See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/323959903

Υβριδικός Πόλεμος (Hybrid Warfare)

Article · December 2017

CITATIONS READS

0 145

1 author:

Spyros Soldatos
University of Nicosia
4 PUBLICATIONS   0 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Spyros Soldatos on 23 March 2018.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Άρθρο στρατιωτικής φύσης

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ
ΠΟΛΕΜΟΣ
HYBRID WARFARE

Λγός (ΑΣ) Σπυρίδων Σολδάτος, MA in International Relations and

European Studies, University of Nicosia, Πτυχιούχος Διεθνών και
Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά

Ο πόλεμος είναι ένα φαινόμενο το οποίο συνεχώς εξελίσσεται και

αλλάζει μορφές, προσαρμοζόμενο κάθε φορά στην πραγματικότητα
και τις ιδιαιτερότητες της κάθε εποχής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέ-
ρει ο μεγάλος θεωρητικός του πολέμου Carl von Clausewitz, «κάθε
εποχή έχει τις δικές της μορφές πολέμου, τις δικές της περιοριστι-
κές συνθήκες και τις δικές της προκαταλήψεις». Η νέα δομή του
διεθνούς συστήματος, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, η αύξηση
της σημασίας των μη κρατικών δρώντων στο διεθνές σύστημα και
η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιούργησαν τις προϋποθέ-
σεις για την ανάδειξη μια νέας μορφής συγκρούσεων.

Carl von Clausewitz, Περί του Πολέμου, Θεσσαλονίκη: Βάνιας,1999, 347-348.



70 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

Αυτό το νέο είδος πολέμου που έχει αρχίσει να εμφανίζεται κυρίως
την τελευταία δεκαετία είναι ο Υβριδικός Πόλεμος (Hybrid Warfare),
που αποτελείται από έναν συνδυασμό συμβατικών επιχειρήσεων και
ανορθόδοξου πολέμου (irregular warfare). Έτσι, τα όρια μεταξύ συμ-
βατικού και ανορθόδοξου πολέμου δεν είναι πλέον διακριτά, πράγμα
που δυσχεραίνει την αναγνώριση και αντιμετώπιση των απειλών από
τα κράτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του νέου είδους συ-
γκρούσεων αποτελούν ο Πόλεμος του Λιβάνου, το 2006, οι Ρωσικές
επιχειρήσεις στην Ουκρανία, το 2014, και ο Συριακός εμφύλιος πό-
λεμος με την εμπλοκή του Ισλαμικού Κράτους.

Προς μια νέα γενιά πολέμου

Η πρακτική του συνδυασμού άλλων μορφών πολέμου για την υποβοήθηση
των συμβατικών επιχειρήσεων δεν είναι αποκλειστικά μια σύγχρονη ιδέα. Στο
παρελθόν, υπήρξαν συγκρούσεις στις οποίες έγινε συνδυασμός άτακτων δυνά-
μεων και ανορθόδοξων μεθόδων, παράλληλα με τους συμβατικούς τακτικούς
στρατούς. Στην Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783) ο George Washington
χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό τακτικού στρατού με τις άτακτες δυνάμεις της
πολιτοφυλακής. Κατά την περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων, στoν Πόλεμο της
Χερσονήσου (1807-1814), ο Βρετανός Στρατάρχης Arthur Wellesley κατάφερε
να επικρατήσει των υπέρτερων αριθμητικά γαλλικών δυνάμεων, συνδυάζοντας
τις συμβατικές επιχειρήσεις του τακτικού του στρατού με τη δράση των Ισπανών
ανταρτών στα μετόπισθεν των Γάλλων. Ο Βρετανός Στρατάρχης Edmund Allenby,
κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για την υποστήριξη των επιχειρήσεων εναντί-
ον των οθωμανών στην Παλαιστίνη χρησιμοποίησε τις άτακτες δυνάμεις των
Αράβων, υπό την καθοδήγηση του T. E. Lawrence, για να προσβάλει τις γραμμές
ανεφοδιασμού του οθωμανικού στρατού.
Όμως, μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, παρά τη σταδιακή ανάδειξη
και άλλων μη συμβατικών μορφών, ο συμβατικός πόλεμος αποτελούσε την κυ-
ρίαρχη μορφή σύγκρουσης σε διεθνές επίπεδο. Η καθιέρωση ενός μονοπολικού
συστήματος περιόρισε σημαντικά την επιλογή του πολέμου μεταξύ των κρατών
με την κλασική έννοια ενώ παράλληλα άρχισε να αυξάνεται υπέρμετρα η επιρροή
διαφόρων μη κρατικών δρώντων, όπως τρομοκρατικές οργανώσεις, επαναστα-
τικά κινήματα και διεθνείς εγκληματικές οργανώσεις. Αποτέλεσμα αυτών των
συγκυριών ήταν η αναζήτηση νέων μορφών πολέμου που θα παρέκαμπτε την
κυριαρχία των συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων στο κλασικό γραμμικό πεδίο
μάχης. Έτσι, αναδεικνύεται η χρησιμότητα των ανορθόδοξων επιχειρήσεων και

Frank G. Hoffman, “Hybrid Warfare and challenges”, Joint Force Quarterly, no. 52, 1st quarter 2009, 36.

Robert Hon Wilkie, “Hybrid Warfare”, Air & Space Power Journal 23, no. 4, Winter 2009, 13.

Alex Deep, “Hybrid War: Old Concept, New Techniques”, Small Wars Journal, 2 Mar 2015.

Γνωστότερος ως Duke of Wellington, νικητής του Ναπολέοντα στο Βατερλό.

Wilkie, “Hybrid Warfare”, 15.

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (HYBRID WARFARE) 71

των εναλλακτικών μορφών πολέμου που γίνονται ολοένα και πιο ελκυστικές
τόσο για μη κρατικούς δρώντες όσο και για τα ίδια τα κράτη.
Στην προσπάθεια προσδιορισμού και μελέτης της σύγχρονης μορφής πολέμου,
που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη πολυπλοκότητα, καθοριστικό ρόλο έπαιξε
ο Αμερικανός Frank Hoffman, ο οποίος χρησιμοποίησε τον όρο Υβριδικός
Πόλεμος. Παρά την απουσία ενός ευρέως αποδεκτού ορισμού, ο Υβριδικός
Πόλεμος μπορεί να οριστεί ως ο συνδυασμός συμβατικών στρατιωτικών και
μη συμβατικών ή ανορθόδοξων μέσων για την επίτευξη του τελικού σκοπού
του πολέμου. Τα μη συμβατικά μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν περι-
λαμβάνουν (χωρίς να περιορίζονται αποκλειστικά σε αυτά) την τρομοκρατία, το
οργανωμένο έγκλημα, τον κυβερνοπόλεμο (cyberwarfare), τον πληροφοριακό
πόλεμο (information warfare) και επιχειρήσεις επιρροής του άμαχου πληθυ-
σμού.10 Ο Υβριδικός πόλεμος έχει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία
τον διακρίνουν από τα υπόλοιπα είδη συγκρούσεων.
Αρχικά, ο ίδιος ο αντίπαλος είναι πολύπλοκος και λιγότερο συγκεκριμένος
από ό,τι συνήθως. Η ταυτότητά του δεν είναι ξεκάθαρη και πολλές φορές
επιχειρεί μέσω αντιπροσώπων (Proxy warfare), αποφεύγοντας να εκτεθεί ο
ίδιος. Υβριδικό πόλεμο μπορεί να διεξάγουν μη κρατικοί δρώντες, όπως το
Ισλαμικό Κράτος ή η Hezbollah, δρώντας ως αντιπρόσωποι κάποιων κρατών,
έχοντας όμως και τους δικούς τους στόχους.11 Επιπλέον, κάποια κράτη επι-
λέγουν να διεξάγουν υβριδικές επιχειρήσεις, όπως η Ρωσία στην Ουκρανία.
Με την αποφυγή της άμεσης εμπλοκής και τη χρήση συνδυασμού διάφορων
μορφών πολέμου, η Ρωσία επιδιώκει την επίτευξή των στόχων της ενώ πα-
ράλληλα αρνείται την εμπλοκή της στη σύγκρουση.12
Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η μείωση του κόστους απόκτησης
εξελιγμένων οπλικών συστημάτων, κυρίως μικρού μεγέθους, δίνει σε μη
κρατικούς δρώντες νέες δυνατότητες, που στο παρελθόν διέθεταν μόνο τα
κράτη.13 Έτσι, μέσω της χρήσης εξελιγμένων όπλων και άλλων τεχνολογικών
μέσων, όπως το internet και τα κινητά τηλέφωνα, μπορούν να επιτύχουν
ένα δυσανάλογο αποτέλεσμα σε σχέση με το μέγεθός τους ενώ αποκτούν τα
μέσα για τη διεξαγωγή περιορισμένης έκτασης συμβατικών επιχειρήσεων. Η
σύγχρονη τεχνολογία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα
χρησιμοποιούνται ευρέως για να επηρεάσουν τον άμαχο πληθυσμό αλλά και
τη διεθνή κοινή γνώμη. Η σύνδεση αυτών των οργανώσεων με το διεθνές


Cristian Bahnareanu, “The evolution of warfare from classic to hybrid actions”, Strategic Impact no.
55, 2015, 57-66.

Frank G. Hoffman, Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars, Arlington: Potomac Institute
for Policy Studies, 2007, 14.

Alexander Lanoszka, “Russian Hybrid Warfare and Extended Deterrence in Eastern Europe”, International
Affairs 92, no. 1, Jan 2016, 177-178.
10
Hoffman, “Hybrid Warfare and challenges”, 35.
11
Greg Grant, “Hybrid Wars”, Government Executive 40, no. 5, May 2008, 21-22.
12
Lanoszka, “Russian Hybrid Warfare and Extended Deterrence in Eastern Europe”, 175.
13
Scott Jasper and Scott Moreland, “The Islamic State is a Hybrid Threat: Why Does That Matter?”
Small Wars Journal, 1 Dec 2014.

72 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (HYBRID WARFARE) 73
οργανωμένο έγκλημα τους δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσουν τα μέσα που
χρειάζονται αλλά και σημαντικούς οικονομικούς πόρους, μέσω της μαύρης
αγοράς και του λαθρεμπορίου.14
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του Υβριδικού πολέμου είναι η ευελιξία
του και η δυνατότητα που δίνει για προσαρμογή των χρησιμοποιούμενων με-
θόδων ανάλογα με την εξέλιξη των επιχειρήσεων.15 Έτσι, αν για παράδειγμα
υπάρχει αρνητική εξέλιξη στο πεδίο των συμβατικών επιχειρήσεων, το βάρος
της προσπάθειας μπορεί να μετατοπισθεί στις τρομοκρατικές ενέργειες ή
στον πληροφοριακό πόλεμο για εκφοβισμό και παραπλάνηση του αντιπάλου.
Οργανώσεις όπως το Ισλαμικό κράτος χρησιμοποιούν ταυτόχρονα έναν συνδυασμό
τρομοκρατών, επαγγελματιών στρατιωτών και διεθνών εγκληματιών για την
επίτευξη των στόχων τους και παρά τα πλήγματα που έχουν δεχθεί, έχουν
δείξει μεγάλη ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις επιθέσεις εναντίον τους.

Ο Υβριδικός Πόλεμος στον 21ο αιώνα

Στη σύγχρονη μορφή του, ο Υβριδικός Πόλεμος εμφανίζεται με τον Πόλεμο
του Λιβάνου, το 2006, ο οποίος κράτησε μόλις 34 ημέρες. Για την αντιμε-
τώπιση του Ισραηλινού Στρατού, η Hezbollah χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό
συμβατικών και ανορθόδοξων επιχειρήσεων. Παρά το μεγάλο αριθμητικό της
μειονέκτημα (περίπου 3.000 απέναντι σε 30.000 τακτικό στρατό), κατάφερε να
επιφέρει σημαντικά πλήγματα στον Ισραηλινό Στρατό, ο οποίος αιφνιδιάστηκε
από την αποτελεσματικότητα των μαχητών της Hezbollah. Ο τρόπος δράσης και
οργάνωσής της συνδύαζε την κεντρική διοίκηση σε υψηλό επίπεδο, με αποκε-
ντρωμένες επιχειρήσεις από μικρές αυτόνομες μονάδες, που αναλάμβαναν ση-
μαντικές πρωτοβουλίες σε τακτικό επίπεδο. Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας
τούς προσέφερε έναν αποτελεσματικό τρόπο επικοινωνίας και διοίκησης με τη
χρήση κρυπτασφαλισμένων κινητών τηλεφώνων και δορυφορικών επικοινω-
νιών. Η ανάμειξη των μαχητών της Hezbollah με τον ντόπιο άμαχο πληθυσμό
δυσκόλευε τον εντοπισμό και την προσβολή τους από τους Ισραηλινούς. Την
ίδια στιγμή η χρήση σύγχρονων αντιαρματικών και αντιαεροπορικών όπλων
προκάλεσε σημαντικές απώλειες σε κύρια οπλικά συστήματα του Ισραηλινού
Στρατού ενώ εντύπωση προκάλεσε και η προσβολή ενός ισραηλινού πολεμι-
κού πλοίου με πύραυλο εδάφους-επιφανείας. Παρά την τελική ήττα από
τους Ισραηλινούς, η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής επιχειρήσεων
υβριδικού τύπου προκάλεσε μεγάλο προβληματισμό παγκοσμίως.16
Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εφαρμογής Υβριδικού Πολέμου από
ένα κράτος είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία το 2014. Στις επιχειρήσεις
για την κατάληψη της Κριμαίας και στην Ανατολική Ουκρανία, η Ρωσία
χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό πολλών μεθόδων για την κατάληψη εδά-
φους και την αποσταθεροποίηση της περιοχής. Σκοπός ήταν η επίτευξη
14
Deep, “Hybrid War: Old Concept, New Techniques”.
15
Hoffman, Conflict in the 21st Century, 46-47.
16
Grant, “Hybrid Wars”, 20-21 και Hoffman, “Hybrid Warfare and challenges”, 37.

74 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

των αντικειμενικών της στόχων, χωρίς να μπορεί να της αποδοθεί άμεσα η
ευθύνη της διεξαγωγής ενός συμβατικού επιθετικού πολέμου εναντίον ενός
κυρίαρχου κράτους. Οι συμβατικές τακτικές δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν δεν
έφεραν διακριτικά και έδρασαν σε συνδυασμό με ντόπιες αντάρτικες οργανώ-
σεις, οι οποίες δρούσαν σαν αντιπρόσωποι (proxies) της Ρωσίας. Παράλληλα,
διεξήγαγε επιχειρήσεις επιρροής του πληθυσμού και πληροφοριακού πολέμου,
με τη χρήση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, προσπαθώντας να νομιμοποιήσει
τη δράση της. Ο Υβριδικός πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε μεγάλη ανη-
συχία στη Δύση για τις προθέσεις της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή και την
αντιμετώπισή της.17
Η σύγκρουση που κυριαρχεί στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια, ο εμ-
φύλιος πόλεμος στη Συρία με την εμπλοκή του Ισλαμικού Κράτους αποτελoύν
μια ακόμη εφαρμογή υβριδικής μορφής πολέμου. Το Ισλαμικό Κράτος ξεκίνησε
σαν τρομοκρατική οργάνωση και φιλοδοξεί να δημιουργήσει το δικό του κράτος

Samuel Charap, “The Ghost of Hybrid War”, Survival 57, no. 6, Dec 2015, 51-58 και
17

Lanoszka, “Russian Hybrid Warfare and Extended Deterrence in Eastern Europe”, 175-176.

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (HYBRID WARFARE) 75

στην περιοχή. Η ίδια η δράση του παρουσιάζει αυξανόμενα χαρακτηριστικά
κρατικής οργάνωσης. Σε αυτή του την προσπάθεια, η χρησιμοποίηση ενός
συνδυασμού μορφών πολέμου είναι η πλέον αποδοτική. Εφαρμόζει τρομο-
κρατικές μεθόδους και εκμεταλλεύεται στο μέγιστο βαθμό τον πληροφοριακό
πόλεμο τόσο για να επηρεάσει και να εκφοβίσει τον ντόπιο πληθυσμό και
την παγκόσμια κοινή γνώμη όσο και για να στρατολογήσει νέους μαχητές.
Μέσα από την εγκληματική του δράση και το λαθρεμπόριο έχει καταστεί μία
από τις πλουσιότερες τρομοκρατικές οργανώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ
παράλληλα είναι σε θέση να διεξάγει εκτεταμένες συμβατικές επιχειρήσεις και
να ελέγχει μεγάλες εδαφικές εκτάσεις. Η επιτυχία του οφείλεται σε μεγάλο
βαθμό στην προσαρμοστικότητά του και την ευελιξία του, εναλλάσσοντας και
συνδυάζοντας τις παραπάνω μορφές πολέμου.18

Συμπεράσματα
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι ο Υβριδικός πόλεμος αποτελεί
έναν συνδυασμό μορφών πολέμου, γι’ αυτό η αντιμετώπισή του πρέπει
να κινηθεί σε παρόμοια επίπεδα. Η προσπάθεια αντιμετώπισης από τα
κράτη και τη διεθνή κοινότητα πρέπει να είναι ολιστική και να συνδυάζει
διάφορες στρατηγικές. Ο Υβριδικός Πόλεμος κινείται μεταξύ δύο άκρων,
αφενός του καθαρού συμβατικού και αφετέρου του πλήρως μη-συμβα-
τικού πολέμου, παίρνοντας διαφορετική κάθε φορά μορφή.19 Ανάλογη
οφείλει να είναι και η αντίδραση, η οποία πρέπει να χαρακτηρίζεται από
ευελιξία στον συνδυασμό των συμβατικών στρατιωτικών δυνάμεων, των
δυνάμεων ειδικών επιχειρήσεων, της διπλωματίας, των πληροφοριών,
της οικονομίας και της αστυνόμευσης.20 Τα κράτη και οι συμμαχίες αυ-
τών, όπως το ΝΑΤΟ, βασίζονται σε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, που
πολλές φορές δυσχεραίνουν και καθυστερούν τη διαδικασία λήψης απο-
φάσεων, σε αντίθεση με τους μη-κρατικούς δρώντες που εξετάστηκαν
παραπάνω.21 Ο αποτελεσματικός συνδυασμός στρατιωτικών και πολιτικών
μέσων είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση μιας υβριδικής απειλής, που
είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς και μπορεί να εναλλάσσει και
να συνδυάζει διάφορες μορφές δράσης.
Παρά το γεγονός ότι οι συμβατικές επιχειρήσεις δεν έχουν ξεπεραστεί
μεταξύ κρατικών κυρίως δρώντων, η εξέλιξη του πολέμου έχει οδηγή-
σει στις μέρες μας στην ανάδειξη των συγκρούσεων υβριδικής μορφής
ενώ τα όρια μεταξύ του πολέμου και της ειρήνης δεν είναι τόσο δια-

18
Jasper and Moreland, “The Islamic State is a Hybrid Threat: Why Does That Matter?”
19
Shane R. Reeves and Robert E. Barnsby, “The New Griffin of War”, Harvard International Review 34,
no. 3, Winter 2013, 17.
20
International Institute for Strategic Studies, “Hybrid warfare: challenge and response”, in The Military
Balance 2015, London: Taylor Francis Ltd, 2015, 17.
21
Peter Pindjαk, “Deterring hybrid warfare: a chance for NATO and the EU to work together?” NATO
Review, 18 Nov 2014.

76 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

 κριτά όσο στο παρελθόν. 22 Η χρήση του Υβριδικού Πολέμου από κράτη
και από μη κρατικούς δρώντες είναι ιδιαίτερα ελκυστική, πράγμα που
αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για τη διεθνή κοινότητα, καθώς όπως τονί-
ζει ο Frank Hoffman «οι Υβριδικοί Πόλεμοι συνδυάζουν τη φονικότητα
των συμβατικών πολέμων μεταξύ κρατών με τον φανατισμό και τον
παρατεταμένο ζήλο του ανορθόδοξου πολέμου». 23 Ο Υβριδικός Πόλεμος
αποτελεί μια συνολική στρατηγική 24 δράσης και γι’ αυτόν τον λόγο η
αντιμετώπιση τέτοιων απειλών πρέπει να βασίζεται σε μια ανάλογη συν-
δυαστική στρατηγική των κρατών σε όλα τα επίπεδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Bahnareanu, Cristian. “The evolution of warfare from classic to hybrid actions”, Strategic Impact, no.
55, 2015, 57-66.
 Charap, Samuel, “The Ghost of Hybrid War”, Survival 57, no. 6, Dec 2015, 51-58.
 Clausewitz, Carl von, Περί του Πολέμου, Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1999.
 Deep, Alex, “Hybrid War: Old Concept, New Techniques”, Small Wars journal, 2 Mar 2015.
 Grant, Greg, “Hybrid Wars”, Government Executive 40, no. 5, May 2008, 18-24.
 Hoffman, Frank G., Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars, Arlington: Potomac Institute
for Policy Studies, 2007.
 Hoffman, Frank G., “Hybrid Warfare and challenges”, Joint Force Quarterly, no. 52, 1st quarter
2009, 34-39.
 International Institute for Strategic Studies, “Hybrid warfare: challenge and response”, in The Military
Balance 2015, 17-20, London: Taylor Francis Ltd, 2015.
 Jasper, Scott, and Scott Moreland, “The Islamic State is a Hybrid Threat: Why Does That Matter?”,
Small Wars Journal, 1 Dec 2014.
 Lanoszka, Alexander, “Russian Hybrid Warfare and Extended Deterrence in Eastern Europe”, International
Affairs 92, no. 1, Jan 2016, 175-195.
 Pindjαk, Peter, “Deterring hybrid warfare: a chance for NATO and the EU to work together?”, NATO
Review, 18 Nov 2014.
 Reeves, Shane R., and Robert E. Barnsby, “The New Griffin of War”, Harvard International Review
34, no. 3, Winter 2017.
 Wilkie, Robert Hon, “Hybrid Warfare”, Air & Space Power Journal 23, no. 4, Winter 2009, 13-17.

22
International Institute for Strategic Studies, “Hybrid warfare: challenge and response”, 20.
23
Hoffman, “Hybrid Warfare and challenges”, 37.
24
Lanoszka, “Russian Hybrid Warfare and Extended Deterrence in Eastern Europe”, 178.

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (HYBRID WARFARE) 77

View publication stats