‫اﻧﺴﺎن‪،‬‬

‫ﻣﺎدﯾﮕﺮى و اﺳﻼم‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻰ در ﺑﺎره‪ :‬دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎى ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت از‪:‬‬

‫ﺳﯿﺪﻫﺎدى ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ‬

‫ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ و اﺿﺎﻓﺎت‬
 ‫‪٢‬‬

‫ﮐﻠﺒﻪ ﺷﺮوق و‪ :‬ﺳﻤﺎط‬

‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺎدﯾﮕﺮى و اﺳﻼم‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻄﺐ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‪ :‬ﺳﯿﺪﻫﺎدى ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪) :‬وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪ(‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‪ 1379 :‬ش ‪ 1421 /‬ﻫـ ‪.‬‬
‫ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺳﻮره‬
‫ﺗﻌﺪاد‪ 5000 :‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ‪ 2200 :‬ﺗﻮﻣﺎن‬

‫ﺷﺎﺑﮏ‪964 - 92729 - 6 - 8 :‬‬

‫ﻫﻤﻪ ﺣﻘﻮق ﭼﺎپ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻰ دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰى‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻘﺎﺑﻞ داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 1378‬ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﻰ‬
‫‪(19615/493‬‬
‫دﻓﺘﺮ ﻗﻢ‪ :‬ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺻﻔﺎﺋﯿﻪ ـ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ )ﺻﻨﺪوق‬
‫ﭘﺴﺘﻰ ‪(37185/4433‬‬
 ‫‪٣‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﯾﺎدداﺷﺘﻰ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ ‪9….......................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ اول ‪13… ................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول ـ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ ‪21… .....................................................................‬‬

‫ﯾﺎدداﺷﺘﻰ ﺑﺮ‪ :‬ﭼﺎپ ﺳﻮم ‪25… ........................................................................‬‬
‫آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﻓﺮوﯾﺪ! ‪27… .................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ـ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ‪33… ...............................................................‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ‪35… ..................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ـ ﻓﺮوﯾﺪ و ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ ‪53… ..........................................................‬‬

‫ﻓﺮوﯾﺪ ‪55… .............................................................................................‬‬
‫داروﯾﻦ ‪59… ............................................................................................‬‬
‫وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ ‪78… ..................................................................................‬‬
‫دﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪91… .....................................................................................‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق ‪99… ..................................................................................‬‬
‫اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﻢ! ‪113… ..............................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ـ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ و ﺗﺠﺮﺑﯿﻬﺎ‪117… ..................................................‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﯿﻬﺎ‪119… ..........................................................................................‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ؟ ‪127… ....................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ـ ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ‪137… .................................................‬‬

‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ! ‪139… ......................................................................................‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎدى ‪145… .....................................................................................‬‬
‫دﺗﺮﻣﯿﻨﯿﺴﻢ اﻗﺘﺼﺎدى ‪150… ...........................................................................‬‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﻼم ‪162… ..........................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ـ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم ‪171… ...............................................................‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم ‪173… ....................................................................................‬‬
‫ﺗﻔﺎوت اﺳﻼم و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪181… .....................................................................‬‬
 ‫‪٤‬‬
‫اﺳﻼم و واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد ﺑﺸﺮ ‪196… ..................................................................‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎزات اﺳﻼم ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺸﺮى ‪214… .............................................................‬‬
‫اراده ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺸﺮ ‪235… ........................................................................‬‬
‫راﻫﻬﺎى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ‪247… ........................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﻤﺘﺎز ‪255… ...............................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ـ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪277… .................................................................‬‬

‫ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪279… ...................................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ‪291… ..............................................................................‬‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺎن ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪300… ......................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ـ ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ ‪307… ................................................................‬‬

‫ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ ‪309… ....................................................................................‬‬
‫ﺟﺮاﯾﻢ در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ‪317… ........................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺮرات ﮐﯿﻔﺮى اﺳﻼم ‪327… .........................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ـ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻰ ‪341… ................................................................‬‬

‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ‪343… ..................................................................................‬‬
‫زن و ﻣﺮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪354… ................................................................‬‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ و اﺳﻼم ‪373… .........................................................................‬‬
‫ﻣﺴﺎوات در ﺧﺎﻧﻮاده ‪380… ...........................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ ـ ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ ‪395… ...............................................................‬‬

‫ارزش ﻫﺎى ﺑﺮﺗﺮ ‪397… ...............................................................................‬‬
‫ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺧﻼق! ‪408… .................................................................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﻼم ‪417… ...............................................................................‬‬

 ‫‪٥‬‬

‫ﺳﯿﺪﻫﺎدى ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ‬

‫درﺑﺎره ﮐﺘﺎب‬

‫و‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻄﺐ‬
 ‫‪٦‬‬

‫ﯾﺎدداﺷﺘﻰ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ‬

‫‪» ...‬اﻻﻧﺴﺎن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺎدﯾﮥ و اﻻﺳﻼم« ﯾﮑﻰ از ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى اﺳﺘﺎد »ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫ﻗﻄﺐ« در ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﻰ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎى »ﻓﺮوﯾﺪ« درﺑﺎره رواﻧﮑﺎوى اﺳﺖ‪» ...‬ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫ﻗﻄﺐ« در ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى دﯾﮕﺮى‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ »دراﺳﺎت ﻓﻰ اﻟﻨﻔﺲ اﻻﻧﺴﺎﻧﯿﮥ« و‪» :‬ﻓﻰ اﻟﻨﻔﺲ‬
‫و اﻟﻤﺠﺘﻤﻊ« ﺑﺤﺜﻬﺎى ﺟﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮى در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎى رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و رواﻧﮑﺎوى از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم دارد‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬وﯾﮋه ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺗﺌﻮرﯾﻬﺎى »ﻓﺮوﯾﺪ« و‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎوران او‪ ،‬و اراﺋﻪ ﺑﯿﻨﺶ اﺳﻼﻣﻰ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﮐﺘﺎب را‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﺎل ‪ 1348‬ـ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻌﻨﻮان ﺟﻠﺪ اول ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ »دارﻟﻌﻠﻢ« ﻗﻢ‬
‫ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻣﻮرى ﭼﻮن‪:‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﻰ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻗﺪس ﺳﺮه در وزارت ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻰ و ﺳﭙﺲ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‬
‫ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ــ واﺗﯿﮑﺎن ــ از ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب و آﺛﺎر ﻧﺎﻗﺺ و‬
‫ﻧﺎﺗﻤﺎم دﯾﮕﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪم ﺗﺎ آﺗﮑﻪ ﻫﻤﮑﺎرى ﺑﺎ »ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﻰ دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ«‬
‫از ﻧﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪ »دﻧﯿﺎى ﮐﺘﺎب«! ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ و درﯾﻐﻢ آﻣﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﻰ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪاﻧﻰ ﭼﺎﭘﻬﺎى ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه در ﮔﻮﺷﻪ اى‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ! و در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪...‬‬
‫***‬
‫‪ ...‬ﺗﺼﻮﯾﺐ اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﺎپ‪» :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿّﺪﻗﻄﺐ« و »اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫ﻗﻄﺐ« ــ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ درآﻣﺪه اﻧﺪ ــ ﻣﺸﻮق اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ و ﺗﮑﻤﯿﻞ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ﮔﺮدﯾﺪ و اﮐﻨﻮن ﺑﯿﺎرى ﺧﺪا‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﺎپ از ﮐﺘﺎب‪» :‬اﻧﺴﺎن ﺑﯿﻦ ﻣﺎدﯾﮕﺮى و‬
‫اﺳﻼم« ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻠﻰ و اﺿﺎﻓﺎت‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ ...‬ﭼﺎﭘﻬﺎى ﭘﯿﺸﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ دو ﺳﻪ ﺑﺨﺶ آﺧﺮ ﮐﺘﺎب ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ــ ﺑﺨﺶ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ــ و ﺣﺠﮥ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎى زﯾﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ــ ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻰ ــ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫ﻧﯿﻤﻪ آﻣﺎده ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ »ﻣﺮور زﻣﺎن« و ﺿﺮورت ﺑﺎزﻧﮕﺮى و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫در آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺗﻠﺨﯿﺺ ﺷﺪه ﺑﺮادر دﯾﮕﺮى ــ ﺟﻨﺎب ﺳﯿّﺪ‬
‫ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻠﯿﻠﯿﺎن ــ ﻣﻔﯿﺪﺗﺮ در ﻋﺒﺎرات و ﺟﻤﻼت‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺳﻪ ﻓﺼﻞ ﮐﻮﺗﺎه ﺷﺪه‪ ،‬در‬
 ‫‪٧‬‬
‫آﺧﺮ ﮐﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ از اﯾﺸﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫‪ ...‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاى ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮑﻰ از‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ و ﻧﺸﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن‪ ،‬در واﻗﻊ ﮐﻤﮑﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن و ﺑﺮادراﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺴﺎﺋﻞ رواﻧﺸﺎﻧﺴﻰ ــ رواﻧﮑﺎوى از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ‪...‬‬
‫اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺰودى ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه از اﺳﺘﺎد ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ ــ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در اﺳﻼم )اﻟﻌﺪاﻟﮥ اﻻﺟﺘﻤﺎﻋﯿﮥ ﻓﻰ اﻻﺳﻼم( و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎى‬
‫راه! )ﻣﻌﺎﻟﻢ ﻓﻰ اﻟﻄﺮﯾﻖ( و ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺪام ﺷﻮم )ﻟﻤﺎذا اﻋﺪﻣﻮﻧﻰ!( ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ و اﺻﻼﺣﺎﺗﻰ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪1369:‬‬
‫ﺳﯿّﺪ ﻫﺎدى ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ‬
 ‫‪٨‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ اول‬

‫ﮐﺘﺎﺑﻰ را ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬از آﺛﺎر ﭘﺮارج اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤّﺪﻗﻄﺐ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1348‬ﻫﺠﺮى‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﯾﮑﺒﺎر در ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳﺎل ﺑﭽﺎپ رﺳﯿﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاى ﺑﺎر دوم‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ و اﺿﺎﻓﺎت و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ‬
‫ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم ﻋﺮﺑﻰ ﮐﺘﺎب‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1350‬ﭼﺎپ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻧﯿﺰ در ﭘﺎورﻗﯿﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻮﺿﻮع آن در ﭼﺎﭘﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ‬
‫»ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ دو راﻫﻰ« ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻋﻨﺎوﯾﻨﻰ ﻓﺮﻋﻰ ﺑﺮاى رﻓﻊ ﻣﻼل‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﻃﺮف ﻣﺘﺮﺟﻢ اﻓﺰوده ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻣﺆﻟﻒ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﺮارج اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮏ ﻓﻘﯿﺪ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﻼم ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ و ﯾﮑﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺆﻟﻔﯿﻦ ﻣﻌﺮوف اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫ﻗﻄﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادرش‪ ،‬از راه ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺐ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ارزﻧﺪه اى ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻋﻀﻮ ﻋﺎﻟﯿﺮﺗﺒﻪ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺼﺮ و‬
‫ﻣﺪﯾﺮ ﯾﮏ »داراﻟﻨﺸﺮ« اﺳﻼﻣﻰ در ﻗﺎﻫﺮه ﺑﻮد! وﻟﻰ ﻣﺪﺗﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ در ﮔﻮﺷﻪ ﯾﮑﻰ از‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻣﺼﺮ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد!‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ داراى ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت و آﺛﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪﯾﺴﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺒﻬﺎت‬
‫ﺣﻮل اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻰ اﻟﻨﻔﺲ و اﻟﻤﺠﺘﻤﻊ‪ ،‬ﻧﺤﻮ ﺗﺤﺮﯾﺮ اﻟﻌﺒﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺴﺎت ﻣﻦ اﻟﺮﺳﻮل‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮﮐﮥ اﻟﺘﻘﺎﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻬﺞ اﻟﺘﺮﺑﯿﮥ اﻻﺳﻼﻣﯿﮥ‪ ،‬ﻣﻨﻬﺞ اﻟﻔﻦ اﻻﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬اﻻﻃﯿﺎف اﻻرﺑﻌﮥ‪،‬‬
‫اﻻﻧﺴﺎن ﺑﺒﻦ اﻟﻤﺎدﯾﮥ و اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻞ ﻧﺤﻦ ﻣﺴﻠﻤﻮن‪ ،‬دراﺳﺎت ﻓﻰ اﻟﻨﻔﺲ اﻻﻧﺴﺎﻧﯿﮥ‪،‬‬
 ‫‪٩‬‬
‫اﻟﺘﻄﻮر و اﻟﺜﺒﺎت ﻓﻰ اﻟﺤﯿﺎت اﻟﺒﺸﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻫﻠﯿﮥ اﻟﻘﺮن اﻟﻌﺸﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬اﻟﻤﺴﺘﺸﺮﻗﻮن و‬
‫اﻻﺳﻼم‪ ...‬و دﯾﻮان ﺷﻌﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم‪» :‬ﻓﻰ اﻟﺘﯿﻪ«!‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از آﺛﺎر ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ از ﺟﻤﻠﻪ »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم« دﻫﻬﺎ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻰ‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪه و ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى اﻧﮕﻠﯿﺴﻰ‪ ،‬اردو‪ ،‬ﺗﺮﮐﻰ و ﻓﺎرﺳﻰ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﺛﺎر اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻋﻼوه ﺑﺮ »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم« ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى‬
‫زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﯿﻦ ﻣﺎدﯾﮕﺮى و اﺳﻼم )ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب(‪ ،‬روش ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‬
‫ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮد و اﺟﺘﻤﺎع و ﺑﻌﻀﻰ از اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ دوﺑﺎر و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮاﻧﻰ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﮑﺎش دوﺳﺘﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﺪد ﮐﺘﺎﺑﻰ از »ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ« ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى اﺗﻼف‬
‫وﻗﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت دﯾﮕﺮ اﺳﺎﺗﯿﺪ را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺎرﺳﻰ زﺑﺎﻧﺎن‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮى از آﺛﺎر اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪...‬‬
‫***‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ در زﻧﺪان‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ ﺳﻪ ﺳﺎل و اﻧﺪى ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﭼﺎپ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى ﺑﺮادرش »ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ« ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻟﯿﻪ ﻣﻤﻠﮑﺘﻰ! ﻣﺼﺮ! ﺑﻮده‪ ،‬در زﻧﺪان ﻣﺎﻧﺪ و از ﮐﺎر ﺧﻮد در‬
‫وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺰول ﮔﺮدﯾﺪ‪ ...‬او ﻋﻀﻮ ﺟﻤﻌﯿّﺖ »اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ« ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺟﺮﻣﺶ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮادر ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ اﺳﺖ و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى او در ﻣﺪت دﻫﺴﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺳﯿّﺪ‬
‫ﻗﻄﺐ در زﻧﺪان ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﭼﺎپ ﮐﺮده و ﺑﻪ اﺻﻼح »اﻓﮑﺎر‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﻰ« و »ﺿﺪ وﺣﺪت ﻋﺮﺑﻰ« را ﻧﺸﺮ داده اﺳﺖ!!‪ ...‬ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ در زﻧﺪان اﺗﻬﺎم‬
‫ﻧﺸﺮ اﻓﮑﺎر ارﺗﺠﺎﻋﻰ را ﻣﺮدود ﺷﻤﺮد‪ ،‬وﻟﻰ دﺳﺘﮕﺎه اﻣﻨﯿﺘﻰ! ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺪارﮐﻰ! ﭼﻮن‬
‫ﮐﺘﺎب »ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ« در دﺳﺖ داﺷﺖ!‪...‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ اﻣﺮوز‬
‫»ﻏﺮب زده« ﺷﺪه اﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان )اﺳﻼﻣﻰ( ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ...‬ﯾﮑﺴﺎل ﺗﻤﺎم از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﻰ در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺧﺎﻧﻮاده او ﻗﺮارداده ﻧﺸﺪ‪ ...‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ در دادﮔﺎه ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻧﻈﺎﻣﻰ‪،‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻫﺎى وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ اى ﮐﻪ ﺑﻪ او و دوﺳﺘﺎﻧﺶ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
 ‫‪١٠‬‬
‫اﻋﻼم داﺷﺖ ﮐﻪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺮادرش ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ ﻫﻢ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﻰ در دﺳﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪...‬‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ اﻋﺘﺮاض و ﺳﮑﻮت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺼﺮى ــ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﻰ درﺑﺎره وى در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ــ و ﭘﺲ از اﻋﺪام‬
‫ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺑﺸﺮ دوﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺼﺮى ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ اﻃﻼﻋﺎت را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪...‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮاى ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﮔﺸﺎده اى را ﮐﻪ »ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧﯿﻬﺎى ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻣﻘﯿﻢ‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ« ﺑﻪ دﺑﯿﺮ ﮐﻞ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ژﻧﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﻣﻰ آورﯾﻢ‪:‬‬
‫***‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎى دﺑﯿﺮ ﮐﻞ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ژﻧﻮ )روﻧﻮﺷﺖ رﺋﯿﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻋﺮﺑﻰ( ﺗﻮﺟّﻪ ﺷﻤﺎ در ﻧﺸﺮ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺸﺎر و ﺷﮑﻨﺠﻪ اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻰ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ در ﻣﺼﺮ و اﻋﺰام آﻗﺎى »ﭘﯿﺘﺮارﺗﺮ« ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﺮاى ﺑﺮرﺳﻰ‬
‫وﺿﻊ اﻓﺮاد دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪه و ﻧﺸﺮ ﮔﺰارﺷﻬﺎى وى ﮐﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺗﮑﺎن داد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺸﮑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮاﺳﺮ روى زﻣﯿﻦ از اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺸﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ وﻟﻰ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻰ اﻃﻼع دارﯾﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺮ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم‬
‫آزادى دوﺳﺖ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ رﻫﺒﺮ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ و دوﺳﺘﺎن وى را اﻋﺪام‬
‫ﮐﺮد‪ .‬و ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﻰ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﻋﺰاﻣﻰ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺰاران‬
‫ﻧﻔﺮ از ﺟﻮاﻧﺎن و ﺑﺎﻧﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﻧﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ وﺿﻊ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار ﺑﺪﻧﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻰ ﺷﮏ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد و در‬
‫واﻗﻊ اﯾﻦ ﻓﺠﺎﯾﻊ ﺑﺒﺎزى ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻣﺴﺨﺮه ﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬دو ﻋﺼﺮ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و آزادى اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﻣﯿﺪ از ﺷﻤﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ‬
‫زﯾﺮ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮارداده و ﺑﺮاى اﻃﻼع ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ را اﻋﻼم دارﯾﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﺑﺮادر ﺷﻬﯿﺪ ﻋﺰﯾﺰ ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ ﮐﻪ داراى ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت اﺳﻼﻣﻰ زﯾﺎدى‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﮕﯿﺮى و اﻋﺪام ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ﺗﻮﻗﯿﻒ ﺷﺪه و ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼع‬
‫ﺻﺤﯿﺤﻰ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ وى در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ در دادﮔﺎه در ﻣﻮرد ﺑﺮادر‬
 ‫‪١١‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻣﺎ ﻧﻤﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ زﻧﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه؟ و اﯾﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﺎ از ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺼﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺳﺎزد و از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻰ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎورد ﮐﻪ از اداﻣﻪ ﻓﺸﺎر و ﺷﮑﻨﺠﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺄﺳﻒ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم اﻧﻘﻼب و آزادى و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺤﻮل! ﺧﻮن‬
‫ﺑﯿﮕﻨﺎﻫﺎن رﯾﺨﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام و ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻰ اﻧﺴﺎن‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ رود‬
‫و ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎى ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﭘﯿﺸﺮو!‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌﺼﺐ و‬
‫ارﺗﺠﺎع ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺮﺗﮑﺐ وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت و‬
‫ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻫﺎى ﺿﺪﺑﺸﺮى ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺟﺎى ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﻧﻘﻼﺑﻰ و ﭘﯿﺸﺮو! ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻇﻠﻢ و‬
‫ﺳﺘﻢ و اﺳﺘﺒﺪادى را ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﺮﺗﮑﺐ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫آﻗﺎى ﻋﺰﯾﺰ! ﻣﺎ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ در اﻣﻮر داﺧﻠﻰ ﻣﺼﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑﺮاى دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﻓﺮﺳﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮاى ﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ از ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺸﺮ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ در اﺳﺮع‬
‫اوﻗﺎت اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را در ﻣﻮرد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ و دﯾﮕﺮ‬
‫اﻓﺮاد اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻌﻤﻞ ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﺑﺮاى اﻃﻼع ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎزﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺣﺘﺮاﻣﺎت ﻓﺮاوان‪ ،‬از ﻃﺮف ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧﯿﻬﺎى ﻣﻘﯿﻢ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﺷﺎﻫﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﺣﻤﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ اﻗﺒﺎل ﺳﻬﯿﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫ﺳﺮﻓﺮاز ﺟﯿﻤﻪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺤﻪ ﻧﺴﺮﯾﻦ )ﺑﺎﻧﻮ(‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ ﺳﻠﯿﻢ ﻣﻌﯿﻨﻰ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد رﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺸﺎد ﻋﻠﻰ‪ ،‬راﻧﺎ آﻏﺎب ﻋﻠﻰ ﺧﺎن )ﻗﺎﺿﻰ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺧﺎﺗﻮن )ﺑﺎﻧﻮ(‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ اﷲ‬
‫ﻣﺤﻤّﺪاﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ اﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣﺪ ﻫﺎﺷﻤﻰ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻌﯿﺪ و‪...‬‬
‫***‬
‫ﺳﻪ ﺳﺎل و اﻧﺪى از اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮاى اﺳﻒ اﻧﮕﯿﺰ ﮔﺬﺷﺖ و از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻗﻄﻌﻰ‬

‫‪ .1‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1346‬ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ اﺳﺖ‪ ...‬و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ آزادﯾﻬﺎى‬
‫ﻧﺴﺒﻰ در ﻣﺼﺮ‪» ،‬ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ« ﻧﯿﺰ از زﻧﺪان آزاد ﺷﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺪرﯾﺲ در داﻧﺸﮕﺎه اداﻣﻪ داد‪...‬‬
 ‫‪١٢‬‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ و ﺧﻮاﻫﺮش اﻣﯿﻨﻪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬اﻃﻼع ﺻﺤﯿﺤﻰ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮادر او ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ ﻣﻔﺴﺮ ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺮ دﯾﮕﺮﺷﺎن ﺣﻤﯿﺪه ﻗﻄﺐ ﺑﻪ دﻫﺴﺎل زﻧﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬زﯾﻨﺐ اﻟﻐﺰاﻟﻰ‬
‫رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻌﯿّﺖ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى ﻣﺨﻔﻰ! ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﻣﺤﮑﻮم ﺷﺪ و‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﺟﻮان ﺑﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ زن و ﻣﺮد رزﻣﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم »ﻣﺴﻠﻤﺎن« ﺑﻮدن‬
‫و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى ﺿﺪاﺳﻼﻣﻰ رژﯾﻢ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪان و ﺷﮑﻨﺠﻪ و آزار و‬
‫اﻋﺪام دﭼﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى »ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﻋﺮﺑﻰ«! ــ اﻟﻘﻮﻣﯿﮥ اﻟﻌﺮﺑﯿﮥ ــ و‬
‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻋﺮﺑﻰ! ــ اﻻﺷﺘﺮاﮐﯿﮥ اﻟﻌﺮﺑﯿﮥ ــ ﺑﻪ ﺟﺎى اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﻰ و‬
‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﺤﮑﯿﻢ ﯾﺎﺑﺪ و ارﮐﺎن »ﻋﺮوﺑﯿﺖ«! ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدد و زﻣﺎﻣﺪاران‬
‫ﺑﻼد ﻋﺮﺑﻰ ــ آﻧﻄﻮر ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ! ــ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه را آزاد‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ! اﻣﺎ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺷﮑﺴﺖ اﻋﺮاب و ﺧﯿﺎﻧﺖ ژﻧﺮاﻟﻬﺎى ﻗﺪاره ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺳﻼم و ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻰ و روح اﺳﻼﻣﯿﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻼد ﻋﺮﺑﻰ و ﻏﯿﺮﻋﺮﺑﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫را ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ!‪...‬‬
‫و ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻃﻠﯿﻌﻪ اﯾﻦ روح در ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻧﺎن »ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻰ« دﯾﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد و‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن و از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ رﻫﺒﺮان ﻋﺮب ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫ﻧﮑﺮده و ﺳﺮﮐﻮﺑﺸﺎن ﻧﮑﻨﻨﺪ ــ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻟﺒﻨﺎن و اردن و ﻣﺼﺮ و ﻋﺮاق و ﺗﻮﻧﺲ‬
‫و‪ ...‬ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺳﺮﮐﻮب ﺳﺎزﻧﺪ ــ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را ﺑﻪ آﻏﻮش‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪...‬‬
‫***‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﻧﺪوﻧﺰى‬
‫ﻫﻢ ﻣﺤﻤّﺪ ﻧﺎﺻﺮ رﻫﺒﺮ ﺣﺰب ﻣﺎﺷﻮﻣﻰ و دﯾﮕﺮ ﺳﺮان آن ﺣﺰب ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮى‪،‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﺣﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻨﺎب ژﻧﺮال »ﺳﻮﻫﺎرﺗﻮ« ﮐﻪ ‪ 20‬ﺳﺎل‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر »ﺳﻮﮐﺎرﻧﻮ« اﯾﻦ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﻰ را ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫دﯾﮕﺮى را اﺟﺮا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن دوره ژﻧﺮال اﯾﻮﺑﺨﺎن! و »ذواﻟﻔﻘﺎر ﻋﻠﻰ ﺑﻮﺗﻮ« و ژﻧﺮال‬

‫‪ .1‬ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﻔﺼﻞ ﺳﯿّﺪ ﻗﻄﺐ را در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎب »ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ؟« ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً ﺗﻮﺳﻂ دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣‬‬
‫»ﺿﯿﺎءاﻟﺤﻖ« ﻫﻢ اﺳﺘﺎد ﺳﯿّﺪ اﺑﻮاﻻﻋﻠﻰ ﻣﻮدودى رﻫﺒﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫و رﻓﻘﺎى ﻫﻤﺮزﻣﺶ ﺗﺎﭘﺎى ﭼﻮﺑﻪ اﻋﺪام رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اﺟﺎزه‬
‫ﻧﺪاد ﮐﻪ ژﻧﺮال دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر و ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﺑﻌﺪى! ﺑﻪ آرزوى ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ...‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪...‬‬
‫و در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ زور ﺳﺮﻧﯿﺰه‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻰ را در‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺳﺮﮐﻮب ﺳﺎﺧﺖ؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﮔﺮ در ﺻﺪر اﺳﻼم اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﻼم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻫﺎى ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آرزوى ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ!‪...‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺎ‪ ...‬و ﺷﻤﺎ در ﺑﯿﻨﺶ و ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد آزادﯾﺪ!‪.‬‬

‫رﺑﯿﻊ اﻟﺜﺎﻧﻰ ‪ 1389‬ﻫﺠﺮى ــ ﺗﯿﺮﻣﺎه ‪ 1348‬ش‬

‫ﻗﻢ‪ :‬ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ‬
‫ﺳﯿّﺪﻫﺎدى ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ‬
 ‫‪١٤‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬
 ‫‪١٥‬‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫»و ﻧﻔﺲ و ﻣﺎ ﺳﻮاﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻟﻬﻤﻬﺎ ﻓﺠﻮرﻫﺎ و ﺗﻘﻮاﻫﺎ‬
‫ﻗﺪ اﻓﻠﺢ ﻣﻦ زﮐﺎﻫﺎ‪ .‬و ﻗﺪ ﺧﺎب ﻣﻦ دﺳﺎﻫﺎ‪«.‬‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﺷﻤﺲ آﯾﻪ ‪7‬ـ‪10‬‬

‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن‪ ،‬و آﻧﮑﻪ ﺟﺎن را ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺪﮐﺎرى و ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺶ را ﺑﻪ او‬
‫اﻟﻬﺎم ﮐﺮده‪ .‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﺼﻔﺎ ﮐﺮد رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﻪ آن را ﺑﯿﺎﻟﻮد زﯾﺎﻧﮑﺎر‬
‫ﮔﺸﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٦‬‬

‫ﯾﺎدداﺷﺘﻰ ﺑﺮ‪ :‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﭼﺎپ اول اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و ﻣﻦ در آن‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ از‬
‫ﺧﺎﻃﺮه ﻫﺎ و اﻓﮑﺎر و آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روان اﻧﺴﺎﻧﻰ را‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و ﻣﻘﺎرﻧﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻃﺮز ﻓﮑﺮ اﺳﻼم و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺎدى ﻏﺮب ـ ﭼﻪ در اﺻﻮل و ﮐﻠﯿﺎت ﻃﺮز ﻓﮑﺮ‪ ،‬و ﭼﻪ‬
‫در ﻓﺮوع و ﺗﻔﺼﯿﻼت آن ـ ﯾﺎدداﺷﺖ و ﺿﺒﻂ ﮐﺮده ﺑﻮدم‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﭼﺎپ ﻫﻢ ﺻﻼح در آن دﯾﺪم ﮐﻪ ﮐﺘﺎب را ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻟﻤﺠﻤﻮع ﺑﺮ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻠﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﮕﺬارم‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺰﯾﻰ و ﮐﻮﭼﮑﻰ در آن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻰ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻰ آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﺑﺮرﺳﻰ ﻫﺎى رواﻧﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﻼﻣﻰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ ﮐﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ اى ﺑﻪ آن ﻣﻰ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟّﻪ‬
‫ﺷﺪم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺧﻄﻮط اﺻﻠﻰ و‬
‫ﻣﻮاد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼﻣﻰ درﺑﺎره روان اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬و ﻣﺎ ــ ﺑﺎﺗﺠﺰﯾﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ــ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﻼﻣﻰ را درﺑﺎره روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪...‬‬
‫ﺑﺎز ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬در روزﮔﺎر ﻧﺰدﯾﮑﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﯿﻖ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺑﭙﺮدازم و ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ آرزو‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎرى ﺧﺪا ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪.‬‬

‫و اﷲ وﻟﻰ اﻟﺘﻮﻓﯿﻖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻫﺮه ـ ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ‬
‫‪ 1965‬ـ م‬
 ‫‪١٧‬‬

‫آﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﻓﺮوﯾﺪ!‬
‫ﻣﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﺷﯿﻔﺘﮕﻰ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ »ﻓﺮوﯾﺪ« ﺑﻮدم در واﻗﻊ ﻣﻦ در‬
‫دوراﻧﻰ از ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى آن ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻢ از ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ ،‬در‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ‪ :‬در ﻫﺴﺘﻰ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺴﺎن ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﻓﺮوﯾﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ »روان ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه« در ﻧﻈﺮم ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و در ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم‬
‫ﻣﻰ آﻣﺪ ﮐﻪ او ﮐﻠﯿﺪ اﺳﺮارآﻣﯿﺰى را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺴﺘﻪ ﻫﻤﻪ اﺳﺮار‬
‫را ﻣﻰ ﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﯿﻨﮏ و دورﺑﯿﻦ ﺳﺤﺮاﻧﮕﯿﺰى را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت را ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﮐﺸﻒ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ! و ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎق و درون روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ ﻧﻈﺮ در آن‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﻣﻦ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‬
‫ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺷﯿﻔﺘﮕﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮدم و ﻫﺮ ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎى ﻓﺮوﯾﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻫﺎى ﺷﺎﮔﺮدان ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ او‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﻣﻰ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪم‪...‬‬
‫وﻟﻰ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ اول ﺑﻪ ﻧﻈﺮم آﻣﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻓﺮوﯾﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاﺑﻬﺎ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎل و ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮاﺑﻬﺎى ﭘﯿﺸﮕﻮ )روﯾﺎى ﺻﺎدﻗﻪ(‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ »ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺰرگ« ﻟﻐﻮ ﮐﺮده و‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد‪...‬‬
‫‪ ...‬دوره دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪه و وارد داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺪم و ﻃﺒﻌﺎً اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﻦ از ﻫﺴﺘﻰ و زﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﮐﻢ ﮐﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫ﻧﮕﺎه اﻋﺠﺎب آﻣﯿﺰ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻰ ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻓﮑﺎر او را ﭘﯿﺪا ﮐﺮدم ــ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ آن اﻧﺪازه اى ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﻣﻦ در‬
‫آﻧﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﻰ داد ــ و ﺳﭙﺲ وارد ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ ﺷﺪم و در آﻧﺠﺎ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و رواﻧﮑﺎوى را ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬و ﻓﺮوﯾﺪ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار دادم‪.‬‬
‫در ﺿﻤﻦ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺠﺮزﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﮑﺮم رﺳﯿﺪ‪ :‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮاى آزادى ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﻰ از ﻗﯿﻮد ﺧﻮد و ﺑﺮداﺷﻦ »ﻓﺸﺎر« از ﻏﺮﯾﺰه ﻫﺎى‬
‫ﺣﺒﺲ ﺷﺪه‪ ،‬اﻓﺮاط ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اى ﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﻧﺴﺎن را ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ و در اﯾﻦ ﺑﺎره راه ﺗﻔﺮﯾﻂ را ﻣﻰ روﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺣﺪ وﺳﻂ را ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻧﻪ ﻗﯿﻮدى را ﺑﺮاى ﻧﻔﺲ و روان‬
 ‫‪١٨‬‬
‫اﻟﺰام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻰ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ و ﺟﻨﺒﺶ و ﺣﺮﮐﺖ زﻧﺪﮔﻰ را از ﮐﺎر ﺑﺎزدارد‬
‫و ﻧﻪ اﻧﺴﺎن را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ آزادى ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺣﯿﻮاﻧﻰ را ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در ﺟﻬﺎد ﻃﻮﻻﻧﻰ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن زﺣﻤﺎت زﯾﺎدى ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻐﻮ ﮐﺮده و از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد!‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻧﻄﻘﻪ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‪ ،‬ﻣﻰ اﯾﺴﺘﺪ‪ .‬و ﺑﺪون ﺷﮏ ﻓﻘﻂ در‬
‫ﺳﺮﺣﺪ آرام آن اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺗﻮام ﺑﺎ اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ و ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻰ‬
‫و راﺣﺘﻰ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﻼم در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روان اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ در ﺑﻌﻀﻰ از ﻓﺮوع وﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ‬
‫اﺳﺖ و اﺳﻼم ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﺧﺎﺻﻰ دارد ﮐﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ و‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﺷﻮد‪ ...‬اﯾﻦ ﻓﮑﺮ در ﻋﺮض ﻣﺪت دﻫﺴﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺗﺤﺼﯿﻼت ﻣﻦ در‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺎﻟﻰ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ذﻫﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ و رﯾﺸﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و روﺷﻨﺘﺮ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮا وادار ﺳﺎﺧﺖ آن را در ﮐﺘﺎﺑﻰ ﯾﺎدداﺷﺖ و‬
‫ﺿﺒﻂ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻣﻦ ﻣﻰ داﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺑﻌﻀﻰ از داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺳﻢ دﯾﻦ وﻣﺬﻫﺐ را‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﻮﻧﺪ ﻧﺎراﺣﺘﻰ دﺳﺖ ﻣﻰ دﻫﺪ! ﯾﺎ ﺑﺮاى ﻋﺪه اى از »ﻓﺮﻫﻨﮕﯿﺎن« و »آزاد ﻓﮑﺮان«‬
‫ﺗﺐ! ﻋﺎرض ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ...‬و اﺑﺮوﻫﺎﯾﺸﺎن در ﻫﻢ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه و ﺗﺸﻨﺞ اﻋﺼﺎب ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ! ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ دﺳﺖ ﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت ﺧﺸﻢ آﻟﻮدى ﺗﮑﺎن ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر دور از ﻣﯿﺪان ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻰ ﺻﺤﯿﺢ! را ﺑﻪ دور اﻓﮑﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﯾﮏ ﺑﺤﺚ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و‬
‫ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژﯾﮏ اﺳﺖ و دﯾﻦ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ »ﻣﻮﺿﻮع« اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺤﻘﯿﻖ دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ در‬
‫اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ راه ﺻﺤﯿﺤﻰ را رﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﯾﺎ ﺑﻨﺪﮔﻰ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺑﺮاى ﻏﺮب اﺳﺖ‪ 1.‬ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﺣﻘﺎﯾﻖ را‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ و ﯾﺎ از ﺗﺮس دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ آزادى ﻓﮑﺮ! ﯾﺎ از ﺗﺮس ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ارﺗﺠﺎع و‬

‫‪ .1‬ﮐﺘﺎب‪» :‬ﻏﺮب زدﮔﻰ« ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ در اﯾﻦ ﺑﺎره دارد و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن ﮐﻤﮏ ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﺮ‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ...‬و ﮐﺘﺎب دوم وى ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﺪﻣﺖ و ﺧﯿﺎﻧﺖ روﺷﻨﻔﮑﺮان« ﺑﺤﺚ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‪ .‬م‬
 ‫‪١٩‬‬
‫ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮى! ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آن را ﻗﺒﻮل ﺑﻨﻤﺎﺋﯿﻢ!‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻮﺷﺘﻨﻰ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ و آن اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻋﻠﺖ ﻧﺰاع و‬
‫ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﯿﻦ دﯾﻦ و ﻋﻠﻢ در اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﺮاى آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ در آن ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﺎت‬
‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﻰ ﺧﺎﺻﻰ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ »ﻣﻘﺪس« و ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام‬
‫ﺑﻮده و وﺣﻰ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ! و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﻫﺮﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻬﺪور اﻟﺪم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻼن آن ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ ﯾﮏ اﻣﺮ ﻃﺒﯿﻌﻰ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﮐﻠﯿﺴﺎ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎى دروﻏﯿﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﻻﺣﺘﺮام ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻧﮑﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮد از ﻗﯿﺪ »دﯾﻦ« آزاد ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﮐﺸﻤﮑﺶ و ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺎن اﺳﻼم و ﻋﻠﻢ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه و ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻢ‬
‫ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰ دﻫﺪ‪ 1‬ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ در ﻋﻠﻮم‪ :‬ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬ﻫﯿﺌﺖ‪ ،‬ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺪﺳﻪ‪،‬‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺎت و‪ ...‬در ﺳﺎﯾﻪ اﺳﻼم ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﻧﺒﻮغ رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﺟﺪﯾﺪى واﻗﻒ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺧﻮدﺷﺎن از ﮐﺸﻔﯿﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺰرگ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪى ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎدى ﺑﯿﻦ ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﺒﺮدى ﻫﻢ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﭙﯿﻮﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ و‬
‫ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﺣﺎﮐﻢ ﻫﻢ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﺰاﻋﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر و ﺷﮑﻨﺠﻪ و زﻧﺪان ﺑﺸﻮد‬
‫واﻗﻊ ﻧﮕﺮدﯾﺪ ــ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﮐﻮﭘﺮﻧﯿﮏ و ﮔﺎﻟﯿﻠﻪ و دﯾﮕﺮان در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪ ــ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎرى ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم‪ ،‬وارد آﻣﺪه‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺷﻰ از اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﻰ روز ﺑﻮده‪ ،‬و ﻋﻠﻢ و ﺣﻘﯿﻘﺘﻬﺎى ﻧﻈﺮى ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻰ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬

‫‪ .1‬در اﺳﻼم ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻫﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮﯾﻀﻪ دﯾﻨﻰ اﺳﺖ و در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ و اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﺗﺠﻠﯿﻞ‬
‫ﻓﺮاواﻧﻰ از ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺟﺎى ﺑﺤﺚ آن اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪...‬‬
‫»درﯾﺒﺮ« اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻧﯿﻮﯾﻮرک در ﮐﺘﺎب‪» :‬ﻧﺰاع ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ« ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬در ﻋﻠﻮم ﻗﺪﯾﻤﻰ ﺗﺮﻗّﻰ ﺷﮕﺮﻓﻰ ﻧﻤﻮده‬
‫و ﻋﻠﻮم ﺟﺪﯾﺪ را ﭘﻰ رﯾﺰى ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺒﺎل از آﻧﻬﺎ ﮐﺴﻰ از آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ...‬داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺮاى‬
‫داﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻧﻰ ﮐﻪ از اروﭘﺎ ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺎز ﺑﻮد‪ «...‬داﻧﺸﻤﻨﺪ دﯾﮕﺮ »ﺳﺪﯾﻮ« در »ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﻌﺮب« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮادى ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻓﻨﻮن ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺪم آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪ ﻣﺒﺎدى آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻧﺸﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ...‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺒﺐ اﺻﻠﻰ ﻧﻬﻀﺖ و ﺗﺮﻗّﻰ اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬از ﮐﺘﺎب‪» :‬روح اﻟﺪﯾﻦ اﻻﺳﻼﻣﻰ« ﭼﺎپ‬
‫ﺑﯿﺮوت ﻣﺒﺤﺚ »اﻟﻌﻠﻢ ﻓﻰ اﻻﺳﻼم« ﺻﻔﺤﻪ ‪.215‬‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻮﺿﯿﺢ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى‪» :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم و ﻋﺮب« دﮐﺘﺮ ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻟﻮﺑﻮن و »ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻰ«‬
‫ﺟﺮﺟﻰ زﯾﺪان و »ﻣﯿﺮاث اﺳﻼم ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺪﯾﻮن اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ‪ 13‬ﻧﻔﺮ از داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﺧﺎرﺟﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪).‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٢٠‬‬
‫در ﻣﻌﺮض ﻓﺸﺎر و ﺗﻬﺪﯾﺪ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ...‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ــ ﻧﻪ آزادى‬
‫ﻓﮑﺮ و ارزش ﻋﻠﻢ ــ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻌﻀﻰ از ﺟﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬و داﻧﺶ‬
‫ﭘﮋوﻫﺎن ﻣﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻰ اﺳﻢ دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ را ﻣﻰ ﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻰ و اﻧﺰﺟﺎر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ!‬
 ‫‪٢١‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‬
 ‫‪٢٢‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدﯾﮕﺮى اﻓﺮاط آﻣﯿﺰى ﮐﻪ در روزﮔﺎر ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺴﯿﺢ)ع(‪،‬‬
‫ﺑﯿﻦ »ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ« و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ روم ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪ ...‬ﻣﺎدﯾﺘﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ »ﻣﺎده« و ارزﺷﻬﺎى ﻣﺎدى ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻏﻠﻮ ﻧﻤﻮده و اﻓﺮاط ﻣﻰ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﻰ را ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ روح و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻗﻄﻊ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ دﻋﻮت و ﺧﻮاﺳﺖ آﺳﻤﺎﻧﻰ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﺮد‪ .‬و روى اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدى از روﺣﺎﻧﯿﺖ واﻻ و زﯾﺒﺎ و ﻋﺎﻟﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ در ﻗﺒﺎل اﯾﻦ ﻣﺎدﯾﺖ و ﻣﺎدﯾﮕﺮى ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﺗﻌﺎدﻟﻰ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺮدم‬
‫را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻣﺴﯿﺢ)ع(‪ ،‬دﻋﻮت ﺑﺮاى ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﻔﺲ و‬
‫روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺑﻮد‪ .‬دﻋﻮﺗﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد و آن را ﺑﻪ آﻓﺎق و ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ اى ﮐﻪ از ﺟﺴﻢ و ﻣﺎده ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ...‬ﻣﺮاﺣﻞ وﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻰ ﮐﻪ از‬
‫زﻧﺠﯿﺮﻫﺎى ﻣﺎدى زﻣﯿﻦ‪ ،‬و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺷﻬﻮت‪ ،‬آزاد ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت روﺣﺎﻧﻰ ﻋﺎﻟﻰ و روﺷﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﻈﺎم و‬
‫اﺳﺎس داﺋﻤﻰ و ﻫﻤﯿﺸﮕﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺮاى اﺑﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ راه ﻗﺪم‬
‫ﺑﺮدارد‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ آﺳﻤﺎن! آﺧﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد را‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬در ﺣﺪود ﺷﺶ ﻗﺮن‬
‫ﺑﻌﺪ ــ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺎﻟﯿﻪ اﻟﻬﻰ ﺧﻮاﺳﺖ آﺧﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻧﻈﺎم زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺪ ــ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ ارزاﻧﻰ داﺷﺖ‪...1‬‬
‫و در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻋﺎﻟﻰ و ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ روح ﻟﻄﯿﻒ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى‬
‫دﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﻣﺴﯿﺢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﯿﻮد ﺳﺨﺖ و ﺟﺎﻣﺪى ﻣﺒﺪل ﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮى ﮐﻠﯿﺴﺎ و »رﺟﺎل دﯾﻦ« ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ رﻫﺒﺎﻧﯿﺘﻰ‬
‫ﻣﺒﺬل ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ از زﻧﺪﮔﻰ دورى ﻣﻰ ﺟﻮﯾﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎى ﻓﻄﺮى ﻣﻰ ﺟﻨﮕﺪ‪،‬‬

‫‪ .1‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﯾﻬﻮدﯾﮕﺮى دوران ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﺸﺮ را ﻣﺜﻞ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ ،‬زﯾﺮا در ﮐﻮدﮐﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ و ﻋﺪم‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺮاى ﺑﺎزداﺷﺘﻦ اﻓﺴﺎر ﺷﻬﻮﺗﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ دوران اواﺋﻞ ﺟﻮاﻧﻰ را ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاب‬
‫وﺧﯿﺎل و آرزوﻫﺎ واﺣﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ و رﺷﺪ ﺑﻌﺪ از ﺟﻮاﻧﻰ را دارد‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮﭼﯿﺰى را در ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﮑﺎر ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ...‬او ﻧﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در اﻣﻮر ﻣﺎده ﻏﻮﻃﻪ ﻣﻰ ﺧﻮرد و ﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﺮده و در آﺳﻤﺎن ﺳﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻮﺷﻪ اى از اﯾﻦ و ﮔﻮﺷﻪ اى از آن را‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﻮازن‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬و‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ دوران و ﻧﻘﺶ ﻻزم ﺧﻮد را ﺳﭙﺮى ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺑﺪى ﺑﻮدن را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﺪارد‪) .‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٢٣‬‬
‫ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺪ و ﻧﺎروا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎران و آﻧﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ از ﺧﺪا ﻣﻰ ﺗﺮﺳﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر دﯾﺪار او در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﯾﺎ آﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻫﺎ »در ﻣﺴﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ« از آﻧﻬﺎ ﭘﺎک ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ و »رﺟﺎل دﯾﻦ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ دﯾﺪﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﻣﺴﯿﺢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺗﻮ« ﺗﻮ را ﺑﻠﻐﺰاﻧﺪ او را ﺑﮑﻦ و دور ﺑﯿﺎﻧﺪاز‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﯿﺮ ﺗﻮ در آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻮض آﻧﮑﻪ‬
‫ﺑﺪن ﺗﻮ در آﺗﺶ ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از اﻋﻀﺎء ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺪار اﻟﻬﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺨﺘﮕﯿﺮى و ﺷﺪت ﻧﺎﮔﻮارى‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬اﻟﻬﺎم ﮔﯿﺮى ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻰ رﻓﺖ‬
‫ــ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﻠﻰ اﺟﺮا ﻣﻰ ﺷﺪ ــ ﺣﺮﮐﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺤﻮل ﭘﺬﯾﺮ و ﭘﯿﺸﺮو را ﺑﻪ ﮐﻠﻰ از‬
‫ﮐﺎر ﺑﺎزدارد و آن را ﺑﻪ وادى ﻧﺎﺑﻮدى ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻫﺪف اﻟﻬﻰ و ﺣﮑﻤﺖ آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﻧﺰول ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﺒﻮد و ﺣﺘﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺴﯿﺢ)ع( ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﻮى ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﺗﺼﺮف و دﺧﺎﻟﺖ ﺑﺸﺮى ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را‬
‫از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﺑﻮدن دور ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺖ و آن را از ﻣﻘﺼﺪ اﺻﯿﻞ و اﺳﺎﺳﻰ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﮑﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻋﻤﻠﻰ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫روزﻣﺮه‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﯿﺰى از ﺑﺸﺮ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻃﺎﻗﺖ و‬
‫ﺗﺤﻤﻞ وى ﺑﻮد‪ ...‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪارى و ﺣﺒﺲ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪى اﺳﺖ‪،‬‬
‫و آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺻﺮار ﻣىﻮرزد و ﺑﺮ وى ﻓﺸﺎر ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺘﻰ ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﺪﻫﺪ و آن را ارﺿﺎء ﺑﮑﻨﺪ!‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻓﺮدى‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﻓﺸﺎر اﺳﺮارآﻣﯿﺰ و داﺋﻤﻰ ﻏﺮﯾﺰه و ﻋﻘﯿﺪه اى ﮐﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﻮاﺑﮕﻮﯾﻰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن آﻟﻮده‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻗﺒﺎل اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺰ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ دو ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﭼﯿﺰ‬
‫دﯾﮕﺮى ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺮف ﻋﻘﯿﺪه ﮔﻮش دﻫﺪ ــ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ــ و راﻫﺒﻰ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و در ﮔﻮﺷﻪ اى‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻰ ﺑﻮ و ﺧﺎﺻﯿﺘﻰ ﺷﻮد و از زﻧﺪﮔﻰ و زﻧﺪﮔﺎن دور‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮاﻧﻪ و زورﻣﻨﺪ ﺟﺴﻤﻰ ﺟﻮاب ﮔﻮﯾﺪ و اﻧﮕﯿﺰه ﺣﺒﺲ‬
‫ﺷﺪه را ﮐﻪ آزارش ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬آزاد ﺑﮕﺬارد!‬
‫وﻟﻰ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﻢ از ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫‪٢٤‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﯾﺪ داﺧﻠﻰ در وﺟﺪان ﻓﺮدى ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺮ او ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﯿﻦ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده وآﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﺑﻮد! آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﯿﺎن ﺟﺴﻢ و روح! و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻋﻘﯿﺪه روﺣﻰ ﮐﻪ‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮده و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﮐﺸﻒ آن اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﮐﻪ ﻧﺸﺎط و ﮐﻮﺷﺶ ﻓﺮد را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده و‬
‫ﻧﯿﺮوى وى را ﺑﻪ ﻫﺪر ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻪ ﺧﻮد وى و ﻧﻪ اﺣﺪى از‬
‫ﻣﺮدم از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺑﺮاى روﺷﻦ ﺷﺪن اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ را ﻣﺜﺎل ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ :‬راه ﻋﺎﻟﻰ اﺧﻼﻗﻰ‬
‫در ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ازدواج ﻧﮑﺮدن و ﭘﺎﮐﻰ از آﻟﻮدﮔﻰ ﺑﻪ ارﺿﺎء ﻏﺮﯾﺰه و دورى از اﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﻮت وﯾﺮان ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ! ﮐﻪ ﺟﺴﻢ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و روح را ﭘﺴﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻣﺴﯿﺢ)ع( ﻫﻢ ازدواج ﻧﮑﺮد و ﺑﺴﯿﺎرى از ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎران!‬
‫ﻣﺴﯿﺤﻰ و ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص »رﺟﺎل دﯾﻦ« اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ 1.‬و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻫﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻗﺪرت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ را ﺷﮑﺴﺖ داده و ﺑﺮ‬
‫وﺳﻮﺳﻪ ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ! ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺰرگ در ﻧﻈﺮ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬زﻧﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺧﯿﺎل ﻣﺮد ﺟﻠﻮه ﮐﻨﺪ و در وى ﻧﯿﺮوﯾﻰ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد ﮐﻪ ﺳﺰاوار ﻧﯿﺴﺖ در‬
‫ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎران! ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻘﯿﻪ »ﻣﻠﺖ« ﻣﺴﯿﺤﻰ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ازدواج ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ و دورى‬
‫از ﻟﺬاﺋﺬ زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮاى ﺧﻮد ﭘﯿﺸﻪ ﻧﻤﻰ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﻰ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ازدواج ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ؟ ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ! ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻮدﮐﻰ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺴﯿﺤﻰ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ و ﭘﺮورش ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬در دل ﺧﻮد ﻋﻘﺪه ﻫﺎﯾﻰ دارد ﮐﻪ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻰ را ﺑﺪ ﺷﻤﺮده و ﭘﻠﯿﺪ ﻣﻰ داﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ از ﭘﺮﺗﻮ ﺗﻠﻘﯿﻨﺎت دﯾﻨﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ »رﺟﺎل دﯾﻦ« و ﮐﺘﺐ ﻣﻘﺪﺳﻪ آن راﺑﺮ وى اﻟﻘﺎء و ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و از ﭘﺪر و‬
‫اﺳﺘﺎد ﺧﻮد و از ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى ﻧﺼﯿﺤﺖ و اﻧﺪرز ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورد‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻮدک ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪» .1‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اروﭘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ ﮐﺸﯿﺸﻰ را ﮐﻪ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻰ دﯾﻦ ﻣﻰ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او را ﺑﻰ ﻋﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎک‬
‫و ﺗﻨﻔﺮآور ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪«...‬از ﮐﺘﺎب‪» :‬در آزادى« ﺗﺄﻟﯿﻒ »ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﯿﻞ« ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺻﻨﺎﻋﻰ ﺻﻔﺤﻪ ‪.199‬‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮى ﺟﺰ اﻧﺤﺮاف و اﯾﺠﺎد ﻋﻘﺪه ﻫﺎى روﺣﻰ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪) ...‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٢٥‬‬
‫ﺑﺤﺮان دروﻧﻰ ﺷﺪﯾﺪى ﮐﻪ ﺑﺮ وى روى ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﻏﯿﺮﻣﻨﺘﻈﺮه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا از ﻃﺮﻓﻰ در او ﯾﮏ اﻧﮕﯿﺰه و ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﮐﻨﻨﺪه اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺐ و‬
‫روز وى را ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻦ! و ﺑﻪ ﺳﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﺮو! و از اﯾﻦ‬
‫ﻟﺬّت ﺟﺎﻧﺒﺨﺶ ﮐﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮد و ﺟﺴﻤﺖ روﺋﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺒﺮ! و از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و او‬
‫را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﭘﺸﺖ اﯾﻦ ﺟﻮان ﺑﯿﭽﺎره ﻓﺮود‬
‫آﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻠﮑﻪ در ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﭘﺸﺖ وى ﻓﺮود ﻣﻰ آﯾﺪ! و او را دﺳﺖ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ‬
‫ﻧﮕﻪ ﻣﻰ دارد‪ :‬دﺳﺖ ﺧﺪا؟ ﯾﺎ دﺳﺖ ﻗﺴﯿﺲ و ﮐﺸﯿﺶ؟ ﯾﺎ دﺳﺖ ﭘﺪر و اﺳﺘﺎد؟ ﯾﺎ‬
‫دﺳﺖ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﮔﻮﯾﺎن؟‬
‫آرى! در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺷﺮوع ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﺑﺎزﻧﻤﻰ اﯾﺴﺘﺪ‬
‫و از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻰ رود!‪ ...‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺴﻤﻰ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و از ﻃﺮﻓﻰ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎى دﯾﻨﻰ ــ دﺳﺘﻮراﺗﻰ ﮐﻪ در دل و ﺟﺎن ﺟﻮان‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدک و‬
‫ﺧﺮدﺳﺎﻟﻰ ﺑﻮده ﻓﺮورﻓﺘﻪ و اﺛﺮ ﮐﺮده و رﯾﺸﻪ دواﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻰ را ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ و آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ ــ ﺑﻄﻮر داﺋﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺒﺎرزه و ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻋﻘﺪه ﻫﺎى روﺣﻰ و ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‪ ،‬در آﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﭘﺴﺮ ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ازدواج ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺳﻮء و واﮐﻨﺶ ﻧﺎﮔﻮار آن‬
‫از ﺑﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺒﻖ اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻢ ﭘﺰﺷﮑﻰ و رواﻧﮑﺎوى اﺻﻞ و رﯾﺸﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎرى از ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى دوران ﻫﻤﺴﺮى‪ ،‬ﺑﻪ دوران ﮐﻮدﮐﻰ و ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺮدد‬
‫ﮐﻪ ازدواج ﻫﻢ آن را ﺣﻞ و اﺻﻼح ﻧﮑﺮده و ﺑﻠﮑﻪ آن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ذره ﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ را ﺑﺰرگ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اى از ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى ﻧﺎﺷﻰ از ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺑﺎ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺪﮔﻰ و زﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ آن را از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ روﺷﻨﺘﺮ و واﺿﺤﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬وﻟﻰ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺜﺎل و ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻼ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﻣﺴﯿﺢ)ع( را ﮐﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﺮﮔﻮﻧﻪ راﺳﺖ ﺗﻮ ﺳﯿﻠﻰ ﺑﺰﻧﺪ ﺗﻮ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﭗ‬
‫را ﺟﻠﻮ ﺑﯿﺎور« ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ! اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﯾﮏ دﻋﻮت ﻧﯿﮑﻮﯾﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ و ﻧﯿﮑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺸﺮ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ آﺗﺶ ﻏﻀﺐ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻦ روح ﻣﻼﺋﮑﻪ اى! ﮐﻪ دﺷﻤﻨﻰ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺳﺎزﻧﺪ؟ ﺑﺪون ﺷﮏ ﯾﮏ اﻗﻠﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰى ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
 ‫‪٢٦‬‬
‫ﺑﻘﯿﻪ اﻓﺮاد ﻋﺎدى ﺑﺸﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ در ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﻄﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ در ﻗﺒﺎل اﻫﺎﻧﺖ و ﻣﯿﻞ ﺑﺮاى اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ آﺑﺮو و‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و ارﺿﺎء ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮ ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد‪ ،‬در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ‬
‫اﺳﺮارآﻣﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ آن را اﻧﮕﯿﺰه اى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﯿﺎن‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻋﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻻزم ﻣﻰ دارد ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬از او ﺑﮕﺬرد و ﻋﻔﻮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮض اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وى ﮐﺸﻤﮑﺶ و ﻧﺒﺮد دروﻧﻰ‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﯾﮑﻰ از دو ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﯾﺎ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻋﺎﻟﯿﻪ ﭘﯿﺮوز ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داده و در دل‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ‪ ...‬و رواﻧﮑﺎوى ــ ﭘﺴﯿﮏ آﻧﺎﻟﯿﺰ ــ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎرى از ﺟﺮاﺋﻢ و‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻓﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯿﻞ دروﻧﻰ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ ﺧﻮد‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ آﺗﺶ ﻏﻀﺐ ﺳﺮد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻰ و ﺗﺄﺳﻒ و اﺣﺴﺎس اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ــ اﺣﺴﺎﺳﻰ ﮐﻪ ﻧﺎراﺣﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻮده و ﻓﺮد ﻣﺮﺗﮑﺐ را ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺮک ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ــ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮاﺋﯿﺪ!‬
‫و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﭘﺎک ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻄﻌﻰ اﯾﻦ‪ ،‬آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را در ﺗﺸﻮﯾﺶ و ﻧﺎراﺣﺘﻰ و ﮐﺸﻤﮑﺶ دروﻧﻰ ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺮوى‬
‫اﯾﻤﺎن و ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬و ﻧﯿﺮوى اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى ﺑﮕﺬراﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ‬
‫ــ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻰ ﺷﻮد از ﺧﻮﺑﯿﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺒﺮد ــ ﺻﺮف‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ــ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض روﺷﻨﻰ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫زﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ ــ ﺟﺎى ﺗﻌﺠﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﮔﺮوه ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ و ﻧﺎﭼﯿﺰى ﮐﻪ رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ را ﭘﯿﺸﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﻫﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ــ و در واﻗﻊ اﻣﺮ ــ‬
‫اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راﻫﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺴﯿﺢ)ع( را ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ‬
‫وﺟﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺟﺮا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ از ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻰ ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت در‬
‫ﯾﮏ ﻣﺪت ﻣﺤﺪودى اﺟﺮا و ﻋﻤﻠﻰ ﺷﺪه‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﺻﻌﻮﻣﻌﻪ ﻫﺎ و‬
‫دﯾﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸﯿﻨﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮدى ﻧﺴﻠﻬﺎ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ رﻓﺖ و‬
 ‫‪٢٧‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺪم و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮى ﺑﺎ اﻋﺮاض از زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ اواﻣﺮ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ!! ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت راﺳﺘﻰ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ‬
‫ﻋﻈﯿﻤﻰ دﭼﺎر ﻣﻰ ﺷﺪ؟!‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ــ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﺳﯿﺎﺳﻰ و ﺗﺎرﯾﺨﻰ ــ در ﻗﺎره ﺑﺰرﮔﻰ‬
‫از زﻣﯿﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻋﻤﻠﻰ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﺳﺎﯾﻪ آن ﻓﻘﻂ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ اﻓﺘﺎده ﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد‬
‫ﺧﺎﺷﻊ و ﺧﺎﺿﻊ ﺑﻮده و آﯾﺎت ﺳﺤﺮاﻧﮕﯿﺰ و دﻋﺎﻫﺎى ﭘﺮاﺛﺮ را ﻣﻰ ﺷﻨﻮﻧﺪ! وﻟﻰ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ــ ﭘﺲ از اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ــ ﺑﻪ ﺳﻮى ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﻮد ﻣﻰ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺸﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ‪ :‬ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ‪،‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﭗ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﺳﺖ او ﺳﯿﻠﻰ‬
‫زده‪ ،‬ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻰ دارد و ﻫﯿﭻ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻟﻐﺰﺷﻰ ﮐﻪ از او‬
‫ﺳﺮزده‪ ،‬ﻧﮑﻨﺪه و دور ﻧﻤﻰ اﻓﮑﻨﺪ! و ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻀﻮى از اﻋﻀﺎء‬
‫وى‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﮔﻨﺎﻫﻰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ و روﺷﻨﻰ ﺑﺮاى ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎع وﺟﻮد ﻧﺪارد‪،‬‬
‫و ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ دارد و ﺑﺲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺮ ﺳﻘﻮط ﻋﻤﻠﻰ‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﻰ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﺻﻮﻻ از ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اروﭘﺎﯾﻰ ــ ﻣﺴﯿﺤﻰ ــ در ﺳﺎﯾﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫روم و در ﺳﺎﯾﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ اﻣﭙﺮاﻃﻮرى روم ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده و زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮد‪،‬‬
‫وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮد و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮاى ﺧﺎﻃﺮ آن‪،‬‬
‫ﺑﺎﮐﻤﺎل وﺣﺸﯿﮕﺮى و ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ ﻣﻰ ﺟﻨﮕﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى آن در ﺟﻨﮕﻬﺎى‬
‫ﺻﻠﯿﺒﻰ‪ 1‬و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻫﺎى ﺗﻔﺘﯿﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺿﺪ ﺑﺸﺮى اﻧﮕﺰﯾﺴﯿﻮﻧﻰ‪ 1‬دﯾﺪه ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺻﻠﯿﺒﻰ ﻫﺸﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺨﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﻬﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ و دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ ﺟﻨﮓ اول ﺻﻠﯿﺒﻰ در ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪ اى ﺑﻪ ﭘﺎپ ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اى ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﺎن ﻣﺎ در رواق ﺳﻠﯿﻤﺎن و در ﻣﻌﺒﺪ‪ ،‬درﮔﺮداﺑﻰ از ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺧﻮن ﺗﺎ زاﻧﻮى ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻰ رﺳﯿﺪ‪ .‬از‬
‫ﮐﻔﺎر!! ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺒﺮد و ﺣﺘﻰ زن و اﻃﻔﺎل را ﻫﻢ ﻣﻌﺎف ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ«‪)...‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ـ راوﻧﺪى ج‬
‫‪ 2‬ﻓﺼﻞ ‪.(21‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اى از رﻓﺘﺎر ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬در ﯾﮏ ﺟﻨﮓ ﺑﻮد‪ ،‬و در ‪ 7‬ﺟﻨﮓ ﺻﻠﯿﺒﻰ دﯾﮕﺮ ــ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 661‬ﻫـ ‪ 1270‬م ــ ﭼﻪ‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﻰ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ و ﭼﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﻰ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻰ داﻧﺪ )ﺑﻪ ﮐﺘﺎب »ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺻﻠﯿﺒﻰ« ﺗﺎًﻟﯿﻒ آﻗﺎى ﻣﺤﻤّﺪ‬
‫رﺷﺎد ج ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫و در ﺟﻨﮕﻬﺎى ﺻﻠﯿﺒﻰ ﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ دﯾﮕﺮى ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ‪ :‬در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‬
‫دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ آﺑﺎء و اﺟﺪادى ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﮐﺮده و ﺟﺎى آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﻬﻮد دادﻧﺪ‬
 ‫‪٢٨‬‬
‫***‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻋﻤﻠﻰ ﮐﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﺎز از آﺛﺎر ﺳﻮء و ﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﺗﻌﺎرﺿﻰ آن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى ﻧﮑﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﻤﮑﺶ وﺟﺪاﻧﻰ و دروﻧﻰ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ در دل و ﺟﺎن اﻓﺮاد ﻣﺴﯿﺤﻰ اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻄﻮر آﺷﮑﺎر در ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‬
‫ــ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ــ دﺳﺖ از دﯾﻦ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ در واﻗﻊ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬در دوران ﺧﺮدﺳﺎﻟﻰ اﻟﻘﺎء ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮ رﻓﻊ ﻧﺸﺪﻧﻰ ﺧﻮد را‬
‫در ﻧﻔﻮس ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ .‬و ﻣﻌﻨﻰ ﭘﯿﺮوى ﻧﮑﺮدن از اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ‪،‬ــ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﺪه و ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺳﯿﻄﺮه ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻣﺪرﺳﻪ و ﮐﻠﯿﺴﺎ‬
‫رﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ ــ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و ﮐﺸﮑﺶ ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ دﯾﮕﺮ از ﺑﯿﻦ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﯾﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ رواﻧﮑﺎوان و روان ﭘﺰﺷﮑﺎن ﭘﺲ‬
‫از آزﻣﺎﯾﺸﺎت ﺗﺮدﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮى‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﺪه ﻫﺎى روﺣﻰ ﻣﻮرد اﺑﺘﻼء‬
‫اﻓﺮاد ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﻰ اﻏﻠﺐ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪرت و ﺳﯿﻄﺮه و ﻧﻔﻮذ دﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻮﻻ ﻣﺘﺪﯾﻦ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از آﺛﺎر ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﺋﯿﻢ‪ :‬اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان رواﻧﺸﻨﺎس ﻏﺮب از روى ﺟﻬﻞ ﯾﺎ‬
‫ﺳﻮء ﻧﯿﺖ‪ ،‬دﭼﺎر آن ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﺷﺮق اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﻋﻠﻢ اﻟﻨﻔﺲ اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮده و ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻫﻢ آواز‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ را‬
‫از ﻣﺮدم دور ﻧﻤﻮد و آﻧﻬﺎ را از زﻧﺠﯿﺮﻫﺎى آن آزاد ﺳﺎﺧﺖ! ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺳﻌﺎدت را‬

‫و ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ‪ 1/200/000‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬آواره و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻟﺠﺰاﯾﺮ در ﻋﺮض‬
‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺟﻨﮕﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺴﯿﺤﻰ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﮐﺸﺘﻪ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻣﺎ درﺑﺎره »اﻟﺠﺰاﯾﺮ« رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ‪) (.‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
‫‪ .1‬در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎل دﺳﺘﮕﺎه اﻧﮕﺰﯾﺴﯿﻮن ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪» :‬در اﯾﻦ دوره ‪ 5‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ از ﻧﻔﻮس ﺑﺸﺮى را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮم ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن و ﺗﺨﻄﻰ از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎپ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺮگ در ﺳﯿﺎه ﭼﺎﻟﻬﺎى ﺗﺎرﯾﮏ و ﻣﺮﻃﻮب‬
‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﺎل ‪ 1481‬ﺗﺎ ‪ 1499‬م ﯾﻌﻨﻰ ﻃﻰ ‪ 18‬ﺳﺎل ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺗﻔﺘﯿﺶ ‪ 10220‬ﻧﻔﺮ را زﻧﺪه‬
‫ﺳﻮزاﻧﯿﺪﻧﺪ و ‪ 6860‬ﻧﻔﺮ را ﺷﻘﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ‪ 97023‬ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﻗﺪرى ﺷﮑﻨﺠﻪ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪) «...‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ راوﻧﺪى ج ‪ 2‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 143‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب‪» :‬ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ«‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﺎرﺳﻞ ﮐﺎﺷﻦ(‪ .‬ﺧﻨﺪه آور اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن‬
‫ﭘﺪران روﺣﺎﻧﻰ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺪاﺳﺖ ﻣﺴﯿﺤﻰ را ﻣﻈﻬﺮ رأﻓﺖ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯿﺴﯿﻮﻧﻬﺎى ﻣﺴﯿﺤﻰ ﮐﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن‬
‫اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ در ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎى آﺳﯿﺎﯾﻰ و آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ! ﮐﺬاﺋﻰ ﺑﺎ آن ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و ﺳﻮاﺑﻖ‬
‫درﺧﺸﺎن! دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٢٩‬‬
‫‪1‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ و از زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و‬
‫روان اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى ﻫﻢ ردﯾﻒ ﺑﻮده و ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫دارد و ﻣﻦ دراﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ در ﻓﺼﻞ ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم« ﺑﺤﺚ‬
‫ﮐﺮده ام‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮى اﮐﺘﻔﺎء ﻣﻰ ﮐﻨﻢ و آن اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﺳﻼم وﺟﻮد‬
‫ﺑﺸﺮ و ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﺮى را ﭼﻨﺎﻧﻪ ﻫﺴﺖ ــ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎى ﻓﻄﺮى وى ــ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ وﻟﻰ او را ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮده و ﭘﺎک ﻣﻰ ﺳﺎزد و ﺣﺪودى ﺑﺮاى وى‪ ،‬در‬
‫داﺋﺮه اى ﮐﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد ﻓﺮد را ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از ﻧﻔﻮس ﻣﺮدم ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻋﺎﻟﻰ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ را ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ واﺟﺐ و اﻟﺰاﻣﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن را‪ ،‬در ﻗﺒﺎل‬
‫ﺧﺪا و از ﻧﻈﺮ ﺷﺮع ﻣﺠﺮم و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ آن را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون آن زﻧﺪﮔﻰ اﺻﻼح ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻰ ﺳﺎزد و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺪان را‬
‫ﺑﺮاى ﺑﻠﻨﺪى و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﻰ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از روى رﻏﺒﺖ و ﻣﯿﻞ ــ ﻧﻪ ﻓﺸﺎر و اﻟﺰام ــ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻰ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮ دوش ﻣﺮدم ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﻰ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ در زﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ﻧﻤﻰ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫***‬

‫‪ .1‬در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﮐﻪ »ﻏﺮب زدﮔﻰ« ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺧﻮد رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاران ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮض ﻏﺮب‪ ،‬اﻓﮑﺎر ﻋﺠﯿﺐ و‬
‫ﻏﺮﯾﺒﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮاى ﺳﻘﻮط ﻣﻠﺘﻰ ﮐﺎﻓﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﺪاﺳﺖ!‬
‫ﭼﻮن در ﻏﺮب ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ! در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺪون رژﯾﻢ ﺳﯿﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺘﻬﺎى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻋﺎﻟﯿﻪ آن‪ ،‬ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ در اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻼاﺟﺮا و ﺑﺪون اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﺎ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ دﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى اﺳﺖ‪ ،‬و اﺳﻼم و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ از ﻧﻈﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮑﻰ اﺳﺖ )رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ »آﯾﻨﺪه‬
‫ﯾﮏ ﭘﻨﺪار« ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﺸﯿﻪ آﻗﺎى ﻫﺎﺷﻢ رﺿﻰ! ‪ (271‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﻣﺮوز داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎﺋﻰ ﻫﻢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻬﺎى ﺗﺎزه ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺳﺎﺑﻖ درﺑﺎره ﻣﺒﺎدى ﺗﻮﺟّﻪ دروﻧﻰ ﺑﻪ ﯾﺰدان ــ و ﻗﻬﺮا ﺑﻪ دﯾﻦ ــ وﯾﺮان ﺷﺪه و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﯾﺰداﻧﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم‪ :‬زﯾﺒﺎﯾﻰ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﯾﻰ‪ ،‬راﺳﺘﻰ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭼﻬﺎرﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آن در روان‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺣﺲ دﯾﻨﻰ را ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرم روح اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻨﺪ )رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ رﺳﺎﻟﻪ »ﺣﺲ ﻣﺬﻫﺒﻰ‬
‫ﯾﺎ ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرم روح اﻧﺴﺎﻧﻰ« ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻗﺎى »ﺗﺎﻧﻪ ﮔﻰ دو ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻦ« ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻗﺎى ﻣﻬﻨﺪس ﺑﯿﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‬
‫اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺗﺄﺳﻒ آور اﺳﺖ در ﻋﺼﺮى ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎ‪ .‬ﭘﺲ از آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎ و ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎﯾﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺲ دﯾﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرم‬
‫روح اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻮده و در روان ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﻠﺪﯾﻦ اروﭘﺎ و ﻏﺮب زدﮔﺎن ﻣﺎ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ‬
‫اﻓﮑﺎر ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ اروﭘﺎﺋﯿﺎن اﻓﺘﺎده اﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﺪون ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اﻃﻼﻋﻰ از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺟﺎﻣﻊ اﻻﻃﺮاف اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﯾﮑﻰ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٣٠‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟّﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از ﮔﺎﻣﻬﺎى ﺗﺎرﯾﺦ را ﮐﻪ در ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺛﺮ‬
‫ﺧﺎﺻﻰ دارد و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ــ از ﺗﻐﯿﯿﺮات و دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎ در اﺟﺘﻤﺎع و‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ــ ﺑﻮﺟﻮد آورده‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ در اروﭘﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه و ﺳﻤﺒﻞ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‬
‫اﺧﻼﻗﻰ و روﺣﻰ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮد‪ ،‬و ارﺗﻔﺎع‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺎﻟﻰ ﻣﺜﺎﻟﻰ‪ ،‬ﮐﻪ ﺻﻮرت آن در ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﭘﺎﮐﺎن ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺳﻠﻄﻪ زﻣﯿﻨﻰ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫روح و ﻋﻘﻞ و ﺟﺴﻢ ﺑﺸﺮ ﻣﺴﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد و در اﯾﻦ راه ﺗﺎ ﺣﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى‬
‫ﺑﻠﮑﻪ وﺣﺸﯿﺖ و ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ ﭘﯿﺶ رﻓﺖ!‬
‫و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﺮﮐﺰ رأﻓﺖ و ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ! ﻏﻮل‬
‫ﺗﺮﺳﻨﺎﮐﻰ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد را در ﺑﯿﺪارى و ﺧﻮاﺑﺸﺎن ﻣﻰ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ! و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻟﯿﺎت و‬
‫رﺷﻮه ﻫﺎﯾﻰ را ﻻزم ﻣﻰ دارد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاى رﺟﺎل دﯾﻦ ــ ﮐﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﻗﺪاﺳﺘﻰ ﻣﺎﻓﻮق دﯾﮕﺮان ﺧﯿﺎل ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ــ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺬﻟﺖ ﺑﺎرى ﺧﻀﻮع‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﯾﺪ از اﻓﮑﺎر ﻣﻌﯿﻨﻰ ﭘﯿﺮوى ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻓﮑﺎر ﻣﻘﺪس آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﯿﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﭘﯿﺮو آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و ﮐﻠﯿﺴﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا و‬
‫ﭘﺎپ و دوﻟﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل وى ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ ﮔﺮوه اﺧﯿﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺮوﯾﺖ زﻣﯿﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪﻧﺪ! آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺷﮑﻨﺠﻪ دادﻧﺪ و ﺑﻪ وﻗﯿﺢ ﺗﺮﯾﻦ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺸﺎر آوردﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ »ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻘﺪﺳﻪ«اى ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ آﻧﻬﺎ را درﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬آﻧﻬﺎ از‬
‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى آﺳﻤﺎن! اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣىﻮرزﯾﺪﻧﺪ!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﮑﻰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ آن وﺿﻊ‪ ،‬ﮐﺸﻤﮑﺶ و ﻧﺰاﻋﻰ ﺑﯿﻦ ﮐﻠﯿﺴﺎ و ﻋﻠﻮم‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺣﻖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺎ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎور ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه را ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺷﻤﺮده و در ﻗﺒﺎل ﻃﻐﯿﺎن ﮐﻠﯿﺴﺎ و دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﻧﮑﺒﺖ ﺑﺎر‬
‫آن‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ در دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺳﻼﺣﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت و‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﺑﺎ آن از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﺘﻘﻼل آن را در ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و‬
 ‫‪٣١‬‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺪاﺳﺖ و ﻣﻘﺎم واﻻى آن را درﻧﻈﺮ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪﮔﺎن ﺑﺪان‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺳﻼح ﻣﺤﮑﻢ و ﺑﺮﻧﺪه »ﻋﻠﻢ« ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺿﺮﺑﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ وارد آﻣﺪه ﺑﺪﺳﺖ »داروﯾﻦ« ﺑﻮد‪ ،‬آن‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﺑﻨﯿﺎد اﻧﻮاع اﻇﻬﺎر ﮐﺮد‪ .‬و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﻫﻢ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﮐﺎرى‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﭘﯿﮑﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ وارد آﻣﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﯿﺒﺖ و ﻗﺪرت ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد و رو ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى رﻓﺖ و آن ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﻃﻐﯿﺎن ﮔﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﻘﻞ و وﺟﺪان ﻣﺮدم ﻓﺮض ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وى ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اروﭘﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﺧُﺮد ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺪرت‬
‫دﯾﻦ را ﻧﯿﺰ ﮐﻨﺎر زد‪ ،‬زﯾﺮا دﯾﻦ در ﻧﻈﺮ آن‪ ،‬در ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﻈﻬﺮ‬
‫دﯾﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰى ﮐﻪ اروﭘﺎﺋﯿﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﺮد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬در ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ــ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد ــ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮده و ﻗﺒﻮل آن ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺳﻨﮕﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﺗﺜﻠﯿﺚ« ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ :‬اروﭘﺎ از زﻧﺠﯿﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ و از ﺳﻠﻄﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺟﺪا ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﻟﺒﺎس ﮐﺎﻣﻞ »روم« را ﭘﻮﺷﯿﺪ ﮐﻪ در راه ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎدى وى ــ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺟﺴﻢ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى ﮐﻮﺗﺎه وى ﭼﯿﺰى را ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ ــ ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰ اﯾﺴﺘﺪ و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﻣﺎدى ﮐﻪ ﺣﻮاس ﻣﺎدى‬
‫آن را اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎور ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻫﻨﻮز اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ »ﺗﺜﻠﯿﺚ« ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳﻘﻒ ﺳﺘﯿﻔﻦ ﻧﯿﻠﺮ در ﮐﺘﺎب‪» ،‬ﺧﺪاى‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن« ــ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐ ﻧﯿﺎ ــ ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻓﺼﻞ ‪ 6‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 99‬و ﺑﻪ ﺑﻌﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺻﻮل‬
‫و اﺳﺎس ﺗﺜﻠﯿﺚ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮده و ﺻﺮﯾﺤﺎً ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪...» :‬ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ...‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺳﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﺖ در ﯾﮏ ﺧﺪاى‬
‫واﺣﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﻨﺪ از‪ :‬ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ و روح اﻟﻘﺪوس« وﻟﻰ »ژﻧﺮال دﻣﯿﺮﻫﺎن« در ﺟﺰوه‪» :‬اﺳﻼم« ﺗﺮﺟﻤﻪ آﻗﺎى اﮐﺒﺮ‬
‫ﺑﻬﺮوزى ص ‪ 5‬ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ...» :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻰ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﻮدن ﻋﻘﯿﺪه ﺗﺜﻠﯿﺚ در دﻧﯿﺎى اﻧﮕﻠﻮﺳﺎﮐﺴﻮن‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه ﺗﺎزه اى ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان‪» :‬ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ« ﭘﯿﺪا ﺷﺪه و در زﻣﺎﻧﻬﺎى اﺧﯿﺮ‪ ،‬در آﻣﺮﯾﮑﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ »ﮐﻠﯿﺴﺎى ﺗﻮﺣﯿﺪ« ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ از ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻋﻘﯿﺪه ﺗﺜﻠﯿﺚ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﻰ ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮم و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺣﻀﺮت ﻣﺮﯾﻢ ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮده‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ «...‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺳﭙﺲ اﻇﻬﺎر اﻣﯿﺪوارى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﻮﺣﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﺸﺎن‬
‫اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻮر ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻼﻣﻰ دﻟﻬﺎى ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن و ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬و آﻧﺎن را از اﯾﻦ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت و ﻣﻮﻫﻮﻣﺎت ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٣٢‬‬
‫و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ ﺧﺮاﺑﻪ ﻫﺎى ﮐﻠﯿﺴﺎ و دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﻰ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎدى ﻣﺤﻀﻰ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ‪ :‬از زﻣﯿﻦ و ﺣﻮاس ﻣُﺪرﮐﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﻢ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى آﺳﻤﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻰ ﮐﺮد!‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪» :‬داروﯾﻦ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ اﻧﺴﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد! ﻗﻬﺮﻣﺎن اﯾﻦ‬
‫اﻧﻘﻼب ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﺑﻮد! و اﯾﻦ ﻧﻔﺨﻪ اﻟﻬﻰ را ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺴﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬از وى ﻧﻔﻰ ﮐﺮد و آن را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻰ ﭘﯿﻮﻧﺪ داد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻠﮑﻮت اﻋﻠﻰ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﻧﺪارد و ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰ رﺳﺪ!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬در ﻓﮑﺮ ﺑﺮرﺳﻰ »ﺗﺌﻮرى داروﯾﻦ« ﻧﯿﺴﺘﻢ و دوﺳﺖ ﻫﻢ ﻧﺪارم‬
‫ﮐﻪ راه ﮐﻠﯿﺴﺎى اروﭘﺎ را‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﻰ وى ﺑﺎ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮم‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از واﻗﻌﯿﺎﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﻧﻈﺮﯾﻪ وى ﻫﺴﺖ و ﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﺻﺤﺖ ﻣﻘﺪارى از آن را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد ﮐﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎدى ﻣﺤﻀﻰ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﺎﻟﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از زﻣﯿﻦ و ﻣﺎده ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬و ﻓﺮار‬
‫داروﯾﻨﯿﺴﺘﻬﺎ ــ ﻫﻮاداران داروﯾﻦ ــ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﯿﺎت در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫و روى ﮐﺮه زﻣﯿﻦ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و دﻟﯿﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻰ ﻫﻢ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺮ آن ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻓﺮار از اﻋﺘﺮاف ﺑﻮﺟﻮد ﯾﮏ وﺟﻮد ﻋﺎﻟﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻰ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ و در ﺧﻠﻖ و اﯾﺠﺎد دﺧﺎﻟﺖ دارد‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫آرى‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﺣﻮاس ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ آن را درک‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد و ﺟﺰ ﺑﻪ آن واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻮﭼﮑﻰ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺪان دﺳﺘﺮﺳﻰ دارد و ﻋﻘﻞ‬
‫آن را ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰى دﯾﮕﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰ آورد‪ .‬و از ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎدى ﻫﻤﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺌﻮرﯾﻬﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎى ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻰ اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ آن اﺣﺎﻃﻪ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ‪...‬‬
‫و از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ »ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ« در ﺷﺮق و ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« در اروﭘﺎ و »ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺰم« در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ رﯾﺸﻪ واﺣﺪى‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ در ﻓﺮوع و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻣﺬاﻫﺐ و ﻣﮑﺘﺒﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ رواﻧﻰ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﮑﻨﯿﻢ‬
‫ﭼﺎره اى ﺟﺰ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﭘﯿﺪا ﺷﺪه و ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن را ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻧﺸﺎن‬
 ‫‪٣٣‬‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﺎ »ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬
‫ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﮏ« ﯾﺎ »ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ« ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺰ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎى ﻣﻌﯿﻨﻰ‬
‫ﻧﺒﻮده و از آﺛﺎر و واﮐﻨﺸﻬﺎى رواﻧﻰ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺟﺪا ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎﯾﺪ از »ﻓﺮوﯾﺪ« ﻗﺪرى ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻢ‪،‬‬
‫وﻟﻰ درﺑﺎره ﻣﮑﺘﺒﻬﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ رواﻧﻰ دﯾﮕﺮ اﺟﻤﺎﻻ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺴﺮﻋﺖ ﺑﮕﺬرم‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻫﺪف اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﺒﻮده و‬
‫ﻣﺮاد ﻣﻘﺎرﻧﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻓﻘﻂ ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ و ﺧﺎﺻﻰ در اﺟﺘﻤﺎع دارد‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻇﺎﻫﺮ و ﯾﺎ در ﻓﺮوع‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﯾﮏ اﺻﻞ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻰ رﺳﻨﺪ و آن‪:‬‬
‫ﻣﺎدى و ﺣﯿﻮان ﺑﻮدن اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺎ از ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻓﺮوﯾﺪ« ﻗﺪرى ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻧﻈﺮى ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ و ﻣﮑﺘﺒﻬﺎ‬
‫اﻓﮑﻨﺪه اﯾﻢ!‬
‫***‬
 ‫‪٣٤‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫ﻓﺮوﯾﺪ و ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ‬
 ‫‪٣٥‬‬

‫ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺪون ﺷﮏ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮى اﺳﺖ!‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت او در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ از ﺣﺪود ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫رواﻧﻰ و ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺳﺮاﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ :‬در ادﺑﯿﺎت و ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم و ﭘﺰﺷﮑﻰ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ و دﯾﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ آن در زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ او درﺑﺎره ﺿﻤﯿﺮ ﺑﺎﻃﻦ و در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻨﺴﻰ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺳﭙﺲ در ﺷﺮق از راه ﺗﻘﻠﯿﺪ و واﮔﯿﺮى! دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎى‬
‫ﺑﺰرﮔﻰ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬‬
‫و ﻋﻠﻰ رﻏﻢ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪ در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ زور در اﻓﺮاد و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎى ﻓﮑﺮى‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ اﺳﺖ!‬
‫آرى! اﯾﻦ ﻧﺒﻮغ ﺑﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آﺛﺎر دور و درازى در اﻓﮑﺎر ﻣﺮدم داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﺒﻮغ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﻫﻤﻪ اﻓﮑﺎر و ﻧﻈﺮاﺗﻰ ﮐﻪ اﺑﺮاز ﻣﻰ داﺷﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺣﻖ و ﺻﻮاب ﺑﻮد و ﯾﺎ اﯾﻦ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او در ﺗﻔﺴﯿﺮ روان اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎى اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺰرﮔﻰ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت او‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﺟﻬﺖ اﺻﺮار وى ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎﻫﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ و ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮى‪ ،‬اﺷﮑﺎﻻت و ﻧﻘﺪﻫﺎى زﯾﺎدى وارد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ او ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻧﺎدرى ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮى آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ را ﮐﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺣﺎﻻت ﻧﺎدر و ﻏﯿﺮﻋﺎدى آﻧﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻃﻮرى ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﯾﺮادى ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ او ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ در اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫او اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ در ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد زﻣﯿﻨﻰ ﻣﺎدى ﻣﺤﺾ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻋﺮ و ﻋﻮاﻃﻒ او ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻏﯿﺮﻋﺎدى‪ ،‬از ﭼﻬﺎر دﯾﻮارى ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎک ﺑﺎﻻ‬
‫ﻧﻤﻰ رود‪.‬‬
 ‫‪٣٦‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺳﺎﺑﻖ ــ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ــ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮدم‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﻧﻈﺮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﯿﻮان ﻣﺎدى ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫داروﯾﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه اى ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ آن‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻋﯿﺐ ﻧﻈﺮﯾﻪ داروﯾﻦ در ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻠﻤﻰ وى ﮐﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ آن ﭘﺮداﺧﺖ و ﯾﺎران و ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﻧﯿﺰ از او ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻋﯿﺐ آن در ﻧﺘﺎﯾﺞ و اﻟﻬﺎﻣﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫آﺛﺎر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از روزﮔﺎر وى ﺗﺎﮐﻨﻮن‪ ،‬در‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎرى از ﻋﻘﺎﯾﺪ او اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻋﺪه اى از داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ آن ﺑﺮﻣﻰ ﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﻣﺘﻌﺮض اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮﯾﻢ و ﻓﻘﻂ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻋﻠﻠﻰ را ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ در‬
‫ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺮض ﻣﻰ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪،‬ﯾﮏ »واﻗﻌﯿﺖ ﻋﻠﻤﻰ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺛﺎﺑﺘﻰ« ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺳﻄﺤﻰ ﻋﺎﻟﻰ و ﻣﺎﻓﻮق ﺳﻄﺢ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﺑﺤﺚ ﻗﺮارﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ اﻧﮕﯿﺰه‬
‫ﺷﺨﺼﻰ و زاوﯾﻪ دﯾﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺪان ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺻﯿﻠﻰ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در ﻣﯿﺪان ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ ذاﺗﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى‬
‫از ﻣﺮدم ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ واﻗﻊ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ و وﺟﻬﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﮐﻪ از آن در ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وى ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻧﺘﺎﯾﺞ را‬
‫ﺑﺮ آن ﺑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﻣﯿﺪان ﻋﻠﻮم و ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و زﻧﺪﮔﻰ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دﻗّﺖ و ﺗﺤﻘﯿﻖ زﯾﺎدى اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻋﻨﻮان ﭘﺮ ﻃﻤﻄﺮاق »ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺎ ﻣﺮدم ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ را ﻓﺮﯾﺐ‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آن آﺧﺮﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ‬
‫آن اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮدى ﻧﺎدان و ﺧﺮاﻓﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺣﺘﻰ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
 ‫‪٣٧‬‬
‫رﯾﺎﺿﯿﺎت و ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﺷﯿﻤﻰ‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎط ﮐﺎﻣﻞ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻫﻨﻮز در ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﻮدﮐﻰ اﺳﺖ و ﻫﺮ روز اﻓﻖ ﻫﺎى ﺗﺎزه ﺗﺮى در ﺑﺮاﺑﺮش ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻰ را ﮐﻪ دﯾﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺟﺪال و ﺗﺄوﯾﻞ را در آن ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ و ﮐﻠﻰ ﻟﻐﻮ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻣﺪت زﯾﺎدى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﯿﺸﺘﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﯿﻮﺗﻦ در ﺟﺎذﺑﻪ ﻓﻘﻂ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺮاى ﺟﻬﺎن ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻰ ﮐﺎﻓﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻂ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﮐﻮﭼﮑﻰ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬و در‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در داﯾﺮه وﺳﯿﻊ ﺗﺮى ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺷﻮد دﭼﺎر ﻧﻘﺾ و اﺷﮑﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز اﺳﺮار اﺗﻢ ﮐﺸﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬از ﺑﺮرﺳﻰ آن ﻧﻈﺮﯾﺎت زﯾﺎدى در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻫﺴﺘﻰ‬
‫و زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﺮاه آن ﭘﺎره اى‬
‫از ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮐﻪ دﯾﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺟﻠﻮه ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان ﻋﻠﻮم ﻣﺤﺾ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﻰ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﺿﻊ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺣﻖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ در ﺗﻠﻘﻰ و‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻈﺮﯾﺎت رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺠﻬﻮﻟﻰ اﺳﺖ ــ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن آزﻣﺎﯾﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ در آن ﻧﻔﻮذ ﻧﮑﺮده ــ اﺣﺘﯿﺎط ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﻨﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﻏﺮور ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﮕﯿﺮد و ﻧﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ و آن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن!‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫داروﯾﻦ‬
‫ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮرم اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ داروﯾﻨﯿﺴﻢ آن‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﯾﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻌﺮض ﺷﻮم و ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﻓﻠﺴﻔﻪ اى ﻣﻰ ﺷﻮم ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺧﺎص اﻧﺪﯾﺸﻪ را ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﯾﮏ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎدى‬
‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ رواﺑﻂ زﻣﯿﻦ را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﯿﺮوى ﺧﺎرﺟﻰ ﻗﻄﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﺘﻰ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻣﻰ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ اﺣﺘﯿﺎط را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٨‬‬
‫اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻧﺮژى اﺗﻤﻰ ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺸﻮ و ارﺗﻘﺎء‪:‬‬
‫»ﺗﮑﺎﻣﻞ« ﻧﻈﺮﯾﻪ اى ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﯿﺪه داروﯾﻦ اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ 1‬ﮔﻮﯾﻰ داروﯾﻦ ﻋﻤﺪاً‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﯿﺪان ﺑﺤﺜﺶ را ﺑﻪ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺤﺚ را از ﺣﺪود آن ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ اﻓﻼک دﯾﮕﺮ در ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻧﺪﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺮوى ﺧﺎرﺟﻰ را ﮐﻪ اراده اى در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﯾﺎ ﻧﺸﻮ و ارﺗﻘﺎء داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ اى ﮐﻪ درﺑﺎره آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻧﺨﺴﺖ و‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﯿﺎت در زﻣﯿﻦ ﻣﺮده و ﺧﺎﻟﻰ از زﻧﺪﮔﻰ اﺑﺮاز ﻣﻰ دارد‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫داروﯾﻨﺴﺖ ﻫﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ و در ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮى‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﻰ آورد و در اﯾﻦ ﺑﺎره دﻟﯿﻞ ﯾﻘﯿﻨﻰ ﻧﺪارﯾﻢ و ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫آرى‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﯾﻘﯿﻨﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻰ اﻫﻤﯿﺖ و ﯾﺎ ﻋﺪم اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ وﺟﻬﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﺎدى ﻣﺤﺾ ﮐﻪ ﺑﺮاى آن ﺟﺰ زﻣﯿﻦ و واﻗﻌﯿﺖ ﺣﻮاس ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺰرگ اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﺴﺎس ﺑﺎﻃﻨﻰ ﮐﺎﻣﻠﻰ‬
‫دارد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ ﺑﻪ ﻗﻮه اى ﺧﺎرج از ﺣﺪود زﻣﯿﻦ و از‬
‫آﻧﭽﻪ ﺣﻮاس درک ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﻣﺎ ﯾﮏ دﯾﺪ وﺳﯿﻊ و اﻓﻖ ﭘﻬﻨﺎور‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺰرﮔﻰ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﺧﻄﯿﺮ و‬
‫ﭘﺮاﻫﻤﯿﺘﻰ در ﻣﺴﯿﺮ اﺟﺘﻤﺎع و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺮدم ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻃﺮز‬
‫ﻓﮑﺮى ﮐﻪ در درﺟﻪ اول ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺪود زﻣﯿﻦ و ﺣﻮاس‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﻗﻮه ﻋﺎﻟﻰ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه را ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ از ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ 2.‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮ ارزش اﺧﻼﻗﻰ و روﺣﻰ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻃﺮز‬
‫ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﺴﺎب ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ دﯾﻦ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا دﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء از‬
‫ﻫﺴﺘﻰ او ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺎدى ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫‪ .1‬اﺧﯿﺮاً روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ در ﯾﮑﻰ از ﻏﺎرﻫﺎ آﺛﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه اى از اﻧﺴﺎن اوﻟﯿﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورده اﻧﺪ‪،‬‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺸﻒ ﺑﻪ زودى ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮﯾﻪ داروﯾﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪) .‬ﻣﻮﻟﻒ(‬
‫‪ .2‬داروﯾﻦ ﺻﺮﯾﺤﺎً ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮى درﺑﺎره ﺷﺌﻮن ﺣﯿﺎت ﮐﻪ وﺟﻮد ﺧﺎﻟﻖ و اراده او را دﺧﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ دﺧﺎﻟﺖ دادن ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده و ﺧﺎرج از ﻃﺒﯿﻌﺖ در ﻫﯿﺌﺖ ﻣﯿﮑﺎﻧﯿﮑﻰ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ! )ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٣٩‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ارزﺷﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى اﻋﺘﺮاف ﻧﺪارد و ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺧﺎرج از ﺣﻮاس ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﻤﻰ آورد و ﻣﻌﺎﻣﻼت و اﺣﺴﺎﺳﻬﺎﯾﺶ را ﺟﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻨﻔﻌﺖ و ﺳﻮد ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﺧﻼق و ﻧﺪاى وﺟﺪان ﺳﺎزش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ و ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺷﻌﻮر و اﺣﺴﺎس از آﺛﺎر اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﺪ و در ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ‪ ،‬ﺟﺰ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ آن اﺳﺖ‪،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﯾﺪ و ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻪ اى ﮐﻪ از ﺣﺪود اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﺎرج‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻧﮑﺎر واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ از ﺣﺴﺎب آن ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬در ﭘﺪﯾﺪ آوردن اﯾﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ‪ ،‬داروﯾﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪى‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺖ و ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از آﺛﺎر اﯾﻦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ اى از ﻧﺘﺎﯾﺞ آن اﺳﺖ!‬
‫از اﯾﻦ رو ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ آراء و ﻧﻈﺮات او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﺛﺎﺑﺖ« و ﯾﺎ‬
‫»ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه«! ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﺧﺎص‪،‬‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺛﺮى در آن ﻧﻨﻬﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ داروﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اش را ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ‬
‫روح ﻣﺎدى ﮐﻪ وﺟﻮد ﻫﺮ ﻧﯿﺮوى ﺧﺎرج از ﺣﺪود زﻣﯿﻦ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬارى و اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب اﺣﺴﺎس ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ او ﭼﯿﺰ ﺷﮕﻔﺖ و‬
‫ﻧﺎرواﯾﻰ آورده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﻫﻤﻪ از ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎء ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫و ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﺧﺎص ﺗﺎرﯾﺨﻰ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ را ﻓﻘﻂ در زﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﺬراﻧﻨﺪ و‬
‫ﺳﺮ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ!‬
‫ﺣﺘﻰ در ﻫﻤﺎن روزﮔﺎرى ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در اروﭘﺎ ﻧﻔﻮذ راﺳﺦ و ﻣﺤﮑﻤﻰ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ ،‬در ﻧﻔﻮس و ارواﺣﺸﺎن ﺟﺰ در داﺧﻞ ﻣﻌﺎﺑﺪ و‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎ‪ ،‬اﺛﺮى ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از آن ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻬﺎى‬
‫روﻣﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻟﺬّت ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺟﺰ از درﯾﭽﻪ ﺣﻮاس‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﺴﻮﯾﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎء ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﺎﻻت آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺤﻖ ﺑﻪ دﯾﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻄﺮت روﺣﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ‪ :‬ﺷﺮق‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰ درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺤﻰ اﺳﺖ؟‬
‫و ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪه و دل را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺤﺮزدﮔﺎن ﺑﻰ ﻋﻘﻞ و ﯾﺎ ﻣﺜﻞ‬
 ‫‪٤٠‬‬
‫ﺑﻬﺖ زدﮔﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﺷﺪت ﺑﻬﺖ و ﺣﯿﺮت ﻧﻔﺴﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ﻣﻰ اﻓﺘﺪ ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ از‬
‫ﻏﺮب ﺻﺎدر ﺷﻮد ﺑﺮﺑﺎﯾﯿﻢ؟!‬
‫ﭼﺮا ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ اﻣﻮر ﻧﭙﺮدازﯾﻢ و ﻻاﻗﻞ ﻧﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻇﺮوف و ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﮐﻪ اﻟﻬﺎم‬
‫ﺑﺨﺸﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎى داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺮﮔﺰ در زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ روى ﻧﺪاده؟ و ﭼﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﭼﻮن از ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﯿﺮه ﺷﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن آﺳﻮده اﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ اوﺿﺎع ﻃﻮر دﯾﮕﺮ‬
‫روﺑﺮو ﺷﻮﯾﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ وﺳﯿﻊ ﺗﺮ و ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ و دﻗﯿﻖ ﺗﺮى ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ؟‬
‫آرى! ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺪون ﺷﮏ ﻏﺮور ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ و ﻧﻔﺮت اﻧﮕﯿﺰى اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮا واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻘﺪس! اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺎرج از ﺣﺪود ادب‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻏﺮور ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺎدى و اﯾﻦ ﺟﻬﻞ ﻣﻀﺤﮏ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻦ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر را از داروﯾﻦ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از‬
‫اﺛﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﺛﺎﺑﺖ و آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎى ﻣﻮﮐﺪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺨﺼﻮص »ﻧﺸﻮء و ارﺗﻘﺎء«‬
‫رﺳﯿﺪه ام وﻟﯿﮑﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎى دﯾﮕﺮى از ﻣﻦ ﻓﻮت ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ آﻧﻬﺎ را درک ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫و از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬راز ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﯿﺎت در روى زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رازى اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺑﻪ ﺗﺜﺒﯿﺖ و ﭼﻨﮓ زﻧﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ واﻣﻰ دارد‪ .‬و ﺳﭙﺲ ﺳﺮ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ آﻧﻬﺎ در ﺳﺎزش ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻘﺎء‪ ،‬ﮐﻪ در ﻃﺒﯿﻌﺖ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻣﻦ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻢ ﺟﺰ اﯾﻦ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ از اﺳﺮار آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺣﯿﺎت اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎن ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ و راز‬
‫ﻣﺠﻬﻮل آن را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﻮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺷﻤﺎ اى ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺮان ﻏﺮب و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ آن‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﺎ آزادى ﻓﮑﺮ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ دارد؟ و ﯾﺎ ﺑﺎ ارزش و اﺣﺘﺮام ﻋﻘﻞ و ﺗﻘﺪﯾﺲ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺘﻰ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬
‫آﯾﺎ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺰرگ ﮐﻪ در ﻻﺑﻼى آن ﻫﻤﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ زﻣﯿﻦ‬
‫و آﺳﻤﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ دارد و آﯾﺎ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻗﻒ‬
‫ﭘﯿﺸﺮوى ﻋﻠﻢ در ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻣﺤﺪودى ﻣﻰ ﺷﻮد؟!‬
‫ﻫﺮﮔﺰ! ﻫﺮﮔﺰ!‪.‬‬
‫اﮔﺮ داروﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﻰ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و‬
 ‫‪٤١‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﯿﺰ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮى ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ او در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺟﺎﯾﻰ ﺑﺮاى ﻧﯿﺮوى آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدﻣﻰ را ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺶ را ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ دﺧﺎﻟﺖ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوى ﺑﺰرگ را در ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﻰ و‬
‫زﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﺿﻤﺎﯾﺮ و اﻓﮑﺎرﺷﺎن دور ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﮔﺎﻣﻬﺎى ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪش‬
‫دوﺷﺎدوش ﻋﻘﯿﺪه و ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ و ﻣﻌﻨﻮى و روﺣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪان‪ ،‬ﺳﯿﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮐﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ او اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﮕﻔﺖ‪ :‬اوﻻ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻢ و‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮد دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى و ﺳﺘﻤﮕﺮى وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻓﻀﺎﯾﻰ از ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﻰ آﺷﮑﺎر و ﺑﻰ ﭘﺮده ﻣﯿﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎى‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻈﯿﺮ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪا ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ دراﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ داروﯾﻦ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاﯾﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ اى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺣﻖ رواﻧﻤﻰ داﺷﺖ و‬
‫در ﻋﺬاب دادن آﻧﺎن ﺗﺮﺣﻢ ﻧﻤﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ ﻻزﻣﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺧﺪاى ﮐﻠﯿﺴﺎ‪ ،‬اﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺧﺮاﻓﺎﺗﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﮕﯿﺮ آن ﺷﺪه و در ﻧﻈﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ و در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻋﻮام‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫و ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺤﮑﻤﻰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻃﺒﻌﺎً در ﺻﻮرﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﻮﺟﻮد ﺧﺪا اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ــ و ﺧﺪا ﺑﺮ‬
‫آن آﮔﺎه اﺳﺖ ــ‪ 1‬اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال داروﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب ﭘﺲ از وى‪ ،‬اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻘﺪم ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬راﻫﻰ ﺟﺰ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ دﯾﻦ و ﻧﻔﻰ ﺟﺪى آن از زﻧﺪﮔﻰ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺎ‪ ،‬در ﺑﻪ ﭘﺎ ﻧﻤﻮدن دﺷﻤﻨﻰ ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ دﺷﻤﻨﻰ واداﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺎ در‬
‫ﺑﺮﻗﺮارى دﺷﻤﻨﻰ ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺎ در ﺗﺼﺪﯾﻖ اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﻪ ﭼﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ را از ﻣﯿﺪان ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻰ ﺻﺤﯿﺢ ﻃﺮد ﮐﻨﯿﻢ؟!‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﺮب ﭘﯿﺮوز و اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻰ‬

‫‪ .1‬داروﯾﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻧﻤﻰ داﻧﻢ ﭼﺮا ﻣﺮدم ﻣﺮا ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ او‪ ،‬وﺟﻮد ﺧﺪا را ﻧﻔﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﭘﺎره اى ﺳﺨﻨﺎن او‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻔﺮت او را از اﻗﺮار ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ در ﺷﺌﻮن‬
‫ﺧﻠﻖ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ﺗﻄﻮرات آن ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻼ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪).‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٤٢‬‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﺪ‪...‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺑﺮدﮔﺎن و ﺑﻮزﯾﻨﮕﺎن اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ذاﺗﻰ ﺧﻮد اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از اﯾﻦ‬
‫اﺳﺎرت دﺷﻮار‪ ،‬ﮐﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺗﻔﺮﻗﻪ و دوﺋﯿﺖ ﻫﺎى داﺧﻠﻰ ﻣﺎ را دﭼﺎر‬
‫آن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻮده ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﺳﺎﯾﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺎص و ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫وﯾﮋه ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ و اﯾﻤﺎن و ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﻢ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ از ﻏﺮب ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﺛﺎﺑﺘﻰ ﮐﻪ ﺷﮑﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ آن راه ﻧﺪارد‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻰ‬
‫ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮرده و ﺑﺮده ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد!‬
‫***‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ اروﭘﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮﯾﻪ داروﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺤﻮﻟﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ و اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬در ﺳﯿﺮ ﻓﮑﺮى اﻧﺴﺎن آن ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان آﺛﺎر آن را در‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان دو دوره اﺧﯿﺮ ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ درﺳﺘﻰ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬و اوﻟﯿﻦ ﻧﻤﻮدارى ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﻮﺟّﻪ و ﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮق زﻣﯿﻨﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻬﺎن او ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫در اﯾﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎى ﻣﺤﺪود اﺳﺖ وﻟﻰ ﻫﻤﻪ ﻣﻄﻠﺐ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ...‬او در‬
‫زاوﯾﻪ دﯾﮕﺮى ﻫﻢ ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺑﻠﻨﺪى و‬
‫درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ و روﺣﺎﻧﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ او را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از او زاﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬رﻋﺎﯾﺖ و ﻋﻨﺎﯾﺖ اﻟﻬﻰ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺧﺪا ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﻧﺴﺎن را ﺧﺮاﻓﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ از ﺧﺮاﻓﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮى ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ آدم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ!‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ از زاوﯾﻪ ﺳﻮﻣﻰ ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﺎر‬
‫وى ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻏﺮاﯾﺰ« اﻧﺴﺎن اﻣﺘﺪاد ﻃﺒﯿﻌﻰ و دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻏﺮاﯾﺰ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺮدﺑﺎن‬
‫ﺻﻌﻮدى ﺗﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻘﺪارى ﺗﮑﺎﻣﻞ‪ ...‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه‬
‫از ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﮐﻪ ﺟﺪّ اﻋﻼى اﻧﺴﺎن ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد! و در‬
‫آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ روزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﺮى ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬
‫و از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﺮوﯾﺪ اداﻣﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻧﻈﺮﯾﻪ داروﯾﻦ ﯾﺎ‬
‫ﺟﻠﻮه ﮐﻮﭼﮑﺘﺮى از آن در ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﻟﻐﺰﺷﮕﺎﻫﻬﺎى ﺧﻄﺮﻧﺎک آن ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﻟﻬﺎﻣﺎﺗﻰ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮﯾﻪ داروﯾﻦ ﻧﺎﺷﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ از ﭘﯿﺶ‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪» ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ« ﺛﺎﺑﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﮑﺮى‬
‫ﻣﺨﺼﻮص و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻌﯿﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ آن ﺑﻪ ﻣﺰاج ﺷﺨﺼﻰ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫و اوﺿﺎع و اﺣﻮال و ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋه اﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ وى ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﻇﺮوف و ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﮐﻪ ﻧﻔﺮت از دﯾﻦ و ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت واﺟﺐ‬
‫ﻣﻘﺪس و وﻇﯿﻔﻪ ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮ آزاده اى را درآورده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻣﻼﺑﺴﺎت و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ وﻇﯿﻔﻪ اى را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮض و ﺣﺘﻢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﺎ را از ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ آن ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻤﻰ دارد‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و آﻓﺮﯾﺪﮔﺎرش‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻨﮑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺎر ﻧﺸﻮ و ارﺗﻘﺎء و ﺗﮑﺎﻣﻞ دﺧﯿﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آدﻣﻰ را آﻓﺮﯾﺪ و اﻋﻀﺎء و ﺟﺴﻢ و »ﻏﺮاﯾﺰ« رواﻧﺶ را ﺑﻪ وى ارزاﻧﻰ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﻣﻀﺤﮑﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﺑﺪان اﯾﻤﺎن آورده اﻧﺪ ﻣﺎ اﺟﺒﺎرى‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﻤﺎن آورده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ ،‬اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮاى اﯾﻦ ﺑﺪان ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﺮده و ﻣﻠﺘﺠﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را از ﺳﯿﻄﺮه ﻗﺪرت ﺷﮑﻨﻨﺪه و زﺟﺮ دﻫﻨﺪه ﮐﻠﯿﺴﺎ‬
‫رﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن و ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﻗﻄﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاى‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم او‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮدﮔﺎﻧﻰ درﻣﻰ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ‬
‫ﺑﺎزﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ و آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاى دﯾﮕﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﻋﻤﺪه ﺧﺪاى‬
‫اول را داراﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ آن دارد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺪاى ﺟﺪﯾﺪ ﻫﻤﺮاه‬
‫آﻧﺎن در زﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺘﺒﺪاد ﮐﺮده آﻧﺎن را‬
‫ذﻟﯿﻞ ﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﺎﺗﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺸﮑﻠﻪ ﺗﺜﻠﯿﺚ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻘﻞ را ﻣﺘﺤﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ اﯾﻦ ﺧﺪا را ﺑﺮآﻧﺎن اﻟﺰاﻣﺎﺗﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻤﺎز و روزه و‬
‫آداب و ﻃﻬﺎرت اﺳﺖ‪...‬‬
‫آرى اروﭘﺎﺋﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻐﻠﻄﻪ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺎن را از ذات ﮐﻠﯿﺴﺎ آزاد‬
 ‫‪٤٤‬‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻋﻨﺎن آﻧﺎن را رﻫﺎ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺿﺎﺑﻂ و ﻣﺎﻧﻌﻰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻟﺬّت ﺑﺮوﻧﺪ‬
‫و ﻣﻠﺖ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ روى زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﻰ و ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺑﮑﺸﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺛﺮوت و‬
‫ﻟﺬّﺗﺸﺎن اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ روﻣﯿﻬﺎ از ﭘﯿﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﺎ اﻟﺰاﻣﻰ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از آﻧﺎن ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬اوﻻ‪ :‬ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺎ ﻏﯿﺮ‬
‫از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﯿﭻ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻠﻤﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﻣﻰ آﻓﺮﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ داروﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻗﺪرت آن ﺣﺪودى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟ و اﮔﺮ‬
‫داراى ﺣﺪود ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺠﻮز ﻣﻨﻄﻘﻰ و ﯾﺎ‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ــ ﻧﻪ ﻋﺎﻃﻔﻰ و ﺷﺨﺼﻰ ــ ﺗﺮک اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﺪا و ﺗﻌﻮﯾﺾ آن ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ از اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻔﻰ ﻧﺴﯿﻢ رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻰ از‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن و ﺗﮑﺎﻣﻞ آﻧﺎن!‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﺑﺪﺳﮕﺎﻟﻰ‬
‫و ﻣﮑﺮ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎ و رﺟﺎل دﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آراء آﻧﺎن را ﺳﻔﯿﺎﻧﻪ و ﻧﯿﮑﻨﺎﻣﻰ و‬
‫ﺷﻬﺮت ﻋﻠﻤﻰ آﻧﺎن را آﻟﻮده و ﺑﺪﻧﺎم ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺮاﻓﯿﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺘﺜﻤﺎر و اﺳﺘﻌﺒﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺴﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻠﻘﺖ آدم‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﺳﻠﺤﻪ اى ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﺰاغ آن را ﺑﺮاى‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺘﺨﺪام ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻃﺮﻓﻰ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﮑﻔﯿﺮ‬
‫داروﯾﻦ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪن ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﻣﺮوز ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺮﮐﻪ و ﻧﺰاع ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻟﻬﯿﺐ آن ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺎ در‬
‫»ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه« ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﻔﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ــ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ او ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ــ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺗﮑﺮﯾﻢ اﺳﺖ و او ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و روح ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﻰ رﺳﯿﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﻣﻌﺠﺰات اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ارﺗﻘﺎء ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او اﺗﻢ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ و اﺳﺮار آن را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ و‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ آزاد ﮐﺮدن اﻧﺮژى اﺗﻤﻰ ﻧﻤﻮده و ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪه ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﻨﺮ و ﻗﺎدر ﺑﺮ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨﻮى ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ او را از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻤﺘﺎز‬
 ‫‪٤٥‬‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت ﻋﺠﯿﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﮑﺮﯾﻢ و داراى ﻣﻘﺎﻣﻰ‬
‫ﻏﯿﺮ از دﯾﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻮم ﻏﺮاﯾﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﺪاد ﻏﺮاﯾﺰ ﺣﯿﻮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬
‫داروﯾﻦ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮرﺳﻰ ﻫﺎﯾﺶ در اﺟﺴﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺗﮑﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮى اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى او ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻋﺎﻟﻰ اﺳﻼف او‪ ،‬اﻣﺮى ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﻮد و ﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ اش‪ ،‬وى را‬
‫واداﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ در وﻇﺎﯾﻒ ﺟﺴﻢ و اﻋﻀﺎء اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ در وﻇﺎﯾﻒ رواﻧﻰ ﯾﺎ »ﺗﺮﮐﯿﺐ رواﻧﻰ« ﺑﯿﻦ ﺣﯿﻮان و اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺪون ﺷﮏ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻃﺒﻌﺎً ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ زﻧﺪﮔﺎن ﻗﺪر‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﻰ از زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺑﻘﺎء و آﻧﭽﻪ از ﻗﺒﯿﻞ ﺣﺐ ﻏﺬا و‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮى آن ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ اﯾﻦ رﻏﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ اﺳﺖ و ﺣﺐ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻧﻮع و دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻫﺎى‬
‫آن از ﻋﻼﻗﻪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ‪ ...‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ وﺳﺎﯾﻞ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﺮدﺑﺎن ﺗﺮﻗّﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻨﻬﺎ ــ ﯾﻌﻨﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ــ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ داراى ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﻨﺠﺶ وى در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﯿﺎﺳﻰ ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت را ﺑﺪان ﻣﻰ ﺳﻨﺠﯿﻢ‪ .‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ درﺳﺖ ﻣﺜﻞ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﻰ از اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت از ﻧﻮع ﭘﺴﺖ ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ داﺷﺘﻦ ﺣﺲ ﺑﯿﻨﺎﯾﻰ ﯾﺎ‬
‫ﺷﻨﻮاﯾﻰ ﻣﺜﻼ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻘﯿﺎس ﺳﻨﺠﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﯿﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﮐﻪ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻧﺮدﺑﺎن ﺗﺮﻗّﻰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ ﺣﺲ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ را ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺒﺎت آن‬
‫ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺟﺮﯾﺎن اﻣﺮ آﻧﻄﻮرى ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و‬
‫ﮐﺎن اﻻﻧﺴﺎن اﻟﮑﺜﺮ ﺷﻰء ﺟﺪﻻ« ـ آدﻣﻰ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﺟﺪﻟﻰ ﺗﺮ اﺳﺖ‪...‬‬
‫و ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮔﺮان اﻣﺘﯿﺎز اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻫﻮش ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‬
‫و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻫﻮش اﻧﺪﮐﻰ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان‬
‫ﻫﻮش او را ﺑﺎ ﻫﻮش اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻟﯿﮑﻦ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت زﯾﺎدى در اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻪ روح اﺳﺖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ زﯾﺎدى ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﺗﮑﺎﻟﯿﻔﻰ ﮐﻪ‬
 ‫‪٤٦‬‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ ﻣﻰ ﮐﺮد و از آن ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﺎن اﻣﺮوز در اﺛﺮ ﻫﻤﺎن اﻧﮕﯿﺰه از روح و روﺣﺎﻧﯿﺖ ﻓﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﺮوز‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮار از ﻗﺪرت و ﺳﯿﻄﺮه دﯾﻦ وا ﻣﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﺪان‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺎدى و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ آﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از روزﮔﺎر ﻗﺪﯾﻢ ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﻧﺪ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬در ﺧﻮﻧﻬﺎﯾﺸﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﮔﺮ در زﯾﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻰ ـ ﺑﯿﻮﻟﻮژى ‪Biologie‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻄﺒﯿﻖ آن در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ راه درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬دورﺗﺮﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎ را دارد‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﻬﻮدﯾﺖ در ﻓﺮوﯾﺪ!‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﻢ اﮐﻨﻮن ﺣﺪود ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮوﯾﺪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ داروﯾﻦ و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت او را درﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﯾﮏ اﺛﺮﭘﺬﯾﺮى آﺷﮑﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﺎ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪان ﺗﻦ در داد و ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮﯾﺶ از او ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﺗﺄﺛﯿﺮ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ از ﻻﺷﻌﻮر و ﺿﻤﯿﺮ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻓﺮوﯾﺪ ﻫﻢ آن را ﺣﺲ‬
‫ﻧﮑﻨﺪ و اﮔﺮ آن را اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﺪان ﺗﻮﺟّﻪ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ آن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ اﻧﮑﺎر او ﻣﺎﻧﻊ اﻣﮑﺎن ﭼﻨﯿﻦ اﺛﺮﭘﺬﯾﺮى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﻬﻮدى ﺑﻮدﻧﺶ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﯾﻬﻮدﯾﮕﺮى‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻻﺷﻌﻮرى و ﻣﺮﻣﻮز ﺧﻮد را در ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ ﺑﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﻫﻮاداران و ﻣﺮﯾﺪان ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه از ﺟﺎ‬
‫ﺑﭙﺮﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ از اﺛﺮ اﻧﮕﯿﺰه اﺳﺘﻬﺠﺎن و اﺳﺘﻨﮑﺎر ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﺷﺎ اﯾﻦ از‬
‫ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ! او داﻧﺸﻤﻨﺪى اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﺸﺮ ﻋﺎدى ﻋﺎرض ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ او‬
‫ﻋﺎرض ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺖ دارم ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﺎن اﻋﺘﺮاﻓﻰ از ﺧﻮد ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ وى‬
‫ﺧﻮد را از ﻫﻮاى ﻧﻔﺲ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﻋﻘﺪه ﻫﺎ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ در‬
‫دﯾﮕﺮان از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺎر ﻣﻰ ﺑﺮد و در ﮐﺘﺎﺑﺶ‪» :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﺧﻮاب« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت وى ﻫﻤﻪ در ﻣﺤﯿﻂ اﻓﺮاد ﻧﺎدر و ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ« و‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ ﻣﺘﮑﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان‬
 ‫‪٤٧‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ اش اﻋﺘﺮاض ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ او ﻋﺬر ﺧﻮد را در ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﻫﺎى اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ و ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺮح ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‪ :‬او داﺋﻤﺎً ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻰ‬
‫ﮐﻪ روان ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻰ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬درک ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﯾﮑﻰ از ﺧﻮاﺑﻬﺎى او را ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاى او آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﻤﺎران ﻧﺎدر‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮده‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﻰ آﻧﺎن را ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ را‬
‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت روﺣﻰ آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ در‬
‫ﻣﺤﯿﻂ اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ و ﻃﺒﯿﻌﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﻰ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ از ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال و ﻣﻼﺑﺴﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد‬
‫را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ ﻫﺎ و اﺳﺮار ﺿﻤﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از‬
‫ﺧﻮاﺑﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﺑﻰ را ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن را »ﺧﻮاب ‪ 24‬ـ ‪ 23‬ژوﺋﯿﻪ ‪ ،1895‬ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ و آن را ﺑﺎ اﺳﻠﻮب ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد‪ ،‬در ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺮح ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎ در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﮐﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮاﺑﺶ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺪارﯾﻢ‪ 1.‬و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ او اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫»دﮐﺘﺮ »م« ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اى ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادم‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ آن اﻋﺘﺮاض ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﻣﻦ ﻫﻢ از او در ﺧﻮاب ﺑﺎ ﻗﺮاردادن اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﻀﺤﮏ ﺑﺮ ﻟﺒﻬﺎﯾﺶ و ﺗﺼﻮﯾﺮ او‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻰ ﮐﻪ ﺟﻬﻞ او را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻢ«‪.‬‬
‫»ﻣﻦ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدم ﮐﻪ »دوﺳﺘﻢ« دﮐﺘﺮ »اﺗﻮ« ‪ Otto‬ﭼﻮن ﻣﺮا در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ »ارﻣﺎ«‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻦ ﻗﯿﺎم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ در ﺧﻮاب از او اﯾﻦ ﻃﻮر‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻰ ﮔﯿﺮم ﮐﻪ ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ را ﻣﺘﻮﺟّﻪ او ﮐﺮده وى را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻄﺎ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ«‬
‫اﮐﻨﻮن ﮐﻪ او درﺑﺎره ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت او را‬
‫درﺑﺎره اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺑﺸﺮى و ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻃﻦ و ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد او ﺗﻌﻠﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮ‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاى اﻃﻼع از ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﺧﻮاب رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎب »ﻓﺮوﯾﺪ و ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻓﯿﻠﯿﺴﯿﻦ ﺷﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺤﻖ‬
‫وﮐﯿﻠﻰ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 73‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪) .‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
‫‪ .2‬ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮاب ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻰ از ا‪.‬ا‪ .‬ﺑﺮﯾﻞ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺻﻔﻪ ‪.122‬‬
‫‪.3‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 126‬از ﻣﺪرک ﻗﺒﻞ‪.‬‬
 ‫‪٤٨‬‬
‫او ﺳﺘﻤﻰ روا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ام‪ .‬و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ او ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﻬﻮدى‬
‫ﺑﻮدﻧﺶ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و اﺣﺴﺎس او ﺑﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺖ ﺧﻮد‪ ،‬آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء زﯾﺎدى‬
‫درﻧﻈﺮﯾﺎت وى ﺑﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮏ اﻗﻠﯿﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط‬
‫زﻣﯿﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ درد و رﻧﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﮔﺮ روزﮔﺎرى در داﺧﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼﻣﻰ از ﻫﻤﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﺸﺮوع و ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮوع ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺤﺎﺳﺐ و ﺑﺎزرﺳﻰ‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻰ دادﻧﺪ‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن آﻧﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻫﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻋﺬاب دادﻧﺸﺎن ﻟﺬّت ﻣﻰ ﺑﺮدﻧﺪ و‬
‫آﺷﮑﺎر در ﺗﺤﻘﯿﺮﺷﺎن اﺻﺮار ﻣىﻮرزﯾﺪﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ در دوره اﺧﯿﺮ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﯿﺪ و‬
‫ﻧﯿﺮﻧﮓ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﯾﺎرى ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼﻣﻰ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ 1.‬ﺗﺎ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺮوع ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﻠﻰ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ اﻟﻬﺎم از روح ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺻﻠﯿﺒﻰ ﺿﺪاﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ آﺛﺎرش در‬
‫ﻧﻔﻮس ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻰ رﻏﻢ دورى آﻧﺎن از دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺢ و ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن آن‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎرى و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﻪ از ﯾﮏ اﺣﺴﺎس اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺻﺎدر‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﺳﻮدﻃﻠﺒﻰ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮاﻫﻰ ﻧﺎﭘﺎک اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬

‫‪.1‬ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻤﺎل ﯾﻬﻮد در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن رﯾﺸﻪ دواﻧﯿﺪه و ﺷﺮﯾﺎن اﻗﺘﺼﺎدى ـ ﺣﯿﺎﺗﻰ ـ ﻣﻠﺘﻬﺎ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮن‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻰ ﻣﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎرى ﺗﺮاﺳﺘﻬﺎ و ﮐﺎرﺗﻠﻬﺎى ﻧﻔﺘﺨﻮار‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎى ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎرى ﺑﺮاى ﻣﻠﻞ آﺳﯿﺎ و‬
‫آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا درﻣﻰ آورﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاى ﮐﻮﺑﯿﺪن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎى ﻣﻠﻰ و اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻠﻞ ﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺘﻰ از‬
‫ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺗﺮﯾﻦ روﺷﻬﺎ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ ﻋﺎﻟﻢ ارﺗﺠﺎع و اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬و »اﺳﺮاﺋﯿﻞ« ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻰ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ ﻣﺴﯿﺤﻰ اﺳﺖ‪ ...‬و ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻏﺮﺑﻰ ﺗﺠﻠﻰ اﻧﮕﯿﺰه ﻏﻠﻂ و ﺗﻌﺼﺐ آﻣﯿﺰ ﺻﻠﯿﺒﻰ آﻧﺎن در ﮔﻮﺷﻪ اى از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺧﻮد‬
‫آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن و ﻧﯿﻢ آواره ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻰ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎى ﺳﻮزان‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻋﺮﺑﻰ ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻒ در زﯾﺮ ﭼﺎدرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻋﯿﺎن آزادﯾﺨﻮاﻫﻰ و ﻃﺮﻓﺪاران ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ! ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﻣﻠﺘﻰ ﮔﺸﺘﻪ و ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻰ ﺳﻠﺐ آزادى از آن ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫و ﺣﺰب ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ! اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻫﻢ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻣﻠﻰ از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺿﺪ ﻣﻠﻰ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﻬﺎى‬
‫ﻗﻼﺑﻰ دﻧﯿﺎى ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ دﻧﯿﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ...‬آرى! ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﻰ دول آزاد! ﺟﻬﺎن‬
‫ﻏﺮب!)ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
‫‪ .2‬از ﮐﺘﺎب اﻻﺳﻼم ﻋﻠﻰ ﻣﻔﺘﺮق اﻟﻄﺮﯾﻖ ﺗﺄﻟﯿﻒ‪ :‬ﻟﯿﻮﭘﻮﻟﺪ ﻓﺎﯾﺲ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻰ از دﮐﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﻓﺮوخ‪) .‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٤٩‬‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎران ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎﮐﻨﻰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن در آﻧﺠﺎﻫﺎ ﻧﺼﺐ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ‪ » :‬ورود ﺳﮕﺎن و ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻣﻤﻨﻮع‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻏﯿﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ادﺑﯿﺎت ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ اﻧﮕﻠﯿﺴﻰ از ﺷﻮاﻫﺪى ﮐﻪ ﻧﻔﺮت و‬
‫اﻧﺰﺟﺎرﺷﺎن را از ﯾﻬﻮدﯾﺎن اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰ ﻧﯿﺎز از ﯾﺎدآورى اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮوف »زﻧﺒﻖ ﺳﺮخ« ‪ scarletPimpernel‬را ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ »ﺗﺎﺟﺮ وﻧﯿﺰى« ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ اﻫﺎﻧﺖ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﯿﺮﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﻬﻮد‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ دﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ در آﻟﻤﺎن ﮐﺎر ﺑﻪ درﺟﻪ ﻧﺎﺑﻮدى و رﯾﺸﻪ ﮐﻨﻰ آﻧﻬﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﺗﻬﺎم ﯾﻬﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻰ ﻣﺴﺘﻐﺮق در ﻣﺎدﯾﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫در راه ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬از اﻧﺠﺎم ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰى ﺑﺎک ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﺪاﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن را در ﻣﻮارد ﻣﻨﺎﻓﻊ دور و ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬از ارﺗﮑﺎب ﭘﺴﺖ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﺎزدارد‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ آﻧﺎن ﻣﺘﻬﻢ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ارزﺷﻬﺎى ﻣﺨﺼﻮص اﺧﻼﻗﻰ در‬
‫ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﯿﻬﻮده و ﺳﺨﯿﻔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺣﺮﻣﺎن و ﺧﺴﺎرت ﺑﺮاى ﻓﺮد‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اى ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬در روح ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم »زﯾﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﯾﺪ«‪،‬‬
‫ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ درد و رﻧﺞ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﯿﺮﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﻬﻮد ــ ﮐﻪ او ﻫﻢ از آﻧﺎن ﺑﻮد ــ رواﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن را از ﭼﭗ و راﺳﺖ ﺑﺪان ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ‬
‫او رﺳﻮب ﻧﻤﻮد!‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن و ﻻﺷﻌﻮر وى‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻫﺎ ﺑﺼﻮرت‬
‫آراﺳﺘﻪ و ﻣﻌﻘﻮﻻﻧﻪ اى اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎران ﺳﺘﻤﮑﺎر‬
‫ﻣﺴﯿﺤﻰ‪ ،‬راه اﻋﺘﺮاﺿﻰ ﺑﺮ آن ﻧﺪارد‪ ،‬او ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد و ﻣﺮدم ﯾﻬﻮد اﻧﺘﻘﺎم‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اى ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻏﺮاﯾﺰ‬
‫ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و ﺟﺰ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﯾﺶ ﭼﯿﺰى را ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ و‬
‫وزﻧﻰ ﺑﺮاى ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﯾﺎ ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﻰ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ روان و ﺿﻤﯿﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﻤﺎق ﺑﺎﻃﻦ ﺷﻌﻮرﺗﺎن ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن آﺋﯿﻨﻪ ﺳﺤﺮآﻣﯿﺰى‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﻢ! ﮐﻪ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق روﺣﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و ﻇﻠﻤﺎت‬
 ‫‪٥٠‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن را آﺷﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﻮس و ارواح ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﻬﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺮدﻣﻰ ﻣﺎدى ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﭘﯿﺮوى از ﻏﺮاﯾﺰ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﻪ وﺟﺪاﻧﻰ دارﯾﺪ و ﻧﻪ اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اى دارﯾﺪ و ﻧﻪ ارزﺷﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى‪ .‬و اﯾﻦ ﺗﺼﻮر زﺷﺖ و ﺑﺪﻣﻨﻈﺮ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰ ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا اﯾﻨﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﻬﻮد‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻰ دﻫﯿﺪ‪ ،‬در ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﻓﺮوﯾﺪ در‬
‫ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﻧﺴﻠﻬﺎ را ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻗﻮم ﯾﻬﻮد ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮﻣﻰ دارد و ﺑﺮاى اﻧﺘﻘﺎم از آﻧﺎن‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ را ﺑﻪ ﺳﺮ و روى ﻫﻤﻪ ﻣﻰ ﭘﺎﺷﺪ!‬
‫وﻟﻰ ﻧﮑﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪...‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻏﻮﻟﻰ« ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺗﻌﻘﯿﺐ‬
‫ﻓﺮد اﺳﺖ و ﺳﻌﻰ دارد ﻧﺎﺑﻮدش ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﯾﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﻌﻘﯿﺐ اﻗﻠﯿﺖ ﯾﻬﻮدى ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺧﻮرد و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺷﻌﻮر ﻓﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺷﻤﻨﻰ و ﻋﺪاوت‬
‫ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪان ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد ﮐﻪ آن ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﺑﻮدش‪،‬‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﺮ آن ﻏﺎﻟﺐ آﻣﺪ در ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻮد اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻗﻠﯿﺖ ﯾﻬﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و آرزوﯾﺸﺎن را در ﺧﻮرد ﮐﺮدن و ﻏﻠﺒﻪ و در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ آﻧﺎن را ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﻧﻘﺎﺷﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺗﺼﻮﯾﺮو ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻋﻘﺪه رواﻧﻰ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﭼﯿﺰ ﭘﺴﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ را ﺑﺮاى ﻓﺮد ﺑﺒﺎر‬
‫ﻣﻰ آورد و او را ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ و اﺿﻄﺮاﺑﻬﺎى رواﻧﻰ و ﻋﺼﺒﻰ‪ ،‬رﻧﺞ و‬
‫ﻋﺬاب ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ در روان ﻻﺷﻌﻮرى ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﺟﻬﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﯾﻬﻮد و ﻋﺬاب ﻫﺎ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎﯾﻰ را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن در ﻗﻮم ﯾﻬﻮد‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ!‬
‫و از اﯾﻦ ﻗﺮار‪ ،‬آراء و ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﺎﺳﻰ ﻓﺮوﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎى ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻰ از ﻗﺒﯿﻞ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم از آﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در روح‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ــ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﯾﻬﻮدى اﺳﺖ ـ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﺑﺎﻃﻦ ﻓﺮوﯾﺪ آن را دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻘﻮﻻﻧﻪ اى‬
‫‪ Rationalisation‬درآورد ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﻠﻤﻰ‬
 ‫‪٥١‬‬
‫زﯾﺒﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻇﺎﻫﺮ آن ﻏﺒﺎرى ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬
‫ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮﺿﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻣﻦ و ﻧﻪ دﯾﮕﺮان‪ .‬در ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻦ‬
‫اﻣﻮرد ﺳﺘﺮﺳﻰ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪارﯾﻢ! وﻟﻰ اﯾﻦ ﻓﺮض ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺷﯿﺎء آن‬
‫را آرام ﻣﻰ دﻫﺪ و در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﻗﺎﻃﻌﻰ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن را ﻧﻔﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﭘﺬﯾﺮى ﻫﺎى ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻨﻘﺎﺷﻘﻪ و اﺷﮑﺎل ﺑﺮ‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﻘﺎﯾﺪ او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ را از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ روﺷﻨﺎﺋﻰ ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ روح اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﮑﻨﺪ و ﻣﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ‬
‫ﭘﺎره اى از ﻋﻘﺎﯾﺪش آﻧﻘﺪر ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻰ از اوﺿﺎع و اﺣﻮال و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺷﺨﺼﻰ‬
‫وى ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ‬
‫در ﻓﺼﻮل »ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ« و »ﺟﻨﺎﯾﺖ و ﻣﺠﺎزات« و»ﻣﺸﮑﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ« و‬
‫»ارزش ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ« )ﻗﺴﻤﺖ دوم ﮐﺘﺎب( درﺑﺎره ﭘﺎره اى از ﻋﻘﺎﯾﺪ »ﻓﺮوﯾﺪ« ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت او و اﺷﮑﺎﻻت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم‪ ،‬در‬
‫ﻣﻌﺮض ارزﯾﺎﺑﻰ ﻣﻰ ﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ اﯾﺮادى ﮐﻪ ﺑﺮ او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺗﺤﻘﯿﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن روا‬
‫ﻣﻰ دارد‪ .‬زﯾﺮا او را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى از ﻏﺮاﯾﺰ و ﺷﻬﻮات ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫از واﻗﻌﯿﺖ زﻣﯿﻦ ﻣﺎدى ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﻰ رود و ﺣﺘﻰ ﻟﺤﻈﻪ اى‪ ،‬ﮐﻪ در ﻫﻨﺮى ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ و ﻧﻪ‬
‫در اﻧﺪﯾﺸﻪ اى ﻋﺎﻟﻰ‪ ،‬و ﻧﻪ در ﺟﻠﻮهى از ﺗﺠﻠﯿﺎت روح‪ ،‬از ﻗﯿﺪ ﻏﺮﯾﺰه آزاد‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ در راه ﻧﯿﺮوى ﻏﺮﯾﺰى ﻣﺎﻧﻌﻰ ﻗﻬﺮى ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ آزاد‬
‫ﺷﺪﻧﺶ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮى ﮐﻪ او ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﺮدى اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﺷﻬﻮت‪ :‬ﻟﯿﺒﯿﺪو ‪ Iibido‬ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﯾﻌﻨﻰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوى ﺷﻬﻮاﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ اراﻟﺤﺎح و اﺻﺮار ﺑﺎز ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻟﺬّﺗﻬﺎﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ و اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ!‬
‫وﮔﺮﻧﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮى ﭼﺎره اﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﻮاﻧﻌﻰ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮش‬
 ‫‪٥٢‬‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬راه ﻓﺮارى ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫او اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﻰ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺟﻠﻮ داﻻن ﺿﻤﯿﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮى ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﮐﻪ ﺷﺒﻬﻪ اى را ﺑﺮﻧﻤﻰ اﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ زده از آﻧﺠﺎ ﺑﮕﺬرد‪.‬‬
‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ او در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﻮد را در ﻻﺑﻼى ﻣﻘﺎﺻﺪش ﻣﺨﻔﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ دﭼﺎر ﻓﺸﺎر و ﻋﺬاﺑﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد!‬
‫او ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻄﻮر آﺷﮑﺎرى ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﺎره ﺟﻮﯾﻰ و ﺣﯿﻠﻪ اﻗﺪام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ ﺑﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻮع ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ و ﺣﯿﻠﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ زﻧﺪ‪ 1.‬و ﻫﺪﻓﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﺬ و روزﻧﻪ اى ﺑﺮاى اﻧﺮژى ﺷﻬﻮاﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﻼش و اﺻﺮار ﺑﺎز ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﺸﻌﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻈﻮرش را در ﺑﯿﺪارى ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاب و‬
‫روﯾﺎﻫﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاب ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﻰ ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن آن را در ﺑﯿﺪارى ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺪان وﺳﯿﻌﻰ اﺳﺖ ــ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺑﻬﺎ‬
‫درﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﻌﺒﯿﺮى از ﯾﮏ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﯾﺎ ﻧﻔﺮت ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ اى اﺳﺖ ـ !‬
‫و در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻓﺮد‪ ،‬آﻧﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮآوردن آرزوﻫﺎﯾﺶ ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺣﯿﻠﻪ اى‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد و ﯾﺎ ﻧﻘﺺ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ و ﻋﻀﻮى ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮآوردن آن ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﻪ او را در ﻣﻌﺮض اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى ﻋﺼﺒﻰ و ﻋﻘﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻰ اﻧﺪازه اى در ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ و ﻣﺘﻼﺷﻰ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻧﺸﺎط زﻧﺪﮔﻰ او و اﻧﺤﺮاف از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺠﺎ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ .‬ﻓﺮوﯾﺪ ﺳﺎزﻣﺎن رواﻧﻰ‬
‫اﻧﺴﺎن را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن داراى ﺳﻪ درﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ ﺑﺎﻻى دﯾﮕﺮى‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ آن اﻧﺮژى ﺷﻬﻮاﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ آن ﻣﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫»‪ «id‬و رﯾﺸﻪ آن ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوى ﺷﻬﻮاﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ »ﻣﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ« ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﯾﮏ‬
‫ﻧﯿﺮوى »ﺑﻰ ﻃﺮف« ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﻮان و ﻣﻌﺮف و ﺣﺪود ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮف ﻗﺪرﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ آن را اﺳﺘﺨﺪام ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪» ،‬ﻣﻦ« »‪ «ego‬ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن روان ﺑﯿﺪارى اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺑﺮو اﺳﺖ و ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﻰ ﮐﻪ در داﺧﻠﻰ روان‬

‫‪ .1‬در ﮐﺘﺎب »‪ «The ego and the id‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژان رو وﯾﺮ ﭼﺎپ ﺳﻮم ﺳﺎل ‪ 1942‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 83‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ذات ﻣﯿﺎن‬
‫اﻧﺮژى ﺷﻬﻮاﻧﻰ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ اوﻗﺎت او را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺑﺎز و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪارى ﮐﻪ ﺣﻘﺎﺋﻖ را ﻣﻰ ﻧﮕﺮد وﻟﯿﮑﻦ دوﺳﺖ دارد ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد را ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫)ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٥٣‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﯿﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎدى ﺧﺎرﺟﻰ‪ ،‬ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻰ و ﺳﺎزش ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻋﻨﺼﺮ رواﻧﻰ ﻫﻤﺎن »ﻓﻮق ﻣﻦ« ‪ Super ego‬اﺳﺖ و آن از ﺗﻠﺒﺲ ﮐﻮدک ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺪرش و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺪن ﺑﺎ او ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪ 1‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻋﻘﺪه »اودﯾﭗ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻋﺸﻖ ﮐﻮدک ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﮐﻪ ﭘﺪر ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در روان ﮐﻮدک ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﯾﮏ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺰدوج ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ در آن واﺣﺪ داراى دو ﺟﻨﺒﻪ ﺣﺐ و ﺑﻐﺾ‬
‫)ﻧﻔﺮت و ﻋﻼﻗﻪ( ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﮐﻮدک ـ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ در ﺧﻂ ﺳﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ـ ﺑﺎ اﻓﺰودن اﯾﻦ‬
‫ﺗﻠﺒﺲ و ﺗﺠﻠﻰ در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺪر از اﯾﻦ ﮐﺸﻤﮑﺶ آﺳﻮده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان اﺳﺖ و اﻣﺎ دﺧﺘﺮ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و او ﺑﺎ اﻓﺰودن ﺗﻠﺒﺲ و‬
‫ﺗﺠﻠﻰ در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺎدر‪ ،‬از اﯾﻦ ﻋﻘﺪه آﺳﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! و از اﯾﻨﺠﺎ وﺟﺪان ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯿﺶ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮدن و رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﻧﻤﻮدن ﺷﻬﻮات ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب‬
‫ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻤﺎﯾﺖ »ﻣﻦ« در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﻓﺸﺎرﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ )ﭘﺪر ﯾﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ دﯾﻦ ﯾﺎ رﺳﻮم و آداب( ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ روان آدﻣﻰ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ در‬
‫آن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‬
‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و آن ﺧﺮاﻓﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻨﺪد و اﻣﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﺪاﻧﻰ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺳﺮﮐﻮب‬
‫ﻧﻤﻮدن و ﻣﻘﻬﻮر ﮐﺮدن اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﺗﺎ او را از اﺻﻄﮑﺎک ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫دورﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬
‫او ﺑﺎ اﻧﮑﺎر وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ اﯾﻦ وﺟﺪان ﺳﻮدﺟﻮ‪ ،‬ﺿﺮورت ﻫﻤﻪ‬
‫ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ ذاﺗﻰ را اﻧﮑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﺎس وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﻓﺪاﮐﺎرى و ﮔﺬﺷﺖ اﻧﺴﺎن از ﻣﻘﺪارى از ﻟﺬات و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و ﯾﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻤﻮدن‬
‫دﯾﮕﺮان در آن‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﮑﺎء اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﮐﻪ آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ وى در اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺷﺮﯾﮏ و در‬

‫‪ .1‬ﮐﻮدک در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺧﻮد را ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺪرش ﻇﺎﻫﺮ ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ را ﭼﻮن او‬
‫درآورد!)ﻣﺆﻟﻒ(‬
‫‪ .2‬از ﮐﺘﺎب »‪«The ego and the id‬‬
 ‫‪٥٤‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮادرﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰى ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن وﺟﺪان‬
‫اﺧﻼﻗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ آن را ﺑﺎﻃﻞ و ﻟﻐﻮ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ و‬
‫ﻓﺮآورده ﻫﺎى آن‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﯿﮑﻰ و ﺗﺮﺣﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﮐﻤﮏ ﻗﻮى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﻌﯿﻒ‬
‫و دارا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻘﯿﺮ ــ ﺑﺪون اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎداش ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﯾﮏ ﻧﯿﮑﻰ دور دﺳﺘﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ـ ﻫﻤﻪ ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺎﻃﻞ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺣﻖ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ و وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫واﻗﻌﻰ اﺳﺖ و ﻓﺮد را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ درد و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ‪ ،‬از ﻟﺬّت و ﺳﻮد‬
‫)در راه ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺰرﮔﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻓﺮد و ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ او ﺑﺮﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ در‬
‫راه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺪان ﭘﺎﺑﻨﺪ اﺳﺖ و در راه آن ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ(‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﻋﺠﯿﺒﻰ را در ﺧﯿﺎل ﻧﭙﺮورده اﯾﻢ و در ﻋﺎﻟﻢ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺳﯿﺮ‬
‫ﻧﮑﺮده اﯾﻢ!‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻣﺼﻠﺤﯿﻦ ــ و‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻓﻘﻂ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﻘﺪﺳﯿﻦ ــ اﮔﺮﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﮑﺎر و ﺑﺪون‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺟﺪل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ اﻓﺮاد در ﺑﺸﺮﯾﺖ ﮐﻤﯿﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن‬
‫اﺻﻼ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎوﺗﻰ ﮐﻠﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﯾﺮا‪،‬‬
‫ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﯾﮑﺒﺎر ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در ﭘﺮﺗﻮ اﺛﺮ ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت و اﻟﻬﺎﻣﺎﺗﻰ ﮐﻪ از ﻓﺮوﯾﺪ و دﯾﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ داراى‬
‫ﻧﻈﺮﻣﺤﺪود ﻣﺎدى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺎدر ﻣﻰ ﺷﻮد ﺟﻤﻌﯿّﺖ ﻗﻠﯿﻠﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﺎن در‬
‫دوره ﻫﺎى اﺷﺮاق و ﺻﻌﻮد‪ ،‬ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن دوراﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻧﺪاى اﻧﺒﯿﺎء و‬
‫ﻣﻘﺪﺳﯿﻦ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻣﺼﻠﺤﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮش ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﻰ رﺳﯿﺪ و ﻫﻤﺎن دوره ﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺗﺎ اﻓﻖ ﻫﺎى آﻧﺎن و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﻰ روﻧﺪ و ﺑﺪون زور و ﻓﺸﺎر‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ ﯾﮏ اﻧﮕﯿﺰه ذاﺗﻰ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺻﻌﻮد واﻣﻰ دارد و از داﺧﻞ‬
‫روان ﺑﺮ ﯾﮏ ﻧﮕﻬﺒﺎن واﻗﻌﻰ و ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه اى ﺗﮑﯿﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ راه ﺳﻮق داده‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺪاﮐﺎرى ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ و ﯾﺎ ﺗﺤﻤﻞ آزار و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ در راه ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺰرگ‬
‫ﯾﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮوﯾﺪ درﺑﺎره وﺟﺪان ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى‬
 ‫‪٥٥‬‬
‫ﺟﺒﺮى را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺧﻼﺻﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺳﺎزش ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﺪاﮐﺎرى‪ ،‬وﺟﻮد ارزﺷﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى و اﻧﺴﺎﻧﻰ را در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺻﯿﻞ آن‪ ،‬ﮐﻪ از ﺧﺎرج ﺑﻪ روى ﺗﺤﻤﯿﻞ و ﺑﻪ اﺟﺒﺎر و ﺑﻰ ﻣﯿﻠﻰ‬
‫ﺑﺮ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ دﻗﯿﻖ درﺑﺎره ﭘﺎره اى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻓﺮوﯾﺪ را‬
‫راﺿﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬او در ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻼل اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﻣﻰ ﺑﺮد و درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﯿﺮه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﮕﻰ اﺧﻼﻗﻰ و ﻣﻌﻨﻮى در ﻧﻈﺮ او ﺣﯿﻠﻪ ﻻﺷﻌﻮرى ﺑﺮاى ﻣﺪارا ﺑﺎ ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫واﭘﺲ زده اﺳﺖ! و ﻫﺮ ﻗﺪر اﻧﺴﺎن در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮ ﻃﻬﺎرت و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻨﻒ و ﻗﺪرت ﻣﺸﺎﻋﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻻﺷﻌﻮر ﺧﻮد آن را ﺳﺮﮐﻮب ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‬
‫اﮔﺮ او ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت اﻓﺮاد ﻧﺎدر و ﻣﺮﯾﺾ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫‪ Totem and Taboo‬ـ ﺗﻮﺗﻢ و ﺗﺎﺑﻮ‪ 1‬ـ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 68‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﺣﺎﻻت ﻋﺼﺒﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮﯾﺾ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻓﮑﺮ ﻣﻌﯿﻨﻰ ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺿﻤﯿﺮ و وﺟﺪان‬
‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺷﺪﯾﺪى ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﯿﺮوى ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﻓﺮﯾﺐ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﺷﺮارت اﻧﮕﯿﺰى ﮐﻪ در ﻻﺷﻌﻮر ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮوﯾﺪ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ را ﻣﺨﺼﻮص ﺣﺎﻻت ﺑﯿﻤﺎرى روﺣﻰ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺴﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ او اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬درﻣﻰ آورد و اﯾﻦ او اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 60‬از ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺣﺎﻻﺗﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻋﺎﻃﻔﻰ ﺷﺪﯾﺪى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﻌﯿﻨﻰ )دﻟﺒﺴﺘﮕﻰ و ﻋﺸﻖ( در آن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮت و اﻧﺰﺟﺎر ﻣﺨﻔﻰ در‬
‫ﻻﺷﻌﻮر و ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﻦ ﻋﺸﻖ ﺟﻬﻨﺪه و ﻟﻄﯿﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﯿﭽﯿﺪه‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻔﺮت و اﻧﺰﺟﺎر ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اى ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺘﻮان از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﻮد‬
‫و ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ آرزو ﮐﺮد ﮐﻪ روزى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ از آن آﺳﻮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ اﻣﺮ‬
‫ﺣﺘﻤﻰ و اﺑﺪى اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ازدواج‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰء ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺸﺎﻋﺮ و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﻋﺸﻖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﻔﺮت ﺑﻄﻮر ذاﺗﻰ ﭘﺪﯾﺪ‬

‫‪ .1‬ﻧﺴﺨﻪ اى ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﯿﻤﺰ ﺳﺘﻮاﭼﻰ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪1950‬م اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٦‬‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ و ﻫﻤﺮاه ﻟﺬّت‪ ،‬درد و رﻧﺞ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺑﻰ ﻣﯿﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﻫﺮ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﻰ ﮐﻪ در روان ﺧﻄﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻼزم و ﻫﻤﺮاه ﺷﻌﻮرى اﺳﺖ ﮐﻪ ذاﺗﺎً و‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪون ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﻰ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺿﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻋﻤﻼ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ دو اﺣﺴﺎس و ﺷﻌﻮر ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻌﻮر‬
‫و ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﻰ از آن دو ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد و اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪان اﺟﺎزه ﺗﻈﺎﻫﺮ و ﺗﺠﻠﻰ ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ آن‬
‫دﯾﮕﺮى در ﻻﺷﻌﻮر و ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺻﺪد‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﻋﺮض و اﻋﻼن وﺟﻮد اﺳﺖ! ﻣﺜﻼ در ﺧﻮاب ﯾﺎ‬
‫ﺣﺮﮐﺎت و اﻋﻤﺎل و ادراﮐﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط و ﺑﻰ اراده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮد ﻧﺎﺑﻐﻪ و ﻫﻮﺷﯿﺎر ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﺮاى آن ﺑﺪﺳﺖ آورده آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺎب ‪ Totem and Taboo‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﮐﻠﯿﻨﮑﻰ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﻤﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺮاﻫﺖ و ﻧﻔﺮت ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و‬
‫در رواﺑﻂ و ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺎى ﺑﺸﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﻔﺮت ﻗﺒﻞ از ﻋﺸﻖ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ وﻟﻰ ﻧﮑﺘﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﺴﯿﺎرى‪ ،‬ﻧﻔﺮت ﺑﻪ‬
‫ﻋﺸﻖ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻧﻔﺮت‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻻت را ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫در آن‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﻌﯿﻨﻰ را دوﺳﺖ دارد و آﻧﮕﺎه از او ﻣﻨﺘﻔﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻧﻤﻰ آورد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﺨﺺ اﺳﺒﺎﺑﻰ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل را ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ‬
‫ﺟﻠﻮه ﻣﻰ دﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺎى ﻋﺎﻃﻔﻰ را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻧﻔﻮس‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻄﻮر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ ﭘﺴﺮ از ﭘﺪرش ﺑﯿﺰار اﺳﺖ‪ 2‬و دﺧﺘﺮ از‬
‫ﻣﺎدرش و زن از ﺷﻮﻫﺮش ﻣﺘﻨﻔﺮ اﺳﺖ و آرزوى ﻣﺮﮔﺶ را دارد‪ ،3‬اﻧﺪوه ﺧﺎﻧﻮاده در‬
‫ﻣﺮگ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ از آﻧﺎن ﻣﻰ ﻣﯿﺮد‪ ،‬ﯾﮏ اﺣﺴﺎس ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺰن ﺣﻘﯿﻘﻰ از ﻣﻔﺎرﻗﺖ آن‬
‫ﻋﺰﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﯿﻠﻪ و روﭘﻮﺷﻰ ﺑﺮ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ! ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم‬
‫آﺳﻮده ﺷﺪن از اﯾﻦ ﻓﺮدى ﮐﻪ از او ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻣﺮﮔﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪،4‬‬

‫‪ .1‬در ﻓﺼﻞ »ارزﺷﻬﺎى واﻻ« ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻼم ﺧﻮد ﻓﺮوﯾﺪ اﺛﺒﺎت ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ Totem and Taboo .2‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.50‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺪرک ﺑﺎﻻ ﺻﻔﺤﻪ ‪.60‬‬
‫‪ .4‬ﻫﻤﺎن ﻣﺪرک ﺻﻔﺤﻪ ‪.60‬‬
 ‫‪٥٧‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ)!(‪ .‬و اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎﺻﻰ ﺑﻪ ادراﮐﺎت ﻓﺮدى ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺠﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ رواﻧﻰ ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت را ﻓﺮاﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺘﺪاد ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ!‬
‫در ﮐﺘﺎب ‪ Totem and Taboo‬ـ ﺗﻮﺗﻢ و ﺗﺎﺑﻮ ـ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 157‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ ازدواج ﻋﻮاﻃﻒ و آﻣﯿﺨﺘﮕﻰ ﻣﻬﺮ و ﮐﯿﻦ »آﻣﺒﻰ‬
‫واﻻﻧﺲ ‪ «Ambivilence‬ـ ﯾﻌﻨﻰ وﺟﻮد ﻋﺸﻖ و ﻧﻔﺮت ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ و در ﯾﮏ زﻣﺎن‬
‫ــ ﻫﻤﺎن اﺳﺎس و ﭘﺎﯾﻪ اﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻈﻢ ﻫﺎى ﺗﻤﺪن ﺑﺮ آن‬
‫ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و ﻣﺎ از ﻣﻨﺸﺎء آن ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰ داﻧﯿﻢ‪!«...‬‬
‫ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﯾﮏ ﻟﻌﻨﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺷﻌﻮر و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻟﻄﯿﻔﻰ ﮐﻪ از آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ ﻣﻨﺰه و ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ‪ ،‬در او ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﯾﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ادراﮐﺎت ﻟﻄﯿﻔﻰ ﮐﻪ در روان آدﻣﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﻤﻰ ﺑﻰ ﺣﺴﺎب ﻫﻤﺮاه و‬
‫ﻣﻼزم ﺑﺎ ﺷﻌﻮر ﻏﯿﺮ ﻟﻄﯿﻒ دﯾﮕﺮى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻫﺮﮔﺰ از اﯾﻦ ﻟﻌﻨﺖ رﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﺪار ﺗﺎرﯾﺦ اﺗّﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺎده ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪى واﻟﺪﯾﻨﺶ را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ﻧﻪ‬
‫واﻟﺪﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را و ﻧﻪ ﺑﺮادرى ﺑﺮادرش را و ﻧﻪ در روى زﻣﯿﻦ ﻫﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ را‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻧﻔﺮﺗﻰ را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰ روﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﺟﺒﺎر و ﺑﺪون اراده و ﺑﺪون ﯾﮏ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اى‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ اﺗّﻔﺎق ﻧﯿﺎﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻮدن اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻓﻄﺮى‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺑﺎ ارﺗﻘﺎء و ﺗﺴﺎﻣﻰ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و ﺑﺎ‬
‫ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ و ﺳﺎزش ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻧﻤﻮد‪ ،‬راه ﺗﺴﺎﻣﻰ ﻣﻌﻨﻮى را ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اراده و ﻣﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﺪون‬
‫ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و ﻓﺸﺎر‪ ،‬از ﻣﻘﺪارى از ﻟﺬّﺗﻬﺎ در راه ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﯾﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل اﺧﻼق‬
‫ﯾﺎ ﻧﺪاى وﺟﺪان‪ ،‬ﺑﮕﺬرد و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮوﯾﺪ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم از‬
‫ﺑﺴﯿﺎرى از ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﻟﺬاﺗﺸﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺘﻨﺎع و ﺑﺎزدارى ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﮑﻰ از ﻗﻮاى ﭼﯿﺮه ﺑﺮ او‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺪر ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ دﯾﻦ‪ ،‬ﯾﺎ آداب و رﺳﻮم ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺮﮔﻰ و ﺳﻄﻮت آن ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮش از ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﭼﺎره ﺟﻮﯾﻰ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ!‬
 ‫‪٥٨‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ او اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺎﻫﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺧﻮد از ﭘﺎره اى ﮐﺎرﻫﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻣىﻮرزد‪ ،‬وﻟﻰ او اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر ﻇﺎﻫﺮى را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ »ﻓﻮق ﻣﻦ« ﯾﺎ ﺿﻤﯿﺮ ﭘﯿﺴﮑﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت وى از ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺪرت و درد و رﻧﺠﻰ ﮐﻪ ﺑﺪو روا ﻣﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﻨﺎع ﯾﺎ اﺟﺒﺎر »ﻣﻦ« ﺑﻪ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع از اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و در داﺧﻞ ﻻﺷﻌﻮر ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺮﮐﺒﻰ را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻓﺮد ﺧﻮد را ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او اﯾﻦ اﻣﺘﻨﺎع را ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮده و ﻧﯿﺮوى ﺟﺒﺮ و ﻗﻬﺮ او را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! و‬
‫اﯾﻦ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ از دو ﺟﻬﺖ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎداﻣﻰ ﮐﻪ او در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ اراده ﺧﻮﯾﺶ اﻣﺘﻨﺎع ﻣىﻮرزد‪» ،‬ﻓﻮق‬
‫ﻣﻦ« اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ »ﻣﻦ« ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﻄﯿﻊ او اﺳﺖ‪ ،‬و از دﺳﺘﻮرات او‬
‫ﺳﺮﺑﺎز ﻧﻤﻰ زﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﺗﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺪرت ﻣﺼﻮن اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم اﯾﻨﮑﻪ از اﺛﺮ اﯾﻦ روش ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﺧﺪﺷﻪ اى وارد‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﺗﺼﻮر وﺟﻮد ﻗﻬﺮ ﺧﺎرﺟﻰ وﻟﻮ ﺑﻄﻮر ﻇﺎﻫﺮى‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ رود و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ درﺣﺎل ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺳﻌﺎدت وى‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎزﯾﻬﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻓﻮق ﻣﻦ« در ﻧﻬﺎﯾﺖ دﻗّﺖ‬
‫و ﻣﻬﺎرت اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎزى‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرى ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎده اى‬
‫اﻣﺜﺎل ﻣﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻔﺲ اﻗﺪام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ!‬
‫و اﯾﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ! و ﮐﺴﻰ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ‪ ،‬در روان ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫اﺗّﻔﺎق ﻣﻰ اﻓﺘﺪ و در ﻫﺮ روز و ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﮑﺮار ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﮐﺴﻰ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮل را ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎزى ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ و دﻗﯿﻘﺶ را در‬
‫روان اﻧﺴﺎﻧﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ اﯾﺮاد ﻣﻰ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روان ﺑﺸﺮﯾﺖ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در‬
‫آن ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در اﻧﺴﺎن ﯾﮏ ﻧﻮع از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻰ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ﻇﺎﻫﺮى‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺪرت اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ از ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺗﻤﺎﯾﻞ و آرزوى ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﮕﻰ‬
‫و ﻃﻬﺎرت و ﻋﻈﻤﺖ روﺣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ وى را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ از اﺟﺎﺑﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻧﯿﺮوى‬
‫ﺷﻬﻮاﻧﻰ اﻣﺘﻨﺎع ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥٩‬‬
‫و از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ اﻣﺘﻨﺎع‪ ،‬دﭼﺎر ﻋﻘﺪه رواﻧﻰ و ﯾﺎ اﺿﻄﺮاب‬
‫ﻋﺼﺒﻰ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﻘﺪﺳﺎن و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻣﺼﻠﺤﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدم و اﮐﻨﻮن ﻫﺰاران ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻫﺎ ﺑﺸﺮ را ﮐﻪ در ﻃﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﻧﺴﻠﻬﺎ‪،‬‬
‫در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺷﺮق اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻰ زﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻣﺮوز ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﺎدى ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﻈﺎﯾﺮ آﻧﺎن‬
‫ﭘﻨﻬﺎن و ﯾﺎ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺶ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮاد آﻧﻘﺪر زﯾﺎد ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻧﻤﻰ ﺷﺪ ﺷﻤﺎره ﮐﺮد‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻫﯿﭻ ﻋﺎﻣﻠﻰ‪ :‬ﻧﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ رﺳﻮم و آداب ﺑﺮ آﻧﺎن اﻟﺰام‬
‫ﻧﻤﻰ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺮوه اﻓﺮاد ﻧﺎدر و ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻀﻄﺮب و ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‪ ،‬ارﺿﺎء اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده آن را ﺑﺮﺧﻮد‬
‫ﻓﺮض ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ را در ﺑﺤﺚ »ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم« ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ذﮐﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪،‬‬
‫وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎده وﻟﻰ ﻋﻤﯿﻖ و ﭘﺮدﻻﻟﺖ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از‬
‫درﺳﺘﻰ آن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ »ﻣﺼﺮ« را درک ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﯾﺎ از ﻣﻌﺎﺻﺮﯾﻨﺸﺎن‬
‫ﺷﻨﯿﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﯿﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ وام از ﻣﺮد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪى ﻣﻰ ﺷﺪ )ﮐﻪ او را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬
‫ﯾﺎ اﺣﯿﺎﻧﺎً ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ(‪ ،‬ﻧﺰد او ﻣﻰ رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﻃﺒﻌﺎً دﭼﺎر ﺧﻔﺖ و‬
‫ﺳﺮﺷﮑﺴﺘﮕﻰ ﺑﻮد! وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺣﺘﯿﺎج او را ﻣﻰ ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ ،‬در اﺣﺘﺮام و‬
‫اﮐﺮام وى آﻧﻘﺪر ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﻰ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﮑﺴﺎر را از وى ﺑﺰداﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى و‬
‫ﺣﺎﺟﺖ او را ﺑﻄﻮر ﺳﺮى و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ رﻓﻊ ﻣﻰ ﮐﺮد ﺗﺎ ﮐﺴﻰ از آن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﺎ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ ﯾﺎدداﺷﺘﻰ ﮐﻪ وام را اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻨﻮﯾﺴﺪ و آﻧﮕﺎه ﻗﺴﻢ ﻣﻰ ﺧﻮرد ﮐﻪ آن را ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻓﻘﯿﺮ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﺪه و ﺗﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ از ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﻰ او آﻧﻘﺪر زﯾﺎد ﻧﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﯾﻨﺶ را ادا ﮐﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫او ﺑﺎزﻧﺴﺘﺎﻧﺪ و در ﺗﻤﺎﻣﻰ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ از ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺮض ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ‬
‫آﮔﺎه ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻃﻰ ﭼﻨﯿﻦ راﻫﻰ اﻟﺰام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟‬
 ‫‪٦٠‬‬

‫دﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﯾﮑﻰ از ﺣﻘﻮﻗﻰ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺑﺮاى ﻃﻠﺒﮑﺎر ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻟﺶ‬
‫ﺳﻨﺪ و ﻣﺪرﮐﻰ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در آﯾﻪ اى از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﺮ‬
‫ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﯾﺎ اﯾﻬﺎاﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا اذا ﺗﺪاﯾﻨﺘﻢ ﺑﺪﯾﻦ اﻟﻰ اﺟﻞ ﻣﺴﻤﻰ ﻓﺎﮐﺘﺒﻮه« ــ اى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ واﻣﻰ را ﺑﺮاى ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﻰ ﻣﻰ دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آن را‬
‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ــ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﻦ ﺑﺮ ﮐﺴﻰ اﯾﻦ روش اﺻﻮﻟﻰ و اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫در اﺛﺮ ﭘﺴﺘﻰ و ﺧﺴﺖ ﺑﺪﻫﮑﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﺮض ﺑﺸﻮد‪ ،‬واﺟﺐ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ؟‬
‫ﻫﺮﮔﺰ! ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﻰ اﻟﺰام ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﻘﻮﻗﺶ را در ﻣﻌﺮض ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ اﻧﺤﺮاف اﺧﻼﻗﻰ در روح ﺑﺪﻫﮑﺎر‪ ،‬ﻋﻤﻠﻰ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻌﺎً از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺧﻮﺷﻨﻮد‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺤﺒﻮب داﺷﺘﻦ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى ﻗﺎﻫﺮى‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه و ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ آن وادار ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬اﺻﺮار ﻃﻠﺒﮑﺎر در ﻣﺨﻔﻰ ﮐﺮدن ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﺮدم‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺣﺮﮐﺘﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺧﻮﺷﻨﻮدى و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﺪه اى از اﻓﺮاد ﻟﺠﻮج ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر از آداب و رﺳﻮم ﭼﻨﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮس از اﻧﺘﻘﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از آن واﻣﻰ دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪،‬‬
‫ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ وﺳﻌﺖ داﯾﺮه ﻓﺪاﮐﺎرى و ﮔﺬﺷﺘﻬﺎى ﻋﺎﻟﻰ ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ و آن را ﻋﻼﻣﺖ و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ــ ﻧﻪ ﯾﮏ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺨﺼﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻰ در ﯾﮏ ﻧﺴﻞ‬
‫ﺑﺪان ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻰ ﺷﻮد ـ ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ دﯾﮕﺮى ﻧﺪارد وﮔﺮﻧﻪ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ از آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮑﻰ از آداب و رﺳﻮم وى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى‬
‫ﻗﺎﻫﺮى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﺳﻢ و ﻋﺎدت ﻧﺎﺷﻰ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫ﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﯾﺎ اﻓﺮادى در آﻏﺎز ﺑﺪان اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ و دﯾﮕﺮان‬
‫ﻫﻢ از آن ﺧﻮﺷﺸﺎن آﻣﺪ و ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎر و ﻣﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺴﻮى آن ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪﻧﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﻤﺮد و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦١‬‬
‫***‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻣﺎدى ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﯾﻰ ﮐﻪ او در‬
‫آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد ــ ﯾﻌﻨﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ در ﻣﺎدﯾﺖ رﯾﺸﻪ دواﻧﺪه و وارث‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و ﺳﺮﮐﺸﯿﻬﺎ و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى اﻣﭙﺮاﻃﻮرى روم‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻟﺬّﺗﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات و ﺑﺮدﮔﺎن ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﮑﻰ در‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ــ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬دﻟﯿﻞ و ﻣﺠﻮز ﻋﻘﻼﯾﻰ ﮔﺮدﻧﮕﯿﺮى ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ و‬
‫آراء ﭼﯿﺴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺷﺮق ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اى دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ آن ﺧﺸﮏ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬ﻧﯿﮑﻰ آزادى وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﯿﺪ رﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﺑﻬﺎى اﻟﻬﺎﻣﻰ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﺎدﯾﺘﻰ ﮐﻪ در وﺟﻮد ﻓﺮوﯾﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ او را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫داﺷﺖ ﻣﻰ ﺟﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ او ﻣﻨﮑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺮى ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬او‬
‫در ﻧﻈﺮﯾﻪ اش درﺑﺎره ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ رود و ﻫﺮ ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ را‬
‫ﮐﻪ از ﭼﻬﺎرﭼﻮب زﻣﯿﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﭼﺎرﭼﻮب وﺟﻮد اﻧﺴﺎن در ﺟﻠﻮه ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﺤﺪودش ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫او ﺑﻄﻮر ﺟﺪى ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻮاﺑﻬﺎى اﻟﻬﺎﻣﻰ« )روﯾﺎى ﺻﺎدﻗﻪ(‬
‫ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﻢ اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ »روح« و ﺑﺮاﺳﺎس راﺑﻄﻪ اﯾﻦ روح ﺑﺎ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺟﻬﺎن ﻣﺠﻬﻮل ﻏﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬارى ﺷﺪه و اﯾﻨﻬﺎــ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ــ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺧﺮاﻓﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎده ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻣﻰ آورﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﻘﺎم و ﮐﺮاﻣﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ درﺑﺎره ﻃﺮﯾﻘﻪ رﻣﺰى ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮏ روش‬
‫ﺧﺮاﻓﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﮐﺎر او در اﯾﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﭘﺮاﻫﻤﯿﺖ ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪:‬‬
‫او در دو ﺻﻔﺤﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ از ﯾﮏ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب‬
‫ﺑﺎ روش رﻣﺰى )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮاب ﻣﻌﺮوف ﻓﺮﻋﻮن( ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺟﺰ در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺤﺪودى اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد«‪1‬آﻧﮕﺎه در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮐﻪ آن‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﮏ روش ﺧﺮاﻓﻰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﮔﺮ او ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اول‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺤﺪودﯾﺖ در ﺗﻄﺒﯿﻖ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﺴﻰ در اﯾﻦ‬

‫‪ .1‬از ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻻﺣﻼم ﺻﻔﺤﻪ ‪.108‬‬

‫‪ .2‬از ﮐﺘﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻻﺣﻼم ﺻﻔﺤﻪ ‪.112‬‬
 ‫‪٦٢‬‬
‫ﺑﺎره ﺑﺎ او ﻧﺰاع و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق‬
‫ﺧﻮاﺑﻬﺎى ﻣﺮدم ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺴﺎﻧﯿﺎﺗﻰ ﺣﺎﮐﻰ از واﭘﺲ زدﮔﯿﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺪه ﮐﻤﻰ از ﺧﻮاﺑﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮد و ﺑﺪون زﺣﻤﺖ و‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آن را ﺟﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺨﻔﻰ و دﻗﯿﻖ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻓﺮد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ و ﻏﯿﺐ ﻣﺠﻬﻮل‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ دو ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺎﺳﻰ در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻤﻰ ﻋﺪد‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاﺑﻬﺎ وﺟﻮد آن را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺠﻮز اﯾﻦ ﻫﻢ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ از‬
‫ﺣﺴﺎب دوراﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ داراى ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ روﺣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاب ﻫﺎى ﻣﺮدم از ﻧﻮع ﺧﻮاﺑﻬﺎى اﻟﻬﺎﻣﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ درﺣﺎل ﺻﻔﺎى روح و ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺣﺠﺎب ﻫﺎ را ﭘﺎره ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ »ﻣﺠﻬﻮل« اﺗﺼﺎل ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﺑﻬﺎﯾﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ ﺧﻮاﺑﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ رواﻧﻰ ﺟﺎوﯾﺪان ﮐﺎﻓﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ در ﯾﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺪﻫﺎ‬
‫و ﻫﺰاران ﻧﻤﻮﻧﻪ آن‪ ،‬وﺟﻮد دارد و ﭘﯿﺶ آﻣﺪﻫﺎى ﺷﺨﺼﻰ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺮدم ﮔﻮاه آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﺎدف؟‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ و اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎره اى از ﺧﻮاﺑﻬﺎ را‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﻮد ﺧﻮاب اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺠﺎم ﮐﺎرى ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ و آن ﮔﺎه آدﻣﻰ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد ﮐﻪ آن ﻋﻤﻞ از ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﻪ وى اﻟﻬﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺼﺎدف ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺎره اى ﺣﺎﻻت را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﺪ و اﻟﻬﺎم‬
‫ذاﺗﻰ ﻫﻢ ﭘﺎره دﯾﮕﺮ را ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از اﯾﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﺎﻻﺗﻰ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آن را ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮد و اﯾﻦ ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺳﺎزى و‬
‫ﺣﯿﻠﻪ ﺟﻮﯾﻰ ﻫﺎى ﻏﯿﺮﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﺮار ﺑﻪ ﮔﺸﻮدن راﻫﻰ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﻏﯿﺮ دﻗﯿﻘﻰ ﻣىﻮرزد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮدى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻪ اﻧﺒﺎر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﺷﺨﺼﻰ و اوﺿﺎع و‬
‫اﺣﻮال ﻣﺤﺪود و ﮐﻮﭼﮏ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺮد اﺳﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬وﻟﻰ اﻋﺘﺮاف اول او ﮐﻪ ﯾﮏ‬
 ‫‪٦٣‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ آن را ﻣﻨﮑﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎره اى ﺧﻮاﺑﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ او ﮐﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن روح را ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪن ﻋﻠﻢ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﻪ راز و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺨﻔﻰ و‬
‫دﻗﯿﻘﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ و ﻏﯿﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ راﺑﻄﻪ اى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻫﻨﻮز ﺑﺪان ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﻰ ﭼﻪ ﻣﻰ داﻧﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﺑﻪ وﺟﻮد ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻰ‪1‬اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻧﯿﺮوى او را ﻣﺤﺪود ﻣﻰ داﻧﻨﺪ و آن را ﻓﻘﻂ در ﻣﺪار ﺣﻮاس ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻋﺠﺎﯾﺐ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮدا ﺑﻪ اﻓﻖ ﻫﺎى ﺑﺰرﮔﺘﺮ و وﺳﯿﻊ ﺗﺮى در‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮﺳﻨﺪ؟ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺮار اﺗﻢ و ﻧﻮر‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻤﻠﻰ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺻﺮار ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮ اﻧﮑﺎر ﻋﺎﻣﻞ روﺣﻰ از‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻋﻠﻤﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط و ﭘﯿﻮﻧﺪى ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد و ﺑﺮ ﻣﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺷﺮﻗﻰ ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮض و واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ و آن را ﭼﻮن‬
‫آﯾﻪ اى ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود آﻣﺪه! ﺑﺮﺑﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ درﺑﺎره دﯾﻦ‬

‫‪ .1‬ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻰ از دو ﮐﻠﻤﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﻰ »ﺗﻠﻪ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ دور و »ﭘﺎﺗﻰ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺣﺲ و ﺷﻌﻮر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫درﯾﺎﻓﺖ و ادراک از دور اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﻰ از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺧﺼﻮص ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻰ ﺗﺠﺎرب ﻣﺘﻌﺪدى دارد »ژوزف ﺳﻨﯿﻞ« ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب »ﺣﺲ ﺷﺸﻢ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم‬
‫ﮐﺘﺎب دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آن دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه درﺑﺎره ﺗﻌﻄﯿﻞ اﯾﻦ ﺣﺲ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺟﺴﺎم ﻣﺎدى ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫از دور اﺣﺴﺎس ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﯾﮑﻰ از ﺧﻮاص آﻧﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ارﺗﻌﺎش ﻫﺎى ﻣﻮﺟﻰ ﭘﻰ در ﭘﻰ از ﺧﻮد‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻧﻘﺎط دور دﺳﺖ ﻣﻰ روﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻌﻪ ﻣﺠﻬﻮل از ﻫﺮ ﺣﺎﺋﻞ و ﻣﺎﻧﻌﻰ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ .‬او ﻏﺮاﯾﺰ‬
‫ﭘﺎره اى ﺣﯿﻮاﻧﺎت را ﮐﻪ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎى دورى‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻮع و ﯾﺎ ﻣﺎده ﺧﻮد را ﻣﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺟﺎﻫﺎى ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ راه‬
‫ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺲ ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ آن ارﺗﻌﺎش ﻫﺎ و اﻣﻮاج ﻣﺨﺼﻮص را درک ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺜﻞ »دﮐﺎرت«! اﯾﻦ ﺣﺲ را ﺑﻪ ﻏﺪه ﺻﻨﻮﺑﺮى ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰ داﻧﻨﺪ«! آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺴﻰ در اﻓﺮادى از‬
‫ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و در ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺣﺎﻻت آن ﺑﺮرﺳﻰ ﻫﺎى زﯾﺎدى ﺷﺪه »ﻓﻼﻣﺎرﯾﻮن« در ﮐﺘﺎب »اﺳﺮار ﻣﺮگ« ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى‬
‫ﺑﺴﯿﺎرى از آن را ﯾﺎد ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ آن ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان زﯾﺎدى در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ از آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ‪) «W.Carington» :‬و‪ .‬ﮐﺎرﯾﻨﮕﺘﻮن( ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻧﮕﻠﯿﺴﻰ ﮐﺘﺎﺑﻰ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﻮﺷﺘﻪ و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را آﻗﺎى‬
‫»ﻣﻮرﯾﺲ ﭘﻼﻧﯿﻮل« ‪ Maurice. Planiol‬اﺳﺘﺎد ﺳﺎﺑﻖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و در ﺳﺎل ‪ 1948‬از ﻃﺮف‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻮ ‪ Payot‬در ﺣﺪود ‪ 250‬ﺻﻔﺤﻪ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاى ﮐﺴﺐ اﻃﻼع ﺑﯿﺸﺘﺮى در اﯾﻦ ﺑﺎره‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب »ﻧﺒﻮت و ﺗﮑﺎﻣﻞ« ﺗﺄﻟﯿﻒ آﻗﺎى ﺳﯿﺪﺿﯿﺎءاﻟﺪﯾﻦ روﺣﺎﻧﻰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪٦٤‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻈﺮ او درﺑﺎره دﯾﻦ‪ :‬او در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در آﻟﻮده ﮐﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺗﺼﻮﯾﺮ آن ﺑﺼﻮرت زﺷﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎى ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﯿﺶ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ! او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬از اﺛﺮ ﺟﻨﺎﯾﺖ زﺷﺘﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮑﻰ از ﻧﺴﻠﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﯿﻪ اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﻗﺮار‪ :‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن اﺣﺴﺎس ﯾﮏ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺷﺪﯾﺪى‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻧﻤﻰ داﻧﻢ ﭼﺮا ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺘﻮﺟّﻪ زﻧﺎن دﯾﮕﺮى‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﯾﮏ ﻧﺴﻞ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ؟( وﻟﻰ ﺗﺴﻠﻂ و ﻗﺪرت ﭘﺪر‪ ،‬آﻧﺎن را از‬
‫اﻋﻤﺎل اﯾﻦ ﺷﻬﻮت ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﭘﺴﺮان ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﭘﺪر ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻗﺪرت و ﺗﺴﻠﻂ وى آﺳﻮده ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﺎدرﺷﺎن دﺳﺖ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ! ﯾﮏ روز‬
‫ﺻﺒﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدﻫﺎى دﯾﻮاﻧﻬﻮار و ﻧﻌﺮه ﻫﺎى وﺣﺸﺘﺰاﯾﻰ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎى ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﻰ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮد را ﻋﻤﻠﻰ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه آﻧﺎن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﯾﺎد ﭘﺪر ﻣﻘﺘﻮل ﺧﻮد را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻘﺪس ﺑﺸﻤﺎرﻧﺪ!‬
‫ﺷﺨﺺ ﭘﺪر در اﺣﺴﺎس و ﺷﻌﻮر آﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻰ از اﻧﻮاع ﺣﯿﻮان‪ ،‬اﻣﺘﺰاج ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‬
‫‪1‬‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬آن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ و روﺣﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﺮاى ﮐﻔﺎره ﮔﻨﺎه ﻗﺘﻞ ﭘﺪر و ﺗﻤﺎﯾﻞ در ﺗﻘﺪﯾﺲ ﯾﺎدﺑﻮدش‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت را‬
‫ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮐﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﯾﺎﻧﺖ روى‬
‫زﻣﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن »ﺗﻮﺗﯿﺴﻢ« ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻣﺬاﻫﺒﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻮﺷﺸﻰ ﺑﺮاى ﺣﻞ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﺣﺴﺎس ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ در آن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ و اﺟﺮاى آن‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻔﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﻫﺪف ﻫﻤﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ آن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺰرگ )ﻗﺘﻞ ﭘﺪر(‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤﺪن ﺷﺪه و از روزى ﮐﻪ اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪ اى‬
‫‪2‬‬
‫آﺳﻮدﮔﻰ ﺑﺮاى ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺠﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮوﯾﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎره ﯾﮏ‬

‫‪ .1‬او ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ دﻻﯾﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺣﺎﻻت ﻧﺎدر ﺑﯿﻤﺎرى‬
‫ﮐﻮدﮐﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺮاﻫﺖ و ﺗﻨﻔﺮ ﻓﺸﺮده ﺷﺪه در ﻻﺷﻌﻮرﺷﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪرﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎره اى از اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت و‬
‫ﺗﺮس از آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪).‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
‫‪ .2‬از ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺗﻢ و ﺗﺎﺑﻮ ‪ Totem and Taboo‬ص ‪.145‬‬
 ‫‪٦٥‬‬
‫ﯾﻬﻮدﯾﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻘﺼﻮد او از ﭼﯿﺪن ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ،‬رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻮده و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﺴﺮ )ﻣﺴﯿﺢ(‬
‫را در ﮐﺸﺘﻦ ﭘﺪر )ﺧﺪا( ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ رﻏﺒﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ و‬
‫واﭘﺲ زده ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮد ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺪر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﺑﺼﻮرت ﺧﺪاﯾﻰ درآﻣﺪه ﺑﻪ ﺟﺎى ﭘﺪر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻌﻼوه ﮐﺎر ﺗﺤﻘﯿﺮ دﯾﻦ ﻓﻘﻂ در رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ آن و ﺗﺼﻮر اﯾﻨﮑﻪ آن از ﻋﻘﺪه‬
‫اودﯾﭗ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﯾﮏ ﺷﻬﻮت ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ و واﭘﺲ زده ﺟﻨﺴﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬او ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬دﯾﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻣﺠﺴﻢ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ اﻓﮑﺎر و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬او دﯾﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﭘﻨﺪار ﭘﺴﺘﻰ ﻧﺎﺷﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاى وﺣﺸﯿﺎن و ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﯿﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻣﺎ اﻣﺮوز دوران وﻇﯿﻔﻪ دﯾﻦ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ و او ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ واﮔﺬار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺳﺨﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺸﺮ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺘﻤﺪن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق و رﺳﻮم و آداب‪ ،‬آﻧﻬﺎ »ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻰ« ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﮐﻤﯿﻦ‬
‫ﻓﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ آور ﺷﺪه وى را ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ درآورده ﻣﻄﯿﻊ اراده و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻓﺮد از ﻃﺮف ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﻗﺪرت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﻰ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﻣﻨﯿﺖ داﺷﺖ‪ ،‬آﺷﮑﺎرا ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻰ ﭘﺮدازد و اﮔﺮ از ﻋﺎﻗﺒﺖ‬
‫ﺑﺪ و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﯿﻠﻪ ﻣﻰ زﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق و آداب و رﺳﻮل ﭼﯿﺰﻫﺎى ﭘﺴﺘﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮد‬
‫ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺪ و آﻣﺎده ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻟﺬات ﺧﻮد ﺷﻮد!!‪،‬‬
‫وﻟﻰ او ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ اﯾﻦ آدم ﺳﻔﯿﻪ و ﮐﻢ ﻋﻘﻞ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪو ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﯾﺾ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻫﯿﺴﺘﺮى و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺘﻼى ﺑﻪ ﺻﺮع و ﻏﺸﻮه ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ و در اﯾﻦ‬
‫دﯾﻮاﻧﻪ اى ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺼﻰ در ﮐﺎرﻫﺎ و وﻇﺎﯾﻒ او وﺟﻮد ﻧﺪارد و در اﯾﻦ ﻣﺠﺮﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﻗﻀﺎﯾﻰ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬دﻗﯿﻖ ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ و رﺳﻮم و‬

‫‪ .1‬ﻣﺪرک ﺳﺎﺑﻖ ‪ Totem and Taboo‬ص ‪.154‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺪرک ﺳﺎﺑﻖ ‪ Totem and Taboo‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.88‬‬
 ‫‪٦٦‬‬
‫آداب‪ ،‬و ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎﻧﺎن ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻇﻠﻢ ﻫﺎى وارده ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮﻧﺪ!‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻌﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در راه ﻓﺮد ﻧﻬﺎده و ﻏﺮاﯾﺰ او را ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ و‬
‫واﭘﺲ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ و از اﯾﻦ راه ﺷﺨﺼﯿﺖ وى را در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ را راﮐﺪ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪«...‬‬
‫او ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻟﻬﺎم ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ! ‪:‬روﺷﻰ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻋﻘﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ و اﺿﻄﺮاﺑﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ اﺳﺖ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺮده ﻫﺎ‬
‫و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻀﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺎﻋﺮى را ﮐﻪ در زﻧﺪاﻧﻬﺎى ﺗﻘﻠﯿﺪ زﻧﺪاﻧﻰ اﻧﺪ‪ ،‬آزاد‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب »اﮔﻮ واﯾﺪ« ‪The ego and The‬‬
‫‪ id‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺪﯾﺪى ﻣﺘﻮﺟّﻪ آن ﻧﻤﻮد ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﯿﺰى ﮐﻪ آن را ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻋﺒﺎرت از دﯾﻦ و اﺧﻼق‬
‫و ﺣﺲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺻﺮار ﻣىﻮرزد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻰ از ﻓﺸﺎر و ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﮕﻰ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى ﺗﺠﺴﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻋﻘﺪه اودﯾﭗ‬
‫اﺳﺖ! ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و‬
‫واﭘﺲ زدن ﻏﺮاﯾﺰ ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﺮده ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺴﺎﻣﻰ و ارﺗﻔﺎع ﻣﻌﻨﻮى‬
‫و ﯾﮏ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﺑﺸﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ از آن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺴﺎﻣﻰ‬
‫ﻣﻌﻨﻮى ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد ﮐﻪ آن ﯾﮏ اﻣﺘﯿﺎزى اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ اﻧﺴﺎن داده ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ از ﺳﻄﺢ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮود‪ ،‬وﻟﻰ او ﺷﻤﺎ را در اﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﻏﻠﻂ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ اﺑﺪى ﺧﻮد را در آﻟﻮده ﮐﺮدن ﺑﺸﺮﯾﺖ و زﺷﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﻫﺮ ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﻰ زﯾﺒﺎ و ﺟﻤﯿﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺘﺎب‪1 Three Contributions to the sexual Theory:‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 82‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﺗﺴﺎﻣﻰ« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻣﺎ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﻮع اﻧﺤﺮاف )ﻃﺒﻌﺎً ﺟﻨﺴﻰ( ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوى‬
‫ﺷﻬﻮاﻧﻰ ﺻﺎدره از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻨﺴﻰ ﻓﺮدى در ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎى دﯾﮕﺮى‪ 2‬ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد و از آن در‬
‫اﯾﻦ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎاﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﻋﻤﻞ »ﺗﺴﺎﻣﻰ« را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ او‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 85‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﻋﻘﯿﺪه اش را درﺑﺎره »ﺗﻌﺎرض و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺪن و رﺷﺪ آزاد ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ« ﺷﺮح ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ا‪.‬ا‪ .‬ﺑﺮﯾﻞ ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪.1910‬‬

‫‪ .2‬ﯾﻌﻨﻰ ﻏﯿﺮ از ﻣﯿﺪان ﺟﻨﺴﻰ! )ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٦٧‬‬
‫‪The‬‬ ‫روﺷﻦ ﺗﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ ...‬و اﮔﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮى ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﺪ او در ﮐﺘﺎب‬
‫‪ ego and id‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 80‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﺧﻼق ﺣﺘﻰ در درﺟﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ آن‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮى و ﻗﺴﺎوت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﺷﻮد«!‪.‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻓﺮوﯾﺪ از ﮐﺠﺎﺳﺖ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﻢ اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ درﺑﺎره دﯾﻦ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق و آداب و رﺳﻮم ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺬور اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﮐﻪ‬
‫او در آن ﻣﻰ زﯾﺴﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﺶ را از آن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺧﻔﻘﺎن و ﻗﻄﻊ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎى ﻏﺮﯾﺰى‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر از اﻧﻮاع اﻧﺤﺮاف و اﺿﻄﺮاب را ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آورد و ﻣﺎ از ﭘﯿﺶ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻔﻘﺎن ﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اى ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫و زﻧﺪﮔﺎن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از آن ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى روان ﺑﺸﺮ‬
‫اﺻﻄﮑﺎک ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﻤﮑﺸﻰ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻰ را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ او از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺬور اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫او از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮى ﻣﻌﺬور ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬در راﻫﻰ ﮐﻪ او ﻧﻈﺮﯾﻪ اش را از آن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﻓﻨﻰ وﺟﻮد دارد‪ .‬آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎى او ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ اﻓﺮاد‬
‫ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻣﻨﺤﺮف ﺑﻮد و او ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ را درﺑﺎره اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ از ﻫﻤﯿﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺪﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ از‬
‫ﺷﺬوذ و اﻧﺤﺮاف وﺟﻮد دارد‪ 1‬و اﯾﻦ اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎ ﺟﺰ ﺑﺰرگ ﺷﺪه آن ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ از ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪...‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﺖ و‬
‫ﺳﻼﻣﺖ وﻇﯿﻔﻪ و ﮐﺎرى را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺿﺎﻓﻰ و ﯾﺎ اﻧﺤﺮاﻓﻰ آن‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺬوذ و اﻧﺤﺮاف را ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﺪف و وﻇﯿﻔﻪ آن‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ در ﻣﻈﺎﻫﺮ و اﺷﮑﺎل‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﺜﺎل ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و در ﺿﻤﻦ آن‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺣﺎﻟﺖ رواﻧﻰ ﻫﻢ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬در ﺟﺴﻢ ﺳﺎﻟﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻄﻮر داﺋﻤﻰ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻋﻬﺪه دار آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا داﺋﻤﺎً ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺟﺪﯾﺪى ﺑﻪ ﺟﺎى‬

‫‪ .1‬ﮐﺘﺎب ‪ Three Contributions to the sexual Theory‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.32‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺪرک ﺳﺎﺑﻖ ﺻﻔﺤﻪ ‪.14‬‬
 ‫‪٦٨‬‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﺎرﻫﺎى ﺑﯿﻮﻟﻮژى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ و رﺷﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ...‬اﯾﻦ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و رﺷﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮاى ﺟﺴﻢ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ روش ﻃﺒﯿﻌﻰ داﺋﻤﺎً ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻰ ﭘﺮدازد وﮔﺮﻧﻪ ﺟﺴﻢ دﭼﺎر‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ و ﻧﯿﺴﺘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎرى ﻋﺎرض ﺟﺴﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ــ ﺑﻪ ﻋﻠﻠﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺠﻬﻮل‬
‫اﺳﺖ ــ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زاﯾﺪ در رﺷﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﻋﺎدى‬
‫ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻏﺬاى ﺟﺴﻢ را ﻣﻰ ﻣﮑﺪ! و ﭼﻮن ﻣﺎﻧﻌﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ آن ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻓﻘﻂ ﺑﻌﻨﻮان ﺑﺰرگ ﺷﺪن‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﺎدى ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﻮرم ﺧﺒﯿﺚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و آن‬
‫ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در اﺻﻞ از ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﻧﺎﺷﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫زﯾﺮا اﮔﺮﭼﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺷﮑﻠﻰ در ﻋﻤﻞ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف‬
‫در ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﻰ رﺷﺪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ در اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ .‬وﻇﯿﻔﻪ آن در ﻗﺴﻤﺖ اول ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺿﺮورى و ﻻزﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎى‬
‫ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ .‬و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﻀﺮ‪ ،‬و ﺑﺮاى‬
‫‪1‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﺐ در اﻧﺤﺮاف و ﺷﺬوذ رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ و در آن ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺷﮑﻠﻰ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ رواﻧﻰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﻰ در وﻇﯿﻔﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روﺷﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﻗﻀﺎوت ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺮ آن ﻧﯿﺰ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺑﺮاى روان‪ ،‬ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻔﯿﺪى را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺻﯿﻞ روح ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﺷﺬوذ و‬
‫اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى و ﻓﺴﺎد‬
‫آن ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ واروﻧﻪ اى درآورده ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺪه اى از ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺤﺮاف و ﺷﺬوذ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ‬

‫‪ .1‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻃﺒﯿﻌﻰ در اﯾﻨﺠﺎ اﺻﻄﻼح ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ داﻧﺴﺘﻦ آن ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه ارزش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﮔﺎﻫﻰ در ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و آن اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻤﻰ« وﻗﺘﻰ ﮐﻪ از اﻧﺪازه ﻣﻌﯿﻦ زﯾﺎدﺗﺮ ﺷﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ »ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻧﻮﻋﻰ« ﻣﻰ ﺷﻮد اﯾﻦ زﯾﺎدى در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت در ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮى در ﻧﻮع ﻫﻢ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد‪) .‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٦٩‬‬
‫دوﺳﺖ دارد ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ درﺑﺎره دو ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ﻧﻮع ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻔﻰ »ﺳﺎدﯾﺴﻢ« ـ »ﻣﺎزوﺷﯿﺴﻢ« ﯾﻌﻨﻰ اﺣﺴﺎس ﻟﺬّت از درد و رﻧﺞ را‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل و ﻧﻤﻮﻧﻪ ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ :‬در اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻘﺪارى از اﯾﻦ اﺣﺴﺎس وﺟﻮد‬
‫دارد و آن در ﺣﺪود اﯾﻦ اﻧﺪازه‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺎره اى‬
‫از ﻋﻤﻠﯿﺎت رﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺪارى از درد ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺜﻼ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺷﺪ دﻧﺪاﻧﻬﺎ( و ﺑﺮاى‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺿﺮورت اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻌﺮض ﻣﻘﺪارى از ﺗﺸﻨﮕﻰ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺧﻼق و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﺎﻟﻰ ﺑﻮدن اﻣﺘﻨﺎع و ﺧﻮددارى از‬
‫اﻣﻮر ﻣﻌﯿﻨﻰ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و اﯾﻦ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻻﻗﺎل در آﻏﺎز ﮐﺎرش‪ ،‬ﻣﻘﺪارى‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎورد‪ 1.‬و اﮔﺮ در روان ﯾﺎ ﺟﺴﻢ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ درد و رﻧﺞ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮرى اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮض در وﻇﯿﻔﻪ و ﻫﺪف ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺒﯿﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺬوذ و اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﻟﺬّت ﺟﺰ از راه درد و اﻟﻢ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ و ﯾﺎ اﺣﺴﺎس دﯾﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺣﯿﺎﺗﻰ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را از راﻫﻰ ﮐﻪ ﻓﺎﯾﺪه ﮐﺎﻣﻞ از آن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫»ﻣﺎزوﺷﯿﺴﻢ« ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺗﺼﻐﯿﺮ و ﮐﻮﭼﮏ‬
‫ﺷﺪه ﺣﺎﻟﺖ »ﻣﺎزوﺷﯿﺴﻢ« اﺳﺖ؟‬
‫و اﮔﺮ ﻫﻤﻪ داورﯾﻬﺎى ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻬﻢ از ﺣﺎﻻت ﻧﺎدر و اﻧﺤﺮاﻓﻰ‬
‫ﻣﺘﮑﻰ ﺑﺎﺷﺪ ــ ﺧﻮد او ﻫﻢ اﯾﻦ را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ــ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده‬
‫ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در اﻧﺪازه ﮔﯿﺮى اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺸﺮ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻋﻘﺪه »اودﯾﭗ« ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ! و آﻧﮕﺎه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اى از وﺳﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫آن ﻏﺎﻟﺐ و ﭼﯿﺮه ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮض را ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺣﺎﻻت ﻧﺎدره و اﻧﺤﺮاﻓﻰ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺎرض ﺑﻌﻀﻰ اﻓﺮاد ﻣﻰ ﺷﻮد ــ ﯾﻌﻨﻰ ﺣﺎﻻﺗﻰ را ﮐﻪ‬
‫در اﻃﻔﺎل ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اودﯾﭗ دﯾﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد ــ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪.1‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ :‬ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و واﭘﺲ زدﮔﻰ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد و‬
‫ﻋﻘﯿﺪه دﯾﮕﺮى دارﯾﻢ ﮐﻪ آن را در ﻓﺼﻞ »ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم« ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﻨﺎع از‬
‫ﻃﺮف ﻋﻘﻞ ﻏﺮﯾﺰى ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻮددارى ﻋﺎدت ﻧﮑﺮده ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻰ و اﻟﻢ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٧٠‬‬
‫ﻣﺜﻼ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﺑﻌﻀﻰ از ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﺷﺶ اﻧﮕﺸﺖ ـ ﻧﻪ‬
‫ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ــ ﺑﺪﻧﯿﺎ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ اﯾﻦ‬
‫ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﻰ و اﻧﺤﺮاﻓﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺷﺶ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ!! و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ وﺳﯿﻠﻪ اى از وﺳﺎﯾﻞ از اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺸﻢ آﺳﻮده و‬
‫ﺧﻼص ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ! و ﺑﺎ ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺪﻧﯿﺎ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و ﻧﺎداﻧﺎﻧﻰ اﻣﺜﺎل ﻣﺎ‪ ،‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ در ﻫﻤﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﮏ اﺻﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻋﺎدى اﺳﺖ!‬
‫اﺷﺘﺒﺎه دوم ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه دوم ﻓﺮوﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻰ را ﮐﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﻞ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﯿﻨﻰ ﺑﺪﺳﺖ آورده‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎ و ﺗﯿﺮه ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮى ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﺣﮑﺎم ﻣﺨﺼﻮص دﯾﻦ ﻣﺴﯿﺢ و اﺣﮑﺎم ادﯾﺎن ﭘﯿﺶ‬
‫از آن را‪ ،‬آن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ آورده‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرى ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﯾﻦ اﺳﻼم‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ اﺳﻼم در ﺗﻮﺟّﻪ و ﻧﻈﺮش ﺑﻪ روان اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ و ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف رﯾﺸﻪ دارى دارد‪.‬‬
‫ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ اﻓﻖ ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺪودش از ورود در ﻓﺮاﺧﻨﺎى اﺳﻼم و‬
‫درک روح ﻣﻼﯾﻤﺖ و ﻧﺮﻣﺶ آزادﯾﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ آن ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻏﺮاﯾﺰ ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻧﺪارد و ﻫﯿﭻ راﺑﻄﻪ اى ﺑﺎ ﻋﻘﺪه »اودﯾﭗ« در آن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ .‬در اﺳﻼم‬
‫ﻧﻪ »ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺎﺗﻞ« وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ »ﭘﺪر ﻣﻘﺘﻮل«! ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﻰ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺧﻮد ﻋﻨﺎﯾﺘﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻈﺮى و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺎﻻت ﻣﻌﯿﻨﻰ ﺑﻪ‬
‫وى ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰ ﺷﺪ و او در آن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﻰ ﮐﺮد و و از ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬آراء و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺧﺎﺻﻰ را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻰ ﮐﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از دﻻﻟﺖ آن از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫دﯾﻨﻰ و ﯾﺎ اﺧﻼﻗﻰ و ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﺎرب و آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺿﺒﻂ‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺣﮑﻢ و‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮﻣﻰ را درﺑﺎره ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﯾﺖ از روزﮔﺎر ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺎﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺻﺎدر ﻧﻤﻰ ﮐﺮد و‬
‫اﺻﺮار ﻧﻤىﻮرزﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﺎﺻﻰ را درﺑﺎره دﯾﻦ اﻋﻼم ﻧﻤﻰ ﻧﻤﻮد و آن را ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن‬
‫ﻧﻤﻰ داﻧﺴﺖ و ﻧﻤﻰ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم دﯾﻦ ﻫﺎ در اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ!‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ اﮔﺮ ﺑﺮاى ﻓﺮوﯾﺪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ اﻟﻬﺎﻣﺎت و ﺗﺄﺛﯿﺮات روزﮔﺎرى ﮐﻪ او در‬
 ‫‪٧١‬‬
‫آن ﻣﻰ زﯾﺴﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪﮔﻰ ﺷﺨﺼﻰ او ﻋﺬرﻫﺎﯾﻰ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و آراء او را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﯾﻢ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻰ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﭼﻨﺎن اﻧﺪ ﮐﻪ او ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺬر و‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ اى ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ آراء و ﻧﻈﺮﯾﺎت‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﻢ و آراء درﺳﺖ و‬
‫ﺻﺤﯿﺢ آن را ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت آن اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎى او ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ اى ﻧﮕﺎه ﻣﻰ دارد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﺠﺎل ﺑﺮاى ارﺗﻘﺎء ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اى ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﺪﯾﻬﺎ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد اﮔﺮ او ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را درﺑﺎره اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺖ و آﻧﮕﺎه راه را ﺑﺮاى اﻓﺰودن ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى دﯾﮕﺮى در روان ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻟﻄﯿﻒ و دﻗﯿﻘﻰ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎء ﻣﻌﻨﻮى و ﺗﺴﺎﻣﻰ روﺣﻰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎى ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺣﯿﻠﻪ ﮔﺮاﻧﻪ اش در آﻟﻮده ﺳﺎﺧﺘﻦ و زﺷﺖ‬
‫ﮐﺮدن و ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﻮدن اﻧﻮارش اﺻﺮار ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺎ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﻮارد ﺑﺮ او‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻰ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺸﺮ در ﻣﺤﯿﻂ زﻣﯿﻦ واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد و‬
‫ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺿﺮورﯾﺎت و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎ ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﯾﮏ اﻗﻠﯿﺘﻰ از اﺣﺴﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اراده و اﺧﺘﯿﺎر‪ ،‬از اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ ﻣﻰ رود و از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ ﺟﺴﻢ آزاد ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﺑﺸﺮى ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺿﺒﻂ و ﯾﺎدداﺷﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ‬
‫»اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ« اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺪم و ﭘﯿﺸﺮوى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻤﺘﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ )ﻧﺸﻮ و ارﺗﻘﺎء( ﻣﺎ را واﻣﻰ دارد‬
‫اﯾﻦ ﺗﻄﻮر و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻬﻤﻰ را ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫وى را ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ داﺷﺘﻦ روان و روح ﻣﻤﺘﺎز ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺰاﯾﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ دﯾﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و اﯾﻨﻬﺎ اﻣﺘﯿﺎزات اﺳﺎﺳﻰ و‬
‫رﯾﺸﻪ دارى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از آن ﻏﻠﻔﺖ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ آن را ﺑﺮ ﻣﻘﯿﺎس ﺣﯿﻮان‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﺳﻬﻢ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻓﺮوﯾﺪ در اﺷﺘﺒﺎه و درﺳﺘﻰ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﮏ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﺮﺑﻰ‬
 ‫‪٧٢‬‬
‫اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻰ داﺷﺖ و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺮﯾﻪ اى ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼﺑﻰ را ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﺳﯿﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎورد ﺟﺰ ﻧﻈﺮﯾﻪ »داروﯾﻦ« ﻗﺒﻞ از آن و‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ« ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از وى ﻋﻤﻠﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫ﺗﻮده ﻣﺮدم‪ ،‬اﻓﮑﺎر و آراء او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن در اﯾﻦ‬
‫راه ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺼﻮص و ﺗﺼﺮﯾﺤﺎت ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﺮوﯾﺪ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯿﻞ و‬
‫ﻫﻮاى ﺧﻮﯾﺶ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺗﻮﺳﻌﻪ دادﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬اﻣﺮ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺮاﯾﺰ‪ ،‬از زﻧﺪاﻧﺸﺎن آزاد ﺷﻮﻧﺪ! و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻧﻊ و‬
‫ﺣﺪى ﺟﺰ ﺣﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ و ﺳﯿﺮى ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬و از آن ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﯾﻦ و‬
‫اﺧﻼف و رﺳﻮم و اداب ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ در ﺳﺮ راه اﯾﻦ آزادى ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻮر ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﻰ ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ‬
‫و ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯿﺮاث و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﮐﻬﻨﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎى ﻧﺎداﻧﻰ ﻓﺮورﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن اﻣﻮر ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﯿﺎى ﻧﻮر و درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ وارد ﺷﺪه اﯾﻢ!‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ آراء و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﺎت و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ در آن اﺳﺖ ﺳﯿﺮاب ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﻠﻰ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﺟﺰ ﯾﮑﻰ از دو‬
‫راه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬ﯾﺎ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﺳﺘﻮرات و ﺳﻔﺎرش ﻫﺎى دﯾﻦ و ارزﯾﺎﺑﻰ و‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮى ارزﺷﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى و اﺧﻼﻗﻰ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎ و‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى رواﻧﻰ اﺳﺖ! و ﯾﺎ ﺷﮑﺴﺘﻦ رﺳﻮم و آداب اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻪ ﮐﻨﺎر‬
‫ﻧﻬﺎدن دﯾﻦ ودوراﻓﮑﻨﺪن ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ و ﻣﻌﻨﻮى ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺳﻌﺎدت!‬
‫ﻓﺮدى ــ ﯾﻌﻨﻰ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻰ ﺑﺮ ﻟﺬّت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ــ و ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن اﺣﺴﺎس‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و اﺳﺘﻘﻼل و آزادى اﻓﺮاد!‬
‫ﻣﺮدم راه دوم را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ! و اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﻰ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دوران ﻣﺒﺎرزه وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﻰ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن دﯾﻦ و ﮐﻠﯿﺴﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ )و‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺑﻪ ﺧﻮرد ﺷﺪن ﮐﻠﯿﺴﺎ و ارزﺷﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺪ( و ﻧﺰدﯾﮑﯿﺸﺎن ﺑﻪ دوران اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻰ و اﻣﻮاج اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و‬
‫اﺧﻼﻗﻰ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ ،‬آﻧﺎن را در اﯾﻦ راه ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫اﯾﻦ راه ﻃﺒﻌﺎً ﺧﻮد ﯾﮏ راه آﺳﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه زﯾﺎدى دارد و ﭘﯿﺮوى از‬
 ‫‪٧٣‬‬
‫آن‪ :‬آﺳﺎن ﺗﺮ و ﻟﺬّﺗﺒﺨﺶ ﺗﺮ از ﺳﯿﺮ در راه ﻫﺎى دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﻰ راﻫﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫را ﺑﻪ واﺟﺒﺎت زﯾﺎدى ﻣﮑﻠﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون آن وﺟﻮد »اﻧﺴﺎﻧﻰ« ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد!‬
‫‪ ...‬آﻧﮕﺎه ﺟﻨﮓ ﺑﺰرگ اول ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮ از ﺟﻮاﻧﺎن در‬
‫ﺳﺮﺑﺎزﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻰ از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در‬
‫ﺳﻨﮕﺮﻫﺎﯾﻰ ﮔﺬراﻧﯿﺪﻧﺪ و ﻣﺮگ ﺑﺎ ﮔﺎزﻫﺎى ﮐﺸﻨﺪه و ﺑﻤﺐ ﻫﺎى ﮐﻮﺑﻨﺪه و ﺟﻨﮓ‬
‫ﻣﯿﮑﺮﺑﻰ و ﺟﻨﮓ اﻋﺼﺎب و ﻋﻮاﻣﻞ وﺣﺸﺖ زاى دﯾﮕﺮ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﻰ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺳﺮﮐﺮﻓﺘﻪ از ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ و ﺗﻮﻗﻔﮕﺎه ﻫﺎ آزاد‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮﺷﺶ دروﻧﻰ ﮔﺮﺳﻨﻪ اى‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻏﺬا ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻏﺬاى ﺟﺴﻢ ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ رواﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺴﻮى ﻏﺬاى روح و ﻋﻘﻞ!‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺟﻮان در ﺟﻨﮓ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ زﻧﺎن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاى‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮى ﻏﺬا ﺑﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و راﻫﻬﺎى دﯾﮕﺮ روى آورﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺮد و رﺋﯿﺲ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﻬﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ از دادن ﺧﺮج روزاﻧﻪ آﻧﺎن اﺳﺘﻨﮑﺎف ﻣﻰ ﻧﻤﻮد و او ﺗﺎزه‬
‫از ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻮد و آﺳﺎﯾﺶ ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد را ﻣﻰ ﺟﺴﺖ و‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎ را‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ از ﻃﺮف ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻤﻞ‬
‫ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ زن ﺑﺼﻮرت ﻃﻌﻤﻪ و ﺷﮑﺎر ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل اﻧﻮاع ﮔﺮﺳﻨﮕﯿﻬﺎ درآﻣﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﻌﺪه و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﻈﺎﻫﺮى از ﻗﺒﯿﻞ ﻟﺒﺎس و زﯾﻨﺖ ﮐﻪ زن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﺮﯾﺺ‬
‫اﺳﺖ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻏﺮﯾﺰه! از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺪه زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻌﻠﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﮔﺮوﻫﻰ از‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻤﻌﯿّﺖ ﻣﺮدان اﻓﺰون ﮔﺸﺖ و اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮداﻧﻰ ﮐﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ازدواج ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﻪ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮى ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آورﻧﺪ!‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﺮاى اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﯿﺮوى ﻣﺮدم از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻓﺮوﯾﺪ ﯾﮏ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﻃﻼﯾﻰ! ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻣﺪ و دﯾﮕﺮ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮى آزادى‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﻰ دﻋﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﺸﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮى اﯾﻦ آزادى‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﺎن در ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﻓﺮوﯾﺪ ﺳﻨﺪ ﺑﺰرگ و ﻣﺤﮑﻤﻰ ﺑﺮاى اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮑﻬﺎى ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن آﻣﺪه ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺧﻮد ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران و ﻣﺠﺮﻣﯿﻦ اﺧﻼﻗﻰ ﺟﻠﻮه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﺸﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﺪاى »ﻋﻠﻢ« ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ آن از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى‬
 ‫‪٧٤‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺴﻠﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ اول و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‬
‫ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ اى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮوﯾﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺠﯿﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻠﻪ »‪ Look‬ﻟﻮک« آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ‪ ،‬او را ﯾﮑﻰ از‬
‫ﺑﯿﺴﺖ ﻧﻔﺮى ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ! و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻫﻢ او را ﯾﮑﻰ‬
‫از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻗﺮن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﺎﺻﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﺧﺼﻮص روح ﺑﺸﺮ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ و در‬
‫اﯾﻦ راه ﮐﻮﺷﺶ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺼﻮرى اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺷﯿﺎء ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ آن ﺿﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ! و رﺳﻮم و ﻗﯿﻮد آن‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻮد ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻮزى ﻧﺪارد و راﺑﻄﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ‪ ،‬زﻧﺠﯿﺮى از زﻧﺠﯿﺮﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺳﻌﺎدت و آراﻣﺶ‪ ،‬آن را ﭘﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫و ﺗﻨﻔﺮ اﻓﺮاد از ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮد ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮدﯾﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮﯾﺎت او اﻟﻬﺎم‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬رو ﺑﻪ ﺗﺰاﯾﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻤﻰ ﺑﺮﻧﺪ ﺟﺰ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اوﺻﺎف ﻇﻠﻢ و ﻓﺸﺎر و اﺳﺘﺒﺪاد ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد!‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﻰ از اﺧﻼق و دﯾﻦ و رﺳﻮم و آداب‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﻧﻔﺮت و ﯾﺎ‬
‫ﻣﺴﺨﺮه و اﺳﺘﺨﻔﺎف‪ ،‬ﺑﺮده ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺮدم اروﭘﺎ و در‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﻪ ﺧﻮرد ﺷﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﭘﺎره ﺷﺪن رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ و ﺟﺪاﺋﻰ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ از ﻣﯿﺮاث اﺧﻼﻗﻰ و آداب ﻧﺴﻠﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪...‬‬
 ‫‪٧٥‬‬

‫اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﻢ!‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﻠﺴﻔﻪ! اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﻢ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﺟﺰ اﻣﺘﺪاد ﻣﻼل اﻧﮕﯿﺰى از‬
‫اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﻫﺮ ﻗﯿﺪى ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫راه ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ! ﻓﺮد ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫آن ﻗﯿﺪ از دﻋﻮت ﻫﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ داﺋﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ زﻣﯿﻨﻰ و ﻣﺎدى‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎرى‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﺎً آن را ﺣﻖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻰ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮدم‬
‫آن را ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ از ﻗﯿﻮداﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻓﻮق ﻣﻦ« ﺑﺮاى اﻃﻼﻋﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮد ﻓﺮض و‬
‫اﻟﺰام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ »ﻟﺒﯿﺪو«ى ﺣﯿﻮاﻧﻰ و ﺷﻬﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﻫﺮﻃﻮرى ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ رواﻧﻪ ﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آوردن آن‪ ،‬ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻣﺘﻮاﻟﻰ رﻧﺞ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﺰاج اﯾﻦ‬
‫»ﻓﺮد« ــ ﮐﻪ ذاﺗﺶ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ! و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰى و ﮐﺴﻰ ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل آن ﺗﻌﺪى ﮐﻨﺪ‬
‫و او ﺧﻮد ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ و ﻫﺮ ارزﺷﻰ از ارزﺷﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ ـ‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر درآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﺮاه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دوزخ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﮐﺎﻣﻠﻰ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﺟﻮان در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ آن ﺳﺮﮔﺮم اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎ »آزاد« ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﺛﺮ ﻣﻼل اﻧﮕﯿﺰ و ﺗﺄﺛﺮآور اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻓﺮوﯾﺪ در‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى ﺑﻰ ﺑﺎک و ﻟﺨﺖ‪ ...‬ﺳﯿﻨﻤﺎى‬
‫ﻋﺮﯾﺎن‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎى ﻣﻬﯿﺞ ﻋﺸﻘﻰ‪ ...‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ از اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ »ﺟﺒﺮ« ﻧﯿﺰ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫اﯾﻦ ﯾﮏ ﺟﺒﺮ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن را ﯾﮑﻰ از ﻣﻌﺎﯾﺐ ﺷﺮق ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﻗﻰ ﮐﻪ ﻣﻌﻘﺘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ ﮐﺎﻣﻼ آزاد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاى‬
‫ﻗﺎدرى وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻮل ﺧﺸﻨﻰ‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﺮﺑﻰ ﺑﻮﺟﻮد آورد و ﻫﻤﻪ رﺳﻮم و اﺧﻼﻗﺶ را در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺖ و در‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﺶ ﻧﯿﺰ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻋﻨﺎن ﻓﺮد را در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ آزاد ﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون‬
 ‫‪٧٦‬‬
‫ﺗﺮس و ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺎرى دﻟﺶ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﭽﺎره ﻣﻌﺬور اﺳﺖ!‪ ...‬آرى‬
‫او در آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ و اﮔﺮ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﮐﻨﯿﻢ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﭼﯿﺰى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ و آن ﻫﻤﺎن ﻓﺴﺎد و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و اﯾﺠﺎد ﻋﻘﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ وﯾﺮان ﮐﻨﻨﺪه اﻋﺼﺎب اﻧﺪ!!‪.‬‬
‫راه ﺣﯿﻮاﻧﻰ‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ اﻓﺮاد »ﺗﻬﯿﯿﺞ ﺷﺪه و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ« ﺑﺮاى ﺗﺒﺪﯾﻞ اوﺿﺎع ﺳﺘﻤﮑﺎراﻧﻪ اى ﮐﻪ‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺨﺖ و دردﻧﺎﮐﻰ ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ آن ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ و ﻣﺸﺮوع ﻓﺮد ﺳﺘﻢ ﻧﺸﻮد )و ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در ﺗﻘﺪﯾﺲ ﻓﺮد ﺗﺎﺣﺪى‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺮاﻓﻪ اى درآورد‪ .‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ( ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻰ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دادﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب آﻧﺎن ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﯾﺎ اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق و دﯾﻦ و رﺳﻮم و آداب )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻋﺎم و وﺳﯿﻊ آن(‬
‫واﻗﻌﺎً ﻣﻨﺎﻓﻰ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ رواﻧﺸﺎﻧﺴﻰ ﻣﻰ ﺷﺪ و آﻧﺎن آن را ﺑﻪ ﮐﻨﺎرى‬
‫ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﻰ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻰ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرى ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟ از ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻓﺮوﯾﺪ در ﻓﺼﻞ »ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ« اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ آزادى از ﻫﺮ ﻗﯿﺪو اﻏﺮاق در ﻟﺬّﺗﻬﺎى ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻏﺮب اﻟﻬﺎم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﻪ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺼﺪﯾﻖ آن‪ ،‬آن را از‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ وﺟﺪان و اﺣﺴﺎس ﺟﺮم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺧﺎﻟﺺ را‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﺳﻮده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﯾﮑﺒﺎر دﯾﮕﺮ ﺧﻮد را ﮔﻮل ﻣﻰ زﻧﻨﺪ و‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﮑﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻤﺪن ﺑﺎﺷﻨﺪ! اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫و در اﯾﻨﺠﺎ‪ :‬در ﺷﺮق‪ ،‬اﺷﺨﺎﺻﻰ ﻃﻮﻃىﻮار‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوى ﮐﺮده و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ دﯾﻦ و آداب و اﺧﻼق ﺧﻮد را در ﻫﻢ ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﭼﯿﺰى از ﺗﻤﺪن ﻣﺘﻤﺪﻧﯿﻦ را‬
‫درﯾﺎﺑﯿﺪ!‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﺑﺰرﮔﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ زﻧﺪﮔﻰ و روح ﺑﺸﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ اى ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻋﺬر ﺣﯿﻮان را ﻧﺪارد و ﻣﺎﻧﻨﺪ او از اﺣﺘﯿﺎط ﻫﺎ و اﺳﺘﺤﮑﺎﻣﺎت ﻏﺮﯾﺰى ﮐﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮدن ﻏﺮاﯾﺰ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى آن ﺑﺪو ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن را از‬
‫ﻧﺎﺑﻮدى و ﻧﯿﺴﺘﻰ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧٧‬‬
‫ﺣﯿﻮان ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻏﺮﯾﺰى‪ ،‬داراى ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﻣﺤﺪود و ﻣﻌﯿﻨﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻘﺶ ﺑﻪ وى ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و او را‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ ﮔﺮداﻧﯿﺪ و اﺧﺘﯿﺎرش را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮدش داد‪ ،‬اﻣﺮوز در ﺳﯿﺮ واروﻧﻪ و‬
‫ﻗﻬﻘﺮاﺋﻰ‪ ،‬در ﻟﺠﻨﺰارى ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﻰ اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻫﻢ از آن ﺷﺮم‬
‫دارﻧﺪ!‪...‬‬
‫***‬
 ‫‪٧٨‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ و ﺗﺠﺮﺑﯿﻬﺎ‬
 ‫‪٧٩‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﯿﻬﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻓﺮوﯾﺪ از ﺟﻨﺒﻪ اى ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ـ ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ ـ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻏﺮﺑﻰ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺗﻮﺟّﻪ ﺣﯿﻮاﻧﻰ و ﻣﺎدى ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و اﺳﻘﺎط ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى روﺣﻰ و ﻋﻮاﻣﻞ اﺧﻼﻗﻰ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎوردن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺰﯾﯿﺎت و ﭘﺎره اى‬
‫از ﺗﻔﺼﯿﻼت‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﯾﻰ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ دﯾﮕﺮ اﺷﺎره ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﺑﻨﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ از‬
‫ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ در ﺗﻮﺟّﻪ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺧﻂ ﺳﯿﺮ ﻣﺎدى ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و اﯾﻦ‬
‫دو‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﺎرک و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺪان‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬارى ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﻬﺎت ﻋﻘﻠﻰ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اى ﻏﺮب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮوز و ﺗﺠﻠﻰ آن در »ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ« )آﻣﺮﯾﮑﺎ( ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ اﻓﺮاط و ﻏﻠﻮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪.‬‬
‫از روزﮔﺎر داروﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﯾﻢ از روزﮔﺎر ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﺑﯿﮑﻦ ﻋﻠﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻮد و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺸﺨﺺ دﯾﮕﺮى ﻏﯿﺮ از ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮى‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‬
‫و ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻠﻤﻰ و اﺳﺘﻨﺘﺎج از آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎﯾﻰ ﺗﻮﺟّﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺣﻮاس‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ در اﯾﻦ راه در دو ﻗﺮن‪ :‬ﻧﻮزدﻫﻢ و ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮔﺎﻣﻬﺎى ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺮداﺷﺖ و‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﻫﻨﺪﺳﻪ و ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﺷﯿﻤﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ اى رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺪان دﺳﺘﺮﺳﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﮑﺎﻓﺘﻦ اﺗﻢ و آزاد ﮐﺮدن‬
‫اﻧﺮژى آن و ﮐﻮﺷﺶ در راه ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از آن در راﻫﻬﺎى ﺗﺨﺮﯾﺒﻰ ﯾﺎ ﻋﻤﺮاﻧﻰ اﺳﺖ‬
 ‫‪٨٠‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟّﻪ و ارزﻧﺪه ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﮑﻮه ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺪان رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺮق و ﻏﺮب را ﻣﺒﻬﻮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻏﺮب ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎر ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪان‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﺪه اﯾﻤﺎن ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد‪ ...‬اﯾﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ!‬ ‫آﻟﻮده‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫اﻧﮑﺎرى‬ ‫و‬ ‫ﺷﮏ‬ ‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻟﻮازم و اﺳﺒﺎب ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺣﻮاس اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﺣﻮاس ﺑﺪان رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻫﺮ ﭼﯿﺰى را ﮐﻪ ﺣﻮاس ﻗﺪرت‬
‫درک آن را ﻧﺪارد‪ ،‬از ﺣﺴﺎب ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺟﺰ اﯾﻦ روزﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ‬
‫روزﻧﻪ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺪون ﺷﮏ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺎدى وﯾﮋه ﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن در اﯾﻦ راه ﯾﺎرى و ﻣﺴﺎﻋﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺮاد ﻫﻤﺎن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ از روم ﻗﺪﯾﻢ آن را ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬
‫در ﻫﻤﻪ روﺷﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ آﻧﺎن‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﻣﺎرک و ﻣﻬﺮ آزﻣﺎﯾﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻣﻰ آورﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻀﯿﻪ اى ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ و ﺗﺄوﯾﻞ ﺑﺮﻧﻤﻰ دارد‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از ﻣﯿﺪان آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﺎرج اﺳﺖ و ﺧﺎﺿﻊ و ﻣﻄﯿﻊ‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺧﺮاﻓﻪ اﺳﺖ و ﻻاﻗﻞ ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ روى آن‬
‫ﺣﺴﺎب ﮐﺮد و از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺧﺪا ﻣﺜﻼ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ و درک ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﺧﺎﺿﻊ و ﻣﻄﯿﻊ آزﻣﺎﯾﺶ ﻋﻠﻤﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ از او ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺷﺪﻧﺪ! و‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ او وﺟﻮد ﻧﺪارد!‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎرى ﻣﺴﺮى از ﻏﺮب ﭘﯿﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮق ﺑﺮده ﺷﺪه و ﻏﺮب زده ﻧﯿﺰ‬
‫ﺳﺮاﯾﺖ ﻧﻤﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﻮﻃﯿﺎن ﻣﻘﻠﺪ ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ از روى ﻏﻔﻠﺖ ـ ﯾﺎ ﺳﻮء‬
‫ﻧﯿﺖ ـ ﻓﺮﯾﺎد زدﻧﺪ ﮐﻪ از ﻏﺮب ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ! و دﯾﻦ ﺧﻮد را از‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻃﺮد ﮐﻨﯿﺪ و دور ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﺪ و روﺣﺎﻧﯿﺖ و اﺧﻼق و ﺻﻔﺎى ﺳﺮﯾﺮه و ﺑﺎﻃﻨﺘﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺎدى و اﺧﻼق ﻣﺎدى را ﻗﺮار دﻫﯿﺪ و اﯾﻦ‬
‫روش ﺑﺮاى آزادى ﺷﻤﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻤﺎ را از ﻇﻠﻤﺖ ﻫﺎ و ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﻮى ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﯾﻰ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻣﯿﺪان ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺰرﮔﻰ اﻧﺠﺎم داد و در ﻣﺪت ﮐﻤﻰ‪ ،‬او را ﺑﻪ‬
 ‫‪٨١‬‬
‫ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه ﻫﺎﯾﻰ رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﺪان‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣﺪت ﻫﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ‬
‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺴﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺗﺎزه و ارزﻧﺪه اى را ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎرآورده و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬در وﻗﺖ و ﮐﺎر ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﻰ ﻧﻤﻮده و ﻧﯿﺮوى ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺸﺮ را اﻓﺰاﯾﺶ داده‬
‫اﺳﺖ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺪود ﻣﻌﻘﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﺻﻼ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬
‫ﻣﯿﺪان ﻃﺒﯿﻌﻰ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺎده اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا »ﻣﺎده« ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﺮ آزﻣﺎﯾﺸﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ آن وارد آﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻣﺎده ﺑﯿﺠﺎن‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺎًﺛﯿﺮ ﻣﺆﺛﺮ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻣﺎداﻣﻰ ﮐﻪ ﻇﺮوف و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص آن ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻫﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا »ﻣﺎده« ﺑﯿﺠﺎن ﻧﻪ ﺣﺲ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﻧﻪ ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﺪ و در ﭘﺬﯾﺮش آﺛﺎرى ﮐﻪ از او ﺑﺮوز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اراده اى‬
‫ﻧﺪارد و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺎﺑﻊ و ﺧﺎﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫دارد و از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در آن ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻰ آورﯾﻢ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎده‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻗﺎﻃﻊ و ﯾﻘﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﻧﮕﺮد‪.‬‬
‫اﮐﺘﺸﺎف اﻧﺮژى اﺗﻤﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻠﻢ ﭘﺪﯾﺪه ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ راه را ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺴﯿﺎرى ﮔﺸﻮد وﻟﻰ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺑﺎ آن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﭘﯿﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺳﺮﻓﺮود آورده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻧﯿﺎى ﻣﺎده ﻣﯿﺪان اﺻﻠﻰ آزﻣﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﻬﻮت آزﻣﺎﯾﺶ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ را در‬
‫ﺣﺪود ﻣﺎده ﺗﻮﻗﻒ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺪان اﺻﻠﻰ ﺧﻮد اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﻫﺮ ﭼﯿﺰ و ﻫﺮ ﻣﯿﺪاﻧﻰ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻰ در اواﯾﻞ اﯾﻦ ﻋﺼﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﮐﻪ روح ﺑﺸﺮ را ﻫﻢ ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ! و آن را وارد‬
‫ﻣﺤﯿﻂ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﮐﺮده ﺧﺎﺿﻊ و ﻣﻄﯿﻊ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻨﻰ‬
‫را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى رواﻧﻰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬وﺿﻊ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺒﻬﻮت ﺷﺪه ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺤﺴﯿﻦ و اﻋﺠﺎب ﮐﻒ زدﻧﺪ! ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫‪٨٢‬‬
‫اﺳﺮار را ﯾﮑﻰ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮى ﻣﻘﻬﻮر ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﺘﻰ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت را ﺧﺎﺿﻊ و‬
‫ﺗﺎﺑﻊ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﺎره ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻟﻰ را‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ و راه را ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﺒﻨﺪد!‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑﺮ در روان اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ روﯾﻪ‪ ،‬روش ﺷﮕﻔﺖ آورى اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮان ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬روز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﻰ و ﻗﺎﻃﻌﻰ درﺑﺎره‬
‫ﻫﺴﺘﻰ ﻣﺎده دﺳﺖ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ روان آدﻣﻰ ﺟﻬﺎن ﭘﻬﻨﺎور و ﻧﺎﻣﺤﺪودى اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺸﺮﯾﺖ از روز ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺎﮐﻨﻮن‪ ،‬در آن ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ادب و ﻫﻨﺮ و ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬
‫ادﯾﺎن و اﺟﺘﻤﺎﻋﯿﺎت ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ و واﻗﻌﯿﺖ آن دﺳﺘﺮﺳﻰ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد و در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﯿﻨﻰ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻢ‬
‫درﻫﺎى ﺑﺤﺚ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﺸﻮده و ﺑﺎز ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﻠﻤﻪ درﺳﺘﻰ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻓﻦ و ﯾﺎ ﻋﻠﻤﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮى ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ وﺳﯿﻊ‬
‫ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ و ﻣﺮدم آن را ﺑﺎ ﻣﺴﺮت و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارى ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن را در‬
‫اﻋﻤﺎق اﯾﻦ ﻣﺠﻬﻮل ﻧﻔﻮذ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﺮ ﭘﺎره اى از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺰرگ آﮔﺎه‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺳﺮار آن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ و در ﻣﯿﺎن‬
‫اﯾﻦ اﺳﺮار ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از راه ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺪان ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻘﯿﺪه درﺳﺘﻰ را اﺑﺮاز ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن از اﺳﺮار آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﮐﺴﻰ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺳﺮﮐﺶ ﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ اﺳﺮار‬
‫ﻫﻤﺎن روح اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻰ ﺧﻮد ــ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ــ ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ اﯾﻤﺎن‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در روح ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ! و‬
‫ﺑﺎ ﻏﯿﺐ اﺑﺪى ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻘﯿﺪه درﺳﺘﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ اﯾﻦ ﺳﺎدﮔﻰ را ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻤﻮد و اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آورد ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﻗﺎدر اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى! ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺳﺎده دل‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺮﻓﺮود آورد و ﯾﺎ‬
‫ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺎﺑﻮد و ﻣﻀﻤﺤﻞ ﺷﺪه ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ دورﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻄﻌﻰ در ﻣﺴﺌﻠﻪ روح‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
 ‫‪٨٣‬‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا روش ﺑﺮرﺳﻰ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ادوات و ﻟﻮازﻣﻰ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﺎﻃﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎرﺳﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻮازم و اﺳﺒﺎب روش ﺗﺠﺮﺑﻰ‪ ،‬ﺣﻮاس آدﻣﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﯾﺎ‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آﻻت و ادواﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﺮار و رﻣﻮزى ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ از ادراک ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻃﻦ اﺷﯿﺎء ﻣﻰ ﮔﺬرد‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ از ﮐﻤﺎل دﻗّﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎى‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﺑﺮاى ﺑﺮرﺳﻰ ﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﮕﺸﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮑﻠﻪ وﻇﯿﻔﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮاس‬
‫را در ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﮐﻪ ﻃﺒﻌﺎً ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در آن ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎرى و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻰ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻟﻮازم دﻗﯿﻘﻰ را ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺣﺪود ﺣﻮاس ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ درﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ روح آدﻣﻰ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪودى ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ داﺧﻞ‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﮔﺮدد و ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺤﺚ و ﮐﺎوش ﺗﺠﺮﺑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن‬
‫اﻧﺪازه ﻣﺤﺪودى ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺴﻢ اﺳﺖ و آﻻت و ادوات ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاى‬
‫ﺑﺮرﺳﻰ آن ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﺑﺮاى ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﯿﺴﮑﻮﻟﻮژى ﺣﯿﻮان ﺻﻼﺣﯿﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺮاى وﺻﻮل ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻓﮑﺮى ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى اﻧﺴﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ذات و واﻗﻌﯿﺖ ﺣﯿﻮان و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﻋﻤﺪه ﺷﺨﺼﯿﺖ وى‬
‫در ﺟﺴﻢ وى ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ و ﭼﯿﺰى از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى او در ﺣﺪود ﺑﯿﺮون از ﺟﺴﻢ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬وﻟﻰ در اﻧﺴﺎن ﭘﺴﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى او ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﺟﺴﻢ وى ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد )اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻪ از‬
‫ﮐﻤﯿﺖ و ﻣﻘﺪار(‪.‬‬
‫اﻣﺎﻧﺖ ﻋﻠﻤﻰ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ روح ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﻣﺘﻌﺮض ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﯾﻢ و دﺳﺘﻮرات و اﺣﮑﺎﻣﻰ را ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ‬
‫ﻧﻔﺲ را ﻓﺮاﮔﯿﺮد ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺻﺎدر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ وﺳﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮى ﺑﺮاى‬
‫ﻣﺎ آﻣﺎده ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺳﯿﻢ‪.‬‬
‫وﻟﻰ آﻧﺎن اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﻨﺎى آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﻮر و‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ اﯾﻦ »ﺧﺪاى ﺟﺪﯾﺪ«! )ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ( از دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻰ ﺑﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در‬
 ‫‪٨٤‬‬
‫ﻫﺴﺘﻰ ﭘﻬﻨﺎور وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﺑﺮاى آﻧﺎن آﺳﺎن ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﭙﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ روح اﻧﺴﺎﻧﻰ از ﺟﺴﻢ وى ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ‪،‬‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى رواﻧﻰ ﺣﺮﮐﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﺟﺴﻢ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺤﺮک و ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ!‪.‬‬
 ‫‪٨٥‬‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ؟‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈﺮى ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻧﮕﯿﺰش و اﻧﻔﻌﺎل ﻫﺎى رواﻧﻰ ﺧﺎﺻﻰ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ در ﺟﺴﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻰ ﮔﺬارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ از آن ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف آن‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن آن اﻧﮕﯿﺰش و ﯾﺎ ارﺿﺎء آن اﻧﻔﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ درﺳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ آﻧﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ »ادراک« ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻣﻌﯿﻦ ﺧﺎرﺟﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﮏ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﻰ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬و ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﻫﺎى ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻰ و ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در روح اﺛﺮ ﻣﻰ ﮔﺬارد و از آن ﺷﻌﻮر ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد!‪...‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮدﯾﺪ؟‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺣﺰن آورى را ﺷﻨﯿﺪم و در اﺛﺮ آن ﮔﺮﯾﺴﺘﻢ و از آن ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺰن و اﻧﺪوه از ﮔﺮﯾﻪ ﭘﺪﯾﺪه آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﯾﮏ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ! و ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺰون ﺷﻮد و در اﺛﺮ‬
‫آن اﺷﮑﻬﺎﯾﺶ ﺳﺮازﯾﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺧﺪا ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﯿﺮ را دﯾﺪم و راه ﻓﺮار را ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻢ و از اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺮس‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺮﺳﯿﺪم و آﻧﮕﺎه ﻓﺮار ﮐﺮدم!‪...‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻤﻰ روا‬
‫دارﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻮاى آﻧﺎن وﯾﻠﯿﺎم ﺟﻤﺲ‪ 1‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻋﺎدﺗﺎً درﺑﺎره‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﯿﻢ ﮐﻪ ادراک ﻋﻘﻠﻰ درﺑﺎره ﭼﯿﺰى‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ وﺟﺪاﻧﻰ و‬
‫روﺣﻰ ﺧﺎﺻﻰ را ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ آن را ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﻢ و ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻦ درﺳﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ادراک ﻣﺆﺛﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ و اﺣﺴﺎﺳﻰ ﮐﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﻣﻰ ﻧﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴﻤﻰ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﻰ ﺷﻮد«‪ 2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﺎن‪ ،‬روان از‬

‫‪ .1‬وﯾﻠﯿﺎم ﺟﻤﺲ ‪ William James‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﯾﺎ ﺷﮑﻞ دﻫﻨﺪه ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ اﺳﺖ و اﺟﻤﺎﻟﻰ از ﻣﻌﺘﻘﺪات وى‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ راه و روش ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺪﯾﺪ او‪ ،‬در رﺳﺎﻟﻪ اى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺮى ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﻢ« از ﻃﺮف ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﺠﻠﻪ »ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
‫‪.2‬در ﮐﺘﺎب ‪ Lo Theorie L, emotion‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.60‬‬
 ‫‪٨٦‬‬
‫ﺟﺴﻢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻋﮑﺲ ﻣﻄﻠﺐ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫اﮔﺮ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬در داﺧﻞ وﺟﻮد و ذات اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ اﺗﺼﺎل‬
‫داﺋﻤﻰ ﻣﯿﺎن ﺟﺴﻢ و روح ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺟﺴﻢ در روح و روح در ﺟﺴﻢ اﺛﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺬارد و ﻓﻘﻂ اﻧﺪازه ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻫﺮ ﮐﺪام در دﯾﮕﺮى ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع اﺣﺴﺎس و رﯾﺸﻪ‬
‫و ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو ﮔﺎﻫﻰ ﺟﺴﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻫﻢ روح‬
‫ﭼﯿﺮه ﻣﻰ ﺷﻮد و ﯾﺎ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ دو رﯾﺸﻪ و ﭘﺎﯾﻪ ﺷﻌﻮر ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ...‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ!‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﺜﻼ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫رواﻧﻰ و ﻋﻘﻠﻰ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻢ و ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻮم ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ رواﻧﻰ ﺧﺎﻟﺺ )ﯾﺎ رواﻧﻰ و ﻋﻘﻠﻰ(‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو دﺳﺘﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺑﺴﯿﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ و روح ﺑﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ در ﻫﺮ ﺑﺎر در آن ﺷﺮﮐﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮﯾﻦ و‬
‫راﻗﻰ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﻰ و ﺗﺴﺠﯿﻞ و ﺿﺒﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ...‬ﺟﻨﺒﻪ اى ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ در ﻣﺤﯿﻂ ﺟﺴﻢ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﯾﻌﻨﻰ ﺟﻨﺒﻪ روﺣﻰ اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ آن ﺑﭙﺮدازد ﭼﻮن ﺣﻮاس‬
‫ﻇﺎﻫﺮى از درک آن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه و در‬
‫ﻣﺤﯿﻂ آن‪ ،‬ﺧﺮاﻓﻪ اى ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻮﺟﻮد ﺧﺪا‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎﺿﻊ آزﻣﺎﯾﺶ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ وﺟﻮد ﺗﻠﻪ ﭘﺎﺗﻰ و آﺛﺎر آن‪ ،‬ﮐﻪ از ﻣﻌﺠﺰات درﺧﺸﺎن روح اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺒﺎت‬
‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤﻰ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫ﻋﻨﺎد ﺧﻮﯾﺶ در اﻧﮑﺎر روح ﺑﺎﻗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﯿﻬﻮده ﻣﻰ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻰ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺎدى ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت »واﻗﻌﻰ!« آﻧﺎن ﺗﻄﺒﯿﻖ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﺧﻮاب ﻫﺎى اﻟﻬﺎﻣﻰ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه ﻓﺮوﯾﺪ را در اﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﯾﺎدآور ﺷﺪه و ﺣﺪود ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﻰ و اﺑﻬﺎم آن و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى ﺑﯿﻬﻮده وى را ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن‬

‫‪ .1‬رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ اول و دوم اﯾﻦ ﮐﺘﺎب درﺑﺎره »ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ و ﻓﺮوﯾﺪﯾﺴﻢ«‪.‬‬
 ‫‪٨٧‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻰ اﺳﺎس و ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﺻﺤﺖ اﯾﻦ ﺧﻮاﺑﻬﺎ را ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از ﻓﺮوﯾﺪ اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻮاﺑﻬﺎ در ﻣﯿﺪان ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﺤﺪوداﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ در‬
‫آﻏﺎز‪ ،‬وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را اﻧﮑﺎر ﮐﺮده و ﺑﺎ دﯾﺪه اﺳﺘﻬﺰاء و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﺪان ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ!‬
‫ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﺑﻬﺎى اﻟﻬﺎﻣﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ داﺧﻞ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن در آن ﯾﮏ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻏﯿﺒﻰ و ﻧﻬﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺣﻮاس ﻇﺎﻫﺮى ادراﮐﺶ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آن راز و ﺳﺮى ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ از ﻏﯿﺐ و ﻧﻬﺎﻧﻰ ﻫﺎ آﮔﺎه ﻣﻰ ﺷﻮد و‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺗّﻔﺎق ﻧﯿﺎﻓﺘﺎده )ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻄﻮر رﻣﺰ و اﺷﺎره و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻄﻮر‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺗﻔﺼﯿﻼت آن را ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ(‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اﯾﻦ از اﺳﺮار ﺑﺰرگ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﮑﺎر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﺧﻮد را در ﻓﻬﻢ و درک اﯾﻦ اﺳﺮار ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫وﺳﺎﯾﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﻧﻤﻰ رﺳﺪ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺮﺋﺖ ﺷﮕﻔﺘﻰ! ﺑﺎ اﻧﮑﺎر وﺟﻮد آن‪،‬‬
‫ﺧﻮد را آﺳﻮده ﮐﺮده اﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را از راه ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت ﮐﻨﻨﺪ‪!...‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﺴﻠﻢ و ﺛﺎﺑﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از ﻗﯿﻮد ﺗﻨﮓ و ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﺎده آﺳﻮده ﺷﻮد و ﺑﺼﯿﺮت ﺧﻮﯾﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻰ ﭘﻬﻨﺎور ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺮى وﺳﯿﻊ و ﻫﻤﺮاه اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﻫﺴﺘﻰ ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه در آن‬
‫ﺗﺪﺑﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً آن را درک ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد و در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى ﻋﺠﯿﺒﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آن را ﺟﺰ ﺑﺎ ﻓﺮض وﺟﻮد روح‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺨﺮه ﺑﺰرگ!!‬
‫آرى ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺠﺮﺑﯿﻬﺎ اﺳﺘﻬﺰاء ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻮﭼﮏ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻰ ﭼﯿﺮه ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل اﺷﺘﺒﺎه اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ اﻧﺴﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻋﻤﺪه آن در روش ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺤﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ در ﻣﻮردى ﮐﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از راه ﺗﺤﻘﯿﻖ و آزﻣﺎﯾﺶ وارد ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﻰ! اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﺟﺰاء ﺑﻰ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮑﻰ ﺗﻘﺴﯿﻢ و‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﯾﻦ روش را ﯾﮏ راه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮاى ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺛﺎﺑﺖ‬
 ‫‪٨٨‬‬
‫ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺟﺰاء ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺠﺰا از‬
‫ﻫﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا از اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰ ﺗﺎزه اى ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﺟﺰاء اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ )ﮐﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻰ و ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ اﺳﺖ( ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر ﻣﻰ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دو ﻣﺜﺎل ﻣﻰ آورﯾﻢ‪ .‬ﯾﮑﻰ ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮرى اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺐ داراى ﺻﻔﺎت ﺗﺎزه اﯾﺴﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ ﺑﺎ اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن اﺧﺘﻼف دارد‪ .‬ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم ﻣﺜﻼ ـ‬
‫ﮐﻠﺮورﺳﺪﯾﻢ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﺛﺎر و ﺧﻮاص ﻫﯿﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﺎ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ دو ﻋﻨﺼﺮ »ﺳﺪﯾﻢ« و »ﮐﻠﺮ« ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ روح اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﻰ ﮐﻪ در ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺟﺰاﺋﺶ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دوم ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺪون ﺷﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى از »ﻓﻨﺮﻫﺎ« و »ﭘﯿﭻ و‬
‫ﻣﻬﺮه ﻫﺎ« و آﻻت و ادوات دﯾﮕﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ در‬
‫ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ اﺟﺰاﺋﺶ ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ درﺳﺘﻰ درﺑﺎره آن ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺟﺰاء ﺑﻄﻮر‬
‫ﮐﻠﻰ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺗﺎزه اى ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺳﯿﺮ زﻣﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻫﺪف ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺟﺰاء‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را درک ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه‬
‫اﯾﺴﺘﺎده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪان اﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺸﻐﻮل آزﻣﺎﯾﺶ ﺷﺪﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻏﺮور آﻧﺎن را ﻓﺮاﻣﻰ ﮔﯿﺮد و در ﯾﮏ ﺗﺨﯿﻞ دروﻏﯿﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺟﺰاء ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻪ از آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ آن ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن روح ﺣﻘﯿﻘﻰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﭘﺎﯾﻪ ﺻﺤﯿﺤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺘﮑﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻠﻰ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ روح اﻧﺴﺎن را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺖ زﻧﺪه را در‬
‫روح ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺟﺰاء ﺳﺮد و ﺟﺎﻣﺪى ﮐﻪ از راﺳﺘﻰ و‬
‫ﺣﯿﺎت آن ﻣﻰ ﮐﺎﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻘﻮط اﺧﻼق‪ ...‬و اﻧﺴﺎن‪...‬‬
 ‫‪٨٩‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺗﺠﺮﺑﻰ داﻧﺶ ﺑﻰ ﻓﺎﺋﺪه اﯾﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬در ﻣﯿﺪان آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﻓﻮاﺋﺪ ﺑﺴﯿﺎرى را ﺑﻮﺟﻮد آورده‬
‫اﺳﺖ و اﻣﺮوز ــ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﺠﺮﺑﻰ ــ اﻣﮑﺎن ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﻰ ﺑﺴﯿﺎرى در وﻗﺖ‬
‫و ﻧﯿﺮو ﺑﻮﺟﻮد آورده اﻧﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﭘﯿﺶ در ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻞ‬
‫ﻏﻠﻂ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻮده ﺗﻠﻒ ﻣﻰ ﺷﺪ‪...‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ در آﻣﻮزش و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮى‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺼﺤﯿﺢ وﺟﻮد و ﺗﺠﻮﯾﺰ ﭘﯿﺸﺮوى در آن ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﻰ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﺪود ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ از ﻣﯿﺪان ﻋﻤﻠﻰ در ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻣﻮزش ﺧﺎرج‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻋﻼم ﻧﻈﺮات وﺳﯿﻊ و ﻋﻤﻮﻣﻰ درﺑﺎره روح اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﻰ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺎن و ﺣﺪودى ﻧﺪارد‪ .‬و از اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت‪ ،‬اﻟﻬﺎﻣﺎت ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻰ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻧﻤﻮد و او را ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﺣﺸﺮات و‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﺗﻨﺰل داد!‪.‬‬
‫ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت آﻧﺎن ﻣﺎدى ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﺎده ﺟﺎﻣﺪ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ زﯾﺎدى ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪ اى ﮐﻪ آﻧﺎن آزﻣﺎﯾﺸﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﻨﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را اﻟﻬﺎم‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن روح را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎده ﻓﺮض ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻇﺮوف و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﻨﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬و از ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﺮدﯾﺪى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺰ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪودى از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎ ﻣﻮاردى ﮐﻪ ﺟﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻌﺎل در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺣﺘﻰ ﺟﺴﻢ ﻣﺎدى زﻧﺪه در ﭘﺎره اى از آﺛﺎر ﺑﺎ ﻣﺎده‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﻓﺮق دارد( اﻣﺎ در ﺑﻘﯿﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى روح‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮدى ﺑﺎ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﻓﺮق دارد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺣﺘﻰ در ﻇﺮوف و ﺷﺮاﯾﻂ واﺣﺪى داراى ﺣﺎﻻﺗﻰ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‪ ،‬آﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ اى ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﺬرد‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎزه اى ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻧﺴﺎن اﻓﺰوده‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻟﺤﻈﻪ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
 ‫‪٩٠‬‬
‫از ﺣﺎﻟﺖ واﺣﺪى دوﺑﺎره ﻣﺮور ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﻈﻬﺮ و ﺟﻠﻮه اﯾﻦ ﻣﺎدﯾﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫را ﺑﺼﻮرﺗﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﺟﺴﻢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻏﯿﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺮاى ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫اﺧﻼﻗﻰ و روﺣﻰ‪ ،‬ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺟﺴﻢ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﯾﺎ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻰ و ﯾﺎ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﻰ را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺧﻼﻗﻰ و ﯾﺎ وﺟﺪان‬
‫اﺧﻼﻗﻰ و ﯾﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اى از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ!‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس درﺳﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻟﻬﺎم ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﯾﻦ و اﺧﻼق‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﻓﺎﺗﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ اى ﻧﺪارﻧﺪ!‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮاى‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺟﺴﻢ آدﻣﻰ اﺛﺮ و وﺟﻮدى ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫***‬
‫ﻣﺮدم ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮرده‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻨﺎم ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﯾﺎ آﻧﺎن از‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﺪان اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﻟﻬﺎﻣﺎت اﻓﮑﺎر داروﯾﻦ و ﻓﺮوﯾﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﺟﻮﺷﺎن ﻣﺎدى ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ اﯾﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﻰ آﻧﺎن را‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻰ ﮐﻪ اﻣﯿﺎل ﭘﺴﺘﺸﺎن ﺑﺪان دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬وادار ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ آﺧﺮﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺛﺎﺑﺖ را درﺑﺎره روح ﺑﺸﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮدم ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﺎﺧﺘﮕﻰ و ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ و ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ اﺳﺖ و در ﺟﺴﻢ آدﻣﻰ ﭼﯿﺰى وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﮐﻪ او را وادار ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺟﺴﻢ او‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ اﺳﺖ و آن ﻫﻢ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫اﺧﻼﻗﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ!‪.‬‬
‫و اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺮد ﯾﺎ زن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ اﺣﺘﯿﺎج ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ‬
‫ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻰ از اﺷﮑﺎل‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮕﻮﯾﺪ و دﯾﮕﺮ اﺣﺘﯿﺎﺟﻰ ﺑﻪ اﺧﻼق و ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه از ﺟﻨﺒﻪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ اى ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﯿﺎء در آن »ﻗﺮار«‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﭼﯿﺰى ﮐﺸﻒ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ!‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﺧﺮاﻓﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
 ‫‪٩١‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻮرد ﻣﻀﺤﮑﻪ ﻗﺮار ﻣﻰ داد )اﻣﺎ ﮐﺴﻰ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟ و اﺣﺘﯿﺎﺟﺶ ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر ﭼﯿﺴﺖ؟(‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ واﻗﻌﻰ ﻣﺎدى اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫زﻣﯿﻨﻰ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از »ﺧﻮد و ﻟﺬات‬
‫و ﺗﻤﺎﯾﻼت«‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ را ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﺧﯿﺎل ﺑﺎﻓﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد!‬
‫و ﺑﻪ ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻗﺒﻼ آن را اﻟﻬﺎم داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ رواﻧﻰ ﻓﻘﻂ ﺟﺴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺴﻢ ﻧﯿﺰ اﺟﺰاء و آﻻت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﻰ‬
‫و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻄﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻄﻮر ﻏﯿﺮارادى‪،‬‬
‫ﮐﺎرش را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﯾﺐ اراده اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺟﺴﻢ داﺋﻤﻰ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎﺑﻌﺪش‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻰ از ادراﮐﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ و رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻔﺮوض و ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ و وﺳﯿﻠﻪ اى ﺑﺮاى‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى و ﻓﺮار از آن ﻧﺪارد و راﻫﻰ ﺑﺮاى اﺧﺘﯿﺎر وى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﻧﺴﺎن وﻗﺘﻰ ﻣﺘﻮﺟّﻪ آن ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﻗﺒﻼ در داﺧﻞ ﺟﺴﻢ‬
‫وى ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در اﯾﻦ وﻗﺖ ﮐﺎر از ﮐﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﺘﻤﻰ و اﻟﺰاﻣﻰ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﻰ ﺑﺨﺸﻨﺪ و رﻓﺘﺎر و ﻓﻌﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ!!‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺧﻼﻗﻰ ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه‬
‫ﺳﻘﻮط ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد!‪.‬‬
 ‫‪٩٢‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ‬
 ‫‪٩٣‬‬

‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ!‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺳﺨﻦ ﺑﯿﻬﻮده اى اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﻧﻪ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ را ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن روان آدﻣﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﻄﺮى اﺛﺒﺎت‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪه اى ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ »ﺗﻤﻠﮏ« و‬
‫»ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﺳﺘﻰ« ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد وﺟﻮد دارد‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺮاﻓﺎت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫وﻟﻰ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وى اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫و اﻓﮑﺎر او‪ ،‬ﺷﻬﻮات و ﺗﻤﺎﯾﻼت آﻧﺎن را در راه ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﺎت و آﻟﻮده ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺷﺒﺎع ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن در ﺳﺎﯾﻪ اﻓﮑﺎر ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺌﻮداﻟﻰ و ﺳﭙﺲ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى! اﺳﺖ ﺗﺎ در ﭘﻨﺎه آن ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﻔﻆ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاى آن اﻋﺘﺒﺎرى ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ! و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻣﻘﺪﺳﺎت ﻓﺮو رﯾﺨﺖ و ﭼﻬﺮه آن در روان ﻓﺮد آﻟﻮده ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫روح اﺟﺘﻤﺎع ﻧﯿﺰ ﺑﺼﻮرت آﻟﻮده اى درآﻣﺪ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻧﯿﻤﻰ از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ و راه را ﺗﺎ ﻧﯿﻤﻪ ﻃﻰ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدى‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﺻﻮل آﻧﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارد‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮ ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻓﺮود آورده و ﺷﯿﻔﺘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫وى ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و داروﯾﻨﯿﺴﻢ‬
‫در دو ﻓﺼﻞ ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ در ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﺶ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ داروﯾﻦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫‪ .1‬از ﺗﺼﺎدف ﻫﺎى ﻋﺠﯿﺐ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﯾﻬﻮدى ﺑﻮد »ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ« ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺬﻫﺐ را داﺷﺖ! و ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺣﺪود‬
‫اﺧﻼص آﻧﻬﺎ در ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ و ﻧﻬﻀﺖ ﯾﻬﻮدى از ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از ﻧﻈﺮﯾﺎت آﻧﻬﺎ در راه ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺤﺸﺎن‬
‫ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﺮد و در ﮐﺘﺎب »ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﻫﺎى داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺻﻬﯿﻮﻧﻰ« ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﯾﻬﻮد را ﺗﺮﺳﯿﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاى ﻓﺮورﯾﺨﺘﻦ و ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدن اﺧﻼق در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ راه ﺳﯿﻄﺮه ﻣﺎ آﺳﺎن‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻓﺮوﯾﺪ از ﻣﺎ اﺳﺖ و او ﺑﺰودى رواﺑﻂ و ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ را آﻓﺘﺎﺑﻰ و ﻋﻠﻨﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﻧﻈﺮ ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﭼﯿﺰ ﻣﻘﺪﺳﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺳﯿﺮاب ﮐﺮدن ﻏﺮاﯾﺰ ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺻﻮل اﺧﻼق ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ و ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪ ...‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺷﺎره اى ﻧﻈﯿﺮ اﺷﺎره ﺑﺎﻻ‪ ،‬درﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده‬
‫و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از ﻧﻈﺮﯾﺎت ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﺑﺮاى در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﻰ و ﻧﺸﺮ ﻣﺒﺎدى ﻣﺎدى ﮐﻪ در راه ﺳﯿﻄﺮه‬
‫ﯾﻬﻮد را ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻢ آﺳﺎن ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺮوزى داروﯾﻦ و ﻣﺎرﮐﺲ و ﻧﺘﯿﺠﻪ را در ﺗﺮوﯾﺞ‬
‫آراء و ﻋﻘﺎﯾﺪﺷﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ داده اﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﺛﺮ وﯾﺮان ﮐﻨﻨﺪه اى ﮐﻪ ﻋﻠﻮم آﻧﺎن در وﯾﺮان ﻧﻤﻮدن اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬در ﻓﮑﺮ‬
‫ﻏﯿﺮﯾﻬﻮدﯾﺎن دارد ﺑﺨﻮﺑﻰ ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ‪) «.‬ﻣﺆﻟﻒ(‬
 ‫‪٩٤‬‬
‫و اﻓﮑﺎر داروﯾﻦ را درﺑﺎره ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ رواﻧﮑﺎوى و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﮐﻨﻮن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻧﯿﺰ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎرى ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ او ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن اﻓﮑﺎر و ﻧﻈﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺣﯿﻮان ﺷﻨﺎﺳﻰ را ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎد و ﻋﻠﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎع ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺣﺴﺎﺳﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺮازﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ داروﯾﻦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺻﻠﻰ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﺗﻄﻮر و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد‪ ،‬راه ﻗﻄﻌﻰ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻰ را ﻃﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎدى ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎرزات و ﮐﻮﺷﺸﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﻫﻢ آﻫﻨﮓ و ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و در ﺳﯿﺮ اﯾﻦ ﺗﻄﻮر و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﺎره اى از اﻋﻀﺎء و‬
‫ﯾﺎ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬ﻣﻨﻘﺮض ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻮن ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﻀﺎء و وﻇﺎﯾﻒ ﺗﺎزه اى ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ از‬
‫اﻋﻀﺎء اوﻟﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در اﯾﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ از ﺧﻮد اراده اى ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﺳﯿﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه از ﺧﺎرج ﺑﺮ او ﺗﺤﻤﯿﻞ و ﻻزم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ اﯾﻦ ﺳﯿﺮ ﺣﺘﻤﻰ ﺑﯿﻔﺰاﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ آن را ﮐﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫و ﯾﺎ آن را از ﻣﺠﺮاى ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﻣﻮرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫اﺳﺖ!‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ و درﺑﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﻗﺘﺼﺎدى و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻮن ﭘﺎﯾﻪ اى را ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﻣﺎدى ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮى ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫روﺣﻰ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻓﻀﺎﯾﻞ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺟﺴﻢ و‬
‫ﺣﺪود آن و واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻮاس ﺑﺪان راه ﻣﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬
‫آﻧﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى دﯾﮕﺮ ﻏﺮب ﻣﺎدى اﺳﺖ‪ .‬و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ را آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻤﺪن ﻣﺎدى اروﭘﺎ و ﻏﺮب داﻧﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫آن ﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺮام در ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰ ﺗﺎزه اى ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮏ‬
 ‫‪٩٥‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮرى ‪ FormaiLogic‬را ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ در ﻣﯿﺪان ﻋﻠﻮم ﺣﮑﻤﺮوا ﺑﻮد ــ ﯾﻌﻨﻰ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﮐﻪ »ﺗﻨﺎﻗﺾ« و »اﺟﺘﻤﺎع ﺿﺪﯾﻦ«‬
‫را ﻣﺤﺎل ﻣﻰ داﻧﺪ ـ ﻃﺮد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺰ در ﺟﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﺳﺎﮐﻦ و ﺑﺪون ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬درﺳﺖ درﻧﻤﻰ آﯾﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺤﺮک‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻬﺎن ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﺟﺰ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺪﻟﻰ دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮏ‬
‫‪ Daialectic‬ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ وﺟﻮد اﺿﺪاد و ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﺎت را ﺑﺎ ﻫﻢ در‬
‫ﯾﮏ زﻣﺎن ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و اﯾﻦ اﺳﺎﺳﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع را از ﺻﻮرﺗﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮ ﻧﻈﺎم و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ در ذات و ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺎوى ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﺎت و‬
‫اﺿﺪاد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى آن ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺷﺪه ﻧﻈﺎم ﺗﺎزه اى ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آورد‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺗﺎزه ﻧﯿﺰ ﺣﺎوى ﺿﺪﺧﻮﯾﺶ و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﺎت و اﺿﺪاد‬
‫دﯾﮕﺮى اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﻰ از ﻧﻮع ﮐﺎﻣﻠﺘﺮى!‪ ...‬و اﯾﻦ اﺿﺪاد ﻧﯿﺰ در ﺑﺎﻃﻦ آن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺼﻮرت ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ درآﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪.‬‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﮐﺘﺸﺎف و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﮐﺸﺎورزى ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺮدﮔﻰ ﺷﺪ‬
‫و رﻗﯿﺖ را ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬و ﻧﻈﺎم ﺑﺮدﮔﻰ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎ آن‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى ﻣﺮدم ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮدﮔﻰ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻰ ﺑﺮاى ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮔﺮدﯾﺪ و از اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺼﻮرت اﺟﺘﻤﺎع اﻗﻄﺎﻋﻰ‬
‫درآﻣﺪ و از اﯾﻦ ﭘﺲ اﺻﻮل ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﻫﻤﭽﻨﺎن وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮﯾﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ داد‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ دوره اﺻﻮل ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و‬
‫ﺗﻘﺪم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺻﻮل اﻗﻄﺎﻋﻰ ﮐﺸﺎورز و دﻫﻘﺎن را ﺑﺎ زﻣﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫و واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ وى آزادى ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ آﻣﺪه و در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‬
‫و در اﯾﻦ دوره ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت و آزادى از ﻧﻈﺎم اﻗﻄﺎﻋﻰ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ!‬
‫ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﺗﺎرﯾﺨﻰ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﻠﺴﻔﻰ را ﭘﺪﯾﺪ آوردﻧﺪ و ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﻣﺎدى ﺟﺪﻟﻰ ﯾﺎ دﯾﺎﻟﯿﮑﺘﯿﮑﻰ در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر از آن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ از آن‬
‫ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﻮد و ﺑﺮاﺳﺎس آن اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺟﺪﻟﻰ ﯾﺎ‬
‫ﻏﯿﺮﺟﺪﻟﻰ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺎدى اﺳﺖ و از ﻣﺪرﮐﺎت‬
‫ﺣﺴﻰ ﮔﺎﻣﻰ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد و ﺑﻪ روح ﻋﻘﯿﺪه اى ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﭼﻪ را ﮐﻪ از‬
 ‫‪٩٦‬‬
‫داﯾﺮه ﺣﺲ ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮاﻓﻪ و از آﺛﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه دوره ﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد و‬
‫در اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه‪ :‬ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى ﺷﺮق ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و ﻏﺮب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‪ ،‬ﻣﺘﻔﻖ و ﻣﻮاﻓﻖ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ!‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﺎﺳﻰ اﯾﻦ ﺗﻤﺪن ﻣﺎﺷﯿﻨﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻰ رﻏﻢ اﺧﺘﻼف ﻇﺎﻫﺮى ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﭼﯿﺰﻫﺎى ﻧﻮﻇﻬﻮرى ﺑﺮ‬
‫آن اﺳﺎس اﻓﺰوده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻓﺌﻮدال ﻫﺎ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺗﻮده ﻫﺎ را ﺗﺨﺪﯾﺮ ﮐﺮده از ﻣﺒﺎرزه ﻃﺒﻘﺎﺗﻰ ﺑﺎزﺷﺎن دارﻧﺪ! وﻟﻰ آﻧﺎن ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺟﻬﺎن را‬
‫آزاد ﮐﺮده ﺟﺮﻋﻪ اى از درﻣﺎن ﺻﺤﯿﺢ و ﻋﻤﻠﻰ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﮏ و ﺟﺪﻟﻰ در آن راه ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ وى ﻣﻰ ﭼﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺎدى ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﺗﺎرﯾﺨﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪٩٧‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎدى‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺮوى ﺧﻼق ﻫﺴﺘﻰ اﺳﺖ!‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ زﯾﺒﺎ و درﺧﺸﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻮاداران‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺎدى ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در ﺷﮑﻞ ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ آن ــ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ از‬
‫ﺟﺴﻢ و ﻋﻘﻞ و روح ﮐﻪ در وى ﻗﺮار دارد ــ ﻣﻌﺘﻘﺪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن‬
‫وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ را در ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ‬
‫ﺣﺎﮐﻢ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى زﻣﯿﻦ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ وﺟﻮد ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ و وﺟﻮد آﻧﺎن ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻮده و ﻣﺪﺑﺮ ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﻰ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮاى ﻣﻘﺼﺪى ﮐﻪ اراده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪى در ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﻓﮑﺎرﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن‬
‫ﻓﻘﻂ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد و دﺧﺎﻟﺖ ﺧﺪاﯾﻰ را در اﻣﻮر و ﺷﺌﻮن ﻣﺨﻠﻮق اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻤﺎن و ﻋﻘﯿﺪه آﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻓﻘﻂ ﻣﺎده اﺳﺖ‬
‫و ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬در ﻣﺎدى ﺑﻮدن آن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ...‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﮑﺮ و ﺷﻌﻮر ﭼﯿﺴﺖ و از ﮐﺠﺎ ﻣﻨﺒﻌﺚ ﻣﻰ ﺷﻮد؟ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ روﺷﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ دﻣﺎغ و ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ! و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و‪» :‬اﻓﮑﺎر را ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد و اﯾﻦ دﻣﺎغ و ﻣﻐﺰ ﻧﯿﺰ ﺟﺰ ﻣﺎده اى ﮐﻪ‬
‫داراى ﺗﺮﮐﯿﺐ دﻗﯿﻘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺴﺖ‪ 2،‬و »آن ﺟﺰﯾﻰ از ﺟﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدى اﻧﺴﺎن ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارﻧﺪ و ﻋﻘﻞ در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اى ﻣﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺧﺎرﺟﻰ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﻌﺎل و ﻣﺆﺛﺮ و ﺑﺎ اراده ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎرﮐﺲ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﻰ روﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﺠﺪدى را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﻰ ﻧﯿﺎزى ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬و اﯾﻦ‬

‫‪ .1‬ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ در ﮐﺘﺎب ‪ Anti Diihing‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺮﺑﻰ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﺎل ‪ 1934‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 44‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ راﺷﺪ اﻟﺒﺮاوى‪.‬‬
‫‪ .2‬اﮔﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ ذاﺗﻪ ﻣﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن ﺑﺎ ﺣﺪود زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب »دراﺳﺎت ﻓﻰ اﻻﺟﺘﻤﺎع« ﺻﻔﺤﻪ ‪.68‬‬
 ‫‪٩٨‬‬
‫رواﺑﻂ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اراده آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬رواﺑﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺤﺪودى از ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺎدى آﻧﺎن در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻠﻰ اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﻨﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد و آن اﺳﺎس واﻗﻌﻰ و ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ و ﺳﯿﺎﺳﻰ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ آن ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و ﻣﺸﮑﻞ ﻫﺎى ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﯿﺪارى ﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎى‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ ﭘﺲ اﺳﻠﻮب و روش ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬از زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎدى‬
‫ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺻﻔﺎت ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮐﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﻰ و ﻣﻌﻨﻮى را در زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﻮر و اﺣﺴﺎس ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه وﺟﻮدﺷﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وﺟﻮد آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺸﺎﻋﺮﺷﺎن را ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮدرﯾﮏ اﻧﮕﻠﺲ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺎدى از اﯾﻦ رﯾﺸﻪ و ﻣﺒﺪأ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ‪ :‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺒﺎدﻻت ﻓﺮآورده ﻫﺎى ﺗﻮﻟﯿﺪى‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪى‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎﺳﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺮ آن ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب ﻧﻬﺎﯾﻰ ﻫﻤﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺤﻮﻻت اﺳﺎﺳﻰ را‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻋﻘﻮل و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﯾﺎ در ﮐﻮﺷﺶ ﻫﺎى آﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ازﻟﻰ‪،‬‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ آن را در ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﻰ ﮐﻪ در روش ﻣﺒﺎدﻟﻪ و اﺳﻠﻮب‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ در‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﻗﺘﺼﺎدﯾﺎت ﻋﺼﺮى ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎوش‬
‫‪2‬‬
‫و ﺟﺴﺘﺠﻮى آن ﭘﺮداﺧﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ؟‬
‫از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺟﺴﺘﻪ و ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﯾﻢ‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺻﻠﻰ ﻣﺬﻫﺐ‬
‫ﻣﺎدى ﺑﺨﻮﺑﻰ آﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ازﻟﻰ ارزش ذاﺗﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺳﻌﻰ و ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻃﺒﻌﺎً آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ادﯾﺎن و‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ و ادراﮐﺎت دﯾﻨﻰ و ﻓﻨﻰ اﺳﺖ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﻓﻘﻂ ﯾﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ازﻟﻰ‪ ،‬اﻓﺘﺼﺎد اﺳﺖ!‬
‫آﻧﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى اﺻﯿﻞ و روﺣﻰ را ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻏﺮاﯾﺰى را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ راﺷﺪ اﻟﺒﺮاوى‪ .‬ﮐﺘﺎب »اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺷﺘﺮاﮐﻰ« ﺻﻔﺤﻪ ‪.2210‬‬
 ‫‪٩٩‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﯿﻠﻰ از ﺧﻮد و ﮐﯿﺎن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺻﺎدر‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﻻت اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻮه اﯾﺴﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺧﺎرج از وﺟﻮد اﻧﺴﺎن داراى اﺳﺘﻘﻼل و ارزش اﺳﺖ و از ﺧﺎرج در اﻧﺴﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺬارد!‬
‫اﺧﻼق ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ارزش ذاﺗﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻌﻞ و‬
‫اﻧﻔﻌﺎﻻت اﻗﺘﺼﺎدى اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬
‫آن ارزش ﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ ﻧﯿﺰ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﺻﻮﻻ ﯾﮏ ﻣﻘﯿﺎس ﺛﺎﺑﺘﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺘﻮان اﻣﻮر را ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دﯾﻦ اﻓﯿﻮن ﻣﻠﺖ ﻫﺎ اﺳﺖ!! ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺌﻮداﻟﻬﺎ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران ﺑﺮاى ﺗﺨﺪﯾﺮ‬
‫ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﺎن از ﻣﺒﺎرزه ﻃﺒﻘﺎﺗﻰ! ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ؟ و ﻫﺮﮔﺰ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﯾﺎ ﯾﮏ اﺣﺘﯿﺎج ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺿﻤﯿﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﻓﺮد ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ! ﺣﺘﻰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺑﺘﺪاﯾﻰ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬آﻗﺎ و ﺑﻨﺪه اى‬
‫در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪارى ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺎده‬
‫و ﻣﺒﺎح ﺑﻮد!‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺧﻼﻗﻰ ـ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاء ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ اﺳﺖ ــ‬
‫ﻫﻤﺎن اوﻫﺎم ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﺼﺎدى آﻧﺎن را از‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ اﯾﻦ اﺣﻼم ﺳﺮﮔﺮم و‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ!‬
‫ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﯿﺰ ﻧﺘﺎﯾﺠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻀﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺟﺰ از ﺑﺪى ﺣﺎﻻت اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﺎﺷﻰ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آرزوﻫﺎ و اﻓﮑﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫از آﻏﺎز رﺷﺪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدى آن را ﭘﺪﯾﺪ آورده‬
‫اﺳﺖ!‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻋﺘﻤﺎد زن در ﻏﺬا و ﻟﻮازم ﺣﯿﺎﺗﻰ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻮازم و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ را در اﺧﺘﯿﺎر دارد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ!‪ ،‬روى اﯾﻦ‬
‫اﺻﻞ ﺑﺮ زن ﻓﺮض و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺮﯾﮑﻰ در‬
‫اﯾﻨﮑﺎر در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﯾﮏ اﺣﺘﯿﺎج رواﻧﻰ اﺻﯿﻞ ﮐﻪ از ﺳﻮﯾﺪاى‬
‫روح ﻣﺮد ﯾﺎ زن ﺗﺮاوش ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ!‪...‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﻧﻌﮑﺎس ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن‬
 ‫‪١٠٠‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﻧﯿﺰ در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﮐﺎرل‬
‫ﻣﺎرﮐﺲ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از اراده اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج ﺑﻮده و داراى ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن داراى ﻗﺪرﺗﻰ ﻧﯿﺴﺖ و آن ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺴﻮى ﻧﺘﯿﺠﻪ و‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﺣﺘﻤﻰ ﺧﻮد ﺳﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮدو در اﺛﻨﺎء ﺗﻄﻮر و ﺗﺤﻮل ﺧﻮد در اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ اﺛﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮدن و ﺑﺎ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬اﺛﺮى ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اوﺿﺎع ﺑﺮاﺳﺎس روش ﺗﺤﻮل ﺟﺮﯾﺎن دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن آن را‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪه آن ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﻋﺎﻃﻔﻰ ـ ﻧﻪ ﻋﻠﻤﻰ ـ ﮐﻪ‬
‫اروﭘﺎﺋﯿﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ـ ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ آﺷﮑﺎرى ﮐﻪ در آن اﺳﺖ ـ واداﺷﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﮐﺮده اﯾﻢ و اﮐﻨﻮن آن‬
‫ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﻧﻬﺎده و ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ! ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى ﻣﻰ ﻧﮕﺮﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ در آن‬
‫ﭼﻘﺪر ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ وﺟﻮد دارد؟‬
 ‫‪١٠١‬‬

‫دﺗﺮﻣﯿﻨﯿﺴﻢ اﻗﺘﺼﺎدى‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن داراى ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر و اراده اى ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﯿﺪان ﺗﺄﺛﯿﺮ آن‪ ،‬آزاد ﺷﻮد‪.‬‬
‫»وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورﻧﺪ« و »ﺷﻌﻮر اﻧﺴﺎن وﺟﻮد او را‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ وﺟﻮد او ﺷﻌﻮر وى را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ«!‬
‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ اﯾﻨﻄﻮر ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ و ادراﮐﺎت‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدى و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺒﻞ از آن ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻧﻤﻰ آﯾﻨﺪ و در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدى ﺗﺄﺛﯿﺮى ﻧﻤﻰ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﻫﻤﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎد را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮﯾﻢ و ﯾﺎ ﺳﯿﻄﺮه و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن را در‬
‫ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاوان اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و آن را ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى‬
‫اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى را ﻧﻔﻰ ﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ دﻧﯿﺎى ﺑﺸﺮى اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﻣﻄﻠﺒﻰ ﮐﻪ ﻋﻘﺪه اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ و ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ را ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪،‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ در آﻣﺮﯾﮑﺎى‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﻫﻤﺎن وﺳﺎﯾﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در روﺳﯿﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده و اﺳﺘﺨﺪام از اﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ در روﺳﯿﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﮐﻪ در‬
‫روﺳﯿﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ وﻗﺘﻰ از اﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻠﻮب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﻗﻮه ﺟﺒﺮى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺎت اﻧﺴﺎن را از ﮐﺎر‬
‫ﺑﺎزدارد و وى را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻧﯿﺮوى ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺎﺿﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ روﺳﯿﻪ‬
‫در روش ﺗﻮزﯾﻊ و در ﻫﺪف ﻫﺎى ﮐﺎر‪ ،‬در روﺷﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫آزاداﻧﻪ اى ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮد و ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ روش ﺗﻮﻟﯿﺪى در اﺗﺨﺎذ ﯾﮏ روش‬
‫ﺟﺒﺮى ﻣﻨﻔﮏ ﻧﺸﺪﻧﻰ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ دوﻟﺖ دﯾﮕﺮى ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ وﺿﻊ روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮى در اﯾﻦ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮد و ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫اﯾﻦ دو ﻗﺴﻢ ﺗﺼﺮف در وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻰ از ﺷﻌﻮر ﻣﻌﯿﻦ و ﯾﺎ ﻋﻘﯿﺪه اى اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ و در آن روش اﺛﺮ داﺷﺘﻪ و روﺷﻬﺎ و راه‬
 ‫‪١٠٢‬‬
‫و رﺳﻢ ﻫﺎ و ﻫﺪف ﻫﺎى آن را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﻌﻮر ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﭼﻪ در روﺳﯿﻪ و ﭼﻪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﺒﻞ از آن اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﯿﺎر و آزادى‬
‫اﻧﺴﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻧﻔﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ ـ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻘﯿﺪه اش ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى ـ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻧﺨﺴﺖ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺷﺮوع ﺷﺪه و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ دﻧﯿﺎى اروﭘﺎ ﺳﺮاﯾﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ! وﻟﻰ وﻗﺎﯾﻊ و ﺣﻮادﺛﻰ ﮐﻪ اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﺳﺎس و اﻓﮑﺎر او را در ﻫﻢ رﯾﺨﺖ‬
‫و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﻰ ﻫﺎﯾﺶ را اﺑﻄﺎل ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ از روﺳﯿﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز رﺷﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺧﻮد را ﮐﺎﻣﻞ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻢ ـ ﺑﺎﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از آﯾﻨﺪه ـ در‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻠﻰ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻮﻫﻮم‪ ،‬ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ اوﻟﯿﻦ ﻟﻘﻤﻪ و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﮑﺎر ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪى ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺎ را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر دﺳﺖ از اﺳﻼم ﺑﺮدارﯾﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دار‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ!‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﯿﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ واﻗﻌﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫دﯾﻦ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و آن را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻮل ﺑﺰرﮔﻰ ﮐﻪ ﻣﺤﻤّﺪ)ص( و اﺻﺤﺎﺑﺶ‬
‫از آن ﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬درک ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم در اﺳﺎس و ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺎ اﺧﺘﻼف دارد و‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺟﺪا و ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ )ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺣﯿﺎﻧﺎً در ﭘﺎره اى از ﺗﻔﻀﯿﻼت ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻼﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﯾﮑﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد( ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺘﺨﺪام وﺳﺎﯾﻞ ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﯿﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ از اﺳﻼم ﺑﺮدارﯾﻢ و ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺑﺮﺧﻼف آن ﭼﻪ ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد‪ ،‬رواﺑﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ از اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﺧﺎرج‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺎدر ﺗﺠﺮﺑﻪ و آزﻣﺎﯾﺶ دﯾﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه »ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ« درﺳﺖ از‬
‫ﮐﺎر درﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎدى ﻫﺎ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﻣﺘﮑﻰ ﺑﺮ »ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى« را ﻧﺸﺮ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺣﺘﻤﻰ آﻧﺎن‪ ،‬زود ﯾﺎ دﯾﺮ‪ ،‬دور ﯾﺎ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﺻﻮل ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺳﭙﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ آن ﺑﺮﻧﺨﯿﺰﻧﺪ!‬
 ‫‪١٠٣‬‬
‫***‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ در اروﭘﺎ و ﯾﺎ دﻧﯿﺎﯾﻰ ﮐﻪ اروﭘﺎ ﺑﺮ آن ﭼﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى آن ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ اروﭘﺎﯾﻰ و ﯾﺎ‬
‫ﻏﺮﺑﻰ ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎدى ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﮐﻪ در ﺳﯿﺮ ﻧﻬﺎﯾﻰ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اى ﺟﺰ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻰ و ﻫﺴﺘﻰ‪،‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ وﺳﯿﻊ ﺗﺮ و ﻣﺘﺮﻗّﯿﺘﺮى ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮ راه آن‬
‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ اى ﻫﻤﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻓﮑﺮى‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺧﺎﺿﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ وﺟﻮد وﺣﺪت اﺳﺎس ﻓﮑﺮى و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﯿﺎن روﺳﯿﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬
‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان اﺧﺘﯿﺎر در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺤﺪودى ﮔﺸﻮده و ﻣﻔﺘﻮح اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻓﮑﺮى و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯿﺪان اﺧﺘﯿﺎر و‬
‫آزادى وﺳﯿﻊ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﺷﻬﻮت ﻣﺴﻠﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﺷﺪه و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻫﺪﻓﻰ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺑﺮاى آن ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﺎرﮔﺮان‬
‫ﺑﺮاى ﺑﺪﺳﺖ آوردن آﺧﺮﯾﻦ ﺳﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در اﺛﺮ ﻗﺼﺪ و ﺳﻮء ﻧﯿﺖ!‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻔﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻌﯿﺖ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﻋﻠﻤﻰ اﯾﻦ ادﻋﺎى ﻋﺠﯿﺐ ﭼﯿﺴﺖ؟!‬
‫ﺳﻨﺪ ﻋﻠﻤﻰ اش ﺟﺰ ﺗﻼزم اﯾﻦ آزﻣﻨﺪى ﺑﻰ ﺣﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى اروﭘﺎ و‬
‫دﻧﯿﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻏﻠﺒﻪ و ﺳﯿﻄﺮه اروﭘﺎ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﻰ اﯾﻦ ﺗﻼزم‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﻤﻊ ﮐﺎرى و آز‪ ،‬ﺷﻌﻮر و اﺣﺴﺎﺳﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از روان‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ﻧﻪ آﻧﮑﻪ زاﺋﯿﺪه ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺎ آن داﺋﻤﺎً‬
‫ﻣﻼزم و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺑﻪ ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫‪ .1‬دﮐﺘﺮ راﺷﺪ اﻟﺒﺮاوى‪ .‬درﮐﺘﺎب »اﻟﻨﻈﺎم اﻻﺷﺘﺮاﮐﻰ« ﺻﻔﺤﻪ ‪.129‬‬

 ‫‪١٠٤‬‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﺷﯿﺎء را ﺑﻪ رﯾﺸﻪ رواﻧﻰ و ﻣﺼﺪر ﻃﺒﯿﻌﻰ آن ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﻢ‪ .‬و اﯾﻦ آزﻣﻨﺪى‬
‫ﺑﻰ ﺣﺪ در ﻣﺸﺎﻋﺮ روﻣﯿﺎن ﮐﻪ اﺳﻼف اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﮐﻨﻮﻧﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در روزﮔﺎر ﺑﺮدﮔﻰ‬
‫و اﻗﻄﺎع ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و ﻣﺮدم دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ دام ﺑﺮدﮔﻰ و ﺑﻨﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آن زاﺋﯿﺪه ﺗﻄﻮر ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و روﺋﯿﺪه از آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ آز و ﻃﻤﻊ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎﻃﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ‬
‫و ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آن را ﻣﺤﮑﻮم اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ اﺻﻮل اﺧﻼق از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺷﻤﻨﻰ ﻣﻮش و ﮔﺮﺑﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ! آﻧﺎن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫را از آن ﺟﻬﺖ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺎ آرزو و اﻧﺘﻈﺎر ﻧﯿﮑﻰ و رﺣﻤﺖ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران را از‬
‫ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻣﺮدم را وادارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زور و اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى را در ﻫﻢ‬
‫ﺑﺸﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ از ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﻧﯿﮑﻰ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎدى ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻮﻻ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ و روﺣﯿﺎت ﻟﻄﯿﻒ و ﻋﺎﻟﻰ و ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى رﺷﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻊ اﻣﺮ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‬
‫در واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻊ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎس ﻫﺎى اﻧﺎﻧﯿﺖ و‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﻫﺎى ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﯿﺰ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎس ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ و زاﺋﯿﺪه‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻬﻮت و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺴﻠﮑﻰ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ‬
‫ﺗﺮاﺷﻰ! اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺑﺮاز ﮔﻔﺘﺎرى ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ آﺷﻨﺎﯾﻰ دور ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮑﻰ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫***‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﯾﮑﻰ از وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮرم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ وﺳﯿﻊ وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ و ﻋﯿﺎﺷﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻰ اﺳﺖ و ﻣﺎ در ﺻﺪد دﻓﺎع از‬
‫ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ و ﻋﯿﺎﺷﻰ و ﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا‪ ،‬ﻫﺮ دو در ﻧﻈﺎم اﺳﻼم‬
‫ﺣﺮام و ﻣﻤﻨﻮع اﻧﺪ‪ ،1‬وﻟﻰ ﻣﺴﺌﻠﻪ را از ﻧﻈﺮ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟّﻪ و ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰ دﻫﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا روان‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺰرگ و ﻣﺆﺛﺮى در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ دارد‪ ...‬ﭘﺲ ﺗﻮﻟﯿﺪ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﯿﺎﺷﻰ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ در روان ﻣﺮدم ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ از‬

‫‪ .1‬ﻧﻈﺮ اﺳﻼم را درﺑﺎره ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى در ﮐﺘﺎب »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ‪.‬‬
‫)اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
 ‫‪١٠٥‬‬
‫روح اﻧﺴﺎﻧﻰ ﯾﮏ اﺳﺘﻌﺪاد ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻣﻼﻟﺖ و ﺧﺴﺘﮕﻰ از ﭼﯿﺰﻫﺎى ﮐﻬﻨﻪ و ﯾﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎى‬
‫ﻣﻌﺘﺎد و ﺗﻤﺎﯾﻞ اﺷﯿﺎء ﺗﺎزه و دﯾﮕﺮﮔﻮﻧﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺟﻨﺎس ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار وﺳﯿﻌﻰ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ و ﯾﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬داراى ﯾﮏ رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ در روان اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ در آﻧﺠﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮕﻮﯾﺪ و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮى را ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮآورده ﻫﺎى ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﺸﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ و اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ﺗﺎزه اى از اﻓﮑﺎر و ﻣﺸﺎﻋﺮ را ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﯾﻖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل و رﯾﺸﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻋﺮ در روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر‬
‫و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﻓﺮآورده ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮق ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻣﺸﺎﻋﺮى ﮐﻪ ﻓﻌﻼ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و اﯾﺠﺎد و اﺣﺪاث ﻣﺸﺎﻋﺮى ﮐﻪ داراى‬
‫وﺟﻮد ﻗﺒﻠﻰ در روان ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺧﺘﺮاع ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﺮواز و ﻃﯿﺮان ﻧﮕﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ و آرزوى دﯾﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻰ از آﻏﺎز ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ وى ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و در ﺳﯿﺮ رﺷﺪ و‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﺮاه وى ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ ﺑﻌﻀﻰ از اﻓﺮاد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎل ﻫﺎﯾﻰ از ﺟﻨﺲ ﭘﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺮواز ﮐﻨﻨﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن آرزوﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﺮاع ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺰرﮔﻰ در رواﺑﻂ و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻣﺮدم ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ رواﺑﻂ و ﻣﺸﺎﻋﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ اﺧﺘﺮاع‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ رواﻧﻰ اﺻﻠﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫آﻧﺎن ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در آﻏﺎز ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﯿﻄﺮه و ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺎدر‬
‫ﺑﻮده و ﻣﯿﺮاث ﻣﺮد ﺑﻪ ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان وى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰ ﺷﺪه ﻧﻪ ﺑﻪ اوﻻد او‪ ...‬و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﻣﺎﻟﮏِ وﺳﺎﯾﻞِ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺗﺴﻠﻂ و‬
‫ﺳﯿﻄﺮه ﭘﺪر ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﯾﻤﻠﮏ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ وﺳﺎﯾﻞ‬
 ‫‪١٠٦‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﺪر را دﯾﮕﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮد و ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ او ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد‬
‫را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و درﺑﺎره آﻧﺎن اﯾﺜﺎر ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﯿﺶ از ﺗﻤﻠﮏ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪاﺷﺖ؟ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺒﻞ از ﺗﻄﻮر اﻗﺘﺼﺎدى در وى وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ و او ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﻮد ﺗﺎ آرزوى ﺧﻮﯾﺶ را ﻋﻤﻠﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻘﺪرى ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﮏ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اى‬
‫در آن راه ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﺮده و ﻓﺮزﻧﺪى ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد‪ ،‬در او‬
‫ﻻاﻗﻞ اﯾﻦ دو اﺻﻞ ﺑﺰرگ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﻰ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ و دﯾﮕﺮى رﻏﺒﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ در ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ وﻗﺖ ﺧﺎص آن ﻓﺮارﺳﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺗﻤﺎﯾﻠﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﻰ از ﺣﺎﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺳﺎزﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎدى ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻋﺎدﻻﻧﻪ!‪...‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﮐﻪ در ﻫﺮﯾﮏ از اﻧﻮاع ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺑﺎ زور و اﮐﺮاه‪ 1‬دﺳﺖ از آن ﺑﺮﻧﻤﻰ دارد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮى از‬
‫اﻧﺤﺎء‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎدى و اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺘﻰ ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ :‬ﻣﺜﻼ در ﮐﺎخ زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﮐﻮخ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد؟ و ﻧﯿﺰ ﮐﯿﻔﯿﺘﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﺟﻨﺴﻰ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازد و ﯾﺎ در ﺻﺤﺮا و‬
‫ﯾﺎ در ﻏﺎر و ﯾﺎ ﺟﺎى دﯾﮕﺮ؟ وﻟﻰ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﺼﺎدى اﯾﻦ دو ﺗﻤﺎﯾﻞ را از‬
‫رﯾﺸﻪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﻰ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﻬﺎ از آن ﺟﻬﺖ آن را اﻧﮑﺎر‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺪان اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ ﻣﯿﺪان ﺑﺮاى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﺻﻞ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﻤﻠﮏ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از اﺻﻮل رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺣﺎﻻت اﻗﺘﺼﺎدى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در روان آدﻣﻰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﮔﺸﻮده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ راﺳﺖ ﯾﺎ دروغ‪ 2‬راه را ﺑﺮ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا از اﺑﺘﺪاى ﮐﺎر‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ روان اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺻﻞ و ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺳﺖ و اوﺿﺎع‬
‫و اﺣﻮال ﻣﺎدى و اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آن را از ﻧﯿﺴﺘﻰ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻧﻤﻰ آورﻧﺪ و ﺷﻌﻮر اﻧﺴﺎﻧﻰ در اﺛﺮ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﺑﺎ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺎدى ﺧﺎرج‪،‬‬

‫‪ .1‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اى ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮد و زﻧﺪﮔﻰ ﻓﺮدى اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ روان او ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ »اﺳﻼم و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى« در ﮐﺘﺎب »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم«‪.‬‬
 ‫‪١٠٧‬‬
‫وﺟﻮد او را ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺷﻬﻮت ﻣﺴﻠﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﮑﺎر اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺑﺪﯾﻬﻰ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬و‬
‫ﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻰ ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﺑﺰرگ ﻣﺎدﯾﮕﺮى‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﺑﺰرگ در ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس و اﺷﺒﺎع ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ‪ 1‬ﻣﺤﺪود ﻣﻰ داﻧﺪ و ﻫﻤﻪ اﻣﻮر دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻋﻘﯿﺪه را ﻣﻬﻤﻞ و ﺑﯿﻬﻮده ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ آﻧﻬﺎ را اﺷﯿﺎء درﺟﻪ دوم و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دوﻟﺖ و ﯾﺎ ﻫﺮ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺪان ﺗﻮﺟّﻪ و اﻟﺘﻔﺎت ﻧﮑﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺿﺮرى ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﺪان ﻣﻄﺎﻟﺐ »اﺳﺎﺳﻰ« )اﻣﻮر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى و ﺟﻨﺴﻰ( ﺧﻠﻠﻰ وارد ﻧﺴﺎزﻧﺪ!‬
‫ﺷﮏ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر از ﺿﺮورﯾﺎﺗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﯿﺴﺮ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺗﻮﺟّﻪ و ﮐﻮﺷﺶ را در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺒﺬول ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺞ‬
‫و ﻓﺎﺳﺪى اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎﺗﻰ ﮐﻪ در اﻓﮑﺎر آن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ﭼﯿﺰ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﻟﺬاﺗﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آﻧﻬﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را در روى زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮى ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ اﺻﻠﻰ را ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺑﺮاى اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﺴﻞ ﻫﺎى‬
‫اﻧﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ زﻧﺪﮔﻰ و ﺑﻘﺎء و ﻫﺴﺘﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى اﻧﺴﺎن را در ﺗﻤﻨﯿﺎت ﻣﺎدى ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن از ﺟﻬﺖ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﻘﺺ ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از اوج اﻋﻼ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت ﻣﺎدى و ﭘﺴﺘﻰ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻓﺮود ﻣﻰ آورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺎﺟﺎت ﻣﺎدى و ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ اﻧﺴﺎن ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺮاى اﺷﺒﺎع‬
‫ﺳﺮﺑﺮﻣﻰ آوردﻧﺪ! ﻣﻌﻨﺎى آن اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺷﻮد و ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻤﻨﯿﺎت و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺷﺒﺎع ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻧﻈﺎم و ﯾﺎ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮد را ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت ﻗﺮار دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻓﺎﺳﺪ ﺑﺎﺷﺪ و دﯾﮕﺮ ﻧﻈﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺎدى و اﻗﺘﺼﺎدى ﮐﻪ ﻣﯿﺎن رﻧﺠﺒﺮان و‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﺸﺮ ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﯿﺰاﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮق ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﻧﺴﺎن از اﯾﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎى ﻣﺤﺪودى ﮐﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ وى را در‬

‫‪ .1‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ در ﻣﺎﻧﯿﻔﺴﺖ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را »‪ « The ThrseeSatisfactions‬ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٠٨‬‬
‫آن ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺒﻮس ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﺳﯿﻊ ﺗﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در روى زﻣﯿﻦ‪ ،‬در ﻣﯿﺪان ﻫﺎى ﻣﺎدى و ﻓﮑﺮى و ﺷﻌﻮر و اﺣﺴﺎس ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آﻣﺪه و ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮآورده ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺻﯿﻞ و ﺣﺎﮐﻰ از ﯾﮏ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى رواﻧﻰ‬
‫رﯾﺸﻪ دارى اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ و ﻋﻘﯿﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺧﻼﻗﻰ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ‬
‫و دورﭘﺮدازﯾﻬﺎى روح و اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻫﺎى ﻣﺠﻠﻞ و ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و وﺳﺎﯾﻞ دﻓﺎﻋﻰ و ﮐﺎرﮔﺎه و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﺬا و ﭘﻮﺷﺎک‪ ،‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻫﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﺮاع آﻻت و اﺳﺒﺎب و دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺑﺰرگ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ و‬
‫دﻻﻟﺖ از راه ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه و راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﺨﻠﻮق اﻧﺴﺎﻧﻰ و ارﺗﻘﺎء و ﺗﻌﺎﻟﻰ وى از ﺳﻄﺢ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ راه ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا در دﻻﻟﺖ ﺑﺮ رﻓﻌﺖ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎن و اﺷﺮاق روح و وﺳﻌﺖ‬
‫آﻓﺎق آن و اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده و ﻣﺪرﮐﺎت ﺣﻮاس ﻣﺤﺪود‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻧﻈﺎم آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اش ﻣﻰ ﻧﮕﺮد‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﺟﺴﻤﺎﻧﯿﺶ را ﻣﻬﻤﻞ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد و ﺗﻤﻨﯿﺎت روﺣﻰ او را ﻫﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ از ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﻧﯿﺴﺖ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﻃﻮرى ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ! و ﯾﮏ ﮔﯿﺎه ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ از آن ﺑﺮوﯾﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اوﺿﺎع ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺰ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدى‬
‫رﯾﺸﻪ دارى ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬارى ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫آن ﺑﺤﺜﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺪرت ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺎر دﻻﻟﺘﻰ را ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺮده آن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از آن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻨﺎ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن زﯾﺒﺎﯾﻰ ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس آن را ﻣﺤﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع زﯾﺒﺎﯾﻰ و ﻫﻨﺮى ﮐﻪ در آن ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺘﻰ اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺎ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اى‬
‫اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ و آﻧﮕﺎه ﺑﻨﺎ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ؟!‬
 ‫‪١٠٩‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬارى ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬درﺳﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﮐﻮﺗﻪ ﻧﻈﺮى‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺎﺳﻰ و ذاﺗﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اى ﺑﺮاى‬
‫ﺑﺮﻗﺮارى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﺪ اﺳﺎﺳﻰ و ﻣﻬﻢ آن اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎى ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اى ﺑﺮاى ﺗﺮﻗّﻰ و ارﺗﻘﺎء ﻓﻠﺴﻔﻰ و ﻓﮑﺮى و‬
‫روﺣﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻋﺎم و ﮔﺴﺘﺮده آن‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺪون ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺜﺒﺘﻰ ﮐﻪ ارواح و ﻧﻔﻮس را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر را ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار دوﺳﺘﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﺟﺴﻢ و ﯾﺎ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺘﻰ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪود و ﻣﯿﺪان ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺪود ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و از ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ دﯾﺮ ﯾﺎ زود‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻨﺎ و ﻧﯿﺴﺘﻰ ﻣﻨﺘﻬﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٠‬‬

‫ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﻼم‬

‫آﻧﺎن ﺑﺎ اﻫﻤﺎل ﻋﻘﯿﺪه دﯾﻨﻰ و اﻧﮑﺎر اﯾﻨﮑﻪ آن ﺧﻮدﺑﺨﻮد ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى ﺑﺎ ﺟﻬﺶ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﻈﺎﻫﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و اﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﻰ از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اى از ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻋﺠﺎﯾﺒﻰ در آن‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻼش ﻫﺎى ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺎدى ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬از ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﻋﺎﺟﺰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻋﺠﺎﯾﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﯿﺎل اﻧﮕﯿﺰى ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و در ﻣﺪت ﮐﻤﺘﺮ از ده ﺳﺎل ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﺟﺰﯾﺮۀ اﻟﻌﺮب‪ ،‬اﯾﺮان آن روز و ﻋﺮاق و ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ و‪ ...‬را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺪام دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﺎدى و ﭼﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در روش ﺗﻮﻟﯿﺪ! در اﯾﻦ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺮﮐﺘﻰ را ﮐﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت و ﺳﺮﻋﺖ و ﺟﻬﺶ ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد؟‬
‫در آن روزﮔﺎر ﺑﺎروت و اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺟﻨﮕﻰ ﻣﺎدى ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮب‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﻫﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﺟﺰﯾﺮۀ اﻟﻌﺮب ﺑﺮاى ﺑﺸﺎرت اﺳﻼم راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎى دو اﻣﭙﺮاﻃﻮرى رﯾﺸﻪ دار اﯾﺮان و ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎى روم ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺎدى و ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻫﻤﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺻﻔﻮف اﯾﻦ دو ﺑﻠﻮک ﺑﻮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼف در وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ از روزﮔﺎر ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤّﺪ)ص( و ﯾﺎ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ‬
‫از آن‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزى ﻫﺎى آﺷﮑﺎر‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و آن ﻋﺒﺎرت از »اﺣﺴﺎس« اﻋﺮاب‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻰ و زﻧﺪﮔﻰ و ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ازﻟﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺮدرﯾﮏ اﻧﮕﻠﺲ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﻮه ﻣﺤﺮک و اﻧﮕﯿﺰﻧﺪه اﯾﻦ ﺑﻨﺎى ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺪرت و ﺳﯿﻄﺮه‪ ،‬در ﭘﺎﯾﻪ اى ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﺎدى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﯿﺮه‬
‫ﺷﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ در روزﮔﺎرى ﮐﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎى »ده ﺳﺎل« و »ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل« و »ﺻﺪ ﺳﺎل« در‬
‫زﻧﺪﮔﻰ و اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدى و ﻣﺎدى ﻣﺮدم‪ ،‬اﺛﺮى ﻧﻤﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪١١١‬‬
‫اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﺪه اى از ﺟﻨﮕﺠﻮﯾﺎن را ﮔﺮدآورى ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺟﻨﮕﻰ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﻓﺘﻦ ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ واﻣﻰ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ را از ﭼﻨﯿﻦ‬
‫زاوﯾﻪ اى ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ در درﺟﻪ اول ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت‬
‫ﻣﻰ ﮐﺮد و اﮔﺮ اﺳﻼم ﻣﻰ آوردﻧﺪ از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ اول‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺣﻘﻮق و واﺟﺒﺎت‬
‫ﺑﺎ ﺟﺰﯾﺮۀ اﻟﻌﺮب‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺎﺗﺤﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺎوى و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻧﻪ در اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻰ و ﻧﻪ در ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻧﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮل‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﮔﺮ از اﺳﻼم آوردن ﺳﺮ ﺑﺎزﻣﻰ زدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺟﺰﯾﻪ ﻣﻰ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﭘﻮل در درﺟﻪ اول در رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎى ﻓﺘﺢ ﺷﺪه‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﻰ ﺷﺪ و ﻣﺎزاد آن ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰ ﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﯾﮏ ﻏﻨﯿﻤﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻰ رﻓﺖ و وﺻﻮل آن ﺑﺮاى دوﻟﺖ ﻫﻢ ﻫﺪﻓﻰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ آن را‬
‫ﺑﺮاﺳﻼم ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﺪ‪ .‬و اﮔﺮ از اﺳﻼم و ﺟﺰﯾﻪ ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻰ زدﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ‬
‫آﻏﺎز ﻣﻰ ﺷﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺪل ﻓﺮض ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺮک ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻤﺎن دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﺮ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ! ـ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ دروﻏﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮداﻣﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻰ ﺑﻨﺪﻧﺪ ـ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﻮﭼﮏ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد و ﺳﺎز و ﺑﺮگ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻰ رﯾﺸﻪ دارى ﮐﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدد؟‬
‫و ﺷﮕﻔﺘﻰ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ــ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻃﺮز ﻓﮑﺮ و‬
‫اﺣﺴﺎس و ﺷﻌﻮر ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ــ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻰ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮده و ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺑﺎ و اﺣﺘﮑﺎر را ﺣﺮام ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاى وﻟﻰ اﻣﺮ )ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﻼﻣﻰ( اﯾﻦ ﺣﻖ را‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎزاد اﻣﻮال آﻧﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻠﮑﻪ دﺳﺖ او را در‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺟﺮاﯾﻰ آزاد ﮔﺬاﺷﺖ‪ 1‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﺗﻮازن‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻﺮﯾﺤﺘﺮ و روﺷﻨﺘﺮ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﻼﻣﻰ ـ ﻧﻪ ﺣﮑﺎم ﺟﺎﺋﺮ ـ ﺑﺮاى اداره اﺟﺘﻤﺎع اﺳﻼﻣﻰ و‬
‫رﻓﻊ ﺿﺮورﯾﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﺰرگ ﻋﺼﺮ )ﻣﺪﻇﻠﻪ( در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺎ‬
‫آن ﺟﺎ اﺧﺘﯿﺎرات دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻻزم ﺷﺪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻟﺒﺎس ﻣﺎ را ﻫﻢ از ﻣﺎ ﺑﮕﯿﺮد‪*...‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﺎ در ﭘﺎورﻗﻰ ﮐﺘﺎب »اﺳﻼم و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﻰ« و ﺟﻠﺪ دوم »ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در اﺳﻼم« ﺑﺎﻟﺼﺮاﺣﮥ ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻌﻀﻰ از ﻧﺎداﻧﺎن ﺑﺪاﻧﺪﯾﺶ و ﮐﻮﺗﻪ ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﻼﻣﻰ را درک ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﯿﺎل ﮐﺮده اﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺣﮑﻮت ﺟﺎﺋﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻰ ﻓﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ »ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﻼﻣﻰ« ﻏﯿﺮ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ!‪.‬‬
 ‫‪١١٢‬‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﻻزم و ﺿﺮورى ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﺎل ﺧﺪاﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن‬
‫او در روى زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺳﺘﻢ رواﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎل از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﺴﻰ داده ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﺰﯾﺮۀ اﻟﻌﺮب آن روز ــ و‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن آن روز ــ ﻧﺒﻮده و ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﯿﺰ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﯿﺪ در آن ﻋﺼﺮ ﺗﺎ اﯾﻦ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎﻣﻰ ــ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎدى ــ‬
‫ﻣﻮﻟﻮد و ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺶ از ﻫﺰار و ﺳﯿﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﮔﺬﺷﺖ و‬
‫رﻧﮕﻬﺎى ﺑﺮدﮔﻰ و ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﯿﺘﻪ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى را ﺑﻪ ﺧﻮد دﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰى‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺖ! و روﺳﯿﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸﺎن ﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫ﺷﺪ و در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﻄﺎﻋﻰ و ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﯿﺎم و ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ روزﮔﺎر ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ از‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﺑﺴﺮآﻣﺪه ﺑﻮد و روش ﻫﺎى ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻗﯿﺎم و اﻧﻘﻼﺑﻰ را‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورد! ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮى ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد ﻫﺮﮔﺰ! ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﻧﻘﻼب ﻧﺎﺷﻰ از اﯾﻦ ادراک ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ دﯾﺪﻧﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻬﻰ را‬
‫آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺟﺮاء ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ازﻟﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﺪﻋﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد ﮐﻪ روح دﯾﻦ و ﺗﺤﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و در‬
‫‪2‬‬
‫اﯾﻦ وﻗﺖ ﻋﻠﯿﻪ آن ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ روح و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﻼم ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از آن اﻧﮕﯿﺰه و روح دور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﭼﻨﯿﻦ رژﯾﻤﻰ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﻼﻣﻰ را ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﻘﺎﯾﻖ را درﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ در ﻣﻌﻘﻮﻻت‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺮده و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺎﻓﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ! و ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﺳﻤﭙﺎﺷﻰ ﻧﺎداﻧﺎن ﻧﺸﻮﯾﻢ‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
‫*‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺑﺮدن ﻧﺎم اﯾﺸﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﺎپ ﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺘﺎب‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪور ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯾﺸﺎن را ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﻮق ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ .1‬در ﮐﺘﺎب »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم« در ﻓﺼﻮل »اﺳﻼم و ﻧﻈﺎم اﻗﻄﺎﻋﻰ« و »اﺳﻼم و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى« و »اﺳﻼم و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﻓﺮدى« ﻣﻔﺼﻼ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ...‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﺮارج ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻰ درآﻣﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ .2‬اﺳﺘﺎد ﻓﻘﯿﺪ ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻰ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﻟﺼﺮاﺣﻪ ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ...» :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫آﺗﺶ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺜﻤﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﺎ دﯾﺪ اﺳﻼم ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ و اوﺿﺎع را ﺑﺎ روح‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ارزﯾﺎﺑﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﮐﻠﻰ‪ ،‬ﺑﺎ روش و روح اﺳﻼم ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ راه‬
‫و روش ﻋﺜﻤﺎن!‪«...‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب »ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در اﺳﻼم« ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪) .‬ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪١١٣‬‬
‫ﻗﯿﺎم ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﻄﺎﻋﻰ و ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ذﻟﺖ در‬
‫ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮد!‪...‬‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻰ ﭼﻬﺎرم اﯾﻦ ﮐﻪ دوره ﻓﺌﻮداﻟﯿﺘﻪ روزﮔﺎر ﻣﻌﺎوﯾﻪ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن او‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﻧﯿﺮوى ﺟﺒﺮى‪ ،‬در ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ اﺛﺮى ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ ،‬او ﺑﺮاى در ﻫﻢ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻦ آن ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺖ و ﻣﺴﯿﺮ دوﻟﺖ را در اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﻰ و ﻣﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت اﺳﻼﻣﻰ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻣﺮاء ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ از ﻣﺮدم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن ﻣﺴﺘﺮد داﺷﺖ و ﻧﺸﺮ ﻋﺪاﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را در اﻗﻄﺎر‬
‫اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﻣﺘﺪاد داﺷﺖ‪ ،‬آﻏﺎز ﻧﻤﻮد و ﮐﺎر ﺑﺠﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﺎل وى ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﻘﺮا و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﺎن ﻣﻰ رﻓﺘﻨﺪ و ﮐﺴﻰ را ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻤﻰ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻫﻤﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ از آن ﺟﻬﺖ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﻄﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪ و ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روش اﻗﻄﺎﻋﻰ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﮔﺬﺷﺘﻦ‬
‫روزﮔﺎر ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ‪ ،‬از ﺳﺮ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﺖ آن ﺑﯿﺪارى ﻋﻘﯿﺪه در ﻗﻠﺐ‬
‫و دل آن ﻣﺴﻠﻤﺎن آزاده ﺑﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺮوى ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎدى را در ﻫﻢ‬
‫ﺷﮑﺴﺖ و ﻫﻤﻪ را در ﺑﺮاﺑﺮ »ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎس« ﯾﮏ ﻓﺮد‪ ،‬ﺧﺎﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪ ...‬او اراده‬
‫ﮐﺮد و ﺑﻪ ﯾﺎرى و اﺳﺘﻤﺪاد ﻋﻘﯿﺪه اش‪ ،‬در راه ﺧﺪا آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اراده ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﺟﺮاء ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه و ﻃﺮز ﻓﮑﺮ و ﺷﻌﻮر ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ در ﻫﻤﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﺑﺎ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎدى و اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮ آن ﺳﯿﻄﺮه ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺣﺮارت آن در ﻗﻠﻮب اﯾﻤﺎن‬
‫آورﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ درﺟﻪ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻰ و اﺷﺘﻌﺎل رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪...‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﺒﺎر و ﮐﺮاﻣﺖ و اﻓﺘﺨﺎر اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ وى ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﻢ و‬
‫آزادى ﺗﺼﺮﻓﺎت وى را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎده و ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻰ ﮐﻪ از ﺧﺎرج او‬
‫را اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺎده دﻫﯿﻢ و وى را ﺑﻪ ﺳﻮى اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل و‬
‫ﺗﺮﻗّﻰ و ﯾﺎ ﺗﻨﺰل و ﺳﻘﻮط وى را ﺑﺪان ﻣﻰ ﺳﻨﺠﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﺪان ﺷﮑﻞ زﺷﺖ و ﭘﺴﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺎدﯾﻬﺎ ﺑﻪ اﻟﻐﺎء ﻫﻤﻪ ارزﺷﻬﺎى ﺛﺎﺑﺖ‬
 ‫‪١١٤‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و او را ﺑﺪون ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اراده و اﺧﺘﯿﺎرى‪ 1‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﻪ ﻗﻮا و‬
‫ﻗﺪرت ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ و ﺧﺎﺿﻊ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﺧﻼق ﺗﻨﻬﺎ اﻧﻌﮑﺎس ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آن داراى ﻣﻘﯿﺎس ﺛﺎﺑﺘﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻗﻮام و ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻠﻰ آن‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺠﺎوز اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻤﻪ در‬
‫»اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ« ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ اﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﺮاﺳﺎس آن ارزﯾﺎﺑﻰ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺎﻻت اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد و ﻏﺎرﺗﮕﺮى و ﺗﺠﺎوز و‬
‫آدﻣﮑﺸﻰ ﻣﺒﺎح و ﺟﺎﯾﺰ ﺷﻤﺮده ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﮐﺸﺘﺎر دﺧﺘﺮان و ﻣﺤﺮوم ﮐﺮدن‬
‫زﻧﺎن از ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺒﺎح ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮاﺳﺎس اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﺘﻮازﻧﻰ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫و اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺗﻨﻔﯿﺬ و اﺟﺮاى ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﯿﺎﻟﻰ دور از واﻗﻌﯿﺖ ﻣﺎدى زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ ﻣﯿﺰان اﻗﺘﺼﺎدى آن ﻣﺨﺘﻞ ﺷﻮد از ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ اﺧﻼق ﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﻼق داراى ﯾﮏ اﺻﻞ ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫رﯾﺸﻪ دار و ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﭘﺎﯾﺪارى اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻫﺮ راﻫﻰ ﮐﻪ‬
‫وﺻﻮل ﺑﺪان را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻮل آن ﺑﭙﯿﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ‬
‫از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره در ﻫﻨﮕﺎم دﯾﮕﺮى‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﻌﺪﯾﻞ اوﺿﺎع‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻓﮑﺮى و رواﻧﻰ‪ ،‬از ﺳﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ و راﺑﻄﻪ اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آن ﻧﯿﺰ اﺻﻠﻰ از اﺻﻮل‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﺼﺎدى آن را ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن داراى ﻣﻘﯿﺎس ﺛﺎﺑﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن‬
‫ﺑﺮﻗﺮارى راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺸﻖ و ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﺗﻌﺎون در اﻣﻮرﯾﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺣﺘﺮام و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﺼﺎدى و ادﻋﺎﻫﺎى ﻣﻨﺤﺮف رواﻧﻰ از ﺗﺤﻘﻖ‬

‫‪ .1‬در اﺛﺮ ﺷﺪت اﻧﺘﻘﺎد از ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﻣﺎدﯾﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪه اﻧﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬و ﻣﺎ ﻣﺮدم را وادار ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ راه ﺣﻖ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻓﻘﻂ در‬
‫ﺑﺤﺚ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻰ آورﻧﺪ‪ ،‬و در روﯾﺪادﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺗﺮﻣﯿﻨﯿﺴﻢ اﻗﺘﺼﺎدى اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﻓﺮاﻣﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻘﯿﺪه دﯾﻨﻰ و ﮐﻢ ﮐﺮدن ارزش آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻣﺤﺮﮐﻰ‪ ،‬راه اﻓﺮاط را‬
‫ﻣﻰ ﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٥‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف و ﻣﻘﯿﺎس ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال و ادﻋﺎﻫﺎ را‬
‫ﻏﻠﻂ و اﺷﺘﺒﺎه آﻣﯿﺰ داﻧﺴﺖ و ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را اﺻﻼح ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮد ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﯿﺎس ﻫﺎى‬
‫آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﺣﺴﺎس ﻫﺎى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان ــ ﮐﻪ در روان ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ ــ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد در ﺷﮑﻞ ﻋﺎﻟﻰ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ آن‪ ،‬ﻫﻤﮑﺎرى ﻣﯿﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﺑﻰ ﭼﯿﺰان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﺑﻰ ﻧﯿﺎزى وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎد در ﺷﮑﻞ ﭘﺴﺖ آن‪ ،‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮔﻨﺎه آﻟﻮدى از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و دﺷﻤﻨﻰ اﻧﻘﻼب اﻧﮕﯿﺰى از ﻃﺮف ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان‪ ،‬ارزش ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ و ﺣﻘﯿﻘﻰ داﺷﺖ و ﻫﻤﺎن‬
‫ﻧﯿﺮوى ﻣﺆﺛﺮ ﺷﻤﺮده ﻣﻰ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ در راه اﻧﺘﺸﺎر‬
‫دﻋﻮت ﺧﻮد و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻧﻔﺮت و اﻧﺰﺟﺎر ﺗﻮده ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﺿﺎع و ﺣﺎﻻت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﺎﮔﻮارﺷﺎن‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدى را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺪون ﺗﻼش و ﺗﺒﻠﯿﻎ! ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن اﺻﻞ ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺎدى و‪...‬‬
‫ﺟﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺰرگ و ﯾﺎ رﻧﮕﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﻰ را رﻧﮕﯿﻦ ﮐﺮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺗﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﺣﻘﯿﻘﻰ آن ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﯾﻢ‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫از ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺰ دورى ﻧﮕﺰﯾﺪه اﯾﻢ‪.‬‬
‫روح و روان‪ ،‬ﺟﻬﺎن وﺳﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺎده و اﻓﮑﺎر و ﻣﺸﺎﻋﺮ و‬
‫ﺿﺮورﯾﺎت ﺟﺴﻢ و ﺟﻠﻮه ﻫﺎ و ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازﯾﻬﺎى روح ﻟﻄﯿﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬آرى اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫در ذات و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺧﻮد اﺻﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺎدﯾﻬﺎ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬
 ‫‪١١٦‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم‬
 ‫‪١١٧‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم‬
‫اﺳﻼم درﺑﺎره روان اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف‬
‫اﺳﺎﺳﻰ دارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻓﺮوع و ﺟﺰﯾﯿﺎت ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺗﻼﻗﻰ و ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم‪ ،‬در ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻰ و ﺷﻤﻮل ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ‬
‫و ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ ‪ ،‬در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻰ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ و ﻋﻤﻞ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﻼم‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﺮى را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟّﻪ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎى ﺧﯿﺎﻟﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﮐﻪ آدﻣﻰ را ﺑﺮ ﭼﯿﺰى‬
‫ﺧﺎرج از ﻃﺒﯿﻌﺖ او ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺮﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻃﺒﯿﻌﺖ آدﻣﻰ ﺗﻮﺟّﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى او را‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد را‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻓﺸﺎرى ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ ﺑﺮ او وارد‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ و ﻣﯿﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى او ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧُﺮد ﮐﺮده و در ﻫﻢ‬
‫ﺑﮑﻮﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن در ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ از ﻧﻮع‬
‫ﺷﯿﻄﺎن! اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﺎره اى از ﺣﺎﻻت ﺳﻘﻮط و اﻧﺤﻄﺎط در وادى ﺷﺮ و‬
‫ﺑﺪى‪ ،‬ﺗﺎ درﺟﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻨﺰل ﮐﻨﺪ و در ﭘﺎره اى از ﺣﺎﻻت ارﺗﻘﺎء و ﺗﻌﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺑﺎ روح‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ﻃﻬﺎرت و ﭘﺎﮐﻰ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎن در ﺣﺎل ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬ﭼﯿﺰى در‬
‫ﺣﺪ ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻣﺎﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺳﺮﺣﺪ اﺳﺖ‪ :‬داراى ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻧﯿﮑﻰ و ﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﺮ و زﺷﺘﻰ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ و ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬از‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ او دور ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و از ﺧﺎرج ﻫﻢ ﺑﺮ آن ﺗﺤﻤﯿﻞ و اﻟﺰام‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن داراى اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎﯾﻰ ﻓﻄﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰ ﺷﻮد‪،‬‬
‫زﯾﺮا زﻧﺪﮔﻰ ــ در ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﯿﺶ ــ ﺑﺪون وﺟﻮد اﯾﻦ ﻧﻮع از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻟﺠﻮج‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ آن آﺳﻮده ﺷﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺷﺎﻣﻞ اﻧﮕﯿﺰه ﻓﻄﺮى دﯾﮕﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﻘﺎء و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻰ و آزادى از رواﺑﻂ زﻣﯿﻦ و ﻗﯿﻮد ﻣﺎدى‪ ،‬ﻫﺪف و ﻣﻘﺼﺪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﯾﻦ دو ﺟﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺧﻂ ﺳﯿﺮى ﮐﻪ ﺑﺴﻮى آن ﺳﻮق داده‬
 ‫‪١١٨‬‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎدر اﺳﺖ ــ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در دوره ﮐﻮدﮐﻰ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻰ ــ ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﯿﺐ‬
‫ﺳﻘﻮط و ﺗﻨﺰل‪ ،‬رواﻧﻪ ﺷﻮد و ﯾﺎ راه ﺻﻌﻮد و ﺗﻌﺎﻟﻰ را ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﯾﺎ ﺗﻨﺰل او‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺣﺪود اﻧﺮژى ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ وى و ﻋﻨﺎﺻﺮى‬
‫ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه وﺟﻮد او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و از ﺧﺎرج ﭼﯿﺰى ﺑﺮ روى‬
‫اﻟﺰام و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ وى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺸﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﺰل و ﺳﻘﻮط‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﺶ ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺻﻌﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام از ﻃﺮف‬
‫ﻓﺮد‪ ،‬از ﯾﮏ ﭘﺬﯾﺮش ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺪام‬
‫از اﯾﻦ دو وﺟﻮد دارد و ﺑﻌﻀﻰ از اﻓﺮاد ﻃﺒﻌﺎً ﺗﻤﺎﯾﻠﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪى ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻌﻀﻰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻠﺸﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﻰ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ اﺳﺖ وﻟﻰ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﺰرگ ﻣﺮدم‪ ،‬در ﺣﺪ‬
‫وﺳﻂ اﯾﻦ دو ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ واﻗﻊ ﺑﯿﻦ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﺒﻮط و ﺗﻨﺰل و‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى ﻣﺎدى ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ‬
‫ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺻﻌﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻮى آن ﺟﻠﺐ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬آن را از ﺧﻮد دور ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ آن ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺳﻼم‬
‫ﻫﺪف ﺑﺰرگ اﺳﻼم اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن و ﺗﻌﺎدل در روح ﻓﺮد اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن و ﺗﻌﺎدل در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از آن در ﺣﺪود اﻣﮑﺎن ﺑﻪ اﯾﺠﺎد‬
‫ﺗﻌﺎدل در ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اﺳﻼم در اﯾﻦ راه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ رﺷﺘﻪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻰ و‬
‫ﺻﻌﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﮐﻨﺪ ﺗﺎ او را در اﯾﺠﺎد ﻣﻮازﻧﻪ در ﺛﻘﻠﻰ ﮐﻪ وى را ﺑﻪ ﺳﻮى اﻣﻮر ﻣﺎدى‬
‫ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎرى ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو در ﺟﺬب وى ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ‪ ،‬ﮐﺎر را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اى‬
‫ﻧﻤﻰ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ رﺷﺘﻪ ﻫﺎى اﺗﺼﺎل وى را ﺑﮕﺴﻠﺪ و ارﺗﺒﺎط آدﻣﻰ را ﺑﺎ زﻣﯿﻦ و اﻣﻮر‬
‫ﻣﺎدى ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮازن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را از دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﺳﻼم از ﻓﻘﺪان ﻣﻮازﻧﻪ ﮐﺮاﻫﺖ دارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮد در اﺛﺮ ﺑﻬﻢ ﺧﻮردن ﻣﻮازﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﺑﺎﻻ و ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﻼم در راه ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻮﺷﺶ دارد‪ ...‬ﻫﺪف ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺪون ﭘﺬﯾﺮش و اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻣﺎدى‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١١٩‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮارداده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﻋﻤﻠﻰ ﮐﺮدن و راه ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﭘﺎک و اﺻﻼح ﮐﻨﺪ‬
‫و آن را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻰ درآورد ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ ﺑﻠﻨﺪى ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﺼﻮرت زﯾﺒﺎ‬
‫و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮاﻣﺘﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻻ رﻫﺒﺎﻧﯿﮥ ﻓﻰ اﻻﺳﻼم‪ :‬در اﺳﻼم‬
‫رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﭘﯿﺮوان آن‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ دروى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﺟﺴﻤﻰ و ﻣﺎدى‪ ،‬و ﺗﻄﻬﯿﺮ روى ﺑﺮاى ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ ورود در ﻣﻠﮑﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ‪ :‬در ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﯾﮏ اﺧﺘﻼل و ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺮده از ﮐﺎر ﻣﻰ اﻧﺪازد و ﻓﺮد را در راه ﻫﺪف ــ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻟﻄﯿﻒ و‬
‫ﻣﻘﺪس ــ رﻧﺞ و ﻋﺬاب ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬روش رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ و زﻧﺪﮔﻰ ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮاى ﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﮐﺮدن‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ و ﺿﺮورﯾﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺪﻓﻰ ﺑﺮ ﻫﺪف دﯾﮕﺮ ﻃﻐﯿﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻰ ﺑﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ در ﺳﯿﺮ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻰ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺳﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت‬
‫ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬در ﮐﺮه زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻠﻰ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﯿﻞ آن‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫اﻧﺴﺎن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‬
‫اﻧﺴﺎن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺴﻢ و ﻋﻘﻞ و روح‪ .‬وﺟﻮد ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاف ﺑﻮده و ﻫﺮ ﯾﮏ داراى ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﻌﯿﻨﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺪون ﮐﺞ روى و اﻧﮑﺎر‪ ،‬ﺑﺪان ﺗﻮﺟّﻪ ﻧﻤﻮد و آن را ﺑﺮآورده ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻓﺖ و ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن و ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى و‬
‫ﺷﻬﻮت ﺳﺮﮐﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ آرام ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻧﻪ ﺑﺎزﻣﻰ اﯾﺴﺘﺪ و او ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ذات‬
‫ﺧﻮﯾﺶ در درﺟﻪ اول و ﺣﻔﻆ ﻧﻮع در درﺟﻪ دوم‪ ،‬ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ روى‬
‫ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٢٠‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺪف اول‪ ،‬ﺧﻮردﻧﻰ ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﻰ ﻫﺎ )و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎک(‬
‫اﺳﺖ و وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺪف دوم‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ و ﺗﮑﺜﯿﺮ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﺎﯾﻰ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺑﺪﻧﻰ را ﻃﻮرى ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻗﻮى‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺨﻠﻒ و ﺳﺮﭘﯿﺠﻰ از آن ﻣﺸﮑﻞ و ﯾﺎ اﺣﯿﺎﻧﺎً ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬و از اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ و ﺗﺸﻨﮕﻰ اﺣﺴﺎس ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻰ ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻧﺪ و ﺳﮑﻮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺮاى آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ اﯾﻦ اﺻﻞ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ذات ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ و‬
‫اﻫﻤﺎل روا ﻧﺪارد و اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪون ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﻘﺪور ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ! ﺑﺮاى ﺑﯿﺎن اﺻﺎﻟﺖ و ﻋﻤﻖ و ﺷﺪت اﺣﺴﺎس ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن در‬
‫روح ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ در و آن در ﺑﺰﻧﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﺎرﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ و ﺣﮑﻤﺖ‬
‫و ﻣﺼﻠﺤﺖ آن ﻧﯿﺰ واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ ﯾﮏ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺿﻌﯿﻔﻰ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺘﻮان از ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪش آزاد ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻗﻰ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﻰ ﮐﻪ زن در راه ﺣﻔﻆ ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺸﻘﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮى را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫و راﺑﻄﻪ وى ﺑﺎ ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻻم و ﻣﺸﻘﺎت ﺑﺎردارى‪ ،‬زن را از اﻧﺠﺎم‬
‫ﻫﺪف اﺻﯿﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎز ﻧﺪارد‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار درد و رﻧﺠﻰ ﮐﻪ در ﻋﺪم اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﺟﺴﻢ ﻗﺮارداده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه در اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ ﻟﺬّت ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﭘﺬﯾﺮى ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﻤﯿﻨﻰ را ﺑﺮاى واداﺷﺘﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ اﺳﺘﺠﺎﺑﺖ و‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﻫﺪف ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﻰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﻰ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﻰ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼﺗﻰ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻰ در اﯾﻦ راه‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﺮوى ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻫﺪف ﻋﻘﻞ ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ و در اﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ :‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﻗﺪام ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ اش‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺋﻤﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻓﻬﻤﯿﺪن در وى ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ اﯾﻦ ﺧﻮد ﯾﮏ‬
 ‫‪١٢١‬‬
‫ﻫﺪف ذاﺗﻰ اﺳﺖ‪ .‬و از راه ﻫﻤﯿﻦ اﻧﮕﯿﺰه‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺮﻗّﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰ رود و‬
‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﺧﻮد را ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗّﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺪف اﺻﯿﻠﻰ از ﻫﺪف ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﺑﻄﻮر ذاﺗﻰ‪ ،‬ﺑﺴﻮى آن ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و وﺳﺎﯾﻞ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﻗﺴﻤﺘﻰ از آن‪ ،‬در ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ روح‪ ،‬آن ﻧﯿﺮوى ﺑﺰرﮔﻰ ﮐﻪ ﻏﺮب ﺑﺪان اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در‬
‫آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﻫﺪف و وﻇﯿﻔﻪ اش آﺷﮑﺎر و ﭘﯿﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻮن روح ذاﺗﺎً ﭼﯿﺰ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺤﺴﻮﺳﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ وارد ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﻰ ﮐﻪ ـ ﭘﺎﯾﺎﻧﻰ ﻧﺪارد ـ ﺑﺸﻮﯾﻢ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ اﺛﺒﺎت ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﻧﮑﺎر روح ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻠﻤﻰ ﺻﺤﯿﺤﻰ ﻣﺘﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ‬
‫از ﻫﺪف ﻫﺎى اﺻﯿﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺮﻗّﻰ ﺣﯿﺎت و رﺷﺪ دادن داﺋﻤﻰ آن اﺳﺖ ــ اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ در ﺷﺮق و ﻏﺮب آن را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ــ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﯾﮑﻰ از وﺳﺎﺋﻞ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺗﺮﻗّﻰ در اﻧﺴﺎن‪ ،‬روح اﺳﺖ و وﻇﯿﻔﻪ اش‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوى ﻣﺨﻔﻰ ﻫﺴﺘﻰ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و اﺗﺼﺎل ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻧﻮر و‬
‫درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﻫﺎﯾﻰ را اﻟﻬﺎم ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺣﻮاس و ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آن را درک ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻬﻮﺳﯿﻠﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮر آﺳﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬روح ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ راه ﺗﻌﺎﻟﻰ‬
‫را ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد و ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻰ را در ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻰ و ﺣﯿﺎت‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ارﺗﻘﺎء و ﺗﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﯾﺎرى ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫روح ﺑﺸﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ اﺳﺖ و اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﺮى را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎور دارد و ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻢ و ﻋﻘﻞ و روح وى را‬
‫ﺑﺮآورده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺪﻓﺶ اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن و ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻰ ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٢٢‬‬

‫ﺗﻔﺎوت اﺳﻼم و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‬

‫اﺳﻼم ﺑﻮﺟﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﻮاﻧﻰ در اﻧﺴﺎن اﻋﺘﺮاف دارد و ﺑﻪ ﻓﺮد اﺟﺎزه ﻣﻰ دﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ ﮐﻪ آزارى ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺻﺪﻣﻪ اى ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﯿﺰ ﻧﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺗﻔﺎوت ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ـ در ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﺎص و ﺑﺮاى ﭼﺎره ﺟﻮﯾﻰ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ـ در ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى‬
‫ﻓﺮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﺷﺘﻐﺎل زﯾﺎد ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻰ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﻰ ﺣﻖ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ و رﻏﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻋﻤﻠﻰ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ را‬
‫وارد ﻣﯿﺪان اﺣﺴﺎﺳﺎت و داﺧﻞ ﺿﻤﯿﺮ و روح اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪،‬‬
‫آدﻣﻰ ﺟﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ روش‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﻠﮑﻮت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‬
‫اﻧﺠﯿﻞ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﺧﻮرﯾﺪ و‬
‫ﻣﻰ آﺷﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاى ﺑﺪن ﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﻰ ﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺪﻫﯿﺪ« و‬
‫ﯾﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻧﺎن ﺟﻮ و ﺧﻮاب در ﻣﺰﺑﻠﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺳﮕﺎن ﻫﻢ زﯾﺎدى اﺳﺖ!« او ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺻﯿﻠﻰ ﮐﻪ در‬
‫روان ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ رﻧﺞ دادن ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ارﺗﻘﺎء و‬
‫ﺗﺮﻗّﻰ روﺣﻰ و ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺧﺸﻨﻮدى ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ!‬
‫ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾﺖ را‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ او اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از ﻣﺮدم ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪﻓﺶ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه ﺷﯿﻄﺎن را‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﻬﻮاﺗﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را از ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻧﯿﮑﻰ ﺑﺎز ﻣﻰ دارد‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻣﺎدﯾﺖ اﻓﺮاﻃﻰ و‬
‫ﻗﺴﺎوت و ﺑﯿﺮﺣﻤﻰ ﮐﻪ در ﻗﻮم ﯾﻬﻮد وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻮد در ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮدن‬
‫ﺟﺴﻢ و ﻣﻘﻬﻮر ﻧﻤﻮدن ﺷﻬﻮات و ﺑﺎﻻﺑﺮدن اﻧﺴﺎن از ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎدى دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺷﺪت‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺨﺼﻮص را‬
‫ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺸﺮﯾﺖ را در داﺧﻞ‬
 ‫‪١٢٣‬‬
‫ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺻﻼح ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫در داﺧﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻰ ﻣﻘﯿﺪ ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ دﯾﺮﻫﺎ و ﺻﻮﻣﻌﻪ ﻫﺎ رواﻧﻪ ﺷﻮد!‬
‫***‬
‫در داﺧﻞ دﯾﺮﻫﺎ و ﺻﻮﻣﻌﻪ ﻫﺎ ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد؟‪...‬‬
‫ﺷﺮم اﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در آﻧﺠﺎ ﻋﻤﻠﻰ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ در ﻫﻤﺎن‬
‫اﻣﺎﮐﻨﻰ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮑﺎن ﺧﺪا اﺳﺖ! و ﻣﺮﮐﺰ ﻃﻬﺎرت اﺧﻼﻗﻰ و ﭘﺎﮐﻰ و‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﻰ ﮐﺎﻣﻞ و ﻧﺠﺎت دادن اﺑﺪى از ﺷﻬﻮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ! و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ اﺳﺖ!‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺮم آورى اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻋﻠﺖ آن ﻫﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ‬
‫ﺷﺪﯾﺪى ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﯿﺎل اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻓﺮض و ﻻزم ﻣﻰ داﻧﺪ و آن را‬
‫ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﻌﮑﻮس ﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﻓﺮورﻓﺘﻦ در ﺷﻬﻮات ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در زﯾﺮ ﭘﺮده ﻫﺎ و‬
‫روﭘﻮﺷﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪...‬‬
‫دﯾﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮى ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﺑﯿﺎﻧﺪازﯾﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﻰ درآﻣﺪه اﺳﺖ؟!‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ ﮐﻪ از ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﻬﻢ ﻣﺴﯿﺤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻃﻼق را اﺟﺎزه‬
‫ﻧﻤﻰ دﻫﺪ و رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ را داﺋﻤﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ و رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻠﻰ ﮐﻪ درآﯾﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻃﻼق‬
‫ﻧﻤﻰ دﻫﺪ!‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨﮑﺎر ﭼﻪ ﺷﺪ؟ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻬﺮى و ﺣﺘﻤﻰ اﯾﻦ روش اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم )ﻏﯿﺮ‬
‫از ﻣﻤﺎﻟﮑﻰ ﮐﻪ ﮔﻮش ﺑﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻧﺪادﻧﺪ و در ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﻮد ﻃﻼق را اﺟﺎزه دادﻧﺪ(‬
‫در ﻇﺎﻫﺮ از اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﻬﺎن زﻧﺎن و ﺷﻮﻫﺮان‪ ،‬دوﺳﺘﺎﻧﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮﯾﺶ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﻬﻮت ﺣﺮام ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮآورده ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ راه ﭼﺎره و ﺧﻼﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ! و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در‬
‫ﺑﺴﯿﺎرى از اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺧﺸﻦ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ و از آدﻣﻰ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ از ﺣﺪود ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ او ﺧﺎرج اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺮ ﻃﺒﯿﻌﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ واﻗﻒ ﺗﺮ و ﺑﺮ راه اﺻﻼح آن آﮔﺎه ﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﻨﻨﺪ و‬
 ‫‪١٢٤‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﻏﺬا و ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬و اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى از ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺪون ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺟﺎزه ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﺎرﻫﺎ اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ از آﻧﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻗﻞ ﻣﻦ ﺣﺮم زﯾﻨﮥ اﷲ اﻟﺘﻰ اﺧﺮج ﻟﻌﺒﺎده واﻟﻄﯿﺒﺎت ﻣﻦ اﻟﺮزق« ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﺑﮕﻮ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﻰ زﯾﻨﺖ ﻫﺎﯾﻰ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ آﻓﺮﯾﺪ و روزى ﻫﺎى ﭘﺎﮐﯿﺰه‬
‫را‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻤﻮد؟و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮐﻠﻮا ﻣﻦ ﻃﯿﺒﺎت ﻣﺎ رزﻗﻨﺎﮐﻢ« ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬از ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روزى ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺨﻮرﯾﺪ »و ﻻﺗﻨﺲ ﻧﺼﯿﺒﮏ ﻣﻦ اﻟﺪﻧﯿﺎ« ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﺳﻬﻢ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را از دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﮑﻦ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﺖ ﺣﺘﻰ اﺣﺴﺎس اﯾﻦ ﺷﻬﻮات را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﺮام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ آن‪ ،‬ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻏﺮاﯾﺰ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى رواﻧﻰ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»زﯾﻦ ﻟﻠﻨﺎس ﺣﺐ اﻟﺸﻬﻮات ﻣﻦ اﻟﻨﺴﺎء واﻟﻨﺒﯿﻦ و اﻟﻘﻨﺎﻃﯿﺮ اﻟﻤﻘﻨﻄﺮۀ و اﻟﻔﻀﮥ و اﻟﺨﯿﻞ‬
‫اﻟﻤﺴﻮﻣﮥ و اﻻﻧﻌﺎم و اﻟﺤﺮث« ﯾﻌﻨﻰ‪» :‬ﺑﺮاى ﻣﺮدم‪ ،‬دوﺳﺘﻰ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﻮات از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎى اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و اﺳﺒﺎن ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن و ﮐﺸﺖ و زرع‪ ،‬زﯾﻨﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ« و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﻤﺎل و اﻟﺒﻨﻮن‬
‫زﯾﻨﮥ اﻟﺤﯿﻮۀ اﻟﺪﻧﯿﺎ« ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان زﯾﻨﺖ زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ داراى ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺎﺻﻰ از اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮى را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص دﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻏﺮاﯾﺰ‬
‫واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻏﺮاﯾﺰ و اﻣﯿﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ رواﻧﮑﺎوان ـ و در رأس‬
‫آﻧﺎن ﻓﺮوﯾﺪ ـ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﻨﺎع از اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل و اﻣﯿﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﻧﺮژى ﺷﻬﻮاﻧﻰ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻮى آن ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ 1‬ﺑﻠﮑﻪ واﭘﺲ زدن اﻣﯿﺎل و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻋﻘﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻰ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل و اﻣﯿﺎل ﻏﺮﯾﺰى را ﻧﺎﭘﺎک‬
‫ﺷﻤﺮده و در داﺧﻞ روان ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮﺟﻮد و واﻗﻌﯿﺖ آن اﻋﺘﺮاف ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و اﻧﺪﯾﺸﻪ و‬
‫ﺗﻔﮑﺮ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﺪاﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻏﺮﯾﺰى را ﻧﺎدرﺳﺖ‬

‫‪ .1‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 82‬ﮐﺘﺎب »‪«Three Conatribuions to the sexual theory‬‬

 ‫‪١٢٥‬‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻃﺎﻋﺖ »ﻓﻮق ﻣﻦ« ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﺴﻠﻂ ﭘﺪر و ﯾﺎ ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ! ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ اﻃﺎﻋﺖ از ﻧﯿﺮوى ﻗﻬﺎرى ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺣﺴﺎس را ﺑﻪ‬
‫ﮐﻠﻰ ﺣﺮام و ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ!‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﻬﻮت و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺧﺎص آن‬
‫زﺷﺖ و ﯾﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ را واﭘﺲ ﻣﻰ زﻧﺪ و ﺑﺪان اﺟﺎزه ﻇﻬﻮر در ﻣﯿﺪان ﺿﻤﯿﺮ‬
‫آﺷﮑﺎر ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺴﺌﻮل زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎرﺟﻰ اﺳﺖ ـ‪ Ego‬ـ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻋﻠﻰ رﻏﻢ واﭘﺲ زدن آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪى ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫ﭘﺸﺖ ﭘﺮده ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ و ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ و از اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺮوى ﻣﺤﺒﻮس و ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﮐﻪ آن را ﻣﺤﺒﻮس و دﭼﺎر ﮐﺘﻤﺎن و ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻰ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ و از اﯾﻦ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه دو ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺷﺪت آن و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺷﺨﺼﻰ ﻓﺮد‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى روﺣﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ و ﺷﺮط اﺳﺎﺳﻰ ﻋﻤﻞ واﭘﺲ زدن‪ ،‬اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﺛﺮ‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻤﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ وى ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد در ﺑﺎﻃﻦ روح ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺧﺎﺻﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺣﻖ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ اﻋﺘﺮاف ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎر و ﺟﻤﻮد ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در ﺗﺤﺮﯾﻢ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت اﻧﺴﺎن در ﻣﻮرد ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬درﻫﺎى اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﻫﺎى‬
‫ﺷﺪﯾﺪ و وﯾﺮان ﮐﻨﻨﺪه روﺣﻰ را ﻣﻰ ﮔﺸﺎﯾﺪ‪...‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم اﻣﺘﯿﺎز ﻣﻬﻢ آن در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺪان اﺳﺖ زﯾﺮا اﺳﻼم از آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬راه را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ واﭘﺲ زدن ﻏﺮاﯾﺰ ﻧﻤﻰ ﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺻﻮﻻ از ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﻰ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻓﺮﺻﺘﻰ ﺑﺮاى ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ در ﺿﻤﻦ آﯾﻪ اى از ﻗﺮآن ﯾﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﻬﻮت ﻫﺎ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻼت در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺗﺰﯾﯿﻦ و آراﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ از واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻏﺮاﯾﺰ ﯾﮑﻰ از واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻫﻢ وﺟﻮد آن را اﻋﺘﺮاف و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ در روح‬
‫ﺧﻮﯾﺶ از اﯾﻦ ﺷﻬﻮات اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻔﺮ و اﻧﺰﺟﺎر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺒﺐ واﭘﺲ زدن ﻣﯿﻠﻰ‬
‫در او ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺳﻼﻣﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ اﺻﻮﻻ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻮﺟﻮد‬
 ‫‪١٢٦‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬وى ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﻮات‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬آزاد ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮده اﻣﯿﺎل ﺧﻮﯾﺶ درآﯾﺪ‬
‫و از ﺳﺮﺣﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﯿﺮون رود‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ! اﮔﺮ اﯾﻦ آزادى ﻣﺒﺎح ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ زﯾﺎن ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ واﻗﻌﯿﺖ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻓﺮد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاى آن ﺣﺪودى ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮدى و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﺣﺪود ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﻣﻮﺟﺐ واﭘﺲ زدن اﻣﯿﺎل و‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻘﺪه رواﻧﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد و ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﺎﯾﺎن اﻫﻤﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪود ﻓﻘﻂ اﻧﺪازه ﻻزم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﻮاﻧﻰ را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮاى آن‬
‫ﻣﯿﺪان ﻫﺎى ﻣﻌﯿﻨﻰ را اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در آن ﻣﯿﺪان ﻫﺎ‪ ،‬از‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ ﺳﻮء در اﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺣﺪود ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺘﻌﺮض اﺻﻮل و‬
‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد و اﺣﺴﺎس ﺷﻬﻮت و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را‪،‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت ﺧﺸﮏ و اﺧﺘﻨﺎق آور‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﯾﻨﮑﻪ ﭘﻠﯿﺪ و از‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ! ﻣﻰ ﻧﮕﺮد و ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺎک‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و داﺧﻞ در »ﻣﻠﮑﻮت ﺧﺪاوﻧﺪى!« ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺧﻮد را از اﺣﺴﺎس‪،‬‬
‫آرى ﺣﺘﻰ از اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬دور و ﻣﻨﺰه ﺑﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﺷﻬﻮات در روان آدﻣﻰ‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎى ﻋﻤﯿﻘﻰ دارﻧﺪ و اﻧﺴﺎن ﺧﻮاه‬
‫ﻧﺎﺧﻮاه‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ اﺣﺴﺎس آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﺷﺪﯾﺪ و ﻟﺠﻮج‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺘﻤﻰ ﭘﯿﺮوى از اﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد و زن ﯾﮑﺒﺎره اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را واﭘﺲ ﺑﺰﻧﻨﺪ و‬
‫آﻧﮕﺎه در اﺛﺮ آن ﮐﺸﻤﮑﺶ روﺣﻰ در آﻧﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﺳﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﻰ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﻬﻮات‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺗﺰﯾﯿﻦ و آراﯾﺶ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺟﻮان از ﭼﻨﯿﻦ اﺣﺴﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه‬
‫ﺑﺒﺮد!‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﻼم ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﻞ دارد ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺎﻟﻎ اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و اﻧﮑﺎرى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ‬
 ‫‪١٢٧‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم و ﭘﯿﺶ وﺟﺪان ﺧﻮﯾﺶ و در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﭘﺎک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎج ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ اﺣﺴﺎس را واﭘﺲ ﺑﺰﻧﺪ و آن را ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﺧﻮد را ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر! ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﻤﻪ اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻰ ﻫﺎى روﺣﻰ و ﻋﺼﺒﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎﻫﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺖ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از رﯾﺸﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻓﺮد اﺟﺎزه ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از ﻧﺪاى‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮى ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺶ‬
‫آﯾﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺣﺪود ﺷﺮﻋﻰ ﺧﺎﺻﻰ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺴﻰ در داﺧﻞ ﺣﺪود آن ﻣﺒﺎح و ﻣﺠﺎز و ﺧﺎرج از آن‪ ،‬ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻣﻤﻨﻮع‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﭼﯿﺰى اﺳﺖ و واﭘﺲ زدن ﺗﻤﺎﯾﻼت ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ ...‬در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ »ﺗﻌﻠﯿﻖ ﻋﻤﻞ«‪ 1‬اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﻰ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻏﺮﯾﺰى را ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ (.‬ﮐﻪ ﻓﺮق اﺳﺖ ﻣﯿﺎن آن و ﻧﺎﭘﺎک ﺷﻤﺮدن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﻬﻮى و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻦ آن در داﺧﻞ ﺿﻤﯿﺮ و روان‪ ...‬اﯾﻦ »ﺗﻌﻠﯿﻖ«‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻤﻠﻰ ﺟﻨﺴﻰ را ﻣﻨﻈﻢ‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آن را از رﯾﺸﻪ و ﺑﻦ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و اﺣﺴﺎس ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان را در داﺧﻞ‬
‫روح ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﺣﺮام ﻣﻰ داﻧﺪ!! وﻟﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺪازه‬
‫اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم را ﻫﻢ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮده آن را ﻋﻼﻣﺖ‬
‫اﻧﺤﻄﺎط و ﭘﯿﺮوى از ﺷﯿﻄﺎن! ﻣﻰ داﻧﺪ و آن را ﻣﺎﻧﻊ دﺧﻮل در »ﻣﻠﮑﻮت ﭘﺮوردﮔﺎر«!‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﺼﻮرت راﺳﺖ ﺗﻮ ﺳﯿﻠﻰ زد‪ ،‬ﺻﻮرت ﭼﭗ را ﺟﻠﻮ ﺑﯿﺎور«!‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻰ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم از ﻇﻠﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن وارد ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﮐﺸﺶ ﻓﻄﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ داﺋﻤﺎً ﺑﺪان ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﭘﺴﺘﻰ ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و راه را ﺑﺮ ﺗﺴﺎﻣﻰ و ﺗﺮﻗّﻰ ﻣﺴﺪود ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﯿﺰ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ واﭘﺲ زدن اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮى و ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻦ و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن آن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻼح ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺎن واﭘﺲ زدن‬ ‫‪Three Contributions‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‪ Suspension‬را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت و اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻰ و »ﺗﻌﻠﯿﻖ« آن ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٢٨‬‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮاى ﻓﺮد ﯾﺎ ﻣﻠﺖ‪ ،‬اوﺿﺎع ﺧﺎﺻﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در آن ﺷﺮاﯾﻂ از‬
‫ﺳﺘﻤﮑﺎران اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﭘﺴﺘﻰ و ذﻟﺘﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد‬
‫ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر و ﻣﺘﺠﺎوز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ رﯾﺸﻪ اﻧﺘﻘﺎم در روزﮔﺎر ﻇﻬﻮر ﻣﺴﯿﺢ ﻣﺠﻮزى داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺻﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روش و ﻧﻈﺎم داﺋﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻼ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاء ﻧﯿﺴﺖ و در ﺻﻮرت اﺟﺮاء ﺟﺒﺮى ﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ‬
‫ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻫﺎى رواﻧﻰ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى روﺣﻰ‪ ،‬از آن ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ اﺳﻼم اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻼج ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟ و ﭼﻪ راه ﺣﻠﻰ ﺑﺮاى آن‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﺎﻣﻞ اﻋﻼم ﻣﻰ دارد ﮐﻪ‪» :‬اﻟﻌﯿﻦ ﺑﺎﻟﻌﯿﻦ و‬
‫اﻟﺴﻦ ﺑﺎﻟﺴﻦ‪ ...‬و اﻟﺠﺮوح ﻗﺼﺎص« ﭼﺸﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ‪ ،‬دﻧﺪان در ﺑﺮاﺑﺮ دﻧﺪان‪ ...‬و‬
‫ﺑﺮاى زﺧﻢ ﻫﺎ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻮاردى ﻫﻢ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬وﻟﮑﻢ ﻓﻰ اﻟﻘﺼﺎص ﺣﯿﺎۀ«‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ در ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪ .‬و‪» :‬ﻓﻤﻦ اﻋﺘﺪى ﻋﻠﯿﮑﻢ ﻓﺎﻋﺘﺪوا ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺑﻤﺜﻞ ﻣﺎاﻋﺘﺪى ﻋﻠﯿﮑﻢ« ـ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺪى و ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮد ﺑﺎ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرى ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﻼم از ﻧﻈﺮ اﺳﺎس ﮐﺎر‪ ،‬ﺣﻖ ﻓﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﺸﻢ و‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﭘﺲ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻧﻪ واﭘﺲ زدن اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﺑﺮاى آن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم اﺟﺮاء و ﺗﻨﻔﯿﺬ اﯾﻦ ﮐﺎر را در اﺧﺘﯿﺎر وﻟﻰ اﻣﺮ‬
‫ﻧﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﻨﻔﯿﺬ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺎزﻣﻰ ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﺻﻞ اﺣﺴﺎس‪،‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺗﻄﻬﯿﺮ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺣﺮص و آز و ﺷﺪﯾﺪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﻰ ﺟﻨﮕﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻃﺎﻋﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻮﺻﯿﻒ‬
‫ﻧﻤﻮده و وﺳﯿﻠﻪ ﻏﻀﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻰ داﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ آن‪ ،‬در ﺣﺪود ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺷﻬﻮﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺗﺰﯾﯿﻦ و‬
‫آراﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ روح ﻋﺎدى و ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ آن را اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﺑﺰودى ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﻮد‪ ،‬از واﭘﺲ زدن آن‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺤﺮاف‬
 ‫‪١٢٩‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ رواﻧﮑﺎوان در ﺿﻤﻦ ﺑﯿﻤﺎرى ﻫﺎى رواﻧﻰ آن را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ در اﺳﻼم دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﺟﺰو‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ روان ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﻤﻠﮏ ﻣﺎل ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎن و ﯾﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻠﺐ ﻏﻀﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وى‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫از ﻫﻤﺎن اول‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد واﭘﺲ زدن و اﺿﻄﺮاب رواﻧﻰ از ﻣﯿﺎن ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاى ﺗﻤﻠﮏ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﻗﯿﻮد ﺑﺴﯿﺎرى ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪:‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺴﻰ اﺟﺎزه ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺷﻬﻮت ﺑﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎى ﻃﻼ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﺣﺴﺎب ﭘﯿﺮوى ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺮاى ﻓﺮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ روش ﻣﻌﯿﻨﻰ را ﻻزم ﻣﻰ داﻧﺪ‬
‫و راه ﻫﺎﯾﻰ را ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎل ﺟﺰ ﺑﺪان راه ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻼل و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪...‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى ﻣﺎل ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺼﺎرف ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف آن‪ ،‬ﺟﺰ در‬
‫آن راه ﻫﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﮔﺮ از راه ﺣﻼل ﻫﻢ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﺷﻬﻮت ﻣﺎل ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻘﯿﺪ و ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﻓﺮق اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ در ﻣﯿﺪان اﺟﺮاء و‬
‫ﻋﻤﻞ و ﻣﯿﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى و ﻣﻨﻊ از اﺣﺴﺎس ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ در داﺧﻞ روان‪ ،‬وﺟﻮد دارد‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪...‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻢ ﺑﺮاى ﻧﺸﺎن دادن اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﻰ ﻣﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى‬
‫دوره ﻣﻌﯿﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﺎﺻﻰ آﻣﺪ‪ ،‬و ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم و ﻫﻤﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻫﺎ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﯿﺸﺘﺮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ راه اﺳﺎﺳﻰ اﺳﻼم در اﺻﻼح و ﻋﻼج اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻓﮑﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮﺟﻮد اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﻖ اﻓﺮاد را در اﺣﺴﺎس ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ او ﺣﻖ ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ در ﺣﺪود ﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ روش‪ ،‬از ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻋﻤﻞ واﭘﺲ زدن‪ ،‬ﮐﻪ از ﭘﻠﯿﺪ‬
‫داﻧﺴﺘﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى و اﺟﺎزه ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪادن و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺠﻠﻰ آن در‬
‫ﺿﻤﯿﺮ و وﺟﺪان ـ آن ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺸﺎر دﯾﻦ و ﯾﺎ رﺳﻮم و آداب ـ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم در اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﯾﺢ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺸﺮى آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪى‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﻰ ﺗﻮان در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮده‪:‬‬
 ‫‪١٣٠‬‬
‫»ﮐﺘﺐ ﻋﻠﯿﮑﻢ اﻟﻘﺘﺎل و ﻫﻮ ﮐﺮه ﻟﮑﻢ«‪ :‬ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و آن از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮش آﯾﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ دﯾﻨﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا اﻫﻤﯿﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺪﻫﺪ و آن را ﯾﮑﻰ از اﺟﺰاء اﺳﺎﺳﻰ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬وﻋﺪه ﺛﻮاب آﺧﺮت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺪاﮐﺎرﯾﻬﺎ و ﮔﺬﺷﺘﻬﺎى‬
‫دﻧﯿﺎﯾﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺤﺮﯾﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺒﻪ درﺧﺸﺎن و زﯾﺒﺎى ﺟﻬﺎد را ﻧﻤﺎﯾﺶ داد‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺪا ﺷﺪن زﻧﺪﮔﻰ ﻓﺮد در راه ﯾﮏ ﻓﮑﺮ و ﻫﺪف ﻋﺎﻟﻰ و ﺟﺎوﯾﺪ‪،‬‬
‫و در راه آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻫﺐ را ﺑﻪ ﻓﺮد داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺻﺤﯿﺤﻰ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﺳﻼم ﺟﻬﺎد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﻰ از ﮐﺎرﻫﺎى اﺳﺎﺳﻰ‪ ،‬و ﻣﺘﻤﻢ اﯾﻤﺎن ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺣﻮال و ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﻤﻪ ﻣﺠﻮزاﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺟﺎزه ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ را ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻮى آن ارﺗﻘﺎء‬
‫و ﺗﺴﺎﻣﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻊ ﺑﯿﻨﻰ و درک اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮى و ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ آن در اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺳﻼم را واداﺷﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﺟﻬﺎد‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬و ﻫﻮ ﮐﺮه ﻟﮑﻢ« ﯾﻌﻨﻰ ﺟﻬﺎد ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺧﻮش آﯾﻨﺪﺗﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﯾﻦ »ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪى«‬
‫دﺳﺖ از ﺟﻬﺎد ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺴﺘﻰ و ﺗﻨﺒﻠﻰ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ و زﺷﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻫﻤﯿﺸﻪ از آن ﻧﻔﺮت دارد و آن را ﺑﻪ زﺷﺖ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در اﯾﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن و اﺻﻮﻻ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺣﻖ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪى از ﺟﻨﮓ ﻧﺪادن‪ ،‬ﻓﺮق اﺳﺎﺳﻰ و ذاﺗﻰ وﺟﻮد‬
‫دارد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر و ﺑﺮاى ﮐﺪام ﻫﺪف ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﯾﻪ اى از اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﯾﺢ‬
‫ﻣﻰ رﺳﺪ؟ اﺳﻼم از اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬در آن واﺣﺪ دو ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯿﺪاﻧﻰ ﺑﺮاى واﭘﺲ زدن اﺣﺴﺎس ﺑﻰ ﻣﯿﻠﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﮐﻪ در‬
‫ﺿﻤﯿﺮ ﺑﻌﻀﻰ ﺳﺮﺑﺎزان‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﮐﺜﺮﺷﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد و رواﻧﮑﺎوان ﺑﺴﯿﺎرى از اﻧﻮاع اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى روﺣﻰ و ﻋﺼﺒﻰ را ﮐﻪ در‬
 ‫‪١٣١‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل اﯾﻦ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﮐﺮاﻫﺖ و‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪى از ﺟﻨﮓ را واﭘﺲ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﯿﭽﮑﺲ‪ ،‬ﻧﻪ دوﻟﺘﻰ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻧﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﻘﻄﺎران آﻧﺎن )اﮔﺮﭼﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻧﯿﺰ در ﺑﺎﻃﻦ ﻧﺎراﺿﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬وﺟﻮد اﯾﻦ اﺣﺴﺎس را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان دراﯾﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻖ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬راﻫﻰ ﺑﺮاى واﭘﺲ زدن ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ ﺧﻮد را ــ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻰ ــ در ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ اول اﯾﻦ اﻋﺘﺮاف اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ دوم ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻋﺠﯿﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻋﺘﺮاف از ﻃﺮف‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ او از اﺣﺴﺎس ﮐﺮاﻫﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺳﻨﮕﯿﻦ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻨﮑﺎرى ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻏﯿﺮت و ﺣﻤﯿﺖ ﻋﺠﯿﺒﻰ ﺑﺴﻮى ﺟﻬﺎد‬
‫رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎﻧﻬﺎى ﺧﻮﯾﺶ را در اﯾﻦ راه ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﮐﻨﻨﺪ و از اﯾﻦ ﮐﺎر اﺣﺴﺎس‬
‫ﻟﺬّت ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺠﻠﺲ ﻋﺮوﺳﻰ ﻣﻰ روﻧﺪ و ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ از‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ﻋﺠﯿﺐ و ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎﯾﻰ را‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻰ دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﮕﺮﻧﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮد را در ﺻﻔﻮف دﺷﻤﻦ ﺑﮑﺸﻢ و ﯾﺎ او ﻣﺮا‬
‫ﺑﮑﺸﺪ؟«‪ ...‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ دﯾﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر روﺷﻦ ﺑﻮد و از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﻋﺘﺮاف ﺻﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ و‬
‫ﮐﺮاﻫﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ از ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺪون اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻖ رواﻧﻰ‪ ،‬ﺟﻨﮓ را ﺑﺮآﻧﺎن واﺟﺐ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و‬
‫ﺟﻠﻮ اﺣﺴﺎس ﺑﺎﻃﻨﻰ آﻧﺎن را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﺮاﻫﺖ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﻰ‬
‫واﭘﺲ زده و ﻫﻤﺮاه ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮدن اﺣﺴﺎس ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﺎ‬
‫اﺿﻄﺮاب و ﻧﺎراﺣﺘﻰ روﺣﻰ‪ ،‬ﺑﺴﻮى ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﺮاﺣﺖ را در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﭘﺎره اى از اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﺴﺎﻟﻮﻧﮏ ﻋﻦ اﻟﺨﻤﺮ و اﻟﻤﯿﺴﺮ‪ ،‬ﻗﻞ ﻓﯿﻬﻤﺎ اﺛﻢ ﮐﺒﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻟﻠﻨﺎس‬
 ‫‪١٣٢‬‬
‫و اﺋﻤﻬﻤﺎ اﮐﺒﺮ ﻣﻦ ﻧﻔﻌﻤﻬﺎ«‪ :‬ﯾﻌﻨﻰ از ﺗﻮ درﺑﺎره ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻣﻰ ﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ در‬
‫آﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﺑﺰرگ و ﺳﻮدﻫﺎﯾﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﻨﺎه و ﻓﺴﺎد آﻧﻬﺎ از ﺳﻮدﺷﺎن‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم در اﯾﻨﺠﺎ ﻗﺒﻮل دارد ﮐﻪ در ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﺳﻮدﻫﺎﯾﻰ ﻫﺴﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻋﻠﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﮔﻨﺎه ﻧﺎﺷﻰ از آﻧﻬﺎ از ﺳﻮد و ﻧﻔﻊ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ از آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﯾﺪه اى را در آﻧﻬﺎ اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺮﻣﻰ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻮرد ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺸﺮﯾﻊ اﻗﻨﺎع‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از آن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪون اﺧﻼص واﻗﻌﻰ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺮاء آن‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎره اى از دﺳﺘﻮرات دﯾﻨﺸﺎن‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻃﻼق( ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ...‬و درﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﺣﯿﻠﻪ ﻫﺎى ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ ﻣﺘﻮﺳﻞ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٣٣‬‬

‫اﺳﻼم و واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد ﺑﺸﺮ‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺸﺮى را‪ ،‬آن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ و‬
‫آدﻣﻰ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﻄﺮى ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و او را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺴﺎس‬
‫اﯾﻦ ﺷﻬﻮات‪ ،‬از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻃﺮد ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺣﻖ ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻫﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ از او در ﻣﻘﺎﺑﻞ واﭘﺲ زدن ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ او‬
‫را ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ ﺷﻬﻮات‪ ،‬آزاد ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ .‬ﮐﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺮﺣﺪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮود و ﺑﺼﻮرت‬
‫ﺑﺮده و ﻣﻄﯿﻊ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮد ﮔﺮدد و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺧﺎﺿﻊ ﮔﺮدد و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪ آن‬
‫را از ﮔﺮدن ﺑﺎز ﮐﻨﺪ!‬
‫اﺳﻼم ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ در اﻋﺘﺮاف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺸﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﺟﺪا از‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﻮده و ﻣﻤﺘﺎز اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺷﻬﻮت ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﻌﻨﻰ از روش ﻫﺎى ﻓﺎﺳﺪ ﻏﺮﺑﻰ ﺟﺪا و ﺑﻪ دور اﺳﺖ و از اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻔﺎوت اﺳﻼم‬
‫و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻏﺮﺑﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺴﻮى آزادى ﻣﻄﻠﻖ و رﻫﺎﯾﻰ از ﻗﯿﻮد دﯾﻦ و‬
‫اﺧﻼق و آداب و رﺳﻮم دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ آﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻏﺮب زده ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ روش ﻫﺎ و ﺧﻂ ﺳﯿﺮﻫﺎى ﻏﺮﺑﻰ‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ...‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ روﺣﺸﺎن را اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮﺳﻨﺪ ﺑﺮاى ﭼﻪ؟‪ ...‬ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻗﯿﺪﻫﺎى ﺳﻨﮕﯿﻦ را‪ ،‬ﺣﺪى ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﻗﺮار‬
‫ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬و ﭼﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ او را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﯿﺪى آزاد ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ! ﺗﺎ از زﻧﺪﮔﻰ ﻟﺬّت ﺑﺒﺮد و‬
‫ﺧﺎﻃﺮش از ﻓﺸﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻢ آﺳﻮده ﮔﺮدد و آن ﮔﺎه ﻓﮑﺮ و ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺑﺸﻮد و ﺑﺎ ﻧﺸﺎط و آزادى در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻟﺬّت و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ! و‬
‫ﺗﺮﻗّﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﯿﺮوز ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ!‪...‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺌﻮاﻟﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻰ ﺗﻮان درﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫اروﭘﺎ و ﭘﯿﺮوان ﺑﻠﻮک ﻫﺎى ﺷﺮق و ﻏﺮب‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اروﭘﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺮﺧﻼف روش‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ و درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻏﺮب‪ ،‬آﻧﺎن را‬
‫ﻣﺒﻬﻮت ﮐﺮده و ﻋﻘﻮل و ارواﺣﺸﺎن را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاﺑﺮ‬
 ‫‪١٣٤‬‬
‫ﺑﺮق درﺧﺸﺎن و ﮔﯿﺮﻧﺪه آن‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اوه!‪ ...‬ﻣﻠﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ داراى ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ و ﺗﺎﻧﮏ و‬
‫ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻣﺪﻧﻰ و ﯾﺎ رواﻧﻰ ﻓﺎﺳﺪى ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ و ﻣﺎ‬
‫ﺑﯿﭽﺎره ﻫﺎ و ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ از ﺗﻤﺪن آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از‬
‫روح ﺑﺸﺮ آﮔﺎﻫﻰ ﻫﺎﯾﻰ دارﯾﻢ و ﯾﺎ اﺻﻮﻻ ﭼﯿﺰى ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﻬﺎ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ؟‬
‫ﻫﺮﮔﺰ! ﻫﺮﮔﺰ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﻰ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد ﮐﻪ ﺣﺪ ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ!‬
‫وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮرات‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﻗﯿﻮدى ﮐﻪ اﺳﻼم‬
‫ﻻزم ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﻫﺎ و ﺿﺮورﯾﺎت ﺣﺘﻤﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاى‬
‫ﺣﻔﻆ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ و ﻧﻬﺎد ﻓﺮد ﻧﯿﺰ ﺿﺮورت دارد‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ از ﺿﺮورﯾﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﭼﯿﺰى از ارزش‬
‫آﻧﻬﺎ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﻰ ﺷﺪ و ﮐﺴﻰ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﺴﺨﺮه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا زﻧﺪﮔﻰ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭼﯿﺰى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ از ﺧﺎرج ﺑﺮ ﻓﺮد ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﯾﮏ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﻮى ﺑﻪ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و ﻫﻤﮑﺎرى ﺑﺎ ﻣﺮدم در روح ﻓﺮد وﺟﻮد‬
‫ﻧﻤﻰ داﺷﺖ و ﻓﺮد در ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺣﺴﺎس آﺳﺎﯾﺶ و راﺣﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﺑﻮﺟﻮد ﻧﻤﻰ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ رواﻧﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از روح ﺑﺸﺮ ﻣﻰ ﺟﻮﺷﺪ و ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎم و دﯾﻨﻰ آن را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﮑﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ داراى اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮاى آن ﺑﺤﺚ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻗﺮن و ﺟﺎﻣﻌﻪ« ﻗﺮار داده اﯾﻢ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﻰ‬
‫اﺳﺖ اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻀﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﺮورﯾﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﺧﻮد ﺧﻀﻮع و اﻃﺎﻋﺖ‬
‫از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در روح ﻓﺮد رﯾﺸﻪ ﻋﻤﯿﻘﻰ دارﻧﺪ و ﭼﺎره اى ﺟﺰ اﻃﺎﻋﺖ و‬
‫اﺟﺎﺑﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮد ﺑﺪون رﻋﺎﯾﺖ و ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ :‬ﻗﯿﻮدى را ﮐﻪ اﺳﻼم ﻻزم ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻰ‬
‫از آن‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰى‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ...‬اﺳﻼم ﯾﺎ ﻫﺮ ﻧﻈﺎم دﯾﮕﺮى در‬
‫روى زﻣﯿﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻨﺎن اﻧﺴﺎن را آزاد ﺑﮕﺬارد‪ ،‬دﯾﺮ ﯾﺎ زود ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ زﯾﺎن ﻫﺎ ﺑﺮ او‬
‫وارد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ وﺿﻊ ﻓﻌﻠﻰ آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﺎ زرق و ﺑﺮﻗﻬﺎى ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ﺧﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻔﺎﺳﺪ را‬
 ‫‪١٣٥‬‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺐ ﺧﻮردﮔﺎن ﻏﺮب زده ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ‬
‫اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻓﺮﯾﺎدﻫﺎى ﺧﻄﺮ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﮐﺮدن ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ آن را از ﻣﯿﺎن ﻧﻤﻰ ﺑﺮد و در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫روزى ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻠﺦ و آﺛﺎر ﺷﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎره اى از ﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﺳﻮء آن در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اوﻟﯿﻦ ﺿﺮﺑﻪ آﻟﻤﺎن ﺑﻪ زاﻧﻮ‬
‫درآﻣﺪ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺎﺗﺤﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﺎل زﺑﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺪاﯾﺶ دو ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻰ در ﻓﺎﺻﻠﻪ رﺑﻊ ﻗﺮن و‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﻧﺪاز ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺘﻤﻰ آن‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرى ﻫﺎى رواﻧﻰ و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎو‬
‫ﺗﺸﻮﯾﺸﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ و اﻣﺮاض ﺟﻨﺴﻰ و زﯾﺎد ﺷﺪن ﺑﯿﻤﺎرى ﻫﺎى ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و‬
‫اﻣﺮاض ﻗﻠﺒﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ در ﺧﻮد آﻣﺮﯾﮑﺎ ــ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﺪه آﻟﻰ‬
‫ﻏﺮب زده ﻫﺎﺳﺖ! ــ ﺑﻄﻮر ﺑﻰ ﺳﺎﺑﻘﻪ اى زﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮق اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان‬
‫اﻣﺘﯿﺎز اﻧﺴﺎن از ﺣﯿﻮان در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وى آزادى و ﺣﺮﯾﺖ در‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻓﮑﺮ و اﺟﺮاء آن را ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﯿﻮان ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﻮد ﻏﺮﯾﺰه اﺳﺖ و‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺣﺮﮐﺎت و اﻓﻌﺎﻟﺶ وادار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﺪود‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ او را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺪ و اﻧﺪازه ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ او‬
‫را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‬
‫ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻏﺮﯾﺰه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻰ ﺧﻮرد و اﻧﻮاع ﻣﻌﯿﻨﻰ‬
‫از ﻏﺬا را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﻏﺬاﻫﺎ را ﻫﻢ ﻏﺮﯾﺰه ﺑﻪ وى ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‬
‫و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺧﺘﯿﺎر و اراده اى از ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻫﺮ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻏﺮﯾﺰه ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﺧﻮردن ﻣﻰ ﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻏﺮﯾﺰه از ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺣﺪود و ﻗﯿﻮد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان را از‬
‫زﯾﺎن ﻫﺎى ﻧﺎﺷﻰ از زﯾﺎده روى در ﻏﺬا و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺣﺪود ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوى‬
‫ﻫﺎﺿﻤﻪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪارى ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﺪود ﻏﺮﯾﺰى‪ ،‬ﻣﺎداﻣﻰ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺖ و‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﻫﻠﻰ ﺷﺪ و در‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻏﺬا ﻣﺘﮑﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از اﺛﺮ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺿﻊ‪ ،‬از‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ و راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ ﻏﺮﯾﺰه دور ﮔﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن وى‪ ،‬ﺣﺪودى را‬
 ‫‪١٣٦‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﻮان زﯾﺎن ﻧﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ـ در ﺑﻌﻀﻰ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ـ آﻧﺎن را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺧﻮد را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﭘﺲ از آﻏﺎز ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬آن را از ﺧﻮد دور ﮐﻨﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ اراده اى از‬
‫ﺧﻮد در اﯾﻦ ﮐﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ وﻗﺖ آن را‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﯾﺎ ﻋﻘﺐ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺴﻰ در زﻧﺪﮔﻰ ﺣﯿﻮان‪ ،‬داراى ﻓﺼﻞ ﻣﻌﯿﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن وﻗﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎن ﻣﻰ آﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻔﺖ ﮔﯿﺮى اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻓﺼﻞ آن‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻣﺎده ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻤﮑﯿﻨﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد از‬
‫اﺻﺮار و ﮐﻮﺷﺶ در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ!‪.‬‬
‫و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻏﺮﯾﺰه زﻧﺪﮔﻰ ﺣﯿﻮان را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺧﻮد را ﺑﯿﺶ از ﺣﺪى ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺳﺮﺷﺖ وى ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ آن را‬
‫دارد‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺟﺴﻢ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﻮا و ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻦ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫آﻧﺎن ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﺳﻢ ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﻧﺸﻮد!‪...‬‬
‫اﻣﺎ اﻧﺴﺎن‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر او را ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﺎﺻﻰ ﻗﺮار داد و از ﻗﯿﺪ ﻏﺮﯾﺰه‪،‬‬
‫ﻻاﻗﻞ در ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺟﺮاء و ﺣﺪود آن‪ ،‬آزاد ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﮔﺮ آدﻣﻰ دراﻧﮕﯿﺰه و ﻏﺮﯾﺰه ﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ از داﺧﻞ او را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ آزاد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﮐﯿﻔﯿﺖ و راه ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و ﺣﺪود و اﻧﺪازه آن‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ آزاد اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ اﻧﺴﺎن از اﯾﻦ آزادى ﺧﻮد ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى آن ﺣﺪود و اﻧﺪازه اى ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ!‪...‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از اﻓﺮاد ﺳﺎده ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻟﺬّت ﺑﯿﺸﺘﺮ و اﺣﺴﺎس‬
‫ﺳﻌﺎدت و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﺎر ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺮ اﺷﺨﺎص ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﺟﺪل را در ﻫﻢ ﻣﻰ ﺷﮑﻨﺪ و اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺮدود‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ از ﻏﺬا ﺷﺮوع ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن ﺳﺎده ﺗﺮ و ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و درک‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮادى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﻰ و »ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦ«ﻫﺎ و‬
‫»وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ«ﻫﺎ و اﻣﻼح و ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺻﺮاف و زﯾﺎده روى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺣﺪى ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮﺷﺎن ﻣﻰ رﺳﺪ‬
‫ﮐﻪ آﻧﻬﺎ از اﯾﻦ زﯾﺎده روى اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
 ‫‪١٣٧‬‬
‫ﻣﻌﻘﻮل در ﻏﺬا اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬّت ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ روزﻫﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺳﭙﺮى ﻣﻰ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﭘﺮﺧﻮر‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺑﺮ‬
‫ﭘﺮﺧﻮرى ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ و ﮐﺎرش ﺑﻪ ﺟﺎﯾﻰ ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻏﺬا ﺑﻪ وى‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ داﺋﻤﻰ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ؟ ﻣﻌﺪه و اﻣﻌﺎء او ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺗﺴﺎع‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﺘﺎد اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده زﯾﺎدﺗﺮى ﭘﺮ ﻧﻤﻮد! و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻨﻮز ﭘﺮﻧﺸﺪه دوﺑﺎره ﻏﺬا ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﮑﻢ ﺧﻮارﮔﻰ او را از ﻟﺬّت ﺳﯿﺮى‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﻤﺮش را در ﺣﺎل اﻧﺘﻈﺎر ﻏﺬا ﻣﻰ ﮔﺬراﻧﺪ و ﺑﻬﺮه اى‬
‫از زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻮت ﻏﺬا او را ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺖ و ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ و‬
‫دﯾﮕﺮ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮردن و ﻧﺨﻮردن ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ رﺷﺘﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺷﻬﻮت ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﻰ رود و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ‬
‫آزادى و ﺣﺮﯾﺘﻰ از ﺧﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻤﺎم وﺟﻮد و ﺗﻔﮑﺮ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وى ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ و از آن ﺟﺎ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﺶ در اﯾﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺷﺘﻬﺎ ﺑﺨﻮرد و اﮔﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻮاﻟﺶ را در اﯾﻦ راه ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﻘﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﻫﺎى اﻏﻨﯿﺎ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ!‬
‫اﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻘﺎرت و ذﻟﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺴﺖ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ و‬
‫او را از اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ وى ﻣﺤﺮوم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ارﺗﻘﺎء ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﮑﺮ و روح ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﻓﻖ ﻫﺎى وﺳﯿﻊ ﺗﺮ از ﺧﻮردن و‬
‫ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺮﺳﺪ؟ و در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺧﻮردن ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﭼﻪ ﺷﮑﻠﻰ ﭘﯿﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ارﺗﻘﺎء ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ؟ و‬
‫اﻧﺴﺎن ﮐﻰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ادراﮐﺎت و اﻓﮑﺎر و اﺧﺘﺮاﻋﺎﺗﻰ ﺑﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻧﻔﻊ آن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ؟‬
‫و ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ وﻟﻰ اﺳﺮاف‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال و ﻣﯿﺎﻧﻪ روى ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﯾﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر‪ ،‬اﺻﻞ‬
‫و رﯾﺸﻪ ﮐﺎر را ﻣﺒﺎح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﺮاى اﺟﺮاء آن ﻗﯿﻮد و ﺣﺪودى ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ و‬
‫ﻫﺪﻓﺶ در اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬در درﺟﻪ اول ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ ﻓﺮد و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ارﺗﻘﺎء و ﺗﺮﻗّﻰ او‬
 ‫‪١٣٨‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺟﺴﻢ ﻣﺜﻼ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺪون آن زﻧﺪﮔﻰ ﻋﺬاب ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺤﻤﻠﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺟّﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ‬
‫ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ان ﻟﺒﺪﻧﮏ ﻋﻠﯿﮏ ﺣﻘﺎ ـ ﺑﺮاى ﺟﺴﻢ و ﺑﺪن ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻘﻰ اﺳﺖ ـ ‪.‬‬
‫وﻟﻰ زﯾﺎده روى و اﺳﺮاف در اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻪ در آﻏﺎز ﮐﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻟﺬّت و ﺑﻬﺮه ﺑﯿﺸﺘﺮى اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺮ ﯾﺎ زود ﺑﻪ ﺗﻨﺒﻠﻰ و ﺳﺴﺘﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺒﻠﻰ ﻟﺬّت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آدم ﮐﺴﻞ و ﺗﻨﺒﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﺟﺰ از‬
‫ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺮاى او ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ آرزوى ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺸﺪﻧﻰ‬
‫درﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻮن »ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ« ﺑﺪن از اﯾﻦ اﺳﺮاف در راﺣﺘﻰ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد و از‬
‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﻏﺪد ﺑﺪن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﻰ و ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺗﺮﺷﺢ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ و اﻋﻀﺎء دﻓﻊ ﻓﻀﻮﻻت و ﺳﻤﻮم‪ ،‬از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎزﻣﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻤﻮم درﺑﺪن ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻰ و ﺑﻰ ﺣﺎﻟﻰ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻟﺬّت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻋﺬاب و ﺑﯿﻤﺎرى درﻣﻰ آﯾﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫اﯾﻦ آدم ﺗﻨﺒﻞ و راﺣﺖ ﻃﻠﺐ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻧﺸﺎط ﺧﻮد را از راه ﻫﺎى‬
‫ﻏﯿﺮﻋﺎدى ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورد‪ ،‬راه ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﺎل و ﺳﻼﻣﺘﻰ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ در اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل و ﺻﺤﯿﺤﻰ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﺮد‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻗﺪرت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻌﻘﻮل ﻫﻢ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ و ﻋﯿﺎﺷﻰ را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﺷﺖ و ﻣﺒﻐﻮﺿﻰ ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻫﺪف ﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺣﻔﻆ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻰ ﻓﺮد و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ وى در ﯾﮏ ﺣﺪ اﻋﺘﺪال و ﺳﻼﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ از ﻟﺬّﺗﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ از ﺑﺪﯾﻬﯿﺎت اﺳﺖ و در ﻫﯿﺞ ﮐﺠﺎ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺷﺮق و ﻧﻪ‬
‫در ﻏﺮب‪ ،‬درﺑﺎره آن اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺎى ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ دور ﻣﻰ زﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻗﻰ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در آن ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻓﺮد آزادى ﻣﻄﻠﻖ داد ﺗﺎ از ﻓﺸﺎر داﺋﻤﻰ آن ﺑﺮ اﻋﺼﺎب آﺳﻮده‬
‫ﺷﻮد!! و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻨﮑﻪ در راه ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﻣﺼﺮوف ﮐﻨﺪ و در اﺛﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه اﻋﺼﺎﺑﺶ ﺧﺮاب ﺷﻮد‪ ،‬در راه ﻫﺎى ﻣﻔﯿﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر وادارد!‬
 ‫‪١٣٩‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺎ در آن ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﻰ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺑﺴﻂ و ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ‬
‫اﺳﻼم ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻰ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺮ ﺷﻬﻮت و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ و ﯾﺎ رواﻧﻰ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮﺗﻪ ﻧﻈﺮان‬
‫ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﺑﺎﺣﻪ آﻧﻬﺎ ـ و درﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ روى آﻧﻬﺎ ﮔﺸﻮدن ـ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫از ﻓﺸﺎر ﺷﺪﯾﺪ آن ﺑﮑﺎﻫﺪ و ﯾﺎ آن را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫وﻟﻰ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و داﺋﻤﺎً ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺧﻮد را از آن ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاى ﻣﺪﺗﻰ از ﻓﺮﯾﺐ آن‬
‫دورى ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻣﺤﺮوم ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻧﺪ و ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن‬
‫اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ و از وﺳﻮﺳﻪ ﻫﺎى آن آﺳﻮده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻟﺬّت ﺑﺮﺧﻮدارﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﻤﻰ از آن دﯾﮕﺮان‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از آﻧﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﺗﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﻬﻮت و ﻫﻤﻪ ﺷﻬﻮات دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻰ زﯾﺎد و ﻓﺮاواﻧﻰ وﺳﺎﯾﻞ اﺷﺒﺎع‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺸﺘﻌﻞ و ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﺬاﺑﻰ درﻣﻰ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻟﺤﻈﻪ اى ﺻﺎﺣﺒﺶ را آﺳﻮده ﻧﻤﻰ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺣﺘﻰ ﮐﺎر ﺑﺠﺎﯾﻰ‬
‫ﻣﻰ رﺳﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ او اﺣﺴﺎس ﻟﺬّت ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد و ﺑﺪﻧﺶ ﻫﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ اﯾﻦ ﺗﻼش داﺋﻤﻰ را ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در راه اﯾﻦ ﺗﺸﻨﮕﻰ ﺑﻰ رﺣﻢ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ!‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺷﻬﻮت از ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮاﺣﻰ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻰ آزاد و ﻋﻨﺎن ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﺘﺮ‬
‫از ﺷﻬﻮات دﯾﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﻄﺶ ﻫﻤﯿﺸﮕﻰ ﻣﻰ ﮔﺮدد و در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮى او را از اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ دور ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻋﻘﻞ و ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ و اﻣﺘﯿﺎزاﺗﺶ را ﺧﺮاب ﮐﻨﺪ و در ﻣﻌﺮض ﺳﻘﻮط و ﻧﺎﺑﻮدى ﻗﺮار‬
‫دﻫﺪ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم او ﺑﺼﻮرت ﺟﺴﻤﻰ درآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﺑﺎ ﺣﯿﻮان ﻧﺪارد و ﻓﮑﺮ و‬
‫روﺣﺶ از ﺳﻄﺢ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﻰ رود‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ داﺋﻤﺎً در ﺣﺎل ﺗﻬﯿﯿﺞ ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
 ‫‪١٤٠‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاى ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ اﻧﺪازه و ﺣﺪودى ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‬
‫ــ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻮﺟﻮد واﻗﻌﯿﺖ آن اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ ــ ﻣﺴﻠﻤﺎً اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺪون ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻫﺪﻓﺶ در اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻓﺮد و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﺼﻠﺤﺖ او‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم اﯾﻦ روش را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﻫﺎى ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺷﻬﻮات رواﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﻮت ﻣﺎل و ﯾﺎ »ﺗﻤﻠﮏ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻋﺎم‬
‫آن‪ ،‬ﻧﯿﺰ از ﭼﻨﯿﻦ روﺷﻰ ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﺳﻼم از ﺟﻬﺖ اﺻﻞ و رﯾﺸﻪ ﮐﺎر و از ﺟﻬﺖ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻫﺎﯾﻰ رواﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ واﭘﺲ زده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎره اى از ﻣﮑﺘﺐ ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آزادى ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻼت‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﻬﻮت‬
‫ﺳﺮﮐﺶ و ﻓﻠﺞ ﮐﻨﻨﺪه اى ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻧﺴﺎن را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺣﺮﮐﺘﻰ‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﺣﺎﻻت ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدآورى ﻣﺎل ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را در اﯾﻦ راه ﻣﻰ ﮔﺬارﻧﻨﺪ و ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻋﺬاب و ﺧﻮارى ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ذﻟﺖ و ﭘﺴﺘﻰ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ اﯾﻦ رﻧﺞ ﻫﺎ و ذﻟﺖ ﻫﺎ‪ ،‬از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺟﻤﻊ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى ﻫﺪف ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ!‬
‫و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻟﺬّت اوﻟﻰ ﮐﻪ از ﻣﯿﻞ ﺑﻪ اﻓﺰون ﻃﻠﺒﻰ ﻧﺎﺷﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮏ اﺷﺘﻐﺎل ﺧﺎﻃﺮ داﺋﻤﻰ و ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻓﮑﺮ و ﻋﻄﺶ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴﮑﯿﻦ‪ ،‬درﻣﻰ آﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﻗﺪر ﺑﺮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت وى اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪت ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﯾﺎد ﺳﺨﻦ ﯾﮏ ﻣﻌﺘﺎد ﻣﺸﺮوﺑﺨﻮار اﻓﺘﺎدم ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻫﺮ وﻗﺖ‬
‫ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻟﻪ ﻣﻰ ﻧﻮﺷﻢ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺷﺨﺺ ﺗﺎزه اى درﻣﻰ آﯾﻢ ﮐﻪ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻟﻪ دﯾﮕﺮى‬
‫دارد«! اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﮐﻠﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻬﻮات و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮ ﺷﻬﻮت ﺟﻤﻊ آورى‬
‫ﻣﺎل‪ ،‬ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن دارد‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺷﺨﺺ ﺟﺪﯾﺪى‬
‫درﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ! و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪...‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﺣﺮام ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﻋﻼم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٤١‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﮔﻨﺞ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و آن را اﻧﺒﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در راه ﺧﺪا‬
‫اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﻰ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه‪...‬‬
‫و ﯾﺎ اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﻰ ﮐﻪ دﯾﻨﺎر و درﻫﻢ ﯾﺎ ﮔﻨﺪم و ﻧﻘﺮه اى‬
‫ﺟﻤﻊ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﺮاى ﺑﺪﻫﮑﺎر ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‪ ،‬در راه ﺧﺪا ﻣﺼﺮف ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﺑﺪان ﮔﻨﺞ‪ ،‬ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺳﻼم در اﯾﻦ دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻓﻄﺮت و ﺳﺮﺷﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﻓﺮد و ﺣﻤﺎﯾﺖ روح‬
‫وى از رﻧﺞ و ﻋﺬاﺑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬار ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ از اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺧﺎرج ﻣﻰ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫ﻗﯿﻮدى را ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻬﻮات ﻓﺮد وﺿﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻤﺎل‬
‫اﺣﺘﯿﺎط را ﻫﻢ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ واﭘﺲ زده ﺷﻮﻧﺪ و در ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻮدى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻫﺪف اﺳﺘﺜﻤﺎرى ﯾﺎ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﻰ و اﺳﺘﺒﺪاد‬
‫در آن ﺑﭽﺸﻢ ﻧﻤﻰ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﻗﯿﻮد‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻤﻮدم و در ﻣﺒﺎﺣﺚ آﯾﻨﺪه‪،‬‬
‫دراﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع و زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺮاى ﻓﺮد‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺷﺪه و ﺑﺪون آن زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﻗﯿﻮد و ﺣﺪودى ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮاﻓﺮاد ﻓﺮض و ﻻزم ﻣﻰ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺿﺮورى ﺑﺮاى ﻧﻬﺎد و اﺳﺘﻘﻼل ﻓﺮد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا اﺟﺘﻤﺎع ﻧﯿﺰ در واﻗﻊ ﺟﺰﯾﻰ‬
‫از ذات و ﻧﻬﺎد ﻓﺮد ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود!‬
‫ﻧﮑﺘﻪ اى ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآورى ﮐﻨﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﯿﻮدى را ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﯿﻨﺎً ﻫﻤﺎن ﻗﯿﻮد و ﺣﺪودى‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد وﺿﻊ و ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﺳﻼم ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﯾﻰ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎدى وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫﺮ ﻗﯿﺪى ﮐﻪ اﺳﻼم ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ داراى‬
‫دو ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و در آن واﺣﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ آن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد و ﺟﻨﺒﻪ دﯾﮕﺮش‬
 ‫‪١٤٢‬‬
‫ﺑﺴﻮد ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آزادى ﮐﻪ داده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬در آن‬
‫واﺣﺪ داراى دو ﻫﺪف اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﻰ ﺑﺮاى ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮد و دﯾﮕﺮ ﺑﺮاى ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎع‪...‬‬
‫ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻣﻰ آورﯾﻢ‪:‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از اﺳﺮاف و زﯾﺎده روى در ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﯾﮏ ﻫﺪف اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻮازن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﺎره اى از اﻓﺮاد ﺑﯿﺶ از ﺣﺪى ﮐﻪ اﺣﺘﯿﺎج دارﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮادى ﭘﯿﺪا ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻻزم و ﺣﺪ ﻧﯿﺎز و‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و وﺿﻊ ﺗﻐﺬﯾﻪ آﻧﺎن درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ...‬و از‬
‫اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﻬﺎ و ﻗﻠﺐ ﻫﺎ دﯾﮕﺮﮔﻮن ﻣﻰ ﺷﻮد و ﮐﯿﻨﻪ در اﻓﺮاد ﻣﺤﺮوم ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺎﻻت‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﺎن ﻋﻠﯿﻪ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﮐﺎرﻫﺎ آﺷﻔﺘﻪ و در ﻫﻢ ﮔﺮدد و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺸﺮﯾﺖ از‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺑﻪ راه ﻫﺎى ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از اﺳﺮاف و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺎرف اﺿﺎﻓﻰ را از اﺳﺮاف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻓﺮاد ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﻣﺤﺮوم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاى ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى‬
‫ﺧﻮد اﺳﺮاف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﺰ ﺿﺮورى اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺷﻬﻮت ﻣﺎل در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻬﻮت ﻏﺬا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪى دارد و‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻨﻊ از اﻧﺒﺎرﮐﺮدن ﺛﺮوت‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه اى روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺑﯿﺎن‬
‫و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﮔﺮ ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط‪ ،‬آزاد ﮔﺪﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬رﯾﺸﻪ و‬
‫ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻪ اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ و ﻓﺮدى ﮐﻪ ﺷﻬﻮت ﻣﺎل او را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫آزارش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ـ ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺮدم ـ ﺑﻪ ﻗﺪرى ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪى ﻧﺪارد‬
‫و ﺟﻨﺎﯾﺘﻰ را درﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ آن را ﻧﻤﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا او ﺑﺎ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ اﻓﺮاﻃﻰ ﺧﻮد ـ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮده و ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ـ‬
‫ﺻﺪﻫﺎ و ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ را ازﺣﻖ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨﻮى ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺤﺮوم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫زﯾﺎن ﻫﺎى ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺿﺮورﯾﺖ اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس و‬
‫ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﻨﻮاﯾﻰ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺴﺎد و ﺧﺮاب ﮐﺮدن‬
‫ادراﮐﺎت و اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻓﮑﺎر ﻓﺮد ﻓﻘﯿﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد و او را از ﻫﺪف ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن اﻧﺲ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﻰ دارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ذﻟﯿﻞ درﮔﺎه اﻏﻨﯿﺎء ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺧﻮد را در راه‬
 ‫‪١٤٣‬‬
‫ﺷﻬﻮات و ﺗﻤﺎﯾﻼت آﻧﺎن ﻓﻨﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﺧﻮدﻓﺮوش و واﺳﻄﻪ ﻫﺎى ﮔﻨﺎه‪،‬‬
‫ﺑﺮاى ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺎرى ﺗﻦ درﻣﻰ دﻫﺪ! و ﯾﺎ ﺑﺎ زﺣﻤﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﻰ‪ ،‬ﻓﻘﺮ را‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﻫﻤﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان را در دل ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و اﯾﻦ ﮐﯿﻨﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﯾﮏ اﺣﺴﺎس ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻼوه اﺿﻄﺮاب ﻫﺎ و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻰ ﻫﻢ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﻮء آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮔﺮﯾﺒﺎن ﮔﯿﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر ﻋﻮاﻗﺐ ﺷﻮم آن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرى ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺴﻠﻢ و روﺷﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻮدى ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻬﻮت ﻣﺎل‬
‫وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از آن‪ ،‬ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤﺎع در ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاى ﻓﺮد‬
‫ﺳﻮدى ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺎن آور اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﻮد ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ اﺳﻼم در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻓﺮدى ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ او را از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ داﺋﻤﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎل‪ ،‬ﻧﺠﺎت‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او را از ﺷﻮرش و ﻃﻐﯿﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﻓﻘﯿﺮ و ﻣﺤﺮوم ﻋﻠﯿﻪ وى و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫از ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺗﻤﺎم ﻫﺴﺘﻰ و ﮔﺎﻣﻰ از زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﻰ دﻫﺪ زﯾﺮا اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺣﻮادث‪ ،‬در اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺗّﻔﺎق ﻣﻰ اﻓﺘﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻫﻤﺮدﯾﻒ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ وﺿﻊ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺷﻬﻮت و ﻋﯿﺎﺷﻰ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ ﻧﯿﺰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻻ‬
‫روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﯿﺎﺷﻰ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ در ﻃﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ اﺳﺘﻘﺮار و آراﻣﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬و از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﯿﺎﺷﺎن و ﺗﻨﺒﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ راه ارﺗﻘﺎء را ﭘﯿﺶ ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد و‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ وﺳﺎﺋﻞ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪى را ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﺑﻨﺪﮔﻰ و اﺳﺎرت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‬
‫و ﻓﻌﺎل دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪى ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺷﻬﻮت ﻋﯿﺎﺷﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ و ﻫﺪف دﯾﮕﺮ آن‪،‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى و ﺣﻔﻆ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ در اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ آن ﻧﯿﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
 ‫‪١٤٤‬‬
‫زﯾﺮا از ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺟﻨﺴﻰ ﺟﺰ اﺧﺘﻼف ﻧﺴﺐ ﻫﺎ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪن ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ دﯾﮕﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮدى ﮐﻪ در ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺮق اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﻧﻤﻰ دﻫﺪ و ﻣﺎﻧﻌﻰ ﮐﻪ او را ﻗﺪرى از ﺷﻬﻮات ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﺑﺮ وى‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﯾﮕﺮان ﻓﺮود‬
‫ﺑﯿﺎورد‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ آزادى و ﺑﻰ ﺑﻨﺪو ﺑﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻤﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ اوﻟﯿﻦ ﺿﺮﺑﺖ آﻟﻤﺎن روﺑﺮو ﺷﺪ‪ ،‬از ﭘﺎ درآﻣﺪ و‬
‫ﺑﺎ ذﻟﺖ در داﻣﻦ ﻓﺎﺗﺤﯿﻦ اﻓﺘﺎد و رﻗﺎص ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ و ﮐﺎﺑﺎره ﻫﺎى ﭘﺎرﯾﺲ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻤﺐ ﻫﺎى ﺑﺎل دار! دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬در ﻣﺤﺪودﯾﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ ﻗﺮارداده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ و‬
‫ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺼﻮد و ﻫﺪف اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻔﻆ و ﻧﺠﺎت ﻓﺮد از زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺮاﺿﻄﺮاب و دردﻧﺎک ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻫﺪف‬
‫دﯾﮕﺮ آن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫***‬
‫از اﯾﻦ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ دوﮔﻮﻧﻪ و ﻣﺰدوج ﺣﺪودى را ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻬﻮت ﻫﺎى‬
‫ﺟﺴﻢ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ درک ﮐﻨﯿﻢ و از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ درﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻫﺪف ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻏﺮض آﻟﻮدى ﮐﻪ ﭘﺎره اى از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن درﺑﺎره آن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ ﺑﺮ آن ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻗﯿﻮد دﯾﻦ و اﺧﻼق و اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻪ دوران‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺗﻮﺗﻤﻰ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎى ﺗﺎﺑﻮى ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﯿﻦ ﻗﺒﺎﯾﻞ وﺣﺸﻰ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد ﭘﺎره اى از ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎى ادﯾﺎن و ﯾﺎ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻗﺒﺎﯾﻞ وﺣﺸﻰ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﻮل اﯾﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻗﺒﺎﯾﻞ‬
‫وﺣﺸﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻋﺎدى و ﻣﺪﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ارزش اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﺑﮑﺎﻫﺪ و آن را در ﻣﻌﺮض اﺳﺘﻬﺰاء و ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﺗﻘﺪم! و ﺗﻤﺪن! ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب درﺑﺎره دﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺧﻼق ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ! و ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ در آن ﻣﻮرد ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺣﺘﯿﺎج ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ را ﺑﺎور ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﻧﺎن‬
 ‫‪١٤٥‬‬
‫درﺑﺎره اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﯾﺎ ادﻋﺎﻫﺎى آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ و‬
‫ﺑﻮزﯾﻨﻬﻮار‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻧﻈﺎم ﺧﻮد ﺗﻄﺒﻖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻈﺎم روﺷﻨﻰ دارﯾﻢ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻤﺴﺨﺮﻫﺎ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻫﺎى ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮده ﻋﺮض وﺟﻮد ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا ﻧﻈﺎم ﻣﺎ ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻗﯿﺪ و ﺣﺪى ﮐﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪف‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﺧﺎﺻﻰ دارد و ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ آداب »ﺗﻮﺗﻤﻰ« و ﻣﺤﺮﻣﺎت وﺣﺸﯿﺎن‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻪ اﺑﻬﺎم و ﻏﻤﻮض ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات را در ﻣﻌﺮض‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮارﻣﻰ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻓﻮاﯾﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را درﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ و ﺑﺮاى درک آن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺳﺎﻟﻢ و دور از اﻏﺮاض ﻻزم اﺳﺖ و در ﻻﺑﻼى آن‪ ،‬ﻣﺰﯾﺖ ﺑﺰرگ و اﺧﺘﺼﺎﺻﻰ‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻗﯿﺪى‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﺰدوج و‬
‫دو ﺟﺎﻧﺒﻪ اى وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ در آن واﺣﺪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻓﺮض‪ ،‬در ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺳﻼم و ﯾﺎ دﯾﻦ ﺑﻄﻮرﮐﻠﻰ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎت‬
‫ﻗﺒﺎﯾﻞ وﺣﺸﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎره اى از‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺎدﻓﺎً ﯾﺎ ﺑﺪون ﺗﺼﺎدف‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس درﺳﺘﻰ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫اﺳﻼم ـ و ﯾﺎ دﯾﻦ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﻰ ـ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس درﺳﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪى ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﯾﻦ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ‬
‫زﯾﺎن آن‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﮐﺎر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺑﺎ ﻫﯿﭻ روش ﺣﻘﻰ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى و ﺑﺎ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺷﯿﺎء ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد و ﯾﺎ رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻮده و ﯾﺎ ﺑﻮدن‬
‫ﻣﺄﺧﺬ و ﻋﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ و در اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺳﻮد و زﯾﺎن آن را‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻫﻢ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ وﺣﺸﯿﺎن ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ‬
‫ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﻰ و ﺻﺪ در ﺻﺪ‪ ،‬از دﯾﺪن ﺣﻖ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫راه ﻫﺎﯾﻰ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﻋﻘﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از‬
‫ﭘﺎره اى از ﺣﻘﺎﯾﻖ آﮔﺎه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آن ﻃﺮق‪ ،‬ﻫﻨﻮز از دﺳﺘﺮس ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﺧﺎرج‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺸﺮﯾﺖ اﯾﻤﺎن آورد‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻞ او‪ ،‬و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﻦ دﻻﯾﻞ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻏﻠﻮ ﺷﺪﯾﺪ در اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻣﻰ دارد‪.‬‬
 ‫‪١٤٦‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎزات اﺳﻼم ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺸﺮى‬
‫اﺳﻼم ﺻﯿﺎﻧﺖ و ﺣﻔﻆ اﯾﻦ ﺣﺪود را ﻋﻬﺪه دار اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻗﻮاﻧﯿﻨﻰ را وﺿﻊ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﺎﻣﻦ ﻋﺪم ﺗﻌﺪى اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﯾﻪ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮدى ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮد و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﻧﺪﮔﻰ را در ﻫﺮ راه و ﺟﻬﺖ ﻣﻤﮑﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرى ﮐﻪ در اﺛﻨﺎء اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﮐﺴﻰ آزار ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺘﻢ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و‬
‫راه اﺳﺘﻔﺎده از زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺗﻨﮓ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ در اﺳﻼم ﻣﺰاﯾﺎﯾﻰ دارد ﮐﻪ در‬
‫ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎم دﯾﮕﺮى ﮐﻪ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه‪ ،‬آن ﻣﺰاﯾﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ زﻣﯿﻨﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮد! ﮐﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪...‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻗﺴﻤﺖ از اﯾﻦ ﻣﺰاﯾﺎ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﭘﯿﺶ ذﮐﺮ ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﺣﺪود و ﻣﻘﺮرات اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺼﺎﻟﺢ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻀﻮى از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ و ﻫﻤﺮاه اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف ﻗﯿﻮدى ﮐﻪ وﺿﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﺳﯿﺪن آزار او ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﻮده و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ او را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺰﻧﺪ دﯾﮕﺮان ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻬﺪارد و ﻧﮕﺬارد ﺗﻤﺎﯾﻼت آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﺗﻌﺪى ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺷﻬﻮات ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد‬
‫ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد دﻣﺎر از روزﮔﺎرش! درآورد و ﺑﺴﻮى ﻓﻨﺎ و ﻧﯿﺴﺘﻰ‬
‫ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ را اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬روح وى در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﮐﯿﻨﻪ آﻧﻬﺎ را در دل ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد و آرزوى ﻧﺎﺑﻮدى و زوال‬
‫آن را ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻦ آن ﻧﻤﻰ ﮐﻮﺷﺪ )ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻻت ﻏﯿﺮﻋﺎدى و‬
‫ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺣﺎﻻت در ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﺎﯾﺖ و ﻣﺠﺎزات ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد(‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﮕﺮ راﺑﻄﻪ او ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻧﻔﺮت و ﮐﯿﻨﻪ ﺷﺪﯾﺪى ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ و‬
‫رواﻧﮑﺎوان دﯾﮕﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﻏﻮل درﻧﺪه اى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﮐﻤﯿﻦ ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ و او را ﺑﺪرد و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ! ﺑﻠﮑﻪ‬
‫او دوﺳﺖ ﻣﺤﺘﺎﻃﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن دو ﻧﻔﺮ ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن را اﺻﻼح‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آﻧﮕﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎرى ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪١٤٧‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎز دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺸﺮى ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺧﻮد را از ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﺼﻠﺖ ﻃﺒﻘﺎﺗﻰ و‬
‫ﻧﻔﻊ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺧﺎص‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ آﺳﻮده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎﺻﻰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎم ﻫﺎى ﻣﻌﺮوف روى زﻣﯿﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮاى‬
‫داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻌﻨﻪ ﻫﺎى ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺑﺸﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬ﯾﺎ اﺷﮑﺎﻻت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ و اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎى‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺗﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى و ﺣﺮﻓﻬﺎى ﻃﺮﻓﺪاران دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى را درﺑﺎره‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﻰ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﻢ! ﭼﻪ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻃﺎﺋﻔﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﯾﮕﺮان را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در اﯾﻦ دوﻟﺖ ﻫﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد و زﻣﺎم ﮐﺎر را ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ روش ﺧﺎص ﺧﻮد و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻮاﻧﯿﻨﻰ را وﺿﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮى از آزادى را ﺑﺒﺮد و از ﮐﯿﺴﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ!‬
‫ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪاﯾﻰ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬آزادى‪ ،‬ﺑﺮادرى‪ ،‬ﻣﺴﺎوات‪ ،‬ﯾﺎ‪ :‬ﻧﺎن‬
‫و ﮐﺎر ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ! و ﯾﺎ‪ :‬ﻫﻤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺎوى اﻧﺪ‪ ..‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ را‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﻻﺑﻼى ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ روﺷﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺑﺸﺮى‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺳﻮدﻫﺎى ﻃﺒﻘﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪه و زﻣﺎم ﮐﺎر‬
‫را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻐﻠﻮب رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ درﻣﯿﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺪاﻟﺖ و آزادى‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻠﻰ را ﻫﻢ ﻃﻰ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ!‬
‫ﻣﺜﻼ ﻗﺎﻧﻮن در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن )ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﻰ ﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻋﻼى دﻣﻮﮐﺮاﺳﻰ اﺳﺖ! و‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯿﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ( ﺣﺎﻣﻰ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﻣﺒﺎرزه ﻃﺒﻘﺎﺗﻰ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺎﻧﻮن از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‪ ،‬در آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و ﺻﺮﯾﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ...‬اﻣﺎ در روﺳﯿﻪ ﺷﻮروى ﺧﻮد ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ و ﺟﻨﺒﺶ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺑﺮﺗﺮى دادن و آﻗﺎ ﮐﺮدن ﻃﺒﻘﻪ ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮرد ﮐﺮدن و ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻮدن ﻃﺒﻘﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دار و ﻣﺎﻟﮏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آرى ﻣﺎداﻣﻰ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن از زﻣﯿﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﺤﻮﻻت‬
‫و دﯾﮕﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎﯾﻰ در دﺳﺖ ﻃﺒﻘﺎت ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﯾﮏ ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ‬
 ‫‪١٤٨‬‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺟﻬﺎن آن ﺟﻤﻠﻪ اى ﮐﻪ »رﺋﺎﻟﯿﺴﺖ«ﻫﺎى ﻏﺮﺑﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ و آن را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺎم ﻫﺎى ﺟﻬﺎن ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺪق ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد وﺿﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ«!‬
‫اﻣﺎ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮد ﻓﮑﺮ ﯾﮏ ﻫﯿﺌﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارى در روى زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ آن از آﺳﻤﺎن و از وﺣﻰ اﻟﻬﻰ اﺳﺖ‪ .‬و در آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ را ﺑﺮ ﻃﺒﻘﻪ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ و‬
‫اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاﯾﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و از ﻧﻈﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم و‬
‫ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ آﻓﺮﯾﺪه ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪﻧﺪ و در آﺧﺮ ﮐﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺴﻮى او ﺑﺎز ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه و ﺣﺪود ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و »ﻫﯿﭻ ﻓﺮدى ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮى‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﻘﻮى و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻫﻤﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮدى‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺎن ﻓﺮد دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎرى ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و ﻣﺤﮑﻮم‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدار‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺴﺎوى اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻬﻮده و ﺑﺪون ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺎرﯾﺨﻰ اﺳﺖ و ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬وﻻ ﯾﺠﺮﻣﻨﮑﻢ ﺷﻨﺎن ﻗﻮم‬
‫ﻋﻠﻰ اﻻﺗﻌﺪﻟﻮا‪ ،‬اﻋﺪﻟﻮا ﻫﻮاﻗﺮب ﻟﻠﺘﻘﻮى«‪ :‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻧﺎراﺣﺘﻰ و ﮐﯿﻨﻪ از ﻣﺮدﻣﻰ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را‬
‫وادار ﺑﻪ ﺗﺮک ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮى ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﻧﻤﺎ اﻓﺴﺪ ﻣﻦ ﮐﺎن ﻗﺒﻠﮑﻢ اﻧﻪ اذا ﺳﺮق اﻟﺸﺮﯾﻒ ﺗﺮ ﮐﻮه‬
‫و اذا ﺳﺮق اﻟﻀﻌﯿﻒ‪ ،‬اﻗﺎﻣﻮا ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺤﺪ‪ ،‬واﷲ ﻟﻮ ﺳﺮﻗﺖ ﻓﺎﻃﻤﮥ ﺑﻨﺖ ﻣﺤﻤّﺪ ﻟﻘﻄﻊ‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﯾﺪاه‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﻧﺎﺑﻮدى و ﻓﺴﺎد ﻣﻠﺖ ﻫﺎى ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺗﻮاﻧﺎ و ﺑﺰرﮔﻰ دزدى ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬رﻫﺎﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ دزدى ﻣﻰ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮ او ﺣﺪ ﺟﺎرى ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ)ص( دزدى ﮐﻨﺪ ﻣﺤﻤّﺪ دﺳﺘﻬﺎﯾﺶ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻪ ﺟﺮم ﺷﺮاب ﺧﻮردن ﺣﺪ ﻣﻰ زﻧﺪ و ﻋﺎﻃﻔﻪ ﭘﺪرى او را از‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎزﻧﻤﻰ دارد و ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯾﻦ را ﻫﻢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او‪ ،‬ﯾﮑﻰ از اﻓﺮاد ﺷﺮﯾﻒ و‬
 ‫‪١٤٩‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ اﺳﺖ!‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ وﺿﻊ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮد و ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﮐﻪ اﺟﺮاء اﯾﻦ اﺻﻮل در ﻫﻢ‬
‫رﯾﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻮادﺛﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ و در ﻫﺮﺣﺎل‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﯿﺐ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺨﺴﺖ از ﻣﺒﺎدى و اﺻﻮل آن ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و آﻧﮕﺎه در ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ‬
‫اﺟﺮاء آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ و در ﻫﺮ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯾﻰ را ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻧﻈﺎم ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮى ﺑﻮده و داراى ﻣﺰاﯾﺎى زﯾﺎدى‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎم دﯾﮕﺮى در روى زﻣﯿﻦ‪ ،‬دﯾﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و آﻧﭽﻪ در زﻣﺎن‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﻠﻰ و ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ اﺟﺮا ﺷﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ از ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﺳﯿﺎﺳﻰ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﺟﺮاﯾﻰ اﺳﻼم را‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در اﺳﻼم از ﻧﻈﺮ رواﻧﻰ و »ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى«‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ اﮐﻨﻮن از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ دارد‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ رواﻧﻰ و ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺟﺮاء ﻋﻤﻠﻰ را ـ ﻫﺮ وﻗﺖ اراده ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آن را‬
‫اﺟﺮاء ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ـ دارا اﺳﺖ‪...‬‬
‫اﯾﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﺒﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺮا ﺷﺪ و ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻫﻢ آن را اﺟﺮا‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﭼﻨﯿﻦ اﺣﺴﺎس ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﻰ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺗﻌﺪى‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮى واﮔﺬار ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺎز اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر اﺟﺮاء اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺣﻔﻆ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬در‬
‫اﺟﺮاء اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ داراى ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﮐﻠﮑﻢ راع و ﮐﻠﮑﻢ ﻣﺴﺌﻮل ﻋﻦ رﻋﯿﺘﻪ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻣﺴﺌﻮل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﯿﺪ«‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﻨﮑﺮ و ﺧﻼﻓﻰ دﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد‬
‫دﯾﮕﺮﮔﻮن ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬در دﻟﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﯿﺰار ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ« و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺣﻘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﺳﺘﻤﮑﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﮐﻢ و‬
 ‫‪١٥٠‬‬
‫ﻣﺤﮑﻮم‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪار و ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن واﺣﺪى ﮐﻪ از‬
‫ﻃﺮف ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺎﺿﻊ و ﻣﻄﯿﻊ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و اﻃﻤﯿﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻬﺮاً ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ را دوﺳﺖ ﻣﻰ دارد و از آن دﻓﺎع ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﺪود آن را‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦ ﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻼم ﮐﺎر ﻧﻈﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ در اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻈﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪارى ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪون‬
‫آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﯾﺎ ﺑﺪون آن ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺷﺪه و آراﻣﺶ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﻰ ﺑﺮاى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺴﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺸﺮﯾﺖ ﯾﮏ‬
‫رﻏﺒﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻫﻤﯿﺸﮕﻰ ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗّﻰ وﺟﻮد دارد‪ .‬او ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎى‬
‫ﺗﺎزه اى از ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻃﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪارج و ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﻮﯾﻨﻰ از ﺗﺮﻗّﻰ و ﺗﮑﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ داﺋﻤﺎً در ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﺗﻘﺪم و ﺗﺮﻗّﻰ‪ ،‬ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻼت و‬
‫ﺷﻬﻮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ او را واﭘﺲ ﻧﻤﻰ زﻧﺪ و اﺣﺴﺎس اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺣﺮام‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ آن‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻓﻄﺮت و ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺋﻤﻰ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ و ﺗﺮﻗّﻰ ﻧﯿﺰ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و وﺳﺎﯾﻠﻰ ﮐﻪ وى را در راه اﯾﻦ‬
‫ﻫﺪف ﺑﺰرگ ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ و آﻣﺎده ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دو ﺟﻨﺒﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن را ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ و ﻣﯿﺎن آن دو ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻰ دﻫﺪ ﺗﺎ در ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻣﺮ واﺣﺪى« در ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و از اﯾﻦ‬
‫راه‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻫﺪف ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﻬﺘﺮ روﺷﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺷﻬﻮت ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺘﻮﻟﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و او در اﯾﻦ‬
‫راه اﺳﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اى ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮاى وى‬
‫زﯾﺎﻧﻬﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﺑﺎرﻣﻰ آورد‪ ،‬و ﻫﺪف اول زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻪ ﺣﻔﻆ زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻓﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﺮاف اﻋﻀﺎء وى را ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﻰ اﻧﺪازد و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ او را ﻓﺮﺳﻮده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺮﻗّﻰ و ارﺗﻘﺎء را از‬
 ‫‪١٥١‬‬
‫او ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ــ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن ﯾﮑﻰ از ﻫﺪف ﻫﺎى اﺻﯿﻞ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ــ زﯾﺮا در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻤﺎم اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻗﻮاى ادراﮐﻰ او ﻣﻨﺤﺼﺮاً در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺪود و‬
‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل و ﺳﺮﮔﺮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ ﻫﺎ از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻫﺪف ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده ﯾﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﺬّت ﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻮد ذاﺗﺎً ﻫﺪﻓﻰ اﺳﺖ! و‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى ﻣﻘﺼﺪى ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ وﻇﯿﻔﻪ ﻫﺮ ﻧﻈﺎم ﺻﺤﺒﻰ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺟّﻪ اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻨﺤﺮف را ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﺰرگ و ﻋﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ وى ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮردن‬
‫را ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮدن ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮاى ﺧﻮردن!!‪...‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬در آن واﺣﺪ دو ﻫﺪف ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاى ﺑﺪن و ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺣﺪ ﻻزم ﻏﺬا را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اى‬
‫ﮐﻪ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن را ﺣﻔﻆ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و او را از ﻧﺎراﺣﺘﻰ و زﺣﻤﺖ آﺳﻮده ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻰ دارد‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻬﻮت ﻏﺬا‪ ،‬او را ﺑﺮَده ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬او‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ راه ﺗﺮﻗّﻰ را ﺑﺎ ﻧﯿﺮوى ﻓﮑﺮ و روﺣﺶ ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻮع اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ‪ ،‬در ﺗﺮﻗّﻰ و رﺷﺪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺪف ﺗﮑﺎﻣﻞ داﺋﻤﻰ زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ واﮔﺬار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑَﺮده ﺷﻬﻮت درآورد و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻤﺎم ﻓﮑﺮ و روﺣﺶ را‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮد و ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﺶ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬در درﺟﻪ اول ﺑﻪ روح ﺧﻮد زﯾﺎن وارد‬
‫ﻣﻰ ﺳﺎزد و در درﺟﻪ دوم از ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻏﺮق در ﺷﻬﻮت اﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را از آن ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده اﺳﺖ ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺮاى ﻫﺪف ﺑﺰرﮔﺘﺮى در ﻧﻬﺎد وى ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺳﺘﻤﺮار وﺟﻮد ﻧﻮع ﺑﺸﺮ در روى زﻣﯿﻦ‪ .‬و ﺷﺪت‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اى ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺷﻬﻮت وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫را ﯾﮑﻰ از وﻇﺎﯾﻒ ﺣﺘﻤﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻓﺮد ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﮐﺎرﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫دﯾﮕﺮ ﻓﺮد را‪ ،‬از ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻫﺪﻓﻰ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪون آن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻧﮑﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﻧﺸﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٥٢‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻨﺤﺮف ﺗﺬﮐﺮ ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺷﻬﻮت‬
‫ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺑﻘﺎء ﻧﺴﻞ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﺪف ذاﺗﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺬﮐﺮ و رﻋﺎﯾﺖ آن‪ ،‬دو ﻫﺪف و ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻢ و ﻗﺪرت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﻓﺮد را‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻧﻮع‬
‫در ﮐﺮه زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺪت ﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺴﻤﺘﻰ از آن ﻧﯿﺮوى ﺑﺰرگ را آزاد ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و از آن‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻫﺪف دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ رﺷﺪو ﺗﮑﺎﻣﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺟﺴﻢ و ﻓﮑﺮ و روح را از ﻗﯿﺪ ﺷﻬﻮت آزاد ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن آن‬
‫در ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻣﺤﺪود و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺧﺴﺎرت ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد در ﺷﻬﻮت و ﯾﺎ ﺗﻤﻠﮏ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ درﺟﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮود‪ ،‬روح‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﻨﮕﻰ ﻋﻼج ﻧﺎﭘﺬﯾﺮى ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﺪ داد و ﻫﺮﻗﺪر ﻫﻢ ﻣﺎل ﺑﺮاى او‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ روح وى از ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺗﺮﻗّﻰ و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺣﺴﺎس ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﯾﮏ اﺣﺴﺎس زﺷﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه درﺧﺸﺎن و ﻣﺘﻌﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫او اﯾﻦ ﮐﺎر را از آن ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﻮت وى اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﺧﻮد ﻫﺪف اﺳﺖ ﻧﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى اﻧﻔﺎق و ﺧﺮج‬
‫ﮐﺮدن‪ ،‬اﻧﻔﺎﻗﻰ ﮐﻪ ﺳﻮد آن ﺑﻪ ﻋﺪه زﯾﺎدﺗﺮى از اﻓﺮاد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻋﺎﺋﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﺻﻼح اﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ را ﺑﻪ وى ﺗﺬﮐﺮ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازه اى‬
‫ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻓﺮد آراﻣﺶ روﺣﻰ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ او را در راه ﺗﺮﻗّﻰ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ و اﻧﮕﯿﺰه ﺗﮑﺎﻣﻞ را در اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻪ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺪ‪...‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اى ﮐﻪ اﺳﻼم در ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻻت از آن ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪى را در ﭘﯿﺶ روى ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ آﻧﺎن ﻣﻨﺤﺮف‬
‫ﺷﺪه و ﯾﺎ راه اﻧﺤﻄﺎط ﭘﯿﺶ ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺳﺮﮔﺮم ﺷﻬﻮات ﺑﺪن ﺷﺪه از آن‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ ﺑﺎزﻣﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﮑﺮ و روح آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟّﻪ آن ﻫﺪف ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﺪف اﺻﻠﻰ اﺧﻼق ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺬﮐﺮ و ﯾﺎدآورى داﺋﻤﻰ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬و ﯾﺎدآورى اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬او ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او در اﯾﻦ‬
 ‫‪١٥٣‬‬
‫دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﻓﺮاد دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ او در ﺳﻮد و زﯾﺎن و ﺣﻘﻮق زﻧﺪﮔﻰ‪،‬‬
‫ﺷﺮﯾﮏ اﻧﺪ و ﻫﺮ وﻇﯿﻔﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه او اﺳﺖ‪،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وى ﯾﺎدآورى ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﻮات ﺟﺴﻢ داراى ﻫﺪﻓﻬﺎى ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺷﺨﺺ و ﺣﻔﻆ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﮐﺎر ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ وى ﺗﺬﮐﺮ ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎ ﺷﻬﻮات و در ﻣﺴﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﯿﺮ‬
‫ﮐﺮدن‪ ،‬روح را در ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﻫﺎى ﻣﺘﺮاﮐﻤﻰ ﻣﻰ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺟﻨﺒﻪ درﺧﺸﻨﺪه روان آدﻣﻰ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺒﻪ اى ﮐﻪ ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺴﻮى ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﺮﻗّﻰ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬در ﻻﺑﻼى اﯾﻦ‬
‫ﺗﯿﺮﮔﻰ ﻫﺎ ﻣﺨﻔﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﯿﺮﮔﻰ ﮐﻨﺎر زده ﺷﻮد ﺗﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻮدار ﮔﺮدد و اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮد اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﻋﻈﻤﺘﻰ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫در ﻣﺠﺮاى ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ و ﺧﻂ ﺳﯿﺮ درﺳﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت ﺑﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫اﻣﻮر ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎﯾﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدى ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺧﻼق ﻋﻠﺖ و ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻃﻬﺎرت داﺧﻠﻰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻼق ﺑﺎ آﻧﮑﻪ داﺋﻤﺎً )ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫درﺑﺎره آن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺣﮑﻤﺖ آن را درﯾﺎﺑﻨﺪ(‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺿﻤﯿﺮ‬
‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻄﻮر ذاﺗﻰ‪ ،‬و ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪،‬‬
‫آدﻣﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ رﻫﺒﺮى ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﮐﻪ از دوران ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﺬرﻫﺎى اﺧﻼق را در روح ﮐﻮدک ﺑﮑﺎرد‪،‬‬
‫زﯾﺮا در اﯾﻦ دوره ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى آن ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮ و اﺳﺘﻮارﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﻰ زﻧﺪﮔﻰ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﺮد را در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﻋﻬﺪه اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ ﻣﻰ ﮔﺬارد و‬
‫ﺟﺰ در ﻣﻮاردى ﮐﻪ اﺧﻼق از اﻧﺠﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﺎزﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ )در‬
‫ﻣﻮاردى ﮐﻪ ﻋﻠﻰ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻫﺎ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻫﺎ ﻓﻄﺮت ﻓﺮد اﻧﺤﻄﺎط ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ( ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻘﻂ در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردى اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﻨﺎن زﯾﺎدى ﺑﺮ ﺿﺪ اﺧﻼق ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﮔﺎرى و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ ﻧﺪارد و‬
 ‫‪١٥٤‬‬
‫اﺧﻼق ﭼﯿﺰى اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎى ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺧﺎرﺟﻰ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ ﻋﻮاﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آزاد اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﻧﯿﺮوﻫﺎى او را ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻮده و واﭘﺲ ﻣﻰ زﻧﺪ و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﻓﺮد از آزادى‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻬﺮه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎى رواﻧﻰ و‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى ﻋﺼﺒﻰ! ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﺮدد! و ﯾﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﺧﻼق ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه دوره ﻫﺎى‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺮدم وﺣﺸﻰ ﺑﺼﻮرت ﺑﺴﯿﺎر ﺧﺸﻦ و ﻗﺴﺎوت ﺑﺎرى‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﺸﻦ ﻣﺮدم وﺣﺸﻰ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺪﯾﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮ‬
‫و زﺷﺘﻰ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ آن‪ ،‬ﻫﺮﻗﺪر اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در راه ﺗﺤﻮل‬
‫و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﻗﯿﺪﻫﺎى اﺧﻼق ﮐﻢ و ﮔﺮه ﻫﺎى آن ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻟﻬﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه اﯾﻦ ﻗﯿﻮد را ﻫﻢ از‬
‫ﮔﺮدن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ از ﻗﯿﻮد ﺗﻮﺣﺶ! و آﺛﺎر ﺷﻮم آن ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ آزاد‬
‫ﺷﺪه و اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻤﺪﻧﻰ ﮔﺮدد!‪...‬‬
‫ﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ اﯾﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان! ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﻰ دﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮوﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ در ﮐﺘﺎب ‪ The Ego andId‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 80‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»اﺧﻼق ﺣﺘﻰ در درﺟﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻋﺎدى ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻗﺴﺎوت و ﻓﺸﺎر ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد!«‬
‫او ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﻼم ﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﺗﺸﻮﯾﺸﻬﺎى رواﻧﻰ و ﻋﺼﺒﻰ ﭘﺲ از ﺗﻨﺎول‬
‫ﺟﺮﻋﻪ ﺑﺰرﮔﻰ از اﯾﻦ ﻣﺎده ﺳﻤﻰ ﺧﻄﺮﻧﺎک! ﮐﻪ ﺑﻨﺎم اﺧﻼق ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ و آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻦ ﻓﻮق را درﺑﺎره اﺧﻼق اﻋﻼم ﻣﻰ دارد‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ در ﮐﺘﺎب دﯾﮕﺮ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم‪Three Contributions to thesexual theory :‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ،82‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺴﺎن از اﺳﺘﻌﺪاد ﻣﻬﻢ رواﻧﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺮوى‬
‫رواﻧﻰ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورد!«‬
‫و ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺘﺎب ‪ Totem and Taboo‬ﻫﻤﻪ در ﺗﻘﺒﯿﺢ اﺧﻼق اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮوﯾﺪ در آن‬
‫ﮐﺘﺎب رﯾﺸﻪ ﻫﺎى اﺻﻠﻰ اﺧﻼق را ﻣﻮﻟﻮد ﻧﺎﭘﺎک ﺗﺮﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺴﺎن و ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﻋﺪواﻧﻰ و ﺳﺮﮐﺶ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻢ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ او‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت را زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺎک ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ! و ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﮑﻰ و ﯾﺎ ﺑﺪى ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن‬
‫ﻃﺒﻌﺎً ﻣﻮﺟﻮدى ﻏﯿﺮ اﺧﻼﻗﻰ اﺳﺖ!‪.‬‬
 ‫‪١٥٥‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮوﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ او‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎرى از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﻬﻮده را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﺛﺎﺑﺘﻰ اﻋﻼم‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ارزش اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و او را ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ‬
‫ﻧﻬﺎﺋﻰ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻨﺰل ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺷﺮم ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻓﮑﺎر اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺎدى‬
‫ﭘﺴﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺳﻮء ﻇﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ‬
‫ﯾﮏ اﺣﺴﺎس ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﯾﮏ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﮐﻰ و ﺗﻌﺎﻟﻰ و ارﺗﻘﺎء را ﻫﻢ ﺑﺮاى او زاﺋﺪ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ آﻧﺎن در ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﻪ درک و ﻓﻬﻢ و ﺗﺼﺪﯾﻖ آن‪،‬‬
‫ﺣﺘﻰ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻫﻢ ﻧﺪارد و آن اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن ذاﺗﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻬﺬﯾﺐ و‬
‫اﺻﻼح ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺮوى ﺧﺎرﺟﻰ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﻗﻮى ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ در اﺻﻼح و ﺗﻬﺬﯾﺐ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮى ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﭘﺎره اى از اﻧﻮاع ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﺎﺣﺪى ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻬﺬﯾﺐ اﻧﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ آن‪،‬‬
‫ﺗﻮﺣﺶ ﺧﻮد را ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺴﯿﺎرى از آن را‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺴﺎن را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻮد؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ او ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻮد را ﺗﻬﺬﯾﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ارﺗﻘﺎء و‬
‫ﺗﺴﺎﻣﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ؟ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺟﻮد روى زﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ اﺧﻼق ﭼﯿﺰى ﺟﺰ واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻧﺎآﮔﺎه‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﺎﺗﻰ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟّﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫درﺑﺎره ﻣﺮدم وﺣﺸﻰ و ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎدر و ﻏﯿﺮﻋﺎدى‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﮔﺬراﻧﯿﺪه‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻠﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻰ داد‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﺳﻼم از ﻧﻈﺮ رﯾﺸﻪ ﻣﯿﻞ‪ ،‬ﺣﻖ ﻓﺮد را در اﺣﺴﺎس‬
‫ﺷﻬﻮات ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ‬
‫اﻣﯿﺎل ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاى ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن اﻧﮕﯿﺰه ﺷﻬﻮى‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻋﻤﻞ رواﻧﻰ دﯾﮕﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻰ در ﭘﺎره اى از ﻣﺼﺎدﯾﻖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ واﭘﺲ زدن‬
‫ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ واﻗﻌﯿﺖ و روش ﮐﺎر و ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ واﭘﺲ زدن‬
 ‫‪١٥٦‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﯿﺎرى دارد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﻗﺪرت »ﺑﺎزدارى« و »ﮐﻨﺘﺮل«‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن اﻣﻮاج ﺷﻬﻮت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ آن را در ﺣﺪى ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﺠﺎد ﺿﺮر ﺑﺮاى ﻓﺮد در‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻓﺮدى‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﺗﻮﻟﯿﺪ زﯾﺎن در زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ او‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮق اﺳﺎﺳﻰ و ﺑﺰرگ‪» :‬واﭘﺲ زدن« و »ﺑﺎزدارى و ﮐﻨﺘﺮل« اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »واﭘﺲ‬
‫زدن« ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﺎﮔﺎه و ﻣﻀﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ وﻟﻰ »ﺑﺎزدارى« ﯾﮏ ﻋﻤﻞ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ آن ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر آدﻣﻰ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﻻاﻗﻞ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮف ﻗﺪرت‬
‫ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺑﺎزدارى« ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺘﻮﺟّﻪ رﯾﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﯿﻞ و ﺷﻬﻮت ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ »واﭘﺲ‬
‫زدﮔﻰ« آن را ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ وارد ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﺷﻮد‪ ،‬از ﺗﺠﻠﻰ اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﻣﯿﺪان‬
‫ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪» .‬واﭘﺲ زدن« ﻣﯿﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺣﯿﺎﺗﻰ را از ﻣﺠﺮاى‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ آن ﺑﺎزﻣﻰ دارد و ﻧﯿﺮوى اﺿﺎﻓﻰ را ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻫﺪف ﻫﺎى‬
‫اﺻﯿﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺎﯾﻊ و ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﻫﺪف ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر اﺻﺮار ﻣىﻮرزد‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ »ﺑﺎزدارى و ﮐﻨﺘﺮل« وﻗﺘﻰ ﺷﺮوع ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﻞ ﺷﻬﻮى از ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﻫﺎى‬
‫وﺟﺪان ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬وارد ﻣﯿﺪان روﺷﻦ وﺟﺪان آﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪ و ﻫﺪف‬
‫اﺳﺎﺳﻰ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﺎرى آن را ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﭘﺎک ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﻘﺪارى ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ آزاد ﺷﻮد و ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاى ﺧﻼﺻﻰ از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﮐﻨﺪ و‬
‫آن را ﻃﻮرى ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﯾﻼت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻮازن و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ اﯾﺠﺎد و از‬
‫زﯾﺎده روى ﻫﺎى ﻣﻀﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﺷﻮد و آزادى او را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ آزار ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪،‬‬
‫ﭘﯿﺶ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﺮد ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ »ﺑﺎزدارى« آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺴﻠﻂ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﯿﺪارى اﺳﺖ ﮐﻪ روح را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ و او را ﻣﺘﻮﺟّﻪ راه ﺻﻼح و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟّﻪ راه ﺣﻖ و‬
‫»ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ« ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻗﺪر درﺟﻪ ﺗﻬﺬﯾﺐ زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪازه ﺑﯿﺪارى اﯾﻦ ﺑﺎزرﺳﻰ و درﺧﺸﺶ‬
‫و اﺷﺮاق آن ﺑﺮ اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺪى ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن از‬
 ‫‪١٥٧‬‬
‫ﺣﺪود ﻣﺮاﻗﺒﺖ او ﻓﺮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و ﺑﺪون اﺟﺎزه آن‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﺑﺎﯾﺪ‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزرس‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺼﻮرت آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اى ﻧﻔﺲ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اى ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺎزرﺳﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و از‬
‫ﻧﻮع ﻃﻠﺴﻢ و ﻣﻌﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ و دﺳﺘﻮرات ﺑﻰ ﻣﻨﻄﻖ و ﺑﻰ ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺿﺎء ﺣﺲ‬
‫ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺻﻮﻟﻰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﮑﻤﺖ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه و ﺣﺘﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﺣﻖ ﻧﺪارد در اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺘﻌﺮض اﺣﮑﺎﻣﺶ ﺷﺪ و در‬
‫ﻫﺮﺣﺎل ﻧﺒﺎﯾﺪ آن را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﻼم در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺣﺪود ﻣﻘﺮراﺗﺶ را‬
‫ﺑﻄﻮر دﻟﺨﻮاه و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻮاى ﻧﻔﺲ وﺿﻊ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺣﮑﻤﺖ‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از دﺳﺘﻮراﺗﺶ را روﺷﻦ ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻋﻼم ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬ﻟﺌﻼﯾﮑﻮن ﻟﻠﻨﺎس‬
‫ﻋﻠﻰ اﷲ ﺣﺠﮥ ﺑﻌﺪاﻟﺮﺳﻞ ـﯿﻌﻨﻰ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺧﺪا ﺣﺠﺘﻰ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪ .‬ﮔﻮﯾﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺣﻖ ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻦ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ را ﺑﯿﺎن ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﺠﺖ و دﻟﯿﻞ ﺷﻮﻧﺪ!‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﺎﺻﻰ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮﯾﺖ‬
‫وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاى زﯾﺎن آن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎزرس رواﻧﻰ روح را ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات ﺑﺎزرﺳﻰ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮاﺳﺎس اﻗﻨﺎع و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫درﺳﺘﻰ و ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ »واﭘﺲ زدن«‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﻰ از روح ﺑﺸﺮ رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻰ ﺑﻨﺪد‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﺎ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﭘﺎره اى از »واﭘﺲ زدن«ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮوﯾﺪ ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻨﻰ از واﭘﺲ زدن‪ ،‬ﺧﻮدﺑﺨﻮد ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ و ﺿﺮرى ﻫﻢ ﻧﺪارد و‬
‫اﮔﺮ واﭘﺲ زدن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﻋﺬاﺑﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ زاﺋﯿﺪه‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت او اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﻰ ﮐﻪ اﺻﻼ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺪان ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاى‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ دﯾﻦ و اﺧﻼق ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺮوى ﺑﺸﺮ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﭘﺮواز در ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻂ‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﯾﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﯿﻞ ﺑﻌﻀﻰ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺎه! و در‬
 ‫‪١٥٨‬‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن! و ﺷﺎﯾﺪ واﭘﺲ زدن اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﺤﺎل‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻰ را از ﻣﺠﺮاى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺗﻼش واﻣﻰ دارد و ﻫﻨﺮ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﯿﺎل‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد و ﺑﺪان ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫آرى ﻣﻌﻨﻰ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ »واﭘﺲ زدن« ﺑﻄﻮر ﮐﻠﻰ از ﻣﯿﺎن ﻣﻰ رود‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزرﺳﻰ رواﻧﻰ ﺑﺎ ﺑﯿﺪارى و آﮔﺎﻫﻰ داﺋﻤﻰ‪» ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت« را‬
‫از ﺿﻤﯿﺮ و وﺟﺪان ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬وارد داﯾﺮه ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻰ و ﺑﯿﺎن‬
‫ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب آن ﻣﻰ ﭘﺮدازد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﺛﺮ زﯾﺎن آور »واﭘﺲ زدن« از ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻰ رود و داﯾﺮه آن ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺤﺪود ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻮدک ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر داﺋﻢ اواﻣﺮ و‬
‫ﻧﻮاﺣﻰ را ﻣﺘﻮﺟّﻪ او ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ وى دﺳﺘﻮر ﺑﮑﻦ و ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ او در‬
‫ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را درک ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات‬
‫ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ وارد ﻣﯿﺪان ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن او ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻮدک از ﺑﺮرﺳﻰ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن‬
‫ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ!‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮔﺴﺘﺮده و وﺳﯿﻊ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه اى ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬داراى ﻫﻮش و آﮔﺎﻫﻰ اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻰ ﻣﺎﻫﺮ و ﮐﺎردان‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﺑﺎزدارى وى را از اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻰ‪ ،‬ﻃﻮرى ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آن‪ ،‬ﺑﺮاى او‬
‫دﺷﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ و روش آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ در ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدک‪ ،‬در اﯾﻦ راه ﺑﻪ درﺟﻪ‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰى رﺳﯿﺪه اﺳﺖ و ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻣﮑﺎن اﯾﻦ ﮐﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻧﺘﻮان ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻧﻊ را در زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﺼﻮرت‬
‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ درآورد‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ آن را وارد ﻣﯿﺪان ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻓﮑﺎر ﮐﻮدک ﺑﻪ اﻧﺪازه اى رﺷﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫آن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و درک ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺪل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﭘﺎره اى از ﮐﻮدﮐﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻧﺪازه اى از واﭘﺲ زدن زودرس ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺪارى داﺋﻤﻰ ﮐﻪ از‬
‫ﻧﯿﺮوى ﺑﺎزرﺳﻰ رواﻧﻰ ﻓﺮض ﮐﺮدﯾﻢ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روﺣﻰ آن ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻮرات‬
‫ﺻﺮﯾﺢ و واﺿﺢ دﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﻣﻨﻊ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى را روﺷﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در‬
 ‫‪١٥٩‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻗﻨﺎع و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ درﺳﺘﻰ آن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ و اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺷﺪت‬
‫واﭘﺲ زدﮔﻰ ﺑﮑﺎﻫﻨﺪ و ﻋﻮارض آن را ﺑﻬﺒﻮدى ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫روزه‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻧﺪه!‬
‫ﭘﺲ در واﻗﻊ اﯾﻦ »ﺑﺎزدارى« آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ »واﭘﺲ زدن« ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﻰ‬
‫دارد‪ ،‬و از ﻫﻤﻪ ﺿﺮرﻫﺎى آن ﮐﺎﻣﻼ دور و ﺑﺮى اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻬﻮت ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و وﺟﻮد آن ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﺟﺮاء‬
‫ﻋﻤﻠﻰ آن را ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ »ﻣﻮﮐﻮل« ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ روزه ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن در اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬روزه دار‪ ،‬ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن را از‬
‫رﯾﺸﻪ و اﺻﻞ ﺑﺮﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ آن را »ﻣﻮﮐﻮل« ﺑﻪ وﻗﺘﻰ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺟﺮاء آن را ﺑﺮاى ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻌﯿﻨﻰ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﻰ اﻧﺪازد‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ از ﺧﻮردن و ﻧﻮﺷﯿﺪن ﻣﻤﻨﻮﻋﻢ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺑﺮاى‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ و ﺑﺮاى ﺳﺎﻋﺎت ﭼﻨﺪى اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬از ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ اﮐﻨﻮن از آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮﻋﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ و آﮔﺎﻫﻰ از‬
‫اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮددارى ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻰ داﻧﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر‪ ،‬داراى ﺣﮑﻤﺖ و ﻓﺎﯾﺪه اﯾﺴﺖ و ﻫﯿﭻ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻣﺮا از ﺧﻮردن‬
‫و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﻨﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻰ دارم‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮد ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺗﻔﻮق دارم و از اﯾﻦ‬
‫ﻗﺪرت و اراده‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪم و در ﻧﻈﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﮐﻨﻢ!«‪.‬‬
‫و ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ اﻓﮑﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ اﻣﻮر ﺧﯿﺎﻟﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن را وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫روزه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﻰ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر وادار ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﻰ در دوره ﻫﺎى ﻓﺘﺮت ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻋﺪه‬
‫روزه داران از ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا روزه ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ و ﻧﻤﺎز آﺳﺎن ﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﻰ‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ در روزه ﺑﻄﻮر آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﮐﺎر‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻰ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻰ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﺪان‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ اﺳﻼم در اﺻﻼح روح ﺑﺸﺮ از ﻣﻨﻄﻖ ﺻﺮاﺣﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺻﺮﯾﺢ ﺗﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ‬
 ‫‪١٦٠‬‬
‫»ﺑﺎزدارى« ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﮐﺎر آﺳﺎن و ﺳﺎده اى اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﺮدﯾﺪى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪،‬‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اﺻﻼح اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ‪...‬‬
‫اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ دو ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻬﻢ را ﯾﺎدآور ﻣﻰ ﺷﻮﯾﻢ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ »ﺑﺎزدارى« ﯾﮏ‬
‫ورزش و ﺗﻤﺮﯾﻦ رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﺟﻬﺎت ﺑﻪ ورزش ﻫﺎ و ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻫﺎى‬
‫ﺑﺪﻧﻰ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد و ﻫﺮ دو در آﻏﺎز ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻋﺎدت‪،‬‬
‫ﺗﺎﺣﺪودى از دﺷﻮارى آن ﻣﻰ ﮐﺎﻫﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻗﺪر اﻧﺴﺎن اﯾﻦ ﮐﺎر را زودﺗﺮ ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ‬
‫و از آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪان ﻋﺎدت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت وى ﺑﺮﺗﺤﻤﻞ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺗﻤﮑﻦ و اﺑﺪاع در آن ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫و از اﯾﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺪت اﺻﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﮐﻮدک‬
‫از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺳﺎﻟﻬﺎى ﮐﻮدﮐﻰ ﺷﺮوع ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻮدک در دوران ﻧﺮﻣﺶ ﮐﻮدﮐﻰ ﺑﻪ‬
‫»ﺑﺎزدارى« ﻧﻪ »واﭘﺲ زدﮔﻰ« اﻣﯿﺎل ﻋﺎدت ﮐﻨﺪ‪) ،‬زﯾﺮا ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮش وى در اﯾﻦ‬
‫دوره‪ ،‬از ﻫﺮ دوره اى ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اراده ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻰ از ﻟﺬّت‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻓﺮوﯾﺪ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در روح‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ درد و ﻟﺬّت ﺑﺮدن از آن‪ ،‬وﺟﻮد دارد!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﻧﺞ و زﺣﻤﺘﻰ ﮐﻪ »ﺑﺎزدارى« ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روح‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮده و از ﺣﺪود ﻗﺪرت آدﻣﻰ ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد رﻏﺒﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ او اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﻰ و ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎره اى از ﺳﺨﻨﺎن ﺻﺤﯿﺢ او ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٦١‬‬

‫اراده ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺸﺮ‬

‫اراده از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﯿﺎز و ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان و ﻣﻨﺎط ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و‬
‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻰ ﮐﺎرﻫﺎ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ ﺣﯿﻮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﺶ را ﺑﺎزدارد و ﺟﺰ در‬
‫ﺳﺎﯾﻪ زور‪ ،‬ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ ﺳﺮاﻓﺮاز اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اراده اى ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را‬
‫ﮐﻨﺘﺮل و ﺿﺒﻂ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ و ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ او را اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﯿﺰى ﺑﯿﺮون از ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻗﺪرت‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺮ او اﻟﺰام ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎداﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه و ﺑﺮده ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺸﺶ و ﺟﻨﺒﺶ‬
‫آن ﺑﻪ ﻫﺮ راﻫﻰ ﻣﻰ رود و ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﺸﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﻋﻤﻼ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را در ﺧﻮد ﺗﺮﻗّﻰ داده ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ آن را ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﺑﺪان ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از دو ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺮو و ﻗﺪرت اﻧﺴﺎن در‬
‫ﻫﺮﺣﺎل ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان ﻣﺼﺮوف‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻗﺪرﺗﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﻣﺘﻮﺟّﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻓﮑﺮى و رواﻧﻰ ﻋﺎﻟﻰ و ارزﻧﺪه دﯾﮕﺮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زرق و ﺑﺮق ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ﻏﺮب‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﻣﻐﺮب‬
‫زﻣﯿﻦ و ﻏﺮب زدﮔﺎن را ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ!« اﯾﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎ را ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و ﺧﻮد را از آن آزاد ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن اﺟﺎزه داده اﻧﺪ! ﮐﻪ در ﻫﺮ وﻗﺖ و ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻫﻢ‬
‫درآﻣﯿﺰﻧﺪ و ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ ﺧﻮﯾﺶ را ﺳﯿﺮاب ﮐﻨﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﻼش‬
‫ﭘﻰ ﮔﯿﺮ آﻧﺎن از ﻣﻠﺘﻬﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ درﺳﺘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺟﻮان و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﯾﺴﺖ و‬
‫ذﺧﯿﺮه و ﻧﯿﺮوﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى و ﻣﺎدى و رواﻧﻰ آن ﻫﻨﻮز ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
 ‫‪١٦٢‬‬
‫ﭘﯿﺶ از دﯾﮕﺮان ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮاج ﺷﮑﻨﻨﺪه را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ‬
‫ﻧﯿﺮوى ﺑﺪﻧﻰ ﺟﻮان ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎرى در ﺑﻨﯿﻪ و ﻗﺪرت او آﺷﮑﺎر و ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮔﺮدد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﻮل ﭘﻨﺪار و ﺧﯿﺎل را ﺧﻮرد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا آﺛﺎر‬
‫ﺑﯿﻤﺎرى ﺗﻨﻬﺎ در ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ دوره ﺑﯿﻤﺎرى‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه آﺛﺎرى‬
‫از ﺧﻮد در ﺑﺪن ﺑﺠﺎ ﻣﻰ ﮔﺬارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ دوران ﭘﯿﺮى زودﺗﺮ ﻓﺮا ﻣﻰ رﺳﺪ و ﻗﺒﻞ‬
‫از ﻣﻮﺳﻢ‪ ،‬ﺑﺎد ﮐﻬﻮﻟﺖ ﺑﺮ او ﻣىﻮزد!‬
‫اﮔﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﻦ ﻫﺮج و ﻣﺮج اﺧﻼﻗﻰ ﻓﻌﻠﻰ اﺻﺮار ﺑﻮرزد و از اﯾﻦ ﺗﻨﺰل و‬
‫ﺳﻘﻮط ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﯾﻰ آن‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ ...‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺤﻄﺎط اﺧﻼﻗﻰ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﮕﯿﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم زاﻧﻮى ذﻟﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ زد‪ .‬آرى! اﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﻫﺮ ﻣﻠﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻰ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻋﻨﺎن ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ را آزاد ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮرى ﻫﺎى روم و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﮑﺒﺖ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﻼم ﺟﻮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﺪﺗﻰ ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮق‪،‬‬
‫ارﮐﺎن و ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ دﻧﯿﺎى اﺳﻼم ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻰ و‬
‫ﺳﻘﻮط رﺟﺎﻟﺶ در داﻣﻦ ﺷﻬﻮات‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪﯾﻦ روز دﭼﺎر ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺮوى ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺎﯾﺎن و ﻓﺎﺗﺤﺎن‪ ،‬ﺳﺴﺖ و ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﻣﻠﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ذﺧﯿﺮه اش ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻣﺮوز در‬
‫ﺷﻬﻮات ﺧﻮد ﻏﺮق ﺷﻮد و آﻧﮕﺎه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺎﺷﯿﻨﻰ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺪرت ﺗﮑﺎﻣﻞ و ارﺗﻘﺎء رواﻧﻰ ﺧﻮﯾﺶ را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻤﺪن وى ﯾﮏ ﺗﻤﺪن ﻣﻨﺤﻂ ﻣﺎدى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ و‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ در آﻧﺠﺎ ﯾﯿﻨﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ روش‪ ،‬او را در ﺳﯿﺮ اﻣﻮاج‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎدى ﺷﺪﯾﺪى ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر آن‪ ،‬ﺟﻨﮓ و وﯾﺮاﻧﻰ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﻋﺎدى ﻏﺮق در اﻣﻮاج ﺷﻬﻮت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺼﻮﺻﻰ ﺧﻮد اﻓﺮادى ﻣﻌﺘﺪل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف اﺧﻼﻗﻰ‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﻓﺮﯾﺎد اﻋﺘﺮاض ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ اداﻣﻪ اﯾﻦ روش‪ ،‬زﻧﮓ ﯾﮏ ﺧﻄﺮ ﻗﻄﻌﻰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻻزم‬
 ‫‪١٦٣‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺪار ﺷﻮﻧﺪ و از آن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻧﯿﺮوﻫﺎى اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﻏﺮق در‬
‫ﺷﻬﻮات ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﮔﺮدد و ﻫﻢ ﻗﻮاﯾﺶ ﻣﺼﺮوف آن ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻗﺪرت‬
‫ﺗﺮﻗّﻰ و ﺗﮑﺎﻣﻞ و ارﺗﻘﺎء ﻫﻢ در او ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻬﺖ دﯾﮕﺮ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﻮات و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮد ﻋﺎدت‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺑﻨﺪ آن اﺳﯿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻧﮕﯿﺰه و ﺗﻤﺎﯾﻠﻰ ﺑﺮاى ارﺗﻘﺎء از ﺳﻄﺢ‬
‫ﺟﺴﻢ و ﺟﺴﻤﺎﻧﯿﺎت ﭘﯿﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻧﯿﺮوى ﻻزم ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻫﻢ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﻔﺘﻦ داﺋﻤﻰ ﺑﺮ ﺷﻬﻮات‪ ،‬اﺛﺮش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع‬
‫ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ ﻋﺎدت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در اﺛﺮ آن‪ ،‬از وﻇﺎﯾﻒ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ارﺗﻘﺎء ﺑﯿﺰار ﻣﻰ ﺷﻮد‬
‫)ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﺑﺪن ﻓﺮد ﻋﯿﺎش‪ ،‬ﮐﺴﻞ و ﺗﻨﺒﻞ و از ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﯿﺰار اﺳﺖ(‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ ،‬ذاﺗﺎً ﺑﺮاى وﺟﻮدش ﻣﻀﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺑﺮاى او ﻻزم و ﺿﺮورى اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ او در ﻃﻰ ﻋﺎدت ﺧﻮﯾﺶ از ﺗﺤﻤﻞ‬
‫آن ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺗّﻔﺎق دارﯾﻢ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ارﺗﻘﺎء از‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻟﻮازم آن را ﻫﻢ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻟﻮازﻣﻰ ﮐﻪ ارﺗﻘﺎء و‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺪون آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ و آن ﻫﻤﺎن اراده اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻬﻮات‬
‫اﻧﺴﺎن را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ و آن را از ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى ﺑﺎزدارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ اﺳﻼم اراده را ﻓﺮق اﺳﺎﺳﻰ و ﺗﻔﺎوت اﺻﻠﻰ اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان‬
‫ﻣﻰ داﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻰ اراده اى را ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى را ﺷﻌﺎر ﺧﻮد‬
‫ﻗﺮارداده اﻧﺪ‪ 1‬از اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ دور ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد‪ .‬ﺑﺮ آن ﺳﺘﻢ ﻧﮑﺮده و راﻫﻰ ﺑﺮﺧﻼف ﻋﺪل‬
‫و اﻧﺼﺎف ﻧﭙﯿﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آﻧﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا »ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﺪﮔﺎﻧﻨﺪ«‬
‫و »ﮐﻮران و ﮐﺮاﻧﻨﺪ«!‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﺧﺪا را ﺷﮑﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ داﻣﻦ ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ درآوﯾﺰﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎى ﺿﺒﻂ و ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻰ ﻗﯿﺪ و رﻫﺎ‪ ،‬در ﭘﺲ آن رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺣﯿﻮاﻧﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﺎم اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺷﻨﺒﻪ‬

‫‪ .1‬و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻮرى را ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ و ﺑﯿﻨﺎﯾﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ داده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٦٤‬‬
‫)ﺳﺒﺖ( ﺗﻌﺪى ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻬﺎﮔﻔﺘﯿﻢ ﻣﺴﺦ ﺷﻮﯾﺪ‪ «...‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ رﺗﺒﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا آﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اراده ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل ﻧﮑﺮدﻧﺪ و از اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﺣﯿﻮان‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮه ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯿﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ ﻓﺮوﯾﺪ و ﭘﯿﺮواﻧﺶ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺗﺤﻠﯿﻠﻰ و ﺗﺠﺮﺑﻰ را ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ و آن را درﺳﺖ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ و اﻧﺴﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﺠﺮﺑﻰ‪،‬‬
‫در ﻣﺤﯿﻂ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺑﻪ اﺟﺰاء ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺟﺪاى از ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﺪه اى‪ ،‬ﺑﺪان ﻧﻤﻰ ﻧﮕﺮد و ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫وﺟﻮد آدﻣﻰ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ آن اﻫﻤﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺗﺤﻠﯿﻠﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ زﯾﺎد از ﺣﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ او را از ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﻻى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎدى و ﭘﺴﺖ ﺗﻨﺰل‬
‫ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ »ﺑﺎزدارﻫﺎ« و ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻨﺘﺮل و ﺿﺒﻂ را ﮐﻪ در ﻃﻰ راه ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺮوى دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ و ﺗﺤﺮک‬
‫را در روح ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﻰ آورﻧﺪ و ﺑﺪان ﺗﻮﺟّﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوى ﺷﻬﻮت و‬
‫ﮐﺸﺶ ﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺑﺪن ﻣﺎدى ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻈﺮ ﮔﺴﺘﺮده و ﻋﻤﯿﻖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﻧﮕﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺮى ﮐﻪ در آن واﺣﺪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺤﺮک و ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎى »ﺑﺎزدارى« ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ دﯾﺪى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﻧﻈﺮى ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺤﺮک‬
‫ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ آزادى ﮐﺸﺶ و ﻗﺪرت آن ﻧﺪارد ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ روش‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ـ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻌﺪل ﺗﺮ و ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از روﺷﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﻫﺎى »ﺑﺎزدارﻧﺪه« ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﻫﺪﻓﻰ ﺟﺰ اﺳﺘﺨﺪام آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﺟﻬﺶ و اﻧﮕﯿﺰش ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎره اى از ﻣﮑﺘﺐ ﻫﺎ ـ از ﻗﺒﯿﻞ رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ ـ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺗﺮ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ اﯾﻦ روش و ﻧﻈﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اش ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﻮازﻧﻪ و اﻋﺘﺪال ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ را در ﺟﺎ و ﻣﺤﻞ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اراده را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻬﻮت و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آزادى و‬
‫ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى آن ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ دﺳﺘﮕﺎه وﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﻰ را از ﮐﺎر ﺑﺎزدارد‬
‫و ﯾﺎ آن را ﮔﺮﻓﺘﺎر واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪١٦٥‬‬
‫اﺳﻼم اﺳﺘﻘﺮار و اراده اﯾﻦ ﻧﻈﻢ و ﮐﻨﺘﺮل را‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ اراده اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ و‬
‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ اراده را ﻣﻨﺎط »ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ« ﺟﻨﺎﯾﻰ و اﺧﻼﻗﻰ ﻗﺮارﻣﻰ دﻫﺪ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫و آن را‪ ،‬ﺣﺘﻰ در زﻧﺪﮔﻰ آﺧﺮت و اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎط ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻞ اﻻﻧﺴﺎن ﻋﻠﻰ ﻧﻔﺴﻪ ﺑﺼﯿﺮۀ« ـ ﺑﻠﮑﻪ آدﻣﻰ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ ـ و درﺑﺎره روح ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ روح و آﻧﮑﻪ آن را‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﺪﮐﺎرى و ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎر ﺑﻮدﻧﺶ را ﺑﺪو اﻟﻬﺎم ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬روش اﺳﻼم‪ ،‬ﯾﮏ روش ﻏﯿﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ وﺟﺪان‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺮوى اراده »ﺑﺎزدارﻧﺪه« وﺟﺪان ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪...‬‬
‫اﯾﻦ وﺟﺪان‪ ،‬ﯾﮏ ﻗﺪرت ﺳﻮد ﻃﻠﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮ« ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﺪف آن »ﺣﻤﺎﯾﺖ« از ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎرى ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮد را وادار ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از دﺳﺘﻮرا و ﻣﻘﺮرات ﺧﻮد ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ در وﺟﻮد ﭘﺪر و ﺑﻌﺪ در وﺟﻮد ﺧﺪا ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد!‬
‫آرى وﺟﺪاﻧﻰ ﮐﻪ از ﻗﺪرت اراده ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ وﺟﺪاﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا‬
‫زاﺋﯿﺪه »ﮐﯿﻦ« و دﺷﻤﻨﻰ ﺳﺮﮐﺶ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻓﺮوﯾﺪ روح ﺑﺸﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ‬
‫ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﮐﺴﺎن ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ از ﺧﻔﺎى ﺿﻤﯿﺮ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﻰ آﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺮاﻫﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﯾﺴﺖ آﺷﮑﺎر ﺷﻮد‪) ،‬ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر اﻧﺴﺎن‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻞ و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻠﻰ اﺣﺴﺎس ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﻼن ﻋﻤﻞ او ﻣﺠﺎز ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ؟‪ ...‬ﻓﺮوﯾﺪ درﺣﻘﯿﻘﺖ از اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ رﯾﺸﻪ و ﺗﺨﻢ اﺻﻠﻰ رﺷﺪ اﺧﻼﻗﻰ ﻓﺮار‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺮاﻫﺖ و ﻧﻔﺮت ذاﺗﻰ آدﻣﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﯿﺎء و ﺑﺮﺧﻮرد آن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ دادن آن ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻬﺮ و ﻋﻼﻗﻪ و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ و ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدار ﻣﻰ ﺷﻮد!!‪.‬‬
‫وﺟﺪاﻧﻰ ﮐﻪ از آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ وﺟﺪان ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ و ﺗﻮﺟّﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬و ﻧﻔﺲ و ﻣﺎﺳﻮاﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻟﻬﻤﻬﺎ ﻓﺠﻮرﻫﺎ و ﺗﻘﻮاﻫﺎ‪...‬‬

 ‫‪١٦٦‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ وﺟﺪان‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮏ وﺟﺪان اﺧﻼﻗﻰ ﺑﯿﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫روح ﺳﺎزش ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ او را ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى ارزﻧﺪه و‬
‫واﻻى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و آﮔﺎه ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاى ﺧﻮدش زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﺑَﺮده ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﺎﻫﻰ وﺟﺪان دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺼﺎ ﻣﻰ ﺑﺮد! و اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺿﺮﺑﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ در‬
‫ﺧﻔﺎى ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ـ ﺑﺮاﺳﺎس روش اﺳﻼم ـ ﺑﻪ‬
‫واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ اﻣﯿﺎل ﻧﻤﻰ ﭘﺮدازد و در ﻣﯿﺪان ﺿﻤﯿﺮ آﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ و‬
‫ﮐﻨﺘﺮل آن ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬ﭼﯿﺰ ﻣﻀﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ رﺷﺪوﺟﺪان در‬
‫روح ﮐﻮدک از راه ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺪر و ﭘﯿﺮوى‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻧﻪ از او )ﮐﻮدک ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺣﺘﻰ اﻻﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﺪر ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ ﮐﻨﺪ(‬
‫اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﭼﯿﺰ ﻣﻀﺮى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺳﻼﻣﻰ و ﺑﺼﻮرت دﺳﺘﻮرات آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و داراى ﻫﺪف ﻫﺎى درک‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ »ﺑﺎزدارى« و ﺗﺤﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟّﻪ رﯾﺸﻪ‬
‫اﺻﻠﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻧﮕﺮدد و ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﻃﺮﯾﻖ اﺟﺮاء آن ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮاى ﺗﺮﺑﯿﺖ اﯾﻦ وﺟﺪان‪ ،‬از آﻏﺎز ﮐﻮدﮐﻰ‪ ،‬اﻫﺘﻤﺎم و ﮐﻮﺷﺶ زﯾﺎدى‬
‫ﻣﺒﺬول ﻣﻰ دارد و اﺻﻮل ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﻔﺲ و ارﺗﻘﺎء ﻣﺸﺎﻋﺮ را ﺑﺮاﺳﺎس »دوﮔﺎﻧﮕﻰ و‬
‫ﺟﺪاﯾﻰ را در او ﺑﻪ ودﯾﻌﻪ ﻣﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن در داﺧﻞ روان وى ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزرس اﻋﻤﺎل او اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﺪرت رواﻧﻰ‪ ،‬او را از آزار ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان و ﺗﻌﺪى ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ او ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰ دارد‪» :‬و ﻻﯾﺠﺮ ﻣﻨﮑﻢ ﺷﻨﺎن ﻗﻮم ﻋﻠﻰ اﻻﺗﻌﺪﻟﻮا اﻋﺪﻟﻮا ﻫﻮ اﻗﺮب ﻟﻠﺘﻘﻮى«‪.‬‬
‫»دﺷﻤﻨﻰ ﻣﺮدﻣﻰ‪ ،‬ﺷﻤﺎرا وادار ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﮑﻨﻰ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮى‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ رود ﮐﻪ ﺣﺘﻰ از ﺗﻌﺪى ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان ﻫﻢ ﻣﻨﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﺗﻠﻤﺰوا اﻧﻔﺴﮑﻢ« ـ از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪﮔﻮﯾﻰ‬
‫ﻣﮑﻨﯿﺪ ـ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﺣﻖ ﻧﺪارد دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺑﺎد اﺳﺘﻬﺰاء ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ از اﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» :‬ﻻﯾﺴﺨﺮ ﻗﻮم ﺑﻘﻮم ﻋﺴﻰ ان ﯾﮑﻮﻧﻮا ﺧﯿﺮاً‬
 ‫‪١٦٧‬‬
‫ﻣﻨﻬﻢ و ﻻ ﻧﺴﺎء ﻣﻦ ﻧﺴﺎء ﻋﺴﻰ ان ﯾﮑﻦ ﺧﯿﺮاً ﻣﻨﻬﻦ« ـ ﻣﺮدﻣﻰ ﻣﺮدم دﯾﮕﺮ را ﻣﺴﺨﺮه‬
‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ از اﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زﻧﺎن ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را‬
‫ﻣﺴﺨﺮه ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ از اﯾﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ و در‬
‫ﺧﺼﻮص‪» :‬ﻏﯿﺒﺖ« و ﺑﺪﮔﻮﯾﻰ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﯿﺰ دﺳﺘﻮر اﮐﯿﺪى ﺻﺎدر ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬و‬
‫ﻻﯾﻐﺘﺐ ﺑﻌﻀﮑﻢ ﺑﻌﻀﺎً اﯾﺤﺐ اﺣﺪﮐﻢ ان ﯾﺎﮐﻞ ﻟﺤﻢ اﺧﯿﻪ ﻣﯿﺘﺎ ﻓﮑﺮ ﻫﺘﻤﻮه«ـ از‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻏﯿﺐ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ دوﺳﺖ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮادرﺗﺎن را ﺑﺨﻮرﯾﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ او ﻣﺮده اﺳﺖ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎً از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺪﺗﺎن ﻣﻰ آﯾﺪ ـ ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ از ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺴﺲ و ﺟﺴﺘﺠﻮ از اوﺿﺎع ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻟﻮده‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ رواﺑﻂ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻰ‬
‫ﭘﻰ رﯾﺰى ﺷﻮد و دﺳﺘﻮر ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاى ﺑﺮادرت ﭼﯿﺰى را ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻰ« و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻓﺮاد ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺰاء ﺑﻬﻢ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﮏ ﺑﻨﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻧﮕﺎه ﻣﻰ دارﻧﺪ« و‪» :‬ﻣﺜﻞ اﻓﺮاد ﺑﺎ اﯾﻤﺎن در‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻰ دو ﻃﺮﻓﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ و در ﺑﻬﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻰ و ارﺗﺒﺎط‪،‬‬
‫ﻣﺜﻞ ﺑﺪﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻀﻮى ﻧﺎراﺣﺖ و دردﻧﺎک ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎء ﺑﺪن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او‬
‫ﻫﻤﺪردى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﺖ درد و ﯾﺎ ﺳﻮزش ﻋﻀﻮى‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎء در آﺗﺶ ﺗﺐ‬
‫و درد ﻣﻰ ﺳﻮزﻧﺪ و از آراﻣﺶ و ﺧﻮاب ﺑﺎز ﻣﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻣﺮدم ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎون و‬
‫ﻫﻤﮑﺎرى دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﯿﮑﻰ ﺑﺴﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪«.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﻓﮑﺮ ﮐﻠﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ وﺣﺪت و‬
‫ﯾﮕﺎﻧﮕﻰ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺷﺮﮐﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺰاﯾﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ‪» :‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫دﻧﺪاﻧﻪ ﻫﺎى ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ«‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﯿﭻ ﻓﺮدى‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﺪى ﺑﺮ ﻓﺮد‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫آرى ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺳﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ و ﻫﻤﮑﺎرى‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺪف ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ وﺳﯿﻠﻪ رﺷﺪ و ﭘﺮورش ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد از ﺿﻤﯿﺮ و روح ﻓﺮد ﺧﻮاﻫﺪ روﺋﯿﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش وﺟﺪان ﻣﻰ ﭘﺮدازد و ﭘﺲ از ﻃﻰ اﯾﻦ‬
 ‫‪١٦٨‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬اﺟﺮاء اﺣﮑﺎم و ﻃﻰ ﮐﺮدن ﺧﻂ ﺳﯿﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه وﺟﺪان واﮔﺬار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻧﺎدر و اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﻰ‪ ،‬اﺟﺮاء آن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺪود‬
‫ﺑﺎزدارى و ﻗﺪرت ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﻀﺎى ﺧﺎرج اﺳﺖ و در داﺧﻞ‬
‫روان ﻓﺮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮى ﺑﺠﺎ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮ ﻫﻤﻪ زواﯾﺎى روح ﺑﺸﺮ آﮔﺎه اﺳﺖ )ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن اﻟﻬﻰ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﺣﺪود‬
‫وروش ﻫﺎﯾﺸﺎن از اﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ( و از اﯾﻦ رو ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺘﻨﺎع و‬
‫ﺑﺎزدارى از داﺧﻞ روان و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ وﺟﺪان و ﺑﺎزرس اﺧﻼﻗﻰ و دﯾﻨﻰ‪ ،‬داراى‬
‫ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮى اﺳﺖ و از اﯾﻦ راه ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﺪف رﺳﯿﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎزرس‬
‫ﺑﯿﺪار‪ ،‬ﻫﻤﺮاه اﻧﺴﺎن و در اﻋﻤﺎق روح وى ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺧُﺮده ﮐﺎرﯾﻬﺎ و‬
‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻰ ﻫﺎى او آﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﺪود ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺎرج ﺑﻮده و داراى‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺤﺪودى اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻰ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارم ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم در ﺳﺎﯾﻪ اﺳﻼم‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﭘﺎﮐﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ درآﻣﺪ ﻫﺮﮔﺰ!‪ ...‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﻧﺴﺎن در‬
‫ﺳﺎﯾﻪ اﺳﻼم ﺣﻘﯿﻘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺗﺮ از ﺣﺪى ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻈﺎم‬
‫دﯾﮕﺮى رﺳﯿﺪن ﺑﺪان ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻦ وﻗﺘﻰ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻪ در درﯾﺎى ﺧﯿﺎل ﻓﺮو ﻣﻰ روم و ﻧﻪ از‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺗﺎرﯾﺨﻰ دور ﻣﻰ ﺷﻮم‪ .‬ﻣﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ از واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎى ﻣﺤﺴﻮس‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﯾﺎدآور ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى درﺧﺸﺎن در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﯾﺦ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﺘﻰ در‬
‫آﺛﺎر و اﻋﺘﺮاﻓﺎت اروﭘﺎﺋﯿﺎن و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻨﻌﮑﺲ اﺳﺖ ــ آرى »ﺣﻖ« آﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آن ﮔﻮاﻫﻰ دﻫﺪ ــ !‬
‫ﻣﺎ در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﭘﺎره اى از اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﮔﻠﭽﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و آﻧﻬﺎ را از‬
‫ﻣﯿﺎن آن ﻫﻤﻪ آﺛﺎر درﺧﺸﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﻌﻨﻰ رواﻧﻰ‬
‫وﯾﮋه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٦٩‬‬

‫راﻫﻬﺎى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ‬

‫اﺳﻼم ﻣﺮدم را در ﻣﺒﺎرزه دﺷﻮارﺷﺎن ﺑﺎ ﺷﻬﻮات‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ ﻫﺎى ﻋﻤﻠﻰ و رواﻧﻰ و ﻣﻌﻨﻮى را در اﺧﺘﯿﺎرﺷﺎن ﻗﺮارﻣﻰ دﻫﺪ ﺗﺎ در راه‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‪ ،‬ﮐﻤﮏ و ﯾﺎور آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻠﻰ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺟﻬﺎد واﻣﻰ دارد‪ .‬اﺷﺘﻐﺎل و ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن‪ ،‬ﯾﮑﻰ از‬
‫راه ﻫﺎى ﻋﻤﻠﻰ ﻣﻨﺼﺮف ﻧﻤﻮدن از ﻧﺪاى داﺋﻤﻰ ﺷﻬﻮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﺪو ﻋﻠﺖ در ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻋﻠﻤﻰ ﺷﻬﻮت ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎر و ﺗﻼش‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﻰ از اﻧﺮژى ﺣﯿﻮاﻧﻰ را ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ از ﻓﺸﺎر آن ﺑﺮ اﻋﺼﺎب ﻣﻰ ﮐﺎﻫﺪ‪» .‬ﻓﺮوﯾﺪ« در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮ درﺳﺘﻰ دارد‪ .‬او در‬
‫ﮐﺘﺎب ‪ The Ego and Id‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﻧﯿﺮوى ﺷﻬﻮى ﭘﺪﯾﺪه ﻋﺠﯿﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﻰ‬
‫رﺳﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻰ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺻﺎدر ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آزادى و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ داده ﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﻘﯿﻪ ﻫﻢ اﺛﺮ ﻣﻰ ﮔﺬارد و آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ آزاد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ درﺳﺖ اﺳﺖ و اﺳﻼم ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺮوﻫﺎى اﻧﺴﺎن‬
‫را ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﮐﺎر و ﺟﻬﺎد در راه ﺑﺎﻻﺑﺮدن »ﮐﻠﻤﮥ اﷲ« و ﺑﺮﻗﺮارى ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ راه‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﯾﺎدى از اﻧﺮژى ﻫﺎى او را از ﻣﺴﯿﺮ ﺷﻬﻮات ﻣﻨﺼﺮف‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ دوم‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرى ﮐﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ ﻋﺎدت اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮد ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ و واﭘﺲ زدن اﻣﯿﺎل‪ ،‬ﻣﺪت درازى‬
‫ﺧﻮد را از اﻧﮕﯿﺰش و ﻧﺪاى ﺷﻬﻮات ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﻧﮕﺎه دارد و از آن ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد در اﺛﺮ‬
‫ﻋﺎدت‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰش و ﺟﻬﺶ اﻣﻮاج آن ﮐﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﺳﻼم در اﯾﻦ راه ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ ﻧﻤﻰ رود ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى را ﺑﮑﺸﺪ و‬
‫ﯾﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻬﺎﯾﻰ و ﻗﻄﻌﻰ از آن ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮﻣﻰ‬
‫اﺳﻼم درﺑﺎره ﺗﻮازن ﻫﻤﻪ ﻗﻮا و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزش ﻧﺪارد‪ .‬و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮازن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ در اﺳﻼم ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎر داراى ﻣﯿﺪان وﺳﯿﻊ و ﻓﺮاﺧﻨﺎى ﮔﺴﺘﺮده اى اﺳﺖ و ﯾﮏ ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺎﺳﻰ آن‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮان زﻣﯿﻦ در ﻫﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ و اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﯾﻦ‬
 ‫‪١٧٠‬‬
‫ﮐﺎر دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﮐﺎرﮔﺮان و اﻓﺮاد ﻓﻌﺎل را ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺳﺎﮐﺖ ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻧﺎن اﻫﻞ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﻰ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻰ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاى ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و آدﻣﻰ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم آن‬
‫ﻣﺜﺎب و ﻣﺄﺟﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎد داراى اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ اﺳﺖ‪ :‬ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم در ﺧﺎرج‪» :‬واﻋﺪوﻟﻬﻢ‬
‫ﻣﺎاﺳﺘﻄﻌﺘﻢ ﻣﻦ ﻗﻮۀ و ﻣﻦ رﺑﺎط اﻟﺨﯿﻞ‪ ،‬ﺗﺮﻫﺒﻮن ﺑﻪ ﻋﺪواﷲ« ـ آﻧﭽﻪ ﻧﯿﺮو ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﺪ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن آﻣﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﯿﺪ ـ‪...‬‬
‫و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮑﺎران داﺧﻠﻰ‪» :‬و ان ﻃﺎﺋﻔﺘﺎن ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﻗﺘﻠﻮا ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا ﺑﯿﻨﻬﻤﺎ‬
‫ﻓﺎن ﺑﻨﺖ اﺣﺪاﻫﻤﺎ ﻋﻠﻰ اﻻﺧﺮى ﻓﻘﺎﺗﻠﻮا اﻟﺘﻰ ﺗﺒﻌﻰ ﺣﺘﻰ ﺗﻘﻰء اﻟﻰ اﻣﺮاﷲ« ـ اﮔﺮ دو‬
‫دﺳﺘﻪ از ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن اﺻﻼح ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﯾﮑﻰ از آن‬
‫دو ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮑﺎر ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را ﮔﺮدن ﺑﮕﺬارد ــ ‪.‬‬
‫و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﻨﮑﺮات ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن داد‪» :‬ﻣﻦ راى ﻣﻨﮑﻢ ﻣﻨﮑﺮا ﻓﻠﯿﻌﯿﺮه ﺑﯿﺪه‬
‫ﻓﻤﻦ ﻟﻢ ﯾﺴﺘﻄﻊ ﻓﺒﻠﺴﺎﻧﻪ ﻓﻤﻦ ﻟﻢ ﯾﺴﺘﻄﻊ ﻓﺒﻘﻠﺒﻪ و ﻫﻮاﺿﻌﻒ اﻻﯾﻤﺎن« ـ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻨﮑﺮى را دﯾﺪ آن را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺧﻮد‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫اﯾﻤﺎن اﺳﺖ ـ ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎزه ﺟﻬﺎد ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎ از‬
‫ﺟﻬﺎد ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﺎد ﺑﺰرﮔﺘﺮى ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﯾﻢ« و اﯾﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود و وﺳﻌﺖ و زﺣﻤﺖ و ﺗﻼش آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم »ﺷﺮ« را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﯿﻄﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺷﻤﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ درﺻﺪد اﺳﺖ ﺑﺮاى آدﻣﻰ ﺣﯿﻠﻪ اى‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ و او را در دام ﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ و از راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪...‬‬
‫دﺷﻤﻨﻰ ﮐﻪ آدم و ﺣﻮا را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﯿﺮون ﺑﺮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫آدﻣﯿﺎن را ﻓﺎﺳﺪ و ﺧﺮاب ﮐﻨﺪ!‬
‫آرى‪ ،‬اﺳﻼم ﺷﯿﻄﺎن را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯿﺎن او‬
‫آدﻣﯿﺎن‪ ،‬ﯾﮏ دﺷﻤﻨﻰ ﮐﻬﻨﻪ و ﺗﺎزه ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ داﺋﻤﺎً ﺑﺎ او درﺻﺪد ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم دﯾﺮﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ را از او ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ! و ﺑﺮاى ﭘﯿﺮوزى ﺑﺮ او ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧١‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ اﺳﻼﻣﻰ و ﻗﺮآﻧﻰ درﺑﺎره ﺷﺮ و ﺑﺪى اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺟﺎذب‬
‫و ﮔﯿﺮﻧﺪه ﮐﻪ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق روح ﻧﻔﻮذ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﻧﺴﺎن را از اﯾﻦ »وﺳﻮاس« و »ﺧﻨﺎس«‬
‫ﮐﻪ در دﻟﻬﺎى ﻣﺮدم وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ و داﺋﻤﺎً ﺑﺸﺮ را ﻋﻠﯿﻪ آن ﺑﺮﻣﻰ‬
‫اﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوى ﻣﺒﺎرزه و ﺳﺘﯿﺰى را ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد ﺑﺸﺮ اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺠﺮاى دﺷﻤﻨﻰ و ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎزدارد و از آن ﻣﺠﺮاى ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﻰ ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ و دﯾﺮﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮن در ﻋﺮوق اﻧﺴﺎن ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬
‫در اﺳﻼم ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ و ﻣﺮداﻧﮕﻰ در ﮐﺎرﻫﺎى اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﻣﺠﺮى ﺳﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫آزادى اﻧﺮژى ﻣﺒﺎرزه و ﭘﯿﮑﺎر از راه ﺗﺴﺎﻣﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺼﻌﯿﺪ ﺷﺪه اى اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن در ﺣﺎل ﺗﻼش و ﺑﺮدﺑﺎرى‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻮﻫﻮﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوى اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ‬
‫ﺿﺮرى ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬آزاد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎدت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮد را از ﺳﺮﺣﺪ آزار ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺒﺮد و آن را اوج‬
‫ﺑﺨﺸﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺮژى ﻫﺎى ﺷﻬﻮى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻓﺮوﯾﺪ اﻧﺮژى‬
‫ﺟﻨﺴﻰ ﻫﻢ ﻫﻤﺮاه آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬آزادى ﻣﻰ دﻫﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﺮاى »اﺛﺒﺎت ذات« و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﻰ‬
‫و ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟّﻪ و اﻋﺠﺎب ﻣﺮدم از راه ﻫﺎى اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺎﯾﺖ وارد ﺷﻮد از اﯾﻦ‬
‫راه ﻣﻔﯿﺪ و ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﯾﮏ ﻫﺪف ﻋﻤﻠﻰ )ﮐﻪ در‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه( ﯾﻌﻨﻰ »آﻣﺎدﮔﻰ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و دﻓﺎع در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم« ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع ورزﺷﻬﺎى ﺑﺪﻧﻰ را ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ وارد اﯾﻦ ﻣﯿﺪان‬
‫داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﻣﻠﺖ ﻫﺎى دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ در راه اﯾﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم از آن ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﺮده اﻫﻤﯿﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده آن‬
‫را ﻧﺎدﯾﺪه ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ اﺷﺘﻐﺎﻻت ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬اﺳﻼم ﻋﺒﺎدات را ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‬
‫ارزش ﻋﺒﺎدت‪ ،‬در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ از آن اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»اﻧﺴﺎن و ﺟﻦ را ﺟﺰ ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪﯾﻢ«‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
 ‫‪١٧٢‬‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﺗﺴﺒﯿﺢ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺟﺎﻫﺪ ﻗﺎﻧﻌﺎً ﯾﺠﺎﻫﺪ ﻟﻨﻔﺴﻪ‬
‫ان اﷲ ﻟﻐﻨﻰ ﻋﻦ اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ« ـ ﻫﺮ ﮐﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ ـ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدات ﻣﺮدم ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاى اﯾﻦ آن را واﺟﺐ‬
‫ﻧﮑﺮده ﮐﻪ ﺑﺪان ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ‪ ،‬دور و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاى اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻫﺪف ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻫﺪف ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ و‬
‫ﺑﺪون ﮐﻤﮏ و ﻣﺴﺎﻋﺪت‪،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان دﺳﺘﺮﺳﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺮده ﻫﺎى ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻮر را‪ ،‬از روﺣﺶ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر زدﯾﻢ‪ ،‬آن وﻗﺖ راه ﻫﺪاﯾﺖ را ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬
‫ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﺪان ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﻧﻤﺎز از ﻓﺤﺸﺎ و ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎزﻣﻰ دارد« ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻤﺎز وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى ﻫﺪف دﯾﮕﺮى‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﭘﺎﮐﻰ روح و دورى از ﻓﺤﺸﺎء و ﯾﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﺮدن ﺑﻪ روح‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﭘﺎک ﺷﺪن از راه ﯾﺎدآورى داﺋﻤﻰ راﺑﻄﻪ ﺧﺎﻟﻘﻰ و ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزه ﺑﺮاى ﻣﺠﻬﺰ ﮐﺮدن روح و ﯾﺎ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺮاى ﺗﻘﻮﯾﺖ اراده ﯾﺎ ﻧﯿﺮوى‬
‫»ﺑﺎزدارﻧﺪه« اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻬﻮات ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ و ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫زﮐﺎۀ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻬﻮت ﻣﺎل و ﺗﻄﻬﯿﺮ از ﭘﺴﺘﻰ ﺑﺨﻞ و وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ‬
‫و اﺣﺴﺎﺳﺎت از داﯾﺮه ﻣﺤﺪود ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ و ﺧﻮد دوﺳﺘﻰ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻨﺎى وﺳﯿﻊ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻣﯿﺪان ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻬﻨﺎور آن اﺳﺖ‪» ،‬ﺧﺬ ﻣﻦ اﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺻﺪﻗﮥ ﺗﻄﻬﺮﻫﻢ و‬
‫ﺗﺰﮐﯿﻬﻢ ﺑﻬﺎ« از اﻣﻮال آﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﺎن را ﺗﻄﻬﯿﺮ و ﺗﺰﮐﯿﻪ ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﻧﻤﻮدـ ‪.‬‬
‫ﺣﺞ‪ ،‬ﺑﺮاى ﮐﺴﻰ ﮐﻪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ دارد‪ ،‬داراى اﺛﺮى ﺳﺤﺮآﺳﺎ در ﺗﻄﻬﯿﺮ‬
‫روح و ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا و در ﺳﺎﯾﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺎدى و‬
‫ﻣﻌﻨﻮى او‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ در روح اﻧﺴﺎن ﻧﻔﻮذ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه اى در اﻋﻤﺎق آن اﺛﺮ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ رﺳﯿﺪن ﺑﺪان را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ »ﻋﺒﺎدات« ﻫﻤﻪ‬
‫وﺳﺎﯾﻠﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاى ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻓﺮد در راه رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻋﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪان ﻧﺎﺋﻞ‬
 ‫‪١٧٣‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ اﯾﻦ روش‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد ﺑﺸﺮ را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﯿﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ و او را ﺑﺮﺧﻼف ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﯿﺰى ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬
‫ﺣﺪودى ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ از ﺿﺮرﻫﺎ و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻓﺮدى و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در داﺧﻞ روان اﻧﺴﺎن‪ ،‬اراده ﺑﯿﺪارى ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫و وﻇﯿﻔﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻬﻮات و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻋﻤﺎﻟﺶ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او ﻣﻰ ﮔﺬارد و ﻫﻤﺮاه اﯾﻦ‬
‫اراده‪ ،‬وﺟﺪان آﮔﺎه و زﻧﺪه اى اﯾﺠﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات و اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ را اﺟﺮاء‬
‫و ﻋﻤﻠﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و روح را از ﺳﯿﺎه ﭼﺎل ﻫﺎى ﺷﺮ و ﻓﺴﺎ و اﻧﺤﻄﺎط ﺣﯿﻮاﻧﻰ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫اﻓﻖ ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ و وﺳﯿﻊ و درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﻰ ﺑﺮد‪...‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮرﺗﻰ ﺣﻖ ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﻰ ﺑﺪو داده ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت اﻧﺴﺎن‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺑﺪان داده ﻣﻰ ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺟﺴﻢ و ﺑﺪن ﺳﯿﺮاب ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﻋﻘﻞ ﻣﯿﺪان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ روح‬
‫ﻧﯿﺰ ﻏﺬاى روﺣﻰ ﻋﻘﯿﺪه و اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان ــ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺎدت ﮐﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪه راﺑﻄﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ــ داده ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ و وﺣﺪت‬
‫ﻋﺠﯿﺒﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ را ﺟﺰﯾﻰ از دﯾﮕﺮى و ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﺪدﮐﺎر آن ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰ دﻫﺪ و در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﻰ ﻋﺒﺎدت ﺟﺴﻤﻰ اﺳﺖ ﻣﺘﺤﺮک و روﺣﻰ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺘﺴﺎﻣﻰ!‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﻋﻤﺎل ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﺎدى اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﻰ ﻣﻠﮑﻮﺗﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻤﺎر آﯾﻨﺪ و ﺷﻬﻮت ﻋﻤﻠﻰ اﺳﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﻫﺪﻓﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ آن ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ...‬و ﻣﯿﺎن‬
‫اﯾﻦ دو ﺟﺪاﯾﻰ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﯿﺎن ﮐﺎر و ﻋﺒﺎدات ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﮐﺎرى ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮاى ﺟﻠﺐ رﺿﺎى ﺧﺪا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎدات ﺣﻘﯿﻘﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ رﮐﻮع و ﺳﺠﻮد و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ و ﺗﺸﻨﮕﻰ‪» :‬ﻣﻦ ﻟﻢ ﺗﻨﻬﻪ ﺻﻠﻮﺗﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻟﻔﺤﺸﺎء و اﻟﻤﻨﮑﺮ ﻓﻢ ﯾﺰدد ﻣﻦ اﷲ اﻻ ﺑﻌﺪا« ـ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻧﻤﺎزش او را از ﻓﺤﺸﺎء و‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺎز ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺰ دورى از ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﺑﺮ او اﻓﺰوده ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ــ و »ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺪع‬
‫ﻗﻮل اﻟﺰور و اﻟﻌﻤﻞ ﺑﻪ ﻓﻠﯿﺴﻠﻠﻪ ﺣﺎﺟﮥ ﺑﺘﺮک ﻃﻌﺎﻣﻪ و ﺷﺮاﺑﻪ«‪ .‬ـ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ و ﻋﻤﻞ ﺑﺪان را ﺗﺮک ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺨﻮردن و ﻧﻨﻮﺷﯿﺪن او‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎﺟﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ــ ‪.‬‬
 ‫‪١٧٤‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﺳﻼم ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﻓﺮاﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻓﻄﺮى‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮى ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺗﻌﺎﻟﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺎدﯾﺖ‪،‬روﺣﺎﻧﯿﺖ و ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى‬
‫دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ و وﺟﻮد اﻧﺴﺎن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﻘﺪارى از ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻨﺴﻰ در‬
‫زﻧﺪﮔﻰ و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺎدى ﺗﺎرﯾﺦ و‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻗﺘﺼﺎدى زﻧﺪﮔﻰ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﻮازن و اﻋﺘﺪال ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ را از ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﻰ آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰ دﻫﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ روﺣﻰ‬
‫و ﻣﻌﻨﻮى رﻓﺘﺎر و ﻣﺸﺎﻋﺮ و ﺗﺎرﯾﺦ و زﻧﺪﮔﻰ را ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژى‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در واﻗﻌﯿﺖ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ روش را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﺳﻼم ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﯾﻦ و وﺳﯿﻊ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﻃﺮز ﻓﮑﺮى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ـ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ـ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﺳﻼم‪ ،‬دﯾﻦ ﻓﻄﺮت اﺳﺖ« ﯾﻌﻨﻰ دﯾﻨﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﻓﻄﺮت ﺳﺎﻟﻢ‬
‫و ﻣﻌﺘﺪل ﺳﯿﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آن را‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راﻫﻰ رﻫﺒﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻫﺐ ﺑﺸﺮى‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﻪ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﻣﺘﻮﺟّﻪ راه‬
‫راﺳﺖ و »ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ« ﻧﻤﻮده ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧٥‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﻤﺘﺎز‬

‫اﮐﻨﻮن وﻗﺖ آن رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى‬
‫زﻧﺪه و واﻗﻌﻰ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ارزﯾﺎﺑﻰ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼﻣﻰ‪،‬‬
‫دﻧﺒﺎل و ﺑﻘﯿﻪ اى دارد ﮐﻪ ﺟﺎى آن اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺳﻼم از ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺮواﻧﺶ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻰ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ آن‪ ،‬رﻫﺒﺮى ﮔﺮدﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺧﻮد را ﺗﻤﯿﺰ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﻨﺪ و‬
‫ﺗﻘﻮاى اﻟﻬﻰ را در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻋﻤﺎل و ﮐﺮدار ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻘﻮى اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺮﺣﺪ ارﺗﻘﺎء و ﺗﻌﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﺧﻮد ﺳﻄﺢ ﺑﻠﻨﺪ و ارزﻧﺪه اﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در اﻓﻖ ﻫﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﻓﻖ درﺧﺸﺎﻧﻰ در ﺑﺮاﺑﺮش‬
‫ﮔﺸﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮاج ﻧﻮر در آن ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﮋده ﺳﺮوش در آن ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎى وﺳﯿﻌﻰ ﮐﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﮑﻰ‪ ،‬آن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻬﺎى‬
‫ﻧﻮرى ﺧﻮد روح اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ﭘﺎک را ﺗﺎ اﻓﻖ ﻫﺎى ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و »ﻣﻼء اﻋﻠﻰ« ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و درﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺮده ﻫﺎ از ﭘﯿﺶ روﯾﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اى ﻣﻰ رﺳﻨﺪ ﮐﻪ در ﻟﺤﻈﺎت‬
‫درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﺑﻪ »روح اﻋﻈﻢ« ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﯾﻰ ﺑﺎ آن آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و از‬
‫ﻧﻮر آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﻘﺪﺳﺶ اﻗﺘﺒﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ درﺧﺸﺶ و ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬در اﻓﻖ واﻻى آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎد ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺰرگ ﻣﻰ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﻰ آورد‬
‫ﮐﻪ او ﺟﺰﯾﻰ از اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺰرگ و ﭘﻬﻨﺎور اﺳﺖ و ﺑﺎﻫﻤﻪ اﺟﺰاء آن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻫﻤﮕﺎم اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮد او‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﺿﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺟﺮاء دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻰ ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﺪ و در آن ﻓﻨﺎ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﻰ آورد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬وﺣﺪت ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او را‬
‫ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﺑﺮادراﻧﺶ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻰ دﻫﺪ و زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭘﻬﻨﺎورى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ در آن‬
‫ﺷﻨﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ و دوﺳﺘﻰ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻫﺪف‪ :‬ﺑﻪ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه‬
‫زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧٦‬‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى اﻋﻼ و ارزﺷﻬﺎى واﻻ اﺳﺖ‪...‬‬
‫وﻟﻰ رﺳﯿﺪن ﺑﺪان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺗﻼش ﻋﻈﯿﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در ﮔﺮو ﻣﻮاﻫﺐ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎى وﯾﮋه اى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮادى از‬
‫ﻣﺮدم آن اﻣﺘﯿﺎز را دارا ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﯿﻦ واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬اﺳﻼم رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﯾﻰ را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم واﺟﺐ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺼﻮر و دورﻧﻤﺎى آن را در‬
‫ﭘﯿﺶ روﯾﺸﺎن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و آﻧﮕﺎه‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﻫﺎﯾﺸﺎن واﮔﺬار‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﻻ ﯾﮑﻠﻒ اﷲ ﻧﻔﺴﺎً اﻻوﺳﻌﻬﺎ« ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ او‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ـ او از ﻫﺮ ﮐﺴﻰ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺧﻮد ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪» :‬و ﻟﮑﻞ درﺟﺎت ﻣﻤﺎ ﻋﻤﻠﻮا« ـ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﮐﺴﻰ از آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ درﺟﺎﺗﻰ اﺳﺖ ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ و او را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﻗﺪرﺗﺶ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺗﺮﻗّﻰ را ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﻻزم و واﺟﺐ ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺧﻮد واﻣﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮﯾﺶ ﭘﯿﺶ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪازه ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ ،‬در دﻧﯿﺎ ﯾﺎ آﺧﺮت ﭘﺎداش درﯾﺎﻓﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻌﺎً در اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ارﺗﻘﺎء رواﻧﻰ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺠﺎزاﺗﻰ را در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮرى ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزى ﺑﺮ اﻣﯿﺎل و ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ‪ ،‬در وﺟﺪان ﺧﻮد اﺣﺴﺎس رﺿﺎﯾﺖ‬
‫و ﺧﺮﺳﻨﺪى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺟﺎزه ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ و اﻧﺘﻘﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ و ﮔﺬﺷﺖ را در ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﺰرگ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻰ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ دﻫﺪ و آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬و ان ﺗﻌﻔﻮا ﺧﯿﺮ ﻟﮑﻢ«ـ ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ـ و »اﻻﺗﺘﺤﺒﻮن ان ﯾﻐﻔﺮاﷲ ﻟﮑﻢ؟« ـ آﯾﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪارﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﯿﺎﻣﺮزد ـ ‪.‬‬
‫ﺗﻤﻠﮏ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ را ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻣﺒﺎح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻧﻔﺎق در راه ﺧﺪا را در‬
‫ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﺰرگ و ﻣﺤﺒﻮب ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ روزى ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﺑﯿﺮون رﻓﺘﯿﻢ و ﺑﻪ »اﺣﺪ« رﺳﯿﺪﯾﻢ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اى اﺑﻮذر! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻓﺮﻣﻮد اﮔﺮ ﺑﺮاى ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﯾﻦ‬
‫ﮐﻮه اﺣﺪ )ﻣﺎل و ﻃﻼ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم ﮐﻪ آن را ﻃﻮرى اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
 ‫‪١٧٧‬‬
‫ﻣﺮگ ﻣﻦ دو ﻗﯿﺮاط ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻔﺮت از ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﺘﺎر را در ﻣﺮدم ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰد‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﻬﺎدت در راه‬
‫ﺧﺪا و در راه اﺣﻘﺎق ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬ان اﷲ‬
‫اﺷﺘﺮى ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﻧﻔﺴﻬﻢ و اﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺑﺎن ﻟﻬﻢ اﻟﺠﻨﮥ ﯾﻘﺎﺗﻠﻮن ﻓﻰ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﻓﯿﻘﺘﻠﻮن‬
‫و ﯾﻘﺘﻠﻮن وﻋﺪاً ﻋﻠﯿﻪ ﺣﻘﺎ ﻓﻰ اﻟﺘﻮراۀ واﻻﻧﺠﯿﻞ و اﻟﻘﺮآن و ﻣﻦ او ﻓﻰ ﺑﻌﻬﺪه ﻣﻦ اﷲ‬
‫ﻓﺎﺳﺘﺒﺸﺮوا ﺑﺒﯿﻌﮑﻢ اﻟﺬى ﺑﺎﯾﻌﺘﻢ ﺑﻪ و ذﻟﮏ ﻫﻮاﻟﻔﻮز اﻟﻌﻈﯿﻢ« ـ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﯾﺸﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻬﺸﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ دﻫﺪ ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در راه ﺧﺪا‬
‫ﺟﻬﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻋﺪه ﺣﻘﻰ اﺳﺖ در ﺗﻮراۀ و اﻧﺠﯿﻞ و ﻗﺮآن‪.‬‬
‫ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﻣﮋده ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﺎﺷﯿﺪ از‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اى ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده اﯾﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﺳﻌﺎدت ﺑﺰرگ اﺳﺖ ــ ‪.‬‬
‫»و ﻻ ﺗﺤﺴﺒﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﻗﺘﻠﻮا ﻓﻰ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ اﻣﻮاﺗﺎً ﺑﻞ اﺣﯿﺎء ﻋﻨﺪ رﺑﻬﻢ ﯾﺮزﻗﻮن‪،‬‬
‫ﻓﺮﺣﯿﻦ ﺑﻤﺎ آﺗﺎﻫﻢ اﷲ ﻣﻦ ﻓﻀﻠﻪ و ﯾﺴﺘﺒﺸﺮون ﺑﺎﻟﺬﯾﻦ ﻟﻢ ﯾﻠﺤﻘﻮاﺑﻬﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻔﻬﻢ و‬
‫ﻻﺧﻮف ﻋﻠﯿﻬﻢ و ﻻﻫﻢ ﯾﺤﺰﻧﻮن ﯾﺴﺘﺒﺸﺮون ﺑﻨﻌﻤﮥ ﻣﻦ اﷲ و ﻓﻀﻞ و ان اﷲ ﻻ ﯾﻀﯿﻊ‬
‫اﺟﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ«ـ ﮐﺴﺎﻧﻰ را ﮐﻪ در راه ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮده ﺣﺴﺎب ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن روزى داده ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺎرت ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺳﻰ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺤﺰون ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺎرت ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻰ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﻀﻞ او‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ ـ ‪.‬‬
‫اﺳﻼم اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﺒﺎح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﺎن را‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺪرى در آن ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺧﻮد را از ﺳﻄﺢ ﻣﺎدﯾﺖ ﻣﺤﺾ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎى روﺣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪» :‬زﯾﻦ اﻟﻨﺎس ﺣﺐ اﻟﺸﻬﻮات ﻣﻦ‬
‫اﻟﻨﺴﺎء واﻟﺒﻨﯿﻦ و اﻟﻘﻨﺎﻃﯿﺮ اﻟﻤﻘﻨﻄﺮۀ ﻣﻦ اﻟﺬﻫﺐ و اﻟﻔﻀﮥ و اﻟﺨﯿﻞ اﻟﻤﺴﻮﻣﮥ ﻣﻦ اﻻﻧﻌﺎم‬
‫واﻟﺤﺮث‪ ،‬ذﻟﮏ ﻣﺘﺎع اﻟﺤﯿﺎۀ اﻟﺪﻧﯿﺎ و اﷲ ﻋﻨﺪه ﺣﺴﻦ اﻟﻤﺎب‪ .‬ﻗﻞ اوﻧﺒﺌﮑﻢ ﺑﺨﯿﺮ ﻣﻦ‬
‫ذﻟﮑﻢ؟ ﻟﻠﺬﯾﻦ اﺗﻘﻮا ﻋﻨﺪرﺑﻬﻢ ﺟﻨﺎت ﺗﺠﺮى ﻣﻦ ﺗﺤﺘﻬﺎ اﻻﻧﻬﺎر ﺧﺎﻟﺪﯾﻦ ﻓﯿﻬﺎ و ازواج‬
‫ﻣﻄﻬﺮۀ و رﺿﻮان ﻣﻦ اﷲ«‪:‬‬
‫ـ ﺑﺮاى ﻣﺮدم دوﺳﺘﻰ ﺷﻬﻮات از زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و ﻇﺮف ﻫﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از ﻃﻼ و‬
‫ﻧﻘﺮه و اﺳﺐ ﻫﺎى ﺑﺴﺘﻪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن و ﮐﺸﺖ و زرع زﯾﻨﺖ داده ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ ﮐﺎﻻﻫﺎى‬
 ‫‪١٧٨‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎﯾﻨﺪ و در ﻧﺰد ﺧﺪا ﻧﯿﮑﻰ ﻋﺎﻗﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ آﯾﺎ آﮔﺎه ﮐﻨﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫از اﯾﻦ؟ ﺑﺮاى ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﻘﻮى ﭘﯿﺸﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫زﯾﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎرى اﺳﺖ و در آن ﺟﺎوﯾﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﻰ ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﺧﻮﺷﻨﻮدى از‬
‫ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ از راه ﻣﯿﻞ و اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺖ ﻧﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام و اﯾﻦ روش در‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ روح و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد و ﺑﺪون‬
‫اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام ﮐﺎرى را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﯾﺶ اﺣﺴﺎس ﻟﺬّت ﻋﻤﯿﻘﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻟﺬّت ﺟﺒﺮان ﻣﺸﻘﺖ و زﺣﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در راه اﻧﺠﺎم آن ﻣﺘﺤﻤﻞ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ اداﻣﻪ دادن و اﺳﺘﻤﺮار ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آرى ﻓﺮد در ﻋﻤﻞ اﺧﺘﯿﺎرى ﻟﺬّﺗﻰ را اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﻮﻗﺖ ﮐﺴﻰ در اﻧﺠﺎم‬
‫ﯾﮏ واﺟﺐ اﻟﺰاﻣﻰ‪ ،‬آن را اﺣﺴﺎس ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺪه اى از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا را در اوج اﻋﻼ و‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻫﺎى ﻧﺮدﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ دﯾﺪه ﻫﺎ‬
‫ﺑﺪان ﻫﺎ دوﺧﺘﻪ ﺷﺪه و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺗﺎ اﻣﺮوز از آوردن ﻧﻈﯿﺮﺷﺎن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ و ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﻧﺪﮔﻰ دﻧﯿﺎ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ اﻣﯿﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﻫﺒﺎﻧﯿﺖ و اﺿﻄﺮاب ﻋﺼﺒﻰ و رواﻧﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از »راﻫﺒﺎن« ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ داراى ﻣﺸﺎﻏﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺷﺎﻏﻞ ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻗﺖ و زﻣﺎﻣﺪارى ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﯿﺎﺳﺖ و اداره اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎع و‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﺷﺪﯾﺪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻰ آﻧﺎن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ آﺛﺎرى از‬
‫واﭘﺲ زدن و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ اﻣﯿﺎل و اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى رواﻧﻰ دﯾﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ارﺗﻘﺎء‬
‫آﻧﺎن ﺑﺮ ﻗﻠﻪ ﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اراده آﮔﺎه و »ﺑﺎزدارى« آﺷﮑﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﮕﺮان ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎره اى از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﻰ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﻰ و ﺗﻮارث و‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺰاﺟﻰ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻪ اى ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ و ﻻزم‬
‫ﻣﻰ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﯾﺎ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ و ﺿﻌﻒ اﻧﺴﺎﻧﻰ و ﻏﻠﺒﻪ ﺷﻬﻮات‪ ،‬ﺑﺎ‬
 ‫‪١٧٩‬‬
‫وﺟﻮد ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاى ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آن‪ ،‬از روش اﺳﻼﻣﻰ روﮔﺮدان ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا دور و ﻣﺤﺮوم اﻧﺪ؟‬
‫ﻫﺮﮔﺰ! ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﯿﻢ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را در ﻋﺬاب زﺟﺮ دﻫﻨﺪه وﺟﺪان‬
‫واﻧﻤﻰ ﮔﺬارد و اﺟﺎزه ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه اﻋﺼﺎﺑﺸﺎن را ﻓﺎﺳﺪ و زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن‬
‫را ﻧﺎﻗﺺ و ﺗﯿﺮه و ﺗﺎر ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﻫﺎى رﺣﻤﺘﺶ را ﺑﻪ روﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﮔﺸﺎﯾﺪ و اﮔﺮ در راه ﺗﻮﺑﻪ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ و‬
‫ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪» :‬ﻓﻤﻦ ﺗﺎب ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻇﻠﻤﻪ و اﺻﻠﺢ ﻓﺎن اﷲ‬
‫ﯾﺘﻮب ﻋﻠﯿﻪ« ـ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻇﻠﻤﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ و اﺻﻼح ﺷﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ اش‬
‫را ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد ـ »اﻟﻢ ﯾﻌﻠﻤﻮا ان اﷲ ﻫﻮ ﯾﻘﺒﻞ اﻟﺘﻮﺑﮥ ﻋﻦ ﻋﺒﺎده؟« آﯾﺎ ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ را از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد؟ ـ »ﻣﻦ ﺗﺎب و آﻣﻦ و ﻋﻤﻼ ﺻﺎﻟﺤﺎً ﻓﺎوﻟﺌﮏ ﯾﺒﺪل اﷲ‬
‫ﺳﯿﺎﺗﻬﻢ ﺣﺴﻨﺎت« ـ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮد و اﯾﻤﺎن آورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم داد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺣﺴﻨﺎت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ـ ‪.‬‬
‫»ﻣﻦ ﺗﺎب و آﻣﻦ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﺎً ﻓﺎوﻟﺌﮏ ﯾﺪﺧﻠﻮن اﻟﺠﻨﮥ و ﻻﯾﻈﻠﻤﻮن ﺷﯿﺌﺎً ـ‬
‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮد و اﯾﻤﺎن آورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﺮوه داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ ـ و »ﻗﻞ ﯾﺎ ﻋﺒﺎدى اﻟﺬﯾﻦ اﺳﺮﻓﻮا‬
‫ﻋﻠﻰ اﻧﻔﺴﻬﻢ ﻻﺗﻘﻨﻄﻮا ﻣﻦ رﺣﻤﮥ اﷲ« ـ ﺑﮕﻮ اى ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد اﺳﺮاف‬
‫ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻧﺸﻮﯾﺪ ـ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎدآور ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﻘﺎت »ﺗﻮﺑﻪ« ‪ 87‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪه و ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﻐﻔﺮت ‪ 220‬ﺑﺎر و رﺣﯿﻢ و رﺣﻤﺖ و رﺣﻤﺎن ‪ 280‬ﻣﻮرد از‬
‫ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ارﻗﺎم ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫***‬
‫از اﺛﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ وﺳﯿﻊ و ﮔﺴﺘﺮده و از روش ﻣﺤﮑﻢ در ﺗﺮﺑﯿﺖ و اﺻﻼح روح‬
‫ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻋﺠﯿﺐ و ﻧﺎدر ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﯿﻮه ﻫﺎى آن‬
‫در ﻃﻰ روزﮔﺎر‪ ،‬ﮔﺎه و ﺑﯿﮕﺎه ﺑﺎرور ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى دﯾﮕﺮى ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻰ دارد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از اﻇﻬﺎر ﺷﮕﻔﺘﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﻮددارى‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ؟ ﺑﺸﺮى ﮐﻪ داراى ﻧﯿﺮوﯾﻰ‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺤﮑﻢ ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎدى ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ ﻫﺎى ﺟﻨﮕﻰ و ادارى و ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻧﺪارﯾﻢ )ﺑﺎ‬
 ‫‪١٨٠‬‬
‫آﻧﮑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و ﻫﺮ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎدرى در‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود(‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ ﻫﺎﯾﻰ ﻧﺎم ﻣﻰ ﺑﺮﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ داراى ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى رواﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻰ وﺿﻊ آﻧﻬﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روح ﺑﺸﺮ و ﻣﺴﺎﺋﻞ رواﻧﻰ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ ﻫﺎﯾﻰ را ﯾﺎدآور ﻣﻰ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ در اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﭼﻨﺎن ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و آن را ﺗﺎ آن درﺟﻪ اى ﺗﻠﻄﯿﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد ﺧﯿﺎﻟﻰ‬
‫ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺣﺘﻰ ﯾﮏ اﺣﺴﺎس در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﻌﻠﻮل اﺟﺒﺎر و ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى‬
‫ﻣﻤﺘﺎز‪ ،‬ﺑﺨﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎس و ﭘﺎﯾﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺘﮑﻰ اﺳﺖ‬
‫و ﻫﯿﭽﮑﺲ اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﮔﺬﺷﺖ و ﺗﻌﺎﻟﻰ را ﺑﻄﻮر اﺟﺒﺎر و اﻟﺰام از آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ...‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮﯾﺶ آن را‬
‫ﺑﺮﺧﻮد ﻓﺮض و ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻰ‬
‫دور و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬در ﮐﺎرﺷﺎن دﯾﺪه ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ وﺟﻮد اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را اﻧﺤﺼﺎرى اﺳﻼم ﻧﻤﻰ داﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ از اﯾﻦ آﺛﺎر را ﻣﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬در ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل ﻧﻈﺮ ﻣﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در ﻣﺠﻤﻮع ﺧﻮد‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻗﺪرت ﺑﺮ ﻧﯿﮑﻰ‬
‫و ﺧﯿﺮ دارد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از »ﺿﺮورﯾﺎت« و ﻋﻮاﻣﻞ اﻟﺰاﻣﻰ »ﻓﺮوﯾﺪ« ﻋﺎﻣﻞ و اﻧﮕﯿﺰه‬
‫آن ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻰ رود‬
‫آرى اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻧﺤﺼﺎرى اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﻼم در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺪه ﺑﺴﯿﺎر و ﻣﻬﻤﻰ از اﯾﻦ اﻓﺮاد را در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﺑﻮﺟﻮد آورد ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫و ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮ‪ ،‬در ﻫﯿﭻ اﻣﺖ دﯾﮕﺮى‪،‬‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﯾﮑﻰ از ﺧﻠﻔﺎء ﮐﻪ در رأس دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺗﺸﮑﯿﻼت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ در ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ اﺷﺘﻐﺎﻻت و‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﯿﻬﺎ ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت وى در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻃﻒ‬
 ‫‪١٨١‬‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ دور ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻔﻰ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ اﮔﺮ ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻓﺮاﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ او را از ﺳﻄﺢ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﻋﺎدى ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺒﺮد!‬
‫‪ ...‬او روزى ﭘﺲ از ﺗﺼﺪى ﻣﻘﺎم ﺧﻼﻓﺖ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰﮐﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻣﺮوز دﯾﮕﺮ ﺷﺘﺮان ﺷﯿﺮده ﻣﺎ‪ ،‬دوﺷﯿﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!« زﯾﺮا ﻗﺒﻞ از آن‪،‬‬
‫ﺧﻠﻔﻪ ﻫﺮ روز اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮاى اﯾﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻰ داد‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﯿﺪه و‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪان‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻨﯿﺰک ﮐﺴﻰ را ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮاﯾﺶ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺳﺨﻨﺎن او را ﺷﻨﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬آرى! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻫﻢ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻢ دوﺷﯿﺪ« و از آن ﭘﺲ ﻧﯿﺰ ﻫﺮ روز اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ داد‪...‬‬
‫و اﯾﻦ ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از ﺧﻠﻔﺎء اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس را ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺳﺎل ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻓﺮارﺳﯿﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫دﭼﺎر ﻗﺤﻄﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ روﻏﻦ ﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ،‬آن ﺳﺎل را ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد و روﻏﻦ‬
‫ﻧﺨﻮرد ﺗﺎ آن ﮐﻪ در اﺛﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﭼﻬﺮه اش اﻓﺴﺮده و ﭘﮋﻣﺮده ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺿﻊ‬
‫و ﺣﺎل او ﻣﻰ دﯾﺪﻧﺪ و از زﺣﻤﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻰ ﺷﺪ و ﻏﺬاى ﮐﻤﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﺑﺮ او اﺣﺴﺎس ﺗﺮﺣﻢ و ﺷﻔﻘﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و از او ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺪارا‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻣﻰ دادﻧﺪ ﮐﻪ از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﺮاى‬
‫اﺻﻼح وﺿﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮدارد‪ ،‬وﻟﻰ او اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ را رد ﻣﻰ ﮐﺮد و ﺑﺮ اﯾﻦ روش‬
‫اﺻﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﺎﯾﺶ ﻓﺮﻣﻮد و وﺳﻌﺖ داد‬
‫و دوران ﻗﺤﻂ ﺳﺎﻟﻰ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪...‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﺮاى ﭼﻪ؟‪ ...‬ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن اﻟﺰاﻣﻰ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‬
‫و ﺗﺎزه ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ او از ﺳﺨﺘﻰ ﻣﻌﺎش ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮑﺎﻫﺪ!!‬
‫اﯾﻦ ﯾﮏ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ وﺟﺪاﻧﻰ وﯾﮋه و ﻓﺪاﮐﺎرى ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ارزﻧﺪه اى اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﻰ آن را ﺑﺮ او اﻟﺰام ﻧﮑﺮده ﺑﻮد و ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺨﺼﻰ او‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ در ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﺮدم ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺒﺎﺷﻢ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﺎر ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫اﺳﺖ؟«‬
‫***‬
 ‫‪١٨٢‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﻮارﯾﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎى ﻣﺮدم ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و آﻧﺎن در ﻣﻀﯿﻘﻪ اﻗﺘﺼﺎدى ﺷﺪﯾﺪى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫درﺳﺖ در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻰ او ﺑﺎ ﮐﺎﻻى زﯾﺎدى از ﺷﺎم ﻓﺮارﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﻰ از ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫روش ﺗﺠﺎر‪ ،‬از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻓﺸﺎر اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﻬﺮه ﺑﺮدارى ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ زﯾﺎن ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪه‬
‫»ﺳﻮدﻫﺎﯾﻰ« ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ اى! ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ »درﻫﻢ« دو در ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺳﻮد ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﺟﻨﺎس را ﯾﮑﺠﺎ‬
‫از او ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﺷﺎن را رد ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ ﯾﻌﻨﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ در ﻫﻢ‪ ،‬ﺳﻪ درﻫﻢ‪ ،‬وﻟﻰ او‬
‫ﮔﻔﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ! ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را ﺗﺎ ﭼﻬﺎردرﻫﻢ‪ ...‬و ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ‬
‫درﻫﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻫﺮ ﺑﺎر ﻣﻰ ﮔﻔﺖ دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺗﺠﺎر ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﮐﺴﻰ دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫او ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ده ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻰ دﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ آن‬
‫ﮐﺎﻻ را اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﻼى اﺣﺘﯿﺎج آﻧﺎن را رﻓﻊ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ او ﺑﻪ ﺟﺎى اﯾﻦ درﺟﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻻى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻰ ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﮔﺬﺷﺖ ارزﻧﺪه اى ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرى‬
‫ﻣﻰ زﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ دﯾﻦ و ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺮوى‬
‫ﻗﺎﻫﺮ دﯾﮕﺮى‪ ،‬وى را ﺑﺪان ﻣﻠﺰم ﻧﮑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫و ﺑﺎز اﯾﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ اى از ﺧﻠﻔﺎء رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ـ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ ـ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﮑﻰ‬
‫از دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم در ﺟﻨﮕﻰ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮش را ﺟﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﻰ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﻇﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﯾﻦ وﺿﻊ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﻮد و ﭘﺮﺳﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﺮا دﺷﻤﻦ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﯾﺪ؟ در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﺮ او ﭼﯿﺮه ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
 ‫‪١٨٣‬‬
‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺳﺮش را ﺟﺪا ﮐﻨﻢ آب دﻫﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻢ اﻓﮑﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ اﮔﺮ در آن ﻟﺤﻈﻪ ﺳﺮش را ﺟﺪا ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را در اﺛﺮ ﺧﺸﻢ ﺷﺨﺼﻰ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاى ﺧﺪا‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﭼﻪ ﻧﯿﺮوﯾﻰ او را واداﺷﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻞ ارزﻧﺪه و ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪ اى‬
‫را ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؟ او دﺷﻤﻨﻰ را آزاد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد و دوﺑﺎره ﺑﻪ روﯾﺶ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎً او ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﻠﺒﻰ را ﻣﻰ داﻧﺴﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻃﻬﺎرت ﮐﺎﻣﻞ وﺟﺪان‪ ،‬ﺑﺮاى او در اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺒﺎح ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﺳﻤﺎﻧﻰ و‬
‫زﻣﯿﻨﻰ آن را ﻣﺠﺎز ﻣﻰ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎى ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪،‬‬
‫زﯾﺮا او ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺮ ﻗﺪم و ﺣﺮﮐﺘﻰ را‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺎﻟﻰ و ارزﻧﺪه آن‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻄﻮر ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎﮐﯿﺰه اى اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻫﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﻮال دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﮔﺮدآورده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎن داد در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻋﻼم ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و‬
‫ﺧﺪاى را ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮد و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪» :‬اى ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺪاﯾﺎ! و‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ را داده اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﺎﺣﻖ داﺷﺘﯿﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻖ داﺷﺘﻨﺪ آن‬
‫اﻣﻮال را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﮐﻨﻮن اﯾﻦ اﻣﻮال ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ وﮐﺴﻰ ﺟﺰ ﺧﺪا‬
‫ﺣﺴﺎب آﻧﻬﺎ را از ﻣﻦ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ام و اﯾﻦ ﮐﺎر را از ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ام ﺷﺮوع ﮐﺮدم آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺸﻰ ﺧﻮد‬
‫»ﻣﺰاﺣﻢ« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺨﻮان!‬
‫ﻣﺰاﺣﻢ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارک اﻣﻮال و داراﯾﻰ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻰ! ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ را ﯾﮑﻰ ﯾﮑﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻤﺮﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻣﻰ داد و او ﭘﺎره ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰى از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺴﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ را ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬او ﺟﻮاﻫﺮات ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮى‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرش ﺑﻪ وى داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از دو ﮐﺎر را ﺑﺎﯾﺪ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﮐﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ آن ﮔﻮﻫﺮ ﻗﯿﻤﺘﻰ را ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺪﻫﺪ و ﯾﺎ آﻣﺎده ﺟﺪاﯾﻰ از او ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‬
‫ﮐﻪ‪ :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﻦ و اﯾﻦ ﮔﻮﻫﺮ ﻗﯿﻤﺘﻰ در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮ را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻢ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از اﯾﻦ ﺟﻮاﻫﺮات ﻗﯿﻤﺘﻰ‬
 ‫‪١٨٤‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ آن را ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ از ﻫﻤﻪ ﻣﻰ ﮔﺬرم‪ ...‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن داد آن ﮔﻮﻫﺮ ﻗﯿﻤﺘﻰ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻣﺮد‪ ،‬و ﯾﺰﯾﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻢ آن ﮔﻮﻫﺮ ارزﻧﺪه را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻢ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻦ آن را ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد آن را در ﺣﯿﺎت ﻋﻤﺮ ﭘﺲ داده ام و اﮐﻨﻮن ﭘﺲ‬
‫‪1‬‬
‫از ﻣﺮﮔﺶ آن را دوﺑﺎره ﺑﮕﯿﺮم؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرى ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﺮ از ﻫﻤﻪ داراﺋﻰ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ آﺳﺎﻧﻰ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬او ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮى را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﻰ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ درﻫﻤﻰ ﮐﻪ ﺣﻘﻰ در آن ﻧﺪارد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫آﻧﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺮرات ﻇﺎﻫﺮى و ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺗﻤﻠﮏ اﯾﻦ اﻣﻮال را ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺒﺎح ﻣﻰ داﻧﺴﺖ‪،‬‬
‫و ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬از او ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اى ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﻰ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺬﺷﺘﻰ را ﻫﻢ از او ﻧﻤﻰ ﻧﻤﻮد‪...‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ روﺣﻰ او ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ارزﻧﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺴﺮ او ﻧﯿﺰ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ روﺣﻰ ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ اش‬
‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎﻧﻌﻰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﻮﻫﺮ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻫﺮ ﻗﯿﻤﺘﻰ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮادرش ﺑﺎ ﻋﺮﺿﻪ آن ﺑﻪ وى‪ ،‬ﮐﺎر او را‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى او ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او در اﯾﻦ‬
‫ﻓﺪاﮐﺎرى ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﻗﻮى ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ وى را وادار ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ از‬
‫اﺻﯿﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﻮﺟﻮد در روح ﻫﺮ زﻧﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﯿﻞ زﯾﻨﺖ ﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﯿﺮوى ﺑﺰرگ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﯿﻖ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻧﺪاى وﺟﺪاﻧﻰ و اﺣﺴﺎس ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ‬
‫و ارزﻧﺪه و ﯾﮏ ﻓﺪاﮐﺎرى اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫»اﺑﻮ ﻣﺤﺠﻦ ﺛﻘﻔﻰ« ﯾﮏ ﯾﺎز ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﺳﻼﻣﻰ در ﺟﻨﮓ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﺮدى‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺎده ﮔﺴﺎرى و ﻣﯿﺨﻮارى ﺑﻮد و از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺑﻌﺪ از‬
‫اﺳﻼم ﻫﻢ ﮔﺎه ﮔﺎﻫﻰ اﺷﻌﺎرى درﺑﺎره ﺷﺮاب ﻣﻰ ﺳﺮود و آن را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻰ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺳﻌﺪاﺑﻦ اﺑﻰ وﻗﺎص ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه! ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ او را در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد زﻧﺪاﻧﻰ ﮐﺮد و ﭘﺎﯾﺶ را‬
‫ﺑﻪ زﻧﺠﯿﺮ ﺑﺴﺖ ﺗﺎ از ﮔﻔﺘﻪ اش ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ!‬

‫‪ .1‬از ﮐﺘﺎب »ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ« ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺣﻤﺪ زﮐﻰ ﺻﻔﻮت‪.‬‬

 ‫‪١٨٥‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻰ رود و »اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﺸﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﻗﯿﻒ و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻮد‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻮار اﺳﺒﺶ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺮود‪ ،‬از دور ﻣﻰ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺋﺮه ﺟﻨﮓ ﮔﺮم اﺳﺖ و از اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در آن ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد‪» ،‬اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« اﻇﻬﺎر ﻧﺎراﺣﺘﻰ او‬
‫را ﻣﻰ ﺷﻨﯿﺪ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد زﻧﺪاﻧﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺎﺳﻪ ﺻﺒﺮش ﻟﺒﺮﯾﺰ ﺷﺪ‪ .‬او دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻧﺪارد از ﯾﺎرى دﯾﻦ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻣﺤﺮوم ﺑﻤﺎﻧﺪ از ﺳﻌﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ او را آزاد‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎ او ﻫﻢ ﻫﻤﺮاه دﯾﮕﺮان ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﮑﺮد‪» ،‬اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« اﺻﺮار‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺳﻌﺪ ﻧﻤﻰ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬وﻟﻰ او ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ‬
‫ﻫﻤﺴﺮ ﺳﻌﺪ درﻣﯿﺎن ﻣﻰ ﮔﺬارد و ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ او را ﺑﺮاى ﺑﺎزﮐﺮدن ﻗﯿﺪ و‬
‫زﻧﺠﯿﺮش ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ وى ﻗﻮل ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﯿﺪان ﮐﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫دوﺑﺎره ﺑﺮﮔﺮدد و ﻗﯿﺪ و زﻧﺠﯿﺮ را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺶ ﺑﮕﺬارد‪...‬‬
‫ﻫﻤﺴﺮ ﺳﻌﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وى اﺣﺴﺎس ﺗﺮﺣﻢ ﻧﻤﻮد و او را آزاد ﮐﺮد و او ﻫﻢ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺐ ﺳﻌﺪ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﺎ آن وارد ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺷﺪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺮد‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﻨﮕﯿﻨﻰ ﮐﺮد و ﭘﯿﺮوزى ﻧﺼﯿﺐ آﻧﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻓﺮارﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﭘﯿﺮوز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺳﺐ را در‬
‫ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﯿﺪ و زﻧﺠﯿﺮ را ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻫﺎى ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺳﻪ روز اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﭘﯿﺮوزى ﻧﻬﺎﯾﻰ ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ و ﺳﻌﺪ‬
‫از روزﻧﻪ دﯾﻮار ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ را ﻧﮕﺎه ﻣﻰ ﮐﺮد و ﺑﻪ زﻧﺶ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﺳﻮارى را ﺑﺮ‬
‫اﺳﺐ ﺧﻮدم دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻰ ﺟﻨﮕﯿﺪ و اﮔﺮ »اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« در زﻧﺪان ﻧﺒﻮد‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻢ ﺧﻮد او اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﺴﺮش‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ وى ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﺑﻪ »اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« ﻓﺮﯾﺎد زد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮو! ﻣﻦ دﯾﮕﺮ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎى ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ آن را ﻋﻤﻠﻰ ﻧﮑﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮐﺮد!«‬
‫»اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« ﻧﯿﺰ در ﭘﺎﺳﺦ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻢ را از اﯾﻦ ﭘﺲ درﺑﺎره‬
‫ﻫﯿﭻ ﺳﺨﻦ ﻧﺎدرﺳﺖ و زﺷﺘﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﮔﺸﺎﯾﻢ!«‬
‫»اﺑﻮﻣﺤﺠﻦ« ﺑﻪ ﻋﻠﺖ زﻧﺪاﻧﻰ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ وﻇﯿﻔﻪ اى ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻼوه‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ و ﭘﯿﺮوزى‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از وﻋﺪه اش ﺳﺮﺑﺎز زﻧﺪ و دوﺑﺎره ﺑﻪ زﻧﺪان‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺮدد‪ ،‬وﻟﻰ او داراى ﻗﺪرت ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ روﺣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه و اﯾﻤﺎن‪ ،‬آن را در‬
 ‫‪١٨٦‬‬
‫روح و وﺟﺪاﻧﺶ ﺑﯿﺪار ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺎﻟﻰ‬
‫ﻃﻬﺎرت و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﻰ روح رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ آن ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‬
‫و ﻓﺪاﮐﺎرى ﻣﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ »ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ« ﯾﮑﻰ از اﻓﺮاد ﻋﺎدى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮐﻨﻮن رﻓﺘﺎر او را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫او ﻣﺮد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرش ﻓﺮوش »ﺣﻠﻪ«ﻫﺎ و ﻃﺎﻗﻪ ﻫﺎى ﭘﺎرﭼﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺣﻠﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در دﮐﺎﻧﺶ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻰ ﭼﻬﺎرﺻﺪ‬
‫درﻫﻢ و ﺑﺮ ﭘﺎره اى دﯾﮕﺮ دوﯾﺴﺖ درﻫﻢ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎز رﻓﺖ و‬
‫ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش را در دﮐﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻰ آﻣﺪ و »ﺣﻠﻪ«اى ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ درﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮان ﯾﮑﻰ از ﺣﻠﻪ ﻫﺎى دوﯾﺴﺖ درﻫﻤﻰ را ﺑﻪ وى‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬او ﻫﻢ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪ و ﺧﺮﯾﺪ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﺲ از ﻧﻤﺎز ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺣﻠﻪ اى در دﺳﺖ اﻋﺮاﺑﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪ آن‬
‫را ﭼﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪه اى‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﭼﻬﺎرﺻﺪ درﻫﻢ!‬
‫ﯾﻮﻧﺲ ﮔﻔﺖ ﻗﯿﻤﺖ آن ﺑﯿﺶ از دوﯾﺴﺖ درﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮد ﺑﻘﯿﻪ ﭘﻮل را ﺑﮕﯿﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺮد اﻋﺮاﺑﻰ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ در ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ درﻫﻢ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ راﺿﯿﻢ‪.‬‬
‫ﯾﻮﻧﺲ ﮔﻔﺖ ﺑﺮﮔﺮد! ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮاى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از دﻧﯿﺎ و آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه او را ﺑﻪ دﮐﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و دوﯾﺴﺖ درﻫﻢ اﺿﺎﻓﻰ را ﺑﻪ وى ﭘﺲ داد‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﺮادرزاده اش را ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﺮم ﻧﮑﺮدى؟ آﯾﺎ از ﺧﺪا‬
‫ﻧﺘﺮﺳﯿﺪى؟ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﯿﻤﺖ اﺻﻠﻰ ﮐﺎﻻ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻰ و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺎدﯾﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻰ؟‪ ...‬ﺟﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ او اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ را از وى‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ام‪ ،‬ﯾﻮﻧﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا آﻧﭽﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮاى او ﻧﺨﻮاﺳﺘﻰ؟«‬
‫ﺑﺮﯾﺪه ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎﻏﺮاﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ« ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﺮا‬
‫ﭘﺎک ﮔﺮدان! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬واى ﺑﺮ ﺗﻮ! ﺑﺮﮔﺮد و از ﺧﺪا ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ ﺑﺨﻮاه و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻦ‪...‬‬
‫او ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ دوﺑﺎره آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮا ﭘﺎک‬
‫ﮔﺮدان! رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب را ﻓﺮﻣﻮد‪ ...‬ﻣﺎﺟﺮا ﺗﺎ ﭼﻬﺎر دﻓﻌﻪ ﺗﮑﺮار ﺷﺪ‪،‬‬

‫‪ .1‬از ﮐﺘﺎب »اﻟﺮﺳﺎﻟﮥ اﻟﺨﺎﻟﺪۀ« ﺗﺄﻟﯿﻒ اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺰام‪.‬‬

 ‫‪١٨٧‬‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺎر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﭼﻪ ﭼﯿﺰى ﺗﻮ را ﭘﺎک ﮐﻨﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از زﻧﺎ‪...‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﭘﺮﺳﯿﺪ آﯾﺎ او دﯾﻮاﻧﻪ اى اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﯾﺎ ﺷﺮاب‬
‫ﺧﻮرده و ﻣﺴﺖ اﺳﺖ؟ ﻣﺮدى ﮔﻔﺖ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﯿﺪ دﻫﺎﻧﺶ را ﺑﻮ ﮐﻨﻢ‪ ،‬دﻫﺎﻧﺶ را‬
‫ﺑﻮﺋﯿﺪ و ﺑﻮى ﺷﺮاب اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻧﮑﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ زﻧﺎ ﮐﺮدى؟ ﮔﻔﺖ آرى!‬
‫آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ او را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫دو ﯾﺎ ﺳﻪ روز از اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺮاى ﻣﺎﻋﺰاﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺗﻮﺑﻪ اى ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﻫﻞ زﻣﯿﻦ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻣﻰ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه زﻧﻰ از ﻗﺒﻠﻪ »ﻏﺎﻣﺪ« ﮐﻪ ﺗﯿﺮه اى از ﻃﺎﯾﻔﻪ ازد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ اى‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣﺮا ﭘﺎک ﮐﻦ! ﻓﺮﻣﻮد واى ﺑﺮﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮد و اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻦ!‪ ...‬ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮا ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻋﺰاﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻰ؟ ﻣﻦ از زﻧﺎ ﺑﺎردارم‪ ...‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آرى‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﺗﺎ ﮐﻮدﮐﺖ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﺮﯾﺪه« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﺮدى از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﮐﻔﺎﻟﺖ او را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﮐﻮدﮐﺶ‬
‫ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ زن »ﻏﺎﻣﺪى« وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮐﻨﻮن ﺳﻨﮕﺴﺎرش ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ و ﮐﻮدﮐﺶ را ﺑﺪون ﺷﯿﺮ و ﭘﺮﺳﺘﺎر‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﺬارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺮدى از اﻧﺼﺎر ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺪارى و ﺷﯿﺮدادن ﮐﻮدک را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮم‪ ،‬در اﯾﻦ وﻗﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ در ﺣﻖ او اﺟﺮا‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد ﺗﺎ ﮐﻮدﮐﺖ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ‬
‫و ﭘﺲ از وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد ﺗﺎ او را از ﺷﯿﺮ ﺑﺎزﮔﯿﺮى‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﮐﻮدک را‬
‫از ﺷﯿﺮ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﮐﻮدک ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﺎن‬
‫در دﺳﺖ ﺑﭽﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ اى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻮدﮐﻢ را از ﺷﯿﺮ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ ام و او‬
‫ﻏﺬا ﻣﻰ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﻮدک را ﺑﻪ ﻣﺮدى از اﻧﺼﺎر ﺳﭙﺮد و ﻓﺮﻣﺎن ﺳﻨﮕﺴﺎر او را‬
‫ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﯿﺪ ﺳﻨﮕﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﺻﻮرﺗﺶ‬
‫ﮔﻠﮕﻮن ﺷﺪ و ﺑﻪ زن ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺖ‪ ...‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ! دم ﻓﺮو ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ او اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ زن ﺗﻮﺑﻪ اى ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﻢ ﻓﺮوش و ﺑﺎج ﮔﯿﺮ‬
 ‫‪١٨٨‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﺗﻮﺑﻪ اى ﮐﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ...‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮ زن ﻧﻤﺎز ﮔﺬارده دﻓﻨﺶ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺎﻋﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﯿﺪان ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﯾﮏ ﻋﺎرﺿﻪ‬
‫ﺟﻨﻮن دﯾﻨﻰ اﺳﺖ و ﻋﻼﻣﺘﻰ از آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ آﯾﺎ او‬
‫دﯾﻮاﻧﻪ اﺳﺖ؟!‬
‫وﻟﻰ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮد و زن‪ ،‬در ﯾﮏ‬
‫ﺣﺎل ﺳﻼﻣﺖ و اﻋﺘﺪال رواﻧﻰ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯿﺎن آن اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎﻫﻰ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ در ﺿﻤﯿﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻓﺮد ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻓﺮد را واﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﻋﺬاب ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﺮاى ﺟﺒﺮان و ﮐﻔﺎره ﮔﻨﺎه اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﺣﺴﺎس و ﺷﻌﻮر‬
‫آﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﻨﺎه ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺧﻮد را ﻧﮑﺸﺘﻨﺪ و ﺧﻮﯾﺶ را در ﻣﻌﺮض‬
‫ﺧﻄﺮﻫﺎى ﮐﺸﻨﺪه ﻗﺮار ﻧﺪادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ وﺟﺪان ﻧﺎراﺣﺖ ﺧﻮد را آﺳﻮده ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮﯾﺶ را در اﺧﺘﯿﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﺿﺎ و ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﻄﻬﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻘﺎم ارزﻧﺪه و ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ‬
‫ﺑﺪان ﻧﻤﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﻠﻰ درﺟﻪ ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﻰ وﺟﺪان و ﺿﻤﯿﺮ‪ ،‬رﺳﯿﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰ ﻫﺎى روﺣﻰ در ﺻﺪر اﺳﻼم زﯾﺎد ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن آن در ﻃﻰ ﻗﺮون و در ﻣﺪار ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺎﻣﻼ ﻗﻄﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻼح اﻟﺪﯾﻦ اﯾﻮﺑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺮاى ﺻﻠﯿﺒﻰ و دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻨﻰ و ﺟﻨﮕﻰ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ از آن ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻰ در‬
‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﻧﺪ‪...‬‬
‫ﺻﻠﯿﺒﻰ ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻄﻮر وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ اى رﻓﺘﺎر ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻣﺴﺎﺟﺪ‬
‫و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﺨﺮﻫﺎى‬
‫ﺧﻮن درﻣﻰ آوردﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺘﻘﺎم اﯾﻦ اﻋﻤﺎل‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺪت ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺧﺸﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫اﯾﻦ ﯾﮏ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬وﻟﮑﻢ ﻓﻰ اﻟﻘﺼﺎص ﺣﯿﺎۀ ﯾﺎ اوﻟﻰ اﻻﻟﺒﺎب«‬
 ‫‪١٨٩‬‬
‫ـ اى ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻗﺼﺎص ﭘﺎﯾﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ـ و ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻓﻤﻦ اﻋﺘﺪى‬
‫ﻋﻠﯿﮑﻢ ﻓﺎﻋﺘﺪوا ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻤﺜﻞ ﻣﺎاﻋﺘﺪى ﻋﻠﯿﮑﻢ« ـ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ ـ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺻﻼح اﻟﺪﯾﻦ ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و از ﺑﯿﻤﺎرى ﮐﻪ اﺳﯿﺮش ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎرى ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﯿﺪار ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ او ﺣﺎﻟﺶ ﺑﻬﺒﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ!‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ارواح آﻧﺎن از ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت اﺳﻼم‬
‫ﺳﯿﺮاب ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوى )ﯾﮑﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻨﺪ( در ﮐﺘﺎب »ﭼﻪ زﯾﺎﻧﻬﺎﯾﻰ دﻧﯿﺎ از‬
‫اﻧﺤﻄﺎط ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ دﯾﺪ؟«‪ 1‬ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺷﯿﺦ رﺿﻰ اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺪواﻧﻰ( در ﺳﺎل ‪1857‬م‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب و ﺷﻮرش ﻋﻠﯿﻪ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺷﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﮐﻢ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﮐﻪ ﺷﺎﮔﺮد‬
‫وى ﺑﻮد ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﯾﮑﻰ از دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وى اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت‬
‫را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﺗﺎ آزاد ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺷﯿﺦ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ اﻧﮕﻠﯿﺲ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ ام‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ آن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻢ؟ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻋﺪام او را‬
‫ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﮑﻢ اﻋﺪام را اﺟﺮا ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮﯾﺴﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺘﻰ در اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﻰ اﯾﻦ اﺗﻬﺎم دروﻏﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻦ از اﯾﻦ ﺗﻬﻤﺖ ﻣﺒﺮا ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاى آزادى ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻮﺷﯿﺪ‪...‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻰ ﻣﻦ ﺑﺎ دروغ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ارزش ﮐﺎرم‬
‫را ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﯿﺎورم؟‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻼ زﯾﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد و ﮐﺎر ﻣﻦ از ارزش‬
‫واﻗﻌﻰ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻦ در اﻧﻘﻼب ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎرى ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻪ ام‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺎر‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫او اﯾﻦ ﺟﻤﻼت را ﮔﻔﺖ و آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻮم اﻋﺪام را اﺟﺮاء ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺎذا ﺧﺴﺮ اﻟﻌﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﻧﺤﻄﺎط اﻟﻤﺴﻠﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪.215‬‬

‫‪ .2‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺗﺠﻠﻰ روح ﻋﺎﻟﻰ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ و ﺑﺮادرش ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ﺑﻮد‪ ...‬ﻣﺤﻤّﺪ ﻗﻄﺐ در زﻧﺪان‬
‫زﯾﺮ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻫﺎى وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ ﺟﻼدان ﻣﺼﺮى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﻋﺘﺮاﻗﻰ را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻨﻤﻮد و‬
‫ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ رژﯾﻢ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﺳﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﺻﺮ را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ واﻫﻰ »اﻗﺪام ﻋﻠﯿﻪ‬
‫اﻣﻨﯿﺖ داﺧﻠﻰ ﻣﻤﻠﮑﺖ!« ﻫﻤﺮاه ﮔﺮوه دﯾﮕﺮى از رﻓﻘﺎﯾﺶ‪ ،‬اﻋﺪام ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ روزﻧﺎﻣﻪ اﺳﻼﻣﻰ ‪ Radiance‬ﭼﺎپ دﻫﻠﻰ ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨﺪ )ﻣﻮرخ ‪ 25‬ﺟﻤﺎدى اﻻوﻟﻰ ‪ 86‬ﻫـ( در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ در‬
‫دادﮔﺎه ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺣﮑﻢ اﻋﺪام ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺗﺒﺴﻤﻰ ﺑﺮ ﻟﺐ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﻰ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺣﺎﮐﻤﻪ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻦ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ اﻋﻼم ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻪ‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ و ﻧﻪ از اﯾﻦ رأى اﻧﺪوﻫﻨﺎﮐﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﻣﺴﺮورم ﮐﻪ در راه‬
 ‫‪١٩٠‬‬
‫***‬
‫آرى اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم زﯾﺎد اﺳﺖ و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ‬
‫ﻧﺪارد و ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﮔﻮاه ﻋﻈﻤﺖ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ روح ﺑﺸﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﺻﺤﯿﺢ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺣﺘﻰ ﺑﺮ آﺧﺮﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ وى ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ و او را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اى از ﺗﻌﺎﻟﻰ و ارﺗﻘﺎء ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﺒﯿﻪ ﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪف ﻣﻘﺪس و اﯾﺪه آﻟﻢ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮم‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎرﯾﺦ آﯾﻨﺪه درﺑﺎره ﻣﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﻌﻠﻰ داورى ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﺪام‬
‫ﯾﮏ از ﻣﺎ راﺳﺘﮕﻮ و ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻮده اﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻰ ﺷﮏ اﯾﻦ راه ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر‪ ،‬ﻣﺮدان ﻗﻬﺮﻣﺎن دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ درآﯾﻨﺪه ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ و ﺗﺎرﯾﺦ درﺧﺸﺎن اﺳﻼم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪:‬‬
‫»ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ رﺟﺎل ﺻﺪﻗﻮا ﻣﺎﻋﺎﻫﺪوااﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻓﻤﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻗﻀﻰ ﻧﺤﺒﻪ و ﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﯾﻨﺘﻈﺮو ﻣﺎﺑﺪﻟﻮا ﺗﺒﺪﯾﻼ«‬
‫ﺻﺪق اﷲ اﻟﻌﻈﯿﻢ )ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﻰ(‬
 ‫‪١٩١‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
 ‫‪١٩٢‬‬

‫ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ راﺑﻄﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻰ ﻣﺒﺎﺣﺚ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ«‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در »رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ« ﻧﯿﺰ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرى‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ درﺑﺎره اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ ﻋﻤﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺒﺎﯾﻊ اﺻﯿﻞ وى ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان رواﻧﺸﻨﺎس ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮد را ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﮔﺮ ﻧﻈﺮى ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﻰ اﻓﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز از درﯾﭽﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻓﺮدى اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﻓﺮد ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﻫﻤﯿّﺖ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮد اﮔﺮ از ﻣﻘﺮرات‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺮﺑﭙﭽﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارد او را ﺗﺎدﯾﺐ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى اﺳﺘﺒﺪادى ﻓﺮد را ﺑﺎﻧﻈﺮ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ و ﺟﺰ در ﺳﺎﯾﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬وﺟﻮدى ﺑﺮاى او ﻗﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺣﺪت ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﯾﻦ دو ﻧﻈﺮ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﮔﺰاف و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ از ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ و اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻓﺮد و ﻣﺠﺘﻤﻊ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬از ﭼﻪ رو ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻠﻤﻰ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ داراى ﻫﯿﭻ اﺳﺎﺳﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﮔﺎﻫﻰ از ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ آن دو در واﻗﻊ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ ﻫﺎى ادﺑﻰ‪ ،‬از ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﺳﺨﻦ راﻧﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻰ ﺗﻮان از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد و ﻫﺮﯾﮏ ﺑﺮاى ﺧﻮد وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه واﻗﻊ ﮔﺮاﯾﻰ‪ ،‬ﻓﺮد ﻫﯿﭻ ﮔﺎه‬
‫از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫درﺣﻮزه ﺑﺤﺜﻬﺎى ذﻫﻨﻰ و ﻧﻈﺮى‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﺗﻮان‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮد ذاﺗﻰ ﻫﯿﭻ ﺳﺮ و ﮐﺎرى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺘﻦ‬
‫واﻗﻊ ﻫﺮﮔﺰ اﯾﻦ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯿﺎن ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻠﮑﻪ از ﻣﺤﺎﻻت ﻋﻘﻠﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن از روزى ﮐﻪ از ﺻﺤﺮا و ﻏﺎر ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داد‪.‬‬
 ‫‪١٩٣‬‬
‫ﺑﻌﻼوه‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻏﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰ زﯾﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روز‬
‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﺪاً ﻫﻢ ﮐﺴﻰ ﻧﯿﺎﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ادراﮐﺎت و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﮐﺮدار‬
‫ﺧﻮد را در ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮن‪ ،‬از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﮐﻨﺎر ﻧﮕﺎه ﺑﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮد اﺻﻮﻻ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺧﻠﻖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺟﺎﻣﻌﻪ« ﯾﮏ ﻣﯿﻞ رواﻧﻰ؟‬
‫ﭘﺲ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺮدﻫﻢ ﺟﻤﻊ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺎز رواﻧﻰ ﻓﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﻤﻖ ذات وى ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد ﻓﺮد وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ‬
‫او ﻣﺠﺎل ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ اﺻﻼ از ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ‬
‫وﺣﺸﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺪون ﮐﻤﮏ‬
‫دﯾﮕﺮان ﻗﺎدر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ و ﯾﺎﻣﯿﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﮔﻠﻪ دارى‪ ،‬اﻓﺮاد را در ﺣﻠﻘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮد ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻰ آورد‪...‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻣﯿﻠﻰ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آدﻣﻰ ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎره ﺧﻮد ﮔﻤﺎن آزادى و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻰ ﺑﺮد‪ .‬ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ‬
‫آرزو ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ و دﻟﺶ‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواى ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﮔﺮدد و ﺣﺘﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﯿﺰ‬
‫اواﻣﺮ او را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺮﻓﺮود آورده‪ ،‬ﺣﺮارت و ﺗﻨﺪى ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻓﺮدى را ﺑﻪ ﺧﻀﻮع‬
‫وادار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺧﺎﻧﻮاده اﻋﻀﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪه ﺑﺎز ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺸﺘﺮک ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻓﮑﺎر ﺷﺨﺼﻰ ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮ رو ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻬﺎد و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮدم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼﻰ ﺷﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﯿﺮو ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮک ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺸﺎﯾﺮ و ﻗﺒﺎﯾﻞ و ﻣﻠﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨﻮز اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺸﺮ در ﻣﯿﻞ‬
 ‫‪١٩٤‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﯾﻰ ﺧﻮﯾﺶ اﺷﺒﺎع ﻧﺸﺪه‪ ،‬آرزو ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ روزى ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻫﻞ زﻣﯿﻦ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادر و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روﯾﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ وﻗﻮع ﻧﭙﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻼش ﺑﺸﺮﯾﺖ در راه ﻧﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ آرﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﮔﺮﭼﻪ در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ داراى دو ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﺎﻟﺖ دوﻣﺶ ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﻓﻘﻬﺎى وﺳﯿﻌﺘﺮ از ﺣﻮزه ذات و ﻣﺸﺎﻋﺮ و ﻋﻮاﻃﻒ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮى از اﺟﺘﻤﺎع ﺧﺎرج در ﻣﻐﺰش ﺗﺎﺑﯿﺪه ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺧﻮد را از دﯾﮕﺮان ﺟﺪا ﺑﺒﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻣﺮاﺣﻠﻰ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ در ﻃﻰ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدى ﭘﯿﻤﻮده و ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ آن را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﻪ او ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى دروﻧﻰ ﺧﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم وى را ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪ آوردن‬
‫اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﻰ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﻰ اﺷﮑﺎل ﮐﻨﺪ وﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﺮد ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن‬
‫اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ وﺣﺲ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬او را ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ وادار ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺮﮐﺶ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪...‬‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ اﺷﮑﺎل ﺑﺴﯿﺎرواﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬آن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى از‬
‫ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى از »ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﺘﻀﺎد« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻋﻤﻠﻰ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ اﻧﮕﯿﺰه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى وى ﻏﻠﺒﻪ دارد و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﻢ و ﺗﻌﺪﯾﻞ درﻣﻰ آورد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺪﻋﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ از رﯾﺸﻪ ﻗﻄﻌﺸﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدى ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮدى در ﮐﻨﺎر ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ از‬
‫ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﻣﺘﻠﻮن اﻟﻤﺰاج اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اوﺿﺎع ﺑﺪن‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻨﻮع و اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬رواﻧﺶ ﻧﯿﺰ در ﻟﺤﻈﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪ اى ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﺮدى روى ﻣﻰ آورد و ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد‬
 ‫‪١٩٥‬‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺰاﺣﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣّﺎ در آن ﻟﺤﻈﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﻮﺟّﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﻧﻈﺮ ﻓﺮد ﺑﻮدن‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد و اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬زﻧﺪان ﺗﻨﮓ و‬
‫ﺧﻔﻘﺎن آورى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻏﻮش ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ داراى اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻨﺪ و ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاط ﻧﮕﺮوﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺧﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮاط‪ ،‬در ﻫﺮ اﻣﺮى زﯾﺎﻧﺒﺨﺶ و‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن در اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮدى اﻓﺮاط ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺤﻮر و‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاه ﻣﻰ ﮔﺮدد و ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻓﮑﺮ اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ از راه ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺧﻮد را اﻓﺰون ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎزه ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ از اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻰ ﻧﯿﺎز‬
‫ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺶ را در ﺳﺎﯾﻪ آن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد و آن ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪار ﺗﺌﻮرى‬
‫اﺻﺎﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ درﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻰ دﺳﺘﻪ اول ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آزادى‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ ﻓﺮد ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎ وﺿﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﯿﺶ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬و زﻣﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺟﻠﻮ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﺼﻮﺻﻰ ﺷﺨﺺ را ﺑﮕﯿﺮد و ﻧﮕﺬارد ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ »ﺷﺨﺼﯿﺖ ذاﺗﻰ«‬
‫اﺣﺮاز ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و از ﺿﺮرى ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻣﻰ رﺳﺪ‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﮐﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﺑﺰرﮔﻰ ﻧﻬﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺳﺌﻮاﻟﻰ را‬
‫ﮐﻪ در اول ﺑﺤﺚ آورده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﮑﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻓﺮد ﭼﯿﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﺪاﻣﺴﺖ؟‬
‫ﻓﺮض ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻰ ﺑﺴﺘﻪ در ﺳﺮ راﻫﻰ اﯾﺴﺘﺎده و ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از‬
‫ﻋﺎﺑﺮﯾﻦ اﺷﺎره ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ‪» :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﯿﺴﺖ؟«‪.‬‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﺨﺺ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش ﻓﺮدى اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺟﺎﻣﻌﻪ«‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺧﻮد او ﻧﯿﺰ »ﺟﺎﻣﻌﻪ« اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﯾﮏ ﺗﻦ از اﻓﺮادى‬
‫ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪاﯾﻰ ﻧﻤﻰ اﻓﺘﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﺎن از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﯾﺮه اى ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط آن ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺪاء داﯾﺮه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ روﻧﺪ و‬
 ‫‪١٩٦‬‬
‫ﻫﻢ اﻧﺘﻬﺎى آن‪ .‬در ﭘﯿﺮاﻣﻮن داﯾﺮه ﻧﻘﻄﻪ اى ﻣﻤﺘﺎز وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﺪﻋﻰ ﺷﻮد و ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﻣﺒﺪاء ﻫﺴﺘﻢ و ﯾﺎ ﻣﻨﺘﻬﺎ‪ .‬ﻣﺎدام ﮐﻪ ﺻﻮرت ﺻﺤﯿﺢ داﯾﺮه‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ روى ﻣﺤﯿﻄﺶ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻄﻮر ﯾﮑﺴﺎن داراى‬
‫اﯾﻦ دو ﺻﻔﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ آن را ﺷﮑﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎ از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺒﺪاء و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﯾﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬دﯾﮕﺮ داﯾﺮه ﻣﺮده اﺳﺖ!‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﺟﺘﻤﺎع ﻧﯿﺰ ﻓﺮدى را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﻨﺎم ﻋﻀﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺟﺪا ﮐﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮى را ﮐﻪ او درﺑﺎره دﯾﮕﺮان دارد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫او دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﺳﺎس ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭼﻮن ﺷﮑﺴﺘﯿﻢ و ﻧﻈﺎﻣﺶ ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺷﺪ دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﺮﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ!‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﻰ‬
‫ﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎدرى ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﮐﻰ ﯾﺎ ﮔﺴﺘﺎﺧﻰ ﺧﻮد را از اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﺧﺎرج‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرى ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻓﺮاد ﻋﺎدى ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ‪ ،‬درﺑﺎره آﻧﺎن ﻧﯿﺰ اﻧﺪﮐﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ‬
‫آﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ از دﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﻧﺎﻟﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻇﻠﻢ ﮐﺮده و آزادى‬
‫ﻣﺎ را ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ اﯾﻨﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻬﻮت‬
‫و ﻋﻄﺶ ﻏﺮاﯾﺰ دارﯾﻢ و دﻟﻤﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ از دﺳﺘﻤﺎن ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺿﺮر ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ از آن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻰ ﮔﺮدد؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﭘﻠﯿﺪ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ »آزادى« اﯾﻦ آﻗﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد آﻧﺎن ﺳﺮ از آﺧﻮر ﺷﻬﻮات درآورﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‬
‫آﻧﺎن از ﺳﺨﻨﺎن »ﻓﺮوﯾﺪ« ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺎر ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻮد اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن‬
‫واﭘﺲ زدﮔﻰ ﻏﺮاﯾﺰ و ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻓﻄﺮى و ﻧﺎراﺣﺘﻰ اﻋﺼﺎب ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ آﻧﮑﻪ اﮔﺮ روزى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮا از ﻟﺬّﺗﻰ ﺑﺎزدارد و ﺳﭙﺲ ﺷﺨﺺ‬
‫دﯾﮕﺮى ﺑﻪ ﺗﻤﺘﻊ از ﻫﻤﺎن ﻟﺬّت ﻣﺒﺎدرت ورزد‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﻣﻦ ﺧﻮد »ﺟﺎﻣﻌﻪ«‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮم و از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﻢ! دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻟﺤﻈﻪ ﭘﯿﺶ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ او )ﯾﺎ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮى ﻧﻈﯿﺮ او ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﮑﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را‬
‫دارد( ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﻠﻮى ﻣﺮا ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬دﺷﻨﺎﻣﺶ ﻣﻰ دادم!‬
‫ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻘﺮرات ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ رخ دﯾﮕﺮان ﻣﻰ ﮐﺸﻢ و آﻧﺎن را از‬
 ‫‪١٩٧‬‬
‫اﻓﺮاط در ﺷﻬﻮت )ﯾﺎ آزادى ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ آﻧﺎن!( ﺑﺎز ﻣﻰ دارم‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮى‬
‫ﻣﺮا ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﻰ ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و راه ﺗﺠﺎوز را ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺴﺪود ﻣﻰ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ـ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ درﺑﺎره ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﻈﻮر دارﻧﺪ ـ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺪى را ﻫﻤﻪ درﺑﺎره ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و دﺷﻨﺎم ده و دﺷﻨﺎم ﺷﻨﻮ ﯾﮑﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮدى ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺎرﻫﺎى ﻣﻦ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ رﺑﻄﻰ دارد ﮐﻪ ﻣﺰاﺣﻢ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى دﯾﮕﺮان ﻣﻰ ﺷﻮى؟‬
‫آﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ از ﻓﺮد ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺤﺾ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻐﯿﺎن ﻋﻠﯿﻪ »ﻣﻘﺮرات« اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ذى ﺣﻖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺿﺪ و ﻧﻘﯿﺾ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﺗﺠﺎوز و ﻇﻠﻢ درﺳﺖ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬در ﺑﺤﺮان اﯾﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺪه اى ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان‬
‫دﺳﺘﺒﺮد ﻣﻰ زﻧﻨﺪ وﻟﻰ ﻟﻄﻤﻪ آن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺎزﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﯿﻔﺘﮕﺎن اروﭘﺎ از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﺤﻨﻰ آﺗﺸﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﭘﯿﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و اﯾﻦ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷﺮق اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﺘﻬﺎﯾﻰ وﺟﻮد دارد و در اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮارد ﺟﻨﮓ و ﺑﺤﺮان ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آورد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺎ اﻧﺪﮐﻰ ﺗﺄﻣﻞ ﮐﻨﯿﻢ و اﻓﮑﺎر و روش‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﻣﺘﻤﺪن ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را »ﻣﺒﺎرزه« ﺑﺎ اﺧﻼق‬
‫ﺗﻠﻘﻰ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬اﺧﻼق در ذات اﻧﺴﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺛﺎﺑﺘﻰ ﻧﺪارد و ﻫﻤﻮاره ﭘﯿﺮو وﺿﻊ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اوﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻓﻼن ﭼﯿﺰ را ﺧﻮب ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺑﺴﺖ و اﮔﺮ ﺑﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد!‬
‫آرى اﯾﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ذاﺗﺎً ﺧﻮب ﯾﺎ ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ اوﺻﺎف را درﺑﺎره اﻣﻮر ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮﯾﺒﺎﯾﻰ دارد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟‬
‫اﯾﻨﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻣﺎ ﺷﺮﻗﯿﻬﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ آزادى در اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و اﮔﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﺑﺨﻮاﻫﺪ در آﻧﻬﺎ اﻓﺮاط ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ راﺳﺘﻰ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﯿﻦ و واﻗﻊ ﮔﺮا ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ روزى ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﻓﻌﻠﻰ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ و دﯾﮕﺮ ﻣﺎ درﺑﺎره ﺗﻤﺎم اﻣﻮر‬
‫ﻃﻮرى دﯾﮕﺮ ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
 ‫‪١٩٨‬‬
‫در آن روز دﯾﮕﺮ آزادى ﺟﻨﺴﻰ را »ﺗﺠﺎوز« و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس دﯾﮕﺮان ﺣﺴﺎب‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﺻﻼ ﺧﯿﺎﻧﺖ و ﺗﺠﺎوز ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد و ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﻫﻢ ﮐﺎﻣﻼ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد و راﺿﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد!‬
‫ﺑﺎز اﯾﻨﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اروﭘﺎﯾﯿﺎن را ﺑﺒﻨﯿﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ‪ ،‬ﺗﺮﻗّﻰ و‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى دﯾﺮﯾﻦ و ﻗﯿﻮد اﺧﻼﻗﻰ ﺧﻼص ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻮﻫﻮم را از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺠﺰﯾﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮده و ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺪن ﮐﺜﯿﻒ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻟﻄﻤﻪ زده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻗﺎﯾﻊ روزﻣﺮه ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻏﺮب ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪...‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎى اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﻫﺮ روز ﺑﻐﺮﻧﺠﺘﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻣﻮر در اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻣﻀﻄﺮﺑﻨﺪ و از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﻰ ﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع رﺑﻮدن دﺧﺘﺮﻫﺎ و ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺧﺒﺎر ﺟﺪﯾﺪى‬
‫دراﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻰ ﺷﻨﻮﯾﻢ‪ .‬ﺣﺎل در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎى رﺑﻮدن‬
‫دﺧﺘﺮﻫﺎى ﮐﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﮕﺮ در ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺘﻤﺪن آزادى ﺑﺮاى ﻫﻢ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﮑﺴﺎن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ آزادى ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮاى ﻣﺮدم‬
‫ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﻮﺳﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫اﺻﻄﮑﺎک ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آرى اﯾﻦ ﺧﻄﺮﯾﺴﺖ ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ـ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﻰ ﻏﺮب ـ درﺑﺎره ﺧﻮد ﺑﺪان‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻰ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ اﻣﻮر‪،‬‬
‫ﭼﺎره ﻣﻰ ﻃﻠﺒﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻮﺗﻪ ﻓﮑﺮان اﯾﻦ ﻣﻔﺎﺳﺪ را از اﻣﻮر ﺷﺨﺼﻰ و ﻓﺮدى ﻣﻰ ﺷﻤﺮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻧﺪﮐﻰ‬
‫ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ درک ﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ اﻣﺮوز ﺟﺎﯾﻰ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﺟﻨﺴﻰ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﺸﻮد روز‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و زﺑﻮﻧﻰ و ﻓﺴﺎد ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬
‫در اﺛﺒﺎت اﯾﻦ دﻋﺎ‪ ،‬زﺑﺎن ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﺼﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺸﻮرى ﮐﻪ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ را ﺑﺎ‬
 ‫‪١٩٩‬‬
‫ﺑﻰ ﺑﻨﺪوﺑﺎرى ﺑﺮاى اﻓﺮاد ﻣﺒﺎح و آزاد داﻧﺴﺖ و ﺳﭙﺲ ﺻﺪﻫﺎ رﻧﮓ و ﻣﺪ از آن ﻇﺎﻫﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺮدم در اﺗﻮﺑﻮﺳﻬﺎ و ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪ ﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﺗﻰ را ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﭘﯿﺮ و ﺟﻮاﻧﺶ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻟﺬّت و ﻋﯿﺶ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎ از ﺣﺪ ﻣﻘﺮرات ﺧﺎرج ﺷﺪه دﺧﺘﺮ در ﺷﺌﻮن اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﺣﺪى‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﭘﺴﺮ از ﻋﯿﺎﺷﻰ و وﻟﮕﺮدى ﻟﺤﻈﻪ اى ﻓﺮاﻏﺖ ﻧﻤﻰ ﺟﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺷﻬﻮت راﻧﻰ و ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺎﺑﺎره ﻫﺎ و ﻣﺤﺎﻓﻞ رﻗﺺ ﮐﺎرش ﺑﻪ اﻓﺮاط و‬
‫ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﻫﻤﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﻣﺰاﺣﻢ »آزادى‬
‫ﺷﺨﺼﻰ«ﺷﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ آﻧﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺮج و ﻣﺮج در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﯿﮑﺮب ﻓﺴﺎد ﭘﺎﺷﯿﺪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﻰ ﻧﻬﺎﯾﺖ آﻟﻮده ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﯾﮑﻰ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت روان اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده و از ﻫﻢ اﻣﺘﯿﺎزاﺗﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در واﻗﻊ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻇﺮوف ﻣﺮﺗﺒﻄﻪ اى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ )در ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮوﯾﺪ را در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﯾﻢ(‪.‬‬
‫وﺿﻊ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى‬
‫ﻧﺨﺴﺖ در اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﺑﻰ ﻧﻈﻤﻰ ﻫﺎى اﻋﺼﺎب و روان ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﻟﮑﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﮐﻢ ﮐﻢ اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﻣﺮدم‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻋﯿﺎﺷﻰ و ﺷﻬﻮت ﭘﺮﺳﺘﻰ ﺑﻮد دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﮐﻪ ﺧﻮد را در اﺧﺘﯿﺎر دوﻟﺖ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و در راه ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﻬﻦ‬
‫ﺳﺮﺑﺎزى ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا دوﻟﺖ در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺷﺨﺺ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اى ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﺷﻬﻮات ﻓﺮدى را ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﻫﺎى ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻣﻠﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﻧﯿﺰ رو ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬در ﺟﺒﻬﻪ ارﺗﺶ ﻧﯿﺰ آﺛﺎر ﺿﻌﻒ و ﺷﮑﺴﺖ ﻫﻮﯾﺪا ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ اﺛﻨﺎ ﭘﯿﮏ‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن از راه رﺳﯿﺪ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻔﺘﻀﺤﺎﻧﻪ اى روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻣﻬﻤﺎت ﺟﻨﮕﻰ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﺷﮑﺴﺖ‬
‫ﺧﻮرد ﮐﻪ ﻧﯿﺮوى ﻣﻬﻤﺘﺮى را از دﺳﺖ داده و »روح و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ« را در ﺧﻮد ﺷﮑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻠﺘﻰ ﮐﻪ اﻓﺮادش ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮﮐﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﻓﺮدى‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻠﯿﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺧﻬﺎى ﻣﺠﻠﻞ و ﻣﺤﺎﻓﻞ رﻗﺺ و ﺷﺐ ﻧﺸﯿﻨﻰ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ ﺳﺮﺑﺎزى ﻫﻤﺖ ﺑﮕﻤﺎرد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻐﻠﻮب ﺷﻮد و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻨﮓ‪ ،‬آﺑﺮوى ﮐﻬﻦ‬
 ‫‪٢٠٠‬‬
‫و ارزش ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﺧﻮد را ﺑﺒﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ و ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻞ ﻣﺎدى و اﻗﺘﺼﺎدى ﺳﺮ و ﮐﺎر‬
‫دارﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺧﻼﻗﻰ« ﮐﻪ ﻣﺎ درﺑﺎره ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻄﻖ آﺗﺸﯿﻦ ﻣﺎرﺷﺎل ﭘﺘﻦ ﮐﻪ دل ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺎن را ﺑﻪ درد آورد‪ ،‬ﺗﻮﺟّﻪ‬
‫ﻣﻰ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﺘﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎرﺷﺎل ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺴﺖ در ﻧﻄﻖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪﺑﺨﺘﯿﻬﺎ و‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ و ﺗﻨﺪروى در اﻣﻮر ﺷﻬﻮاﻧﻰ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺧﺮوج ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﺑﻪ ﺑﺎزى ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ داراى‬
‫اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺘﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ از داﺧﻞ و ﺧﺎرج درد و ﻏﻢ ﻣﻰ ﺑﺎرد و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ دم از ﻟﺬّت و ﮐﺎﻣﺮاﻧﻰ ﻣﻰ زدﻧﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﻼﮐﺖ و ﺗﯿﺮه روزى‬
‫ﻣﻰ ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﮐﺠﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه و ﻋﻠﺖ ﭘﯿﺪاﯾﺸﺸﺎن ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ادﯾﺎن دﯾﺮﺗﺮ از ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﺸﺮ ﭘﯿﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﯿﺶ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم در‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﻼق و ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺮ و ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ در ﺗﻌﺪﯾﻞ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮدى و ﺧﻀﻮع اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺷﺨﺼﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﮐﻮﺷﯿﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﯾﻦ ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ رخ داد؟‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺘﺪﯾﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روز ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻰ ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ راﻫﺒﺮى ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﺑﺸﺮ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى‪ ،‬وى را از راه‬
‫ﻣﺮﻣﻮزى ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﮐﺸﻒ ﻧﮕﺮدﯾﺪه وادار ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺮرات را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو ﻋﻘﯿﺪه‪ ،‬ﻫﺮ دو از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ زﯾﺮا‪:‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺟﺮاى ﻏﯿﺮآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ دﺳﺘﻮرﻫﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﮔﺮ ﻣﺮدم دﺳﺘﻮرﻫﺎى آﻧﺎن را ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﻣﻰ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ زﯾﺮﺑﺎر ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن ﻧﻤﻰ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»داروﯾﻦ« و »ﻓﺮوﯾﺪ« ﻋﻘﯿﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻨﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺷﺮاف ﻗﻮم اﺳﺖ‬
 ‫‪٢٠١‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن ﺳﻨﮕﺮﺑﻨﺪى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ! اﮔﺮ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫آﻧﺎن ﻫﻢ ﻋﻘﯿﺪه ﺷﻮﯾﻢ اﺷﮑﺎﻟﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺸﺮ ﺣﺘﻰ در اﻋﺼﺎر ﺗﺎرﯾﮏ و دور‬
‫ﻣﻰ ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻰ در ﭘﻨﺎه اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻰ رﺳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﮔﻮﺷﻪ ﮔﯿﺮى و زﻧﺪﮔﻰ اﻧﻔﺮادى‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭼﻪ ﭼﯿﺰى ﺑﻮد؟‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ را ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ آﺛﺎر آن ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻄﻮر و رﺷﺪ ﻫﻢ‬
‫درآﻣﺪه و اﮐﻨﻮن ﺑﺤﺪى رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از درون و »ﺿﻤﯿﺮ« ﻓﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﮐﺴﻰ از ﺧﺎرج ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ ﺧﻮدش ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬار‬
‫آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ادﯾﺎن ﺑﺮاى ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺻﻼح ﺳﻨﻦ و ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎع آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺳﻨﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﺮاث ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎرﯾﮏ ﺑﺸﺮ اﻫﺎﻧﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻧﺼﺎف ﺑﺪورﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺤﺮاف اﯾﺸﺎن ﻣﻌﻠﻮل ﭘﺎره اى از اﻣﺮاض‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده ﮐﻪ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ آﻧﺎن را از ﻣﺴﯿﺮ درﺳﺖ اﻧﺪﯾﺸﻰ ﺑﯿﺮون راﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺪﻋﻰ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺘﻤﻌﺎت ﺑﺸﺮى ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺳﻨﻦ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﻰ زﯾﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﻗﯿﺎم ﮐﺮده اﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺎﮐﺎر و‬
‫ﻣﻨﺤﺮﻓﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻓﺮد ﺑﯿﻤﺎرى و اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎ دارد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ داراى دو اﻧﺤﺮاف اﺳﺎﺳﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻮى ﺧﻮد اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻓﻀﺎى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺤﺮاف اول‪ :‬وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺮدم ﻫﺪﻓﻬﺎى‬
‫اﺻﯿﻞ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮردن‪ ،‬ﺷﻬﻮات راﻧﻰ و ﺟﻤﻊ ﻣﺎل و ﺛﺮوت اﺳﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫درﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﺑﻮده و ﺧﻮردن‪ ،‬ﺑﺮاى زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن و ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ‬
‫و ﮐﺴﺐ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺤﺮاف دوم‪ :‬ﺟﻤﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ .‬ﺟﻤﻮد ﻣﺪاوﻣﺖ ﺑﺮ اﻣﺮى را ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻋﺎدت‪ ،‬ﺟﺰء ﺧﺼﺎﯾﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎدت ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﻰ در‬
‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺎزى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﻋﺎدت ﻧﺒﻮد و از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه )ﯾﺎ ﺷﺒﻪ‬
 ‫‪٢٠٢‬‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎه( ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ داد‪ ،‬ﻣﺤﺎل ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻰ از ﻧﯿﺮوى‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻬﻤﺘﺮى از ﻗﺒﯿﻞ اﺧﺘﺮاع و ﮐﺸﻒ اﻓﮑﺎر ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺼﺮوف ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮد از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎدت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎى ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ آورد‬
‫و ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه )ﯾﺎ ﺷﺒﻪ ﺧﻮدآﮔﺎه( ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﮑﺎﻣﻞ و‬
‫ارﺗﻘﺎء‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻫﺎى ﺟﺪﯾﺪى از ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﻫﻢ ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ‬
‫ﻋﺎدات ﻏﻠﻂ و ﺟﻤﻮد در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻔﺴﺪه اﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻰ از ﻧﯿﺮوﻫﺎى او را ﺗﻠﻒ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ دﭼﺎر اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺑﻬﺒﻮدش ﻧﯿﺮوى‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺷﺪﯾﺪى ﻻزم ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺎى ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﻏﺒﺎر ﺟﻤﻮد را‬
‫از ﭼﻬﺮه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎى اﺻﯿﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻰ اﻧﺪازﯾﻢ ﺗﺎ در ﺟﺎى ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫درآﯾﺪ‪ .‬ﻓﻌﻼ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز ﯾﮑﻰ از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﯿﺎز او در اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﻮغ‬
‫ذاﺗﻰ و ﻧﯿﺮوى ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اش وى را ﮐﻤﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﮐﻨﺎر‬
‫ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮى اﻧﺘﻘﺎدآﻣﯿﺰ ﺑﺮ اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ آﻧﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز از اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺎرﯾﻬﺎى ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﺧﻄﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم وى ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﯿﻨﺶ ﻣﻨﻔﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺻﻼح وﺿﻊ ﺧﻮد ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و در اوج‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ وى رﻫﺒﺮ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﺎ ﻗﻠﺒﻰ ﺳﺮﺷﺎر از اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﻣﻮر اﺻﻼﺣﻰ‬
‫را ﺷﺨﺼﺎً در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﮏ درﺟﻪ ﮐﻤﺎل و ﻋﻈﻤﺖ ﻓﺮد ﺗﻨﻬﺎ در ﻫﻤﯿﻨﺠﺎﺳﺖ‪...‬‬
‫وﻟﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ زودﯾﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد و ﻫﻤﺎره ﻣﺼﻠﺤﯿﻦ ﺑﺰرگ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در اﯾﻦ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﺧﻄﺮﻧﺎک‪،‬‬
‫ﺷﮑﻮه ﻫﺎى ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ؟‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺗﺠﺎوزى ﮐﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﻓﺮد روا ﻣﻰ رود‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﭘﻰ آﻣﺪﻫﺎﯾﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬
 ‫‪٢٠٣‬‬
‫در آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺪه اى ﺧﻮدرأى و ﻣﺴﺘﺒﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ زﯾﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﺑﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدﯾﺸﺎن را ﻣﻨﮑﻮب ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻰ دﯾﮕﺮ ﻓﺮد‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪى دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آرى‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺧﻮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﻮد‬
‫اﺟﺎزه ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺷﺨﺼﻰ ﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ اى ﺑﺮﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ دوﻟﺖ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ آﻧﺎن را ﻣﯿﺎن ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﻰ دارد و ﻫﻤﻮاره‬
‫ﺳﻌﻰ اش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻠﻄﻪ و ﺳﯿﺎدت ﺧﻮد را ﺑﺮاﻓﮑﺎر ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﺪارد‪...‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ راه ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻃﻔﺎل را در ﭘﯿﺶ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و در دﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن و‬
‫داﻧﺸﮕﺎه آﻧﺎن را ﻃﺒﻖ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﭘﺮورش ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻫﻨﮕﺎم اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﮐﺎر و‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﯾﺎ در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺎز ﻣﺮدم از ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﻫﺎﯾﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮدن ﺷﺌﻮن ﮐﻮدک ﺑﺬر ﺑﺮدﮔﻰ را در دﻟﺶ ﻣﻰ اﻓﺸﺎﻧﺪ و ﻧﻈﺎم‬
‫ﺧﻮد را ﻃﻮرى در ﻧﻈﺮش واﻧﻤﻮد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻮدک ﮔﻤﺎن ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﺰار ﮐﺎر ﺑﺮاى دوﻟﺖ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬آن ﻗﺪر ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﮐﻮدک‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻧﻈﺎم او را »ﺣﻘﺎﯾﻖ« ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮى ﺗﻠﻘﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮدک در‬
‫ﺧﻼل اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن در ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻓﮑﺮى و ﻋﺪم رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻰ ﺑﺴﺮ ﻣﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﻣﻰ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮد را ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺧﻮد آﻧﭽﻨﺎن‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاى ﺧﻮد وﺟﻮدى اﻧﺴﺎﻧﻰ و ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺧﺮوج از اﯾﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬در ﻧﻈﺮش ﻫﻤﭽﻮن ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻰ از آب‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﺪن ﭘﺮﻧﺪه ﻧﻮزادى از ﻻﻧﻪ اش‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻧﻪ را دوﻟﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت وﺳﺎﺋﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻰ‬
‫)روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ و ﺳﯿﻨﻤﺎ( در اﯾﻦ اﻓﺮاد و ﻧﻈﺎم ﺧﻮد اﺳﺘﻮار ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎزه ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﭘﻠﯿﺲ ﻫﺎى ﻣﺨﻔﻰ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﺣﺸﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ ﭘﺪر از ﻓﺮزﻧﺪ و زن از ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫از ﺑﺮادر ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﺎاﻣﻨﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﻰ آﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﻣﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬از‬
 ‫‪٢٠٤‬‬
‫ﺟﺎى ﺧﻮد ﺗﮑﺎن ﺧﻮرده ﺳﺨﻨﻰ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ در ﭼﻨﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻓﮑﺎر زﻧﺪه ﺑﻪ اﻓﻮل‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮاﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮﯾﻬﺎ ﺑﺎز آن ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد اﺣﺴﺎس ﺷﺨﺼﯿﺖ و‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﺮدى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻠﻰ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى روى ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد را در ﺷﺌﻮن‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﻰ و ﺷﻬﻮت آزاد ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺒﺮان ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎ ﺑﺸﻮد‪ ،‬و روزى ﭘﯿﺶ‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺷﺪه ﮐﻪ از راه ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﺸﺎن‬
‫اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﻘﻼﺑﻰ‪ ،‬ﺧﻮد را رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﺗﺎ اﻧﺪازه اى ﺑﻪ اﻋﺎﻧﺖ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫وﺿﻊ ﻣﺮدم ﻣﺤﺮوم و رﻧﺠﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن در روﺳﯿﻪ‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ وﺿﻊ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ آن ﭼﻨﺎن روﺑﻪ راه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺻﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دوران‬
‫ﺗﯿﻮل و روزﮔﺎر ﺗﺰارﻫﺎ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎز ﻋﯿﺐ واﻗﻌﻰ و اﺷﮑﺎل ﺑﺰرگ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎم دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى دﯾﮕﺮ‬
‫در اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺎت را آن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻰ آورﻧﺪ و ﺧﻼﺻﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن در ﻧﻈﺎم آﻧﻬﺎ اﺑﺰارى ﺑﯿﺶ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدﯾﺴﺖ ﺻﺎﺣﺐ اراده و داراى ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اراده وى ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎز اﻧﺴﺎن در‬
‫ﻇﺮف اﺟﺘﻤﺎع آزاد اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ رأى ﺑﺪﻫﺪ و اﻧﺘﻘﺎد ﮐﻨﺪ‬
‫و از ﺧﻮد ﻧﻈﺮى اﺑﺮاز ﺑﺪارد‪.‬‬
‫ﻓﺮد در اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼﻰ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﮕﺮى ﻟﻄﻤﻪ ﻧﺰﻧﺪ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﻓﮑﺎر ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در‬
‫اﻧﺘﺨﺎب روﺷﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯿﺴﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻣﻼ آزادى دارد‪.‬‬
‫آزادى‪ ،‬زاﯾﯿﺪه اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺳﺖ و اﻣﻮرى از ﻗﺒﯿﻞ داﻧﺶ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ در‬
‫ﭘﺮﺗﻮ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﺮدى و ﻏﺮﯾﺰه ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪن ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫رﺷﺪ و ﺷﻬﺮت‪ ،‬رو ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪاران ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﮔﻤﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدى در ﻧﻈﺮﺷﺎن ﻣﺤﺘﺮم‬
‫اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻼک اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎى ﻓﺮدى‬
‫را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ در واﻗﻊ اﻣﺘﯿﺎز ذاﺗﻰ ﻓﺮد را‬
 ‫‪٢٠٥‬‬
‫ﻟﻐﻮ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﭘﯿﺪا ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺨﺼﺎً ﻟﯿﺎﻗﺖ راﻫﺒﺮى و ﺑﺮﺗﺮى ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺣﺘﻰ در اﻓﮑﺎر و ﻋﻘﺎﯾﺪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ رﺳﻮخ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﺮه ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم‬
‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻇﻬﻮر »ﻓﺮد ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده و ﻣﻤﺘﺎز« ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﻧﻔﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺜﻼ ﺧﺮاﻓﻰ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺤﻤّﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ)ص( )اﻧﺴﺎن‬
‫ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده( اﯾﻤﺎن دارﯾﻢ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ او ﻣﺮدى ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻧﯿﺮوى »وﺣﻰ« ﮐﻤﮏ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻬﺮه ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﻃﻮرى ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﭘﺮﺗﻮ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﺰرﮔﺶ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻔﻌﺘﺮﯾﻦ ﻗﻠﻞ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻧﻮراﻓﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮى ﻣﺮام »ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ« اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ‪:‬‬
‫دﺷﺘﻬﺎى ﺳﯿﺒﺮى از ﺑﺮف ﻣﻤﻠﻮ ﺷﺪه و اردوﮔﺎﻫﻬﺎى ﮐﺎر اﺟﺒﺎرى ﺑﺮاى ﻣﺠﺎزات‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﻬﯿﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از اﻓﮑﺎر ﻧﻮﯾﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺮام‬
‫ﺧﻮرده ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﮐﺜﯿﻒ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ‪ ،1‬ﺧﺪاى زور ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺋﻪ ادب‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪...‬‬
‫زﯾﺎن ﻣﺮاﻣﻬﺎى دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى در اﯾﻨﺠﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺑﺸﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎى دوﻟﺖ ﻣﺤﮑﻮم و اﺳﯿﺮ ﮐﺮدن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻬﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﮐﺴﻰ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﻓﮑﺮ ﺳﻠﯿﻢ و ﺑﯿﻨﺶ ﺻﺤﯿﺤﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ دوﻟﺖ‬
‫اﻓﮑﺎرى ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آن را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺮدم ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻐﺰ از ﮐﺎر ﻣﻰ اﻓﺘﺪ‬
‫و دﯾﮕﺮ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬آﺧﺮ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻰ‬
‫ﭘﻰ در ﭘﻰ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش از وﻇﯿﻔﻪ ﻃﺒﯿﻌﻰ اش ﯾﻌﻨﻰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ روى‬
‫ﻏﺬاﻫﺎى ﻋﺎدى و ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ و اﯾﻦ ﯾﮏ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داران ﺟﻌﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻧﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻗﺎدرﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻀﻮى‬
‫ﮐﻪ ﻣﺪﺗﻰ از ﮐﺎر ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻰ ﺧﺎﺻﯿﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻌﺪوم ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﭼﺎپ اول اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻢ‪» .‬اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ« ﻫﻨﻮز زﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎى »ﻣﺼﺮ« ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ در ﺷﻮروى اﺑﺪاً دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى وﺟﻮد ﻧﺪارد! اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ ﺣﻤﻼت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ ﺷﺮوع‬
‫ﺷﺪ و از ﻫﻤﺎن ﮐﺸﻮر اﺧﺒﺎرى در دﻧﯿﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ وى را ﺟﻼد و دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﺧﺸﻦ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ آﻫﻦ‬
‫و آﺗﺶ و ﻧﯿﺮوى ﭘﻠﯿﺲ ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻰ ﮐﺮد و وﻋﺪه دادﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻓﺮدى ﺑﻪ روﺳﯿﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ؟!‪...‬‬
 ‫‪٢٠٦‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻐﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻄﻮر آزاد ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه آزادى در ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن را از آن‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻰ و اﺧﺘﻼل ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺮان ﻣﻠﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﻰ ﺻﻼح اﻧﺪﯾﺸﻰ و ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮاى اﻓﺮاد ﻣﻠﺘﻨﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﺎن را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻓﮑﺮى دﭼﺎر ﻣﻰ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮدم در اﺑﺮاز ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺷﺨﺼﻰ آزاد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻟﻐﺰﺷﻬﺎى ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺗﺬﮐﺮ‬
‫ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و از اﺟﺮاى ﻣﻨﻮﯾﺎت ﻋﺪه اى ﻣﻐﺮور و ﺧﻮدﺳﺮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺑﺪون ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ اﻣﻮر روﺣﻰ و اﺧﻼﻗﻰ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮐﺎرﻫﺎى ﮐﺸﻮر را ﺑﺮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺘﻮار‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﻠﺖ ﺻﺎﻟﺤﻰ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺎﮐﻰ از ﺟﻬﻞ و ﺳﺎده ﻟﻮﺣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آرى‪ ،‬اﻓﺮاط در ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدى‪ .‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و‬
‫ﺧﻔﯿﻒ ﺷﻤﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و ﺑﺴﻰ زﯾﺎن آور اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻓﺮاط در‬
‫»ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﻮرى« ﻧﯿﺰ ﺧﻄﺮﻧﺎک و ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻀﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ آﻧﮑﻪ ﻓﺮد را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﭼﯿﺰ و دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺸﻤﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎﻫﺪ در اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﺨﺺ اﺳﺘﺎﻟﯿﻦ اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﮑﻪ در ﺳﺎﯾﻪ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎى‬
‫وﺟﻮدى اش در ﻣﻬﺪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺟﻼدى از آب درآﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى‬
‫ﺷﻮروى ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎن را ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺮده و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﯿﺮ او دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﮑﺮار ﺷﻮد!‬
 ‫‪٢٠٧‬‬

‫ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺎن ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫از ﺗﻌﺎدل ﻓﺮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﺎﻟﺢ‪،‬‬
‫ﻓﺮد ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺮورش ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﺮد و اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻓﺮد وﺟﻮد داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ روح اﺳﻼم را آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ درﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬آن را در اﻋﻤﺎق ﺟﺎﻧﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤّﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ)ص( ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻰ و وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺤﻤّﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬روح ﻣﺤﻤّﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺪﯾﺠﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﻠﻰ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮑﻰ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮى از اﯾﻦ روﺣﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﺘﺎره اى ﻓﺮوزان ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻮر‬
‫اﮐﺘﺴﺎﺑﻰ ﺧﻮد را از ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻮرﺷﯿﺪ وﺣﻰ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ اﻓﻘﻬﺎ ﻣﻰ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ »اﻓﺮاد« ﻣﺆﻣﻦ زﯾﺎد ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺘﻰ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ دﯾﮕﺮى ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰد‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪى ﻓﺮد ﻣﻤﺘﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﮑﺎر و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟّﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎى ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﺤﺖ ﺗﺤﻮل ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﺻﻮرت ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼ در ﻣﺰاج ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻬﻀﺖ ﯾﮏ ﻗﺪم ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاى آن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ .‬از‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﻣﺎدى و اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﺳﻼم و ﻣﺤﻤّﺪ)ص( ﻫﺮﮔﺰ در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﻰ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﻠﻰ ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻋﺮب ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻤﺶ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ رﯾﺸﻪ ﻫﺎى ﻋﻤﯿﻘﻰ در دﻟﻬﺎى آﻧﺎن ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ‬
‫و ﻋﻘﺎﯾﺪﺷﺎن را ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺘﻮار ﺳﺎزد؟ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺎ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اوﺿﺎع ﻣﺎدى و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﺰﯾﺮۀ اﻟﻌﺮب ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ در ﺟﻬﺎن آن روز‪ ،‬ﻃﻮرى ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻗﯿﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﯾﺎ اﻧﻘﻼب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﻄﻌﻰ اوﺿﺎع ﻋﺼﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﭼﻨﯿﻦ دﯾﻨﻰ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤّﺪ وﺣﻰ ﻧﻤﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺸﺮ‬
‫ﻗﺎدر ﻧﻤﻰ ﺑﻮد آﯾﯿﻨﻰ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﺮاﯾﺰ و اﻫﺪاف ﻣﺘﻀﺎد اﻧﺴﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم ﺗﺤﺖ‬
 ‫‪٢٠٨‬‬
‫ﮐﻨﺘﺮل و ﻧﻈﻢ درآورد‪.‬‬
‫درﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻓﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ و ﺧﻮدش داراى ارزش و اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن‪ ،‬درک ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﻗﻪ اى از ﻧﻮر ﺧﺪا او را ﻣﺪد ﮐﺮده و از‬
‫ﻣﮑﺎن ﭘﺴﺖ ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺣﯿﻄﻪ اﯾﻤﺎن ﻗﺪم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺴﻰ اﺳﻼم ﺑﯿﺎورد‬
‫ﺑﻰ درﻧﮓ از ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺼﻮﻧﯿﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﺷﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﺮاﻣﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن و ﻋﺮض و ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﺠﺎوز‬
‫ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺴﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و ﮐﻨﺎﯾﻪ اﺷﺎره ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﻰ اﺟﺎزه وارد ﻣﻨﺰل ﻓﺮد‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺷﺪن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ اوﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ از ﺳﻮى ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻓﺮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ارﺟﻤﻨﺪى ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ارﺟﻤﻨﺪى ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ دارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺒﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ از آﯾﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ‬
‫وﺿﻮح درﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺮاى اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮد را ﻣﺘﻌﺎدل ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫او را از اﺳﺮاف )زﯾﺎده روى( ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻌﺪى ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻰ دارد‪،‬‬
‫و ﭼﻮن ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺎدل و ﻣﻮازﻧﻪ اى را در زﻧﺪﮔﻰ ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﺗﻌﺎدل ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﺪ‪.‬‬
‫آزادى و ﺗﺮﺑﯿﺖ در اﺳﻼم‬
‫ﻓﺮد ﻋﻀﻮى از ﭘﯿﮑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﯾﺎ ﺧﺸﺘﻰ از ﺳﺎزﻣﺎن آﻧﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪﯾﺪى ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ ﺗﺎ او را در ﺳﻨﯿﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻤﺮ‪ ،‬در ﮐﻮدﮐﻰ‪ ،‬ﺑﻠﻮغ‪،‬‬
‫ﺟﻮاﻧﻰ‪ ،‬و ﭘﯿﺮى ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﻫﺎى دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﺑﺎ رژﯾﻢ و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺑﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ اﻓﺮادى ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﻨﺘﺮل‬
‫وﺿﻊ آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺷﺪﯾﺪى در ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻰ آورد‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﺗﺄﻣﯿﻨﻰ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﺮدم ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺟﺮأت ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻮر اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻓﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﻘﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ »دوﻟﺖ«‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زور و اﻗﺘﺪارش را ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎرى و ﺳﺎﻧﺴﻮر ﻧﯿﺎزى ﻧﺪارد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
 ‫‪٢٠٩‬‬
‫درس »اﯾﻤﺎن« ﻣﻰ دﻫﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ »ﺧﺪا« آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ و‬
‫ﺷﺮک ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ او ﺳﺮ ﻓﺮود ﻣﻰ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد را ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻮدﮐﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻰ ﭘﺮورش دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎدى در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎر و ﺗﻬﺪﯾﺪى ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ درک دارﻧﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺿﺎى ﺧﺪا )ﺧﺪاﯾﻰ ﮐﻪ روح و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﯿﻢ او‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ( ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻔﺸﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرى ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺧﻮد را‪،‬‬
‫ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﻰ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ »داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ« ﺑﻮدن ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﺑﺎور داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ از ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺷﺎن اﺳﺖ و در زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﻰ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻮن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﻮدک را ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرﻫﺎى دﯾﻨﻰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورﻧﺪ‪:‬‬
‫اوﻻ‪ :‬ﻏﺮاﯾﺰ و ﺗﻤﺎﯾﻼت او را ﻫﺮﮔﺰ »ﺳﺮﮐﻮب« ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ اﺳﻼم ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﻮدک را ﺑﺎ اراده و واﺟﺪ ﻏﺮاﯾﺰى ﻣﻌﺘﺪل ﺑﺎر ﻣﻰ آورد‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﻧﻬﺎل ﮐﻮدک ﺑﺎ ﺑﺬر »اﺧﻼق« ﺑﺎرور ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ او را از‬
‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﯿﻨﻰ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖ دﯾﮕﺮان ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬وارﺳﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪» :‬وﺟﺪان« در ﻧﻬﺎد ﮐﻮدک ﺑﯿﺪار ﻣﻰ ﺷﻮد و اﻋﻤﺎل وى را ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده‪ ،‬راه ﺧﻮﺑﻰ و ﺑﺪى را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آﻧﮑﻪ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰى ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮو ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد )و ﻧﻪ از روى اﺟﺒﺎر و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﻣﺎﻓﻮق(‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﮐﻮدک ﺷﺨﺼﯿﺖ و اراده ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﺪاى ﺑﺰرگ ﻧﺰد ﮐﺴﻰ ﮐﺮﻧﺶ و اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﻮﻧﻬﺎﻻن ﺧﻮد را ﺑﺮاﯾﻦ روش ﭘﺮورش دﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ از وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻬﻢ‬
‫ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺗﺠﺴﺴﻰ و ﮐﺎرآﮔﺎﻫﻰ دوﻟﺖ رﺑﻄﻰ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺎدل و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺒﺎر ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﺘﻌﺎدل ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﻨﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺎ‬
 ‫‪٢١٠‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻨﺎ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺮ روى ﮐﯿﻦ و ﻧﻔﺮت‪.‬‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ دوﻟﺖ ﺣﻖ ﻧﺪارد در آزادﯾﻬﺎى ﺷﺨﺼﻰ اﻓﺮاد دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ آزادى در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕﺮى دارد‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺜﻞ دوﻟﺘﻬﺎى ﺑﻰ اﺳﺎس ﮐﻨﻮﻧﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻧﻮاع ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﺑﻰ ﻋﻔﺘﯿﻬﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﺮدم را از ﻫﺮ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎن اﺳﻼم و ﺷﯿﻮه ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎى ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى اﯾﻦ ﻓﺮق ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‬
‫ﺑﺮاى ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺪه اى‪ ،‬آﻧﺎن را آزاد و رﻫﺎ ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد را ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر اﯾﺸﺎن درآورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﺳﻼم اﺳﺘﺜﻤﺎر دﯾﮕﺮان را آزادى ﺷﺨﺼﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺮدم ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼق ﺑﮕﺮوﻧﺪ‪ .‬در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ آﺛﺎر ﺷﻮم‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎى ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎى آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﯾﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺸﺮﯾﺖ را‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﻞ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ و ﻧﺴﻠﻬﺎى آﯾﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﻣﺜﻞ ﯾﮏ زﻧﺠﯿﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ اﻣﺮوز اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﯿﻢ‪ ،‬در ﺣﻮادث ﻓﺮدا اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﻃﻔﺎﻟﻰ ﮐﻪ در ﺗﺮﺑﯿﺘﺸﺎن اﻫﻤﺎل و ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪى ﻣﻔﺎﺳﺪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﻮدﮐﺎن از ﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮ ﭘﺪران و اوﻟﯿﺎى اﻣﻮر وﻇﯿﻔﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ درﺑﺎره اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﭘﺮورش ﺧﺮدﺳﺎﻻن ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﺷﺶ را ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آزادى ﺷﺨﺼﻰ در اﺳﻼم ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺮاى دﯾﮕﺮان‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ در ﺣﺪود ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﭘﺪر آزاد اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺧﻮد را ﺑﺪﻟﺨﻮاه ﺧﻮد‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ او را ﻓﺎﺳﺪاﻻﺧﻼق و ﻋﻨﺼﺮى ﺑﻰ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‬
‫رﻫﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭘﺎى دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬او ﻣﻰ آﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاى‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻰ ﺑﻀﺎﻋﺖ ﯾﺎ ﻻاﺑﺎﻟﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺮﺑﯿﺖ آﻣﺎده‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﺮﺣﺎل ﮐﻮدک ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮدش اﺳﺖ و دوﻟﺖ در ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺌﻮن‬

‫‪ .1‬ﻓﺮوﯾﺪ ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﮐﯿﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬارى ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻧﺰاع ﻣﯿﺎن ﮐﯿﻦ واﭘﺲ زده اﺻﯿﻞ‪،‬‬
‫و ﻣﻬﺮى ﮐﻪ از ﺧﺎرج ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺒﻨﺎى اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻦ در ﻓﺼﻞ »ارزﺷﻬﺎى واﻻ« از وى‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ام‪:‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﺮ در ﻣﺰاح ﺑﺸﺮ اﺻﯿﻞ ﺑﻮده و ﮐﯿﻦ از ﻧﺎﺣﯿﻪ اﺻﻄﮑﺎک ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻓﺮاد ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻄﮑﺎک را‬
‫ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻘﻠﯿﻞ دﻫﯿﻢ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﺑﺸﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﺮده اﯾﻢ‪) .‬ﺑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
 ‫‪٢١١‬‬
‫او ﺣﻖ دﺧﺎﻟﺘﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺟﯿﺮه ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﻫﺮﺟﻬﺖ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ و ﻣﺎﻟﮏ آﻧﺎن ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد‪ ...‬ﮔﻮﯾﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس اﻧﺤﺼﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻣﺮدم را ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﻰ ﺷﮏ اﯾﻦ ﻣﺮام ﺗﻨﺰل ﺑﺸﺮﯾﺖ و ﺳﯿﺮ‬
‫ﻗﻬﻘﻬﺮاﯾﻰ او را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﺑﺎ ﻣﺘﺎع‬
‫ﺷﮑﻢ! آن را ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﻋﻤﻮﻣﺎً از رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻣﻨﺰﺟﺮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اوﻻ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﮔﺮم ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ داﻣﺎن ﭘﺪر ﭼﺴﺒﯿﺪه و ﺗﺎ اﻧﺪازه اى از ﺗﺴﻠﻂ ﻗﻮاى‬
‫ﺣﺎﮐﻤﻪ از ﺣﺮﯾﻤﺸﺎن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﮐﺎرآﮔﺎﻫﻰ ﮐﻪ از ﻟﻮازم ﺑﻘﺎى‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎى اﺳﺘﺒﺪادى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺤﮑﯿﻢ رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﻨﺪان ﺳﺎزﺷﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﯿﻮاﻧﻰ و ﭘﺴﺖ ﺧﻮد اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ‬
‫راﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫آرى ﻓﺮد در اﺳﻼم آزاد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ از آزادﯾﺶ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺣﻖ ﮐﺴﻰ را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬روى اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮاى رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺜﻼ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ را از ﻓﺮد ﺳﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن آزاد اﺳﺖ و از ﻟﺬاﯾﺬ زﻧﺪﮔﻰ ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺷﺮط‬
‫آﻧﮑﻪ زﯾﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﯾﺎ ﺑﻪ دﯾﮕﺮى ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم اﺻﻮﻟﻰ ﮐﻠﻰ در زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ آورده و ﺳﭙﺲ در ﻫﺮ دوره‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت روز و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد‪ ،‬آن را ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ و اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدى در ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺣﺪﯾﺚ دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﻔﻀﯿﻞ‪ ،‬ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻣﺪارک ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢١٢‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ‬
 ‫‪٢١٣‬‬

‫ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ‬
‫ﺟﺮم ﯾﻌﻨﻰ ﻋﻤﻠﻰ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ ارﺗﮑﺎب آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ اﻇﻬﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﺎب‬
‫ﺟﺮم ﻧﯿﺰ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى آزادى ﺷﺨﺼﻰ‪ ،‬ﺣﺪى ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﻓﺮد را از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﺶ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺟﺮاﯾﻢ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﺮدى و ﺟﻌﻞ ﺣﺪود‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه وادار ﻣﻰ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬اﻓﮑﺎر ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد را ﺑﻪ‬
‫ﮐﻠﻰ از ارزش واﻗﻌﯿﺶ ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﻗﺎﯾﻞ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ اﯾﻨﺎن در ﻣﻮرد ﺟﺮاﯾﻢ ﻓﺮدى‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻗﺴﺎوت آﻣﯿﺰى دارﻧﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ذاﺗﺎً ارزﺷﻰ ﻧﺪارد ﺟﺮأت ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ »ﻣﻘﺪس« ﯾﻌﻨﻰ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﻪ درﺑﺎره ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻏﻠﻮ ﮐﺮده و‬
‫ﻧﻪ ﻓﺮد را ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺧﻮد ﻣﻘﺪس و ﻋﺰﯾﺰ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻃﺒﻖ ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ« را ﻧﯿﺰ ارزﯾﺎﺑﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮم از دﯾﺪ رواﻧﮑﺎوى‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در ادوار ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺗﺠﺎوز ﮐﺎر را ﻣﺠﺎزات ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬وﯾﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ارﺑﺎب‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺠﺎزات او ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪاﺷﺖ!‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺠﺎزات ﺗﺨﻔﯿﻒ ﯾﺎﻓﺖ و از ﺷﺪت ﻋﻤﻞ درﺑﺎره ﺷﺨﺺ ﺧﻄﺎﮐﺎر‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در دول ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﺟﺮم ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮐﺴﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﺨﻨﻰ ﺑﮕﻮﯾﺪ! اﻣﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺮاﯾﻢ ﺑﻮﯾﮋه ﻣﻔﺎﺳﺪ‬
‫اﺧﻼﻗﻰ ﻃﻮرى آﺳﺎن ﺗﻠﻘﻰ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﺬرى! ﻣﻰ ﺗﻮان از ﻣﺠﺎزات آن‬
‫رﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺻﺪور ﮔﻨﺎه ﺑﺮاى اﻓﺮاد‪ ،‬رواﻧﮑﺎوى ﻧﯿﺰ وارد ﻣﺎﺟﺮا ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺪوس ﻫﺎﮐﺴﻠﻰ در ﮐﺘﺎب ‪ Texis & Pretexts‬ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻧﺎﭼﺎر رواﻧﮑﺎو ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺠﺮم اﺧﻼﻗﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪!«.‬‬
 ‫‪٢١٤‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺮف ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﺷﮑﺎل ﮐﺎر رواﻧﮑﺎوى‬
‫در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻗﻠﻪ ﺑﻪ دره ﻓﺮود آورده و ﺳﯿﺴﺘﻢ رواﻧﮑﺎوى ﻫﻤﻮاره در‬
‫ﻣﯿﺎن اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ و ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺷﻬﻮاﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﻏﻮﻃﻪ ﻣﻰ ﺧﻮرد‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﮐﺮده ﮐﻪ در اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺮوﯾﻰ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﻃﻐﯿﺎن ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫وى‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رواﻧﮑﺎوى درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﺮض ﻫﺎى رواﻧﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮاض روﺣﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺻﻄﮑﺎک ﺗﻤﺎﯾﻼت آدﻣﻰ ﺑﺎ ﻗﯿﻮدى ﮐﻪ از ﺧﺎرج ﺑﻪ او ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ و ﮔﺎﻫﻰ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﺖ ﻗﻮاى ﻗﺎﻫﺮه ﻣﺤﯿﻄﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫را در ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮد ﺳﺮﮐﻮب ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎرى رواﻧﻰ زاده ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ رواﻧﮑﺎو ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ دﺷﻤﻨﻰ و‬
‫ﺑﺪﺑﯿﻨﻰ ﻣﻰ ﻧﮕﺮد و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻓﺮد را ﻣﻈﻠﻮم و ﺑﻰ ﮔﻨﺎه ﻣﻰ ﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﮐﻪ رواﻧﮑﺎو در اﻣﺮاض رواﻧﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻰ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﯿﻮدى ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ ﺿﺮورت دارد‪ ،‬ﻧﻈﺮ دﺷﻤﻨﻰ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻦ ﻗﯿﻮد را ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده ﻟﺬا ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر‬
‫واﻗﻌﻰ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رواﻧﮑﺎوان ﺧﻮد را ﻣﺤﻖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ از اﻓﺮاد ﻣﺠﺮم‬
‫ﻃﺮﻓﺪارى ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻨﺎﻫﺴﺖ‪:‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﮔﺎﻣﻬﺎى اﻧﺤﺮاف روان را ﺗﺎ آﻏﺎز ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﭘﯿﮕﯿﺮى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوى ﮐﻨﺘﺮﻟﻰ ﮐﻪ در درون ﻓﺮد ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‪ ،‬وﻗﻮع ﺟﺮم را‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﻰ ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎران روﺣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪون آﻧﮑﻪ از‬
‫ﺧﻮد اراده اى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻗﻬﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ آن را ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﭘﻨﺪارﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻼ درﺑﺎره »ﻓﺮوﯾﺪ« و ﻋﻮاﻣﻠﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎء اﻧﺤﺮاف ﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ وى ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ و اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﮑﺮار ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻰ از‬
‫واﻗﻌﯿﺎت ﺑﺸﺮ و اﺻﺮارى ﮐﻪ در اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺎدﯾﮕﺮى ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺎ را‬
‫ﻣﺠﺎل ﻧﻤﻰ دﻫﺪ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﻻت وى ﭼﻨﺪان اﻋﺘﺒﺎرى ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
 ‫‪٢١٥‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺎره اى از ﺟﺮاﯾﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻏﺮب ﻧﺎﺷﻰ از ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ و ﺳﺘﻤﮕﺮﯾﻬﺎى ﻏﯿﺮﻣﻌﻘﻮل آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﻫﺮ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮى و ﺳﺮﮐﻮب آن‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺻﻄﮑﺎک ﻫﺎى ﺷﺪﯾﺪى‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎً ﮔﻨﺎه و ﮐﺎرﻫﺎى زﺷﺘﻰ را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻰ آورد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺗﻤﺎم ﺟﺮاﯾﻢ را ﻣﻌﻠﻮل اﻧﺤﺮاف ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺮدم اروﭘﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻰ از واﭘﺲ زدﮔﻰ ﻋﻮاﻃﻒ‬
‫آﻧﺎن ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺳﺪ ﻗﯿﻮد ﻣﺬﻫﺒﻰ را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﺮزﻧﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬
‫وﺟﺪان )ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎرى از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن اﯾﻨﻬﺎ را ﻋﻠﺖ واﻗﻌﻰ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ(‬
‫رﻫﺎﯾﻰ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺮاﯾﻤﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺗﺤﻮل رخ ﻣﻰ داد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف‬
‫آﯾﯿﻦ و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى در اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ـ از ﺗﺮس واﭘﺲ زدﮔﻰ ﻋﻮاﻃﻒ ـ‬
‫ﮐﺎﻣﻼ آزاد ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﮐﻮدک ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮ در ﻧﻬﺎد ﺧﻮد آﻣﺎدﮔﻰ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺶ ﻣﺰاﺣﻤﺖ‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮى را ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ رواﻧﮑﺎوان و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻻﺑﺮاﺗﻮارى ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻧﻈﺎم آﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬از »ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ« دم ﻣﻰ زﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﻰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻏﻠﻄﻰ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬارى ﺷﺪه وﻣﮑﺘﺐ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﻏﺮب ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬آﻧﺎن درﺑﺎره ﺟﺮاﯾﻢ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ »ﺟﺒﺮى« ﺑﻮدن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮐﺴﻰ را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ!‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﻫﻤﯿﺸﻪ اﺻﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﻮﯾﮋه در ﮐﺘﺎب ‪ Totem andTaboo‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ ،‬و ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻋﻤﻠﻰ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﻧﺪرون ﺧﻮد داﻋﻰ ﺑﺮاى‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﮐﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آدﻣﻰ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻘﺴﺖ‪ ،‬وى ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺎﻃﻠﻰ را ﻣﻮرد ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺮارداده اﺳﺖ!‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﮔﻨﺎه در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد و ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ در ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ داﺳﺘﺎن »ﻫﺎﺑﯿﻞ« و »ﻗﺎﺑﯿﻞ« را ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺎ آن اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻗﺪﯾﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫ادوار ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﮔﻨﺎه در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
 ‫‪٢١٦‬‬
‫»اﻧﺴﺎن« ﻓﻘﻂ داراى ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وى ﺟﻨﺒﻪ اى دﯾﮕﺮ ﻫﻢ دارد ﮐﻪ‬
‫ﺻﻼح اﻧﺪﯾﺶ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻈﯿﻒ و ﻧﻮراﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻨﺒﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب اﻧﺴﺎن از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺟﺪا ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﻮدى ﻣﻤﺘﺎز ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﻧﯿﺰ ﺧﻮد ﻣﻌﺘﺮﻓﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎى ﺷﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دوﻣﻰ ﻧﺎﺷﻰ از ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ‬
‫اﻣﯿﺎل و ﻏﺮاﯾﺰش ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺻﺮﯾﺤﺎً ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم اﺣﺴﺎس‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻰ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ وى ﺑﺮاى ﺳﺌﻮال ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻧﺪارد ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﺮا اﯾﻦ اﺣﺴﺎس در‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﺪ؟ و از ﮐﺠﺎ و ﭼﻪ ﮐﺴﻰ ﺑﻪ او اﻟﻬﺎم ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺮدارش زﺷﺖ ﺑﻮده و‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺴﺖ از وى ﺳﺮﻣﻰ زد؟‬
‫در ﻓﺼﻞ »ارزﺷﻬﺎى واﻻ« ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ را در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫داد‪ ،‬وﻟﻰ اﮐﻨﻮن ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺧﯿﺮاﻧﺪﯾﺸﻰ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ در اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻣﻨﺸﺎء ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ راﻗﺐ ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺳﺮاﭘﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه آﻟﻮده ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﮔﺮ روزى‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم آزادى ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺒﺨﺸﯿﻢ و ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻧﺪﮔﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻰ ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫ﻫﻢ ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺟﻤﻌﻰ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﮔﻨﺎه‬
‫ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﻨﻔﺮ اﻇﻬﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در داﺳﺘﺎن »ﻫﺎﺑﯿﻞ« و »ﻗﺎﺑﯿﻞ« ﮐﻪ در ﻗﺮآن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺐ ﻣﻘﺪﺳﻪ از‬
‫اﯾﻦ ﯾﺎد ﺷﺪه و در اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﻠﻞ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﺼﻪ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺎﺑﯿﻞ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻟﻮد وى ﻗﺎﺑﯿﻞ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺧﻮددارى ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺮآن از‬
‫زﺑﺎن ﻗﺎﺑﯿﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﺮﺧﯿﺰى‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ دﺳﺖ ﺗﻌﺪى ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻮ ﺑﺎز ﻧﮑﻨﻢ و ﻗﺼﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺖ را ﻧﺨﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ در ادوار ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺴﻰ ﺗﺎرﯾﮏ و ﻇﻠﻤﺎﻧﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﺪه ﮐﻪ از ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم دورى ﮐﺮده و اﺣﺴﺎس ﺑﯿﺰارى ﻣﻰ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﺮوﯾﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺸﺶ آﻟﻮده ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻧﮑﺮده‪،‬‬
‫وى درﺑﺎره ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﺗﺎرﺧﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﻮدﮐﻰ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﻮد ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ‬
 ‫‪٢١٧‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻘﺪه اودﯾﭗ )ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎدر( را واﭘﺲ زﻧﺪ و اﺧﻼق و ﻓﻀﺎﯾﻞ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎى آن ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮاﯾﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎز ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﻋﺘﺮاف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﻮدﮐﺎن از راه‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﺪه ﻓﺎﯾﻖ ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و ﻋﺪه ﮐﻤﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرده ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت ﻋﺼﺒﻰ و رواﻧﻰ‪ ...‬و ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪا را ﺷﮑﺮ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﺠﺮم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻻاﻗﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺮم اﺻﻠﻰ از اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد!‬
‫اﻧﮕﯿﺰه اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﺮاﯾﻢ‬
‫درﺑﺎره ﺟﺮاﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻋﻠﻞ اﻗﺘﺼﺎدى ذﮐﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدام ﮐﻪ‬
‫وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﺮدم ﺑﻰ ﺳﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﻮع ﺟﺮم در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺘﻤﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫دﻟﻬﺎى ﭘﺮ از ﮐﯿﻨﻪ ﻓﻘﺮا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ رﻏﺒﺖ ﻧﺪارد و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺧﻮﺷﮕﺬران ﻧﯿﺰ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﻰ ﮔﺮاﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﻮع ﺟﺮاﯾﻢ در ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى اﻣﺮى ﻗﻄﻌﻰ و ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد‪ .‬در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻪ »ﺟﺒﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل در داﺧﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﺸﺎن ﭼﻪ ﻣﻰ ﮔﺬرد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ اﻃﻼﻋﻰ ﻧﺪارﯾﻢ و ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺎﯾﻌﺎت ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﻰ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﯾﺎ ﺿﺮر آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺮم از ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﺑﺎ اﻟﻘﺎى ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺣﻘﻮﻗﻰ و زﻧﺪان‪ ،‬اﯾﻦ ادﻋﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ!‬
‫ﮔﻮﯾﺎ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دزدى ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫دزدى در ﮐﺸﻮرى ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس ﮐﺎﻓﻰ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ دارد؟ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺻﻒ در اﺧﺒﺎر آﻧﺎن ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ روزى ﮐﻮدﮐﻰ ﺳﯿﺰده ﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﺟﺮم ﺗﺰوﯾﺮ در‬
‫ﮐﻮﭘﻨﻬﺎى ﺟﯿﺮه‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻗﺎﺿﻰ ﮐﻮدک را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﺮد و ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﭘﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﻰ را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻧﺸﻮد!‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﮐﻮدک ﺗﺒﻬﮑﺎر را آزاد‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﻋﻤﺪه ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارزﺷﻰ ﺑﺮاى اﺧﻼق ﻗﺎﯾﻞ‬
‫ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن را ﻣﺠﻌﻮل ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى ﻧﯿﺰ داﻧﺴﺘﻪ و ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫داران ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺧﻼﻗﻰ را ﺟﻌﻞ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ‬
 ‫‪٢١٨‬‬
‫»ﺗﻮده« ﺑﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن دراز ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى از ﮐﺸﻮرى رﺧﺖ ﺑﺮﺑﻨﺪد‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‬
‫ﮐﻮچ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ آن ﻧﯿﺴﺖ!‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﺟﺮم ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻰ ﺷﻮد زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻣﺘﯿﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪،‬‬
‫ﻣﺮام ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم در اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ آزادى ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻏﯿﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﻣﺘﺮاﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ روزى ﻧﻈﺎم ﺟﺎﺑﺮاﻧﻪ آﻧﺎن‬
‫را از ﻫﻢ ﺑﭙﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﮔﻨﺎﻫﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻘﺪر ﺑﺰرگ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ از‬
‫ارﺗﮑﺎب آن آﺳﻤﺎن از ﻫﻢ ﻣﻰ ﺷﮑﺎﻓﺪ و ﮐﻮﻫﻬﺎ ﻣﺘﻼﺷﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﻨﺎه اﻧﺘﻘﺎد از ﻣﺮام ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﯾﺎ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﺧﺪاﯾﺎن اﯾﺸﺎن!‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً »ﻃﻨﯿﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢١٩‬‬

‫ﺟﺮاﯾﻢ در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ‬

‫ﻗﺘﻞ‪:‬‬
‫اﻣﻮرى ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺟﺮم ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪه ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﺎﯾﻪ رﻧﺞ و زﯾﺎن ﺑﺮاى‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺪ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻣﺒﺎح ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺑﺤﺮان و ﮐﺸﻤﮑﺶ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم در اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﯿﺎل آرام زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺣﺎل آﻧﮑﻪ آدﻣﮑﺸﻰ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﻣﺒﺎح ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﻓﺮط ﺳﺎدﮔﻰ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪان ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫دوره ﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ دﭼﺎر ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﺑﻰ اﻣﻨﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺟﺰو اﯾﺎم ﺗﺎرﯾﮏ و‬
‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده در ﺗﺎرﯾﺦ وى ﺑﺸﻤﺎر آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ داﻧﺶ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻤﺪن‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻰ ﻧﻬﺎد‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺴﺎﺑﻰ روﺷﻦ دارد‪ .‬زﯾﺮا اﻧﺴﺎن اﮔﺮ در ﻣﺤﯿﻄﻰ واﻗﻊ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺮو و ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺻﺮف دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺎﻧﻮاده اش‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎﻟﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر داﻧﺶ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﻌﻨﻮى‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان رواﻧﺸﻨﺎس ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﻏﺮاﯾﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺪان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﻧﺴﺎن از ﺟﻬﺖ ﻏﺮﯾﺰه ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻏﺮﯾﺰه ﺣﻔﻆ ذات اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﯿﺎﻟﺶ‬
‫آﺳﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﺤﺮﯾﻢ آدﻣﮑﺸﻰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮى ﺑﺪﯾﻬﻰ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﯿﻬﻰ ﺑﺮاى‬
‫ارﺗﮑﺎب اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﯿﺠﺎ و ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دزدى‪:‬‬
‫دزدى از آدﻣﮑﺸﻰ ﺻﺪﻣﻪ اش ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎز دﺳﺖ ﮐﻤﻰ ﻫﻢ از آن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دزدى ﯾﻌﻨﻰ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﺎل و آدﻣﮑﺸﻰ ﯾﻌﻨﻰ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺟﺎن‪ .‬ﻏﺮﯾﺰه ﺣﺐ ﻣﺎل از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻏﺮﯾﺰه ﺣﻔﻆ ذات آﻣﺪه و دزدى‪ ،‬اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه را اﻫﺎﻧﺖ و ﻫﺘﮏ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دزدى ﻣﺒﺎح ﺑﻮد و ﻣﺮدم در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﮕﻬﺪارى از ﻣﺎل‪ ،‬ﻓﮑﺮ آﻧﺎن را از ﺷﺌﻮن ﻋﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎزﻣﻰ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﺮخ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻮﻗﻌﻰ ﺑﻪ ﮔﺮدش درآﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از‬
 ‫‪٢٢٠‬‬
‫ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول اﯾﻤﻨﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﺎاﻣﻨﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺷﮑﺎر ﻣﺎﻧﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻰ و رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻘﺎط روى زﻣﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ و ﻗﺤﻄﻰ ﺑﺴﺮﻣﻰ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﺲ از آن ﮐﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﯿﺎﻟﺶ آرام ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺻﻼح وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد ﯾﮑﻰ از ﮔﺎﻣﻬﺎى ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪى‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ در راه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺮﻣﻰ دارد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺳﺮﻗﺖ ﻧﯿﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ و ﺟﺪل درﺑﺎره آن ﺑﻰ ﻣﻮرد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻰ ﻋﻔﺘﻰ‪:‬‬
‫در ﺗﺤﺮﯾﻢ زﻧﺎ ﺟﻨﺠﺎل ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ و ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻃﺮﻓﺪار ارﺗﮑﺎب‬
‫اﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ زﻧﺎ و ﺑﻰ ﻋﻔﺘﻰ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻼت‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﺸﻘﺖ اﻓﮑﻨﻨﺪ؟ ﭼﺮا اﻓﺮاد را در ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎى ﻧﻔﺲ و در‬
‫ﻟﺬّﺗﻬﺎى ﺟﻨﺴﻰ آزاد ﻧﮕﺬارﯾﻢ؟ ﺗﺤﺮﯾﻢ اﯾﻦ اﻣﻮر ﺑﺮاى ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫»ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ« ﯾﮑﻰ از ﻓﺼﻞ ﻫﺎى ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺘﺎﺑﺴﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻣﺸﺮوﺣﺎً اﯾﻦ‬
‫ﺑﺤﺚ را دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﻰ ﻓﮑﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﻰ ﺑﺮاى‬
‫اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻮﺷﯿﺪه ام ﮐﻪ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﮐﺮﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺮﻣﻦ‬
‫ﮔﻨﺪم و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﻗﻪ اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ اﻓﺘﺪ و ﻣﻐﺰ آن را ﻣﺘﻼﺷﻰ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬آﺛﺎر ﺷﻮم‬
‫اﯾﻦ ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺒﺎﺣﻰ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭼﻬﺮه وﺣﺸﺘﻨﺎک‬
‫ﺧﻮد را ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺳﺴﺖ ﮔﺮدﯾﺪه ﯾﮑﺒﺎره از ﻫﻢ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ رﯾﺨﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪى‬
‫ﻓﺮاوان اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻠﺘﻰ ﺗﺎﮐﻨﻮن از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ »ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻰ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪) «.‬ﻓﺘﺢ‪.(12 :‬‬
‫آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻰ رود در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺟﺎزه داده‬

‫‪ .1‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى و ﺗﯿﻮل اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺟﺮم را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻰ آورد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى را ﻟﻐﻮ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و ﺧﻮد را از ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬﺎى دزدى وﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫در اﻣﻮال ﻧﺠﺎت ﻣﻰ ﺑﺨﺸﯿﻢ‪.‬ﻣﻦ در ﮐﺘﺎب »ﺷﺒﻬﺎت ﺣﻮل اﻻﺳﻼم« درﺑﺎره ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده ام ﮐﻪ اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺟﺰو اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد‪ .‬و ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ام ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺬﯾﺐ اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﺼﺎﻟﺢ زﯾﺎدى را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮد و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺑﺴﯿﺎرى را رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﮐﺮد‪*.‬‬
‫* ﭘﺮوﺳﺘﺮﯾﮑﺎ و ﺗﺤﻮل ﻋﻤﯿﻖ دﻧﯿﺎى ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮﺑﻰ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ‪...‬‬
 ‫‪٢٢١‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺰل و اﻧﺤﻄﺎﻃﻰ را ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺧﺮﯾﺪار ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺮوﯾﺶ را‬
‫در ﻟﺬاﯾﺬ ﺣﯿﻮاﻧﻰ از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ رﺧﺼﺖ ﺑﻰ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎرى دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﺑﺮاﯾﺶ ذﺧﯿﺮه ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﻗﺪﻣﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﮕﺬرﯾﻢ ﺗﺎزه اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس دﯾﮕﺮى ﺗﺠﺎوز و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ؟ ﯾﺎ ﭼﺮا زن ﺣﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺪزد و درﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺧﻮد آﻧﺎن را ﺑﮑﺎر ﺑﺒﻨﺪد؟‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﻮس ﭘﺮﺳﺘﻰ و ﻏﯿﺮت ﺑﺮ ﻣﻌﺸﻮق از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﺷﺮق اﺳﺖ؟ وﻟﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﻗﺘﻞ و اﻧﺘﺤﺎرى ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح ﻣﺘﻤﺪن ﻏﺮب ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو اﺣﺴﺎس در آﻧﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﺎ آزادى ﺣﯿﻮاﻧﻰ آن ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻮام ﮔﺮدﯾﺪه و ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺮاﯾﻤﻰ را‬
‫درﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺰد‪.‬‬
‫ﻣﯿﮕﺴﺎرى‪:‬‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﯿﮕﺴﺎرى از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم اﻣﺮى ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده و ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ‪ .‬دول ﻏﺮب‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﺗﺤﺮﯾﻢ آن ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻣﻰ زده ﻗﺪم از ﺣﺪود ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﯿﺮون ﮔﺬارد اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺰاﺣﻢ ﺣﺎل ﮐﺴﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﯿﺒﺶ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻓﻪ ﺧﻔﺖ ﺑﺎر ﻣﺴﺖ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺗﻠﻮﺗﻠﻮ ﺧﻮران‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ آرزوﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ را ﻣﻰ ﺳﺮاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻰ آﺑﺮوﯾﻰ اﻧﺴﺎن را در اﻧﻈﺎر ﻣﺠﺴﻢ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آدم ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﮑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻋﻘﻞ ﺑﺴﭙﺎرد و‬
‫ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﮔﺮه از ﮐﺎرﻫﺎى ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺧﻮد ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺜﯿﻒ ﻣﺴﮑﺮات ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﺨﺪﯾﺮ اﻋﺼﺎب ﺧﻮد ﻟﺤﻈﻪ اى از اﺣﺴﺎس رﻧﺞ و ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻰ رﻫﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﺘﻰ وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺨﺖ زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻋﺎﻟﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﯿﺎل‬
‫آن را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺐ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻰ ﺟﻠﻮه و ﺟﻼﯾﺶ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﯾﺰ از واﻗﻌﯿﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ در ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﮐﺎرى ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺸﻤﺎر آﻣﺪه‪،‬‬
‫زﯾﺮا اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺗﺴﻠﻂ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﻰ‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻬﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و زﺑﻮﻧﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٢٢‬‬
‫ﻣﮑﺮر ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ »ﻋﺎدت« اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮﯾﺰ از‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻋﺎدت ﺑﺪﻫﺪ و ﻫﻤﻮاره در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﯿﺎل ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻰ ﺧﺒﺮى ﺑﺮود دﯾﮕﺮ‬
‫ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ از او ﺳﻠﺐ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﮔﻮار‪،‬‬
‫ﻓﻮرى ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﺳﺎﻧﺘﺮﯾﻦ راه ﻓﺮار ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬آﺧﺮ ﺟﻬﺎد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪن و‬
‫ﺳﺘﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎت روزﻣﺮّه زﻧﺪﮔﻰ ﻧﯿﺰ از ﺷﺌﻮن ﺟﻬﺎد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ را ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺻﺎﻟﺢ و ﺳﺎﻟﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎز ﭘﺮ از ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻤﺎﺳﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻀﺎى ﺧﺎﻧﻮاده و رﻓﯿﻖ و ﻫﻤﮑﺎر و رﺋﯿﺲ و ﮐﺎرﮔﺮ دارﯾﻢ‪،‬‬
‫ﻗﻬﺮاً ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎﺗﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﻤﻞ آن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ و ﺻﺒﺮ آدﻣﻰ اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﯿﮕﺴﺎرى و ﺧﯿﺎﻟﺒﺎﻓﻰ ﮐﺎر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻰ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺧﻮب ﺷﻨﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺷﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻣﻮﻗﻌﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎت زﻧﺪﮔﻰ را ﻫﻀﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ روﺣﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﺤﺎﻟﻰ و ﺳﺴﺘﻰ ﺧﻮ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﯿﺮو ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﺷﺮاﺑﺨﻮار ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺮدار ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺌﻮن ﺷﺨﺼﻰ‬
‫وى ﺑﻮده و ﮐﺴﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ از آن ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻻ اﻧﺴﺎن در ﺿﺮر زدن ﺑﻪ ﺧﻮد آزاد ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا وﺟﻮدش را درﺑﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد او ﻧﺒﺨﺸﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﺎﮐﻰ از ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدﯾﺴﺖ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮد ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﺎره ﺑﮕﯿﺮد و‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﺧﻮراک و ﭘﻮﺷﺎک و ﺳﺎﯾﺮ ﺣﻮاﯾﺞ زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد از ﻣﺰاﯾﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮد و اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ﺧﻮد را در ﭘﺮﺗﻮ ﺷﻌﺎع‬
‫ﻫﻤﮑﺎرى دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﮐﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺳﻮد ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺮه ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﯿﺎز دارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺴﻢ او را‬
‫ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و روان و ﺿﻤﯿﺮ وى ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ زﯾﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻓﺮد ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ از آن ﻣﺘﻀﺮر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ اول ﺑﻮد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﭼﺸﻢ و ﻫﻢ ﭼﺸﻤﻰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻮﭼﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﺷﺌﻮن ذاﺗﻰ ﻫﺮ ﺑﺸﺮ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ از ﮐﺮدار دﯾﮕﺮان ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻓﺮد ﻫﺮ اﻧﺪازه‬
 ‫‪٢٢٣‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻧﻘﺶ ﺗﻘﻠﯿﺪ در او ﺑﻰ اﺛﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﻰ از زﯾﺎﻧﻬﺎى ﻣﯿﮕﺴﺎرى آن اﺳﺖ ﮐﻪ راه ﮔﻨﺎه ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﺑﺎز ﺷﺪه و اﻓﺮاد‬
‫ﺿﻌﯿﻒ اﻻراده ﻓﻮرى ﺑﻪ اﯾﻦ آﻟﻮدﮔﻰ ﺗﻦ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺠﯿﻌﺘﺮﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﺸﺮوب‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮوب ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫را ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﻣﻨﺤﺮف ﺑﺎر ﻣﻰ آورد‪ .‬ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و در ﻋﻘﻮل ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮدى ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ او ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺑﺪﻣﺴﺘﻰ ﻫﺎى ﭘﺪر را ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن رﮐﯿﮏ و ﺣﺮﮐﺎت‬
‫ﻧﻔﺮت اﻧﮕﯿﺰ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰ داﻧﯿﺪ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻣﻰ دﻫﺪ؟‬
‫ﺑﻰ ﺷﮏ ﻧﺰاع ﺷﺪﯾﺪى در ﺿﻤﯿﺮ ﮐﻮدک ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ دو راه را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﯾﺎ از ﭘﺪر ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯿﺎن دو ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ ﮐﻪ در ﻋﻤﻖ‬
‫روان او ﻣﺘﺤﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﯾﻌﻨﻰ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﺪر و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮدش ـ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺪاﯾﻰ‬
‫ﺑﯿﻔﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﯾﺎ آﻧﮑﻪ از ﺷﺨﺼﯿﺖ او ﭘﯿﺮوى ﮐﺮده و اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻓﺎﺳﺪ و ﮔﻤﺮاه ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ در ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﻰ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد و از ﯾﺎد ﺧﺪا‬
‫و ﻧﻤﺎز ﺑﺎزﺗﺎن دارد‪ .‬آﯾﺎ از آن دﺳﺖ ﻧﻤﻰ ﮐﺸﯿﺪ؟«‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»از ﺷﺮاب ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫آرى‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﻄﯿﻞ اراده و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﮐﻨﺘﺮل و ﺷﻌﻮر آدﻣﻰ‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﭘﺮوا از‬
‫ﻫﯿﭻ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻰ ﮔﺮدد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺮوب »ﻗﺮاول« ﺑﺎﻃﻨﻰ اﻧﺴﺎن را ﺗﺨﺪﯾﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﻔﺎﺳﺪى ﮐﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮدﻧﺪ از »ﻏﻈﺖ« اﯾﻦ ﻗﺮاوﻻن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده ﺑﺮ او ﻫﺠﻮم ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ؟‬
‫ﺣﺸﯿﺶ و اﻓﯿﻮن و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﺪرات‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺜﻞ ﺷﺮاب ﺑﻮده ود ر اﺳﻼم ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺎ ﺿﻌﻒ ﻧﻔﺲ و ﮔﺮﯾﺰ از واﻗﻌﯿﺎت ﻣﺒﺎرزه دارد و ﻫﺮﭼﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﻮر در روﺣﯿﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ در اﺳﻼم ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﺎﻣﺮﺳﺖ ﻣﻮام« در ﮐﺘﺎب داﺳﺘﺎن »ﮔﻮﺷﻪ ﺗﻨﮓ‪ « The NarrowCorner‬ﺷﺮح‬
 ‫‪٢٢٤‬‬
‫ﻟﻄﯿﻔﻰ در ﻣﺠﺴﻢ ﻧﻤﻮدن وﺿﻊ ﯾﮏ آدم اﻓﯿﻮﻧﻰ داده ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺮدى ﺳﻮار ﻗﺎﯾﻘﻰ ﺑﺎدى در ﻣﯿﺎن اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ ﮔﯿﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬از وﺣﺸﺖ درﯾﺎ‬
‫ﺑﺴﻰ ﻧﮕﺮان و ﭘﺮﯾﺸﺎن اﺣﻮال ﺑﻮد و ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻣﻮاج ﺧﺮوﺷﺎن‬
‫اﻗﯿﺎﻧﻮس ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﻫﺠﻮم آورده ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ او را ﺑﺒﻠﻌﻨﺪ! اﯾﻦ ﻣﺮد ﭼﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫آن ﻫﻤﻪ وﺣﺸﺖ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ از داﺧﻞ ﺑﺴﺎط‪ ،‬ﻗﻠﯿﺎﻧﻰ ﺑﯿﺮون آورد و ﺑﺎ اﻓﯿﻮن آن را‬
‫ﭼﺎق ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ وى ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﻫﺮ ﯾﮑﻰ را‬
‫ﻣﻰ زد اﻣﻮاج درﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮش ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ آب ﮐﺎﻣﻼ ﻫﻤﻮار‬
‫و آرام ﺷﺪ و ﺟﻨﺒﺶ ﭘﺮﻫﯿﺠﺎن ﮐﺸﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺮم ﮔﺎﻫﻮاره اى ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻬﺎى »ﻣﻠﮑﻮﺗﻰ«! ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﻰ دﯾﮕﺮ ﭘﺮ ﮐﺸﯿﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻮد را‬
‫آﻧﭽﻨﺎن ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻣﻘﺘﺪر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻄﺮﻫﺎى زﻣﯿﻨﻰ و درﯾﺎﯾﻰ‬
‫ﺗﻔﻮق ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺷﺎره اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺪ ﻣﺸﮑﻼت را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارد!‬
‫ﻣﯿﮕﺴﺎران ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ را دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﻼم اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺻﺮف ﯾﮏ ﮔﯿﻼس ﻣﺸﺮوب‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﻞ ﺧﻮد را ﻓﻠﺞ ﮐﻨﯿﻢ و از ﺟﻬﺎد و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در راه زﻧﺪﮔﻰ و ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت آن ﺑﺎزﺑﻤﺎﻧﯿﻢ؟ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﯾﺘﻰ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم در ﺗﺮﺑﯿﺖ روان‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه در ﭘﺮورش اراده و ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺳﺮﮐﺶ آدﻣﻰ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﺟﺎى ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﺌﻮاﻟﻰ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﺴﮑﺮات و ﻣﺨﺪرات‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ارﺗﺪاد‬
‫ارﺗﺪاد ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺷﺨﺼﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ از ﺷﺌﻮن آزادى ﻓﺮد ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪ .‬ارﺗﺪاد ﯾﻌﻨﻰ ﺳﺮﺑﺎز زدن از ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﻪ زﯾﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﺑﺎز ﻣﻰ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺷﺨﺺ »ﻣﺮﺗﺪ« از ﻣﺰاﯾﺎى آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارﺗﺪاد ﯾﻌﻨﻰ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد او و اﺟﺘﻤﺎع ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﺪ ﭘﺎره اى از ﺟﺮاﯾﻢ اﺧﻼﻗﻰ را ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا دروﻏﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﮑﺮ ﻣﺒﻨﺎ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺪه ام و در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ را‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﻢ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﺑﻰ دﯾﻨﻰ ﻣﺮدم ﮔﺮﯾﺰ از ﻗﯿﻮد اﺧﻼﻗﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﺪود اﺧﻼﻗﻰ اﻋﺘﻘﺎدى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را رﻫﯿﻦ آن‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮاً ﺧﻮدش ﻧﯿﺰ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٢٥‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺿﺎﻣﻦ ﺗﻌﺪﯾﻞ اﻓﮑﺎر و روﺣﯿﺎت ﻣﺮدم ﺷﺪه ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﻓﺮاد‬
‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ را در اﻣﺮ ارﺗﺪاد‪ ،‬آزاد رﻫﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺮدم دوﺑﺎره ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﺑﻪ‬
‫وادى ﮐﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫»اﻓﺴﺎد« در زﻣﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﮔﻨﺎه اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ دارد‪ :‬ﯾﮑﻰ اﯾﺠﺎد ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از‬
‫دﯾﻦ ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﺸﺮﯾﻦ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ از ﻃﺮف دول ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ روى ﻣﻰ آورﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻰ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮم‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺠﺎد زﺣﻤﺖ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﭘﯿﺸﺮوى ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻰ دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﻓﺴﺎد در روى زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮارد اﺷﺎﻋﻪ ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ »ﺳﺎزﻣﺎن دادن« ﺑﻪ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دزدى‪ ،‬ﭼﭙﺎول و راﻫﺰﻧﻰ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎزات اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎى‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ از ﮐﯿﻔﺮﻫﺎى ﻓﺮدى ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ زﯾﺎﻧﻬﺎى ﻣﻬﻤﻰ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع وارد آورﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٢٦‬‬

‫ﻣﻘﺮرات ﮐﯿﻔﺮى اﺳﻼم‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﯾﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺟﺮاﯾﻢ ﮐﻪ از ﺳﻮى ﻓﺮد ﺳﺮزﻧﺪ ﺗﺠﺎوزى ﻋﻠﯿﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﻰ ﻣﻨﮑﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد دﻓﺎع‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻓﺴﺎد‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺴﯿﺎرى از »ﻣﺘﻤﺪﻧﯿﻦ« ﻏﺮﺑﻰ و ﺳﭙﺲ ﺟﻤﻌﻰ از »روﺷﻨﻔﮑﺮان« ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﻠﯿﺪ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى اﺳﻼم ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ اﺳﺖ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﺗﻤﺪن ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺼﺮ ﺗﻤﺪن! آرى‪ ،‬در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﻣﺮگ و ﻧﺎﺑﻮدى دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﺑﻤﺐ ﻫﺎى اﺗﻤﻰ و ﻫﯿﺪروژﻧﻰ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﺪه و زن و ﻣﺮد و ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ و ﺧﻮب‬
‫و ﺑﺪ ﻫﻤﻪ در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ﺧﺎک ﯾﮑﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ!!‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﻼﯾﻢ ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ و ارﺗﺠﺎع در اﺳﻼم اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﻓﺮدى در آن ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺜﻼ ﺑﺎ ﺣﮑﻢ اﻋﺪام و ﺑﺮﯾﺪن دﺳﺖ دزد اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﭘﺎک ﺳﺮﺷﺖ! ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻤﺐ ﻫﺎى ﻫﯿﺮوﺷﯿﻤﺎ و‬
‫ﻧﺎﮐﺎزاﮐﻰ ﭼﻪ ﺑﻮد؟!‪ 1‬و ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ اردوﮔﺎﻫﻬﺎى ﮐﺎر اﺟﺒﺎرى و ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﯿﺎن ﺑﺮف ﻫﺎى ﺳﯿﺒﯿﺮى و ﻟﯿﺴﺖ ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻫﺎى ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﺪﻫﺎ و ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺴﺖ؟!و ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳﯿﺪم‬
‫ﺳﯿﺎﻫﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در دﯾﺎﻧﺖ ﻣﺴﯿﺤﻰ ﻫﻤﮑﯿﺶ اﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﻘﺪر ﻟﮕﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ درآﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﻨﻮاﯾﺎن‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺟﺰ اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﺮه ﺳﯿﺎه »زﻧﺪﮔﻰ« ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫ﻣﺎ درﺑﺎره اﯾﻦ اﻣﻮر ﭘﺮﺳﺸﻰ از آﻧﺎن ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻰ ﺷﺮﻣﻰ را ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﺣﺘﻰ از ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻧﻤﻰ ﮐﺸﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺴﺎس ﮔﻨﺎه‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺗﺎﮐﻨﻮن در روى ﮐﺮه زﻣﯿﻦ‪ ،‬در ﺷﺮق و ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻰ‬

‫‪ .1‬درﻣﺎه آﮔﻮﺳﺖ ﺳﺎل ‪ 1945‬ﯾﮏ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﺑﺮﻓﺮاز ﺧﺎک ژاﭘﻦ ﺑﻪ ﭘﺮواز درآﻣﺪ و ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ روى »ﻫﯿﺮوﺷﯿﻤﺎ« رﺳﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻤﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮑﻰ ﮐﻪ ﻗﺪرت اﻧﻔﺠﺎر ‪ 20000‬ﺗﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻓﺮاز آن رﻫﺎ ﮐﺮد ﭘﺲ از ‪ 45‬ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﻤﺐ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪ و‬
‫‪ 78150‬ﻧﻔﺮ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﻢ آﮔﻮﺳﺖ ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ ﺑﻤﺐ روى ﺷﻬﺮ »ﻧﺎﮐﺎزاﮐﻰ« ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ 360000‬ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ آن ﯾﮑﺠﺎ ﺟﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻓﺠﯿﻊ ﺑﺎﻻﺧﺮه ژاﭘﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ در روز دﻫﻢ‬
‫اﮔﻮﺳﺖ ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﺗﺴﻠﯿﻢ ﮔﺮدد‪.‬م‪.‬‬
 ‫‪٢٢٧‬‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﺳﻼم ﺑﺮاى ﻓﺮد اﺣﺘﺮام و اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻧﻈﺎﻣﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﺻﻮرت ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮد از ﺣﻘﻮق زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺟﺎزه داده ﮐﻪ ﺑﺮاى اﺣﻘﺎق ﺣﻖ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻠﯿﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺠﻨﮕﺪ و اﮔﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﯾﺪ »دﯾﻪ« او را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺨﺺ در ﺿﻤﻦ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﮐﺴﻰ را ﮐﺸﺖ‬
‫ﻣﺪﯾﻮن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﮔﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮدى از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﺧﺪا آن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد‬
‫واﮔﺬارد و رﺣﻤﺘﺶ را از ﻣﺮدم آن ﺑﺮﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺰم ﮐﻪ از ﻓﻘﻬﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﺪﯾﺚ ﻓﻮق ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮده ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺷﺨﺼﻰ در ﻣﺤﻠﻪ اى از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬اﻫﻞ آن ﻣﺤﻞ ﺑﺎﯾﺪ دﯾﻪ اورا ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ از ﻣﻘﺮرات ﺟﺰاﯾﻰ اﺳﻼم اﺑﺮاز اﻧﺰﺟﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﮔﻤﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺘﻪ ﻣﻘﺮرات‬
‫ﺟﺰاﯾﻰ در ﺳﻄﺤﻰ ﮔﺴﺘﺮده اﺟﺮا ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻧﻤﻰ ﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮازو را‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﻗﺮار داﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺎه را از ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻣﺠﺮم ﻧﯿﺰ ارزﯾﺎﺑﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ دو ﺣﺎدﺛﻪ ﮐﻪ در زﻣﺎن »ﻋﻤﺮ« رخ داد‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫»ﻋﻤﺮ« ﮐﺴﻰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ در اﺟﺮاى ﮐﯿﻔﺮﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ او را ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎر ﺑﭙﻨﺪارﯾﻢ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ وى در ﺳﺎل ﻗﻄﺤﻰ ﻣﺠﺎزات دزدى را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺒﻬﻪ اى اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺮاى ﺣﺪود را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺎدﺛﻪ دوم ﮐﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺎ را ﺻﺮﯾﺤﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﺪ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ روزى ﺑﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﮑﻰ از ﻏﻼﻣﺎن »اﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ« ﺷﺘﺮ ﻣﺮدى از ﻗﺒﯿﻠﻪ »ﻣﺰﯾﻨﻪ« را دزدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻏﻼم را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و ﭘﺲ از ﺷﻨﯿﺪن اﻗﺮار از زﺑﺎن ﺧﻮد او ﺑﻪ‬
‫»ﮐﺜﯿﺮﺑﻦ اﻟﺼﻠﺖ« دﺳﺘﻮر اﺟﺮاى ﮐﯿﻔﺮش را داد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎن از رأى ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫و ﻣﺠﺎزات ﻏﻼم را ﻟﻐﻮ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺒﻮدم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ زور ﮐﺎر ﻣﻰ ﮐﺸﯿﺪ و آﻧﻬﺎ را در ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﯿﭻ درﻧﮕﻰ آﻧﺎن را ﻫﻨﮕﺎم ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‪ .‬ﻣﺠﺎزات ﻣﻰ ﮐﺮدم‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ رو ﺑﻪ اﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﻏﻼم ﺗﻮ ﺣﺪى ﺟﺎرى ﻧﮑﺮدم ﺧﺮﺳﻨﺪ‬
 ‫‪٢٢٨‬‬
‫ﻣﺒﺎش‪ ،‬زﯾﺮا در ﻋﻮض ﺧﻮدت را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﻣﺮد ﻣﺰﻧﻰ ﭘﺮﺳﯿﺪ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺷﺘﺮت ﭼﻘﺪر ﺑﻮد؟ ﻣﺮد ﺟﻮاب داد‪ :‬ﭼﻬﺎرﺻﺪ درﻫﻢ! ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮐﻨﻮن ﺑﺮو و ﻫﺸﺘﺼﺪ درﻫﻢ ﺑﻪ او ﺑﭙﺮداز‪.‬‬
‫اﯾﻦ دو ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﮔﻮاﻫﻰ ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﻰ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى را‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ اﺟﺮا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻣﯿﻨﻪ وﻗﻮع ﺟﺮم را ﭘﺪﯾﺪ ﻧﯿﺎورده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺷﺒﻬﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﺟﺮاى ﺣﺪود را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ اﺻﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﺟﺮاى ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى آن را ﮐﺎﻣﻼ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﯾﻦ ﻣﻰ ﺗﻮان درﺑﺎره ﻓﺮد ﺗﺒﻬﮑﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ و ﻧﺮﻣﺶ رواداﺷﺖ؟‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﻀﻰ از ﺟﺮاﯾﻢ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻬﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه واﻣﻰ دارد ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﻼم ﻧﺨﺴﺖ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﯿﺮى ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر ﻣﺠﺎزات ﻣﺠﺮم را ﺻﺎدر ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺘﻞ‪:‬‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻗﺘﻞ و آدﻣﮑﺸﻰ ﮐﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن رخ ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى و ﯾﺎ ﺷﺌﻮن ﻋﺮض آدﻣﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﻗﺘﺼﺎد در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﻰ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻫﻤﮑﺎرﯾﻬﺎى ﻣﺮدم‬
‫ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از ﮔﺸﺎدﺑﺎزﯾﻬﺎى اﺷﺮاف ﺑﺎ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ رﺑﺎ و اﺣﺘﮑﺎر‪ ،‬ﮐﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎک و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮرم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم زﮐﺎت‪ ،‬ارث و اﺣﮑﺎم ﻣﻀﺎرﺑﻪ را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﺮده ﺗﺎ‬
‫ﺛﺮوت ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ ﭘﺨﺶ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ در زﯾﺎدى اﻣﻮال اﻏﻨﯿﺎ ﺳﻬﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬
‫ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ ..‬ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﻰ ﺷﻐﻞ آﺑﺮوﻣﻨﺪى در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻰ ﻋﺎﺟﺪ از ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯿﺶ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎدى را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮارداده وﻟﻰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى »ﺟﺒﺮ اﻗﺘﺼﺎد«‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻼش ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻼم ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه‪» ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت« اﻓﺮاد را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس دوﺳﺘﻰ‪ ،‬ﺗﻌﺎون و اﺗﺤﺎد‪ ،‬ﭘﺮورش داده‬
 ‫‪٢٢٩‬‬
‫از زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﻰ اﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت را در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮح دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻮزى در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮاى آدﻣﮑﺸﻰ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎز اﮔﺮ ﮐﺴﻰ اﺗّﻔﺎﻗﺎً ﮔﺮﺳﻨﻪ ﯾﺎ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دﺳﺘﺶ‬
‫ﺑﻪ آب و ﺧﻮراک ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬وى ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت ﺧﻮف از ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ‬
‫را از ﺳﺮ راه ﺑﺮدارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺮﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻬﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢ زﻧﺎ و ﺧﻮددارى از اﻓﺮاط در ﺷﻬﻮت اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻧﯿﺰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺣﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم از ﺣﺪود ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻗﺪم ﻓﺮاﺗﺮ‬
‫ﻧﮕﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﻰ ﺳﺮﺑﺴﭙﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺌﻮن ﻋﻔﺖ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺘﺎﻧﺖ‬
‫ﭘﺎﺳﺪارى ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﯾﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاى دﻓﺎع از آﺑﺮوى‬
‫ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ آدﻣﮑﺸﻰ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫دزدى‪:‬‬
‫دزدى اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻌﻠﻮل ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدن از ﮐﺴﺐ ﻣﺸﺮوع و ﻋﺪم ﺗﻮزان‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ زﻣﺎﻣﺪار اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺪارک اﯾﻦ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯿﻬﺎ ﭼﺎره اى ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ وﺿﻌﻰ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد‪،‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺷﺌﻮن ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎى ﻣﺸﺮوع و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺻﻒ اﮔﺮ ﺑﺎز ﻋﺪه اى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻔﺎف زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‬
‫)ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ( ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺴﺮى ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺿﺮورى آﻧﺎن را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ‬
‫ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺮض ﯾﺎ ﭘﯿﺮى ﯾﺎ ﺿﻌﻒ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد از ﭼﻨﯿﻦ آدﻣﻰ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ اﮔﺮ ﮔﺮﺳﻨﻪ اى واﻗﻌﺎً اﺿﻄﺮار ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ دزدى ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﮑﻢ‬
‫ﻗﻀﺎﯾﻰ او را در ﻓﺸﺎر ﻗﺮارﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫زﻧﺎ و ﺑﻰ ﻋﻔﺘﻰ‪:‬‬
‫زﻧﺎ از ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺮﻣﻰ ﺧﯿﺰد‪ .‬اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﻟﺤﻈﻪ اى آرام ﻧﺪارد و‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺮاى اﺻﻼح آن‪ ،‬راﻫﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ‬
‫ﭘﯿﺶ ﭘﺎى ﻣﺎ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ از راه ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ اراده ﺑﺎرﻣﻰ آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﮐﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮد را ﺑﺪون واﭘﺲ زدﮔﻰ و ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت روﺣﻰ و ﻋﺼﺒﻰ‪،‬‬
 ‫‪٢٣٠‬‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺳﺨﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻔﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﺳﻼم ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺎﮐﻰ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﻨﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ﺧﻮدآراﯾﯿﻬﺎ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯿﻬﺎى ﺷﻬﻮت اﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﻋﮑﺲ ﻫﺎى ﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ آﻣﯿﺰ رادﯾﻮﯾﻰ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﻰ و ﻓﯿﻠﻤﻬﺎى ﺳﯿﻨﻤﺎﯾﻰ ﺿﺪﻋﻔﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر آﺗﺶ ﻏﺮﯾﺰه را داﻣﻦ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺎﺧﻰ‬
‫و دﯾﻮاﻧﮕﻰ در ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻢ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﺳﻼم ﺑﺮاى دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ‪،‬‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﻧﯿﺮوﻫﺎى‬
‫ﺷﻬﻮت ﺑﺮ روى ﻫﻢ ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﺟﻮان را اﻣﺮ ﺑﻪ ازدواج ﮐﺮده و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ ﮐﻮﺷﯿﺪه ﺗﺎ وى ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ ﺟﻮاﻧﻰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺨﺎرج ازدواج ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻋﺮوﺳﻰ‬
‫او را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮﯾﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺑﺮاى زﻧﺎ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻮزى در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﯿﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﻮده اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻮارى اﺛﺒﺎت زﻧﺎ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﻬﻮد »ﻧﺎﻗﺺ اﻟﻌﺪد« ﯾﺎ »ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺸﻬﺎده«‪ ،‬ﺳﺒﺐ آن ﻣﻰ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺳﺨﻦ از‬
‫ﮔﻨﺎه ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﯾﺪ‪ .‬ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﺗﮑﺮار ذﮐﺮ زﺷﺘﯿﻬﺎ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻢ ﺷﺪن ﻗﺒﺢ آﻧﻬﺎ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺒﺎر زﻧﺎ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﺟﺮم ﻫﻤﭽﻨﺎن رﻋﺐ آور و دﺷﻮار در ﮔﻮﺷﻪ اذﻫﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ رواﻧﻰ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮد ﯾﮏ ﺷﯿﻮه ﻣﻨﻔﻰ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى از اﻧﺘﺸﺎر زﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﮔﻨﺎﻫﻰ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه و ﺧﺪا آن را از اﻧﻈﺎر ﺧﻠﻖ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ)ص( او ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﮔﻨﺎه ﺧﻮد را ﺑﺮاى دﯾﮕﺮى ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات زﻧﺎ ﻓﻘﻂ درﺑﺎره ﺷﺨﺺ اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ اى ﺟﺎرى ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫آن ﻗﺪر وﻗﯿﺢ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻣﺮد رﻫﮕﺬر‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺶ را دﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﻫﮕﺬر‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻢ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺗﺠﺴﺲ و از ﺑﺎﻻى دﯾﻮار ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ در ﻗﺮآن ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﻰ در واﻗﻊ ﻣﺮﺗﮑﺐ دو ﮔﻨﺎه ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﻰ آﻧﮑﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻏﺮﯾﺰه ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭘﻮزﺧﻨﺪ‬
‫اﻫﺎﻧﺖ آﻣﯿﺰى زده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻟﯿﺎﻗﺖ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺮﺣﻢ و دﻟﺴﻮزى ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
 ‫‪٢٣١‬‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»در ﻣﻮﻗﻊ ﮐﯿﻔﺮ دﻟﺘﺎن ﺑﺤﺎل اﯾﺸﺎن رﻗﺖ ﻧﯿﺎورد‪«.‬‬
‫ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺣﺘﺮام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آداب اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ! ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ زﯾﺎﻧﺶ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﮔﻨﺎه را ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺷﯿﻮع ﻧﺪاده و ﺟﻤﻌﻰ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺧﻮد واﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﻓﻘﻂ ﺧﻮد ﻣﻰ داﻧﺪ و ﺧﺪاى‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺸﯿﻤﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﺧﻮﯾﺶ آﻧﻘﺪر ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه او ﻫﻢ اﻓﺴﺎر ﺧﻮد را ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و ﭼﻮب ﻣﺠﺎزات و ﮐﯿﻔﺮ را ﻣﻰ ﺧﻮرد!‬
‫ﮔﺎﻫﻰ زﻧﺎ داﻣﻦ اﺷﺨﺎص ﻣﺘﺄﻫﻞ را ﻣﻰ آﻻﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ آﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ زن ﯾﺎ ﺷﻮﻫﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ داراى ﻫﯿﭻ ﻋﺬرى ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ازدواج ﺳﺪﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﻐﯿﺎن‬
‫ﺷﻬﻮت را ﻣﻰ ﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﻰ ﮐﯿﻔﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎز اﮔﺮ زن‬
‫ﺷﻮﻫﺮدار ﯾﺎ ﻣﺮدى ﻋﯿﺎل دار ﺑﻰ ﻋﻔﺘﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﺎن را ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ آﯾﺎ ﻋﺬر ﻣﻌﻘﻮﻟﻰ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﻮق داده‬
‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ؟!‪.‬‬
‫ﻣﯿﮕﺴﺎرى‪:‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﯿﺪن ﺷﺮاب‪ ،‬ﻏﻤﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫و از ﯾﺄس و وﺣﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻰ و ﻣﺴﺘﻰ ﻓﺮوﻣﻰ روﯾﻢ‪ .‬وﻟﻰ آﯾﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؟ آﺧﺮ ارزش اﯾﻦ ﺧﻮﺷﻰ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﻤﺎرى‬
‫و ﺳﺮﮔﯿﺠﻪ اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭼﻬﺮه زﻧﺪﮔﻰ دوﺑﺎره ﻫﻤﭽﻮن روز ﭘﯿﺶ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﮏ و‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟!‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻣﯿﮕﺴﺎرى از آﻓﺎت ﻣﻬﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ و ﻧﻈﻢ و ﺗﻮازن آن را ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻰ رﯾﺰد‪ .‬ﭼﻮن ﮐﺎخ ﻧﺸﯿﻨﺎن از ﮐﺜﺮت ﻟﺬاﯾﺬ و ﺟﺮاﯾﻢ و ﻓﺤﺸﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ ﺣﻮاس از ﮐﺎر اﻓﺘﺎده ﺧﻮد را اﻧﺪﮐﻰ ﺑﻪ ﺣﺎل آورﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻧﺸﺎط‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ دﺳﺖ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﮑﺎرى داﯾﻤﻰ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺴﺎﻟﺖ روح و‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻰ آﻧﺎن ﮔﺸﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺮﯾﺤﺎت ﺳﺎﺧﺘﮕﻰ ﺧﻮد را‬
‫ﺳﺮﮔﺮم ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻮده ﻣﺤﺮوم ﮐﻪ ﻏﺼﻪ ﻣﻰ ﺧﻮرﻧﺪ و رﻧﺞ ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ ﮐﻪ از‬
‫آﺷﻔﺘﮕﻰ وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﺮوب ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ »ﻣﺨﺪرات« ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ‬
‫ﭘﺎﺳﻰ از ﺷﺐ را در ﺑﻰ ﺧﯿﺎﻟﻰ و ﻓﺮاﻏﺖ از درد و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﮔﺬراﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮاى ﻓﺮداى‬
 ‫‪٢٣٢‬‬
‫ﺧﻮد آﻣﺎده ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎر ﻏﻤﻬﺎى روزاﻓﺰون زﻧﺪﮔﻰ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻰ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ اﻓﺮاد آن دﭼﺎر ﺷﮑﺎف ﻃﺒﻘﺎﺗﻰ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺮوب و ﻣﺨﺪرات دﯾﮕﺮ آﻟﻮده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻣﺮوزه ﻣﯿﮕﺴﺎرى در ﺗﻤﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت راﯾﺞ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻰ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رل اﺻﻠﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎزى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﯾﺎد‬
‫ﺑﺮدن ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎت و ﺑﻼﺗﮑﯿﻠﻔﻰ ﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺮب ﻣﺎدى ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ »روح« ﻧﺪارد و از ﺣﺮﯾﻢ »ﻣﺎده« ﻗﺪﻣﻰ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻨﻬﺎده ﯾﮏ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻣﺎدى ﭘﺪﯾﺪآورده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺪﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎرى ﮔﺮان ﺑﺮﮔﺮده اﻋﺼﺎب اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ و‬
‫دﯾﮕﺮ رﻓﺎه روﺣﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮدم ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮﻣﻰ ﻫﺎى‬
‫روﺣﻰ ﺧﺴﺘﮕﻰ روزﻣﺮه اﻋﺼﺎب و ﺗﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫راﻫﻬﺎى ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻰ آرام! ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﻨﺪ و ﻟﺤﻈﻪ اى از آﻻم زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺎﺷﯿﻨﻰ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻓﺮاغ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روان اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎﺷﯿﻨﻰ ﺳﻨﺨﯿﺖ و اﻧﺲ ﻧﺪارد‪ ،‬و از ﻋﻤﻖ در ﻣﺘﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ زﻧﺪﮔﻰ اى آراﻣﺶ ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاب و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ رود! اﯾﻦ‬
‫ﺗﻤﺪن ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺸﺮوب ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺻﺤﯿﺢ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﺿﺎع ﻣﺨﺘﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ‬
‫وﺿﻊ ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاى ﺑﯿﮑﺎرﻫﺎ )ﺗﻮده ﻣﺮدم ﯾﺎ ﮐﺎخ ﻧﺸﯿﻨﺎن ﺑﯿﮑﺎره(‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪى ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎر وادارد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻓﻘﺮ و اﺣﺘﯿﺎج رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﺑﯿﮑﺎرى ﺧﺴﺘﻪ آور اﺷﺮاف‪ ،‬ﭼﺎره‬
‫ﻣﻰ ﭘﺬﯾﺮد!‬
‫از اﯾﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮ آﻧﮑﻪ اﺳﻼم در ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻮﻋﻰ ﺟﺬﺑﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻧﻬﺎده ﮐﻪ‬
‫اﺷﺒﺎع ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ذوق اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺣﺎﻻت را ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺎ آﻧﮑﻪ‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻋﺒﺎدت ﻣﻨﺸﺎء اﺧﺘﻼف زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ و ﻏﻔﻠﺖ از اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻧﯿﺰ آن را ﺗﺠﻮﯾﺰ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﻤﺎﯾﻼت رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻔﺮ ﯾﺎ ارﺗﺪاد‬
 ‫‪٢٣٣‬‬
‫ﻧﻤﻰ داﻧﻢ ﺑﺮاى ارﺗﺪاد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﻮزى ﺑﺠﻮﯾﻢ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰى ﮐﻪ دراﯾﻦ ﺑﺎره‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ روزى اﻧﺴﺎن دﭼﺎر ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺷﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ارﺗﺪاد ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﻋﻤﯿﻖ داﯾﻤﻰ ﯾﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ رواﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺴﺘﻰ ﻓﮑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻨﺴﺖ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻮﺷﺒﯿﻨﻰ‬
‫ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﻢ درﺑﺎره ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻰ ﮐﻪ از ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮐﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻣﻄﻠﺐ را واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻦ ﻗﯿﻮد ﻣﺬﻫﺒﻰ را در ﻣﺎوراى اﯾﻦ ﺣﯿﻠﻪ ﺑﺎزى ﻫﺎى ﻓﮑﺮى ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻣﺮﺗﺪ اﮔﺮ اﻓﮑﺎر ارﺗﺪادى ﺧﻮد را ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺪارد و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻧﺴﺎزد ﻫﺮﮔﺰ وى را ﻣﺠﺎزات ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬وﻟﻰ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا راه از دﯾﻦ ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﯾﺎد داده و اﺳﺎس وﺣﺪت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﺟﺮم ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺸﮑﯿﻼت ﯾﺎ ﺑﺎﻧﺪ ﻣﺠﻬﺰى‬
‫اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫در اﺟﺘﻤﺎع واﻗﻌﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭘﯿﺸﺎﻣﺪ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻊ وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﻰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﺷﺪه‬
‫و اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﺛﺎر اﯾﻦ ﺑﺤﺮان در ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻌﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدد از ﺳﻮى ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ﺑﯿﺪرﻧﮓ آن را ﭼﺎره ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻬﺎﻧﻪ اى ﺑﺮاى ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ و ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم را در ﺑﺎب ﺟﺮم و ﮐﯿﻔﺮ ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد ﻓﺮد اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻃﻐﯿﺎن و ﮔﻨﺎه ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﺴﻰ را ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺟﺮم را از ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺎب اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﮔﻨﺎه‪ ،‬اﺳﻼم ﺷﺌﻮن رواﻧﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى را درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ از اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻧﮑﺎت را‬
‫ﺑﻄﻮر رﯾﺸﻪ اى ﺑﺮرﺳﻰ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٣٤‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺖ را در ﮐﺠﺎ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺗﺮازوى زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺪون ﮐﻢ و‬
‫ﮐﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮد ﻣﻰ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻬﻤﺖ ﻫﺎى ﯾﺎوه ﺳﺮاﯾﺎن را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ!‬
‫اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﮑﺘﺐ ﻫﺎى ﭘﺴﯿﮑﺎﻧﺎﻟﯿﺰم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﺗﺒﻬﮑﺎران‬
‫ﻣﺮﯾﺾ ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻧﺎن را ﺑﯿﻤﺎر ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ذﯾﺤﻖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬وﻟﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ وﺳﺎﯾﻞ روﺣﻰ‬
‫و رواﻧﻰ و اﺻﻼح ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﺤﯿﻂ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺴﻰ در ﻓﻀﺎى آن ﺑﯿﻤﺎر ﻧﮕﺮدد‪ .‬وﻟﻰ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ در اﺻﻼح اﻣﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﮑﻮﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎز اﻓﺮادى ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ داراى اﻧﺤﺮاف ﻫﺎى رواﻧﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺟﺮم ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮔﻨﺎه ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﺮا آﻧﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮاف اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﺒﻬﮑﺎرﯾﻬﺎى اﯾﺸﺎن زﯾﺎن ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ؟‬
‫ﭘﺲ ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﮑﻢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى ﺑﯿﺎورﯾﻢ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺨﺎص را از‬
‫ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻫﺮاس آورﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎز اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻰ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎرﯾﺶ‬
‫آﻧﻘﺪر ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺞ ﺷﺪن ﻧﯿﺮوى اراده‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﺮﻣﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﺠﺎزات درﺑﺎره اش ﺟﺎرى ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ دﯾﮕﺮ او ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺣﺎﻻت ﻋﺎدى ﮐﻪ اراده در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن ﺑﺮﭘﺎﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺷﺨﺼﻰ در‬
‫ﮐﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﺎزات زﯾﺎﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ زﯾﺎﻧﺶ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﮔﻨﺎه‬
‫را »ﺳﺮﮐﻮب« ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ زﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻔﯿﻒ ﺑﻮده ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و آراﻣﺶ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺟﺮم اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ وادار‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﻧﻬﺎد آدﻣﻰ ﭘﺎک ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻣﺮدم ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت رواﻧﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﻪ اﺻﻼح و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻔﺮى را ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد‬
‫ﺧﻮد اﺟﺮا ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ روان را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاﺳﺎﺳﻰ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬آن را‬
‫اﺳﺘﻮار و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢٣٥‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺴﻰ‬
 ‫‪٢٣٦‬‬

‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﭘﺲ از ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﺣﺐ ذات و ﻓﺮاﻏﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ از ﺣﻔﻆ ﺟﺎن‪ ،‬ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ از‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻏﺮاﯾﺰ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬دﯾﺮ زﻣﺎﻧﻰ ﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ درﻧﺪﮔﺎن و آﻓﺎت ﻣﺮﮔﺒﺎر زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻓﮑﺮش آﺳﻮده ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻃﺒﺎﯾﻊ وى ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺎه‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﯿﺎﺷﻰ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ دارد و ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺪﻓﻬﺎى‬
‫ﻋﺎﻟﯿﺘﺮى در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ را در ﻣﺮدم ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم در‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻫﻢ از ﻏﺬاﻫﺎى ﻣﻘﻮى و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎى ﮔﺮم و ﻧﺮم و ﻧﯿﺮوﯾﻰ ﮐﻪ از‬
‫ﺑﯿﮑﺎرى و ﺑﻰ ﻋﺎرى در وﺟﻮدﺷﺎن اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ ﭼﻮن‬
‫اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺎل و وﻗﺖ‬
‫آزاد اﯾﺸﺎن ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ روﺣﺎﻧﻰ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺧﻮد‬
‫را آﻣﺎده ﮐﺮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﺮﯾﮏ آﻣﯿﺰ ﺷﻬﻮت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻓﻮرى ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻀﺎد ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻣﯿﺰ و ﻣﻔﺴﺪه ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ‬
‫اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن‬
‫ﺿﺮورت دارد و ﻫﻢ زﯾﺎن‪.‬‬
‫زﯾﺮا از ﺳﻮﯾﻰ اداﻣﻪ رﺷﺘﻪ ﺣﯿﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﺑﻨﺎى ﺑﺸﺮ اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺪاوم ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺮوﯾﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻣﺜﻞ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰش ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺎزﻟﻰ ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻏﺮﯾﺰى و ﺿﺮورﯾﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻰ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬
‫اﻓﮑﺎر ﻋﺎﻟﻰ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻧﮕﺬارد ﮐﻪ آدﻣﻰ ﺑﻪ ﺷﺌﻮن ﺟﺎوﯾﺪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و اﺷﺘﻐﺎﻟﻬﺎى‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻊ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را وﯾﺮان و ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﺗﻤﺪن اﻗﻮام را ﻣﺘﻼﺷﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ‪ ،‬رو ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻀﺎد در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن ﮐﺎرى ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار‬
 ‫‪٢٣٧‬‬
‫ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در دﻧﯿﺎى ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻏﺮﯾﺰه زﻣﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ و ﭘﺲ‬
‫از آﻧﮑﻪ ﮐﺎر ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺗﺨﻢ ﻧﺴﻞ آﯾﻨﺪه در ﺷﮑﻢ ﻣﺎده ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺮ و ﻣﺎده‬
‫از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺪاﯾﻰ ﺑﻪ اراده ﺧﻮد ﺣﯿﻮان ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺎﮐﻰ از ﻧﺒﻮدن‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ در ﻧﻬﺎد او ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻧﺴﺎن در ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻏﺮﯾﺰه ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬وﻟﻰ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺟﻬﺎن ﺑﻰ ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ‬
‫آزادى‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧﻰ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد را ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺟﻨﺴﻰ ﺧﻮد را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﺴﻞ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬از‬
‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﺷﻬﻮت ﺑﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ زﯾﺎن وارد ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻫﺮ اﻧﺪازه در ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﮐﻨﺘﺮل ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺮدﺑﺎن‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﮔﺎﻣﻬﺎى رﺳﺎﺗﺮى ﺑﺮﻣﻰ دارد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻓﺮورﻓﺘﻦ در ﻟﺬاﯾﺪ ﺟﻨﺴﻰ از ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻫﺪﻓﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎز ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ رﺳﻢ ﻣﻘﺪس ﻣ‪Ĥ‬ﺑﻰ و ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮى از‬
‫دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺸﻘﺖ آورى ﺑﺮﺧﻮد ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﺶ ﺑﻪ واﭘﺲ زدﮔﻰ ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺴﻞ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ از ﻫﺪف ﻫﺎى ﻣﻬﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺷﺮوع ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻣﺘﻀﺎد و ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن او ﺗﻌﺎدل و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ‬
‫در اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدى ﻫﻢ از‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا وى ﺗﻤﺎم ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﺼﺮوف داﺷﺘﻪ و ﮐﺘﺎﺑﻰ‬
‫ﻫﻢ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻨﺎم‪ Three Contributionsto the Sexual Tbeory :‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮوﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ دور ﻣﻰ زﻧﻨﺪ‪ .‬وى ﺗﻤﺎم اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﺑﺸﺮ و زﻧﺪﮔﻰ او را ﻧﺎﺷﻰ از اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﻣﻰ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻮدک از ﭘﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺎدر ﺷﯿﺮ ﻣﻰ ﻧﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻓﺮوﯾﺪ ﻟﺬّت ﺟﻨﺴﻰ را اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ! و اﮔﺮ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﻣﻰ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ اﺳﺖ! )آﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ دارد؟( ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻮدک در ﺗﻤﺎم ﺣﺮﮐﺎت ﺧﻮد از‬
 ‫‪٢٣٨‬‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﯿﻠﻰ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﻧﺎدر و اﻓﺮاد ﻣﻨﺤﺮف اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﻣﺎ اﺷﮑﺎل اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﻤﺪن« ﻧﯿﺰ از ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﭼﻪ‬
‫ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪى ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آورﻧﺪ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺟﺪﯾﺪى ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى ﺗﺎزه وارد ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ‪ !...‬اﺑﺘﮑﺎر‬
‫ﻣﻬﻤﻰ ﮐﻪ از ﻣﻐﺰ ﻓﺮوﯾﺪ ﺗﺮاوﯾﺪه اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»آدﻣﯿﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺪر ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺪر را ﻣﺰاﺣﻢ ﺧﻮد ﻣﻰ دﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﻦ ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان دﭼﺎر اﺷﮑﺎل ﻋﺠﯿﺒﺘﺮى ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ اﯾﻨﺒﺎر ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎدران‬
‫ﻧﺰاع درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻫﻢ ﺻﻠﺢ ﮐﺮدﻧﺪ و »ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺷﻬﻮت را از ﺣﺮﯾﻢ ﻣﺎدر‬
‫ﺧﻮد ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﭘﺲ زدﮔﻰ ﻣﻨﺸﺎء ﭘﯿﺪاﯾﺶ »ﺗﻤﺪن« ﺑﻮد!!‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﭘﺪران ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ »دﯾﻦ« ﻧﯿﺰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻓﺮزﻧﺪان از ﮐﺮده‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﮔﺮاﻣﻰ داﺷﺘﻦ ﯾﺎد ﭘﺪر‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮑﻰ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬
‫ﺗﺠﺴﻢ داده ﺑﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ!‬
‫اﯾﻦ ﻓﮑﺮ رو ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ رﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺎ ﯾﮑﻰ از ﺧﺪاﯾﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪...‬‬
‫اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ادﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ادﯾﺎن ﮐﻪ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﺎز ﻗﺪم از داﯾﺮه ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺟﻨﺴﻰ ﺑﯿﺮون ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺪر ﺧﻮد را ﮐﺸﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎى او ﺧﺪا‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﭘﺪران ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن ﻣﻘﺎم ﭘﺪر را ﺣﺎﯾﺰ ﮐﺮدﻧﺪ‪!«.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﮑﻠﻒ و ﭼﺮﻧﺪﮔﻮﯾﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن را در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻫﯿﭽﮕﺎه آدﻣﻰ ﺑﺮاى ﭘﻰ ﺑﺮدن‬
‫ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﻓﺎت را ﺳﺮ ﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎرج از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دو ﺟﻨﺲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻰ آﻣﯿﺰﻧﺪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و در ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﯿﺰ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﭘﺪرى و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺎدرى و دوﺳﺘﻰ و ﻣﻬﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﭘﺪر ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ‬

‫‪١. Totem‬‬
 ‫‪٢٣٩‬‬
‫ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻰ ﭘﺮدازد و ﭼﻮن در ﺗﻨﺎزع و ﺗﺰاﺣﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرﺟﻰ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪ ،‬و از ﻃﺮﻓﻰ ﻫﻢ ﺣﺲ ﻏﻠﺒﻪ او را از داﺧﻞ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺑﺰار‬
‫ﺟﺪﯾﺪى ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﺮﻗّﯿﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻰ آﯾﺪ‪...‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﯿﺰ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه! ﭼﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﺎه ﺑﺰم‬
‫ﺟﻨﺴﻰ و ﻟﺬاﯾﺪ و ﺗﻔﺮﯾﺤﻰ ﮐﻪ دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ رو‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺠﻤﻼت زﻧﺪﮔﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ زن‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ ﻫﺮ روز ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﺎزه اى آﻏﺎز ﮐﺮد و زن ﻧﯿﺰ ﺑﺮاى‬
‫آﻧﮑﻪ ﻣﺮد را ﻣﺤﺴﻮر ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﻰ و دﻟﺮﺑﺎﯾﻰ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻟﯿﺎﻗﺘﺶ را از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ دارى و ﺗﺪﺑﯿﺮ اﻣﻮر ﻣﻨﺰل ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد‪ ،‬ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺟﻨﺴﻰ رل اﺻﻠﻰ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﻰ را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ در زﻧﺪﮔﻰ زن و ﻣﺮد ﭼﯿﺰى ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ از دور ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﺎ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎز ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫زﻧﺪﮔﻰ داراى ﯾﮏ اﻧﮕﯿﺰه و ﻣﻌﻠﻮل ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ واﺣﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﺒﻮﻏﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه دراﻓﺘﺎده و زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف زن و ﻣﺮد‬
‫اوﺻﺎف ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎ را از ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺎزدارد و آن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟّﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﻰ زن و ﻣﺮد‬
‫اﺧﺘﻼف ﻫﺎﯾﻰ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﺮاى آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ‬
‫وﯾﮋه ﺧﻮد در زﻧﺪﮔﻰ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﺴﻢ زن و ﻣﺮد را ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺎﻋﺮ و‬
‫اﻓﮑﺎرﺷﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ وﯾﮋه ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻬﻰ اﯾﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﭼﻮن از ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺴﻤﻰ و اﻋﺼﺎب ﻃﻮرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻬﺪه دار ﻧﺒﺮد در‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرج از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ او وﻇﯿﻔﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﻣﺮد ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻓﺸﺎر ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺎ ﻫﺪف زﻧﺪﮔﻰ در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ اﯾﻦ دو ﻫﺪف در وﺟﻮد ﻣﺮد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﭙﯿﻮﻧﺪد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻢ‬
 ‫‪٢٤٠‬‬
‫درﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرج ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺸﺎﻋﺮ‬
‫ﺟﻨﺴﻰ در وى ﮐﻤﻰ ﺧﻔﯿﻔﺘﺮ از زن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺟﺰ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫زﯾﺎدﺗﻰ ﻣﻮادى ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻔﺮﯾﻎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن ﻫﯿﺠﺎن و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ زن اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻏﻠﺐ ﭘﺲ از ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﻣﻮﺿﻌﻰ ﻣﻮاد ﺟﻨﺴﻰ‬
‫را در وﺟﻮد ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﺮده ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺗﻔﺮﯾﻎ ﻣﻰ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ در زن ﺑﺴﻰ ﻋﻤﯿﻖ و ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آﻻم دوران ﺣﺎﻣﻠﮕﻰ‪ ،‬زاﯾﻤﺎن و رﻧﺠﻬﺎى اﯾﺎم ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﻰ را‬
‫ﻧﻤﻰ داﺷﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ در زن ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺳﮑﺮ ﺟﻨﺴﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻋﺎرﺿﻰ‬
‫ﺑﻮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮد ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﻓﺰوﻧﻰ ﻣﻮاد ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﻫﯿﺠﺎن و اﺣﺴﺎس ﺑﻪ او‬
‫دﺳﺖ دﻫﺪ‪ .‬درﺳﺖ در ﻟﺤﻈﻪ اى ﮐﻪ ﮐﺎر ﻣﺮد ﭘﺲ از ﺗﻔﺮﯾﻎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺎزه‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ زن ﻣﻰ رﺳﺪ! ﺑﺎر ﮔﺮان ﺣﻤﻞ و ﻣﺸﻘﺎت زاﯾﻤﺎن و زﺣﻤﺎت دوران ﭘﺮورش‬
‫ﮐﻮدک‪ ...‬اﻣﻮرى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰء ﻻﯾﻨﻔﮏ اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ زن ﺷﺪه‪ .‬ﻟﺬا آﻻم آن را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮﺷﻰ ﭘﺬﯾﺮا ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫آرى‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﻨﺴﻰ زن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاى ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ‬
‫در ﻣﺮد درﺣﺪود ﻣﻌﯿﻨﻰ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﯾﺎﻓﺘﻪ وﻟﻰ زن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺘﻰ را ﻧﺪارد‪ .‬زن ــ ﺑﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف در ﻣﺮاﺗﺐ اﺣﺴﺎس ــ در ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎى ﺑﺪﻧﺶ درک ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ و ﺣﺘﻰ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎرﺑﺖ‪ ،‬از ﻣﺮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮاﺿﻊ اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺴﻰ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬زن و ﻣﺮد از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﻫﺪف ﻫﺎى وﯾﮋه ﺧﻮد رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺴﺎوى در اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﻰ اﺳﺖ ﺳﺎده و ﮐﺎﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ زن و ﻣﺮد‬
‫دوﭘﺎره اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ روى ﻫﻢ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻗﻮل‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﯾﺎن دو ﻧﯿﻤﻪ از ﺳﯿﺒﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻧﯿﻤﻰ از آن و زن ﻧﯿﻤﻰ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺴﺎوى ﺑﻮدن آن دو در ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر و وﻇﺎﯾﻒ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن در ﭼﺎرﮔﻮﺷﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻫﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاه ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ و اﯾﻦ ﻧﻄﻖ ﻫﺎى ﻏﺮض آﻟﻮد ﻗﺎدرﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺷﯿﺎى ﺟﻬﺎن‬
‫را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺮد را در اﻣﻮر وﻻدت و ﺣﺎﻣﻠﮕﻰ و‬
 ‫‪٢٤١‬‬
‫ﺷﯿﺮدادن ﺑﺎ زن ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮداﻧﻨﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﮕﺮ وﻇﺎﯾﻒ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻰ اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺟﺴﻤﻰ و رواﻧﻰ ﺗﻮأم ﻧﺒﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺣﺎﻣﻠﮕﻰ و ﺑﭽﻪ ﺷﯿﺮ دادن ﻻزﻣﻪ اش اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زن اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ اﻓﮑﺎر زن‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ و روﺣﯿﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮﺑﻰ از‬
‫ﻋﻬﺪه اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ دﺷﻮار ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﺷﺪن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻟﻮازﻣﺶ از ﻧﺮﻣﻰ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪،‬‬
‫ﻓﺪاﮐﺎرى‪ ،‬ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﻰ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺎت و ﻣﺮاﻗﺒﺖ دﻗﯿﻖ ﮐﻮدک‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺧﺎص ﺣﺎﻻت رواﻧﻰ و ﻋﺼﺒﻰ و ﻓﮑﺮى زن ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ روﺣﯿﻪ و ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت رواﻧﻰ ﻋﻬﺪه دار ﺷﻐﻞ ﻣﺎدرى ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ‬
‫وﯾﮋه ﺧﻮد را از ﻋﻬﺪه ﺑﺮﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫رﻗﺖ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ وﺟﺪان‪ ،‬ﺣﯿﺎت ﻋﺎﻃﻔﻰ زن را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺪى و اﻧﮕﯿﺰش ﺧﺎﺻﻰ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت زن را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺟﻬﺎت‬
‫ﻓﮑﺮى و ﻋﻘﻠﻰ ﺟﻮر ﻧﻤﻰ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﮐﻮدک ﺧﻮد‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮدک در ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﯿﺎز دارد و اﯾﻦ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮرى ﺑﻪ ﮐﻤﮑﺶ ﻣﻰ ﺷﺘﺎﺑﺪ و ﺑﻰ ﻫﯿﭻ درﻧﮓ ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﺎى او را‬
‫ﺑﺮﻣﻰ آورد‪ .‬وﻟﻰ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺗﻨﺪى و ﮐﻨﺪى دارد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻨﻔﻰ‪،‬‬
‫ﮐﻮدک ﮐﺠﺎ ﻃﺎﻗﺖ ﭼﻨﯿﻦ روش ﺣﺴﺎﺑﮕﺮاﻧﻪ اى را در ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد دارد؟‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﻘﺎم ﻃﺒﯿﻌﻰ زن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوى از ﻫﺪف وﯾﮋه ﺧﻮد ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ اﺻﻠﻰ و‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ اش ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮد ﻧﯿﺰ داراى وﻇﺎﯾﻔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم آن‬
‫آﻣﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬وى ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرج ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﻰ دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺎ درﻧﺪﮔﺎن وﺣﺸﻰ و زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﻮاى ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬و ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺎم و ﻣﻘﺮرات اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﻠﻮى ﭘﺎﯾﺶ را ﻣﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮاى ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺳﺎز‬
‫و ﺑﺮگ زﻧﺪﮔﻰ او را ﺑﻪ ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ واﻣﻰ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮﺣﺎل وى ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺴﺎزد و از ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﻣﻬﻢ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﻣﺒﻨﺎى ﺛﺎﺑﺘﻰ ﻧﺪارد و ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ وﺿﻌﺶ دﮔﺮﮔﻮﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺑﻪ درد ﮐﺎرﻫﺎى ﻣﺎدى‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮرد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﻟﻰ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﻰ ﺷﺪه‪ ،‬داراى ﺷﺮاﯾﻂ و اﺣﻮاﻟﻰ ﻣﺘﻨﻮع و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺷﺌﻮن ﺧﺎرﺟﻰ ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺴﺎن ﺛﺒﺎت و اراده در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
 ‫‪٢٤٢‬‬
‫ﺧﺮج دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از ﻋﺎﻃﻔﻪ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﮑﺮ و ﻋﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺎرى‪ ،‬درﺑﺎره ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﻢ ﻣﻘﺎم ﻃﺒﯿﻌﻰ ﻣﺮد ﺑﻮد ﮐﻪ وى را ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى وﯾﮋه اش در زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮد در ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﻮد اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻋﺠﯿﺒﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى ﻋﺎﻃﻔﻰ ﻧﺎﭼﯿﺰ و ﮐﻢ ﺣﻮﺻﻠﻪ و ﺑﺴﻰ زود رﻧﺞ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ زن‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﻋﻤﯿﻖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﻰ ﺷﺎﯾﺒﻪ اى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﺪرت ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ آﺳﺎﯾﺶ وى را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦ زن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ از ﺣﺪود ﻃﺒﯿﻌﻰ و وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮوﺑﻨﺪد‪ ،‬ﻗﺪﻣﺶ در ﻣﯿﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﻟﻐﺰد‬
‫و ﺗﺎزه ﺑﺎز ﺟﺰ در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ زﻧﺎﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ از ﻗﺒﯿﻞ ﭘﺮﺳﺘﺎرى‪ ،‬ﺑﭽﻪ دارى‬
‫و آﻣﻮزﮔﺎرى ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ زن‬
‫وارد اﻣﻮر ﺗﺠﺎرى ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﺪاى ﻋﺎﻃﻔﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺑﻪ ﺷﻮق آﻧﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺮد دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد را ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﻰ زن در ﻫﺮ ﮐﺎرى‪،‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ و ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﯿﭽﮕﺎه‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد را از ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎزﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﮑﻪ ﻣﻮاﻧﻌﻰ‬
‫اﺟﺒﺎر ﮐﻨﻨﺪه از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺎل‪ ،‬او را از اﺣﻮال ﻃﺒﯿﻌﻰ اش ﺑﺎزدارد‪.‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زن و ﻣﺮد را ﺑﻪ ﮐﻠﻰ از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ .‬ﻫﯿﭽﮑﺪام ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎر دﯾﮕﺮى را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا داﻧﺶ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻦ در ﻫﻔﺘﻪ ﻫﺎى اول ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻣﺘﯿﺎزى ﻧﺪارد و ﺣﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎى زن و ﻣﺮد ﻫﺮ دو ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻣﺎه ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎزه‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﯾﮑﻰ از دو ﺟﻨﺲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻤﻮ ﮐﺮده‪ ،‬ﻧﺮ ﯾﺎ ﻣﺎده ﺑﻮدن ﺟﻨﯿﻦ ﺗﺎزه‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻋﻀﺎى ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ از ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻃﻔﻠﻰ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺣﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎى‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ در وﺟﻮد زن و ﻣﺮد ﻫﻮرﻣﻮﻧﻬﺎى دوﮔﺎﻧﻪ ﺟﻨﺴﻰ‬
‫وﺟﻮد دارد و ﭼﻮن ﯾﮑﻰ از آن دو ﺑﺮ دﯾﮕﺮى ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬رﺟﻮﻟﯿﺖ ﯾﺎ اﻧﻮﺛﯿﺖ‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻮرﻣﻮﻧﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻧﻮع ﺟﻨﺴﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم‬
 ‫‪٢٤٣‬‬
‫ﭘﯿﺮى ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻫﻮرﻣﻮﻧﻬﺎى ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎرﻫﺎى ﺣﻨﺠﺮه زن ﮐﻠﻔﺖ و ﺧﺸﻦ‪ ،‬وﻟﻰ ﺻﺪاى ﻣﺮد ﻧﺎزک و ﻋﻮاﻃﻔﺶ رﻗﯿﻖ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬زن و ﻣﺮد از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺲ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﻧﺪ و ﭘﯿﻮﻧﺪى ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬اﮔﺮ زﻧﻰ ﺑﺮاى »ﻗﻀﺎوت« ﺻﻼﺣﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در‬
‫ﮐﺎرﻫﺎى دﺷﻮارى از ﻗﺒﯿﻞ ﺟﻨﮓ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮى ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﻰ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر اﮔﺮ ﻣﺮدى ﺑﻪ ﺷﻐﻞ آﺷﭙﺰى و ﺧﺎﻧﻪ دارى و ﭘﺮﺳﺘﺎرى ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﭙﺮدازد و‬
‫ﯾﺎ از ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﺗﻤﺎﯾﻼت دروﻧﻰ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ زن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز اﻣﺮى ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮل ﻧﻮﻋﻰ اﺧﺘﻼط دروﻧﻰ دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫وﺻﻒ‪ ،‬ﺳﺌﻮال ﻣﺎ اﯾﻨﺴﺖ‪:‬‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ زن در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺻﻼﺣﯿﺖ آن را ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻧﯿﺎزﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ و ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ او را از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ‬
‫اﺻﻠﯿﺶ ﺑﺎزدارد؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬آﯾﺎ دﯾﮕﺮ زن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﺧﻮدش ﻣﺮد ﺷﺪه و ﺑﺎ‬
‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺷﻬﻮت ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻫﻤﺴﺮى اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ؟‬
 ‫‪٢٤٤‬‬

‫زن و ﻣﺮد و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬

‫زن و ﻣﺮد از ﻧﻈﺮ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﺮ دو از ﯾﮏ ﻣﺒﺪاء و از ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮﺷﺖ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬زن و ﻣﺮد ﻣﺸﻤﻮل ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﻓﺼﻞ‬
‫»ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم« ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻧﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﺷﯿﻄﺎن وﻟﻰ ﺑﻪ اراده ﺧﻮد ﻗﺎدرﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺜﻞ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻗﺪس ﭘﺮواز ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﺗﮕﺎه دراﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺘﺨﺎرﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از زن و ﻣﺮد ﺑﺮاى ﺧﻮد ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﺎرى از‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ زن و ﻣﺮد ﻫﺮ دو‪ ،‬در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد داراى ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﺮاﻓﺘﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﻨﻮد!‬
‫ﺑﺮاﺑﺮى زن و ﻣﺮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻓﻮق ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻣﻰ ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﺒﺎدل ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻓﻄﺮى‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮﻃﺮف‬
‫ﻣﻰ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ آن دو در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮑﺴﺎن‬
‫و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺎﯾﻪ اﻏﺮاق ﮔﻮﯾﻰ دارد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﯾﻖ‬
‫ﺟﺴﻤﻰ‪ ،‬رواﻧﻰ‪ ،‬ﺑﯿﻮﻟﻮژى و ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژى زن و ﻣﺮد را اﻧﮑﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ اﺳﻠﺤﻪ اى ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد و ﻣﺎدام اﻟﻌﻤﺮ در ﮐﻤﯿﻦ دﯾﮕﺮى ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻰ ﺷﮏ زن در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪﻣﻪ دﯾﺪه و ﺑﺴﻰ ﻣﻮرد اﻫﺎﻧﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او را ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺟﺮم آﻧﮑﻪ ﺑﭽﻪ ﻣﻰ زاﯾﺪ و ﮐﺎر و ﺷﺌﻮن ﻣﺮدان را ﻋﻬﺪه دار‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻰ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﻘﻮط ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاى‬
‫ﺟﺒﺮان اﯾﻦ ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺪه اى ﺑﻪ زن ﺣﻖ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺧﻮد‬
‫ﭘﻮل درﺑﯿﺎورد‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در اروﭘﺎ زن ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﮔﺮدد و ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﮐﻪ از وﺟﻮدش آﺗﺶ ﺷﻬﻮت ﺑﺮﻣﻰ ﺧﯿﺰد‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫زن در ﺣﻘﻮق اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺎ ﻣﺮد ﻣﺴﺎوات دارد و ﺧﻮد در ﺑﻪ دام اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺮدان‬
‫اﺑﺘﮑﺎر ﻋﻤﻞ دارد و در اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺰ از آﻧﺎن ﭘﯿﺸﻰ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ آﯾﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻓﺘﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ؟ ﯾﺎ ﻧﮕﻮن ﺑﺨﺘﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﻘﻼل و آزادى او را ﺑﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎن ﮔﺮداﻧﯿﺪه؟!‬
 ‫‪٢٤٥‬‬
‫آﻣﯿﺰش زن و ﻣﺮد‬
‫ﭼﻮن دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪى دارﻧﺪ و اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ از‬
‫ﺳﺮﺷﺖ آﻧﺎن ﻧﺎﺷﻰ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﺑﺎ ﻫﻢ آﻣﯿﺰش ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن در‬
‫آﻣﯿﺰش ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮑﻰ از اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ ﺗﻤﺎم زﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮى‬
‫در اﺧﺘﯿﺎر ﺗﻤﺎم ﻣﺮدﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ آﻧﮑﻪ ﯾﮏ زن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺮد‪ ،‬و ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫‪1‬‬
‫زن ﻣﺨﺘﺺ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ـ و ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن ـ ﺣﺎﻟﺖ دوم را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ دﻧﯿﺎى ﻏﺮب دوﺳﺖ‬
‫دارد ﮐﻪ اوﺿﺎع را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اول ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﺪام‬
‫ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮده ﻣﺼﺎﻟﺢ وى را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎره اوﺿﺎع ﻏﺮب ﺑﺤﺚ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻪ از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ‪،‬‬
‫زﯾﺮا رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺪﺷﺎن ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﺎ ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺚ‬
‫ﭘﺴﯿﮑﻮﻟﻮژى ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ دﻧﯿﺎى ﻏﺮب ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺟﻨﺴﻰ روى آورد‪ ،‬ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ از‬
‫ﻗﯿﻮد ﺧﺸﮏ آﯾﯿﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺧﻮد را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﯾﯿﻨﻰ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى را‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﻣﻰ ﮐﺮد و ﺣﺘﻰ درﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺎن ﮔﻤﺎن ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ آزادى ﺑﻼﺷﺮط‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺷﮑﺎل ﺟﻨﺴﻰ را ﺣﻞ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻫﺮ روز ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺪن ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎدﯾﺎت رو ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻰ رود‪،‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼت اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺸﺎن اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻏﺮب ﻣﺮﺑﻰ ﺑﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﻋﻄﺎى آزادى ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ ،‬او را از‬
‫واﭘﺲ زدﮔﻰ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺮاى ارﺿﺎى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﻬﻮى ﺧﻮد ﺑﺮوﯾﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮐﺴﻰ از وﺟﺪان ﺧﻮد ﯾﺎ‬
‫از اﺟﺘﻤﺎع و ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﯾﺎ از ﺧﺪا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺷﺮم ﮐﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺎرى‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺧﻮﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻟﺬّت و ﻋﯿﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ...‬ﺳﭙﺲ دﻧﯿﺎ در اﻧﺘﻈﺎر اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﺪ ﮐﻪ‬

‫‪ .1‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ درﺑﺎره رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﭘﻨﺞ ﻧﻮع ﻋﻼﻗﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ‪1 :‬ـ اﺷﺘﺮاک ﺟﻨﺲ زن و ﻣﺮد ‪2‬ـ ﭼﻨﺪ‬
‫زن و ﭼﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ ‪3‬ـ ﯾﮏ زن و ﭼﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮ ‪4‬ـ ﯾﮏ ﺷﻮﻫﺮ و ﭼﻨﺪ زن ‪5‬ـ ﯾﮏ زن و ﯾﮏ ﺷﻮﻫﺮ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺎ در ﺑﺤﺚ‬
‫ﺧﻮد ﻓﻘﻂ دو ﻧﻮع از آن ﯾﻌﻨﻰ ﺣﺎﻟﺖ اول و ﭘﻨﺠﻢ را ﮐﻪ اﺷﺘﺮاک ﯾﺎ اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻄﻠﻘﺴﺖ را اﯾﺮاد ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬م‬
 ‫‪٢٤٦‬‬
‫روزى ﻏﺮﯾﺰه ﻫﺎى ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺳﯿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﻧﻬﺎى ﭘﺮﻫﯿﺠﺎن ﺑﻪ آراﻣﺶ ﮔﺮاﯾﻨﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آراﻣﺶ و ﺑﻬﺒﻮدى ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟﻰ آﯾﺎ واﻗﻌﺎً ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﺠﺰه اى ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ؟‬
‫در ﺟﻮاب اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﻏﺮض آﻟﻮد ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﮐﻨﺎر زد و ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻣﺘﻦ ﺟﺮﯾﺎن روز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ اوﺿﺎع در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ اﻓﮑﻨﯿﻢ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ اول اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﻰ را ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺗﺠﻮﯾﺰ ﮐﺮده‪ ،‬و ﺛﺎﻧﯿﺎً در‬
‫ﺑﺨﺶ آﻣﺎرﮔﯿﺮى و ارزﯾﺎﺑﻰ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﺰاﯾﻰ دارد‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻣﺮدم و ﺳﭙﺲ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺗﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آزادى در ﺷﻬﻮات‪ ،‬آﺗﺶ ﻏﺮﯾﺰه‬
‫را ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ از اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺮﯾﺰه داراى اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﺎه‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﯿﺮ ﺷﻮد و ﻫﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ او ﺑﺨﻮراﻧﻨﺪ آزش اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎﻣﻨﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﭽﺮﺧﺪ‪ .‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻃﻮرى ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﺴﺮه ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﻗﺒﻀﻪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت زﻧﺪﮔﻰ ﺟﻬﻨﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺷﺎﻣﻞ دو ﺑﺨﺶ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺑﺨﺸﻰ ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺮى ﮐﻪ‬
‫در آن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﺧﻮراک ﺑﺮاى ﻟﺤﻈﺎت ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺷﮑﻞ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﯿﻮه ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺸﺮ را در اﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم او‬
‫را ﺑﻪ »اﺻﻼح« وﺳﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻣﻮر ﻣﻌﺎش ﭘﯿﺶ ﺑﺮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺴﻢ اﻧﺴﺎن اﺻﻼﺣﺎت ﻣﻬﻤﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬روى دو ﭘﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮاﺗﺶ را راﺳﺖ ﻧﮕﺎه دارد و راه ﺑﺮود‪ ...‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در روان وى‬
‫ﻧﯿﺰ دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎى ﻣﻬﻤﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎى ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺻﻼح وﺳﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻏﺮاﯾﺰ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ اﺷﺒﺎع ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻮاﻃﻒ‬
‫واﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﺪﯾﺪى ﭘﯿﺪا ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻏﺮﯾﺰه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻨﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﻗﺮارد اد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺮﮔﺮدﯾﻢ و ﻧﺤﻮه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻏﺮﯾﺰه را در ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺴﻢ ﺑﺮرﺳﻰ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻏﺬاى زﯾﺎد ﺑﻬﯿﭽﻮﺟﻪ آز ﻏﺮﯾﺰه را ﻓﺮوﻧﻤﻰ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن آن را ﻣﺸﺘﻌﻞ ﻣﻰ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﮐﺎر آدﻣﻰ ﺑﻪ دﯾﻮاﻧﮕﻰ ﻫﻢ ﮐﺸﯿﺪه‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ درﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺗّﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٤٧‬‬
‫ﺷﻮاﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺮدم آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﯾﻢ‪ .‬ﭼﻪ اﮔﺮ آزادى‬
‫ﺑﻼﺷﺮط در اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﮐﺎر ﻏﺮﯾﺰه را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻰ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ در آن‬
‫ﮐﺸﻮر اوﺿﺎع ﻓﺠﯿﻌﻰ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻰ از روزﮔﺎر ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬
‫ﺑﺨﻮرد‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ ﻧﯿﺎز رواﻧﻰ؟‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﺤﺚ دﯾﮕﺮى در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ درﺑﺎره ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﮐﺎرى ﻧﺪارﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ اﺧﻼق درﺑﺎره ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ را ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫زن و ﻣﺮد ﭼﮕﻮﻧﻪ داراى ﻧﯿﺎز رواﻧﻰ ﺟﻬﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫»ﺗﻤﺪن« ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮب ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺎدﯾﺖ ﻣﺤﺾ ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬارده ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﻮﺿﻮع زﻧﺪﮔﻰ‬
‫و روان ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﻧﺎرﺳﺎﯾﻰ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت اﻗﺘﺼﺎدى درﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺦ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﻣﺎدى درﺑﺎره اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﺟﻨﺴﻰ درﺑﺎره ﺷﺌﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ اﻣﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻟﮑﻪ دار ﮔﺮدد و ﻣﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺪﺳﺎت وى ﻧﻈﺮ ﺗﺸﮑﯿﮏ ﺑﯿﻔﮑﻨﯿﻢ‪ .‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و رواﺑﻂ ﻋﺎﻃﻔﻰ اﻓﺮاد‬
‫ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ در ﮐﺸﺎﮐﺶ اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻰ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﯾﮑﻰ از ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ اﻣﻮرى ﺧﺎرج از‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎﻓﺮﺧﺎﻧﻪ اى درآﯾﺪ ﮐﻪ اﻋﻀﺎى‬
‫آن ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ رواﺑﻂ »ﻋﺎﻃﻔﻰ« ﺻﺒﺢ ﺳﺮﮐﺎرﺷﺎن رﻓﺘﻪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺷﺐ از‬
‫ﻣﻐﺎزه ﯾﺎ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاى اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻧﯿﺎى ﻏﺮب ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺻﺤﯿﺤﻰ اوﺿﺎع ﺧﻮد را اﺳﺘﻮار ﮐﻨﺪ و‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن راﻫﻰ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺘﺶ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻰ او ﭘﺮداﺧﺖ و ﻋﻘﻠﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻻت و اﺑﺰار ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﻠﻰ‬
‫ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﺴﺨﺮر ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ اﯾﻦ اوﺿﺎع ﺷﻮم را ﺑﺎ ﻧﻈﺮات ﻋﻠﻤﻰ!‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻨﺎم ﺑﺤﺚ و اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﺎوه ﺳﺮاﯾﻰ و اﺑﺮاز‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﺑﻰ اﺳﺎس اﺷﺘﻐﺎل ورزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ »داﻧﺸﻤﻨﺪان« ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﯿﺮو داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺸﺮ را آﻟﻮده ﻣﻌﺮﻓﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺪﯾﺪه اى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ و‬
 ‫‪٢٤٨‬‬
‫اﻣﯿﺎل ﻓﺮدى ﺑﺮﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻌﻠﻮل ﻋﻘﻞ ﺟﻤﻌﻰ اﺳﺖ و ﺗﻄﻮر و دﮔﺮﮔﻮﻧﯿﻬﺎﯾﺶ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺮو آن ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻓﺮادى ﮐﻪ آن را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺪاﯾﻰ ﻗﺎﯾﻠﻨﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺟﻤﻌﻰ ﭼﯿﺰى ﺟﺪا و ﻣﻨﻔﮏ از وﺟﻮد‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل اﯾﺸﺎن اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﻧﻈﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﮐﺎرى را ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮدى ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ »ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ« ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮد ﻋﻤﻠﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﺷﺌﻮن ﻓﻄﺮى وى ﺟﺪا ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮد در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﮑﻰ از دو‬
‫اﺣﺴﺎس ﺧﻮد )ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع( را ﺑﺮ دﯾﮕﺮى )ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻓﺮدى( ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﻰ دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎز ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد او ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪاراﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻓﻮق ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده داراى اﺻﻞ ﺛﺎﺑﺘﻰ در‬
‫ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬
‫آن را اﯾﻔﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آن را از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺬاﺗﻪ‬
‫ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ و زﯾﺎﻧﺒﺨﺶ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮى ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن در ﺑﺎب ﺧﺎﻧﻮاده اﻇﻬﺎر ﺷﺪه ﺷﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻌﻠﻮل ﺿﺮورﺗﻬﺎى اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ از آن‬
‫روزى ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮد اﻓﺘﺎد و زن در اﻣﺮ ﻣﻌﺎش ﺑﻪ وى ﻣﺘﮑﻰ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را در اﻧﺤﺼﺎر او درﺑﯿﺎورد و ﺟﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫وى‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ دﯾﮕﺮ ﺧﺎﺿﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬
‫ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﻰ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮف وى‬
‫ﺻﺎدر ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ زن از ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﺳﺮﻧﭙﯿﭽﺪ و ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻌﺮض دﺳﺘﺮﺳﻰ ﻣﺮدان دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣﺪود »اﺧﻼﻗﻰ« را ﺟﻌﻞ‬
‫ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻧﯿﺮﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪس ﻗﻤﻠﺪاد ﮐﺮد‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه دﯾﻦ آﻣﺪ ـ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ آن ﻫﻢ از ﻣﺨﺘﺮﻋﺎت ﻣﺮد ﺑﻮد!ـ او ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ راه ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮد ﻫﻤﮑﺎرى ﮐﺮد و ﺗﺎرﻫﺎى دروﻏﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮى در اﻃﺮاف زن ﺗﻨﯿﺪ و او را ﻣﻨﺤﺼﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮد داﻧﺴﺖ! اﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ وﺿﻊ دﻧﯿﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و زن از اﺳﺎرت ﻣﺮد رﻫﺎﯾﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ او ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﮐﺎﺳﺒﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬آرى زن آزاد ﺷﺪه و دﯾﮕﺮ آن‬
 ‫‪٢٤٩‬‬
‫ﺿﺮورت ﻫﺎى ﺳﺎﺑﻖ اﻗﺘﺼﺎدى در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎزى ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﻰ در آﻏﻮش ﺟﻮاﻧﻰ ﮐﻪ ﻋﺸﻘﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى او ﮐﺸﯿﺪه‪،‬‬
‫ﻣﻰ ﺧﻮاﺑﺪ و ﻓﺮدا ﺷﺐ ﮐﻪ از او ﺳﯿﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ داﻣﺎن ﻣﺮدى دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻋﻀﻼﺗﻰ ﻗﻮى و‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﻼرک ﮔﯿﺒﻞ دارد‪ ،‬ﻣﻰ آرﻣﺪ‪ .‬ﮐﺴﻰ ﻫﻢ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ او را از ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎزدارد‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺘﻤﺪﻧﻰ! دﺳﺘﻮرﻫﺎى دﯾﻨﻰ و اﺧﻼﻗﻰ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرى ﺟﻬﻨﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اﯾﺸﺎن‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﯿﺰ ﺗﺎﺑﻊ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﺧﻮد ﻣﻘﺮرات ﺧﺎﺻﻰ در زﻣﯿﻨﻪ اﺧﻼق ﻣﺮدم دارد‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﮐﻪ در روﺳﯿﻪ‬
‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻏﺮب ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارى‪ ،‬ﺳﯿﺴﻤﺘﻬﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﺗﺤﻮل ﯾﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎر »اﺧﻼق« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺟﺪﯾﺪى آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ زن ﺣﻖ داده اﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﮐﺎﻣﻼ آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ آزادى‪،‬‬
‫ﻓﺎﺣﺸﻪ ﮔﺮى ﻧﯿﺰ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪى ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً در ﺑﺎب ﺧﺎﻧﻮاده اﺑﺮاز ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻰ وﺟﻮد دارد وﻟﻰ ﻫﻤﻪ در ﯾﮏ ﻣﻮرد اﺗّﻔﺎق ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻪ اﺻﻠﻰ از اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬در ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدى‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺑﺸﺮ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده دﻟﯿﻞ آن‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدى‬
‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ اى داﺷﺖ ﻋﺎرى از رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﯾﻨﺎن ﯾﮑﻰ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ دور ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از‬
‫اﻧﮕﯿﺰه ﺟﻨﺴﻰ و ﺿﺮورت ﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى و ﻣﯿﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺟﻤﻌﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ ﻧﯿﺎز‬
‫رواﻧﻰ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﺻﻮل‬
‫ﻏﺮﯾﺰى و اﻗﺘﺼﺎدى و ﺗﻄﻮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ‪» ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت« دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ در آن‬
‫دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺟﺪا از اﯾﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ داراى ﻫﺪﻓﻬﺎى ﺑﺴﯿﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺟﺰﯾﻰ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ .‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﯾﺪ از اﻧﺤﺼﺎر »ﺿﺮورﺗﻬﺎ« ﺑﺪرآﯾﺪ و ﺑﻪ آﻓﺎق وﺳﯿﻊ‬
‫دﯾﮕﺮى ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ »اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪم ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
 ‫‪٢٥٠‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺸﺮى اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎﯾﺶ از روان ﺧﻮد او‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺎﻧﻮاده را از ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺪاء و رﯾﺸﻪ ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ از ﺑﺴﯿﺎرى از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﺟﺴﻤﻰ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﻋﻘﻤﯿﻘﺘﺮ در‬
‫روان آدﻣﻰ ﺟﺎى ﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺎزﻫﺎى اﻗﺘﺼﺎدى ﺧﻮد را ﺑﺮﻃﺮف‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﻫﻢ ﺧﯿﺎل ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺻﺪاى ﺧﻔﯿﻔﻰ در اﻋﻤﺎق ﺟﺎﻧﺶ ﻃﻨﯿﻦ ﻣﻰ اﻧﺪازد و او را ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻓﺮاﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده آراﻣﺶ روان ﺑﻪ ﺣﺪى ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻧﻈﯿﺮش‬
‫در ﻫﯿﭻ ﺟﺎى دﯾﮕﺮ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬و اﺳﺎﺳﺎً ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮑﻰ از ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫رواﻧﻰ ﻫﺮ ﻓﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪون آن ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن دو ﻓﺮد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ ﺧﺎﻧﻮاده دارد و دﯾﮕﺮى ﻣﺠﺮد اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از اﻃﻤﯿﻨﺎن و آراﻣﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﺟﻮاﻧﻰ ﮐﻪ از ﻗﯿﻮد اﺧﻼﻗﻰ رﻫﯿﺪه اﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺪ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺬّت ﺑﻰ ﭘﺎﯾﺎﻧﻰ رﺳﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﭘﺮﻫﯿﺠﺎن ﺑﻪ ﺳﯿﺮ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻤﻰ ﺧﻮد ﻣﻰ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ ...‬وﻟﻰ ﻃﻮﻟﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﻰ ﮐﺎذب‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه‪ ،‬اﺿﻄﺮاب ﻫﺎى ﺷﺪﯾﺪى در رواﻧﺸﻨﺎن ﻫﻮﯾﺪا ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺒﻼ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﻰ اﻧﺴﺎن ﺷﺪﯾﺪاً ﺑﻪ ﻟﺬاﯾﺪ روى آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻄﺸﻰ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻰ ﮔﺮدد‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﯿﺮاب ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮص ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺤﺮان و ﻫﯿﺠﺎن اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﺎى ﻣﻰ ﻧﻬﺪ ﮐﻪ وى ﺑﻪ ﻏﺮﯾﺰه ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺣﺪ و ﮐﻨﺘﺮﻟﻰ اﺳﯿﺮ ﺷﻬﻮت ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﮑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮﺣﻠﻪ اى از ارﺗﻘﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد را از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻰ ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﻬﺎ رﻫﺎ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﮏ ﭼﯿﺰى ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺣﺮﺻﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﮐﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده روﻧﺪ ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ ﺷﻬﻮت را از‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬ﭼﻪ از آن ﭘﺲ زن و ﺷﻮﻫﺮ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻏﺮﯾﺰه‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ دﯾﮕﺮى را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد دارد‪.‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻣﻌﻨﺎى ﺣﺮف ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ازدواج ﺟﺮﯾﺎن ﺷﻬﻮت ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﺣﮑﻤﺖ ﺻﺤﯿﺤﻰ آن ﭼﻨﺎن ﺗﻨﺪ و ﺷﺪﯾﺪ آﻓﺮﯾﺪه‬
 ‫‪٢٥١‬‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﻧﺴﺎن را رﻫﺎ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺷﻬﻮت در ﺣﺎل ﻋﺎدﯾﺶ ﻧﯿﺎزى ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻫﺎى‬
‫ﺷﺪﯾﺪ رواﻧﻰ ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ اوﻟﯿﻦ ﺗﻠﻨﮕﺮى ﮐﻪ روى آن ﻣﻰ ﺧﻮرد ﻓﻮرى ﺑﻪ ﺟﻬﺶ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺿﻤﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﺮﻣﻰ و ﻣﺪارا‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﺳﺮﮐﺸﻰ ﻫﺎى آن را ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮاى ﺻﺎﺣﺒﺶ درد و رﻧﺞ ﻣﺴﺘﻤﺮى ﺑﺒﺎر ﻧﯿﺎورد‪ .‬ازدواج اﯾﻦ ﻫﺪف را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮده‪،‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻰ ﻫﺎى ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ از ﻗﺒﻞ رﺳﯿﺪﮔﻰ ﺑﻪ وﺿﻊ زن و ﺑﭽﻪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﺑﺮزگ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آدﻣﻰ را از ﺣﺮارت‬
‫ﺷﻬﻮت ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﺪ ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻘﺪار ﻃﺒﯿﻌﻰ آن را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﺑﻪ زن ﻧﯿﺎز دارد و زن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﻓﻊ ﻏﺮﯾﺰه ﺷﻬﻮت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو داراى »اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻰ« از ﻗﺒﯿﻞ اﻧﺲ‪،‬‬
‫دوﺳﺘﻰ و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت را در وﺟﻮد ﻣﺮدى دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ زﻧﻰ در‬
‫وﺟﻮد زن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺿﻄﺮاب و ﻫﯿﺠﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﮐﻮﭼﻪ و‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬آﺧﺮ دوﻧﻔﺮ رﻫﮕﺬر ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺪاﯾﻰ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دوﺳﺘﻰ ﻋﻤﯿﻘﻰ ﺑﺮﻗﺮارﻣﻰ ﺷﻮد؟‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻟﻄﯿﻔﻰ ﮐﻪ از ﺑﻄﻦ روان ﻓﺮد ﻣﻰ ﺟﻮﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻓﻀﺎﯾﻰ آرام و ﻣﮑﺎﻧﻰ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻓﺘﺪ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ آﺗﺶ ﻏﺮﯾﺰه آﻧﭽﻨﺎن ﺗﻨﺪ و ﺷﻌﻠﻬﻮر ﻣﻰ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ وﺳﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﻰ و ﺳﺎﻣﺎن وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺎز اﻧﺴﺎن ﻧﺎراﺣﺖ و‬
‫ﻧﺎراﺿﻰ و ﻣﻀﻄﺮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زن و ﻣﺮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺎﻫﻢ و داﺷﺘﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺒﺎدل ﻣﺸﺎﻋﺮ و ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ و راز ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ را در‬
‫ﺗﮑﺎﭘﻮى زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﻠﯿﺪ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻪ دﺳﺖ دو ﻗﻠﺐ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺮد ﮐﻪ از ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ ﻋﺎﻃﻔﻰ‬
‫ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻬﺮه درﺳﺘﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ واﻗﻌﯿﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻰ ﻗﻮه ﺧﯿﺎل‪ ،‬ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن را ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ ﻣﻰ رﯾﺰد‪،‬‬
‫وﻟﻰ آﻧﻬﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﻌﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ »ﻋﻠﻤﻰ«اﻧﺪ ﮐﻪ در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﮔﻮاﻫﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٥٢‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﻋﻮاﻃﻒ ﯾﮑﻰ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻬﺎى رواﻧﻰ‬
‫زن و ﻣﺮد اﺳﺖ و ﻫﯿﭽﯿﮏ از ﻟﺬاﯾﺬ ﺑﺪﻧﻰ و ﺷﺌﻮن آزادى در اﻣﺮ اﻗﺘﺼﺎد‪،‬‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﻘﻂ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ آراﻣﺶ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﯾﻨﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را در ﺧﯿﺎﺑﺎن و ﻣﻌﺎﺑﺮ ﮔﺬراﻧﺪه و ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ازدواج‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺧﻮد را از اﯾﻦ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻰ و دﻟﻬﺮه رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺮب زدﮔﺎن! ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺮﻗّﻰ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ را ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺒﯿﻨﺪ‬
‫در ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را »آزﻣﺎﯾﺶ« ﮐﺮدﻧﺪ و زﯾﺮ و‬
‫روى ﻫﻢ ﺧﻮب را ﺑﺎﻻ آوردﻧﺪ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﻢ ازدواج ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﻰ آﻧﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺛﺎﺑﺘﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺗﺮﺗﯿﺐ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫آدم از ﺣﻤﺎﻗﺖ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺧﻨﺪه ﻣﻰ اﻓﺘﺪ‪ ،‬اﯾﻨﺎن ﭼﺮا ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﻔﻬﻤﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻃﻼق در اﯾﺎﻻت آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎى دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ رواج دارد‪ .‬ﺑﻄﻮرى ﮐﻪ ﮔﺎﻫﻰ رﻗﻢ‬
‫آن ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﭼﻬﻞ درﺻﺪ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻃﻼق در ﮐﺸﻮر ﻣﺼﺮ )ﮐﺸﻮر ﺑﻰ ﺗﻤﺪن و‬
‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده( ﻫﻨﻮز در ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ رﻗﻢ ﺳﺮﺳﺎم آور‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎﺑﺨﺮدان را ﺑﺎﯾﺪ وﻗﺘﻰ ﺧﻮب ﻣﺴﺨﺮه ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻃﻼق‬
‫در آﻣﺮﯾﮑﺎ دﻟﯿﻞ ﺗﻤﺪن اﺳﺖ وﻟﻰ در ﻣﺼﺮ ﻧﻮﻋﻰ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﻰ و وﺣﺸﯿﮕﺮى‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد!‬
‫ﭼﺮا ﻃﻼق ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ ﺷﯿﻮع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﻋﻠﺖ ﺷﯿﻮع آن‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ آﺷﻔﺘﮕﻰ ﻫﺎى اوﺿﺎع ﺟﻨﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﮐﻨﺘﺮﻟﻰ‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮد و زن ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺧﯿﺎﺑﺎن و ﻣﺤﻔﻞ و ﮐﻨﺎر درﯾﺎ ﻣﻌﺘﺎد‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و دﯾﮕﺮ ﻓﻀﺎى ﻣﺤﺪود ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻟﺬّﺗﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت روﺷﻨﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺮدى ﮐﻪ ﻋﺎدت ﮐﺮده ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺮ زﯾﺒﺎروﯾﻰ ﮐﻪ دﻟﺶ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬و زﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﺪاﻧﺠﺎ ره ﻣﻰ ﺑﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ از ﻣﺤﯿﻂ آرام‬
‫و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﻟﺬّﺗﻰ ﻧﻤﻰ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﻫﺮ ﺷﺒﻰ از آﻏﻮش ﺟﺪﯾﺪى اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ زن و ﺷﻮﻫﺮ از دﺳﺖ ﻫﻢ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫و ﺣﺲ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺰاﺟﺸﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ ﻟﺬّت ﺑﺮدن از‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺷﻬﻮى ﻗﺮار ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺗﻤﺎم اوﺻﺎف ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را در وﺟﻮد‬
 ‫‪٢٥٣‬‬
‫ﯾﺎرش ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﺪ و ﻗﻬﺮاً اﻓﺮاد دﯾﮕﺮى ﻧﯿﺰ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اوﺻﺎف‬
‫زﻧﺪه ﺗﺮ و ﺟﻠﻮه ﻫﺎى ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه ﺗﺮى دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻤﺎم اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺧﻮد را وﻗﻒ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ در زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻰ ﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ آﺛﺎر ﻋﻤﯿﻘﻰ در روان ــ ﺑﻮﯾﮋه در زن‬
‫ــ ﺑﻪ ﺟﺎى ﻧﻬﺎده ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ازدواج ﺑﮑﻠﻰ ﻣﺤﻮ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﻇﺮف ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﮐﻪ آﺛﺎر‬
‫رﻓﺘﺎر اﻧﺤﺮاﻓﻰ اﻧﺴﺎن را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در آﯾﻨﺪه ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﻪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻣﺠﺎرى ﻣﻌﯿﻨﻰ‬
‫ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد او ﺧﯿﺎل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﮔﺮداﻧﻨﺪه ﻣﻘﺪرات زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺎﯾﺪه آن زﻧﺪﮔﻰ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ آدﻣﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮب ﺑﺴﺮ‬
‫ﺑﺒﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ و اﻓﮑﺎرش ﺑﻪ ﺟﺎى دﯾﮕﺮى ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ و ﺧﺎﻃﺮات‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ و ﯾﺎ ﻟﺬاﯾﺬ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اى و ﯾﺎ ﯾﺎد ﻣﻌﺸﻮﻗﻰ ﺑﯿﻮﻓﺎ‪ ،‬در ﺿﻤﯿﺮش ﺟﺎى‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از »ﻫﻮﺷﻤﻨﺪان!« ﺑﺎ ﻧﺒﻮغ ﻓﮑﺮى ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻧﯿﺎى ﻏﺮب اﺳﺖ ﮐﻪ در داﻧﺶ و اﺧﺘﺮاع و ﺟﻬﺎت اﻗﺘﺼﺎدى و ﺳﯿﺎﺳﻰ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اى ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ ﺷﯿﻮع اﻣﺮاض ﻋﺼﺒﻰ‬
‫و رواﻧﻰ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ وﺿﻊ ﻣﺨﻮف‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ ،‬ﺣﺘﻰ در آن دوران ﮐﻪ در ﺟﻨﮕﻞ و ﻏﺎر ﺑﺴﺮﻣﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﮐﻮدک‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﯿﺎز رواﻧﻰ ﺑﺮاى زن و ﻣﺮد ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاى ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﯿﺰ ﯾﮏ‬
‫ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻮدک در واﻗﻊ ﺟﺰﯾﻰ از وﺟﻮد زﻧﺴﺖ و از ﻋﺼﺎره ﺟﺎﻧﺶ ﯾﻌﻨﻰ از ﺧﻮن و‬
‫ﺳﭙﺲ از ﺷﯿﺮ ﮐﻪ آن ﻫﻢ از ﺧﻮن اوﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻮدک ﺟﺰﯾﻰ از‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن رواﻧﻰ ﻣﺎدر ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى اﮔﺮ زﻧﻰ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﯿﺎورد ﭘﯿﺶ ﺧﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدى ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﻣﺎﯾﻠﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ آن ﻫﻢ ﯾﮏ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ وﺳﺎﯾﻞ آن را در ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﮑﺎﻧﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﯿﻮان ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻧﻮزاد ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺧﻮﯾﺶ رﻫﺎ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن رﺷﺪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺮاﻗﺐ‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮزادﻫﺎى اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻫﺮﭼﻪ در‬
 ‫‪٢٥٤‬‬
‫ﻣﯿﺪان ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺶ رود‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ ﺟﺴﻤﻰ‪ ،‬روﺣﻰ و رواﻧﯿﺶ اﻓﺰون ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻣﺸﺎﻋﺮ و اﻋﻤﺎل و اﻓﮑﺎر ﺟﺪﯾﺪى ﻧﯿﺰ در زﻧﺪﮔﻰ وى ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﯿﻠﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺘﻤﺪن ﺗﺮ ﺷﻮﯾﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺪ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺟﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﮐﻮدک در آن رﺷﺪ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺬر‬
‫ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﻰ‪ ،‬ﻟﻄﻒ و ﻋﺎﻃﻔﻪ را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ در ﺿﻤﯿﺮ ﮐﻮدک‬
‫ﻣﻰ ﭘﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان اﺟﺘﻤﺎع را از ﻣﺤﻮر ﻧﺒﺮد و ﻧﺰاع ﮔﺴﺴﺖ و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫دوﺳﺘﻰ و ﻫﻤﮑﺎرى ﭘﻰ رﯾﺰى ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﯾﺎوه ﺳﺮاﯾﯿﻬﺎ ﻗﻠﻢ ﺑﻄﺎن ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬زﯾﺮا در‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻮدﮐﺎن را ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻠﻤﻰ و ﺣﺘﻰ ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭼﻮن از اﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﻰ ﺧﺒﺮﻧﺪ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺎﻫﻰ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺎ اﻓﮑﺎرى ﭘﺴﺖ و رواﻧﻰ آﻟﻮده‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﻰ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﻏﺬاى ﺧﻮب ﺑﻪ ﮐﻮدک ﻣﻰ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ روز او را »وزن« ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻣﺶ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ! ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ ﻫﻮش او را ﻫﻢ ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﻨﺪ و اﮔﺮ در‬
‫ﺟﻬﺎت ﻓﮑﺮى اﺧﺘﻼﻟﻰ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اش ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫آرى‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ در ﻣﺤﯿﻂ ﭘﺮورﺷﮕﺎه ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻬﻢ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ از ﺗﻮان اﯾﻦ اﻣﺎﮐﻦ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺧﺎرج اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎى رواﻧﻰ ﮐﻮدک اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎً در ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اى ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺶ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺴﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺴﻢ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آﯾﺪ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎدى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ آدﻣﻰ را ﺑﻮﺟﻮد آورده‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﻫﺎى‬
‫روﺣﻰ اﻧﺴﺎن ﮐﺎرى ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ آن را از اﻣﻮر ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺴﻢ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»اﻧﺎ ﻓﺮوﯾﺪ« در ﮐﺘﺎب »ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎن« درﺑﺎره اﻧﺤﺮاف ﻫﺎى ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ ﮐﻪ در‬
‫ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﺎﻫﻬﺎ و ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﻋﺎﯾﺪ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻰ ﮔﺮدد و رواﻧﺸﺎن را دﭼﺎر‬
‫اﺿﻄﺮاب ﻋﺎﻃﻔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻼ ﺑﺤﺚ ﮐﺮده و ﻣﺜﻼ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎ را ﻋﻼج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎزه اﮔﺮ ﻫﻢ در ﺟﺎﯾﻰ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد ﺣﺘﻤﺎً‬
 ‫‪٢٥٥‬‬
‫ﺳﻌﻰ ﺑﺴﯿﺎرى ﺑﺮاى آن ﮐﺎر ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻮدک در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺎم زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬درﺑﺎره ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد اﺣﺴﺎس اﻧﺲ دارد و‬
‫ﭼﻨﯿﻦ درک ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻓﻘﻂ ﻣﺎل اوﯾﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺰاﺣﻤﺶ‬
‫ﺷﻮد ﺳﺨﺖ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺘﻬﺎ راه ﻋﻼﺟﻰ ﻧﯿﺎﺑﯿﻢ ﻗﻄﻌﺎً روان ﻃﻔﻞ را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاﻓﻬﺎى رواﻧﻰ و اﻣﺮاض‬
‫ﻋﺼﺒﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪه اﯾﻢ‪ .‬ﮐﻮدک در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ و ﺑﻼ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدک در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺷﮕﻔﺖ آورى اﻧﺠﺎم ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﺗﺎ ﻗﺪم ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻧﻬﺎد ﻓﻮرى ﻏﺬاى ﮐﺎﻣﻞ و ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد را از ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺎدر‬
‫ﻣﻰ ﻣﮑﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﻏﺪاﯾﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﺑﺮاى ﮐﻮدک ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻔﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻮدک ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﯿﺮى ﮐﻪ از ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺎدر ﻣﻰ ﻣﮑﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻟﻄﻒ و‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻪ را ﻧﯿﺰ از او ﺑﻪ اﻟﻬﺎم ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ ﭘﺪر ﻣﻰ رﺳﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﭘﺪر درﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻪ‬
‫ﮐﻮدک ﯾﮏ ﺟﺰء ﻣﺎدى ﺑﺪن ﻣﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﺨﺸﻰ از ﻋﻮاﻃﻒ و روﺣﯿﺎت‬
‫وى ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ‪.‬‬
‫ﭘﺪر در ﺣﯿﻦ اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔﻪ‪ ،‬ﮐﻮدک را از وﺟﻮد ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ وﻟﻰ ﻣﺎدر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬در داﺧﻞ ذات ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﭘﺮورش ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﻋﻼﻗﻪ و راﺑﻄﻪ ﭘﺪر را ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ﻃﻰ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﻰ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ را اﻣﺘﺪاد وﺟﻮدى ﺧﻮد ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ و در ﭘﺮﺗﻮ وﺟﻮد وى ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫ﺟﺎوداﻧﮕﻰ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮ از راه اﻟﻔﺖ و اﻧﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪر ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﻬﺮآﻣﯿﺰى ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﭘﺮ و ﺑﺎﻟﻰ درﺑﯿﺎورد و داﻣﺎن و ﭘﺴﺘﺎن ﻣﺎدر را رﻫﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪر‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﻰ آﯾﺪ و ﺑﺎ آﻣﻮﺧﺘﻦ رﻣﻮز ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎت روﺣﻰ و ﺟﺴﻤﻰ‬
‫ﭘﺎى او را ﺑﻪ اﻓﻖ وﺳﯿﻌﺘﺮى ﺑﺎز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﮐﻮدک ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻋﺎﻃﻔﻰ و رواﻧﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﭘﻨﺎه ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻮاﻃﻒ ﭘﺪرى و ﻣﺎدرى ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺑﻪ آﻏﻮش ﻣﺎدر و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﭘﺪر ﮐﻤﺎل ﺑﺴﺘﮕﻰ را دارد‪،‬‬
 ‫‪٢٥٦‬‬
‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺤﯿﻂ آزاد و ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻧﯿﺰ ﮔﺎﻣﻬﺎى ﮐﻮﭼﮏ و ﮐﻮﺗﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﺮﻣﻰ دارد و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺷﺘﻬﺎﯾﺶ ﻏﺬاﻫﺎى ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ را ﻃﻠﺐ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﺌﻮن رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﺷﺨﺎص )ﻏﯿﺮ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر( اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﯾﻞ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﯾﻰ را آﻏﺎز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﮐﻮدک را از ﺷﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻬﺎز ﻫﺎﺿﻤﻪ اش ﻏﺬاﻫﺎى دﯾﮕﺮى را‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬از اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪى‬
‫واﻗﻊ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ راه ﺻﺤﯿﺢ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ وى را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫اﺗﮑﺎ ﮐﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرﺟﻰ آﺷﻨﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﻮدک ﺑﺎﯾﺪ در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ از ﮐﻤﮏ و ﻋﺎﻃﻔﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ روان وى ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﯾﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻰ ﺧﻮ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺰاﯾﺎى ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻄﺮت ﭘﻰ رﯾﺰى ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﮐﻮدﮐﺎن را در آﻧﺠﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﮔﺮد ﯾﮏ ﻣﺎدر ﺟﻤﻊ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮان آن را ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ اى ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮد؟‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺻﻠﻰ ﺷﺎن ﮐﻪ ﻻزم ﺑﻮد ﻣﻬﺪ آراﻣﺶ اﻃﻔﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮐﻨﻮن در‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ و ﮐﻮﭼﻪ ﻫﺎ و ﯾﺎ در ﻓﺮوﺷﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺑﺎزار ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎﺳﺒﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ آﻧﮑﻪ‬
‫در ﻣﺤﻔﻞ ﻫﺎى ﮔﻨﺎه و ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ ﺷﺮﮐﺖ ﺟﺴﺘﻪ اﻧﺪ!‬
‫روﺳﯿﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻼت ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره‬
‫از اﻣﺎﮐﻦ ﻋﻤﻮﻣﻰ و ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬وى در واﻗﻊ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﺪ و از اﯾﻨﺮو ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﻘﻂ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﺷﺨﺼﻰ را ﭘﺮورش ﻣﻰ دﻫﺪ و ﻣﺜﻼ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮروث ﺑﻮدن اﻃﻔﺎل را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻰ آورد ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدى اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻰ ﺗﻤﺎم اﻗﺴﺎم ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ را اﻟﻘﺎ‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬از اﯾﻦ رو ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻧﯿﺰ ﺟﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﯿﺰ از‬
‫ﺑﯿﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻤﻠﻮک دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻫﺎﯾﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯿﺴﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ آﻧﺎن را ﺻﺪ در ﺻﺪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش دو ﺧﻄﺮ دارد‪ :‬ﯾﮑﻰ آﻧﮑﻪ ﭘﺮورﺷﮕﺎه ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮاﯾﺞ رواﻧﻰ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮآورد و ﺑﺎﻻﺧﺮه آﻧﺎن را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺰاﺣﻤﺖ و ﻧﺰاع ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻣﺎﺷﯿﻨﻬﺎى ﻣﺘﺤﺮﮐﻰ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﻗﻠﺐ و ﺷﻌﻮرى ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٥٧‬‬
‫دوم‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ زن از ﻣﻬﺮ ورزﯾﺪن ﺑﻪ ﮐﻮدک ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﻋﻼﻗﻪ اش ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺷﻬﻮت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وى زﻧﺪان و ﺑﺮدﮔﻰ ﺟﻠﻮه ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﮏ اﻟﺮﻗﺎب اﻃﻔﺎل داﻧﺴﺘﻪ و ازدواج ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫ﻟﺬّت و ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ ﭼﺮﺧﯿﺪه‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ زن و ﺷﻮﻫﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ وﻓﺎدار‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ از ﺧﯿﺎﻧﺖ درﺑﺎره ﻫﻢ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ و اﺳﻼم‬

‫اﺳﻼم ﻣﯿﻞ ﺟﻨﺴﻰ را آﻧﭽﻨﺎن ارج ﻧﻬﺎده ﮐﻪ از ﺷﺌﻮن ﻋﺒﺎدى ﻗﻠﻤﺪادش ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺴﯿﺎر راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﺮد و ﺣﺘﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺎ ازدواج ﻧﯿﻤﻰ از دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎز ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»از دﻧﯿﺎى ﺷﻤﺎ دو ﭼﯿﺰ را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ام‪ ،‬ﻋﻄﺮ و زن‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﻮر ﭼﺸﻢ‬
‫ﻣﻨﺴﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﯿﺎق اﯾﻦ ﮐﻼم ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ زن از ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺴﻰ ﺗﺎ ﭘﺎى ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻄﺮ ﻣﺸﺎم ﺟﺎن را ﻧﻮازش ﻣﻰ دﻫﺪ!‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻰ ﻧﺎم ﺧﺪا را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎى اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻰ از ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﭘﺎک و روﺣﺎﻧﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮدن ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم آﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺒﺪاء‪ ،‬اﻣﺮى ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون آن زﻧﺪﮔﻰ در‬
‫زﻣﯿﻦ اداﻣﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﺮاى ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻋﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﻮﺷﯿﺪه و ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارج ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ از ﻃﺮف اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﻖ‬
‫داده ﺷﺪه ﮐﻪ در وﺟﻮد ﺧﻮد ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ و اﻧﮕﯿﺰه اى را اﺣﺴﺎس ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در‬
‫ﻣﻘﺎم اﺟﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻌﻘﻮل اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را در آن‬
‫ﺳﻮى ﻣﺮز ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻓﺼﻞ »ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﻼم« ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺮوح ﺑﯿﺎن ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻓﻄﺮى ﻣﺨﺎﻟﻔﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻫﻢ‬
 ‫‪٢٥٨‬‬
‫آزاد رﻫﺎ ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺣﺪودى را در اﯾﻦ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺮاﯾﺰ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼم ﺑﺴﻮى ﻫﺪف ﻫﺎى ﻣﻌﻘﻮل و اﺻﯿﻞ ﺧﻮد ﺳﻮق داده‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺮدم ﭼﯿﺰى ﺧﺎرج از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯿﺸﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ .‬اﺳﻼم ﺑﺮاى‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺒﺎح ﺷﻤﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﺮ روى‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺠﻬﻨﺪ! و ﻧﻨﮓ و رﺳﻮاﯾﻰ ﺑﺒﺎر آورﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻮد ﯾﮑﻰ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺴﻠﻢ ﺟﻬﺎن‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻋﻘﯿﺪه و ادﯾﺎن او را از ﺳﺎﯾﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻣﺘﯿﺎز و‬
‫ﺑﺮﺗﺮى ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم در اﻓﻘﻰ وﺳﯿﻊ ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﯾﮑﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺮده و ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه را‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ زﻣﺎن ﺣﺎﻟﺸﺎن درﻧﻈﺮ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮد ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻧﺴﻠﻬﺎى آﺗﯿﻪ ﻋﻤﻠﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﯿﺘﺮى را ﺑﺮاى‬
‫اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﻰ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻫﯿﭽﻮﺟﻪ او را در ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺤﺪود ﻣﺎدﯾﺖ زﻧﺪاﻧﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻋﻘﯿﺪه و ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺤﺼﺮاً‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎى ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎﻣﺮواﯾﻰ ﺑﺸﺮ‬
‫را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎل ﮐﻪ اﻣﺮى زاﯾﺪ ﺑﺮ ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯿﺴﺖ اﺑﻮاب دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫روى ﻣﺎ ﮔﺸﻮده و راه ﺗﮑﺎﻣﻞ را ﺗﺎ ﺑﻰ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺑﺎزﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﮐﺎرﻫﺎى ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻫﻤﻮاره از ﻏﺮﯾﺰه‬
‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺮو و ﻫﻮش و ﺛﺮوت ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﺮﺗﺮى ﺧﻮد را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰ آورد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻗﻠﻤﺮو اﺣﺴﺎﺳﺎت رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﮑﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻤﺘﺎزى‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ در ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻏﺮﯾﺰه ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻬﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه ﺟﻨﺴﻰ را‬
‫اﺷﺒﺎع ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﺴﻞ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻬﻮت ﺳﺮﮐﺶ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫درﻣﻰ ﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ زن و ﻣﺮد ﺑﻪ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺟﺮﯾﺎﻧﻰ ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎﯾﺪ‬
‫اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دل زن و‬
‫ﻣﺮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﻧﺰدﯾﮑﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٥٩‬‬
‫»از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﺧﺪا ﯾﮑﻰ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﻔﺖ ﺷﻤﺎ را از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫او اﻧﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﻰ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﻗﺮارداده‪) «...‬روم‪.(21:‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﯾﺎ ﻫﺪف؟‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﯿﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ اﻫﻤﯿﺘﺶ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﻧﻮع و‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﮑﺎر رود‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺴﻰ رأﺳﺎً ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﻫﺪﻓﻰ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫در زﻧﺪﮔﻰ دارد‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺴﺎوﮐﻢ ﺣﺮث ﻟﮑﻢ )ﺑﻘﺮه‪(223 :‬‬
‫»زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﺸﺘﺰار ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ«‬
‫ﯾﻌﻨﻰ زن زﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺬر اﻓﺸﺎﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺮاﻗﺒﺶ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﯿﻮه اى ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ دﻫﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﻟﻄﯿﻒ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روز اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ و ﻫﺮﮔﺰ ارﺿﺎى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﻬﻮى را‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻫﺪف ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻋﻠﻤﻰ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺳﺎزﮔﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ ﺷﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﻣﯿﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﻟﺰوﻣﻰ دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫درﺑﺎره آن ﺗﻮﺟّﻪ و دﻗّﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺒﺬول دارد؟‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎور ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻏﺮﯾﺰه ﺧﻮدش ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف ﻋﺎﻟﯿﺘﺮى در ﭘﯿﺶ دارد‪ ،‬ﺧﻮد ﻃﻐﯿﺎن ﺷﻬﻮت‬
‫را ﻣﻰ ﮐﺎﻫﺪ از آن ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻌﺘﺪﻟﻰ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﮐﺴﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺧﻮردن‬
‫ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﻰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺮو ﻣﻰ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﮑﻤﻰ از ﻋﺰا‬
‫درﺑﯿﺎورد! ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎورى‪ ،‬وﺿﻊ ﻣﻮﺣﺸﻰ ﺑﺨﻮد ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‬
‫و ﭘﺲ از ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺟﻬﺎز ﻫﻀﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺣﺘﻰ از ﺧﻮردن ﻫﻢ ﻟﺬّﺗﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻏﺬا را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺰاج و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺻﺮف ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ‬
‫اﺳﺮاف ﻧﺪارد و ﺣﺮﮐﺎت ﻣﻮﺟﺐ آﺑﺮورﯾﺰى از وى ﺳﺮ ﻧﻤﻰ زﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﻰ ﻫﻢ‬
‫ﻟﺬّت ﻏﺬا را ﻓﻬﻤﯿﺪه و ﻫﻢ ﺳﻼﻣﺘﻰ ﻣﺰاج ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺪﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن اﻓﺮاط و ﮔﺴﺘﺎﺧﻰ و وﻟﺨﺮﺟﻰ از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﻰ دﻫﺪ ﮐﻪ‬
 ‫‪٢٦٠‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎرش ﺑﻪ ﮐﻮﻓﺘﮕﻰ اﻋﺼﺎب و زﯾﺎن ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻧﺴﺎن‬
‫ﮐﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﻰ را وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ از اﺳﺮاف ﺧﻮددارى‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﺣﺪ اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﻟﺬاﯾﺬ اﯾﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺎ دو ﺑﯿﻨﺶ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو از ﻧﻈﺮ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﯿﺰ اوﺿﺎﻋﻰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﻮت را‬
‫ﻫﺪف ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻓﻘﻂ در ﻓﮑﺮ اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎم ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﻋﯿﺎﺷﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺮرات‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﻧﻈﺮ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺣﺘﺮاﻣﻰ ﻧﺪارد ﭼﻪ ﺑﺮاى ﻣﺤﺪودﯾﺖ آﻧﺎن وﺿﻊ‬
‫ﺷﺪه و ﻧﻤﻰ ﮔﺬارد ﮐﻪ اﻓﺮاط ﮔﺮﯾﻬﺎى ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ ﺷﻬﻮات ﺑﺎﻋﺚ‪ ،‬اﺧﺘﻼل وﺿﻊ‬
‫ﻣﺮدم و اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ را ﻫﺪف ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻰ و‬
‫اﻧﺤﻄﺎط روى ﺑﺮده و اﮔﺮ از ﭘﺲ اﯾﻦ ﻟﺬاﯾﺬ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﻫﺪف ﻫﺎى دﯾﮕﺮى را ﻫﻢ‬
‫درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد رﺳﺘﮕﺎرى ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺑﺸﺮ ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط و ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻰ درﺑﺎره اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﻰ ﺑﺮوز ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ‬
‫در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺮوى ﺟﻨﺴﻰ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺘﻮارى در روان اﺷﻐﺎل ﮐﺮده و‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﻫﺎى ﻋﻤﯿﻘﻰ در ﺳﺎﯾﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت آدﻣﻰ دارد‪ .‬روى ﻫﻤﯿﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼق‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه واﺑﺴﺘﮕﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻧﺎم اﺧﻼق را‬
‫ﻣﻰ ﺷﻨﻮﯾﻢ ﻓﻮرى ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﮐﮋﯾﻬﺎ و راﺳﺘﯿﻬﺎى اﻧﺴﺎن در ﻣﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎک ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﯾﮑﻰ از آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ ﻋﻼﻗﻪ اى را ﮐﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺜﯿﻞ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻟﻄﯿﻔﻰ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»زﻧﺎن ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻮﺷﺎک و ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاى اﯾﺸﺎن ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ ﭼﻮن‬
‫ﭘﻮﺷﺎک ﻫﺴﺘﯿﺪ« )ﺑﻘﺮه‪.(187 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﮐﻮﺗﺎه‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺟﺴﻤﻰ و روﺣﻰ زن و ﻣﺮد ﺑﻄﺮز ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﯾﻌﻰ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻟﺒﺎس ﺑﺪن را ﻣﻰ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻗﻮاره ﺗﻦ دوﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و از‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻤﺎﺳﺶ ﺑﺎ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زن و ﻣﺮد ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮑﻨﺪ‬
‫و ﻫﻨﮕﺎم آﻣﯿﺰش ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﻫﺮ دو ﯾﮏ ﺟﺴﻢ و ﯾﮏ روان‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬در ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻤﯿﻦ زن و ﻣﺮد از ﻟﺤﺎظ ﺟﺴﻤﻰ و رواﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
 ‫‪٢٦١‬‬
‫ﭘﻮﺷﺎک ﺑﺮاى ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ آﺑﺮو و دﻓﺎع از ﺟﺎن و ﻣﺎل‪ ،‬ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه زن ﯾﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن وﻓﺎدارﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺎﺳﻰ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از آﺳﯿﺐ ﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻰ دارد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺣﻔﻆ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل زﺷﺖ و ﺣﺮﮐﺎت ﻣﻨﺎﻓﻰ ﻋﻔﺖ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻟﺒﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻗﻮاره ﺗﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﺎ ﻓﺮح و ﺷﺎدى در ﺑﺮ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و‬
‫زﯾﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ ﺷﺨﺺ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ .‬ﻫﻤﺴﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﯾﻪ ﺧﺮﺳﻨﺪى ﺧﺎﻃﺮ و‬
‫ﺳﺮﻓﺮازى و اﻓﺘﺨﺎر آدﻣﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﻰ را در ﺿﻤﻦ ﯾﮏ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻮﺗﺎه‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه و ﺑﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﻰ آن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺪﯾﺪى ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ آﻣﯿﺰش ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﯿﺰش ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﻟﺒﺎﺳﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن زﯾﻨﺖ و ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﺎط ﻓﺮاوان ﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫‪٢٦٢‬‬

‫ﻣﺴﺎوات در ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﯿﻢ آﻣﯿﺰش زن و ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از دو ﻃﺮﯾﻖ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﯿﺮد‪ :‬ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎدﺗﻰ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ 1‬راﯾﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم زﻧﻬﺎ در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ زن از آن ﯾﮏ ﻣﺮد و ﯾﮏ ﻣﺮد ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﯾﮏ زن‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرت اﺧﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﺮاﻓﺖ و ﻣﺘﺎﻧﺖ واﻗﻌﻰ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﯾﻞ آﻣﺪه و ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ادﯾﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎﻟﺖ اول را ﻣﻮﺟﺐ ﺻﻼح و‬
‫ﺧﯿﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى رﻫﺎﯾﻰ از ﺑﺤﺮان ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ و ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻀﺎر آزادى ﻣﻄﻠﻖ ﻓﺮدى‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻈﺎﻣﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻟﺬاﯾﺬ ﺟﻨﺴﻰ را ﺑﺎ آراﻣﺶ ﺿﻤﯿﺮ و ﺳﻼﻣﺖ اﻋﺼﺎب‬
‫ﺗﻮأم ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎم از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم )و ﺗﻤﺎم ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﻰ( ازدواج اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازدواج در اﺳﻼم ﺑﯿﺶ از ﺑﻘﯿﻪ ادﯾﺎن ﻣﻮرد اﻫﻤﯿﺖ واﻗﻊ ﮔﺮدﯾﺪه‪ .‬ازدواج ﻃﻐﯿﺎن‬
‫ﺷﻬﻮت را ﻓﺮو ﻣﻰ ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﮑﺮ را آﻣﺎدﮔﻰ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺎﻟﻰ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎى ﺟﺎوﯾﺪ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ »ﻣﺴﺎوات در ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻰ«‬
‫اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد از زن و ﻣﺮد و ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺑﺸﺮﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺎوى از ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺸﺎن ﻣﻘﺪس و ﻣﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﻣﻘﺪس و آﺑﺮو و ﻋﺮﺿﺸﺎن ﻣﻘﺪس ﺑﻮده‪ ،‬ﮐﺴﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻖ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﻣﻮﺿﻮع اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن اﻋﻼم داﺷﺘﻪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﮐﺲ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ زن ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﻪ او زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﻰ ﺑﺨﺸﯿﻢ و‬
‫ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮ ﻣﻰ دﻫﯿﻢ« )ﻧﺤﻞ‪.(97 :‬‬
‫اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻓﻄﺮت ﻗﺪم ﺑﺮداﺷﺘﻪ و دﺳﺘﻮرات و ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺘﮑﻰ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮده‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﺎه زن و ﻣﺮد را ﺷﺒﯿﻪ ﻫﻢ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن ﻃﺒﺎﯾﻊ زن و ﻣﺮد ﺗﻔﺎوت ﻫﺎى ﻣﻬﻤﻰ وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫اﺻﻞ وﻇﺎﯾﻒ ﻫﺮ ﯾﮏ از آن دو ﻧﯿﺰ ﺑﺎ دﯾﮕﺮى ﻓﺮق دارد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد در دو ﻣﻮرد ﻣﻬﻢ ﻓﺮق ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﮑﻰ رﯾﺎﺳﺖ و دﯾﮕﺮى‬

‫‪ .1‬ﺑﻌﻀﻰ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اﻧﺴﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن اﺷﺘﺮاک ﺟﻨﺴﻰ ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ ﻧﺮى ﺑﻪ ﻓﮑﺮ‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺑﯿﻔﺘﺪ ﻧﺰاع ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﮑﻪ ﻗﻮﯾﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺿﻌﯿﻒ ﭼﯿﺮه ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢٦٣‬‬
‫ارث اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ ـ ارث‬
‫ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎره ارث ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺪﻋﯿﺎن‬
‫ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺪﺑﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬آن را ﻧﻈﺎﻣﻰ »ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده« و ﻣﺴﺘﺒﺪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻼم ﺑﺮاى زن ﺣﻘﻮﻗﻰ ﻗﺎﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺧﺎﻧﻤﻬﺎى دﻧﯿﺎ در‬
‫ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﯿﺘﻰ ﺑﺮاى ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﺣﻘﻮق‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﻰ ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ دادﺷﺎن ﻧﻤﻰ رﺳﺪ!‬
‫ﻣﻨﻄﻖ اﺳﻼم در ﺑﺎب ارث آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫اﻟﺬﮐﺮ ﻣﺜﻞ ﺣﻆ اﻻﺛﻨﯿﻦ)ﻧﺴﺎء‪.(11 :‬‬
‫»ﺑﻬﺮه ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه دو زن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻢ ﺣﺮف ﺻﺤﯿﺤﻰ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺮد ﻋﻬﺪه دار ﻫﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ و‬
‫زن در اﺳﻼم ﻫﯿﭽﮕﺎه اﺟﺒﺎرى ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻧﻔﻘﻪ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫زن ﺣﻖ دارد ﮐﻪ اﻣﻮال ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد را ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﺒﺪاد ﮐﺠﺎﺳﺖ؟‬
‫زن از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺛﻠﺚ اﻣﻮال ﻣﻮروﺛﻪ را ﺑﺮاى ﻣﺼﺮف ﺷﺨﺼﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﻣﻰ دارد و ﺑﻪ ﻣﺮد ﻧﯿﺰ دو ﺛﻠﺚ دﯾﮕﺮ را ﻣﻰ دﻫﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﺸﺮط آﻧﮑﻪ ﻣﺨﺎرج زن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ و ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎى ﺧﺎﻧﻮاده را ﻣﺘﻌﻬﺪ ﮔﺮدد در اﯾﻦ ﺻﻮرت وﺟﺪاﻧﺎً ﺧﻮد ﺣﺴﺎب‬
‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮد ﺑﺎ ﮐﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮى اﺻﺎﺑﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﺮد ﺑﻰ زن‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاى ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﺮﺟﻰ ﻧﺪارد ﺳﺨﻦ ﻣﺎ را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ وى ﺑﺴﯿﺎر در اﻗﻠﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻼک ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارى ﻫﻤﯿﺸﻪ وﺿﻊ ﻏﺎﻟﺐ و‬
‫راﯾﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﻃﺒﯿﻌﻰ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد را ﺗﮑﻔﻞ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده زن ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﮐﻪ در اﻣﻮال زن ﺑﺪون‬
‫اﺟﺎزه وى ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ و زن ﻧﯿﺰ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺛﺮوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺨﺎرج‬
‫زﻧﺪﮔﯿﺶ را ﻣﺮد ﻣﻰ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫در ﻣﻮاردى ﮐﻪ ﻣﺮد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﭙﺮدازد و ﯾﺎ ﺑﻨﺎى ﺳﺘﻤﮕﺮى و ﺗﻨﺪى ﺑﺎ زن ﺑﮕﺬارد‪،‬‬
‫زن ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮع ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺣﺎﮐﻢ از ﺷﻮﻫﺮ اﻟﺘﺰام ﻧﻔﻘﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﯾﺎ دﺳﺘﻮر ﺟﺪاﯾﯿﺸﺎن را ﺻﺎدر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎز ﺷﺒﻬﻪ اى‬
 ‫‪٢٦٤‬‬
‫درﺑﺎره »ﺑﻬﺮه ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه دو زن اﺳﺖ« از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺚ اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫زن ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ رود؟‬
‫ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآور ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ﻓﻘﻂ در ﺑﺎب ارث‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬و اﻣﺎ در ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻗﻰ ﻣﯿﺎن آن دو ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺜﻼ اﮔﺮ‬
‫ﮐﺎر ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو دﺳﺘﻤﺰد ﻣﺴﺎوى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻣﯿﺎن‬
‫دﺳﺘﻤﺰد زن و ﻣﺮد و ﺑﻬﺮه ﻫﺎى ﺗﺠﺎرى آﻧﺎن ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻰ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫زﻧﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ‪ 14‬ﻗﺮن از زﻣﺎن اﺳﻼم ﻣﻰ ﮔﺬرد ﺑﺮاى درک ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺎواﺗﻰ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ!!‬
‫ﻫﻤﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻐﺮض اﺳﻼم و ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ زن در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﺮد ﻣﻰ ارزد‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﺴﺎب ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺎب ارث ﻓﺮق ﻣﯿﺎن آن دو ﺳﻄﺤﻰ ﺑﻮده و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺮد در ﺑﺎب‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﮐﻔﻪ زن ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ ﭼﺮا در ﺑﺎب »دادرﺳﻰ« ﺷﻬﺎدت دو زن ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت ﯾﮏ ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ دادرس در ﻗﻀﺎوت ﺧﻮد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن و وﺛﻮق ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ زن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺮﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى ﻋﺎﻃﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﻃﻮرى‬
‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺮ وﺟﻮدش ﭼﯿﺮﮔﻰ ﺧﺎﺻﻰ دارد‪ .‬از اﯾﻦ رو‬
‫اﺣﺘﻤﺎل آن ﻣﻰ رود ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت ﻋﻮاﻣﻠﻰ او را از ﻣﺮز ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻠﻐﺰاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاى ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﻬﺎدت وى زن دﯾﮕﺮى اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ اوﻟﻰ ﻟﻐﺰﯾﺪ‪ ،‬دوﻣﻰ‬
‫ﺿﻌﻒ او را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ب ـ رﯾﺎﺳﺖ ﯾﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ؟‬
‫ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ﻣﺸﺘﺮﮐﺴﺖ ﺑﺪون ﺷﮏ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ‬
‫دارد‪.‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﺎ ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ رﺋﯿﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ زن‪ ،‬و ﯾﺎ ﻫﺮ دو‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ اﺧﯿﺮ ﮐﻪ زن و‬
‫ﻣﺮد ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎى ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺶ ﺑﻌﯿﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﭼﻮن دو رﺋﯿﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﺎرى ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺪﯾﺪى رخ داده و ﻧﺰاع و ﮐﺸﻤﮑﺶ‪ ،‬آن ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺑﻰ ﻧﻈﻤﻰ ﻣﻰ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن در ﺑﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ اﺷﺎره ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ در آﺳﻤﺎن و‬
‫زﻣﯿﻦ ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮى وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻰ درﻣﻰ اﻓﺘﺎد«‪.‬‬
 ‫‪٢٦٥‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ درﺑﺎره ﺧﺪاﯾﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺮى اﺣﺘﻤﺎل دارد‪ ،‬درﻣﻮرد اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮﻋﺶ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﻮدﮐﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺎﻇﺮ زد و ﺧﻮردﻫﺎى‬
‫ﺑﻰ اﺳﺎس ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻮاره اﯾﺸﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ رﯾﺎﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ در ﻧﺰاع و‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﻰ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺑﺒﺎرآﻣﺪه‪ ،‬در ﺿﻤﯿﺮﺷﺎن ﻫﯿﺠﺎﻧﻬﺎى‬
‫رواﻧﻰ ﻋﻘﺪه ﻫﺎﯾﻰ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻰ ﺗﻮان زن و ﻣﺮد را ﺑﺎ ﻫﻢ رﺋﯿﺲ ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮارداد‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﯾﮑﻰ از آن دو ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ زن‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ وارد ﺑﺤﺚ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﺪام‬
‫ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻟﯿﺎﻗﺖ رﯾﺎﺳﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﺧﺎﻧﻮاده را دارد‪» :‬ﻋﻘﻞ« ﯾﺎ‬
‫»ﻋﺎﻃﻔﻪ«؟‬
‫ﺑﻰ ﺷﮏ ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »ﻋﻘﻞ«‪ .‬زﯾﺮا اﻧﻔﻌﺎﻻت ﺣﺎد ﻋﺎﻃﻔﻰ آن را‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﻰ دﻫﺪ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎره اﻣﻮر ﺧﻮب ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﺪ و ﺷﺌﻮن‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ درآورد‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻋﻘﻼﻧﻰ ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﺎ ﺻﻼﺑﺖ اﻋﺼﺎب و ﻧﯿﺮوى ﻣﻘﺎوﻣﺘﺶ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺶ از زن آﻣﺎدﮔﻰ دارد ﮐﻪ رﺋﯿﺲ ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼف در زن و ﻣﺮد ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻫﺎى ﻗﺪﯾﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه زن ﻧﻬﻔﺘﻪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت وى را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎرآورده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻮاب‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﻄﻔﺎً ﺳﺮى ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺰﻧﯿﺪ و ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺴﺎوات ﮐﺎﻣﻠﻰ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد در ﮐﻠﯿﻪ ﺷﺌﻮن ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه و ﺑﻪ زن ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز او ﺑﺴﺮاغ ﻣﺮد ﻣﻰ رود و از ﺑﺎزوان و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺳﺮﺷﺎر وى در‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺪد ﻣﻰ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫زن اﮔﺮ از آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ »رﺋﯿﺲ« ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻨﻮز ﺑﺎ اﻣﻮر ﺧﺴﺘﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺑﭽﻪ دارى و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺎدت ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده‪ ،‬از زﯾﺮ ﺑﺎر آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻧﻪ ﺗﻬﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺗﺤﻤﻞ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ زﺣﻤﺘﻬﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺣﻮﺻﻠﻪ اى از ﺧﻮد اﺑﺮاز‬
‫ﻧﻤﻰ دارد‪.‬‬
‫زن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ و ﺻﻼﺣﺪﯾﺪ ﻣﺮد ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻪ دارى ﺑﭙﺮدازد‪ .‬رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ و دﻟﺴﻮزى و ﮐﻤﮏ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺮداﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﻮد‬
 ‫‪٢٦٦‬‬
‫ﮐﺠﺮﻓﺘﺎرى و ﺳﺘﻤﮕﺮى دارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﻮرد ﺗﻨﻔﺮ اﺳﻼم و ﻣﺒﻐﻮض ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم از ﻣﺮدان ﺗﻘﺎﺿﺎى ﻣﺪارا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮﺷﺎن داﺷﺖ و ﺣﺘﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺖ درﺑﺎره زن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻰ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﻘﻮق ﺗﺄدﯾﺒﻰ ﺧﻮد را‬
‫درﺑﺎره ﺷﺎن اﺟﺮا ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﻠﯿﻤﺎت و ﻧﺰاع و ﮐﺪورﺗﻬﺎ را از دل ﻣﻰ زداﯾﺪ و ﺗﻔﺎﻫﻢ و‬
‫دوﺳﺘﻰ را ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﻣﻰ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺶ ﺑﻬﺘﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﯾﮑﻰ از اﺷﮑﺎﻟﻬﺎى ﻣﻬﻤﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﭼﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮد اﺟﺎزه داده ﮐﻪ »دو‪ ،‬ﺳﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر«‪1‬زن ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬وﻟﻰ اﻟﺒﺘﻪ در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺮس از ﻋﺪم اﺟﺮاى ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﯾﮏ زن ﺑﺴﻨﺪه ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻣﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ از ﻗﺒﯿﻞ ﺣﻮادث ﺟﻨﮕﻰ و ﻏﯿﺮه‬
‫ﺗﺸﺮﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺟﺴﻢ زن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﯿﮑﺮوب و اﻣﺮاض ﮐﺸﻨﺪه ﺑﯿﺶ از ﻣﺮد ﺗﺎب ﻣﻘﺎوﻣﺖ دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻫﻤﯿﺸﻪ دﯾﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد زﻧﺎن ﺑﯿﻮه‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻣﺮدان زن ﻣﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اى ﺗﻌﺎدل ﺟﻤﻌﯿّﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺨﻮرد و ﺗﻌﺪاد زﻧﺎن ﺑﯿﺶ از ﻣﺮدان‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﮑﻠﯿﻒ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻋﻮاﻗﺐ ﺷﻮم و ﺧﻄﺮﻧﺎک آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﮐﺮد؟‬
‫زن ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻰ ذاﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﺮد ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬اﮔﺮ در ﺑﺮﺧﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬
‫زﻧﻬﺎ ﮐﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻣﻨﮑﺮ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ وى ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﺮد ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺣﺘﯿﺎﺟﻰ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدى ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زن ﮐﻪ از راه ﻣﺸﺮوع ﻣﺮدى را در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﺑﺮاى اﻃﻔﺎى‬
‫ﺷﻬﻮت ﺑﻪ ﺧﻠﻮﺗﮕﺎه و ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺣﺘﻰ اﮔﺮ اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻘﺪر ﻣﻨﺤﻂ و ﭘﻠﯿﺪ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ زن ﺣﻖ ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ ﻋﻠﻨﻰ را داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺳﺎﻣﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺷﺨﺼﻰ اﺳﺖ‪ .‬وى‬
‫ﻣﺮدى را ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻨﺪ و در ﮐﻨﺎرش اﺳﺘﻘﺮار و آراﻣﺸﻰ اﺣﺴﺎس‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﺪام ﯾﮏ از اﯾﻦ دو راه ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ آﯾﺎ اﯾﻦ زن را ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ دﯾﮕﺮى‬
‫ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﻰ ﮔﺮداﻧﯿﻢ‪ ،‬ﯾﺎ آﻧﮑﻪ در ﮔﺬرﮔﺎه ﻣﺮدﻫﺎ ﮐﻤﯿﻦ ﺑﮕﯿﺮد و از ﻫﺮ ﻋﺎﺑﺮى‬

‫‪ .1‬ﻓﺎﻧﮑﺤﻮا ﻣﺎﻃﺎﻟﺐ ﻟﮑﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺴﺎء ﻣﺜﻨﻰ و ﺛﻼث و رﺑﺎع‪ ،‬ﻓﺎن ﺧﻔﺘﻢ اﻻ ﺗﻌﺪﻟﻮ ﻓﻮاﺣﺪۀ )ﻧﺴﺎء‪(3:‬‬
 ‫‪٢٦٧‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎى اﺷﺒﺎع ﻫﻮس ﮐﻨﺪ؟ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﭼﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﻠﺦ و ﻧﺎﮔﻮارى ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ!‬
‫آرى ﺑﺎ »ﻫﻮو« زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮدن ﺧﯿﻠﻰ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ از‬
‫ﺑﻰ ﺗﮑﻠﯿﻔﻰ و ﺑﻰ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﺳﺨﺘﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺎﭼﺎرﯾﻢ ﮐﻪ زﺑﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ را ﺑﺎ‬
‫زﺑﺎن ﮐﻮﭼﺘﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﯿﻢ!‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدى ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻌﺪاد زن و ﻣﺮد ﯾﮑﺴﺎﻧﺴﺖ‪ ،‬زن زﯾﺎدى وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﺗﺎ از او ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ زن دﯾﮕﺮ در زﻧﺪﮔﻰ ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻧﻪ ﺧﻮد او‬
‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺟﻮان دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﻮو ﺑﺮود‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﻘﺼﺎن ﺗﻌﺪاد ﻣﺮدان واﻗﻌﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺣﮑﻤﻰ‪ .‬ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﮑﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮدى ﻣﺜﻼ در اﻣﺮ ﻣﻌﺎش ﻟﻨﮓ اﺳﺖ و ﯾﺎ در اﺛﺮ ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎى ﺟﺴﻤﻰ ﯾﺎ رواﻧﻰ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ازدواج ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻢ ﻣﻌﺪوﻣﯿﻦ را دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اﯾﻦ ﺣﺎﻻت‬
‫ﻫﻨﻮز ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح اﺳﺖ وﻟﻰ ﭘﺎره اى دﯾﮕﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻠﻔﺎت ﺟﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺳﯿﻠﻪ اى‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻋﻼﺟﻰ ﺑﺮاى آن ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﯾﻢ و ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻘﻠﯿﻞ ﺣﺠﻢ زﯾﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﺎره اى ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﻢ‪.‬‬
‫دوﻟﺖ آﻟﻤﺎن ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﮐﻪ ﻋﺪه زﯾﺎدى از ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺑﮕﺬارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ وﻟﻰ ﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺷﮑﺎل ﺟﺪﯾﺪى ﮐﻪ اﺧﯿﺮاً ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫ﻫﻤﯿﻦ راه ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫آرى‪ ،‬آﻟﻤﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم را در ﺑﺎب ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫***‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدى ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوى اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻫﺮ دو ﻧﯿﺰ‬
‫ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﺪودﯾﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاى زن ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺮاى ﻣﺮد ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﻼم در راه اﯾﺠﺎد ﻣﺴﺎوات ﺧﻠﻘﻰ و رواﻧﻰ از ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﮐﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻣﺮد را در ﮔﻨﺎه ﺑﻰ ﻋﻔﺘﻰ ﮐﻤﺘﺮ از زن ﻣﻘﺼﺮ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ اراده آﻟﻤﺎن اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭼﻮن دوﻟﺘﻬﺎﯾﻰ ﺳﺮﺑﺎزان ﺧﻮد را در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﯿﺎده ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎ اﺟﺮاى اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻠﻮى اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﻬﻮى آﻧﺎن ﮐﻪ در آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﯿﺴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد!‬
‫و ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺣﻖ زن!! از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﮐﺮدﻧﺪ‪...‬‬
 ‫‪٢٦٨‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺎﻧﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ زن‪،‬‬
‫ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬اﺛﺮﮔﻨﺎه را در وﺟﻮد ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎرور ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد واﻧﻤﻮد‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﭽﻪ ﻣﺎل اوﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﺳﻼم ﻫﺮ دوى آﻧﻬﺎ را از ﻧﻈﺮ ﮔﻨﺎه ﻣﺴﺎوى داﻧﺴﺘﻪ‬
‫و ﯾﮏ ﺣﮑﻢ ﻣﺸﺘﺮک در ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺮم‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ و دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﻮاﻗﺐ آن ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر و ﮐﻨﺘﺮل زن ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ‬
‫ﺷﻌﻮر ﺧﻮد از آن اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﺎرى ﻧﺪارد‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﭼﻨﺪان ﻣﻘﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرﯾﺶ آﻣﺪه‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎک و ﻋﻔﯿﻔﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺟﻮان ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺴﺮش‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﻋﻔﯿﻒ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم زن و ﻣﺮد ﻫﺮ دو را ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺎه ﮐﺮده‪ ،‬در ﻗﺮآن ﺑﺎ ﯾﮏ ﻟﺤﻦ‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را از ﺣﺮام ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و داﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ ﻧﯿﺎﻻﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫»ﺑﮕﻮ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را از ﺣﺮام ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و داﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﮐﻰ ﻧﯿﺎﻻﯾﻨﺪ«‪) .‬ﻧﻮر‪(30:‬‬
‫ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر ﻧﺒﺎﯾﺪ زن ﻋﻔﯿﻒ ﺑﮕﯿﺮد‪» :‬ﻣﺮد ﺑﻰ ﻋﻔﺖ ﯾﺎ ﺑﺎ زن ﺑﺪﮐﺎره ﻧﮑﺎح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺮک‪ ،‬زن ﺑﻰ ﻋﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﯾﺎ زﻧﺎﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﻣﻰ رود و ﯾﺎ ﻣﺸﺮک و اﯾﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ« )ﻧﻮر‪.(3:‬‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ زن دﯾﮕﺮ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻋﻔﯿﻒ و‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮ از اﻧﻮاع ﭘﻠﯿﺪﯾﻬﺎ ﺑﻮده و روح و ﺟﺴﻤﺶ را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻧﯿﺎﻟﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻏﺮﺑﻰ ﻫﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺸﻦ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻟﻄﻤﻪ ﻫﺎى ﺟﺴﻤﻰ ﻣﻰ ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺸﮑﻼت رواﻧﻰ و ﻋﺼﺒﻰ ﻧﯿﺰ آﻧﺎن را ﺷﺪﯾﺪاً‬
‫ﻣﻰ آزارد‪ .‬ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ روﺣﺎﻧﯿﻮن ﻣﺴﯿﺤﻰ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﻘﺎ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ‬
‫واﭘﺲ زدﮔﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺑﺸﺮى ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺮاض رواﻧﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم اﯾﺠﺎد ﻣﻰ ﮐﺮد‪ .‬از‬
‫اﯾﻦ رو آﻧﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺮاض و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺧﻮد را ﭼﺎره ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى آﻧﮑﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺳﻼﻣﺘﻰ‬
 ‫‪٢٦٩‬‬
‫اﻋﺼﺎب و روان را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﻬﻮت ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﻤﺎران روﺣﻰ ﺑﻮﯾﮋه در آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم‪ ،‬راه دﯾﮕﺮى در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﺴﯿﺤﻰ‬
‫اﺣﺴﺎس و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﻰ را ﭘﻠﯿﺪ ﻧﺸﻤﺮده و ﺑﻪ ﮐﺴﻰ اﺟﺎزه ﻧﺪاده ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ داراى ﭼﻨﯿﻦ اﺣﺴﺎﺳﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺰاوار‬
‫ﻣﻠﮑﻮت ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺟﺰء واﻗﻌﯿﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎن آن را ﭘﺎک ﺗﻠﻘﻰ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫اﺟﺮاى ﻏﺮﯾﺰه‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺪا را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎرى ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﮐﺎرﻫﺎﯾﻰ از ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺐ دواﻧﻰ‪ ،‬ﺷﻨﺎ‪ ،‬ﺗﯿﺮاﻧﺪازى و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻓﻨﻮن ﻧﻈﺎﻣﻰ‪،‬‬
‫ﺑﺮاى ﺟﻮاﻧﺎن را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﻰ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎى اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺷﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺟﻮان اﺣﺴﺎس ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﻧﺒﺮدﻫﺎى ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﭘﺮورش ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﯿﺰ آن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ ،‬ﻗﻮاى آدﻣﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻇﺮوف ﻣﺮﺗﺒﻄﻪ اى ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﺼﻠﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه زﯾﺮ آب ﯾﮑﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻘﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻔﺮﯾﻎ ﻣﻰ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اوﻟﯿﺎى ﻣﺪارس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺮاﻗﺐ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺟﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ و ورزش ﻫﺎى‬
‫ﺑﺪﻧﻰ و آﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﻰ را ﺟﺰء ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى آﻧﺎن ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﺧﺘﺮان ﮐﺎرﻫﺎى ﺧﺎﻧﻪ دارى و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ را ﯾﺎد‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ آﻧﺎن در زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ از اﻓﮑﺎر ﺷﻬﻮاﻧﻰ و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى ﺟﻨﺴﻰ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ آرﻣﺎن زﻧﺪﮔﻰ آﺗﯿﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ دارى ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﻰ از ﻣﻮاد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ درﺳﻰ دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود و ﺗﻤﺎم‬
‫دوﺷﯿﺰﮔﺎن ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ آن را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻬﯿﯿﺞ ﺷﻬﻮات ﺷﯿﻮع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد ﻣﺠﻼت ﻓﺎﺳﺪ و ﻋﮑﺴﻬﺎى زﺷﺖ و ﻣﻨﺎﻓﻰ ﺑﺎ ﻋﻔﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﯿﺶ و ﻧﻮش‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ رﻗﺺ‪ ،‬ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻰ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ‪،‬‬
‫ﺳﯿﻨﻤﺎﻫﺎى ﺷﺮم آور ﻫﻤﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﻰ اﺳﺖ اﮔﺮ در اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﯿﺞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮى ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺎﺳﺪ‬
‫ﺷﻬﻮت ﻧﯿﺰ ﻧﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدى از ﻣﯿﺎن ﻣﻰ رود‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﮐﻪ از ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻏﺮﯾﺰى اﺣﺘﺮاز ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺟﻨﺴﻰ را‬
‫ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻨﻰ ﻣﺤﺪود ﮐﺮده‪ ،‬و ﻫﻢ ﺟﻮان ﺑﺎﻟﻎ را ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎى ﻓﻨﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺳﺮﮔﺮم‬
 ‫‪٢٧٠‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﻬﻮات را از اﻧﻈﺎر ﻣﺮدم ﺑﻪ دور ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ‪ ...‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻫﻨﻮز ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬ﻏﺬاى اﺻﻠﻰ ﻏﺮﯾﺰه را ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺴﮑﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺪى و ﺣﺮارت ﺷﻬﻮﺗﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﺮاى‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻮﻗﺖ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﭼﺎره اﺳﺎﺳﻰ در ازدواج اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﺳﻼم ﺑﺎب‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ را ﮔﺸﻮده و ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺴﻮى آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺸﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاى ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ از‬
‫اﯾﻦ راﻫﻰ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‪ :‬ازدواج ﻧﯿﺮوﻫﺎى ﺗﺮاﮐﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻬﻮت را در‬
‫ﻣﺠﺮاى ﺻﺤﯿﺤﻰ ﺑﮑﺎر ﻣﻰ اﻧﺪازد و آﺗﺶ دل را ﺗﺴﮑﯿﻦ ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ازدواج آدﻣﻰ را‬
‫ﺑﺎ ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ آﺷﻨﺎ ﻣﻰ ﺳﺎزد و اﻓﮑﺎر وى را از اﺳﺎرت ﺷﻬﻮت ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﻰ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در اوﻟﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖ از ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﯾﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ راﻫﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت‬
‫ﺟﻨﺴﻰ را ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺣﻞ ﮐﺮده و ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻢ و اﻧﻮاع ﻫﺮزﮔﻰ ﻫﺎ را از ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻨﻰ ﺟﺰﯾﻰ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﯿﺎورده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اى ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺧﻮب ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪى ﻫﺎى ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ دﻗﯿﻘﺎً ﭘﺎﺳﺦ داده‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻈﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ او‬
‫را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻰ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ او ﭘﯿﺮوى‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ آﯾﺎ ﺑﺎز ﺟﺎى اﺑﻬﺎﻣﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ؟‬
‫اﺷﮑﺎل ﮐﺎر ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻧﯿﻤﻪ ﻏﺮﺑﻰ ﺷﺪه اﯾﻢ و‬
‫ﻣﺘﺤﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از آن دو را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ!‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺧﺮاب ﺷﻮد ﻓﻨﺮى از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدش ﺑﺮاى آن ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻓﻨﺮ دﯾﮕﺮى آورﯾﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻣﺤﮑﻢ و دﻗﯿﻖ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﺳﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ را‬
‫اﺻﻼح ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺠﺒﻮرﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻫﻢ زده و از ﻧﻮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﻨﺮ ﺟﺪﯾﺪ درﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﺘﺼﺎدى ﻏﺮب در ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺿﻊ را ﻣﺨﺘﻞ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺒﺎر آورد‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺳﻼم را ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ و‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﻪ درد زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ ﻧﻤﻰ ﺧﻮرد و اوﺿﺎع ﮐﻨﻮﻧﻰ اﻗﺘﺼﺎدﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﺎ آن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ رﺳﻮم و آداب ﻣﺎ از ﺣﺪود اﺳﻼﻣﻰ‬
 ‫‪٢٧١‬‬
‫ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺑﺰار اﺳﻼﻣﻰ را ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎور‬
‫ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺤﺘﺮﯾﻦ ﻧﻈﺎم روى زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﻮﺷﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن واﻗﻌﻰ ﮔﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻣﺎدى ﻏﺮب ﮐﻪ ﻏﺮور و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ را ﺣﺘﻰ در ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ذره اى ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻻزﻣﻪ اش‬
‫اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻣﻌﯿﻨﻰ ﺑﺮﺳﺪ از ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪى ﻣﺤﺮوم‬
‫ﺷﻮد و ﺛﺮوت ﺳﺮﺷﺎر ﭘﺪر ﺣﺘﻰ در ﻣﻮاﻧﻊ اﺿﻄﺮار و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻤﮑﺶ‬
‫ﻧﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ ﮐﻪ روح ﺗﻌﺎون و ﮐﻤﮏ در ﻗﺎﻟﺐ آدﻣﯿﺎن دﻣﯿﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺘﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺪر درﺑﺎره ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮐﻤﺎل ﻣﺮاﻗﺒﺖ را دارد و از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اى ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ رﺷﺪ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﭘﺎس اﯾﻦ ﮐﻤﮏ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن واﻟﺪﯾﻦ ﭘﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺮد‬
‫ﺳﭙﯿﺪ ﮐﻬﻮﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ و روﯾﺸﺎن ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را در ﭘﻨﺎه ﺧﻮد ﮔﯿﺮد و ﭘﺬﯾﺮاﯾﻰ‬
‫ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ اى درﺑﺎره ﺷﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺟﻮان ﻣﻌﺬور ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در آﻏﺎز ﺟﻮاﻧﻰ ازدواج ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ دﺳﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﭘﺪر از او ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻤﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺟﻮان ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻨﺒﻞ و ﺑﻰ اراده ﺑﺎر ﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬از ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻰ از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى رواﻧﻰ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﺟﻮان‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﭘﺪر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز از دﺳﺘﺮﻧﺞ‬
‫ﺧﻮد زﻧﺪﮔﯿﺶ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺷﺮف زادﮔﺎن ﺗﻦ ﭘﺮور از اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا روش‬
‫اﺷﺮاﻓﯿﺖ آﻧﺎن را ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺴﺖ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪ ﭘﺮورده و اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻼت وﺳﯿﻊ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﺿﺪ آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺤﯿﻄﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ آن ﺳﺎﯾﻪ ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮان از ﺗﺮس ﻓﻘﺮ و ﺑﻰ ﭼﯿﺰى از‬
‫ازدواج ﻧﻤﻰ رﻣﺪ‪ .‬زﯾﺮا در آﻧﺠﺎ ﺛﺮوت ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه و ﻫﻤﮕﺎن از ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ در ﻣﻮرد اﻣﻮال اﺧﺘﯿﺎرات‬
‫ﺗﺎﻣﻰ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻰ داد ﮐﻪ زﯾﺎدى اﻣﻮال ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان را ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺗﻮازن اﻗﺘﺼﺎدى ﺑﻮﺟﻮد آﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٧٢‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﺮاى اﻓﺮاد ﺿﻌﯿﻔﻰ ﮐﻪ از ﻋﻬﺪه ﻣﺨﺎرج‬
‫ازدواج ﺑﺮﻧﻤﻰ آﯾﻨﺪ وﺳﺎﯾﻞ ﻋﺮوﺳﻰ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻰ از‬
‫ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺧﻼﻗﻰ رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﺟﺎن ﻣﺮدم از آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎ ﻣﻰ رﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻮﺿﻮع اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺎﻧﻊ اﻣﺮ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬در اﻣﺮ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ رواﻧﻰ ﻧﯿﺰ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﻮان ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ و اﻣﺮ زﻧﺎﺷﻮﯾﻰ را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﯾﮏ ﺟﻮان ﻏﺮﺑﻰ ﻫﻢ درس ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاى رﻫﺎﯾﻰ از‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻰ ﻫﺎى رواﻧﻰ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان رواﺑﻂ »ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ« ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده از ﻣﺰاﯾﺎى ﺟﻨﺴﻰ‬
‫ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬آﯾﺎ ﻣﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎ ازدواج ﻓﺮق دارد؟ ازدواج ﻋﯿﻨﺎً ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ رﻧﮓ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زاﯾﻤﺎن و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﻣﺰاﺣﻢ ﺗﺤﺼﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻰ آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫در ﻓﺮاﺧﻨﺎى ﺷﮕﺮف اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎى ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻰ ﺣﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ!‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﮑﯿﻦ اﻋﺼﺎب اﻓﺮاد ﮔﺸﺘﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ از زﯾﺎﻧﻬﺎى ﻧﺎﺷﻰ از‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻤﺸﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎن از ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎ و ﻗﯿﻮد ﺟﻬﺎن ﺿﺮورﺗﻬﺎ رﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻬﯿﺎ‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﻓﻀﺎى ﺑﺎز روان و ﻣﺸﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﺪف ﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺮ و‬
‫ﺑﺎل ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪...‬‬
‫اﻧﺴﺎن در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺳﺰاوار ﮐﺮاﻣﺖ و ﺗﻌﻈﯿﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ در زﻣﯿﻦ ﺳﺮورى‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ آﺳﻤﺎن ﻧﯿﺰ ارﺗﺒﺎط ﻣﻌﻨﻮى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬
 ‫‪٢٧٣‬‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬

‫ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ‬
 ‫‪٢٧٤‬‬

‫ارزش ﻫﺎى ﺑﺮﺗﺮ‬

‫ﭼﻮن آدﻣﻰ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﻫﺎى ﭘﺴﺘﻰ ﮐﻪ »ﻓﺮوﯾﺪ« روان اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺳﻮق‬
‫داده‪ ،‬ﻓﺮوﻣﻰ آﯾﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺮان وارد آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﻰ ﺑﯿﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎى روان‪ ،‬ﺗﮑﻪ و ﭘﺎره زﯾﺮ آزﻣﺎﯾﺶ رﻓﺘﻪ و ﺑﻮى ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﺗﺠﺰﯾﻪ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدﯾﻮن و ﻣﮑﺘﺐ ﻃﺮﻓﺪاران اﻗﺘﺼﺎد ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه و‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﻰ ﺗﺎزد‪ ...‬ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻠﻪ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪى درآﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﯿﻦ او را ﺑﻪ اﯾﻨﺴﻮ و آﻧﺴﻮ ﻣﻰ ﮐﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﻫﺎى‬
‫ﻣﺎدى ﻧﯿﺰ ﭼﻨﺎن در ﮐﺎﻟﺒﺪش ﺑﺎد ﺿﻌﻒ دﻣﯿﺪه ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ اى از ﻗﯿﻮد زﻣﯿﻨﻰ و ﺟﻬﺎن ﺿﺮورﺗﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺪﻣﻰ ﻓﺮاﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫آﯾﺎ روان آدﻣﻰ واﻗﻌﺎً ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ؟ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﻠﯿﺪى و ﻋﺠﺰ ﺷﺮم آورى اﺳﺖ!‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺟﻤﻌﻰ از ﺑﺰه ﮐﺎران و ﻓﺮوﻣﺎﯾﮕﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻠﯿﺪى ﮔﺮاﯾﯿﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻬﻤﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ زده اﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻤﺮاﻫﻰ و ﻧﻘﺎﯾﺺ اﺧﻼﻗﻰ ﺧﻮد را ﺻﺤﯿﺢ ﺟﻠﻮه دﻫﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮاى ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻋﺬرى ﺑﺘﺮاﺷﻨﺪ!‬
‫وﻟﻰ آﯾﺎ ارزﺷﻬﺎى واﻻ ﺳﺨﻨﻰ ﺑﻰ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ؟ و آﯾﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﭘﻨﺪارﻫﺎى ﺳﺴﺖ و ﺑﻰ اﺳﺎس اﺳﺖ؟!‬
‫آﯾﺎ دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺼﻠﺤﯿﻦ ﺑﺸﺮ و آن ﻫﻤﻪ ﮐﻮﺷﺸﻰ ﮐﻪ در راه ﺗﻬﺪﯾﺐ روان‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﯿﻬﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ؟ آن ﻣﺮدان ﺑﺰرگ از ﺟﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻫﺮ‬
‫ﻧﮋاد و ﻣﻠﺘﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد را ﻓﺪاى ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎى ﺷﯿﻄﺎﻧﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺪاى وﺟﺪان ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮاى ﻋﺪاﻟﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺎﮐﻰ‪ ،‬ﻣﺮوت‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻤﺮدى‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﻋﺎﻟﻰ ﺑﺸﺮ و ﻣﺒﺎرزه در راه آﻧﻬﺎ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺑﺎرز و ﺷﺎﺧﺼﻰ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ...‬آﯾﺎ ﺗﻤﺎم اﯾﻨﻬﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺧﺮاﻓﺎﺗﺴﺖ؟‬
‫ﯾﺎران ﺑﺰرگ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ﺑﺰرگ ﭼﻮن‪ :‬ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﺑﻮدا و ﮔﺎﻧﺪى‪ ...‬و‪ ...‬و‬
‫ﺻﺪﻫﺎ و ﻫﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﻓﺮد دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ‬
‫ﻇﻬﻮر ﻧﻬﺎدﻧﺪ و در ﻣﯿﺪان ﮐﺎرزار زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫وﻫﻢ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؟ و آﯾﺎ آﻧﺎن ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﺳﺎزﻧﺪه از ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ زﻣﯿﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎل ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران و اﺷﺨﺎص ﭘﻠﯿﺪ ﺑﻮده و ﻫﺮﭼﻪ اﺛﺮ‬
‫ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ از آن اﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬
 ‫‪٢٧٥‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﺮدﯾﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﺻﻞ ﮐﺜﯿﻔﻰ ﮐﻪ ﻓﺮوﯾﺪ درﺑﺎره روان آدﻣﻰ ﺗﺼﻮر ﮐﺮده و‬
‫ﺗﻤﺎم اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﯿﮏ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ »ﭘﻠﯿﺪى« ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ! وﻟﻰ ﺣﺘﻰ از آﻧﺠﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻨﻄﻖ اﯾﻦ ﺑﺰه ﮐﺎران و ﻓﺮواﻧﺪﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورﯾﻢ!‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آدﻣﯿﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺪرﻫﺎى ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻨﺪ! زﯾﺮا ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد‬
‫اﺣﺴﺎس ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ داﺷﺘﻨﺪ و وﺟﻮد ﭘﺪر ﻣﺰاﺣﻢ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﭘﺪران‬
‫ﺧﻮد را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰى ﻧﮕﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و درک ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر‬
‫زﺷﺘﻰ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ )اﯾﻦ داﺳﺘﺎن را از زﺑﺎن ﻓﺮوﯾﺪ در ﻓﺼﻞ »ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ« ﻧﻘﻞ‬
‫ﮐﺮدﯾﻢ(‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻼم ﻓﺮوﯾﺪ را ﻗﻄﻊ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ و از او ﻣﻰ ﭘﺮﺳﯿﻢ‪:‬‬
‫اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻧﺪاﻣﺖ از ﮐﺠﺎ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ؟ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻃﻐﯿﺎﻧﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺎ ﻏﺮاﯾﺰ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﺳﺮ و ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮐﺠﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﻬﺎم ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺮدارﺷﺎن‬
‫ﺧﻄﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺣﺴﺎس ﭘﺎک ﺑﺸﺮ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از درون ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﺟﻮﺷﯿﺪ و ﻣﯿﺎن او ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت دﯾﮕﺮ ﺟﺪاﯾﻰ‬
‫اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻠﻰ ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺶ ﺻﺤﯿﺤﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ از آن اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﯾﮏ ﺣﺴﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﻰ ﻓﻬﻤﺎﻧﯿﺪ ﭼﻪ ﮐﺎرى ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﭼﻪ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺒﺎﯾﺪ از او ﺳﺮﺑﺰﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺲ‬
‫ﺑﺮاى ﮐﺮدار اﻧﺴﺎن »ارزﺷﻬﺎى« ذاﺗﻰ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻏﺮﯾﺰى‪ ،‬ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻣﻼک ارزش و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ داﺳﺘﺎن ﻓﺮوﯾﺪ را ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ ...‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮزﻧﺪان دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎدر را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﻨﺪ! ﭼﻪ‬
‫ﻫﺮﮐﺲ رﻗﯿﺐ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﺑﻮد و ﺑﺮاى ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﺎدر ﺑﺎﯾﺪ او را ﻫﻢ ﺑﮑﺸﺪ!‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺒﺮد ﺳﺨﺘﻰ را در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻰ اﻧﮕﯿﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻫﯿﭽﯿﮏ از آﻧﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﻣﺎدر ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺟﺎى ﮐﺸﺖ و ﮐﺸﺘﺎر‬
‫ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادر و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺷﺪﻧﺪ!!‬
‫ﭘﺲ اﯾﻦ ﻫﻢ ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﺎک و ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ آدﻣﯿﺎن‬
 ‫‪٢٧٦‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺟﻨﮓ و ﻏﺮور و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻰ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮادرى آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻰ را ﺑﺮ ﻟﺬّﺗﻬﺎى ﺷﺨﺼﻰ ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ از اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻰ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫آﺧﺮ ﮔﻔﺘﺎر ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺨﻮﺑﻰ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر اﺳﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى‬
‫ﻃﺒﯿﻌﻰ ﺧﻮد را »ﮐﻨﺘﺮل« ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاى اﯾﺠﺎد ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﻤﻮﻣﻰ از اﺟﺮاى ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﺷﺨﺼﻰ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ از ﻗﻮل »داروﯾﻦ« ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ در ﮔﺮوه ﮔﺎوﻫﺎى ﻧﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫رخ داده! ﯾﻌﻨﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﻰ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاى رﻓﻊ‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﭘﺪر وى را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﮔﺎوﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎن‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮادرﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﻓﺘﺎﻧﺪ و ﻫﺮ ﮔﺎو ﺿﻌﯿﻔﻰ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﺒﺮد‬
‫ﺑﻮد ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺎو ﻗﻮى ﺑﺮ ﻣﺎدر ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺖ!‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن ﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎ ﮔﺎوﻫﺎ‪ ،‬ﺧﯿﻠﻰ ﻓﺮق وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ اوﻻ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﮐﺮده ﺧﻮد ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺟﻠﻮى ﺧﻮد را از ﺗﻌﺪى درﺑﺎره‬
‫ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺶ از آن ﭼﯿﺰى ﻧﮕﻔﺘﻪ اﯾﻢ و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻫﻢ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد ﻣﻤﺘﺎز ﺑﺸﺮى را درک‬
‫ﮐﻨﺪ و ﺑﺎورش ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﺮﺷﺖ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را از‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎى ﻏﺮﯾﺰى ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﻏﻔﻠﺘﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮده‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ اى ﮐﺎرى ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺧﻮد زده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﺪﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع »ﺟﺒﺮ رواﻧﻰ«‬
‫ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺎﻋﺮ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺮﯾﺰه ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻏﺮﯾﺰى ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﻰ و ﻧﺪاﻣﺖ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدﻧﺪ؟ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﮐﻪ از ذات ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺟﻮﺷﯿﺪ )ﭼﻪ در آﻧﺠﺎ ﮐﺴﻰ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن روا دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ﻓﺎرغ ﺷﺪن از ﻗﺘﻞ ﭘﺪرﻫﺎ ﻟﺤﻈﻪ اى اﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﺪ و ﭘﺸﯿﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ( ارزﺷﻬﺎى‬
 ‫‪٢٧٧‬‬
‫اﺧﻼﻗﻰ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺘﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از درون اﻓﮑﺎرى ﺗﺎرﯾﮏ‪ ،‬اﺷﻌﻪ ﻧﻮراﻧﻰ ﺣﻘﯿﻘﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻣﻰ دﻫﺪ!‬
‫***‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺤﺚ »دوﮔﻮﻧﮕﻰ ﻋﻮاﻃﻒ« را ﭘﯿﺶ ﮐﺸﯿﺪه و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻟﺬّت ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد ﻣﻼزم ﺑﺎ درد اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻬﺮ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﯿﺰ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﻔﺮ و ﮐﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﻣﺘﮑﻰ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ اﺻﻠﻰ ﻧﺒﻮده و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ »ﻃﺒﯿﻌﺖ« اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ داراى ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺘﻀﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ‬
‫»ﻣﻬﺮ« در وﺟﻮد ﮐﺴﻰ ﭘﯿﺪا ﺷﺪ‪» ،‬ﮐﯿﻦ« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد آﻣﺪه و ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺒﻮب‬
‫ﻣﻮرد ﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ واﻗﻊ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻬﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﮐﯿﻦ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دو اﺣﺴﺎس ﻣﺘﻀﺎد در ﺧﺎرج ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻇﻬﻮر ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻬﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﮐﯿﻦ در »ﺿﻤﯿﺮ« اﻧﺴﺎن ﺳﺮﮐﻮب‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد )ﺷﺮح اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﻓﺼﻞ »ﻓﺮوﯾﺪ« ﮔﺬﺷﺖ(‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس »ﮐﯿﻦ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪه« ﺑﺮﭘﺎﺳﺖ و‬
‫آدﻣﻰ را ﺑﺪون ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ از‬
‫ﻧﺰاﻋﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﯿﺎن ﻣﻬﺮ ﻇﺎﻫﺮى و ﮐﯿﻦ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪه ﺑﺮﭘﺎﺳﺖ‪ ،‬دﯾﻦ و‬
‫ﺗﻤﺪن و ﻣﻘﺮرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه و ﺗﻤﺎم ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﺸﺮى از آن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!!‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮده و ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت آن ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺳﺮوده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در دو ﺳﻄﺮ آﻧﭽﻨﺎن ﻗﻠﻤﺶ ﻟﻐﺰﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد‬
‫را از اﺳﺎس وﯾﺮان ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬وى در ﮐﺘﺎب »‪ «Totem and Taboo‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﮐﯿﻨﻪ اى ﮐﻪ از ﻣﻬﺮ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎدر در ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﻰ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﺮ او ﭼﯿﺮه ﻧﻤﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﻬﺮى ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺒﻼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ آﻧﻘﺪر ﺑﺎ آن ﺑﺠﻨﮕﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ ذات ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﯾﻖ‬
‫آﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دو ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻬﻢ ﻣﻌﺘﺮف ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﻰ آﻧﮑﻪ ﮐﯿﻦ‬
‫در ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﯿﺮو ﯾﮏ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻬﺮ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
 ‫‪٢٧٨‬‬
‫ﻣﺎدرش ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوم آﻧﮑﻪ ﭘﺲ از زﻣﺎن ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﯿﻨﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻗﺒﻠﻰ ‪ Old established‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺎ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺠﻨﮕﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺳﻮم ﮐﻪ ﺑﺎز ﻣﻰ ﺗﻮان از ﺧﻼل اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻨﻪ‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻗﻮاى ﺧﺎرﺟﻰ ﻧﻤﻰ ﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺣﺴﺎس اﺻﯿﻞ ذاﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻬﺮ« ﮐﻪ آن در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ ﻣﻬﺮ و ﮐﯿﻨﻪ ﻫﺮ دو در‬
‫داﺧﻞ روان ﺑﻪ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﺮﮐﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻋﺘﺮاف ﻓﺮوﯾﺪ ﻣﻰ ﺗﻮان اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮى ﻗﺎدر‬
‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ از ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،‬دوﺳﺘﻰ و ﺗﻌﺎون زﯾﺴﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ اى ﺑﺮ او ﺳﺎﯾﻪ ﺑﯿﻔﮑﻨﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﯿﻦ را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻨﺴﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ارزﺷﻬﺎى واﻻ را ﺑﺎور ﮐﻨﯿﻢ!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﺑﺎﮐﻰ ﻧﺪارﯾﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ »ارزﺷﻬﺎى واﻻ« ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺒﺎدى آن را‬
‫در زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﺗﺎرﯾﮑﺘﺮﯾﻦ دوران زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻰ زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﻮر را ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮاد ﺧﺎم ارزﺷﻬﺎى واﻻ در ﻧﻬﺎد وى ﺟﺎ داﺷﺖ و او ﺑﺎ ﺷﺌﻮن ﺑﺴﯿﻂ اﻧﺴﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫اﺧﻼﻗﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺮﻧﻬﺎى ﻣﺘﻤﺎدى ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻰ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دوران‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻘﺪارش را ﺟﺰ ﺧﺪا ﮐﺴﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺧﻼل اﯾﻦ دوران‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﮔﺎﻣﻬﺎﯾﻰ در راه اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ ﻋﺸﺎﯾﺮ و ﺗﻬﺬﯾﺐ‬
‫ﻃﺒﺎﯾﻊ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و ادﯾﺎﻧﻰ ﭘﻰ درﭘﻰ ﻓﺮار رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺰرگ و ﻣﺼﻠﺤﯿﻦ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ارزﺷﻬﺎى واﻻ را در وﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎ‬
‫ﻣﻰ داﺷﺘﻨﺪ دﯾﮕﺮان را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮد ﺑﺎ‬
‫ﮐﻤﺎل رﻏﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ ﻣﻰ ﮔﺮاﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﻣﺎ ﮐﻪ ادﻋﺎى ﺗﻤﺪن دارﯾﻢ ـ و ﻏﺮب ﮐﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﻣﺘﻤﺪﻧﻢ ـ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎى واﻻ اﯾﻤﺎن آورﯾﻢ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻣﻨﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﻮﯾﻢ و ﯾﺎ‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺷﺎن ﺑﭙﻨﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﻗﻬﻘﻬﺮاﯾﻰ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﮑﺘﺮ از دوراﻧﻬﺎى‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﯾﻢ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﺗﻢ ﺑﺸﮑﺎﻓﯿﻢ و در ﮐﺮه ﻣﺎه و ﻣﺮﯾﺦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺴﺎزﯾﻢ!‬
 ‫‪٢٧٩‬‬
‫در ﻏﺮب ﭘﻨﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻠﻄﻰ ﺑﺮ اﻓﮑﺎر ﭼﯿﺮه ﮔﺮدﯾﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫آﻣﺪه ﮐﻪ دﻟﻬﺎﯾﻤﺎن را از ﺳﻔﺎﻫﺖ و ﻧﺎداﻧﻰ ﭘﺮﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ »اﻧﺴﺎن« را ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ و آداب و رﻓﺘﺎر و‬
‫اﺧﻼق ﻋﺼﺮ اﺗﻢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺌﻮن ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد‪ ،‬در اﯾﻦ زﻣﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﻧﺪ و از اﺻﻮل ﻋﻔﺖ و اﺧﻼق ﭘﯿﺮوى ﻧﮑﻨﻨﺪ و ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ را‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺸﻤﺮﻧﺪ‪ ...‬ﻫﻤﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻧﻮر و ﻋﻠﻢ و ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫رﺳﯿﺪه اﯾﻢ!‬
‫وﻟﻰ ﺧﺮاﻓﻪ ﺗﺮ از ﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎرى در ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫آﺧﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺗﮑﺎﻣﻞ آدﻣﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و ﻣﺎﺷﯿﻦ‬
‫و ﺑﻤﺒﻬﺎى آدﻣﮑﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﻮر ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﻰ در اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﺸﺎﻋﺮ وى ﭘﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻰ آورﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﺗﻨﮕﻨﺎى ﻣﺎدﯾﺎت و‬
‫ﻟﺬاﯾﺬ ﺟﺴﻤﻰ و ﻏﺮور ﺷﻬﻮت ﺑﯿﺮون ﮐﺸﺪ و ﺑﺎ اﻓﻖ وﺳﯿﻌﺘﺮ و اﻓﮑﺎر ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮى آﺷﻨﺎ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﻫﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺧﺎک و ﻣﺬﻫﺐ و زﺑﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺧﺸﻦ و ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﻰ دارد‪ ،‬و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺧﻮن ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه را ﻣﻰ آﺷﺎﻣﺪ و‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﮐﻪ ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﺧﺎﮐﺸﺎن ﻧﻬﺎده ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺮاد‬
‫ﮔﻨﺎﻫﮑﺎر رﻓﺘﺎر ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬روﺳﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐﻤﮏ ﮐﺮد و ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﺗﻰ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد آﻧﺎن را در اﻣﻮر ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺧﻮدش ذره اى اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ در ﻟﻬﺴﺘﺎن و‬
‫ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن ده ﻫﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻣﺮدم ﺑﯿﮕﻨﺎه را ﮔﺮدن ﻣﻰ زﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آرى ﭼﺮخ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻣﻰ ﮔﺮدد و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم آن‬
‫دﯾﺎر ﻫﻤﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن آﻟﻮده ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﺴﻰ ﮔﻮل ﻣﻮﺷﮏ‬
‫و زﯾﺮدرﯾﺎﯾﻰ را ﻣﻰ ﺧﻮرد و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺣﻘﯿﻘﻰ در اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺸﺮ وﻗﺘﻰ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ و او را ﺑﺮادر ﺧﻮد‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬دو ﻧﻔﺮ اﻧﮕﻠﯿﺴﻰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺪﻋﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ درﺑﺎره ﻫﻢ ﻧﯿﮑﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻊ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮﻧﻨﺪ و ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻘﻮق آن دو را ﺑﻄﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دراﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﯾﮏ ﻧﻔﺮ اروﭘﺎﯾﻰ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﻣﻠﻞ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﻼک ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻠﻞ ﺿﻌﯿﻔﻰ ﮐﻪ اﺳﻠﺤﻪ و ﻧﯿﺮوى دﻓﺎع از ﺧﻮد را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٨٠‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه دﻧﯿﺎى ﻏﺮب ﭼﻨﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﻰ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ارﺗﻘﺎى ﺣﻘﯿﻘﻰ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻪ او درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻰ و ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى‬
‫ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺰم ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﺪ و از ﻫﺮ ﭼﯿﺰى ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدى ﻣﻨﻈﻮر دارد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻣﻨﮑﺮ ارزﺷﻬﺎى واﻻ اﺳﺖ و اﯾﻤﺎن ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﻮدﻫﺎى ﻣﺎدى‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ ﺷﺮاﯾﻂ اروﭘﺎ ﻃﻮرى ﺑﻮد ﮐﻪ اﻓﺮاد را ﺑﺎ دﺳﺘﺠﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮐﺮده ﺑﻮد و ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻰ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﺰاع ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﺑﺎ ﻧﺰاع و زد و ﺧﻮرد ﻃﺒﺎﯾﻊ ﺧﻮد را ﭘﺮورش دادﻧﺪ و روح ﺗﻌﺎون و‬
‫دوﺳﺘﻰ از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ .‬اﺣﺴﺎﺳﺘﺸﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ اﻣﻮر ﻣﺎدى ﮐﻪ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ اى از ﺣﻮزه ﻣﺤﺪود زﻣﯿﻦ ﺧﺎرج ﻧﻤﻰ ﺷﻮد‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫اﺿﻄﺮاب ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﻰ دﺳﺖ از ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ راﺳﺘﻰ ﻋﯿﺐ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺰﯾﺖ و ﺑﺮﺗﺮى ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ آن را آرزو ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اروﭘﺎ ﺗﺮﻗّﻰ و ﻗﺪرﺗﺶ را در روزﮔﺎر اﻧﮑﺎر ﺣﻘﺎﯾﻖ و ارزﺷﻬﺎى‬
‫ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬وﻟﻰ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ راه‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ در ﻣﺘﻦ واﻗﻌﯿﺎت ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭘﻨﺎه اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﺶ‪ ،‬داﻧﺶ و اﻗﺘﺼﺎد ﻧﯿﺮوى ﺷﮕﺮﻓﻰ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬اروﭘﺎ ﮐﻪ ﻓﻌﻼ دل و ﻋﻘﻞ ﻣﺮدم ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ را رﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺒﻼ ﻧﺰد‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن درس ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ و ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎى ﻋﻠﻮم ﺧﻮد را از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻻزﻣﻪ ﻗﺪرت ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آدﻣﻰ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻨﮑﺮ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺟﻬﺎن اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه اﮔﺮ ﻗﺪرت ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺎدﯾﮕﺮى ﭘﻰ رﯾﺰى ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰ وﯾﺮاﻧﻰ و ﻧﺎﺑﻮدى‬
‫ﺑﺎرى ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻪ ﻣﺎدﯾﺎت اﺳﺎس ﻧﺰاع و ﺗﺰاﺣﻢ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻗﺪرت ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﯿﺸﻪ زورﻣﻨﺪ ﭘﯿﺮوز ﻣﻰ ﺷﻮد ﮔﺮﭼﻪ ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰى اﺳﺖ و در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺸﺮ در ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ از ﻣﯿﺎن ﻣﻰ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از »روﺷﻨﻔﮑﺮان« ﻏﺮب زده ﻣﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻮاﻟﻢ روﺣﺎﻧﻰ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ ﻣﺎﻧﻊ اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ وﺳﺎﯾﻞ رﻓﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺎﻓﺎت‬
‫دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ‬
‫درس را از »ﻓﺮﻫﻨﮓ« راﯾﺞ دﻧﯿﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ!‬
 ‫‪٢٨١‬‬
‫روزى ﯾﮑﻰ از ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﯿﻼن داﻧﺸﮕﺎه »آﮐﺴﻔﻮرد« ﮐﻪ در ﻣﺆﺳﺴﻪ »ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ«‬
‫از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رﺳﻤﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻰ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬او ﻣﻰ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻦ از روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺑﯿﺰارم ﭼﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﻨﻢ و از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎى‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﻰ رادﯾﻮ ﻟﺬّت ﺑﺒﺮم‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ در ﭘﺎﺳﺦ وى ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕﺮ روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﯾﻼت‬
‫ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آرى‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﮕﺮ در آن ﺻﻮرت ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺜﻞ »ﺧﯿﺎم« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺪﺑﯿﻦ ﺑﺎﺷﻢ؟‬
‫روﺷﻨﻔﮑﺮان‪ ،‬ﺑﻬﻮش ﺑﺎﺷﯿﺪ! اﯾﻤﺎن داﯾﺮه اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻰ را ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫روزﮔﺎرى ﺑﺮ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﻰ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ داﻧﺶ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﻼد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﻰ‪ ،‬رﯾﺎﺿﯿﺎت‪ ،‬ﺷﯿﻤﻰ و ﻧﺠﻮم ﻫﻤﻪ در ﻣﺪارس آﻧﺎن ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻰ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬
‫اﺷﮑﺎﻟﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻮﺷﮏ ﺑﺴﺎزﯾﻢ و در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺪﻓﻬﺎى ﻋﺎﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ را ﺗﺎﺑﻠﻮى زﻧﺪﮔﻰ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺮه ﻣﺮﯾﺦ و ﻣﺎه ﭘﺮواز‬
‫ﮐﻨﯿﻢ؟‬
 ‫‪٢٨٢‬‬

‫ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺧﻼق!‬
‫ﻏﺮب‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﻓﻰ ﻣﻰ ﻧﺸﯿﻨﺪ و ﺑﺮاى آﻧﮑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ در اﻧﮑﺎر‬
‫ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ ذﯾﺤﻖ ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬روان آدﻣﻰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺳﺎﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻓﻘﻂ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ در ﻫﯿﭻ زﻣﺎﻧﻰ ﮔﻨﺎه از روى‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺣﺘﻰ در دوره ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺰرگ ﻧﯿﺰ ﻣﺮدم ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﻰ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻨﺎه و ﮔﻤﺮاﻫﻰ ﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬آﺧﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت در آن ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺮدﻣﺶ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺣﻘﺎرت ﺑﻪ ﺟﺮاﯾﻢ ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ آن اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻧﮑﺮدن را ﻗﺒﯿﺢ ﻣﻰ ﺷﻤﺮد‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﻓﺮﻗﺴﺖ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤّﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ)ص( ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﻠﻰ از ﮔﻨﺎه ﻣﻨﺰه ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫آن اﯾﺎم را ﺑﺎ ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺷﮏ ﺟﺮاﯾﻢ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه‬
‫زﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ ﭘﺎره اى از ﻃﺒﺎﯾﻊ ﺑﺸﺮى را ﺗﺎ ﺣﺪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰى اﺻﻼح و ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن روزﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮوش‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﭘﻮﻟﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ روى آن‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬رﻫﺎ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺎر دﯾﮕﺮى ﻣﻰ رود‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻰ آﯾﻨﺪ و‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ را ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻰ دارﻧﺪ و ﭘﻮﻟﺶ را روى ﻫﻤﺎن ﭘﻮﻟﻬﺎ ﻣﻰ رﯾﺰﻧﺪ و ﻣﻰ روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن از ﻓﻀﺎﯾﻞ ارزﻧﺪه اﺧﻼﻗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮدى‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮد از ﺧﯿﺎل دزدى ﮐﺮدن ﻣﻨﺼﺮﻓﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﻰ ﮐﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺮدم آﻣﺮﯾﮑﺎﺳﺖ دﯾﻮار ﻧﺪارد‪.‬‬
‫درﺧﺘﺎن ﭘﺮ از ﻣﯿﻮه و ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎى ﮔﻞ از آﺳﯿﺐ ﻋﺎﺑﺮﯾﻦ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ ﮐﺴﻰ‬
‫در ﺷﺐ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻤىﻮرزد‪ .‬ﯾﮑﻰ از ﻫﻤﺸﻬﺮﯾﺎن ﻣﺎ ﮐﻪ از آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻰ ﮐﺮد ﮐﻪ روزى زﻧﮓ ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن ﺑﻪ ﺻﺪا درآﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن در را‬
‫ﺑﺎز ﮐﺮد ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﻰ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ روى دو ﭘﺎ ﻣﻰ ﭘﺮﯾﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ دﮔﻤﻪ زﻧﮓ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻮدک ﻣﻰ ﺧﻮاﺳﺖ اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮد و ﯾﮏ ﺷﺎﺧﻪ ﮔﻞ ﺑﺮاى ﺧﻮاﻫﺮ‬
‫ﮐﻮﭼﻮﻟﯿﺶ ﺑﭽﯿﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ اﮔﺮ ﯾﻮاﺷﮑﻰ ﻫﻢ ﮔﻞ را ﻣﻰ دزدﯾﺪ ﮐﺴﻰ از اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫آﮔﺎه ﻧﻤﻰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻌﻼ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ و اﮐﻨﻮن در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﭘﯿﺮزﻧﺎن و ﭘﯿﺮﻣﺮدان را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ده ﭘﻮﻧﺪ در ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن ﺧﻔﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ ...‬م‪.‬‬
 ‫‪٢٨٣‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﭼﺮا‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻃﺒﻊ ﺑﺸﺮ اﺻﻼح ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ؟ دﻧﯿﺎى ﻏﺮب ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﺻﻼح‬
‫روان ﺑﭙﺮدازد و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻣﺮدم را در ﺗﻤﺎم ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﻰ را ﭼﺎره ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮاز‬
‫دﺧﺘﺮان ﻫﻤﭽﻮن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﻧﻤﻰ ﺟﻬﻨﺪ!‬
‫ﻏﺮب در ﻣﻮاردى ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدى ﻋﺎﯾﺪﯾﺶ ﺷﻮد ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺧﻼﻗﻰ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده‪،‬‬
‫در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺗﻬﺬﯾﺐ ﮐﻠﻰ اﺧﻼﻗﻰ و رﻋﺎﯾﺖ ﺗﺎم اﺻﻮل‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺪﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ آن اﺻﻮل ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﻼم در ﻫﺮ‬
‫دو ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﮐﻮﺷﯿﺪه و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﮕﺮﻓﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ آدﻣﻰ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺧﻼﻗﻰ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰ ﭘﻮﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش واﮔﺬارﻧﺪ دﯾﮕﺮ ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﻠﻬﺎ و ﮐﺸﺸﻬﺎى ﻣﺎدى‪ ،‬وى را ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮازﯾﺮى ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﭘﺴﺖ ﻣﺒﺪﻟﺶ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن‬
‫ﻏﺮب دﭼﺎر ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﺜﻼ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﻰ را ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺤﺚ‬
‫ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و اﺧﻼق را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آن ﻧﻤﻰ آورد‪ .‬ﻏﺮب ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر را ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻰ داﻧﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ آن را ﺑﺎ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻰ اﺻﻼح‬
‫ﻧﺘﻮان ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻪ ﻣﻮش وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﭘﻨﯿﺮ را ﻣﻰ رﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎره او ﻧﻤﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻨﮑﺎر‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺧﻼق ﺑﻮده اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ!‬
‫ﺣﯿﻮان ﻣﺤﮑﻮم ﻏﺮﯾﺰه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در ﺟﻬﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺳﺨﻦ از ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﯿﻮان اراده اى از ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد‬
‫ﭼﻪ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ وى ﺣﺘﻰ در روزﮔﺎر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ رﻋﺎﯾﺖ ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ را ﻣﻰ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫ﺣﺘﻰ در ﺟﻬﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ در اﻧﺴﺎن ﻧﻈﯿﺮش ﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺬر ارزﺷﻬﺎى واﻻ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻓﯿﻞ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎرى ﺳﺨﺖ دﭼﺎر ﻣﻰ ﺷﻮد از ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﮐﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻬﺒﻮدى ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻓﯿﻞ ﺗﻨﻬﺎﯾﻰ و‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ را ﺑﺮ اﯾﺬاى ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﻰ دﻫﺪ و ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﺮﯾﺾ‬
‫ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫‪٢٨٤‬‬
‫ﮐﺒﻮﺗﺮ در آﯾﯿﻦ وﻓﺎدارى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻓﯿﻖ و ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﯾﮑﻰ از آن دو ﻣﻰ ﻣﯿﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮى از ﺷﺪت ﺣﺰن آﻧﻘﺪر داﻧﻪ و آب ﻧﻤﻰ ﺧﻮرد ﺗﺎ او‬
‫ﻫﻢ ﻣﻰ ﻣﯿﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ او ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﺒﻮﺗﺮى دﯾﮕﺮ ﻃﺮح آﺷﻨﺎﯾﻰ‬
‫ﺑﺮﯾﺰد‪.‬‬
‫درﺑﺎره اﺳﺐ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪ اى ﮐﻪ ﻣﺠﺒﻮرش ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎز ﻣﺤﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺗﻤﺎس ﺟﻨﺴﻰ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﻰ‪ ،‬ﻣﮑﺎن دور و ﺧﻠﻮﺗﻰ را ﺑﺮﻣﻰ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و از‬
‫اﻧﻈﺎر ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ اﻣﻮرى اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﺣﯿﻮان ـ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ اراده و درﮐﻰ در آﻧﺠﺎ ﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ـ رخ داده اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﺮا اﻧﺴﺎن ﮐﻪ اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺒﺎدى ﻋﺎﻟﻰ ﺧﻮ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﺎ اراده و درﮐﻰ ﮐﻪ دارد در زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫آرﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ وﺟﺪان ﭘﻨﻬﺎن در اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺰن ﺷﻬﻮت و ﺗﺎرﯾﮑﻰ ﻫﺎى ﭘﺴﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آرﻣﺎن و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻮب و ﺧﻼﺻﻪ آرزوى ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﺪن ﻧﯿﺰ‬
‫در آن ﺟﺎى ﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ اﮔﺮ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﺒﻮد ﭘﺲ از ﮐﺠﺎ اﻧﺴﺎن داراى اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫آرﻣﺎن و روﯾﺎﻫﺎى ﻋﺎﻟﻰ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؟‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎﯾﻰ ﻋﻤﯿﻖ در روان اﻧﺴﺎن دارد وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺸﺮ در‬
‫دوران ﮐﻮدﮐﻰ آﻧﻬﺎ را در وﺟﻮد ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻰ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ در اﻓﻖ ﻫﺎى ﺑﺎز‬
‫آن ﺑﻪ ﭘﺮواز درﻧﻤﻰ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮوغ ارزﺷﻬﺎى واﻻ و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﻰ روان ﭼﻨﺎن ﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺬوب آن‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺶ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬از درون‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺟﻮﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ آن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻏﺎز ﻣﻰ ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎم در‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزﺷﻬﺎى واﻻ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل در ﺑﺎﻃﻦ روان‪ ،‬ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﻰ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﭘﯿﺶ آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺧﻮاب ﯾﺎ در واﻗﻊ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﻓﺮوﯾﺪ« ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ـ و ﺷﺎد ﻫﻢ درﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ ـ ارواح ﭘﻠﯿﺪ‪ ،‬اﻧﻌﮑﺎﺳﻰ از‬
‫آﻟﻮدﮔﻰ ﻫﺎى آرﻣﯿﺪه در ﺿﻤﯿﺮ اﺳﺖ‪ 1.‬ﻃﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺰود‬

‫‪ .1‬ﮐﺘﺎب ‪ Totem & Taboo‬ص ‪.61‬‬

 ‫‪٢٨٥‬‬
‫ﮐﻪ‪ :‬ارواح ﭘﺎک ﻧﯿﺰ اﻧﻌﮑﺎﺳﻰ از ﭘﺎﮐﯿﻬﺎ و ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎﯾﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺿﻤﯿﺮ ﻣﺨﻔﻰ‬
‫آرﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ وﺟﺪان ﭘﻨﻬﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ اﺟﺘﻤﺎع ﻏﺮاﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى ارزﺷﻬﺎى ﺑﺮﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺨﻔﻰ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻰ آﯾﺪ‪.‬‬
‫وﺟﺪان ﭘﻨﻬﺎن ـ ﺑﻨﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻓﺮوﯾﺪ ـ ﻣﻘﺪرات اﻧﺴﺎن را درﺑﺎره اﻋﻤﺎل و ﻣﺸﺎﻋﺮ وى‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎرﻫﺎى اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ از روى ﻏﺮﯾﺰه ﻧﺎﺷﻰ‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد و اﻧﮕﯿﺰه ﻧﯿﮑﻰ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ وى را ﺑﻪ ﭘﺎره اى از اﻋﻤﺎل دﯾﮕﺮ ﺳﻮق ﻣﻰ دﻫﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﮑﺎﻧﻰ را اﺷﻐﺎل ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪ وﺳﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﻘﺎم ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﺷﯿﻄﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﻐﺰش ﺣﯿﻮاﻧﻰ ﭘﺴﺖ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎى ﭘﺮواز و ﺻﻌﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ ﭘﺮﮔﺸﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﺴﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن و اﺧﻼق او‬
‫اﺳﻼم ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ارزش ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮه اى اﺳﺖ ﮐﻪ از ارزﺷﻬﺎى واﻻ‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﻣﯿﺎن ارزﺷﻬﺎى واﻻ و ﮐﺮدار ﻓﺎﺻﻠﻪ اى ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻏﺮﺑﯿﺎن ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫را در ﻋﻠﻮم از ﻫﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺮدﻧﺪ و رﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﺗﺨﺼﺼﻰ ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر‬
‫اﻧﺴﺎن و اﺧﻼق او را ﻧﯿﺰ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ‬
‫در ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﺷﺪﻧﺪ و درﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ »ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺧﻮد اﻧﺴﺎن« ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ روى ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺧﻼﻗﺶ ﮐﺎرى‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﻰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﺪاﺳﺎزى و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮورى و ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﻋﻠﻮم ﺗﺮﺑﯿﺘﻰ اﺻﻼ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرى اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﺎ وﻗﺘﻰ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ رﺷﺘﻪ اى از ﻫﻤﺎن رﯾﺸﻪ ﻫﺎى ﻣﻨﺸﻌﺐ از ذات‬
‫ﺧﻮد اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ارزﺷﻬﺎى اﺧﻼﻗﻰ ﺿﻤﯿﻤﻪ وﺟﻮد آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ ﮐﺎوﺷﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰ اﻓﮑﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺴﯿﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ از ﺑﺲ درﺑﺎره ﻋﻠﻢ ﺗﻘﺪﯾﺲ و اﺣﺘﺮام ﺑﻌﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ اﺣﮑﺎم‬
‫آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ﮐﻪ‬
‫ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﺧﻼق او ﮐﺎرى ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﮐﺮدارش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ‬
‫ﻣﻰ ﺗﻮان اﺧﻼق را از ﮐﺮدار ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﻰ اﺧﻼق ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ اﺛﺮى در ﮐﺮدار‬
 ‫‪٢٨٦‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﻧﺪارد!‬
‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ اﺧﻼق و ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻫﻢ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ و ﻫﻢ آﺛﺎر ﺳﻮء اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ دارد‪ .‬ﺣﻘﺎﯾﻖ زﻧﺪﮔﻰ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪه ﻧﻈﺎم‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ از ﻫﻢ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را‪ ،‬وﺳﯿﻌﺘﺮ ﮐﻨﯿﻢ و‬
‫ﺷﺌﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎن را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺠﻮن روﺣﯿﺎﺗﺶ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﻰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﻤﻰ دﻫﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ رو اﺳﻼم اﻧﺴﺎن را از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﺑﺮرﺳﻰ و ﻣﯿﺎن ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻰ و‬
‫ﺧﺎرﺟﯿﺶ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ اﯾﺠﺎد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ ﺷﮕﺮف ﻣﻨﺸﺎء ﭘﯿﺪاﯾﺶ‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎى ﺑﺎرزى در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ روان ﮔﺮدﯾﺪ و اﻓﺮادى ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻐﻪ اى در‬
‫داﻣﺎن اﺳﻼم ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬دﻧﯿﺎى آزاد ﻏﺮب اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﺌﻮن اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻨﺎى‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى ﮔﺬارده‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﺟﺒﺎرى ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺧﻂ ﻧﺎﻣﻮزون ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫زﯾﺮا اوﻻ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن واﻗﻊ ﺳﺨﻦ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ و ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎى ﺗﺨﯿﻞ و ﻓﺮض‬
‫ﻧﮕﺮوﯾﺪه اﯾﻢ‪ .‬در ﺛﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﺎرﯾﮏ و وﺣﺸﺘﻨﺎک اروﭘﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺎ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺪﺑﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﻰ!‬
‫وﻗﺘﻰ ﯾﮏ ﺟﻮان ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﭘﺎ‬
‫اﻓﺘﺎده اش ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ ﺿﺎﻣﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ! وى از ﺧﻮى ﺧﺸﻦ »ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ«‬
‫ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﯾﮏ ﺟﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر را ﺟﺰء ﺷﺌﻮن‬
‫آﺑﺮوى ﺧﻮد ﻣﻰ داﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎس ﺧﺪﻣﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ وى‬
‫درﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺸﺎن دراز ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺧﺼﻠﺖ »ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرى« ﭘﯿﺮوى ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روح وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ و ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ را وادار ﮐﺮده ﺗﺎ درﺑﺎره‬
‫ﺳﯿﺎﻫﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ وﺣﺪت زﺑﺎن و ﻣﺬﻫﺐ و ﺧﺎک دارﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﻰ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻟﮕﺪ ﻣﻰ ﮐﻮﺑﻨﺪ و ﺟﺴﺪ ﺑﯿﺮوﺣﺸﺎن را ﺑﺮ درﺧﺖ آوﯾﺰان ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺎﻫﺎن ﮔﻨﺎﻫﻰ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺮوع اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و‬
‫ﻣﺜﻼ در اﺗﻮﺑﻮس ﺳﻮار ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﺳﻔﯿﺪﭘﻮﺳﺘﺎن در ﮐﺎﻓﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﯾﻦ روح ﻋﺎﻟﻰ ﺑﺸﺮﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻓﻖ اﺳﻼم ﺗﺠﻠﻰ ﮐﺮده و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﮔﺮاﻣﻰ اش ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻮد ﭘﯿﺮوى ﮐﻨﯿﺪ ﺣﺘﻰ‬
 ‫‪٢٨٧‬‬
‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﺳﯿﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻫﺪ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ درﺑﺎره ﺳﯿﺎﻫﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎوات ﺣﻘﻮق ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻖ رﻫﺒﺮى و‬
‫زﻣﺎﻣﺪارى ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ روم در روزﮔﺎر ﻗﺪﯾﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎر را ﺟﺰء ﺷﺌﻮن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻰ داﺷﺖ و ﻫﻤﻮاره ازﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻣﻐﻠﻮب‪ ،‬ﺑﺮدﮔﺎن ﺟﺪﯾﺪى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورد‪ ...‬ﯾﺎ‬
‫اﮔﺮ اﻣﺮوز دول آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوى از ارواح ﭘﻠﯿﺪ روﻣﯿﻬﺎ ﭼﻨﮕﺎل ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫ﻣﻠﺖ ﻫﺎى ﺿﻌﯿﻒ اﻓﮑﻨﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﺧﺸﮏ ﻣﺎدى ﮔﺮاﯾﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم اﻓﺮاد ﺧﻮد را ﺑﺴﯿﺞ ﻣﻰ ﮐﺮد و ﺑﻪ دﯾﺎر ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻰ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻌﻠﻬﺎى‬
‫ﻧﻮر و ﻫﺪاﯾﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﻣﻰ ﺑﺮد و ﭼﻮن ﺳﺮزﻣﯿﻨﻰ را ﻓﺘﺢ ﻣﻰ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺨﯿﻞ‬
‫ﻧﺒﻮد ﮐﻪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ از ﻋﻠﻮم و ارزﺷﻬﺎ و ﮐﻤﺎﻻﺗﺶ ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺘﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺳﻼﻣﻰ ارزﺷﻬﺎى واﻻ ﺟﻮاﻧﻪ زد و ﺑﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﺎن روﺣﺎﻧﯿﺶ‪،‬‬
‫ﻣﯿﻮه ﻫﺎى ﺷﺎداﺑﻰ داد‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﻫﻮاى ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﻏﺮب ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺎن زده اﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﻫﻢ از آﻧﺎن ﻣﺎدى ﺗﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﺧﻮدﺷﺎن ﭼﯿﺰى در ﺑﺴﺎط ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻰ و‬
‫ﺗﯿﺮه روزى ﻣﻰ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﻧﻈﺮ ﺧﺪا ﻣﻨﻔﻮر و ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﺎرت ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮﯾﺸﺎن ﻣﻰ ﻧﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺎن ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘﺪار از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و دوﺳﺖ‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎزﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﯾﮋه‬
‫ﺧﻮد آﻧﺎن ﺑﻮده و در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺪاد از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻮﮐﺖ و اﻗﺘﺪار رﺳﯿﺪﻧﺪ ــ ‪...‬‬
‫و ﺑﻰ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ روش‪ ،‬دوران ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﻰ و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﯿﺰ‪ ،‬از ﻧﻮ آﻏﺎز‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﯾﻦ وﻋﺪه ﻣﺤﺘﻮم اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ــ ‪.‬‬
‫»و ﷲ اﻟﻌﺰۀ و ﻟﺮﺳﻮﻟﻪ و ﻟﻠﻤﺆﻣﻨﯿﻦ«‬
‫ﻋﺰت از آن ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده وى و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن‬