι χ ε ι έν τ η συνήθεις, οίά [τε] έστιν αχ τε πυγο-
λαμπίδες καΐ αί λεπίδες και άλλα τινά. είτα ορίζεται τι ποτέ έσ-rt τδ χ ρ ώ μ α ,
δτι τδ κινητικδν τοΰ κατ' ένέργειαν διαφανούς, έπειδή οδν έν τ φ όρισμψ
τοΰ χ ρ ώ μ α τ ο ς έ μ ν ή σ θ η τοΰ διαφα|νοϋς, διδάσκει ή μ δ ς , τ ί ποτέ έστι τδ k2»
διαφανές, δτι φύσις τις έστιν έν πλείοσιν υπάρχουσα, έν υδατι, έν αέρι,
15 έν ύ έ λ ψ καΐ έν έτέροις, διαπορθμευτική τών χρωμάτων, ήτις φωτδς μέν
μή παρόντος δυνάμει έστιν αδτδ τοΰτο διαφανές, ένεργεί<£ δέ γίνεται
διαφανές φωτδς παρόντος, έπεί οδν έ μ ν ή σ θ η φωτός, πρότερον τδν περί
τούτου ποιείται λόγον. ου μέν οδν έστιν ή όψις (προσυπακουστέον
α ν τ ι λ η π τ ι κ ή ) τοΰτο δραται. 6
20 ρ. 4 1 8 * 2 6 Ό ρ α τ δ ν δέ έ σ τ ι χ ρ ώ μ α τε καΐ δ λόγψ μέν εστίν ειπείν,

άνώνυμον δέ τ υ γ χ ά ν ε ι ον.
Ε ι π ώ ν δτι ου έστιν ή οψις αντιληπτική καΐ περί δ ή δυναμις αυτη

ένεργεΐ, τοΰτό έστιν όρατόν, έξης έπάγει, τίνα έστί τά ορατά, δτι τό τε
χ ρ ώ μ α x a l άλλα τινά, απερ δνομα μέν κοινδν οδκ εχει, λόγψ δ' έρμη- ίο
25 νευεται, περί ών προελθών έρεΐ, οΓον πυγολαμπίδες, κεφαλαΐ ιχθύων,
λεπίδες, δφθαλμοί έχίνων, τά όστρακα τών θαλαττίων, απερ έν φωτί μέν
ούχ όρδται, έν σκότψ δέ. οδ γαρ δοκεΐ α ύ τ ψ χ ρ ώ μ α είναι τδ έν τούτοις
φαινόμενον πυρώδές τι έν τ φ σκότιο· ίδιον γάρ χ ρ ώ μ α τ ο ς τδ έν τ ω φωτί
όράσθαι, τδ δέ τούτων πορώδες ο δ χ όραται έν φωτί.
1 ίχάατςι — δμοίως (3) depravata sunt: exspectas tale quid οΓς τό είναι προς £τερ<5ν έ σ τ ι ν
εΐ το (νυν προ« τά ίδιοι έστι τό είναι έχάστη αίββήσε ι, τη μέν ί ψ ε ι προς δρατά, τη δέ άχοη προς
άχουβτό, xal τοις λοιπαΐς &(ΐο(ως, ταΰτα μοίλιατα χυρίως αίσθητά 2 προσορατά 1
3 προσαχουστά t 4 8 όραται] όρατ<5ν Arist. 7 xal delevi 10 τε delevi
post αί τε spatium X I V fere litt, vacuum rel. D 28 το] τώ D 29 έν xif
φωτί t

Authenticated
320 PHIL0P0NI IN DE ANIUA II 7 [Arist. p. 418*29]
p. 418»29 Τ ό γ ά ρ ό ρ α τ ό ν έστι χ ρ ώ μ α , τ ο ΰ τ ο δέ έ σ τ ι τ ό έ π ' ι τ ο υ k2 T

χ α θ ' α δ τ ό ό ρ α τ ο ΰ · κ α θ ' α δ τ ό δέ οδ τ φ λ ό γ φ , άλλ' #τι έ ν έ α υ τ φ
έ χ ε ι τό α ί τ ι ο ν τ ο υ ε ΐ ν α ι ό ρ α τ ό ν . u
Είπών δτι δήλον ήμΐν έσται προελθοΰσι, τίνα έστί τά άνώνυμα, 5

5 είπεν όρατά είναι, μετέβη εις τόν περί τοΰ χρώματος, άλλ' ώς περί όρατοΰ.
τοΰτο οδν έση, φησί, τό χρώμα, λέγω δή τό όρατόν, τό έπί τοΰ καθ'
αδτό υπάρχον όρατοΰ· χαθ' αδτό δέ όρατόν φησι την έπιφάνειαν. πώς
δέ καθ' αδτό όρατόν ή έπιφάνεια, αδτός έξηγήσατο* οδ γάρ ουτω, φησί,
χαθ' αδτό είρηται, ώς τψ λόγφ χαθ' αδτό, τοΟτό έστι τψ όρισμψ. ένΜ
ίο γάρ τη 'Αποδεικτική φησι καθ' αδτό είναι ή δπερ έν τ φ όρισμφ τοΰ
δποχειμένου παραλαμβάνεται, ώς τό ζψον χαΐ λογιχόν έν τ φ δρψ τοΰ
άνθρώπου (ταΰτα γάρ χαθ' αυτό δπάρχει τφ άνθρώπψ) ή οδ έν τ φ 2ρψ
τό δποχείμενον παραλαμβάνεται, ώς έν τ φ όρισμφ της σιμότητος ή ρις,
χαΐ έν τ φ όρισμψ τοΰ άρτιου χαΐ τοΰ περιττού ό αριθμός· ταΰτα γάρ καθ'
15 αδτό δπαρχουσι τ φ άριθμφ. λέγομεν γάρ άρτιον είναι αριθμόν δίχα
τεμνόμενον, περιττόν δέ άριθμόν μή δυνάμενον δίχα διαιρεθήναι· ομοίωςas
σιμότητα εΤναι κοιλότητα έν ρινί. οδχ ούτως οδν φηβι καδ' αδτό όρατόν
τήν έπιφάνειαν, άλλ' ώς έχουσαν έν έαυτη τό αΓτιον τοΰ όρατόν εΤναι.
τοΰτο δέ έστι τό χρώμα· τό γάρ έν τη έπιφανείφ χρώμα τοΰτό έστι τό
20 όρατόν, xal τούτου αί όψεις άντιλαμβάνονται. οδ γάρ άντιλαμβάνονται τοΰ
τε έν τ φ βάθει χρώματος, τους γάρ διαφανείς τών λίθων εί δοχοΰμεν
όραν δι' 2λου τοΰ βάθους κεχρωσμένους, τάς όψεις άπατώμεθα. τ φ μέν
γάρ διαφανείς εΤναι τους λίθους διαβαίνουσι διά τοΰ βάθους αϊ όψεις ή τών so
χρωμάτων αί ένέργειαι, διά τοΰ χρώματος δέ μόνου τοΰ έν τη έπιφανείφ
25 τών λίθων αντιλαμβανόμεθα' xal διά τοΰτο δοχοΰμεν χαΐ τό έν τ φ βάθει
χρώμα έωραχεναι. ση μείον δέ τούτου, 3τι εί δέλου ή διαφανούς λίθου
μία έπιφάνεια χρωσθείη, δόζειεν <9ν ήμΐν τό δλον σώμα διά βάθους
χεχρώσθαι, xäv ε{ς τήν μή χεχρωσμένην έπιφάνειαν β ω μ ε ν , xal αυτη
δόξειεν ήμΐν όμόχρους είναι της χεχρωσμένης, καίτοι μή χεχρωσμένη
30 έχείνφ τ φ χρώματι. xal τών δελίνων γοΰν κατόπτρων τήν έξωθεν έπι- «6
φάνειαν χαττιτέρου χρώμα δοχοΰμεν Ιχειν, xal τά έσωθεν κεχρωσμένα
ποτήρια τό 8λον σώμα δοκεΐ χεχρώσθαι, τών δψεων διά τοΰ διαφανοΰς
τήν έσχάτην όρωσών έπιφάνειαν xal τοΰ έχείνης χρώματος άντιλαμβανο-
μένων. τί οδν; φαίη τις αν, έν τοις διαφανέσι τών λίθων οδχ όρώμεν,
2 χαθ' αί>τώ Si D δτι om. t έαυτφ t Arist. vulg.: α&τώ D Arist

UV 4 έατί scripsi: Ιαται Dt 6 τό (post όρατόν) t corr. D': τοΰ D1
9. 10 έν TQ 'Αποϊβιχτι*·^] Anal. post. A4 p. 73»34sqq. 13 σιμώτητο« t
ατ
14 xal έν — άριθμάς om. D 15. 16 ίίχα τεμνόμινον iterat D 21 χρώμ D:
χρώματι t ei D: ei xal A Suid. s. v. Χρώμα: o6 t 25 τό om. t
28 χιχρωβμένην] χιχωριβμένην ut yid. D', sed corr. Da

Authenticated
P H I L O P O N ! IN DE A N I M A I I 7 Arist. p. 418»29. 31] 321
ει τ ι άλλότριον χ ρ ώ μ α συμβαίη μ ε τ α ξ ύ είναι, οίον τ ά έναπολαμβανόμενα έν k 2 Τ

τ ω ήλεκτρφ κωνώπια; και έν τοις άλλοις δέ διαφανέσι λίθοις ε ΐ τ ι άλλότριον
χρώμα έν τ φ βάθει κ α τ ά τ ι μόριον συμβη είναι, αίσθητόν ήμΐν γ ί ν ε τ α ι · 40
ώστε δήλον ότι τ η ς ό ψ ε ω ς άντιλαμβανομένης του έν τ ω βάθει χρώματος
5 οδτω συμβαίνει τ ο ΰ μετάξι» άλλοτρίου όντος χρώματος την διάχρισιν άπό
τ ο ΰ λοιποΰ ποιείσθαι. λ έ γ ω οδν δτι, ε? μέν ε ί η τ δ έν τ φ βάθει χ α τ ά τι
μόριον τ ο ΰ διαφανούς λίθου άλλότριον χ ρ ώ μ α βαθύτερον και π λ η κ τ ι χ ώ τ ε ρ ο ν
του έν τ φ 2λψ λίθω χρώματος, αντιλαμβάνονται αδτοΰ αί όψεις δια τ δ
έν τ φ λί&ω διαφανές· <3ν δε ά σ θ ε ν έ σ τ ε ρ ο ν ή , οδ γ ί ν ε τ α ι αδτοΰ άντίληψις.
10 έ ν α ρ γ ω ς γάρ είσι λίθοι τινές διαφανείς οίον σάρδιοι και τ ί ν ε ς άλλοι κ ε χ ρ ω - 46
σμένοι ου διά βάθους, άλλά λευχοι όντες κ α τ ά τ ο βάθος, οΐτινες δοκουσι
μέχρι βάθους τ φ αδτφ χ ρ ώ μ α τ ι κ ε χ ρ ώ σ θ α ι , ά τ ε δη μή Αντιλαμβανόμενης
τ η ς όψεως τοΰ βάθους, έν οίς δέ μεταξύ φαίνεται άλλότριον χ ρ ώ μ α , διά
τδ άμυδρότερον είναι τ δ έν τ η έπιφανεία χ ρ ώ μ α οδκ έμποδίζονται αί όψεις
16 τοΰ h τινι μ ο ρ ί φ τ ο ΰ βάθους άντιλαβέσθαι βαθυτέρου χ ρ ώ μ α τ ο ς , έάν οδν
υέλου βαφείσης ά μ υ δ ρ ο τ έ ρ φ καΐ μή καταχορει χ ρ ώ μ α τ ι τ η ν έτέραν έπιφά- 60
νειαν β α θ ε ΐ μελάνι χ ρ ί σ η ς , δόξει σοι π ά σ α μέλαινα είναι, καΐ ου δήπου
πάσα χέχρωσται τ φ μελάνι, ω σ τ ε καΐ έν τοις διαφανέσι τών λίθων, εί
χαΐ δοκοΰμεν τδ βάθος όραν χεχρωσμενον, οδ το βάθος όρώμεν κατ'
20 ά λ ή θ ε ι α ν , κάν χ ε χ ρ ω σ μ ε ν ο ν ή , άλλά τ η ς έπιφανείας μόνης α ν τ ι λ α μ β α ν ό μ ε θ α .
ώσπ=ρ γ ά ρ εί xal δι' άέρος χ ω ρ ο ΰ σ α ι αί όψεις ή δι' ύδατος τά μεταξύ
χρώματα όρώσιν | (τά γάρ έν παντι διαφανεί όραται χ ρ ώ μ α τ α ) α δ τ ώ ν k 3<·
μέντοι τ ώ ν δρωμένων οδ διικνεϊται εις τ ο βάθος ή όψις, άλλά κ α τ ά μόνην
την έπιφάνειαν αδτών αντιλαμβάνονται, ο5τω συμβαίνει καΐ έπι τών
25 δ ι α φ α ν ώ ν λίθων διά την έν αδτοϊς διαφάνειαν· δταν μή ό πας λίθος
χ α τ ε ί λ η π τ α ί Ttvi δ ρ α σ τ η ρ ί φ χ ρ ώ μ α τ ι , τ δ παρεμπεσόν μεταξύ χ ρ ώ μ α όραται
διά τ ή ν τοΰ λίθου διαφάνειαν, α δ τ δ μέντοι το όρώμενον χ ρ ώ μ α χ α τ ά μόνην 5
τ ή ν έπιφάνειαν του μορίου έν φ έστιν όραται, οδ μήν καθ' δλον τ δ βάθος,
έ π ε ι δ ή οδν τ δ έν τ η έπιφανεία χ ρ ώ μ α τ ο ΰ τ ό έστιν όρατόν, διά τ ο ΰ τ ο χαθ'
30 αυτό όρατδν τήν έπιφάνειαν λέγει ώς οδσαν ύποκείμενον τοΰ χ α θ ' αότό
όρατοΰ.
ρ. 418»31 Παν δέ χρώμα κινητιχόν έστι τοΰ κατ' ένέργειαν δια-

φανοΰς, χαΐ τ ο ΰ τ ' έστίν αδτοΰ ή φύσις.
Ούτος ορισμός άν είη χρώματος από τοΰ συμβεβηχότος καΐ ιδίου ι ι

35 δ η λ ώ ν α δ τ ό , οδχ ά π ό τ η ς οδσίας· έν γάρ τ φ Περί α ι σ θ ή σ ε ω ν χαι α ι σ θ η τ ώ ν
τ δ ν α π ό τ η ς οδσίας α δ τ ο ΰ άποδέδωκεν όρισμόν. φησί δ ή τ ό χ ρ ώ μ α χινη-
τικόν είναι τοΰ κ α τ ' ένέργειαν διαφανοΰς, τ ο υ τ έ σ τ ι τ ο ΰ π ε φ ω τ ι σ μ έ ν ο υ * τδ
1 τά άπολαμβανέμινα t 12 ίντιλαμβάνης D', sed corr. D J 15 τινι] τι D

19 όρωμεν] μέν t 22 δρδτβι] ipo« t 28 χβθ<5λου t 35 έν τ ψ Iltpl αίσθήαίων
χαΐ βίσθητών] c. 3 p. 439b 11 36 φησί 8i t
Comment. Arlet. XV. Pliilop. de aiiima. 21

Authenticated
322 PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 418»31. t>4]
γαρ μή πεφωτισμένον δυνάμει έστί διαφανές. κ ι ν η τ ι κ δ ν δέ άντί του kSr

τελειωτικόν. εστί μέν γάρ αδτοΰ xal τδ φώς τελειωτικόν, κα&δ τελειοΐ 16
αδτδ χαί ποιεί ένεργεία διαφανές, τελειωτικόν δ' αδτοΰ χαΐ τδ χρώμα,
καθδ την διαπορθμευτιχήν αδτοΰ δύναμιν ek ένέργειαν άγει· διατίθεται
5 γάρ πως 6πδ τοΰ χρώματος άναματτόμενόν πως αδτό, ώς πέφυκεν άνα-
μάττεσθαι άπαθώς, και τη όψει διαδιδόν. άλλα τδ μέν φως τελειωτικόν
έστι τοΰ δυνάμει διαφανούς (τελειοΐ γάρ αδτδ xal ποιεί ένεργεία διαφανές),
τά δέ χρώματα τελειωτικά τοΰ κατ' ένέργειαν διαφανούς, τελειοΐ δ'
αδτό οδχ ή διαφανές έστιν, άλλ' η το χατ' ένέργειαν διαφανές δονάμει 80
10 έστί διαπορθμευτικόν τε και άπαγγεληκδν των χρωμάτων, έπειδάν οδν παρη
τά χρώματα, γίνεται ενεργείς τοιούτον, εί τοίνυν το χρώμα χινητιχόν έστι
τοΰ χατ' ένέργειαν διαφανοΰς, τδ δέ χατ' ένέργειαν διαφανές έατι τδ
πεφωτιβμένον, χαί διά της τούτου κινήσεως τδ όράν γίνεται, δια τοΰτο
άρα άνευ φωτδς οδχ άρα τά χρώματα, αναγκαίος οδν τψ περί των ορατών
15 έροΰντι δ περί φωτδς λόγος, δι' δπερ τά χρώματά έστιν όρατά. ειπών
δέ τδ χρώμα χινητικδν έΤναι του χατ' ένέργειαν διαφανοΰς, 2τι ή ένέργεια 26
τοΰ διαφανοΰς τδ φώς έστιν, έδήλωσεν έπενεγκών δ ι ό π ε ρ ο δ χ ό ρ α τ δ ν
ά ν ε υ φ ω τ ό ς , οδχ όρατδν δέ δηλονότι τδ χ ρ ώ μ α · ή μέν γάρ ένέργεια
τοΰ διαφανοΰς τδ φώς έστι, τδ δέ χρώμα τοΰ κατ' ένέργειαν διαφανοΰς
20 εστι χινητιχόν. έπει οδν άναγκαΐος τψ περί των ορατών διαλεχθησομένψ
ό περί φωτδς λόγος, πρώτον, φησίν, ειπωμεν περί φωτός, αλλ' έπειδή
τδ φώς ένέργειά έστι τοΰ διαφανοΰς, πρδ τοΰ περί φωτός λόγου περί τοΰ
διαφανούς ποιείται λόγον.
p. 418b4 " Ε σ τ ι δή τι δ ι α φ α ν έ ς , δ ι α φ α ν έ ς δέ λ έ γ ω 8 ε σ τ ι μ έ ν β ο
25 ό ρ α τ ό ν , οδ κ α θ ' α ύ τ δ δέ ό ρ α τ ό ν , ώ ς ά π λ ώ ς ε ί π ε ΐ ν , α λ λ ά δι'
άλλότριον χρώμα.
Είπον ήδη, ώς πρόκειται μέν αδτψ· περί ορατών είπεϊν, ε?ς δέ τον
περί ορατών λόγον άναγκαΐος ό περί φωτός, είς δέ τδν περί φωτδς ό περί
τοΰ διαφανοΰς * « διαλέγεται, την διαφοράν οδν τοΰ διαφανοΰς χαί πρδς
30 τά άλλα όρατά, λέγω δή τά χρώματα, παραδέδωκεν ειπών όρατδν είναι
τδ διαφανές οδ δι' οίκεΐον άλλά δι' άλλότριον χρώμα, χρώμα δέ λέγει 86
τδ φώς· οιον γάρ χρώμά έστι τοΰ διαφανοΰς. χαί νΰν μέν χρώμα αδτδ
λέγει, προιών δ' άκριβέστερον έρεΐ οΓον χ ρ ώ μ α · οδ γάρ έστι χ ρ ώ μ α τδ
φώς. τδ ουν διαφανές, φησί, καθ' αΰτδ οδκ 8ν όρατδν δεχόμενον τδ φώς
35 άλλότριον ον χρώμα ουτω γίνεται όρατόν· φώς δέ ή τδ πυρδς ή τδ έκ
τών οδρανίων, ήλίου, σελήνης καί τών άστρων, άπορος δέ μοι δοκεΐ ό
4 την διαπορθμευτιχήν AD 2 : δια την πορθμευτικήν D ' t 5 ίναματτόμενος t 10 δια-

πορθμευτιχέν] πορθμευτιχάν t 14 τ ψ περί] των περί D 21 είπομεν D
25 άπλώ( t Arist.: om. D 27 είπον D : είπών t 29 lacunam indicavi; fort, excidit
περί ou vov 30 λέγω Si t 34 Sv in rasura D ' 36 ήλιου fort, ex ήλιος
corr. D ! σελήνη l) 1 , sed corr. D J Αστέρων t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Ari8t. p. 418b4] 323
λόγος είναι· δόξειε γάρ άν χαί δρατόν είναι τό διαφανές χαί οδχ δρατόν. k 3Γ
zl γάρ έν χύτρα; η τινι τοιουτφ σκευει άποθοϊο λυχνον, τοΰ φωτός διά <ο
της δπης ανιόντος έπί τό άνω, εΐ άποβλέψοις είς τόν αέρα τον δπέρ την
όπήν δι' ου το φως άνεισιν, οδκ οψει αότόν πεφωτισμένον, εΐ μή τυχοι
5 έπάνω όροφήν είναι ή άλλο τι στερεόν σώμα. τότε γαρ τοΰ στερεοΰ σώ-
ματος αντιβαίνοντος τ φ φωτΐ φαίνεται ήμΐν δ αήρ πεφωτισμένος· εί δέ
μή είη πεφωτισμένον σώμα άντιβαΐνον τ φ φωτί, οδχ οψει πεφωτισμένον
τόν αέρα· ώστε ταύτη δόξειεν &ν δι' έαυτόν μή είναι δρατός δ πεφωτισμένος
αήρ, αλλά διά το άντιβαίνειν αδτφ στερεόν σώμα, έπεί δσον έφ' έαυτφ
10 οδχ έωράθη αν. μήποτε ούν τ φ τά χρώματα έν αδτφ φαίνεσθαι χ α τ ί
συμβεβηχός έστιν ορατός. δπερ δ' έπί τοΰ μεριχοΰ τοότοο παραδείγματος
είπομεν, τοΰτο εστίν ειπείν και έπί τοΰ ήλιαχοΰ φωτός, μήποτε γάρ διά
τό τ φ ήλιαχφ φωτί πανταχόθεν άντιβαίνειν στερεά σώματα, διά τοΰτο α
ορατός ήμΐν γίνεται ό περί ήμας αήρ. δήλον γάρ δτι δποο δάν άποβλέ-
15 ψωμεν, κάν άνω χάν χάτω χάν είς τά πλάγια, ή γήν ή οδρανόν ή δδωρ
δρώμεν. ώς εί γε ώσπερ έπί τοΰ παραδείγματος τοΰ είρημένου ήδυνάμεθα
άποβλέψαι είς τον άνω τόπον, έν φ τ φ ήλιαχφ φωτί ουκ αντιβαίνει στερεόν
σώμα, ίσως &ν οδχ είδομεν χατ' έχεΐνο τό- μέρος τόν άέρα πεφωτισμένον.
ουτω μέν ουν δόξει δ πεφωτισμένος άήρ ίσον τό έ π ' αδτφ μή δρατός 60
20 είναι, άλλ' έπειδή έναργώς ίσμεν, πότε μέν έστιν ήμέρα, πότε δέ νύζ,
οδχ άλλα» αίσθητηρίφ διαχρι'νοντες ή τη οψει, χαί οδ μόνον ήμεΐς, άλλά
και τά άλογα (έμφωλεύουσι γάρ χαί τών φωλεών εξέρχονται νύκτα διαχρί-
νοντα χαί ήμέραν), δήλον δτι ταύτη δρατός Äv είη δ πεφωτισμένος άήρ.
χαί ώσπερ, έπεί άνευ φωτός οδχ εστίν δρατός, διά τοΰτο οδδέ δρατόν
25 αυτόν φήσομεν, έπειδή μηδέ άλλο π άνευ | φωτός Οφ&ήναι δύναται, xal k 3»
ου μόνον άνευ φωτός, άλλά χαί τοΰ μεταξύ χαί τοΰ διαφανοΰς χρεία είς
τό ορατά γενέσδαι (διό και πολυτελεστάτην τών αισθήσεων τήν οψιν φησίν
ό Τίμαιος είναι διά τό πολλών δεΐσΟαι είς τό ένεργήσαι τάς οικείας
ένεργείας, ήπερ at άλλαι), ουτω κάν δ πεφωτισμένος άήρ οδδ' έν φωτί
30 δράται μή προσπίπτοντος τοΰ φωτός στερεφ σώματι, διά τοΰτο οδδ' δρατός
&ν είη. εί γάρ τό φώς οδδέν ?τερόν έστιν ή ένέργεια χαί τελειότης τοΰ 5
δυνάμει διαφανοΰς, τό δέ φώς οδδενί άλλφ κρίνεται ή η} οψει, δήλον δτι
χαί δ πεφωτισμένος άήρ δρατός έστιν, η πεφώτισται, χάν δεΐται έτέρων.
τό δέ φώς οδχ Ιστι τοΰ άέρος οδσιώδης ποιότης* ώστε οδ δι' οϊκείαν
35 ποιότητα δρατός έστιν, άλλά δι' άλλοτρίαν, λέγω δή τό φώς, δπερ χρώμα
χαταχρώμενος ώνόμασεν, διότι τό μάλιστα δρατόν χρώμα έστι.
3 άποβλέψεις t 5 τότε γάρ — στερεόν σώμα (9) Α: om. Dt 10 έωράθη Α :

όραθη Dt έν έαυτψ D 12 εΐπωμεν D γάρ] δέ t 14 8πον δν Α
19. 20 αίιτψ μέν δρατόν είναι t 22 έμφολεύουαι et φολεών t 23 ήμέραν Α :
ήμέρα Dt 24 ώσπερ] exspectas ώσπερ oix 28 4 Τίμαιο«] respicit ad Reip.
VI p. 507 C πολλών] fort, πλειόνων 29 xäv] volebat ούδ' άν ante άήρ add.
iD 32 4λλο D
21*

Authenticated
324 PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 418b6.9]
p. 418 b 6 Τ ο ι ο ΰ τ ο ν δέ έ σ τ ι ν ά ή ρ x a l δ δ ω ρ χ α ί π ο λ λ ά τ ω ν σ τ ε ρ ε ώ ν . k 3 v
Ou γάρ διά μόνου αέρος χαί δδατος όρώμεν ώς έχόντων τό διαφανές, 18

άλλά xal διά πολλών στερεών σωμάτων, πολλά δέ έστι τοιαύτα, οίον
φεγγϊται, λίδοι, κέρατα, δελος, γύψος διαφανής χαί πολλά άλλο. ώστε ε?
5 έν πλείοσι σώμασι τδ διαφανές, δήλον δτι οδ κα&ό δδωρ ή άήρ ή τι τών
άλλων διαφανών τδ διαφανές εχει. si γάρ χατά τι τούτων ήν τδ διαφανές, 15
οίον εί άήρ ήν, οδκ άν δ μή ήν άήρ διαφανές ή ν · νΰν δέ έστι διαφανή
χαί μή άέρια οντά* ομοίως χαί έπΐ τών άλλων. &ότε εστι τις τοΰ δια-
φανοΰς φύσις, ήτις έν πλείοσιν οδσίαις χαί υποχειμένοις εχει το είναι.
10 ώσπερ γάρ έστιν όγρότητος φύσις ή θερμότητος ή άπλώς πάσης ποιότητος,
αύται δέ αί ποιότητες 2τεραι ουσαι παρά τά όποχείμενα πλείοσιν έγγίνονται
σώμασιν, ούτως έστι χαί ή τοΰ διαφανούς φύσις έν πλείοσι γινομένη υπο-
χειμένοις έτερα αδτών ούσα. έν τ ο ύ τ ο ι ς δέ ά μ φ ο τ έ ρ ο ι ς εΤπεν, 20
τουτέστιν έν άέρι χαί δδατι, έπειδή αδτών προσεχώς έμνήσθη άλλως τε
15 xal ώς μάλιστα διαφανών, μετέχειν δέ φησι της διαφανείας xal τδ άίδιον
το άνω σώμα· λέγει δέ αυτί» τδ χύμα τών σφαιρών διαφανείς γάρ πάσαι.
όρώμεν γάρ τά έν τη άπλανεΐ άστρα διά τών άλλων, αδταΐ μέν οδν αί
σφαΐραι διαφανείς είσι, τά δ' άστρα οδκέτι, δΟεν χαί έπιπροσβοΰσιν άλλήλοις.
έντεΰ&εν γοδν ή τοΰ ήλιοι» εχλειψις έπιπροσδοομένου υπό της σελήνης· ε?
20 δέ ήν διαφανής, οδκ άν ύποτρέχοοσα αδτδν έπιπροσδεΐ αδτω. xal αστέρες 25
δέ υποτρέχοντες άλλους αφανείς ποιοϋσι τη έπιπροσΟήσει, δβεν δήλον ώς
ούχ εστίν ή τοδ διαφανούς φύσις έν τοις άστροις.
p. 418b9 Φώς δέ έ σ τ ι ν ή τούτου ένέργεια τοΰ διαφανοΰς, η

διαφανές.
25 Ειπών τί ποτέ έστιν τδ διαφανές, δτι το όρατδν μέν, ού δι' οίκεΐον

δέ χρώμα όρατδν άλλά δι' άλλότριον, μετήλϋεν εις τδν περί φωτός λόγον, 80
και φησι φώς είναι τήν τοΰ διαφανοΰς ένέργειαν, χαί>ό έστι διαφανές,
αντί τοΰ τδ είδος χαί ή τελειότης αύτοΰ. δυνάμει γάρ όντος τοΰ διαφανοΰς
έπιγενόμενον τδ φ ώ ; χαί ειδοποίησαν τε χαί τελειώσαν αυτί» έποίησεν αδτδ
30 ένεργεία διαφανές, ίατι γάρ έν άέρι χαί δδατι χαί τοις τοιούτοις ή τοΰ
διαφανοΰς φύσις, ήτις φωτός μή οντος οδχ εστίν ένεργεια διαφανής (οδ
γάρ 3ν όψόμεδά τι (δι') αδτοΰ τών χρωμάτων), τοΰ δέ φωτός παρόντος
ισχει τδ οίκεΐον είδος καΐ τήν τελειότητα, διό φωτός παρόντος δι' άέρος 35
μέν ή δι' δδατος όρώμεν, διά γης δέ οόκέτι, μή έχούσης έν έαυτη δηλονότι
35 δυνάμει τήν τοΰ διαφανοΰς φύσιν. τών δέ περί φωτός ερπόντων οί μέν
16 τών άνω σωμάτων t γάρ] Si t 17 τά] τάς t αίιταΐ scripsi: ούτοι

Dt 20 έπιπροσθίΤ] an έπιπρόοβ«? 21 δέ om. t 31 φΰοις] φηΟιν t
32 δι' addidi

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA 117 [Arist. p. 418b 9] 325
είρTjxotut σώμα αύτ& είναι, ot δέ άσώματον. δτι δέ οδχ ίατι σώμα το k 3 '
φως, ετι δέ οδδέ έχ των όψεων χατά έχπομπήν τίνων σωμάτων τ& όραν
γίνεται, δει πρότερον έλέγίαντας αύτδ τοΰτο οτι αδύνατον ή το φως ή τάς
όψεις σώμα είναι ουτω τήν Άριστοτέλει δοχοΰσαν περί τούτων έχθέσθαι
5 δόξα ν, χαΐ ΙπΙ τούτοις τάς φερομένας εις αδτήν απορίας έπισχέψασθαι. 40
ei τιίνυν χατά έχπομπήν σωμάτων τινών τδ δραν έγγίνεται, πώς οίον τε
ήν άμα άναβλέψαντας ήμδς άθρόον τοΰ ουρανοΰ άντιλαμβάνεσθαι; πώς γάρ
οίον τέ έστιν άχρόνως σώμα τι τοσαύτην χινηθήναι διάστασιν; δέδειχται
γάρ δυο ζφδιων διάστημα είναι τό άπδ της γης μέχρι τοΰ οδρανοΰ. ή
10 γάρ άπο τοΰ κέντρου ίση έστί τη τοΰ εξαγώνου πλευρά f τών δυο ζψδίων
τδ διάστημα είναι, χαΐ τριπλασιεφέβδομός έστιν ή περίμετρος της διαμέ-
τρου· εστι δέ τδ άπδ τοΰ χέντρου τδ ήμισυ της διαμέτρου, δήλον ουν ώς 45
της δλης διαμέτρου τέσσαρα έχούσης ζψδια καΐ προς, έπειδή ή περίμετρος
δώδεχα εχει, τδ ήμισυ της διαμέτρου δύο Sv εχοι ζψδια xal πρός. πώς ουν
15 οίον τε σώμα άχρόνως τοσοΰτον χινηθήναι διάστημα; αύτη γοΰν ή δξυτάτη
τών χινήσεων, λέγω δή ή της απλανούς, έν δύο ώοαις τδ έκτημόριον τοΰ
παντός, λέγω δή τά δύο ζψδια, χινεΐται. πώς ουν οόχ άλογον τά έκπεμ-
πόμενα σώματα έχ τών όψεων και της άπλανοΰς δξυκινητότερα ύποτίθεσθαι;
πάλιν εΐ δι' άχτίνων σωμάτων οδσών δρώμεν, έπειδή άναβλέψαντες τό βο
20 τεταρτημόριον δρώμεν τοΰ ουρανοΰ, άνάγχη πάσα τάς όψεις διιούσας διά
τοΰ αέρος ή δι' αύτοΰ χωρεΐν, xal ούτως <5ν χωρήσοι σώμα διά σώματος,
δπερ αδύνατον, ή τέμνειν αυτόν, xal ε! τέμνει, οΰχ εδει ή μας χατά
συνέχειαν όραν τδν οΰρανδν οΰτε τά άλλα ορατά, εί γε μή δι' "δλοι>
χωροΰσι τοΰ άέρος, άλλά τέμνουσιν αυτόν, δήλον ουν δτι τά μό|ρια τών k 4 r
25 ορατών τά υπδ τά μόρια τοΰ άέρος τοΰ μή τμηθέντος οντα οδχ <5ν ώφθη· χαΐ
ούτως οδδέν τών δρωμένων συνεχές δρώμεν, άλλά διηρημένον χατά μόρια,
έπειτα έπειδή άναβλέποντες τδ τέταρτον μόριον δρώμεν τοΰ οδρανοΰ, εί
χατά έχπομπήν άχτίνων τινών σωματοειδών τδ δραν γίνεται, άνάγχη πάσα
τηλικαΰτα σώματα δποτιθέναι τάς όψεις ώς διήχειν άφ' ημών ίως τοΰ
30 ουρανοΰ χαΐ περιλαμβάνειν αύτοΰ τδ τεταρτημόριον· δπερ άλογον έχ μιχροΰ δ
μορίου, τοΰ δφθαλμοΰ, μάλλον δέ οδδέ δλου, άλλά της χόρης τηλιχαΰτα
σώματα λέγειν έκπέμπεσθαι, ώς τοΰ παντδς τδ τεταρτημόριον περιλαμβάνειν.
άλλά πρδς ταΰτά φασιν δτι άπάντησις τις γίνεται τών ορατών προς τάς
όψεις· φώτα γάρ τινα έχπέμπονται έχ τών οδρανίων, ατινα προαπαντώντα
35 ταΐς όψεσι τήν • αντίληψη έαυτών παρέχεται, πρδς δέ τοΰτό φαμεν, δτι
εί μή αδτοΐς τοίς οδρανίοις προσβάλλει ή ίψις, άλλά τοις φώτοις τοΐς
έζ αδτών έζιοΰσι, πόθεν ίσασιν οί αστρονόμοι τά μεγέθη τών άστρων; ίο
πόθεν τάς χινήσεις; πόθεν τά αποστήματα, τάς συνόδους τε χαΐ αποστάσεις,
1 δέ (post δτι) om. t 8 σώμα τι scripsi: σώματι Dt: σώματα Α διάστασιν A Suid.
s. ν. Φώ«: στάσιν D: τάσιν t 10 τών Dt: τψ Α 10. 11 τών — είναι depravata sunt:
έζαγώνου δέ πλευρά τών δύο ζψδίων έστί τό διάστημα Sophoniae in Arist. de an. para-
phr. p. 76,30 14 xal πρός Α Suid.: om. Dt 15 αύτη Α: αδτη Dt 21 δι'
αΰτοϋ A: διά τοΰ Dt, οΰτω« άναχωρήσοι t 25 μή Α: om. Dt 32 περιλαμ-
βάνει t 33 τι; Α: om. Dt

Authenticated
326 PHILOPONI IN DE ANIMA 117 [Arist. p. 418 b 9]
x a l Sa α άλλα περί των οδρανίων άποδειχνύουσιν; ώς γάρ αδτών άντιλαμ- k 4 Γ

βανόμενοι των σφαιρών οδτω τάς περί αδτών άποδείςεις ποιούνται. έπειτα
τά φώτα ταΰτα έξ αδτών έξιόντα ανάγκη ή σώματα είναι ή ασώματα, εΐ
μέν οδν σώματα εΐεν, τοις αδτοΐς λόγοις έλεγχθήσονται οΓσπερ έφεξής
5 τους σώμα είναι λέγοντας τδ φως έλέγζομεν* εΐ δέ άσώματον, τις χρεία 15
της έκπομπής τών όψεων χαΐ της προαπαντήσεως; ε? γάρ όλως ασώματοι'
είσιν ένέργειαι, χαΐ μή προαπαντήσεως γινομένης ήίουσι μέχρι τών όψεων,
καΐ οδτω τά αδτά τφ Άριστοτέλει λέξουσι περί τών όψεων xal τοΰ φωτός,
ώς μιχρδν δστερον είσόμεθα. καθόλου δέ εί τδ όραν χατά έκπομπήν την
10 άπδ τών όψεων γίνεται, ήτοι σώματα άνάγκη είναι τά εκπεμπόμενα ή
γραμμάς, ώς δοκοΰσι λέγειν οί μαθηματικοί, άλλ' εί μέν γραμμαΐ εΓεν αί
έζιοΰσαι όψεις, δήλον ότι κατά σημεία έφάψονται τών ορατών. τδ δέ ϊο
όραν φασι γίνεσθαι τ ψ θιγγα'νειν τάς όψεις τών ορατών κατά σημεία δε
θιγγάνοοσι · κατά σημεία άρα χαΐ άντιλήψονται τών ορατών, οδχ άρα τών
15 μεγεθών άντιλήψονται, όπερ άτοπον, εί δέ σώματα, ή τετρήσθαι τδ περί
την χόρην τοΰ κερατοειδούς μόριον ανάγκη, δπερ έστί ψεΰδος (συνεχής
γάρ έστι, xal έπάν τρηθη, εδθΰί xal τά ύγρά έκχέονται), ή σώμα διά σώ-
ματος χωρεΤν, όπερ καΐ αδτδ αδύνατον, ή διά τίνων πόρων άνάγχη έξιέναι
τάς όψεις, άλλ' ότι μέν οδχ ?στι πεποροποιημένα τά σώματα, δέδεικται «β
20 έν τφ Περί γενέσεως* άλλως τε άνάγχη πάντως όγκου; τινάς είναι καΐ
σώματα έν τοΐς χιτώσιν, οΓς of πόροι διαλαμβάνονται, δι' έκείνων οδν
αδύνατον όψεις χωρεΐν, ώστε οδκ έδει τδ έδαφος ή τι άλλο κατά συνέ-
χειαν όραν, αλλά τινά μέν όραν μόρια, τινά δέ μ ή · τά γάρ τοΰ όρατοΰ
μόρια, ών κατ' εδθεϊαν κείνται οί όγκοι οί διαλαμβάνοντες τους πόροος,
25 ταΰτα όραν άδυνατον. οδδέν άρα χατά συνέχειαν όρδται, όπερ έστί παρά
την ένάργειαν. άλλ' οδδέ άσώματον ένέργειαν έχ τών όψεων έξιέναι 80
δυνατόν* ήτοι γάρ μετά τοΰ οίχείου δχήματος ίζειαιν ή ου. εί μέν μετά
του οικείου όχήματος, πάλιν σώματα Ιξεισι, καΐ οί αδτοί ήξουσι λόγοι· εί
δέ χωρισθεΐσα τοΰ οικείου όχήματος, ανάγκη δήπου πάντως έν έτέρψ
30 γενέσθαι υποχειμένψ. έπεί οδν ή αισθητική δυναμις ζωή τίς έστιν (οο
γάρ οιόν τε το μή ζωής μετέχον αίσθήσεως μετέχειν), ή δέ ζωή φ &ν
έγγένηται, ζην έχεΐνο ποιεί, καΐ ή αίσθητική άρα δυναμις έξιοΰσα τοΰ
όμματος καΐ γινομένη έν άέρι ή έν δδατι ή άπλώς 2ν τινι τών διαφανών
ζην έκεΐνο ποιήσει, ώστε χαΐ εμψυχον, όπερ έστί γελοίον, ή εί μή τοΰτο, «5
35 Ισται ζωή έν τ ψ μή ζώντι, όπερ έστίν άδύνατον. άλλως τε εΐ ή όπτιχή
ούναμις ένεργεία έξιοΰσα τοΰ όμματος έν τιϋ άέρι γίνεται ή τφ δδατι ή
τινι τοιουτφ, έχεΐνος έσται ό όρων και αισθητικός γινόμενος.
"Οτι μέν οδν οδδέν έκ τών όμμάτων πρόεισιν, ουτε σώμα ουτε άσώματον,
χαι έζ άλλων μέν πολλών δυνατόν δεΤζαι, όμως ίχανά καΐ τά είρημένα· ότι δέ
1 αδτών] ούτω D 7 γινόμενοι D 8 τδν άριστοτέλη t It at Α : δν Dt

20 έν τψ Περί γενέσεως] Α 8 23 ίέ om. D 25 δραται Α : έωράται (sic) D:
έώραται i 27 et 28 6χήματο( scripsi coll. 2 9 : οχήματος ADt 28. 29 πάλιν -
όχήματος Α: om. Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 418 »9] 327
ούδΙ τδ φως σώμα έστι, δηλον έντεΰδεν. εί γάρ σώμα ήν, πώς πάλιν οΓόν k 4*
τε ήν σώματος ούτως άθρόαν γενέσθαι την κίνησιν; αμα γάρ δπέρ τον όρί- 4β
ζοντα γέγονεν 6. ήλιος, χαΐ έζαίφνψ άχρόνως δλον τδ δπέρ γην ήμισφαίριον
καταπεφώτισται. και εί λύχνον καλύψας εισαγάγω είς οίκον, είτα έξαγάγω
5 τοΰ καλύμματος, άθρόον δλος δ οίκος φωτίζεται, πώς οδν οΓόν τε ήν
σώμα ούτως άχρόνως κινεΐσθαι; Ιπειτα εί σώμα τό φώς, άπλοΰν ον δηλον
δτι άπλήν κίνησιν κινηΟήσεται. άπλαϊ δέ κινήσεις δύο, ή κατ' εδθεΐαν
χαί ή κατά κύκλον. εΐ μέν οδν έπ' εδθείας κινείται τδ φώς, ή άνω
χινοόμενον oit χινηΟήσεται έπι τδ χάτω, ή κάτω κινούμενον έπΐ τδ άνω οό <6
10 κινηΟήσεται· νΰν δέ και άνω και κάτω και δεξιδ και αριστερά δραται κινού-
μενον* παν δέ σώμα εδθυφορικδν ή την έπι τδ άνω μόνον ή την έπι τδ κάτω
κινείται κίνησιν. δτι δέ οϋ κόκλφ κινείται, προφανές έκ της έναργείας. εί
γάρ είς στενδν οίκημάτιον έτερόμηκε; εισαγάγω λύχνον, κατά τήν αρχήν τοΰ
οίκηματι'ου ευθέως έπ' εόθείας τδ δλον χατεφώτισε, χαί χάτω τεθείς χαί
15 τα άνω έφώτισε και άνω δμοίως τά χάτω. δεικνόοοσι δέ και οί τά δπτικά
μετιόντες έναργώς ?τι κατ' ευθείαν τδ φώς πρόεισιν, και ου κατά κύκλον. 60
εί γάρ σανίδα τρήσης ή έντομήν τινα έν αότη ποιήσης, και εις μεν τδ
Ιτερον μέρος της σανίδος κατά την έντομήν δφάψης λύχνον, έν δέ τφ
£Tepq> μέρει άλλην σανίδα στήσης, γενήσεται τδ διά της έντομής είσιδν
20 φώς τοΰ λύχνου εις τήν έτέραν σανίδα, έάν οδν άπδ τοΰ φωτδς τοΰ
γενομένοο έν τ η σανίδι άποτείνης ευθείαν, διαβιβασθήσεται διά της έντομής
έπι τον λύχνον, ώστε κατ' ευθείαν δηλονότι ή τοΰ φωτδς γίνεται κίνησις.
ωστε εί μ ή κατ' εδθεΐαν κινείται, | ώς τά σώματα, ή τήν έπι τδ άνω k 4 »
μόνον ή τήν έπι τδ κάτω μόνον, μήτε κατά κόκλον, πάν δέ σώμα μίαν
25 των είρημένων κινήσεων κινείται, εοικε μ ή είναι σώμα τδ φ ώ ; . πάλιν εί
σώμα τδ φώς, ανάγκη πάσα, εί μέν δι' δλου τοΰ άέρος χωρεί, σώμα έν
σώματι είναι, εί δέ μ ή δι' δλου, άλλ' ή τέμνει αύτδν ή διά τών πόρων
αδτοΰ χωρεί, ανάγκη μή έν παντί μέρει τοΰ άέρος φώς είναι, άλλ'
είναι τινα μέν αύτοΰ μόρια πεφωτισμένα, τινά δέ έσκοτισμένα* ωστε ού 6
30 πάς εσται πεφωτισμένος, οδδέ πανταχοΰ άήρ έσται, άλλ' ΙνΟα δν η φώς,
μ ή είναι άέρα, και ενθα άήρ, μ ή είναι φώς. και ουτω συμβήσεται ήμας
φώς και άέρα άναπνεΐν* εστι δ' δτε και φώς μόνον, ούκέτι δέ και άέρα,
δταν κατ' αύτδ τδ πεφωτισμένον τύχωμεν άναπνέοντες. ταΰτα δέ προφανώς
άτοπα και παρ' αυτήν τήν ένάργειαν. έδει δέ και έν τφ τδν άνεμον
35 κινεΐσθαι άθρόον όντα και συνεχή ή πάντη σκοτίζειν τδν τόπον, ί ν θ α άν
προσπέση, έζωθοΰντα τδ τοΰ φωτδς σώμα, ήγουν κάν σκοτεινότερον τδν ίο
τόπον ποιεΐν, ατε τδ τοΰ φωτδς σώμα ήγουν μόρια αύτοΰ έζωθήσαντα και
έν τοις έκείνων τόποις γενόμενον. νΰν δέ τοΰτο ού συμβαίνει, όρώμεν
8 κινείται] xivoüv D 11 τό (ante άνω) om. t 12 έναργείας Α : έναργίας D:

ένεργείας t 16 μετιιίντες Α : δειχνύντες Dt 17 βανίδια t 19 άλλην Α et,
ut vid., D (litt, post άλλ oblitter.): om. t βτήσεις t 21 άποτείνης Α : άπο-
τείνεt« Dt 25 χίνησιν t 28 άέρος τό <ρώς t 35 ή As
om. Dt

Authenticated
328 PHILOPONI IN DB ANIMA II 7 [Arist. p. 418b9]
δέ δτι xal τοΰ άέρος φωτισθέντος αϊ αδταΐ τοΰ αέρος ένέργειαι γίνονται· k 4*
άναπνέοντες γαρ ομοίως xal έμψυχόμε&α· καίτοι θερμαίνειν πέφυχεν ή τοΰ
φωτός φύσις xai αδτδν τδν αέρα, οδχ έμψόχειν. προς δε. τούτοις έπειδή
οί λέγοντες τδ φως σώμα είναι λέγοοσι σφαΐράν τινα φωτός προϊεναι έχ
5 τοΰ ήλιου, έπειδή xal δ ήλιος σφαιρικός, εστι δέ σφαιρικός xal ό αήρ, 16
άνάγκη πα σα την τοΰ φωτός σφαϊραν προϊοΰσαν πρδς ή μας ή ώθεΐν την
σφαΐραν τοΰ άέρος xai οδτω τδν τόπον αδτης χαταλαβοΰσαν φωτίζειν τον
περί ή μας τόπον, ή μή ώθεΐν αλλά δι' αδτής χ ω ρ ε ΐ ν . εί μέν οδν ω θ ε ί
τδν αέρα xal τδν αδτοΰ τόπον καταλαμβάνει, εσται κενόν αέρος τδ πεφω-
10 τισμένον ήμισφαίριον, δπερ αδύνατον ώς γαρ είπον, πάντα τά αέρος εργα
γίνεται xai πεφωτισμένου τοΰ περί ή μα ς παντός· εί δέ μή ώθήσει, οδδέ
φωτίσει ατε μή αφιχνούμενον εις ήμας. εί δέ χωρήσει δι' αδτης, εσται 80
σώμα διά σώματος χεχωρηκός, δπερ αδύνατον. εί δέ λέξουσιν δτι ώς
άυλον σώμα δύναται χωρήσαι διά σώματος, μάλιστα μέν αδύνατος ό λόγος·
15 οδτω γαρ ήμελλεν ό οδρανός έν κέγχρψ δύνασθαι γενέσθαι. επειτα εί διά
τδ αυλον είναι δύναται χωρήσαι διά σώματος, έχώρησεν 3ν οδ μόνον διά
άέρος αλλά xal δι' άλλοο δτουοΰν. τις γαρ ή άποχλήρωσις, εί ή άυλον
δύναται σώμα διά σώματος χωρεΐν, μή xal διά παντός χ ω ρ ε ΐ ν ; ώστε εδει
xai διά τών στερεών σωμάτων χωρήσαι τδ φώς, διά γης λέγω xal τών 2&
20 όμοιων, διά τι ο5ν μή xal δπδ γήν οντος του ήλιου όρώμεν υπέρ γήν,
τοΰ φωτός χαί διά της γης χωροΰντος; Ιπειτα εί σώμα δν τδ φ ω ς χ ω ρ ε ί
διά σώματος τοΰ άέρος, εδει τδ δλον πυκνότερον και παχύτερον γενέσθαι·
νΰν δέ τδ έναντίον λεπτομερέστερος δ άήρ γίνεται δεξάμενος τδ φως, δπερ οδκ
3ν συνέβη, είπερ ήν σώμα. ώσπερ εί έν γη χ ω ρ ή σ η δδωρ xal μή μείζων
25 δ έ£ άμφοϊν γένηται τόπος, άνάγκη πασα τδ έξ άμφοΐν σώμα παχύτερον
γεγονέναι, οδτω δέ και τδν άέρα ανάγκη ήν παχύτερον γενέσθαι έγγινομένοο 80
τοΰ φωτός· νΰν δέ τοδναντίον λεπτότερος γίνεται φωτισθείς, εί δέ τις
λέγοι προς τδν περί της κινήσεως τοΰ φωτδς ένιστάμενος λόγαν, δτι άκτΐνές
τινές είσίν ήρτημέναι τοΰ ήλιου και τη μεταβάσει της κινήσεως φωτίζουσιν
30 οδ δεόμεναι της άνωθεν κινήσεως (άεΐ γαρ ήρτημέναι είσϊ του ηλίου) έπΐ
τήν γήν, μάλιστα μέν παρά τά φαινόμενα λέγει· ομοίως γάρ δ τε ήλιος
φωτίζει και ή σελήνη και τδ πΰρ χαι τά, £λλα πάντα, οδχ ££ει δέ τοΰτο
λέγειν xal έπΐ τοΰ πυρδς ή τίνος τών άλλων, και δταν έν σχοτφ άπδ 86
παρατρίψεως τών πυρείων έξάψω πΰρ έν πάνυ μεγίστψ οίκω, άχρόνως
35 δλον τδν οΐκον τδ φως καταλαμβάνει, καΐ τοΰ άέρος δέ πυκνωθέντος ό
μέν ήλιος αφανής έστιν, δπας δέ ό περί ήμας καταλάμπεται τόπος, επειτα
έρήσομαι περί τών αχτίνων τών ήλιαχών, πότερον σώμα είσιν ή ασώματοι,
2 άναπνίομεν t έμψυχώμεθα libri 8 άλλά Α: ή Dt 11 ώβήσει

et 12 φωτίαει Α: ώθήαη et φώτιση Dt 15 ϊμελλεν t έν χέγχρω corr.
Α', έγχέγχρω D: έγχέχρω t 17 βτωοΰν (sic) D 20 διά] τιν<5ς t 23 post
ίναντίον add. βλεπόμενον t 4 άήρ om. t 24 γωρήστ) scripsi: χωρήαει libri
30 $ε<$μενα t 31 λέγει Α: om. Dt 32 Si A: om. Dt 34 παρατρέ-
ψεως D πυρείων scripsi: πυρίων AD: πύρινων t 36 χαταλάμπεται Α : κατα-
λαμβάνεται Dt 37 έρήαομεν, ut. vid., D

Authenticated
χαϊ πότερον δι' δλου τοΰ αέρος αχτίνες φέρονται, ή οδ δι' δλου, χαϊ k 4 »
πάλιν τ ά α δ τ ά άπορα έμπεσοΰνται.
Έκ τούτων οδν χαΐ των τοιούτων κινούμενοι άναγκαζόμεΟα μήτε
τδ φ ω ς μ ή τ ε τ ά ς όψεις σώμα λέγειν, τί οδν; π ώ ς τδ όραν γίνεται; 40
5 τίς δέ και ή τοΰ φωτός φύσις; λέγομεν οδν πρώτον περ'ι τοΰ όραν
έπόμβνοι Άριστοτέλει, 3τι εχει το διαφανές, δ αήρ, διαπορδμευτικήν
τών χρωμάτων δύναμιν αδτδς ά χ ρ ω μ ά τ ι σ τ ο ς ών. εί γάρ ε ί χ ε ν οίχεΐόν
τι χρώμα, ένεπόδισεν äv αδτψ προς τδ διαπορθμεΰσαι τά άλλα χρώ-
ματα. άμέλει έάν ή δελος άχροος, πάντα διαπορθμεύει τά χρώματα·
10 έάν δε χρωσθη τινι χ ρ ώ μ α τ ι , ουτε π ά ν τ α διαπορθμεύει (οδδέ γάρ τά
αμυδρότερα διαπορθμεύσει) ουτε ακριβώς, εχει οδν ό αήρ κατά πάν
μόριον έαοτοΰ την διαπορθμευτικήν τ ώ ν χ ρ ω μ ά τ ω ν δ ύ ν α μ ι ν · και γάρ δλος 46
καθ' ολον έαυτδν διαφανής έστι· τδ γάρ ένθαδί κείμενον χαϊ οί έ μ π ρ ο σ θ ε ν
χαΐ οί όπισθεν και α π λ ώ ς οί κατά π ά ν οντες μέρος όρώσιν. ένέργειαι οδν
15 τίνες έκ τ ώ ν ορατών έγγίνονται ά π α θ ώ ς έν τ ψ αέρι μ ή χρωννύουσαι αυτόν,
έπεΐ μ η δ έ π έ φ ο κ ε χ ρ ώ ν ν υ σ θ α ι . δθεν διά τοΰ αδτοΰ μορίου τοΰ αέρος
διάφοροι όρώντες διάφορα χ ρ ώ μ α τ α όρώμεν, δπερ, εί αυτός έχρώννυτο,
ουκ δν έγίνετο· ου γάρ έδύνατο τοις έναντίοις ά μ α χ ρ ώ ν ν υ σ θ α ι . οίον εί 60
το Ο ό α ή ρ ειη, τδ Μ δέ μέλαν, λευκδν δέ τδ Λ, όρα δέ τδ Α τ δ λευχόν,
20 τδ δέ Β τ δ μέλαν, χ ω ρ ή σ ο υ σ ι ν αί ένέργειαι του λευκοΰ και τοΰ μέλανος
διά τοΰ Ο αέρος, εί δέ χωροΰσι δι' αύτοϋ έναντίαι οδσαι, δήλον δτι οδ
χρωννύουσιν αυτόν· αδύνατον γάρ τδ αδτδ μόριον α μ α τ ά έναντία δεξασθαι
χρώματα, δπερ δ' έπί τ ώ ν δύο, τοΰτο και Ι π Ι πλειόνων χ ρ ω μ ά τ ω ν εστίν
ειπείν, πλειόνων γάρ όντων τ ώ ν όρώντων καΐ τ ώ ν ορατών ήξουσιν αί
25 πλείους | ένέργειαι τών χ ρ ω μ ά τ ω ν διά του αδτοΰ άέρος συμπίπτουσαι k 5 r
άλλήλαις· εί δέ έ χ ρ ώ ν ν υ τ ο ό α ή ρ , ουκ άν ποτε τοΰτο έγένετο. διαβαί-
νουσιν οδν διά τοΰ διαφανοΰς αί τ ώ ν χ ρ ω μ ά τ ω ν ένέργειαι καΐ άπαγγέλλουσι
τη οψει τά οίκεϊα δποκείμενα, αδτά λέγω τά χ ρ ώ μ α τ α , εις μέν την
αΐσθησιν αυτήν δρώσαι ή τοιώσδε ή τοιώσδε, είς μέντοι τδ διαφανές π ά θ ο ς
30 τι ουκ έμποιοΰσαι. και ου δει ζ η τ ε ΐ ν , π ώ ς ή ένέργεια τοΰ χ ρ ώ μ α τ ο ς 6
χ ω ρ ή σ α σ α ά π δ τοΰ ιδίου υποκειμένου άφικνειται πρδς την οψιν· έν δπο-
κειμένψ γάρ γίνεται τ ψ άέρι, και ο δ τ ω δι' αδτοΰ δρα είς την οψιν, ώσπερ
καΐ ή τοΰ τέκτονος ένέργεια χ ω ρ ε ί διά τοΰ σκεπάρνου είς τδ ξύλον, > α ι
είς μέν τδ ξύλον δρα σ χ η μ α τ ί ζ ο υ σ α αδτδ τοιώσδε ή τοιώσδε, είς δέ τδ
35 σκέπαρνον οδδέν τοιούτον δρα οΓον έν τ ω ζύλψ. ώ σ π ε ρ οδν έπί τούτων,
ούτω καΐ έ π ί τοΰ φ ω τ δ ς λέγομεν ένέργειάν τινα άσώματον έκπέμπεσθαι
έκ τοΰ φωτιστικοΰ σώματος είς τά διαφανή πεφυκότα ταύτην δποδέχεσΟαι.
χαϊ ώ σ π ε ρ τδ π ΰ ρ χαϊ πόρρω που κείμενον η μ ώ ν θερμαίνει ή μ α ς , οδ τ ψ ίο
α δ τ δ φοιταν πρδς ημάς, άλλά τ ψ αδτδ μέν τδν π ρ ο σ ε χ ή έ α υ τ φ αέρα
6 6 άηρ t : om. AD 9 5 Α : ή Dt 10 έάν — διαπορθμεύει Α: om. Dt

11 οδτε] οδτω; t 14 ένέργειαι Α: ένεργείαι (sic) t : ένέργεια D 16 ίθεν διά—
χρώννυσθαι (18) iterat D 18 έγίνετο Α: έγένετο Dt 21 δι' αύτοϋ Α: διά
τοΰ D : διά τοΰ ö t 27 διά του άφανοΰ; t 30 έμποιοϋοα t

Authenticated
330 P H I L O P O N I IN D E ANIMA I I 7 [Arist. p. 4 1 8 b 9 ]
θερμαίνειν πεφυκότα πάσχειν δπό πυρός, έκεΐνος δέ θερμανθείς γίνεται k 5 r

τοιοΰτος ώς δύνασθαι καί αυτός τά παρακείμενα έαυτψ θερμαίνειν, κιΐ
τοΰτο μέχρι παντός γίνεται, καί ουτω καΐ τά πορρωτάτω τοΰ πυρός θερ-
μαίνεται, και πρώτως μέν έκ τοΰ πυρός, προσεχώς δε και κατά δεύτερον
5 λόγον έκ των παρακειμένων, ουτω δή καΐ των διαφανών σωμάτων έφείής
κειμένων (αΓ τε γάρ σφαΐραι δπτονται αλλήλων, καί έφεξής τ η ; έσχατη; 16
σφαίρας απτεται δ περί ή μας άπας αήρ, καΐ έφεξής τούτου τό υδωρ)
προσεχώς οδν ό ήλιος εις τό παρακειμενον αύτω σώμα καΙ άπτόμενον
αδτοΰ δράσας ποιεί αυτό ένεργεία διαφανές, έκεΐνο δέ τοιούτο γενόμενον
10 ίσχει δύναμιν, ώστε καί αυτό δραν εις τά πλησίον καί ποιεϊν αυτά τοιαύτα,
και ουτω μέχρι των έσχατων πράεισιν ή φωτιστική δύναμις, οό τής τοΰ
ήλιου ένεργείας άμέσως εις τά έσχατα φοιτώσης, αλλά των πλησίον καί
πρώτως πασχόντων δυναμένων καί αδτών εις τά δεκτικά την.όμοίαν ένεργεΐν ϊο
ένέργειαν. εί δ' αθρόα γίνεται έν πασιν ή ένέργεια, οδ θαυμαστόν, οπότε
15 ασώματος έστιν ή ένέργεια. καΙ ώσπερ εί σχοίνου τις μακράς καί διατετα-
μένης τό άκρον κινήσειε, πάσα ή σχοϊνος άχρόνω; συγκινείται διά τήν
τών μορίων συνέχειαν, τοΰ προτέρου κινοΰντος τό έχόμενον, ουτω δει νοεΐν
και έπΐ τής τοΰ φωτός ένεργείας γίνεσθαι, διά τό πάντα έφεξής τά τοΰ
κόσμου σώματα αλλήλων άπτεσθαι. εστίν ουν τό φώς οδ σώμα, άλλ' ή
20 τοΰ διαφανούς ένέργεια, ή διαφανές έστιν, ήτις γίνεται υπό τοΰ ποιητικοΰ. 8»
ποιητικόν δέ πρώτως μέν καΙ κυριώτατα ό ήλιος, δευτέρως δε δαα τ ψ
μετασχεΐν άπορροίας τινός τής έξ έκείνου και αυτά φωτιστικά γέγονεν,
ώσπερ ή τε σελήνη καί τά λοιπά άστρα και τό πΰρ* τήν γάρ πρώτην
τοΰ φωτός πηγήν έν ή λ ί ψ ό θεό; έναπέθετο. ουτω; ουν πάσας τάς
25 είρημένας απορίας έκφευξόμεθα, καί ουτε σώμα διά σώματος χωρήσει
ουτε άθρόαν γίνεσθαι καί άχρονον τήν ένέργειαν ουδέν αδύνατον άσώ-
ματον οδσαν.
Ά λ λ ' άποροΰσιν ή μ ΐ ν πρός τάς όποθέσεις ταύτας τάς τε τοΰ φωτός

καί τάς τών όψεων, 2τι εί μ ή σώμά έστι τό τε φώς και αί όψεις, πόθεν «ο
30 ουν αί έν τοις ένόπτροις ανακλάσεις; πόθεν και έν τοις πυρείοις; πόθεν ή έκ
τής ακτινών ανακλάσεως παράτριψις καί έκ τούτου θέρμανσις; πόθεν αί
άκρώρειαι ήττόν είσι τής πεδιάδος τεθερμασμέναι; διά τί δέ εί αί ένέργειαι
τών ορατών έν τ φ αέρι είσίν, μ ή καί τά όπισθεν όρώμεν; εί γάρ κατά
παν μόριον έαυτοΰ ό άήρ Ι χ ε ι τών χρωμάτων τάς ένεργείας, ώς δηλοΐ τό
35 τους πανταχόθεν ορώντας τό αδτό χρώμα όραν (οΓον εί ε ί η τό Α χρώμα,
περί αδτό δέ ώσι πλείου; όρώντες τό Β , τό Γ , τό Δ, τό Ε, τό Ζ , τό Η, 36
πάντες αδτό όρώσι· δήλον ουν δτι διά τό τον άέρα κατά παν έαυτοΰ μόριον
εχειν τών χρωμάτων τάς ένεργείας), εί δέ τοΰτο, τί δή ποτε μ ή καί τά
2 έαυτοΰ t 3. 4 θερμαίνεται Α : θερμαίνει Dt 8 περι*είμενον, ut videtur, D

9 δέ τοιοΰτο] δέ τοι οδτω t 12 τά om. t 13 post ένεργεΐν add. δυνα-
μένων t 14. 15 ού θαυμαστόν — ένέργεια Α : om. Dt 18 διά το s c r i p s i :
διό Dt 19 άλλ' ή ] άλλά t 20 διαφανής t 21 ποιητιχον μέν πρώτως δέ D
3 0 πυρίοις ADt 32 άχρώρειαι Α: άκρώριαι Dt 38 χαΐ τά Α : χατά Dt

Authenticated
PHILOPONI IN D E ANIMA II 7 [Arist. p. 418b9] 331
όπισθεν όρώμεν; λύσιν οδν τούτοις πααι μίαν έπιθήσομεν υποθέσεσι χρη- k 5 r
σάμενοι ε?ς τον περί των ένεργειών λόγον, α?ς έχρήσαντο καΐ οι σώματα
λέγοντες τάς όψεις xal τδ φως. ώσπερ ouv έκεΐνοι υποτίθενται τάς όψεις
χαι τάς αχτίνας χατ' εδθείας τε γραμμάς έκπέμπεσθαι χαΐ άνακλασθαι
5 άπδ των λείων σωμάτων χατ' ισας γωνίας, ουτω χαι ήμεΐς υποτιθέμεθα »
τάς ένεργείας τε των χρωμάτων, ετι δέ xal το φως χα'ι χατ' ευθείαν
έκπέμπεσθαι χαΐ άπδ των λείων σωμάτων άνακλασθαι χατ' ΐσας γωνίας,
διά τοΰτο οδν χαΐ τά έν τοις κατόπτροις είδωλα φαίνεται οδ των όψεων
των ήμετέρων άνακλωμένων προς τά "ορατά, αλλά των ένεργειών των
10 έχείνων προς ήμας. διά τοΰτο ουδέ τά όπισθεν δρώμεν, έπειδή χατ'
εδθεΐαν φέρονται αί ένέργειαι πρδς τάς όψεις, οδχ άλλως δέ χατ' ευθείαν έχ
των ορατών αί ένέργειαι πρδς τάς όψεις ένεχθήσονται, εί μή αντιπρόσωποι 45
αδτοΐς γενώμεθα. αί μέν γάρ ένέργειαι άεΐ έν τψ αέρι είσΐν άπαθώς,
οδ δρω σι δέ εις ήμας, εί μή δταν ώσι κατ' εδθεΐαν τά αισθητά ταϊς
15 όψεσιν, ώς οδδέ αί όψεις χατ' αύτους προσβάλλουσι τω όρατψ, εί μή χατ'
εδθ^αν αδτψ γένωνται. διά τοΰτο οδν τά όπισθεν χρώματα χάν έχ
πλαγίων άποβλέψωμεν, οδχ όρώμεν, χαίτοι της ένεργείας των χρωμάτων
ούσης έν τφ άέρι, διά τδ μή χατ' εδθεΐαν προς τάς όψεις φέρεαΰαι τήν
ένέργειαν. ούτως οδν χαΐ τάς ανακλάσεις τοΰ φωτός καΐ των ένεργειών 60
20 τών ορατών λέγομεν γίνεσθαι άπδ τών λείων σωμάτων κατ' Τσας γωνίας
τών ένεργειών άναχλωμένων. καΐ διά τοΰτο τω αύτω τών όψεων λόγω,
δταν τύχοι τδ κάτοπτρον τοιαότην θέσιν εχον πρδς ήμας και τδ όρατόν,
ώστε τάς ένεργειας εις αδτδ πεσούσας και πρδς ισας γωνίας άνακλασθείσας
φοιτήσαι πρδς τδ όμμα, καΐ τά μή κατ' ευθείαν τοΰ όμματος κείμενα
25 όρώμεν, οίον τά όπισθεν ή άνω ή κάτω ή έκ πλαγίων, και άπλώς απερ
έκεΐνοι έπΐ τών όψεων λέγουσι, ταΰτα ήμεΐς άπαραλ|λάκτως έπί τών k 5 ν
ένεργειών λέγοντες τά φαινόμενα σώζομεν. τί γάρ διαφέρει ή άπδ τοΰ
όμματος εδθείας προϊούσας φοιταν πρδς τδ κάτοπτρον, καΐ άπδ τοΰ κατό-
πτρου άνακλασθαι πρδς τδ όμμα; εί ουν ταΰτα μέν κοινώς καΐ έκεΐνοι
30 καΐ 6 'Αριστοτέλους υποτίθεται λόγος, αλλ' ό μέν έπί τών ένεργειών, οί
δ' έπί τών όψεων, μυρία δέ αδύνατα τη τών όψεων υποθέσει ακολουθεί,
αίρετέον μάλλον τήν 'Αριστοτέλους υπόθεσιν, ή και τά φαινόμενα σώζει 6
και τά άτοπα έκκλίνει. πόθεν οδν ή θέρμη έν τω άέρι γίνεται, εί' γε ό
μέν ήλιος θερμδς οδχ &rctv, αί δέ άκτΐνες οδ σώμα; εί γάρ μή είσι
35 σώμα, παράτριψις ουκ εστι· παρατρίψεως δέ μή οΰσης πώς ό αήρ θερμαν-
θήσεταί; δτι γάρ ή παράτριψις θερμαίνει ούτως, ώστε και έκπυρώσαι,
δν πυκνοτέρα γένηται, προφανές έκ της έναργείας· και έκ ξύλων γοΰν
καΐ έκ λίθων και σιδήρου παρατριβομένων εξαψις γίνεται, και έν τοις
πυρείοις δέ έάν μή ούτως άρμόσωμεν τήν άκτΐνα πρδς τδ ύπέκκαυμα, ώστε ίο
8 τφ χατ<ίπτρψ t 12 έναχΟήσοντοι t 13 γενώμεΚα Diels: γενο'μεθα ADt

16 αύτώ D: αύτών At '25 xal άπλώς A : post xal add. τά Dt 36 ώστε
ODO. D 37 πνιχνοτέρα i n πνχνωτέρα c o r r . D 1 39 πυρίοις ADt

Authenticated
332 P H I L O P O N I IN DE ANIMA 1 1 7 [Arist. p . 418·>9]
μή άμβλεΐαν γωνίαν την χλάσιν των αχτίνων ποιήσαι, αλλ' δξεΐαν ούτως, k 5»
ώστε τήν δίπλωσιν σχεδόν είς μίαν ευθείαν άποτελευτήσαι χαί τη πυκνό-
τητι παρατριψαι τόν άπειλημμένον μετάξι) αέρα, οδκ 3ν εξαψις γένοιτο·
καΐ τοΰτο αίσ&ητώς όρώμεν. ώστε σώμα μέν υποτιθεμένοις τάς αχτίνας
5 συνάγεται τά φαινόμενα, ενεργείας δε οδκέτι. πως γάρ ή τοΰ μή θερμοΰ
ένέργεια θερμάνει; πώς δέ υπό τοΰ άσωμάτου παράτριψις δν γένοιτο;
λέγω οδν προς ταΰτα δτι, ώσπερ δπό της ψυχής θερμής ουκ ούσης ζωτιχή 16
τις ένέργεια έγγίνεται έν τψ σώματι, ήτις τό εμφυτον θερμόν άναχινοΰσα
ζψογονεΐ το ζψον, έπειδάν δ' άποστη ή ψυχή, εύΟυς xal τό εμφυτον
10 άποσβέννυται θερμόν, ουτω και έχ τοΰ ήλιου ζωτιχήν τινα ένέργειάν φημι
έγγινεσθαι δια τοΰ φωτάς έν αέρι, χαι ταύτην κινοΰσαν τό εμφοτον τοΰ
αέρος θερμόν έκθερμαίνειν αδτόν. καΐ ώσπερ ή θυμοειδής τής ψυχής
δύναμις αδτή θερμή μή ουσα, έπειδάν κινηθείη, έχθερμαίνει τό περικάρδων
αίμα, ομοίως δέ καΐ ή φροντίς θερμαίνει ασώματος οδσα ψυχής ένέργεια, βο
15 ουτω χαι τόν ήλιον οδδέν άπεικός μή όντα θερμόν τη ζωτική αύτοΰ
ένεργεί^, ήτις έστί τό φως, κινοΰντα τήν έν τψ αέρι θερμότητα έκθερμαίνειν
αυτόν, εί δέ θερμαντική ή ένέργεια, ενθα άν πλειων ή ή ένέργεια, πλείων
ή θερμασία ές ανάγκης· ώστε έν ταϊς άναχλάσεσι διπλουμένης τής ένεργείας
και δλίγον τον έντός αέρα περιεχούσης, ί τ ε υπό πλείονος ένεργείας δλίγου
20 αέρος θερμαινομένου ου δια παρατρίψεως, αλλά κατά τόν είρημένον τρόπον
τψ χινεΐν τήν εμφυτον θερμότητα αδτοΰ, είχότως συμβαίνει τάς έςάψεις «
γίνεσθαι. τοΰ δέ τήν μεσημβρίαν θερμαίνεσθαι μάλλον τής Ι ω χαΐ τής
δείλης πάλιν μέν τάς αότάς αίτιας άποδώσομεν· διότι ανατέλλοντος καΐ
δύνοντος τοΰ ηλίου αί ένέργειαι κλώμεναι αμβλείας γωνίας ποιοΰσι χαΐ
25 πολύν αέρα έντός άπολαμβάνουσι, διά τοΰτο ήττον θερμαινουσιν. άλλως
τε ανατέλλων τε χαΙ δύνων ό ήλιος διά πλείονος άχλύος ήμΐν προσβάλλει·
ή δέ άχλΰς ύδατώδης (άτμίς γάρ), xai διά τοΰτο είκότως ήττον θερμαι-
νουσιν αί ένέργειαι δι' άχλύος πολλής προσβάλλουσαι ήμΐν. δτι δέ πλείων so
ή άχλΰς είς τό άνατολικόν και τό δυτιχόν ή είς τό κατά κορυφήν, δήλον
30 έντεΰθεν. εστω γάρ ό μέν έντός κύκλος ή γή, ό δέ έξωθεν ό άπό τής
άχλύος περιέχων τήν γήν. αί μέν ουν έκ τοΰ κέντρου έκβαλλόμεναι τής
γής δήλον δτι ίσαι έσονται, έπειδή και παντός κύκλου αί είς τήν περι-
φέρειαν έκβαλλόμεναι εόθεΐαι ισαι άλλήλαις είσίν. εί δέ άπό τής οίκήσεως
τής ήμετέρας έκβάλης ευθείας, εί μέν έπΐ τόν ούρανόν, δήλον δτι διά τό
35 τήν πασαν γήν κέντρου λόγον έπέχειν προς τό παν, εί και άνισοι' είσιν, 8ό
δμως διά τό άνεπαίσθητον εΤναι ώς πρός τό τοΰ παντός μέγεθος την δια-
φοράν αυτών Γσαι έσονται· εί δέ έπί τήν άχλΰν τάς άπό τής οίχήσεως
έχβάλης, έπειδή, ώς δέδεικται έν τοις Μετεώροις, ουκ έπί πολΰ υψος φέρεται
6 θερμάνει t : θερμαίνει AD 13 α&τή Α : αδτη Dt 17 αύτ<!ν s c r i p s i : αυτήν

ADt πλείων (post αν) s c r i p s i : πλείω A D t 21 τ ψ s c r i p s i : τό D t
ττ)ν] τόν t 24 αϊ om. t 28 προσβάλλουβαι s c r i p s i : προίβαλλούσης Dt
πλείων Α : πλεϊον Dt 29 είς άνατολικόν t 30 έντός Α : έστω; Dt 34 έχ-
βάλλης t 3 8 έν τοις Μετϊώροις] Meteorol. Α 3 ρ. 3 4 0 » 2 o s q q .

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 117 [Arist. p. 418b9] 333
άπδ της γης ή άτμίς (είσ\ γοΰν όρη δπερνεφή), ουτε δέ ήμεΐς έν τφ k 5»
χέντρψ οίχοΰμεν, έ£ ανάγκης οδκ ίαονται ίσαι άλλήλαις, άλλ' έλάχισται
μέν oil κατά κορυφήν, αί δέ λοιπαΐ αί μέν τήν μεγίστην άφεστώσαι τοΰ
κατά χορυφήν μέγισται, αί δέ πλησιαίτεραι του χατά κορυφήν ήττους. έστι 40
5 δέ των έχ της έπιφανείας αγομένων εδθειών, καθ' ήν καϊ οίκοΰμεν,
έλαχίστη μέν ή έν τ ψ χατά χορυφήν, μεγίστη δέ ή δια τοΰ κέντρου, των
δέ λοιπών αί πλησιαίτεραι τοΰ χατά χοροφήν έλάττους, αί δέ λοιπαΐ
μείζους. έν δέ τψ θερμψ χαΐ πλείονα χρόνον υπέρ γήν διατριβών μάλλον
θερμαίνει, πέφυκε γάρ τδ φως 8ταν προσπέαη ε?ς λεϊόν τι χαΐ στιλπνδν
10 σώμα, δραν είς αδτδ οδτως ώστε χαΐ αδτδ τήν όμοίαν ένέργειαν άντιπέμπειν,
ώσπερ έν άργυρίω καϊ έν τοις έσόπτροις και έν υδατι καΐ δέλοις καϊ άλλοις 4»
πλείστοις. πάν μέν ουν σώμα τήν τοΰ φωτός δεχόμενον ένέργειαν πέφυχε χαΐ
αδτδ τήν αδτήν άντιπέμπειν, έξαιρέτως δέ τά λεία σώματα, ώσπερ τά είρη-
μένα. διά τοΰτο γοΰν καϊ ή σελήνη δεχόμενη τδ τοΰ ήλιου φως φωτίζει τά
15 τη5ε, καϊ τοΰτό φαμεν φωτδς άντανάκλασιν, τήν άπδ των δεξαμενών καϊ
δυναμένων όμοίαν ένεργεΐν ένέργειαν. έν ουν τψ θέρει καϊ έν τη μεσημ-
βρία; πλειόνων ένεργειών ομοίων χατά ταδτδν γινομένων, συμβαίνει μάλλον
θερμαίνεσθαι τον αέρα. οδτω μέν ουν τάς φερομένας απορίας είς τον μ
περί των ένεργειών λόγον έπιλυονται. | xal el ένέργεια τδ φως χαΐ μή k 6 '
20 σώμα, ετι δέ καϊ οδ χατ' έκπομπήν όψεών τίνων σωμα'των οδσών τδ όραν
γίνεται, άλλά τών ορατών αί ένεργειαι πρδς ή μας άφικνοΰνται, τι δήποτε
έν τοϊς Μετεώροις ταυταις έχρήσατο ταΐς ύποθέσεσιν 'Αριστοτέλης; λέγω
οδν 3τι ως σαφεστέραις ύπο&έσεσιν έχρήσατο ταΐς τών αχτίνων χαΐ τών
όψεων· οδ γάρ εδχερές έννοήσαι ένεργείας άναχλωμένας ή όλως χωρούσας so
25 διά τοΰ άέρος τάς τών χρωμάτων ένεργείας. δσα δέ κατεσκευάσθη δι'
έκΐίνων τών υποθέσεων, τά αδτά καϊ διά τούτων κατασκεϋασθήσεται. ώς
γάρ έχει κώνους έλέγομεν έξιέναι έκ τών όμμάτων από τίνος κέντρου,
είτα προϊόντας εδρυνεσθαι, ουτω χαΐ έπι τών ένεργειών δηλονότι λεχθή-
σεται. έπειδή γάρ εις στενόν Tt κέντρον τοΰ κρυσταλλοειδοΰς αί ένέργειαι
30 τών ορατών κρίνονται, ανάγκη άπδ πλατέος μέν άρχεσδαι αδταΰ τοΰ όρατοΰ,
λήγειν δ' εις στενδν τδ όμμα· τοΰτο δέ κώνος έστιν εχων κορυφήν μέν 35
τήν χόρην ή τδ τοΰ κρυσταλλοειδούς κέντρον, βάσιν δέ αδτδ τδ όρατόν.
ώστε οδδέν πρδς τά δεδειγμένα λυμαίνεται τδ διάφορον τών υποθέσεων,
καϊ τά περί τών ανακλάσεων δ' ομοίως Ιξει έπ' αμφοτέρων τών ΰποθέ-
35 σεων. ταΰτα μέν ουν 2σον συνηγορήσαι ταϊς Άριστοτελιχαΐς δπο&έσεσιν.
Δυσφάνταστον δέ δοκεΐ τδ περί της άνακλάσεως τών ένεργειών, πώς
οίον τέ έστι τάς ένεργείας, άσώματόν τι πρδγμα, άναχλασθαί τε και γωνίας
ποιείν. άμβλεια γάρ χαΐ δξεΐα γωνία διαστάσεώς έστιν, ή δέ διάστασις 40
3 άφεστάοβι libri 6 έλοχίατη Λ : έλοχίστω Dt 8 θερμψ Dt: äipi A: fort, θέρει; cf.
y. IG post διατρφων fort, excidit 6 ήλιος 12 μέν οδν] οδν μέν D 16 6μο(αν
τ
Α: όμ.οίως Dt 19 έπιλύον D: έπιλύοντα t *al εί— οδοα ένέργεια (334,1 β) hie exhibet
A: post xal το σχήμα (335,18) Dt 2*2 έν τοις Μετεώροις] Meteorol. Γ 3 sqq. λέγω Α:
λέγει Dt 27 χώνου D 31 λέγειν t 34. 35 τών ΰπο&έσεων Α : τών om. Dt

Authenticated
334 PHTLOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 418*9]
μεγέθους, τό δε μέγεθος σωμάτων και έν σώμασιν* ή δέ ένέργεια άσώ- k 6 r

ματος, οόκ έχουσα έν τφ αέρι το είναι, άλλ' έν τφ ένεργοΰντι· πώς οδν
άνακλάται τοΰ ίδιου υποκειμένου χωρίς; άλλως τε εΐ ανακλάται, ή μετά
τοΰ αέρος άνακλαται ή καθ' έαυτήν. εί μέν οδν καθ·' έαυτήν, πώς πάλιν
5 άσώματόν τι πράγμα άνακλασθήσεται και γωνίας ποιήσει; εΐ δέ μετά τοΰ
αέρος, έπειδή υγρός ών δ άήρ έαυτω άντιπεριίσταται, έξ ανάγκης δ ανα-
κλαστείς ωθήσει άλλον αέρα, ου έν τφ τόπφ γίνεται, καϊ τον αότοΰ 46.
τόπον άλλο μόριον τοΰ αέρος καταλήψεται. δήλον ουν 2τι ό άντιπεριστάς
τω άνακλασθέντι άήρ μετά της έν αότφ τοΰ φωτός ένεργείας υποχωρήσει
10 τφ άνακλασθέντι, ώστε οδ διπλασιασθήσεται ή ένέργεια τοΰ φωτός έν ένΐ
και τφ αότφ άέρι· άντί γάρ της ανακλώ μέ ν ης μεταξύ τοΰ άέρος άλλη
μετά τοΰ άντιπεριστάντος άέρος ύπεχώρησεν. εΐ δέ μή έδιπλασιάσθη
ή ένέργεια, ου μάλλον έθέρμανε. μάταιος άρα ό των ανακλάσεων των
ένεργειών λόγος είς τό ποιήσαι πλείω θερμασίαν, όποτε άντιπεριίσταται τη 50
15 άνακλασθείση μετά και τοΰ άέρος ή έν τφ τόπφ, ου ή άνάκλασις γέγονε
πρότερον ουσα ένέργεια. | άλλά προς τοΰτό φημι, όπερ ήδη έφθην ειπών, k 5»
ότι δν τρόπον ή σελήνη δεχομένη τάς τοΰ ήλιου ένεργείας καϊ φωτιζομένη
διά την τοΰ σώματος αυτής λαμπρότητα πέφυκε καϊ αδτή άντενεργεϊν και
φωτίζειν τά τηδε, ουτω δέ και άλλα πλεΐστά έστιν, άπερ δεχόμενα τάς
20 τοΰ φωτός ένεργείας και αυτά άντενεργεϊν πέφυκεν, οίον ύδωρ, δελος,
άργυρος, χαλκός και απλώς τά λεΐα πάντα καϊ στιλπνά. όταν ουν λέγηται
άνακλάσθαι ή ένέργεια άπό των λείων σωμάτων, ούδέν | άλλο λέγεται k 6Γ
ή ότι δεχόμενα τά τοιαΰτα σώματα τάς τε τοΰ φωτός τάς τε των ορατών
ένεργείας οόκ αότάς κατ' αριθμόν δς έδέξατο πο'.εΐ κλάσθαι, άλλ' ότι
25 άντενεργεϊν τοιαύτας ένεργείας και αδτά πέφυκε. χαΐ διά τοΰτο και σπουδά-
ζομεν ουτω προς τό φωτισθήναι τά πυρεΐα, ώς την τε έκ τοΰ ήλιου ένέρ-
γειαν είς τό πυρεΐον προσπίπτουσαν καϊ τήν έξ αότοΰ πάλιν γινομένην μή
διεστηκέναι αλλήλων, αλλά πλησίον είναι καϊ ταύτη τη πυκνότητι θερ- β
μαίνειν. τά αδτά και έπι τών όψεων.
30 Τουτφ μέν ουν ουτω διητήσθω· έκεΐνο δ' εδλόγως άν τις άπορή-
σειεν, si μή κατ' έκπομπήν τών όψεων τό δρδν γίνεται, άλλ' αί
τών ορατών ένέργειαι είς τό όμμα φοιτώσι, πόθεν τά διαστήματα τά
μεταξύ ήμών τε καϊ τών δρωμένων γινώσχομεν· εΐ γάρ έφοίτων μέχρι
τοΰ όμματος αί ένέργειαι, καϊ τά έγγυς καϊ τά πόρρω ωσαύτως όράσθαι
35 εδει· εί δέ γινώσκομεν τά άποστήματα τών ορατών, δήλον ότι οδ προς
ημάς τά είδωλα ήτοι at ένέργειαι τών ορατών φοιτώσι. πώς δ' άν τις ω
καϊ φαντασθείη ένεργείας σχημάτων καϊ χρωμάτων διά τοΰ άέρος φοιτώσας;
άλλ' εφασκε προς τοΰτο δ φιλόσοφος μή τάς ένεργείας φοιτδν μέχρι τοΰ
όμματος, άλλ' απλώς τόν άέρα πάντα πεπληρώσθαι πάντων τών ορατών.
40 τοΰτο δέ έτι άπορώτερόν τε καϊ άτοπώτερον. πρώτον μέν γάρ καϊ τό
αδτό ετι μένει άπορον. εί γάρ κοινώς ό άήρ τών έμφάσεων τών ορατών
8 άλλο Α: άλλον Dt 15 xal om. t 25 καϊ (post τοΰτο) ora. t 2G πρός om. t Jiupfat
et 27 πυρίον ADt ώ; τήν τε] ώιπερ την t 39 7τεριπληρώσ9αι D 41 xoivi« Α

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 117 [Arist. p.418i>9] 335
πεπλήρωται, πόθεν τά άποστήματα γινώσκομεν; εδει γάρ χαί τό πάνυ k 6Γ

πόρρω χαί τό έγγυς ωσαύτως φαίνεσθαι. ουκ ώφειλε δέ ούδέ τά πόρρω- 15
τάτω διαφεύγειν την αίσθησιν, ει γε πας ό αήρ πασών των έμφάσεων
πεπλήρωται. αλλ' ίσως πρός τοΰτο μεν φήσειεν δτι, ώσπερ οί τάς όψεις
5 υποτιθέμενοι άσί)ενεΐν αδτάς φασι πόρρω προϊούσας χα! διά τοΰτο μη όραν
τά πόρρωθεν, τδ αύτό χαΐ έπι των ένεργειών ήμεϊς υποτιθέμεθα έπΐ πολυ
προϊούσας άσθενεϊν. αλλά πρός έχεΐνο τί άν φήσειεν; ε? γάρ ό πας αήρ
των έμφοίβεων πεπλήρωται, τίς ετι χρεία τοΰ δποτίθεσθαι χατ' εύθεϊαν
λέγειν ίέναι τάς ένεργείας; έδει γάρ αυτά τά μή πόρρω ήμών χαί άπλώς 20
10 δπερ δραν δυνάμεθα, δπου δάν άποβλέψωμεν, όραν, απαξ τοΰ αέρος
πεπληρωμένου των έμφάσεων. διά τί οδν μή όρώμεν τόν οόρανόν καΐ
ίκαστον των ορατών μή ατενίζοντες πρός αύτά; Ιστι δέ υπέρ της δόξης
της 'Αριστοτέλους συναγωνιζόμενον αυτήν τήν ένάργειαν μαρτυρασθαι.
όρώμεν γάρ δτι, δταν διά σφέκλου κεχρωσμένου πυρρφ ή άλλω τινί τοιουτφ
15 χρώματι άκτίς ήλι'ου βάλλη, Απαθής ό αήρ μένων τό τε χρώμα τοΰ
σφέχλου χαί τό σχήμα διαπορθμεύει, μέχρις άν στερεοΰ τίνος προσψαύση 85
σώματος, και λοιπόν έν έχείνφ έναπομάττεται τό τε χρώμα τοΰ σφέκλου
καΐ τδ σχήμα, και'εστι τω όντι θαυμαστόν ίδεΐν. έν μέν γάρ τψ αέρι 51
ένατενίζων τις, δι' ου δίεισιν ή τοΰ ήλιου άκτίς, άπαθή τοΰτον opq. υπό
20 τοΰ χρώματος καΐ τοΰ σχήματος της ύέλου · έν μέντοι τψ στερεφ σώματι,
έν ψ γίνεται ή άποτελεύτησις της άκτινος, έν έκείνφ χαί τό χρώμα όραται
χαί τό σχήμα. καΐ ού δει που όψεων έκεΐσε άνάκλασιν αίτιάσασθαι.
ούδέ γάρ άπλώς έν λείοις τό τοιούτον γίνεται σώμασιν, αλλά | χαί έν k 6ν
έρίψ, ε? έχει προσπέσοι ή άχτίς, και έν ίματίψ xat έν ψάμμω και έν
25 ότψοΰν, και της όψεως ώς άν ετυχεν ούσης, ώστε μηδέ έκειθεν δύνασί)αι
έπι τό σφέκλον άνάκλασιν γενέσθαι, σαφές ουν έντεΰθεν ώς τψ όντι
ένέργειαι των δρατών άπαθώς διά τοΰ αέρος χωροΰσαι ούτως έν τω
αίσθητηρίψ γινόμεναι ατε δή έν στερεά» σώματι έκεΐσε και τά χρώματα
καΐ τά σχήματα τών ορατών έντυποΰσι· και ούτως όπ' αύτών τοΰ α?σθη- 5
30 τηρίου παθόντος ή κρίσις έπΙ τήν αΐαθηαιν διαβαίνει, αλλ' έστι προς τοΰτο
ειπείν οτι ού τό αυτό όρώμεν γινόμενον έπι τών ορατών, δπερ συμβαίνει
έπι τοΰ υποδείγματος, ουδέ γάρ άλλως τό είρημένον γίνεται, ε( μή άκτίς
διά τοΰ σφέκλου προσπέσοι, τά δέ ορατά optövtat καΐ μή άκτίνος αυτοΐς
κατ' ευθείαν άπό τοΰ ήλιου προσβαλλούσης. άλλως τε έπΙ μέν τοΰ
35 σφέκλου, οίς άν προσπέσΐβ ή άκτίς, έν τούτοις φαντασία γίνεται τοΰ χρώ-
ματος· ούδέν δέ τοιοΰτον έπι τών δρατών φαίνεται· ούδέ γάρ δρώντα 10
1 δει Λ 3 διαφεύγειν] διαφέρειν D 4 et 7 φήσειεν Α : φήσαιεν Dt 12 υπέρ

Α : υπό Dt 13 ένάργειαν scripsi: ένέργειαν libri 14 χεχρωμένου t
Totoikip Α : τοΰτψ Dt 15 χρώμα] χρώματι (sic) t 19 δι' ου] δ ' ου t 22 οϋ
δει που A a : ού δήπου A ' D : ούδέ που t post όψεων add. έστίν t 23 σώμα t
27 ante ένέργειαι add. αϊ t χωροΰσαι Α : χιορήσαι Dt 28 στερεω Α: έτέρω
τ
Dt 33 δρώνται Α: δρών D : τά δρώντα t 34 τε Α : τό Dt
36 Si om. D δρώνται D

Authenticated
336 PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 418b9]
φαίνεται είς τά λοιπά σώματα, κάν δι' αδτών ή άκτίς φέρηται· άλλο άρα k 6 Τ
έστί το γινόμενο ν έπΐ τοΰ υποδείγματος παρά την των ορατών ένέργειαν
ή απλώς λήψιν. χαΐ τούτο δέ πρδς τδν περί των ένεργειών άποροΰσι
λόγον· τι δήποτε, φασίν, δταν χυμός τις έπιρρεύση έν τφ όμματι, τοΰτον
5 μή όρώμεν έντδς δντα; el γαρ δλως αί των αίσ&ητών ένέργειαι έν αδτφ
τφ ομματι γενόμεναι δρώσι, xal μή αί όψεις αί ήμετεραι άφιχνοΰνται πρδς
αδτά, έδει τδν συστάντα χυμδν έν τω ομματι εσω ή μας όρδν· νΰν δ' οδ 1»
τοΰτο γίνεται, αλλ' εξω αδτοΰ αντιλαμβανόμεθα, xai γάρ εί συμβη κεχρω-
σμένων είναι τον χυμδν έχεϊνον, έξω έν τφ άέρι τοΰ χρώματος άντιλαμβα-
10 νόμεβα, xäv έσχηματισμένος ειη, xal τοΰ σχήματος εξω πάλιν αίσΟανόμεθα.
καΐ ουκ δν ειποι τις δτι ή τούτου ένέργεια έξελ&οΰσα 2ξω έν τφ άέρι
πάλιν άπδ τούτου άνεχλάσ&η είς τδ όμμα* οδ γάρ άπλώς άπδ τοΰ αέρος,
χαΐ ταΰτα ένίοτβ λεπτομερεστάτου όντος, άνακλασ&αι πεφυκασιν αί όψεις
χαΐ ένέργειαι. άλλως τε, εΐ τοΰτο ήν, διά τί μή και το τοΰ ραγοει-
15 δοΰς χρώμα τί» αδτδ τοΰτο έποίει; έδει γάρ καΐ τούτου τήν ένέργειαν
έξελ&οΰσαν και άνακλασθεϊσαν προς ή μας άντιληπτήν ήμϊν είναι· νΰν δέ μ
ούχ εστίν, εΰδηλον ο3ν, φασίν, δτι τί» δπτικδν πνεΰμα πεπονδος έκ τοΰ
ένδον χυμοΰ, είτα προελδδν εζω καΐ δσπερ δχήματι τφ πεφωτισμένφ
άέρι χρησάμενον, ουτω τοΰ έγγενομένου έν αδτφ πάθους ύπο τοΰ έντδς
20 χυμοΰ αντιλαμβάνεται, συνεχές γάρ 3ν έν έαυτφ τ6 πνεΰμα τοΰ μορίου
έκείνου τοΰ προσβάλλοντος τφ χυμφ πεπονί>ότος απαξ καΐ άλλοιωθέντος
κατά συνέχειαν έφεξής τήν άλλοίωσιν ΐσχει· καΐ έπειδή μή άλλως ή άντί-
ληψις των δρατων γίνεται ή διά τοΰ πεφωτισμένου άέρος, είχότως εξω β.
γενόμενον τοΰ πάθους αντιλαμβάνεται. πρδς ταΰτα ουν έκεΐνό φαμεν,
25 δτι τδ μέν έξιεναι έκ των όμμάτων όψεις ού πρότερον παραδεξόμεΟα, πρίν
δή τά πρδς τήν δπόδεσιν ταύτην άκολουθήσαντα άτοπα διαλύσωσιν. εί
γάρ δλως τδ έξιέναι έκ των όμμάτων όψεις άνηρηται, οδ δήπου ως άληθοΰς
ούσης της υποθέσεως άνεξόμεθα αυτών ταύτη χρωμένων τών προκειμένων
τους λόγους άποδιδόναι. φαμέν ουν ημείς ταΐς είρημέναις υπο&έσεσιν
30 επόμενοι, «δτι ό χυμδς ούτος συνιστάμενος έν τφ ομματι ουκ άλλαχοϋ so
έχει τήν σύστασιν ή περί αδτδ τοΰ ραγοειδοΰς τδ τρήμα εξω τών υγρών·
ε? γάρ ένδοτέρω συστη, ή έν τοις ύγροΐς ή έν τφ δπτικφ νεύρφ, παντά-
πασιν έμποδίσει τη όψει. φαμέν οδν τφ όντι πνεΰμα δπτικδν κατιέναι
άπδ τοΰ έγχεφάλου διά τών όπτιχών νεύρων, τοΰτο δέ μέχρι τοΰ κρυσταλ-
35 λοειδοΰς άφικνεΐσθαι, καΐ έν αδτφ είναι αδτοΰ τάς άποτελευτήσεις. διδ
xal αί τών ορατών χρίσεις έχεΐσε· διδ χαΐ αδτδ διαφανές, Γνα διαπορ-
θμεύοιντο δι' αδτοΰ αί ένέργειαι τών ορατών έπ! τδ δπτικδν πνεΰμα' διόπερ »
1 φέρεται t δλλο Diels: άλλ' ADt δ γάρ δλως A: post γάρ add. μή Dt
5. 6 αίιτψ τό D 7 αΜς t 8 xal γάρ ει — άντιλβμβαν<5με&α (9.10) Α: om. Dt
13 λεπτομερεβτέροο t 14 xal ίνέργβιαι Α: εί χαΐ ένέργεια Dt 16 άντιληπτήν
scripsi: άντιληπτικήν ADt 17 εδδηλον scripsi: ού δήλον libri 20 8ν Α:
om. Dt 21 xal om. t 26 δή om. t 34 τοΰτο Α: τούτο« Dt
3G ai τών A: al om. Dt 37 αϊ ένέργειαι At: τό οέ αϊ ένέργεια (sic) D

Authenticated
PHJLOPONI IN DE ΛΝΙΜΑ II 7 [Arist. p. 418» 9] 937
xal τέτρηται τ& μεταξύ τοΰ ραγοειδοΰς. έπειδή γάρ δ ραγοειδής χέχρω- k 6Τ
σται καΐ δια τοΰτο Ιμελλεν έμποδίζειν διαπορθμεόεσθαι τάς των χρωμάτων
ένεργείας, τέτρηται τδ προ; τφ χρυσταλλοειδεΐ μέρος, Γν' (ίνεμποδίστως
φοιτώσιν αί των έρατών διά τοΰ κερατοειδούς χαΐ των δγρών διαφανών όντων
5 χαΐ άχρωματίστων. εξω ουν των υγρών τοΰ χυμοΰ συνισταμένου xal των
υγρών διαφανών όντων άφικνεΐται δι' αότών έπΐ τδ όπτικδν πνεΰμα ή τοΰ
συστάντος χρώματος ή σχήματος ένέργεια. xal έπειδή, εί και διαφανή έστι
τά υγρά, άλλ' οδν το διαφανές αυτών φωτδς παρουσία τελειοΰται χαί 40
γίνεται Ινεργεία διαφανές πρότερον δυνάμει δν, διά τοΰτο μόοντες οδχ
10 όρώμεν xal οδκ άντιχείσεται ήμΐν. διά τί οδν οόχ όρώμεν xal το τοΰ
ραγοειδοΰς χρώμα δειχνυμένης αότοΰ της ένεργείας διά των δγρών; είπομεν
γάρ ήδη 2τι τδ πρδς τφ κρυσταλλοειδεΐ μέρος αότοΰ τέτρηται· μη ούσης
ουν αότοΰ χατ' έχεινο τδ μέρος της οόσίας, έν φ αί τών ορατών χρίσεις
γίνονται διά τδ έκεΤσε τάς άποτελευτήσεις είναι τοΰ όπτικοΰ πνεύματος,
15 είκότως οόδέ άντίληψις αότοΰ γίνεται, τί οδν; φησί· τδ δπτιχδν πνεΰμα 46
τοσοΰτον μόνον έπέχει τόπον, 3σον έστί τδ της χόρης διάστημα; έπειτα
εί xal τοσοΰτον έπεΐχε xal άχίνητον έν έχείνφ Ιστηχε τφ μέρει, οόκ
ευλογον αότδ xal παρ' έκάτερα χεΐσθαι* ουχί δέ ή τούτου αυξησις καΐ
μείωσις δλον τον όφθαλμδν ή χοιλότερον ποιεί ή προέχοντα; φημί οδν
20 πρδς ταΰτα συντόμως δτι, εί xal παρ' έχάτερα συμβαίνει τοΰ πνεύματος
χόσιν γενέσθαι, αλλ' οδν ή άντίληψις τών ορατών κατά μόνου τοΰ μορίου
έκείνου γίνεται έν ψ ή κόρη συνέστηχε. και τοΰτο σαφές xal έξ αότής «ο
της έναργείας xal έχ τοΰ λόγου, όρώμεν γάρ 8τι, ε? μέν έν αότη τη
κόρη πάθος τι γένηται, λέγω δη ή χυμοΰ συστασις, ή ρύπος τις xal
25 πάχυνσις τοΰ χερατοειδοΰς, εδθυς τοΰ όρδν έμποδιζόμεθα* εί μέντοι αδτή
μέν xal τά περί ταύτην μέρη κατά φόσιν εχοι, τά παρ' έκάτερα δέ αότης
πάντα πάθοιέν τι, ή σχίρρον ή έπίρροιαν χυμοΰ ή τι τοιοΰτόν, άνεμπόδιστος
ή οψις γίνεται, ώς δηλονότι δι' αυτής μόνης της αντιλήψεως γινομένης,
xal ή a h t i δήλη. εί γάρ διά τοΰτο τέτρηται έχεΐσε δ ραγοειδής, ίνα μή
30 τφ οίκείφ | χρώματι έμποδίση τη άντιλήψει τών ορατών, ενθα άν μή k 7 r
τοΰτο πεπονθώς ή , έμποδίσει δηλονότι, ώστε κάν έν £λφ τφ δφθαλμφ
κεχυμένον ή το πνεΰμα, αδύνατον δι' ολου άντιλαβέσθαι. xat ωσπερ ζϊ τις
οΐχος είη μίαν μόνην όπήν έχων, ειη δ' έν έχείνη τη δπη υελος κατακόρως
μέλαινα, S i t δη μή δυναμένου τοΰ φωτδς δι' αότής καταφωτίσαι τδν
35 οίκον, ουτε αότής ουτε άλλου τινός γινομένη τοις ένδον άντίληψις, ουτω δή 6
xal έπι τοΰ ραγοειδοΰς συμβαίνει, εί γάρ xal τά ένδον αότοΰ πάντα διαφανή
1 της ^ογοιιίοϋς D 3 τώ πρός τώ D 4 post δντων add. ένεργείαι (sic) t 5. 6 xal

άχρωματίατων — διαφανών ίντων Α: om. Dt 6 post άφιχνεΐται add. ούν t 10 xal
(ante obt) A: om. Dt 13 ούν A: om. Dt 14 διά τό Α: διά τοΰτο Dt 16 τής
om. t 17 έπεΐχε xal Α: άπεϊχεν Dt 19 ποιεί Α: ποιεΐν Dt προέχοντα Α: προαέ-
χοντα Dt 21 μόνον t 25 μέντοι αύττ) Α: μέν τοιαύτη Dt 27 axtppov scripsi:
βχϊρον Α: βχιρρόν (ιρ in ras. D) Dt 31 f, Α: ή Dt 35 άλλου τίνος γινομένη scripsi ι
άλλης τινός γινομένης Dt άντιλήψεως t 36 βαγοειδοΰ; scripsi: κερατοειδούς Dt
CommeDt. Ariat. X V . Pbilop. de anima. 22

Authenticated
338 PHILOPONI IN DE ANIUA II 7 [Ariet. p. 418b9]
ήν, ίτβ δή μή δυναμένου τοδ φωτός δια τό το5 ραγοειδοΰς χρώμα τό 1

έν αότοϊς διαφανές είς ένέργειαν άγαγεϊν, ο δ* άντιλήψεται ή ένδοτέρω
έκείνων δυναμις οδδέ αύτοΰ τοϋ ραγοειδοΰς· δ χαΐ δλως d μή όρώμεν δι'
δλου τοϋ ραγοειδοΰ;, άλλά χαΐ δια μόνη; της κόρης, μάταιον το ζητεΐν
5 διά τι μή χαΐ τοϋ ραγοειδοΰς αντιλαμβάνεται ή όψις. ναι, φησί, xal d τόν
έντός χυμόν όρώμεν των όψεων μή προϊουσών εις τό έξω, διά τί μή εσω ίο
οντος τοϋ πάθους αίσθανόμεθα, άλλ' εξω εΐναι νομίζομεν τό ένδον πάθος;
φημί οδν πρός τοΰτο 2τι πδσαι οχεδόν αί παρά φυσιν διαθέσεις τό τοιούτο
πεφύχασιν ύπομένειν. χαΐ γαρ οί σκοτοδινιώντες τό έαυτών πάθος τοις
10 εξω περιάπτουσι, χαΐ ού δήπου διά τό πνεϋμά τι έξιέναι έχ τοϋ έγκεφάλου
εις τό ε£ω· άλλά καΐ οί έν τψ στόματι παρά φυσιν τινά χυμόν έχοντες,
τούτον τοις σιτίοις xai τοις ποτοις ύπάρχειν νομίζουσιν. 8θεν xal έΓρηται
χαΐ πάλιν ρηθήσεται δτι δει τό άντιληπτιχόν τίνων έσόμενον μηδενΐ τούτων ι&
πεποιώσθαι ών μέλλει τήν άντίληψιν ίσχειν, ομοίως xal τό τούτων δια-
15 πορθμευτιχόν μηδεμια τούτων προχατέχεσθαι ποιότητι. και διά τοΰτο
έπειδή διαπορθμευτιχός έστιν ό άήρ και χρωμάτων xal ψόφων χαΐ δσμών,
χαΐ άχρους έστί χαθ' αυτόν χαΐ άψοφος χαΐ άοσμος, εΐ γάρ προχατί-
σχοιτό τινι χρώματι, ένεπόδισεν δν τοΰτο τη διαπορθμευσει τών λοιπών,
xal διά τοΰτο, ώς ήδη είπον, τά κεχρωσμένα τών σφέχλων διαπορθμευειν
20 πάντα τά χρώματα ου δύναται, ώσπερ ουν τά κεχρωσμένα έρυθρφ ή
χυανφ βάμματι σφέχλα πάντα τά δι' αυτών δρώμενα όμόχροα έαυτοΐς «ο
δειχνύουσιν, ουτω δή xai δταν φθάση ίχαστον τών αισθητηρίων, ώνπερ
έστί χριτιχόν ποιοτήτων, μια τούτων δπό τίνος νόσου προχατεσχήσθαι,
πάσι τοις άλλοις α?σθητοΐς ταυτην περιτίθησι τήν ποιότητα, ούτως ουν
25 και ή γλώσσα Ζταν ποιωθη, πασι τοις γευστοΐς ταυτην δπάρχειν νομίζει
τήν ποιότητα, ήνπερ αδτή φθάσασα έσχε. τοΰ γάρ γευστοΰ γευομένη,
έπειδή δραστιχώτερον εχει τον έν έαυτη χυμόν, έχεινου πρότερον α?σθανο-
μένη τφ προσελθόντι νομίζει τοΰτο περιχεΐσΟαι. διό οί ούτως έχοντες 25
προσφέρονται δραστιχωτέρους χυμούς, ή όζος τυχόν ή τι τοιοΰτον, Γνα
30 έπιχρατέστερος ούτος γενόμενος τοΰ ένυπάρχοντος παρά φυσιν έν τη γλώττη
άντιληπτο; γένηται τη αίσθητιχη δυνάμει, τό αδτό ουν και έπι της όψεως
συμβαίνει' τψ γάρ παρά φυσιν έγγενομένφ χρώματι έν ήμΐν χεχρώσθαι
τά ?ξω νομίζομεν, ώς έπι τών ίχτεριώντων· ωχρά γάρ πάντα νομίζουσιν.
έπειδή (γάρ) τά διαφανή τοΰ ομματος μόρια, δι' ών τών ορατών άντι-
35 λαμβανόμεθα, οίον τά δγρά xal ό κερατοειδής, ώχρά γέγονε, νομίζομεν τά so
δι' αδτών δρώμενα πάντα τοιαΰτα είναι, ώσπερ και τά διά σφέκλων δρώ-
μενα τό αύτό χρώμα τοις σφέκλοις εχειν δοκεΐ. ουτω δέ xal έν τφ
συνισταμένφ χυμψ έν τφ δμματι τό χρώμα αότοΰ xal τό σχήμα τφ αέρι
περιάπτομεν. xal 8περ ήδη εΤπον, εί ώσπερ έπι τών λοιπών αίσθητηρίων,
1 ^αγοειδοΰς scripsi: κερατοειδούς Dt 12 ποτοϊς scripsi: π<5τοις D: τίποις t 14 Γαχειν

scripsi: Γαχει Dt 23 προχατεσχήσθαι] προχατϊχήσθαι öx προχαττ^χησθαι corr. D: προ-
χατιβχεϊσθαι Α: προχατισχήσθαι t 26 ήπερ D 1 : corr. Ds 28 τούτο] fort, τοΰτον
35 xal κερατοειδές t T^oveim Α: γέγονέ aute ras. hi litt. D 38 αΰτοΰ A:
αύτω D: αίιτό t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA I11 [Arist. p. 418b 9] 339
8ταν παρά φύατιν εχωσι, τό αυτών πάθος τοις αίβθητοις υπάρχειν δοχεΐ, 7 k r
χαίτοι [χή γενομένου έπΐ έχείνων χατά έχπομπήν τοδ αίσθάνεσθαι, ευλογον
χαΐ έπί τής όψεως τό αύτό συμβαίνειν, ούχ άρα διά τό ίζω του ίδιου «8
πάθους άντιλαμβάνεσθαι τό αίσθητήριον πνεύματα έζιέναι έχ τοΰ ομματος
5 παρεδεξάμεθα. συμβαίνει δέ χαΐ πρός τό σχήμα τοΰ έναποσχήψαντος
χυμοΰ τοιαύτα χαί £ςωθεν όρασθαι διά ταυτην την αίτίαν. εΐ μέν γάρ ό
ένσχήψας χυμός πδσαν άπολάβη την χόρην, πάσα ή ένέργεια βλάπτεται·
&ταν δέ χατά τι μόριον της χόρης έπιπροσθη τη όρατιχη δυνάμει, πανταχόθεν
είσιόντων των ορατών χαί τοΰ φωτός, χατ' έχεΐνο δέ τό μέρος άορασίας
10 ούσης, διά τήν έπιπρόσθησιν τοΰ χυμοΰ πλάνη τις γίνεται, χαί δοχεΐ τό μόριον »
έχεΐνο χαθ' δ ουχ όρ$ σώμα τι είναι ίζω δήλον χαΐ ομοίως έσχηματισμένον.
διό χάν συμβη μή ίστασθαι, αλλά χινεΐσθαι τόν χυμόν, δοχεΐ χαί εξω σώμά
τι 8ν χινεΐσθαι άει, χατ' άλλο μέρος της άορασίας γινομένης, τί δέ θαυ-
μαστόν, εί χάτοπτρά έστιν Ι£ω την εμφασιν τών ειδώλων παρέχοντα; χαί-
15 τοι τίς άν δπονοήσοι τό είόωλον τό φαινόμενον έξω περιφέρεσθαι τό αδτό
τοΰτο χαί έπί τών παρά φυσιν τοΰ όφθαλμοΰ διαθέσεων γίνεσθαι;
Διά τί οδν, φασί, πλατυχοριάσεως γενομένης οδχέτι δρώμεν; ο ί «
μέν γάρ τάς όψεις αίτιώμενοι ευλογον αίτίαν Ιχουσι διά τό σχεδάννυσθαι
εύθί>ς τάς όψεις έξιουσας χαί χεΐσθαι χαί μή σώζειν έν τη έχπομπη
20 τό σχήμα 2περ εσωζον χαί τής χόρης χατά φύσιν έχούσης· τί δ'
άν είποις έπί τών ένεργειών; εδρυτέρας γάρ ούσης τής χόρης εδει
ραον είσιουσών τών ένεργειών μάλλον όραν. πάλιν οδν Ιστι χαί πρός
τοΰτο έχ τών αδτών υποθέσεων ύπαντησαι 8τι, ώς πολλάκις ειρηται, δει
τά αισθητά χατ' εδθεΐαν χεΐσθαι τφ αίσθητηρίψ. έρεΐ τις οδν χεΐσθαι
25 τάς ένεργείας· πλατείας ούσης τής χόρης χαί μή φέρεσθαι χατ' αδτοΰ τοΰ «
χέντρου, ενθα ή χρίσις γίνεται· άλλά τοΰτο γελοΐον. ε? μέν γάρ σώματα
ήσαν, είχεν άν τό λεγόμενον πιθανότητα· νΰν δέ πώς οίόν τέ έστι χεΐσθαι
ένεργείας ασωμάτους; πάντως γάρ χαθ' όποιανοΰν θέσιν τά χέντρα Ισονταί
τινα ορατά χατ' ευθείαν τφ αίσθητηρίφ έν ψ γίνεται ή χρίσις· τί οδν
30 χωλυει άχριβή έχείνων τήν άντίληψιν εσεσθαι; τίς δέ χαί ή α?τία έν τφ
παρεστράφθαι τάς χόρας χαί μή όπό μίαν χαί τήν αδτήν εδθεΐαν είναι
ήτοι έχ φυσιχής | άμαρτίας ήτοι έξ έπιτηδευσεως, ώς δταν πηγνυντες τόν k 7»
δάχτυλον εις τό χάτω βλέφαρον παραχινώμεν ανωτέρω τήν τοΰ δφθαλμοΰ
τοΰ έτερου θέσιν διατιθέντες, τοιαυταις διαθέσεσι διπλά τά πράγματα
35 όρώμεν; έγώ μέν οδν τήν αίτίαν τούτου ποτέ έρωτηθείς χαί τη τών όψεων
υποθέσει χρησάμενος, ούτως άποδέδωχα τοΰ γινομένου τόν λόγον, οτι ει
φαμεν δυο χώνους έχ τών όμμάτων έζιέναι άπό μιας χαί της αδτής εόθείας 6
άπαρεγχλίτου της διά τών χέντρων φερομένης τών κρυσταλλοειδών όγρών,
προσβάλλουσι δέ αί όψεις τοις άρατοΐς χαί ποιοΰσι τρίγωνα βάσιν μέν
1 δοχεΐ Τ)1: δοχη D't 2 έχείνων scripsi: έχείνου I)t 13 δν] Ävti D tort,
χατ' άλλο χαι άλλο μέρος dopaefac] dop (ας D 17 φαοί Α: φηαί Dt 18 δια-
αχεδοίννυιθαι t '20 ϋσωζον Α: Ιαωζε Dt 22 προς] πρό t 28 τά χίντρα]
fort, τοΰ χέντρου 34 διατιβέντες τοιαύταις Dt: διατιθέναι ταϊ( τοιούτοι« Α: fort, legen-
dum 8ιά τ( έν ταΐ( τοιαύταις 35 έρω&εΐ« t 39 al om. D an*

Authenticated
340 P H I L 0 P 0 N I IN Dli AN IMA JI 7 [Arlst. p. 4 1 8 b 9 ]
Ιχοντα τδ αίσθητόν, πλευράς δε τάς τοΰ άξονος τοΰ κώνου έξ ισου παρ' k 7»
έκάτερα άφεστώσας όψεις, καθ' ό2ς χαΐ αί των ορατών κρίσεις γίνονται,
άξονες δέ δυο εtelν έκαστου κώνου, περί δν αί λοιπαι όψεις ε?σίν, δήλον
δήπου ότι, εί μέν απαρέγκλιτος εϊή ή δια των κέντρων των κρυσταλλοειδών
5 άγομένη ευθεία, έκ τών δυο κώνων a t Γσον τών αξόνων άφεστηχυΐαι όψεις ίο
χατά τά αύτά σημεία τών ορατών προσβάλλουσιν, ως έφαρμόζειν άλλήλοις
τά πέρατα τών όψεων x a l Γσας ποιεΐν τάς γωνίας, έπεί έχχρίνονται μέν
τά αίσδητά χατά τάς γωνίας τάς γινομένας έκ τών όψεων τών ίσον παρ'
έκάτερα τών αξόνων άφεστηκυιών, έπειδάν δέ απαρέγκλιτοι ώσιν οί χώνοι,
10 αί ισον άφεστηκυΤαι τών αξόνων έχατέρου κώνου τοις αδτοΐς σημειοις
προσβάλλουσιν, είκότως ως ένδς τοΰ ένδς αντιλαμβάνονται, ωσπερ ουν,
κάν δυο ή τά αισθητά, διά τδ άλλας και άλλας αδτοΐς προσπίπτειν 16
όψεις χατά μηδέν συμβάλλουσας άλλήλαις και γωνίας διαφόρους ποι-
ούσας, διά τοΰτο καϊ δυο φαίνεται τά άρώμενα ή πλείονα, ούτως εί
15 παραστραφείη ή τών όψεων θέσις, συμβαίνει είς τδ αδτό αϊσθητδν έξ έκα-
τέρου κώνου όψεις προσβάλλειν μ ή ισον τών αξόνων άφεστηκυίας· και
έπεί διάφοροι άπδ τών αδτών σημείων τοΰ αισθητού αί γωνίαι γίνονται,
είκότως και δυο αί χρίσεις, x a l διά τοΰτο δύο είναι τδ Εν αϊσθητδν δοχεΐ.
οδτω μεν οδν έκ της κατά τάς όψεις υποθέσεως Ιστι πιθανώς τοΰ γινο- «ο
20 μένου τήν αίτίαν άποδιδόναι· τίνα δ' άν τις είποι τούτου αΐτίαν τ η δπο-
θέσει τη τών ένεργειών χρώμενος; πρδς δέ τήν πρδς τά διαστήματα
απορία ν, φημί δή τήν λέγουσαν ότι ' ε ί πρδς ήμας αί ένέργειαι φοιτώσι
x a l μή έκ τών όψεων πρδς τά αισθητά έκπέμπεται τι, πόθεν τών διαστη-
μάτων x a l τών μεγεθών αίσθησιν λαμβάνομεν; ούδέν γάρ άλλο άλλου
25 £δοξεν άν ήμΐν έγγυτέρω ή πορρωτέρω είναι, πάντων ομοίως τών αισθητών
πρδς τδ αίσθητήοιον φοιτώντων · πώς δ' άν μείζονα ή έλάττονα έφαινετο 25
είς Ιν σημεϊον πάντα ά π ο τ ε λ ε υ τ ώ ν τ α τ ο ΰ τ ο οδν έπιλυόμενοί φασιν ότι εΐ
έπΐ ακοής προφανώς αίσθανόμεθα, ειτε πόρρω τδ ψοφοΰν έστιν ειτε μ ή ,
χαίτοι προφανώς τοΰ αίσθητοΰ παρά τδ αίσθητήριον φοιτώντος, καΐ οδκ
30 έκ τοΰ αίσθητικοΰ τίνος έξιόντος, τί θαυμαστόν, ε? καΐ έπΐ της όψεως
τοΰτο συμβαίνει, της τών ορατών ένεργείας προσπιπτούσης ταΐς όψεσιν;
ότι γάρ οδκ αδτδς ό πεπληγμένος άήρ καϊ ψοφών προσπελάζει τ η άκοη,
άλλά κατά τήν δ ι η χ ή έαυτοΰ δύναμιν δ άήρ διαβιβάζει τους ψόφους, ωσπερ so
καϊ τάς τών χρωμάτων ένεργείας, δήλον έξ ών καϊ έν υδατι όντες αίσθα-
35 νόμεθα τών έν τ φ άέρι γινομένων ψόφων, οδ δήπου τοΰ ψοφοΰντος αέρος
διά τοΰ δδατος χωροΰντος, άλλά της έν τ φ υδατι διηχοΰς δυνάμεως (καϊ
γάρ x a l έν υδατι έστι τδ διηχές) άπαγγελτικής τών ψόφων ούσης, καίτοι
2 άφεστώσας scripsi coll. 5. 9. 16: έφεστώσας ADt 3 δν Α 2 : δν t : ών D 7 post

γωνία« fort, addendum xal 7. 8 μίν τά Α : μετά D: μετά τά t 8 τών (ante Γσον)
Α : τον Dt 13 post άλλήλαις add. 6 καθ' έαυτήν Dt: non exb. A 15 παραστρα-
φείη Α : παραβτροφη Dt 25 έμοίως των A : ante τών add. προς Dt 26 πώς δ 1
äv — 29 αίσθητήριον φοιτώντος iterat D 29 τοΰ αίσθητοΰ AD: τών αισθητών t
φοιτώντος Α: φοιτώντων Dt (sed in iteratis φοιτώντος D) 30 έζκίντο;] άξίοντος D
31 προπιπτούσης D 37 άπαγγελτιχούς (vel -χους) L)

Authenticated
PHILOPONI IN DE Α NIMA II 7 [Arist. p. 418b9] 341
el xai αύτδς δ ψόφων αήρ παρά τδ αισθητήρων παρεγένετο, Ιτι μάλλον k 7»
<Λ> συνηγωνίζετο τ ψ προκειμένψ. πόθεν γάρ τοΰ ψοφουντος φοιτώντος
παρά τδ αισθητήρων αίσθανόμεθα, είτε πόρρω έστί τδ ψοφοΰν; ώστε ε ι »
χαί την αίτίαν τοΰ τοιούτου άποδοΰναι μή δύναται τι;, αλλ' οδν δτι οδκ
δ έχ τούτου έλέγχεται ή 'Αριστοτέλους περί των ορατών δπόθεσις, ίκανώς
τδ χατά τοί>ς ψόφους δείκνυσί γ ε · χαΐ έπΐ τούτων ή διηχής τοΰ αέρος
δύναμις απαγγέλλει τ ψ αίσθητηρίψ τοί>ς ψόφοος, μηδενός έχ τοΰ αισθητη-
ρίου έξιόντος, χαί δμως είτε πόρρω έστί τδ ψοφοΰν είτε έγγϊκ αίσθανόμεθα,
είτε έμπροσθεν είτε όπισθεν.
10 Δυνάμει δ έ έν οις τοΰτό έστι, xai τδ σχότος. έπειδή γάρ
οόχ del τδ διαφανές Ινεργεια έστί διαφανές (διαφανές δέ λέγω τδ παρ' 40
ήμΐν τδ γάρ οδράνιον αεί έστι διαφανές), έν οίς έστι τδ δυνάμει
διαφανές, έν τούτοις έξ ανάγκης [είναι] χαΐ τδ σκότος· προ γάρ τοΰ ένεργείορ
γενέσθαι διαφανές σκότος έστί. τδ γάρ δυνάμει ον ίτι κατά την τοιαύτην
15 δύναμιν, λέγω δη την πρώτην, έν στερήσει έστί τοΰ ου δύναται· στέρησις
δέ φωτδς σχότος έστίν. ών ουν ή παρουσία τδ φως ποιεΐ έν τ φ δυνάμει
διαφανεί, τούτων ή απουσία στέρησιν τοΰ φωτδς ποιεΐ έν τψ αότω τουτφ·
στέρησις δέ φώτδς σκότος έστίν. ώσπερ οδν ή μέν όψις είδός τι έστιν, 45
ή δέ τούτου απουσία ουκ είδός τι άλλο έπιφέρει, άλλά στέρησιν μόνον της
20 όψεως, καΐ τοΰτό έστιν ή τυφλότης, και ώσπερ ή άπουσία τοΰ κυβερνήτου
καταδύει την ναΰν μηδενδ; άλλου είδους έπιγενομένου έν τ ^ νηί, άλλά
στερήσεως μόνον τοΰ κυβερνήτου, ουτω και ή άπουσία τοΰ φωτδς έζ
ανάγκης σκότος έστί. ε? δέ τδ μέν φως άντίκειται τψ σχότψ, εστι δέ τδ
σκότος στέρησις, τδ φως έ£ άνάγκης εΐδός έστι· η } γάρ στερήσει τδ είδος
25 άντίκειται κατά τά έν τ ή Φυσική είρημένα. εί δέ είδος τδ φως, τά δέ
είδη ασώματα (σώμα γάρ τδ ές είδους και υλης), δήλον άρα 2τι ού σώμα 50
τδ φώς. εί δέ τις καΐ μή βούληται τδ φώς άντικεΐσθαι τφ σχότφ ως
2ξιν χαΐ στέρησιν, άλλ' ώς έναντία, διότι ή μέν 2ξις μεταβάλλει είς την
στέρησιν, ούκέτι δέ ή στέρησις μεταβάλλει είς την ίζιν, φώς δέ χαί σκότος
30 είς άλληλα μεταβάλλει, και είναι αδτά διά τοΰτο βούλεται έναντία, έπειδή
τά έναντία μεταβάλλει είς άλληλα, καΐ ούτως οόδέν ήττον άσώματον
δειχθήσεται τδ φώς, εί γάρ έναντίον μέν τδ φώς τ ψ σκότφ, έν δέ τοις
συνθέτοις οδσίαις ουδεμία | οδσία οδσία τινί έστιν έναντία, ώς δέδεικται k 8 r
έν Κατηγορίαις, τά δέ σώματα σύνθετοι οδσίαι, ουκ άρα σώμά έστι τδ
35 φ ώ ς · τ ψ γάρ σώματι ουδέν έστιν έναντίον, έπειδή μηδέ τ η συνθέτψ. εί
γάρ αντίκειται τδ πΰρ τ ψ δδατι, οδχ ή σώμά έστιν, άλλ' ή πεποίωται
κατά τάς έναντίας ποιότητας, ώστε τδ σχότος χατά τι μέν έναντίον έστί,
κατά τι δέ οδχ έναντίον, ομοίως χατά τι μέν στερησις, χατά τι δέ οδ.
εί μέν γάρ τις στέρησιν είναι λέγει τήν μή άνακάμπτουσαν είς τδ είδος, 5
2 äv addidi 3 fort, cht έγγϋς είτε πόρρω 10 έν οΓ{ D 3 : έγγΐις περί φωτός
D't 13 έν τούτοις — τοΰ ένερ- in ras. D' είναι delevi 17 τούτων]
τούτω t 18 ouv A: om. Dt 21 χατολΰει D', sed corr. D J 25 έν
η} Φυιι*^] A 7 p. 191 "14 32 τψ D: τό At 34 έν Κ&τηγορίϊΐς] 5 p. 3b24

Authenticated
342 PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Ariet. p. 4 1 8 b 9 . 1 1 ]
ού στέρησις το σχότος, άλλά έναντίον. εί δέ στέρησιν λέγοι, ώς έν ταΐς k 8 Γ

Φυσικαΐς ειρηται, μόνην την τοΰ είδους άπουσίαν, ήτις χαί άναχάμπτει
είς τδ είδος, στέρησις Sv εϊή τδ σχότος. πάλιν εί μέν έναντία λέγοι τις
τά είδοπεποιημένα χαί δύναμιν ίδιον έχοντα χαί ένέργειαν, οδχ έναντίον τδ
5 σχότος τ ψ φ ω τ ί · οδδέν γαρ είδος έχει οόδέ δύναμιν ιδίαν οδδέ ένέργειαν*
εί δ' έναντία λέγοι τις άπλώς πάντα τά μεταβάλλοντα είς άλληλα, έναν-
τίον τ φ φωτί τδ αχότος. δτι δέ ούκ έστι τδ σχότος είδος, δήλον χάν ίο
έντεΰθεν· τοΰ μέν φωτός έστι τδ αίτιον ό ήλιος ή τδ πΰρ ή ή σελήνη
ή τοιούτον τι έτερον, τοΰ δέ σχότους ουδέν όρώμεν αίτιον, άλλ' άρχει
10 μόνον είς τδ είναι οχότος ή τοΰ φωτιστιχοΰ απουσία, άλλ' ουδέ ποιότης
τίς έστι τοΰ άέρος, ώς άν τις δπολάβοι, τδ σχότος· εί γαρ ποιότης έστί
τοΰ άέρος, διό τ ί μή έν φωτί δραται; π ώ ς δέ χαί άθρόον αφανίζεται
άχρόνως τ ή τοΰ φωτδς παρουσία; ουδεμία γαρ ποιότης άχρόνως αφίσταται
τοΰ υποκειμένου, εί δέ στέρησίς έστι της τοΰ φωτιστιχοΰ ένεργείας τδ
15 σχότος, τδ άρα φ ω ς ένέργειά έστιν. ουδεμία δέ ένέργεια σώμα έστιν· ουκ 15
άρα σώμά έστι τδ φως.
ρ. 418b11 Τ δ δέ φ ω ς οίον χ ρ ώ μ α έστι τοΰ δ ι α φ α ν ο ΰ ς , δταν ή

έντελεχεί^ διαφανές υπδ πορδς ή τοιούτου οίον τ δ ά ν ω σώμα.
Α ν ω τ έ ρ ω χ ρ ώ μ α είπών τδ φως (διαφανές γαρ, φησί, λέγω δ έστιν

20 όρατόν, ου καθ' αυτδ δέ άλλά δι' άλλότριον χ ρ ώ μ α τδ φώς) άνω ουν
άπροσδιορίστως χρώμα είπών τδ φ ώ ς , ένταΰθα προσδιαρθροΐ τον λόγον
είπών οτι οίον χ ρ ώ μ ά έστι τοΰ διαφανοΰς τδ φ ώ ς · οΰ γάρ χ ρ ώ μ α , άλλ' ίο
οίον χ ρ ώ μ α . δτι [οδ] γάρ μή άπλώς χρώμά έστι τοΰ διαφανοΰς τδ
φ ώ ς , έδήλωσεν έτι προσ&είς δ τ α ν ή έ ν χ ε λ ε χ ε ί α · άει μέν γάρ έστι δια-
25 φανές, οδκ άεί δέ φώς εχει* ώστε ουκ έν τ η φύσει αδτοΰ ώς χ ρ ώ μ α τοΰ
διαφανοΰς, άλλά κατ' άναλογίαν οίον χρώμα, ώς γάρ τά ορατά διά τδ
εχειν χ ρ ώ μ α ορατά γίνεται, οδτω χαί τδ διαφανές δταν ε χ η φώς, όρατδν
γίνεται, έπεί ουν μή έχει οίχεΐον χ ρ ώ μ α τδ διαφανές άλλά άλλότριον,
εύλογου? προστίθησι παρά τίνος τούτο έχει· τ ή γάρ του πορδς παρουσί<£ 25
30 ή τοΰ άνω σώματος ήλιου χαί σελήνης χαί άστέρων. χαί γάρ τουτφ
υπάρχει Εν κ α ι τ α ό τ ό ν . τ φ γάρ πορί και τ φ άνω σώματι ήλιου χαί
σελήνης Sv χαί ταδτδν όπάρχει τδ φωτιστικόν, χαθδ είς ένέργειαν άγει χαί
τελειοΐ τδ διαφανές έχάτερον αότών. ώσπερ ουν χαί τδ διαφανές S v χαΐ
ταδτδν δν δπήρχε πλείοσι διαφόροις χατ' οδσίαν, ουτω χαί τδ φώς, εί χαί
35 διάφορα τά μέτρα χαί της διαφανείας χαί τοΰ φωτός, χαί γάρ τά μέν
παρ' ήμΐν διαφανή ποτέ μέν δυνάμει, ποτέ δ' ένεργείαι είσί διαφανή, τά 80
I έναντίον Α : το έναντίον Dt 1. 2 έν ταΐς Φυσικαϊς] Α 7 2 χαί ούχ άνα-

χάμπτει t 4 ίύναμιν Α : om. Dt χαί (ante ένέργειαν)] την t 5 ούδέν 86-
ναμιν t 6 έναντία] αντία (sic) t 8 post μέν add. γάρ t 10 τό om. t
I I ίιπολάβη t 23 ou delevi 24 Ιτι scripsi: δτι Dt 25. 26 τό διαφανές D
30 τούτψ scripsi c. Arist. vulg. coli. 31. 32: τοΰτο Dt Arist. S 34 εί Α : om. Dt

Authenticated
P H I L O P O N I I N DE A N I M A I I 7 [Arist. p. 418D11.13.17] 343
μέντοι ουράνια αεί εχουσιν ένεργεία τδ διαφανές· αεί γάρ δπδ του ήλιου k 8Γ
φωτίζονται, δέδειχται γάρ δτι ή της γης σχιά εί χαί φθάνει μέχρι της
σεληνιακής σφαίρας ή και της τοΰ Έρμοΰ, αλλ' οδν πάνυ μιχρδς τόπος
έστίν ό σχιαζόμενος* κατά γάρ την κορυφήν έαυτοΰ ό κώνος προσβάλλων
5 τη σεληνιαχη σφαίρα ή xal t q τοΰ Έρμοΰ έλάχιστον πάνυ μόριον σκιάζει.
p. 418b 13 Τ ί μέν οδν τ δ δ ι α φ α ν έ ς χαΐ τ ί τ ο φ ω ς , ε ι ρ η τ α ι , δτι

ο υ τ ε πυρ, ουτε δλως σ ώ μ α .
Ουτε γάρ τδ διαφανές σώμα, διότι έν σώματι (έν υδατι γάρ ή έν

αέρι ή τινι τοιούτφ, απερ σώματά έστι), σώμα δ' έν σώματι εΓναι άδύνα-
10 τον, άλλ' ουδέ τδ φως σώμα, εΓ γε έντελέχεια χαί είδός έστι τοΰ δια-
φανούς* ειη γάρ $ν χαί ουτω σώμα έν σώματι, ει γε τδ μέν διαφανές έν
σώματι, τοΰ δέ τελειότης καΐ είδος τό φως. εί δέ μή σώμα, οδδέ πΰρ
ουδέ πυρός άπορροή, ώς έν τ φ Τιμαίφ δοχεΐ λέγειν ό Πλάτων, δν καΐ
αίνίττεται έν τούτοις* ειη γάρ Äv χαί ουτω σώμα* ή γάρ τοΰ σώματος 40
15 άπορροή σώμά έστιν. άλλως τε εί μή μόνον φωτίζει τδ πΰρ άλλά χαί
έτερα, ούκ fiv ειη πυρδς άπορροή τδ φως. άπορροήν δέ έπΐ τών ουρα-
νίων φωστήρων έπινοεΐν ευηθες' έν οίς γάρ ή άπορροή, έν τούτοις χρεία
χαί της έπιρροής, αυζησίς τε και μείωσις έν τούτοις θεωρείται, εί δέ
μηδέν τούτων έν τοις ουρανίου, άνάγχη μηδέ χατά άπορροήν σωμάτων
20 τον φωτισμδν αυτά ποιεΐσθαι. εί δέ μή άπορροή σώματος τδ φως, οδ
σωμάτων άπορροήν λέγει, άλλ' οπερ ό 'Αριστοτέλης φησίν έχπομπάς χαί 46
ένεργείας, τοϋτο έχεϊνος άπορροήν εΤπεν. άλλά πυρδς ή [ τ ι ] τ ο ι ο ύ τ ο υ
τινδς π α ρ ο υ σ ί α έν τ φ δ ι α φ α ν ε ί , οδχ ώς έγγινομενου του πυρδς έν
τ φ διαφανεί (ου γάρ τδ διαφανές έν έαυτφ δεξάμενον τδ πυρ ουτω γίνε-
25 ται ένεργεία; διαφανές) άλλά χατά χοινωνίαν δυνάμεως άσωμάτου. όντος
γάρ άπδ διαστήματος τοΰ πυρδς τδ έπ' ευθείας δν αυτψ διαφανές φωτίζε-
ται. παρουσίαν τήν έχ της συνόδου σχέσιν γενομένην τοΰ πυρδς πρδς
τδ διαφανές εΐρηχεν, ώσανεί ελεγε τον δεξιδν γίνεσθαι δε&δν άριστεροΰ 60
παρουσί^.
30 ρ. 418b 17 Ουτε γάρ δύο σ ώ μ α τ α δυνατδν έν τ φ α ύ τ φ άμα είναι.
Ειπών γάρ oTt (οδ) σώμα τδ φώς προστίθησι χαί τήν άπόδειξιν· οϋ
γάρ δυνατόν, φησί, δυο σώματα έν τ φ αδτφ είναι, δτι δέ άδόνατον, διά
πλειόνων δείχνυται. εί γάρ δυνατδν ήν σώμα διά σώματος χωρεΐν, ώς
αότδς έν άλλοις λέγει, γένοιτο δν έν χυάΟφ ή θάλασσα, χαί έν χέγχρφ ό
2 φθάνει Α : φθβίνη Dt 8 διότι] διά τ ί t 9 ή om. t είναι om. t 11 ε( γ »

scripsi: είτε Dt 13 έν xij" Τιμαίφ] p. 58 C 15 φωτίζει Α : φωτίζεται Dt 21 έχ-
πομπάς scripsi: έχπομπης Dt 22 τι delevi 27 γενομένοις t 30 ουτε D Arist.
U X : ούδέ t Arist. vulg. δυνατόν — äaa D Arist. V: <£μα ante δυνατόν t Arist. vulg.
ai o!> addidi 34 έν άλλοις] cf. Pbys. Δ 12 p. 221 « 2 2 λίγοι D

Authenticated
344 PHIL0P0N1 IN DE ANIMA 117 [Arist. p. 418b 17.18.20]
ούρανός. εί γάρ ό κυαθος τοΰ ύδατος έδέξατο έν | τφ αύτφ τόπφ £τε- k 8*

ρον χύαθον, δέξβται χαΐ τρίτον χαί τέταρτον χαΐ άπειρους, εί γάρ 8λως
δύο σώματα δ αύτδς τόπο; τοΰ ένδς έχώρησε, διά τί μη χαΐ πλείω ή
άπειρα; χαΐ ούτως <5ν έν χυάθφ ή θάλασσα γένοιτο άν. εί δέ μή οίον τε
5 σώμα διά σώματος χωρήσαι, χωρεί δέ τδ φως διά τοΰ άερος, ούκ 3ν εΓη
σώμα. εί δέ τις εΓποι 8τι έν τοις πόροις χωρεί τοΰ αέρος, μάλιστα μέν
άτοπον* το γάρ χενόν είσάξει· χωρισθέν γάρ τοΰ άέρος χενδν καταλείψει 6
τδν τόπον έν φ ήν. έπειτα έδει παχότερον γίνεσθαι τδν άέρα χαΐ πυχνό-
τερον τη πληρώσει των πόρων· νΰν δέ λεπτότερος γίνεται τη τοΰ φωτδς
10 παρουσί$.
p. 418t> 18 Δ ο χ ε ΐ τε τδ φ ω ς έναντίον -είναι τ φ σχότφ* ε σ τ ί δέ 6

σχότος σ τ έ ρ η σ ι ς τ η ς τ ο ι α ύ τ η ς 2ξεως έχ δ ι α φ α ν ο ΰ ς .
Ή έπιχείρησις έχ τοΰ έναντίου 3τι ούκ εστι τδ φως σώμα. εί γάρ

τδ σχότος άντίχειται τφ φωτί, τδ δέ σχότος ούδέν άλλο έστίν ή στέρησις ίο
15 φωτός (ού γάρ γινομένου τινδς έν τφ άέρι γίνεται τδ σχότος, άλλά
μόνον τη τοΰ φωτδς άποοσίαι), τδ δέ άντιχείμενον τη στερήσει έξις έστί,
τδ φώς άρα ?ξις έστί της τοιαύτης δυνάμεως έν τ φ διαφανεί, χαί ού σώμα.
ώς δέ ήδη ειπομεν, κάν έναντίον τις εΓποι τφ φωτί τδ σχότος, πάσα
άνάγχη μή είναι αύτδ σώμα, έπειδή τη οόσία ούδέν έναντίον. άλλά κάν
20 στέρησίν τις εΓποι τδ σχότος φωτός, άντιχεΐσθαι δ' αύτφ τδ φώς ώς
είδος χατά τά έν τη Φυσιχή είρημένα, χαί ούτως ού σώμα* παν γάρ
είδος άσώματον. χαί γάρ αύτδ τδ του σώματος εΐδος τδ τριχη διαστατδν 16
ει γε πασιν έφαρμόζει τοΐς χατά μέρος σώμασιν, ούχ άν εΓη σώμα. εί
γάρ ήν σώμα, ώρισμένον τι μέγεθος είχεν* ουτω δέ ούχ δν έφήρμοσεν
25 ομοίως χαί τ φ πηχυαίφ και τφ δαχτυλιαίφ σώματι χαί τοΐς λοιποΐς.
ώστε άνάγχη αύτδ καθ' αότδ τδ τοΰ σώματος είδος άσώματον είναι* τόδε
γάρ τδ σώμα τδ έζ δλης έστί συγχείμενον χαί τοΰ είδους, δστε εί χαί
τδ φώς εΐδός έστιν έν τφ διαφανεί (χαί γάρ τδ σχότος στέρησις), άνάγχη
αύτδ μή εΤναι σώμα.
30 ρ. 418b20 Κ α Ι ούχ δ ρ θ ώ ς Ε μ π ε δ ο κ λ ή ς ή ε" τ ι ς άλλος ο ύ τ ω ς »

εΓρηχεν, ώς φ ε ρ ο μ έ ν ο υ τοΰ φ ω τ δ ς χ α ί γ ι γ ν ο μ έ ν ο υ ποτέ μ ε τ α ξ ύ
τ ή ς γ η ς χαί τοΰ π ε ρ ι έ χ ο ν τ ο ς , ή μ α ς δέ λ α ν θ ά ν ο ν τ ο ς .
Δείξας δτι ούχ εστι σώμα τδ φώς έγχαλεΐ τοΐς οδτως όπειληφόσιν,
ών έστι χαί Έμπεδοχλής, δς Ιλεγεν άπορρέον τδ φώς σώμα δν έχ τοδ κ
35 φωτίζοντος σώματος γίνεσθαι πρώτον έν τφ μετάξι) τόπφ της τε γης χαί
15 τοδ φωτ<5ς t 21 <ν rg Φυσιχη] A 7 p. 191 «14 26 α&τά χα»' βίιτά t

τί του Α: το om. Dt 27 τό έξ Α: τό D: έξ t 30 ή D: o i i ' t Arist.
οδτως om. D

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIKA II 7 [Arist. p. 418b20. 26.28]
τοΰ οδρανου, είτα άφικνεΐσθαι προς ήμδς, λανθάνειν δε τήν τοιαυτην k 8*

αδτοΰ κινησιν διά τήν ταχύτητα, τοΰτο δέ, φησί, χαΙ παρά τδν λόγον
έστί χαΙ παρά τά φαινόμενα, ουτε γάρ όρδται κινούμενον χαΙ ούτως
άφιχνβυμενον πρδς ήμάς, χαΙ τδ άνεπαίσθητον λέγειν την κίνησιν έν μιχρφ
5 μέν διαστήματι χδν δοίη τις, το δε απ' ανατολής έπΐ δυσμάς χινεΐσθαι
άνεπαισθητως τψ οντι μέγα λίαν αίτημα, δι' ών δε αντιλέγει προς Έ μ - »
πεδοχλέα δείχνυσι πάλιν 2τι οδκ εστι σώμα το φως. et γάρ ήν σώμα,
κινήσεως αδτψ ίδει, Γνα Ιλθΐβ πρδς ήμας· εΐ δέ κινήσεως, χα! χρόνου·
πδσα γάρ χίνησις έν χρόνψ. νον δ' οίμα φωτίζεται χαΙ τά έγγΰς χαΙ τά
10 πόρρω τοΰ φωτίζοντος όντα. παράλογον γάρ, ώς ήδη εΐπον, τδ λέγειν δτι
τοσαύτη χίνησις ανεπαίσθητος γίνεται, τδ δέ χαΙ ει τ ι ς άλλος ε ί ρ η χ ε ν
ο ύ τ ω ς τείνοι δν πρδς Πλάτωνα· δοχεΐ γάρ χαΙ αδτδς έν τψ Τιμαίφ χαΙ
σώμα αδτδ λέγειν χαΙ χατά άπόρροιαν πρδς ήμας ίέναι.
p. 418b26 "Εστι δέ χ ρ ώ μ α τ ο ς μέν δεκτικδν τδ ά χ ρ ο υ ν , ψόφου 35

15 δέ τδ άψοφον.
Δείξας δτι οδκ ?στι σώμα τδ φώς, αλλ' οίον χρώμα τοΰ αέρος, χαΐ
δτι ό άήρ δέχεται τοΰτο ώς αλλότριιν χρώμα, επιφέρει νΰν οίκεΐόν τι
τοις είρημένοις δτι τδ δφεΐλον δέξασθαι τδ χρώμα οδ δει αδτδ Ιχειν οί-
χεΐον χρώμα, έπει τοΰτο έμμιγνόμενον οδκ έα ειλικρινές είναι τδ έγγινό-
20 μενον. δει ουν τδν άέρα, εΐ μέλλοι διαπορθμευτικδς είναι των χρωμάτων
ή τοΰ φωτδς ή ψόφων ή δσμών αότδν άχρωμάτιστον είναι χαΙ άψοφον 40
χαΙ άοσμον, χαΙ τοΰτο αίτιον τοΰ διά τοΰ διαφανοΰς όρασ&αι τά χρώματα,
τδ αδτδ άχρουν είναι χαΙ κατά τήν οίκείαν φύσιν. δθεν καΐ έν τοις δια-
φανέσι τών λίθων, έν οίς μέν <5ν σφοδρότερον δπάρχει χρώμα οΓον μέλαν
25 ή έροθρόν, έμποδιζομένην όρώμεν τήν διαφάνειαν, έν οΓς δέ οδχ υπάρχει
τοιούτον, ήττον έμποδιζομένην και μάλλον δρώμενα τά δι' αδτών δρώμενα,
διόπερ διά μέν λεοχής δέλου ακριβώς δρώμεν, διότι έγγδς άχρους ή τοι-
αύτη, διά δέ τής ?τερον χρώμα έχουσης κατά τήν άναλογίαν τοΰ χρώ-
ματος* χαΙ διαφάνεια γάρ έστι χαΙ τά άλλα χρώματα διαπορθμεόεται ή 46
30 μάλλον ή ήττον.
p. 418b28 "Αχρουν δ' έστί τδ δ ι α φ α ν έ ς καΐ άόρατον ή τδ μ ό γ ι ς

όρώμενον.
Ειπών δτι (τδ) δεκτικδν χαΙ διαπορθμευτιχδν τών χρωμάτων άχρουν

δει είναι, τί ποτέ έστι τοΰτο τδ άχρουν έπήγαγε· τδ γάρ δυνάμει, φησί,
1 τοΰ om. t 12 έν τψ Τιμβίψ] ρ. 58 C 22 τοΰ (ante ίιά) scripsi: τό Dt

25 έμποδιζομένην scripsi: έμποδιζομένοκ Dt έν οΓς δέ — έμποδιζομένην (26) om. D
29 post γάρ έστι add. δι' ή« t 31 δ' έοτΐ D Arist.: δέ xal t άίρατον D: τδ
άόρατον t Arist. μ<ίγις D Arist. Χ : μόλις t Arist. vulg. 33 τό ftddidi

Authenticated
346 PHILOPONI IN DE ANIMA 117 [Ariel, p. 418*28.31. 419»1]
διαφανές, δπερ ή αόρατο ν έστιν ή μόγις όραται μή παραγενομένου τοΰ k 8 »

χρώματος αότψ· τοΰτο δέ έστι το φώς. οίον αέρος διαφανούς ο ντο ς καθ 1 50
αδτόν δυνάμει, χαί όντος οίον χρώματος αύτοΰ τοΰ φωτός, δταν μή παρη
τό φως, ή ουδέ δλως όραται, ώς έν τψ μεσονυκτίψ, ή μόγις χαί άμυδρώς,
5 ώς εις το λυκόφως· τότε γαρ άμυδρώς xal φωτίζεται ό αήρ xal όραται,
ουπω τελείως γενόμενος διαφανής, ή ουν ουτω τ ό μ ό γ ι ς ό ρ ώ μ ε ν ο ν
έχληπτέον, ή ώς τ φ Άλεζάνδρφ δοχεΐ, έπΐ τοΰ αδτοΰ τό ά ό ρ α τ ο ν ή τ ό
μ ό γ ι ς ό ρ ώ μ ε ν ο ν , λέγω δή τοΰ έσχοτισμένου πάντη αέρος, έπεί δοχεΐ
πως xat τό σχότος | όπό της όψεως κρίνεσθαι, εί δέ τοΰτο, xal όρασ&αι. 11'
10 γνωρίζεται δέ όπό της όψεως τό σχότος, ώς πολλάχις ειρηται, κατά άπό-
φασιν τη στερήσει τοΰ φωτός xal των ορατών· έχοίστη γάρ αίσ&ησις χατά
συμβεβηχός xal της στερήσεως των töicuv αισθητών άντιλαμβάνεται. διά
τοΰτο και μόγις όρώμενον είπεν, διότι ού καθ' αυτό άλλα χατά συμβε-
βηχός όρατόν. σ χ ο τ ε ι ν ό ν δέ λέγει τό έσκοτισμένον.
15 ρ. 418>>31 Ή γάρ α δ τ ή φύσις ότέ μέν σχότος ότέ δέ φ ω ς έστιν. 6
Ή αδτή φύσις τοΰ διαφανοΰς, τουτέστιν αυτό τό ύποχείμενον, xal

φωτός έστι δεκτικόν xal σχότους. φ ω ς δέ εΤπεν τό ένεργεία διαφανές xat
σ χ ό τ ο ς τό δυνάμει, εστι γάρ ώσπερ χρώματα αότοΰ ταΰτα· ώς ouv χιών
λευχή λέγεται ώς λευκότητα έχουσα, ουτω και λέγεται * · έπεί χαί ό άν-
20 δριάς αυτό τοΰτο άνδριάς λέγεται χαί οδ χαλκός, ουτω δέ χαί έν τη
συνήθεις τόν τόπον τόν ήλιου μετέχοντα ήλιον λέγομεν· Οές γάρ, φαμέν, 1«
εις τόν ήλιον. xal αυτός δέ ούτως είπεν.
ρ. 419»1 Οό π ά ν τ α δέ ό ρ α τ ά έν φ ω τ ί έ σ τ ι ν , ά λ λ ά μ ό ν ο ν ε κ ά σ τ ο υ
τό ο ί κ ε ϊ ο ν χ ρ ώ μ α .
25 Ειπών πρό όλίγου όρατόν είναι χρώμα τε xal 8 λόγψ μέν εστίν ειπείν, 16
άνώνυμον δέ ένι δνόματι, είτα είπών πώς έστιν όρατόν τό χρώμα, 2τι
κινητιχόν έστι τοΰ χατ' ένέργειαν διαφανοΰς, χαι διά τοΰτο περί φωτός
ειπών, έν φ χαι δι' ου τό χρώμα έστιν όρατόν, μεταβαίνει νΰν έπί τά
όρώμενα παρά τά χρώματα, 3 ουκ εστίν έν φωτί όρατά* ίδιον γάρ έστι
30 τοΰτο των χρωμάτων, xai καταλέγει ταΰτα τίνα έστιν, οίον μύχης, χέρας,
χεφαλαί ιχθύων και λεπίδες, xal αί πυγολαμπίδες καλούμενοι χαί απλώς
τά πυρώδη πάντα και λαμπρά, και τούτων τά μέν έν νυκτί μόνως όρα- μ
ται, τά δέ καΐ έν νυχτί χαι έν ήμεροι, xal καθόλου τών ορατών τέσσαρες
είσι διαφοραί. τά μέν γάρ αδτών έν ήμεροι μόνως όραται, τά δέ έν νυχτί
1 άύρατόν scripsi: δρατόν Dt 2 αύτψ scripsi: αύτοΰ Dt 5 λυχίφως scripsi:

λευχιίφως D1: Χευχέφωτον D 2 t χα) (ante δραται) om. D 16 αύτη scripsi:
αύτη D: αύτοΰ t 19 ώς] ού D lacunam indicavi: fort, addendum φώς τό
πεφωτισμ^νον 21 ήλίου scripsi: ήλιον Dt 31 xal λεπίδες] χαί τά λοιπά t
34 γάρ Α: Ο Ι Ώ . Ή

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 [Arist. p. 419» 1] 347
μόνως, τά δέ χαί έν νυχτί χαί έν ήμεροι, τά δέ δλως οδδέ συνυπάρχειν 11Γ

πέφυχε τφ σχότφ. τι δέ τούτων Εχαστόν έστι, δήλον έντεΰθεν. των γαρ
ορατών τά μεν έστι χρώματα, τά δέ ανώνυμα, ώς δέ ένΐ δνόματι όνομάσαι
οίονεί χρώμα τι έχοντα τδ λαμπρόν. τά μέν οδν χρώματα μόνως έν
5 ήμεροι; όραται, ουδαμώς δέ έν νυχτί. των δέ λαμπρών τά μέν έν νυχτί
μόνως όραται, τά δέ έν ήμέρφ μόνως, τά δέ χαΐ έν νυχτι χαί έν ήμέρ^. 86
τά μέν γάρ έστιν αυτών όπέρλαμπρα, τά δέ άμυδρώς λαμπρά, τά δέ μέσως.
τά μέν οδν άμυδρδν έχοντα τδ λαμπρδν μένω; έν νυχτί όραται, οίον
πυγολαμπίδες χαί λεπίδες χαί τά δμοια· τούτων γάρ έν ήμέρ<£ το λαμπρδν
10 οδ φαίνεται, νιχώμενον όπδ τοΰ μείζονος· έτι δέ χα'ι άστέρων οί πλείους.
τά δέ μέσα χαί έν νυχτί χαι έν ήμερα, οίον σελήνη χαί τινα των άστρων,
οίον ό εωσφόρος, δταν πρδς τφ όρίζοντι γίνηται ό ήλιος χαί αδτδς δ
έωσφόρος περιγειότερος ή . έτι δέ χαί πΰρ· τοϋτο γάρ δσον δύναται αέρα
τελειοϊ χαί είς ένέργειαν άγει το διαφανές αδτοϋ, ώς χαί τά έν αδτφ βο
15 χρώματα δειχνυναι, έν δέ τφ λοιπφ έαυτδ μέν δείχνυσιν, έχείνου δέ το
διαφανές ουκ άγει είς ένέργειαν. δ&εν αδτδ μέν όρώμεν πόρρωθεν έν
σχότφ οντες, οδδέν δέ των περί ήμδς χρωμάτων, έν δέ τή ήμεροι πάλιν
το πΰρ φαίνεται ώς μέν λαμπρδν μηδέν δρών είς τον αέρα διά τδ ήδη
όπδ τοΰ μείζονος λαμπρού παδεΐν, ουτω δέ φαινόμενον τρόπον τινά ωσπερ
20 χαί τά λοιπά των χρωμάτων, μάλλον δέ ώσπερ και της σελήνης τδ λαμ-
πρδν διά τδ μη άγαν άμυδρδν είναι φαίνεται έν ή μέρα· ουτω δέ χαί τδ
τοΰ πυρός, δταν μη πόρρω δείχνυται φωτδς δντος. τά δέ όπέρλαμπρα 86
μόνως έν ήμερβι:, οίον ό ήλιος, έπειδή χαί αδτδς της ημέρας χαί τοΰ
φωτδς αίτιος, τω δέ οδ πάντα δέ ορατά έν φ ω τ ί προσθετέον τδ
25 μόνον· οό γάρ παν τδ όρατδν έν φωτί μόνον όρατόν, αλλ' έχάστου, φησί,
τδ οίχεΐον χρώμα· τά γάρ χρώματα έν μόνφ φωτί ορατά, προσέθηχε δέ
τδ μόνφ, έπεί χαί ή λαμπρότης τοΰ πυρδς χρώμα oöx οδσα όραται έν
φωτί, άλλ' οδ μόνφ έν φωτί, αλλά χαί έν σχότφ· αλλ' οδδενδς όραται
τούτων τδ οίχεΐον χ ρ ώ μ α , εξ οδν φησι χα&όλου τά ορατά είναι, ών
30 τά μεν πέντε λέγει, τδ δέ ίχτον παραλιμπάνει ίσως ώς προφανές, τά τε 40
γάρ χρώματα όρατά έστιν έν φωτί μόνον, άλλα δέ τινα μόνον έν σχότφ,
ώς πυγολαμπίδες χαί τά δμοια, τά δέ χαί έν σχότφ χαί έν φωτί, ώς
σελήνη, πΰρ χαί τινα τών άστρων· τά γάρ πλείστα μόνω; έν σχότφ όραται,
διά τδ νιχασθαι μόνφ τφ μείζονι φωτί τοΰ ήλίου. έτι δέ όρατόν φησι
35 χαί τδ ένεργεία; διαφανές, τουτέστι τδν πεφωτισμένον αέρα· ώς γάρ έδείξα-
μεν έμπροσθεν, οδδενί άλλο» χρίνομεν δτι ήμέρα έστίν ή τη δψει. πρδς
τούτοις χαί τδ δυνάμει διαφανές, τουτέστι τδ σχότος, όρατδν εΐναί φησι 45
t q άποφάσει. έστι δέ έπί τούτοις 2χτον γένος τών ορατών ό ήλιος τδ
μάλιστα πάντων φανότατον, δν ουτε έν σχότφ έρεΐς φαίνεσθαι (άφανιστιχδς
9 πολογολαμπίδες D 11 σελήνης t 12. 13 δταν — έωαφόρος A Suid. s. ν. Όρατόν:

om. Dt 16 αύτό A S u i d . : αί>τψ D t 21 μη A S u i d . : o m . Dt 2 6 ante
4ρατα add. μόνον δροτόν, sed punctis del. D 1 fort, προβέθηχα 2 9 τοϋτο D
3 0 ϋχτον s c r i p s i : χα! (ex ς depravatum) Dt 3 3 μόνως] μόνον t 3 9 φανότατον}
φανώτατα D 1 : φανώτατον D s t δν s c r i p s i : δν Dt

Authenticated
348 PHILOPONl IN DE ANIMA 117 [Arist. p. 419*1.6]
γάρ τοΰ σκότους έστίν) ουτε έν ήμεροι· αδτδς γάρ της ημέρας έστι ποιη- 11'
τικός. καί πάντα δέ τά παρά το χρώμα και το σκότος αυτά έαυτοΐς τοΰ
όρασθαι αίτιά έστιν ώς φωτοειδή. έν γάρ νυκτί τδ χρώμα των πυγο-
λαμπίδων ή των λεπίδων ή των άλλων οδχ όραται, αλλ' έν ήμεροι, ου
5 γάρ οΰτω τδ λαμπρδν αυτών δύναται ποιήσαι διαφανή τδν αέρα, ώς καΐ
τδ χρώμα τδ κατά τδ άλλο σώμα αδτών διαπορθμεΰσαι, αλλά τοσοΰτον 80
έξισχόει, δσον έαυτδ μόνον έμφανές ποιησαι, οδκέτι μέντοι καί τά
χρώματα.
ρ. 419*6 Δι' ήν μ ε ν ο3ν α ί τ ί α ν τ α ΰ τ α ό ρ α τ ά , ά λ λ ο ς λόγος.
10 Δι' ην, φησίν, αιτίαν τά έν νυκτΐ δρώμενα όραται, ού τοΰ παρόντος

έστί λόγου λέγειν, έν γάρ τ φ Περί αισθήσεων και αισθητών λέγει δτι
πέφυκεν δ αήρ δπδ τοΰ λαμπρού φωτίζεσθαι, οία' έστι τά ουράνια· τούτου
οδν ταΰτα μετέχοντα άμυδρώς φωτίζει νύκτωρ τδν περί αυτά αέρα, όπηνίκα
μη όπδ τοΰ μάλλον λαμπροΰ καταλαμπόμενο; αφανές τδ τούτων φώς 66
15 ποίηση, τοσοΰτον δέ φωτίζει, ώς έαυτά μόνα διαδεικνύναι, έπεί καΐ τδ
πΰρ πολυ | μεν ον φωτίζει τδ διαφανές έπί τοσοΰτον ώς και χρώματα 11»
όρασθαι δυνασθαι, όλίγον δέ ον μέχρι τοΰ αδτδ μόνον όραθήναι τδ δια-
φανές φωτίζει, κάν πολϋ μέν ή πόρρω δέ, ουκ έξισχυει τδν μέχρις ημών
αέρα διαφανή ποιήσαι, αλλ' αδτδ μόνον δείκνυσι. τοιαΰτα δέ έστι και τά
20 άστρα έν τη νυκτί· έν γάρ τη ήμερα τδ τοΰ ήλιου φώς οδκ έα αυτά
φαίνεσθαι. καίτοι del τδ τοΰ ήλιου φώς καταλάμπει τά οδράνια* ώς γάρ
και έναγχος εΐπον, βραχύ τι μόριον τοΰ αέρος έστι τδ σκιαζόμενον. αλλ' 5
ε£ καί έν νυκτί καΐ έν ήμερα τδ φώς τδ ήλιακδν τά ουράνια πάντα δέ-
χονται, διά τί μη όρώμεν νΰκτωρ τά οδράνια πεφωτισμένα; διά τι δ' έν
25 νυκτί τους άστέρας όρώμεν; τί γάρ μάλλον μεθ" ήμέραν τδ φώς αδτών
αποκρύπτει ό ήλιος ή έν νυκτί, εΓ γε αεί καταλάμπονται δπδ τοΰ ήλιου;
φημί οδν τοΰ κώνου της σκιάς περί ήμας κεχυμένου οδχ οίοι τέ έσμεν
τδν υπέρ την σκιάν παρ' έκάτερα πεφωτισμένον ίδεΐν άέρα, τά μέντοι
άστρα καί τούτων τά λαμπρότερα έαυτά ήμΐν απαγγέλλει, ώς είρηται. ίο
30 δτι δέ οδδέν αδύνατον τοΰτο συμβαίνειν, δήλον έντεΰθεν. πολλοϋ γάρ
πυρδς άέρα τινά λαμπρώς φωτίζοντος, δπερ ήδη εΐπον, οί πόρρωθεν οντες
τδν μέν πεφωτισμένον οδχ δρώσιν άέρα, αδτδ δέ τδ πΰρ έσθ' δτε όρώσιν.
τοΰ δέ τους άστέρας έν νυκτί όρασθαι, καίτοι καταλαμπομένους όπδ τοΰ
ήλίου, αίτιον τδ μη διακρίνεσθαι άγαν δπδ τών ήλιακών αχτίνων τδ δπτι-
35 κδν αίσθητήριον. και δτι τοΰτο έστιν αίτιον, μάθοις άν έντεΰθεν· όπηνίκα
μέν γάρ έν τη μεσημβρία έστιν ό ήλιος, οδχ οιοί τέ έσμεν άτενές είς
τδν δίσκον αυτοΰ άποβλέψαι, άγαν, ώς εΐπον, τοΰ όπτικοΰ πνεύματος δ ι α - «
2. 3 τύ όρασθαι D 5 διαφανής t καί om. t 9 δρατά D Arist. Ε: όραται t

Arist. vulg. 11 έν τψ Περί αίαθήιεων] nescio, quem locum respiciat, sed cf. c. 2
14 μή om. D 17 αύτο scripsi: autoä Dt 18 μέν η D2: μένη D't 27 χεχο-
μένου scripsi: κεχυμένης Dt 36 post οιοί τε add. δέ t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 117 [Ariet. p. 419*6.7.11] 349
χρινομένου· οπόταν δέ πρδς τφ δριζοντι ή, και μάλιστα δταν ή αχλυωδε- 1 1»

στερος δ αήρ, τδ τηνικαΰτα άτενές είς τον δίσκον άποβλέπειν δυνάμεθα,
χαί ακριβώς αδτδν δρώμεν, διά τδ (δι') άχλύος αδτδν δρδν, xai μη δια-
χρίνεσδαι τάς όψεις· το αυτδ δέ και έν νοκτΐ γίνεται των άκτίνων μή
5 φοιτώσών ε?ς τον περί ήμας αέρα διά τήν έχ της γης άντίφραξιν. αμε-
λεί γοΰν χαί έν καθαρα αίθριοι (ει) τις έν βαθεΐ χατέλθοι φρέατι, δψεται
άστρα, καίτοι υπέρ τδ φρέαρ οδχ δρών. ή γάρ έν τφ βάθει τοΰ
φρέατος σκιά δίχην νυκτός συγκρίνοοσα τάς όψεις και μή έώσα υπδ τοΰ ao
φωτδς διακρίνεσθαι, άντιλαμβάνεσθαι ποιεί των ορατών, χαϊ έχ τουτου δ'
10 άν τις συλλογίσαιτο δτι μή εξεισί τι έχ των ομμάτων, δπερ των αισθητών
άντιλαμβάνεται, αλλ' ώς έπι τών άλλων αισθήσεων είς αύτδ φοιτ^ τδ
αίσΒητήριον τδ όρατόν. εί γάρ έξηεσαν όψεις, δσω δηλονότι είς μήκος
προήεσαν, άσθενέστεραι γινόμεναι και ουτω τφ φωτΐ προσβάλλουσαι μάλλον
άν διεκρίθησαν· νΰν δέ οδδέ έν νυκτ'ι μέχρι τής απλανούς φθάνουσαι υπδ
15 τοΰ έκεΐσε φωτδς διακρίνονται, χαί δταν έχ τοΰ φρέατος τις άποβλέπη, «5
εδει γενομένας τάς όψεις υπέρ τδ φρέαρ, εν&α τψ φωτ'ι οντι προσέβαλλον,
ομοίως διακρίνεσθαι, χαί ουτω δ' άν οδχέτι [δ* άν ουκ] εδει τά άστρα
όράν. νΰν δέ όρώσιν· οδχ άρα διακρίνονται, δήλον οδν δτι διακρίνονται
τότε at όψεις, δταν τδ φως αδτφ τφ δφ&αλμφ προσβάλλη. διδ χαί δ
20 έν τφ φρέατι, ατε δή σκιάς περί αδτδν ούσης και τοΰ φωτδς τφ όμματι
μή προσβάλλοντος μηδέ διακρίνοντος αύτδ οιός τέ έστι τάς τών δρατών
ένεργείας δέχεσ&αι, δπερ και έν τη νυκτί συμβαίνει.
ρ. 419»7 Νΰν δ' έπί τοσοΰτον φανερόν έ σ τ ι ν , δτι τδ μέν έν φ ω τ ί 80

δρώμενον χ ρ ώ μ α · διδ καΐ ούχ δραται άνευ φ ω τ ό ς .
25 "Οτι τδ έν φωτΐ δρώμενον χρώμα, πρόδηλον, διότι έν νυκτί οδχ

δραται τδ χρώμα, αλλά φωτδς παρουσίοι. τδ μέν γάρ φώς 2ξις έστί τοΰ
διαφανοΰς, τδ δέ χρώμα τής ένεργείας έστι τής κατά τήν ίζιν τελειωτι-
χόν. παρόντος γάρ τοΰ χρώματος γίνεται και τδ διαφανές ένεργεί$ δια- 36
πορ&μευτικδν τών χρωμάτων, διόπερ xal δ αδτδς ορισμός έστι χρώματος,
30 τδ χινητιχδν είναι τοΰ κατ' ένέργειαν διαφανοΰς, ένέργειαν δηλονότι κατά τήν
Εξιν, χινητικδν δέ άντί τοΰ τελειωτικδν και προχειριστικδν της ένεργείας.
ρ. 419»11 Σημεΐον δέ τουτου φ α ν ε ρ ό ν έάν γάρ τ ι ς θ η τδ εχον

χ ρ ώ μ α έπ' α δ τ ή ν τήν ο ψ ι ν , οδχ ό'ψεται.
Σημεΐον λέγει οδ τοΰ είναι τδ φώς έντελέχειαν τοΰ διαφανοΰς, αλλά
1 ^ (post δρίζοντι) scripsi: ή Dt 2 δ om. D 3 δι' addidi 6 εί

addidi 10 σολλογίσοιτο D 14 ούδέ scripsi: οΰτε Dt φθάνουσαι scripsi:
φθανούσηί I)t 16 ϊνΟα τω φωτί om. D 17 δ' civ ούχ delevi
21 μτ) om. D α&τψ t οίός scripsi: οΓ<5ν Dt 25 post δτι το add.
|iiv t

Authenticated
350 PHIL0P0NI IN DE ANIMA 117 [Arist. p. 419» 11]
τοΰ τα χρώματα έν φωτΐ όρασθαι καΐ κινητικά αυτά είναι τοΰ χατ' ένέρ- 11»
γειαν διαφανοΰς, ότι έάν έπ' αύτδ τδ αίσθητήριον, τον δφθαλμδν λέγω, «
τεθη τδ χεχρωσμένον, ούχ δρώμεν αύτό. ού γάρ δρώμεν έγχριόμενοι
τήν λήμην, τοΰτο δέ ούχ ώς ούχ όντος τοΰ δπτικοΰ αισθητηρίου (έστι γάρ)
5 αλλ' ώς τοΰ μεταξύ μή όντος, λέγω δή τοΰ' διαφανούς, όπερ πεφυκδς δπδ
του χρώματος κινεΐσθαι, καΐ συνεχές ον τψ τε όρατψ * * · Δημοκρίτψ
είπόντι (ότι) εί ήν κενδν τδ μετάξι» των όρώντων xal των ορατών, πολί>
ι5ν άκριβέστερον έωρδτο τα δρώμενα, ώστε κδν εί μύρμηξ ήν έν τφ ού-
ρανφ, έωράθη δν μηδενδς έμποδίζοντος μετάξι» σώματος. ού γάρ μόνον, Μ
10 φησίν, ουκ δν άκριβέστερον ειδομεν, εί ήν τδ μετάξι» κενόν, αλλ' ούδ' δν όλως
ειδομεν μή όντος του διαπορ&μεύοντος τήν ένέργειαν τοΰ όρατοΰ είς τδ όμμα.
είτα καΐ κατασκευάζει τοΰτο διά των έξής. π ά σ χ ο ν τ ο ς γ ά ρ τ ι , φησί,
τ ο ΰ α ι σ θ η τ η ρ ί ο υ γ ί ν ε τ α ι τδ δραν. εί πάσχει τι τδ αίσθητήριον αντι-
λαμβανόμενων του όρατοΰ (πάθος δέ δήλον ότι τδ τελειωτικόν), άνάγχη
15 πασα ή δπ' αύτοΰ τοΰ χρώματος πάσχειν αύτδ ή όπδ τοΰ μεταξύ πάσχειν,
τοΰτο δέ έστι τοΰ πεφωτισμένου αέρος παρακειμένου τε καΐ άπτομένου τοΰ
αισθητηρίου· ώστε τοΰ μεταξύ δεϊται καΐ κινεΐσΟαι xal χινεΐν δυναμένου,
τδ δέ κενδν ού τοιούτον· ώστε εί κενδν ήν, ούδέν δν ώφθη. | άποροΰσι 12*
δέ ένταΰθα είκότως, ότι εί ούκ δν ειδομεν τινδς μή όντος μεταξύ, πώς τά
20 δποχύματα συνιστάμενα περί τον κερατοειδή έξω τών υγρών όοώμεν μηδενδς
όντος μεταξύ αέρος; οίον γάρ δν εχη χρώμα δ συνεστώς χυμός, τοιαύτα
δοκοΰσιν δραν πάντα τά έξωθεν τδ έν αδτοϊς χρώμα τοις έξω προσάπτον-
τες. δραν δέ δοκοΰσι καΐ χωνώπια έξω πολλάκις παχέος όντος του έν
τφ όμματι χυμοΰ, δν ή αΓσθησις δρώσα τούτου εξω νομίζει είναι, ρητέον 6
25 ουν πρδς τοΰτο ότι τδ δπτικδν πνεΰμα έν τ φ κρυσταλλοειδεΐ υγρφ τήν
χρίσιν τών ορατών ποιείται, δειχνυουσι γάρ οι ιατροί ότι έκεΐ ή κρίσις
γίνεται έχ τών ανατομών, τδ δέ κρυσταλλοειδές όγρδν έσωτέρω έστί
δήλον ότι ού μόνον τών χιτώνων τοΰ τε κερατοειδοΰς καΐ τοΰ ραγοειδοΰς
καλουμένου, αλλά και τοΰ φοειδοΰς δγροΰ, δπερ xal αότδ διαφανές δπάρ-
30 χει. τοΰτο ουν τδ φοειδές δγρδν διαφανές δν ώσπερ και τδ κρυσταλλο-
ειδές μεταξύ γίνεται τοΰ τε δπτικοΰ πνεύματος, όπερ έν τ φ κρυσταλλοειδεΐ
ποιείται τήν κρίσιν, καΐ τοΰ έπιχυματος, δ περί τδν κερατοειδή συνίσταται· ίο
ώστε έστι και ένταΰθα τδ μεταξύ, διά τοΰτο δέ τδ έντδς χρώμα έξω
υπολαμβάνει, έπεί καΐ όταν δι' ύέλου κεχρωσμένης δρώμέν τινα, τοιοΰτο
35 χρώμα έχειν κάκεϊνα νομίζομεν οίόνπερ και ή ΰελος. τοΰτο δέ διό·«,
ώς δέδεικται, τδ έπΐ της έπιφανείας χρώμα τοΰτό έστι τδ δρατόν· τδ δέ
1 λήμην scripsi: μήλην Dt 5 4λλ' ώς scripsi: άλλως Dt 6 lacunam indicavi:

»ddendum tale aliquid xal τω ίμματι χινεϊ τό αισθητήρων, διό xal Αντιλέγει 7 ίτι
iddidi 13 αίαδητηρίου Dt Arist. V W : αΙβ9ητιχοϋ Arist. vulg. 19 βομεν D
21 ίχ^ scripsi: έχει Dt 2 3 τοΰ ora. t 24 τούτου ϊξω νομίζει scripsi: τοϋτον
'ξωνομίζει D : τοϋτον Ιξωνομόζει t 26 γάρ ίτι ol ιατροί δτι D 31 τοΰ τε] τοΰτο t
Ν μέν τω t 32 8 περί τον χερβτοεώη scripsi coll. 20 et p. 351,10: ίπερ τον £αγο-
:ιϊή Dt 34 χε'/ρωμε'να t

Authenticated
P H I L O P O N I IN D E ANIMA I I 7 [Arist. p. 4 1 9 * 1 1 ] 351
έν τφ βάθει ούχ όρώμεν, άλλ' έάν ή τδ όρώμενον διαφανές, δοχοΰμεν 1 2>·

τ φ αδτφ χρώματι κεχρώσθαι τδ βάθος, οιφπερ χαΐ ή έπιφάνεια. χαϊ έάν
άλλο τι παραθώμεν αμυδρότερα) χρώματι κεχρωσμε'νον, κάχεΐνο τοιούτο 16
φανήσεται. έπεί ο3ν διά τοΰ χυμοΰ τοΰ συστάντος κεχρωσμένου οντος
5 όρωμεν, δοχοΰμεν χαί τά ίζω τφ αδτω κεχρώσθαι χρώματι. καΐ διά
τοΰτο Ιλεγε τό δεχτιχον χρώματος αχροον δεΐν εϊναι, ?να μή τ φ αότοΰ
χρώματι έμποδίζη τοις δρατοΐς όρασθαι τοιαΰτα oföt είσιν. άλλα χαί
πρδς τά είρημένα πάλιν έπαποροΰσι και φασιν ?τι, ε? άρχει το φοειδές
όγρδν άναπλήρώσαι τήν τοΰ μετάξι» χρείαν, χαϊ διά τοΰτο όρώμεν τον
10 συνεστώτα χυμδν περί τον χερατοειδή, Ιδει χαϊ τήν λήμην άπτομένην τοΰ «ο
δφθαλμοϋ χαϊ άπλώς παν όρατδν μή έμποδίζειν τη οψει διά τδ μή εΤναι
μετάξι) άέρα, άλλ' opäoöat· άναπληροϋν γάρ Ιδει χάν τούτοις τήν του
μέσου χρείαν τδ ωοειδές δγρόν. φαμέν οδν δτι ώσπερ ό άήρ δεχόμενος
τδ φως γίνεται ένεργεί^ διαφανής, ουτω xal πάντα τά διαφανή. δταν
15 ουν τήν λήμην προσοιαωμεν τω δφθαλμφ, έπισκοτεΐ xal ουκ έα τά έν τφ
δφθαλμφ διαφανή υγρά δυνάμει δεξάμενα τδ φως γίνεσθαι [δυνάμει]·
διαφανή ένεργεια. ό δέ χυμός ό συνιστάμενος διαφανής ων διαβιβάζει τδ
φως έπί τά υγρά' δθεν έάν μύσωμεν, οόχέτι όρώμεν τδν χυμδν διά τδ %
άντιφράξαι τφ φωτί τά βλέφαρα, xal αυτδς δέ ό χυμός δταν παχυν&ή,
20 ούχέτι όραται, καΐ ουδέ άλλο τι όραθήναι έα άντιφράττων τφ φωτί.
δταν δέ παχυνθείς ό χυμδς δλίγος ή , ώς μή δλην άπολαμβάνειν τήν
κόρην, του μέν χατ' αδτδν μέρους των όγρών μή γινομένου διαφανούς
ούχέτι όρώσιν αί χατ' έχεΐνο τδ μέρος προσπι'πτουσαι όψεις, ώστε σκότος
έστί χατ' έχεΐνα τά μέρη, των δέ πέριξ όψεων συμβαίνει όρωσών τδ
25 μιχρδν 3ν τήν φαντασίαν των κωνωπίων παρέχειν. άλλ' ε? ή λήμη έπι- so
τιθεμένη διά τδ μή είναι διαφανής άντιφράττει τφ φωτί, Ιδει, ειπερ έπι-
νοηθείη ύελίνη λήμη ή έξ άλλης διαφανούς ύλης, μή έμποδίζειν έπιτιθε-
μένην έν τ φ δφθαλμφ, ώστε όρασθαι αυτήν άλλ' εδει, χάν ε?ς αυτό τδ
ομμα έπιτεθείη, όραθήναι, δπερ καΐ συμβαίνει, έάν γάρ έν αυτφ τ φ
30 σφέχλφ προσκολλήσωμεν τδ ομμα, όρώμεν δι' αυτοϋ, άλλά δεδιότες μή
πληγώμεν τδ ομμα τη ά φ η , αυτομάτως οΰχ άνεχόμεθα της άφής, άλλά
συγ/λείομεν τά βλέφαρα· ώς ει γε χαρτερήσομεν άτενές τδ ομμα εχοντες 8ό
προσπελάσαι αυτδ διαφανεί τινι, δψόμεθα πάντως, ωσπερ ουν καΐ του
άέρος άπτόμενον τδ ομμα δρα, άλλά και οί έν υδατι χαταδεδυκότες όρώσι
35 τά έν βάθει, τοΰ όμματος αυτών προσεχώς τοΰ ύδατος άπτομένου· άλλ'
δταν σκληρόν ή τι ου μέλλει θιγγάνειν τδ όμμα, αυτομάτως δεδιότες μή
βλάβώμεν έκ της άφής καΐ τά βλέφαρα συγχλείομεν. xal διά τοΰτο συμ-
βαίνει, χάν διαφανής η ή λήμη, μή όραν δι' αυτής, ού μέντοι διά τδ έπι-
G αυτού s c r i p s i : αότοΰ D : αίιτφ t 1 0 et 15 λήμην s c r i p s i : μήλην D : μήλων et

μίλην t 15 προσοίσωμεν] sie Dt IC δυνάμει delevi 17 6 (post χυμός) Π 2 : ού
I)'t 2 2 γενομένου t 2 5 et 27 λήμη s c r i p s i : μέλλη et μίλη I ) : μίλη utrobique t
2 6 διαφανής scripsi: διαφανές Dt 27 ή ] Sjv t 2 7 . 2 8 έπιτιθεμένην s c r i p s i : έπιτι-
θεμένοις Dt 3 6 αχληρών t 3 8 λήμη] μήλη D : μίλη t

Authenticated
352 PHIIiOPONI IN DK ANIMA 117 [Arlet. p. 4 1 9 - 1 1 . 2 1 . 2 5 ]
χεϊαθαι τψ αίσθητηρίφ, ωσπερ έπί της μή διαφανούς* έπί ταύτη; γβίρ, 1 2γ

χάν άτβνές η τό ομμα, μή ούσης διαφανούς οδχ όψόμεθα δι' αδτης. 40
ρ. 419»21 Δι' ην μέν οδν α ί τ ί α ν τό χ ρ ώ μ α ά ν α γ χ α ΐ ο ν έν φ ω τ ΐ

όρδσθαι, είρηται.
5 Διότι χινητιχόν έατι τοΰ χατ' ένεργειαν διαφανούς, το δέ κατ' ένερ-

γειαν διαφανές φωτός γίνεται παρουσία. π ΰ ρ δ' έν ά μ φ ο ΐ ν ό ρ α τ α ι , χ α ΐ έν
σ χ ό τ ε ι χ α ί έν φ ω τ ί . διά τοϋτο τό πΰρ οδ μόνον έν φωτί όρδται, αλλά χαί
έν σχότφ, διότι εχει φωτιστιχήν ένεργειαν οΓαν τε ουααν άπαγγέλλειν αδτοΰ 4k
xb χρώμα, x a l τ ο ΰ τ ο έξ άνάγχης* το γαρ δ ι α φ α ν έ ς όπό τ ο ύ τ ο υ
10 γ ί ν ε τ α ι δ ι α φ α ν έ ς , πέφυχε γαρ χαΐ ή τοΰ πυρός ουσία τό δυνάμέι δια-
φανές ποιεΐν ένεργεία διαφανές* διό χαΐ όρώμεν έν νυχτί πυρός οντος τά
χρώματα, άλλ' οδ τουτό φησιν δτι διά τοΰτο όραται, έπειδή γενόμενος
ό άήρ ένεργεία διαφανής διαπορθμεόει αδτοϋ τήν ένεργειαν ταΐς οψεσι
(xal γάρ χαΐ πόρρωθεν οντος τοΰ πυρός χαί μή δρώντος εις τόν περί
15 ή μας άέρα 3μως όραται, χαί α! πυγολαμπίδες χαί οί πολλοί τών αστέρων), so
αλλ' δτι, ε? φύσιν Ιχεχ τό πΰρ ε?ς ένεργειαν άγειν τό διαφανές, ώς δι'
αδτοΰ τά όρατά φαίνεσθαι, πόσψ μάλλον αδτό δφθήσεται χαι έν νυχτί
τό αδτό δε φαμεν χαΐ έπί τών έν νυκτΐ πα'ντων δρωμένων· χαί γάρ χαΐ
αί πυγολαμπίδες ε? πλησίον πάνυ γένωνται χαΐ άποτεθώσιν έν τη χειρί,
20 δειχνόουσι τοΰ μορίου της χειρός χρώμα έν φ άπετέθησαν* αλλ' έπειδή
πάνυ άμυδρόν αδτών έατι τό φώς, δοχεΐ δλως μηδέν εις τόν άέρα δραν.
ρ. 419*25 IΌ δ' α δ τ ό ς λόγος χ α ι π ε ρ ί ψόφου χ α ί δ σ μ ή ς έβτιν. 12»
Μετά τόν περί τών ορατών λόγον μέτεισιν είς τόν περί τών ακου-
στών, χαΐ ούτως είς τόν περί τών όσφραντών, τάξει προϊών άπό τών ι
25 τελειοτέρων έπί τά άτελέστερα. ζητήσειε δ' άν τις πώς άνω ειπών ώς
έχ τών άτελεατέρων χαΐ χοινοτέρων άρξασθαι δεΐν, μή άπό της άφής
ήρξατο της διδασκαλίας (αυτη γάρ χοινοτάτη τών αισθήσεων χαΐ η) τάξει
έσχάτη xal άτιμοτέρα), άλλ' άπό της όψεως, ήτις τών άλλων χαι μεριχω-
τέρα έστί χαΐ τελειοτέρα. φαμέν ουν 2τι άνω Ιλεγεν έχ τών χοινοτέρων
30 χαί άτελεστερων δεΐν αρξασθαι, ώς σαφεστέρων οδσών τών χοινοτέρων*
δει δε άπό τών σαφεστέρων άρχεσθαι, σαφεστέρα δέ ή φυτιχή της λογι-
χής, μάλλον δέ χαί της αισθητικής· νΰν μέντοι έπί τών αισθήσεων παρα- ίο
δόζως συνδεδράμηχε τό τάς τελειοτέρας αισθήσεις χαί μεριχωτέρας ταύτας
χαΐ σαφεστέρας εΤναι. σαφεστέρα γοΰν πασών ή οψις, έπεί χαι τό όρατόν,
5 δέ Α: ούν Dt 6. 7 xal έν σχίτει Α Arist.: om. Dt 8 τε ουααν in

ras. D ' 10 γάρ om. D 12 oö τοΰτύ] ού τοΰ in ras. D 9 18 δρωμένων A:
όρώμεν Dt 19 πληαίων t 24 τόν τών περί τών D 80 post
χοινοτέρων add. άτελεατέρων t

Authenticated
λέγω δή τά χρώματα, χαί του άπτοΰ καΐ των άλλων αισθητών σαφέστερα. 1 21
δια τοΰτο oSv ταύτη έχρήσατο τη τάξει της διδασκαλίας, χαί είπών περί
ορατών μέτεισιν έπί τά ακουστά· ταύτα γάρ ήν τά τη άχοή αντικείμενα·
χαί ούτως έρεΐ τά δσφραντά. περί οδν ψόφου, φησί, χαί δσμής δ αδτδς
5 λόγος, ωσπερ χαί έπί των ορατών, τίς δέ δ αδτδς λόγος, σαφώς έπήγα-16
γεν, δτι χαί ταΰτα κινητικά έστι τίνος μετάξι» αδτών τε χαί τών οικείων
αισθητηρίων, ου κινουμένου, τοΰ μετάξι) λέγω, χαί τά αισθητήρια αδτών
κινούνται, ώσπερ γάρ ή τοΰ δρατοΰ ένέργεια διαπορθμευεται διά τοΰ
μετάξι» έπί τδ αισθητήρων χαί οδκ αδτδ απτεται αδτοΰ, ουτω καΐ τδ
10 δσφραντδν χαί τδ άκουστδν διαπορθμεύεται έπι τά αισθητήρια αδτών δι'
ύδατος ή δι' αέρος- άμφω γάρ ωσπερ εχουσι τήν διαφανή δυναμιν, οΰτω
καΐ τήν διηχή καΐ δίοσμον. δτι γάρ καΐ έν δδατί είσιν αί δυνάμεις αύται,
ή διηχής τε καί ή δίοσμος, δηλοΰσιν οί ίχΟυες τους τε ψόφους φεύγοντες ίο
καί τη δσμη τοϊς δελέασιν έφεπόμενοι. οί γοΰν παρ' ήμΐν έν τη λίμνη
15 τους ίχθύας άγρεύοντες ψοφεΐν είώθααιν έν ταΐς σανίσι τών άχατίων, ίνα
τους ίχθυας έπι τά δίχτυα έίσελάσωσιν. δτι δέ χαί δσφραίνσνται, δήλον
μέν έξ ών χαί νυχτωρ άγρευονται. επειτα ε? όψεως χαί ακοής έναργώς
μετέχουσιν, αδύνατον δέ τών τελειότερων μετασχεΐν τδν μη μετασχόντα
τών άτελεστέρων, ατελεστέρα δ' ή οσφρησις, καί ταύτης άρα μετέχουσιν.
20 έστιν άρα καί έν τψ υδατι ού μόνον ή διηχής άλλά και ή δίοσμος δ ό ν α - «
μις. καί ήμεΐς δέ χαταδύντες έν υδατι αίσθανόμεθα τοΰ άνωθεν βοώντος*
τών μέντοι δσμών οδκ αίσθανόμεθα έν υδατι, ωσπερ οί ίχθυες, έπειδή
πάντα μέν τά άναπνεοντα τψ άναπνεΐν δσφραίνεται, έν δε υδατι άναπνεΐν
ου δυνατδν αέρος οδκ όντος· οί δέ ίχθυες οδκ άναπνέουσιν, έπειδή μηδέ
25 πνεύμονα εχουσι. δι' ήν δέ αίτίαν πάντα τά άναπνέοντα οδκ άνευ τοΰ άνα-
πνεΐν δσφραίνεται, έρει έν τψ περί δσφρήσεως λόγφ. δτι δέ χαί αί δσμαί
καί οί ψόφοι τοΰ διαπορθμεύοντος δέονται, δήλον· έάν γάρ τις, φησί, τδ
δσφραντδν αΰτψ τφ αίσθητηρίψ προσαγάγη, ώστε έφάπτεσθαι, οδχ όσφραν- Μ
θήσεται· ουδέ γάρ ή ρις έστι τδ αισθητήρων, αλλ' έντδς ή μαστοειδής
30 τοΰ έγκεφάλου άπόφυσις· έάν οδν τις διά τής ρινδς λεπτδν ποιήσας τδ
δσφραντδν έπί ταυτην διαγάγοι, ώς άπτεσθαι αότής, οδκ αίσθήσεται.
ομοίως οδδέ τδ ους έστι τδ άκουστικδν αισθητήρων, άλλ' ή έντδς μήνιγξ
ή τδ έν ταύτη πνεΰμα· πρδς ήν τδ άκουστδν εΐ προσαγάγης, οδκ αίσθή-
σεται. δήλον δέ τοΰτο και έπί τής όψεως, εί οδν αί τρεις αύται αίσθή-
35 σεις δέονται τοΰ μεταξύ χαί άνευ τουτου οδχ αίσθήσονται, δήλον δτι χαί 85
αί λοιπαί, ώς δείξει, εί χαί δοκοΰσιν αύται αμέσως τοΰ αίσθητοΰ θιγγά-
νουσαι πάσχειν υπ' αδτοΰ.
3 έπί] έπεί D 4 ψηαΐ om. t 18 hi A: om. Dt 25 άνευ τφ t

29 ή μαστοειδής Α: ΰμενοειδης (μεν ex corr.) D: όμενοειδές t 35 αίσθήαονται A:
αίαθήαετοί Dt
Comment. Arist. XV. Philop. de anima. 23

Authenticated
354 PHILOPONI IN DE ANIMA II 7 . 8 [Arist. p. 419«30. U ]
p. 419*30 Περί δέ α φ ή ς xal γεύσεως εχει μέν ομοίως, οϋ 12»

φ α ί ν ε τ α ι δέ· δι' ήν δ' alz lav, ύ σ τ ε ρ ο ν Ι σ τ α ι δήλον.
Ομοίως, φησί, xal άφή χαί γεΰσις διά Ttvo; μετάξι) των γευστών
χαί άπτων Αντιλαμβάνονται* δοχοΰσι δέ αύται μή δεϊσθαι τοΰ μεταξύ, διά
5 τί δέ δοχοΰβι μή χεχρήσθαι τψ μεταξύ αέρι, έν - ψ περί αφής λόγφ
ρηθήσεται. χαΐ γαρ τούτων τδ μετάξι» οδχ έξωθεν ωσπερ των άλλων, 46
διi χαί άδηλον. τδ δέ μετάξι) ψόφων μέν α ή ρ , δσμής δ' άνώ-
νυμον. νΰν μέν τον άέρα λέγει μόνον διαπορΰμευτιχδν εΤναι των ψόφων-
χαΐ γάρ xai οί ίχβύες ψόφων έπαΐουσιν, ώς ειπομεν. 2τι δέ ή γή ουτε
10 τήν δίοβμον, ουτε την διηχή δόναμιν έχει, δήλον έντεΰθεν* d γάρ τις
χηρφ ή πηλψ ή γεώδει τινί άποφράξοι τά ώτα ή τάς ρίνας, οδτε άχού-
σεται ουτε δσφρήσεται. ά ν ώ ν υ μ ο ν δέ λέγει τήν χοινήν αέρος χαί ύδατος
δόναμιν, χαθ' ήν α{ δσμαί διαπορθμεύονται · οί μέντοι μεταγενέστεροι, 60
ών έστι Θεόφραστος, τεθείχασιν αδτη ονομα το δίοσμον, (δσπερ χαί τη
15 των ήχων διαπορθμευτιχη το διηχές, καθάπερ xal 'Αριστοτέλης zb δια-
φανές τη των χρωμάτων διαπορθμευτιχη δυνάμει.
ρ. 4 1 9 Μ Έ σ τ ι δέ δ ι τ τ ό ς ό ψόφος· δ μέν γάρ έν[εργεί(£ τ ι ς , δ δέ

δυνάμει.
I "Ωσπερ έπί της όψεως διττδν Ιλεγεν είναι το όρατόν, τδ μέν ένεργεια 1 3*
20 τδ δέ δυνάμει (τδ γάρ χρώμα φωτάς μή παρόντος δυνάμει ήν όρατόν),
ούτως xal έπί τοΰ άχουστοΰ, τοϋτο δέ έστιν ό ψόφος, ό μέν ένεργεια
έστίν ό δέ δυνάμει* ομοίως δέ χαί έπί των άλλων αισθητών, τις δέ έστιν
ό δυνάμει ψόφος, δείχνυσι χωρίσας των ψοφοόντων τά μηδέ ολως δυνά-
μενα ψοφεΐν. έν ουν τοις δυναμένοις ψοφεϊν, ταΰτα δέ έστι τά στερεά
25 xal λεία, έν τούτοις έστίν ό δυνάμει ψόφος, 2ταν μή ένεργη, χαθό έστι 6
ψοφητιχά* ή γάρ έπιτηδειότης αδτή τοΰ δύνασθαι ψοφεΐν, ουτός έστιν ό
δυνάμει ψόφος* 3ταν δέ δυνάμενα ποιη, ουτός έστιν ό ένεργεια. έ σ τ ι δέ
δ ι τ τ έ ς ό ψόφος, περί ψόφου πρόχειται ειπείν, έπεί χαί περί ακοής, δει
δέ πρώτον περί των αντικειμένων ειπείν, αντίκειται δέ τη άχοη ό ψόφος.
30 λέγει οδν δ χαί έν τη Περί οόρανοΰ είπεν, 2τι Ιστιν ό ψόφος, Γνα συντό-
μως ειπώ, πληγή αέρος τοιωσδε γινομένη, δει γάρ προς τό γενέσθαι
ψόφον δύο σχληρών και λείων σωμάτων άθρόαν συνέμπτωσιν πρδς άλληλα ίο
2 Ισται ο tu. D 6 ^ηθήβεται om. D post μετάξι) iterat dipt έν τψ περί άφης
λ({γψ xal γάρ τούτων, sed rursus del. D 7 ψώρω D όσμής] ο et ς m.
alt. D 10 διχή D 11 άποφράξη t 15 διχές D 17 ένεργείαι A:
ένεργεία D: ένέργειά t Arist. 18 δυνάμει AD Arist. Ε: δυναμι« t Arist. vulg.
19 Ιλεγον t τδ μέν in ras. Dl 20 τό δέ έν δυνάμει D 23 χωρίσας A:
χωρίς δέ Dt 24 έν ούν —ψοφεΐν Α: om. Dt 25 ένεργεΐ D 27 ποιεί D
30 έν τ* ΠεοΙ ούρονοδί Β 9 ρ. 291 »10 sqq.

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 419b4] 355
γενέσθαι, έν γαρ τούτοις ό έναπολαμβανόμενος άήρ αθρόος έκθλιβόμενος 13 Γ

βιαίως ποιεί τον ήχον. ουτε γαρ τά μαλακά των σωμάτων ψοφεΐ, οίον
σπόγγοι, ερια, ουτε τά σκληρά μέν, μή αθρόως δέ προσκρούόμενα αλλ'
ήρέμα χαΐ κατά μικρόν· φθάνει γάρ κατά μέρος οίον θρυφθηναι 6 άήρ.
5 8ιό δει της σφοδρας των σκληρών σωμάτων συνεμπτώσεως, ίνα πολύς άήρ
έναποληφθη μεταξύ, δς έναπολαμβανόμενος χαΐ άθρόως έξωθούμενος ποιεί
τόν ψόφον· φθάνουσα γάρ ή πληγή τήν εξοδον αϋτοΰ αποκλείει χαι άθρόον
έκπυρηνίζει. τά δέ μαλακά οίι ψοφεΐ, διότι ούχ οΓά τέ έσ«ν άθρόον U
έξωθήσαι τόν έναπολαμβανόμενον άέρα· διά γάρ των πόρων (μανά γάρ
10 είσι τά μαλαχά) κατακερματισθείς Ιςεισι. δει δέ καΐ λειότητος τοις
πλήττουσιν, χαι μάλιστα πρός τό πλείονα γενέσθαι τον ψόφον, διότι πας
ό έναπολαμβανόμενος άήρ άθρόως έκθλίβεται, έν δε τοΐς μή λείοις κατα-
κερματίζεται έν τοις χοιλώμασι πλείοσιν ουσι χαΐ ούκ άθρόος εξεισι. τά
δέ ηχεία καΐ τά χύμβαλα πληττόμενα έπίμονον ποιεί τον ψόφον, τοΰτο δέ Μ
15 διά τήν κοιλότητα, άπολαμβάνεται γάρ ό άήρ έν τη χοιλότητι, / είλού-
μενος έπΐ πολυ περί το κοίλψμα έξελθεΐν μή δυνάμενος παρατείνει τον
ψόφον. χαΐ έν τοΐς χυρτοϊς δέ έαυτοΰ μέρεσι πληττόμενος ό κώδων έπΐ
πλείονα χρόνον ή χ ε ϊ , 2ταν άπό τίνος λεπτού ιμάντας άπηρτημένος η .
ή δέ αίτια ή αύτη· πληττόμενος (γάρ) κινείται, χινούμενος δέ κινεί τόν έν
20 τοΐς χοιλώμασιν έναπειλημμένον άέρα, δς πάλιν έπΐ πολύ είλούμενος και τ φ
χαλκψ προσκρούων παρατείνει τόν ψόφον. και 2τι το^τό έστιν· έάν μή ή
ήρτημένος άπό λεπτοΰ ίμάντος, αλλ' υπό της χειρός κατεχόμενος, ωστε 8»
μή χραδαίνεσθαι οπό της πληγής, ού παρατείνει τόν ήχον· τοΰτο δέ διότι
μή κινούμενο» τό ήχεΐον ού κινήσει τόν έντός άέρα. τί οδν; el κινήσω
25 η) χβιρί τό ήχεΐον, ού κινεί τόν έντός άέρα, ή έάν ξύλψ πατάξω; πώς
οδν ού γίνεται ψόφος ομοίως τοΰ 2ταν χαλκψ προσκρούη τις ή άλλη τοι-
αύτη τινί υλη; ομολογουμένως οδν δει καί δλης έπιτηδειότητος τών
πληττομένων σωμάτων, ίσως οδν διά τό έν τη ούσία τοΰ χαλκοΰ ή τοΰ
άργύρου ή τών τοιούτων μετάλλων πολύν έγκατεσπάρθαι άέρα, δσπερ έστί
30 τών ψόφων αίτιος, διά τοΰτο ηχητικά έστι τά τοιαύτα τών μετάλλων. »
εβτι μέν γάρ καί έν τη oöotqt τοΰ ξύλου άήρ, άλλά γη σύμμικτος, διό
καΐ άψοφος ή έπ' όλίγον ψοφεΐ· ό δέ έν τη τοΰ χαλκοΰ ούσίαι ή τοΐς
τοιούτοις ΰδατί έστι συμμιγής, 3περ καί αύτό Ιχει τήν διηχή δύναμιν.
σημεΐον δε τών είρημένων καί τό έπί τών ποτηριών συμβαίνον· έάν γάρ
35 όγρόν τόν δάχτυλον περ'ι τό χείλος περιαγάγωμεν, γίνεται ήχός τις τοΰ
έκθλιβομένου υπό τοΰ δακτύλου άέρος προσπίπτοντος είς τό κοίλωμα τοΰ
ποτηρίου και τη πληγη άποτελοΰντος τόν ήχον. καί 8τι τοΰτό έστιν, 86
5 της] ή in ras. D 3 συνεμπτώσεως Α et (corr. ex αυνεμπτόσεως) D : συμπτώσεως t

10 κατακερμοτισβίν t 11 /{νεσθαι t πας D t : πλέον A Suid. s. ν. Ψόφος
12 άθρώυς At: άθρόος D 14 έπίμονον A : έπΐ μόνον Dt 19 γάρ addidi 21 post
έστιν fort, addendum δήλον έντεϋθεν η Α : om. Dt 24 μή om. D 1 , sed supra
add. D 8 24. 25 τ< ούν —άέρα Α : om. Dt 26 τοΰ] sic ADt προσχρούση t
27 ώμολογουμένως D 1 , sed corr. D a έπιτηδειότητος Α : έπιτηδειοτα'της Dt
29 βσπερ D 2 t : «περ D'A «ο*

Authenticated
356 P H I L O P O N I IN D E ANIMA I I 8 [Arist. p. 4 1 9 b 4 . 8 ]
αία&ητώς φανερδν γίνεται έντεΰθεν εί γάρ έμβάλης δδωρ έν τ φ ποτηρίψ, 1 3 Γ

δψει έν τη περιαγωγη τοΰ δαχτύλου φρΐχα χάτω έν τ φ υδατι έγγινομένην,
τοΰ εμπίπτοντος δηλονότι άέρος τη θλίψει τοΰ δακτύλου τήν χίνησιν τοΰ
ύδατος ποιοΰντος. έάν δέ δλίγου πλήρες ή το ποτήριον ύδατος, xal ρανί-
6 δες πλεΐσται άναρριπτοΰνται χαι συνεχείς, xal έάν μέν έχ τοΰ πυθμένος
χατέχη τις τδ ποτήριον, συμβαίνει τά είρημένα· έάν μέντοι μή έκ τοΰ
πυθμένος, αλλ' αδτδ χατέχη τις τδ ποτήριον, ούδ' δλως ήχος γίνεται περι- 40
αγομένου τοΰ δαχτύλου, τοΰτο δέ διότι δει χραδαίνεσθαι ήρέμα τδ πληττό-
μενον, ίνα μή έξωθήται ό αήρ, αλλά ανακλώμενος εις τδ ένδον συνεχώς
10 xal πλήττων τοΰ ποτηριού τους τοίχους xal άντωθοόμενος εις Ιτερον
μόριον διά τδ περιφερές χαί χοΐλον έπΐ πολυ μένει χαΐ μή σχεδάννυται,
χαί ουτω μένων μαχρδν αποτελεί ψόφον. ούτως χαί σιδήριον ή άλλο τι
τοιοΰτον' έάν λεπτω ίναρίω άπαρτήσωμεν χαί πλήξωμεν ήρεμα χαλκω ή
τινι τοιοότφ, μένει έπΐ πολί» ό ήχος, διά τδ ώς εΐπον τφ χραδαίνεσθαι
15 τδν σίδηρον άντώθησιν γίνεσθαι αυτοΰ τε χαί τοΰ αέρος έπί πολύ. οθεν 45
έάν μεταξύ ήχοΰντος χατάσχωμεν τδν σίδηρον, παύεται xal ό ήχος τοΰ
άέρος λοιπδν σκεδασΟέντος xal μηχέτι άντανακλωμένου έπΐ τδ ήχητιχόν,
ίπερ χαί έπΐ των ήχείων xal χωδώνων γίνεται, διόπερ χαί έάν μή
άρτήσωμεν ίναρίφ τδν σίδηρον, ωστε χραδαίνεσθαι, ομοίως δέ χαί τδ
20 χωδώνιον, αλλά χαί τη χειρι κατέχοντες πλήξωμεν, £παξ ψοφήσας εδθΰς
άπεπαυσατο διά τδ ·μή γίνεσθαι τοΰ άέρος άντανάκλασιν. αλλά χαι έάν
?ναρίφ μέν λεπτψ τδν σίδηρον άρτήσωμεν, μή ήρέμα δέ αλλά μεγίστήν 60
δώμεν πληγήν, οδ διαμένει δ ήχος διά τδ μή γίνεσθαι πλεονάχις τήν
άντώθησιν τοΰ σιδήρου χαί τοΰ άέρος, αλλ' απαξ ώσθέντα τδν αέρα ύπδ
25 τής βιαίας πληγής μή παλινδρομήσαι. χαί ίσως ενθεν χα! χωδώνιον ώνό-
μασται παρά τδ έν τ φ χινεΐν άδειν· έπειδάν οδν τις χατασχών στήση,
παύσεται τδ ψοφοΰν διά τήν είρημένην αΐτίαν- στάντος γάρ χαι ό έντδς
ή έχτδς χραδαινόμενος αήρ ίσταται.
p. 419b8 Τοΰτο δέ έ σ τ ι ν αδτοΰ μεταξύ χαί τής άχοής έμποιή-

30 οαι ψόφον ένεργεία.
Ό ψόφος εί ώς άχουστδν λαμβάνηται, οό δύναται γίνεσθαι ένεργεία

αότδ τοΰτο ακοής μή ούσης τής αίσθανομένης, ώαπερ οόδέ τδ χρώμα
όρατόν έστι μή όντος τοΰ όρώντος. | είπών (ουν) δτι Ιστι τδ εχον τδν 1 3 Τ
δυνάμει ψόφον (λέγει τδν αίσθητδν άχοη), έπήγαγε τ ο ΰ τ ο δέ έστι χαί
35 τά έξής. δύναται γάρ ψόφος είναι χαΐ έν τφ μεταξύ τοΰ ψοφοΰντος χαί
άλλου τινός, ούχι τής ακοής, άλλ* ούτος δυνάμει άχουστδς χαί ουκ ένεργείcf.
ίνα oSv τδν χατ' ένέργειαν άχουστδν σημάνη, προσέθηχε τδ μεταξύ α ό τ ο υ ,
τουτέστι τοΰ ψοφοΰντος, χαί τής άχοής.
2 έγγινομένου t 4 6λ(γοο s c r i p s i : όλίγω Dt 7 . 8 περαγομένοο t 9 είς] ei t

11. 12 exspectas μένη — σχεδαννύηται— άποτελη 12 μένων s c r i p s i : μένον Dt
2 6 έπειδάν ouv Α : έπεί γβρ Dt στήση Α : στήσει Dt 31 Ό ψόφος — δρώντο« (33)
om. t 33 οδν addidi 3 4 τον om. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 419 b 9] 357
p. 419κ9 Γίνεται δέ ό κ α τ ' έ ν έ ρ γ ε ι α ν ψ ό φ ο ς ά ε ί τ ί ν ο ς π ρ ό ς τι 13»

κ α ι εν τ ι ν ι . 5
Είπών έν τισιν έστίν ό ψόφος δ χατά δύναμιν, οτι έν τοις δυναμένοις

χατ' ένέργειαν ψοφήσαι, πως γίνεται δ κατ' ένεργειαν ψόφος, διά τούτων
5 προστίθησιν. έπεί γάρ, φησί, πληγή έβτιν ή ποιοΰσα τδν ψόφον, ή δέ
πληγή τινός έστι πρός τι χαί εν τινι, τίνος μέν τοΰ πλήσσοντος, πρός τι
δέ το πλησσόμενον, εν τινι δέ τψ μεταξύ (ή γάρ πληγή κινήσει γίνεται
τη χατά τόπον· αδτη δέ τινός έστιν εν τινι, τίνος μέν τοΰ κινουμένου, εν ιβ
τινι δέ οδ τψ τυχόντι* οοτε γάρ διά χενοΰ οδτε διά στερεοδ οΐόν τε
10 γενέσθαι την κίνησιν, αλλ' έν αέρι ή έν δδατι), ανάγκη οδν πασα χαΐ τον
ψόφον τινδς είναι πρός τι χα'ι εν τινι, τίνος μέν τοΰ πλήττοντος, πρός τι
δέ το πληττόμενον, h τινι δέ τψ αέρι. αδύνατον γάρ έν δδατι γενέσθαι
ψόφον· εΐ γάρ βαπτισθείς εις βάθος έν δδατι τάς χείρας συμπλήξειας, ου
ποιήσεις ψόφον, διότι, ώς ήδη εΤπον, ό μεταξύ των πληττομένων αήρ
15 έχθλιβόμενος ßf<j ποιεί τον ψόφον. έχει μέν γάρ τ& δδωρ την διηχή
δύναμιν, λέγω δή τήν διαπορθμευτικήν των ψόφων, δίχα μέντοι αέρος 16
ψόφον έμποιήσαι οό δύναται. ίπερ έστί xai απορίας άξιον· εΐ γάρ διά
τοΰτο ό έναπολαμβανόμενος έν τοϊς πληττομένοις στερεοΐς σώμασιν αήρ
ψοφεΐ, διά τί> εχειν αυτός τήν .διηχή δύναμιν, και διά τοΰτο δει πάντως
20 άέρος, Γνα γένηται ψόφος, τί δήποτε χαι έν δδατι πληττομένων των στερεών
σωμα'των τ& έναπολαμβανόμενον δδωρ οδ ψοφεΐ, εχον γε 'χαΐ αδτδ τήν
διηχή δύναμιν; φαμέν οδν πρδς τοΰτο πρώτον μέν δτι, ώς ήδη είπομεν,
δει άθρόαν γενέσθαι τήν σονδρομήν των πληττομένων, Γνα αθρόως έκθλί-ao
βηται χαί μή χατά μιχρόν ό έναπολαμβανόμενος αήρ· τοΰτο δέ γενέσθαι
25 έν τψ δδατι ου δυνατόν διά τήν παχυμέρειαν αύτοΰ* φθάνει οδν συνιόν-
των των πληττομένων πρδ της πλήξεως χατά μικρόν έχθλιβήναι τδ δδωρ.
έπειτα ό μέν άήρ εδχίνητος ών φύσει διά το άνώφορον, αρχής έάν τ ύ χ η
υπδ τοΰ ώθοΰντος, φέρεται τ-fl ρύμη τοΰ έφεξής αύτψ διισταμένου* έπι
μέντοι τοΰ δδατος ούχέτι τοΰτο συμβαίνει* βαρυ γάρ δν φύσει ~b δδωρ
30 πολλής δεϊται βίας, ίνα ώθηθη * τοΰτο δέ, ώς εΤπον, έν τψ δδατι γενέσθαι 25
οδ δύναται, καΐ άλλως μήτε ευκινήτου όντος τοΰ δδατος τοΰ ώθουμένου
μήτε του έφεξής ευχερώς αδτψ διισταμένου χαί δίδοντος πάροδον συμ-
βαίνει μή γίνεσθαι τοΰ ύδατος ώθησιν ή μή ίκανήν. διόπερ οδδέ ψόφον
συμβαίνει γενέσθαι* χαί γάρ έπΙ τοΰ άέρος οδχ ή τυχοΰσα κίνησις τοΰ άέρος
35 έποίει τδν ψόφον. καΐ άλλως δει νομίζειν, ε? καΐ εστίν ή διηχής δύνα-
μις καΐ έν τψ δδατι χαί έν τψ αέρι, αλλ' οδχ ομοίως, αλλά μάλλον ό
άήρ διηχής. έπεί ουν και μάλλον διηχής και μάλλον εδκίνητος, είκότως »ο
10 γίνεοθαι t 14 ποιήβει D 15 βία ποιεί Α : ποιεί ßi<j Dt 16 δή Α:

δέ Dt 19 αύτός scripsi: αύτον ADt 23 ουνδρομήν] uv in ras. D 1
αθρόως At: αθρόος D 32 αύτψ scripsi coll. v. 28: αύτοΰ ADt 33 μή (post
συμβαίνει)] μέν t η μη Α: εί μή Dt 36 αλλά μάλλον AD: χαί μαλλαχ t

Authenticated
358 PHILOPONI IN DG ANIMA I I 8 [Arist. p. 419t>9.11]
έν τουτψ μέν γίνεται ό ψόφος, έν δέ τ ψ δδατι οδχέτι. αλλ' ε? χαΐ μ ή 13»

ψοφεΐ το δδωρ, ψοφοΰντος μέντοι του αέρος διαπορθμεύειν τους ψόφους τδ
δδωρ δύναται διά τδ δλως εχειν τήν δ ι η χ ή δύναμ^ν· οό δει γαρ ένταΰθα
κινηθήναι το δδωρ, αλλά μόνον τελειωθήναι αύτοΰ την δύναμιν. διόπερ,
5 ώ ς είπον, χαΐ των έν τ ω αέρι γινομένων ψόφων έπαισθάνονται οί δπο-
βρύχιοι χαι οί ίχθύες, d χάΐ μ ή ομοίως, ω σ π ε ρ γαρ οδδέ διαφανές
ομοίως έστί τ ψ αέρι τ& υ δ ω ρ , οδτως οδδέ δ ι η χ έ ς οδδέ δίοσμον. ω σ τ ε 86
ποιητιχδν μέν αίτιον των ψόφων τ ά στερεά χαΐ λεΐα σ ώ μ α τ α χαΐ τούτων
τ ά κοίλα, δλιχδν δέ ό άήρ· έν αύτψ γάρ την δπόστασιν ί σ χ ε ι , x a l οίον
10 είδος αύτοΰ γίνεται ό ψόφος, ού μόνον δέ έπΐ των ποιητικών μεγέθους
τ ε δει χαΐ στερεότητος καί λειότητος, αλλά χαί ποιας οδσίας· άλλως γάρ
χαλχδς ηχεί xal άλλως σίδηρος χαΐ ό μόλιβδος χαΐ άργυρος και ξύλον.
διδ χαΐ τά δξύβαφα ε?ώθασιν έ χ διαφόρου κατασκευάζειν δλης, Γνα τ η
διαφορά των απηχήσεων τήν άρμονίαν άποτελέσωσιν · ή γάρ αρμονία 40
15 πολυμιγέων έστί x a l διχα φρονεόντων ίνωσις.
ρ. 4 1 9 0 1 1 Διδ xal αδύνατον ένδς οντος γ ε ν έ σ θ α ι ψόφον.
' Ε π ε ι δ ή π λ η γ ή μέν τις ό ψόφος, τδ δέ πλήσσον πλησσόμενον πλήσσει.

τί οδν; τ η μάστιγι πλήξαντες τδν αέρα ου ποιοΰμεν ψόφον, ομοίως χαΐ
ταΐς ριπίσιν; αλλά τότε ό άήρ τάς δύο χρείας άναπληροΐ x a l τήν τοΰ «
20 πληττομένου χαΐ τήν τοΰ μεταξύ, ό γάρ δπδ τ η ς μάστιγος τ η πληγη
ωθούμενος άήρ έχθλίβεται προσκρούων τ ψ μ ε τ ' αυτόν, έχεΐνος δέ τήν τοΰ
πληττομένου άναδέχεται τάξιν, xal ό μέσος έκθλιβόμενος 6 π ό τε τ η ς
μάστιγος καί τοΰ μ ε τ ' αδτδν άέρος η χ ε ί . πολλάκις δέ καί των τριών τήν
τάξιν άναδέχεται ό άήρ, x a l τοΰ πλήττοντος χαΐ τοΰ πληττομένου καί τοΰ
25 μεταξύ, ώ ς δταν σφοδρως έ μ φ υ σ ή σ ω μ ε ν . ό μέν γάρ εδθί>ς έξιών πλήττει,
6 δέ έ φ ε ξ ή ς ωθούμενος δπ' αότοΰ έτέρψ προσκρούει χαΐ δ π ' άμφοΐν 60
βιαζόμενος χαΐ έκθλιβόμενος ώθεΐ. μάλλον δέ χαί ένταΰθά έστι το
πλήττον · και γάρ τά χ ε ί λ η καΐ ή δπερψα, καΐ τούτοις προσκρούων ό άήρ
έξωθεΐται εις τδ εξω. διο καί τά χ ε ί λ η δει συναγαγεΐν φυσώντας, Γνα
30 στενοτέροις γενομένοις προσκρούη έκθλιβόμενος. και έν ταΐς χ ά σ μ α ι ς δ'
ωθείται μέν δπδ τοΰ πνεόμονος, προσκρούει δέ χαι τ η τραχεία αρτηρία
x a l παντί τ ψ στόματι. άλλά και έπΐ τ η ς μάστιγος οόχ δπδ ένδς ό άήρ
ω θ ε ί τ α ι , άλλά τρόπον τινά δπδ δύο· καμπτομένη γάρ ή μάστιξ τ ω ν | δύο 14'
άποτελεΐ τήν χρείαν· έκάτερον γοΰν μόριον αδτης πλήξαν τδν έντδς άπει-
35 λημμένον άέρα οδτως ώ θ ε ΐ . άμέλει γοΰν ει ξόλον ε ί η παχυ ή ίτερόν τι,
δπερ έν τ η κινήσει μ ή χάμπτηται, οδ ποιεί ψόφον ομοίως, ήγουν άμυδρόν,
2 διαπορθμεύειΜ A r διαπορθμεύειν δέ Dt 3 το Α: τοϋτο Dt 9 & άνήρ (sic) t

13 ίξύβαφα Diets ad Sophon. paraphr. p. 85,21, cf. Suid. s. ν. Διοχλής et Bellermanni
Anon. de mus. p. 2 8 : ίψόβαφα ADt Suid. s. ν. 'Αρμονία: όξΰβαρα Soph. I. I. 18 τί]
δτι D 30 ατενοτέροις Dt: v. not. ad p. 364,24 35 παχϊιν (vel παχύς?) D 1 , sed
corr. D J 36. p. 359,1 άμυδρίίν, ώς Α: άρ,υδρώς Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DB ΔΝΙΜΑ II 8 [Arist. ρ. 419»11.13.18.19] 359
ώς σχεδόν μηδ' άκουατδν είναι, ώστε δήλον 8τι χαΐ έπΐ της μάστιγος 14»
χαϊ έπΐ της ράβδου πληττουσης τδν άέρα διά τδν είρημάνον λόγον γίνεται
δ ψόφος των δύο των πληττόντων ποιούσης της μάστιγος την χρείαν. 5
δΟεν xal δια τδ πολλάκις πλείους αυτήν χάμπτεσθαι κάμψεις πλειόνων έν
5 τη (JLtqE πληγη των ψόφων αίσθανόμεθα.
p. 419b 13 Π λ η γ ή δ έ οδ γ ί ν ε τ α ι ά ν ε υ φ ο ρ δ ς .
Δείζας δτι τινδς πρός tt δ ψόφος, ειπών 2τι πληγη τίς έστι, τδ δέ
πλήσσον πλησσόμενον πλήσσει, διά τούτου χατασχευάζει 2τι χαϊ εν τινι.
ε? γάρ πληγή δ ψόφος, ή δέ πληγή οδχ άνευ φοράς, τοΰτο δέ έστι της
10 χατό τόπον χινήσεως, ή δέ χίνησις οδ διά χενοΰ, άλλ' εν τινι ή τ φ άέρι
ή τ φ υδατι, χαΐ δ ψόφος άρα ίν τινι, τουτέστι τ φ άέρι, ώς ήδη έδεί£α- ίο
μεν* ούτος γάρ αθρόος έναπολαμβανόμενος όπδ τοϋ πλήττοντος προς τ φ
λείφ ή χοιλφ τ φ πληττομένφ σώματι ψοφεϊ. τδ μέν ουν λεΐον διά τοΰτο
τυπτόμενον ψόφον ποιεί, διά τδ άθρόον όπδ τοΰ τύπτοντος προς τοΰτο
15 άπολαμβάνεσθαι τδν άέρα, τδ δέ χοΐλον, βτι δ άήρ έν τούτοις άδύνατος
ών έξελΟεΐν δ πρώτος πληγείς διά τήν χοιλότητα τοΰ περιέχοντος αυτδν
άλλοτε πρδς άλλα μέρη τοϋ κοίλου φερόμενος xal ανακλώμενος και άνει- ικ
λοόμενος βιαίως έπΐ πλέον ήχεΐ πλείους πληγάς ποιών.
ρ. 419b 13 " Ω σ π ε ρ δ' ε ι π ο μ ε ν , οδ τ ω ν τ υ χ ό ν τ ω ν π λ η γ ή δ ψόφος.
20 Ε π ε ι δ ή εΐπεν δτί πληγή τίς έστιν δ ψόφος, οδ πάσα δέ πληγή «ο

ψόφος οδδέ όπδ τών τυχόντων γινομένη, αδτδ τοΰτο διά τούτων διορίζε-
ται, τίνων τε πληγή δ ψόφος χαϊ πώς έχόντων, δτι τών στερεών* οδ γάρ
ερια πληττόμενα ψοφεϊ * * ψοφεϊ γάρ xal τά τραχέα τά τυπτόμενα, αλλ'
δτι μάλλον έχεϊνα.
25 p. 419b 18 "Ετι ά χ ο ύ ε τ α ι έν α έ ρ ι χ α ϊ υ δ α τ ι , άλλ' ήσσον.
Ένταΰθα τδ άνω έλλιπώς είρημένον διαρθροϊ. άνω μέν γάρ έλεγε

τδν άέρα μόνον διαπορΟμευτιχδν είναι τών ήχων · νΰν δέ φησι χαϊ τδ 85
δδωρ τοιούτον είναι, άλλ' ήσσον τοΰ αέρος* παχότερον γάρ τδ υδωρ xal
έπιφράσσον τους άχουστιχοός πόρους, άλλο δέ έστι τδ έν υδατι άχούεσθαι
30 τοΰ δι' ύδατος, ώς δείξει προελθών* ψόφος γάρ δι' αέρος άχούεται
μόνου, γίνεται μέντοι χαι έν υδατι χαϊ,άχούεται, ώσπερ χαϊ έν άέρι.
p. 419b 19 Ο δ χ ε σ τ ι δέ ψ ό φ ο υ χ ύ ρ ι ο ς δ ά ή ρ ο δ δ έ τ δ υ δ ω ρ .
Οδχ έπειδή λέγομεν, φησι, διαπορθμευτιχά τών ψόφων είναι τδν
9 τής] xal D 15 Αδύνατον omisso ών D 23 lacunam indicavi: fort excidit

άλλα χβλχος xal δσα λεία χαϊ κοίλα γάρ] δέ t 25 post δδατι add. δέ D
29 τό] τώ Ι)1, sed corr. D'J 30. 31 <!* δείξει — xal άχούεται iterant Dt <

Authenticated
360 PHIL0P0NI IN DE ANIMA 118 [Arist. p. 4 1 9 Μ 9 . 2 5 ]
άέρα xal το υδωρ, ^ δ η ταΰτα χόρια έστι τοΰ ψόφου· ταΰτα γάρ τη αότών 1 4 Γ
φύσει άψοφα, διδ χαΐ δεκτικά ψόφου, ώς καΐ τδ άχρουν χρώματος· αλλ1 *5
?στι χόρια χαΐ ποιητικά τοΰ ψόφοο το τόπτον χαΐ το τυπτόμενον, στερεά
οντα· τά γάρ χυριώτατα των αίτιων τά ποιητικά έστιν. ή τούτο οδν
5 φησιν, ή 2περ χαΐ μάλλον, οτι οδκ αύτάρκης αήρ χαΐ τδ υδωρ ψόφον
ποιήσαι, άλλα δει καΐ των τυπτόντων στερεών σωμάτων, καΐ τοΰτο δηλών
έπηγαγεν ά λ λ ά δει στερεών γενέσθαι π λ η γ ή ν π ρ δ ς ά λ λ η λ α χαΐ
πρδς τδν άέρα. χαΐ γάρ ούτος όπδ τών έναπολαμβανόντων αδτδν
στερεών σωμάτων πλήσσεται, καΐ τότε γε ποιεΐ ψόφον, 8ταν ταχέως υπδ
10 τών πλησσόντων άπωσθη, δ σ τ ε φθάσαι την πληγήν γενέσθαι, πρίν δ αήρ 40
θρυφθη· τότε γάρ άθρόος έξωθοόμενος ψοφεϊ. ώσπερ ouv xäv ε? άπό
τίνος χώνης ρέοι οίον όρμαθδς ψάμμου, εί μέν οδν άθρόον τόπτοι τις
όποκάτω, ώστε φθάσαι την πληγήν, πρίν τήν ψάμμον κατακερματισθηναι,
ποιήσει κάχεΐ ψόφον, εί δέ ήρεμα, οδχέτι (διαθρύπτεται γάρ ή ψάμμος)
15 τδ αύτδ συμβαίνει χαΐ έπΐ τοΰ άέρος· εδδιάθρυπτος γάρ χαΐ ούτος.
ρ. 419">25 Ήχώ δέ γ ί ν ε τ α ι , δταν άπδ τοΰ άέρος ένδς γενομένου

διά τδ άγγεΐον τδ διόρισαν xal χωλΰσαν θρυφθήναι πάλιν δ
αήρ ά π ω σ θ η , ώσπερ σφαίρα. 45
ΔιαλεχθεΙς κοινώς περί ψόφου ·(· κοινώς λέγοντι δ περί της ή χ ο ΰ ;

20 λόγος, γίνεσθαι οδν φησι τήν ή χ ώ κατά άνάκλασιν τήν άπδ τών άντι-
τύπων xal λείων σωμάτων, μάλιστα δέ κοίλων, τοΰ πληγέντος υπδ της
φωνής άέρος. δ γάρ διαλεγόμενος ωθεί σχεδόν μέν πάντα τον πέριξ
άέρα, μάλιστα δέ τον εμπροσΟεν· διδ μάλλον άκουομεν προς ημάς ορών-
τος τοΰ διαλεγομένου ή άπεστραμμένου. ούτος δη 6 εμπροσθεν άήρ
25 ωθούμενος 2ταν ένεχθη έπί τι άντίτυπον εχον κοιλότητα, οιά έστι τά 50
άντρα, συνεχής ων xal άδιασκέδαστος μείνας διά τδ περιέχεσθαι όπδ τοΰ
κοιλώματος τούτου, 8 ά γ γ ε ΐ ο ν ώνόμασε, προσπεσών αδτφ άντιτόπω όντι
σώματι ώθεϊται είς τδ έμπαλιν, ώσπερ ή ριπτουμένη κατά τοίχου σφαίρα,
χαί ουτω χωρεί έπί τδν πλήξαντα, ένεργοΰντος δηλονότι τοΰ άέρος δι
30 άμφοτέρων χατά τήν διηχή αδτοΰ δύναμιν. οδ μόνον γάρ διά τδ μή
συγχωρείσθαι όπδ τοΰ κοίλου τόπου διασκεδασθήναι | οίος ήνέχθη υπδ 1 4 Τ
της άντιτυπίας τοΰ σκληρού σώματος είς τουναντίον απωθείται, άλλ' δτι
xal τψ κοίλψ τούτω φ προσπίπτει, οδ κενψ όντι προσπίπτει, άλλ' άέρος
πλήρει, ίσπερ άήρ συνεχής έστι χαί ηνωμένος διά τδ περιέχον, τοΰτον
7 ante γενέσθαι add. ώς t 11 άθρύως t 14 ποιεί t 16 γενομένου D

Arist. vulg.: γινομένου t Arist. Ü V W X 17 διά om. D 18 άπιυθη t
19 κοινώς λέγοντι] sic Dt: de A v. infra 25 έπί τίνα D 26 άδιασχέδαστος Α
Suid. τ. Ή χ ώ : διασκεδαστές Dt 28 ιπτομένη t 33 το6τψ ιΐ Α : ιΐ om. Dt
19 "Οτι ά*<5λοοθ{5ί έστιν δ περί της ήχους λόγος rfj περί τών ψέφων φυσιολογία διό μετ'
έκεϊνον oixcttfv έστιν xal περί ταύτης διαλαβεΐν. γίνεται τοίνυν ή ήχώ χατά άνάκλασιν (20) Α

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II S [Arist. p. 419 b 25] 361
οδν δ υπδ τοΰ φωνήσαντος πληγείς αήρ καΐ ψόφων διέλών τη φορά χαΐ 14»
κωλυθείς δπ' αδτοΰ συνεχοΰς οντος χα\ ηνωμένου διασκεδασθήναι προσπταίει
τψ σχληρψ σώματι χαΐ μή δυνάμενος πρόσω χωρήσαι άνταναχλίται
είς τοδπίσω μετά της οικείας ένεργείας, λέγω δή τοΰ ψόφου, χαΐ ουτω β
5 συμβαίνει παλινδρομεΐν τδν ψόφον. δει δέ νομίζειν, ώς Άλεξάνδρψ δοκεΐ,
ουτω γινεσθαι την ή χ ώ , οδχ ώς πάντως αύτοΰ τοΰ πληγέντος πρώτον
αέρος φερομένου μέχρι τοΰ αγγείου, και πάλιν αύτοΰ τούτου ανακλωμένου
μέχρι τοΰ πλήξαντος, άλλ' δτι δ μέν πρώτος άήρ πληγείς διά το τάχος
της πληγής συνεχής και αδιαίρετος μείνας τδν μετ' αδτδν σχηματίζει τη
10 όμοία πληγη, ώς αδτδς δπδ της πληγής έσχηματίσθη, ούτος δέ πάλιν τδν 10
μετ' αυτόν, καΐ ουτω χατά συνέχειαν ή πρόοδος μέχρι τοΰ άγγείου γίνεται,
μέχρι γάρ' äv ίσχυροτέρα ή διαδιδομένη πληγή δπάρχη της θρυψεως τοΰ
αέρος, μέχρι τότε μένει άλλος παρ' άλλου σχηματιζόμενος, δ δή τελευ-
ταίος πρδς τδ άγγεΐον πληγείς τε xal σχηματισθείς xal κωλυθείς είς τδ
15 πρόσω διαδοΰναι τήν πληγήν δπδ τοΰ άγγείου άνάπαλιν δπδ της τοΰ
στερεοΰ άντιτυπίας άπωσθείς ώσπερ σφαίρα άπδ στερεοΰ τίνος τδν έπΐ
τάδε αύτοΰ πάλιν επληξε καΐ έσχημάτισε, καΐ ούτως ή διάδοσις πάλιν 15
έπΐ ταΰτα. της τε πληγής χαΐ τοΰ ψόφου γίνεται, έναρθρος δέ ή ή χ ώ
γίνεται, έπειδή δ πρώτος δφ' ημών διαλεγομένων πληττόμενος άήρ πρώ-
20 τος και άνακλαται φέρφν είς ήμδς πάλιν της πρώτης λέξεως τήν ή χ ώ ,
xal δ δεύτερος τής δευτέρας, χαΐ ούτως ή τάξις της διαλέχτου φυλάττε-
ται. έντεΰθεν πιθανώς εστι ιίυλλογίσασθαι χαΐ τδ έπί τοΰ χατά τάς ένερ-
γείας τών ορατών, ήπορειτο γάρ πώς οΓόν τέ έστιν ασωμάτων οδσών
τών ενεργειών τών δρατών άναχλάσεις δποτίθεσθαι· τις γάρ äv ειη άσω- 80
25 μάτου άνάκλασις; εί τοίνυν δ ψόφος ένέργειά τίς έστι τοΰ άέρος χαΐ
τελείωσις τοΰ έν αύτψ διηχοΰς, αυτη δ' ή ένέργειά σαφώς άναχλαται,
δταν λείψ τε και χοίλφ προσπέση, ώς έπί της ήχοΰς (ούοεμία γάρ έν-
ταΰθα αμφιβολία ώς άνάχλασις γίνεται), τί αδύνατον τδ αύτδ τοΰτο χαΐ
έπί τών ένεργειών τών δρατών συμβαίνειν; φημί δέ πρδς τοΰτο δτι, εί
30 και δ ψόφος ανακλάται, άλλ' οδκ αύτδς καθ' αυτόν, άλλά μετά τοΰ
οίκείου δποκειμένου, λέγω δή τοΰ άέρος' τοΰτο γάρ έλέγετο δτι διά τοΰτο 25
μάλιστα άπδ τών κοίλων ή ή χ ώ γίνεται, δτι μή σκεδαννύμενος άλλά
συνέχειαν φυλάττων διά τδ περιέχον δ άήρ άνακλαται· τάς μέντοι τών
δρατών ένεργείας αδτάς καθ' αυτάς άνευ υποκειμένου άνακλασθαί φασι.
35 μήποτε δέ οδδέ έπί τών ψόφων αληθές τδ αύτδν άνακλασθαί τδν ψοφοΰντα
άέρα. όρώμεν γάρ δτι οδ μόνον οί κατ' εδθεΐαν δντες τών άφ' ων ή
άνάκλασις άκουουσι της ήχοΰς, άλλά καΐ οί έκ πλαγίων, εί ουν μή οίον
τε πανταχοΰ τδν άέρα άθρόως άπιέναι, θρυφθείς δέ οδκέτ' äv έψόφει, «ο
1 φορφ Α: φθορά Dt 2 προαπταίει Α: προοπταίη Dt 12 ύπάρχη A'-'D: υπάρχει A't

14 xal (ante κωλυθεί«) om. D 16.17 έπί τάδε Α: έπειτα δέ Dt 17 οδτως ή AD:
οδτω μ.έν t 18 ταϋτα Dt,: ταΰτά Α 22 το om. t κατά τάς A: post χατά
add. ταύτας Dt 24 είη om. t '29 οιψβαίνει t 31 έλέγετο Α: έλεγε το Dt
32 γίνεται Α: γάρ έστι Dt 34 <ρασι Α: φησι Dt 35 αύτόν Α: α6τό Dt

Authenticated
362 PHILOPONI IN DE AN IMA II 8 [Arist. p. 419 b 25. 27]
μήποτε κανταϋδα μόνης της ένεργείας, λέγω δη αδτοΰ τοΰ ψόφου, ή άνά- 1 4Τ
χλασις γίνεται, εί γαρ δλως μή φοιτώντος πρός τό αίσΟητήριον τοΰ
πληγέντος αέρος χατά τοΰ δδατος δύντων διαβιβάζονται οί ψόφοι iitl τά
αισθητήρια, δήλον δήπου δτι και έπΐ τό λεΐον ή χοΐλον ψ προσέπεσεν οδ
5 μετά τοΰ πληγέντος άέρος ήχει, άλλ' ώοπερ έπί τοΰ φωτός ποια' τις δλη
δεξαμενή τό φως οία. τέ έστι χαΐ αύτη ομοίως φωτίζειν τά παραχείμενα,
χαί την τοιαύτην ένέργειαν άντανάχλασιν χαλοΰμεν, τί κωλύει τό αδτό χ α ΐ «
έπί των ψόφων συμβαίνειν; δτι δέ οδχ εστί σώμα τό φως, σαφώς δέδειχται.
ρ. 419»27 Έ ο ι χ ε δέ άεί γίνεσθαι η χ ώ , αλλ' οδ σαφής, έπεί

10 συμβαίνει γε έπί τοΰ ψόφου, καθάπερ χαί έπΐ τοΰ φωτός· χαί
γάρ τό φως del ανακλάται.
"Οτι τοο φωτός ή άνάχλασις οδ μόνον άπό των λείων, άλλα χ α ι «
άπό παντός γίνεται σώματος, σοντόμως κατασκευάζει άπό της έναργείας
τφ πάντα τόπον πεφωτίσΟαι, μή μόνον τόν χατάντιχρυς τοΰ ήλίου τόπον,
15 αλλά χαι τόν ύπεσταλμένον χαί σχεπόμενον υπό τίνος στερεοΰ σώματος,
οΓον τά υπό στέγη; ή τοίχου, εΐ γάρ μή έγινετο έν τούτοις μηδεμία
φωτός άνάχλασις ή άπό γης ή .από τοίχου τινός, έσχοτισμένα Ιμελλον
είναι χαί οδ πεφωτισμένα, αλλ' οδχ όμοια ή άνάχλασις ή από τοΰ τυ-
χόντος σώματος γινομένη ή άπδ δδατος ή χαλχοΰ ή χαί τίνος των λείων* 46
20 έναργεστέρα γάρ ή άπο των τοιούτων σωμάτων άνάχλασις χαί ίσοδυνα-
μοΰσα σχεδόν τφ κατά πρώτην προσβολήν τοΰ ήλίου φωτισμφ. αχιφ
γοΰν περιορίζεται τά υπό τοΰ ήλίου χαταλαμπόμενα των λοιπών, ομοίως
δέ χαί τά άπο των τοιούτων άναχλάσεων* έπιπροσθοΰντος γάρ σώματος
τη από των τοιούτων σωμάτων άναχλάσει του φωτός σχιά γίνεται έν τφ
25 έπιπροσθουμένφ μέρει, έναργώς δέ πρόδηλον τό διάφορον των άναχλά- 60
σεων χαί έντεΰδεν· εΐ γάρ ώσι δύο τόποι, ό μέν ήλιωμένος ό δέ έσχιασ-
μένος χατά τινα έπιπρόσθησιν τοίχου, δτι μέν γέγονεν άνάχλασίς τις φω-
τός εις τόν έσχιασμένον τόπον ή άπό γης ή άπό τίνος τοιούτου πρόδηλον
έχ τοΰ μή σκότος είναι έν αδτφ αλλά φως· βραχεία μέντοι ή άνάκλασις,
30 ώς μή σκιάν ποιεΐν τά έν τούτφ όντα στερεά σώματα· έν γάρ τοις έσχι-
ασμένοις Ιστάμενοι τόποις σχιάν οδ ποιοΰμεν* έάν μέντοι έν τφ ήλιωμένφ
τόπφ Οης ή χαλχόν ή υδωρ ή δελον ή τι των λείων άντιπρόσωπον τφ
έσχιασμένφ I τόπφ, όψει έτέραν γινομένην έπΙ τόν έσχιασμένον τόπον 15Γ
άνάχλασιν, ώς χαί τόν έσχιασμένον λοιπόν ήλιοΰσδαι, ώσπερ χαί τόν
35 λοιπόν, χαί οδτως ώς χαί δπερ ήδη εΐπον σκιάν άλλην δυνασθαι γενέσθαι
έν αδτφ, ει τι έπιπροσ&ήσοι. ώσπερ ουν, φησίν, έπί τοΰ φωτός άπό
3 χατά τοΰ ύδατος δύντων scripsi: χαί τοΰ ύδατος δύναμιν Dt: δς χαί ψοφεϊ Α διι-
τ
βιβοίζονται Α: διαβιβοίζον D: διαβιββίζοντες t 5 ήχει Α: Ιπη D: Ιπτη t corr. D»
9 έπί D 10 γε Arist.: εΓ γε Dt 12 Ότι —σώματος (13) om. t 13 ένερ-
γείας t 14 τφ] τό t 16 τοίχου scripsi: τοίχους ADt 26 ήλιούμενος t
32 θ7~ς ή scripsi: θής Α: θήαη Dt 34 ήλΞιοϋαθαι D

Authenticated
P H I L O P O N I I N D E ANIMA II 8 [Arist. p . 4 1 9 * 2 7 . 3 3 . 4 2 0 > 3 ] 363
παντός μέν σώματος άνα'χλασις γίνεται, οδκ άπδ παντός δέ όμοια, αλλά 1 5 '
τρανής μέν ή άπδ των λείων, αμυδρά δέ ή άπδ των μή τοιούτων, οδτω,
φησί, χαί έπί τοΰ ψόφου εοιχε μέν άπδ παντός τοΰ άντιτυπήσαντος ανά- Β
χλασις γίνεσθαι, οϋ μην όμοία οδδ' οδτω σαφής όποία έπί της ήχους άπο
'5 των χοίλων όμοΰ και λείων γινομένη τόπων διά τάς είρημένας αίτιας, εί γάρ
μή εΓη κοίλον αλλ' έπίπεδον, σχεδάννοται ο αήρ χαί οδ πρδς ή μας ρεΐ,
άλλά δια^εΐται ή δλίγος φέρεται πρδς ήμδς. ei δέ μή είη λεΐον το έπί-
πεδον, έπί πλέον αμυδρότερα ή άνάχλασις διά τάς είρημένας αιτίας γίνεται,
άλλ' ο δ χ οδτως ά ν α κ λ α τ α ι ώσπερ αφ' ύδατος ή χ α λ χ ο ΰ ή χαί
10 τίνος άλλοΟ των λ ε ί ω ν , ωστε σχιάν π ο ι ε ΐ ν , φ τδ φως δ ρ ί ζ ο μ ε ν . ιβ
ένδα γάρ ή πολύ το φως, έχει έπιπροσθοΰντός τίνος σκιά γίνεται, έν οδν
τψ άλλψ μέρει, ενδα μήτε ή άνάχλασις άπο λείων μήτε αδτόθεν ήλιος
έλλάμπει, γίνεται μέν τις άνάκλασις, ού τοσαυτη δέ ώστε σχιάν ποιήσαι
έπιπροσθοΰντός τίνος, δπερ γίνεται έπί τής άπο των λείων άναχλάσεως.
15 p. 419b33 Τ δ δέ χενδν δ ρ θ ω ς λ έ γ ε τ α ι χύριον τοΰ άχούειν.
Είπών τδν άέρα τοΰ ψόφου χαί τοΰ άχούειν αίτιον, χαι μή μόνον,
άλλά συναίτιον ώς υλην (είπε γάρ τον ψόφον πληγήν είναι τίνος πρός τι
και έν τινι, τοΰ τε πλήττοντος χαί τοΰ πληττομένου χαί τοΰ μεταξύ, το
δέ μεταξύ τοΰτο τδν άέρα είναι) έτι δέ χαί μέλλων πάλιν τοΰτο δειχνύναι,
20 βούλεται αδτοΰ τούτου μάρτυρας πάντας τους προ αδτοΰ φυσιχοΰς έπαγα- 20
γέσθαί. πάντες γάρ, φησίν, έλεγον τδ χενδν χύριον είναι τοΰ ψόφου·
τοΰτο δέ, φησίν, δρδώς Ιλεγον· τον γάρ άέρα χενδν ένόμιζον. ή μέν ουν
τον άέρα χενδν νομίζοντες χύριον είναι λέγουσι τδ χενδν τοΰ ψόφου, όρ-
θιος λέγουσιν· η δέ τδν άέρα [μή] χενδν ένόμιζον, ούχέτι όρθώς. ούτος
25 ουν ό άήρ χύριός έστι τοΰ άχούειν ώς συναίτιος, δταν συνεχής ων και
εις χινηθη υπδ τοΰ τύπτοντος χαι τυπτομένου. συνεχής δέ χαί είς γίνε-
ται, δταν λεΐον ή τδ πλήττον· δλος γάρ αμα κινείται, τδ γάρ λεΐον £ν 25
έστιν· ώς άπο ένδς ουν καί τοΰ αδτοΰ κινούμενος εις έστι. τδ δέ τραχύ
οδχ ϊν· καθ' έκάστην γάρ έξοχήν και άνωμαλίαν άλλο έπίπεδον έκβάλλει·
30 ευθρυπτος οδν ων ό άήρ δταν άπδ τραχέος ώδεΐται, οδχ εϊς μένων
κινείται, άλλά δρυπτόμενος.
ρ. 420»3 Ψ ο φ η τ ι κ δ ν μέν οδν τδ κ ι ν η τ ι κ δ ν ένδς άέρος σ υ ν ε χ ε ί ς

μ έ χ ρ ι ς άκοής.
Επειδή μή πάν άπλώς τδ τυπτον καί τδ τυπτόμενον ποιεΐ ψόφον, so

35 ορίζεται τί ποτέ έστι τδ ψοφητιχόν, δτι τδ δυνάμενον, φησίν, ίνα χαι
4 όποία Α : iitofav Dt 7 φέρεται Α : om. Dt λεΐον] τέλειον D 8 έπί

πλέον Α : ί τ ι πλέον Dt 9 ούτος D 10 w D t : η Arist. 12 ή Α :
om. Dt 17 post «ίλλα add. χαϊ t 24 μ ή delevi 26 εΓς χινηθ^ scripsi ex
Aristotele: εί έχινήθη Dt 27 δλος] 6 λόγος D 27. 28 Εν έατιν D : Ινεοτιν t

Authenticated
364 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»3]
συνεχή τδν αέρα τηρήσαν χινήσαι μέχρι της άχοής. τοιοΰτον δε έστι το 1 5 '
στερεδν χαΐ λεΐον διά τάς είρημένας αιτίας, ειπών δέ κ ι ν η τ ι κ ώ ν έ ν δ ς α έ ρ ο ς
προσέθηχε σ υ ν ε χ ε ίαι μόνον, οδχΐ λέγων τψ άριθμφ, ώστε συνεχή χαί
άθρυπτον διά τήν πληγήν μεΐναι και το τοιοΰτον άποδοΰναι σχήμα τψ
5 μετ αυτόν, χαί τοΰτο κατά συνέχειαν μέχρι τής άχοής. είη δ' äv τοΰτο Κ
λεγόμενον οδχ άπλώς περί ψόφου, αλλά τοΰ άχουομένου ψόφου, διόπερ
χαί προσέθηχε μ έ χ ρ ι τ ή ς ά χ ο ή ς · δύναται γαρ χαί περαιτέρω τής άχοής
χινηθήναι ό ψόφος, αλλ* ούκέτι ώς άχουστός. ταδτα ειπών, Γνα μήτις
νομίση τοΰτο λέγειν αδτδν δτι μέχρις αδτής τής μήνιγγος εξωθεν χινού-
10 μένος αήρ άφικνεϊται, χαί αδτός έστιν ό προσεχώς χινών τδ αίσθητήριον,
έπήγαγε τδ έφεξής 5τι άχοη δέ συμφυής αήρ. εστι γάρ αήρ τις
συμφυής έγχατφχοδομημένος έν τοΐς χοιλώμασι των ώτων προς αδτή
τη μηνίγγι, 8ς πρώτος πάσχων υπδ του έξωθεν χινουμένου αέρος και *ο
δεχόμενος τάς των ψόφων ένεργείας διαπορθμευει έπί τδ πρώτον αίσθητι-
15 χόν. τοΰτο δ' εστι τδ άχουστικδν πνεΰμα τδ έν αυτή τή μηνίγγι ίδρυ-
μένον. αί γάρ αισθήσεις άπδ τοΰ έγχεφάλου άρχόμεναι διά τών νεύρων
άχρι τών αισθητηρίων προίασιν. πρόεισιν οδν και ή άχουστιχή δυναμις
μέχρι τής ριζης τών ώτων., 3ς χαλοΰσι μήνιγγας, εστι δέ νεϋρον άπδ
τοΰ έγχεφάλου προϊδν πεποροποιημένον, έν φ πόρψ έστι τδ άχουστιχδν
20 πνεΰμα. εστίν οδν άπειλημμένος τις αήρ έν τ φ χοιλώματι τής άχοής
συμφυής ών τ ή μηνίγγι χαί τ φ ύμένι. ούτος οδν ό άήρ δεχόμενος έχ 46
τοΰ έξωθεν άέρος τους ψόφους, έχων χαί αύτδς τήν διηχή δυναμιν δι'
έαυτοΰ έπϊ τήν μήνιγγα διαπορθμευει τους ψόφους, πρόεισι δ ' άπδ πλα-
τυτέρου πόρου έπί στενότερον, λέγω δή τοΰ χοιλώματος τοΰ ώτδς μέχρι
25 τοΰ πόρου τής μήνιγγος, ού δει δέ νομίζειν τοΰτον τδν άέρα, ε? χαί συμ-
φυής έστιν, ήδη χαί άφθαρτον είναι ώς αεί Ινα χαί τδν αδτδν άριθμφ
οντα· άλλά έστι χατά μέρη φΟαρτδς χαί γεννητδς ώσπερ χαί τδ άλλο τοΰ
άνθρωπου σώμα. si δέ καθ' δλον έαυτδν πάθοι ούτος ό άήρ χαί φθα- 6β
ρείη, άπόλλυται χαί ή άχουστιχή τοΰ ζφου ένεργεια· διά γάρ τοΰτο χαί
30 υπδ τής φύσεως τής μήνιγγος προβέβληται, Γνα δέχηται τάς τοΰ έξωθεν
άέρος προσβολάς, χαί μή τ ή μηνίγγι προσβάλλων ό έξωθεν άήρ φθείρη
αυτήν, ώσπερ χαί έπί τής δψεως. χαί γάρ και έπί ταύτης κατεσκευασεν
ή φύσις συμφυές τι τ ψ δφθαλμφ διαφανές, λέγω δή τό τε κρυσταλλο-
ειδές υγρδν χαί άπλώς τά υγρά χαί τδν κερατοειδή χιτώνα, άπερ διαφανή
35 όντα και πρώτα δεχόμενα τήν τοΰ έξωθεν διαφα|νοΰς ένέργειαν δι' έαυ- 1 5 "
τών διαπορθμευουσι ταυτην έπί τδ δπτικδν νεΰρον, έν φ τδ όπτικδν πνεΰμα,
3 μ<ίνον, οίιχΐ scripsi coll. Α: μονονοοχΐ Dt 4 μεΐναι Α : '/////(εΙναι D: είναι t

6 post άλλά add. xal t 8 άχουστόν t 9 ότι scripsi: τό Dt 17 τών αίβθη-
τηρίων— μέχρι (18) Α Suid. s . v . Μήνιγξ: om. Dt 19 πόρρω t άκουστιχόν t :
(5πτιχόν AD 24 στενότερον ADt (v. Choerob. in Β. An. III p. 1286) 26 αυτόν]
όν ex corr. D 30 δέχεται t 31 μή om. D
"2 αιτίας. 2να δέ άέρα φηαΐν ο6 τψ αριθμώ άλλά τ^ συνεχεία μόνον, ώστε (3) Α

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»3. 4] 365
ίπερ νεΰρον χατιδν άπδ τοΰ έγχεφάλου τελευτα μέχρι της αρχής τοΰ 1 5 Τ
χρυσταλλοειδοΰς. ώσπερ οδν έπί της όψεως εί πάθοι τά προβλήματα
ταΰτα ή έν τι αδτών, φθείρεται ή της όψεως ένέργεια, οδτω χαί έπΐ
της άχοής ti το άερώδες τοΰτο πρόβλημα φθαρη, φθείρεται ή ακουστική
5 ένέργεια παθουσης της μήνιγγος τφ άμέσω; δέχεσθαι τάς τοΰ έξωθεν 5
αέρος προσβολάς. διδ xal 6πδ μεγάλων ψόφων πάσχει ή άχοή, τοΰ έξω-
θεν άέρος σφοδρώς ωθουμένου χαί τη ßi<f ώθοΰντος τδν έν τοις ώσί
αυμφυα αέρα χαί πολλάκις διασχεδαννύντος αυτόν, διά τε ουν τοΰτο ή
φύσις έγχατφκοδόμησε τοις ώσί τούτον τδν αέρα χαί δια τάς περιστατι-
10 χάς τοΰ ζφοι> ένεργείας, οίον τάς έν τοις οδασι καταδύσεις· ε? γάρ μη ήν
ούτος, έν ταΐς χαταδύσεσιν ημελλε τδ υδωρ αδτφ προσπελάζει τφ
α?σθητηρίφ και βλάπτειν, ή ει τι και έπινενόηται πρόβλημα 6πδ της
φύσεως διά τδ μη είσιέναι τδ υδωρ, ούχ άν ήκουσε -το ζψον δποβρύχιον ίο
8ν μη όντος τοΰ διηχοΰς τοΰ μέχρι τοΰ αισθητηρίου διαβιβάζοντας τους
15 ψόφους, εις φυλακήν ουν τοΰ αισθητηρίου έγκατφχοδόμηται* διά τοΰτο
δέ χαί ελικοειδείς έποίησεν ή φύσις τους πόρους των ώτων, ινα μή
ραδιως είσιόντα ή το δδωρ ή ό αήρ ή άλλο τι πλήξη την μήνιγγα.
ρ. 4 2 0 * 4 Δ ι ά δ ε τ δ έν ά έ ρ ι είναι κινουμένου τοΰ έξω τδ ε ί σ ω

χινεΤται.
20 Τουτέστι διά τδ τον έγχατφκοδομημένον συμφυά τη άκοη αέρα

συνεχή είναι τφ έξω άέρι (τοΰτο γάρ αότφ σημαίνει τδ έν άέρι είναι)
κινουμένου τοΰ έξω άέρος κατά συνέχειαν xal ό έντδς κινείται ακίνητος
ών καθ' αδτδν ώς συμφυής, ισως δέ οό λέγει χινεΐσθαι αδτδν κατά
τόπον (χαί γάρ άκίνητον αύτόν φησιν έφεξής) άλλα κατά τδ διακομίζειν so
25 τους ψόφους· κατά τοΰτο * * κινουμένου διακομίζει και ό έντδς ώς συνεχής
ών τφ έξω. χαί τοΰτο αίτιον φησι τοΰ μόνον κατά τά ώτα ή μας άκού-
ειν, χαί μή διά παντδς μορίου τοΰ σώματος, διότι έν μόνοις τοις ώσίν
έστιν συμφυής αήρ έναπειλημμένος χαί συνεχής πρός τε τδν έξω άέρα
Χαί πρδς τδ άχουστιχδν αισθητήρων, ώς δύνασθαι δι' έαυτοΰ διαδιδόναι
30 τδ έν τ φ έξω άέρι γενόμενον πάθος, ώσπερ ουν τδ όπτιχδν πνεύμα οδ
πανταχόθεν έχει υγρδν διακομίζον αδτφ τάς έν τφ άέρι των χρωμά- S6
των ένεργείας (οδδέ γάρ έστιν έπί τδν τένοντα κρυσταλλοειδές ή άλλο τι
των τοιούτων συνεχές τφ άέρι χαί τφ δπτικφ νεύρφ, άλλά σώμα έτερον
παχυ και άντιφρακτικόν, διδ οδχ όρώμεν όπισθεν), ούτως έπεί οό παντα-
35 χόθεν έστι τις άήρ συμφυής έναπειλημμένος και συνεχής τφ τε έξω άέρι
xal τφ άχοοστιχφ μορίφ, άλλ' έν μόνοις τοις ώ σ ί , διά τοΰτο οδκ άχοόο-
μεν δι' άλλου μορίου. £τι δέ έστιν ό συμφυής έν τοΐς χοιλώμασι τών
2 π<ίθοι] πα'ίος t 10. 11 ei γάρ — καταδόβεβιν Α Suid.: om. Dt 11 αυτών t

14 τό διηχοΰς D 19 κινείται D Arist. EUXy: κινεί t Arist. vulg. 25 lacunam indicavi:
fort, excidit. γαρ τοΰ εξω *ινο6μενον t 31 έχει το ΰγρόν t 34 άντιφρα-χτικόν
scripsi: άντιφρατιχΛ Dt

Authenticated
366 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»4. 7 . 9 ]
ώτων αήρ, ύήλον έντεΰθεν. έάν γαρ τις τψ δαχτύλφ έμφράξη τά ώτα, 1 5»
αίσθήσεται ήχου τινδς xal κινήσεως τοΰ έντδς αέρος, γίνεται δέ τοΰτο μ
το πάθος τοΰ έξωθεν περί τά ώτα αέρος τ ψ δαχτόλψ ωθουμένου χαΐ
πιλουμένου εις βραχύτερον τόπον xal πιλοΰντος τδν συμφυή αέρα, χαΐ
5 βία της πιλήσεως κινούμενος προσκρούει τοις έντδς σώμασι χονδρώδεσιν
οδσι xal σχληροΤς, χαΐ ουτω ποιεί τδν ψόφον. χαΐ μέγα φησϊ σημεΐον
είναι τοΰ δγιαίνειν το οδς το ήχεΐν τον έντδς αέρα· ε? γάρ μή ύγίαινεν,
ουκ 3ν ησθάνετο τοΰ γινομένου δπδ τοΰ έντδς αέρος ψόφου, οδ γάρ
πάντη εχει άέρα τδ κινησόμενον μέρος x a l εμψυχον, ώσπερ ή »
10 κ ό ρ η τ δ ό γ ρ ό ν . ώσπερ της κόρης τδ υγρδν προβέβληται, ώστε δι' αδτοΰ
ανπλαμβάνεσθαι των όοατών (χόρην δε λεγοι 3ν οδ τδ τρήμα τδ έν τ ψ
ραγοειδεΐ χιτώνι· έσωτέρω γάρ τούτου εστι τά δγρά· αλλά τδν πόρον τοΰ
όπτιχοΰ νεύρου, δι1 ου τδ δπτικδν πνεΰμα εξεισιν), ούτως καΐ τοΰ άκουστι-
κόΰ αισθητηρίου προβέβληται δ συμφυής αήρ. έπει οδν τδ εμψυχον xal
15 ακουστικδν μόριον, λέγω δή ή μήνιγξ, μή πανταχόθεν εχει συμφυή άέρα
συνεχή όντα εαυτή τε και τ ψ έξω αέρι, αλλά μόνον χατά τά ώτα, διά 40
τοΰτο οδ πανταχόθεν άχουστιχδν τδ ζφον, αλλά μόνον διά των ώτων.
ρ. 4 2 0 · 7 Αδτδ μέν δή. άψοφον δ αήρ διά τδ ε υ θ ρ υ π τ ο ν · δταν

δε χ ω λ υ θ ή θ ρ ύ π τ ε σ θ α ι , ή τούτου χ ί ν η σ ι ς ψόφος.
20 Και αρχόμενος είπεν δτι ώσπερ τδ χρώματος δεχτιχδν άχρουν έστίν,

ουτω xal άψοφον τδ ψόφου δεχτιχόν. αλλ' οδ παν άψοφον ψόφου δεχτι-
κόν, αλλά τδ τοιοΰτον οίον δ αήρ. καΐ την αίτίαν, διά τι άψοφος, π ρ ο σ έ - «
θηχε* διά γάρ τδ ευθρυπτος είναι, φησί, αψοφός έστιν.· 2ταν δέ χω-
λυθη χατά τήν οίχείαν φύσιν θρύπτεσθαι υπό τίνος λείου χαΐ στερεού
25 πληγής αθρόας, τότε ή τούτου χίνησις ψόφος γίνεται, σαφώς δέ έν τού-
τοις τδν ψόφον εΤπε χίνησιν αέρος είναι συνεχοΰς xal ένδς μεμενηκότος,
χεχωλυμένου θρυφθήνάι διά ποιάν πληγήν.
ρ. 4 2 0 » 9 Ό δ' έν τ ο ι ς ώ σ ΐ ν έ γ χ α τ ψ χ ο δ ό μ η τ α ι πρδς τδ άχίνητος

είναι.
30 "Ωσπερ δ εξω αήρ καθ' αύτδν άψοφος διά τδ ευθρυπτον, ουτω χαΐ
ό έντδς διά τδ άχίνητος είναι, είπε γάρ τήν τοια'νδε χίνησιν τοΰ αέρος
ψόφον είναι· διά τοΰτο οδν ό έν τοις ώσίν ακίνητος χατεσχεόασται, ινα
άψοφος ών χαΐ πα'ντων ειη των ψο'φων διαπορθμευτιχός· εί γάρ εΤχεν
οίκεΐον ψόφον, έζέχρουεν άν τδν έξωθεν, ώστε χαΐ αυτη <5ν ειη ή αίτια
35 τοΰ τδν έν τοις ώσίν άέρα έγχατψχοδο|μήσθαι άχίνητον όντα, ίνα πάν- 1 6 '
τας δύνηται διαβιβα'ζειν τους ψόφους, εί γάρ έχινεϊτο, είτα όπδ πληγής
3 το ora. t 9. 10 ώοκερ— ΰγρόν Dt Arist. W et mg. U: om. Arist. vulg. 15 λέγω

δέ t 17 άχουατον t 32 post ώίΐν add. διά τ< ίχίνητος 4 έν τοις ώοΐν t
χατεσχεύαοθοι t 34 αυτη scripsi: αύτη Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»9.11.12] 367
κινηθείς έψόφησε, πρός τψ 8περ πρόσθεν εΤπον λυμαίνεσθαι τό αίσ&ητή- 1 6γ

ριον, οδδέ πάντων οίος τε ην τότε των ψόφων διαβιβαστικός είναι· ΧαΙ γαρ
ό έξω άήρ έπειδάν ψοφήση, οδκέθ' ομοίως τους έν αλλω άέρι γενομένους
διαβιβάζει ψόφους, αλλά συγχεϊ.
5 ρ.420« 11 Δια ταΰτ& δέ x a l έν υδατι ά κ ο υ ο μ ε ν , δτι ούχ εfσερ- 6

χ ε τ α ι προς α ύ τ ό ν τον σ υ μ φ υ ή άέρα.
"Οτι το αχουειν γίνεται ού κατ' εισοδον τοΰ έκτός αέρος είς τό ους,
άλλά κατά άφήν την πρός τον έγκατωκοδομημένον άέρα έν τοις ώσί,
τεχμήριον τό καΐ έν υδατι άκουειν ήμδς οδκ είσιόντος τοΰ ύδατος είς
10 τό ους. ει γάρ είσέλθοι, φθείρει μεν χαΐ έξωθεΐ τον έγχατφχοδομημένον
άέρα, 8ς υπηρετεί τη άκοη, αμέσως δέ της μήνιγγος άπτόμενον βλάπτει
αδτήν τη πληγη (και προσέτι έναπομένον έν τάίς χοιλότησι φθείρεται ίο
χαΐ ταύτη βλάπτει το αίσθητήριον· πολλοί γοΰν έντεΰθεν έβλάβησαν), χα1,
ταύτης βλαπτομένης συμφθείρεται καΐ ή αισθησις. ώσπερ ουν έν τψ
15 υδατι οντες άχουομεν ούχ είσιόντος τοΰ ύδατος, άλλα χατά την διηχή
αυτοΰ δυναμιν διαπορθμεύοντος τους ψόφους μέχρι τοΰ συμφυοΰς άέρος,
κάχείνου λοιπόν μέχρις αυτής τής μήνιγγος, ουτω και έν άέρι όντων ήμών
τό άχουειν "γίνεται τοΰ έξωθεν άέρος έφαπτομένου τοΰ συμφυοΰς καΐ δια-
δίδοντος τους ψόφους έπί τήν μήνιγγα, και αυτό δέ τοΰτο τεχμήριον
20 μέγιστον τοΰ εΐναί τινα άέρα οιονεί συμπεφυχότα τή*μηνίγγι, τό χαί έν 16
υδατι όντων μη είσιέναι υδωρ είς τό οδς άνευ πολλής πάνυ βίας, διά τό
έζωθεΐσθαι αδτοΰ τήν εισοδον υπό τοΰ έντός άέρος (χαί δει πολλής βίας,
ινα έζακοντισθη τό έντός υδωρ ή τι τοιοΰτον υγρόν), άμα συμβαλλόμενης
πρός τό μή έζωθεΐσθαι όπό των εξωθεν είσιόντων τόν έντός άέρα χαί
25 τής σχολιας κατασκευής τοΰ ώτός. χαι αυτός γοΰν τήν αίτίαν τοΰ μή
είσιέναι τό υδωρ είς τό ους έπήγαγεν είπών·
ρ. 420« 12 Ά λ λ ' ο ύ δ ' είς τό οδς διά τάς ί λ ι κ α ς .
Ου γάρ μόνον, φησίν, ούκ έξωθεΐ τόν έγχατ<ρκοδομημένον άέρα είσιόν τό

υδωρ, άλλ' οδδέ είς τό οδς αύτό εισεισι διά τάς έν αυτφ καμπάς, άμα
30 τήν αίτίαν ή μας διά τούτων διδάσκων τοΰ τοιοΰτον υπό τής φύσεως γενέ-
σθαι τό οδς, ίνα μηδέν ραιδίως έπεισιόν λυμαίνηται τόν έγχατψκοδομη-
μένον έν αδτψ άέρα. οδδ' δν ή μήνιγξ, δ σ π ε ρ τό έπί τ ή κ ό ρ η 85
δέρμα 8ταν κ ά μ η . κόρην καλεί ήτοι τά υποκείμενα αότή μόρια ή τά
προβεβλημένα, ταΰτα δέ έστιν ο? τε χιτώνες και τά υγρά. ώσπερ οδν,
35 δταν τι τούτων κάμη, ουχ όρώμεν, ουτω και 2ταν ή μήνιγί άπό τίνος νόσου
1 τώ scripsi: τό Dt 3 post εξω add. είδη (volebat ηδη) t 5. 6 ίπέρχεται D

10 είαέλϋοι ΑΙ): είσέλθη t 11 άμέσω; δέ] όίμεαον t 16 τοί>ί ψόφους scripsi: τοΰ
ιΜφου ADt 20 το] τοΰ Α 23 έξαχοντισ9η Α: έξακοντίση I)t 32 post
(ΐήνιγξ add. *ά(ΐη Avist.

Authenticated
368 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»12.15]
χάμη, ουκ άκούομεν. ή και άπλούστερον χόρην άχοοστέον χατά το βύνη- 1 6 '
θες αδτό τδ τρήμα τοΰ ραγοειδοΰς, το δέ έπΐ ταύτη δέρμα τον κερατο-
ειδή χαλούμενον χιτώνα, ώσπερ οδν, <5ταν ό χιτών οδτος χάμη ή παχον-
θείς ή άλλως ούλων τίνων έχ τραυμάτων ένσχιρωθεισών έν α ύ τ φ , , συμ-so
5 βαίνει μή όραν, μηκέτι των ένεργειών των ορατών διαβήναι δι' αυτοΰ
δυναμένων διά το άπολέσαι αυτόν την διαφάνειαν, -ούτω χαΐ 2ταν ή μήνιγξ
κάμη πεπονθυΐά τι υπό χρόνου ή όπό νόσου, ούκέτι δέζασθαι τάς των
ψόφων ένεργείας δύναται.
ρ. 420« 15 Άλλα και σ η μ ε ϊ ο ν τ ο ΰ ά χ ο ύ β ι ν ή μ ή τό ή χ ε Γ ν άεΐ

10 το ο υ ς ώ σ π ε ρ το χ έ ρ α ς .
Ε π ε ι δ ή εΤπεν 8τι έάν ό συμφυής αήρ ή ή μήνιγξ πάθη τι, οδκ 86

άκούομεν, συμβαίνει δέ πολλάκις χαΐ μηδενός τούτων όντος δυσχωφεΐν
τινας, οίον ίταν ρύπος τις προβεβλημένος τοΰ συμφυοΰς αέρος χωλύοι
άνεμποδίστως διαδοθήναι υπό τοΰ εξωθεν αέρος τόν ψόφον διά τό μή
15 Ιχειν τήν γην τδ διηχές, ή τι άλλο των τοιούτων σομβη, λέγει οδν δτι
χριτέον εί υγιαίνει το άχουστικδν ή μή έπιφραξάντας τ φ δαχτύλφ τδ οδς
ή τη χειρί τό οδς έπιπωμάσαντας. ε ί μέν γάρ υγιαίνει, αίσθανόμεθά
τίνος βόμβου* ή γάρ πίλησις τοΰ δαχτύλου (ή) της χειρός ώθεΐ εξωθέν 40
τινα άέρα, δς στενουμενος καΐ προσκρούων τ φ συμφυεΐ ποιεί τόν βόμβον·
20 εΤτα δ συμφυής χατά τό είωθός διαπορθμεύει τοΰτον τόν βόμβον έπΐ τήν
αίσθησιν. ώσπερ, φησί, χαΐ ό έν τοις χέρασι τοις χοίλοις έναπειλημμένος
άήρ αεί χαι αύτός ήχόν τινα κινούμενος ποιεί, Ζταν κινήται δπό τοΰ
εζωθεν άέρος φυσώντος χαΐ κινούμενος πλήττη τδ κέρας, ούτως οδν και
ό έν τοις ώσίν, 2ταν κινηθη υπό' τοΰ έζωθεν ψόφου, τοΰτο δ' είρηται
25 ώς δεικτιχόν τοΰ είναι τινα έν τοις ώσίν αέρα ίδιον (ούτος γάρ Ιστιν δ
τοΰ έξωθεν ψόφου δεκτικός), δς οταν πάθη τι, α ΐ ε δή μ ή κινούμενος τήν «
ο?κείαν κίνησιν ού διαπορθμεύει εις τήν αισθησιν τους ήχους, κάντεΰθεν
τδ μή άκούειν. ζητοΰσι δέ εΐκότως δτι πώς ειπών άκίνητον είναι τόν έν
τοις ώσιν έγκατψκοδομημένον άέρα νΰν λέγει 8τι del ο?κείαν τινά κίνησιν
30 κινείται ό άήρ έν τοις ώσίν. άκίνητον οδν άνω ληπτέον τήν υπ' άλλου
κίνησιν άντί τοΰ τόν αύτδν άεΐ μένοντα έν τοις ώσίν χαΐ μή μεθιστά-
14 Εξωθεν] {ζω t 17 υγιαίνει Α: ΰγιαίνοι Dt 18 ?/ addidi 21 6 έν Α: 6

om. Dt έναπειλημμένος Α: άπειλημμένος Dt 22 χινεϊται D 23 φυσώντος scripsi:
φυβών δ ς Α : φυβών 6 D: φυβών γάρ t 25 δειχτιχόν scripsi: δεχτιχόν ADt 26 8c
om. D 29 άεΐ om. t 31 post del add. άέρα t
29 χίνηβιν χινεϊται. άλλ* ϊβτιν ειπείν δτι νΰν ίπό μέρους λέγει χινεϊβθαι, δπερ ο6* ϊβτιν
xupfaic χίνηβις. τη γάρ άληβεία ο6 κινείται τό πνεΰμα· οδτε γάρ χατ' εί)θί) χινεϊται (τοΰτο
γάρ ούχ υποπίπτει αίβΒήβεΟ οδτε χ6χλψ· ήν γάρ άφθαρτον· τά γάρ χύχλφ χινοάμενα άφθαρτα*
ώστε ο&δ' δλως χινεϊται. πώς ουν Εφηβεν οΰτον νΰν μέν κινειαθοι, έχει δέ άχίνητον είναι;
ή άκίνητον άνω ληπτέον (30) Α

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA IE 8 [Arist. p. 4 2 0 » 1 5 . 1 7 . 1 9 ] 369
μενον μηδέ άλλοτε άλλον γινόμενον, ωσπερ τδν έν τοις κεράσι τοις κοίλοις, 1 6Γ
αλλ' άεί μένοντα συμφυή. 3τι δέ ό αήρ κινείται τινα οίκείαν κίνησιν, 60
δήλον έχ τοϋ καί έν ταΤς νηνεμιαις τά ξύσματα φαίνεσθαι κινούμενα έν
τω διά των θυρίδων ήλίφ. δυνατόν δέ καΐ κινεΐσθαι λέγειν τδν συμφυή
5 αέρα μή κατά τόπον άλλα ζωτικώς", χίνησιν αυτοΰ λέγοντος την διαπόρθ-
μευσιν των ψόφων έπΐ την αίσθησιν. καΐ αυτη έστιν ή οικεία κίνησις
αϋτοΰ, ού τδ διαπορθμευειν άπλώς (τοΰτο γάρ καί ό έξω αήρ έχει), αλλά
το έπΐ την αίσθησιν διαπορθμευειν. 8ταν οδν δ μέν συμφυής άήρ συνή-
θως άπαγγέλλη τη αίσθήσει | τους ψόφους, ή δ' αίσθησις άντιλαμβάνη- 1 6*
10 ται, πρόδηλον ως τδ άκουστικδν υγιαίνει.
ρ. 420» 17 Ά λ λ ' ό ψ ό φ ο ς α λ λ ό τ ρ ι ο ς καί οδκ ί δ ι ο ς , και δ ι ά

τοΰτό φασιν άκουειν τ φ κ ε ν φ καί ή χ ο ΰ ν τ ι , 3τι άκοΰομεν τ φ
ε χ ο ν τ ι ώ ρ ι σ μ έ ν ο ν αέρα.
Ό γάρ ψόφος ό γενόμενος έν τοις ώσίν ου τοϋ συμφυοΰς έστιν άέρος, ούδ'
15 δταν φραξάντων ήμων τδ ο3ς βόμβος γένηται, άλλά τοϋ έξωθεν άέρος ή έξω- Β
θεν μετά ψόφου είσιόντος ή έσω τη πιλήσει ψοφήσαντος· τοϋ δέ συμφυοΰς
έστι τδ άπαγγεΐλαι τδν γινόμενον έν άλλφ ψόφον. οδ γάρ έπειδή κινεί-
ται, καί ψοφεΐ· οδδέ γάρ παν τδ κινουμενον ψοφεΐ, άλλά δεΐ τδ ψοφοΰν
βιαίφ πληγη κινεΐσθαι. και διά τοΰτο, φησί, λέγουσιν ά κ ο υ ε ι ν τ φ κ ε ν φ
2 0 κ α Ι ή χ ο ΰ ν τ ι . κενφ μέν γάρ έλεγον άκουειν, έπειδή τδν άέρα χενδν
ύπελάμβανον, άκουομεν δέ τ φ έναπειλημμένφ έν τοις ώσίν άέρι, ήχοΰντι
δέ, ?τί ούτος ό άήρ ώρισμένος έστί καί αεί δ αδτός, καί παραπέμπει τους ω
ψόφους οΰκ αδτδς ψόφων, άλλά μόνον κατά τήν διηχή έαυτοΰ δυναμιν
ένεργών.
25 ρ. 420« 19 Π ό τ ε ρ ο ν δέ ψ ο φ ε ΐ τδ τ υ π τ ό μ ε ν ο ν ή τδ τ υ π τ ο ν ; ή καί
ά μ φ ω , τ ρ ό π ο ν δ' έ τ ε ρ ο ν .
Είπών τδν ψόφον τινδς είναι πρός τι xal έν τινι, λέγω δή του τυπτοντος
καί τοΰ τυπτομένου καί τοΰ μεταξύ άέρος, ζητεϊ ένταΰθα είκότως, ποιόν
έστι τδ ποιητικδν τοΰ ψόφου, πότερον τδ τύπτον ή τδ τυπτόμενον, καί λέγει ίο
30 δτι άμφω. τδ γάρ ή κ α ί ά μ φ ω , άμφω καί τελείαν είναι τήν διαίρεσιν
1 άλλο t 4 ήλίψ] φωτί t 7 οί> om. D 12 τοΰτό] τοΰ D 13 άέρα D

Arist. S U V X : τον άέρα t Arist vulg. 17 τον] το t 30 tertium άμφω fort,
delendum είναι] fort, έοτΐ
8 ίταν ouv — ίιγιαίνει (10)] del γάρ, φηβίν, τοΰτο τό πνεύμα £τ) xal ζωήν παρέχει τψ μορίω
xal ένέργειαν· δίχα γάρ αΰτοΰ ούχ Ιστιν άχοΰοαι. xal ϊιά τί μη xal αύτό άχούει (1. άρχει)
πρός άχοήν; έπειδή ούχ έπεχτείνεται μέχρι των αίαθητών· χρεία ουν xal τοΰ έξω, Τνα αύτός
παρενέγχ^) τόν ψόφον. τοΰ γάρ άλλοτρ(ου ψόφου ή άχοή άντιλαμβάνεται, ού τοΰ ίδίοο· διο
χρήζει τοΰ άέρος ώς διηχοΰς, τοΰ παρ' άλλοις χενοΰ λεγομένου Α
Comment. A r i s t XV. Philop. de auima. 24

Authenticated
370 P H I L 0 P 0 N I IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420» 19. 21]
έχτιθεμένοο ( ή γάρ τδ τύπτον άνάγχη είναι τό [τε] ψοφούν ή το τυπτό- 1 6 Τ

μενον ή άμφότερα) και ετι έπιχρινοντος δτι οδ τδ Ιτερον, άλλ' αμφότερα
ποιοΰσι τδν ψόφον. άλλ' εί χαΐ άμφότερα, ού τον αδτδν τρόπον, άλλα το
μέν τυπτον ώς χινούμβνον χαΐ ώθοΰν τδν αέρα, τδ δέ ώς μένον χαΐ μ ή
5 έων αδτδν διελθεΐν, Γνα έχ της αμφοτέρων έχθλίψεως άποπαλλόμενος
ήχήβη* xal τδ μέν ποιεί τδ δέ πάσχει, δυνατδν δέ άμφότερα έπινοή-
ααι xal τόπτοντα χαΐ τυπτόμενα, δταν μή τδ μέν άχίνητον μένη τδ δέ 20
χινούμενον, άλλ' άμφω χινηθέντα πλήττηται.
ρ. 4 2 0 « 2 1 Έστι γάρ δ ψόφος χίνησις τοΰ δυναμένου χινεΐσθαι

10 τ ο ν τ ρ ό π ο ν τ ο ΰ τ ο ν , ώ σ π ε ρ τ ά ά φ α λ λ ό μ ε ν α ά π δ τ ω ν λ ε ί ω ν , δταν
τις κρούση.
"Οτι ού τδ 2τερόν έστι το ψοφοΰν, άλλ' άμφότερα, δείκνυσι δια τού-

των. έπει γάρ ό ψόφος έστί κίνησις άθρόοο τοΰ άέρος ώσπερ άφαλλο- 25
μένοο, καθάπερ τά έχπυρηνιζόμενα άπό τίνων λείων σωμάτων, τοΰτο δέ
15 οδχ οίος τε άφ' έαυτοΰ ποιεΐν ό α ή ρ , δει άρα λεϊόν τι είναι άφ' ου οεΐ
αδτδν άφάλλεσθαι. άλλ' έπειδή πάλιν άφάλλεσθαι αδτδν άπό τίνος λείου
σώματος μηδενδς δντος τοΰ πλήσσοντος x a l άθρόον τον άέρα απολαμβά-
νοντος πρδς τ φ λείω τούτω χαΐ στερεω αδύνατον, οδχ άφ' ένδς μόνοο
δήλον δτι άλοιτο αν, άλλά δει άμφοτέρων χαι τοΰ πλήσσοντος χαΐ τοΰ
20 πλησσομένου. δτι γάρ άμφοτέρων δ ε ι , δήλον χαΐ έντεΰθεν εί γάρ μ ή so
ειη άμφω λεία χαΐ στερεά, οδ ποιεί ψόφον, οΓον εί έρίιρ ή σπόγγψ χαλ-
χδν πλήξης, ουκ &ν γένοιτο ψόφος, ού πάσα ουν κίνησις άέρος ψόφος,
άλλ' ή τοιαύτη οΓα ή άπδ των λείων, εί γάρ μ ή είη λεία τά πληττό-
μενα, οδκ άφάλλεται ό άήρ άθρόος, άλλ' ένίσχεται έν τοις κοιλώμασιν,
25 ώσπερ ή ριπτομένη κατά τοίχοι» σφαίρα, έάν μέν ή λείος ό τοίχος, τη
άντιτοπία άποπάλλεται ές αδτοΰ ή σφαΐρα, έάν δέ μ ή , μένει πολλάκις έν
τοις χοιλώμασιν. ώσπερ ouv τά τοιαΰτα άπό των λείων άφάλλεται, ουτω
χαΐ ό άήρ. κατά μόνον δέ τδ άποπάλλεσθαι τον άέρα έκ των λείων 85
έλαβε την ομοιότητα των έχ των λείων άποπαλλομένων, οίον της σφαίρας,
3 0 οδχΐ x a l χατά την αίτίαν της άποπάλσεως έξομοιων, εί μ ή τοΰτ-j τις
ειποι, δτι ώσπερ δ την σφαΐραν βιαίως έχπέμπων συνωθεί αδτή άέρα,
δς βιαίως ωθούμενος χαΐ έχθλιβόμενος υπδ της σφαίρας και τοΰ τοίχου
έκπυρηνίζεται καΐ άποπαλλόμενος συνωθεί έαυτφ καί τήν σφαΐραν, ουτω
χαΐ έπΐ των αδτόθεν πληττόντων άλληλα άποπάλλεται ό άήρ και τ η
35 χινήσει ψοφεΐ. έστι γάρ ό ψόφος κίνησις. δύναται κίνησιν μ ή τοπι-40
χήν λέγειν, άλλά τήν ένέργειαν· τδ δέ τ ο ΰ δ υ ν α μ έ ν ο υ χ ι ν ε ΐ σ θ α ι τήν
1 ή γάρ scripsi: et γάρ xal Dt τε delevi ή τό] xal τό t

5 έων] ιόν D άποπαλλάμενος scripsi: Υποβαλλόμενος D : άφαλλόμενος t
8 πλήττηται scripsi: πλήττεται Dt 10 ώσπερ D : ίνπερ t Arist. 19 ιϊλοιτο] fort.
άοάλοιτο 21 έρίψ] άερίω D 24 άΰράω; t 30 έξομοιών scripsi: χα) έξ
όμοίων Dt 34 άποπάλλεται scripsi: ίπάλλεται Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»*21.23] 371
τοπικήν κίνησιν έκληπτέον, ώς είναι τό δλον, οτι εστι ψόφο; ένέργεια τοΰ 1 6Τ
δυναμένου χατά τόπον κινεΐσθαι τοΰτον τόν τρόπον οίον τά άφαλλόμενα
από τίνων λείων, ώσπερ ή σφαίρα από τοΰ τοίχου, κάν δέ έπΐ της χατά
τόπον κινήσεως άκούσωμεν, ώς ήδη έξειλήφαμεν, ούδέν άτοπον οδ γάρ
5 άπλώς πασαν κίνησιν αέρος ψόφον λέγων, αλλά τινα, τήν από των λείων.
ρ.420«23 Οδ δή παν, ώσπερ είρηται, ψοφεί τυπτόμενον χαΐ«

τυπτον.
Ε π ε ι δ ή είπεν 2τι δυο στερεών πληττόντων άλληλα χρεία πρός τό

γενέσθαι ψόφον, Γνα μή τις νομίση ζτι οία δήποτε στερεά χαΐ λεία σώ-
10 ματα αύτάρκη έστίν εις τό ποιήσαι ψόφον, ταΰτα προσέθηκεν, 2τι οδ μό-
νον δυο δει είναι χαΐ στερεά χαΐ λεία τά ποιοΰντα τόν ψόφον, αλλά χαΐ
μέγεθος συμμετρον εχειν αδτά δει xal σχήμα το to ν δε. άν γάρ μιχρά
πάνυ ώσι τά μεγέθη, οίον βελόναι, έλάχιστον άπολαμβάνουσιν άέρα, ώστε so
μηδέ αίσθητόν γενέσθαι τόν ψόφον. άλλ' ώσπερ έν τη Φυσική ελεγεν
15 δτι τό είδος από ώρισμένου μεγέθους άρχεται, έν οίς πρός Δημόχριτον
άπετείνετο άνασχευάζων το είναι άτομα σώματα (τά γάρ μεγέθη, φησι,
δυνάμει μέν [φησίν] έπ' άπειρον είσιν ώς μεγέθη διαιρετά* δυνατόν γάρ
αεί ίσον έπΐ τη ?δία φύσει το δοθέν τεμεΐν τη έπινοί^, κάκεϊνο εις άλλο,
καΐ τοΰτο έπ' άπειρον· ώς (δ') είδος τι έχοντα, οίον σαρκός ή νεύρου ή
20 τίνος τοιούτου, οδδέ δυνάμει την έπ' άπειρον έπιδέχεται διαίρεσιν, άλλ'
ανάγκη | λαβείν εσχατά τινα μόρια αδιαίρετα, ώστε το άπ έκείνου μηχέτι 1 7'
διαιρεΐσθαι εις άλλο τοιούτο οίον αότό. οίον τήν σάρχα δυνατόν τεμεΐν
εις μόρια φυλάττοντα τό είδος της σαρκός, χάκεΐνα εις άλλα φυλάττοντα
πάλιν τό αδτό είδος* τοΰτο δ' (οόκ) έπ' άπειρον δυνατόν ποιήσαι, αλλά
25 καταλήγεις πάντως εις τι μέγεθος, οπερ έάν τέμης, οδκέτι φυλάττεις τό
τής σαρκός είδος διά σμικρότητα πολλήν. ώς γάρ είπον, τά είδη ώσπερ 6
δεΐται τοιασδε χράσεως, Γνα υποστή, ουτω καΐ τοσοΰδε μεγέθους, χαΐ
ώσπερ οόχ ένδέχεται δακτυλιαΐον άνθρωπον ή Γππον γενέσθαι, αλλά δει
συμμετρον τούτοις μέγεθος είναι, ουτω δή καί τά μόρια τοΰ ζψου τά τε
30 δργανικά και τά όμοιομερή και άπλώς παν είδος έν ώρισμένφ τινί μεγέθει
πέφυκε γίνεσθαι)* ώσπερ ουν έπί τούτων εχει, ουτω xal έπΙ τών ψόφων
ου παν μέγεθος τύπτον καί τυπτόμενον ποιεί ψόφον, οίον at βελόναι, άλλά
δει σύμμετρον ταϋτα μέγεθος έχειν. δει δέ xal σχήματος έπιτηδείου* ίο
έάν γάρ σφαίρα σφαίρας αψηται, οδ ποιήσει ψόφον* δέδεικται γάρ δτι
35 σφαίρα σφαίρας κατά σημεΐον άπτεται* διά τό ουν μή έναπολαμβάνειν
αυτάρκη άέρα ου ποιήσει ψόφον. τών δέ παρ' ήμΐν τεχνητών σφαιρών
5 ψόφων D G 0 6 δή] ούδ' ei D τυπτόμενον t Arist.: το τυπτόμενον D

10 ψόφον ποιήσαι t 14 έν η} Φυσική] videtur ad Phys. A 4 p. 187 ·> 13 sqq. respicere,
quamquam illic de Anaxagora dicitur 16 φησί] φύσει t 17 φησίν (vel φησί«) D:
φησίς t : delevi ego 19 δ' addidi 20 έπιδέχεσ»at t 24 oix add. Diels
29 δή scripsi: δει Dt 30 τά om. D 33 έπιτηδείου Α: o d . Dt
24*

Authenticated
372 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 4 2 0 » 2 3 . 2 5 . 26]
έπεl μή δυνατόν ακριβώς άποτορνευθήναι την έπιφάνειαν, ουδέν θαυμαστών 1 7 r

ε? σφαίρα πλήττουσα σφαΐραν ποιήσει βραχυν ψόφον, διότι μή ούσης
ακριβώς σφαίρας παρ' ήμΐν, ούδέ ακριβώς χατά σημεΐον αλλήλων άπτονται.
ρ. 420»25 Ά λ λ α δ ε ι τί> τ υ π τ ό μ ε ν ο ν ό μ α λ δ ν ε ί ν α ι , ω σ τ ε τ δ ν α έ ρ α «6
5 ά θ ρ ο ΰ ν ά φ ά λ λ ε σ θ α ι καΐ σ ε ί ε σ θ α ι .
Ό μ α λ ο ν είπεν α ν τι τοϋ πλατό, καλώς δέ είπεν τδ τυπτόμενον δεΐν

είναι πλατό, οδχΐ δέ πάντως και τδ τυπτον· κάν γάρ τδ τυπτον μή ή
πλατύ, αλλά χυλινδριχόν, γίνεται ψόφος, ή δέ αίτια, διότι ου μόνος ό
αήρ υπδ τοΰ τυπτοντος μορίου έναπολαμβάνεται, δσπερ σχεδδν άδιάστατός
10 έστι, άλλά χαί δ υπδ των λοιπών μερών τοΰ κυλίνδρου αήρ ωθούμενος,
δσπερ ει μέν λεπτ<5 τινι χαί όξεϊ άντιπέσοι σώματι, άτε μή κωλυόμενος Η>
διελθεΐν, διαχεΐται χαί ουκ ήχεΐ, εί δέ πλατεί προσπέσοι, ού χεόμενος αλλ'
έναπολαμβανόμενος ακοντίζεται υπδ της λειότητος καΐ άντιτυπίας, και ούτως
ήχεΐ άφαλλόμενος. σ ε ί ε σ θ α ι δέ φησι τοΰτον, ουχ άπλώς τδν άπδ παντός
15 άφαλλόμενον, αλλά τδν έναπολαμβανόμενον έπι των κοίλων χαί ήχητικών,
ωσπερ έπΙ τοΰ ηχείου συμβαίνει πληττομένου υπδ της ψηφΐδος· σειομένου
γάρ τούτου σείεται καΐ ό έν τ φ κοιλώματι αύτοΰ έναπειλημμένος αήρ, και
άλλοτε άλλοις μέρεσι προσπίπτων της κοίλης τοΰ ήχείου έπιφανείας ποιεί 26
ήχον. άμέλει έάν κατάσχωμεν τδ ήχεΐον, παύεται καΙ ό ήχος, διότι παυ-
20 σαμένου τοΰ ήχείου κινεΐσθαι συμπαύεται καΙ ό αήρ κινούμενος, δυνατδν
μέν οδν, 8περ εΤπον, τδ όμαλδν και αντί τοΰ πλατέος άκουειν. ειπών γάρ
3τι οδ παν τδ τυπτον καΙ τυπτόμενον ψοφεϊ (οδδέ γάρ ψοφεϊ βελόνη βελό-
νην τυπτουσα) ως πρδς άντιδιαστολήν των βελονών έπήγαγεν τδ α λ λ ά δ ε ι
τ δ τ υ π τ ό μ ε ν ο ν ό μ α λ δ ν εΤναι, ου δήπου ώς άνωμάλων ούσών τών
25 βελονών κατά τά μόρια, αλλά δήλον 2τι παρά τδ σχήμα αύτών και τδ 80
μέγεθος άντιδιέστειλε τδ όμαλόν. δυνατδν δέ τδ όμαλδν και έπί τοΰ μή
τραχέος άκουειν, καΙ τοΰτο δήλον έχ τοΰ έπαγαγεΐν τδ ω σ τ ε τ δ ν ά έ ρ α
ά θ ρ ο ΰ ν ά φ ά λ λ ε σ θ α ι . άπδ μέν γάρ τών τραχέων και ανωμάλων κατα-
κερματίζεται και ού/ άθροΰς άφάλλεται, άπδ δέ τών ομαλών διά τδ συνεχής
30 είναι καΙ εις.
ρ. 420»26 Α ί δέ δ ι α φ ο ρ α ι τ ώ ν ψ ο φ ο ύ ν τ ω ν έν τ ψ κατ' έ ν ε ρ γ ε ι α ν
ψόφ<ρ δ η λ ο ΰ ν τ α ι · ώ σ π ε ρ γ ά ρ ά ν ε υ φ ω τ δ ς ο δ χ ό ρ ά τ α ι τ ά χ ρ ώ - 3 6
μ α τ α , ο ύ τ ω ς ο υ δ έ ά ν ε υ ψ ό φ ο υ τ δ 2ζυ καΙ τδ βαρύ.
Τ ώ ν ψ ο φ ο ύ ν τ ω ν είπεν άντι τοΰ τών ψόφων, έπειδή κατά τάς δια-

35 φοράς τών ψοφούντων διάφοροι και οί ψόφοι γίνονται, διαφοράς ουν τών
5 άθροΰν Arist. Ε, cf. ν. 28. 29: dftpdov t Arist. S T U V W X : om. D 6 Όμαλον] δ

μάλλον D 11 δσπερ scripsi. ώσπερ Dt 14 τον scripsi: τό Dt 18 έπιφα-
νείας scripsi: έπιφανεία Dt 21 πλατέως t 24 άνομάλων t 25 τά om. t
29 (iftpoO« scripsi: dftpoüv Dt συνεχές t 33 ο6δέ ούτως D

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420»26. 29] 373
ψόφων είναι φησι τό δ£υ καί το βαρύ. ταύτας δέ φησι γνωρίζεσδαι ουκ 1 7*
έν τοις κατά δύναμιν ψόφοις αλλ' έν τοις κατ' ένέργειαν. τά γάρ δυνάμει
σχεδόν οδδ' είσίν πώς δέ των μη όντων διάκρισις <δν γένοιτο; Εκαστον
γάρ κρίνεται κατά την οίκείαν έντελέχειαν. ωσπερ γάρ των διαφόρων,
5 φησί, χρωμάτων άντιλαμβανόμε&α ούχ δταν ή δυνάμει διαφανής ό άήρ, 40
αλλ' δταν ένεργεία, τουτέστιν δταν φωτισδη, οδτως ουδέ δταν δυνάμει
διηχής, αίσΟανόμε&α της των ψόφων διαφοράς, αλλ' δταν ένεργεία γένηται,
τουτέστιν δταν ήδη δέίηται τον ψόφον. τοσούτον γάρ διαφέρουσιν οί ψόφοι
των χρωμάτων, δτι τά μεν χρώματα Ιτερά έστι του διαφανούς καΐ Ετερα
10 οντα κινοΰσιν αυτό (μόνας γάρ τάς ένεργείας αυτών διακομίζει το διαφανές),
οί δέ ψόφοι ούχ Ετεροι είσι του κατ' ένέργειαν διηχοΰς αέρος, αλλ' έν
τούτψ την συστασιν έχουσι.
ρ. 420«29 Τ α ΰ τ α δέ λ έ γ ε τ α ι κ α τ ά μ ε τ α φ ο ρ ά ν ά π δ τ ω ν ά π τ ώ ν .
Ί ο όςΰ xal βαρύ, αίτινές είσι ψόφων διαφοραί, κατά μεταφοράν, φησί,
15 την άπδ των απτών έχλήθησαν* έν δγχοις γάρ, of είσιν άπτοί κυρίως, τό
τε δξΰ καί τδ βαρύ, ών κατά μεταφοράν λέγεται καΐ τά επί τών ψόφων. 60
δ£ϊ> γάρ λέγεται έπί της αφής τδ ταχέως ένεργοΰν, οίον το μαχαίριον ό£ύ,
δτι ταχέως κεντεϊ, άμβλΰ δέ τδ βραδέως ένεργοΰν καί οΓον οδ κεντοδν
αλλ' ώθοΰν, ώς τδ υπερον. δσα μέν γάρ έπιτήδεια εις τδ κεντεϊν ποιήσαι
20 βουλόμε&α, όξυγώνια αυτά ποιοΰμεν, δσα δέ είς τδ ώθεΐν, άμβλυγώνια.
ούτως ουν καί επί τών ψόφων δξΰν μέν λέγομεν τον ταχέως παραγινόμενον
έπί την αί'σί)ησιν καί έπιμένοντα, βαρΰν δέ τον άνάλογον τω άμβλεΐ τδν
βραδέως παραγινόμενον έπί την αίσ&ησιν καί ταχέως | άποπαυόμενον, οίον 17*
έπί μιας τών νευρών της νεάτης* αυτη γάρ ουσα καί τεταμένη τών άλλων
25 μάλλον έν τ φ χρούεσ&αι διά την τάσιν ταχέως πλήττουσα τδν αέρα δ£ύ-
τατον ποιεί τον φ&όγγον. καί έν δλίγφ μέν χρόνψ έποιησε τοΰτο, έπί
πολί) δε έφύλαξεν, ώσπερ και τών τόξων τά σχληρά χαί μάλλον τεταμένα*
τούτων γάρ ή νευρά ταδεΐσα υπδ τοΰ τοξότου, είτα άφεθείσα έν δλίγφ
χρόνψ διά την τάσιν επί τδν οίκεΐον αποκαθίσταται τόπον, διδ τδ βέλος 6
30 έν δλίγφ χρόνψ ώ&ήσασα 6t' αδτδ τοΰτο έπί πολί) διάστημα πέμπει*
μείζονος γάρ έστι δυνάμεως τδ έν δλίγφ χρόνψ τδ αύτδ χινησαι ήπερ έν
πλείονι* δπερ καί έπί τών μάλλον τεταμένων χορδών συμβαίνει, αί δέ
ήττον τεταμέναι άνάπαλιν, οίον ή υπάτη έν πολλφ μέν έχίνησεν τδ διηχές
τοΰ αέρος, έπ' δλίγον δ' έφύλαςεν. αίτιον δ' δτι αί μέν λεπταί είσι καί
3ό μη πολΰν εχουσαι άέρα άντιπίπτοντα τάχιον αυτόν κινοΰσιν, ετι δε τετα-
μέναι ουσαι καί μή υπδ πολλοΰ αέρος έμποδιζόμεναι θάττον έπείγονται Μ
1 τό όξΰ Α: τον 6ζυν Dt το βαρύ Α: τον βαρύ D: τον βαρόν t 3 διάχριβις δν γέ-
νοιτο Α : om. Dt 7 αίαθανώμεθα t 14 α?τινές scripsi: χαί τίνες Dt
19 ίίπερον D 24 νευρών scripsi: νεύρων Dt 28 έν Α : έ π ' D t 31 τό έν Α : τψ έν

Dt 31. 32 τό αύτδ — έν πλ in lit. U»1 36. p. 374,1 έπείγονται τάν] έπείγον τιΐύτόν t

Authenticated
374 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420·29. 31]
τον οίχεΐον τόπον χαί την εδθυτητα χαταλαβεΐν, έξ ή ; έκινήθησαν πληγεΐσαι 1 7»

διά τδ συντείνεσθαι άπδ των περάτων, διά ταύτα μέν ouv έν έλίγψ χρόνω
κινοΰσι τδ διηχές τοΰ αέρος, σώζουσι δέ έπΐ πολΰ τδν ήχον, διότι πα'νο
τεταμένοι σφοδρώς πλήττοοσι τον αέρα, σφοδρότερον δέ πληγείς χαί αδτδς
5 άντιπλήττει την νευράν χαί πάλιν όπ' αυτής άντιπλήττεται, και τοΰτο έπί
πλείονα χρόνον γίνεται· κραδαινομένης οδν της νευρας έπί πολΰ παρατείνει
χαί ό ή χ ο ; έξ άνάγκη;. αί δέ παχεΐαι νευραί xat ήττόν τι τεταμέναι οίον 15
ή υπάτη παν τουναντίον υπομένει · πολΰν γάρ έχουσα αέρα άντιπίπτοντα
χαί μηδέ ουτω τεταμένη βραδύτερόν τε χινεΐ τον άέρα χαί βχολαίτερον
10 αποκαθίσταται. διδ χαί βαρυτερον ήχοΰσι χαί ουδέ έπί πολί) παρατείνουσι
τδν ήχον, διότι ού σφοδρώς κινοΰσαι τον άέρα ουδέ σφοδρώ; άντιπλήττονται,
χαί διά τοΰτο ουκ έπί πολΰ κραδαίνονται* τούτου δέ μη γενομένου Οαττον
άπόλλυται 6 ψόφο;.
ρ. 420»31 Ο ύ δ η τ α χ ΰ τ δ ό ξ ύ , τ δ δέ β α ρ ΰ β ρ α δ ύ . 20
15 Ε?πών δτι ό δξΰς ψόφο; ταχέω; χινεΐ την αΐσθησιν χαί αισθητός
γενόμενο; μένει έπί πλείονα χρόνον, ό δέ βαρΰ; άνάπαλιν, ίνα μη τι; νομίση 25
δτι αύτδς δ δξΰ; ψόφο; ταχέω; ή βραδέω; χινεΐται (ένέργεια γάρ έστιν
άέρο; ασώματο;, τδ δέ άσώματον οδ χινεΐται κατά τόπον), αλλ' δξΰ;
λέγεται ψόφο; τω δ ξέω; χινεΐσθαι τδν άέρα ου έστιν ένέργεια, ομοίως δέ
20 χαί βραδύ;, ή οδν τοΰτο σημαίνει διά τοΰ ειπείν ά λ λ ά γ ί ν ε τ α ι τοΰ μ έ ν
δ ι ά τ ά χ ο ς ή χ ί ν η σ ι ; τ ο ι α ύ τ η , τ ο ΰ δέ ( δ ι ά ) β ρ α δ ύ τ η τ α , άντί τοΰ
δ..ά τάχο; τοΰ κινουμένου σώματο; έν φ έστι τοιαύτη γίνεται και ή χίνησι;
τ η ; αίσθήσεω; ύπδ τοΰ ψόφου· ή δτι ώσπερ έπί των απτών διά την 80
δξύτητα την έν τοϊ; όγκοι; ταχεία γίνεται ή διαίρεσι; υπ' αύτών, και εστίν
25 άλλο μέν τδ δξύ, άλλο δέ τδ ταχέω; υπ' αυτών διαιρεΐσθαι τδ σώμα
(έπακολουθεΐ γάρ τοΰτο έκείνω και συμβέβηκε τω δξεΐ τδ τ α χ έ ω ; διαιρεΐν ·
δ£ΰ γάρ ήν και μή ένεργοΰν· ομοίως χαί έπί άμβλέο;), ουτω και έν φωνή
δξεία άλλο μέν έστι τδ δξύ, άλλο δέ 8 τούτφ συμβέβηκε τδ ταχέω; κινεΐν
την άκοήν· ομοίως δέ και τδ βραδΰ έπί τη; βαρείας, τδ δέ ώ σ τ ε σ υ μ -
30 β α ί ν ε ι τδ μ έ ν τ α χ ύ , τ δ δέ β ρ ά δ υ ε ί ν α ι ίσον έστι τψ ώστε ταύτα
κατά συμβεβηκδς Ιχουσι τδ ταχΰ και τδ βραδύ, και ουκ ουσία αδτών έστι· 3ό
συμβέβηκε δέ τω μέν δξεΐ τδ ταχΰ κινεΐν, οίον τω μαχαιρίφ, διά τδ ύπ'
δλίγου σώματος άντιβαίνεσθαι, τω δέ άμβλεΐ τδ βραδέως, οίον τω ύπέριΐ),
διά τδ υπδ πολλοΰ σώματος άντιβαίνεσθαι.
1 χαταλαβεΐν] λαβείν t 2 σοντείνεσ&αι] μη τείνεο9αι Α άπό scripsi: ύπο ADt

9 βραχάτερ<ίν t 10 βαρύτερον scripsi: βραδύτερόν ADt 11 χινοΰται t
13 άπόλλυται t : Απολύεται D: άποπαύεται Α 14 ού δη Arist. vulg.: 06 J ' ή
1)': οδτω δτ) D 2 : χαί οίίτω δη t βαρύ βραδΰ Arist.: βραδί> βαρύ D : βραδύ om.
(cum Arist. Aid.) t 16 νομίζη t 19 τψ scripsi: τό ADt 21 τάχος scripsi
coll. v. 22: τάχους Dt διά alterum addidi 24 όξύτητα την Λ: όξυτάτην Dt
26 τψ ταχέω; I) 28 αλλο δέ 3 τούτω scripsi: άλλο δέ δτ Α: τοΰτο δέ Dt
ταχέων t 30 τψ ώστε scripsi: το ώς τά Dt

Authenticated
PHILOPONI I N D E ANIMA I I 8 [Arist. p. 420 b 4. ό] 375
p. 420b4 Π ε ρ ί μ ε ν ουν ψόφου τ α ύ τ η δ ι ω ρ ί σ θ ω . 17*
Ειρηκε τί έστιν ό ψόφος, δτι χίνησις τοΰ δυνάμενου κινεϊσθαι τδν

τρόπον τοΰτον, δνπερ τά άφαλλόμενα άπδ των λειών, δταν άντικρούσΐβ, χαί 40
πώς γίνεται, δτι τύπτοντός τίνος χαι τυπτομένου, διά τίνος, δτι πληγή έστι
5 στερεών τίνων πρδς άλληλα έν αέρι σφοδροτέρα χαθ' αδτων της του αέρος
διαιρέσεώς τε χαι θρύψεως· άλλα χαΐ ποταπά δει είναι τά πληττόμενα,
χα'ι διά τίνος άχούεται χαί πώς ό ψόφος.
ρ. 420·»5 Ή δέ φ ω ν ή ψόφος τ ι ς έ σ τ ι ν έ μ ψ υ χ ο ι ) .
Είπών περ'ι ψόφου ακολούθως καΐ περί φωνής διαλέγεται· είδος γάρ 46
10 ή φωνή τοΰ ψόφου, λέγει ουν την φωνήν τινα ψόφον είναι· ού γάρ πας
ψόφος φωνή, οίον ό των άψυχων, ου γάρ ό έχ των χυμάτων ή τών
ανέμων γινόμενος ψόφος ή τών προσαρασσομένων άλλήλοις λίθων φωνή
έστιν, αλλ' έμψυχου τις ψόφος έστιν ή φωνή. άλλ' οδδέ πας έμψυχου
ψόφος φωνή· ουδέ γάρ ό διά χειρών κρότος ουδέ xb χρέμψασθαι ή βήζαι
15 φωνή έστι· ψόφοι γάρ είσι ταΰτα και ού φωναί· άλλα φωνή έστιν έμψυχου
ψόφο; διά τών φωνητικών γινόμενος μορίων, φωνητικά δέ μόρια πνευμων 60
καΐ τά αναπνευστικά πάντα μόρια, και ή τραχεία αρτηρία καΐ ό φα'ρυγξ.
αλλ' οδδέ ό άπωσοΰν υπδ τούτων γινόμενος ψόφος φωνή έστιν· ή γάρ βήξ
ύπδ τούτων γίνεται, και οϋ λέγεται φωνεϊν ό βήττων· αλλ' δταν μετά φαν-
20 τασίας σημαντικής ταΰτα κινηθη, τότε οδν ό τούτων γινόμενος ψόφος
φωνή καλείται, τίνι δέ τρόπο) διά τών τοιούτων όργάνων ή φωνή γίνεται,
και τίνι διαφέρει φωνή βηχδς αδτοϋ λέγοντος προϊόντες είσόμεθα. έμψυχου
οδν I ψόφος τις ή φωνή. κάν γα'ρ τινα τών άψυχων λέγηται φωνεϊν, 18 Γ
κατά μεταφοράν χαί ομοιότητα τινα λέγεται ώς έχοντα τι έμφερές τή τοΰ
25 ανθρώπου φωνή. τρία γάρ ταΰτα θεωρείται περί την τοΰ άνθρωπου φωνήν,
ρυθμός, αρμονία και λέξις. εχει δέ ό μέν ρυθμδς περί τδν χρόνον τής
έκφωνήσεως τδν μακρόν και τον βραχύ ν διόπερ οί παλαιοί τών φωνηέντων
τά μέν έν πλείονι χρόνφ έκφωνουμενα μακρά ώνόμασαν, τά δέ έν έλάττονι 5
βραχέα, έάν γάρ αυτοφυώς έχφωνήσωμεν, έψόμεθα δτι τά μέν μακρά
30 λεγόμενα οίον το Η και τδ Q, έν πλείονι προφερόμεθα χρόνφ, τά δέ βραχέα
έν έλάττονι. έκ δέ τής τούτων πρδς άλληλα συνθέσεως τδ ευρυθμον
τών έπών γίνεται, ή δέ άρμονία περί την τοΰ δξέος χαι βαρέος συμμε-
τρίαν εχει· ή δέ λέξις περί την διατύπωσίν έχει τών συλλαβών, έξ ής ή
τών λεγομένων σημαίνεται έννοια, έπε'ι ουν ταΰτα εχει μέν χυρίως ή τοΰ
35 ανθρώπου φωνή, μιμοΰνται δέ πως ταύτην χαί τά μουσικά όργανα, διά ίο
1 διαιρείσθω D 3 τά οφαλλίμενα D 5 αφοδροτέρας t 7 χαί ante διά

om. t 16 γενόμενος L> 30 το ante Ω om. D 32 γίνεται A Suid. s. v. Φωνήν:
γα'ρ έστιν Dt <5ξέος και βαρέος D: όξέως χαί βαρέως At 34 εχει A Suid.: Εχοι
εί D: Ιχοι t 35 πως Α: οπως Dt.

Authenticated
376 PHILOPONI IN DE AN IMA II 8 [Arist. p. 420»>5.7]
τοΰτο λέγονται xal αδτά φωνεΐν χατά άναλογίαν. οδ γάρ μόνον τον ρυθμόν 1 8 r
χαΐ την άρμονίαν μιμούνται, άλλα χαΐ τάς λέξεις, αμελεί γοϋν χαΐ Γσασι
ποιόν ποτέ έστι το ασμα τό λεγόμενον, χαΐ συνάδουσι τοις δργάνοις.
μιμούνται δέ οδ την απλώς φωνήν τοϋ άνθρωπου, αλλά την διάλεχτον·
5 ώς γαρ είπον, χα! την συνθήχην έχει της λέξεως δια της γλώττης γινομένην.
ζητήσειε δ' αν τις τίνι διαφέρει ρυθμός μέτρου, φαμέν ουν δτι δ ρυθμός
γενιχώτερόν τί έστιν, είδος δέ τοδ ρυθμοΰ τό μέτρον. ει τι μέν γαρ 15
μέτρον, τοΰτο χαΐ ρυθμός, οδχέτι δέ χα'ι Ιμπαλιν. θεωρείται γαρ ό
ρυθμός £πΙ των χροτουντων τοις ποσί τε καΐ ταΐς χεροίν. δταν γάρ ή
10 ταχεία xal ή βραδεία των ποδών άρσις χαΐ θέσις λόγον έχωσι πρός
άλληλα, ρυθμός γίνεται· xal έντεΰθέν άπό μεταφορδς τούτων ή τοιάδε των
συλλαβών συμπλοκή ή παραλαμβανομένη πρός την των μέτρων γένεσιν
πόδες έχλήθησαν. χατά τήν αδτήν άναλογίαν χαΐ έπί τοϋ χρότου των χειρών
xal έπΐ αυλών καΐ των άλλων τοιούτων ό ρυθμός έχλήθη, συμμετρία ων to
15 τοϋ χρόνου έν ω ή κίνησις γίνεται, και γάρ έν τοΐς αδλοΐς χαΐ ρυθμός
θεωρείται* χαΐ γάρ των τρημάτων των αδλών τά μέν έπΐ πλέονα χρόνον
τοΐς δαχτυλοις έπιπωμάζουσι, τά δ' έπ' έλοίττονα, χαΐ ούτως τών απηχή-
σεων την μέν μαχροτέραν ποιοΰσι, την δέ βραχυτέραν. καΐ τών τρημάτων
τά μέν μείζονα έστι, τά δέ έλάττονα, χαΐ τά μέν έγγυτέρω της έπιγλωτ-
20 τίδος, τά δέ πορρωτέρω* και τά μέν στενότερα δίύτερά έστι τών εδρυτέρων
(διό χαί αϊ τών παίδων φωναί χαΐ τών γυναικών όξυτεραι), τά δέ εδρύτερα 28
βαρύτερα, ομοίως χαΐ τά έγγυτέρω τών πορρωτέρω δξύτερα· ών τη συμμε-
τρία ή αρμονία χαί τό μέλος γίνεται, ρυθμός δέ τη τοϋ ταχέος και
βραδέος. δτι δέ χαί έν τοΐς λοιποΐς όργάνοις θεωρείται ό ρυθμός, δήλον
25 πδσι· τη συμμέτρω γάρ τών δαχτύλων άρσει χαί θέσει αποτελείται, ό
μέν ο3ν έπΐ τών άλλων ρυθμός χατά τό βράδυ και τό ταχΰ χαρακτηρί-
ζεται, ό δέ έπΐ τοΰ προφορικού λόγου χατά τό μακρόν και βραχύ, δσπερ
xal μέτρον μόνος λέγεται, άναλογεΐ δε τω μέν βραδεΐ τό μακρόν, τψ δέ
ταχεΐ τό βραχύ, οδ μόνον δέ έν τοΐς ποιητιχοΐς λόγοις θεωρείται τό «ο
30 μέτρον, αλλά χαί έν τοΐς ρητορικοΐς· λέγομεν ουν μακρόν τό κώλον είναι
ή κολοβόν, καΐ έχ τοΰ μη σύμμετρα είναι τά χώλα οδκ ευρυθμος ό λόγος
γίνεται, οί γοΰν περί ιδέας λόγου γεγραφότες παραδεδώκασι, ποίοι καΐ
πόσοι πόδες ποίραλαμβανόμενοι πρός τό ρητοριχόν χώλον ευ τοΰτο απεργά-
ζονται. ταΰτα μέν έν παρεχβάσει· άναδράμωμεν δέ έπΐ τήν λέξιν.
35 p. 420b7 ΚαΙ δσα άλλα τ ώ ν ά ψ υ χ ω ν ά π ό τ α σ ι ν ε χ ε ι και μ έ λ ο ς 36

και διάλεχτον.
Ά π ό τ α σ ι ν εΓπεν άντί τοΰ ρυθμόν· ώς γάρ είπον, περί τήν εχτασιν
5 χαί τήν] χατά t 7 et τι] ίστι D 8 ούχέτι] ούχ ϊστι D 16 πλείονα t

18 μαχροτέραν] πραοτίραν t ποιοΰσι om. t βραχυτέραν Α : τραχυτέραν Dt
21 αϊ Α: έττ-i Dt 22 βαρύτερα scrips!: βραδύτερα A ü t 23. 24 xal βραδέος A : xal
om. Dt 24 δέ om. t 28. 29 xö δέ ταχύ D

Authenticated
P H I L O P O N I IN D E Δ Ν Ι Μ Α II 8 [Arist. p. 4 2 0 b 7 . 8. 9 . 1 0 ] 377
τοΰ χρόνου την έπΐ πλεΐον ή Ιλαττον καΐ την τούτων συμμετρίαν δ ρυθμδς 1 8Γ
θεωρείται· μ έ λ ο ς δέ εΤπεν άντί τοΰ άρμονίαν, ήτις εχει περί την συμμε-
τρίαν τοΰ όξέος και τοΰ βαρέος, δ ι ά λ ε χ τ ο ν δέ τήν των λέξεων συνθήκην.
p. 420 b 8 Έ ο ι χ ε δέ δτι χ α ΐ ή φ ω ν ή τ α ΰ τ α έ χ ε ι .
5 Έ ο ι χ ε , φηαίν, δ των μουσικών δργάνων ψόφος τη φωνη, καθδ εχει »

ούτής μίμημα τά είρημένα. δήλον δέ δτι φωνήν μάλιστα νυν λέγει τήν
διάλεχτον· περί ταύτην γάρ μόνην ή λέξις θεωρείται, έν γαρ ταϊς ένάρ-
θροις φωναΐς μέλος μέν έστιν ή ρυθμός, λέξις δ' ουκέτι. χδν γάρ έπί
χίττης είπης ή ψιτταχοΰ ή των τοιούτων, ού κυρίως ή λέξις, κατά μίμησιν
10 δέ χαί άναλογίαν, ώσπερ και έπι των αψύχων.
p. 420Κ9 Π ο λ λ ά δέ τ ω ν ζ φ ω ν ουκ ε χ ο υ σ ι φ ω ν ή ν , οίον τά α ν α ι μ α

και των έναίμων ?χθύες.
'Επειδή είπεν τήν φωνήν ψόφον είναι έμψυχου, ού παν δέ εμψυχον «

φωνεΐ, αλλ' εστι τινά αφωνα, αύτο τοΰτο προσδιορίζεται, ού γάρ άπλώς
15 τά έμψυχά έστι τά φωνοΰντα, άλλά τά ζφα, και ουδέ πάντα ζ φ α άλλά
μόνα τά έχοντα πνεύμονα, τοΰτο δέ έστιν δσα άναπνεΐ (υλη γάρ έστι της
φωνής δ άναπνεόμενος άήρ, ως δείξει προϊών), ουτε δέ τά έντομα, οίον
μυΐαι, μέλιτται καΐ τά δμοια, ώς ούδέ τά αναιμα φωνεΐ, οίον σκώληκες·
αλλ' ούδέ πάντα τά εναιμα, οίον δσα των ένυδρων μ ή αμφίβια' είσιν, οίον
20 ίχθύες* ουτε γάρ εχουσι πνεύμονα, και δια τοΰτο ού φωνοΰσι. και διά 60
τοΰτο ελλοπες έκλήθησαν ως έλλείποντε; τη 4πί. αλλ' ούδέ πάντα τά
αμφίβια φωνοΰσιν· ουτε γάρ τά έστρακόδερμα, οίον κοχλίαι, ΰύδέ τά μαλα-
κόστρακα, οίον καρκίνοι, σκυτάλαι. φωνοΰσι δέ των αμφιβίων δ τε ποτά-
μιος ίππος καΐ δ κροκόδειλος· λέγεται γάρ καΐ ούτος φωνεΐν κατά βραχύ.
25 άπορήσειε δ' άν τις, πώς λέγονται τά έντομα μή φωνεΐν· τί γάρ τών
τεττίγων πολυφωνότερον; και αί μυΐαι δέ βόμβον ίκανδν έν τ<ί> Γπτασθαι
ποιοΰσι. λέγω | ουν δτι ουκ εστι φωνή ή τούτων διαφώνησις· ούδέ γάρ 18»
διά φωνητικών δργάνων γίνονται, όμήν γάρ τίς έστι περί τήν έπιφάνειαν ύπδ
το στήθος τών τεττίγων, 8ν τύπτοντες ταΐς πτέρυξι και έκθλίβοντες τον
30 έναπειλημμένον αέρα ψοφοΰσιν. δμοιως δέ και μυΐαι τοις πτεροις πλήτ-
τουσαι τραχέσιν ουσιν ήχοΰσιν· αμελεί σταθεΐσαι ούκέτι βομβοΰσι.
ρ. 420» 10 Κ α Ι τ ο ΰ τ ο ε ύ λ ό γ ω ς , ε ί π ε ρ κ ί ν η σ ί ς τ ι ς α έ ρ ο ς δ ψόφος. 6
Ειπών δτι ούκ εχουσιν οί ίχθύες φωνήν τήν αίτίαν αύτοΰ τούτου
3 όξέως et βαρέως t 4 δέ D Arist. SUV: γάρ t Arist. v u l g . 5 6 s c r i p s i : δτι Dt

6 fort, μιμήματα 11 τά D: τά τε t Arist. 17 οδτε δέ Α: δέ om. D t 19 ίναιμα D:
αναιμα t 21 6πί s c r i p s i : όπ^ Dt 32 χίνηοίς τ ι ς — ίιόφος I): αέρος κίνησίς τίς έστιν δ
ψόφο; Arist. v u l g . : eadem omisso τίς t Arist. S U Y X

Authenticated
378 PHILOPONI IN DE ΔΝΙΜΑ II 8 [Arist. p. 420" 10.13]
έπήγαγεν. ei γαρ, φησίν, ώς δέδειχται, χίνησις άέρος έστίν δ ψόφος, ή δέ 1 8 ν

φωνή ψόφος τις, οδκ έν άέρι δέ διατρίβουσιν ο( ίχθυες αλλ' έν υδατι,
είχότως φωνήν οδχ εχουσιν, ού τδν άέρα κινοΰντες άλλα το υδωρ. xal
των αμφιβίων δέ 3σα φωνήν εχει, ού δύναται έν υδατι φωνεΐν* ουδέ γαρ ίο
5 ήμεΐς χαταδύσαντες eli τδ υδωρ φωνήσαι δυνάμεθα, αλλ' οί λ ε γ ό μ ε ν ο ι
φ ω ν ε ΐ ν έν τ ψ Ά χ ε λ φ φ * » * μεγάλους είναι, ους δοκοΰσί τίνες
φωνεΐν, δταν · περί την έπιφάνειαν τοΰ ύδατος γένωνται. φησίν ουν δτι ου
δει οίεσ&αι φωνεΐν αύτούς· ουδέ γαρ διά φωνητικών μορίων τδν ψόφον
ποιοΰσιν, άλλά κατά τινα των βραγχίων χίνησιν. δταν γαρ ούτοι νήχωνται
10 περί τήν τοΰ ύδατος έπιφάνειαν, μεγάλοι όντες xal έναπολαμβάνοντες πολΰ
δδωρ έν τοΐς βραγχίοις, εΐτα συστέλλοντες τά βράγχια, έχπέμπουσι τδ 15
δδωρ xal ταράττουσι τη έχπομπη, χάχεΐνο ταραττόμενον έναπολαμβάνει
τινά άέρα, ος έκθλιβόμενος τη πληγη τοΰ ύδατος ηχεί. xal ταύτη öoxoüetv
έχεΐνοι φωνεΐν, ωσπερ και έπΐ μυιων xal τεττίγων έλέγομεν. ώστε εζω
15 τοΰ ζφου γίνεται δ ψόφος, xal ού διά φωνητιχών όργάνων. χαϊ παρα-
πλήσιον συμβαίνει έπΐ των τοιούτων, οίον χαί έπί των περιστερών, af-
τινες Ιπτάμεναι ψοφοΰσι ταΐς πτέρυξιν. δμοιος οδν δ τοιούτος ψόφος τω
δια χειρών κρότφ. ώστε εί xal οί σκάροι λέγονται φωνεΐν, τδ αϋτδ «ο
τοΰτο και έ π ' αύτών γίνεσθαι ύποληπτέον. τδ δ* ή τ ι ν ι έ τ έ ρ φ τ ο ι ο ύ τ ω
20 προσέθηχεν, δτι ένδέχεται μή μόνον τη συστολή των βραγχίων τον ε?ρη-
μένον τρόπον ψοφεΐν αυτούς, άλλά και τ φ στόματι εΐβδεχομένους υδωρ
χαί έίωδοϋντας μετά ροίζου. αμελεί έν τ φ βάΟει όντες ου ψοφοΰσιν· άδύ-
νατον γάρ έν τ φ υδατι γίνεσ&αι ψόφον. διό, ώς ήδη είπον, έάν (έν)
υδατι συμπλήςωμεν τάς χείρας, οϋ ψοφοΰσι· διηχές μέν γάρ έστι τδ υδωρ,
25 ψοφητικον δέ ου.
p. 420b 13 Φ ω ν ή δ' έ σ τ ί ζ φ ο υ ψ ό φ ο ς , χ α ί ου τ φ τ υ χ ό ν τ ι μ ο ρ ί φ . 8ό
Διαχρίνας τά φωνοΰντα άπδ τών μή φωνούντων χαι έκ τούτων έφο-

διασδεις εις τδν περί φωνής λόγον, βούλεται λοιπδν τον της κυρίως φωνής
άποδοΰναι λόγον. διακρίνει δέ αυτήν έκ τών άλλων ψόφων διχώς, εκ τε
30 τοΰ τρόπου της γενέσεως, χαί έκ τοΰ τέλους, έκ μεν ουν τοΰ τρόπου της
γενέσεως, δτι ή φωνή γίνεται τοΰ είσπνευσδέντος αέρος έχ&λιβομένου τη 80
συστολή τοΰ θώρακος χατά τήν ένυπάρχουσαν αύτφ ψοφητικήν δύναμιν
καΐ προσπίπτοντος τη τραχείς άρτηρία xal τ φ έναπειλημμένψ έν αδτψ
άέρι, δς τη άδρόα πληγη άθρυπτος άποπαλλόμενος άεΐ τύπτει τον προσεχή
35 άέρα ?ως της άχοής. εστι γάρ τδ μέν άχανές τοΰ στόματος τδ μέχρι
της ρίζης της γλώττης φάρυγξ· έχεΐ&εν δέ δύο άγγεΐα φέρονται, τδ μέν
6 lacunam indicavi: addendum ίχθόος γάρ λέγουοιν έν τψ Άχελψψ D βραγχίων et 11

βραγχ(οΐί —βράγχια A Suid. s. ν. Πνεύμων: βραγχείων — βραγχείοις — βραγχεϊα Dt 16 καΐ
om. t 19 γίνεαθαι om. t 20 ante δτι add. το t 21 τρόπον scripsi: τόπον
Dt 22 διωθοΰντας t 23 διό] διά τοΰτο t alterum έν addidi 31 τοΰ
είσπνευα&έντος Α: τοΰ έχπνευβθέντος D: έ* τοΰ πνευαθέντος t 32 θώρακος χατά·την
in ras. D (m. nr., ut. vid.)

Authenticated
PHILOPONI IN DE AN1MA II 8 [Arist. p. 420b 13] 379
έπί τον θώρακα, δ καλείται τραχεία αρτηρία, τδ δέ Ιτερον τδ προς τψ 1 8Τ

τένοντι έπΐ την γαστέρα, δ καλείται οισοφάγος, διά μέν οδν τοΰ οισοφάγου 86
ή πάροδος των σιτίων γίνεται, διά δέ της τραχείας ή πάροδος του πνεύ-
ματος ή τε κατά τήν είσπνοήν και την έκπνοήν, δπερ τ φ είρημένψ
5 τρόπω έκπνεόμενον ποιεί ψόφον, δς καλείται φωνή, δταν μετά τίνος σημαν-
τικής φαντασίας γένηται. έκ μέν οδν τοδ τρόποι» της γενέσεως ταύτη δια-
φέρει ή φωνή των άλλων ψόφων, δσοι γαρ ψόφοι μήτε έμψυχων, μάλλον
δέ ζψων, είσΐ μήτε διά των είρημένων φωνητικών όργάνων γίνονται, ουκ
είσι φωναί. έκ δέ τοΰ τέλους, δτι ή φωνή κατά όρμήν τινα τοΰ ζψου 40
10 γίνεται προς τδ σημαναί τ ι · διό και μετά φαντασίας, διδ και οί των
άλογων ψόφοι φωναί· "σύννομον ην μεθέπων", φησίν, "ιδρύεται". και γάρ
ό κόων όπηνίκα φαντασίαν εχει τοΰ άλλοτρίοο, όλακτεΐ, δταν δέ τοΰ οικείου,
σαίνει· καΐ άπλώς τοίως ή τοίως τυπούμενα κατά τήν φαντασίαν διαφόρως
φωνεΐ· διδ καΙ σημαντικαί είσιν αί φωναί αδτών των ψοχικών διαθέσεων.
15 και γάρ τροφής δρεγόμενα ποιάί φωνη χρήται, καΙ άλλως άηδώς διακείμενα
και έν ήδονη οντα. ή δέ βή£ κδν κατά εξοδον τοΰ πνεύματος διά τ η ς «
τραχείας αρτηρίας γίνηται, οδκ Ιστι φωνή· διαφέρει γάρ καΐ τψ τρόπψ
της γενέσεως και τω τέλει, τψ μέν τρόπψ της γενέσεως, δτι έπί μέν της
φωνής τδ ώθούμενον πνεΰμα ήρέμα καΐ κατά φύσιν έξιδν πλήττει τδ έν
20 τη τραχείς αρτηρία εδτάκτως καΐ αυτήν τήν άρτηρίαν, κάκεΤνο ώθούμενον
κατά βραχύ υπό τε τοΰ πλήττοντος και της τραχείας αρτηρίας ήχεϊ
εύρόΟμως (έκόντος γάρ τοΰ ζψου γίνεται), έπί δέ των βησσόντων άτε
παρά φύσιν κινούμενον τδ πνεΰμα αθρόως και ατάκτως εζεισι τοΰ θώρακος 50
και έαυτό τε πλήττει και τδ έν τη τραχείς αρτηρία, υγροΰ γάρ παρά
25 φύσιν συστάντος έν τψ θώρακι, τοΰτο ή φύσις έξωθήσαι βούλεται διά τοΰ
πνεύματος, εΤτα μή έξισχύοντος τοΰ πνεύματος έζωθήσαι αυτδ άντιπλήτ-
τεται ύπ' αδτοΰ καΙ πολλάκις όρμησαν διακόπτεται· δθεν καΐ ό κλόνος
γίνεται τοΰ σώματος, αύτδ δέ τδ διακόπτεσθαι καΙ κλονεΐσθαι σημεΐόν
έστι τοΰ μή έξισχύειν τδ πνεΰμα έ£ωθήσαι τά παρακείμενα. καΙ φλεγμαί-
30 νοντος δέ τίνος των περί τον θώρακα στενοχω|ρούμενον τδ πνεΰμα in l r
δύσπνοιας τε και της κατά βήχα άτάκτου κινήσεως αίτιον γίνεται, και
ταύτη οδν διαφέρει ή βήξ τής φωνής και τψ τέλει, δτι ού μετά φαντα-
σίας γίνεται (ού γάρ τοΰ σημαναί τι ενεκα) αλλ' ακουσίως, εί μή τι κατά
τινα συνθήκην γένηται, οίον δτι έάν χρέμψωμαι ή βήςω, τόδε τι σημαίνω·
35 τότε γάρ και ταΰτα φωναί τινές είσιν. εστίν οδν συνελόντα ειπείν δτι εστίν ή
φωνή ζψου ψόφος διά των φωνητικών μορίων μετά φαντασίας γινόμενος, φαν-
τασίας δηλονότι ενεκα τοΰ σηααναί τι. διδ καΙ κατά βραχΰ κινοΰμεν τδν είσ-
πνευσθέντα έν τψ θώρακι άέρα, ώς 3ν προαιρέσεως εχομεν μετά τάχους
I το προς Α: το om. I)t Suid. s. ν. Φωνήν 4 *ot χατά τήν t

I I οόννομον — ώρύετοι] cf. Apoll. Rb. Arg. IV, 1337 12 εχη t
16 καν] αν t 18 έπί t: om. 1) 19 τώ ώθούμενον I) το (ante έν)
scripsi: τόν l)t 24 έαυτό scripsi: έαυτυΐ Dt 30 των scrips!: τον Dt
τόν Olli, t

Authenticated
380 PHILOPONI IN DE ANIMA II 8 [Arist. p. 420b 13. 16]
ή βραδυτήτος φθέγξασ&αι. της μέν ουν φωνής όργανα ταΰτα· διαλέχτου n lr

δέ γλώττα, υπερψα, όδόντες. τοίως γαρ χαί τοίως τδ φωνοΰν πνεϋμα
σχηματίζουσα ή γλώττα διά της ποιας περιαγωγής, ουτω τάς λέξεις ποιεί,
διόπερ δσοις ή γλώττα πέρα τοΰ μετρίου ή χεχάλασται ή δέδεται, ούτοι
5 (ουδέ) διαλέγεσδαι ή ούχ ένάρ&ρως διαλέγεσβαι δύνανται, μηχέτι της
γλώττης οΓας τε ούσης χατά λόγον ποιεΐσδαι τάς χινήσει;, δι' ών ή φωνή 10
σχηματίζεται, ώσπερ γάρ xal έν αύλοΐς χαΐ έν τοις δργάνοις οί δάχτυλοι
τδ διά των άσχών ή τοΰ σώματος έχφυσώμενον είς τους αύλους πνεϋμα
χαΐ ψοφοΰν τοίως χαί τοίως σχηματίζοντες εις λέξεις ρυ&μίζουσιν, ουτω
10 χαί ή γλώττα τδ έχ τοΰ θώρακος έχπνεόμενον χαί πρδς τη αρτηρία ψοφοΰν
σχηματίζει είς τάς λέξεις, δδεν τά άλογα έπεί μή λογιχήν εχει ψυχήν,
την γλώτταν άνειμένην εχει xal σεσηρότα τά χείλη· ουδέ γάρ έδεΐτο αυτής
εις διαλέχτου υπηρεσίαν. διδ χαί των πτηνών δσα παραπλησίαν εχει την 16
τε της γλώττης xal την τών γενύων διά&εσιν τοις τών ανθρώπων, μή
15 πάνυ σεσηρυΐαν, μιμεΐσ&αι διάλεχτον δύνανται, οΓαί είσι χίτται χαί ψιτταχοι
και τά δμοια. αλλ' έ π ε ί παν ψ ο φ ε ΐ τ υ π τ ο ν τ ό ς τίνος χ α ί τι χαί
εν τ ι νι, τινδς μεν τοΰ πλήττοντος, τί δέ τδ πληττόμενον, Ιν τινι δέ τ ψ
άέρι, δπερ αϋτδς έδήλωσεν ειπών τ ο ΰ τ ο δέ έ σ τ ι ν ά ή ρ · εΐ δέ ούτως ό
ψόφος γίνεται, είκότως πάντα δσα μήτε πνεύμονα εχει και δσα έν υδατι
20 διαιτδται, ουκ εχει φωνήν.
p. 420b 16 " Η δ η γ ά ρ τ ψ ά ν α π ν ε ο μ έ ν ψ κ α τ α χ ρ ή τ α ι ή φύσις επί

δύο έ ρ γ α , χ α Ο ά π ε ρ τ η γ λ ώ τ τ η έ π ί τε τ ή ν γ ε ΰ σ ι ν χ α ί τ ή ν
διάλεχτον.
'Επειδή εΐπεν δτι ταΰτα τών ζώων φωνη χέχρηται, δσα άναπνεΐ,
25 έστι δέ τοΰ άναπνεΐν προηγουμένη τις άλλη χρεία έν τοις άναπνέουσι, α
πώς χαί πρδς τήν φωνήν ή αναπνοή συντελεί, διά τούτων προσέΟηκεν.
ώσπερ γάρ, φησί, τήν γλώτταν έποίησεν ή φύσις πρδς δύο εργα, ών τδ
μέν εις τδ είναι συμβάλλεται τοις έχουσιν, ή γεΰσις, τδ δέ είς τδ ευ
είναι, ή διάλεχτος, ουτω χαί της αναπνοής δύο έποίησε τά έργα, τδ μέν
30 εν πρδς τδ είναι, τδ δέ Ιτερον πρδς τδ ευ είναι, συντομίας γάρ αντι-
ποιείται ή φύσις· διδ τοις αύτοΐς έν πλείοσι χέχρηται. χρήται οδν τη
γλώττη ή φύσις και πρδς τήν χρήσιν τών χυμών και πρδς τήν διάλεχτον,
ών τδ μέν πρδς τδ είναι συμβάλλεται (δίχα γάρ τροφής ζήσαι άδύνατον) »
ή δε διάλεχτος πρδς τδ ευ είναι* έν&εν γάρ χοινωνιχδν ζψον ό άνθρωπος,
35 χαι δι' αυτής έπιστήμονες υπδ τών διδασκάλων γινόμε&α. διά τοΰτο ή
μέν γεΰσις έν πδσι τοις ζώοις, ή διάλεχτος δέ ουκ έν πασιν, αλλ' ουδ'
2 et 9 τοιώς ubique ADt 5 ο&δέ addidi 12 άνειμένην Α: άνημένην Dt 14 τε

D: om. At τοις τών ίνθρώπων Α : τοις άνθρώπων D: τοίς άνθρώποις t 15 οία t
17 το πληττόμενον scripsi: τοΰ πληττομένου D: τό τοΰ πληττομένου t 22 τε D Arist.
vulg.: om. t Arist. SUVWX 24 φωνής D 25 προσηγουμένη D 28 έχουσιν,
δπερ έατίν ή γεΰσις και κρίσις ή περί τους χυμούς, το δέ Α 29 post ?ργα add. ών t
34 ή δέ] εί δέ L)

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA 118 [Arist. p. 420b 1G] 381
2λως ή φωνή, άλλ' έν τοΐς τελειοτέροις. ωσπερ οδν έπί τη? γλώττης m l ·
εχει, ούτω χαί έπί τη? αναπνοής, πρός τε γαρ την τοΰ έντδς θερμοΰ
χατάψυξιν συμβάλλεται, 8περ έστιν άναγχαΐον Ιργον της φάσεως· ε?ς γάρ
τδ είναι συντελεί τοΐς άναπνέουσιν, ως είρηχεν έν τοΐς Περί ζωων μορίων «5
5 χαΐ έν τψ Περί αναπνοής χαί έχπνοής, εις ä χαί υπερτίθεται ώς έν έχεί-
νοις έρών. δεΐται γάρ, φησί, χαί δ πνεύμων αναπνοής, θερμότερος ών
χατά φόσιν έπί των πεζών ζφων διά τδ έπιχεΐσθαι t f xapSicf, χαί πολί>
πρότερον ή καρδία· άπδ γάρ ταύτης χαί έν τω πνευμόνι τδ θερμδν πε-
ριττεύει. διά τοΰτο γάρ είπεν πρώτον δεΐσθαι έμψυξεως τδν περί τήν
10 χαρδιαν τόπον, έμψύχεται δέ διά τοΰ πνεύμονος αύτη δεχομένου τον
άναπνεόμενον αέρα χαί τη ίδια έμψυξει έπιψύχοντος χάχείνην. αυτη μέν
οδν ή αναγκαία τής αναπνοής χρεία προς τδ εΐναι συμβαλλόμενη τοΐς 40
ζψοις. συμβάλλεται δέ χαί εις διάλεχτον, ήτις ήμΐν υπάρχει πρδς τδ ευ
είναι, ει γε χαί προς την φωνήν· ή γάρ φωνή υλη τής διαλέχτου, τής δέ
15 φωνής υλη ό έχπνεόμενος αήρ, ποιητιχδν δέ αίτιον ή φύσις, δργανικδν
δέ ή τραχεία άρτηρία* οίον γάρ αδλός έστιν. αμελεί χαί οί μεν νέοι
εδφωνότεροί ε?σιν ώς λείαν εχοντες αυτήν, οί δέ γέροντες χαχοφωνότεροι
ώς τραχυτέραν αδτήν εχοντες. τελιχδν δέ ή σημασία· τέλος γάρ τ<ρ ζιρψ
τής φωνής τδ σημαίνειν δι' αυτής τάς τής ψυχής διαθέσεις, τής δέ 45
20 διαλέχτου υλη μέν, ώς είρηται, ή φωνή, ποιητιχδν δέ αίτιον ή λογιχή
ψυχή, δργανικδν δέ γλώττα χαί όπερφα χαί δδόντες, τελιχδν δέ ή σημασία
των νοημάτων, οργανον δέ τής φωνής ό φάρυγξ. φάρυγί δτε μέν θηλυ-
χώς λέγεται, σημαίνει την χυρίως φάρυγγα· αυτη δέ έστιν ή άχανια ή
μετά την τής γλώττης ρίζαν· οτε δέ άρσενιχώς, σημαίνει πολλάχις τδν
25 λάρυγγα, ωσπερ χαί ένταΰθα. εστι δέ ό λάρυγξ τδ εσχατον τής τραχείας
αρτηρίας, δπερ υπδ των τριών χόνδρων περιέχεται, τοΰ τε άρυταινοειδοΰς so
καλουμένου χαί τοΰ θυροειδοΰς χαί τοΰ ανωνύμου, οίτινες συστελλόμενοι
χαί διαστελλόμενοι υπδ τών έχει μυών την φωνήν ρυθμίζουσιν. όπδ γάρ
τής τοιδσδε τούτων συστολής χαί διαστολής ή μάλλον ή ήττον είδοποιεΐ-
30 ται ή φωνή χατά τε τδ δξυ χαί τδ βαρύ, χαί ει τι άλλο είδος περί ταύ-
την θεωρείται, δσπερ δπδ τής γλώττης χαί τής δπερφας χαί τών δδόν-
των ειδοποιείται ή διάλεχτος, οργανον οδν φησιν είναι τής φωνής ε?ς τδ
σύμπαν είπεΐν την τραχεΐαν άρτηρίαν· ταύτης γάρ αρχή ό λάρυγζ ήτοι ό
φάρυγξ, ώς αδτδς είπεν. ου δέ Ινεχα τδ μόριον τοΰτο, πνεύμων· Ινεκα 66
35 γάρ τοΰ πνεύμονός φησι γεγενήσθαι τήν | τραχεΐαν άρτηρίαν, ήν φάρυγγα m 1»
έχάλεσεν, ?να δι' αδτής ε?σιδν τδ πνεΰμα χαταψύχη αυτόν· δσα γάρ
1 ΐελειωτίροις t 4 έν τοις Περί ζφων μορίων] A l p , 642 »31 sqq. 5 έν τω

Περί άναπνοής χαί έχπνοής] C. 16 ρ. 4 7 8 » 2 8 sqq. 9 ψύξεως t 14 φωνήν ecripsi:
διάλεχτον Dt 17 λείαν A Suid. s. ν. Γλώττα: λίαν Dt 18 ώς A Suid.: εις τό D:
om. t 22 νοσημάτων (ex νοσημάτων) D της φωνή; A t : τή φωνή D 23 άχα-
νία A Suid. s. ν. Φα'ρυγζ: έχάνια Dt 25 λα'ρυγγα et λάρυγξ Α : φάρυγγα et φάρυγξ Dt
27 post συβτελλόμενοι add. καΐ διασυστελλόμενοι D 28 μυών Α: μυιών Dt
29 ουστολής] άναστολής Suid. 35 γάρ om. D 36 καταψύχει D 3G ρ. 382,1 ψύχει
(om. χατα) αΰτόν — ούν πνεύμονα Ιχει iterat D

Authenticated
382 P H I L O P O N I IN DE ANIMA 1 1 8 [Arist. p . 420·» 1 6 . 2 4 . 26. 27]
πνεύμονα έχει, ταΰτα και τραχεΐαν άρτηρίαν. δσα μέν οδν πνεύμονα έχει, m 1»
τη τραχεία αρτηρία καταψύχετε το έντδς Οερμόν, δι' αύτής είσιόν-
τος τοΰ άέρος. οι δέ ίχθύες διά των βραγχίων χαταψύχουσι xb Ιν-
τος θερμδν συστέλλοντες αύτά χαί ενδεχόμενοι το ύδωρ, ώστε οδ δέονται
5 πνεύμονος. xal άλλως ούδέ πάνυ δέονται τά ένυδρα τοΰ είσιέναι εζωθεν 6
τδ ψυχρόν, Γνα έμψύςη· το γάρ υδωρ αύτοΐς περιχείμενον αύτη τη άφη
την εμψυξιν έργάζεται* ε? δέ τι χαΐ δέοιντο χαΐ της έν τω βάθει τοΰ
ψυχροΰ παρόδου, διά των βραγχίων τοΰτο ποιοΰσι συστελλομένων xal δια-
στελλομένων.
10 ρ. 420^24 Γούτψ γαρ τ φ μορίω πλεΐον ε χ ε ι τδ θερμόν τά π ε ζ ά

των άλλων.
Τά πεζά των ζφων, φησίν, δσα πνεύμονας εχει, πλεονεχτεΐ τά ε ν υ - ω

δρα χατά την έν τω πνευμόνι θερμότητα* μη έχοντα γάρ έκεΐνα πνεύ-
μονα ούδέ την έν τούτψ θερμότητα ?ξει. πνεύμονο δέ ούχ εχει, έπε!
15 μηδέ χαρδίαν· τά γάρ χαρδίαν έχοντα χαί πνεύμονα εχει. ού δει δέ
νομίζειν τοΰτο λέγεσθαι δτι χαθάπαξ θερμότερα έστι τά πεζά των ένύ-
δρων, αλλά τ φ μορίφ τούτω θερμότερα, έπειδή ώς εΤπον ούδ' εχει
έχεϊνα πνεύμονα, έπεί τοί γέ τινά είσι των ένύδρων θερμότερα χατά
φύσιν των πεζών· πέττουσι γοΰν των ίχθύων τινές ψάμμον χαι τά ίλυώδη 15
20 πάντα, απερ τά πεζά ού πέττουσιν.
ρ. 420·>26 Δ t ο x a l α ν α γ χ α ϊ ο ν ε?σω ά ν α π ν ε ο μ έ ν ο υ ε ί σ ι έ ν α ι τόν α έ ρ α .
Της εισπνοής χαί της έχπνοής χοινδν γένος ή αναπνοή, ένταΰθα ουν
ά ν α π ν ε ο μ έ ν ο υ είπεν άντί τοΰ εισπνέοντος τοΰ ζωου α ν α γ χ α ϊ ο ν ε ι σ ω
ε ί σ ι έ ν α ι τον ά έ ρ α εις τον περ'ι την χαρδίαν τόπον πρώτον, ούτος γάρ
25 πρώτος έστιν ό της έμψύξεως δεόμενος· πηγή γάρ τοΰ έμφυτου θερμοΰ
ή χαρδία· διά δέ το έπιχεΐσθαι ταύτη τον πνεύμονα χαί πολυ τδ θερμό ν 20
έί αυτής δέχεσθαι χαί αύτδς έμψύζεως δεΐται. πρώτως ουν ή χαρδία
δεϊται της έμψύςεως, διά δέ αύτήν χαι ό πνεύμων. διά μέν ουν της
εισπνοής έμψύχεται, διά δέ τής έχπνοής τά λιγνυώδη περιττώματα άπο-
30 χρίνεται.
p. 420b27 "Ωστε ή π λ η γ ή τοΰ ά ν α π ν ε ο μ έ ν ο υ α έ ρ ο ς χαί τά έξης.
Έντεΰθεν ορίζεται τήν φωνήν από τοΰ τρρπου τής γενέσεως πρώτον. 25
εστι γάρ ή φωνή, φηοί, πληγή τοΰ έχπνεομένου αέρος προς τήν τραχεΐαν
άρτηρίαν υπό τής έν τω πνεύμονι χαί τω θώραχι ψυχικής δυνάμεως.
2 8Γ ούτης om. t 3 et 8 βραγχίων Λ : βραγχείων Dt 10 πλεΐον D Arist.

S U V W y : πλέον Arist. Τ: πλείστον t Arist. vulg. 14 8έ] γάρ t 21 xal D:
om. t Arist. 29 λιγνώδη t 32 γενήσεω; Dt

Authenticated
PBILOPONI IN DE ANIMA 118 [Arist. p. 4 2 0 f 27. 32. 4 2 1 » ! ] 383
προσθήσει δέ τώ όρισμψ έφεξής και τό οΰ £νεχα, λέγων δτι τό τύπτον m 1»

χαΐ έμψυχον £νεκά του μετά φαντασίας τινός τοΰτο ποιεί. διό ό τοιούτος
ψόφος σημαντικός έστι, λέγω δη ή φωνή.
p. 4 2 0 b 3 2 Σημαντικός γάρ τ ι ς ψ ό φ ο ς έ σ τ ί ν ή φ ω ν ή , χαΐ οδ τοΰ

5 ά ν α π ν ε ο μ έ ν ο υ α έ ρ ο ς , ώ σ π ε ρ ή β ή ξ.
Διχόθεν, ώσπερ εϊπον η δ η , χωρίζει την βήχα από τής φωνής, καΐ 81
άπό τοΰ τέλους, δτι οδ σημαντική, αλλ' ακούσιος κατά τι πάθος γίνεται,
και δτι οδδέ κατά πάντα όμοίαν Ιχει τη φωνη την γένεσιν. έπΐ μέν
γάρ τής φωνής τό έχ τοΰ θώρακος έκθλιβόμενον πνεύμα κατά βραχύ
10 προσπεσόν τω έναπειλημμένψ πνεύματι έν τη τραχείς αρτηρία πλήττει
αύτό πρός αύτη τη αρτηρία θλΐβον. καΐ οδτω πληττομένης ταύτης ύπο 85
τοΰ έν αύτη πνεύματος γίνεται ό ψόφος ό χατά την φ ω ν ή ν γίνεται δέ
έναρθρος, δταν λαβοΰσα τόν έχ τής χοιλότητος τής αρτηρίας ώσθέντα άέρα
περί την άχάνειαν ή γλώττα τοίως ή τοίως σχηματίση* έπί δέ τής βηχός
15 έςωθεΐται μεν έκ τοΰ θώρακος, αλλ' άθρόον, χαΐ ού πλήττει μόνον τόν
έν τη τραχεία αρτηρία άέρα, αλλά καΐ πλήττεται υπ'* αύτου, καΐ τά άλλα
γίνεται, ώς ήδη προεΐπον.
ρ. 421 »1 ΣημεΤον δέ τό μη δύνασθαι φωνεΐν άναπνεοντα μηδ'

έκπνέοντα.
20 Άναπνεοντα φησιν άντ'ι τοΰ ε?σπνέοντα· τω γάρ γενικιρ δνόματι 41

αντί τοΰ ειδικού έχρήσατο. τί ουν φησιν; δτι, φησίν, δ έκπνεόμενος άήρ
ποιεί την φωνήν, σημεΐον τό μή δύνασθαι φωνοΰντα είσπνεΐν, διότι έξεισι
το πνεΰμα, και έάν ύπαντήση άλλω είσιόντι, διακόπτεται, ού μόνον δέ,
φησίν, είσπνεΐν ού δυνατόν φωνοΰντα, αλλ' ούδέ έκπνεΐν. καίτοι αύτό
25 τοΰτο έκπνεόντων ή φωνή γίνεται, και ταύτην είπεν γένεσιν φωνής, τον
έκπνεόμενον άέρα. Γσως ουν έκεΐνό φησιν δτι αθρόως έκπνέοντες ού δυνά- 46
μεθα φωνεΐν· άναλίσκεται γάρ τη άθρόα έκπνοη τό πνεΰμα, και ού πρό-
τερον φωνήσαι δυνάμεθα, πριν άν άλλο είσπνεύσωμεν, δπερ υπουργήσει
έκπνεόμενον εις την τής φωνής γένεσιν. διό και θαυμάζομεν τους τραγψ-
30 δους έκτείνοντας τά μέλη άδιακόπως μετά σφοδρότητος, δτι έπι πολΰ αδ-
τοΐς έξαρκεΐ τό πνεΰμα. δτι δέ τοΰτο ούτως ε χ ε ι , δηλοΰσιν αδτοί ούτοι,
δτε μέλλουσιν αδειν, πολυ πρότερον είσπνέοντες πνεΰμα και ούτως αρχό-
μενοι φωνεΐν, ίνα έξαρκη αύτοΐς περί την έκπνοήν. διά τοΰτο ουδέ έπί 50
πολυ απνευστί διαλέγεσθαι δυνάμεθα, διά τό δαπανασΟαι τό πνεΰμα τό έν
35 τώ θώρακι· δεόμεθα ουν πρότερον είσπνεΰσαι άλλο ε?ς χορηγίαν τής φω-
1 τό τόπον t 2 Ενεκά του scripsi: ενεκα τοϋ t : Ενεκα D ποιεί scripsi: ποιεϊν
Dt 4 γα'ρ τις Dt Arist. S U V W X : γάρ δή τις Arist. ET 10 προιπεοόν scripsi:
προσπεσών Dt 14 τοιώς ή τοιώς Dt 22 post σημεΐον add. δέ t 23 δια-
κόπτεται scripsi: διακόπτεται I)t 30 άδιακο'πτως t 34 τό έν] τώ έν D

Authenticated
384 PHILOPONI IN DK ANIMA 118 [Arist. p. 421 » 1 . 3 ]
νής. αμα δ' εισπνεΐν τε και διαλέγεσδαι αδύνατον, έπεί μηδέ εισπνεΐν m 1Τ
τε 8μα χαί Ικπνβΐν· έναντία γάρ. κινεί τοότφ κατέχων. ό γάρ
μέλλων φωνεϊν κατέχων τδ έν τψ θώραχι πνεΰμα χινεΐ τοότφ τδ έν τ η
αρτηρία, αναλογεί δε τδ έν τ η τραχεία αρτηρία έναπειλημμένον πνεΰμα
5 τψ έγχατψκοδομημένψ αέρι έν τοις ώ σ ί , πλην δτι τδ μέν έν τοΐς ώσίν
άκίνητόν έστιν χαί άεί τδ αυτό, τδ δέ έν τ η αρτηρία άλλοτε άλλο. | 56
ρ. 421 »3 Φ α ν ε ρ δ ν δ έ x a l δ ι ό τ ι οί ί χ & ύ ε ς ά φ ω ν ο ι . m 2»
Έχ των είρημένων δήλη ή αίτια, δι' ήν οί ίχθύες άφωνοι· διότι ή

φωνή όπδ τοΰ έχπνεομένου πνεύματος γίνεται προσπίπτοντος τ η τραχείς &
10 άρτηρίβι, έπειδή μηδέ πνεύμονα Ιχουσιν, ου ένεκα τδ μόριον τοΰτο, είχό-
τ ω ς άφωνοι είσι. xal ί σ ο ι , φησί, φωνεϊν αυτοΰς νομίζουσιν διά τδ ψο-
φεΐν τους έν τψ Ά χ ε λ φ φ ίχθύας, ούτοι διαμαρτάνουσι τδν ψόφον φωνεΐν
νομίζοντες. είσί δέ τίνες οί λέγοντες χαί τους ίχθυας άναπνεΐν, χαί διά
τούτοι» γέ τίνες πειρώνται δεικνύναι οτι έστί και έν τη θαλα'ττη αήρ. τδ
15 δέ έστι ψευδός· ε? γάρ αέρα άνέπνεον οί ίχβύες έν υδατι οντες, διά τι
ob ζώσιν οί ίχθύες έν αέρι, ώσπερ οόδ' ήμεΐς έν υδατι; ουδέ γάρ αΰτα'ρχη
τά βράγχια εις τδ έλχύσαι έντδς αέρα, ο&εν έπΐ βραχυν χρόνον διαρχοΰντα ίο
άπόλλυνται. διά τοΰτο ουν, έπεί μή εισπνεΐν χαί έχπνεΐν άρα δύναται,
είχότως ούδέ φωνεΤ. άλλως τε πώς οιόν τε ήν έν υδατι αέρα είναι;
20 ουδέ γάρ πέφυχεν δφίστασθαι ό αήρ τψ υδατι. δηλοΰσι δέ οί πεφυση-
μένοι άσχοί χαί οί κενοί αμφορείς έπιπολάζοντες αΓ τε πομφόλυγες αί
γινόμεναι. έπειδάν δλίγη μοίρα τοΰ αέρος έναποληφδη. δ ι' ή ν δ έ αίτίαν,
έ τ ε ρ ο ς Ι σ τ ω λόγος, ήτοι λέγει δι' ήν αίτίαν άπατώνται χαί παρα'γον-
ται φωνεϊν αύτους, ή μάλλον δι' ήν αίτίαν ούκ άναπνέουσιν. ειρηχε δέ ι&
25 χαί τούτου την αίτίαν έν τοις Περί (/{ίων μορίων· ού γάρ αότάρχης αυτοΐς
ψύξις ή έχ [ τ η ς ] τοΰ αέρος· διδ ουκ εχουσι τά αναπνευστικά τοΰ άέρος
μόρια* οδδέ γάρ εχουσιν άέρα περικείμενον· άλλά τδ υδωρ αυτοΐς τηνδε
την χρείαν παρέχει άνάλογον τ ω άναπνεομένψ αέρι έλκόμενον υπ' αύτων
διά των βραγχίων χαί αυδις άποπτυόμενον. ουδέ τά άναιμα δέ έμψύζεως
30 δεΐται τψ μή τοσούτον εΤναι έν αότοΐς τδ θερμόν. τά δέ έντομα, ώ ς ήδη
ειπομεν, διά των έντομών, ει τι χαί δέοι, έμψυχονται· χαί ταΰτα δέ ή
πάντα ή τά πλείω άναιμά είσιν. »
2 χινιΐ] χινιί γάρ Arist. τοδτψ Dt Arist. S T Ü X : τοΰτο Arist. vulg. 3 6 χατέχων
Arist. 3 et 4 τώ έν ubique D 4 έναπολαμβανόμενον t 7 δέ D Arist. vulg.:
γάρ t Arist. STUVW 12 άχέλψ t φωνεϊν] fort, φωνην 18 tlaκνεϊν D:
άναπνεΐν t δύνανται t 22 δέ Dt Arist. V X : μέν ouv Arist. vulg. 23 Εστω Dt:
έβτΐ Arist. vulg.: Ιβται Arist. SUVX 25 έν τοις ΙΙερΙ ζω ων μορίων] Γ 6 p. 669»3sqq.
(cf. de resp. 9. 10 p. 4741> 25 sqq. 47G»6sqq.) 2G τή; delevi 31 έντομών
scripsi: έντιμων Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 9 [Arist. p. 421 »7] 385
p. 421*7 Π ε ρ ί δέ δ σ μ ή ς xai δσφραντοΰ ή τ τ ο ν εόδιόριστόν έστι m 2»

των ε ί ρ η μ έ ν ω ν οδ γάρ δήλον οΓόν τι έ σ τ ι ν δ σ μ ή , ο ύ τ ω ς ώς
6 ψόφος ή τό φ ω ς ή τό χρώμα.
Την περί της δσφρήσεω; xal τήν των έσφραντών διδασχαλιαν μέσην
5 έταξε, τρίτην μεν της όψεως χαί της άχοής, προτέραν δέ της γεόσεως
χαΐ της άφής· τούτο δέ έπειδή χαί μέσην έΓληχε φύσιν των άλλων κατά
τε τάς ένεργείας xal χατά τά δποχείμενα. χατά μέν τάς ένεργείας, ότι ή
μέν όψις των πορρωτάτω άντιλαμβάνεται, ή δέ άχοή χαί αδτή μέν των to
πόρρω, ήττον δέ την όψεως (οδδέ γάρ έχ τοϋ αδτοΰ διαστήματος, αφ'
10 οδπερ όρωμεν, άπό του αδτοΰ χαί ψόφων άχούομεν. ουτω γοΰν έν τοΐς
Μετεώροις έλέγετο %τι διά τοΰτο της βροντής ύστερον άχούομεν, τήν δέ
άστραπήν πρώτον όρωμεν, ότι θδττον όρδν ή χαί άχούειν δυνάμεθα, τοϋ
γάρ πνεύματος προσρηγνυμένου τοΐς νέφεσιν ή βροντή γίνεται, έχ δέ της
προσρήξεως ή εξαψις τοΰ πνεύματος γίνεται, ώσπερ έπΐ των λίθων των
16 xf παρατρίψει τε χαί προαρήξει έξαπτόντων το πΰρ. πρώτην ουν έχούσης
της βροντής τήν γένεσιν, πρώτην τήν άστραπήν όρωμεν διά τό αδτήν 86
μάλλον δξυτέραν είναι xal των πορρωτάτω άντιλαμβάνεσ&αι ήπερ τήν
άχοήν. χαί διά τοΰτο αστραπής γενομένης εδ&υς χαί βροντή έπαχολουθεΐ·
δεϊται γάρ ή άχοή παΟεΐν μάλλον τόν πλησίον άέρα υπό τοΰ ψόφου, Γν'
20 ούτως αδτοΰ άντιλάβηται. χαί έπΐ της είρεσίας, ε{ πόρρω&εν είη τις,
πρότερον όψεται τις τήν χώπην άνενεχ&εΐσαν, εΐτα τοΰ ψόφου αίσθήσεται)·
γεΰσις δέ χαί άφή άπτόμεναι των αίσ&ητών άντιλαμβάνονται· ή μέντοι
δσμή ούτε ούτω πο'ρρω&εν αντιλαμβάνεται ώς ή όψις χαί ή άχοή, ούτε
ούτως δεϊται έγγύθεν εχειν τό αίσΟητόν ώς ή άφή xal ή γεΰσις, μέσως 40
25 δέ πρό; έχατέρας εχει. ουτω μέν ο3ν χατά τάς ένεργείας μέση ή όσφρη-
σις* χατά δέ τά δποχείμενα, διότι ή μέν όψις περί χρώματα ίχει xal τό
φως, απερ έστί πύρια, λεπτομερέστατον δέ τό πΰρ χαί ώς έν σώμασιν
άσώματον, ή δέ άχοή περί ψόφους, οΓτινες αέρος είσίν, όσπερ τοΰ πυρός
μέν παχύτερος έστιν, των δέ λοιπών λεπτότερος (χενόν γοΰν τίνες οίονται
30 είναι τόν άέρα), ή δέ γεΰσις περί χυμούς, οίτινές είσιν ύδατος· όχημα
γάρ τοΐς χυμοΐς τό ύγρόν · άφή δέ περί τά στερεά χαί γεώδη, τούτων 46
πάλιν των τεσσάρων μέση έστίν ή όσφρησις περί άτμους έχουσα χαί τό
ήμιγενές σώμα, οΓτινες μεταξύ είσιν ή γης χαί πυρός, ώς ή ξηρά άνα&υ-
μίασις, ή άέρος χαί ύδατος, ώς ή όγρά. ουτω δέ χαί ό Πλάτων χατά
35 τήν είρημενην των στοιχείων τάξιν τάς αίσ&ήσεις Iχάστφ άφορίζει. είχότως
2 οΓον D , cf. ρ . 3 8 8 , 4 : ποίον t A r i s t . όαμή D t A r i s t . S Ü X : ή 4 ϊ μ ή A r i s t . vulg.

3 ή το φ ώ ς D t A r i s t . T W X y : om. Arist. »ulg. 8 αί>τή Α : α δ τ η D t 10 οδτω
γοΰν — ά χ ο ύ ο μ ε ν (11) H e r a t D 1 0 . 11 iv τοΐς Μ ε τ ε ώ ρ ο ι ς ] H e t e o r o l . Β 9 ρ . 369·>7 s q q .
12 Ετι θ α τ τ ο ν δρδν ή o m . D 21 χόπψ I)t άνεχ&εϊααν t 2 3 ο δ τ ω s c r i p s i : οδν
Dt 27 χαί Α : om. D t 2 8 ίβπερ Α : ώσπερ D t 3 1 τόν !>γρ<$ν t 3 3 ήμΛγενές]
cf. P l a t . T i m . p . 6 6 D 34 6 Πλάτων] T i m . p. 6 5 6 sqq. 3 5 έχα'ατου t
Comment. Arist. XV. Philop. de anlma. 25

Authenticated
386 PHILOPONI IN DE ANIMA II 9 [Arist. p. 421 »7]
οδν μέσην έχουσης τάξιν της δσφρήσεως μέσην και την περί αδτής έποιή- m 2Γ
σα το διδασκαλία ν. λέγει ούν δτι ό περί δσμής λόγος ήττον των άλλων
αίσ&ήσεών έστιν εδδιόριστος, διότι και ό περί δσφραντοδ λόγος οδκ ευδηλος.
αίτιον δε φησιν είναι της έν τούτοις άσαφείας τδ μ ή Ιχειν ή μ. α ; ακριβή 60
5 την αΐσθησιν ταυτην, αλλά χείρονα πολλών ζφων. ώσπερ γάρ η } άφη
πλεονεκτοΰμεν τά άλλα πάντα, ουτω ταύτη έλλείπομεν. δηλοΰσι δέ ο? τε
κυνες ίχνεύοντες καΐ τά πτηνά απδ διαστήματος πολλοΰ δσμώμενα* " κ υ ν ό ς , "
φησί, " Λακαίνης <δς τις εαρινός β ά σ ι ς " , καΐ πάλιν " δν τε καΐ δψόθ' έόντα
πόδας τάχος οδκ έλαθε π τ ώ ξ " . διά τοι τοΰτο, λέγω δή τδ άμυδράν εχειν
10 παρά τάς άλλα? αίσδήσεις τήν οσφρησιν, έπ'ι μέν τών άλλων αισθήσεων
ου μόνον τ ί τί> γένος τών αισθητών το υποκεί)μενον έκαστη αίσθήσει m 2»
γινώσκομεν, αλλά και τά υπδ τί» γένος είδη. ίσμεν γάρ δτι το )£ρώμά
έστι τδ γένος τών ορατών, και τά ε ί δ η τοΰ γένους τουτου ακριβώς δια-
γινώσκομεν, οίον τδ λευχόν, τδ μέλαν, τδ έρυθρόν, τδ φαιδν χαι τά άλλα.
15 ομοίως χαϊ έπΐ ακοής γένος μεν οί ψόφοι, είδος δ' ό δ£ύς, ό βαρύς,
ομοίως τών γευστών γένος μέν οί χ υ μ ο ί , είδος δέ τδ γλυκυ καΐ τδ πικρδν
και τά λοιπά, χαϊ έπΐ τών απτών το μέν γένος οδκ ευδηλον (ο δ γάρ 6
έχομεν ένι δνόματι τοΰτο κεκλημένον· διδ κα'ι απορεί περί αυτής, εί μία
έστίν αίσθησις ή πολλαί, διότι ού δυνατόν ένΙ γένει πάντα περιλαβειν τά άπτά,
20 πλειόνων οδσών αντιδέσεων κατά τά είδη), τά μέντοι είδη αδτών καΐ πάνυ
έναργή, τδ θερμδν τδ ψυχρόν, τό ίηρδν τδ υγρόν, βαρυ χοΰφον, μαλακδν
σκληρόν, καΐ τά λοιπά, έπί μέντοι της δσφρήσεως οδ μόνον τί τδ γένος τών
δσφραντών άγνοοΰμεν, αλλ' οδδέ τήν κατ' είδος αδτών διαφοράν έπιγινώ-
σκομεν* διόπερ οδδέ δνομάσαι αδτά ήδυνήθημεν. δταν γάρ είπωμεν ίο
26 όσφραντά, παρωνυμως έκ της αίσθήσεως αυτά δνομάζομεν, «δσπερ και τά
χρώματα ορατά και τους χυμους γευστά καΐ τους ψόφους ακουστά· ταΰτα
γάρ τά δνόματα οδ της φυσεώς έστι τών αισθητών, άλλα της σχέσεως
αδτών της προς τάς αισθήσεις, τοις γάρ χρώμασι καθ' αυτά μέν υπάρχει
τδ χρώμασιν είναι· κδν γάρ μ ή ή οψις ή αντιλαμβανόμενη αδτών, οδδέν
30 ήττόν ε?σι χρώματα* όρατοΐς δ' αδτοΐς είναι έν τ η σχέσει έστι τ η πρδς
τάς όψεις, ούτως ουν καΐ δταν λέγωμεν δσφραντά καί άπτά, όνόματά ιβ
φαμεν τ η ς σχέσεως αδτών, ή ς εχουσι πρδς τάς αισθήσεις, τής μέντοι
φύσεως αδτών σημαντικδν δνομα οδδέν εχομεν, ωσπερ έπί τών ορατών τδ
χρώμα και τών γευστών χυμους καί τών ακουστών ψόφους, αλλ' έπί
35 μέν τών άπτών εί και μ ή τδ κοινδν ώνόμασται, τών γοΰν ειδών Ικαστον
διακέκριται, οίον θερμδν ψυχρόν, μαλακδν σκληρόν, καΐ τά λοιπά, έπί
μέντοι τών δσφραντών ουτε ή κοινή αδτών φύσις τις ποτέ έστι δ ή λ η ή μ ΐ ν ,
2 ήττον Α: ήττων Dt 5 χείρονα Α: χείρον Dt 8 φησί] Soph. Aiac. v. 8

τις Soph.: τίνος Dt εδρινος Soph, t : εύρίειν D βάβις Soph.: βάοιν Dt
8. 9 ίν τε —πτώξ] II. Ρ 676 8 δν τε II.: fv τε I)t ϋψ<58' ίδντα II.:
ί)ψ<!θεν ίντα Dt 15 6 ante δζύς om. t 32 τής μέντοι — δνομα (33) in ras. D 1
33 ώσπερ — γευστών (34) in ras. D 1 35 τών (ante γοΰν)] τψ t 37. p. 387,1 οΟτε —
οδτε scripsi: oüU — ού6έ Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA ΙΓ 9 [Arist. p. 421 »7] 387
ουτε των είδών ίκαστον· διακρΐναι γάρ τά δσφραντά κατ' είδος οδ δυνά- m 2»
μέθα, μόνφ δέ τω ή δει χαί τφ λυπηρφ αδτά διακρίνομεν, μη είδότες ϊο
ποία τις ίδιότης τοΰ δσφρανιοΰ ήσεν ή ποία έλυπησεν, ώσπερ ίσμεν έπΐ
των χρωμάτων 2τι τόδε χρώμα, φέρ' είπεΐν το άγαν λευκόν, λυπηρόν
5 έστι, τδ δέ μέλαν οδ λυπεί την αισδησιν, χαί 2τι ό γλυκυς μέν χυμδς
ήδει, ό δέ πικρδς άνια · ομοίως και έπΐ ψόφων καΐ των άλλων. τ& γάρ
εδώδες καΐ δυσώδες ουκ εϊσιν όνόματα της φύσεως των όσφραντών δηλω-
τικοί, άλλά της διαθέσεως της έξ αυτών έγγινομένης τη αίσδήσει, ώσπερ
χαί έπΐ των ορατών φαμεν εδειδές χαί δυσειδές, χαί έπί τών άκουστών ίδ
10 εΰηχον χαί δυσηχον. τοΰ δέ μή δυνασδαι διακρίνειν τών όσφραντών τά
είδη αίτιον τδ άμυδράν ταότην (την) αισδησιν εχειν τδν άνδρωπον. έπεί
οδν άσθενή τήν αισδησιν ταύτην ?χομεν παρά τά άλλα ζφα, διά τοΰτο,
φησί, χα'ι ό περί αδτής λόγος δυσδιόριστός έστιν. ούτως όδν, φησίν,
εχομεν ήμεΐς τήν οσφρησιν, ώσπερ και τά σκληρόφδαλμα τών ζφων τήν
15 όψιν, οιον καρκίνοι, ίχδύες. διά τοΰτο γοΰν ή φύσις οδόέ προκαλυμματα
έποίησε τούτοις, ώσπερ έν τοις άλλοις ζφοις τά βλέφαρα, διά τδ μή ραδίως
δυνασδαι βλαβήναι διά τήν σκληρότητα, ώσπερ οδν ήμεΐς οδχ ακριβώς so
αντιλαμβανόμεθα τών όσφραντών διά τδ μή άχριβή εχειν τήν αισδησιν
ταότην, άλλά τφ ήδεϊ και τφ λυπηρφ μόνφ διακρίνομεν αδτά, ούτως
20 ευλογον και τά σκληρόφδαλμα τών χρωμάτων άντιλαμβάνεσδαι, τφ ήδεΐ
μόνον και τφ λυπηρφ άντιλαμβανόμενα αδτών, οδ μέντοι ώς λευχοΰ ή
μέλανος, τών άλλων ζφων είδότων τήν τε τοΰ λευχοΰ χρόαν, καΐ ζτι ήδει
ή λυπεί. 2τι γάρ έφιστάνει τά άλογα τη τών χρωμάτων χαί τη των
άλλων αισθητών διαφορά, δήλον έκ της έναργείας. ώσπερ γάρ τον δεσπότην 85
25 γνωρίζει τψ τοιφδε έπιστήσαντα σχήματι, ότι γρυπός, εΐ τυχοι, ή σιμδς
η τι τών άλλων τών τοιούτων, οδτως οΤδε και ότι λευκός, ε? τόχοι, ή
αίδιοψ. και τδν άρτον διακρίνει ή τον χόρτον οδ τή όσμη μόνον, άλλά
καΐ τφ τοιφδε χρώματι* ο δεν καΐ πλανηδεΐεν άν πρδς τδ όμόχρουν. τά
μέν οδν άλλα τών ζφων ούτως· τά μέντοι σκληρόφδαλμα εδλογόν φησι
30 μή αδτής της διαφοράς τών χρωμάτων άντιλαμβάνεσδαι διά τήν άσθένειαν
της όψεως, μόνον δέ τφ ήδει xai άνιαρφ διακρίνειν αδτά. ώς γοΰν τά 40
σκληρόφδαλμα τήν όψιν Ιχει, οδτως ήμεΐς τήν όσφρησιν, διότι τη οδσί^ι
τών όσφραντών μή έπιστήσαντες οδδέ δνομάσαι αδτά ήδυνήθημεν, άλλ'
ή έκ περιφράσεως χαλοΰμεν τάς δσμάς, κρόκου όσμήν λέγοντες, ή δριμεΐαν
35 ή πικράν ή τινα τών άλλων γευστών. τις δέ ή αναλογία χαί διά τί ουτω
καλοΰμεν, έν τφ ρητφ έπισκεψόμεδα. περί δέ ό σ μ ή ς χαί δσφραντοΰ.
ήτοι ταδτόν φησιν όσμήν και δσφραντδν τδ οΓον γένος τών όσφραντών,
ώσπερ τών ακουστών τδ ψοφοΰν, γένος δ' οδ κυρίως, άλλ' άπλώς τδ 46
κοινδν όνομα παρωνύμως έκ της δσφρήσεως παρηγμένον, ώσπερ έκ της
7. 8 τών όσφραντών — διαθέαεως Α: om. Dt 8 έγγινομένης D 15 καλύμματα t

19 et 20 τ6 ήίϋ D 21 άντιλαμβανόμεθα t 24 ένεργείας t 25 γρυπτό« D
32 τη om. D 33 ούδέ scripsi: οδτε ADt 34 J) (ante ix) scripsi: ή D: «i in
ras. A: 2 t ->.-,*

Authenticated
388 PHILOPONI IN DE ANIMA II 9 [Arist. p. 421 « 7 . 1 6 ]
όψεως ΐ δ δρατδν xal της άχοής Τδ άχουστόν, ή δσμήν μέν αδτήν τήν « 2»
τ η ί δσφρήσεως ένέργειαν, δσφραντδν δέ αδτδ τδ άντιληπτδν τη αίσδήσβι,
οίον τδν άτμδν ή άπλώς τδ τοιόνδε πάδος τδ τ η δσφρήσει άντιληπτόν.
οδ γ ά ρ δ ή λ ο ν οίον τ ί έ σ τ ι ν δ σ μ ή , ο ο τ ω ς ώς δ ψ ό φ ο ς ή τ δ φ ω ς
5 ή τδ χ ρ ώ μ α , ίδοί) την δσμήν ψόφψ καΐ φωτΐ χαΐ χρώματι άπείχασε
τοις γενιχωτέροις. ε υ λ ο γ ο ν δ' οδτω. έπειδή άδηλον ή ν, εί οδτως δρώσι ίο
τά σκληρόφθαλμα, καλώς είπεν ε ύ λ ο γ ο ν. τδ γάρ είχδς έχει, σκληρού
ίντος τοΰ δέρματος, μ ή ακριβώς τάς ένεργείας των χρωμάτων έπΐ τήν
αΐσ&ησιν διαπορδμευεσδαι. τδ δέ π λ η ν τ ψ φ ο β ε ρ ψ x a l ά φ ό β ψ , ' άντί
10 τοΰ τ ψ ήδεΐ χαΐ τφ λοπηρφ.
ρ. 421 »16 Έ ο ι κ ε μ έ ν γάρ ά ν ά λ ο γ ο ν Ι χ ε ι ν π ρ δ ς τ ή ν γ ε ΰ σ ί ν . |
Άναλογίαν τινά Ιχέι, φησιν, ή οσφρησις πρδς γεΰσιν, διότι έχ μετα- m Br

φοράς χατά τινα άναλογίαν τοις των χυμών δνόμασι χαλοΰμεν χαΐ τά β
δσφραντά, γλυχεΐαν δσμήν λέγοντες καΐ δριμεΐαν χαΐ τάς άλλας. αλλ' εί
15 χαΐ άναλογια τίς έστιν έ π ί τε της δσφρήσεως χαι της γεόσεως, αλλ' οδν
τήν μέν οσφρησιν άμυδράν ίχομεν, άκριβεστάτην δέ τήν γεΰσιν. είτα καΐ
τήν αίτίαν έπήγαγεν τοΰ Ιχειν ήμας ακριβή τήν γεΰσιν διότι, φησίν, άφή
τίς έστιν ή γεΰσις, τήν δέ άφήν άκριβεστάτην έχομεν οί άνδρωποι. χατά
γάρ τάς άλλας αίσθήσέις πολλών ζφων λειπόμενοι, ταύτη πα'ντων έσμέν to
20 άχριβέστεροι, διότι, φησιν, πάντων φρονιμώτερον ζψον δ άνθρωπος· ώς
γάρ μαλαχόααρχος, έξ ου χαΐ χατά τήν άφήν αίσ&ητικώτέρός έστι, θαττον
διαφορεΐται τά περιττώματα καΐ οδκ έπιΟολοΰται αύτοΰ τδ φανταστικδν
χαΐ λογιστικόν. έπιστησαι δέ χρή δτι ώς υλιχδν αίτιον αίτιαται τήν
σάρχα* οδ γάρ ποιητική έστι φρονήσεως, εί μή ώς συναίτιον διά γάρ τδν
25 συνδεσμον συνδιατίθεται τά ψυχικά κινήματα ταΐς τοΰ σώματος κράσεσιν,
οδ γεννώμενα δπδ της κράσεως, άλλ' οδκ άνεο της τοιαύτης χράσεω'ς 16
τοιώσδε ή τοιώσδε ένεργοϋντα. εί δέ τινα ειη άλλα τοΰ ανθρώπου μαλα-
χωτέραν έχοντα τήν σάρκα, οΓον σκώληκες, τοις άλλοις δήλον δτι έλλεί-
ποοσιν οδ γάρ ίχοοαι τέλειον τδ φανταστικόν· νΰν δέ περί των τελείων
30 Ορων δ λόγος, τάχα δέ οδδέ σαρξ ή των σκωλήκων ώς οδδέ ή των
μυιών. δτι δέ τ φ μαλακωτέραν £χέιν τήν σάρχα δ άνθρωπος φρονιμώ-
τερος, κατασκευάζει έκ τοΰ καΐ έπ' αδτών τών ανθρώπων τους μαλακο-
σάρχους μάλλον φρονιμωτέρους χαΐ ευφυεστέρους είναι- διδ χαΐ τους so
άνοήτους παχυδέρμους χαλοΰμεν. δήλον δέ δτι τών άλλων τών αδτών
35 φυλαττομένων, οίον άγωγής της αδτής, φύσεως της αδτης, Γνα μ ή παρα-
10 τψ (ante ήδεϊ) om. t ήδό D 11 μέν D Arist. codd.: om. t (cum Aid.)
12 Ιχειν φασίν t 21 αίαθητιχάτεριί« t 25 συνδιατίθεται Α : διατίθεται Dt
27 τοιώσδε J) τοιώσδε Α: τοιώς ή τοιώς Dt 29 περΞτών D 30 ή utrumque
om. t 31 τψ] των t 33 φρονιμοτέρους t post εϋφυεστέρους είναι
add. τών δλλων πάντων διαθέσεων xal φυσικών ιδιωμάτων όμόίω; έχιΐντων et 34 δήλον
δί — άλήθειαν (ρ. 389,8) om. Α Suid. s . v . Μαλακός

Authenticated
PHILÖPONI IN DE ANIMA II 9 [Arist. p. 4 2 1 » 1 6 . 2 6 ] 389
βάλλης άνδρα πρδς γυναίκα, ομοίως έν τψ χατά φυσιν άμφοτέρων όντων m 3»
ot μαλακόσαρχοι ευφυέστεροι, διά τδ ώς είπαν θάττον των περιττωμάτων
διαφορουμένων κα&αρώτερον γίνεσδαι τδ πνεΰμα, £ν&α τώ φανταστικδν
Γδρυται. είπομεν δέ των άλλων των αδτών όντων, διότι ένδέχεταί τινα
5 απο γυμνασίων πλειόνων και των περί τάς βαναυσους τέχνας ένεργειών »
σκληροτέραν Γσχειν την σάρκα των σκιατραφουμένων χαί έν άργί«|ΐ διατρι-
βόντων. δ δέ λόγος την έχ φύσεως ζητεί σύστασιν· δει οδν τά άλλα
πάντα τά αδτά είναι, χαί τότε την τοΰ λόγου ζητείν άλήθειαν. παρ'
ά λ λ ο δέ μ η δ έ ν είπεν άντι τοΰ παρ' άλλο μηδέν α?σ&ητήριον χείρον
10 ?χον ή βέλτιον εόφυεΐς ή άφυεΐς είναι, αλλά παρά μόνην τήν άφήν. εί
δέ τις είπόντο; αδτοϋ τήν άφήν άκριβεστέραν είναι των άλλων άποροίη,
πώς έχ της όψεωι: ήρξατο (δέον γάρ έχ των σαφεστέρων άρίασθαι), λέγο-
μεν δτι, el χαί άκριβεστέραν εχομεν τήν άφήν, αλλ' ου ν δυσχερεστέρα
έστί των άλλων χατά τήν διδασκαλίαν. απορήσει γάρ περί αδτης, μήποτε
15 οδδέ μία τις αίσθησίς έστιν ή άφή, άλλα πλείους. πάσης γάρ αίσ&ήσεως
περί μίαν αντίθεσιν έχουσης, όψεως μέν περι το λευχδν και μέλαν χαί τά
μεταςυ, ακοής περί τοίκ δξεις χαί βαρεϊς φθόγγους, γευσεως περί τδ γλυχυ
χαί πικρδν χαί μεταξύ, ή άφή περί πλείους Ιχει άντι&εσεις, τδ θερμδν χαί
τδ ψυχρόν, τδ ξηρδν χαί τδ δγρόν, τδ βαρυ χαί τδ χοΰφον, χαί άλλας
20 πλείους.
ρ. 421*26 Έ σ τ ι δ' ώ σ π ε ρ χ υ μ δ ς ό μ έ ν γ λ υ κ έ ς ό δέ π ι κ ρ ό ς , ο ύ τ ω 86
κ α ι αί δ σ μ α ί .
Ειπών δτι άναλογίαν τινά εχει τά δσφραντά πρδς τά γευστά, και δ τ ι «

οδχ ομοίως ή όσφρησις των όσφραντων άντιλαμβάνεται ώς ή γεΰσις των
25 γευστών, και δείςας, διά τί ή γεΰσις της δσφρήσεως άκριβεστέρα, βουλεται
δεΐςαι δτι χαί τις ή αναλογία των όσφραντων πρδς τά γευστά, δτι ώσπερ
των χυμών ot μέν γλυκείς χυμοί λέγονται οί δέ δριμεις ο( δέ λιπαροί,
ουτω και έπί τών όσφραντων κατά μεταφοράν λέγομεν τά όνόματα ταΰτα, 46
κοινωνίας τινδς άμυδράς έπ' άμφοτέρων θεωρουμένης. τών δέ γευστών
30 φησιν αμα και δσφραντών τά μέν συμφωνον εχειν τδν χυμδν τη δσμη,
οίον κρόκος τε και μέλι (γλυκεία γάρ έπ' άμφοτέρων λέγεται ή δσμή,
δσπερ και δ χυμός· ομοίως τδ θυμον, σκόροδον, πράσον δριμύ και τη
όσφρήσει και τή γεΰσει), τά δέ άσυμφωνον, οίον δ άλόας τήν μέν γεΰσιν
πικράν έχει, γλυκεΐαν δέ τήν όσμήν, ομοίως δέ και ό στύραζ. δήλον δέ
35 δτι έπί μέν τών γευστών κυρίως λέγονται τά δνόματα ταΰτα, έπειδή και Μ
ή οδσία αυτών κατείληπται, έπί δέ τών δσφραντών κατά άναλογίαν,
έπειδή δακνώδης έστιν δ δριμύς χυμός, έστι δέ χαί τι δσφραντδν τοιούτον
6 αχιατραφουμένων Diets: βχιογραφουμένων Dt έν dpj(<f scripsi: έναργεία D : ένερ-

γεία t 15 ούδέ μία scripsi: ο&δεμία Dt 19 το ante χοΰφον om. D 21 6
μέν om. D 22 αί 6βμα( D : αί om. t Arist. 27 post μέν add. γάρ D
32 θυμόν t δριμί) *ai] δρομυχά t 34 οτύρας t

Authenticated
390 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 9 [Ariet. p. 421*26. i>3. 8]
τρόπον, διά τοΰτο χαί τοΰτο δριμύ έχαλέσαμεν. χαί έπΐ των άλλων ή m 3*
αδτή άναλογία.
ρ. 421 b 3 "Εστί δ' ώσπερ ή άχοή χαί έχάστη των αισθήσεων, ή

μέν τοΰ άχουστοϋ καΐ άνηχουστου, ή δε τοΰ άρατοΰ καΐ άνορά-
5 του, χαΐ οσφρησις τοΰ δσφραντοΰ καΐ άνοσφράντοο. |
Ώσπερ χαί έπΐ των άλλων αισθήσεων Ιλεγεν, οψεώς τε χαΐ άχοής, n 3Τ
δτι Αντιλαμβάνονται ob μόνον των οικείων αισθητών, αλλά χαΐ των στερή-
σεων χαΐ των υπερβολών (τό γάρ σκότος μή έρατδν ον · · · ούδενί
άλλιρ ή τη άκοη), ουτω χαΐ έπΐ της δσφρήσεως λέγει δτι αντιλαμβάνεται
10 οά μόνον τοΰ δσφραντοΰ, αλλά χαΐ τοΰ άνοσφράντου. το γάρ άοσμον τίνι β
αλλφ χρίνομεν ή τη δσφρήσει; οδ παν δ' απλώς τδ άοσμον κρίνει, ώσπερ
οδδ' ή οψις τδ άνόρατον. οδ γάρ έπειδή οί ψόφοι χαί οί χυμοί χαΐ
άοσμοι χαί άνόρατοι, διά "τοΰτο φήσομεν ή την όψιν τούτων εΓναι άντι-
ληπτιχήν ή τήν όσφρησιν· λόγος γάρ έστιν δ κρίνων δτι δ ψόφος άνόρατος
15 χαί άοσμος, οδχ αίσθησις· άλλα ταύτης αντιλαμβάνεται της στερήσεως της
άντιχειμένης τη föiof των αισθητών Ιξει, οίον δταν τδ πεφυκδς δρατδν
εΐναι μή δραται, ώς τδ διαφανές, ή τδ πεφυχδς δσφραντδν εΓναι μή έχη ίο
δσμήν, ώς τδ σεσηπδς μήλον, τούτων δέ δήλον δτι χατά συμβεβηχδς χαί
χατά άπόφασιν Αντιλαμβάνεται, τδ 81 άνόσφραντον πάλιν διττόν φησιν,
20 ή τδ μηδ' δλως δσφραντδν τδ χατά στέρησιν, ώς τδ άοσμον, ή τδ δσφραντδν
μέν, άμυδρώς δέ όσφραντόν, ώς τδ λυχόφωτον άνόρατον έλέγετο, οΓον α?
Χαρώνιοι δσμαι πνιγώδεις ουσαι χαί £τερα τοιαΰτα. οδτω δέ, φησί, χαί
τδ άγευστον λέγεται διχώς, ώσπερ καΐ τδ άνόσφραντον. έρεΐ δ' έν τψ
περί γεύσεως.
26 p. 421b8 Έ σ τ ι δέ και ή δσφρησις διά τοΰ μεταξύ, οΓον άέρος ή ιβ

ύδατος.
"Οτι ώσπερ έπΐ όψεως χαί άχοής τοΰ μεταξύ ήν χρεία πρδς τήν
άντίληψιν των αισθητών, ουτω xal έπι της δσφρήσεως διά τοΰ μετάξι» ή
άντίληψις γίνεται, έστι δέ μεταξύ τη δσφρήσει υδωρ χαί άήρ, ώσπερ χαί
30 δψει χαί άχοή' ή γάρ δίοσμο; αυτη δυναμις κοινή έστιν άέρος καΐ ύδατος,
δτι γάρ χαί τδ υδωρ δίοσμόν έστι, κατασκευάζει έναργώς έχ των ιχθύων· so
πολλά γάρ των ένυδρων δσφραίνεται και πόρρωθεν τη δσμη έπΐ τδ δέλεαρ
άπαντα, ώσπερ χαί των πτηνών πολλά, οΓον γΰπες· έχ πολλών γάρ οΰτοι
3 Ιβτι D Ariet. vulg.: hi t Ariet. VX ή (ante dxοή) D Ariet. W: om. t Arist.

SUVX: xal ή Arist. ET xal om. D 4. 5 dvopdtoo D: iopdrou t Arist.
5 άσφρηακ D Arist. SVX: ή ίαφρησις t Arist. vulg. 8 lacunam indicavi: addendum
tale aliquid ούδινί £λλψ ή τη 5ψίΐ χρίνιται χαί τό ίψοφον άνήχουατον δν 9 et 11 δλλφ
t; <£λλο D 9 ίτι D: ώς t 14 γα'ρ om. t 18 όβμή t τούτων]
τούτω t 20 τό (ante χατά) scripsi: τε Dt 21 τό= λυχόφωτον (τον in ras. m.
alt) D: fort, ri λυχΊγως 29 five-cat Α: γοίρ έβτι Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIUA II 9 [Arist. p. 421 b8] 391
διαστημάτων τη; δσμής των νεκρών σωμάτων αντιλαμβάνονται. ίτι δέ xal m 3 Τ

έπΐ των πεζών, οΓον αί Οηρώσαι κυνες, χαθώς καΐ Σοφοκλής φησι "κυνδς
Αακαίνης &ς τκ ευρινος βάσις". ώσπερ ουν των πτηνών τε καΐ πεζών
πολλά πόρρωθεν των δσμών Αντιλαμβάνονται διά την δίοσμον τοΰ αέρος
5 δόναμιν, οδτω χαΐ των ένυδρων διά τδ ενεϊναι χαΐ έν δδατι τήν δυναμιν 26
ταυτην. αί κογχύλαι γοΰν οψιν οϋκ έχουσαι φαίνονται δελεατι έφεπόμεναι,
ομοίως xal οί χροχόδειλοι των χρεών υπέρ τήν έπιφάνειαν τοΰ δδατος
κρεμάμενων έφέπονται αδτοΐς. 2τι δέ οδχ απλώς όρώντες οί ?χθυες τά
δελέατα έφέπονται, δήλον μεν, ώς ήδη εΤπον, και έχ τών κογχυλίων, ατινα
ΙΟ οψιν οδκ έχοντα έφέπονται τψ δελεατι, δηλοΰσι δέ xal οί άλλοι ίχ&ύες
νυκτωρ θηρώμενοι. άπορήσειε δ' άν τις, εί διά τοΰ μετάξι) ή οσφρησις
αντιλαμβάνεται αέρος οντος χαΐ ύδατος, διά τί έπικρατεστέρα γίνεται δσμή ®>
όσμής· πολλάχις γάρ δυσώδους δσμής οΰση; εδώδης έπιγινομένη έπεχρά-
τησεν έχείνης, ή χαΐ άνάπαλιν, 3περ οδχ εδει γενέσθαι, εί διαπορθμευτικδς
15 ή ν τών δσμών ό αήρ, άλλά μη αδτοί οί άτμοί οί δσφραντοί έπΐ τδ αίσ&η-
τήριον παρεγίνοντο, ώσπερ πάντα τά χρώματα διαπορθμευει xal οδδέποτε
έπικρατεστέρα γίνεται ή ένέργεια φέρ' ειπείν τοΰ λεοχοΰ ή άλλου τινδς
χρώματος, οίον τοΰ μέλανος, διά τδ μή αδτά τά χρώματα έν τψ άέρι se
γίνεσθαι, άλλά τάς ένεργείας αότών. οδτως έδει xal έπΐ τών όσμών
20 γενέσθαι, ει γε μόνον τάς ένεργείας αδτών διεπόρθμευε χαΐ μή αδτοί»ς
τους άτμοι>ς σώματα οντάς, έτι δέ τήν αδτήν άπορίαν έπιτείνει και τόδε,
λέγω τδ μή διά τοΰ μεταξύ τών δσφραντών άντιλαμβάνεσΟαι τήν αίσθησιν,
άλλ' αδτδ τδ όσφραντδν έπΐ τδ αίσδητήριον παραγίνεσ&αι· τών γάρ θυμια-
μάτων τηνικαΰτα αντιλαμβανόμεθα, δταν έπιτεθέντα έπΐ τδ πΰρ εις άτμους
25 άναλύηται. όραται γάρ ή λιγνΰς έναργώς άνιοΰσα καΐ πρδς ήμας άφικνου- 40
μένη· άμέλει χαΐ όπηνίχα Οαττον της έσμής άντιλαβέσθαι βουληθώμεν,
ώθοΰμεν τήν λιγνΰν ταΐς χερσίν έπΐ τήν ρίνα· ώστε άντικρυς απόρροια
τις γίνεται σωματική έξ αδτών τών εδωδών σωμάτων, χαΐ οδχ δ άήρ
διαπορθμευει τάς ένεργείας αδτών, ώς έπΐ τών χρωμάτων xal τών ψόφων.
30 και τήν άπορίαν δέ έχείνην ούτως έπελυόμεθα, λέγω δή τήν δοχοΰααν
δεικνυναι έκ της τοΰ μήλου γινομένης εδωδίας, ώς αί ποιότητες χωρίζονται
τών υποκειμένων, xai έλέγομεν ώς οδχ αδτή καθ' αδτήν έ'χ τοΰ μήλου 46
ή ευωδιά χωρεΐ καΐ έχ τών παραπλήσιων, άλλά μετά τίνος οδσίας, χαΐ
έπιστουμεθα τδν λόγον εκ τε τοΰ χρόνψ ρυτιδοΰσθαι τδ μήλον, xal έχ
35 τοΰ ράχους τοις μυχτήρσιν έπιτεθέντος άναπνεΐν μέν τδν άέρα (οδ γάρ
S.V έζώμεν μή άναπνέοντες), της δσμής δέ μή άντιλαμβάνεσΟαι ώς παχυ-
μερεστέρας ούσης της οδσίας, έν ή ίδρυται τδ δσφραντόν, καΐ μή δυναμένης
διά τοΰ ράχους διηθεΐσθαι, τοΰ δέ άέρος διηθουμένου. πώς ο3ν συνά-
2 Σοφοκλή«] εδριππίδη« (sic) D 2. 3 χυνό« — βάαι« Soph. Aiac. v. 8 2 χυνό«]

θηρος D 15 αύτοί ol Α: οί αΰτοί Dt 17 ή om. D 23 έπΐ—παραγίνεσαι
in ras. D1 παραγενέσΟαι t 24 άτμοί)« Α: ούτοι)« Dt 25 άναλύεται t
30 έπιλο<5με9α t 32 ίιπερχεψ,ένων t 35 έπιτεθέντο« scripsi: έπιτεθέντα« Dt
μέν scripsi: μετά Dt 36 τή« όσμή« scripsi: ταϊ« όσμαϊ« Dt post ώ« add. ρή D

Authenticated
392 PHILOPONI IN DE ANIMA II 9 [Arlet. p. 421 b8.10]
γονται άμφότεpot of λόγοι 8 τε νΰν είρημένος xal 6 λέγων άσωμάτως διά • 3»
της διόσμου τοΰ αέρος δυνάμεως διαπορ&μεύεσΟαι τά; δσμάς έπΙ τδ αίσδη- 60
τήριον; λέγομεν οδν πρδς ταΰτα δτι χατά άλή&ειαν μέν γίνονται άπόρροιαί
τίνες λεπτομερείς σωμάτων άπδ των εδωδών χαΐ μάλιστα άπδ των θυμιω-
5 μένων, χαΐ δια τούτο έγγινομένων έν τφ αέρι ή πλείων χαΐ δραστιχωτέραν
έχουσα τήν έσμήν έπιχρατεΐ της ήττονος, έπεί χαΐ έπΙ των ψόφων, ένΒα
μή ΰωμάτων έστίν απόρροια, 6 μείζων ψόφος έπιχρατεΐ τοΰ έλάττονος,
xal τδ άγαν | λαμπρδν τοΰ ήττονος λαμπροΰ. αλλ' el xal γίνεται τις m 4*
απόρροια, οδχ αδτή έν τφ αίσβητηρίφ γινομένη την άντίληψιν παρέχει,
10 άλλα δειται τοΰ μεταξύ ή ύδατος ή άέρος διαπορθμεόοντος τάς των
δσφραντών ένεργείας. έπεί πώς τά ένυδρα δσφραίνονται των δπέρ τήν
έπιφάνειαν τοΰ ύδατος; οό γάρ είχός έστι τήν άπόρροιαν ταυτην δια τοΰ
ύδατος χάτω χωρεΐν, αλλά μάλλον άνω, είτε άτμιδώδης ήν είτε χαπνώ-
δης, ώ ; έφεξής έρεΐ. νΰν δέ xal οί κροκόδειλοι δσφραίνονται των έπι- 6
15 χρεμαμένων δπέρ τήν έπιφα'νειαν τοΰ ύδατος χρεών, xal δτι οόχ όρώντες
έπιτρέχουσιν αδτοΐς, άλλ' δσφραινόμενοι, δήλον έζ ών καΐ έν νυχτι
θηρώνται. xal γΰπες δ' έχ μυρίων 8σων διαστημάτων αισθάνονται των
νεχρών σωμάτων, xal οό δήπου έπΙ τοσούτον άπόρροιαί έχ των σωμάτων
διαφοιτωσιν. άλλ' έοιχεν ή ήμετέρα όσφρησις άμυδρά ουσα xal ασθενής
20 δείσΟαι ίσχυροτερας της ένεργείας. έπεί ουν ή έν πολλφ άέρι διαπορβ-
μευομένη ένέργεια έλάττων γίνεται, ώσπερ xal έπΙ ορατών έχει xal άχου- ίο
στων, διά τοΰτο δεόμε&α πλησιαίτερον της ρινός τήν άπόρροιαν γενέσθαι τοΰ
δσφραντοΰ, Γνα ?σχυράς έτι ούσης της ένεργείας ευχερώς πάθη υπ' αδτης
ή οσφρησις άλλοιουμένου τοΰ έν τη ρινί άέρος, δσπερ χαί οί τάς δψεις
25 άσδενεΐς έχοντες ή οί τά ώτα, εί μή πλησίον ποιήσωσι τά όρατά xal τά
άχουστά, οδχ άντιλαμβάνονται. καΐ διά τοΰτο ράχους έπιχειμένου έπΙ τδ
αίσ&ητήριον συμβαίνει μή άντιλαμβάνεσ&αι της δσμής, xal μάλιστα ε? τδ
ράχος παχυμερές είη ή μή δραστήριος ή δσμή, ως εί δραστήριος εΓη ή 16
δσμή, xal ^άχους έπιχειμένου έξαρχει ή δίοσμος τοΰ άέρος δύναμις xal
30 άνευ τοΰ πλησιάσαι τφ αίσΰητηρίφ τδν εύώδη άτμδν δρασαι είς τδ αίσ&η-
τήριον. έστι δέ τδ δσφραντιχδν αίσ&ητήριον ή χατά τά έμπρόσθια τοΰ
έγχεφάλου μαστοειδής αότοΰ άπόφυσις μετά τά ίσΟμοειδή δστέα ώς έπΙ
τδ ένδον.
ρ. 421 »> 10 ' Ο μ ο ί ω ς δέ x a l τά έ ν α ι μ α χαί τά ά ν α ι μ α .
35 Τοΰτο μεταζυλογία έστίν. έστι δέ τδ άχόλουδον της συντάξεως τοΰ η

ρητοΰ οδτω;. χαί γάρ τά ένυδρα δοχοΰσιν δσμής αίσθάνεσθαι, δσπερ xal
τά έν τφ άέρι. είτα τδ έξης χατασχευαστιχδν τοΰ δσφραίνεσ&αι τά ένυδρα,
(xal) γάρ τ ο ύ τ ω ν ένια π ό ρ ρ ω θ ε ν ά π α ν τ $ π ρ ο ς τήν τ ρ ο φ ή ν τούτων
5 ή Α: ή Dt 15 χρεών Α: των χριών Dt 18 xal Α: om. Dt 32 iiti-

tpusic A Suid. 8. v. Όαφραντιχον αίαθητήριον: άπώρααις Dt 38 xal ex Aristotele
addiili

Authenticated
PHJLOPONI IN DE ANIMA 119 [Ariet. p. 421b 10.18] 393
δηλονότι των ένυδρων. τδ δέ δ μ ο ί ω ς δέ χ α ί τ ά έ ν α ι μ α χ α ΐ τ ά m 4 '

ά ν α ι μ α έπί τε των ένυδρων χαί των έν τψ αέρι· έν άμφοτέροις γαρ
έστιν αυτη ή διαφορά* δσφραίνονται δέ χαί τά άναιμα, οΓον τά έντομα,
έάν δέ περιττεύη δ δέ τοΰ δ μ ο ί ω ς δ έ , χαθαρά γίνεται ή σύνταξις.
5 ρ. 421 b 13 Δ ι δ χ α ΐ ά π ο ρ ο ν φ α ί ν ε τ α ι , εί π ά ν τ α μ έ ν ο μ ο ί ω ς δ σ μ α τ α ι ,
δ δέ ά ν θ ρ ω π ο ς ά ν α π ν έ ω ν .
Ειπών δτι οδ μόνον τά χερσαία, αλλά xal τά ένυδρο δσφραίνεται

χαί έν έχατέροις χαΐ τά έναιμα χαί τά άναιμα, χαΐ δτι πάντα διά' τοΰ
μεταξύ, έπειδή τούτων τά μέν άναπνέοντα δσφραίνεται, οίον άνθρωπος χαΐ
10 πάντα τά έχοντα πνεύμονα (τδν γάρ άνθρωπον έλαβε παράδειγμα αντί
πάντων των άναπνεόντων), οδχ άναπνέουσι δέ of τε ίχθυες xal των χερ- ss
σαίων τά άναιμα, xat των έναίμων γίνεται ή άντίληψις των δσμών διά
της διόσμου τοδ αέρος δυνάμεως, άπορεΐ έπί τούτοις δτι εί πάντα τά
δσμώμενα δμοίως άντιληπτιχά έστι των δομών, ό δέ άνθρωπος, ταδτδν
15 δέ ειπείν πάντα τά άναπνέοντα, είσπνέων δσμαται, ουτε δέ έχπνέων ουτε
χατέχων τδ πνεΰμα, ώς ή ένάργεια δηλοΐ, αλλ' ουτ' άν πόρρω ή τδ
δσφραντόν, ουτ' άν πάνυ έγγυς, ώς έπ' αυτδν χεΐσθαι τδν μυχτήρα έντό;,
άχόλουθον άν ειη χαΐ τά άλλα τά δσμώμενα άναπνέοντα δσμασθαι. χαϊ α>
γάρ χαί τά άλλα δμοίως δσφραίνεται τοις άναπνέουσιν· ουτε γάρ πόρρω
20 οντος τοΰ δσφραντοΰ αντιλαμβάνονται ουτ' άν έντδ; τοΰ μυχτήρος τεθη.
τδ δέ διά τοΰ είσπνεΐν δσμασθαι ίδιον έστι, φησί, τοΰ άνθρωπου, ταυτ&ν
δέ είπεΐν πάντων των άναπνεόντων. εί δέ τοΰτο ούτως έχει, xal χοινω-
νοΰσι μέν πάντα τά δσμώμενα ζψα χατά τά άλλα πάντα, τά δέ άναπνέοντα
οδχ άλλως δσμαται ή διά τοΰ είσπνεΐν, έοιχεν άρα τά μή άναπνέοντα των
25 ζφων, οΓον τά άναιμα, οδχ όσφρησιν άλλ' άλλην τινά αίσθησιν έχειν. εϊ 4δ
γάρ ή δίοσμος τοΰ άέρος δύναμις χαί μή άναπνέουσιν αδτοΐς διαβιβάζει
έπί τδ αίσθητήριον αδτών τάς δσμάς, διά τί μή χαί έπί των άναπνεόντων
τοΰτο συμβαίνει, άλλά δέονται τοΰ είσπνεΐν; ή μέν οδν άπορία αυτη. έξης
δέ έπίσυνάπτει χαί τήν λύσιν, χαί πρώτον μέν δείχνυσιν δτι χαί τά μή
30 άναπνέοντα ούχ άλλην τινά αίσθησιν έχει, έπειτα και τήν αίτίαν έπάγει,
διά τί τά άναπνέοντα άνευ τοΰ είσπνεΐν ού δύναται δσφραίνεσθαι, των
άλλων πρδς τήν άντίληψιν των δσφραντών όλως άναπνοής μή δεομένων. 50
παρά δέ τήν άναπνοήν άντί της εισπνοής φησι τδ γενικδν άντί τοΰ είδιχοΰ.
τοΰ δέ τδ δσφραντδν έπιτιθέμενον έπί τδ δσφραντιχδν αίσθητήριον μή
35 παρέχειν αΰτοΰ τήν άντίληψιν ουχ έχομεν έχ της έναργείας τήν πίστιν·
3 αδτη scripsi: αύτη Dt 8 χαί έν A: post xal add. τά Dt 9 έπεί δέ t 12 έναίμων]

fort. άναίμων (cf. ν. 25), nisi maius vitium subest χαί τινα των έναίμων, χαί γίνεται Α
15 τά άναπνέοντα πάντα t 16 ένέργεια t 16. 17 οδτ' äv—οδτ' äv scripsi: ούδ'
äv —ούδ' δν Α : ούδέν— ούδ' δν Dt 21 φησί post άνθρωπου transp. t 24 ούχ
άλλως Α : ούχαλώ; D : ού χαλώς t 31 δύνανται t 33 δέ om. t 34 τοΰ δέ]
τό δέ t 35 ένεργείας t

Authenticated
394 PHILOPONI IN DB ANIMA 119 [Arist. p. 421»18. 21. 26]
οδδέ γάρ υποπίπτει ήμΐν είς rb έμφανές τοδτο τ& α?σ&ητήριον · συλλογί- m 4 r
σασθαι δέ εστι τοΰτο εκ τε των άλλων αισθήσεων των τοδ μεταξύ δεο-
μένων χαί έχ τοδ μήτε έχπνέοντας μήτε κατέχοντας τδν depoc δσφραίνεσθαι,
ώ ς δέον πάντως παθεΐν τι τ&ν άέρα υπδ των δσφραντών | xal τοΰτο είς m4»
5 ήμας ποιήσαι. έπΐ γοδν των μή δεομένων τοδ μεταξύ, γευσεως λέγω χαί
αφής, εί μή αδτοδ αψηται τοδ αισθητηρίου τό άπτον χαί το γευστόν, οδ
παρέχει ήμϊν έαυτοδ την άντιληψιν διά το μή πάσχειν τι τδν αέρα υπδ
των χυμών, xal τοΰτο είχότως· των μέν γαρ χ υ μ ώ ν τδ υδωρ έστίν όχημα,
των δέ δσμών οί άτμοι · ούτοι δέ μάλλον αέρος, οδ δει δέ νομίζειν, δπερ
10 ήδη είπον, δτι αδτους δει τους ατμούς, έν οις αί δσμαί, παραγενέσθαι ε?ς 6
το αίσθητήριον (χαι τοΰτο δήλον έ£ ών χαί οί ίχθύες δσφραίνονται), αλλ'
δτι ποιοδσιν ούτοι τήν δίοσμον δύναμιν τοΰ τε αέρος xal τοΰ ύδατος,
οδχέτι της οδσίας τοΰ ύδατος δεχομένης τήν δσμήν, άλλά της διόσμου
δυνάμεως αδτοδ τελειουμένης, ώσπερ xal υπδ των χρωμάτων ούχ αυτή
15 ή τοδ αέρος οδσία ποιοδται, αλλ' ή διαπορθμευτιχή των χρωμάτων αδτοδ
δυναμις τελειοϋται.
ρ. 421 «>21 Άλλ' αδύνατον, ειπερ της δσμής αισθάνεται· ή γάρ

τοΰ δσφραντοδ αΓσθησις xal δυσώδους και ε δ ώ δ ο υ ς όσφρησίς ω
έστιν.
20 "Οτι τά μή άναπνέοντα ούχ άλλη χέχρηται αίσθήσει παρά τήν

όσφρησιν, διά τούτων δβίχνυσιν. εί γάρ δσμής, φησίν, αισθησιν εχουσιν,
ή δέ δομή οόδεμι^ άλλη αίσθήσει έστίν αισθητή, άλλά μόνη τ η δσφραν-
τ ι χ η , τήν δσφρησιν άρα χαί οδχ άλλην Ιχουσιν αισθησιν. δτι δέ δσμής
αισθάνονται, κατασκευάζει έχ τοδ τ η ς χατ' αδτήν αντιθέσεως άντιλαμβά- 16
25 νεσθαι, εδωδίας λέγω χαί δυσωδίας, δπερ ανωτέρω Ιλεγεν ήδί) χαί λυπηρόν.
ένΐ μέν οδν τουτφ έπιχειρήματι χατεσχεύασεν δτι τήν όσφρησιν χαί οόχ
άλλην αισθησιν ίχουαι, λέγω δή έχ τοδ τάς αδτάς ένεργείας ένεργείν ί σ π ε ρ
χαί τά ομολογουμένως, δσφραινόμενα (ών δέ ένέργειαι αί αύται, τούτων
πάντως χαί αί δυνάμεις), έτέρφ δέ, δτι ωσπερ τά άναπνέοντα φθείρεται
30 υπδ των φθαρτιχων δσμών, οΓον ασφάλτου, θειου, ουτω χαί τά μή άνα-
πνέοντα· ei δέ τοδτο, δσφραίνοιντο άν δηλονότι χαί ταδτα. «>
ρ.421t>26 Έοιχε δέ τ ο ι ς άνθρώποις διαφέρειν τό αίσθητήριον

τοδτο πρδς τδ των άλλων ζιρ'ων.
Τήν αίτίαν έντεΰθεν άποδίδωσι, τίνος 2νεχεν τά μέν μ ή άναπνέοντα

35 δσφραίνεται, τά δέ χωρίς άναπνοής άδυνατά έστιν δσφρανθήναι. φησίν οδν
11. 12 άλλ' δτι scripsi: £λ).ό τι Dt 15 διβπ&ρθμευκτιχή t 17 άλλά δυνατδν D',

sed corr. D ' 20 τά μη Α: μή τά Dt 22. 23 όβφραντικη scripsi: 6σφρ«ντη
Dt: όσφρήσει Α 27 λέγω δέ t ώαπερ t 28 δμολογουμένω, ut vid-, D
δέ αϊ ένέργειαι t 29 έτέρφ Α: Ετεροι Dt 33 προ; τά (ex Aid.) t

Authenticated
PH1L0P0NI IN DE ANIMA II 9 [Arlst. p. 421b 26. 422 «3. 6] 395
2tt τοιοΰτό τι συμβέβηχεν έπΐ της δσφρήσεως, οΓον και έπΐ των όψεων, m 4 Τ
δσπερ γαρ έπί τούτων τά μέν σκληρόφδαλμα των ζψων οδχ εχουσι βλέ-
φαρα προχαλύμματα των δμμάτων χαί φυλαχτήρια, δια το αδτόδεν έχε ι ν so
την άσφάλειαν έχ της δυσπαθείας της κατά την σκληρότητα, τά δέ μαλα-
5 χόφθαλμα βλεφάροίί έπικεκαλυμμενους εχει τους δφθαλμους πρδς φυλακήν
των αισθητηρίων ώς εδπαΟεστερων, χαί διά τοΰτο τά μέν έχοντα βλέφαρα,
εί μέλλοι όραν, δει πρότερον άνασπα'σαι τά βλέφαρα, τά δέ μή έχοντα οδ
δεΐται τούτου, ο υ τω xal έπί της δσφρήσεως τά μέν άναπνέοντα των
ζιρων έοίχασι προχάλυμμά τι χαί ελ,υτρον τοΰ δσφραντιχοΰ μορίου £χειν
10 άσ&ενεστέρου χατά τδ ε?χδς τυγχάνοντος, τοις δέ μη άναπνέουσιν άκά- 86
λυφές τε είναι το αίσΟητήριον τοΰτο, και μηδενός δεϊσθαι προκαλΰμματος.
δσα οδν οίον έπιχάλυμμα εχει πρδς τδ αίσ&ητήριον, δέονται της εισπνοής,
δστε ευρΰναι τδ φλέβιον (φλέβιον δέ φησι τδ δσφραντικδν νεΰρον), ?να
καθαρώς δέξηται τάς ένεργείας των δσφραντών. αδτδς μέν οδν τοσούτον
15 είπεν. ισως δ' έπειδή έντδς των ίσθμοειδών δστέων έστί τδ δσφραντικδν
αίσθητήριον, έν δέ ταΐς τρήσεσι τοΰ δστοΰ τούτοο συνάγεται περιττώματα
τε αλλα χαί μύξαι, γλίσχρα όντα, διά τοΰτο δεόμεθα της εισπνοής xal 40
σφοδροτέρας Γσως, ?να καθάραντες τάς τρήσεις ταύτας εδρυτέραν την δδδν
τψ διόσμφ άέρι ποιήσωμεν. ισως δέ και σαρχίον τί έστιν ή υμήν έπι-
20 κείμενος, δσπερ χαί αδτδς τη εισπνοή κουφίζεται. άπορήσειε δ' άν τις
περί των αμφιβίων, πότερον εί, ωσπερ οδ δέονται τοΰ είσπνεΐν έν δδατι
οντα, ίνα δσφρανθώσιν, οδτως οδδέ έν άέρι όντα δεΐται της εισπνοής, ίνα
δσφρανθη. καΐ οδδέν γε θαυμαστδν έν μέν δδατι άρκεΐσθαι αδτά τής έχ
τοΰ ύδατος έμψύξεως, δταν δ' έν άέρι γένηται, χρήσθαι τοις άναπνευ-
25 σΐικοΐς μορίοις· έπειδή γάρ αμφίβια έστι, πρδς αμφότερα αδτοΐς όργανα «
παρεσχεύασεν ή φύσις.
ρ. 422»3 Κ α Ι δ ι ά τ ο ΰ τ ο τ ά ά ν α π ν έ ο ν τ α ο δ χ δ σ μ α τ α ι έν τ ψ δγρψ.
Άποδους την Λίτίαν δι' ήν τά άναπνέοντα δίχα τοΰ είσπνεΐν οδχ

δσφραίνεται, είχότως φησι τά τοιαΰτα οδδέ έν δδατι δσφρήσασθαι διά τήν
30 είρημένην α ί τ ι α ν έν δδατι δ' άναπνεΐν οδ δυνατόν, έπειδή μηδέ εστίν 60
έχει άήρ, είχότως δσφρήσασΟαι (οδ) δύναται έν υδατι.
ρ. 422»6 " Ε σ τ ι δ' ή δ σ μ ή τ ο ΰ ξ η ρ ο ΰ , δ σ π ε ρ δ χ υ μ δ ς τ ο ΰ υ γ ρ ο ΰ .
"Τλην τοΰ γευστοΰ φησιν εΐναι τδ υγρόν, διδ τά πάνυ χατεξηρασμένα

χαί ά χ υ μ ά έστι παντελώς· έρεΐ δέ περί τούτων μετ' δλίγον. δσπερ ουν,
1 ίτι om. t 4 τάς χατά t 7 εί μέλλοι — βλέφαρα A: o n a . D : δεΐται t 11 μηδενός

δεϊσθαι A D : μί) δ ' ένδεΐαθαι t 15 ίσθμοειδών t : ίθμοειδών D : μαστοειδών Α
19 ποιήοομεν D 21 πότερον εί] sic ADt 23 post ίσ<ρρανθ$ add. εί γάρ μή δεΐται
έν τοις δδαοι, οί>δέ έν τψ άέρι· εί δέ έν τ ψ άέρι δεΐται, χάν τοις δδασι Α 27 τά om. D
30 δ'] fort, γάρ 31 ού add. Diels 33 post διό add. xal t χατεξηραμένα t

Authenticated
396 PH1L0P0NI IN DE ANIMA 119 [Arist. p. 422«6.7]
φησίν, ό χυμδς τοΰ δγροϋ έστιν, ούτως ή δσμή τοΰ ξηροΰ. ξηρδν δέ m 4 Τ
λέγει οό τδ γεώδες, αλλά τδ πορώδες, οΓαν έλέγομεν είναι την χαπνώδη
άνα&υμια|σιν· δειχνύουσι δέ τά θυμιάματα την τοιαύτην άνάδοσιν έν τω m 5*
θυμιάσθαι ποιουντα. 2τι δέ ή δσμή τοΰ ξηροΰ έατιν, έπι πλέοΜ έν τφ
5 Περί αίσθήσεως λέγει, οδχ άχουστέον δέ ξηρδν τδ μηδεμίαν πάντη έχον
δγρότητα (τοΰτο γάρ xal άοσμόν έατιν, ώς δηλοΰβι. χαΐ τά πάνυ χατε-
ξηρασμένα των θυμιαμάτων), άλλά τδ μετέχον μέν τίνος δγρότητος, μάλλον
δέ δν ξηρδν ή 6γρόν. εδειξε δέ xal έν τοις Μετεώροις 8τι οδχ άλλως ή
χαπνώδης άναθυμίασις έχ της γης άναδίδοται, μή βραχείσης αδτης. 5
10 ρ. 422«7 Τ δ δέ δ σ φ ρ α ν τ ι χ δ ν α ί σ θ η τ ή ρ ι ο ν τ δ δ υ ν ά μ ε ι τ ο ι ο ύ τ ο ν .
Ειπών περί τοΰ δαφραντοΰ λέγει χαΐ περί τοΰ όσφραντιχοΰ. χαθόλου
δέ περί πάσης αίσ&ήσεως εΤπεν 3τι Ιστι δυνάμει τοΰτο 2περ τδ αϊσθητδν
ένεργεί^. τδ αδτδ οδν φησι χαί περί τοΰ όσφραντιχοΰ, 2τι δυνάμει έστίν
8περ τδ δσφραντόν. γίνεται δέ βμοιον, δταν δέξηται των δσφραντών τάς
15 ένεργείας χαί γένηται ένεργεια δσφραινόμενον. οδ γάρ δυσώδες ή ευώδες ίο
γίνεται, άλλά διαχρίνεται ή συγχρίνεται δπδ τοΰ αισθητού. είπε δέ ήδη
έντελέστερον, πώς γίνεται τδ αισθητήρων 2περ τδ αίσθητόν. δπερ δέ νΰν
εΐπεν περί αίσ&ήσεως, τοΰτο έρεΐ έφεξης χαί περί όψεως χαί περί των
λοιπών- δοχεΐ γάρ έν τοις προλαβοϋσιν ειπών περί των ορατών χαί
30 άχουστών μηδέν είπεΐν περί όψεως χαί άχοής. άπορήσειε δ' άν τις
είχότως, πώς φησι τών μέν δσμών υλην τδ ξηρδν, τών δέ χυμών τδ
όγρόν· xal γάρ οδδέν μάλλον ξηρά τά δσφραντά ή δγρά, οΓον τδ δποβάλ- u
σαμον χαί δσοι άλλοι τών δπών εδώδεις ή δυσώδεις. άλλά χαί ό χυμοί
ου μάλλον έν υγρφ ή έν ξηρ(|" · τά γάρ βρωτά πάντα ξηρά, χαί τινα
25 τών έδωδίμων ή τών φαρμαχωδών χυμών μετέχοντα ούτως έστί ξηρά
πολλάκις xal άφη χαί δυνάμει, ώς χαί ξηραίνειν τους προσφερόμενους,
άλλως τε τδ υδωρ, δ μάλιστα τών δγρών τοις χυμοΐς όπόχειται, ή
πάντη ή έγγυς άχυμόν έστι, ποιοϋται δέ έχ τών έν τ φ ξηρψ φ έμμί-
γνυται· οδτω γοΰν χαί αδτδς έν τοις Μετεώροις την θάλατταν έχ της
30 δποχειμένης γης τδν πιχρδν χαί άλμυρδν χυμδν Ιχειν Ιλεγεν. άλλά χαΐ ίο
έν γη τδ υδωρ γινόμενον τους διαφόρους χυμοΰς τών τε βοτανών χαί
δένδρων ίβχει. ούτως άρα έχ τοΰ ξηροΰ μάλλον τους χυμους δέχεται,
ωστε xal ει τις συνηγόρων τφ τάς δσμάς έν ξηρφ είναι λέγοντι τάς έν
τοις δποΐς εδωδίας ή δυσωδίας έχ της ξηράς οδσίας της τε γης ή τών
4. 5 έν τφ Περί α(αθήσεω{] c. 5 p. 442 b 27 sqq. 8 έν τοις Μετεώροις] cf. Me-

teorol. Β 4 p. 360>>26 sqq. 361 >17 sqq. 10 τό (ante δυνάμει) D Arist. SUX:
om. t Arist. vulg. 18 ante αίσθήοϊως add. τής t α(α&ήσεως] fort.
όοφρήαεως 20 άπορήι D 22. 23 άποβάλβαμον Α: άπό βάλααμον D: άπό
βάβαλμον t 25 έδοΜμων t 26 προφκρομένους t 28. 29 έμμίγνυται Α:
έμμίγνοτβ Dt 29 έν τβϊί Μετεώροι;] Β 3 ρ. 357 ·> 6 sqq. ϊ>3 όσμάς] ο priug
m. alt. ία ras. D λέγοντι] λέγοι D

Authenticated
PH1L0P0NI IN DE ANIMA 119.10 [Arist. p. 422 »7.8] 397
δένδρων οίς ένεμίχθη τδ δδωρ γεγενησ&αι δώσει, οδτως έξ ανάγκης τφ m 5'

αδτφ λόγφ καΐ τους χυμοί)? τοϋ ίηροΰ μάλλον είναι, ει γε καΐ τούτους
έχ της έμμιχθείσης ζηρας ούσίας το δγρ&ν δέχεσθαι. αλλά πρδς ταΰτά»
φησι τδ μεν δγρδν ώσπερ δλην δποκεΐσΟαι τοις χυμοΐς, έγγίνεσθαι μέντοι
5 έμμιγνυμένου του δδατος τφ ίηρφ τους χυμούς, ούκ ένυπάρχοντας ένερ-
γεiff έν τφ ξηρψ, άλλ' οίον ποιοΰντος έν τω δγρφ τότε τοΰ ξηροϋ τους
χυμούς, ινα ποιητιχδν αίτιον λάβωμεν των χυμών τδ ξηρόν, υλην δέ το
δγρόν. άλλα πρώτον μέν τουτψ τφ λόγφ xal έπΐ των δσμών χρήσασθαι
δυνατόν* το γάρ υδωρ άοσμον δν έγγινόμενον έν τφ ξηρψ μυρίας όσμών
10 ιδέας δέχεται, αϊ μή προϋπήρχαν ένεργεία έν τη γη. δυνατδν οδν πάλιν
ειπείν 8τι ώς δλη μέν τδ δγρδν έδέξατο ΐάς δσμάς, τδ δέ ξηρδν ποιη- 80
τικήν Ισχεν αίτιαν. έπειτα δυνατδν xal τον λόγον άντιστρέψαι, έφ1 ών
£ηρά τινά έστιν ή δσφραντά ή γευστά, 3 άχράτως μένοντα ξηρά οίον γη
ουτε δσμήν εΤχεν ουτε χομόν, έμμιχθέντα δέ τφ υγρψ εσχεν αμφότερα,
15 xai δυνατδν λέγειν τδ δδωρ ποιητιχήν έσχηκέναι τούτων αίτιαν, τδ δέ
ξηρδν ώς υλην όποκεΐσδαι. ουχουν δγιής ούτος ό λόγος ό άφορίζων τφ
ίηρφ μέν τάς δσμάς, τφ δγρφ δέ τους χυμούς· άλλ' ώσπερ τοις χρώμασιν
οϋχ άπλώς ίν τι των απλών δπόχειται, άλλ' ή τοιάδε χρασις τοις τοιοΐσδε 8δ
υπόκειται χρώμασι, xal τφδε μέν, εί τυχοι, τφ χρώματι δγρότερον τδ
20 δποχείμενον, άλλφ δέ ίηρότερον, ουτω δή χαί ταΐς όσμαΐς χαί τοις χυμοΐς
σύν&ετόν έστι τδ δποχείμενον. προς δέ την ιδιότητα τών χυμών ή των
δσμών χαί τδ δποχείμενον ή ξηρότερόν έστιν ή δγρότερον. εί δέ δέοι τφ
ίίντι τά δυο μερίζειν, τδ δγρόν φημι χαί ξηρόν, άφοριστέον τοις μέν χυμοΐς
τδ δγρόν (xal γάρ τοις έδέσμασιν δ χυμδς μάλιστα δπδ τοΰ δγροΰ xal
25 της έν τουτψ ποιότητος έγγίνεται, χαί ώς ήδη εΐπον, δταν άποςηραν&η, 40
οδδέ χυμοΰ μετέχει, τδ δ' δγρόν, οίον τδ υδωρ, δπως δν ή άπλούστατον
xal αμιγές, χυμοΰ τίνος μετέχει), τοΐς δέ ξηροϊς ώσαυτως τάς όσμα'ς· τδ
μέν γάρ δδωρ δταν μάλιστα άπλούστατον η, πάντη έστιν άοσμον· τδ
μέντοι ξηρδν οδδέν χωλύει μετέχειν τών δσμών, δέεται δέ τοΰ δγροΰ, οόχ
30 Γνα όσμής μεταδφ, άλλ' Γνα άτμίση pqiov xal συνανενέγκη την ξηράν άνα-
$>υμίασιν, χαί οδτω παθών δ άήρ ποίηση εις ήμας. ουτω γοΰν πολλάκις
της γης βραχεισης δπδ δετοΰ άνεισί τις ευωδία έξατμιζούσης. 45
ρ. 422»8 Τδ δέ γευστόν έστιν άπτόν τι, xal τοΰτο αίτιον τοΰ μή

είναι α ί σ θ η τ δ ν διά τοΰ μεταξδ άλλοτρίου οντος σ ώ μ α τ ο ς · ουδέ
35 γάρ ή αφή.
'Ακολούθως περί γεύσεως χαί γευστών διαλαμβάνει, διαφέρειν δέ φησι
4 φηοΐ Α: φααι Dt 5. 6 τους χυμούς — ξηρφ Α: om. Dt 7 λόβομεν D

9 δν Α: om. Dt Η. 12 ποιητικών t 12 αίτίαν Α: om. Dt 13 άκράτως
Α: άχρατως Dt 16 ό (post λίγος) Α: om. Dt 19 τψδε Α: τόδε Dt το
χρώματι D 20 άλλφ Α: άλλο Dt 21 ή Α: om. Dt 22 ζηρότερον Α: ξηρόν
Dt 28 άπλούστατα D 29 δέεται] sic ADt 36 διαφέρει t

Authenticated
398 PHILOPONI IN DE ANIMA II 10 [Arist. p. 4 2 2 » 8 . 1 0 ]
ταύτην την αίσθησιν των προειλημμένων τριών, διότι έχεΐναι μέν δια τινο; m 5r
μεταξύ την άντίληψιν των ίδίων αισθητών έποιοΰντο, αυτη δέ οδ διά τίνος ίο
μεταξύ Αντιλαμβάνεται τ ω ν γευστών, αλλά δει τδ αίσθητδν αδτοϋ θιγεΐν
τοΰ αισθητηρίου. χαΐ την αίτίαν άποδίδωσι τοΰ μ η δεϊαθαι τήν γεΰσιν
5 εΐζ άντιληψιν τ ω ν γ ε ο σ τ ω ν μεταξύ τίνος· άφή γαρ τις, φησίν, ή γεΰσις
χαΐ τδ γευστδν άπτόν τ ί έστιν, ή δέ άφή οδ διά τίνος μετάξι» γίνεται·
αδτοΰ γάρ θιγγάνει τοΰ αισθητηρίου το αίσθητόν, 3θεν χαΐ άφή χέχληται.
Ιπεί οδν χαΐ ή γεΰσις άφή τίς έστιν, είχότως οδ δεΐται τοΰ μεταξύ,
άφήν δέ τινα λέγει τήν γεΰσιν, οδχ ?τι υπδ τήν άπτιχήν αίσθησιν άνά-
10 γεται, άλλ' | δτι κατά θίξιν γίνεται, έπεί οδν χοινδν έ π ' άμφοτέρων το m 5*
τ η ς θ ί ξ ε ω ς , ω σ π ε ρ έπΐ τ η ς άφής οδχ εστι τδ μεταξύ, ούτως οδδέ έπΐ τ η ς
γεύσεως. τήν δέ αίτίαν έροΰμεν έν τ ω περί άφής λόγψ. π ρ ο σ έ θ η χ ε δέ
άλλοτρίου οντος σ ώ μ α τ ο ς , διότι, ώ ς έρεΤ έν τψ περί άφής λόγψ, εστίν
οδν χαι έν τούτοις μεταξύ τι, άλλ* οδχ άλλότριον, ώσπερ έπΐ τ ω ν τριών
15 α ι σ θ ή σ ε ω ν , έπΐ μέν γάρ έχείνων διττδν ήν τδ μεταξύ, το μέν άλλότριον
τδ δέ Γδιον, άλλότριον μέν άήρ χαι υδωρ, Γδιον δέ χαΐ συμφυές έπΐ μέν s
[γάρ] των δφθαλμών τά υγρά χαΐ οί χ ι τ ώ ν ε ς , έιτί δέ άχοής ό έγχατψ-
χοδομημένος άήρ, έπΐ δέ όσφρήσεως ήτοι τοις μυχτήρσιν ή ( δ ) περί τά
ίσθμοειδή δστα συμπεφυχώς άήρ ή τοιοΰτό τι £τερον· άνάλογον γάρ ίχει
20 ταΐς άλλαις· έπί μέντοι άφής χαΐ γ ε ύ σ ε ω ς άλλότριον μέν οδδέν έστι μεταξύ
δι' ου αισθάνονται, μόνον δέ ίδιον τήν γάρ σάρχα βουλεται είναι τδ μεταξύ,
άλλο δέ τι τδ αίσθανόμενον, ώς έ χ ε ι άκριβέστερον είσόμεθα. ω σ π ε ρ δέ
ταϊς τρισΐ τδ διαφανές τε χαΐ δ ι η χ έ ς xal δίοσμον δπόχειται, δι' ών τά ίο
χ ρ ώ μ α τ α οί ψόφοι τ ε x a l αϊ δσμαΐ είς τάς αισθήσεις διαβιβάζονται, ουτω
25 χαι τοις χ υ μ ο ΐ ς τδ δγρδν δπόχειται. άλλ' έχείνοις μέν οδχ υλη γίνεται
τδ διαφανές ή διηχές ή δίοσμον, άλλά μόνον ά π α θ ώ ς τ ά ς ένεργείας αδτών
άπαγγέλλει· τοις δέ χ υ μ ο ΐ ς τδ δγρδν ώ ς υλη δπόχειται, χαΐ πάσχον υπ'
αδτών καΐ ποιούμενον ουτω τ η θίξει τη πρδς τδ αίσθητήριον τήν άντι-
ληψιν αδτων παρέχει.
30 ρ. 4 2 2 » 1 0 Και τδ σώμα έν ψ δ χυμός, τδ γευστόν, έν δ γ ρ ι ρ 16

ώς υλη.
"Οτι άφή τις ή γεΰσις χαί διά τοΰτο οδ δεΐται τοΰ μεταξύ, διά
τούτων χατασχευάζει. τδ γάρ σ ώ μ α , φησίν, έν ψ ώ ς έν υλη τδ είναι ε χ ε ι
δ χυμός, 2σπερ έστί γευστόν, υγρόν έστιν· έρεΐ γάρ έν τοΐς έ φ ε ξ ή ς ύπο-
35 χείμενον είναι τοΐς χ υ μ ο ΐ ς τδ υγρόν. ώ σ τ ε εί τδ μέν γευστόν, δ χ υ μ ό ς ,
έν υγρφ τδ είναι ε χ ε ι , τδ δέ δγρδν άπτόν ( ά φ ή γάρ δγροΰ άντιληπτιχή),
2. 3 τήν άντίληψιν •— μετάξι) iterat D 3 Οίγειν D: φίγειν t 7 θιγγάνει scrips!:

θίγειν Dt 8 ού in ras. D 2 17 γάρ delevi 17. 18 έγχατωχοδομόμενος D
18 & addidi 19 ίθμοειδή D 25 έχείνοις A : έχείνης Dt 26 άπαθώς A : om.
Dt 28 αίαθητιχον t 29 παρέχει Α : πάβχειν Dt 30 αώμα έν ψ D, cf. p. 399,21
Arist. S U X : post αώμα add. 84 D 2 t Arist. vulg. 32 τοΰ] γάρ t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 10 [Arist. p. 422»10.11] 399
τδ γευστδν αρα άπτόν. ό μέν γάρ χυμοί αδτδς κα&' αυτόν άσώματος, m 5Τ
ώσπερ χαΐ τδ χρώμα και αί άλλα ι ποιότητες, έν σώματι μέντοι υγρφ τδ «ο
εΤναι Ιχει. ώστε εί τδ υγρδν υποκείμενον τφ χυμφ, τοΰτο δέ άπτόν,
είχότω; άρα οδ δεΐται τοΰ μεταξύ ή γεΰσις· δει γάρ τδν άντιληψόμενον
5 τοΰ χομοΰ αψασδαι τοΰ σώματος, έν φ τδ εΤναι εχει, λέγω δή τοΰ όγροΰ.
ρ. 422» 11 Δι δ κδν εί έν δδατι ή μ ε ν , ή σ δ α ν ό μ ε δ α άν έ μ β λ η θ έ ν τ ο ς

τοΰ γλυκέος.
"Οτι τδ υγρδν δλη χυμών και δτι ου δεόμεδα τοΰ μεταξύ εις άντιληψιν ϊό
των χυμών, διά τοιούτων κατασκευάζει. εί γάρ ήμεν έν δδατι, έμβλη-
10 θέντος έν αδτφ γλυκέος τινδς ησδανόμεδα Sv αδτοΰ, οδχ οδτω δέ ώσπερ
και τά χρώματα έρώμεν δι' δδατος, οδδ' ώσπερ τά δι' δδατος δσφραινό-
μενα* έπ' έχείνων μέν γάρ και μή όντων έν τφ δδατι των χρωμάτων,
μηδέ ων ή όσφρησις ή άντίληψις αυτών γίνεται, ένταΰδα δέ έν αδτφ τφ
δδατι δεΐ έμβληδήναι τδ γλυχυ χαΐ ώς δλην τδ δδωρ δέξασδαι την γλυχύ-
15 τητα και είδοποιηδήναι όπ' αυτής καΐ αδτδ γλυκί» γενέσθαι, διόπερ έν 80
τφ μελιχράτφ κινήσεως δε", Γνα κατακερματισδη τδ μέλι έν τφ δδατι,
ώστε αυτήν την οδσίαν τοΰ μέλιτος έμμιχδήναι τψ δδατι. έκεΐ δέ οδχ
οδτως· ου γάρ έμμίγνυνται τά χρώματα τφ δδατι ούδέ τά δσφραντά ουδέ
τά ψοφητικά. διδ ένταΰδα μέν γευόμενοι τοΰ δδατος τοδ γλυκέος άντι-
20 λαμβανόμενα, έκεί δέ δι' αδτοΰ καΐ οδκ αδτοΰ άπτόμενοι. λέγει δέ
φέρεσδαι χαΐ άλλην γραφήν ό 'Αλέξανδρος, χ α ! τδ σ ώ μ α έν φ δ χ υ μ ό ς ,
τ δ γευστόν, έν υ γ ρ φ ώς δδατι* σημαίνειν δέ φησι την γραφήν ταύτην
2τι ό χυμδς έν τοιουτφ έστίν δγρφ, όποιον έστι τδ δδωρ' οδ γάρ δοκεΐβό
ό αήρ χυμών είναι δεκτικός, καίτοι υγρδς ών, εί μή πάνυ δραστήριος ή ό
25 χυμός, παρόντος γάρ πολλάκις αψινθίου συναισδανόμεθα έν τη γεύσει
της πικρότητος, δηλονότι τοΰ αέρος του παρακειμένου πεποιωμένου και
πεπονδότος τη παραδέσει, ή οδσίας τινδς άπορρεουσης καΐ έγκατα μιχδει'σης
αδτφ, ώς έπι τοΰ μέλιτος καΐ τοΰ δδατος (διά τοΰτο γίνεται μάλιστα ετι
νεοδρέπτου οντος και μή κατεξηρασμένου)· πλην έπΙ των γευστών πλείστων
30 ποιοτήτων οδ γίνεται αδτών δεκτικδς ό άήρ. εστι δέ τδ δδωρ ή καΐ 40
παντελώς άχυμον τη αδτοΰ φύσει, ώς τοΐς ίατροΐς δοκεΐ, ή έγγΰς άχυμον
αίσδανόμεδα γάρ γλυκέος και άλμυροΰ δδατος, εί καΐ προσγεγενήσδαι
αδτφ φασί τάς τοιαύτας ποιότητας, διόπερ τά λεπτομερέστερα τών υδάτων
άποιότερά έστι. σημεΤον δέ 2τι τδ διηθουμενον δδωρ χαΐ έξατμιζόμενον
35 χαΐ πολλάκις τούτων τι ύπομένον έγγυς αποιον γίνεται, εί δέ τδ διηδεϊν
χαΐ έξατμίζειν χωρίζειν έστί τοδ παχυμερεστέρου τε καΐ γεώδους, δήλον
3 τούτω D 4 οϊ> om. t 6 xäv εί Arist. ET: xäv D: xal ei t Arist. pleriquc
ήμεν, ηα&ανόμεθα Dt Arist. plerique: είμεν, αίσ9πνοίμε&α Arist. Ε έκβληβίντος t
8 ίλη χυμον t 11 τά (post xal) iterat D τά V δδατος t 12 έν A: om.
Dt 17. 18 έκεΐ — υδατι A: om. Dt 25 post πολλάκις add. τοΰ t 30 ή άήρ t
xal om. t 32 άλμυροΰ Α: άμυδροό Dt ei om. t 33 φασι Α: ιρηαι Dt

Authenticated
400 PHIL0P0NI IN D E A N I M A II 10 [Arist. p. 422*11.14]
ϊτι αδτδ χατά τήν έαυτοΰ φύσιν άποιόν έατιν, ει γε τη μίζβι τοΰ γεώδους β 5»
Ιγχυμον γίνεται πλην ή παντελώς έατιν άχυμον καθ' αδτδ ή έγγυς. Ιχει μ
μέντοι δύναμιν πάντων των χυμών δεκτικήν, διδ χαΐ άπολαύει παντδς
χυμοΰ, äv πλησίαση αδτφ, xal υλη αδτοΰ γίνεται, έν δγρφ οδν ό χυμέ ς
5 ώς έν δ δ α τ ι · οδ γαρ τ φ ώς έν άέρι δγρφ· οδ γάρ γευστδν δ άήρ οδδέ
υλη χυμών, τδ δέ κ α θ ά π ε ρ Ι π Ι τοΰ π ο τ ο ύ , παράδειγμά έστι, πως äv
έν δδατι οντες ησ&ανόμεθα τοΰ γλυχέος* #τι τ φ γβύβσθαι, χαθάπερ έπί
τοΰ ποτοΰ, καΐ οδχ ώς διά τίνος μεταξύ.
ρ. 422«14 Τ δ δέ χ ρ ώ μ α ο δ χ ούτως δ ρ α τ α ι τ φ μ ί γ ν υ σ θ α ι , οδδέβο

ίο τ α ΐ ς άπορροίαις.
Τοΰ μεν γάρ χυμοΰ αίσθανόμεθα έν τ φ δδατι δντες τφ έμμίγνυσθαι

έν αδτφ τδ γλυχδ σώμα* διό, ώς εΐπον, χαΐ κινήσεως δει. οδχ ούτως δέ
τά χρώματα δρώμεν δι' άέρος ή δι' δδατος· οδ γάρ έμμιγνυνται τά χρώ-
ματα τ φ διαφανεί, οδδέ γάρ υλη αδτών γίνεται τδ διαφανές, ώς των
15 χυμών τδ υγρόν, οδδέ | κεχρωάμένον τδ διαφανές τη οψει δποπίπτει, m 6Γ
αλλά δι' αδτοΰ τά χρώματα δραται. άλλ' οδδ' ούτως δρατά τά χρώματα
ώς άπορροίας πέμποντα έπί τήν όψιν δείξει γάρ τοΰτο έν τφ Περί αισθή-
σεων και αίσθητών. εΐ γάρ ήν τδ όρδν χατά άπόρροιαν τήν άπδ τών
χρωμάτων, σώμα äv ήν ή απόρροια- σώμα δ' οδσαν αδτήν ευλογον ήν
20 δπομένειν xal δλίγον παρενεχθέντων τών άφ' ών άπορρεΐ. έτι εί άπόρ- 6
ροια ήν, διά τί οδ σκίδναται δπδ τών άνέμων; ουτε οδν ώς μιγνυμένου
τοΰ χρώματος τφ διαφανεί τδ όρδν γίνεται ουτε χατά άπόρροιαν, άλλ' ώς
διά μέσου τοΰ διαφανοΰς* οδ γάρ υλη γίνεται τφ χρώματι οδδέ χρώννυται
δπ' αδτοΰ. ώστε οδχ δμοίως της τε γευαεως έν δδατι οντες xal τών
25 χρωμάτων αίσθανόμεθα. ώ ς μέν οδν τδ μ ε τ α ξ ύ ο δ δ έ ν έ α τ ι ν ώς δέ
χ ρ ώ μ α τδ δ ρ α τ ό ν , ο δ τ ω ς τδ γ ε υ σ τ δ ν δ χ υ μ ό ς , ειπών τήν διαφοράν
της γευαβως πρδς τάς άλλας αισθήσεις, νΰν λεγει τήν χοινωνίαν της γευ- ίο
αεως πρδς πάσας άπλώς τάς αλλας αισθήσεις, ή τοίνυν γεΰσις, φησί,
χατά μέν τδ μή διά τίνος μεταξδ άλλοτρίου ποιεΤσθαι τήν άντιληψιν τών
30 υποκειμένων αδτη αίσθητών οδδέν έχει χοινδν πρδς τάς προειλημμένας
τρεις· τη γάρ άφη κοινωνεί χατά τοΰτο· έχει δε τι κοινδν προς τε όψιν
χαι άχοήν. ώσπβρ γάρ έκατέρα τούτων τά δποχβίμενα αδτη έχβι ένΐ
δνόματι προσαγορευόμενα, ή μέν δψις τά χρώματα, ή δέ άκοή τοί»ς
ψόφους, οδτω xal ή γεΰαις δποκείμενα έαυτη τους χυμους έχει. ή μέντοι
35 όσφρησις οδχ έχει χοινφ δνόματι τά υποκείμενα αδτη προσαγορευόμενα. u
2 ίγχομα t f) (post πλην) Α : ei Dt ή έγγύς t 17 πέμποντα A:

πέμπονται Dt 17. 18 έν τφ Περί αίοβήσιων χαΐ αισθητών] c. 3 ρ. 440» 15
20 άφ' ών scripsi: άφών Α: άφών Dt άπορρεΐ om. A el At: om. D
23 χρήματι t 26 τών γευστων t 27 poet λέγ« add. τήν xal t τήν
χοινωνίαν xal νΰν μέν την χοινωνίαν της γίύσιως Χέγιι προς πάσας (28) D 28 5λλας
om. D 29 ποιιίαθαι scripsi: ποιούβθαι Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA It 10 [Arist. p. 422*14.17] 401
si γα'ρ τ 1 5 ειποι δβφραντά, παρωνυμως έχ της αίσθήβεως αδτά δνομάζει, • 6'

ώσπερ χαί ορατά χαΐ άχουατά χαί γευατά. τουτου δ' αίτιον, επειδή οδδέ
άχρίβή τήν δσφρηβιν Ιχομεν οί άνθρωποι. ήττώμεθα γάρ τοις άλλοις
ζψοις χατά ταυτην· άχριβεστέραν γάρ ήμών αδτήν Ιχουβιν, «δσπερ^ ήμεΐς
5 τήν άφήν Ιχομεν των άλλων άχριβεστέραν. διόπερ οδδέ f χατ' είδος
χαί τά μεταξύ ομοίως όξύν τε φθόγγον χαΐ βαρυν, χαΐ τδ μαλαχδν χαΐ τδ
σχληρόν, τδ βαρδ χαί τδ χοΰφον, δγρδν χαΐ ξηρόν, θερμδν χαί ψυχρόν,»
xal λέγομεν [8τι] εί τύχοι, δτι ψιμόθιον χαΐ γάλα χαί χόχνος Sv ίχει [χαΐ]
χρώμα το λευχόν, δδωρ δέ χαΐ άήρ xal γάλα xal οίνος δγράς μετέχει
10 ποιότητος, ουτω xal έπΐ της δσφρήσεως χατ' εϊδος τά δσφραντά δυνάμεθα
διαχρΐναι, άλλά τφ ήδει χαΐ τφ λυπηρψ μόνον αδτά διαχρίνομεν. οδ γάρ
ϊσμεν τήνδε τήν δβμήν, ποίοι» έστίν είδους των δσφραντών. τί μέν γάρ
έστι τδ έξ οδ ή δβμή, πολλάκις γινώσχομεν, αδτήν μέντοι τήν δβμήν
ποίου έστίν είδους των δσφραντών, διαχρΐναι οδ δυνάοεθ* «
15 ρ. 422*17 Οδδέν δέ π ο ι ε ί χ υ μ ο ΰ αΓσθησιν άνευ δ γ ρ ό τ η τ ο ς , άλλ'
έ χ ε ι έ ν ε ρ γ ε ί ^ ή δυνάμει δ γ ρ ό τ η τ α .
Ειπών δτι πας χυμδς έν υγρφ ώς υλη έστίν, νΰν δείχνυβι χαΐ τά
δοχοϋντα ξηρά είναι χυμοΰ μετέχοντα τφ Ιχειν δυνάμει δγρότητα. ουτω
τον χυμδν εχει, οΓοί είβιν οί ίλες* xal γάρ ούτοι, δταν ή γεδσις ρ.δτ&ν
20 άντιλαμβάνηται, αδτοί τε τήχονται ώς οντες δυνάμει υγροί, χαΐ προσέτι «β
της γλώττης συντηχτιχοί είσιν έξιχμάζοντες τήν δγρότητα έξ αδτης χαΐ
ταυη) υγραίνοντες αδτήν. χαί ε? τι δέ των άλλων ξηρών γευστδν η, οίον
άρτος χαΐ τά δμοια, οδχ η ξηρός έβτιν, ταυη) γευστός, άλλ' ^ μετέχει
δγρότητος. άμέλει τά δπερχαιόμενα ή έγγί»ς ή χαί παντελώς άγευστα
25 γίνεται, χατά μόνην λοιπδν τήν άπτιχήν αίσθηβιν ένεργοΰντα. εί δέ μετά
δγρότητος ή τών χυμών γίνεται αϊσθησις, είχότως άφήν τινα είπεν τήν
γεΰσιν. ε? γάρ έν υγρ(| μέν ήν, μή μέντοι συν αδτψ ή άντίληψις αδτοϋ «6
έγίνετο, οδχ 3ν ήν άπτός· οδδέ γάρ τδ χρώμα άπτόν, έπεί έν άπτφ το
είναι εχει, διότι οδ μετ' αδτοϋ τοΰ χρώματος ή άντίληψις. οδ δοχεΐ δ'
30 αληθές εΐναι τδ ιδίως τοις χυμοΐς άφωρίσθαι τδ όγρόν. τί γάρ μάλλον
τδ δγρδν ή τδ ξηρόν; πέπερι γάρ xal βώλος ή 'Αρμενία, χαΐ ίτι λίθος
χαί μυρία άλλα ξηρά οντα φύσει, χαΐ μήτε ένεργεία μήτε δυνάμει δγρό-
τητος μετέχοντα χυμοΰ μετέχει, άλλως τε οί μέν έν δγρφ χυμοί δλίγοι
τέ είσι xal εδπεριόριστοι, οί δέ έν ξηροΐς πλείονες- πλείονα γάρ τά βρώ- Μ
35 ματα τών ποτών, άλλως τε χαί αδτδς έν τοις Μετεώροις Ιδειξεν ίτι αί
5. 6 χατ είδος—δμοίως locus depravatus: exspeetas tale aliquid άκ τά χρώματα χατ* tßoc
διαχρίνομεν, οίον λευχόν χαί μίλαν χαί τά μεταξύ, 4μοίως Si 6ξ6ν τε φθόγγον χαί βαράν χτλ.
8 δτι prius et xal post Ιχει delevi 15 χυμοΰ αΓαθησιν D Arist. vulg: α(αθησιν χυμοΰ t
Arist SUV 30 ιδίως scrips!: (δίοις Dt 31 'Αρμενία scripsi; cf. Galen, de simpl. med.
temp, et fac. 1. IX (vol. XII p. 189 Kühn): άρμονία Dt λίθο«] fort, λίθοι; cf. Galen, ibid.
p. 192 sqq. Dioscor. de mat. med. V 149 sqq. (vol. XXV p. 814 sqq. Kühn) 32. 33 bjfxi-
τητος scripsi: ί>γρ<5τητα D: ΰγρότητας t 35 έν τοις Μετεώροκ] cf. Meteorol. Β 3
Comment Ariat. XV. Philop. de anima. 26

Authenticated
402 PHIL0P0NI IN DE ANIKA II 10 [Arist. p. 422» 17.20]
διάφοροι έν τοις υδασι ποιότητες, οίον τά νιτρώδη χαΐ άσφαλτώδη καΐ m 6 '
πικρά χαΐ αλμυρά, έχ της υποχειμένης αδτοΐς γης έγγίνεται. χαΐ 8λως
έδείζαμεν 8τι τδ υδωρ δσον έπΐ τη έαυτοΰ φύσει έγγυς άποιον (ή) χαΐ
καθάπαξ αποιόν έστιν. ώστε δόξει μάλλον έν τ φ ξηρφ την συστασιν
5 εχειν δ χυμδς τη γη, έπεί xol τδ δδωρ άπλοΰν δν χαί έγγινόμενον
έν τη γη τάς άπειρους έ£ αδτης ποιότητας άναδέχεται. Ιστιν οδν 46
ειπείν πρδς ταΰτα, δτι κατά άλήθειαν μέν οδδέν των άπλών εστίν Ιδεΐν
Ιγχυμον. οδτε γάρ πΰρ οδτε άήρ οδτε δδωρ, άλλ' οδδέ γη· χάί γάρ,
8περ είπον, τά πάνυ δπερχεχαυμένα σχεδδν άχυμα γίνεται, ωσπερ γάρ
10 χαί τά διάφορα γίνεται χρώματα παρά τήν ποιάν των άπλών συγχρασιν,
ούτως όπονοητέον χαΐ τους χυμους γίνεσθαί. 8τι γάρ οδδ' έν τ η γη είσιν
ένεργεί<$, δήλον έ£ ών οδδέ συναίσ&ησιν αδτών λαμβάνομεν. Ιπειτα δέ
δρώμεν δτι έν αδτοΐς τοις φυτοΐς οντες οί χυμοί πεττόμενοι εις έτέραν
μεταβάλλονται ίδέαν · πολλάχις γάρ πιχρδς πρώτόν έστιν, είτα δξώδης, είτα 60
15 γλοχός, καΙ άνάπαλιν γλυχυς, είτα δξώδης, δήλον 8τι οδχ είσιν έν τοις
άπλοΐς, άλλά έν τοις συνθέτοις γίνεται, διά τί οδν τδ δγρδν μάλλον άφώ-
ρισεν αδτοΐς δ 'Αριστοτέλης ήπερ τδ ξηρόν; λέγω οδν 8τι συνεΐδεν ώς τδ
μέν δγρδν πάντα χυμδν δέξασθαι οΓόν τέ έ σ τ ι ν 8τι γάρ οδν των ξηρών
έμμιχθέν τφ υδατι ποιώσαι αδτδ δύναται, εί χαΐ μόνον άποβρέζει τις
20 είς δδωρ, χαι μη λεπτυνας έγχαταμίζη* τοΰτο δέ έν τφ ξηρφ γίνεσθαι οδ
δυνατόν, οδτε γάρ παντί ξηρφ δυνατδν πάντα | χυμδν δέξασθαι όδτε m 6 Τ
8λως τινί πάντα, χαΐ χυμδν οδ μόνον τδν έν δγροΐς, άλλά πολλφ μάλλον
τον έν ξηροΐς. έν μέντοι τφ όγρφ χαΐ τ φ τυχόντι χαΐ τδν έν ξηροϊς Χαΐ
τδν έν δγροΐς έγχαταμιξαι χυμδν ένδέχεται. διά τοΰτο οδν, ώς Ιοιχεν,
25 μάλλον δποχεΐσθαί φησι τοΤς χυμοΐς τδ δγρόν.
ρ. 422»20 Ώσπερ δ έ χαΐ ή δψις έστί τοΰ τε δρατοΰ χαΐ τοΰ

άοράτου.
Είπον ήδη δτι ειπών τί διαφέρει ή γεΰσις τών άλλων αισθήσεων,

βουλεται ειπείν χαΐ τί χοινδν έχει πρδς αδτάς. ειπών οδν, τί χοινδν έχει
30 töicf πρός τε την οψιν χαΐ τήν άχοήν. νΰν λέγει τί χοινδν εχει πρδς πάσας ίο
τάς αισθήσεις, ώσπερ γάρ af άλλαι άντιλαμβάνονται τών τε οίχείων
αίσθητών χαΐ τών στερήσεων τούτων, χαΐ ετι τών υπερβολών τών αισθη-
τών χαΐ ένδειών, οδτω χαΐ ή γεΰσις. οίον ή οψις αντιλαμβάνεται, φησί,
τοΰ τε δρατοΰ χαΐ τοΰ άοράτου, δρατοΰ μέν τών χρωμάτων, άοράτου δέ
35 η τοΰ χατά στέρησιν άοράτου, ώς τοΰ σκότοδ* (έκαστη γάρ αΓσθησις καθ'
αδτδ μέν άντιλαμβάνεται τών οίχείων αισθητών, χατά συμβεβηχδς δέ χαΐ
3 ή addidi 11 χαΐ om. D 12 ένεργεί? scripsi: Mpjstat Dt Si] Sei D

17 ήπερ scripsi: εΓπερ Dt 18 τ4ν ξηρόν t 25 μάλλον] άλλο t 32 Ιτι scripsi:
έχ Dt: om. A 35. 36 χα»' <ώτήν t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 10 [Ariet. p. 422*20.26] 403
των στερήσεων, 5σπερ xal ή όψις τοΰ σχότους· τφ γάρ μή πάσχειν δπδ m 6»
των ορατών χατά συμβεβηχδς άντιλαμβάνεσθαι λέγεται τοΰ σχότους)· άντι- is
λαμβάνεται ουν χαι τοΰ χατά στέρησιν άοράτου, χαί τοΰ χαθ' αδτδ μέν
δρατοΰ, δι' όπερβολήν δέ φθείροντος την αίσθησιν χαί ταύτη αοράτου
5 λεγομένου (το γάρ λαμπρδν δρατ&ν Sv 2ταν η μεθ' δπερβολής, φθείρει
την αίσθησιν) xal τοΰ λίαν άμυδροΟ χαί έγγίζοντος τη στερήσει, οίον
λέγομεν είναι τδ λυχόφως· έγγϊι« γάρ xal τοΰτο Ιλέγετο είναι άόρατον τ φ
μή δύνασθαι χινεΐν ακριβώς τήν αίσθησιν. ώσπερ οδν έπΐ της όψεως
εχει, ουτω xal έπΐ της άχοής· ίατι γάρ άχουστδν μέν αδτοί ο( ψόφοι, »
10 άνήχουστον δέ τδ χατά στέρησιν, ώς ή σιγή χατά συμβεβηχδς λεγομένη
αισθητή, ή ό υπερβάλλων ψόφος (φθείρει γάρ xal ούτος τήν αίσθησιν,
ώς έπΐ των έμβροντήτων), ή ό αμυδρός, ώς ό ψιθυρισμός, ώσπερ ουν
έπι τούτων εχει xal έπι των άλλων αισθήσεων, ομοίως δέ xal έπΙ γευ-
σεως* ή γάρ αδτή έπΙ πασών αναλογία φυλάττεται.
15 ρ. 422»26 Ά ν ό ρ α τ ο ν δέ τδ μέν όλως λ έ γ ε τ α ι , ώ σ π ε ρ xal έπ'

άλλων τδ α δ ύ ν α τ ο ν , το δέ έάν π ε φ υ χ δ ς μ ή Ι χ η ή φ α ύ λ ι ο ς , «
ώ σ π ε ρ τδ άπουν χαί ά π υ ρ η ν ο ν .
'Επειδή εΐπεν τήν όψιν άντιληπτιχήν είναι τοΰ δρατοΰ xal αοράτου,
πολλαχώς δέ το άόρατον, διαιρεί τά τοΰ αοράτου σημαινόμενα, λέγεται
20 γάρ, φησίν, άόρατον ή τό χαθάπαξ άδυνατον δραθήναι, ώς λέγονται είναι
xal τά άσώματα τά μετά τά χρώμα άόρατα (ουτω γοΰν xal ή φωνή
άόρατος xal ή έσμή, xal άπλώς τά ταΐς άλλαις αίσθήσεσιν δποπίπτοντα) »
ή τδ πεφυχδς μέν δρατδν είναι, μή δρώμενον δέ, 2περ έστί τό έν στερήσει,
ώς τδ δυνάμει διαφανές φωτός μή παρόντος, ή τδ ουτω λεγόμενον άόρατον
25 ώς φαύλως δρατόν (τοιοΰτον δέ έστιν ή τδ δι' όπερβολήν λαμπρότητος
φθαρτιχδν της όψεως ή τδ δι' άμυδρότητα μή ποιούν είς τήν αίσθησιν.
αντιλαμβάνεται οδν τοΰ άοράτου ή οψις ότι άόρατον, ού τοΰ μή πεφυχότος
δρασθαι, οίον των ψόφων χαι τών αισθητών ταΐς άλλαις αίσθήσεσι (ταΰτα
γάρ ότι μή δρατά, δ λόγος έστίν δ χρίνων δι' δργάνου της αίσθήαεως, ού »
30 μέντοι ή αίσθησις), τοΰ μέντοι χατά στέρησιν άοράτου ή αίσθησίς έστιν
άντιληπτιχή xal τών λοιπών· χρίνει γάρ xal τά άλογα ταΐς όψεσιν ότι
σχότος χατά συμβεβηχδς τφ μή πάσχειν δπδ τών δρατών, διδ xal είς τους
φωλεούς ήρεμεΐ. μήποτε δέ xal τδ χατά στέρησιν άόρατον ή φαντασία
έστίν ή χρίνουσα, xal οδχ ή όψις, εί γε αί μέν αισθήσεις έν τφ πάσχειν
35 τι τήν χρίσιν Ιχουσι, μή πάσχουσαι δέ έν τ φ σχότφ άνενέργητοί είσιν (διδ
χατά τήν Ιξιν μόνην θεωρούνται), μή ένεργοΰσαι δέ πώς δν χρίνοιεν; «ο
3 et 30 άοράτου scripsi: δρατοΰ ADt 7 λυχόφως Α: γλυχύφως D: γλυχϊ> φως t

τφ Α: τό Dt 12 ώς — έμβροντήτων] ώς ol έμβρέντητοι ψόφοι Α 15 ^Ανόρατον D:
άόρατον t. Arist. 17 xal D Arist. ETU: xal τό t Arist. vulg. 19 διαιρεί
τά scripsi: διαιρείται Dt 32 τό μ)) D 33 ήρεμεΐ Α Said. s.v. Άόρατον: ήρεμεΐν
Dt δέ A Suid.: om. Dt 36 χατά A Suid.: xai Dt 26* '

Authenticated
404 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 10 [Arist. p. 422*26.31. 33]
ά π ο υ ν δέ x a l ά π ύ ρ η ν ο ν , οό τδ πάνη) μή εχον πόδας, άλλα τ& μικρούς Β 6'

xal φαύλους* καΐ γάρ άπυρήνους έλαίας λέγομεν οδ τάς μή έχουσας
πυρήνας, άλλά μιχράς έχουσας· ούτω xal άποδά φαμεν ζφα οό τά μή
ίχοντα πόδας, άλλα τά μιχρους ίχοντα. Ιστι δέ πτηνόν τι τοιούτον
5 έοιχδς χελιδόνι χα&' έσπέραν ίπτάμενον, δ καλείται νυχτερις. ταύτα ειπών
λέγει (ίτι) καΐ ή γεδσις αντιλαμβάνεται του γευστοδ χαΐ άγεόστου, οδ τοδ
άδυνάτου χυμδν δέζασθαι (ουτω γάρ &ν ήν xal χρώματος xal ψόφου 46
χριτιχή) άλλά των [τε] δυνατών δέξασ&αι, μή δεδεγμένων δέ, ή των
φαύλως δεδεγμένων ή δι' δπερβολήν ή δι' Ινδειαν.
10 ρ. 422*31 Δ ο χ ε ϊ δέ ε ί ν α ι ά ρ χ ή τδ ποτδν x a l τδ ά π ο τ ο ν · γεδσις

γάρ τ ι ς ά μ φ ό τ ε ρ α .
Ε π ε ι δ ή γάρ εΤπεν ffti πας χυμδς έν όγρψ (xal γάρ τά ξηρά εφη,
•ξ μετέχει όγροδ, ταύη) γευστά εΤναι) τδ δέ δγρδν μάλιστα χαί πρώτως so
ποτόν, είχότως άρχή τοΰ γευστοδ τδ ποτόν, άρχή δέ δήλον (8τι) δλιχή.
15 άλλά χαΐ τοΰ άγεύστου τδ άποτον δγρδν άρχή, άποτον γενόμενον δια την
έπιμιξίαν τοδ άπότου χυμοΰ, ώσπερ xal τδ ποτδν πότιμον γέγονε διά τήν
έπιμιζών τοΰ χρηστού χυμοδ. τδ δέ γ ε ΰ σ ι ς γάρ τ ι ς ά μ φ ό τ ε ρ α άντι
τοδ γευστά. πως δέ τδ άποτον γευστόν, αδτδς έπηγαγεν, δτι οδχ ώς
τελειωτιχον άλλ' ώς φθαρτιχδν της γευσεως διά μοχθηρίαν χυμοΰ. ή οδν
20 ούτως άχουσόμεθα αρχήν είναι τ&ν γευστων τδ ποτδν xal τδ άποτον, ή
άρχαΐ | των γευστων τδ ποτδν xal τδ άποτον ώς είς ταΰτα πρώτως m 7Γ
διαιρουμένων των γευστων, τούτων δέ πάλιν δποδιαιρουμένων εις τά χατ'
β β η γευστά. πάλιν δέ τδ μέν ποτδν γευστδν ώς σωστιχδν χαΐ τελειωτιχδν
τοΰ χατά φόσιν γευστιχοδ, τδ δ' άποτον ώς παρά φύσιν και φδαρτιχόν.
25 ρ. 422*33 " Ε σ τ ι δέ χ ο ι ν δ ν ά φ ή ς χ α ΐ γ ε υ σ ε ω ς τδ π ο τ ό ν .
ΈπβΙ τδ ποτδν δγρόν, τδ δέ δγρδν τ^ άφή άντιληπτόν, ώς μέν »

οδν δγρδν άπτόν, ώς δέ τοιόνδε χυμδν εχον γευστόν. διά τοδτο οδν χοινδν
άφής χαΐ γεύσεως, τής μέν άφής ώς ίδιον αδτής αίσθητόν, της δέ γευσεως
(ώς) ΰλη χαί δχημα των γευστων.
6 βτ» addidi 8 χριτιχήν t te delevi 10 χαί άποτον t Arist. 23 ώς]

xal t 26 άντιληπτιχΑ» t 27 oiv post τούτο om. t 29 ώς addidi
6. 7 οί> τοΰ άδυνάτου— Ινίειαν (9)] τετραχώς Si xal τό άγευβτον fj γάρ το άχύμωτον μέν
τέως, δυνάμενον ?t χυμωθηναι, τ) τό ταίς ίλλαις αίαθήαεαιν ΰποκείμενον, ώς 6 ψόφος, ή το
μιχράν (χον γεΰσιν, ώς τά ί»δαρά των ροφημάτων, ή το χαχήν Ιχον γεΰσιν, ώς τά δηλητήρια,
xal δήλον τίνων τούτων άντιλαμβάνεται ή γεΰαις, xal τίνος μή. xal έπΐ των άλλων δέ αί-
αθήσεων τά τίσααρα ταΰτα διαγινώβχεται σημαινόμενα Α

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 10 [Arist. p. 422 » 34. b 5] 405
p. 422*34 Έ π ε Ι δέ δ γ ρ δ ν τδ γ ε υ σ τ ό ν , ά ν ά γ χ η τδ α ί σ θ η τ ή ρ ι ο ν m Ί '
αότοΰ μ ή τ ε δγρδν είναι έντελεχεί^ μ ή τ ε αδύνατον δγραίνεσθαι.
Έ π ε Ι δυνάμει έστί τδ αίσθητήριον οίον τδ αίσθητδν *ατ' ένέργειαν, u

εστι δέ τδ γευστδν όγρόν, δεήσει τήν γευστικήν αίσθησιν δυνάμει δγράν
5 είναι, οδχ ένεργεί^, Γνα της δγρότητος έν ψ δ χυμδς άντιλαμβανομένη
κάχεινφ όμοιουμένη γίνηται ενεργείς δγρά. εί γάρ ήν ένεργεί<£ δγρά, οδχέτ'
δν δπδ τη« έν τοις χυμοϊς δγρότητος Ιπασχε φθάσασα είναι τοιαύτη· ουτω
δ' δν ουδέ άντελαμβάνετο των χυμών παραμιγνΰσα τήν οίχείαν δγρότητα χαΐ 15
έξίτηλον ποιούσα τοΰ χυμοΰ τήν δύναμίν. Ιτι δέ χαί τ φ έν αύτη χ υ μ φ
10 τ φ έν τ φ οίχείφ υγρφ έπιθολοΰσα τδν προσφερόμενον οόχ (δν) άντελαμ-
βάνετο αότοΰ· τοΰ γάρ έγγυτέρου χαί πρώτου τδ άπτόμενον απτεται, ώστε
της οίχείας δγρότητος ήσθάνετο αν, έπειδή χαί πρώτης ήπτετο. ώς οδν
έπΐ των άλλων αισθητών τε χαί αισθήσεων εχει (δυνάμει γάρ ήν 2χαβτον
αίσθητήριον τοιούτον, οΓον ήν ένεργείφ τδ οίχεΐον αίσθητδν αδτοΰ), ουτω
15 χαί έπΐ της γεύσεως εχει. α ν ά γ κ η άρα δ γ ρ α ν & ή ν α ι τδ δ υ ν ά μ ε ν ο ν »
μ έ ν δ γ ρ α ί ν ε σ θ α ι σ ω ζ ό μ ε ν ο ν , μ ή δ γ ρ δ ν δ έ , τδ γ ε υ σ τ ι χ δ ν α ί σ θ η -
τήριον. εί γάρ πάσχει ή αίσθησις δπδ τοΰ αίσθητοΟ, όγρδν δέ τδ
γευστόν, ανάγκη άρα τδ γευστιχδν αίσθητήριον ουτω πεφυχέναι δγραίνεσθαι,
ώστε φυλάττειν χαί έν τη δγρότητι τήν οίχείαν φύσιν* οδ γάρ φ&αρτιχή
20 έστιν ή έγγινομένη δγρότης τ φ αίσθητηρίφ, τοδναντίον δέ σωστική χαί
τελειωτιχή. δτι δέ οδ πάντως δπδ των χυμών υγραίνεται τδ γευστιχδν
αίσθητήριον, ή γλώττα, αλλ' δπ' ένίων χαί ξηρότερα γίνεται, εΤπον ήδη
έν τοις εμπροσθεν ουτε γοΰν πέπερι ούτε ταρίχη ούτε άρτος ξηρδς ο ύ τ ε »
άλλα μύρια τοιαύτα δγραίνει τήν γλώτταν, καίτοι γευστά όντα, ξηραίνει
25 δέ μάλλον οδχ ώς Ιγχομα, αλλά δια τινα άπτήν ποιότητα, οίον ξηρότητα
ή θερμότητα, οδδέ γάρ ό ξηρδς άρτος ξηραίνει, ή εί τύχοι τρωγάλια και
τά 2μοια, αλλά τ φ ξηρά είναι ή θερμά έξιχμάζει τήν έν τή γλώττη
δγρότητα. τδ δέ σ ω ζ ό μ ε ν ο ν δύναται λέγεσθαι χαί ώς πρδς άντιδιαστολήν
άλλων, νίτροο χαί τών όμοιων ταϋτα γάρ δγραίνεται οδ σωζόιιενα·
30 τήχεται γάρ.'
ρ. 422 b 5 Σ η μ ε ί ο ν δέ τ δ μ ή τ ε χ α τ ά ξ η ρ ο ν ο δ σ α ν τ ή ν γ λ ώ τ τ α ν »β
α ί β θ ά ν ε σ θ α ι μ ή τ ε λίαν δγράν.
Σημεΐόν φηβι τοΰ δεΐν τήν γλώτταν δυνάμει μέν δγράν είναι, ένερ-
γεί<£ δ' ου, δτι δσοι τήν γλώτταν άμέτρως ή ξηράν Ιχουσιν ή δγράν,
35 ούτοι οδχ αντιλαμβάνονται τών γευστών. είτα xat τήν αίτίαν τούτου προσ- μ
2 ϊυνατδν D 6 γίνηται scripsi: γίνεται ADt ήν Α : η Dt 10 δν addidi

11 πρώτον t 18 πεφυχέναι scripsi: πέφυχεν Dt 28 ώς προς Diela: ώσπβρ
Dt 31 Σημεΐον] σημαίνει D

Authenticated
406 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 10 [Arist. p. 422 b 5.10]
τίθησιν. α υ τ η γ ά ρ , φησίν, ά φ ή γ ί ν ε τ α ι τ ο ΰ π ρ ώ τ ο υ δ γ ρ ο ΰ , τουτέστιν m 7'

διά τοΰτο οδχ άντιλαμβάνεται ή λίαν δγρά γλώττα των χυμών, διότι ή έν
αδτη δγρότη» Ιγχυμος ουσα *αΙ πρώτη αδτη προσβάλλουσα γίνεται τη;
γλώττης άφή έαυτης άντίληψιν αδτη παρέχουσα, καΐ ταύτη οδχ έώσα άντι-
5 λαμβάνεσθαι της Ιξωθεν· τοΰ γάρ παρακειμένου χαΐ πρώτου άπτομένου ή
γεΰσις γίνεται, σημειον δέ τούτου, φησίν, δτι οί προγευσάμενοι άλλου
χυμοΰ xal μάλιστα σφοδροτέρου οδχέτι των δευτέρων ομοίως αισθάνονται,
άλλά καΐ τοις ίκτεριώσι πδς χυμδς δοχεΐ πιχρδς είναι διά τδ την δγρότητα 40
την περί την γλώτταν τούτον Ιχειν τδν χυμόν, ου πρώτον γευομένη οδκ
10 άντιλαμβάνεται τών προσφερομένων, ζητήσειε δ' άν τις- χαίτοι zl πιχρδς
ό περί τήν γλώτταν χυμός, έδει, δπηνίχα προσφέρεται τδ μέλι, ήττον
δοχεΐν πιχρδν εΐναι, έμμιγνυμένου τοΰ γλυχέος χαΐ κολάζοντος την άμετρίαν
τοΰ πιχροΰ' νΰν δ' δταν προσφέρηται τδ γλυκυ, τότε της πικρίας μάλλον
αντιλαμβάνεται, τοδτο δέ οδχ εστίν αληθές· οδ γάρ μάλλον τότε άντιλαμβά- 45
15 νεται, άλλά διά τδ ήρεμεΐν πρδ τουτου τήν αισθησιν οδχ άντιλαμβάνεται
τοΰ περί αδτήν χυμοΰ· έπεί έάν και μηδενδς προσενεχθέντος κινηθη,
μάλλον αίσ&ήσεται της πικρότητος. ώσπερ οδν ό δγράν Ι χ ω ν τήν
γλώτταν ήττον αισθάνεται, ουτω xal ό άγαν ξηράν. δει γάρ, ώς είπον,
παθεΐν τδ αίσΟητηριον υπδ τοΰ γευστοΰ, υγροΰ οντος· τδ δέ άγαν ξηρδν
20 ήττον πάσχει υπδ τοΰ υγροΰ καΐ διά πλείονος χρόνου, δηλοΰσι δέ αί
κατεξηρασμέναι τών βυρσών έπΐ πολύν χρόνον μή πάσχουσαι δπδ τοΰ υγροΰ. 50
ρ. 422b 10 Τ ά δέ ε ί δ η τ ώ ν χ υ μ ώ ν , ώ σ π ε ρ καΐ έ π ΐ τ ώ ν χ ρ ω μ ά τ ω ν ,
ά π λ α μ ε ν τ ά ν α ν τ ί α , τδ γ λ υ κ υ κ α ΐ τ δ π ι κ ρ ό ν .
Άπαρίθμησιν ποιείται τών ειδών τών γευστών. ώσπερ γάρ έπΐ τών
25 χρωμάτων τά μέν άπλα έστι τά έναν|τία, τδ λευκδν χαΐ τδ μέλαν (ουτε m 7»
γάρ έξ άλλων μέμικται χρωμάτων ταΰτα ουτε έξ αλλήλων) τά δέ μεταξύ
τούτων οδκέτι άπλα, άλλά τη τούτων πoiqi μίξει πρδς άλληλα άποτελοΰνται,
καΐ εσ«ν αδτών τά μέν έγγυτέρω τοΰ λευκοΰ, ώς τδ ξανΟόν, τά δέ έγγυ-
τέρω τοΰ μέλανος, ώς τδ κυανοΰν, τά δέ λοιπά μεταξύ τούτων είσίν, οΓον
30 τδ φαιόν, τδ έρυθρόν, ουτω και έπί τών χυμών, καΐ γάρ έπΐ τούτων
άπλα μέν πάλιν τά έναντία, τδ γλυκυ καΐ τδ πικρόν, τά δέ άλλα μικτά 5
καΐ μεταξύ* άλλά τοΰ μέν γλυκέος έγγυτέρω τδ λιπαρόν, τδ δ' άλμυρδν
τοΰ πικροΰ, τά δέ λοιπά δπερ άπαριθμεΐται τούτων μεταξύ, οδ πάντως
δέ τά μεταξύ καΐ μικτά· τά μέν γάρ μικτά καΐ μεταξύ, οδκέτι δέ καΐ
35 άνάπαλιν, οίον έπί χρωμάτων τδ μέν φαιδν μικτδν δν και μεταξύ έστι, τδ
μέντοι έρυ&ρδν ή πράσιον οδ πάντως έκ της μίξεως τών έναντίων γίνονται,
3 ϊγχυμος Suid. s. ν. Γλώττα: εδχυμος Dt: άχυμος Α in ras. αύτ-jj A Suid.: αύτη
Dt 4 afrrg D: αύτη At 5 πρώτον t 21 χατεξηραμέναι t
29 -χοανοΰν Αι xuovdv Dt 32. 33 τοΰ δ' άλμυροϋ το πιχρίν D 33 δέ
om. t 36 πράσιον AD: πρίσινον t

Authenticated
P H I L O P O N I IN DE ANIMA II 1 0 . 1 1 [Arist. p. 4 2 2 M O . 1 5 . 1 7 ] 407
αλλά μεταξύ λέγονται ώ ς μηδετέρου των άκρων μετέχοντα- ουτω δέ xal m 7*

έπΐ χ υ μ ώ ν μικτδν μέν το άλμυρόν, ώς οί αλες (έκ γαρ πιχροϋ τοΰ θαλασ- ίο
σίου ύδατος και γλοχέος την γένεσιν Ιχουσι), τδ δέ δριμο xal αδστηρδν
χαΐ όξ!> τ ψ μηδετέρου των άχρων μετέχειν οδτως είσΐ μεταξύ· οδ γάρ
5 πάντως έκ της των άκρων μιξεως την γένεσιν εχοοσιν. όκτώ δ' απα-
ριθμείται είδη χ υ μ ώ ν , καΐ σχεδδν ταΰτα μέν S φησιν είναι· ει τι γάρ
άλλο έστιν, έγγός έστι τοΰ άχυμον είναι, οίον το πλαδαρδν η τι τοιοΰτον.
p. 422b 15 Ωστε τδ γ ε ο σ τ ι κ ό ν έ σ τ ι τδ δ υ ν ά μ ε ι τοιοΰτον.
Ε ί π ώ ν περί των Αντικειμένων η } γευστική δυνάμει, λέγω δή των

10 γευστών, έξης λέγει και περί τοΰ γευστιχοΰ, αύτής λέγω της δυνάμεως,
ής χάριν xal τδν περί των Αντικειμένων λόγον έποιήσατο, ωσπερ καΐ έπΐ
των άλλων αισθήσεων, τοΰτο γάρ έδήλωσεν ειπών ώ σ τ ε τ δ γ ε υ σ τ ι κ δ ν
ε ί ν α ι τ δ δ υ ν ά μ ε ι τ ο ι ο ΰ τ ο ν , ώσπερ συμπεραινόμενος τδν λόγον. τοιοΰτον
ουν έστιν τδ γευστικόν, φησί, δυνάμει, οίον τδ γευστδν ένεργεί^, ή γλυχυ
15 ή πικρδν ή τι των μεταξύ, δπερ γευστδν ποιεί τδ γευστικδν ένεργεία; τοι· «ο
οΰτον, οίον έστιν αδτό.
ρ. 422017 Περί δέ ά π τ ο ΰ και π ε ρ ί ά φ η ς δ α δ τ δ ς λόγος.
Έ τ ι λείπεται δ περί άφης λόγος τ ψ περί των αίσ&ήσεων, 8ν προ- 28

χειρίζεται νΰν. δυο δέ προβλήματα παράδοξα κατασκευάζει έν τούτοις, εν
20 μέν δτι άφή οδ μία αισ&ησις, αλλά πλείους, δεύτερον δέ δτι οδλ εστίν ή
σάρξ τδ άπτικδν αίσ&ητήριον, άλλα άλλο μέν τί έστι τδ αίσδητήριον, ή
6 μέν 8. D: post μέν add. έστιν t : fort, μόνα 8 τό (post ώστε) om. D, sed cf. τ. 12 17 χαί
περί D A r i s t . E T y : περί om. t Arist. vulg. 18 τ ω ν περί t 21 μέν τοι t
8 post τοιοΰτον add. 6 μέν ούν 'Αριστοτέλης ό χ τ ώ χαταλέγων είδη χ υ μ ώ ν δύο λέγει άχρους,
τό γλυχύ χαί πιχρόν, χαί 6ξ μέσους, έγγύς μέν τοΰ γλυχέος τό λιπαρόν, τοΰ δέ πιχροϋ τό
άλμυρόν, έν μέσψ δέ στρυφνόν, αύστηρόν, δριμύ, όξύ. 6 δέ Γαληνός έν τοις άπλοΐς ίχρους μέν
λέγει oö τόν γλυχύν χαΐ πιχρόν, άλλά τόν δριμύν χαΐ όξύν. χαί ο6 διαφωνοϋσιν· & μέν γάρ
ώς (ατρός πρός τ ά ; άπτάς άπιδών ποιότητας τούτους έχάλεσεν άχρους· άχρον γάρ έστιν χ α τ ά
μέν θερμότητα τό δριμύ, χατά δέ ψύξιν τό όξύ· δ δέ οΓα φιλόσοφος ούχέτι πρός τά? άπτάς άλλά
προς τάς γευστάς άφεωραχώς οδτως έποιήσατο την άντίθεσιν · άχρον γάρ έστιν έν τοις γευστοϊς
τό γλυχύ χαί πιχρόν. ό δέ ΙΙλάτων έπτά λέγει χυμούς· τό γάρ λιπαρόν άμα τ ψ γλυχεϊ συνάπτει
λέγων βτι τό ύπαλεϊφον ε( μέν μετά ήδύτητός έστι, ποιεί τό γλυχύ, ε{ δέ άνευ ήδύτητος, τό
λιπαρόν. γλυχύ δέ λέγομεν οΓον τό μέλι, λιπαρόν δέ τά έλαιώδη, όξύ τό όζος, στρυφνόν οΓον
άχράδας, αύστηρόν τόν olvov, άλμυρόν τούς άλας, πιχρόν τό άψίνθιον, δριμύ τό πέπερι. χέχρηται
δέ i Πλάτων τοιαύτη τάξει* άχρα λέγει όξύ χαί δριμύ, πάραχρα δέ έγγϋς τού όζέος τό στρυφνόν,
έγγύς δέ τοΰ δριμέος τό πιχρόν, παράμεσα δέ έγγύ; μέν τοΰ πιχροϋ τό άλμυρόν, έγγύς δέ τοΰ
οιρυφνοΰ τό αύστηρόν, μέσον δέ τό γλυχύ. άνατίθησι δέ ταΰτα τοις έπτά πλανήταις, τό μέν όξύ
τ ψ Έ ρ μ η , τό δέ δριμύ τ ψ Άρει, τό πιχρόν τ ή σελήνη, τό γλυχύ τ ψ ήλ/ψ, τό άλμυρόν τ τ
'Αφροδίτη, τό αύστηρόν τ ψ Διί, τό στρυφνόν τ ψ Κρόνψ. τήν δέ α/τίαν της άναθέσεως .ώς
φλυαρίαν παρ(δωμεν Α

Authenticated
408 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 422»>17]
δέ σάρξ μεταξύ έστιν, ωσπερ έπΐ των άλλων ή τδ διαφανές ή το δίοσμον m 7»

ή τδ διηχές, ή ώς τδ συνθετον αήρ *αί δδωρ. 2τι οδν οδ μία ή άπτική
αΐσθηαις, άλλα πλει'ους, κατασκευάζει διά δύο έπιχειρημάτων, ένδς μέν
δτι πάσα μια αίσθησις περί μίαν έναντίωσιν έχει, ή δέ άφή οδκ εχει so
5 περί μίαν έναντίωαιν αλλά πλείους * ουκ άρα ή άφή μία αισθησις. ή τε
γάρ όψις έχει περί τδ λευκδν και τδ μέλαν καί τά τούτων μεταξύ, ομοίως
ή γεΰσις περί τδ γλυκί) καί χέ> πικρδν καΐ τά τούτων μεταξύ, ή ακοή περί
τδν δξί>ν καΐ βαρυν φθόγγον, ή δ' δσφρησις, ώς εϊπομεν, αμυδρά οδσα οδ
διακρίνει κατ' είδη τά δσφραντά, εί μή τ ψ ήδεΐ καΐ τ ψ λυπηρψ · ή
10 μέντοι γε άφή περί πλείους έναντιώσεις εχει οδχ υπαλλήλους οδδέ κατ'
οδδέν κοινωνούσας, οίον τδ θερμδν καί τδ ψυχρόν, τδ ξηρδν καΐ τδ όγρόν, 85
μαλακδν καί σκληρόν, βαρυ καί κοΰφον, τραχύ καί λεΐον, κραΰρον καί
γλίσχρον καί τά ?μοια. ώστε εί πλείους αί αντιθέσεις αύται οδκ οδσαι
υπάλληλοι (τι γάρ έπικοινωνεΐ τδ κοΰφον καί βαρυ τψ ξηρψ καί ύγρψ ή
15 τοις λοιποΐς, ή των άλλων ίχαατον τοις λοιποΐς;) έκαστη δέ μία αΓσ&ησις
περί μίαν ίχει των αισθητών αντίθεσιν, εοικε μ ή μία είναι αισθησις ή
άφή. μία μέν ουν δτι μή Ιστι μία αισθησις ή άφή, έπιχείρησις α υ τ η ·
δευτέρα δέ 3τι πασα αΓσθησις μία περι εν γένος, ή δέ άφή οδ περί Sv
γένος, ή άφή άρα οδ μία αΐσθησις. ή μέν γάρ όψις περί τά χρώματα, 40
20 ή δέ γεΰσις περί τοί>ς χυμούς, ή άκοή περί τους ψόφους ( ή γάρ οσφρησις
διά τήν αδτήν αίτίαν δι' ήν τά είδη των όσφραντών οδ διαγινώσκει, ουδέ
τδ γένος αδτών έχει κατωνομασμένον)* ή δέ άφή καίτοι άκριβεστάτη ουσα
παρ' ήμΐν, 8μως οδκ Ι χ ε ι £ν τι γένος ουτε ώνομασμένον ουτε άνώνυμον
των οικείων αδτής αισθητών περιεκτικόν. τά μέν οδν έπιχειρήματα ταΰτα
25 δτι ή άφή οδ μία αίσθησις. ό δέ Θεμίστιος φησιν άλυτους μέν ταύτας
είναι· τ ψ όντι γάρ οδ μίαν εΐναι, αλλά πλείους αισθήσεις τήν άφήν· των 45
δέ δύο των έπιχειρήσεων, φησί, πρδς μέν τήν δευτέραν οδδέ έπεχείρησεν
οδδέν ειπείν δ 'Αριστοτέλης, τήν δέ προτέραν έπειράθη μέν σαλεϋσαι,
έσοφίσατο δέ ήμδς. λέγει γάρ, φησίν, ώς οδδέ αί άλλαι αισθήσεις περί
30 μίαν αντίθεσιν καταγίνονται, άλλά πλείους· ή γάρ άκοή οδ μόνον περί
τήν δξεΐαν καί βαρεΐαν εχει φωνήν, άλλ' εστίν έν ταΐς φωναΐς τραχεϊά τε
καί λεία, μέλαινα καί λευκή, μεγάλη καί μικρά καί βραχεία, ομοίως δέ
και έν χρώμασίν έστι τδ τραχύ καί τδ λεΐον, λεΐον μέν τδ ήδον τήν so
όψιν, οΐον τδ τοϋ έωσφόρου, τραχύ δέ τδ λυποΰν. ταΰτα δέ, φησί, λέγων
35 παραλογίζεται ήμας. ειπών γάρ πδσαν αίσθησιν περί μίαν άντίθεσιν τών
αισθητών Ιχειν, δήλον δτι τών ίδιων αισθητών εΤπεν* είτα σαλευειν τδν
λόγον τοΰτον πειρώμενός φησιν 8τι και ή άκοή οδ μόνον περί τδ όξυ καί
2 άπτική] αίδθητική D 7 τό ante πικρΑν om. t 8 οδ om. D 10 ΰπαλλή-

λας D 10. 11 κατ' ούδενός D 12 καί (post μαλακόν) om. t papu] βραχύ D
17 δτι μή — ή άφή Α: ή άρχή Dt αδτη om. D 18 δέ (post δευτέρα) om. t
18. 19 ή Si άφή—γένος om. D 19 ού om. D 25 Θεμίστιος] cf. paraphr. II 132
ed. Spengel άλύτους μέν ταύτας Α: αύτοϋς μέν ταύτας D: άληθή μέν ταΰτα t
27 τών om. t 33 τό είδον D 34 δέ το A: post δέ add. καί Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA I I I ! [Arist. p. 422 b 17] 409
βαρί» έχει, άλλα xal ιτερί το μέγα χαί το μικρόν τδ δέ μέγα χαί τδ μιχρδν m 7»
των χοινών έστιν αίσθητών. έδει δέ δεϊξαι, εΐ αί άλλαι αισθήσεις irept
πλείους άντιΟέσεις ίχουσιν | ίδιων αίσθητών. ταϋτα μέν οδν ό Θεμίστιος· m 8 r
ήγνόησε δέ έαυτδν παραλογισάμενος. τδ γάρ μέγα xal μιχρδν τδ έπΐ των
5 ψόφων Χβγόμενον μόνης εστίν ίδιον της ακοής, διόπερ ουδεμία άλλη αισθησις
δύναται χρΐναι τδ έν ψόφοις μέγα χαί μικρδν πλην της άχοής. έλέγετο
δέ χοινδν αίσθητδν είναι τδ μέγα χαί τδ μιχρδν τδ συνεχές τδ έν
βώμασι* τούτου δέ ή άψη χαί ή δψις έβτΐ χριτήριον. δηλον δέ δτι κάν
λέγωμεν μέλαιναν χαί λευχήν φωνήν, χατά άναλογίαν χαί ομοιότητα την 5
10 άπδ των χρωμάτων φα μεν· δμοίως δέ xal έπΐ των άλλων, αλλ' Ιστι χαί
πρδς τοΰτο ειπείν δτι τδ έν ψόφοις μέγα χαί μιχρδν οδκ εστίν έτέρα τις
άντίθεσις παρά τον δξυν χαί βαρυν φθόγγον, ώσπερ έπι της άφής παρά
τδ Οερμδν χαί ψυχρδν έτέρα παντελώς άντίθεσις τδ βαρί» xal κοΰφον
ή τραχδ και λεΐον χαί των άλλων έκάστη, αλλά την άνςσιν ή την έπίτασιν
15 δηλοΐ των ψόφων· τοΰτο δέ οδκ εστίν ετέρας αντιθέσεως ίδιον, τδ τοιοΰτο
γοΰν μέγα χαί μιχρδν έπΐ πάντων των αίσθητών εδρίσκεται· ουτω γοΰν ίο
καΐ χυμδν μέγαν xal μιχρδν ευρεϊν εστίν, οίον τον μέν τοΰ μέλιτος, ε?
τύχοι, μέγαν, τδν δέ της ίσχάδος, εί τύχοι, μικρόν, δτι έπιτέταται ή
γλυκότης έν τ φ μέλιτι, άνεϊται δέ έν τη ίσχάδι. άλλά και τδ μέλαν
20 χ ρ ώ μ α τδ μέν χατακορές εΐποι άν τις μέγα, τδ δέ μη ούτως έχον άλλ'
υφείμενον μικρόν, τδ σφοδρδν άπλως και άμυδρδν τη τοΰ μεγάλου και
μιχροΰ φωνη δνομάζων. ώστε οδκ εστίν έτέρα άντίθεσις τδ τοιοΰτο.
άλλά xäv μέλαιναν φωνήν και λευχήν λέγωμεν, οδχ έτερον είδος αντιθέ-
σεως ειπομεν των φωνών· οδ γάρ εστι διάχρισιν τούτων εδρεΐν παρά τδ ΐό
25 δξυ χαί παρά τδ βαρύ, ωσπερ τδ σκληρδν χαί μαλακδν εστι τών άλλων κεχω-
ρισμένον ίδεΐν, ομοίως τδ τραχϋ και λεΐον, άλλ' οΓον ίδιότητές τινές είσιν έπι
τοΰ δξέος θεωρούμενοι και έπΐ τοΰ βαρέος, οδ μήν έξαλλαγή τινός έστιν είδους
περί τδν δξυν ή βαρυν φθόγγον. ζητήσαι δ' άξιον τί δήποτε έπι μόνων τών
μεγεθών λεγομένου τοΰ μεγάλου και μικροΰ έπΐ μόνων τών σφοδρών ψόφων
30 χαί αμυδρών τη μεταφορά έχρησάμεθα, μέγαν ψόφον λέγοντες και μικρδν
ψόφον, ου μέντοι μέγα γλυκί» τδ άγαν γλυκύ, ουδέ μικρδν τδ άμυδράν «ο
εχον τήν γλυκύτητα, οδδέ έπ' άλλου οδδενός. φημι οδν δτι ό ψόφος ουκ
εστίν υφεστηχός τι άθρόον πράγμα, άλλ' έν τ φ γίνεσθαι υφέστηκεν· γίνεται
δέ έν χρόνψ, πας δέ χρόνος συνεχής, διά τοΰτο τδν έν πολλψ χρόνψ γινό-
35 μενον ψόφον μέγαν φαμέν, μικρδν δέ τδν έν δλίγφ. τδ δέ άγαν γλυκυ
και άγαν μέλαν καΐ έπ! τών άλλων τ φ σφοδρφ της ποιότητος τοιαΰτά
1 τό δέ μέγα *αΙ μικρόν t 4 έαιηόν Α: αίίτόν Dt παραλογιζιίμενον t

7 post μικρόν add. 06 τό έπΐ τών ψόφων λεγόμενον άλλά Α 9 λέγομεν D 16. 17 έπΐ
πάντων — μικρόν A Suid. s. ν. Μέγα χαί μιχρόν: om. Dt 17 ευρεϊν ίατιν A Suid.:
έρεϊς Dt 22 όνομάζον t 24 είπομεν D: είπωμεν t: λέγομεν A 25. 26 χεχω-
ριβμένον t : χεχωριαμένων AD 26 δμοίως δέ xal τό t 27 θεωρούμενα D
28 δ' δν άξιον t 30 post μεταφορά add. οίχείως Α 31 άμυδραν ASD:
άμυδρόν A ' t

Authenticated
410 P H I L 0 P 0 N I IN DE ΑΝΙΜΔ II 11 [Arist. p. 422b 17]
έστιν, οό τ ψ μήχει τοΰ χρόνου, δ μέν ουν Θεμίστιος οδ χαλώ; προς τά m 8 r

παρά 'Αριστοτέλους ένέστη · εστι δέ έκεΐνο είπεΐν δτι έπί μέν των απτών »
πλείους έλήφθησαν άντιθέσεις μηδέν άλλήλαις έπικοινωνοϋσαι αλλά κεχω-
ρισμέναι. της τε γαρ ψυχροΰ χαί θερμοΰ αντιθέσεως κεχώρισται ή χατά
5 τδ υγρδν χαί ξηρόν, δθεν πΰρ μεν θερμδν χαί ξηρόν, δδωρ δέ ψυχρδν και
υγρόν δμοίως σκληρδν και μαλαχόν, τραχί> χαί λεΐον, χραΰρον χαί
γλίσχρον, ταΰτα πάντα κεχώρισται αλλήλων· οδδέν γοΰν τούτων οδτε έν
πυρί ένθεωρεΐται οδτε έν αέρι ουτε έν δδατι, άλλ' οδδέ πασι τοις συνθέτοις
παρακολουθεί σώμασιν. ού γάρ παν ή χραΰρόν έστιν ή γλισχρον· οί γοΰν 30
10 στερροί τε χαί δύσθραυστοι των λίθων ουτε χραΰροί είσι δι' αδτδ τοΰτο
ουτε γλίσχροι· έν δγρφ γάρ τδ γλίσχρον. τάς μέντοι αντιθέσεις, &ς εΐπεν
δ 'Αριστοτέλης έπί των ψόφων, έν πάση φωνη έστιν ε υ ρ ε ΐ ν πάσα γάρ
φωνή μεγάλη έστίν ή μικρά· χαί γάρ ή δξεΐα ή μεγάλη έστιν ή μικρά, ή
λεία ή τραχεία, χαί ή βαρεία ομοίως, ώστε συμβέβηχε πάση φ ω ν η · κατά
15 τδ ποσδν γάρ της έχφωνήσεως τδ μέγα Γσχουσι χαί τδ μικρόν · δμοίως
χαί τδ λεΐον χαί τραχϋ χατά τδ ποιόν* ώστε ούχ αντιθέσεις είσί διαφόρων 86
ακουστών ή ψόφων, έπί δέ της άφής, ώς έδείξαμεν, χεχωρισμέναι είσίν
αλλήλων α( αντιθέσεις χαί ουδέν έπιχοινωνοΰσαι άλλήλαις οδδέ συμβεβη-
κυΐαι αλλαι αλλαις, δθεν οδδ' έν πασιν τοις άπτοΐς ένθεωροΰνται. διά τί
20 γάρ μή ώς πδσα φωνή ή μεγάλη έστίν ή μιχρά ή τραχεία ή λεία, ουτω
παν άπτδν ή χραΰρόν έστιν ή γλίσχρον, ή τραχύ ή λεΐον; εί δέ παν έστιν
ή θερμδν ή ψυχρόν, ή ξηρδν ή δγρόν, τοΰτο διά τδ συστατιχάς είναι
ταύτας τάς αντιθέσεις της των σωμάτων δποστάσεως. εί δέ χαί τδ βαρί»
χαί χοΰφον πάντα διανενέμηται τά σώματα, αλλ' οδχ ώς συμβεβηχότα 40
25 ταΐς άλλαις ποιότησι, θερμότητι λέγω και ψύξει, ή ξηρότητι χαί υγρότητι*
οδ γάρ ώσπερ τ ψ ποσφ των ψόφων χαί τ ψ ποιψ παρηχολουθει τδ μέγα
και μιχρδν και τραχΰ και λεΐον, ουτω και τ ψ ποσφ τοΰ θερμοΰ χαί
ψυχροΰ χαί ξηροΰ χαί δγροΰ, φημί δή τ η έπιτάσει χαί άνέσει, παρα-
κολουθεί τδ τραχύ και λεΐον ή βαρί) χαί χοΰφον χαί τά λοιπά, ομοίως
30 οδδέ έπειδή παν συνθετον ή τραχύ έστιν ή λεΐον, διά τοΰτο ή δ η αί ποιό-
τητες αύται παραχολουθήματά είσιν άλλων ποιοτήτων· μάλλον γάρ τ η <8
θέσει Επονται των μορίων· παρά γάρ την ?σην ή άνισον των μορίων θέσιν
τδ χραχί» γίνεται και τδ λεΐον. ώστε πάντη χεχωρισμέναι είσίν αδται
αλλήλων, και ουδέν δμοιον αυτοΐς έπί τών άλλων α?ρθητών Ιστιν ίδεΐν.
35 προς δέ τήν δευτέραν έπιχείρησιν δ μέν Θεμίστιος, ώς εΐπον, οιεται μηδέν
είρηκέναι τ δ ν ' Αριστοτέλη, λέγω δή τήν δτι πάσης αίσθήσεως περί 5ν τι γένος
4 θερμού καΐ ψυχροΰ t 7 γοΰν Α: oiv Dt 11 3s Om. D 14. 15 κατά

το Α : το om. Dt 17 δείςαμεν t 18 έπιχοινοΰοαι D 19 άλλαι]
άλλου D 20 μή ώί scripsi: ώς μή Dt 22 ή ante θερμδν om. t
διά το Α: δή το τά« D 1 : δή τψ τάς D 2 t 23 post άντιθέσεις tres fere litt. eras. D
24 χαί το κοϋφον t 26 χαί τψ A : ante χαί add. ών Dt 31 παραχο-
λουθήματί t 32 παρά Α : περ> Dt 36 τδ Άριστοτέλει t τήν
om. t

Authenticated
PHILOPONI IN DE AN1MA I I 1 1 [Arist. p. 422 b 17] 411
έχουσης ή άφή οδχ Ιχει περί Ιν κοινδν γένος των απτών · οί δέ ' Αττικοί m 8 r
έξηγηταΐ ακριβώς έπιστήσαντές φασιν δτι πρίνυ συντόμως καΐ ταύτης 60
την λύσιν εθηκεν ό 'Αριστοτέλης ειπών 8τι καΐ αδτή καταγίνεται περί ίν
τι γένος, οδχ είναι δέ ενδηλον το Ιν γένος τδ τη άφη δποκείμενον· διά
5 δέ τούτου έσήμανεν 8τι Ιστι μέν, οδ φανερδν δέ. τί οδν τοΰτό έστι;
λέγομεν 8τι τδ άντίτοπον · άντίτυπον δέ λέγω οό τδ άντικείμενον τφ μαλακφ
καΐ μή δπεΐχον τη άφη, αλλά παν φυσικδν σώμα τδ προσπΐπτον χαΐ θιγγάνον
της άφής πρδς άντιδιαστολήν των μαθηματικών σωμάτων, S οό θιγγάνει
οδδέ αντιβαίνει τη άφη. τδ οδν όπωσοδν άν|τιβαϊνον τη άφη τοΰτό m8 T
10 φαμεν άντίτοπον χαί κοινδν εΤναι γένος των άπτών. οδ δοκεΐ δέ τοΰτο
περιέχειν θερμότητα και ψόξιν· τούτων γάρ οδ κατά ώσιν ή άντίληψις, εί
μή τις μετά των δποκει μένων ταΤς ποιότησι ταόταις σωμάτων, ή αέρος ή
άλλου τινός, λέγοι χαΐ αδτών την άντίληψιν γενέσθαι· ούτως οδν καθολιχδς
Ισται ό λόγος, αλλ' εί τοΰτο, τί μάλλον των άπτών γένος <5ν είη τδ άντί-
15 τοπον ή χαί των δρατών χαΐ ακουστών καΐ των λοιπών; δπόχειται γάρ 5
τοΰτο οδ μόνον ταΐς άπταϊς ποιότησιν, αλλά χαί τοις χρώμασι χαί τοις
ψόφοις χαί τοις χομοΓς xai ταΐς δσμαις. εί γάρ οδδέν άλλο σημαίνομεν
διά τοδ άντίτοπον λέγειν ή τδ φοσιχδν σώμα, τί μάλλον δποχείμενον αδτδ
φήσομεν εΤναι των άπτών ποιοτήτων ή τών άλλων πάντων; χαί εί παν
20 2ν τι γένος πάντως εις μίαν αντίθεσιν διαιρείται την πρώτην, οίον τδ μέν
χρώμα εις λευχδν χαί μέλαν, ό χυμδς είς γλυκυ χαί πιχρόν, at δσμαι
είς τδ εδώδες χαί δυσώδες, ό ψόφος είς δξυν καΐ βαρύν, δότωσαν χαί την ίο
τοδ άντιτυπου διαίρεσιν χαί λεγέτωσαν είς ποίαν πρώτην άντιθεσιν διαιρε-
θήσεται, πρδς τφ δπερ ήδη εΤπον, μηδέ λόγον εχειν δπδ τοΰτο άναφέρειν
25 θερμότητα χαί ψόζιν, ξηρότητα καΐ όγρότητα. εστίν οδν τοΰτο τδ άντί-
τοπον οδ γένος τών άπτών, αλλ' υποκείμενον ώσπερ και τών άλλων,
οδχ οδτω δ' είρηται τδ πασαν αϊσθησιν μίαν οδσαν περί ίν τι γένος
αίσθητών χαταγίνεσθαι, τοοτέστι περί ίν τι υποκείμενον αίσθητών (κοινώς
γάρ πάντων ίν τί έστι τδ δποκείμενον), άλλά γένος εΓρηται τδ κατά πλειό-1»
30 νων καΐ διαφερόντων τφ ειδει έν τφ τί έστι κατηγορούμενον, ωσπερ τδ
χρώμα λεοκοΰ καΐ μέλανος (έκάτερον γάρ χρώμα), ό ψόφος δξέος καΐ
βαρέος (έκάτερον γάρ ψόφος), ό χυμδς γλυκέος χαί πικροΰ (έκάτερον γάρ
χυμός τις) καΐ έπΐ τών λοιπών ωσαύτως, ωστε δσον έπΐ τούτοις, οδδέ
Ιν τών είρημένων έπιχειρημάτων λύσεως έτυχε.
35 Τά είρημένα οδν δυο έπιχειρήματα θεΐς δ 'Αριστοτέλης 2τι οδ μία ή
άπτική αίσθησις, έντεΰθεν τρίτον λόγον τίθησι συνηγοροΰντα τφ μή μίαν είναι
5 τοΰτο έσήμαν (sic) t 7 ίιπεΐχον Suid. s. ν. Άντίτυτ.ίν: ί»πε(κοντι ADt πδν τό

φοσιχόν t 7. 8 προσπΐπτον χαί θιγγάνον (θιγγάνων t) της άφης] legendum videtur
προσπΐπτον i j j ά<ρ^ χαί θιγγάνον, cf. ν. 8. 9 10 χοινών D άπτών] αύτών D
13 αδτών την Α : αύτών τών D : α6τφ τήν t ούτος ουν t 18 διά τοΰ Α : ϊιά τό
Dt σώματι μάλλον D αίιτώ D 24 προς τό t 25 τοΰτο Α : τοΰ Dt
26 τών τών άπτών D 31 λευχοΰ —4 ψόφος t : om. AD 32 γαρ ψόφος t : γάρ
χρώμα AD 34 είρημένων om. t

Authenticated
412 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p.422bl7]
αίσθησιν την άφήν αλλά πλείους. οδκ αύτόθεν δέ κατασκευάζει το τοιούτο, m

αλλ' εστίν ενστασις πρδς συλλογισμών πειρώμενον δειχνυναι 8τι ή αίσθησις 81
ή άπτιχή μία έστί χαΐ οδ πολλαί· δς συλλογισμός οδ χεΐται μέν, αλλ'
έπεί ή παρά 'Αριστοτέλους ανασκευή δοχεΐ ώς πρδς τοιούτον συλλογισμδν
5 ένίστασδαι, διά τοΰτο οί έξηγηταΐ στοχασαίμενοι τδν σολλογισμόν, δν λυουαιν
αί παρά 'Αριστοτέλους άνασχευαί, είναί φασιν δυνάμει τοιούτον, ε? τδ αισθη-
τήρων της άφής 2ν έστιν, ή σα'ρξ, ανάγκη χαΐ τήν άπτιχήν αίσθησιν μίαν
είναι· ών γάρ τδ αισθητήρων 5ν, ταϋτα άλλήλοις τά αδτά έστι, των &
αυτών δ' αίσ&ητών χαΐ ή αίσθησις μία· άλλά μήν Ιν των άπτών τδ
10 αισθητήρων, ή σαρξ· χαΐ ή άπτιχή άρ» αίσθησις μία. τούτου οδν τοΰ
συλλογισμοΰ χαΐ τδ συνημμένον χαΐ τήν πρόσληψιν δείχνυσι ψευδή ουσαν.
χαί τδ μέν συνημμένον ούτως· οδχ άνάγχη, φησί, εί Ιν αίσδητήριον, διά
τοΰτο χαί τήν αίσδησιν μίαν είναι· ίδοι» γάρ Ιν μέν αισθητήρων ή γλώττα,
διάφοροι δέ αί αισθήσεις και τά αισθητά, ή τε άπτιχή χαί ή γευστική,
15 χαί τά άπτά χαί τά γευστά. χαί 3τι διάφοροι, πρόδηλον, δτι χατά το »0
άλλο παν σώμα αίσθανόμεθα μέν κατά τήν άφήν, οδ γευόμεθα δέ, άλλ'
δμως έπΐ της γλώττης ένδς δντος αισθητηρίου άμφότεραι συνδεδραμήχασιν
αί αισθήσεις, ψεΰδος οδν τδ λέγειν, εί τδ αισθητήρων 2ν, χαί ή αίσθησις
μία. χαί γάρ ε? ώσπερ, φησί, έπΐ της γλώττης συνδεδραμήχασιν άμφω,
20 οδτω συνέβη χαί έπΐ παντδς τοΰ σώματος συνδραμεΐν, ώστε μή μόνον
ίπτεσθαι ή μας παντί, άλλά χαί γευεσθαι, οδδ' δν διεχρίναμεν δτι διάφοροι
αύται αί αισθήσεις, άλλά μίαν είναι χαί τήν αδτήν ένομίσαμεν· νΰν δέ es
διά τδ μή άντιστρέφειν, μηδέ παν τδ άφής μετέχον χαί γευσεως μετέχειν,
δείχνυται έτέρα ουσα της γευσεως ή άφή. ούχ άρα διά τδ Ιν είναι αίσθη-
25 τήριον χαί τήν αίσδησιν άνάγχη μίαν είναι· τουναντίον δέ διά τδ πλείονα
είναι τά αισθητά χαί τάς αισθήσεις ευλογον πλείους είναι, ώσπερ έπΐ της
γλώττης. ώστε οδδ' εί τδ άπτιχδν αίσθητήριον Ιν, πάντως χαι ή άπτιχή
αΐσθησις μία. οΰτω μέν οδν τδ συνημμένον άνεΐλεν. αναιρεί δέ καΐ τήν
πρόσληψιν, 8τι δλως ή σαρξ ουκ εστίν αίσθητήριον της άφής. έπειδή δέ 40
30 είς ταυτδν συντρέχει ή τε της προσλήψεως τοΰ συλλογισμοΰ άνασχευή χαί
τδ δεύτερον των προβλημάτων (έχάτερον γάρ βούλεται τδ μή είναι τήν
σάρχα αισθητήρων) χοινοΐς έπιχειρήμασιν έχάτερον κατασκευάζει, δείχνυσι
δέ τοΰτο, λέγω δή τδ μή είναι τήν σάρκα αίσθητήριον, τους λόγους, οίς
έχρώντο οί τήν σάρκα βουλόμενοι είναι αίσθητήριον είς κατασκευήν τοΰ
35 είναι αδτήν αίσθητήριον, χαί έχτιθέμενος χαί άναιρών. είσΐ δέ ούτοι τρεις
τδν αριθμόν · είς μέν έκ τοΰ άχρονου της αντιλήψεως, διότι άχρόνως αμα «
τ φ θιγεΐν τη σαρκΐ των άπτών αντιλαμβανόμεθα αύτών. εί γάρ ήν
μεταξύ ή σαρξ καΐ μή αισθητήρων, εδει χρόνου τινδς πρδς τήν άντίληψιν,
λέγω έν φ εδει τήν σάρκα παθοΰσαν ουτω διαδοΰναι τδ πάθος είς τδ
8 γάρ τό At: post γάρ add. xal I) 13 Εν μέν] ή μέν D 14 αί

om. t 17 αυνδραμήχαοιν t 18 ei om. D 27 ούδ' ei] οί> δει D
33 λέγω δέ t

Authenticated
αισθητήρων έντδς όν. ευλογον γάρ, ωσπερ έπΐ της άχοης διά τοΰ μετάξι) m 8»
ή άντίληψις οδχ άχρονος γίνεται άμα τ φ γενέσθαι τδν ψόφον, μάλιστα
δταν πόρρω ή το ψοφοΰν, άλλα δει τίνος χρόνου, ώστε παθεΐν τον αέρα,
είτα τοΰτον είς την άχοήν ποιήσαι. οδτω γοϋν έν τοις Μετεώροις έδείχθη,
5 δτι χαίτοι προτέρας γενομένης της βροντής δστερον αδτης αντιλαμβανόμεθα, 60
της δ' αστραπής χαΐ πρότερον όστέρας γενομένης, διά τε τδ παχυμερέστερον
της άχοής χαί διά την τοΰ φωτός δξεϊαν χίνησιν· δμοίως χαΐ έπΐ της
είρεσίας πρότερον όρωμεν την χώπην άνενεχθεΐσαν, είτα τοΰ ψόφου αίσθα-
νόμεθα. ομοίως ή όσφρησις σωματοειδεστέρα οδσα της άχοής δεϊται
10 πλείονος χρόνου είς την άντίληψιν, χάν πάνυ πλησίον ή τδ δσφραντόν,
μέχρις άν παθών ό άήρ διαβη είς τοί>ς μυκτήρας, Γνα θαττον διαβη έπΐ
τό αισθητήρων | τδ πάθος, άλλα xal αδτή ή δξυτάτη των αισθήσεων ή n 1'
δψις ούχ άχρονον πάντως ίσχει τήν άχριβή των δρατών άντίληψιν. el γαρ
πόρρωθεν χύχλος προσπέση τ φ ομματι τήν θέσιν Ι χ ω ν χατά τδ αότδ τ φ
15 ομματι έπίπεδον, εδθεια εΓναι δοχεΤ, χα'ι τα τρίγωνα πόρρωθεν χυχλιχά
φαίνεται, χαίτοι θιγουσης αδτών της όψεως, δσπερ οδν έπΐ τούτων διά
τοΰ μεταξύ άντιλαμβανομένων ή σωματοειδεστέρα των αισθήσεων πλείονος
δεΤται χρόνοο πρδς τήν άντίληψιν, οδτω ευλογον δήποο xal τήν άφήν, ε? 5
γε ή σαρξ μ η ήν τδ αισθητήρων άλλά μεταξύ, μή άχρόνως άμα τφ
20 θιγεΐν άντιλαμβάνεσθαι, άλλά δεΤσθαί τίνος χρόνου πρδς τήν άντίληψιν,
μέχρις άν παθοΰσα ή σαρξ διαδφ έπΐ τδ αισθητήρων έντδς 8ν τδ πάθος,
ούτος μέν οδν εις λόγος των βουλομένων τήν σάρχα είναι αισθητήρων,
έτερος δ' ούτος, οόδέ όρωμεν, φησίν, άλλο τι αισθητήρων άπτιχδν
παρά τήν σάρχα, διδ μάταιον τδ τοϋτο μέν έαν, άλλο δέ τι ζητεΐν μ ή
25 φαινόμενον. δ δέ τρίτος λόγος ένστάσεώς έστι λυσις. οί γάρ μ ή βουλό-
μενοι είναι τήν σάρχα αίσ&ητήρων άλλά μετάξι» ένατασίν τινα τοιαύτην τοις ίο
βουλομένοις εΐναι αδτήν αισθητήρων προσφέρουσιν · εί ή σάρξ αισθητήρων
Ιστιν, 3περ έπΐ πάντων των αισθητηρίων υπάρχει, άναγχαΐον δήπου χαΐ
έπΐ αδτης δρασθαι. δσπερ οδν έπ' έχείνων διά τίνος μεταξύ γίνεται ή
30 άντίληψις, άέρος λέγω ή ύδατος, οδτω χαΐ έπΐ ταύτης ίδει δ'.ά τίνος μεταξύ
προσβάλλειν τ η σαρχί τά άπτά· έπΐ γοΰν των άλλων έπιτιθεμένου του
αίσθητοΰ έπΐ τδ αισθητήρων οδχ έγίνετο αΓσθησις. el δέ τοδτο μ ή γίνεται,
άλλ' αδτοΰ θιγγάνει τοΰ άπτοΰ ή σάρξ πρδς τήν άντίληψιν, ίοιχε μ ή είναι 15
αισθητήρων, άλλά μεταξύ, εί γε δει φυλάττεσθαι έπΐ πασών των αίσθή-
35 σεων τήν αδτήν συμφωνίαν χαί μ ή διαφωνεΐν τήν άφήν πρδς τάς άλλας·
ή γάρ γεΰσις χαΐ άφή τις έστι χαΐ τά αδτά άπορα ϊχζι. ταύτην τήν
ένστασιν έπιχειρεΐ σαλεύειν ώς οΓόν τε έντρεχέστατα, συνηγόρων τοις τήν
I άχοής Α: άχοης Jjc Dt 4 έν τοις Μετεώρο«] Meteorol. Β 9 ρ. 3 6 9 b 7 sqq.

I I post [ΐυχτηραΐ add. τόν άίρα D 12 xal αί>τό t 16 θιγγανούσης t
20 προ«] πρό t 21 διαδψ scripsi: διαδώη ADt 23 ούδέ] ei δ 1
ούδ' t 24 διό Α : om. Dt ζητεί t 27 οώτήν είναι, t
πρέβφορον D 29 διά om. D 31 προσβαλεΤν t 34 άλλά]
τάλλα D

Authenticated
414 P H I L O P O N I IN D B A N I M A II 1 1 [Arist. p.422<>17]
βάρκα αίσθητήριον είναι βουλομένοις. φησίν οδν ίτι φυλάττεται χαΐ έπϊ Β fr
της άφής ή αδτή αναλογία των αισθήσεων, χαΐ διά τίνος μετάξι) γίνεται
ή άντίληψις. ώσπερ γάρ εί βάψωμεν τοι>ς δαχτύλους έν δδατι ή έν έλαίψ,
είτα θίγωμέν τίνος, εστι μετάξι» τοΰ τβ δαχτύλου χαΐ οδ άπτεται δγρόν βο
5 τι σώμα -(αμελεί διαστησαντες τί»ν δάχτυλον όρώμεν έν αδτφ 2τι τήν
δγράν οδσίαν, διά δέ τήν μικρότητα τοΰ μεταξύ δοχοΰσιν άμέσως άπτεσθαι
αλλήλων τά άπτόμενα), οδτως έξ άνάγχης χαΐ έπϊ τοΰ άέρος συμβαίνει είναι
μεταξύ των άπτομένων αέρα τινά, λανθάνειν δέ διά την σμικρότητα· ωατε
χαΐ έπϊ της έφής οδχ άμεσος της σαρχδς ή άντίληψις, αλλά διά τίνος
10 μεταξύ· εί δέ τούτο, φυλάττεται άρα χαΐ ένταϋθα ή της άφής προς τάς
άλλας συμφωνία.
Τούτους οδν τους λόγους δι' ών δοχεΐ χατασχευάζεσθαι 2τι ή σάρξ«
έστι τδ άπτιχδν αίσθητήριον άνελών ίχει δεδειγμένον £τι ή σάρξ οδχ
εστίν αίσθητήριον άλλά μεταξύ, τον μέν οδν πρώτον των λόγων τδν
15 έχ τοΰ χρόνου της άντιλήψεως χατασχευάζοντα τδ αίσθητήριον εΐναι
τήν σάρχα άνασχευάζει ούτως· οδχ άναγχάΐον, φησί, προς τδ δεϊξ&ι τήν to
σάρκα εΐναι αίσθητήριον τδ άμα τη θίξει αδτης τήν άντίληψιν γίνεσθαι
των άπτών. χαΐ γάρ νΰν, φησίν, ει τις 6μένα τινά περιτείνει περί τδν
δάχτυλον οίον λέπος φοΰ ή σχορόδων ή τίνος τοιούτου, οδδέν ήττον χαΐ
20 ούτως άμα τη θίξει γίνεται ή άντίληψις. εί δέ έπινοήσειέ τις χαΐ συμπε-
φυκδς τφ δαχτύλφ τϊ> λέπος, πολλφ μάλλον ήχιστα έμποδίσει. εί ουν
άλλοτρίου σώματος τη σαρκΐ περιχειμένου οδδέν έμπόίιον γέγονε πρδς τήν
αχρονον άντίληψιν, πολλφ μάλλον της βαρχός συμπεφυχυίας τφ αίσθητη- «
ρίφ ουδέν έδει έμποδίζεσθαι τήν άντίληψιν των αισθητών, ούχ άρα τδ
25 άχρονον της άντιλήψεως αίσθητήριον εΐναι τήν σάρχα δείχυσι. πρδς δέ
τδν δεύτερον λόγον τδν λέγοντα μηδέ φαίνεσθαι άλλο τι αίσθητήριον παρά
τήν σάρχα έχεΐνό φησιν* δσπερ, φησίν, εί δ άήρ ήμΐν περιεπεφύχει παχυν-
θείς ούτως ώς άποχρύπτειν τό τβ δπτιχδν χαΐ άχουστιχδν χαΐ δσφραντιχδν
αίσθητήριον, ένομίσαμεν άν διά τδ δι' ένδς χαΐ τοΰ αδτοΰ, λέγω δή τοΰ
30 άέρος συμφυοΰς ήμΐν όντος, χαΐ όραν χαΐ άχούειν χαΐ δσφραίνεσθαι, μίαν 40
τινά αΓσθησιν είναι τούτων πάντων άντιληπτικήν, τφ μή όραν διαχεχριμένα
τά μόρια δι' ών at τούτων άντιλήψεις άνά μέρος γίνονται, νΰν δέ έπειδή
όρώμεν διηρημβνα τά αισθητήρια τφ μή συμπεφυχέναί ήμΐν τον άέρα,
κάν δι' ένδς των διαφόρων άντιλαμβανώμεθα, λέγω δή τοΰ άέρος, δς τη
35 διαφανεί τε xal διηχεΐ καΐ διόσμφ έαυτοΰ δυνάμει προσάγει ήμΐν τά
αισθητά, 3μως χρίνομεν διαφόρους είναι xal τάς δυνάμεις, ώσπερ xal τά
αισθητήρια, ούτως οδ δει νομίζειν, έπειδή δι' ένός τίνος της ίαρχδς τά
διάφορα άπτά άντιληπτά ήμΐν γίνεται, ήδη £ν τι είναι xal τδ αίσθητήριον, 46
i γάρ el] γάρ εί; ΰ 4 τίνος] χοΰτο t τοΰ re] τούτο t 10 Spa hie
om. t , habet i n iteratis 1 4 poet άλλά μεταξά iterant ei δέ τούτο ( 1 0 ) — ά π τ ι χ ό ν
αίσθητήριον (13) et άλλά (άλλ' ού t) μεταξύ ( 1 4 ) Dt 27 εί om. D 34 άντιλαμ-
βανέμεθα A t 3 5 προυάγει scripsi: προσαγάγει D t 36 δμως Α : δμοίως D t
χρίνομεν scripsi: xal τό μέν D : x a l τ φ t : τό A xal (ante τάς) D : om. A t
38 post αίαΟητήριον add. ίιποληπτέον t

Authenticated
άλλ' έπειδή διάφοροι αί των άπτών αντιθέσεις, δει χαΐ τά αισθητήρια η 1'
πλείονα είναι, ταύτα δέ κρυπτεσθαι τψ συμπεφυκέναι ήμΤν την σάρκα
μεταξό οδσαν των τε αίσθητών καΐ των αισθητηρίων· ώς ει γε μή συμ-
φυής ήν ήμΐν ή σαρξ, αλλ' έπεφόκει χωρίζεσθαι ώσπερ ό άήρ, έφάνη
5 3ν τά vüv δι' αδτης κρυπτόμενα των άπτών αισθητήρια, ώσπερ έκ τοΰ
έναντίοο, εί τις έπί τοΰ vüv λεχθέντος υποδείγματος μή έπέστησε τη δια-
φορά των ορατών και όσφραντών και ακουστών, τοΰ αέρος συμπεφυκότος 60
ήμΐν, εί ούτως ετυχεν, ένόμισεν äv τούτων άπάντων είναι το αίσθητήριον
τόν συμπεφυκότα ήμΐν αέρα. οόκ άρα οδδέ παρά τό μή όράσθαι άλλο
10 τι τών άπτών αίσθητήριον παρά τήν σάρκα, ήδη τοΰτο Ικανών είς πίστιν
τοΰ είναι τήν σάρκα αισθητήρων, φήσαιμι δ' άν εγωγε προς τοΰτο δτι
ε? πλείονα ήν τά τών άπτών αισθητήρια κρυπτόμενα οπό της σαρκός
μετάξι» ούσης, έπειδή άνάγκη σώματα είναι τά αισθητήρια, ανάγκη δήπου
τοις τόποις αδτά διηρήσθαι, ώσπερ καΐ νΰν τοις τόποις διήρηνται άπ'
15 άλλήλων τά αισθητήρια* εί δ' άνάγκη τοις τόποις αδτά διηρήσθαι, εδει μή 55
το τυχόν άπτδν τψ τυχόντι μορίφ της | σαρκός προσπελάζον άντιληπτόν n 1»
είναι, ωαπερ οδδ' εί ό άήρ ήμΐν περιεπεφόκει καΐ προσηνέχθη τό όρατόν
μή έν έκείνφ τψ μορίφ τοΰ άέρος τψ οντι κατ' εδθεΐαν τοΰ ομματος,
άλλά τψ κατ' εδθεΐαν τοΰ άκουστικοΰ πόρου, οδκ &ν ώφθη. ουτω δηλον-
20 ότι και νυν άνάγκη ήν πάσα, ε? πλείονα ήν τά τών άπτών αισθητήρια
δπό της σαρκός κρυπτόμενα, έπειδή διήρηνται ταΰτα τοις τόποις, μή παντί
μορίφ της σαρκός παν εΐδος άπτόν προσπελάζον άντιληπτόν είναι· νΰν δέ 6
έστι. δήλον οδν 8τι οδ πλείονά έστιν έντός τά αισθητήρια, εί δέ τις
λέγοι πλείονα μέν είναι, Εκαστον δέ πάντων άντιλαμβάνεσθαι, μάταιον·
25 ήρκει γάρ xal τό £ν. οδκ άρα πλείονα τά τών άπτών αισθητήρια, άλλ'
£ν. εί δέ ?ν, άνάγκη πάσα τήν σάρκα είναι· οόδέν γάρ τών όμοωμερών
δι' δλου τοΰ ζψου κατά συνέχειαν πεφοίτηκεν ούτως ώς ή σαρξ. ουτω
μέν οδν καΐ τόν δεύτερον τών λόγων ό 'Αριστοτέλης άνεσκεύασε, καΐ ήμεΐς
πρός τοΰτον άντείπομεν. τόν δέ τρίτον τών λόγων ανασκευάζει τούτον
30 τόν τρόπον· ήν δέ ό τόν ένιστάμενον τοΐς τήν σάρκα βουλομένοις αίσθητη- ίο
ριον είναι έπιλυόμενος. ή δ' ενστασις ήν δτι οδ σώζει ή σαρξ τήν έπί
τών άλλων αισθητηρίων άναλογίαν, λέγω δή τήν διά τοΰ μεταξύ άντίληψιν·
έπιλυεται δέ τψ είναι καΐ ένταΰθα δμοίως τό μεταξύ, ώς έπί τών έν
δδατι άπτομένων τό προσιζάνον ύγρόν · ουτω δή καΐ έν τψ άέρι ευλογον
35 είναί τινα μεταξί> τών άπτομένων άέρα βραχυν. ταυτην οδν τήν έπιλυσιν
διελέγχει ό 'Αριστοτέλης, εί γάρ καΐ εστι, φησί, μεταξύ τι καΐ έπί τών
άπτομένων, άλλ' οδ τό άνάλογον ταΐς άλλαις αίσθήσεσιν. κοινόν γάρ έστι
τοΰτο τό μικρόν τό μεταξύ xal έπί τών άλλων, καΐ γάρ έπι της έπιτιθεμένης 15
3 μή om. D 6 vüv om. t 12 ei om., sed supra suppl. D 13 σώ-

ματι t 17 ei om. t το άόρατον D 21 δ φ η τ α ι t
22 άπτόν] άπτών A 26 οδδέν] ούσα t 29 άντίπομεν (sic), πομεν in ras. X V
fere litterarum D 30 τόν (post 6) scripsi: τό Dt 33 έπιλύετω D 38 μικρόν
A t : σμικρόν D τό ante μεταξύ om. A

Authenticated
416 PHILOPONI IN DB ANIMA II 11 [Arist. p. 422 b 17]
λήμης τ φ ομματι εστι τδ τοιούτο μεταξύ έξ άνάγχης· άπτεται γάρ δηλον- n 1*

ότι χαϊ ή λήμη τοΰ κερατοειδούς, ei οδν τά άπτόμενα Stet τίνος μεταξύ
άπτεται, εστι δηλονότι χαϊ της λήμης χαϊ τοΰ δμματος μεταξύ f t , άλλ'
δμως οδχ δρώμεν την λήμην, διότι οδχ άπλώς δεΐ εΐναι τδ μεταξύ, άλλά
5 xal σύμμετρον τ φ διαστήματι. ουτε γάρ έάν πολυ εϊή δπέρ την άναλο-
γίαν τοΰ ομματος χαΐ των ορατών τδ μεταξ!) τούτων, δψόμεθα τά ορατοί,
ουτε έάν πάνυ έλάχιστον, ώς έπί της έπιχειμένης λήμης τ φ ομματι. δει»
άρα και έπΐ της αφής το άνάλογον ταΐς άλλαις είναι μεταξύ' νδν δέ οδχ
Ιστι. δήλον οδν δτι χάν παραδέξηταί τις την λύσιν αδτών, οδδ' οδτως
10 εδρήσει φυλαττομένην την έπί των άλλων αισθήσεων άναλογίαν. Ιβτι 8έ
χαϊ ποδς ταΰτα, λέγω δη τά παρά 'Αριστοτέλους, άντειπεΐν τδ γάρ ομμα
οδχ άπλως τίνος μεταξύ δεΐται, άλλά xal διαφανούς, χαϊ οδ μόνον, άλλά
χαϊ πεφωτιαμένοο. έρεΐ οδν τις δτι οδχ δρώμεν διά τοδ μεταξ!) τοδ τε
ομματος xal της λήμης οδ διά το βράχο είναι αδτό, άλλ' δτι άντιφράττει
ΐδ τ φ φωτΐ ή λήμη xal οδχ έα ένεργεια τδ μετάξι» έκεΐνο γενέσθαι διαφανές* «
ώς ει γε μή άντέφραττεν ή λήμη τ φ φωτί, είδομεν δν αδτήν. δλως δέ
χαϊ τδ τήν αδτήν άναλογίαν χατά τδ ποσδν τοδ μετάξι) σώζεσθαι έπί πασών
των αισθήσεων άλογον. εί γάρ αί σωματοειδέστεραι των αισθήσεων ήττονος
δέονται τοδ μεταξύ (οδδέ γάρ δι' δσου ή δψις άντιλαμβάνεται των ορατών,
20 διά τοσούτου χαϊ ή άχοή των ακουστών, ώς δηλοΐ τδ έπΐ της είρεσίας
συμβαίνον, λέγω δη τδ πρώτην όραν άνιοδσαν την χώπην, είτα τοδ ψόφου
α?σθάνεσθαι· οδδέ μην δι' δσου ή άχοή, διά τοσούτου χαϊ ή δσφρησις),
ευλογον οδν χαϊ τήν άφήν παχυμερεστέραν οδσαν πασών ήττονος δεΐσθαι 80
τοδ μεταξύ παρά πάσας, δλως δέ τδ δεΐσθαι τήν άφήν τοδ μετάξι) οδχ
25 άναγχαίως χατεσχεύασται έχ της πρδς τάς άλλας αισθήσεις αναλογίας·
μάλιστα μέν γάρ οδδέ γεδσις δεΐται. οδδέ γάρ δσα συμβαίνει έπΐ των
όψεων, άνάγχη χαϊ έν ταΐς λοιπαΐς συμβαίνειν, οδδ' δσα έπΐ άχοής χαϊ
δσφρήσεως, χαϊ έπΐ τών λοιπών, οίον δτι ή μέν οψις χατ' έχπομπήν
αισθάνεται, αί δέ λοιπαΐ χατά είσπομπήν, χαϊ οδ διά ταύτας χαϊ ή οψις χατά
30 είσπομπήν. πάλιν έπΐ μέν άλλων δει τδν άέρα αδτδν παθεΐν δλιχώς, Γνα »
ούτως ή αίσθησις πάθη, οίον εδώδη γενέσθαι ή ψοφεΐν, έπι δ' όψεως οδχ
ούτως· οδ γάρ χρώννοται δ άήρ. xal δτι ή μέν δψις άνευ φωτδς οδχ ένεργεΐ,
αί δέ λοιπαι ναί. οδχ άνάγχη άρα τά αδτά έπί πασών τών αισθήσεων
συμβαίνειν. ώστε οδδέν θαυμαστδν εί τών άλλων δεηθεισών τοδ μεταξύ
35 γεδσις χαϊ αφή οδχ έδεήθη. χαϊ αδτή γοδν ή όνομασία αδτοδ τούτου
δηλωτιχή έστι, τοδ τήν άφήν τ φ θιγγάνειν εχειν τήν άντίληψιν. ταδτα
1 λήμης in ras. Α: μήλης Dt 2 xal ή A: <al om. Dt λήμη in ras. Α: μήλη

Dt (et sic ubique) 4 είναι το t: τό είναι D: είναι Α 6 τούτω t
15 διαφανές Α: τό διαφανές Dt 16 εΓ τε t 17. 18 πααών τών αίσθήίεως t
18 εί γάρ αϊ AD: at γάρ t ήττονε« D 19 δι' δσον D 27. 28 όσφρήοεως xal
άχοης t 29 xal οδ — ίψις Α: εί xal αύτή Dt 30 πάλιν έπί μέν Α: έπί μέν ούν
Dt 33 ναί Dt: οδδέν Ιλαττον χαϊ χωρίς τούτου Α 34 τοΰ] τών t 35 ante
άφή add. ή t αύτη scripsi: αδτη Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DB ANIMA II 11 [Arist. p. 422b 17] 417
μέν οδν δ 'Αριστοτέλης, δι' <δν κατασκευάζειν Ιδοξεν δτι τε πλείους αί • 1»

άπτιχαί αίσθήσεις χαί οδ μία, χαί δτι ή σάρξ οόχ Ιστι τδ άπτιχδν αίσθη- 4β
τήριον αλλά μεταξύ, χαΐ δπως ήμεΐς προς τά είρημένα υπηντήσαμεν.
μήποτε δέ όδδέ δυο τά είρημένα προυθετο χατασχευάσαι, άλλά Ιν μόνον,
5 δτι πλείους αισθήσεις αί άφαί, τδ δέ δεύτερον είς τοΰτο έπαναφέρεται.
τδν γάρ συλλογίσμδν τον δειχνύντα δτι μια έστιν αισθησις έχ τοΰ Ιν είναι
το αισθητήρων έλεγχων εδειξεν δτι οδτε τδ συνημμένον αότοΰ ήν δγιές
ουτε ή πρόσληψις. ή δέ πρόσληψις ήν δτι ή σαρξ μια ουσα αίσθητήριόν
έστι της αφής. Γνα οδν δείξη δτι οόχ δν τδ αίσθητήριον · · · άλλά
10 μεταξύ, δπερ Ιδειξε διά των τριών είρημένων έπιχειρημάτων. «
Τοιαύτας μέν οδν δ 'Αριστοτέλης έπί των δύο προβλημάτων, ειπερ δύο
ειη, έποιήσατο τάς έπιχειρήσεις, γυμνάζων ήμδς, δπερ ήδη εΤπον, μή άπλώς
χαί ώς ετυχε πιθανούς παραδέχεσθαι λόγους, άλλ' αληθείς. ϊατι δ* ή τοδ
'Αριστοτέλους δόξα xal δτι μία ή άπτιχή αίσθησις, και δτι ή σαρξ αίσθη -
15 τήριον. δτι γάρ οίδε μίαν τήν άφήν, έν τφ προοιμίφ τοΰ τρίτου λόγου έδή-
λωσεν. "δτι γάρ", φησίν, "ουκ εστίν αίσθησις παρά τάς πέντε", και ταύτας
άπαριθμησάμενος μίαν των πέντε χαί την άφήν συνηρί&μησεν. ώστε ε?
πέντε αί αισθήσεις, μία δέ τούτων ή άφή, μία άρα ή άπτιχή αΓσθησις. «·
xal τήν σάρχα δέ αίσθητήριον βούλεται έν οίς φησιν " ή δέ άφή τφ αύτών
20 άπτεσθαί έστιν"· ετι δέ μάλλον έν οΓς πάλιν φησί "xal δσων μέν αδτοί
άπτόμενοι αίσθανόμεθα, τη άφη αισθητά έστιν, ήν τυγχάνομεν έχοντες",
εί δέ τφ άπτεσθαι αίσθανόμεθα, άπτεται δέ ή σάρξ, αίσθητήριον άρα ή
σάρξ. μάλλον δέ έχ των διεσπαρμένως αύτφ είρημένων συναγαγόντα τήν
τοΰ φιλοσόφου διάνοιαν εστίν ειπείν δτι και μίαν χαί πολλάς αισθήσεις
25 οίδεν τήν άφήν, χαί ού μόνον αδτήν άλλά χαί τάς λοιπάς αισθήσεις, χ α ί «
τήν σάρχα χαί αίσθητήριον είναι χαί μεταξύ· ομοίως χαί τά λοιπά αισθη-
τήρια. χαί γάρ ή ήμε|τέρα ψυχή χαί μία έστί χαί πολυμερής, ώσπερ ι 21
γάρ δ μέν του χρώματος λόγος χαθ' αυτδν μέν άμερής έστι χαί άσχημά-
τιστος, συνδιίσταται δέ χαί συσχηματίζεται τφ δποχειμένφ σώματι, οδτω
30 δέ χαί ή άλογος ψυχή εχει μέν χατ' οδσίαν τδ άμερές χαί άδιάστατον
(έπεί πώς άν άμα χατά ταύτόν τοΰ λευχοΰ χαί τοΰ μέλανος άντελαμβά-
νετο;) μεριστή δέ γίνεται περί τά σώματα συνδιισταμένη αδτοΤς. έπεί οδν
άμερής έστι χατά τι χαί μεριστή, είχότως χαί μία λέγοιτ' 3ν χαί πολλαί. s
χαί διά τοΰτο οδν χαί έχάστη των δυνάμεων αυτής χαί μία ειη χαί πολλαί
35 ώς συμμεριζόμενη τφ υποχειμενφ χαί αλλφ μορίφ άλλου αίσθητοΰ άντι-
λαμβανομένη. έζήτησε δέ τοΰτο μάλιστα έπί της άφής είχότως· έπειδή
γάρ αυτη προσυλοτέρα έστί μάλλον χαί σωματοειδεστέρα, είχότως προφα-
9 τη« άφηί] τοδ άφού t lacunam indicavi: addendum ίείχνοσιν «τι ή βάρξ ofe
έοτιν αίσ&ητήριον 10 είρημένων om. t 18 αϊ οώ. D 19 τφ cAwf t
20 αδτοί A Arist. Γ p. 4 2 0 2 8 codd. TW: ο6τών ibid. Arist. vnlg.: afrrolc Dt
22 τψ t: των Α: τδ D 27 ή om. t 29 xal 06 σχηματίζεται D 29. 30 06 σχημα-
τίζετε (sic) — δέ xal iterat D 32 ίιϊσταμένη t 35 ίλλψ] άλλο D 37 αδτη A:
αδτί) Dt 37. p. 418,1 προσφανέστερον D
Comment. Arist. XV. Philop. de «niraa. 27

Authenticated
418 PHILOPONI IN DE AN1MA II 11 [Arist. p. 422t>17]
νέστερον ίχει τί> πολυμερές, xal αί μέν άλλαι μάλλον Sv ή πολλά, αυτή n 2Γ
δέ μάλλον πολλά ή 2ν. xol τι λέγω έπΐ της αλόγου ψυχής, δπου γε xal
ή λογική ώς προς τον νοΰν παραβαλλομένη μεριστή πώς έστι, χαϊ αδτή ίο
προτάσεσι χρωμένη καΐ κατασχευαις χαί συμπεράσμασιν; ευλογον δέ χαϊ
5 αίσθητήριον την σάρκα είναι. εί γάρ ήν μεταξύ, έπειδή παχύτερα έστίν
άέρος χαΐ ύδατος, έν έχείνοις δέ χαίπερ λεπτοτέροις ουαιν δμως γίνεται
τις χρόνος, ώστε άντιλαβέσθαι των αίσθητών δι' αδτών τάς αισθήσεις
(πρότερον γάρ όρώμεν άνεσπασμένην την κώπην, είτα ύστερον τοΰ ψόφου
άκοόομεν, χαϊ της βροντής γινομένης πρώτον ή μ ΐ ν ή άστραπή φαίνεται·
10 χαΐ ούχ εύθυς δέ αμα τψ πλησιάσαι τδ ευώδες αντιλαμβανόμεθα της
δσμής, άλλά δει χρόνου τινός πρδς την άντίληψιν), εί τοίνυν δι' άέρο; ι&
λεπτομερούς όντος δμως δει χρόνου πρδς τδ αίσθέσθαι xai ψόφου καΐ
δσμής, πολλψ μάλλον έπΐ της άφης, είπερ ή σαρξ μή ήν αίσθητήριον
άλλά μεταξύ, εδει χρόνου ήμΐν πρδς τήν άντίληψιν των άπτών διά τήν
15 παχύτητα της σαρχός, εί μή τις έπΐ των άλλων τδ διάστημα αίτιψτο.
άλλ' έπΐ της δσμής χαΐ σύνεγγυς οντος τοΰ θυμιάματος 2μως χρόνου τινδς
δεόμεθα προς τήν άντίληψιν. άλλ' δμως εί xal αίσθητήριον ή σάρξ έστιν,
άλλά χαΐ μεταξύ, δσπερ χαΐ έπ'ι τών άλλων αισθητηρίων· το μέν γάρ
κυρίως αίσθητήριον τδ πνεΰμά έστι· χαΐ έπΐ τοΰ όφθαλμοΰ δέ τδ κρυσταλ- 20
20 λοειδές καΐ τά λοιπά υγρά χαΐ οί χιτώνες ώς μέν πρδς τδ πνεύμα μεταξύ
είσιν, ώς δέ πρδς άέρα καΐ τά άλλα αίσθητήριον. άλλ' ένταΰθα μέν
ταΰτα μάλλον αίσθητήριον ή μεταξύ· έπι δέ της αφής ή σάρξ μάλλον
μεταξύ ή αίσθητήριον διά τδ προσυλότερον χαϊ γεωδέστερον. οίχειότερον
γάρ μάλλον τψ πνεύματι τδ δρατικδν αίσθητήριον ή ή σάρξ. αυτη καΐ
25 ή τοΰ 'Αριστοτέλους δόξα. ίστέον δέ 3τι δ Θεμίστιος χαϊ άλλην τίθησι
κατασκευήν δειχνί»ς δτι οόχ εστίν ή σάρξ αίσθητήριον. τά μέν γάρ αίσθη- 2«
τήρια, φησί, τών έναντίων είσΐ χριτιχά· χρίνει γάρ ή οψις τδ λευχδν χαϊ
τδ μέλαν χαϊ ή γεΰσις τδ γλοχυ χαϊ τδ πιχρόν, ή άχοή τδν δξΰν χαϊ
βαρυν φθόγγον, ή δέ άφή αντικειμένου τοΰ τε χούφου χαϊ τοΰ βαρέος τδ
30 μέν βαρυ χρίνει τψ πίλησιν αότής χαι ώθησιν γενέσθαι, τδ δέ χοΰφον
οάχέτι, διότι μηδέ πάσχει όπ' αύτοΰ. λέγω ουν δτι δσπερ έπΙ τών άλλων
Ιλέγομεν 8τι άντιλαμβάνονται οό μόνον τών ίδιων αίσθητών, άλλά χαί
τών στερήσεων (άντιλαμβάνεται γάρ ή μέν ίψις τοΰ σκότους1, σιγής δ' ή
άχοή· άντιλαμβάνεσθαι δέ τούτων έλέγομεν ού κατά κατάφασιν, άλλά κατά 80
35 άπόφασιν τ φ μηδέν πάσχειν) ουτω φαμέν καΐ τής κουφότητος άντιλαμβά-
νεσθαι τήν άφήν κατά άπόφασιν, έπεί τψ αότψ λόγψ έροΰμεν μηδέ τάς
άλλα ς τών άντιχειμένων άντιληπτικάς είναι· ου γάρ πάσχει ή όψις υπό
τοΰ σκότους οδδέ ή άκοή 6πδ τής σιγής· άντίκειται δέ φώς μέν σκότψ,
1 et 2 πολλά AD: πολλάί t 9 γινομέν&ις t 16 έμοίως χρόνου t

23 προβυλώηρον t 24 ή οάρξ Α: ή om. Dt 25 4 Θεμίστιο;] ubi haec
dicat, nescio; sed cf. Parapbr. de an. II p. 138,26 aqq. Spengel 31 πάσχει scripsi:
πάβχΐ) AD: πάσχειν t 34 έλέγομεν D: λέγοιμεν t 37 άντιληπτιχα« scripsi:
αντιληπτά« Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE AN1MA II 11 [Arist. p. 422» 17] 419
ψόφφ δέ ήτοι rj) φωνη ή σιγή * » όποτε ψυχροΰ xal θερμοδ άντιλαμ- β 2»
βάνεται, ξηροδ χαί όγροδ, τραχέος xal λείου, έναντιων όντων.
"Οτι δέ h τέ έστι τό άπτιχόν αίσθητήρων, χαί τοΰτο οόχ άλλο τι ή ή
σάρξ, δεΐξαι ενεστι τον τρόπον τοΰτον · καΐ τέωί ότι Sv έστιν αισθητήρων si
5 δείξεις τον τρόπον τοΰτον. όποιον γαρ δήποτε των άπτων, οίον θερμόν, καθ'
οίον δήποτε μόριον τοδ σώματος προσαγάγης, πάντως ισχει αδτοΰ άντίληψιν·
ομοίως ψυχρόν τε xal ξηρόν και υγρόν χαί τά λοιπά πάντα, ώστε εί έχάστου
αίσθητοΰ καθ' οίονοΰν μόριον ή σαρξ αντιλαμβάνεται, δήλον δήπου ότι
oux είσι πλείονα αίσθητήρια· χεχωρισμένα γάρ άν ήν τοις τόποις· εί δέ
10 τοδτο, οδ παντί μορίφ της σαρχός προσαγόμενον τό αυτό αίσθητόν άντι-
ληπτόν έγίνετο. δήλον γάρ ότι τιθέμενον κατά τίνος μορίου της σαρχός
εί οόχ όπέχειτο τό άντιληπτικόν αδτοδ αίσθητήρων, οδδεμίαν (άν) έαυτοδ 40
παρεΐχεν άντίληψιν, ώσπερ ουν όπισθεν τοδ όρατοδ όντος οδκ αντιλαμβα-
νόμεθα* ουδέ γάρ εί περιεπεφυκει ή μ ΐ ν ό άήρ χατά τήν υπόθεσιν χαϊ
15 Ικρυπτεν τό όρατιχόν τε χαί άχουστιχόν και όσφραντικόν αισθητήρων, έν
παντΐ μορίφ τοδ περιπεφυκότος αέρος τιθέμενον τό όρατόν (άν) έωρατο·
εί γάρ έτέθη προς τω μορίφ τφ χατ' εδθΰ τοδ άκουστικοδ πόρου,
οόχ άν έωράθη· χαίτοι εί τό άχουστόν χατά τοδ αδτοδ τόπου έτέθη,
μάλλον άν ήκουσθη · ομοίως χαί τό όσφραντόν μάλλον άν παρέσχεν
20 άντίληψιν χατ' ευθυ τοΰ δσφραντιχοδ πόρου τεθέν · ωστε ταύτη οιεκρί- 4»
θησαν άν χαί τότε τά διάφορα αισθητήρια, χαϊ διά τοδτο at διάφοροι
αισθήσεις, ωστε εί χαί νΰν πλείοσιν άπτικοΐς αίσθητηρίοις περιφδσα ή
σάρξ χαλύπτει, διά τί χατά παν μόριον παντός άπτοδ αισθάνεται; χαίτοι
εί xal έπί των άλλων τριών περιφύντος τοδ αέρος πάντα ήσθάνετο, έπί
25 της αφής γε τοδτο συμβαίνειν οδχ ώφειλε διά τό μ ή των πόρρωθεν, άλλα
των έγγύθεν τήν άφήν άντιλαμβάνεσθαι. ότι μέν οδν οδ πλείονα τά άπτιχά
αισθητήρια, έντεδθεν δήλον. ότι δέ οδδέ άλλο τί έστι παρά τήν σάρχα 50
τό άπτιχόν αισθητήρων, δήλον έντεδθεν. ei γάρ μετάξι) ήν ό άήρ, ών δ'
αισθητηρίων έστι τι μεταξύ, έπί τούτων εί έπ' αότό τεθη τό αισθητήρων
30 τό αίσθητόν, οδδεμίαν έαυτοΰ παρέχει άντίληψιν, δήλον δη χάντεδθεν άν
τό αδτό συνέβη, νυν δ' ε ί τις κατά βραχύ άφαιροΐτο της σαρχός, ει τε
έπί τό λοιπόν έπιθείη ή θερμόν ή σχληρόν ή άλλο τι τοιούτον, πάντως
αίσθήσεται, και πάλιν εί κάκείνης άλλο τι μόρων άφέλοις, xal τοδτο
μέχρις αδτοδ τοδ δστοδ. ώστε εί τοΰτο άληθές, δήλον ότι ή σαρξ έστι
35 τό άπτικόν | αίσθητήρων. εί γάρ άλλο τι ήν έντός, Ιδει χατά μικρόν n 2*
άφαιρουμένης τής σαρχός φθάσαι ποτέ εις τό αίσθητήρων, φ έπιτιθεμένου
του αίσΟητοΰ οδχέτι συναίσθησις έγίνετο. ότι δέ xal μία έστίν ή αίσθη-
1 lacunam indicavi: exspectas tale aliquid ίστιν ουν χαί ή άφή ώσπερ αϊ ίλλαι αίαθήαεις
των άντιχειμένων κριτική, ίπάτε χαί ψυχροΰ κτλ. 2 τραχίως t έναντίον D
3 ή om. t 9 γάρ om. D 12 äv addidi 14 γάρ είπερ εί ίπεφάχει D 16 μο-
ρίου D δν addidi 17 προς τό μορίφ t 18 oux äv] xäv D 20 άντίληψιν
scripsi: äv D: om. t 29 έπί τοΰτον D έπ' otitö D: έπ' οώτψ At. 30 παρέ-
χειν D 36 ψ Α: ώς D: &ατ t 21*

Authenticated
420 PHIL0P0NI IN DK ANIMA II 11 [Arist. p. 4221>17)
τιχή δυναμις xal οδ πολλαί, ένιεΰθεν äv συλλογίσαιο, e* γε πάση αίσθη- n 2 ν

τιχη δυνάμει ϋδιόν τι αισθητήρων άφώρισεν ή φύσις. τό γάρ λέγειν δτι.
ή γλώττα γεοστιχόν τέ έστι χαί άπτιχόν γελοίον · τήν γάρ άπτιχήν αισθησιν
οδχ ή γλώττα μόνη 2χει, αλλ' 8λον δι' δλου το σώμα, xal είρηται ή 5
5 αιτώ, 2τι έχ τούτων συνεστήχαμεν, θερμού ψυχροί, ξηροΰ υγροΰ. τι ουν
μάλλον έπί της γλώττης άμφ<ι> συμβέβηκεν ή έπί δφθαλμοΰ χαί άχοής
•χαί τοΰ δσφραντικοΰ πόρου; χαί γάρ χαΐ ταΰτα όΓμα χαί τοιαΰτά τε χαΐ
άπτιχά. τ φ δέ τό γευστιχόν άπτόμενον αίαθάνεσθαι, ώσπερ τό άπτιχόν,
εδοξέν τι έξαίρετον Ιχειν παρά τά άλλα, έπεί τοί γε, ώς εΤπον, οόδέν
10 ιδιάζον Ιχει παρά τά λοιπά, jial δήλόν έστιν Ετι οδδ' ούτος ίσχυρδ? ό
λόγος ό λέγων δεΐν έπΐ της άφής τό μεταξύ είναι, Γνα σύμφωνη προς τάς ίο
αλλας αισθήσεις, πέντε γάρ οδσών των αισθήσεων α! μέν δυο, οψις xal
αχοή, των πορρωτάτω αντιλαμβάνονται, αί δέ δύο, άφή χαΐ γεΰσις, των
έγγυτάτω* αδτοδ γάρ δει θιγεΐν τοΰ αισθητηρίου, ει γε δέδεικται οτι
15 αισθητήρων ή σαρξ· ή δέ λοιπή ή οσφρησις μέσην ειληχεν τάξιν, οΰτε
των πάνυ πόρρω άντιλαμβανομένη ουτε μην [των] αδτοΰ τοΰ αισθητηρίου
άπτομένων των όσφραντών. ωστε μάλλον ουτω έχούσης της άφης xal
της γεύσεως, δσπερ νΰν έχει, συμφωνία τις xal τάξις σώζεται έπί των
αισθήσεων, εΐ μεν γάρ αί τέσσαρες όμοίως των εξωθεν άντελαμβάνοντο, 15
20 είχεν άν πως πιθανότητα τό λέγειν ' διά τί μη xal ή λοιπή'; εΐ δέ μή
ούτως Ιχει, άλλά ή μέν γλώττα άπτομένη, ή δέ όσφρησις των πάνυ
σύνεγγυς xai σχεδόν των άπτομένων, τίς ή άνάγχη τοΰ χαί άφήν διά τοΰ
μεταξύ άντιλαμβάνεσθαι; τό γάρ λέγειν δτι χαί ή γεΰσις αφή τίς έστιν οδχ
αληθές· διά τ ί γ ά ρ μή ή άφή γεΰσις; έναργώς γάρ διαχέχριται τά τε αίσθητή-
25 ρια α ΐ τε δυνάμεις, εί δέ διότι άπτομένη γεύεται, διά τοΰτο άφή, ταύτη
άν ειποι τις χαί τήν άκοήν όψιν και τήν δψιν ά χ ο ή ν άμφω γάρ διά τοΰ ϊθ
μεταξύ, τό δέ τών άπτών αίσθάνεσθαι, ώς εΤπον, χοινόν παντός τοΰ σώματος.
Λείπεται οδν ζητεΐν, μήποτε 6 λόγος έχεινος άληθής έστιν ό λέγων

δτι πασα αΓσθησις περί μίαν εχει αντίθεσιν αισθητών xal περί ίν τι
30 χαί χοινόν γένος το προσεχές, οψις μέν περί λευκόν και μέλαν και
τά μεταξύ xal τό χοινόν τούτων γένος τό χρώμα, άχοή περί τόν δξυν
χαι βαρΰν χα! τό χοινόν γένος τόν ψόφον, γεΰσις περί τό γλυχυ χαί
πιχρόν χαί τό μεταξύ χαί τό χοινόν τούτων γένος τους χυμούς, ή δέ
άσφρησις ώς αμυδρά ουτε τά είδη διέκρινεν ουτε τό γένος, διά τό μηδέ U
35 τά είδη διαχρΐναι, έναργώς δέ έπι της άφής πολλαί άντιθέσεις* ώς ειρηται,
χαί οόδέ δπό τι χοινόν χαί προσεχές άναγόμεναι γένος, έδείξαμεν δέ xal
δτι ούχ Ιστιν έπί τών άλλων τό δμοιον· τό γάρ μέγα χαί μιχρόν τό έπί
1 aaXXojhato Α: σολλογίααιτο Dt 4 ή γλώττα Α: η γλώττα Dt 5 τούτων Α:

τοΰ των Dt 13 πο^ωτοίτων t 15 μέοην] μεσίτιν t 15. 16 οδτε τοΰ
πάνυ t 16 των delevi 17 τών om. D ουτω] ούτε t xal om. t
19 &μο(ως t : om. AD 20 άν A: om. Dt εί D: έπε) Α: ή t 21 ίχει Α: Ιχη
Dt 23 άντιμεταλαμβοίνεαθαι D 24 ή om. t 28 άληθής — αισθητών (29)
ilerat D 32 τών ψόφων t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIilA II 11 [Arist. p. 4 2 2 b l 7 ] 421
ψόφου καί τό τραχύ xal λεΐον Ιστιν έπΐ παντός α?σ&ητοδ κατά άναλογίαν. n 2Τ
τοιούτον γάρ έστιν έπΐ μέν δρατών το σφοδρόν χαί χατακορές μέλαν καί
τό άμυδρότερον, έπΐ γευσεως τό 3φόδρα γλοχο χαΐ ήττον γλυκό, ομοίως
χαΐ έπ! όσφράντων · τό τε τραχύ xal λεΐον έπΐ της άκοής εί το λυποΰν τε ®>
5 χαΐ ήδον ήν, το αδτό δέ τοΰτο έπΐ πάσης αίσδήσεώς έστιν. δήλον δήπου
δχι οό καλώς εϊληπται ταΰτα παρά 'Αριστοτέλους· ταΰτα μέν .γάρ παντί
αίσδητφ παρακολουθεί, οδ δίαφοράν αισθητών ποιοΰντα. ώς γάρ αύτός
έν τψ πέμπτψ της Φυσικής εδειζεν, απερ παντί τ φ γένει παρακολουθεί,
ταΰτα ου ποιεί ειδών διαφοράν. εχει δ ' έπΐ λέξεως τά έν τη Φυσική
10 ούτως " δ ι ό οδκ είδη κινήσεως τάχος xal βραδυτής, 3τι πάσαις άκολουβεΐ
ταΐς διαφόροις χατ' είδος, ώστε οδδέ βαρυτης χαΐ χουφότης ή είς τό αδτό, st
οΓον γης πρός αυτήν χαΐ πορός πρός αυτό", λέγεται γάρ άλλη άλλης γη
βαρύτερα ή χουφοτέρα, αλλ' οδ ποιεί τούτο διαφοράν γης. πασα γάρ γη
άλλης μέν έατι βαρυτέρα, άλλης δέ καί χουφοτέρα* ομοίως χαΐ πΰρ πυρός
15 χουφότερον ή βαρυτερον. διό οό διαφέρει πΰρ πυρός ταύτη ή γη γης, γη
δέ πυρός· ουτε γάρ ή έν τ φ πυρί χουφότης τινί γη παρακολουθεί ουτε
ή έν τη γη βαρυτης τινί πυρί. χαΐ πδσα δε χίνησις άλλης μέν έστι ταχυ-
τέρα, άλλης δέ βραδυτέρα. ώστε εI xal τοις αίσ&ητοΐς πασι παρακολουθεί, 40
οδ λέγω μόνοι; ακουστοί; άλλά πάσιν άπλώς, τό άλλα άλλων (μάλλον)
20 έπιτεταμένην Ιχειν την οίκείαν ποιότητα ή άνειμένην, 2περ Ιλαβεν ό 'Αρι-
στοτέλης μέγα καϊ μικρόν, ομοίως καί τό ήδειν ή λυπεϊν, καθ' δ Ιλαβεν
τό τραχύ καί λεΐον έπΐ της ακοής, οδκ άρα αισθητών διαφοράν τά
τοιαΰτα ποιήσειεν, έπεί μηίέ τάχος xal βραδυτής διαφοράν έποίει κινή-
σεων. οπότε δέ χαΐ έπΐ μιας μόνης αίσ&ήσεως τοΰτο συνέβαινε ν, οδδ'
•25 ούτως διαφοράν έποίει α?σ0ητών. τό γάρ μέγα καί μικρόν παντί ψόφφ
παρακολουθεί, ομοίως καί τό τραχύ xal λεΐον* οδχ άρα διαφορά ψόφων *ά
τά τοιαύτα. ου πάση δ' άπτη ποιότητι παρακολουθεί τραχυτης xal
λειότης ή τό χραΰρον καί γλίσχρον· αλλ' οδδέ αδταΐ αί συστατικαΐ
των σωμάτων ποιότητες, θερμότης, ψυχρότης, ξηρότης, υγρότης άλλήλαις
30 παρακολουϋοΰσιν, ώς τ φ ψόφφ τό μέγεθος ή ή σμιχρότης, άλλά διάφοροι
ουσαι χαΐ έξηλλαγμέναι κατ' είδος συμπλέκονται είς συστασιν τών σωμάτων,
έχει δέ τοΰ ποσοΰ της φωνής έστι τό μέγα χαΐ μιχρόν, χαΐ τοΰ ποιοΰ τό
τραχί) και λεΐον, οδ μήν ποιότητες, άλλως τε όμολογοΰμεν ώς ταύτη 60
διαφέρει ή αφή τών άλλων· el δέ τοΰτο ποιεί μή μίαν είναι αισδησιν τήν
35 άφήν άλλά πλείους, ζητητέον. μήποτε δ' ώσπερ εδοξε μέν μόνη ή όψις
κατ' έκπομπήν ποιεΐσΟαι τάς άντιλιίψεις τών ορατών, μηδεμιάς άλλης
υπονοηΟείσης τοιοΰτό τι ποιεΐν, ουτω xal ή άφή εσχεν τι έξαίρετον
3 τό ante άμυδριίτερον om. t 4 εί om. t 6 ίριατοτέλη t 8 έν τψ πέμπτψ

της Φυσική«] Ε 4 ρ. 228b28 sqq. 11 post εΚος add. κινήσεσιν t ή Phys.:
ή Dt 12 γής Phys.: τής Dt ή πυρός Phys. 15 καί βαρύτερον t
διό οϋ t : δι' οδ D 16 post alteram οδτε add. γάρ D 19 μάλλον addidi
25 αισθητών D: αίβθήβεων t 28 αύταΙ scripsi: αύται Dt 32 xal τό
μικρίν t 37 τι (post ίσχεν) corr. Α 3 : τί D : τό t

Authenticated
422 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 422 b 17]
τδ πλειόνων άνηθέσεων άντιλαμβάνεσθαι. δλως δέ τδ λέγε» 8τι πλειόνων η 2"

άντώαμβάνεται έπίστησαι μέν έστι τψ έξαιρέτψ αδτής παρά τάς αλλας,
οδ μην [2τι] ήδη διά τοδτο άνάγχη χαΐ μή μίαν αδτήν εΐναι αλλά |
πλείους. εί γάρ διά τοΰτο πλείους, έπειδή 8λως ίβχεν τινά διαφοράν n 3r
5 πρδς τάς άλλας, διά τί μή μάλλον μία έ* τοΰ ίν είναι τδ αισθητήρων;
περί γάρ της γλώττης άπελογισάμεθα 8τι οίιχ ώς γλώττα άπτιχή έστιν,
άλλ' η παν τδ σώμα τοιούτον έστιν· χαΐ το δπτιχδν γοδν αίσθητηριον χαΐ
τά λοιπά ίμα χαΐ άπτιχά έστιν. ώστε οδδέν έναργές τεχμήριον οδδέ
πιθανός τις λόγος δείχνυσι την άφήν μή μιαν ο3σαν αίσθησιν αλλά
10 πλείοος. &
Περί δέ τοδ άπτοδ χαΐ περί άφής δ αδτδς λόγος, ποίος; ίτι
άπδ των άντιχειμένων άρχτέον, 8τι χάνταδθα διά τοΰ μετάξι) άντίληψις,
8τι χάνταδθα περί 8ν γένος χαΐ μίαν αντίθεσιν ή ένέργεια της άφης,
ίσον γε έχ της πρδς τάς λοιπάς άχολουθίας. εί γάρ ή άφή μ ή μ ί α
15 έστίν αΓσθησις άλλά π λ ε ί ο υ ς , άναγχαΐον χαΐ τά (άπτά) α ι σ θ η τ ά
πλβίω εΤναι. 6 γάρ σύνδεσμος αίτιας σημαίνων άπόδοσιν ποιεί την
δλην τοδ ρητοδ διάνοιαν τοιαύτην· έπειδή περί άφής χαΐ περί άπτοδ ό
αδτάς έστι λόγος (ώς γάρ 3ν Ιχη τδ άπτόν, ούτως άνάγχη χαΐ τήν ά^ήν ίο
εχειν, xal ίμπαλιν), έξ άνάγχης δήπου, είτε πλείονα εΤεν τά άπτά, πολλάς
20 εΐναι χαΐ τάς άφάς, εΓτε αί άφαΐ πλείους, χαΐ τά άπτά πλείονα εΤναι, είπερ
δ αδτ&ς λόγος έπ' άμφοτέρων, δυνατόν δέ τδν γάρ σύνδεσμον μή πρδς
τά προειρημένα άποδοδναι, άλλά πρδς τήν των έπαγομένων διάνοιαν.
ίαται δέ σαφής ή διάνοια τοδ ρητοδ τήν τάξιν παραμείψασι τοιώσδε· ίχει
δέ άπορίαν πότερον πλείοος είσΐν ή μία· ε{ γάρ τά άπτά αισθητά πλείω
25 έστίν, άναγχαΐον χαΐ τή» άφήν μή μίαν αΓσθησιν είναι, άλλά πλείοος.
ίσως δέ χαΐ ώς άντιστρέφοντος τοΰ λόγου άδιαφόρως έχρήσατο· ?δει γάρ, 16
ώς είπον, ούτως είπεΐν 8τι εί τά άπτά πλείω, xal at άψαι πλείους, Γνα
έχ των ώμολογημένων τά άδηλα χίτασχευάση · νδν δέ τοδναντίον είπεν
'εί αί άφαΐ πλείους, xal τά άπτά.' δυνατόν δέ, ώς είπον, xal όπερβιβάσαι
30 την λέξιν. προτίθεται ουν έντεΰθεν άπορητιχώς τά είρημένα μοι έν τη προ-
θεωρία δυο προβλήματα δεϊξαι, πότερον μία έστιν ή άπτιχή αϊσθησις ή
πλείους, xal πότερον ή σαρξ έστιν τδ αίσθητήριον των άπτών, ώς ή όψις
των δρατών, xal έν τοις άλλοις ζφοις τοις ουχ εχουσι σάρχα άνάλογον [δέ] «ο
τι τη σαρχί (εστι γάρ τινα των ζφων, δ οδχ Ιχει μέν σάρχα, άνάλογον
35 δέ τι τη σαρχί, δσπερ τά Ιντομα, μυρμηχες χαί μυιαι xal τά &μοια) ή
οδχ εστι μέν ή σάρξ τδ αισθητήρων, οόδέ τδ ταύτη άνάλογον, αλλ' αδτή
μέν έστι μεταξύ 6t' ής ή αισθησις, ώσπερ ήν χαί έπί των άλλων αισθή-
σεων τδ μεταξύ των τε αισθητών %ι\ των αισθητηρίων, τδ δέ χυρίως
xal πρώτως αίσθανόμενον των άπτών άλλο τί έστιν ένδον της σαρχδς
40 άνάλογον [έν] τοις άλλοις αίσθητηρίοις.
1 τό wXetdvu>v AD: των πλ(ΐ(ίναιν t ϊλως] ίλλω« Α 3 ϊτι delevi 15 άπτ4

addidi ex Aristotele coll. v. 24 33 δέ delevi 40 έν delevi

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 422b23. 27. 32] 423
p. 422 b 23 Π α σ ά τ ε γ ά ρ α ι σ β η σ ι ς μ ι α ; έ ν α ν τ ι ώ σ ε ω ς ε ί ν α ι δ ο χει. n 3'
' Εντεύθεν το πρώτον έπιχείρημα δτι οδ μία αΓσ&ησις ή άψη. εί»

γάρ πάσα αισΟησις μιας έναντιώσεώς έστι κριτική, ή δε άφή πλειόνων,
ανάγκη άρα, δσαι εΐαΐν αί έναντιώσεις ών αντιλαμβάνεται ή άφή, τοσαύτας βο
5 είναι xal τάς άπτιχάς αίσθησεΐί-
p. 422b27 " Ε χ ε ι δ έ τ ι ν α λ ύ σ ι ν π ρ ό ς γε τ α ύ τ η ν τ η ν ά π ο ρ ί α ν .
Σαλεύει δια τούτων τδ πρότερον έπιχείρημα, δτι οδ μόνον ή άφή

περί πλείους αντιθέσεις έχει, αλλά xal αί λοιπαι. προείπομεν δε ήδη δτι 8ό
το τραχί» και λεΐον έπί φωνής χαί λευχδν χαί μέλαν χατά άναλογίαν
10 λέγεται, xal δτι τδ μέγα χαί τδ μιχρδν τδ έν ψόφοις οδχ εστι τδ αδτδ
τψ έπί των μεγεθών, ώς λέγομεν μεγάλην γραμμήν ή μέγα σώμα. έπί
δέ χρωμάτων μέγα μέν και μιχρδν οδ λέγομεν, τραχύ μέντοι και λεΐον,
xal σφοδρδν xal άμυδρόν. ομοίως οδδέ οσμή μεγάλη και μικρά λέγεται,
αλλά γλυκεία xal πικρά, χαί δριμεία χαί βαρεία, δήλον ουν δτι χαί
15 ένταΰ&α οδ χατά άναλογίαν τδ μέγα και τδ μιχρδν λέγεται," άλλ' έπί μόνων 40
τών ψόφων, διότι τδ μέγα χαί τδ μιχρδν τοΰ συνεχοΰς ποσοΰ έστι, xal
τδ μαχρδν χαί τδ βραχύ, ωσπερ οδν μαχρδν χαί βραχυν ψόφον λέγομεν
τδν έν πλείονι ή έλάττονι παρατάιει χρόνου γινόμενον, διότι δ χρόνος
συνεχές ποσόν, ούτως έπεί έν κινήσει αέρος δ ψόφος, ή δέ κίνησις πάλιν
20 συνεχές ποσόν, τδν έν μεγάλη ή μικρά κινήσει γενόμενον ψόφον ή μιχρδν
ή μέγαν λέγομεν. έπεί ουν δ μέν ψόφος πάντως μετά χινήσεως, λέγω
δή της κατά τόπον, αυτη δέ τοΰ ποσοΰ, οδδέν δέ τών άλλων δειται της
κατά τόπον κινήσεως υποκειμένου, είχότως οδ σώζεται έπί έκείνων ή τοΰ
μεγάλου και μικροΰ αναλογία.
25 p. 422b32 Άλλά τ ί τ δ εν τ δ ΰ π ο χ ε ί μ ε ν ο ν , ώ σ π ε ρ άχοή ψ ό φ ο ς , 45

ο ύ τ ω τ η ά φ ή , οδχ ε σ τ ί ν έ ν δ η λ ο ν .
Τδ δεύτερον έπιχείρημα δτι οδ μία ή αισθησις. πάσα γάρ αΓσ&ησις

περί h τι γένος έ χ ε ι , οψις χρώματα, ακοή ψόφους, γεΰσις χυμούς,
οσφρησις δσμάς· τά μέντοι τή άφή υποπίπτοντα οδχ εχει Εν χοινδν γένος.
30 δόξειε δ' <5ν μηδέ ή ο'ψις περί ίν τι γένος χαταγίνεσΟαι, εΓ γε αδτδς
προεϊπεν δτι δρατόν έστι χρώμά τε και δ λόγψ μέν ?στιν ειπείν, άνώνυμον
δέ τυγχάνει όν. λέγω δέ δτι και τοΰτο ύπδ τδ χρώμα άνακτέον εστι Μ
γάρ τδ δλον τοΰτο λαμπρδν χρώμα.
1δ οδ om. D 16 τών om. D 17 βραχϋν] βαρίιν t 18 παρατήσει]

έκτοίΟΕί t 19 οδτως—ποσ<!ν (20) Α: om. Dt 20 τόν έν om. t 21 μέγα t
23 ή om. t 25 8ν τό om. (cum Arist. Aid.) t 26 ίχδηλον t

Authenticated
m PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 422 b 34]
p. 422b34 Π ό τ ε ρ ο ν δ' έ σ τ ί τί» α ί β β η τ ή ρ ι ο ν έ ν τ δ ς ή ου, άλλ* n 3Γ

ε δ θ έ ω ς ή σαρξ, οδδέν δ ο χ ε ΐ σημεΐον είναι τδ γ ί ν ε σ θ α ι την
αισ&ησιν ί μ α Οιγγανομένων. |
Τδν παρ' ήμών έν τη προθεωρία είρημένον υπο&ετιχδν συλλογισμδν n 3 ν

δ οδχ εστίν άντιχρυς έν τψ ρητψ εδρεΐν, άλλ' έξ ών την τε πρόσληψιν
αδτοΰ χαΐ τδ συνημμένον ανασκευάζει, δυνάμει χαΐ δ συλλογισμός έν τού-
τοις έμπεριέχεται. τις δ' ήν δ συλλογισμό?; εί τδ αισθητήρων της αφής
ίν, τοΰτο δ' έστίν ή σαρξ, άνάγχη χαΐ την αίσ&ησιν μιαν είναι· άλλά
μην Ιν τδ αίσ&ητήριον ή σάρξ· χαΐ ή άφή άρα μία αισθησις. άνασχευ-
10 άζει οδν 3τι ουτε εί τδ αίσ&ητήριον Sv ε?η, μίαν άνάγχη είναι την αισΟησιν, 6
ώσπερ ίχει έπΐ της γλώττης (ένδς γάρ οντος αισθητηρίου δύο αίσ&ήσεκ,
άφή τε χαΐ γεΰσις) χαΐ 3τι δλως ή σαρξ οδχ εστίν αίσ&ητήριον. άλλ'
ήμεΐς μέν έν τη προδεωρία προτέραν έξεΰέμε&α (την) τοΰ συνημμένου
άνασχευήν, δευτέραν δέ την της προσλήψεως, Γνα συνεχή ποιήσωμεν τδν
15 λόγον τδν χατασχευάζοντα ?τι ή σαρξ οδχ έστίν αίσΟητήριον, άλλά μεταξύ,
αδτδς μέντοι οό ταύτη χέχρηται τη τάξει · άλλ' έπεί, ώς είπον, τό τε
δεύτερον των προβλημάτων xal ή άνασχευή τής προσλήψεως τοΰ υποθε- ίο
τιχοΰ συλλογισμοΰ Ιν ήν χαΐ τδ αδτό, λέγω δή ίίτι ή σάρξ οδχ έστιν
αίσ&ητήριον, πρότερον τά δύο των έπιχειρημάτων, δι' ών δείχνυσι μη είναι
20 την σάρχα αίσ&ητήριον, τίδησιν, είτα έφεξής τδ συνημμένον τοΰ συλλο-
γισμοΰ διελέγχει και τήν πρόσληψιν έν ταύτη τη τοΰ δευτέρου προβλή-
ματος χατασχευή. δυνάμει δέ δήπου χαΐ τδν είρημένον παρ' ήμών υπο-
Οετιχδν συλλογισμδν έΟηχεν· μη χειμένου γάρ αδτόΟεν τοΰ συλλογισμοΰ
παρά τ φ Άριστοτέλει, έχ των είρημένων συνελογίσαντο οί έξηγηταΐ ώς 16
25 τοιοΰτον ειη τινά συλλογισμδν διελέγχων. π ό τ ε ρ ο ν δ' έ σ τ ί τ δ αίσΟη-
τ ή ρ ι ο ν έ ν τ δ ς ή ου, άλλ' ε δ θ έ ω ς ή σ ά ρ ξ , ο δ δ έ ν δ ο χ ε ΐ σ η μ ε ΐ ο ν τ δ
γίνεσθαι τήν αισδησιν αμα Οιγγανομένου. των τριών έπιχειρη-
μάτων, δι' ών δείχνυται δ η οδχ εστίν ή σάρξ αίσ&ητήριον, τδ εν διά
τούτων τίΟησιν, τοΰτο δ' έστίν τδ διελέγχον τδ έπιχείρημα δι' ου έδόχει
30 δείχνυσΟαι αίσ&ητήριον είναι ή σάρξ, λέγω δή τδ τής άχρονου άντιλήψεως.
τοΰτο ουν, φησίν, οδχ ίχανδν σημεΐον είς τδ είναι τήν σάρκα αίσΟητήριον,
οπότε xäv δι' υμένος των άπτών θίγωμεν, άχρόνως αδτών άντιλαμβανό- ΪΟ
με&α, χαίτοι οδχ οντος τοΰ υμένος έχείνου αισθητηρίου, μεταξύ δ' οντος της
τε σαρχδς χαΐ των αισθητών, τί ουν χωλύει καΐ τήν σάρχα τοιοΰτον τι
35 είναι.
3 θιγγβνομίνω D: fort, βιγγανομένου; cf. ν. 27 9 Εν om. t 13 έξεθώ-

μεθα t τήν addidi 22 δέ om. D 20 διελέγχων D 33 δ' ίντε? t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 4 2 3 » 6 ] 425
p. 423»6 Διο το τοιούτον μόριον τοϋ σώματος Ιοικεν ο ύ τ ω ς η 3*

ε χ ε ι ν ώ σ π ε ρ εί κ ό κ λ ψ ή μ ΐ ν π ε ρ ι ε π ε φ υ χ ε ι δ άήρ, χαί τ ά έξης.
' Ο δεύτερος λόγος χατασκευάζων την σάρκα αίσβητήριον έχ του μηδέν ίβ

φαίνεσΟαι άλλο τι παρά ταυτην, δι' ου των απτών αντιλαμβανόμεθα.
5 τούτον οδν διελέγχει δτι εοικε τοΰτο είναι ή σαρξ, οΓον Sv συνέβη, εί δ
αήρ ήμΐν περιεπεφυκει κυκλφ και συμφυής έγεγόνει ήμΐν οίον παχυν&είς.
ώσπερ ουν ε? τοΰτο συνέβη, διά τδ καλυπτεσ&αι τά αίσ&ητηρια, δι' ένδς
δέ xal του αδτοΰ αέρος και ακούει καΐ όραν χαί όσφραίνεσΟαι, έδόξαμεν so
εν είναι τδ αίσθητήριον πάντων των είρημένων, δρατών, ακουστών, όσφραν-
10 των, τδν συμφυέντα ήμΐν αέρα, χαι μηδέ είναι δλως άλλο τι αίσ&ητήριον
παρ' αυτόν (μηδέ γάρ φαίνεται ήμΐν Ιχερόν τι), δπερ νΰν διελέγχεται διά
τδ διακρίνεσδαι σαφώς τά αίσ&ητήρια, τοΰτο νΰν οίητέον έπί της σαρκδς
συμβήναι περιφυείσης ήμΐν και κρυπτουσης τά άπτικά αισθητήρια, ώστε
οό παρά τδ μή φαινεσθαι 2τερόν τι παρά την σάρκα, δι' ου των απτών
15 Αντιλαμβανόμεθα, ήδη τοΰτο ίκανδν εις ελεγχον νομιστέον τοΰ είναι τήν 35
σάρχα αίσ&ητήριον. δύναται δέ τοΰτο τδ έπιχείρημα xal τοΰ συνημμένου
τοΰ σολλογισμοΰ ελεγχος είναι, έφεξής γοΰν τούτου καΐ τδν είρημένον
παρ' ήμών τοΰ συνημμένου ελεγχον τίθησιν δ Αριστοτέλης και συνεχή
ποιεί τψ νΰν έπιχειρήματι καΐ ήρτημένον αυτοΰ. ?να δέ τοΰτο δειξωμεν,
20 λέγω δή δτι χαί διά των προκειμένων ρήσεων τδ συνημμένον τοΰ συλλο-
γισμού διελέγχεται, άνωθεν τήν λέξιν τήν προχειμένην χαί έχθήσομεν χαι
έξηγησόμε&α. δ ι δ τ δ τ ο ι ο ΰ τ ο μ ό ρ ι ο ν τ ο ΰ σ ώ μ α τ ο ς ε ο ι κ ε ν ο ύ τ ω ς
ε χ ε ι ν , ώ σ π ε ρ εί κ ύ κ λ ι ρ ή μ ΐ ν π ε ρ ι ε π ε φ υ κ ε ι ό ά ή ρ · έ δ ο κ ο ΰ μ ε ν 3ν 4P
[ή] έ ν ί τ ι ν ι αίσ&άνεσ&αι χ α ί ψ ό φ ο υ καΐ χ ρ ώ μ α τ ο ς καΐ ό σ μ ή ς , χ α ί
•25 μ ί α τ ι ς α ί σ & η σ ι ς ε ί ν α ι ο ψ ι ς , α κ ο ή , ό σ φ ρ η σ ι ς . δείξας μή είναι τήν
σάρχα αίσ&ητήριον δι' ών τήν υπόνοιαν δι' ην έδόκει είναι αίσ&ητηριον
ήλεγξε, τδ άχρονον λέγω τή; αντιλήψεως, χαταλειπομένου δέ τοΰ ταύτην μέν
είναι τδ μεταξύ σώμα συμφυές, ενδο&εν δέ είναι τδ άπτικδν αίσ&ητήριον,
ταύτη τή δόςη χρώμενος τδ συνημμένον τοΰ ύποΟετικοΰ συλλογισμοΰ έλέγχει,
30 δεικνΰς δτι ούχ ανάγκη μίαν είναι τήν άπτικήν δυναμιν, έπεί δι' ένδς καΐ 45
τοΰ αδτοΰ γίνεται της σαρκδς ή τών απτών άντίληψις. εί γάρ, φησίν, ό
περιχεχυμένος ήμΐν αήρ συμφυής ήμΐν έγεγόνει παχυν&είς, ώστε άποκρυπ-
τειν τά αίσ&ητήρια, έπεΐ δι' αυτοΰ δρώμεν xal άχουομεν και δσφραινό-
με&α, εδοξαν δν ήμΐν αί τρεις αίσ&ήσεις αύται μία είναι, διά τδ δι' ένδς
35 μέν τοΰ αέρος τών τε ορατών καΐ ακουστών και όσφραντών άντιλαμβά-
1 Διό χαί το t ex Aid. τοιούτον corr. ex τοιούτο D 1. 2 ίχον οδτως Eoixev t

2 ώοπερ ε( D (cf. ν. 23) Arist. Χ : post ώσπερ add. äv t Arist. vulg. 5 τοΰτο] fort,
τοιούτο 5. 6 συνέβη τόν άέρα περιπεφυκότα χΰχλφ xal συμφυή γεγονότα xal ώς äv efnoi
τις πβχυνβέντο Α 7 ante δι' ένός add. τ ψ t 16 δύνβτο t 17 τούτου scripsi:
τούτο Dt 18 ό άπ Αριστοτέλης t 23 ήμΐν om. t έδοχούμεν] έδόχει μέν
D : έδάχειμεν t 24 η delevi 30 έπεΐ δι'] έπειδή t 31 ό om. t 32. 33 άιςο-
χρύπτοι t 33 έπειδή αύτού D 35 xal ante άκουστών om. t

Authenticated
426 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 4 2 3 « 6 . 1 2 . 1 5 ]
νεσδαι, άποκεκρυφθαι δέ τά χριτιχά τούτων α?σδητήρια. ώσπερ οδν εί x a l η 3 Τ

δι' ένδς έγίνετο ή αντίληψις συμφυοΰς ήμΐν όντος, οδ παρά τοΰτο μία
Äv ήν η τβ όψις x a l ή ακοή x a l ή όφρησις αλλά πλείους, δια τδ πλείονα 50
x a l τά α?σδητά είναι, χρώματα, ψόφους x a l όσμάς, ούτως οδδέ έπειδή ή
5 σαρξ ήμΐν προσπέφυχε μία ουσα, δι' ής πασών των άπτών έναντιώσεων
πλειόνων οδσών άντιλαμβανόμεδα, μία άν ειη ή άπτιχή αΐσΟηαις άλλά
πολλα'ι διά τήν των αισθητών έτερότητα. έπΐ μέν γάρ των άλλων αισθή-
σεων τ ψ χεχωρίσΟαι ήμών τδ μεταξύ δι* ου ή άντίληψις των αίσ&ητών,
τον αέρα λέγω, διωρίσ&αι δέ xal τά όργανα αδτά άπ' αλλήλων, φανερά
ί ο έστιν I αδτών ή έτερότης* έπΐ δέ της σαρχδς διά τδ προσπεφυχέναι n Ar
ήμΐν αδτήν μεταξύ οδσαν, άδηλον ε? πολλαΐ αϊ άφαί, τ η μέντοι των άπτών
έτερότητι διαγινώσχομεν τδ των αισθήσεων των άπτιχων πλήθος. μήποτε
δέ χαί τδ προχείμενον έπιχείρημα ετι της προσλήψεως τοΰ συλλογισμοΰ
έστιν άνασχευαστιχόν. δπερ xal μδλλόν έστιν αληθές· βουλεται γάρ xal
15 διά τούτου δεΐξαι δτι οδχ, έπειδή δι' ένδς της σαρχδς ή των άπτών αντί- 6
ληψις, ήδη xal τδ άπτιχδν αίσδητήριον 2ν. μήποτε γάρ ή μεν σάρξ
συμφυής έστι μεταξύ, εσωΟεν δέ τά αισθητήρια πλείονα όντα, ώς έπι τοΰ
υποδείγματος.
ρ. 4 2 3 » 12 Έξ αέρος μέν γάρ ή ύδατος αδύνατον συστήναι τδ

20 Ιμψυχον σώμα* δ ε ι γάρ σ τ ε ρ ε δ ν είναι.
Τήν αίτίαν ειπείν βούλεται, τίνος Ινεχα δι' ου μέν ή αφή γίνεται, ίο
προσπέφυχεν ήμΐν, ή σαρξ λέγω, ούχέτι δέ x a l ό άήρ xal τδ υδωρ, δι'
ών αί είρημέναι αίσδήσεις άντιλαμβα'νονται, συμπεφύχασιν ήμΐν, αλλ'
έξωδέν είσιν. διότι γάρ, φησίν, αδύνατον ήν τδ εμψυχον σώμα χαί έν γη
25 μέλλον βιοτεύειν έξ ένδς τών απλών συστήναι ή ύδατος ή άέρο; ( δ ε ι γάρ
?χαστον ώμοιώσδαι μάλιστα τοις ένδα διατρίβειν μέλλει), διά τούτων δέ ή
τών είρημένων αίσδήσεων άντίληψις, αέρος λέγω xal ύδατος, είκότως οδχ
εστίν ήμΐν ταΰτα συμπεφυχότα. x a l γάρ ό τοις ώσΐν έγχατφχοδομημένος 15
άήρ οό συμφυής έστιν, άλλ' άχώριστος. έπειδή δέ ή αφή διά σαρχδς εχει
30 τήν άντίληψιν, x a l τοΰτό έστιν αύτη τδ μεταξύ, τοιούτον δέ xal τδ τοΰ
ζφου σώμα στερεδν x a l μιχτόν, είκότως άρα προσπέφυχεν ήμΐν, x a l διά
ταύτην τήν αίτίαν διά προσπεφυχότος ήμΐν σώματος τοΰ μεταξύ ή άντίληψις
της άφής γίνεται.
ρ. 4 2 3 « 1 5 " Ω σ τ ε ά ν α γ χ α ϊ ο ν τδ σ ώ μ α ε ί ν α ι τδ μ ε τ α ξ ύ τ ο ΰ άπτιχοΰ
35 προσπεφυχός, xal τά έξης.
Ούχέτι γάρ έχωλύετο προσπεφυχέναι ώς τά άλλα τ φ μ η δύνασδαι Η
2 ή om. t 15 διά τοΰτο t 2 0 γάρ στερεόν D Arist. V X : post γάρ add. τι t Arist.
vulg. 3 0 τον μεταξύ t 34 τ6 σώμα D Arist. U: χαί τό σώμα t Arist. vulg.
τό (ante μετάξι») D Arist. T X y . om. t Arist. vulg.

Authenticated
PHILOPONl IN DE ANIMA II II [Arist. p. 423« 15.17.21] 427
τοιούτον είναι το σώμα τοΰ ζφου, ώς ει γε ήδύναντο, άναγχαΐον ήν n 4Γ

χάχεΐνα προσπεφυχέναι. εί γάρ χαί έχ τοιούτου αυτοί συνεστήκαμεν χαί
διά τοΰ τοιούτου ή των αισθητών άντίληψις, τί έχώλυεν δια τοΰ οϊχείου
όραν χαΐ μή δεΐσθαι τοΰ άλλοτρίοο; έπεί οδν ή των άπτών άντίληψις διά
5 σαρκός, ώς μετάξι» τοΰτο, δι' οδ γίνεται ή των άπτών άντίληψις· τ ο ΰ »
αναγκαίου γάρ χαί συντόμου ή φύσις στοχάζεται, διά τοΰτο οδν, έπεί
εδρεν έν τοις μορίοις τοΰ ζφοο την σάρκα, δι' ής πεφύκασι τά άπτά
Αντιληπτά είναι, ταύτη έχρήβατο xal οδχ έδεήθη έτερου τινδς έξωθεν
μεταξύ.
10 ρ. 423« 17 Δ η λ ο ϊ δ' δ τ ι π λ ε ί ο ο ς ή έ π ί τ η ς γ λ ώ τ τ η ς ά φ ή · π ά ν -
των γάρ των ά π τ ώ ν α ι σ θ ά ν ε τ α ι χ α τ ά τδ αδτδ μόριον χαί
χομοΰ.
' Ορ^ς όπως, ώς έλεγον, xal τά πρδ τούτων έλεγχος ήν τοΰ συνημ- »t
μένου τοΰ όπο&ετιχοΰ σολλογισμοΰ, λέγω δη δτι οδχ άνάγχη, εί öt' ένός
15 τίνος αίσθανόμεθα, ήδη χαΐ την αΓσθησιν μίαν είναι, ώ ; γάρ τοΰτο προ-
δείξας διά των προλαβόντων δτι ένδέχεται ενός δντος τοΰ άπτιχοΰ αισθη-
τηρίου της σαρχδς τάς αισθήσεις πλείονας είναι, έχ τοΰ δποθέσθαι τοΰτο
συμβήναι περί την σοίρχα, δπερ <5ν συνέβη, εί συμπεφυκδς ήμΐν ό αήρ ήν, 86
δι' οδ δρώμέν τε χαί άκουομεν χαΐ όσφραινόμεθα, ούτως έπήγαγε το
20 δηλοΤ δ' δ τ ι π λ ε ί ο υ ς ή έ π ΐ τ η ς γ λ ώ σ σ η ς ά φ ή . έπειδή γάρ οδχ
έξ αδτών των πραγμάτων ή δεΐξις προήλθεν, άλλα δι' υποθέσεως συνή-
γαγε τδ ένδέχεσθαι δι' ένδς μεν γίνεσθαι την των αίσθητών άντίληψιν,
μή μίαν δέ την αίσθητικήν δύναμιν, δτι οδχ άδύνατος ή υπόθεσις, έπ'
αδτών τών πραγμάτων [αδτδ] πιστοΰται, λέγω δη έπ'ι της άφής της έπΐ
25 γλώττης. ίδοδ γοΰν ή γλώττα χαί γευστών χαί άπτών έστιν αίσθητήριον, 40
άλλ' δμως έτέρα έστίν ή γευστιχή δύναμις της άπτιχής. οδχ άρα άληθής
ό λόγος ό λέγων, εί εν είη τδ αίσθητήριον, άνάγχη χαί την αίσθησιν
μίαν είναι· δτι γάρ έτέρα έστίν ή άφή παρά τήν γεΰσιν, πρόδηλον, δτι έν
τ φ λοιπω σώματι άφή μέν έστι, γεΰσις δέ ου, ή δέ γλώττα χαί πάντων
30 τών άπτών αντιλαμβάνεται χαί πρδς τούτοις χυμών.
ρ. 423«21 Ά π ο ρ ή σ ε ι ε δ' άν τ ι ς , εί π ά ν σ ώ μ α β ά θ ο ς έ χ ε ι .
'Εντεύθεν τδ τρίτον έπιχείρημα τών δειχνυντων δτι ή σάρξ οδκ έστιν 61

αίσθητήριον άλλά μεταξύ, έστιν δέ τοΰτο τοιούτον, ένστασιν, ώς ήδη
εΤπον, προσφέρει τοΐς αίσθητήριον είναι την σάρκα βουλομένοις χαί λύει
35 αδτήν χαί πάλιν τήν λύσιν έλέγχει. ή δέ ένστασις, δτι εί έπί τών αισθη-
τηρίων τών άλλων διά τίνος μεταξύ ή άντίληψις, ή δέ σάρξ τ φ άπτεσθαι
τών άπτών άντιλαμβάνεται, έοιχε μή εΤναι αίσθητήριον. δείχνυσιν |
6 ατοχάζεται Α: γίνεται Dt 10. 11 πάντων D Arist. Χ : απάντων t Arist. vulg. 23 ante

δτι add. xal t 24 αύτό] fort, au 33 τοΰτο] τοΰ t 34 προσφέρει scripsi: προφέρει Dt

Authenticated
428 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 4 2 3 » 2 t ]
οδν 2τι οόδέ ή σαρξ άπτεται τοΰ άπτοΰ, άλλ' Ιστι τι μεταξύ, εί γ ά ρ β 4 »
π α ν σ ώ μ α , φησί, β ά θ ο ς ^ χ ε ι , τ ο ΰ τ ο δέ έ σ τ ι τ ο τ ρ ί τ ο ν μ έ γ ε θ ο ς
(αντί του ή τρίτη διάστασις· πρώτη γάρ διάστασις τδ μήκος, δευτέρα τδ
πλάτος, τρίτη τδ βάθος), ών άρα έστί μεταξύ τι σώμα, ανάγκη βάθος
5 άλλότριον είναι τούτων μεταξύ, όπόσον άν ή χαΐ όπηλίχον. ών δ' έστί
τι βάθος μετάξι» άλλότριον, αδύνατον ταϋτα άψασθαι άλλήλων. δσα δέ
άλλοτρίαν υγρότητα Ιχει έπιπολής, σώμά τι Ιχει περικεχυμένον· ζαα άρα ®
έν δδατι απτεται άλλήλων, άτε δή βεβρεγμένα οντα Ιχει τι μετάξι» σώμα
καϊ άλλήλων οδχ άπτεται, ώσπερ δέ τά έν δδατι άπτεται άλλήλων, οδτω
10 καϊ τά έν αέρι· χαΐ των έν άέρι άρα άπτομένων έστί τις μετάξι» άήρ.
λανθάνει δέ διά την σμικρότητα, έπεί χαΐ τά έν δδατι άπτόμενα άλλήλων
λάθοι άν, δτι Ιστι μεταξύ τι υδωρ, αλλ' οδ διά τοΰτο είποιμεν άν μή
εΤναι αότών τι μεταξύ, ά π ο ρ ή σ ε ι ε δ' άν τ ι ς , ε ί π α ν σ ώ μ α β ά θ ο ς
Ι χ ε ι . άσύνταχτον δοχεΐ τδ χωρίον· ειπών γάρ ά π ο ρ ή σ ε ι ε δ' άν τ ι ς , ίο
15 ουκ έπήγαγε τι άπορήσειεν. Ιστι δέ ή άπορία αδτοΰ κατωτέρω· δει γάρ
έπισονάψαι τδ εί δ ι ε ρ δ ν δ ι ε ρ ο ΰ ά π τ ε τ α ι · τοΰτο γάρ, φησίν, άπορεΤται,
εί τά διερά άπτονται άλλήλων καΐ μή εστι τι μετάξι» άλλότριον σώμα.
καΐ Ιδειξεν 3τι εστι τδ όγρόν, τοΰτο δέ σώμα. τ δ δέ υ γ ρ δ ν οόκ Ι σ τ ι ν
ά ν ε υ σ ώ μ α τ ο ς ο ό δ έ τδ δ ι ε ρ ό ν . 6γρδν μέν έστι τδ σύμφυτον Ιχον
20 υγρότητα, ως τδ δδωρ, διερδν δέ τδ άλλότριον, ώς δ πηλός, τδ δέ υγρδν
έν σώματι Ιχει τδ είναι, οόκοδν άνάγκη τδ μέν υγρδν υδωρ είναι, τδ δέ
διερδν μετέχειν ύδατος, έπεί οδν τά άπτόμενα άλλήλων έν υδατι οόκ Ιχει 16
ξηράς τάς έπιφανείας, παν δέ υγρδν μετά σώματος, Ιστιν άρα τι αότών
μεταξύ σώμα, καΐ οδχ άπτονται άλλήλων. ούτως ουν xal τά έν άέρι, εί
2» καϊ μάλλον λανθάνει δ άήρ τοΰ δδατος μεταξύ ών, όποτε και τά έν υδατι
άπτόμενα λάθοι άν, εί Ιστι τι μετάξι» αυτών, λ α ν θ ά ν ε ι δέ μ ά λ λ ο ν
η μ ά ς τ ά έν τ ψ ά έ ρ ι κ α ι τ ά έν τ ψ υ δ α τ ι ζ ψ α , εί δ ι ε ρ δ ν δ ι ε ρ ο ΰ
ά π τ ε τ α ι , καϊ προς τδ προσεχές, 2τι τά έν υδατι ζψα και τά έν άέρι
λανθάνει ημάς, εί άπτεται άλλήλων, διερών οδσών των οίς άπτεται, «ο
30 τουτέστι τών έπιφανειών· διά γάρ την συνέχειαν την πρδς τδ υδωρ ή τον
άέρα οόκ Ιστιν ενδηλον. δείκνυσι δέ τοΰτο δτι εί έν υδατι βρέξαντες τους
δακτύλους άψόμεθα, μετά τδ χωρισθήναι ετι σώζουσι την υγρότητα. άλλ'
εί καϊ λανθάνει ήμάς, άλλ' ουν δ λόγος έλέγχει έκ τοΰ συμβαίνοντος έπΐ
τών βεβρεγμένην έχόντων την σάρκα καϊ ούτως άπτομένων· όράται γάρ
35 μετά τδν χωρισμδν Ιτι υγρά ουσα ή σάρξ. καϊ εί παχυμερέστερον δν τδ
υδωρ δμως διά τήν υγρότητα οόκ έχθλίβεται, άλλ' ένιζάνει tq σ α ρ χ ί , »
πολλφ μάλλον τδν άέρα λεπτομερέστερον δντα άδύνατον χαθάπαξ έκθλι-
βήναι υπδ τών άπτομένων. τί οδν; εί ταΰτα ούτως Ιχει xai άληθής ούτος
1 ί τ ι — ά π τ ο ΰ om. t 5 äv ήν D 6 μετάξι) om. t 7 έπΐ πολλής D 10 τις]

τι t 15 άπορία in άπ<5δυβις (?) mutavit D 1 16 e( om. t 20 ώς 6 πηλός —
το είναι (21) Dt: xal βεβρεγμένον μέν λέγεται τό χατά παν βεβρεγμένον, διερόν δέ τό χατά
την έπιφάνειαν Α 26 λανθάνειν D 27 ήμας ώσπερ χαΐ τά έν τψ δδατι Arist.
28 xal προς τό προσεχές depravata videntur: fort, xal (τοΰτο) προς χτλ.

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 423«21] 429
ό λόγος, συμβήσεται μηδέν μηδενός των στερεών σωμάτων άπτεσ&αι, n 4»

ει γε πάντα τά άπτόμενα αλλήλων ή έν αέρι άπτεται ή έν υδατι. συμ-
βαίνει οδν τά στερεά σώματα μόνων άπτεσΟαι των υγρών, στερεών δέ
στερεοΰ μηδέποτε άπτεσθαι. Ιστι δέ πρίϊς ταΰτα είπεϊν ότι δταν βρέξαντες
5 τδν δάχτυλον ή άλλο τι τοΰ σώματος μόριον άψώμε&α έτερου τινός στερεοΰ,
μανή οδσα χαΐ μαλαχή ή σάρξ διαδέχεται έν τ η πιλήσει εις τους ένυπάρχοντας so
πόρους ήτοι τά έν αύτη κοιλώματα το υγρόν, xal ε?ς έαυτήν δέ διά την μανό-
τητα, χαΐ ουτω μετά τδ χωρισ&ήναι συμβαίνει πάλιν φαίνεσ&αι την ύγρότητα.
συμβαίνει οδν άχριβώς δλην άπτεσ&αι την σάρκα, αλλ' έχείνοις τοις κοιλώ-
10 μασιν έν οις συνερρυη το υγρόν μ η αψασ&αι έτέρου τινός· μετά γοΰν τδ δια-
στήναι χεΐται πάλιν τδ έν έχείνοις υγρόν καΐ πληροί την έπιφάνειαν συμβαίνει
δέ χαΐ έν άδήλοις πόροις ώ&ούμενον τδ υγρόν γενέσθαι, όπερ πάλιν μετά την 85
βίαν χεΐται περί την έπιφάνειαν, έπεί τοί γε, έάν σχληρά πάνυ χαί λεία
σώματα λάβοις, οίον υέλινα ή χαλκδ στιλβω&έντα άχριβώς ή σιδήρεα χαί
15 ούτως έσχηματισμένα, ώστε έπιτιΟεμένων άλλήλοις έφαρμόζειν άχριβώς τάς
έπιφανείας, ώς μηδέ τήν τυχοΰσαν χαταλιμπάνειν μεταξύ χίνήν χώραν, είτα
βρέξας ταΰτα έπι&ήσεις άλλήλοις και πιλήσεις, ώς άψασθαι αδτά άχριβώς,
είτα διαστήσεις, οδκ άν οΐμαι ευροις οδδέ τήν τυχοΰσαν έν αδτοΐς ύγρό-
τητα* οδδέ γάρ πέφυχε τδ ύδωρ τοΐς στερεοΐς άντιβαίνειν σώμασιν. ευλογον Μ
20 οδν πιλουμένων έχείνων τοΰ ύδατος μ ή πεφυχότος άντιβαίνειν στερεοΐς
σώμασιν μήτε δέ χώρας μηδεμιας μεταξύ ούσης, μήτε φανερας μήτε
άδηλου, έν η δει χωρήσαι τδ δδωρ, έκ&λίβεσδαι αότό και έχχωρεΐν, και
πολλφ μάλλον τον άέρα, εδκινητόν τε όντα χαί ήχιστα άντιβατιχόν χαί
παντί σώματι δποχωρεΐν πεφυκότα. άλλως τε οδδέ άνάγκη πάντως τά
25 άπτόμενα διά τίνος άπτεσθαι μεταξύ, εί γάρ άνάγκη τά άπτόμενα διά
τίνος μέσου άπτεσθαι άλλήλων, έπ' άπειρον άνάγχη τοΰτο συμβαίνειν. 45
εί γάρ χαί 6 άήρ χαί τδ υδωρ άπτά (α?σ&ανόμε&α γοΰν αδτών ψυχρών
ή θερμών όντων), όπηνίκα άπτόμεδα τοΰ ύδατος, πότερόν έστί τι μεταξύ
ήμών τε χαί τοΰ άέρος ή τοΰ ύδατος, ή οδκ εστίν; εί μέν οδν μ ή έστιν
30 * » » πάλιν περί έχείνου ό αδτδς λόγος, είτε εστι τι μεταξύ αδτοΰ τε χαί
ήμών είτε μή, χαί τοΰτο έπ' άπειρον, οδκ άρα άνάγκη τά άπτόμενα διά τίνος
μέσου άπτεσθαι άλλήλων. όλως δέ τά κυρίως άπτόμενα άνάγκη μ ή εχειν
τι μεταξύ, έπεί οδδ' άν άπτεσ&αι λέγοιντο άλλήλων, ε * γε απτεσ&αι ταΰτα 5ο
λέγεται, ώς αδτός έν τ ψ Ε της Φυσικής ώρίσατο, ών άμα τά έσχατα,
35 άμα δέ οδκ εστίν <δν έστί τι μεταξύ τδ διεΐργον. ότι δ' οδκ άνάγκη τά
έν : ψ άέρι άπτόμενα μεταξύ τι εχειν άέρος, μάθοις άν και έντεΰθεν · τά
1 μηδέν Α: om. Dt 4 ante βτερεοΰ add. xal D 6 post σάρξ add. xal
ούϊέ D 9 οδν μηδέ άχριβώς Α 12 άδήλοις] άλλοις Α 14 χαλχδ
«τιλβωθέντα A: post χαλχα add. δν Dt 17 έπιθήαεις scripsi: έπιθεΐί ADt 22 χιο-
ρηααι D : χωρίβαι t: χωρίσει Α 24 οδτε t 26 μέσου D: μεταξύ Α: οπα. t
29 μέν om. t 30 lacuna ex A sic explenda oi πάντως έστίν μεταξύ τι τοΰ άπτοΰ
καΐ ήμών· el δέ ίστι ante πάλιν add. ή D, ή t 34 έν τψ Ε τής Φυαι-χης] c. 3
p. 226 b 23

Authenticated
430 PHIL0P0NI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 423»21]
γάρ μαλακά των σωμάτων, οίον σαρξ ή τι τοιοΰτον, ει τις βιαιότερον τψ n 4»

δαχτύλψ ώσει, είχει ώς έχστήναι της οικείας θέσεως· χαί τί λέγω τά
μαλακά; ένδέχεται βεβρεγμένας έχοντα τάς χείρας ώ&εΐν λίθον η τι
τοιοΰτον. εΐ γοΰν μή αμέσως θιγγάνουσα ή | χεΙρ ούτως ώδεϊ, άλλα n 5Γ
5 δια τοΰ μεταξύ σώματος, λέγω δή τοΰ 6γροΰ, συμβήσεται ούτως δι'
αύτοΰ ώ&εΐν ώσπερ διά της βακτηρίας την θύραν. πώς ο<5ν ούκ άτοπον
στερεόν σώμα ύπδ ρυτοΰ χαΐ παντί είχοντος λέγειν ώθείσθαι; ίσως τις
έρεΐ δτι ούτως ώδεϊ διά μέσης της ύγρότητος της έν τη χειρί, ώσπερ χάν
εί υμένα τις περιτείνας τή χειρί ή ίμάτιον ούτως ώσει. χαί τί λέγω;
10 αύτη ή σάρξ μαλαχή έστιν, αλλ' δμως διά τδ μή αυτήν καθ' αυτήν ώθεΐν, 6
άλλά μετά τών δστών διά μέσης οίϋτής ώθούντων, χαΐ τά σκληρότατα
ώΟεΐν δύναται, λέγω ουν προς ταΰτα ?τι ή μέν σαρξ συνεχής τε ουσα
έαυτή καί ού σχεδαστή, ετι δέ και συμπεφυκυΤα τοις όστοΐς ού διαρρεΐ
ούδέ διαπίπτει έν τη ώσει, εί καί φαίνεται τψ όντι χαί αυτή είχουσα
15 παρ' έχάτερα (διό χάν ε? πολλή βία τις χρήσαιτο, ραγείη, οϋ μην γε
ομοίως, τψ καί αύτδς μή σκεδαστος είναι καΐ τψ περιτετάσθαι χαΐ
οίον συμφΰναι τά αύτά τη σαρχΐ ύπομένειν)· τδ δέ υδωρ χαί ό αήρ
σκεδαστά έστι καΐ εύδρυπτα καί έπί τη τυχουση ßi(f υποχωρεί xal ίο
άντιπεριίσταται τοις ώ&οΰσι. μάΟοις δ' <2ν χάντεΰ&εν· ό χενδς αμφορεΰς
20 δήλον δήπου ώς αέρος έστ'ι πλήρης· 3ταν ουν τοΰτον ύδατος πληρώσω,
πας ό αήρ ύπεξίσταται, ώς μηδέ τδ βραχΰτατον αύτοΰ χαταλειφΟήναι.
άμέλει γοΰν εί τι λειφθείη, διά τδ μή πεφυχέναι υφίστασθαι τψ υδατι
πομφόλυγας ποιεί έν τ φ υδατι χαϊ ταύτας ρήξας προσχωρεί τη οικεία
όλότητι. εί τοίνυν τψ ούτως μαλακψ και ρυτψ υδατι και σχεδδν όμοίψ
25 ού πέφυκεν ύφίστασ&αι ουδέ τήν πίλησιν αύτοΰ ύπομένειν, πόσψ μάλλον ι&
στερεών τίνων χαί αντιτύπων σωμα'των αντιβαινόντων άλλήλοις μεταξύ άπο-
λειφΟήναι (ού) δυνήσεται ό μηδέ κώνωπος όρμήν υπομένων, αλλ' απαξ πασιν
ύποχωρών; ώστε αδύνατον μεταξύ τών άπτομένων άπολειφθήναι ύδατος τι
ή αέρος, εί μή τίνες είεν μεταξύ χώραι άφανεΐς ή φανεραί, καθ' ας ούκ
30 έφαρμόζουσιν άλλήλοις τά άπτόμενα· ούδέ γάρ ούτως είσί τών σωμάτων
διαπεπλασμέναι at έπιφάνειαι, ώς ακριβώς 2λαι ?λαις έφαρμόζειν. ώστε
έν τοις διαλείμμασιν ή ύγρότης έναπομένει, ητι ς μετά τδ διαστήναι αλλήλων so
τά άπτόμενα χεομένη πάλιν πληροί τήν έπιφάνειαν, και μάλιστα εί μαλακά
είη τά άπτόμενα χαί ώΟοΰντα, ή άμφω ή θάτερον. πιλοομένης γάρ της
35 σαρχός, ή μάλλον πιλεΐσΟαι δύναται, έν ταΐς κοιλότησι συρρεΐ ή ύγρότης·
έπειδάν ούν διαστη άπτόμενα, έπανέρχεται ή σάρξ εις τήν οίκείαν Οέσιν,
καί ούτως έν ένΐ έπιπέδψ γενομένη ή ύγρότης περιχεΐται xal εις τά λοιπά
μόρια.
2. 9 et 14 ώση D 6 ώθεϊ ώσπερ t 7 ύπό τοΰ jbuto5 t 10 αύτή Α: αδτη

Dt 13 xal post δέ om. t 15 μήν] μέν t 16 αύτο t 17 ύπομένειν
scripsi: υπομένει ADt 19 άντιπερίστατοι t 21 ΰπερ(3τ«τοι t 24 τοίνυν] τοι D
όμοίως D 25 ούδέ τήν π( in ras. D1 27 ού addidi χώνοττος D 32 ε?
τις D 35 S| Α2: 5) Dt δυνατόν t

Authenticated
P H 1 L 0 P 0 N I IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 423 b 1. 12] 431
p. 423b 1 Π ό τ ε ρ ο ν ουν π ά ν τ ω ν ο μ ο ί ω ς έστίν ή αισθησις ή άλλων n 6r

άλλως;
Δείξας δτι ουτε έν υδατι οΰτε έν αέρι άπτονται αλλήλων τά έν 38

τούτοις άπτειθαι δοκοΰντα, δια τδ εΤναι μετάξι) τούτων ή αέρα ή ΰδωρ,
6 ώσπερ λήμματι τούτω χρώμενος μέτεισιν έπί το προκείμενον. τοΰτο δ'
ην τδ δεϊξαι δτι και έπΙ της άφής σώζεται ή αυτή αναλογία ταΐς άλλαις
αίσθήσεσι, λέγω δή τδ διά τοΰ μετάξι» και έπί της άφής γίνεσθαι την 3Β
άντίληψιν. ταύτη γάρ έδόκουν δεικνύναι μ η ουσαν την σάρκα αίσθητήριον,
διά τδ μη σώζεσθαι την αυτήν άναλογίαν, ήτις ήν και έπί των άλλων
1 0 αισθήσεων. ουκ εστίν ο3ν, φησί, διάφορος ή των αισθητηρίων άντίληψις,
ώσπερ νΰν δοχεΐ. δοχεΐ γάρ γεΰσις μέν και αφή αυτών των αισθητηρίων
άπτομένων των αισθητών ούτως αυτών άντιλαμβάνεσθαι, αί δέ λοιπαί
οόχ ούτως, πόρρω θε ν δέ όντων αλλήλων των τε αισθητών χαί των αισθη-
τηρίων, ουτω διά τοΰ μεταξύ άντιλαμβάνεσθαι. τοΰτο ουν, φησίν, ουκ <ο
15 εστίν αληθές, αλλά και έπί της άφής έστί τι μεταξύ ώσπερ και έπί των
άλλων, άλλ' έπί μέν άχοής και ο'ψεως και όσφρήσεως πολί> τδ μεταξύ
(διδ έπίδηλόν έστι καΐ ού λανθάνει), έπί δέ γεύσεως καΐ άφής δλίγον,
διδ και λανθάνει, εΐ γάρ ούτως εχει τά έν τ ώ αέρι άπτόμενα ώσπερ
και τά έν τ ω υδατι, έκεΐνα δέ υγρών όντων τών άκρων ούτως άπτεται,
20 και τά έν τ φ ,άέρι άρα ούκ αμέσως άπτεται αλλήλων, άλλ' έπεί δλίγος
ό έναπολαμβανόμενος μεταξύ άήρ, είκότως λανθάνει και ουδέ είναι δοκεΐ. 45
και οό θαυμαστόν γε, εΐ λανθάνει, δπότε κάν εΐ υμήν ήμΐν περιετετατο
άπτομένοις, έδόξαμεν άν αμέσως άπτεσθαι, λανθάνοντος έκείνου τ η σμικρό-
τητι καΐ ουκ όντος ένδήλου δτι διείργει δι' έαυτοΰ μέσου τά άπτόμενα.
25 ούτως ουν και νΰν λανθάνει ημάς διά τήν σμικρότητα διείργων ό άήρ και
μ ή έών αμέσως άπτεσθαι τών άπτών. άλλ' εΐ και λανθάνει τήν αίσθησιν,
άλλ' δ λόγος έλέγχει έκ τοΰ συμβαίνοντος j έπί τών έν υδατι άπτομένων
και βεβρεγμένην έχόντων τήν σάρκα.
p. 423b 12 'Αλλά διαφέρει τδ ά π τ δ ν τών ορατών και ψοφητικών,δο

30 και τά έξης.
Ε ι π ώ ν δτι κοινδν έπί πασών τών αισθήσεων τδ διά τίνος μετάξι)

γίνεσθαι τήν άντίληψιν, λέγει νΰν π ^ διαφέρει γεΰσίς τε καΐ άφή τών
λοιπών, αί μέν γάρ άλλαι, φησίν, αισθήσεις ούχ υπ' αυτών πρώτως
πά|σχουσι τών αισθητών, άλλα τοΰ μετάξι) π ρ ώ τ ω ς πάσχοντος όπδ τών n δ ν
35 αισθητών ουτω τδ αίσθητήριον δπδ τοΰ μεταξύ π ά σ χ ε ι · και γάρ τά χ ρ ώ -
1 πάντων D Arist. E T X y : άπάντων t Arist. vulg. έστϊν ή om. D 11 xal ή

άφή t 13 δέ Α : om. Dt 2 0 όλίγος in ras. D 1 ut vid. 22 ΰ^ήν] ύμΐν D
24 ένδήλου scripsi: έδήλου Dt 29 χαΐ ψοφητιχών D, cf. p. 4 3 2 , 1 ? Arist. Ey: post
xal add. τών t Arist. vulg.

Authenticated
432 PHILOPONI IN DB ANIMA II 11 [Arist. p. 423 b 12]
ματα κινητικά έλέγοντο είναι τοΰ κατ' Ινέργειαν διαφανούς χαι δ ψόφο; n 5*
χινητιχδς τοΰ διηχοΰς, ομοίως xal αί δσμαΐ τοΰ διόσμου* έπΙ δέ της
άφής καΐ της γευσεως οό τοΰ μεταξύ πάσχοντος υπδ των αίσδητών
πρώτως ουτω διαδίδοται εις ήμδς δια τοΰ μετάξι) το πάδος αδτοΟ ποιούν- 6
5 το; εις ήμας, αλλ' αμα συν τ φ μεταξύ ,πάσχομεν ύπδ τοΰ αίσδητοΰ· τά
γαρ άπτά αμα και τδ μετάξι) και το αίσδητήριον διατίδησιν. έναργεΐ δέ
κέχρηται είς πίστιν τούτου παραδείγματι· δ γαρ υπδ δόρατος ή λίδου ή
τίνος τοιούτου δι' άσπίδος πληγείς αμα τη άσπίδι χαΐ αυτός ύπδ τοΰ
δόρατος ή τοΰ λίδου τέτρωται, άλλ' οδχ ύπδ μεν της άσπίδος αδτός, ή δέ
10 ασπίς υπο τοΰ δόρατος, αλλά μετά ταύτης xal αύτός· τούτου γάρ τδ αμα
δηλωτιχόν. ωσπερ γάρ τι» ύγρδν τον χυμδν δεξάμενον αύτδ αίσδητδν
γίνεται τφ δέξασδαι τδν χυμδν έν έαυτφ, διό ού δι' αύτοΰ αίσδανόμεδα ίο
τοΰ χυμοΰ, άλλά συν αύτφ πάσχομεν υπο τοΰ χυμοΰ, ούτως xal των
απτών ή διά των μεταξύ αίσδησις γίνεται αότών πασχόντων ομοίως τω
15 αίσδητηρίφ. ουχ ούτως δέ καΐ ή όψις άντιλαμβάνεται των χρωμάτων, τ φ
χρώννυσδαι τδν αέρα, αλλά διά τούτου μέσου, αλλά δ ι α φ έ ρ ε ι τ δ ά π τ δ ν
τ ω ν ο ρ α τ ώ ν καΐ ψ ο φ η τ ι χ ώ ν , και τά έξης. έπειδή έδείκνυεν ό λόγος δ
την σάρκα αίσδητήριον είναι βουλόμενος, έλεγχόμενος δέ τφ μη σώζεσδαι
έπΙ της άφής την ομοιότητα την προς τάς άλλας αίσδήσεις, δτι εστι xai έπΐ 16
20 της άφής τδ μεταξύ, 'ωσπερ και έπΐ των άλλων, καΐ ούκ άμέσως ή σάρξ
τοις άπτοΐς προσπελάζει, τούτφ δέ πάλιν άντέπιπτε τφ λόγφ τδ μ η σώ-
ζεσδαι μηχέτι της άφής ιδιότητα καΐ σημασίαν (ού γάρ απτονται άλλήλων
τά διά τίνος μεταξύ οντος διειργόμενα· ταύτη γοΰν και άφή χέχληται, τ φ
τάς μέν άλλας μη άμέσως ύπδ τών αίσδητών πάσχειν, αλλά ύπδ μεν των
25 αίσδητών τδ μεταξύ, υπδ δέ τούτου τάς αίσδήσεις, την δέ άφήν 6π' «ο
αυτών τών απτών άμέσως πάσχειν) τοΰτο οδν τδ άντιπΐιττον ωσπερ έπι-
λυόμενος ταΰτα έπήγαγεν, Ζτι ε? και ίατι τδ μεταξύ καΐ έπΐ τής άφής,
ώσπερ χαΐ έπΙ τών άλλων, άλλ' οδν ούχ άπόλλυται διά τοΰτο τά τής
αίσδήσεως τής άπτιχής ιδια. πάσχει γάρ ή α*σδησις οόχ υπδ του μέταξυ,
30 ωσπερ αί άλλαι, άλλ' ύπ' αδτών τών αίσδητών συν τφ μεταξύ· ώστε
καΐ ή όμοιότης ή πρδς τά άλλα αίσδητά σώζεται και έπι της άφής, τδ
είναι xal έπΙ ταύτης τδ μεταξύ, χαΐ τδ ίδιον τής άφής οόχ άπόλλυται.
αύτδ γάρ τδ μετάξι) ποιοΰται χαΐ υλη γίνεται τοΰ δΐρμοΰ ή ψυχροΰ ή «
ύγροΰ ή ξηροΰ, καΐ συν αύτφ τδ αίσδητήριον, ?περ έπΙ τών άλλων οδ*
35 έγίνετο* μόνον γάρ τάς ένεργείας τών αίσδητών έδέχοντο αί αίσδήσεις.
ίστέον δέ 8τι οόδέ τδ άπτιχδν αίσδητήριον ύπδ πάσης αίσδήσεως ποιοΰται·
οόδέ γάρ δταν άντιλαμβάνηται βαρέος καΐ κούφου, γλίσχρου xal χραύρου,
τραχέος xal λείου, τοιαύτη γίνεται ή σάρξ, άλλα μόνον γνωστιχώς τά είδη
3 τά« γεύσεωί t 4 8ιά τοΰ Α: διά το Dt 7 τούτφ t 11 τόν ΰγρόν D

τών χυμών ίεξάμενον t 12 έαυτφ t : αύτψ AD 16 μέβου D: τοΰ μέβον t
17 ψοφητιχδν D καΐ τά έξής om. t 19 post αισθήσεις add. 8εί*νυσιν t 21 τό
scripsi: τφ Dt 28 xal om. t 32 post άπόλλυται add. αισθάνεται γάρ θιγγάνουσα xal
άπτομένη τών άπτών Α

Authenticated
P f l I L O P O N I I N D E ANIMA I I 1 1 [ A r i s t . p. 4 2 3 b 1 2 . 1 7 ] 433
αδτών δέχεται, έπειδή δέ, ώς πολλάκις είρηται, παν σώμα έ * της συγχρά- n Β*
σεως τοΰ όγ^ο,ΰ χαΐ ξηροδ, θερμοΰ τε χαί ψυχροΰ συνέστηκε, διά τοΰτο ·»
xal όπ/jvt'xa πάσχει δπδ τούτων, ώς μεν αίσθησις Αντιλαμβάνεται αδτών
xal γινώσχει αδτά, ώς μέντοι φυσικδν σώμα πάσχει δλιχώς δπ' αδτών.
5 χαΐ έντεΰθεν δέ Ιστι συλλογίσασθαι δτι αδται μόναι δόο άντιθέσεις είσίν,
έξ ών συνέστηχε παν σώμα φυσικό n, δτι μόναι ποιοΰσι τά πάσχοντα δπ'
αδτών αισθητήρια xal οδσιωδώς έν αδτοΐς έγγίνονται, βαρύτης δε xat χου-
φότης, χαίτοι παντί σώματι παραχολουθοΰσαι (παν γάρ γενητδν σώμα ή
βαρύ έστι ή χοΰφον), δμως όπηνίχα δρώσιν ε?ς την άφήν, οδ μεταβάλλοοσι
10 την σάρχα είς τήν έαυτών ίδιότητα ώσπερ θερμότης xal δγρότης xal ψύξις
xal ξηρότης. 85
p. 423b 17 Ό λ ω ς δέ έοιχεν ή σάρξ χαί ή γλώσσα, ώς ό άήρ xat

τδ δ δ ω ρ πρδς τήν οψιν x a l τήν άχοήν x a l τήν δ σ φ ρ η σ ι ν ίχοο-
σιν, ο δ τ ω ς Ι χ ε ι ν π ρ δ ς το α ί σ θ η τ ή ρ ι ο ν ώ σ π ε ρ έ χ ε ί ν ω ν £χαστον.
15 Άπορήσας μήποτε xal έπΐ της άφής xal έπΐ της γεύσεώς έστί τι τδ
μεταξύ της τε σαρκός xal τών άπτών ώσπερ xal έπΐ τών άλλων αισθή-
σεων, ώς έχ τούτοι» της αδτής άναλογίας φυλαττομένης xal έπΐ της άφής,
ώστε είναι την σάρχα αισθητήρων, έντεΰθεν δέ πάλιν δίς τδ έναντίον έπι-
χειρεΐ δτι οδχ Ιατιν αισθητήρων ουτε ή σαρξ ουτε ή γλώττα. χατασχεοά- 46
20 ζει δέ τοΰτο, ώσπερ ήδη εΤπον, έχ της άναλογίας της προς τά άλλα
αισθητήρια, συλλογίζεται δέ τοΰτο έν δεοτέρψ σχήματι οδτως· έπΐ τά
αισθητήρια έπιτιθέμενα τά αισθητά οδ ποιεί αίσθησιν, έπΐ δέ τήν σάρχα
xal τήν γλώτταν έπιτιθέμενα ποιεί αίσθησιν* οδχ άρα ή σάρξ χαί ή
γλώττα αισθητήρων, χαίτοι έπιτιθεμένου τοΰ λεοχοΰ σώματος έπΐ τδ
25 ομμα άνάγχη πάντως είναι τι μεταξύ, οίον ήν xal έπΐ της άφής, άλλ'
δμως οδχ άντιλαμβάνεται, διότι δει τοσοΰδε μεταξύ, εΐ τοίνυν δει τήν 60
αδτήν άναλογίαν έπΐ πασών τών αισθήσεων φυλάττειν, έπΐ δέ τών άλλων
έπιτιθεμένων τοις αίσθητηρίοις τών αισθητών οδ γίνεται αδτών άντί-
ληψις, έπΐ δέ τήν σάρχα έπιτιθεμένων τών άπτών γίνεται, Ιοιχε μή εΤναι
30 αισθητήρων άλλά μεταξύ, οδχοΰν εΐ δεΐ είναί τι αισθητήρων της τε
άφής xal τής γεύσεως, ώσπερ έπι τών άλλων δφθαλμός, άχοή, όσφρησις
(Ιστι γάρ τής μέν ακουστικής δυνάμεως αισθητήρων ή μήνιγξ, τής δέ
δσφραντιχής ή μαστοειδής άπόφυσις τοΰ έγχεφάλοο), άνάγχη άρα έντδς
είναι τής σαρχδς τδ γεοστιχδν xal άπτι|χδν αισθητήρων, τδ γάρ πνεΰμα n 6 r
35 χοινόν έστι πασών αισθητήρων· xal γάρ ή χοινή αισθησις έν τούτψ. μέχρι
μέν οδν τών ένταΰθα έφ' έχάτερα προήλθεν ή έπιχείρησις τφ Άριστοτέλει.
ώς δέ ήδη είπον, τήν δλην αδτοΰ διάνοιαν έχλεξάμενός τις έχ τών είρη-
μένων έρεΐ δτι xat μεταξύ xal αισθητήρων βούλεται είναι τήν σάρχα διά
χοδς είρημένους λόγους, οδχ άνάγχη δέ πάντως τήν αδτήν άναλογίαν έπΐ
I εΓρηται πάν A : post ιΓρηται add. δτι D t 4 x a l γινώαχϊΐ— ί)π αίιτων Α : om. Dt 1 0 etc]
ei t 1 5 e t 1 7 τής a n t e άφής o m . t 2 9 τών om. t 3 0 άλλά («ταξύ—αίαθητήριον o m . t
Comment. Arist. XV. Philop. de anima. 28

Authenticated
434 PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 423 »>17.26]
πασών των αισθήσεων άπαιτεΓν, έπεί εί μεταξύ ή σαρξ, έδει τδ άνάλογον n 6'
φυλάττεσθαι έπΐ πασών των αισθήσεων, καΐ ωσπερ των άλλων τδ μεταξύ 5
δι' οδ ή αισθησις οδκ ήσθάνετο, ούτως έδει μηδέ τήν σάρκα αίσθάνεσθαι,
εί δια ταύτης μέσης ή άφή γίνεται, οδκ άρα δει τήν αδτήν άναλογίαν
5 έπί πασών φυλάττεσθαι.
ρ. 423·>26 Ά π τ ά μ έ ν οδν ε ί σ ι ν αί δ ι α φ ο ρ α ΐ τ ο ΰ σ ώ μ α τ ο ς , η σ ώ μ α .
Άπορήσας περί της αφής αναλαμβάνει τδν λόγον χαί ζητεί τίνα ποτέ
έστι τά άπτά, χαΐ τούτων τά είδη απαριθμείται, ώσπερ χαί έπί των άλλων
έποίησε. λέγει δ' οδν δτι άπτά έστιν αί διαφοραΐ τοΰ σώματος, ή σώμα,
10 διαφοραΐ δηλονότι αί σοστατικαί. έζήτησε δέ καΐ έν τψ Περί γενέσεως
χαί φθοράς (τοΰτο γάρ φησι τδ περί των στοιχείων), τίνες <5ν είεν χοινώς 15
πάντων σωμάτων αί αυστατικαι ποιότητες, χαί είπεν δτι οδτε τά χρώματα
ουτε οί χυμοί ουτε των τοιούτων οδδέν, διότι ζητοΰμεν τάς κοινοτάτας άρχάς,
αδται δέ οδκ έπί πάντων διήχοοσιν. είσΐ γάρ χαί άχρωμάτιστα σώματα,
15 ώς ό αήρ, καΐ άχυμα, ώς αδτός τε ούτος και έτερα πλείονα, κατά δέ τους
ιατρούς και τδ υδωρ. κοινόταται δέ άρχαϊ τών σωμάτων αί άπταΐ ποιό-
τητες, διότι παν σώμα εδθΰς και άπτόν έστιν. άλλα τών απτών άπαριθ-
μησάμενος πλείους αντιθέσεις πάσας ανήγαγε ν όπδ τήν τοΰ θερμοΰ χαί 80
ψυχροΰ χαί ξηροΰ χαί δγροΰ, χαί έδειξε ταύτας κοινοτάτας ούσας τών
20 σωμάτων άρχάς, καθ' ας και τά στοιχεία ειδοποιείται, προσέθηχε δέ χαί
τδ η σ ώ μ α είχότως. οδ γάρ η σώματά είσι τά κεχρωσμένα κέχρωσται·
εί γάρ τοΰτο, παν σώμα Ιδει κεχρώσθαι· νΰν δέ οδχ έχει ούτως. αλλ'
οδδέ τά εδώδη οδδέ τά έγχυμα οδδέ τά ψοφητικά, ή σώματά έστι, τοιαΰτά
έστιν· εί γάρ ήν τοΰτο, παν σώμα εδθί>ς έδει χαί ταύτας τάς ποιότητας
25 εχειν· νΰν δέ οδχ έστιν. ή δέ τοΰ θερμοΰ και τοΰ ψυχροΰ, ξηροΰ τε και
υγροΰ άντίθεσις έπί πάντων τών σωμάτων διήκει· παν γάρ σώμα εδθΰς
ή ξηρδν ή όγρόν έστιν, ή θερμδν ή ψυχρόν. ώστε καλώς είρηται ταύτας 25
μόνας τών ποιοτήτων τάς άντιθέσεις συστατιχάς είναι διαφοράς τών σω-
μάτων. τί ουν; οδχί καΐ τδ βαρυ χαί τδ κοΰφον έπί πάντων διαιρείται
30 τών σωμάτων; σωμάτων δέ νΰν τών γενητών δηλονότι, άλλά λέγω δτι
μάλιστα μέν τδ βαρΰ χαί τδ κοΰφον άπταί είσι ποιότητες και ανάγονται
δπδ τάς είρημένας, ώς έν τψ Περί γενέσεως εδειξεν · έπειτα δέ παν σώμα
έν τ ξ οικεία όλότητι 8ν ουτε βαρύ έστιν ουτε κοΰφον, βαρΰ δέ ή κοΰφον
τότε γίνεται, δταν έχστη της οικείας όλότητος. έπεί ουν οδδέν έστιν άεί so
2 χαί om. D 6 Άπτά ADt Arist. TUV: άπταί Arist. vulg. 10. 11 έν τψ Περί
γενέαεως χαί φθοράς] Β 2 13 χοινωτάτας D 14 αδται scripsi: αύταΙ Dt
τ
15 δχυμα ώς Α: 6 χυμός Dt 16 χοινώτα 1) άπταϊ scripsi: άπτικαΐ ADt
20 χα»' άς Α: χα»' δ Dt 21 χέχρωσθαι t 22 ί«ει — παν σώμα (24) Α: om.
Dt 25 τοΰ ψυχροΰ AD: τοΰ om. t 26 Αντιθέσεις D 29 θεωρείται t
32 έν τω Περί γενέσεως] cf. Β 2

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 11 [Arist. p. 423*26.31.424»2] 435
έν* τ φ παρά φυσιν, δταν τό πΰρ παρά φυσιν χάτω γένηται, έπείγεται τόν η 6Γ
χατά φύσιν τόπον χαταλαβεΐν, χαΐ διά τοΰτο χινεΐται έπΐ τό άνω, τό δέ
έπ) τό άνω χινοόμενον χοΰφον λέγομεν · ομοίως χαΐ ή βώλος παρά φόσιν
άνω γενομένη έπειγομένη έπΐ τόν ίδιον τόπον χινεΐται έπί το χάτω, τό δέ
5 έπΐ τό χάτω χινοόμενον βαρί» λέγομεν. εΐ δέ τά σώματα έν τ φ χατά
φύσιν οντα τόπφ ουτε έπΐ τά άνω oute έπΐ τό χάτω χινεΐται, οδδέ βαρέα
δν εϊη οδδέ χοΰφα. άλλως τε θερμότης μεν χαΐ ψυχρότης, ξηρότης xal κ
δγρότης δραστιχαΐ χαΐ παθητιχαί είσι διαφοραί, χουφότης δέ χαΐ βαρότης
οδχέτι· έχεινων δέ δει είς την των στοιχείων γένεσίν τε xal συστασιν.
10 ρ. 423·>31 Τό γ ά ρ α ί σ θ ά ν ε σ θ α ι π ά σ χ ε ι τ ί έ σ τ ι ν .
Ειπών τό άπτιχόν δυνάμει δπερ τό άπτόν, τοΰτο αδτό κατασκευάζει,

χαθόλου γάρ, φησί, τό αίσθάνεσθαι πάσχειν τίέστιν, ώς εΓρηται· εχειτο δ ε «
ήμΓν 8τι τό πάσχον πη μέν ταδτόν έστι τ φ ποιοΰντι, π η δ' οδ ταδτόν,
δονάμει μέν ταότόν, ένεργεί^ δ' οδ ταδτόν· πάσχον μέν γάρ οδ ταδτόν,
15 πεπονθός δέ ταδτόν. εΐ δέ πάσχον δπό τοΰ αισθητού γίνεται αδτφ ίμοιον,
δονάμει άρα ην πρίν παθεΐν 8περ τό αίσθητόν.
ρ. 424»2 Διό τ ο ΰ ο μ ο ί ω ς θ ε ρ μ ο ΰ ή ψ υ χ ρ ο ϋ ή σ χ λ η ρ ο ΰ ή μ α λ α χ ο ΰ
οδχ α ί σ θ α ν ό μ ε θ α , ά λ λ ά τ ω ν δ π ε ρ β ο λ ώ ν .
Έ π ε ί γάρ τό αίσθητήριον σώμα, πάν δέ σώμα άπτόν, τό δέ άπτιχόν 48

20 πάσχον δπό του άπτοΰ γίνεται ίίμοιον αδτφ ένεργεία, οδδέν δέ δπό τοΰ ομοίου
πάσχει (οδδέ γάρ αίσ&άνεταί τι τοΰ ομοίως χεχραμένου άπτοΰ), ώστε εί τών 60
ομοίων μή αντιλαμβάνεται, τών υπερβολών χαΐ τών ένδειών ειη άν ή άντί-
ληψις. ώ ς τ η ς α ί σ θ ή σ ε ω ς μ ε σ ό τ η τ ό ς τ ί ν ο ς ο ύ σ η ς τ η ς έν τ ο ι ς
α ί σ θ η τ ο ΐ ς έ ν α ν τ ι ώ σ ε ω ς , χαΐ διά τοΰτο χρίνει τά αίσδητά.
25 αίσθησιν νΰν τό αίσθητηριον λέγει, μεσότητα δ' είπε την αισθησιν ήτοι
την άφήν (περι ταύτης γάρ νΰν ό λόγος) ή χαΐ πδσαν· πασαι γάρ έν
μέσφ είσΐ της έναντιώσεως ής έστιν έχάστη κριτική, ούτως δ' έστίν έν
μέσφ, τ φ έχατέρου τών έναντίων δυνασθαι τόν λόγον δέζασθαι. οδ γάρ
απλώς τ φ έν μηδετέρφ τών | έναντίων είναι έν μέσφ ήδη κυρίως (τό n 6»
30 γάρ άχρουν πώς άν λέγοιτο μέλανος xal λευχοΰ μέσον;) άλλ' ώς εΐπον,
χαθό δύναται έχατέρου τών έναντίων τόν λόγον δέζασθαι. ομοίως δέ χαΐ
τό άψοφον καί τό άοσμον και τό άχυμον. οδ γάρ ώσπερ έπΐ της άφής
άνάγχη τό αισθητήριο ν χατ' ένέργειαν μέσως χεχράσθαι τών έναντιώσεων
τών απτών, οδτω χαΐ έπΐ τών άλλων αισθητηρίων τ φ έν μεσότητι πεποι-
2 τούτω D 9 xe om. t 12 καθύλου] χαθό t 14 πάσχον μέν]

πάσχομεν D 17 ή ψυχροϋ Dt Arist. SUW: καΐ ψυχροϋ Arist. ^ulg. ή μαλα-
κού D Arist. SUV: καΐ μαλακού t Arist. vulg. 21 κεχραμένου t 22 άντιλαμ-
βάνηται D 26 ΐ) καΐ πάβης t 27 8' έβτίν] 8έ ή D 29 έναντίων Α:
έναντιώαεων Di 28*

Authenticated
436 PHILOPONI IN DB ANIMA II 11 [Ariet. p. 424*2.10]
ώσθαι της έναντιώσεως ούτως αδτών αίσθητιχά είσιν* οί> γάρ τοις σώμασι π 6*
τοΐς φυσιχοΐς κατ' έχείνας τάς ποιότητας τδ είναι, άλλα χατά τάς άπτάς. β
διδ ή άφή τφ όντι μεσότης* Ιχει γάρ μεταξϊ» ποιότητα τινα των άχρων ·
τά δέ μή έν μίξει των άχρων άλλ' έν άπουσί^ πως 3ν μέσα έχείνων είη,
5 εί μή χατά τδν είρημένον λόγον, τφ δυνασθαι των έναντίων τδν λόγον
δέξασθαι; γίνεται γάρ πρδς έχάτερον α δ τ ώ ν θάτερον τ ω ν άχρων.
πως τδ μέσον γίνεται των υπερβολών χριτιχδν έδειξε, τδ γάρ έν μεσό-
τητί τίνων δν πρδς έχάτερον των άχρων θάτερόν πώς έστιν* πρδς μέν γάρ ίο
τδ δπερβάλλον την οίχείαν αδτοΰ θερμότητα ψοχρόν, πρδς δέ τδ τήν
10 ψυχρότητα δπερβάλλον Οερμόν. οδτω δέ δυνάμει δμοιον ϊαται τοις έναν-
τίοις xal οδχ ένεργεί<£, χαΐ πάσχει δπ' αδτών οόχ ώς δπδ ομοίων, άλλ.'
ώς δπδ άνομοίων* δπδ μέν γάρ του θερμοτέρου ώς ψυχρόν, δπδ δέ τοΰ
ψυχροτέροο ώς θερμόν. τοΰτο δέ ιδίως άν εΓη περί της άφής είρημένον.
ρ. 424· 10 Έ τ ( δ' δ σ π ε ρ τ ο ΰ δρατοΰ x a l τ ο ΰ άοράτου ήν πως ή

15 ό ψ ι ς , ο μ ο ί ω ς δέ χαΐ αί λοιπαΐ των ά ν τ ι χ ε ι μ έ ν ω ν , ο δ τ ω χαΐ ή 16
άφή τοΰ άπτοΰ χαΐ τοΰ άνάπτοο.
"Ωσπερ είπεν χαΐ έπί των άλλων αισθήσεων ότι χριτιχαί είσιν οδ
μόνον των ιδίων αισθητών, άλλά χαΐ των στερήσεων, οδτω χαΐ έπί της
άφης λέγει ότι χαΐ τά ίπτά χρίνει χαΐ τά άναπτα. άλλ' έπί μέν έχείνων
20 ήν ή χυρίως βτέρησις, ώς έπί της όψεως τδ σχότος χαΐ έπί της άχοής ή so
σιγή χαΐ της δσφρήσεως χαΐ γεόσεως τδ άοσμόν τε χαϊ άχυμον · έπί δέ
των άπτών οδδέν έστι σώμα χαθάπαξ άναπτον, έπειδή, ώς εΓρηται, ότι
at άπταΐ ποιότητες συστατιχαί είσι των σωμάτων, άλλ' άναπτά φησιν είναι
ή τά φθαρτιχά δι' δπερβολήν ή τά ήρέμα ίπτά* τοιαύτα δ' άν είη τά
25 μή πολδ άφεστηχότα των αισθητηρίων χατά τάς άπτάς ποιότητας, άλλ'
έγγδς όμοια xal ταύτη ήρέμα άπτά όντα, τφ τδ όμοιον δπδ τοΰ δμοίου
άπαθές είναι, τοιοΰτο δ' έστίν δ άήρ* διδ των υπερβολών αδτοΰ αίσθα-«
νόμεθα, λέγω δή όταν άγαν ψυχθη ή δταν άγαν θερμανθη · έχβαίνεΐ γάρ
λοιπδν τήν δμοιότητα τήν πρδς τά αισθητήρια, xal λοιπδν ώς έναντίον
30 δπδ έναντίου πάσχει* δτε δέ έν συμμετρίς έστι, σχεδδν οδδ' αίσθανόμεθα
της έν αότφ ποιότητος, δυνατδν δέ χάνταΰθα άναπτον ή τδ μή πεφοχδς
όλως άφη δποπίπτειν έξαχουειν, [ή] ώς τδ χρώμα ή τδν ψόφον, ή τδ
άμυδρδν ή τδ βλαβερόν.
5 χατά] xal D 14 τοΰ όρατοΰ xal τοΰ D: τοΰ utrumque om. t Arist. codd.
16 τοΰ άνώιτοο D: τοΰ om. t Arist codd. 19 xal post βτι om. t 24 τά post
eti) om. t 25 άπτάς ecripsi: έπτιχάς Dt 31 πιφυναις D 32 primum ή de-
levi ή τδν ψώρον A: JJ om. Dt

Authenticated
PHILOPONI IN DE ΑΝΙΜΔ II 12 [Arist. p. 4 2 4 »17] 437
p. 424*17 Κ α θ ό λ ο υ δέ περί πάσης α ί σ θ ή σ ε ω ς δεΐ λαβείν δτι ή Β 6»

μέν αΓσθησίς έ σ τ ι τδ δεχτιχδν των α ί σ θ η τ ώ ν ειδών άνεο τ η ς as
δλης.
Ειπών ISicf περί έχάστης αίσθήσεως χαΐ των ιδίων αισθητών έχάστης Κ
5 βοόλεται νΰν περί πασών χοινώς ειπείν χαΐ διορίσασθαι, περί ών άσαφώς
έν τφ περί έχάστου λόγψ εΤπεν. οίον Ιλεγεν έν έχάστη δτι ή αίσθησις
δυνάμει οδσα δπερ τδ αίσθητδν άγεται είς ένέργειαν δπ' αδτοδ* χαΐ γάρ
έστιν δπερ έχεΐνο. πως ο5ν ή αΓσθησις πάσχει δπδ των αισθητών xal
έζομοιοΰται αδτοϊς, νυν λέγει. οδτω γάρ, φησί, γ(νεται δπερ τδ αίσθητόν,
10 ού λευχή γινομένη ή γλυχεΐα, αλλά τδ είδος του αισθητού άνευ της υλης
δεχομένη, τουτέστι γνωστιχώς τους λόγους αδτών καθαρούς άποματτομένη. »
καθόλου γάρ οδδεν πάσχον υπό τίνος την δλην την τοΰ ποιοΰντος δέχεται,
άλλά τδ εΐδος τδ έν αάτφ, ώσπερ xal ό Χηρδς την έν τφ χρυσφ σφραγίδα,
οδ τδν χρυσόν. ού γάρ χαθδ χρυσή ή άργυρα ή σφραγίς δμοιοϋται αύτξ,
15 άλλά χαθδ τοιόνδε είδος Ιχει. εί γάρ χαθδ χρυσή ή σιδηρά ή σφραγίς,
ώμοίωτο αύτη ό χηρός, γένεσις £ν ήν χαΐ φθορά, γένεσις μέν χρυσοΰ ή
σιδήρου, φθορά δέ χηροΰ. οδτως οδν χαΐ ή αΓσθησις δέχεται τδ έν τφ
μέλιτι της γλυχύτητος είδος, οδ χαθό μέλι έστίν, άλλά χαθδ Ιχει τοιόνδε tf
γλυχύτητος είδος, διαφέροι δ' άν τά αίσθανόμενα των πασχόντων άπλώς,
20 μή αίσθανομένων δέ, δτι ουτω ταϋτα δέχεται ώστε γνωρίζειν χαϊ χρίνειν
το έν αότοΐς γινόμενον είδος, έχεινων πασχόντων μέν, οό γνωριζόντων δέ,
οιά έστι τά τε χάτοπτρα χαΐ τά έχμαγεΐα χαΐ τά δμοια τούτοις, τά μέν
οδν χάτοπτρα χαΐ τά έχμαγεΐα διαφέρει της αίσθήσεως τφ μή δόνααθαι
χρίνειν το πάθος τδ έν αδτοϊς γενόμενον. διαφέρουσι δέ αδτά τε ταΰτα
25 χαϊ αί αισθήσεις των λοιπών, διότι εί χαϊ πάσχει τά φυσιχά πάντα σώματα to
(πάσχει γάρ 6πδ θερμότητος xal ψυχρότητος λευχότητός τε χαΐ των παρα-
πλήσιων), άλλ' οδν δτι ταϋτα μέν υπό τών ποιούντων χατά το συναμφό-
τερον ποιούντων ουτω πάσχει* τδ γάρ πΰρ οό χατ' είδος μόνον δρφ είς
χόν άέρα χαΐ θερμαίνει αδτόν, άλλά χατά τδ συναμφότερον ώς γάρ σώμα
30 δρ3 είς αότόν (σαφές δέ τεχμήριον τδ έπΐ της εόωδίας τε χαΐ δυσωδίας·
μετά γάρ τοΰ υποκειμένου δρ$ είς τδν άέρα χαΐ είς τά (μάτια ή εόωδία,
έγχαταμιγνυμένης αδτοΐς ούαίας τινδς άπδ του εδώδους σώματος, ομοίως
xal I τά χρωννόμενα των Ιματίων πάσχει, xal ο( χυμοί δέ δρώσιν είς τά n 7Γ
σώματα* άλλως γοϋν ύπδ τών γλυχέων δδάτων διατίθεται τών λουομένων
35 τά σώματα χαΐ άλλως δπδ τών άλμυρών, οδσίας τινδς έγχαταμιγνυμένης
6 λίγου D 14 ού 'τήν χρυαέν t 15 τοιδν M o t t 16. 17 ή σιδήρου t

17 τ ω έν D 18 μέλι] μέν D 19 διαφέροι Α : διαφέρει Dt 22 χάτωπτρα t
χαϊ τά δμοια—έχμαγιϊα (23) Α: om. Dt 2 3 τό μι) D 24 δέ om. t 2 5 αϊ αισθήσεις
τών λοιπών] τά λοιπά τών αίβθήβιων t et om. t 26 τ* om. t 27 άλλ' ouv δτι A:
διότι Dt 32 έγχαταμιγνυμένης Α: έγχαταμιμιγμένης Dt 3 5 έγχαταμιμιγμένης t

Authenticated
438 PHILOPONI IN DE ANIMA II12 [Arist. p. 424» 17.24]
μετά του χομου. xal τους λίθους δ' of οικοδόμοι, ο3ς 3ν ίσχυρους εΤναι η 7>·
βούλωντο», προβρέξαντες έπΐ χρόνον γλυχέσιν υδασιν οδτω παραλαμβάνουσιν
είς την οίχοδομίαν. φαίνεται δέ χαΐ ή της θαλάττης άλμη διαβιβρώσχουσα 5
τάς πέτρα«)· τά μέν οδν άψυχα xal χαθόλου παν σώμα η σώμα έστι πάσχει
5 6πδ των αισθητών ποιοτήτων, τοΰ τε δρώντος χατά τδ συναμφότερον
δρώντος, χαΐ τοΰ πάσχοντος χατά σοναμφότερον πάσχοντος· ή μέντοι
αΓσθησις οδτε δπδ τοΰ σοναμφοτέροο πάσχει, αλλ' δπδ μόνου τοΰ είδους,
ώσπερ xal 6 χηρδς δπδ της σφραγΐδος, ουτε αύτη χατά τδ συναμφότερον
πάσχει (οό γάρ δή χρώννυται τδ αίσθητήριον ή εόώδες γίνεται), άλλά
10 χατά μόνον τδ είδος, λέγω δέ αότήν την αίσθητιχήν δύναμιν. έπεί χαΐ ίο
τδ σώμα πάσχει δπδ της θερμότατος, πάσχει δέ xal ή άπτιχή αισθησις,
άλλ' οδ τδ αδτδ πάθος· άλλ' ή μέν αισθησις δπδ μόνου τοΰ είδους τοΰ
θερμού πέπονθε γνωστιχώς, το δέ αίσ&ητήριον ή σάρξ ως δλη χατά τδ
συναμφότερον, δποχείμενον αδτ^ γενομένη τη θερμότητι χαί δπο του θερ-
15 μαίνοντος δλου ώς δλον παθοΰσα. χαΐ οδδέν γε θαυμαστόν, ε( δπο τών
αισθητών άλλως μέν πάσχει ή αίσ&ησις, άλλως δέ τδ αίσθητήριον xal
δλως τδ σώμα· άλλο γάρ αδτοΐς έστι τδ χρώμασιν είναι ή χυμοΐς ή
ψόφοις ή θερμοΐς ή ψυχροΐς, xal άλλο τδ αίσθητοις είναι, διδ χρώματα 16
μέν έστι xai χυμοί xal ψόφοι χαΐ τά λοιπά χαΐ αίσθήσεως μή ούσης,
20 αισθητά δέ οδχ είσιν, εί μή αισθησις είη άντιλαμβανομένη αδτών. είς
μέν οδν τάς αισθήσεις ώς αισθητά ποιεί, είς δέ τά σώματα οδχέτι ώς
αισθητά, άλλ' ώς χρώματα ή χυμοί xal χαθδ £χαστον εϊδός τι εχει χαΐ
οδσίαν, δλον είς δλον ένεργεΐ, χαΐ τδ πάσχον δλον δπο δλου πάσχει.
ρ. 424»24 Α ί σ θ η τ ή ρ ι ο ν δέ πρώτον έν φ ή τ ο ι α ύ τ η δύναμις.
25 Ειπών περί αίσθήσεως λέγει xal περί τοΰ αισθητηρίου, πρώτον δέ

εΐπεν αίσθητήριον έν φ ή αίσθητιχή δύναμις τδ δποχείμενον τη άλογο,)
ψυχη πνεΰμα· έν τούτψ γάρ πρώτως ή αίσθησις εχει τδ εϊναι. έπεί
αίσθητήριά γε xal όφθαλμοί χαί ώτα χαί ρίς, άλλ' οό πρώτα· οό γάρ
έστιν έν τούτοις ή αίσθητιχή ψυχή, άλλά διά τούτων τδ πάθος έπ' έχεΐνο s»
30 άναπέμπεται. έστι μέν οδν τ α δ τ ό ν , τδ δέ ε ΐ ν α ι £τερον. ή αίσ&ησις,
φησ(, τουτέστιν ή δύναμις ή αίσθητιχή, χαι τδ αίσθητήριον έν φ πρώτφ
ή δύναμις αδτή Γδρυται, ταδτά μέν είσι τψ άριθμψ (οδ γάρ έστιν αδτή
χαθ' αδτήν ή αίσθησις άνευ του δποχειμένου, τουτέστι τοΰ πνεύματος,
δπερ πρώτον έστιν αίσθητήριον), Ιν οδν ταΰτα τω δποχειμένψ, ώς ίνα
35 άνθρωπόν φαμεν χαι μίαν ναΰν την υλην μετά τοΰ οίχείου είδους, τδ δλον
σύνθετον Εν λέγοντες, τή μέντοι οόσία δύο είσίν· άλλο γάρ αίσθησις χαι 80
άλλο τδ δποχείμενον αδτη· ή μέν γάρ ασώματος χαΐ άμεγέθης, τδ δέ
2 βοόλονται t 3 ή Α: om. Dt 14 eörj) Α: αύτη Dt 15 ώ« 3λον scripsi

coll. y. 23: ώς δλοι> ADt 18 xal τό άλλο το D χρώμα t 21 ποιεί— αίοΰη-
T«f (22) iterat D ώς (post οδχέτι) A: om. Dt 22 χαθ' ?χβστον t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II12 [Arist. p. 424» 24. 28] 439
υποκείμενον αδτη σώμα και μέγεθος, xal αίσθητικόν λέγεται oö καθό η 7'
εχει μέγεθος, άλλα καθό ε χει αίσθησιν.
ρ. 424»28 Φ α ν ε ρ ό ν δ' έκ τ ο ύ τ ω ν x a l δ ι ά τ ί π ο τ ε τ ω ν αίσθητών

αί ό π ε ρ β ο λ α ΐ φ θ ε ί ρ ο ο σ ι τ ά α ι σ θ η τ ή ρ ι α .
5 Δείζας 8τι τά αισθητήρια καθδ αισθητήρια έν λόγφ τινί καΐ συμμε- 96

TptqL εΐαί (καθο γαρ εχει την αίσθητικήν δύναμιν, λόγον αυτών ouaav xal
είδος, χατά τοΰτο έχει τό αίσθητήριον είναι) έχ τούτων φησί δήλον είναι
την αίτίαν τοΰ τάς των αισθητών υπερβολάς φθείρειν τά αισθητήρια. εΐ
γάρ καθό αίσθητήριά είσιν, έν συμμετρία τινί xal μεσότητί είσιν, ώς ήδη
10 είπεν (τοιώσδε γάρ χεχραμένον τό αίσθητήριον έπιτήδειον γίνεται πρός την
της αίσθήσεως υποδοχήν), Ιτι δέ των αισθητηρίων κινουμένων υπό των
αισθητών οδτω γίνεται των αίσθητών ή αισθησις, είκότως άρα και ή 40
άμετρος κίνησις των αισθητηρίων υπό των αισθητών φθείρει αυτών την
συμμετρίαν φθαρείσης δέ της συμμετρίας άνεπιτήδεια γίνεται είς τό
15 στέγειν την αίσθητικήν δύναμιν. δύο γάρ πάθη πάσχει τδ αίσθητήριον,
εν μέν ώς άπλώς σώμα, έτερον δέ ώς αίσθητήριον. ώς μέν ουν σώμα
δπό σώματος πάσχει, ώς δε αίσθητήριον υπό της των αισθητών ένεργείας·
jfov το δμμα ώς μέν αίσθητήριον πάσχει συγκρινόμενον ή διακρινόμενον
ΰπο της των χρωμάτων ένεργείας, ώς δέ σώμα πάσχει 6πό πυρός, εί <6
20 τόχοι, θερμαίνοντος· και ή ακοή ομοίως ώς μέν αίσθητήριον πάσχει υπό
τών ψόφων, ώς δέ σώμα υπό της σφοδρας τοΰ αέρος κινήσεως, ού
ταΰτόν μέν γάρ ψόφος και κίνησις αέρος, οόχ άνευ μέντοι κινήσεως
άέρος ό ψόφος· έν ουν τοις μεγάλοις ψόφοις μεγάλης γινομένης της
κινήσεως, τη πιλήσει ή κίνησις βλάπτει τό άχουστικόν αίσθητήριον
25 ώς σώμα. πώς δέ υπό της βια.οτέρας πληγής λύεται δ λόγος τών
αισθητηρίων όπό τών αίσθητών, εδειξε τη παραθέσει τών ήρμοσμένων*
καΐ γάρ έπί τούτων ή έν ταΐς χορδαΐς συμφωνία, μεσότης τις xal ίο
είδος οδσα της τοιαύτης τών χορδών παραθέσεως, έχ της ποιας έπι-
τάσεως χαί άνέσεως λύεται και φθείρεται, εί καί μή αί χορδαΐ φθεί-
30 ρονται* ομοίως κάν εί σφοδρότερον αί χορδαΐ κρούοιντο· αί γάρ ύπερβολάί
φθαρτικαΐ τών έν συμμετρία τινί καΐ μεσότητι τό είναι έχόντων. λόγον
δέ ού την άρμονίαν τών συγκειμένων λέγει· ούτως γάρ άρμονίαν λέγοι
άν την ψυχήν, τοΰτο δέ άνεΐλεν έν τ φ πρώτφ λόγφ· αλλά λόγον τό είδος |
λέγει τό έπιγινόμενον τη τοιαύτη συνθέσει τε καϊ συμμετρία, ής λυο- n 7»
35 μένης κα'ι τδ είδος φθείρεται ές ανάγκης, διαφέροι δ' 3ν ή αρμονία τών
χορδών και ή αισθητική δύναμις έν τη τών αισθητηρίων συμμετρία τ φ
την μέν άρμονίαν είναι αυτήν την συμμετρίαν, ήτις δπό της όπερβολής
7 κατά A: *al ά Dt 17 της Α: om. Dt 23 γενομένης t 25 βαιοτέ-

pa« t 30 κδν είς t 32 λέγει scripsi: λέγω Dt: φηαίν Α
33 τοΰτο] τούτψ t.

Authenticated
440 PHIL0P0NI IN DE ΛΝΙΜΛ II 12 [Arist. p. 424*28. 32]
xal έπΐ της έπιτάσεως των χορδών λύεται, τήν δέ αΓσθησιν την έπΐ τη • 7»
TOif δβ συμμετρίφ δύναμιν, ήτις χαίτοι άλλη οδσα της συμμετρίας φθειρομένης 6
συμφθείρεται* έχείνης γάρ τί έστι χαΐ έν έχείνη· εΐδος γάρ ταύτη; έστί.
ρ. 424*32 ΚαΙ διά τ ί ποτε τά φυτά οδχ α ί σ θ ά ν ε τ α ι , έ χ ο ν τ ά τι

5 μύριον ψ ο χ ι χ δ ν χαΐ π ά σ χ ο ν τ α όπδ των ά π τ ώ ν xal γάρ ψ ύ χ ε τ α ι
xal θερμαίνεται.
Ειπών 8τι έχ των είρημένων περί τε της αίσθήσεως χαΐ των αισθη-
τηρίων φανερδν γίνεται τδ αίτιον τοΰ τάς δπερβολάς των αισθητών φθείρειν ίο
τά αισθητήρια, διδ« έν μεσέτητί έστιν, αί δέ μεσότητες όπδ των όπερ-
10 βόλων φθείρονται, ix -των αδτων τούτων φησίν είναι φανερδν χαΐ διά τί
ποτε τά φοτά οδχ αισθάνεται, χαίτοι το φυτιχδν μο'ριον της ψυχής Ιχοντα
(τρέφεται γοδν xal αδξεται χαΐ γενν^ 3μοια έαυτοΐς) χαΐ Ιτι πάσχοντα
δπδ των άπτων· θερμαίνεται οδν xal ψύχεται, αίτιον οδν τούτου τδ μη
Ιχειν αδτά μέριον τδ έν μεσότητι ον των άπτων, xal Ιτι δύναμιν χαΐ
15 άρχήν έν τούτφ δεχτιχήν των είδων των έν τοις αίσθητοις άνευ της δλης· ι&
οδδέ γάρ τδ δπωσοΰν Ιμψυχον ήν τό αίσθανόμενον, άλλά τδ εχον τήν
τοιαύτην δύναμιν. μεσέτητα δέ λέγει τά αισθητήρια ή διά τδ της μεσό-
τητος των αισθητών άντιλαμβάνεσθαι xal βλάπτεσθαι όπδ της όπερβολης
χαΐ της ένδειας, ή μεσότητα διά τδ έν μεταιχμίφ εΤναι των αίσθητων
20 xal των αίσθήσεων. άλλά π ά σ χ ε ι μ ε τ ά της δ λ η ς · τουτέστιν εί χαι
πάσχει όπδ των αίσθητων, οδχ οδτω πάσχει ώσπερ τά αίσθητιχά χατά
τδ είδος πάσχοντα xal οδ χατά τήν δλην, άλλά πάσχει μετά της δλης, «ο
τουτέστιν όλιχώς χαΐ σωματιχώς. ή γάρ ύποχειμένη αδτοΐς δλη όπδ των
αίσθητων πάσχουσα έν έαυτη δέχεται τά πάθη των αίσθητων, δλη αδτών
25 γινομένη xal ώς δλη αδτά δεχομένη εις έαυτήν, ώσεί xal άψυχος ήν.
τδ γάρ μ ε τ ά τ η ς δλης σημαντιχόν έστι τοΰ ώς δλην πάσχε« αδτά·
πάσχει δέ ώς δλη τδ είδοποιούμενον τφ πάθει δ πάσχει, τινές μέν ο5ν
οδτω τδ πάσχειν μετά της δλης έξεδέξαντο άντί τοΰ χατά τήν ιδίαν δλην
πάσχειν τρεπομένην xal μεταβάλλουσαν. τι δέ; τδ π ά σ χ ε ι μ ε τ ά τ η ς
30 δ λ η ς της τοΰ αίσθητοδ δλης φησίν, δτι at μέν αισθήσεις, δπερ ήδη φθά-ffi
σαντες είπομεν, πάσχουσιν όπδ των είδων μένων των αίσθητων, ίψις μέν
όπδ τοΰ χρώματος, οδ μέντοι δπδ τοΰ ψιμυθίου ή έρίου ή fat ποτ' ί ν
εΓη τδ δποχείμενον τφ χρώματι* δμοίως xal έπΐ των άλλων* τά μέντοι
άψυχα πάσχοντα όπδ των αίσθητων οδχ δπδ των είδων αδτών πάσχει
35 μδνον, άλλ' όπδ τοΰ συναμφοτέρου. τφ γάρ έγχαταμίγνυσθαι τδ μέν εί
1 iiti ante της om. t 3 έν om. t 4 αίσθάνεται t Arist.: αισθάνονται D

5 πάσχοντα D Ariet. SDX: πάσχοντά τι t Arist. vulg. 11 καίτοι] xal τι t 12 Ιτι
Α: δτ'ι Dt πάσχοντα scripsi: πάσχονται Dt: πάσχειν A 20 πάσχει ADt, cf. τ. 29:
πάσχειν corr. D* Arist. 24 Ιαυτζ Α: αύτη Dt 26 τοΰ et δλην scripsi: τέ et
δλη Dt 29 τί δέ —φησίν (30)] fort, τινές δέ—φασίν τδ πάσχειν t

Authenticated
PBILOPONI IN DE ANIUA II 12 [Ariat. p. 4 2 4 » 3 2 . b 3 . 5 ] 441
τόχοι τ φ δδατι, ουτω γλοχυ γίνεται- δμοίως 6 άτμδς τ φ ίματίψ προσι- Β 7*

ζάνων εύώδες αότδ ποιεί, ώσαυτως δέ χαΐ τά χρώματα ποιεί εις τά so
αώματα, οίον τά βαπτόμενα* έμμίγνυται γάρ μετά της Ιδίας υλης τοις
(ματίοις* δμόίως xal δ ψόφος ρηγνυων τδ ζύλον τη ώσει τοϋ δποχειμένου
5 αέρος τούτο ποιεί, δοχει 8έ μόνον έπί θερμού χαΐ ψοχροδ τούτο μή
συμβαίνειν· μόνη γάρ ή θερμότης παρατεθέντος τοϋ πυρδς ήλλοίωσε τά
όποχείμενα, οΓον τδν αέρα· χαΐ έπΐ ψύξεως ώσαύτως· παραχείμενος γάρ
δ χρύβταλλος ψύχει οδχ έμμιχθείσης αυτοΰ της οόσίας τ φ ψυχομενφ,
άλλά ποιότητι μόνον άλλοιώαας. τοΰτο δέ διότι αύται μόναι των ποιο· as
10 τητων την ποιητιχήν αίτίαν Ιχουσι της γενέσεως xal της φθοράς, φθορά
δέ χαΐ γένεσις t q τροπή της όποχειμένης ουσίας γίνεσθαι πέφυχε.
p. 424b3 Ά π ο ρ ή σ ε ι ε δ' άν τ ι ς , ε? π ά θ ο ι άν τ ι ό π δ δ σ μ ή ς τ δ
αδύνατον δσφρανθήναι, ή δπδ χ ρ ώ μ α τ ο ς τδ μή δυνάμενον ίδεΐν.
Ειπών δτι τά άψυχα χαίπερ αισθησιν οδχ έχοντα πάσχει δπδ των
15 άπτών ποιοτήτων, πάσχει δέ σωματιχώς χαΐ όλιχώς, ζητεί έπί τούτοις 40
είχότος εί χαΐ δπδ των άλλων ποιοτήτων οΓόν τέ τι παθεΐν τά αίσθήσεως
άμοιροΰντα.
p. 424b5 Ε ί δέ τ δ ό σ φ ρ α ν τ ό ν δ σ μ ή .
' Εντεΰθεν την άπορίαν έπιλύεται χαΐ δείχνυσιν δτι ουδέν πα'σχει 46
20 των μή έχόντων αισθησιν όπδ των αισθητών, εί γάρ τδ δσφραντόν,
φησίν, οδδέν άλλο έστίν ή όσμή, xal τδ γεοστδν οδδέν άλλο ή χυμός
(ει τι γάρ γεδσιν ποιεί, χυμός έστιν, καΐ et τι δσφρησιν, δσμή· ομοίως
xai έπί των άλλων) ή δέ δσμή οδδενί άλλφ έστίν ή δσφρήσει (πρδς αυτήν
γάρ χαΐ εστι χαΐ λέγεται, ομοίως δέ χαΐ τδ γευστδν πρδς τήν γεΰσιν χαΐ
25 τδ δρατδν πρδς οψιν, χαΐ έπί των λοιπών ομοίως), οόδέν άν πάθοι όπδ
τών αισθητών ποιοτήτων ώς αισθητών τών μή έχόντων αισθησιν οόδέ 60
τών αδυνάτων, αλλ' ι§ αίσθητιχδν Ιχαστον. χαΐ αδτά, φησί, τά δυνατά
παθεΐν υπδ τών αισθητών οϋ χατ' άλλο τι πάσχει υπ' αότών ή χαθδ
αίσθητιχά έστιν, οίον δ δφθαλμδς παθητδς μεν έστι χαί χατ' άλλον τρόπον,
30 αλλ' υπδ τοΰ όρατοΰ οδχ άν άλλως πάθοι ή χαθδ όρατιχός έστιν. ώστε
εί τδ πάθος τδ όπδ τών αισθητών ποιοτήτων οδ χατ' άλλο τι γίνεται
υπ' αυτών ή χαθδ αίσθητιχά έστι τά πάσχοντα, 8 άρα μή εστίν αίσθη-
τιχόν, οδχ άν πείσεται υπ' αυτών, δύναται δέ ίσως xal | οδτω τδ n 8»
ρητδν νοηθήναι, δτι ούδέ τών δυνατών παθεΐν τι όπδ τών αισθητών πάθοι
35 άν υπ' αυτών χατ' άλλο τι ή χατ' έχεΐνο, χαθ' δ έστιν αίσθητιχόν.
5 δέ om. D 8 6 om. t 12 ί>πά της όσμήί t cum Aid. 23 δλλψ Α: άλλο

Dt όσφρήαει] ίαφρησις D 28 πάσχει] πάσχειν t, 29 6 om. t
32 8 αρο] δρα D 34 πάθοι] πάθος t

Authenticated
442 P B I L O P O N I IN D E ANIMA I I 12 [Arist. p. 4 2 * b 5 . 9 . 1 2 ]
οίον 6 όφθαλμδς παθητικός έστιν δπδ αίσθητοΰ, άλλ' δπδ τοΰ αισθητού n 8 r
οδκ άλλου ή χαθδ πέφυχε πάσχβιν* οδ γάρ άν πάθοι ό όφθαλμδς υπο
άκουστοΰ, αλλ1 δπδ όρατοΰ μόνον, οδδέ ή άχοή δπδ έσφραντοΰ αλλ' υπδ
άκουστοΰ μόνον, πολλψ ouv μάλλον τά μηδέ δλως πεφυχότα πα'σχειν 6
5 υπο των αισθητών (οδ) πάθοι αν τι υπ' αδτών.
ρ. 424ΐ>9 " Α μ α δε δ ή λ ο ν x a l ούτως* ουτε γάρ φως χαΐ σκότος

ο υ τ ε ψ ό φ ο ς ο υ τ ε δ σ μ ή ο δ δ έ ν π ο ι ε ΐ τ ά σ ώ μ α τ α , α λ λ ' έν ο ί ς έ σ τ ι ν .
Οδ μόνον, φησίν, έχ τοΰ ακολούθου τοΰτο δήλόν έβτιν δτι ουδέν

πάσχει δπδ των αισθητών, χαθδ αισθητά, των μή έχόντων αισΟησιν ( ή
10 γάρ αΓσθησις πρδς αίσθητόν, xal τδ αίσθητόν πρδς την αίσθησιν), άλλα
χαΐ έζ αδτης της έναργείας τοΰτο δήλόν έστιν. οδδέν γα'ρ, φηαίν, ουτε το ίο
φως καΐ τδ σκότος, τουτε'στι τδ όρατδν και δι' ου τά ορατά όρώμεν,
χαθό έστιν ορατά, ποιεί εις τδ σώμα τδ μή εχον όψιν οδ γάρ αντιλαμ-
βάνεται αδτοΰ ώ ς όρατοΰ τδ μή εχον όψιν- αλλ' ουτε τδ άχουστδν ουτε
15 τδ δσφραντδν ποιεί, κα&δ τοιαΰτά έστιν, ε?ς τά μή ακουστικά μηδέ όσφραν-
τικά. εΤτα έπειδή δοκεΐ τινα σώματα των μή αισθητικών πα'σχειν υπο
ψόφων (διίστανται γάρ τινα σώματα δπδ βροντών, ξύλα και λίθοι xal τά
τοιαΰτα), πάσχουσι δέ χαϊ υπό τοΰ πεφωτισμένου αέρος θερμαινόμενα υπ' 16
αδτοΰ, καΐ ό άήρ δέ εδώδης γίνεται υπδ δσμών, λέγει πρδς τοΰτο δτι
20 οδχ δπδ της βροντής, η άκουστόν, πάσχει τά ρηγνυμενα υ π ' αδτής σώ-
ματα, αλλ' υπδ τοΰ αέρος τοΰ ψοφοΰντος κινουμένου βιαίως πλησσόμενα
διίσταται, χαθδ πλήσσεται, οδχ δπδ τοΰ ψόφου, tq ψόφος έστΐ και ακουστός,
τοΰτο γάρ σημαίνει διά τοΰ ειπείν ά λ λ ' έν ο ί ς έ σ τ ι , τουτέστιν υπδ τών
δποκειμένων τ φ ψόφψ (υπόκειται δέ αδτφ ό αήρ) υπδ τουτου πάσχουσι
2δ τά διιστάμενα υπδ βροντής, ομοίως εχει και έπί τών άλλων, θερμαί- ϊο
νονται γάρ τά άψυχα δπδ τοΰ πεφωτισμένου άέρος οδχ η πεφώτισται,
οδδ' υπδ τοΰ φωτός, άλλ' δπ' αδτοΰ τοΰ άέρος, η θερμός έστι, διακρινό-
μενα υπ' αδτοΰ. πάσχουσι δέ καΐ υπδ τών όσμών καΐ ό άήρ καΐ τά
λοιπά, οδχ ή δσφραντά at δσμαί, αλλά κατά τδ υποκείμενον αδταϊς, συν-
30 ανακιρνάμενα τ η οδσία τών ατμών αδτών, έν οίς αί δσμαί, ώς έπί τοΰ
μελικράτου.
p. 424b 12 ' Α λ λ ά τ ά α π τ ά x a l οί χ υ μ ο ί π ο ι ο ΰ σ ι ν · εΐ γάρ μ ή , υπδ

τ ί ν ο ς άν π ά σ χ ο ι τ ά ά ψ υ χ α κ α ι άλλοιοΐτο;
Ειπών δτι οδ πάσχουσι τά μή έχοντα αίσθησιν υπδ τών αισθητών, »

35 και δείξας έπί χρώματος και ψόφου χαϊ δσμής, ένταΰ&ά φησιν δτι εί καΐ
5 ού addidi 11 έναργείας Α : ένεργείας Dt 12 χαϊ (post δρατέν) om. t

2 2 διϊστά (sic) D : διίστανται Α 27 τοΰ (ante άέρος) om. t 29 αύταϊς scripsi;
αύτοίς A D t 29. 3 0 υυναναχιρνάμενα scripsi: ουναναχιρνάμενοι Α: συνανακιρνάμεναι D :
ουναναχερναίμενα t

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 12 [Arist. p. 424 b 12.14] 443
μή τά άλλα αισθητά ποιοδσιν ε?ς τά αναίσθητα, τά άπτά γοΰν χαί γευστά n 8'
ποιοδσιν θερμαίνονται γάρ τά σώματα χαί ψύχονται, ξηραίνονται τε καί
δγραίνονται δπδ των άπτών ποιοτήτων πάντα τά σώματα, αλλ' οδχ η
αισθητικά έοτιν, αλλ' η σώματα άπλώς. εί γάρ μή πα'σχει, φησίν, δπδ
5 των άπτων xal γεοστων ποιοτήτων, δπδ τίνος &ν πάθοι; κινδυνεύει οδν
άπαθη αδτά είναι χαΐ αναλλοίωτα, δπερ άτοπον, el γάρ μήτε δπδ των ββ
άλλων ποιοτήτων πάσχει μήτε δπδ των άπτών xal γεοστων, οδχ ί£ει
άλλο τι όφ' οδ πείσεται· πάντη άρα απαθή εσται.
p. 424b 14 *Αρ' οδν χ ά χ ε ι ν α π ο ι ε ί ; ή οδ π α ν σ ώ μ α π α θ η τ ι κ δ ν

10 δ π δ δ σ μ ή ς χ α ι ψ ό φ ο υ · χ α ΐ τά π ά σ χ ο ν τ α ά ό ρ ι σ τ α .
Ειπών δτι δπδ των άπτών ποιοτήτων πάσχει τά σώματα xal δπό
των γεοστων, ζητεί εί χαΐ δπδ των άλλων αισθητών πάσχει τά σώματα, 86
οδχ αίσθητιχώς δέ, δσπερ οδδέ δπδ των άπτών καί γευστών, χαί φησιν
δτι οδ πάντα παθητικά έστιν δπδ δσμής ή ψόφοο τά σώματα, άντι του
15 παθητά. ώστε ου πάντα πάσχει δπδ τούτων, ώσπερ δπδ τών άπτών·
δπδ γάρ τούτων παν έμπαθές σώμα πάσχει· άλλ' έστι τά δπδ τούτων
πάσχοντα δγρά, ώς ό άήρ xal τδ δδωρ· τοιαύτα γάρ τά δπδ χρωμάτων
xal ψόφων καί δσμών πάσχοντα τε χαι κινούμενα, οδ δοχεΐ δέ πάσχειν,
φησίν, δτι αόριστα δντα xai δγρά οδ τηρεΐ τά πάθη τοδ ψόφοο ή τά της <0
20 δσμής ή τά τοΰ χρώματος· ίδιον γάρ τών αορίστων τό τε έφ' έαοτών μή
μένειν διά τδ μή έχειν οίχεΐον σχήμα xai διά τδ ευτρεπτον. δπδ χρω-
μάτων μέν οδν xal ψόφων τά δγρά χαί αόριστα πάσχει, δπδ δέ δσμής
οδ μόνον ταΰτα, άλλά xal στερεά τινα εδώδη γίνεται παθόντα· άλλ' ίδιον
τοΰ αέρος τδ ταχέως διατίθεσθαί τε και τήν διάθεσιν αποβάλλει, xal
25 άλλως τδ όποκείμενον τής δσμής, φημϊ δή δ ατμός, δταν έγκαταμιχθη
τοΐς σώμασιν ώσπερ τδ εγχομον δγρόν, οίον τδ μέλι, λεπτομερής ων καί
εδδιαφόρητος θδττον διαλύεται καί άφίησι τά έν οίς έγένετο· τούτοο δέ 45
διαφορηθέντος xal ή δσμή σοναπόλλοται. ώστε χδν τδ δεδεγμένον τήν
όσμήν μή εδαλλοίωτον η , οίον τδ ίμάτιον, άλλ' οδν διά τήν τοΰ άτμοΰ
30 άσθένειαν οδκ έπΐ πολδ μένει τδ πάθος, ταύτη δ' &ν διαφέροι τοΰ πάθοος
τοΰ έν τη αίσθήσει γινομένου· φολάττει γάρ ή αίσθησις τδ γινόμενον πάθος·
οδ γάρ άπορρεΐ ή γνώσις τοΰ είδοος. δονατδν δέ χα'ι έπΐ πάντων τών
αισθητών έχτείνειν τδν λόγον χα'ι τδ αόριστον οδτως άκούειν, ώστε χαί
τούτφ διαχρίνειν τδ πάθος τδ γινόμενον δπδ τών αισθητών εις τε τήν 60
35 αισθησιν χαι εις τά σώματα, τδ μέν γάρ εις τά σώματα γινόμενον πάθος
4 πάσχη D 7 ποιοτήτων om. t 8 δλλό τι (sic) AD: άλλ' δτι t 9 ποιεί D:

ποιήσει t Arist. vulg.: έμποιεί Arist. ETWy: έμποιήσει Arist. U 10 ί>πό om. D
όσμής D Arist. vulg.: όδμής t Arist. ETV 15 ΰπρ τούτων Α: άλλ' £στι τά ύπέ τού-
των Dt 16 Οπό γάρ τούτου t πάσχει om. t

Authenticated
444 PHILOPONI IN DE ANIUA II 12 [Arist. p. 434» 14.16]
άόριστόν έστιν, οδτβ άθρόως γινόμενον οδτβ τδ αότδ μενον· δσφ γάρ •
πλησιάζει τφ θερμφ τδ σώμα, τοσούτφ θερμαίνεται* ή δ' αΓσθησις £μα τφ
προσβαλεΐν τφ αίσθητφ ήν ίσχε γνώσιν xal τδ πάθος δέ del τδ αύιδ
ισχει άνεπίτατον xal άνάνετον. άφ' οδ γάρ ή άπτιχή αΓσθησις τδ θερμδν
5 γνφ, xäv έπΐ πολί» μέν^, ούδέν πλέον γνώσεται· τδ μέντοι σώμα οδ τδ
αότδ πάσχει πάθο; δπδ του θερμού, άλλα | άλλοτε άλλο χατά τδ μάλλον • 8»
xal ήττον έπιτεινόμενον ή άνιέμενον. μήποτε οδν xal τούτο δηλοΐ αδτφ
τδ άόριστόν.
ρ. 424<>16 Τί οδν έστι τδ δσμασθαι παρά τδ πάσχειν; ή τδ μέν

10 δσμασθαι αίσθάνεσθαι, ό δ' άήρ ταχέως αίσθητδς γίνεται.
Δείξας 8τι πάσχει δπδ των αισθητών xal τά μή αίσθησιν έχοντα 6
(δπδ γάρ των χρωμάτων τδ χατ' ένέργειαν διαφανές xal δπδ των δσμών
xal των ψόφων άήρ) ζητεί είχότως, έπε! xal τά αισθητικά ύπδ τούτων
πάσχει, τίνι διαφέρει τά αίσθητιχά των μή αισθητικών, πασχόντων δέ
15 ύπδ των αισθητών* δοχει γάρ ομοίως άμφότερα ύπ' αδτών πάσχειν.
έπιλυόμενος οδν ταυτην τήν άπορίαν φησίν ή τδ μέν δσμασθαι αίσθά-
ν ε σ θ α ί έ σ τ ι ν , δ δέ άήρ ταχέως αισθητός γίνεται, οδ γάρ άρχει
πρδς τδ αίσθάνεσθαι τδ δόνασθαι τδ είδος χωρίς της όλης δέχεσθαι, άλλά ίο
xal δυνάμεως δει ψυχιχής, ήτις οόχ έν πασίν έστι τοις τά είδη των
20 αισθητών χωρίς τής δλης δεχομένοις. οδ γάρ εΓ τι δπό τίνος πάσχει
αισθητού, ήδη xal αισθάνεται, έπεί ήν δν xal τδ υδωρ xal δ άήρ xal
τά κάτοπτρα αίσθανόμενα, άλλά δει χαί δυνάμεως τοιαύτης τής χρίνειν
δυναμένης τά πάθη τά δπδ των αισθητών γινόμενα, ήτις οδχ έν παντί
σώματι έστιν, άλλ' έν τφ φυσιχφ δργανιχφ, ώς Ιδειξε, καϊ οδδέ τούτφ παντί,
25 άλλ' έν τούτφ τφ μέρει αότού τφ διά τήν ποιάν συμμετρίαν τε χαι εδχρασίαν 16
δέχεσθαι ταύτην τήν δύναμιν δυναμενφ. πώς ο3ν οδ λύεται τδ τά αισθητά
πρδς τάς αισθήσεις εΐναι xal τήν άϋσθησιν πρδς τά αισθητά, ει γε μή
μόνον τά αίσθησιν έχοντα δπδ των αισθητών πάσχει, άλλά xal τά μή
έχοντα; ή δτι έχάστφ τών αισθητών οδ ταδτόν έστι τδ είναι τφδε xal
30 αίσθητφ είναι, ούτε γάρ τφ χρώματι τδ εΓναι χρώματι ταδτόν έστι xal
τδ όρατφ είναι, άλλ' ή μέν οδσία τού χρώματος άλλη, εΓ γε πέρας τού
διαφανούς η διαφανές, τδ δέ δρατδν αδτφ συμβέβηχε* χαθδ γάρ χινη- Μ
τιχόν έστι τού χατ' ένέργειαν διαφανούς, χατά τούτο έστιν όρατόν. ομοίως
1 ά»ρ<5ος t 2 πληαιάζη t τώ αώμα D 3 δέ Α: om. Dt 4 dvaivt-

τον t 5 έπΐ πολί> μέη) Α: έπιλυμήνη D: έπιμίίνη t 6 τό om. D
9 πάσχιιν D Arist. SUX: πάοχαν τι t Arist. vulg. 10 άήρ ταχέως D, cf. υ. 17:
post άήρ add. παθών t Arist. 16 τό μέν Α: τοΰ μέν Dt 17 άήρ ταχέως]
sic ADt 19 Set om. D 21 αίαθάνηται t 22 χάτωπτρα t
25 άχραοίαν t 26 ΙΙλΟεται (del. ού) A 30 γάρ om. t 31 το Α: τφ Dt
32 ijj διαφανές — διαφανούς (33) om. D, sed in mrg. suppl. D' α&τψ scripsi: ίτω AD:
8te t 33 χατά] xal D, sed corr. DJ

Authenticated
PHILOPONI IN DE ANIMA II 12 [Arist. p. 4 2 4 b l 6 ] 445
xal έπΐ των άλλων, ώς μεν οδν αισθητά τά αΓσθησιν έχοντα διατίθησι n 8»
μόνον, ώς 8k ταύτα, δ ποτε οντα έστίν αισθητά, άλλα τινά οντα (άλλο
γάρ το αίσθητφ εΤναι xal χρώματι είναι) χατά τοΰτο ούδέν χεχώλυτat
xal άλλων τινών αδτά εΐναι ποιητιχά. δπδ γάρ της εδωδίας ώς μεν
5 αισθητού οδδέν αλλο πείθεται παρά τήν οσφρησιν, ώς δέ δπδ δομής άπλώς
xal εδώδους xal δ αήρ πάσχει άψυχο; ων- ομοίως xal έπΐ των άλλων. 85
πάσχει γάρ Ιχαστον των άψυχων δπδ των αισθητών οδχ ώς αίσθανό-
μενον, αλλ' ώς xal αδτδ γινόμενον αίσ&ητδν χαθ' 8 δπ' αδτών πάσχει
πάθος· χατά γάρ τήν οδσίαν αδτην τδ πάθος δπομένει xal μεταβάλλεται, «ο
10 τά μέν γάρ άψυχα δπδ της οδσίας των αίσθητών, οδ χαθδ αισθητά ε?σι,
πάσχοντα xal αδτά αισθητά γίνεται συνείομοιουμενα αδτοΐς, τά δέ έμψυχα 85
δπδ της ένεργείας αδτών πάσχοντα χατ' ένέργειαν γίνεται αίσθητιχά.
3 τό Α : τ«ί> Dt χατά Α : xal Dt

Authenticated

Dokumen - Tips Ioannis Philoponi in Aristotelis de Anima Libros Commentaria

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dokumen - Tips Ioannis Philoponi in Aristotelis de Anima Libros Commentaria

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΞΗΓΗΣΙΣ TOY ΔΕΪΤΕΡΟΤ ΠΕΡΙ ΨΓΧΗΣ

ρ.412»3 Τά μέν παρά των προτέρων π α ρ α δ ε δ ο μ έ ν α περί ψ υ χ ή ς

Έκθέμενος έν τψ πρδ τοότου βιβλιφ, ωσπερ δπέσχετο, τάς των πα-

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

2 <ώraptt: om. D 15 e( Arist.: ή Dt 18 οδίέν Arist. p. 413*7: M i (sed infra p. 224,3

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

2 Ιξιν ecripsi: τάξιν Dt 8 ένεργούαης τήν — Αφηρημένης Α : om. Dt 10 έπιβτή-

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

2 τών ψυχών] fort, a d d e n d u m 063ων 4 έν τοις Τ ί π ο ι ς ] T o p i c . Α 1 5 p. 1 0 7 b 6 cf.

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

ρ. 41'2»3 Τά μέν οδν π α ρ ά τών προτέρων π α ρ α δ ε δ ο μ έ ν α περί

1 τον addidi 2 ζητήσει D : ζητήσαι t 5 ei om. D 9 τδ om. t 12 τδν

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

4 ιΓδη t: ήδη D 6 τό delevi 7 τό (post α Μ ) om. D τό (ante γάρ)

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

2 τελειιίτης Λ Suid. s. ν. Εντελέχεια: τελειώσεων ΙΗ 5 σώματος fort, post τελειό-

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

τοΰ προτέρου χα! ύστερου όμως τδ κοινώς αότών κατηγορούμενον γένος f 8»

ρ. 412»4 Πάλιν δ' ώ σ π ε ρ έξ δ π α ρ χ ή ς έ π α ν ί ω μ ε ν .

"Αλλην γάρ άρχήν ποιείται τοΰ λόγου τά αότιρ δοκοΰντα έκτιθέμενος· 86

ρ. 412»7 Ταύτης δέ τ δ μέν υ λ η ν , 8 καθ' έ α υ τ δ οδκ ε σ τ ι τό-

Τόδε τι τιΓ Άριστοτέλει τδ είδος ένταΰθα σημαίνει* έν γάρ ταΐς

4 λέγεται t 13 et 14 αύτψ t 16 τό αδτο— κατηγορείται (19) repetunt Dt

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

Ούχ είπεν έντελεχει^ χατά δοτιχήν πτώσιν, άλλά χατ' εύθεΐαν. ή

ρ. 412» 10 Και τοΰτο δ ι χ ώ ς , τδ μέν ώ ς έ π ι σ τ ή μ η , τδ δέ ώ ς τδ

1 τοότο τό παρά D 4 γενήσεται scripsi: γενήαηται Dt 6 ήδη D: εΓίη t 8 μιίνως]

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

ρ. 4 1 2 · 1 1 Ο ύ σ t a t δέ μ ά λ ι σ τ α είναι δοχοΰσι τά σ ώ μ α τ α , x a l του-

p. 4 1 2 * 1 3 Τ ώ ν δέ φ υ σ ι χ ώ ν τά μ έ ν ε χ ε ι ζωήν, τά δέ οδχ έχει.

Λαβών δτι τδ φυσιχδν σώμα μάλιστα οδσία, διαιρεί τοΰτο είς τε τδ

Διελών τά φυσιχά σώματα εΓς τε τά ζωήν έχοντα xal μή έχοντα έφεξής

1 χατά delevi 5 φυτιχα D 6 ante διελών add. xal t 11 τούτων t :

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

3 αδξησιν t 7 έν τφ Περί γενέσεως χαΐ φθοράς] Α 5 8 γάστρας D: γαστέρα t

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

5 αύτέ] αύτός D 7 άφής] αφής D 13 προϋπαρξαντων t: προϋπάρξα« D

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

p. 412*16 Έ π ε ί δέ έ σ τ ι σ ώ μ α χαί τοιόνδε τδ ζ ω ή ν ί χ ο ν , οδχ gl»

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

διαφέρει δέ τά σώματα άλλήλων δμογενή οντα τφ έμψύχφ· ή ψυχή άρα g2r

ρ. 412»26 Προτέρα δέ τ η γενέσει έπΐ τοΰ α δ τ ο ΰ ή έ π ι σ τ ή μ η .

Πάνυ ασφαλώς τη προσθήκη έχρήσατο ειπών έπΐ τοΰ α δ τ ο ΰ . έπΐ

7 ή om. t 15 πρώτερον (sic) D a n t e έχάατου add. τ ώ D , τών t 16 ούχ

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

ρ. 412»28 Τοιούτο δε, δ δν ή δργανικόν.

ρ. 412«>ι Όργανα δέ xal τά των φυτών μέρη, άλλά παντελώς»

Έπεί xal τά φυτά έμψυχα, ή δέ ψυχή έντελέχειά έστιν δργανιχοΰ

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

γοΰν τά φύλλα, φησίν, fva σχέπωσι το περικάρ|πιον χαΐ μ ή βλάπτηται g 2»

ρ. 412b4 Ε ί δ ή τι κ ο ι ν δ ν έπΐ π ά σ η ς ψ υ χ ή ς δει λέγειν.

5 Ό ρ δ ς ώς οδ βούλεται κοινδν γένος είναι ψυχών ή κοινδν όρισμόν.

2 τούτου D: τοΰτον t 4 δή D Arist. vulg.: Μ t Arist. ESTVy 5 κοινών

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

ζητητέον τί τδ ένοΰν τήν ψυχήν τψ σώματι, λέγω δή ώς §ν υπάρχον xai g2»

p. 412>»9 Κ α θ ό λ ο ο μ έ ν οδν εΓρηται τ ί έ σ τ ι ν ή ψ ο χ ή · ο δ σ ί α γάρ ή

Άποδους δλοσχερέστερον τδν της ψυχής ορισμών έπεξέρχεται τοις

2 αυνεχτιχέν scripsi: βυνδεχτιχάν Dt 4 ή ψυχή t Arist.: ή om. D, sed cf. p. 220,19

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

2 φυβιχοΰ D s : φυβι D 1 : φύαει t 3 ή om. t 10 ούν D: vüv t 11. 12 δλον

Brought to you by | New York University Bobst Library Technical Services

Μετάγει τδ παράδειγμα άπδ τοΰ τεχνητοΰ έπΐ τδ φυσικδν χαί έμψυχον*

1 οΛτό, τό acripsi: τό αδτό Dt 6 το scripsi: τοΰ Dt 8. 9 έν τη Φοσι*^] Β 1