•

I—' • •

1 S>nještaj ko>npleksa Kapljuč u odnosu na staru Salonu

FRANKO OREB

Konzervatorski radovi na arheološkom lokalitetu

Kapljuč u Solinu

Položaj lo k aliteta u o d n osu na a n tičku Salonu b a c h a. U to k u sp o m e n u ti h a r h e o loških i s k a p anja

i njegova važnost otkriveno je n ekoliko o b j ekata k oj i s u sačinjavali ovaj
kompleks, a t o su : t r o b r o d na b azilika, adneksi, tor k u -
Lokalitet j e d o bi o i m e p o g o r skoj b u j i ci , a n a lazi se lar i n e k r o p ola.
nekih s t o t i n ja k m e t a r a s j e v eroistočno o d s j e v e r nog Starokršćanski k o m p l eks n a K a p l j uču r a zvijao se u
gradskog bedema antičke Salone i a m f i t eatra zahvaća nekoliko f az a p o čevši o d p o č etk a I V s t . ( k a o i svi
jući površinu od ok o 1800 m'. ostali u Saloni), pa sve do k r aja VI il i p o č etka VII s t . ,
Pored Manastirina i M a r u s i nca, K ap l ju č p r edstavlja d oživjevši u t a t r i s t o l j eća svoga života čitav ni z p r e -
vrlo važnu k a r i ku u n i z u s a l o n i t anskih g r o b i š no-bazi- inaka. Prij e p očetka f o r m i r a nj a s t a r okršćanskog kom-
likalnih k o m p l eksa. S n a učnog stanovišta o n p r e d sta- pleksa na ovom j e p o d r učju postojala poganska nekro-
vlja j ednu značajnu spomeničku cjeHnu u p o gledu pola od I d o IV s t . n . e . T ek k a da su p očetkom IV s t .
proučavanja života starokršćanskih općina, pružajući n . e. na o vo m l o k a l i t etu p o k o pani p r v i k r š ćanski m u -
nam dragocjene podatke o sakralnoj i g r o b noj a r h i t ek- č enici, p ogubljen i u s o l i n s ko m a m f i t e atru , p o čeo s e
turi, lit urgiji , k u lt u m u čenika i td . ( sl. 1) razvijati i o v a j s t a r o k r šćanski k o m p leks. Oko gr obova
prvih k r šćanskih m učenika postepeno se fo r m i r alo v e-
Historijat i s t r aživanja s k r a t ki m o p i som liko starokršćansko groblje i p rve sepulkralne građe-
postanka i r a zvitka k o m p l eksa vine (memorije) nastale prije gradnje bazilike. Kada
j e kompleks postao premalen da pr im i sve one koj i s u
I straživanja n a o v o m l o k a l i t et u z a počela su j o š u
h tjeli p r i s u stvovati k u l t u t i h m u č e n ika, i z građena j e
prošlom stoljeću i početkom ovog stoljeća (don F r an e v elika gr obišna bazilika p o l o vinom I V s t . n . e . i o n a
B u 1 i ć 1871. i 1909. god.) i zatim, poslije prekida za p redstavlja n a j r a n ij u c e m eterijalnu b a zilik u u S o l i n u .
vrijeme p r vog svj etskog r at a i n e k o l ik o g o d ina n ak on B azilika j e t r o b r o dna, podijeljena s 5 p i l ona u t r i l a đ e
rata, nastavljena 1922. i 1923. godine od D anske misij e i predstavlja uj edno i n a j v ažniji a r h eološki obj ekat n a
pod rukovodstvom: B r s t e n d a , D y g g v e a i W e i I- o vom lokalitetu. Zapadni di o sr ednjeg broda bio j e p o -
 2 Razvojne etape kompleksa

k riven m asivnim k a m e ni m p l očama, a istočni mozaič- u Splitu za nj egovo kompletno ur e đenje i pr ezentaciju.
n im t e pisima. U z i s t oč ni, sjeverni i z a p a dn i zi d b a z i- Sredstvima Republičkog f o nda za u n apr e đenje kultur-
like pr i zidano j e n e k o l ik o a d n eksa iz r a z nih f aza ra z- n ih dj elatnosti i u č ešćem Općinskog fonda za k u l t u r u
voja kompleksa na Kaplju č u. Tlocrt b a z i l ik e j e v r l o započelo se s radom na k onzervaciji i p r ezentaciji ovog
nepravilan, a i sama bazilika je v rl o nesolidno gra đena, lokaliteta.
t ako da se morala u toku svog postojanja nekoliko pu t a U prvoj je etapi rada (1969. god.) bilo potrebno čitav
p opravljati i u č v r šćivati ( k o n cem I V , s r e dinom V s t . ) . k ompleks naj p r ij e o č istit i o d t r a v e i d r u g o g r a s li nj a,
B azilika j e d e f i n i t i vno n a p uštena ok o p o l o vine V I s t . a potom očistiti zidove od naslaga dodatnog materijala
n, e. (sl. 2) (zemlje, kamenja i o s t a log) i p a ž l j i vi m o t k o p avanjem
u tvrditi s m j e r n j i h ov a p r u žanja i s t u p anj očuvanosti.
Stanje očuvanosti l okaliteta Nakon tih r adova moglo se konstatirati da su svi arheo-
prije početka konzervatorskih r a dova loški obj ekt i n a l o k a l i t etu v r l o s l abo očuvani, a pogo-
tovo sama bazilika. N j ezini su z i d ovi b i l i p o r u šeni go-
K ompletan l o k a l i tet s a s v i m p o j e d i n ačnim arheolo- t ovo do t e m elja, a n a r o
čito zidovi njene srednje la
š kim obj ek t ima bi o j e j e dan od n aj u groženijih u a n t i k - g dje su se t emelj i j e dv a i n a z ir ali. N a p o j e d inim m jđe e-
noj Saloni. K roz p r o t eklih četrdesetak godina, od zavr- stima nije ih čak n i b i lo , a nisu se mogli iskopavanjem
šetka istraživačkih r adova, stanje arheoloških ostataka n i evidentirati . S am o i s t očni dio baziHke s apsidom
još se više pogoršalo jer n i k ada nisu bili v r šeni nikakvi i p r o t hesisom i z a p a dn i d i o s velikom dograđenom
p reventivni i l i k o n z ervatorski z ahvati. Ta j j e l o k a l i t et memorijom, bili su sa
čuvani iznad nivoa poda bazilike,
s lužio kao d e ponij i p a š n j a k z a s i t n u s t o ku , a p r e k o što se objašnjava činjenicom postojanja dviju velikih
njega (po sredini bazilike )prolazila je utrta pješa čka gomila na istočnom i zapadnom kr aj u d a našnjeg arheo-
staza do obližnjih kuća. S obzirom na takvo stanje ošte- loškog lokaliteta. Mozai čni tepisi koji su pokrivali isto č-
ć enosti i u g r o ženosti l o k a l i t eta, k oj i n i i z d a l eka n i j e ni dio srednjeg broda bazilike, i k a m ene plo če koje su
pružao adekvatnu s l ik u u o d n osu n a n j e gov p o ložaj i pokrivale zapadni dio srednjeg broda, već su davno
z načenje u a n t i k no j S a l on i b i l a s u s h v a t l j iv a i o p r a v -
prije b i l i u n i š t eni. M e m or ij a u z s j e v erni p e r i m e tralni
d ana nastojanja Z a voda za zaštitu s p o m enika k u l t u r e zid bazilike, tako đ er j e b i l a s a čuvana samo u t e m e -

3 Kompleks prijekonzervatorskih radova — pogled s istoka

 4 Stanje 1928. god. — tlocrt

5 Stanje 1969. go1. — tlocrt

• • • . •

• • • • • • •

• • • •

«•«•••4

6 Stanje 1969.god. — presjeci

43
 7 Maketa konzervacije,rekonstrukcije i prezentacije

; r+z- •' I

R3 ~ •
~ ~ P ~
CD

8 Projekt konzervacije, rekonstrukcije i p r e zentactje — tlo crt

\ •

• •

, . •

5 Projekt konzervacije, rekonstrukcije i prezentacije — presjeci

 10 Kontpleks poslije konzervatorskilz radova — pogled sa zapada

l jima, dok j e v e l i k a m e m o r ij a s o s t a li m p r o s t or ij a m a manje k o r ek t ur e sv oj u d a našnju t r a su, p r ezenta-

n a zapadu bazihke b il a n e što b o lj e o čuvana. Sjeverno cija K a p l j uča, koj i s e n a lazi u z n j u , p r e d stavljat
od zapadnih adneksa ostali su d j e l o m i čno sačuvani po. će etapu u doživljavanju spomeni čkih kompleksa
jedini el ementi t o r k u l ar a ( t i j e sak z a v i n o i u l j e ) . Z a na tom p otezu.
nekropolu se m o gl o k o n statirati d a s e g r o b ovi r a z nih
t ipova i o b l i k a n a l aze razasuti p o čitavom k o m p l eksu — Budući da sa sadašnje pr om etnice arheološki na-
i da s u b i l i o g r a đeni s u hoziđem. Posebno se u l o š em l azi nisu b i l i v i d l j i vi , t r e b alo j e v o d it i r a čuna da
s tanju nalazio grob solinskih m u čenika u kripti apside se pri uređenju pr i stupnog puta i r ekonstrukcij om
oivičen sa 6 stupića visine oko 1 m. (sl. 3) s jevernog p er i m etralnog z id a i p o j e d i ni h p i l o n a
N akon ove etape r adova kada se t o čno utvrdilo sta- bazilike, do v i sine sagledive s današnje pr om etni-
nje očuvanosti arheoloških ostataka i u s p oredilo ga se ce, dobije vizualna povezanost prometnice sa spo-
sa Dyggveovim st anjem 1928. god., moglo se k o n stati- meničkim kompleksom.
rati da se u o vi h četrdesetak godina stanje u m nogome — Poštujući sl obodnu v i z ur u p r e m a M a n astirinama
p ogoršalo. U v ez i s t i m e p r v i z a d a tak Z a v oda bi o j e bilo j e p o t r e bn o p r e d v i dj eti sj e v e rozapadno o d
izraditi k o m p l etnu ar heološku dokumentaciju n a t e m e- kompleksa zeleni tampon k oj i ć e zakloniti p o gled
lju monumentalne publikacije » R e cherches a Salona I« , n a noviju n e u kusnu betonsku izgradnju ( s l . 7 ) .
k oju s u p r i p r e m il a s p o m enuta t r o j i c a d a n ski h s t r uč-
Tek nakon ovakvog metodološkog postupka, a ima-
n jaka 1928. god. ( a r h i t ek t onski s n i mc i s v i h f a z a n a -
j ući u v i d u s p o m enute p o stavke, pr i šlo s e i z r adi p r o -
stanka i r a zvitka l o kaHteta, snimak postojećeg stanja).
E kipa ar h it ektonskih t e h n i čara Zavoda za zaštitu sp o- j ekta konzervacije i p r ezentacije s tr oškovnikom po k o -
m enika k u l t ur e p o n ovno j e i z r a d ila a r h i t ek tonski s n i - j em su se i zvodili r a d ovi.' ( sl . 8, 9 )
mak postojećeg stanja ( t l o cr t i p r e s j eci).' ( sl . 4, 5, 6) Pri prezentaciji s u p o štovane sve v ažnije f aze u r a z -
vitku ovog kompleksa, posebno vodeći računa da bazi-
Konzervacila i p r ezentacija lika dobije primarni zna čaj.
T ek pošto j e i z r a đena k o m p l etna d o k u m entacija o Z a razumijevanje p oj edinih f aza u r a z v i tk u o vo g l o -
p ostojećem stanju, p r i šlo se st u d ir anju n a čina konzer- k aliteta i š t o p o t p u n i jeg d o življavanja p r o s tora s a m e
vacije i p r e zentacije, razumijevanja i d o ž i vlj avanja sa- bazilike podignut j e n ivo t erena (nasipanjem) n a i zvor-
m og lokaliteta n a r a d no j m a k et i i m a j u ć i u v i d u o v e nu vi sinu p o d a b a z i l i ke. A r h eološki o s t aci n e k r o p ole
osnovne momente:
— Pretpostavljajući da će današnja prometnica koja ' U snimanju su učestvovali Mario Sumić i Igor Bikić pod vod-
stvom ing. arh. Duška Marasovića.
p ovezuje a m f i t eatar s k r š ć anskim k u l t n i m c e n - ' U izradi projekta u
trom u n o v o m u r b a n i stič kom pl an u z a d ržati u z Franko Oreb i Mario čestvovali su in g D uško Marasović, prof.
Sumić.

45
prezentirani su u s o n d ama čij e s u s t r an e i z rađene od
betona (prije su bile ograđene suhoziđem) da bi se po
materijalu i i z g l ed u d i f e r encirale o d z i d ov a b a z i l i ke. posjetilaca. (sl. 10)
Nad sondama se predviđa postavljanje željeznih rešetki
da bi se spriječilo bacanje otpadaka i zaštitili posjetioci
od pada.
Izvorni ni voi p oda u l ađama bazilike diferencirani su
u završnoj ob r adi p o sipanjem p o b oj i i s t r u k t u r i r a z l i-
čitim m a t erij alom, dok j e k a m eni p l očnik u z apadnom
dijelu srednje lađe obnovljen.
Na zapadnom zidu b azilike i a p s idi n isu v r šeni n i k a.
k vi veći zahvati ( o si m p o v r š inskog učvršćivanja da s e
s priječi o sipan)e). On i s u o s t al i u d a n a š njem s t a n j u
o čuvanosti, budući s u t o 1 c d in i e l ementi b a zilike k o j i
su bil i d j e l o m ično sačuvani i z na d m v o a t e m e lja . P e-
rimetralni zidovi i p i l on i b azilike rekonstruirani su pr e-
ma ostacima sačuvanim u t e m elj i ma, a vid l j i vi m u s o n-
dama, koje dokumentir aj u t očnost rekonstrukcije i st u-
panj sačuvanosti.
S vi r e k onstruirani z i d ov i z i d an i s u m a n j i m p r i k l e -
sanim k a m enim b l o k o v i ma, a p r e m a s a čuvanim o s t a.
c ima, dok j e j e zgra zida ispunjena s d o datkom l o m l j e-
nog kamena u produžnom mortu.
Vodeći računa o t om e d a se bazilici p r i s t upa s j u g a,
p erimetralni zidovi b azilike se stepenasto podižu da b i
s e s p r i s t upnog p u t a i u z s a m j u ž n i z i d b a z i l ik e š t o
bolje doživio n jen u n u t ar nj i p r o s t or . Svi a r h i t ektonski
e lementi r a z bacani p o k o m p l e ksu p o s t avljeni s u n a
s voje i z vorn o m j e s to , a t o r k u l a r k a o a t r a k t i vn i e l e -
menat lokaliteta, koji j e k o nzervatorskim zahvatima po-
pravljen, trebalo bi obnoviti u sv ojoj f u n k c i ji . I sto ta ko
je rekonstruiran grob solinskih mučenika u apsidi bazi-
like i t r e b alo b i i s p i t at i m o gućnost vraćanja na i z vor-
no mj esto p l oče pod k o j o m s u b i l i p o k o p ani v o j n i c i-
-mučenici, a koja se danas čuva u Arheološkom muzeju
u Splitu.
O ko k o m p l eksa j e p o s t a v lj ena ž e ljezna o g r ada n a
k ojoj t r eb a p o staviti t a bl u s l e g endom k o j a ć e p r i k a -
z ivati faze nastanka i r a z v i tk a l o k a l iteta i t a k o p o m o .
ći njegovu boljem razumijevanju i d oživljavanju kod
Prijedlog za ho r t i k u l t u r no u r e đ enje k o m p l e ksa
Imajući na umu d a b i k o mpleks, nakon završetka
k onzervatorskih r a d o va, t r e b al o o p l e m enit i i u r e d i t i
u hortik u l t u r nom s m i slu, Zavod se obratio in g D u šanu
J edlovrskom, naučnom s u r adnik u I n s t i t ut a z a j a d r a n .
ske kulture u S p l i tu . Pr ema n j egovu pr i j e dlogu r adovi
bi se izveli u d v i j e f a z e.
U prvoj f az i b i s e m o gl i i z vesti od ređeni r adovi b ez
obzira na to da li su obavljeni svi dr ugi zemljani r adovi
( niveliranje t e r ena, pokosi i s l i č no) .
Č itava s j everna s t r an a s u n u t a r nj e s t r a n e o g r a d e
m ože se z asaditi o d g ovarajućim z i m z elenim v r s t a m a
visokog uzrasta (razne vrste čempresa, piramidalni, ho-
r izontalni, a r i zonski ) k a k o b i s e v i z u a lno k a m u f l i r ao
teren iznad o vo g l o k a l i t eta. T r ebalo b i s a m o o s t a vit i
s lobodnu v i zuru s p a r k i r a l i šta u z m a g istralu k o d u l a .
za u s o l i n ske i s k o p ine, št o s e m o ž e p o s t ići k o r i š t e-
n jem nižeg ukrasnog grmlj a ( n p r . l ovor, oleandar, mir -
t a, viburnum) . I s t o t ak o se m ože pr i stupit i sadnj i s t a -
blašica i grmova uz zapadni rub ograde uz preporuku
d a se r e l ativno v i sok z e m l j an i p o k o s n a t o m m j e s t u
pri dn u o sigura n i skim s u hozidom vi sine 0,50 — 0,60 m.
U drugoj f a zi, n akon št o se o b avi d etaljno u n u t r ašnje
u ređenje, p r i s t up il o b i se op l e m e nj i vanj u p o j e d i n i h
mjesta ukrasnim b i l j n i m v r s t ama ( n p r . u l a z i s l i čno) .
I sto tako se p osebno preporuča stalno čišćenje od k o -
r ova, i t o p r i j e d o z r i j e vanj a s j e m ena, u z u p o t r e bu
herbicida, naročito u užem centralnom d i j elu k o m p l ek-
sa (tj. bazilici).
LI TERA TURA:
— Bulletino đ'Archeologia e Storia Dalmata, XXXII , 1909.
— Bull. di arch., 1899, 133.
— Recherches a Salona,I— II, Kopenhagen 1928 — 1933.
— Dyggve E., History of Salonitan Christianity, Oslo, 1951.