dŸ+|ŸÚ{ì : 45 dŸ+º¿£ : 7 n_óe~Æ eÖdŸ|ŸçÜ¿£ yûT 2017 22

ç|Ÿ>·Ü |Ÿ<¸Š+ýË
uó²sÁÔá<ûXø+
qe uó²sÁÔá ¿£<¸Š - eTT|ŸÎesÁ|ŸÚ yî+¿£jáT« HjáTT&ƒT
ç>±MTD²_óe~Æ JeHÃbÍ<óŠT\ <‘Çs J$ԐýË¢ |Ÿ]esÁïq - neT¯¨ÔY d¾H½
€]œ¿£ sÁ+>·+ýË &›³ýÙ €$wŸØsÁD\T `
eqsÁT\ dŸeTsÁœ $“jîÖ>±“¿ì kþbÍq+ - ýñU² #áç¿£e]ï, dŸMT¿Œ± n>·sÇýÙ
&›³ýÙ kÍ~ó¿±]Ôá \¿£Œ«+ : C²ãq €<ó‘]Ôá €]œ¿£ e«edŸœ - &†¿£¼sY z+¿±sY sjYT
HîÕ|ŸÚD« n_óe~Æ eT]jáTT €$wŸØsÁD\ <‘Çs jáTTeÔá kÍ~ó¿±sÁÔá - &†¿£¼sY ÈÜ+<ŠsY d¾+>´
ç|ŸÔû«¿£ y«dŸ+
dŸÇ#áÌÛ uó²sÁÔY $TwŸHŽ: ç|ŸÜ ÿ¿£Ø] u²<óŠ«Ôá - |ŸsÁyûTXøÇsÁHŽ njáT«sY
$¥wŸ¼ y«dŸ+
bÍsÁ<ŠsÁô¿£ €]œ¿£ e«edŸœ ~Xø>±...
m+.$. uó²qTeTÜ, sÃV¾²ÔY <ûyŽ sÁa²
 n_óe~óÆ eÖsÁZdŸÖº

&›³ýÙ #î*¢+|ŸÚ\Å£” ÿ¿£ yû~¿£

&†. n+uñ<ŠØsY ÈjáT+Ü @ç|¾ýÙ 14e ÔûBq ç|Ÿ<ó‘qeT+çÜ q¹s+ç<Š yîÖB <ûXø ç|ŸÈ\Å£” q>·<ŠT
sÁV¾²ÔáyîT®q &›³ýÙ #î*¢+|ŸÚ\Å£” ÿ¿£ C²rjáT yû~¿£ _™V²#Y×m+qT H>·|ŸPsYýË çbÍsÁ+_ó+#sÁT.
B“ýË y«bÍsÁT\Å£” _™V²#Y×m+ €<ó‘sY yû~¿£, ¿±«wt u²«¿ù eT]jáTT ‡ yû~¿£qT eTs=¿£]¿ì
|Ÿ]#ájáT+ #ûd¾q³¢sTTÔû q>·<ŠT çbþԐàVŸ²eTT Å£L&† ¿£*|¾ çbÍsÁ+_ó+#sÁT. y«bÍsÁ esZ\Å£”
–|ŸjîÖÐ+#û _™V²#Y×m+ €<ó‘sY <‘Çs €<ó‘sY ¿±sY¦ €<ó‘sÁ+>± #î*¢+|ŸÚ\T #ûjáTe#áTÌ. <ûXø
båsÁT&ƒT meÂsÕH Ôáq ‹jîÖyîTç{ì¿ù $es\Ôà u¤³qyû* eTTç<ŠÔà #î*¢+|ŸÚ #ûjáTe#áTÌ.
B“¿ÃdŸ+ k͈sY¼ b˜þHŽ e+{ì |Ÿ]¿£s“• n+<ŠTu²³TýË –+#áTԐsÁT. ÔáeTe<ŠÝ k͈sY¼ b˜þHŽ
ýñ¿£bþsTTH, n+Ôás¨\+, &î_{Ù, ç¿&{Ù ¿±sÁT¦\ n+<ŠTu²³T ýñ¿£bþsTTH, _™V²#Y×m+ €<ó‘sY
yû~¿£ qT+& &›³ýÙ #î*¢|ŸÚ\T ÔáeT u¤³qyû*Ôà €<ó‘sY ¿±sY¦ €<ó‘sÁ+>± #ûjáTe#áTÌ. ‚|ŸÎ{칿
27 ç|Ÿ<ó‘q u²«+Å£”\T 7.15 \¿£Œ\eT+~ y«bÍsÁT\Å£” ‡ yû~¿£ qT+& ÔáeT de\qT
n+~dŸTïH•sTT. ‡ ;óyŽT n|¾¢¹¿wŸHŽÔà eºÌq eTsà Âs+&ƒT kå\uó²«\T @$T³+fñ, Ü]Ð ¿=+Ôá
q>·<ŠT bõ+<Š³+ (¿±«wt u²«¿ùù) eT]jáTT ]|˜ŸsÁýÙ uËqdt. n+fñ ‡ yû~¿£qT eTs=¿£]¿ì |Ÿ]#ájáT+
#ûd¾, ysÁT Å£L&† B““ –|ŸjîÖÐ+#û³³T¢ #ûdï ç|Ÿuó„TÔáÇ+ ¿=+Ôá q>·<ŠT |ŸÚsÁkÍØs“• n+~dŸTï+~.
‚+<ŠTÅ£” >±qT sqTq• €sÁTHî\\Å£”, ¹¿+ç<Š+ sÁÖ. 495 ¿Ã³¢qT ¹¿{²sTT+º+~. ]|˜ŸsÁýÙ uËqdt
¿ì+<Š ‚|ŸÎ{칿 ;óyŽT n|¾¢¹¿wŸHŽqT $“jîÖÐdŸTïq•ysÁT, qÖÔáq+>± &êHŽýË&Ž #ûdŸTÅ£”+³Tq•ysÁT
meÂsÕH eTsà ¿=Ôáï $“jîÖ>·<‘sÁT“ #û]ÌÔû, y] U²ÔýË ¿=+Ôá çbþԐàVŸ²¿£ kõeTTˆ ÈeT
neÚÔáT+~. ¿±«wt u²«¿ùù |Ÿ<¸Š¿£+ýË nsTTÔû, y«bÍsÁT\T #ûd ç|ŸÜ ý²y<ûM qT+& ¿=+Ôá yîTTÔáï+
y]¿ì Ü]Ð #î*¢+#á‹&ƒTÔáT+~. ‚+Ôû¿±¿£, ¹¿+ç<Š ‚qÎÛ¹sˆwŸHŽ fÉ¿±•\› eT+çÜÔáÇXæK €<óŠÇsÁ«+ýË
HûwŸqýÙ |yîT+{Ùà ¿±sÃιswŸHŽ €|˜t ‚+&jáÖ ysÁT çbÍsÁ+_ó+ºq &›³ýÙ #î*¢+|ŸÚ\qT
çbþÔáàV¾²+#á&†“¿ì \¿¡Ø ç>±VŸ²¿ù jîÖÈq, &›<óŠHŽ y«bÍsY jîÖÈq |Ÿ<¸Š¿±\T eTTÐkÍsTT. ‡ ;óyŽT
n|¾¢¹¿wŸHŽ ‚|ŸÎ{칿, H\T>·T Hî\ýË¢ 1.9 ¿Ã³¢ &êHŽýË&Ž\Ôà ç|Ÿ|Ÿ+#á ]¿±sÁT¦ dŸw¾¼+º+~. ‡
dŸ+eÔáàs+Ԑ“¿ì ‡ ;óyŽT ý²y<ûM\qT 2500 ¿Ã³¢ k͜sTT¿ì #ûsÌ\“ \¿£Œ«+.
eeeee

2 jîÖÈq 2017 yûT

 y˚T 2017 dü+|ü⁄{Ï : 45 dü+∫ø£ : 7

eTTK´ dü + bÕ<ä ≈ £ î \T : B|æø± ø£#·Ã˝Ÿ

e]wü˜ dü+bÕ<ä≈£î&ÉT : $»j·T≈£îe÷sY y˚<ä–]
dü+bÕ<ä≈£î&ÉT : eTVü≤eTà<é dæsêEB›Hé
ISSN : 0971-8729

jÓ÷»q
C≤sTT+{Ÿ &Ó’¬sø£ºsY (Áb˛&Éø£åHé) : $.¬ø. MTHê
e-mail : yojana_telugu@yahoo.co.in
e-mail : yojana.telugu@nic.in

ÄH√uÛÑÁ<ë Áø£‘·y√j·TqTÔ $X¯«‘·' (ñ‘·ÔeT uÛ≤yê\T nìïyÓ’|ü⁄\ qT+&ç sêyê*)

á dü+∫ø£˝À...
1. qe uÛ≤s¡‘· ø£<ä∏ 5 7. $C≤„q $|ü+∫ ` ÁbÕ‘·÷] b˛‘·jT· ´ X¯sà¡ 28
` eTT|üŒes¡|⁄ü yÓ+ø£jT· ´ Hêj·TT&ÉT 8. <äsŒ¡ D+ 31
2. Á>±MTD≤_Ûeè~∆ JeH√bÕ<ÛTä \ <ë«sê 10 9. &çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±]‘· \ø£´å + : C≤„q Ä<Ûë]‘· 34
J$‘ê˝À¢ |ü]es¡qÔ ` neTØ®‘Y dæHêΩ Ä]úø£ e´edüú ` &Üø£sº Y z+ø±sY sêjYT
3. &çõ≥˝Ÿ Ä$wüÿs¡D\T ` eqs¡T\ düeTs¡ú 15 10. Ä]∆ø£ e÷s<ä´+˝Àq÷ n~Ûø£ eè~∆ sπ ≥T 38
$ìjÓ÷>±ìøÏ k˛bÕq+ qyÓ÷<äT #˚dqæ ñ‘˚»Ô + ` &ç.mdt.e÷*ø˘
` ˝ÒU≤ #·Áø£e]Ô, düMTøå± n>∑sê«˝Ÿ 11. Jmdt{:° <˚X¯ |üqTï\ $<Ûëq+˝À z yÓT\Æ T sêsTT! 42
4. HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆, Ä$wüÿs¡D\ <ë«sê 17 ` Ábıô|dò sü Y ÄsY. düT<äsÙ¡ qsêe⁄
j·TTe‘· kÕ~Ûø±s¡‘· - &Üø£sº Y »‹+<äsY dæ+>¥
12. e´ekÕj·÷ìøÏ ø°\ø£+ ñ|üøs£ D¡ ≤\T 46
5. dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y $TwüH:é Á|ü‹ ˇø£ÿ] u≤<Û´ä ‘· 21 ` Ábıô|dò sü Y edü+‘Y |æ. >±+BÛ
` |üsy¡ T˚ X¯«s¡Hé nj·T´sY 13. ô|≥Tºã&ÉT\T, yê´bÕsê\≈£î kÂ\uÛ´Ñ + 51
6. bÕs¡<sä Ù¡ ø£ Ä]úø£ e´edüú ~X¯>±... 24 Á|üuTÑÛ ‘·« ùde\ düs∞¡ ø£sD¡
` m+.$. uÛ≤qTeT‹, s√Væ≤‘Y &ç. s¡a≤ ` &Üìwt m Vü≤w”+, ◊X¯«s¡´ qVü≤‘ê

Á|üD≤[ø£\T, n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫q düe÷#êsêìï n+<äCÒùd+<äT≈£î, ‘Ó\T>∑T, Væ≤sB, Ç+^¢wüß, nkÕ‡$T, u…+>±*, ‘·$Tfi¯+, ñs¡÷›,
eTsê؃, >∑T»sêr, eTfi¯j·÷fi¯+, |ü+C≤;, ø£qï&É, ˇ&çj·÷ uÛ≤wü\˝À yÓ\Te&ÉT‘·Tqï e÷dü|üÁ‹ø£.
jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T) #·+<ë $esê\T
1 dü+e‘·‡sêìøÏ ` s¡÷. 230/` 2 dü+e‘·‡sê\≈£î ` s¡÷. 430/` 3 dü+e‘·‡sê\≈£î ` s¡÷. 610/`
eT]ìï $esê\ ø√dü+ : 040`27546312 /13 / 14 á bò˛Hé q+ãs¡¢≈£î düsÁ|ü~+#·+&ç.
#·+<ëqT Bharatkosh.gov.in ôd’{Ÿ˝À Publications Division *+≈£îqT øÏ¢ø˘ #˚dæ ÄHé˝…’Hé <ë«sê #Ó*¢+#·e#·Tà :
m&ç≥sY, jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T), 205, 2e n+‘·düTÔ, dæ.õ.z. ≥esY‡, ø£yê&ç>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 080.
jÓ÷»q Á|ü#T· ]s∫q yê´kÕ\˝À e´ø£|Ô ]ü ∫q uÛ≤yê\T Äj·÷ s¡#s· TT‘·\y˚, yês¡T |üì#˚dTü qÔ ï dü+dü\ú T, Á|üuTÑÛ ‘·« n_ÛÁbÕj·÷\qT
n$ Á|ü‹_+_s#·e⁄.
jÓ÷»q˝À Á|ü#·T]+#˚ Á|üø£≥q\˝Àì nsXÊ\T Äj·÷ dü+düú\T, yê] Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î #Ó+~q$. Á|üø£≥q bÕsƒ¡+ / kÕsê+X¯+
eT÷\+>± m<äTs¡j˚T´ m≥Te+{Ï |üs¡´ekÕHê\≈£î jÓ÷»q u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#·<äT.

jÓ÷»q 2017 y˚T 3

 jÓ÷»q
ISSN : 0971-8729

N|òt m&ç≥sY‡ &Ódtÿ

dü+bÕ<äø°j·T+
eTq<˚X¯ Á|ü>∑‹ j·÷Á‘·.
düT|ü]bÕ\q≈£î nedüs¡yÓTÆq e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT eTq |ü⁄sê‘·q Á>∑+<Ûë˝…ìï{Ï˝ÀH√ bı+<äT|ü]#ês¡T.
y˚<ë\T, øö{Ï\T´ì ns¡∆XÊÁdüÔ+ yÓTT<ä˝…’qyÓH√ï BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T. eTq |ü⁄sê‘·q Á>∑+<Ûë\˙ï Á|üuÛÑT‘·«+
Á|ü»\≈£î n+<ä#˚j·Te\dæq dü+πøåeT ø±s¡´Áø£e÷\>∑T]+∫ #·]Ã+#êsTT. Ç{°e* ø±\+˝À nsTT‘˚, eTq
n_Ûe~∆ j·÷Á‘· eT]+‘· }|ü⁄ n+<äT≈£î+~. Ä]∆ø£ dæúØø£s¡D >±˙+&ç, eTÚ*ø£ kÂø£sê´\T ø±˙+&ç,
e´ekÕj·T+, e+{Ï nìï ÁbÕ<Û$ä Tø£ s¡+>±\˝Àq÷ düeTÁ>∑+>± Á|ü>‹∑ qyÓ÷<äT ne⁄‘·Tqï~. $»j·Te+‘·yTÓ qÆ
Ä]∆ø£ $<ÛëHê\T õmdt{Ï, e+{Ï dæúØø£s¡D $<ÛëHê\T, M{ÏøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T. Ç{°e* $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq
$ q>∑Bø£s¡D‘√ bÕ≥T, dü«#·Ã¤+<Ûä Ä<ëj·T Á|üø£≥q, q\¢<ÛäHêìï ãj·T≥≈£î ‘˚e&ÜìøÏ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ ì|òü÷
ã+<ëìï @sêŒ≥T #˚j·T&É+ e+{Ï #·s¡´\‘√ ô|≥Tºã&ÉT\T eT]+‘· }|ü⁄ n+<äT≈£îHêïsTT. $ q>∑Bø£s¡D
ø±s¡D+>±, &çõ≥˝Ÿ #Ó*¢+|ü⁄\T eT]+‘· ô|]>±sTT. Bì‘√ q>∑<äT s¡Væ≤‘· düe÷C≤ìø°, eT]+‘· bÕs¡<äs¡Ùø£ ˝≤yê<˚M\≈£î yÓdüT\Tu≤≥T
ø£*–+~. s¡÷ù| &Ó_{Ÿ ø±sY¶, _ôV≤#Y◊m+ Ä|æ¢πøwüHé e+{Ï $<ÛëHê\qT q>∑<äTs¡Væ≤‘· ˝≤yê<˚M\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
‘Ó#êÃs¡T.
n˙ï ≈£î≥T+u≤\≈£L ø£˙kÕedüsê\qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e&ÜìøÏ Á|ü<ÛäeT ÁbÕ<Ûëq´+. @ $<Ûëq, |ü<Ûäø£ \ø£å´yÓTÆHê Ç<˚.
»Hé<ÛäHé jÓ÷»q, Á|ü‘·´ø£å q>∑<äT ã~© |ü<Ûäø£+, ñ»®«˝Ÿ, |üVü≤˝Ÿ yÓTT<ä˝…’q ø±s¡´Áø£e÷\˙ï, á \øå±´ìøÏ ìπs›•+∫qy˚! uÛ≤s¡‘Y˝À
‘·j·÷Ø |ü<Ûäø±ìï, eTq<˚XÊìï ñ‘êŒ<äø£ πø+Á<ä+>± e÷s¡Ã&Üì¬ø’, n‘·´~Ûø£ dü+K´˝À ñqï j·TTe‘·≈£î ñbÕ~Û ø£\T>∑T‘·T+<äH˚ \ø£å´+‘√
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á \ø£å´ kÕ<Ûäqø√dü+, øöX¯˝Ÿ uÛ≤s¡‘Y, kÕºsYº n|t Ç+&çj·÷, kÕº+&é n|t Ç+&çj·÷ e+{Ï |ü<Ûäø±\qT j·TTe‘· HÓ’|ü⁄D≤´ìï
eT]+‘· ô|+#·&ÜìøÏ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. &çõ≥˝Ÿ bÕ\q, yê´bÕsê\ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À eT]+‘· kÂ\uÛÑ´+ e+{Ï |ü<Ûäø±˝…’‘˚, eT]ìï
ô|≥Tºã&ÉT\T eTq<˚XÊìøÏ sêe&ÜìøÏ düVü≤ø£]+#êsTT.
eTs√ n‘·´+‘· Á|ü<Ûëq Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø£+ dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y. Á|ü‹|üøå±\T ôd’‘·+ XÊ¢|òæT+∫q á |ü<Ûäø£ neT\T ø√{≤¢~eT+~ì,
Á|ü<Ûëq+>± Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]X¯óÁuÛÑ uÛ≤s¡‘Y yÓ’|ü⁄, dü+|üPs¡í ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q s¡Væ≤‘· Á>±e÷\yÓ’|ü⁄ n&ÉT>∑T\T y˚sTT+∫+~.
¬s’‘·T\ dü+πøåeT+, e´ekÕj·T+, Á>±MTD≤_Ûe~Û∆ yÓTT<ä{Ï qT+&ç Á|ü<ÛëHê´+XÊ\T>±H˚ ñHêïsTT. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ |òüdü˝Ÿ ;e÷ jÓ÷»q,
ø£wæ dæ+#êsTT jÓ÷»q |ü<Ûäø±\T eTq ¬s’‘·T\ Jeq dæú‹>∑‘·T\qT yÓTs¡T>∑T |ü]#êsTT. düTø£q´ düeT~Û∆ jÓ÷»q, uÒ{° ã#êy√, uÒ{°
|ü&ÛÜy√ nH˚ ¬s+&ÉT |ü<∏äÛø±\T u≤*ø£\ dü+πøåeT+˝À ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïsTT. n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q, JeHé CÀ´‹ jÓ÷»q e+{Ï
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· |ü<Ûäø±\T düe÷»+˝Àì e<äT∆\≈£î eT]+‘· <äqTï>± ì*#êsTT. Á|ü|ü+#·kÕúsTT Á|üe÷D≤\‘√ eTq<˚X¯+ Á|ü|ü+#·
ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ä+>± ì\e&ÜìøÏ ÁbÕ<Ûä$Tø£ kÂø£sê´\ s¡+>±ìøÏ eTTqT ô|qï&É÷ ˝Òq+‘· n~Ûø£ πø{≤sTT+|ü⁄\qT #˚XÊs¡T. kÕàsYº q>∑sê\T,
Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Äyêdt jÓ÷»q, Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø˘ jÓ÷»q e+{Ï mH√ï |ü<∏äø±\T eTÚ*ø£ kÂø£sê´\qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T
|üs¡#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïsTT.
j·÷e‘Y Á|ü|ü+#·+ ≈£L&Ü eTq <˚X¯+ yÓ’|ü⁄ Á|üX¯+kÕ|üPs¡«ø£ <äwæìº kÕ]+∫+~. >∑‘·+˝À ≈£L&Ü, eTq ‘·‘·«XÊÁdüÔ+, kÕVæ≤‘·´+,
ø£fi¯\T j·÷e‘Y Á|ü|ü+#· n_Ûq+<äq\qT n+<äT≈£îHêïsTT. nsTT‘˚ H˚&ÉT eTq<˚X¯+ HÓ’|ü⁄D´ uÛÑ+&Ü>±sêìï, ô|≥Tºã&ç neø±XÊ\qT,
n+‘·sê®rj·T dü+ã+<Ûë\qT, XÊ+‹j·TT‘· $<ÛëHê\qT, j·÷e‘Y n+‘·sê®rj·T <˚XÊ\T y˚H√fi¯¢ XÊ¢|òæTdüTÔHêïsTT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT πøe\+
bÕeTT\T |ü≥Tº≈£îH˚ yêfi¯fl <˚X¯+>± ñ+&˚ ù|s¡T H˚&ÉT Á|ü|ü+#·+˝À nyÓT]ø±, #Ó’Hê ‘·s¡Tyê‘· eT÷&Ée n‹ ô|<ä› Ä]∆ø£e´edüú>±
ne‘·]+∫+~. eTq Á|ü>∑‹ j·÷Á‘· Ç˝≤ ãVüQeTTK+>± kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
4 jÓ÷»q 2017 y˚T
 Á|ü>∑‹ |ü]es¡Ôq
&çõ≥˝Ÿ $<ÛëHê\˝À #Ó*+¢ |ü⁄\T
#˚jT· &É+˝À eT+∫ Á|üyX˚ +¯
ñqïyês¡T, Ä nqTuÛeÑ + ˝Òì yê]øÏ
‘·ØŒ¤<Tä Çe«&É+ ˇø£ kÕe÷õø£
u≤<Û´ä ‘·>± rdüTø√yê*. n$˙‹,
q\¢ <ÛHä êìï düe÷»+ qT+∫ @]
y˚d,æ Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤\qT
yÓTs¡T>∑T |üs#¡ &· +É n+<ä] u≤<Û´ä ‘·,
düe÷»+ eTT+<äTqï kÕeTTVæ≤ø£
ø£seÔ¡ ´+. Á|üuTÑÛ ‘·«+, Á|ü‹|üø+å£ ,
Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ês>∑+, ø±s=Œπs{Ÿ
s¡+>∑+, Á|ü»\T ˇø£sì¡ ø±<äT
n+<äs+¡ eTq+<äs+¡ ø£*dæ |üì#˚ùdÔ
eTq <˚X+¯ n_Ûe~∆ #Ó+~q
<˚X+¯ >±, Á|ü|+ü #· nÁ>∑>±$T
<˚X+¯ >± m<ä>±\H˚ eTq+<ä] ø£\
ì»+ ne⁄‘·T+~, Ç~ düe÷#ês¡
uÛ≤s¡‘Y ø£<.ä∏
πø+Á<ä düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡ XÊK, |ü≥ºD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q, >∑èVü≤ìsêàD XÊK eT+Á‹.
jÓ÷»q 2017 y˚T
qe uÛ≤s¡‘· ø£<ä∏
Á|ü|ü+#·, sê»ø°j·T uÛÖ>√[ø£ Ä]∆ø£
∫Á‘·|ü≥+ô|’ eTq<˚X¯+ dü]ø=‘·Ô n_Ûe~∆
#·]Á‘·qT *œk˛Ô+~. ªq÷‘·q uÛ≤s¡‘· <˚X¯+μ
~X¯>± eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘√+~. |ü]bÕ\q˝À
ø=‘·Ô |ü⁄+‘·\T ‘=≈£îÿ‘√+~. Á|üü|ü+#·+
eTT+<äT n$wüÿè‘·yÓTÆñqï bÕ‘· Á|ürø£\
kÕúq+˝À ªq÷‘·q uÛ≤s¡‘· <˚X¯+μμ n<ÛäTHê‘·q
Á|ü r ø£ \ qT n$wü ÿ ]+#˚ Á|ü j · T ‘êï\qT
kÕ–k˛Ô+~.
nyÓ T ]ø±, #Ó ’ H ê <˚ X Ê\ ‘· s ê«‘·
uÛ≤s¡‘· Ä]∆ø£ e´edüú n‹ ô|<ä› Ä]∆ø£ e´edüú.
n+‘˚ ø±<äT edüTÔ ùde\ e÷¬sÿ{Ÿ n‘·´+‘·
y˚>∑+>± n_Ûe~∆ #Ó+<äT‘·Tqï Ä]∆ø£ e´edüú
uÛ≤s¡‘· Ä]∆ø£ e´edüú. á yêdüÔe+ Á|ü|ü+#·
<˚XÊ\≈£î #ê˝≤ #·ø£ÿ>± ‘Ó\TdüT. <˚X¯ eTTK
∫Á‘êìï e÷πsà Á|üÁøÏj·T˝À j·T<Ûë ‘·<Ûä dæú‹
qT+∫ m<äTs¡e⁄‘·Tqï düyêfi¯flqT n~Û>∑
$T+#· & É + ˝À Á|ü u Û Ñ T ‘· « + eTT+<ä T +&ç
Á|ükÕúq+ kÕ–k˛Ô+~. Á|üuÛÑT‘·«+ >∑&É∫q
eT÷&É T dü + e‘· ‡ sê\˝À ÁbÕs¡ + _Û + ∫q
$$<Ûä ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü»\ Á|ües¡Ôq˝À,
Ä˝À#·Hê <Û√s¡DÏ˝À >∑DD°j·TyÓTÆq e÷s¡TŒqT
‘Ó#êÃsTT. ˇπø eT÷dü |ü<䛋˝À eTVü≤»s¡T\T
düeT]Œ+∫ eTÚq+>± ñ+&˚ |ü]dæú‹ qT+∫
Ç|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ Á|ü|ü+#·+ eTT+<äT
kÕeT÷Væ≤ø£ u≤<Ûä´‘·
eTT|üŒes¡|ü⁄ yÓ+ø£j·T´ Hêj·TT&ÉT
‘·˝…‘·TÔ≈£îì düeTñJ®>± ì*#˚ kÕúsTTøÏ
#˚s¡T≈£î+~. n+<äTπø |ü⁄qs¡T‘˚Ô» Á|üø±•‘·
ªq÷‘·q uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ q&ÉTdüTÔqï #·]Á‘·qT
Á|ü|ü+#·+ m<äTs=ÿ+≥Tqï dü+øå√uÛ≤\T,
düyêfi¯ófl H˚|ü<Ûä´+˝À #·÷&Ée\dæ nedüs¡+
e⁄+~.
á ø£<∏äqT, Ç{°e\ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üø£{Ï+∫q s¡÷.500, s¡÷.1000 H√≥¢
s¡<äT›‘√ ÁbÕs¡+_Û<ë›+. ô|<ä› H√≥¢ s¡<äT› <˚X¯
Ä]∆ø£ e´edüúqT |ü{Ϻ |”&çdüTÔqï eT÷&ÉT
Á|ü<Ûëq s¡T>∑à‘·\T ` q\¢ <Ûäq+, <=+>∑ H√≥¢
#Ó ˝ ≤eTDÏ , n$˙‹ì n+‘· y Ó T T+~+
#˚+<äT≈£î rdüT≈£î+≥Tqï nH˚ø£ #·s¡´˝À¢
n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq #·s¡´. á eT÷&ÉT
s¡ T >∑ à ‘· \ ô|’ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ‘=* ¬ s +&É T
dü+e‘·‡sê\ ◊<äT HÓ\\ ø±\+˝À nH˚ø£
#· s ¡ ´ \T rdü T ≈£ î +~, q\¢ ≈£ î uÒ s ¡ T \
dü«s¡Z<ÛëeT+>± uÛ≤$+#˚ dæ«dt u≤´+≈£î
n~Û ø ±s¡ T \‘√ dü + Á|ü ~ +|ü ⁄ \T »]|æ ,
dü ì ïVæ ≤ ‘· dü + ã+<Û ë \qT, dü V ü ≤ ø±sê˙ï
kÕ~Û+∫+~. |üqTï m>∑y˚‘· <ës¡T\ e´øÏÔ>∑‘·
πødüT\ $#ês¡D≈£î ªdæ{ŸμqT @sêŒ≥T#˚dæ+~.
dü « #· à +<ä Ä<ëj· T Á|ü ø £ ≥ q |ü < ∏ ä ø ±ìï
rdüTø=∫Ã+~. á |ü<∏äø£+ <ë«sê Ç+#·T
$Ts#·T>± s¡÷. 65,000 ø√≥¢ y˚Ts¡ |üqTï\
5
s¡ ÷ |ü + ˝À Á|ü u Û Ñ T ‘ê«ìøÏ Ä<ëj· T +
düeT≈£L]+~. Ä yÓTT‘·Ô+ Á|üuÛÑT‘·« KC≤Hê≈£î
#˚]+~. <˚X¯ Ä]∆ø£ e´edüúqT q\¢ <Ûäq+ $wü
dü+düÿ‹ qT+∫ $eTTø£Ô+ #˚ùd #·s¡´\T,
düeTs¡∆‘·qT ô|+#·&É+, n$˙‹ì ‘·–Z+#·
&Éy˚T ø±<äT, Á|üuÛÑT‘·«+, πø+Á<ä u≤´+≈£î
es¡dü>± |üqTï, e&û¶ πs≥¢qT ‘·–Z+#˚+<äT≈£î
á #·s¡´\T <√Vü≤<ä+ #˚düTÔHêïsTT. Á<äe´
˝À≥T, Ä]∆ ø £ e ~∆ \øå ± ´\T |ü { ≤º \ T
‘·|üŒ≈£î+&É ô|≥Tºã&ÉT\qT ô|+#˚+<äT≈£î
#· ø £ ÿ ì u≤≥\T y˚ d ü T Ô H êïsTT. Ç~
|ü⁄qs¡T‘˚Ôõ‘· uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ø£<∏ä.
ô|<ä› H√≥¢ s¡<äT› nq+‘·s¡+ Ä]úø£
e´edüúô|’ &çõ≥˝Ÿ Á|üuÛ≤e+ düŒwüºeTe⁄‘√+~.
q>∑<äT s¡Væ≤‘· ˝≤yêBM\≈£î eT+∫ düŒ+<äq
\_Û+∫+~. q>∑<äT s¡Væ≤‘· ˝≤yêBM\qT
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ‘·<ë«sê <˚XÊìï |ü]$T‘·
q>∑ < ä T dü e ÷»+>± eT\#· & É + <ë«sê
e÷qdæ ø £ |ü ] es¡ Ô q kÕ~Û + #· & É + ,
bÕs¡<äs¡Ùø£‘·, »yêãT<ëØ‘·q+ kÕ~Û+#·&É+
\ø£å´+>± á Á|üj·T‘·ï+ kÕ>∑T‘√+~. ª;ÛyéTμ
j·÷|tqT ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘=* ¬s+&ÉTHÓ\\
ø±\+˝ÀH˚, 1.5 ø√≥¢ eT+~ Bìì ñ|ü
jÓ÷–+#·&É+ m+‘√ dü+‘√wü+ ø£*–+#˚
$wüj·T+.&çõ≥˝Ÿ ˝≤yêBM\ dü<äTbÕj·÷ìï
kÕe÷q´ Á|ü » \≈£ î #˚ s ¡ T e #˚ ù d+<ä T ≈£ î
Á|üuÛÑT‘·«+ »q <ÛäHé jÓ÷»q U≤‘ê<ës¡T\‘√
düVü≤ yÓTT‘·Ô+ 30 ø√≥¢ ªs¡÷ù|μ (Rupay)
ø±s¡T¶\qT C≤Ø #˚dæ+~. eTs√ e+ø£ ª\ø°ÿ
Á>±Vü≤ø˘ jÓ÷»qμ |ü]~Û˝À 12.5 \ø£å\
eT+~ kÕe÷q´ Á|ü»\T, ª~>¥ <ÛäHéμ yê´bÕs¡
jÓ ÷ »q |ü ] ~Û ˝ À 70 y˚ \ eT+~
yê´bÕs¡ T \T q>∑ < ä T ãVü Q eT‘· T \qT
¬ > \T#· T ≈£ î Hêïs¡ T . Á|ü < Û ë qeT+Á‹ ª>∑ Ø uŸ
ø£fi≤´DY jÓ÷»qμ |üqTï m>∑y˚‘· <ës¡T\T
‘· e T Ä<ëj· ÷ \qT dü « #· Ã +<ä + >±
Á|ü ø £ { Ï + #˚ + <ä T ≈£ î Ç∫Ãq ∫≥º ∫ e]
neø±X¯+, Ä $<Ûä+>± düeT≈£L]q
ì<ÛäT\qT ù|<ä Á|ü»\ nuÛÑT´qï‹øÏ Ks¡TÃ
6 jÓ÷»q 2017 y˚T
#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ô|<ä› H√≥¢ s¡<äT›,
&çõ≥˝Ÿ $|ü¢e+ kÕ<Ûäq+>±, n$˙‹, q\¢
<Û ä H êìï n+‘· yÓ T T+~+#˚ + <ä T ≈£ î ˇø£
n~«rj·T neø±XÊìï ø£*Œ+∫+~. ÄHé˝…’Hé
<ë«sê #Ó*¢+|ü⁄\T #˚j·T&É+ e\q q>∑<äT
nedüsê\T >∑D˙j·T+>± ‘·–Zb˛‘êsTT.
|òü*‘·+>± Ä]∆ø£ ˝≤yê BM\˝À bÕs¡<äs¡Ùø£‘·
ÁbÕ<Û ë q´‘· q T dü + ‘· ]+#· T ≈£ î +≥T+~.
&çõ≥˝Ÿ $<ÛëHê\˝À #Ó*¢+|ü⁄\T #˚j·T&É+˝À
eT+∫ Á|üy˚X¯+ ñqïyês¡T, Ä nqTuÛÑe+
˝Òì yê]øÏ ‘·ØŒ¤<äT Çe«&É+ ˇø£ kÕe÷õø£
u≤<Û ä ´ ‘· > ± rdü T ø√yê*. n$˙‹, q\¢
<ÛäHêìï düe÷»+ qT+∫ @] y˚dæ, Á|ü»\
Jeq Á|üe÷D≤\qT yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&É+,
n+<ä ] u≤<Û ä ´ ‘· , dü e ÷»+ eTT+<ä T qï
kÕeTTVæ≤ø£ ø£s¡Ôe´+. Ç~ &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷
ø£<∏ä.
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »q <ÛäHé jÓ÷»q
|ü<∏äø£+ (PMJDY) øÏ+<ä #ê˝≤ ô|<ä›
dü+K´˝À u≤´+≈£î U≤‘ê\T ‘Ó]#ês¡T. á
U≤‘ê\T ‘Ós¡e&É+ e\q >±´dt dü_‡&û
H˚s¡T>± DBT ˝Ò<ë ª|üVü≤˝Ÿμ <ë«sê \_›
<ës¡T\ U≤‘ê\˝À »eT #˚ùd neø±X¯+
\_Û + ∫+~. ù|<ä Á|ü » \≈£ î Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
n+~+#˚ dü_‡&û\T H˚s¡T>± yê] U≤‘ê\˝À
»eT #˚ ù d á |ü < ∏ ä ø £ + Á|ü | ü + #· + ˝ÀH˚
n‘·T´‘·ÔeT |ü<∏äø£+>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~.
yÓTT‘·Ô+ ˇø£ ø√{° 60 \ø£å\eT+~ \_›
<ës¡T\T düuÛÑT´\T>± ñqï á |ü<∏äø£+,
Á|ü|ü+#·+˝À neT\T˝À ñqï q>∑<äT ã~©
|ü<∏äø±\T nìï+{Ï˝À n‹ ô|<ä› |ü<∏äø£+.
á |ü < ∏ ä ø £ + Á|ü < Û ë q \ø£ å ´ + dü _ ‡&û ˝ À¢
dü+düÿs¡D\T rdüT≈£îsêe&É+. n˝≤>∑ì,
dü_‡&û\ s¡<äT› e÷Á‘·+ ø±<äT. dü+düÿs¡D\qT
düeTs¡∆e+‘·+>± neT\T #˚j·T&É+ <ë«sê
ì»yÓTÆq \_›<ës¡T\≈£î eT]+‘·>± y˚T\T
#˚j·T&É+‘√ bÕ≥T>± dü_‡&û\ <äT]«ìjÓ÷
>±ìï ìs√~Û+#·&É+ \ø£å´+>±, á |ü<∏äø£+
n‘·´+‘· bÕs¡<äs¡Ùø£+>± neT\T #˚j·T&É+
»s¡T>∑T‘√+~. á|ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q
Hê{Ï qT+∫, e+≥ >±´dt dü _ ‡&û ô |’
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ s¡÷.22,000 ø√≥T¢ n<ë
nsTT+~.
Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝À rdüT≈£îqï ô|<ä›
H√≥¢ s¡<äT› ‘·~‘·s¡ ìs¡íj·÷\‘√ bÕ≥T>±,
kÕs¡«»˙q dü$Tà[‘· Ä]∆ø£ e´edüú ìsêàD+
~X¯>±, Á|ü‹ bÂs¡T&ÉT u≤´+≈£î ø±s¡´ø£˝≤bÕ\
|ü]~Û˝ÀøÏ e#˚Ã˝≤ nH˚ø£ ÁøÏj·÷o\ ìs¡íj·÷
\qT neT\T #˚j·T&É+ »]–+~. Ç+‘·
es¡≈£î, ªÁ|ü<Ûëq eT+Á‹ »q<ÛäHé jÓ÷»qμ
|ü<∏äø£+˝À düTe÷s¡T>± 28.13 ø√≥¢ es¡≈£î
U≤‘ê\T ‘Ós¡e&É+ »]–+~. ‘·<ë«sê q>∑<äT
s¡Væ≤‘· \ø£å´ kÕ<Ûäq≈£î neø±X¯+ ∫øÏÿ+~.
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »q <ÛäHé jÓ÷»q |ü<∏äø£+
e\q m+‘· Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£L]+<ä+fÒ,
<˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·+ e∫Ãqqï{Ï qT+∫
2014˝À |ü<∏äø£+ ÁbÕs¡+uÛÑeTj˚T´Hê{ÏøÏ
mìï u≤´+≈£î U≤‘ê\T ñHêïjÓ÷, n+‘·
ø£ + fÒ m≈£ î ÿe dü + K´˝À á ¬ s +&É T
dü+e‘·‡sê\˝À U≤‘ê\T ‘Ós¡e&É+ »]–+~.
Ç~ dü$Tà[‘· uÛ≤s¡‘Y ø£<∏ä.
ª|üVü≤˝Ÿμ |ü<∏äø£+‘√ bÕ≥T>± Á|üuÛÑT‘·«+,
<Û ä ì ≈£ î \T dü _ ‡&û e<ä T \T ø√yê\H˚
Á|ü#êsêìï #˚|ü{Ϻ+~. yê]¸ø£ Ä<ëj·T+
s¡÷.10 \ø£å\ ø£+fÒ m≈£îÿe ñqïyês¡T,
dü«#·Ã¤+<Ûä+>± e+≥ >±´dt dü_‡&û e<äT\T
ø√yê\ì Á|ü<Ûëq eT+Á‹ |æ\T|ü⁄ ì#êÃs¡T.
n˝≤, Ä<ë nsTTq dü _ ‡&û yÓ T T‘· Ô + ‘√
65 \ø£å\ ù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î ñ∫‘·+>±
e+≥ >±´dt ø£HÓø£åHé Çe«&É+ »]–+~.
<˚ X ¯ + yÓ T T‘· Ô + MT<ä ˇø£ ø√{Ï eT+~
e+≥ >±´dt $ìjÓ÷>∑ <ës¡T\T dü_‡&ûì
dü«#·Ã¤+<Ûä+>± e<äT\T ≈£îHêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«
KC≤Hê≈£ î s¡ ÷ . 5000 ø√≥T¢ Ä<ë
nsTT+~. Ç~ n$˙‹ s¡Væ≤‘· uÛ≤s¡‘Y ø£<∏ä.
Çø£ ªy˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷μ $wüj·÷ìøÏ
eùdÔ, ‘·j·÷Ø s¡+>∑+˝À uÛ≤s¡‘· <˚XÊìï
Á|ü|ü+#· πø+Á<ä+>± n_Ûe~∆ #˚ùd \ø£å´+‘√
ÁbÕs¡+_Û+∫q |ü<∏äø£+ Ç~. n+‘˚ ø±<äT
Á|ü u Û Ñ T ‘· « Á|ü < Û ë q |ü < ∏ ä ø ±\˝À n‘· ´ +‘·
Á|ü<ÛëqyÓTÆq |ü<∏äø£+. <˚X¯ yê´|üÔ+>± Ä]úø£
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\qT $dü Ô ] +∫ eTÚ*ø£
dü < ä T bÕj· ÷ \qT eT]+‘· > ± yÓ T s¡ T >∑ T
|ü s ¡ # · & É + , ñbÕ~Û neø±XÊ\qT
ø£ * Œ+#· & É + , uÛ Ö >√[ø£ dü e ÷q‘ê«ìï
kÕ~Û+#·&É+ á |ü<∏äø£+ Ç‘·s¡ Á|ü<Ûëq
\øå ± ´\T. eTs√ e+ø£ $<˚ o Á|ü ‘ · ´ ø£ å
ô|≥Tºã&ÉT\T (m|òt &û ◊) eTT+<Óqï&É÷ ˝Òì
kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£îHêïsTT. 2017 ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À
3.35 _*j·THé &Ü\s¡¢≈£î #˚s¡T≈£îHêïsTT.
ø£¬s+≥T møö+≥T ˝À≥TqT <ë{Ï b˛j·÷sTT.
ªy˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷μ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTTq
‘·sê«‘· $<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T düTe÷s¡T
46 XÊ‘·+ ô|]>±sTT. Ç~ ô|≥Tºã&ç <ës¡T\
nqT≈£L\ ø£<∏ä.
Çø£ ªedüTÔ ùde\ #·≥º+μ (GST)
$wüj·÷ìøÏ eùdÔ Ç<=ø£ #ê]Á‘·ø£ #·≥º+.
dü + øÏ ¢ w ü º + >± e÷]q |ü q Tï\ e´edü ú q T
düs¡fi¯‘·s¡+ #˚j·T&É+‘√ bÕ≥T>±, edüTÔ
ùde\≈£ î <˚ X ¯ yê´|ü Ô + >± e÷¬ s ÿ{Ÿ
dü<äTbÕj·T+ ø£*Œ+#·&É+, |üqTï\ |ü]~Û,
|ü⁄Hê<äT\qT $düÔ‘· |üs¡#·&É+ ‘·<ë«sê Ä]∆ø£
e´edüú≈£î ã˝≤ìï #˚≈£Lπsà \ø£å´+‘√ ‘Ó∫Ãq
edüTÔ ùde\ |üqTï #·≥º+ Ä]úø£ dü+düÿs¡D\
u≤≥˝À ˇø£ eTT+<ä&ÉT>∑T. á #·≥º+ e\q
mH√ï Á|ü j Ó ÷ »Hê\THêïsTT. Á|ü u Û Ñ T ‘· «
Ä<ëj· T + ô|s¡ T >∑ T ‘· T +~. ˝≤õdæ º ø ˘ ‡ ,
ÇHÓ « +≥] Ks¡ T Ã\T ‘· > ∑ T Z ‘ êsTT. |ü q Tï
m>∑y˚‘·≈£î Jmd”º |ü>±Z\T _–düTÔ+~. ‘·j·÷Ø
edüTÔe⁄\ <Ûäs¡\T ~–ekÕÔsTT. ªˇø£ <˚X¯+ `
ˇπø |üqTïμ ø£\ Ç|ü⁄Œ&ÉT kÕø±s¡+ nsTT+~.
Ç~ Á|ü u Û Ñ T ‘· « <ä  &Û É dü + ø£ ˝ ≤ŒìøÏ ˇø£
‘êsêÿD+>± ì\TdüTÔ+~. Jmdt{Ï |üqTï
|üqTïô|’ |üqTï˝≤ kÕπ> |üqTï\ Á|üyêVü‰ìøÏ
n&ÉT¶ ø£≥º y˚düTÔ+~. n+‘·s¡ sêh |üqTï\T,
n~Ûø£ ˝≤õdæºø˘ Ks¡TÃ\T., ∫+<äs¡ e+<äs¡
e÷¬sÿ{Ÿ e+{Ï nH˚ø£ Á|üdüTÔ‘· düeTdü´\≈£î
jÓ÷»q 2017 y˚T
Jmd”º |ü]cÕÿs¡+ #·÷|ü⁄‘·T+~. ~>∑TeT‘·T\
$wüj·T+˝Àq÷ Jmdt{° eT]+‘· s¡ø£åD
ø£*ŒdüTÔ+~. Ç~ e÷s¡T‘·Tqï uÛ≤s¡‘· <˚X¯+
ø£<∏ä.
düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq Ä]∆ø£ e´edüú ø£\qT
ì»+ #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷
ø±+ô|’HéqT Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻ+~. &çõ≥˝Ÿ
s¡+>∑+˝À eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq,
&çõ≥˝Ÿ nø£åsêdü´‘·qT eTT+<äT≈£î rdüT≈£î
b˛e&É+ &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ \ø£å´+. á-
>∑e¬sïHé‡ Á|üy˚X¯+‘√ ˇø£ e+ø£ |ü]bÕ\Hê
kÕeTs¡ ∆ ´ +, |ü ] bÕ\q˝À bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ ‘ ·
ô|s¡T>∑T‘êsTT. eTs√ e+ø£ m+‘√ düeTj·T+
Ä<ëe⁄‘·T+~. Á|üdüTÔ‘êìøÏ á ø±s¡´Áø£eT+
ÁbÕs¡ + uÛ Ñ <ä X ¯ ˝ À ñ+~. $$<Û ä u Û ≤ cÕ
y˚~ø£\≈£î &çõ≥˝Ÿ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T $düÔ]+∫
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À Ç+≥¬ s ï{Ÿ
dü < ä T bÕj· T + ø£ * Œ+#· & É + <ë«sê á
ø±s¡´Áø£e÷ìï eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛j˚T
Á|ü j · T ‘êï\T »s¡ T >∑ T ‘· T HêïsTT. á
ø±s¡´Áø£eT+ $»j·Te+‘·+ ø±yê\+fÒ,
‘·–q+‘·>± eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ nedüs¡+
ñ+<äqï yêdüÔyêìï Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~.
n+<äTπø, 2.5\ø£å\ Á>±e÷ |ü+#êj·Tr\qT
Ç+≥¬sï{Ÿ‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚ùd+<äT≈£î
uÛ≤s¡‘Y Áu≤&é Áu≤+&é @sêŒ≥T≈£î q&ÉT+
_–+∫+~. Ä Á|üÁøÏj·T ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
y˚>∑+>± eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘√+~. 2017
»qe] 29 Hê{Ï ø Ï 76,089 Á>±eT
|ü+#êsTTr\˝À 1,72,257 øÏ˝À MT≥s¡¢
y˚Ts¡ Ä|æºø£˝Ÿ ô|ò’ãs¡T πøãT˝Ÿ y˚j·T&É+
»]–+~. 16,355 Á>±eT |ü+#êsTTr\≈£î
Áu≤&é Áu≤+&é dü<äTbÕj·T+ ø£*|æ+#·&É+
»]–+~. Ç~ &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø£<∏ä.
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ |üsê´j·T|ü<ä+ nì|æ+#˚
Á|ü u Û Ñ T ‘· « ø±s¡ ´ Áø£ e T+ dü « #· Ã ¤ uÛ ≤ s¡ ‘ Y
n_Ûj·÷Hé. 2019 Hê{ÏøÏ ãVæ≤s¡+>∑ eT\
$dü s ¡ ® q s¡ V æ ≤ ‘· <˚ X ¯ + >± r]Ã~<ë› \ H˚
ãVü≤‘·Ôs¡ \ø£å´+‘√ #˚|ü{Ϻq á |ü<∏äø£+
ìdü‡+<˚Vü≤+>± |ü]es¡Ôq ~X¯>± y˚dæq ˇø£
uÛ≤Ø eTT+<ä&ÉT>∑T, á |ü<Ûäø£+ |ü]~Û˝À
e´øÏÔ>∑‘· eTs¡T>∑T <=&É¢ ìsêàD+ mH√ï ¬s≥T¢
ô|]–+~. Çø£ Ç|ü ⁄ Œ&É T eTs¡ T >∑ T <=&É ¢
$ìjÓ÷>±ìøÏ n&ÉT¶>± ì\TdüTÔqï, ‘·s¡‘·sê
\T>± edüTÔqï n\yê≥T¢, ≈£î\,eT‘· ø£≥Tº
u≤≥¢qT ‘=*–+#˚ e÷qdæø£ |ü]es¡Ôqô|’
Á|üuÛÑT‘·«+ <äwæºì πø+ÁBø£]+∫+~. á
|ü < ∏ ä ø £ + ÁbÕs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ q Hê{Ï qT+∫
Ç+‘·es¡≈£î 4 ø√≥¢≈£î ô|’>± eTs¡T>∑T<=&É¢
ìsêàD+ »]–+~. 573 q>∑ s ê\T,
|ü≥ºD≤\T, 1,88,008 Á>±e÷\T 130
õ˝≤¢ \ qT Ç+‘· e s¡ ≈ £ î ãVæ ≤ s¡ + >∑ eT\
$düs¡®q s¡Væ≤‘· õ˝≤¢\T>± Á|üø£{Ï+#ês¡T. Ç~
dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y ø£<∏ä.
j·TTe‘·≈£î |ü]ÁX¯eT\ nedüsê\≈£î
nqT>∑ T D+>± nedü s ¡ y Ó T Æ q HÓ ’ | ü ⁄ D´
•ø£åDsTT∫Ã, yê] Jeq Á|üe÷D≤\qT
yÓTs¡T>∑T |ü]#˚+<äT≈£î ñ<˚›•+∫q eTs√
|ü<∏äø£+ ªÁ|ü<Ûëq eT+Á‹ øöX¯˝Ÿ $ø±dt
jÓ÷»qμ (PMKVY). ªøöX¯˝Ÿ uÛ≤s¡‘Y -
≈£îX¯˝Ÿ uÛ≤s¡‘Yμ ìHê<ä+‘√ n&ÉT>∑T\T y˚düTÔqï
Ä |ü < Û ä ø £ + |ü ] ~Û ˝ À 2016 Ä]ú ø £
dü + e‘· ‡ s¡ + ˝À 19.85 \ø£ å \ eT+~
j· T Ter j· T Te≈£ î \T HÓ ’ | ü ⁄ D´ •ø£ å D
bı+<ës¡T. 2.49 \ø£å\ eT+~ ñbÕ~Û
bı+<ës¡T. Ç+<äT≈£î >±qT 596 õ˝≤¢\˝À
8479 •ø£åD≤ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
Ç~ HÓ’|ü⁄D´ uÛ≤s¡‘Y ø£<∏ä.
ªø£ìwüº Á|üuÛÑT‘·«+ >∑]wüº |ü]bÕ\qμ
ˇø£ ìHê<ä+˝≤ ø±≈£î+&Ü, ˇø£ $XÊ«dü+>±
Á|üuÛÑT‘·«+ eTT+<äT≈£î rdüT≈£î b˛‘√+~.
Á|ü u Û Ñ T ‘· « bÕ\Hê dü + dü ÿ ‹˝À e∫Ãq
e÷s¡TŒ\˝À Ç~ düŒwüº+>± ø£ì|æk˛Ô+~.
Á|üdüTÔ‘· Á|üuÛÑT‘·« Hêj·Tø£‘·«+ |ü]bÕ\q˝À
e‹Ô HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çk˛Ô+~.
ø±s=Œπ s {Ÿ ‘· s ¡ V ü ‰ ˝À |ü ] bÕ\q kÕ–+
#˚ + <ä T ≈£ î q÷‘· q dü + dü ÿ ‹ì Á|ü y ˚ X ¯
ô|&ÉT‘√+~. eT+Á‘·T\T, ñqï‘ê~Ûø±s¡T\‘√
7
‘·s¡#·÷ düMTøå± düe÷y˚XÊ\T ìs¡«Væ≤+#·&É+,
M&çjÓ÷ ø±qŒ¤¬sHé‡\ <ë«sê <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝À
ñqï dü+ã+~Û‘· n~Ûø±s¡T\‘√ düMTø£å\T
ìs¡ « Væ ≤ +#· & É + á Á|ü u Û Ñ T ‘· « Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ‘ · .
Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+˝À düs¡« yê´|æ‘·+>±
$düÔ]+∫q n$˙‹, n\dü‘·«+, C≤|ü´+,
|ü ] bÕ\Hê |ü s ¡ y Ó T Æ q nes√<Û ë \qT
‘=*–+#·&É+ Á|üdüTÔ‘· Á|üuÛÑT‘·«+ kÕ~Û+∫q
ˇø£ ô|<ä› $»j·T+. n+<äT≈£î düJe kÕø£å´+,
ø√˝Ÿ u≤¢ø˘‡ y˚\+. Ç~ bÕs¡<äs¡Ùø£ uÛ≤s¡‘Y
ø£<∏ä.
ãTT‘· T |ü e Hê\ sêø£ b˛ø£ \ ˝À
ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\T mìï e∫ÃHê, eTq ¬s’‘·T\T
ì\<=≈£îÿ≈£îH˚+<äT≈£î M\T>± Á|üuÛÑT‘·«+
e´ekÕj·T s¡+>∑+˝À Á|ü<Ûëq eT+Á‹ ª|òüdü˝Ÿ
;e÷ jÓ ÷ »qμ, Á|ü < Û ë qeT+Á‹ ªø£  wæ
dæ+#êsTT jÓ÷»qμ, uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å ø±s¡T¶\
|ü<∏äø£+, y˚|ü|üP‘· |üPdæq j·T÷]j·÷, ø£˙dü
eT<䛑·T <Ûäs¡\qT ô|+#·&É+ e+{Ï nH˚ø£
#·s¡´\T, ø±s¡´Áø£e÷\qT Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T
#˚ k ˛Ô + ~. ªªÁ|ü ‹ u§≥Tº ≈£ î eT]+‘·
|òü\kÕj·T+μμ (Per Drop More Crop)
|ü<∏äø£+ <ë«sê 2014-17 eT<Ûä´ ø±\+˝À
Ç+#·T$T+#·T>± 15.86 \ø£å\ mø£sê\qT
dü÷ø£åà ùd<ä´ (yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé) |ü]~Û˝ÀøÏ
rdü T ≈£ î sêe&É + »]–+~. n˝≤π > , á
eT÷&˚fi¯fl ø±\+˝À 6.20 ø√≥¢ uÛÑ÷ Äs√>∑´
ø±s¡T¶\T |ü+|æD° »]–+~. |ü+≥\ ;e÷≈£î
dü+ã+~Û+∫, 23 sêÁcÕº\˝À 2016-17
KØ|òt˝À 390 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\T ;e÷
|ü]~Û˝ÀøÏ e#êÃs¡T. 386 .75 ôV≤ø±ºs¡¢
|ü+≥≈£î ;e÷ s¡ø£åD \_Û+∫+~. á ;e÷
yÓ T T‘· Ô + s¡ ÷ .1,41,883. 30 ø√≥T¢ .
2016-17 s¡;˝À 167 \ø£å\ ¬s’‘·T\T,
s¡÷. 71,728.59 y˚Ts¡ 193.35 ôV≤ø±ºs¡¢
|ü + ≥qT Ç+‘· e s¡ ≈ £ î ;e÷ #˚ s TT+#· T
≈£îHêïs¡T. ªnqï <ë‘·μ |ü≥¢ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ >∑\
∫‘·Ô X¯ó~∆ì á n+¬ø˝Ò #ÓãT‘·THêïsTT.
eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq $wüj·÷ìøÏ
8 jÓ÷»q 2017 y˚T
eùdÔ kÕàsYº dæ{°dt ÁbÕC…≈£îº, neT‘Y $TwüHé,
Á|ü < Û ë q eT+Á‹ Äyêdt jÓ ÷ »q, s¡ T D
nqTdü+<Ûëq dü_‡&û |ü<∏äø£+, Á|ü<ÛëqeT+Á‹
dü + dü < é Ä<ä s ¡ Ù Á>±eT jÓ ÷ »q,
Á|ü < Û ë qeT+Á‹ Á>±eT dü & É ø ˘ jÓ ÷ »q,
‘·~‘·s¡ |ü<∏äø±\T á s¡+>∑+˝À |üì‘·Hêìï
m+‘·>±H√ ô|+#êsTT.
düe÷»+˝Àì $$<Ûä esêZ\Tyês¡T
u≤*ø£˝Ò ø±e#·TÃ, e<äT∆˝Ò ø±e#·TÃ ˝Ò<ë
¬s’‘·T\T, ã\V”≤q esêZ\T, |ü≥ºD ˝Ò<ë
Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\T yês¡T me¬s’Hê
ø±e#·TÃ nìï esêZ\ eT<Ûä´ düeT‘·T\
n_Ûe~∆ kÕ<Ûäq ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ uÒ{Ï
|ü&Üyé uÒ{Ï ã#êy√, n≥˝Ÿ ô|q¸Hé jÓ÷»q,
Jeq CÀ´‹ ;e÷ jÓ÷»q, ø£wæ dæ+#êsTT
jÓ÷»q, eTTÁ<ë u≤´+≈£î jÓ÷»q, düTø£q´
düeT~∆ jÓ÷»q, qsTT eT+õ˝Ÿ jÓ÷»q
e+{Ï nH˚ø£ |ü<∏äø±\qT neT\T #˚k˛Ô+~.
Á|ü u Û Ñ T ‘· « |ü < ∏ ä ø ±\T dü e ÷»+˝Àì nìï
esêZ\qT düõ+#êsTT. yê] J$‘ê\qT
düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚XÊsTT. Ç~ |ü]es¡Ôq uÛ≤s¡‘·
|ò ü ˝ ≤\qT nqTuÛ Ñ $ dü T Ô q ï ù|<ä ã&É T >∑ T
ã\V”≤q, ¬s’‘·T\T, eTVæ≤fi¯\ ø£<∏ä.
$<˚XÊ+>∑ $<Ûëq+ $wüj·TìøÏ eùdÔ,
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ÁøÏ j · ÷ o\+>± eTT+<ä T ≈£ î
kÕ>∑T‘√+~. ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î ø=+#Ó+
n≥T Ç≥T ø±\+˝À Á|ü < Û ë qeT+Á‹
6 K+&Ü\˝Àì 50øÏ ô|’ > ± <˚ X Ê\˝À
|üs¡´{Ï+#ês¡T. Á|ü<Ûëq eT+Á‹, eT+Á‹ es¡Z+
Á|üe÷D d”«ø±sêìøÏ kÕsYÿ düuÛÑ´<˚XÊ\
Hêj·T≈£î\+<ä]˙ ÄVü‰«ì+#·&É+ <ë«sê,
q÷‘·q Á|üuÛÑT‘·«+ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T <˚XÊ\˝À
ùdïVü≤ dü+ã+<Ûë\qT ø√s¡T≈£î+{À+~ nH˚
#·ø£ÿì dü+<˚XÊìï <Í‘·´ esêZ\≈£î |ü+|ü&É+
»]–+~. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ ‘·eT ‘=* $<˚o
|üs¡´≥q≈£î uÛÑ÷{≤Hé m+#·Tø√e&É+ <ë«sê
eTq <˚X¯+ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T <˚XÊ\‘√ ùdïVü≤
dü + ã+<Û ë \qT ø√s¡ T ≈£ î +{À+~ nH˚
$wüj·÷ìøÏ eT]+‘· ã\+ #˚≈£L]+~.
n˝≤π>, Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T
<˚XÊ\T nìï{Ï˝À ø£˙dü+ ˇø£ÿkÕ] nsTTHê
|üs¡´{Ï+∫ ùdïVü≤ <Ûäsêàìï #ê{Ï #ÓbÕŒs¡T.
bÕøÏkÕÔHé qT+∫ ~>∑TeT‹ ne⁄‘·Tqï
ñÁ>∑yê<ä+ $wüj·T+˝À, >∑‘·+˝À eTq <˚X¯+
nqTdü ] dü ÷ Ô e∫Ãq eP´Vü ‰ ‘· à ø£
dü+j·TeTq+ kÕúq+˝À Á|ü‹düŒ+<äq >∑{Ϻ>±
ñ+≥T+<ä ì bıs¡ T >∑ T <˚ X ÊìøÏ dü Œ wü º +
#˚j·T&É+ »]–+~. n<˚ $<Ûä+>± eTq <˚X¯+
bÕøÏkÕÔHé‘√ <Ó’«bÕøÏåø£ #·s¡Ã\qT e÷Á‘·y˚T
ø√s¡T‘√+<äì, y˚sêŒ≥T yê<äT\‘√ #·s¡Ã\qT
m{Ϻ |ü]dæú˝À nqTeT‹+#˚~˝Ò<äì düŒwüº+
#˚ d æ + ~. $<˚ X Ê+>∑ XÊK ø±s¡ ´ <ä s ¡ T Ù\
kÕúsTT#·s¡Ã\qT s¡<äT›#˚j·T&É+, ÁbÕ+rj·T
dü<ädüT‡ (bÕøÏkÕÔHé˝À kÕsYÿ dü<ädüT‡) qT+∫
yÓ’<=\>∑&É+ <ë«sê Ç<˚ $wüj·÷ìï eTq
<˚X¯+ Á|ü|ü+#· <˚XÊ\≈£î düŒwüº+#˚dæ~, eTq
ôd’q´+ô|’ bÕø˘ »]|æq <ë&ÉT\≈£î yÓTs¡T|ü⁄
<ë&É T \‘√ eTq ôd’ q ´+ dü e ÷<Û ë q+
Ç∫Ã+~. kÕsYÿ dü<ädüT‡ qT+∫ yÓ’<=\>∑&É+
<ë«sê eTq <˚ X ¯ + Á|ü < Û ë q Á|ü | ü + #·
<˚XÊ\≈£î, X¯≈£îÔ\≈£î bÕøÏkÕÔHéqT ñÁ>∑yê<ä
<˚ X ¯ + >± Á|ü ø £ { Ï + #˚ rsêàHê\qT
|ü]o*+#˚˝≤ #˚jT· >∑*–+~.
◊ø£´sê»´ dü$T‹ uÛÑÁ<ä‘ê eT+&É*˝À
eTq <˚XÊìøÏ XÊX¯«‘· düuÛÑ´‘·«+ $wüj·T+˝À
$$<Ûä <˚XÊ\‘√ #·s¡Ã\T, dü+Á|ü~+|ü⁄\T
»]|æ >∑{Ϻ eT<䛑·T ≈£L&É ø£≥º&É+˝À eTq
$<˚XÊ+>∑ XÊK #ê˝≤ es¡≈£î dü|òü©ø£‘·+
nsTT+~. n<˚ $<Ûä+>± q÷´øÏ¢j·TsY düô|’¢
Á>∑÷|t˝À düuÛÑ´‘·«+ $wüj·T+˝Àq÷ Á|ü>∑‹ì
kÕ~Û+∫+~. Á_ø˘‡, kÕsYÿ, BIMSTEC
e+{Ï ÁbÕsrj·T eT+&Éfi¯fl˝À eTq <˚X¯+
bÕÁ‘· |òü\e+‘·+>± eTT<äT≈£î kÕ>∑T‘√+~.
bÕ]dt˝À »]–q |üsê´es¡D dü<ädüT‡,
Á|ü|ü+#· yêDÏ»´ dü+düú (WTO) yêDÏ»´
dü < ä d ü T ‡\˝À, eTq <˚ X ¯ + n_Û e ~∆
#Ó+<äT‘·Tqï <˚XÊ\ ‘·s¡|ü⁄q ‘·q yêDÏì
ã\+>± $ì|æ+#·>∑*–+~.
 Á|üdüTÔ‘· Á|üuÛÑT‘·« Vü≤j·T+˝À uÛ≤s¡‘Y-
nyÓ T ]ø± dü + ã+<Û ë \˝À >∑ T D≤‘· à ø£
e÷s¡TŒ\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. nyÓT]ø±
Hêj·Tø£‘·«+‘√ dü+ã+<Ûë\qT yÓTs¡T>∑T
|üs¡#·T≈£îH˚ \ø£å´+‘√ eTq Á|ü<ÛëqeT+Á‹
ÁøÏj·÷o\ø£ #·s¡´\T rdüT≈£îHêïs¡T. n|üŒ{Ï
nyÓT]ø± n<Ûä´≈£åî&ÉT ˇu≤e÷‘√ Á|ü<Ûëq
eT+Á‹ 24 HÓ\˝À¢ 6 e÷s¡T¢ düe÷y˚X¯
eTj·÷´s¡T. nyÓT]ø±˝À eT÷&ÉT kÕs¡T¢
|üs¡´{Ï+#ês¡T. ñuÛÑj·T <˚XÊ\ eT<Ûä´ s¡ø£åD
dü+ãs<Ûë\T eT]+‘· |ü{Ïwüº+>± eTT+<äT≈£î
kÕ>∑T‘·THêïsTT. n<˚ $<Ûä+>± eTq <˚XÊìø°
kÕ+Á|ü < ëj· T $TÁ‘· <˚ X Ê\T »bÕHé ,
s¡ c Õ´\‘√ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ìs¡ + ‘· s ¡ |ü P s¡ «
dü+ã+<Ûë\qT ø=qkÕ–k˛Ô+~. |òü*‘·+>±,
<äøÏåD Ädæj·÷ô|’ Ä~Û|ü‘·´+ ø√dü+ #Ó’Hê
kÕ–düTÔqï Á|üj·T‘êï\qT eTq <˚X¯+ ø£≥º&ç
#˚j·T>∑*–+~. <äøÏåD Ädæj·÷ ÁbÕ+‘·+˝À
#Ó’Hê Ä~Û|ü‘ê´ìï ì\Te]+#·&É+˝À ‘ê|”,
#Û ê ãVü ‰ sY e+{Ï ÁbÕC… ≈ £ î º ˇ|ü Œ +<ë\T
ñ|üø£]kÕÔsTT.
dü + Á|ü < ëj· T $TÁ‘· <˚ X Ê\‘√
#Ó*$Tì ø=qkÕ–dü÷ÔH˚, eT<Ûä´ Ädæj·÷,
ÄÁ|òæø± ÁbÕ+‘ê\˝À ã\yÓTÆq X¯≈£îÔ\T>±
m<äT>∑T‘·Tqï, düVü≤» eqs¡T\T, eP´Vü‰‘·àø£
ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ <˚XÊ\‘√ dü+ã+<Ûë\qT
yÓTs¡T>∑T |üs¡T#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘êï\T ø=qkÕ>∑T
‘·THêïsTT. düVü≤» Hêj·Tø£‘·« kÕ<Ûäq ~X¯>±
eTq <˚ X ¯ + n&É T >∑ T \T y˚ k ˛Ô + ~. Ç~
Ä$wüÿè‘·eTe⁄‘·Tqï ã\yÓTÆq uÛ≤s¡‘· ø£<∏ä.
bÕsƒ¡≈£î\ düŒ+<äq
History SK? @bricks2017 Mar 16
More
@TeluguYojana Nice News
0 replies 0 retweets 0 likes
jÓ÷»q 2017 y˚T
H˚bÕ˝Ÿ˝À uÛÑ÷ø£+|üy˚T ø±˙j·T+&ç,
jÓTyÓTHé˝À uÛ≤s¡rj·T\T ∫≈£îÿã&ç b˛sTTq
dü + |ò ü T ≥H˚ ø±˙j· T +&ç , ˝Ò < ë ø£ o àsY
es¡ < ä \ T, π ø s¡ fi ¯ <˚ y ê\j· T +˝À n–ï
Á|üe÷<ä+ dü+|òüT≥q, dü+<äs¡“¤+ @<Ó’Hê,
Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·ø£åD+ düVü‰j·T düVü≤ø±sê\qT
n+~k˛Ô + ~. n+‘· s ê® r j· T jÓ ÷ >∑
~H√‘·‡e+ e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê eTq
<˚X¯+ düTìï‘· y˚T<Ûë X¯øÏÔ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>±
>∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘√+~. Ç~ dü+s¡ø£å uÛ≤s¡‘Y
ø£<∏ä.
>∑‘· eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À <˚X¯
uÛÑ$wü´‘Y n_Ûe~∆øÏ nedüs¡yÓTÆq |ü⁄Hê<äT\T
y˚ j · T &É + »]–+~. <˚ X ¯ ìsêàD+˝À
uÛ≤>∑+>± Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻq #·s¡´\≈£î
dü + ã+~Û + ∫q $esê\qT $˝Ò ø £ s ¡ T \
düe÷y˚XÊ\T, {°M, πs&çjÓ÷, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T,
k˛wü˝Ÿ MT&çj·÷ <ë«sê ã\+>± Á|ü»\˝ÀøÏ
rdüT≈£îb˛e&É+ »s¡T>∑T‘√+~. dü«j·T+>±
Á|ü < Û ë qeT+Á‹ Á|ü ‹ HÓ ˝ ≤ Äø±X¯ yêDÏ
Á|ükÕs¡+ #˚ùd ªeTHé ø°Ï u≤‘Yμ ø±s¡´Áø£eT+
<ë«sê Á|ü»\‘√ H˚s¡T>± e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T.
‘·eT eTqdüT˝Àì e÷≥qT Á|ü»\ eTT+<äT
ñ+#·T‘·THêïs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+, Á|ü‹|üø£å+,
Á|üuÛÑT‘·« j·T+Á‘ê+>∑+, ø±s=Œπs{Ÿ s¡+>∑+,
Á|ü»\T ˇø£s¡ì ø±<äT n+<äs¡+ eTq+<äs¡+
ø£*dæ |üì#˚ùdÔ eTq <˚X¯+ n_Ûe~∆ #Ó+~q
<˚ X ¯ + >±, Á|ü | ü + #· nÁ>∑ > ±$T <˚ X ¯ + >±
m<ä>±\H˚ eTq+<ä] ø£\ ì»+ ne⁄‘·T+~,
Ç~ düe÷#ês¡ uÛ≤s¡‘Y ø£<∏ä.
eTq+ Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq ø£<∏äqT eT∞fl
#Ó | ü ⁄ Œø√yê*. ÁbÕ#· ´ <˚ X Ê\T s¡ + >∑ T
ø£fi¯fl<ë›\‘√, Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± Á|ü»\T
bÕ‘· π s dæ q k˛wü * »+ s√E\˝À
@s¡Œs¡#·T≈£îqï ìX¯Ã\ dü«s¡÷|ü+ qT+∫
#· ÷ dü T Ô q ï #· ÷ |ü ⁄ qT ‹|ü ⁄ Œ≈£ î ì yêdü Ô e
|ü]dæú‘·T\qT >∑eTì+#·e\dæq düeTj·T+
ÄdüqïyÓTÆ+~. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ qπs+Á<ä yÓ÷B
Á‹ø£s¡D X¯ó~∆>± ì]àdüTÔqï ø=‘·Ô X¯≈£îÔ\
q÷‘·q uÛ≤s¡‘· <˚XÊìï #·÷ù| ø£<∏ä\˝À Ç$
ø=ìï e÷Á‘·y˚T. Ç~ $TwüHé yÓ÷B ø£<∏ä -
n_Ûe~∆ #Ó+<äT‘·Tqï uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ø£<∏ä.
jÓ÷»q #·+<ë
ÄHé˝…’Hé˝À
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D\
$uÛ≤>∑+ yê] jÓ÷»q, Ç‘·s¡
|üÁ‹ø£\≈£î #·+<ëqT ÄHé˝…’Hé˝À
#Ó*¢+#·e#·TÃ.
www.Bharatkosh.gov.in yÓuŸ
ôd’{Ÿ˝À Publications'
Divistion yê] linkqT øÏ¢ø˘ #˚dæ
dü÷#·q\qT nqTdü]+#·s&ç.
#Ó*¢s|ü⁄\T HÓ{Ÿ u≤´+øÏ+>¥, Á¬ø&ç{Ÿ
ø±sY¶, &Ó_{Ÿ ø±sY¶ <ë«sê
#Ój·Te#·TÃ. #·+<ë $esê\T
dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷. 230/-,
¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î
s¡÷. 430/-,
eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î
s¡÷. 610/-\T.
d”ìj·TsY m&ç≥sY
9
 dü$Tà[‘· Á>±MTD≤_Ûeè~∆
Á>±MTD≤_Ûeè~∆ JeH√bÕ<ÛTä \ <ë«sê J$‘ê˝À¢ |ü]es¡qÔ
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Á>±MTD
s¡V≤ü <ës¡T\ |ü<øä∏ +£ ˝À uÛ≤>∑+>±
2011`14 eT<Û´ä s√E≈£î 73.5
øÏ˝ÀMT≥s¡¢ s¡V≤ü <ës¡T\T
ì]à+#ês¡T. nsTT‘˚, 2014`16
eT<Û´ä s√E≈£î 100
øÏ˝ÀMT≥s¡<¢ ëø± ìsêàD+ »s¡>±Z,
2016`17˝À n~ 130
øÏ˝ÀMT≥s¡≈¢ î£ ô|s¡>&∑ +É á ~X¯>±
kÕ–q ø£èwæøÏ ì<äsÙ¡ q+.
ù|<ä]ø£+˝Àì ãVüQfi¯ ø√D≤\qT
@ø£ø±\+˝À |ü]wüÿ]+#·&+É
<ë«sê 50y˚\ ù|<ä]ø£sV¡ ≤æ ‘·
Á>±eT |ü+#êj·Tr\T/5y˚\
Á>±MTD düeTT<ëj·÷\qT
n_Ûeè~∆ #˚d,æ dü+‘·è|üÔ dæ‹ú ì
kÕ~Û+#ê\ì eT+Á‹‘·«XÊK
Á|ü‹bÕ~s∫+~.
ø±s¡´<ä]Ù, πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK, q÷´&Ûç©¢.
10
dü T dæ ú s ¡ Ä]ú ø £ e è~∆ , e÷qyê_Û e è~∆
kÕ<Û ä q ˝À Á>±MTD≤_Û e è~∆ ø° \ ø£ bÕÁ‘·
b˛wæ d ü T Ô + ~. Á>±MTD Ä]ú ø £ e´edü ú \ T
|ü⁄qs¡T‘˚Ôõ‘·yÓTÆ e´ekÕj·T, e´ekÕj˚T‘·s¡
s¡+>±˝À¢ $_Ûqï JeH√bÕ~Û neø±XÊ\T
ø£*Œ+#·>∑*–‘˚ Á>±MTD ù|<ä]ø£+ ‘·–Z+|ü⁄
Á|üÁøÏj·T n$T‘· y˚>∑+ n+<äT≈£î+≥T+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|ü|ü+#· X¯øÏÔ>± m<ä>∑&ÉeTqï~
Á>±MTD ù|<ä ] ø£ + , Á>±MTD≤_Û e è~∆
düyêfi¯¢qT düeTs¡ú+>± |ü]wüÿ]+#·&É+ô|’H˚
Ä<Û ë s¡ | ü & ç ñ+~. n+<ä T π ø yÓ ’ $ <Û ä ´ Á>±MTD ≈£î≥T+u+ |üP]ÔkÕúsTT˝À ‘·eT
JeH√bÕ<ÛäT\ <ë«sê Á>±MTDT\ J$‘ê˝À¢
|ü]es¡ÔHê‘·àø£ e÷s¡TŒ ‘˚e&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+
n‘· ´ +‘· ÁbÕ<Û ë q´$Tk˛Ô + ~. n˝≤π >
Á>±MTDT\ ÁX‚jÓ÷Jeq+ ~X¯>± eTÚ*ø£
dü<äTbÕj·÷\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ô|’Hê <äèwæº 3. ù|<ä ] ø£ + ˝Àì _Û q ï ø√D≤\qT
kÕ]+∫+~. dü$Tà[‘· Á>±MTD≤_Ûeè~∆ \ø£å´
kÕ<Ûäq‘√ e÷Á‘·y˚T düTdæús¡ e÷qyê_Ûeè~∆
kÕ<Û´ä +.
2. Á>±MTD ù|<ä ] ø£ + ˝À nH˚ ø £
ø√D≤\THêïsTT. M≥ìï{Ï ˙ @ø£
ø±\+˝À düeTs¡ú+>± |ü]wüÿ]+#ê*‡q
nedüsêìï Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~.
Ç\T¢ ˝Òq+<äTe\¢ z ≈£î≥T+ã+ ù|<ä~
ø±e#· T × $<ä ´ ˝Ò ø £ b ˛e&É + ,
E-mail: secyrd@nic.in
düTdæús¡ e÷qyê_Ûeè~∆
neTØ®‘Y dæHêΩ
HÓ’|ü⁄D´˝Ò$T ù|<ä]ø±ìøÏ ø±s¡DyÓTÆ
ñ+&Ée#·T× ÄdüTÔ˝ÒM ˝Òø£b˛e&Éy˚T
;<ä ] ø£ + ø±e#· T × nHês√>∑ ´
|”&ç‘·T˝…’q+<äTe\¢ ù|<ä]ø£+ Äe]+∫
ñ+&Ée#·TÃ. nH˚ø£ s¡ø±\ ø±s¡D≤\T,
ãVü Q fi¯ ø√D≤\T X¯ ø Ï Ô j · T T≈£ î Ô \ qT
Á|ü u Û ≤ $‘· + #˚ d ü ÷ Ô + &É ≥ +e\¢ ‘· q
e÷qMj·T kÕeTs¡ú´+ y˚Ts¡≈£î ˇø£ e´øÏÔ
|üP]ÔkÕúsTT n_Ûeè~∆ #Ó+<ä˝Òø£b˛e#·TÃ.
Çìï ø√D≤\Tqï H˚ | ü < ∏ ä ´ +˝À Á|ü ‹
e÷qMj· T kÕeTs¡ ú ´ + y˚ T s¡ ≈ £ î
|ü⁄s√>∑$T+#˚˝≤, Ä]úø£eè~∆ kÕ~Û+#˚˝≤
neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&Éy˚T Á>±MTD≤_Û
eè~∆ kÕ<Ûäq˝À ì»yÓTÆq düyê\T.
|ü]wüÿ]+#·&Éy˚T <Û˚´j·T+>± \ø£åø√≥¢
s¡÷bÕj·T\ yê]¸ø£ ã&Ó®{Ÿ‘√ πø+Á<ä
Á>±MTD≤_Û e è~∆ X ÊK eTT+<ä & É T >∑ T
y˚k˛Ô+~. ù|<ä ≈£î≥T+u≤\ dü+πøåeT+,
yÓTs¡T¬>’q JeH√bÕ~ÛøÏ uÛÑs√kÕ ~X¯>±
Ç‘·s¡ eT+Á‹‘·«XÊK\ düeTq«j·T+‘√
ø£èwæ #˚k˛Ô+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À Äj·÷
eT+Á‹‘·«XÊK\T, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À Ks¡Tà #˚düTÔqï
jÓ÷»q 2017 y˚T
 ì<ÛäT\ìï{Ï˙ ø£*|æ‘˚ Ä ì<ÛäT\qT
@&Ü~øÏ 3`4 \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\
<ëø± ô|+#·e#·TÃ.
4. ø£ s ¡ T e⁄ |ü ] dæ ú ‘ · T \ <ä è cÕº ´ »\ ø√≥¢ ≈ £ î ô|’ > ± s¡ T D |ü s ¡ | ü ‹ ì
dü + s¡ ø £ å D ≈£ î n‘· ´ +‘· ÁbÕ<Û ë q´+
Çe«&É+‘√ düMTø£è‘· e´ekÕj·T e´edüú
s¡÷|üø£\Œqô|’ <äèwæ kÕ]+#˚+<äT≈£î n~
<√Vü≤<ä|ü&ç+~. |ü+≥\ kÕ>∑T‘√bÕ≥T
ñ<ë´q kÕ>∑ T , |ü X ¯ ó dü + es¡ ∆ ø ±ìøÏ
Áb˛‘ê‡Vü≤+düVü‰ e´ekÕj˚T‘·s¡ ñbÕ~Û
ø£\Œq ≈£L&Ü Ç+<äT˝À uÛ≤>∑yÓTÆ+~.
eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û
Vü‰MT |ü<∏äø£+ (MGNREGS) øÏ+<ä
s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îH˚ eqs¡T\qT JeH√bÕ~Û
ø£ \ Œq≈£ î nqTyÓ ’ q $>± Á|ü u Û Ñ T ‘· « + yê] Ä<ëj·T+ ô|+#·&É+ \ø£å´+>± Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Á>±MTD s¡V≤ü <ës¡T\
|ü ] >∑ D Ï + ∫+~. ù|<ä \ ≈£ î $_Û q ï
JeH√bÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ yê{Ïì
$ìjÓ÷–+#˚˝≤ ø£èwæ#˚k˛Ô+~. Ç{°e\ 6. Á>±MTD≤_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\ neT\T
neT\T #˚düTÔqï ø±s¡´Áø£eT düy˚Tàfi¯q
e÷s¡Z<äs¡Ùø±˝À¢ uÛ≤>∑+>± ñbÕ~Û Vü‰MT
|ü<∏äø£|ü⁄ eqs¡T\qT XÊÁd”Ôj·T, kÕ+πø‹ø£
ÁbÕ‹|ü~ø£q ªª|üs¡«‘· ÁbÕ+‘ê\ qT+∫
˝Àj·T\<ëø±μμ nH˚ dü÷Á‘·+ y˚Ts¡≈£î
»\ |ü Ø yêVü ≤ ø£ ÁbÕ+‘ê\˝À
$ìjÓ÷–+#·qT+~.
5. BHé<äj·÷fiŸ n+‘√´<äj·T jÓ÷»q `
C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û ø±s¡´
Áø£ e T+ ( DAY-NRLM ) øÏ + <ä
eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\
<ë«sê dü÷ø£åàs¡TD Á|üD≤[ø£ neT\e⁄
‘√+~. Bì øÏ+<ä ≈£î≥T+u≤\ Ä]úø£
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ e´ekÕú>∑‘·
s¡TD|üs¡|ü‹ ø£*Œk˛Ô+~. <˚X¯yê´|üÔ+>±
<ë<ë|ü⁄ 3.6 ø√≥¢eT+~ eTVæ≤fi¯\T
dü u Û Ñ T ´\T>±>∑ \ 31 \ø£ å \ ≈£ î ô|’ > ±
dü+|òü÷\T Ç+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T.
M{Ï ‘ √bÕ≥T Á>±MTD dü + dü ú \ T,
kÕe÷õø£ dü e Tq«j· T ø£ s ¡ Ô \ ‘√
Á|ü u Û ≤ ee+‘· y Ó T Æ q kÕe÷õø£
jÓ÷»q 2017 y˚T
eT÷\<Ûäq+ s¡÷|ü⁄<ë*Ã+~. u≤´+≈£î\
nqTdü+<Ûëq+‘√ >∑&É∫q eT÷&˚fi¯¢˝À
á dü+|òü÷˝À¢ì eTVæ≤fi¯\T s¡÷.85 y˚\
$ìjÓ÷–+#·T≈£îHêïs¡T. á eqs¡T\˝À
n~Û ø £ X Ê‘êìï ù|<ä ≈£ î ≥T+u≤\
Ä<ëj· T + yÓ T s¡ T >∑ T |ü s ¡ # ˚ $_Û q ï
JeH√bÕ<Û ä T \ ø£ \ Œq≈£ î $ìjÓ ÷
–+#ês¡T. C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<øä∏ +£
eqs¡T\qT >=Á¬s\ ô|+|üø£+ ôw&ÉT¢,
ø√fi¯ ¢ b ò Õ sê\T, |ü X ¯ ó e⁄\ ø={≤º \ T,
|ü+≥≈£î+≥\T düVü‰ \_∆<ës¡T\
e´øÏÔ>∑‘· ‘·e«ø£|ü⁄ u≤e⁄\ ìsêàD+
ø√dü+ $ìjÓ÷–+#ês¡T. Ä y˚Ts¡≈£î
$_Ûqï JeH√bÕ~Û e÷sêZ\ ø£\Œq≈£î |ü<øä∏ +£ (PMGSY)
eqs¡T\T dü~«ìjÓ÷>∑eTj·÷´sTT.
rs¡T... 2016`17` nH˚ø£ Á>±MTD≤_Û
eè~∆ |ü<∏äø±\ øÏ+<ä 2016`2017˝À
\ø£å´kÕ<Ûäq n‘·´+‘· >∑D˙j·T kÕúsTT˝À
ñ+~. Á|ü < Û ë qeT+Á‹ Á>±MTD
s¡Vü≤<ës¡T\ |ü<∏äø£+ (PMGSY)˝À
uÛ≤>∑+>± 2011`14 eT<Ûä´ s√E≈£î *
73.5 øÏ ˝ ÀMT≥s¡ ¢ s¡ V ü ≤ <ës¡ T \T
ì]à+#ês¡T. nsTT‘˚, 2014`16 eT<Ûä´
s√E≈£ î 100 øÏ ˝ ÀMT≥s¡ ¢ < ëø±
ìsêàD+ »s¡ > ±Z , 2016`17˝À
130 øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£î ô|s¡>∑&É+ á ~X¯>±
kÕ–q ø£èwæøÏ ì<äs¡Ùq+. n<˚$<Ûä+>±
Á>±MTD >∑èVü≤ìsêàD+˝À uÛ≤>∑+>±
Ç+~sê Äyêdü |ü < ∏ ä ø £ + ( IAY )øÏ + <ä
ndü + |ü P ]Ô > ± ñqï Çfi¯ ¢ ìsêàD+
|ü P ]Ô ø Ï ÁbÕ<Û ë q´+ Ç#êÃs¡ T . * Á>±MTD s¡ V ü ≤ <ës¡ T \ ìsêàD+˝À
B+‘√bÕ≥T Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD
Äyêdü |ü<∏äø±ìøÏ (PMAY-G) 2016
qe+ãs¡T 20q Á|ü<ÛëqeT+Á‹ lø±s¡+
#·T≥º>±H˚ Çfi¯¢ ìsêàD+ ÁbÕs¡+_Û+
#ês¡ T . Ç|ü Œ {Ï < ëø± 32.14 \ø£ å \
Çfi¯ ¢ q T ì]à+∫q≥T¢ sêÁcÕº \ T
ìy˚~+#êsTT. Bìïã{Ϻ 2011`14
eT<Ûä´ dü>∑≥Tq |üPs¡ÔsTTq Çfi¯¢ dü+K´‘√
b˛*ùdÔ Ç~ ¬s+&ÉTeT÷&ÉT ¬s≥T¢ n~Ûø£+.
C≤rj·T ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+˝Àq÷
˝À>∑ & É 25`35 \ø£ å \ |ü q T\T
|üP]Ô#˚j·T>±, 2016`17˝À 52 \ø£å\
|üqT\T |üP]Ô ø±e&É+ $X‚wü+. á
|ü<∏äø£+ øÏ+<ä ‘=*kÕ]>± yÓTT‘·Ô+ 88
\ø£å\ kÕe÷õø£ ÄdüTÔ\qT uÛÖ>√[ø£+>±
>∑T]Ô+∫ ìsê∆]+#ês¡T. yÓTT‘·Ô+MT<ä
2016`17˝À $$<Ûä |ü<∏äø±\ øÏ+<ä
kÕ~Û+∫q $»j·÷\ Á|ü<ÛëHê+XÊ\T
øÏ+~$<Ûä+>± ñHêïsTT:`
* 2016`17˝À |”m+JmdtyÓ’ øÏ+<ä
]ø±s¡T¶ kÕúsTT˝À 47,350 øÏ˝ÀMT≥s¡¢
y˚Ts¡ Á>±MTD s¡Vü≤<ës¡T\T ì]à+#ês¡T.
>∑&É∫q @&˚fi¯¢‘√ b˛*ùdÔ ˇπø ˇø£ÿ
@&Ü~˝À Ç+‘· uÛ ≤ ØkÕú s TT˝À
s¡Vü≤<ës¡T\T ì]à+#·&É+ $X‚wü+.
á 47,350 øÏ ˝ ÀMT≥s¡ ¢ Á>±MTD
s¡ V ü ≤ <ës¡ T \ ìsêàD+‘√ 11,614
ÄyêkÕ\≈£î nqTdü+<Ûëq+ ø£*Œ+#ês¡T
(n+fÒ ˇπøˇø£ÿ @&Ü~˝À dü>∑≥Tq
s√E≈£ î 32 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\
n~
dü+<Ûëq+ kÕ–+<äqïe÷≥). @&˚fi¯¢˝À
|” m +Jmdt y Ó ’ øÏ + <ä Á|ü > ∑ ‹ ì
dü+K´Ø‘ê´ |ü]o*ùdÔ ˇπø @&Ü~˝À
11,606 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\T
dü+<ÛëqeTj·÷´sTT.
ªªø£ s ¡ “ q ñ<ëZ s ¡ ‘ · μ μ, |ü s ê´es¡ D
ø±\Twü´+ ‘·–Z+|ü⁄ô|’ <äèwæº kÕ]+#ês¡T.
B+‘√bÕ≥T ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ, |üqT\ø±\+
ø=qkÕ–+|ü⁄qT ≈£L&Ü <äèwæº˝À ñ+#·T
≈£ î Hêïs¡ T . ªªVü ≤ ]‘· kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · μ μqT
Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô e´s¡ú bÕ¢dæºø˘, uÛÑ÷`eg
11
 $X‚ w ü + , ô|ò ’ ¢ j · ÷ wt , ÇqTeTT`sê–
˝ÀVü‰\ eT&ç¶ e+{Ï dü+|üÁ<ëj˚T‘·s¡
kÕeTÁ–ì Á>±MTD s¡ V ü ≤ <ës¡ T \
ìsêàD+˝À $ìjÓ÷–+#ês¡T.
* yÓ T T‘· Ô + MT<ä 2016`17 eT<Û ä ´
|” m +Jmdt y Ó ’ øÏ + <ä |ü P ]Ô # ˚ d æ q
s¡Vü≤<ës¡T\ ìsêàD+˝À 4113.13
øÏ˝ÀMT≥s¡¢ y˚Ts¡ Vü≤]‘· kÕ+πø‹ø£‘·qT
$ìjÓ÷–+#ês¡T.
eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û
Vü‰MT |ü<øä∏ +£ (MGNREGS)
C≤rj· T ñbÕ~Û Vü ‰ MT |ü < ∏ ä ø £ +
2016`17 Ä]ú ø £ dü + e‘· ‡ s¡ + ˝À »\
dü + s¡ ø £ å D ô|’ Á|ü < Û ë q+>± <ä è wæ º
kÕ]+#· & É + ‘√bÕ≥T n|ü P s¡ « bÕ\q
|ü ] es¡ Ô q qT qyÓ ÷ <ä T #˚ d æ + ~. ñbÕ~Û
|üìyê]˝À 82 XÊ‘êìøÏô|’>± (9.1ø√≥¢
eT+~) ñbÕ~ÛVü‰MT kÕ|òtºy˚sY<ë«sê ‘·eT
Ä<ÛësY dü+K´qT qyÓ÷<äT #˚düT≈£îHêïs¡T.
eTs√ 4.6 ø√≥¢eT+~ Ä<ÛësY ÁbÕ‹|ü~ø£
#Ó * ¢ + |ü ⁄ \ |ü ] ~Û ˝ ÀøÏ e#êÃs¡ T . y˚ ‘ · q
#Ó * ¢ + |ü ⁄ \˝À 96XÊ‘· + u≤´+≈£ î ˝Ò < ë
‘·bÕ˝≤ bı<äT|ü⁄ U≤‘ê\<ë«sê kÕ>±sTT.
<˚X¯yê´|üÔ+>± 89 \ø£å\≈£îô|’>± kÕe÷õø£
ÄdüTÔ\qT uÛÖ>√[ø£+>± >∑T]Ô+∫ qyÓ÷<äT
#˚XÊs¡T. ø£∫Ñ·yÓTÆq ‘·ìF<ë«sê nÁø£eTyÓTÆ
q$>± >∑T]Ô+∫q 93\ø£å\ ñbÕ~Û ø±s¡T¶\qT
s¡<äT›#˚XÊs¡T. ˝À≥T es¡¸bÕ‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢
ø£s¡Te⁄ ìyês¡D, »\dü+s¡ø£åD |üqT\T
uÛ≤Ø>± #˚XÊs¡T. ù|<ä]ø£ |”&ç‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢
Ç˝≤ &çe÷+&é y˚Ts¡≈£î ñbÕ~Û ø£\ŒqdüVü‰
Bs¡ È ø ±*ø£ Ädü T Ô \ dü è wæ º ‘ √ JeH√bÕ~Û
uÛÑÁ<ä‘·≈£î uÛÑs√kÕ \_Û+∫+~. ‘·<ë«sê
ñbÕ~Û Vü ‰ MT |ü < ∏ ä ø £ + n<ä T “¤ ‘ · bÕ\q
$<ÛëHê\‘√ Ä$wüÿè‘·yÓTÆ+~. düe]+∫q
ø±]àø£ ã&Ó ® { Ÿ ‘ √ b˛*ùdÔ n+‘· ø £ H êï
m≈£îÿe>± 230 ø√≥¢ e´øÏÔ>∑‘· |üì~Hê\qT
á |ü<∏äø£+ kÕø±s¡+ #˚dæ+~. ‘ê‘êÿ*ø£
e´j· T + øÏ + <ä (π ø +Á<ä , sêÁcÕº \ T
12
dü+j·TTø£Ô+>±) 2016`17˝À s¡÷.58,056
ø√≥T¢ yÓ∫Ã+#·>±, á |ü<∏äø£+ Á|üy˚X¯ô|{≤ºø£
@ @&Ü~˝Àq÷ ‘ê‘êÿ*ø£ e´j·T+ á
kÕúsTT˝À qyÓ÷<äT ø±˝Ò<äT. n+‘˚ø±<äT...
y˚‘·q ñbÕ~Û bı+~qyê]˝À eTVæ≤fi¯\T 56
XÊ‘·+>± qyÓ÷<äT ø±e≥+ ≈£L&Ü Ç<˚
Á|ü<∏äeT+.
ø£s¡Te⁄|”&ç‘· sêÁcÕº\ eTTK´eT+Á‘·T
\‘√ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ düe÷y˚XÊ\ |òü*‘·+>±
»\ dü + s¡ ø £ å D ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\T }|ü + <ä T
≈£îHêïsTT. Äj·÷ sêÁcÕº\˝À ñbÕ~Û Vü‰MT
eqs¡T\‘√ »\ dü+s¡ø£åDqT Á|üuÛÑT‘ê«\T
#˚|ü{≤ºsTT. sê»kÕúHé˝À eTTK´eT+Á‹ »\
kÕ«e\+ãq |ü < ∏ ä ø £ + øÏ + <ä 3,200
Á>±e÷\qT ø£s¡Te⁄s¡Væ≤‘·+ #˚ùd+<äT≈£î
92,000 ìsêàD≤\T |ü P ]Ô # ˚ X Ês¡ T .
C≤s¡ â + &é ˝ Àì Á|ü ‹ ¬ s yÓ q ÷´ Á>±eT+˝À
|ü + ≥≈£ î +≥\ dü e TT<ëj· ÷ \qT
ì]à+#ês¡T.Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À |ü+≥≈£î+≥\≈£î
ÁbÕ<Ûëq´$Tdü÷Ô ª˙s¡T`#Ó≥Tºμ |ü<∏äø£+ neT\T
#˚XÊs¡T. ‘Ó\+>±D˝À $TwüHé ø±ø£rj·T
ù|]≥ #Ós¡Te⁄\ eTs¡eTà‘·T #˚|ü{≤ºs¡T.
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À ø£|æ\<Ûës¡ ù|]≥ ‘·e«ø£|ü⁄
u≤e⁄\T ì]à+#ês¡T. eTVü‰sêh˝À »\j·TTø£Ô
wæ e sY ù|]≥, Ç‘· s ¡ Á ‘ê »\ dü + s¡ ø £ å D
ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#ês¡T. JeH√bÕ~Û
uÛ Ñ Á <ä ‘ · ~X¯ > ± ø£ s ¡ T e⁄ ìyês¡ D ø√dü +
#˚|ü{Ϻq á #·s¡´\ìï{Ïø° ñbÕ~Û Vü‰MT
|ü<∏äø£+ ì<ÛäT\T ˇø£ eqs¡T>± |üìø=#êÃsTT.
Çø£ 2016`17 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 5.66
\ø£å\ |ü+≥≈£î+≥\‘√bÕ≥T 15.47 \ø£å\
»\ dü+s¡ø£åD |üqT\T |üPs¡Ôj·÷´sTT. ñbÕ~Û
Vü ‰ MT |ü < ∏ ä ø £ + øÏ + <ä 2015`16,
2016`17 dü + e‘· ‡ sê\˝À 90 \ø£ å \
ôV≤ø±º s ¡ ¢ y ˚ T s¡ kÕ>∑ T ˙{Ï kÕeTs¡ ú ´ +
dü è wæ º + ∫q≥T¢ á |ü < ∏ ä ø £ + neT\T
|ü]o\q≈£î ø=‘·Ô>± Á|üy˚X¯ô|{Ϻq ªyê]¸ø£
|üìrs¡T |òü*‘ê\ ìy˚~ø£μ yÓ\¢&ç+∫+~.
ñbÕ~Û Vü ‰ MT |ü < ∏ ä ø £ + øÏ + <ä
JeH√bÕ~Û uÛÑÁ<ä‘·˝À uÛ≤>∑+>± e´øÏÔ>∑‘·
Á|ü j Ó ÷ »q |ü < ∏ ä ø ±\≈£ L (14.61
\ø£ å \ eT+~ \_∆ bı+<ës¡ T ) uÛ ≤ Ø>±
Áb˛‘ê‡Vü ≤ + \_Û + ∫+~. á y˚ T s¡ ≈ £ î
2016`17˝À ø√fi¯ ¢ |ü ] ÁX¯ e T, >=Á¬ s \
ô|+|üø£+, bÕ&ç |üX¯ób˛wüD, |ü+≥≈£î+≥\T,
‘·e«ø£|ü⁄ u≤e⁄\T, >∑èVü≤ìsêàD≤ìøÏ eT<䛑·T,
Çfi¯¢˝À eTs¡T>∑T<=&É¢ ìsêàD+ ‘·~‘·sê\≈£L
Ä\+ãq \_Û+∫+~. n˝≤π> dü+j·TTø£Ô
#=s¡ e ˝À uÛ ≤ >∑ + >± π ø +Á<ä Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì 11y˚\ Á>±e÷\˝À e´sêú\
ìs¡ « Vü ≤ D≈£ î #· s ¡ ´ \T rdü T ≈£ î +~.
B+‘√bÕ≥T ‘Ó \ +>±D, Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ ,
eTVü‰sêh, ‘·~‘·s¡ sêÁcÕº\˝À ‘·&ç e´sêú\
ìs¡«Vü≤Dø√dü+ 4 \ø£å\≈£îô|’>± ªe÷´õø˘
|æ{Ÿμ\qT ì]à+∫+~. HÓ’|ü⁄D´+ ˝Òì ñbÕ~Û
|üìyê]øÏ •ø£åD ø√dü+ Á>±MTD dü«j·T+
ñbÕ~Û ø£ \ Œq π ø +Á<ë\˝À 29,704
eT+~øÏ •ø£åD Ç|æŒ+∫+~. á #=s¡e‘√
$<ë´s¡Ω‘·˝ÒM ˝Òø£b˛sTTHê 3,812 eT+~
kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT\T>± s¡÷bı+<ës¡T. eTs√
3000 eT+~ y˚‘·qdüVæ≤‘· ñbÕ~Û Ä<Ûë]‘·
•ø£åD‘√bÕ≥T BHé<äj·÷fiŸ ñbÕ<Ûë´jYT
Á>±MTD HÓ’|ü⁄D´ |ü<∏äø£+ (DDUGKY)
øÏ+<ä ñbÕ~Û bı+<ä>±, ªÁ|ü<ÛëqeT+Á‹
Á>±MTD Äyêdü |ü<∏äø£+μ øÏ+<ä Á>±MTD ‘ê|”
|üìyê]ø° •ø£åD \_Û+∫+~.
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ 2016 qe+ãs¡T 20q
ªÁ|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD Äyêdü |ü<∏äø£+μ
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Á>±MTDT\ nedüsê\T,
≈£î≥T+u≤\ Äø±+ø£å\≈£î nqT>∑TD+>± Çfi¯¢
ìsêàDy˚T á ø=‘·Ô ø±s¡´Áø£eT+ \ø£å´+.
‘·<äqT>∑TD+>± Á|ü‹ Ç+{Ïø° e´j·÷ìï
ô|+#·&É+‘√bÕ≥T kÕúìø£ Á|üD≤[ø£ y˚Ts¡≈£î,
kÕúìø£ kÕeTÁ–‘√ ì]à+#·T≈£îH˚ yÓdüT\T
u≤≥T ø£*Œ+#ês¡T. e+{Ï\T¢, eTs¡T>∑T<=&ç¶,
e+≥>±´dt`$<äT´‘Y ø£HÓø£¸qT¢, dü+j·TTø£Ô
˙{Ï düs¡|òüsêdüVü‰ \_∆<ës¡T\T ‘·eT Ç+{Ï
s¡÷bÕìï ‘êy˚T ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£îì, ‘·eT
jÓ÷»q 2017 y˚T
nedüsê\ y˚Ts¡≈£î ì]à+#·T≈£îH˚+<äT≈£î á
ø=‘· Ô ø±s¡ ´ Áø£ e T+ nqTeT‹dü T Ô + ~.
HêD´yÓTÆq ìsêàD+ ø√dü+ Á>±MTD ‘ê|”
y˚ T Ád” Ô \ ≈£ î •ø£ å D ø±s¡ ´ Áø£ e T+ ≈£ L &Ü
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ Á>±MTD Äyêdü |ü<øä∏ +£ `
>∑èVü≤+ qT+∫ dü«>∑èVü‰ìøÏ...
Á|ü < Û ë qeT+Á‹ Á>±MTD Äyêdü
|ü<∏äø£+ (PMAY-G) øÏ+<ä 2016`17
ÁbÕ<ÛëHê´\ y˚Ts¡≈£î \_∆<ës¡T\ m+|æø£,
düe÷#ês¡ kÕ+πø‹ø£‘·/Á|ü‘·´ø£å q>∑<äT ã~©
y˚ ~ ø£ @sêŒ≥T, n+‘· ] ø£ å |ü ] C≤„ q
$ìjÓ ÷ >∑ + , Á>±MTD y˚ T Ád” Ô \ ≈£ î •ø£ å D
ø±s¡´Áø£eT+, Çfi¯¢ s¡÷|ü⁄πsK\ eØZø£s¡D
Ksês¡ T e+{Ï e ˙ï |ü P s¡ Ô j · ÷ ´sTT.
B+‘√bÕ≥T ◊@yÓ ’ øÏ + <ä Hê\Tπ > fi¯ ó ¢ > ±
ì*∫b˛sTTq 36 \ø£å\ Çfi¯¢ ìsêàD+
|ü P ]Ô ø ° Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ÁbÕ<Û ë q´$T∫Ã+~.
Á>±MTD >∑ è Vü ≤ ìsêàD+ø√dü + ˝À>∑ & É
õ˝≤¢ ≈ £ î 2 qT+∫ 20<ëø± u≤´+≈£ î
U≤‘ê\T+&É>± bÕ\q dü+düÿs¡D˝À¢ uÛ≤>∑+>±
sêhkÕú s TT˝À ˇπ ø Á|ü < Û ë q U≤‘êqT
@sêŒ≥T#˚ X Ês¡ T . Ç|ü ⁄ Œ&û U≤‘êqT+∫
Äyêdt kÕ|òtº`Á|üC≤<Ûäq ìs¡«Vü≤D e´edüú
(PFMS) y˚~ø£<ë«sê m\Áø±ºìø˘ |ü<ä∆‹˝À
\_∆ < ës¡ T \ U≤‘ê\≈£ î kıeTTà H˚ s ¡ T >±
#˚sT¡ ‘√+~.
á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ÁbÕ<Ûë˙´ø£s¡D,
bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ $<Û ë q+˝À 2022 es¡ ≈ £ L
\_∆ < ës¡ T \qT m+|æ ø £ # ˚ X Ês¡ T . eT÷&É T
e&É b ˛‘· Á|ü Á øÏ j · T \ |ò ü * ‘· + >±
ìsêÁX¯j·TT\T, •~∏˝>∑èVü‰˝À¢ ìedæ+#˚
ì»yÓTÆq ù|<ä˝Ò m+|æø£j·÷´s¡T. <äTs¡“\
esêZ \ ‘√bÕ≥T eTVæ ≤ fi¯ \ T ≈£ L &Ü ô|<ä ›
dü+K´˝À m+|æø£j·÷´s¡T. Çø£ $|ü‘·TÔ\qT
‘·≥Tºø√>∑*π> >∑èVü≤ ìsêàD Ø‘·T\qT Ksês¡T
#˚ j · T &É + ‘√ sêh Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T yê{Ï ì
ñ|ü j Ó ÷ –dü T Ô H êïsTT. |” m +@yÓ ’ ` õ
neT\T˝À eT<Û ä ´ Á|ü < ˚ X Ÿ , sê»kÕú H é ,
jÓ÷»q 2017 y˚T
eTVü‰sêh, #Û·rÔdt>∑&Ûé, ø£sêí≥ø£, nk˛+
sêÁcÕº\T nÁ>∑kÕúq+˝À ñ+&É>± ◊@yÓ’ øÏ+<ä
Ä–b˛sTTq Çfi¯¢ ìsêàD≤ìï |üP]Ô#˚j·T
&É+˝À ;Vü‰sY, |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ, ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ,
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ, nk˛+, C≤s¡â+&é, sê»kÕúHé,
eTVü ‰ sêh eTT+<ä + » y˚ X ÊsTT. á
H˚|ü<∏ä´+˝À 2017`18˝À 51 \ø£å\ Çfi¯¢qT
|üP]Ô #˚j·T>∑\eTì πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆
XÊK ÄXÊuÛ≤e+ e´ø£Ô+ #˚k˛Ô+~. n+‘˚>±ø£
2017`18øÏ>±qT n<äq+>± eTs√ 33
\ø£ å \ Çfi¯ ¢ q T ‘· « s¡ ˝ À eT+ps¡ T
#˚j·TqT+~. Çø£ 2018`19˝Àq÷ Ç+‘˚
dü+K´˝À Çfi¯¢qT ì]à+#ê\ì Á|ü‹bÕ~dü÷Ô
‘·<ë«sê 2016`19 eT<Ûä´ 1.35ø√≥¢ Çfi¯¢
ìsêàD \øå ± ´ìï #˚ s ¡ T ø√yê\ì
ìπs›•+#·T≈£î+~. <˚X¯+˝À 2022Hê{ÏøÏ
n+<ä]ø° Çfi¯ó¢ düeT≈£LsêÃ\qï Á|üuÛÑT‘·«
<Û ˚ ´ j· T + HÓ s ¡ y ˚ π s +<ä T ≈£ î Ç~ u≤≥\T
|üs¡TdüTÔ+~.
BHé<j ä ÷· fiŸ n+‘√´<äjT· |ü<øä∏ +£ `
C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û
ø±s¡´Áø£eT+ (DAY-NRLM)
dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\˝Àì
3.6 ø√≥¢ eT+~ eTVæ≤fi¯\ J$‘ê\T,
JeH√bÕ<ÛäT\˝À BHé<äj·÷fiŸ n+‘√´<äj·T
|ü < ∏ ä ø £ + `C≤rj· T Á>±MTD JeH√bÕ~Û
ø±s¡ ´ Áø£ e T+ ( DAY-NRLM ) $q÷‘· ï
e÷s¡TŒ\T ‘Ó∫Ã+~. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£
ãè+<ë\ øÏ + <ä @s¡ Œ &ç q eTVæ ≤ fi≤
dü e T÷Vü ‰ \T, Á>±MTD dü + dü ú \ T,
düeTT<ëj·TkÕúsTT düe÷K´\T |ü]es¡ÔHê‘·àø£
kÕe÷õø£ eT÷\<Ûäq+>± s¡÷|ü⁄<ë˝≤ÃsTT.
n+‹eT+>± Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T,
ùde\ n+<ä T u≤≥T, Á>±eTdü u Û Ñ \ T,
|ü+#êj·TrsêCŸ e´edüú\˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+
‘· ~ ‘· s ê˝À¢ q ÷ e÷s¡ T Œ\T #√≥T#˚ d ü T
≈£îHêïsTT. kÕe÷õø£ düeTq«j·T ø£s¡Ô\
‘√&ÜŒ≥T‘√ HÓ ’ | ü ⁄ D´+, dü e Ts¡ ú ‘ · \ qT
ô|+#·T≈£îqï eTVæ≤fi¯\T ‘·eT JeH√bÕ~Û
yÓ’$<Ûä´+ ~X¯>± Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ø√dü+
u≤´+≈£î s¡TD≤\T ø√s¡>∑*π> $XÊ«kÕìï á
ø±s¡ ´ Áø£ e T+ Áb˛~#˚ d æ + ~. kÕe÷õø£
düeTq«j·T ø£s¡Ô\T>± |üì#˚düTÔqï 1.5 \ø£å\
eT+~ eTVæ ≤ fi¯ \ T ‘êeTT dü « j· T +>±
ù|<ä]ø£+ qT+∫ ãj·T≥|ü&ܶs¡T. n+‘˚
ø±≈£î+&Ü düTdæús¡ e´ekÕj·T+, u≤´+≈£î
ùde\+~+#·&É+, |üX¯ó dü+s¡ø£åD ø√dü+ ns¡ú
|üX¯óyÓ’<ä´ ì|ü⁄DT\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+,
mdtôV≤#YJ\ |ü⁄düÔø±\T`U≤‘ê\ ìs¡«Vü≤D
e+{Ï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\<ë«sê H˚&ÉT e÷s¡TŒq≈£î
Á|ü ‹ ì<Û ä T \T>± e÷sês¡ T . eTTK´+>±
Á>±e÷˝À¢ kÕe÷õø£ |ü ] es¡ Ô q ≈£ î
Á|ü‹ì<ÛäT\T>± yês¡T m~>±s¡T.
á ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï 2011˝À
ÁbÕs¡ + _Û + #êø£ mdt ô V≤#Y J \ dü u Û Ñ T ´\T
s¡ ÷ .1.06\ø£ å \ ø√≥¢ s¡ T D |ü s ¡ | ü ‹
bı+<ës¡T. u≤´+≈£î nqTdü+<Ûëq+ Ø‘ê´
2014`15Hê{Ï s¡ ÷ .20y˚ \ ø√≥¢
kÕúsTTqT+∫ 2015`16 Hê{ÏøÏ s¡÷.30y˚\
ø√≥¢ kÕúsTTøÏ #˚sês¡T. Ç+<äT˝À á @&Ü~
|òæÁãe] Hê{Ïπø s¡÷.29y˚\ ø√≥¢≈£îô|’>±
|ü+|æD° ø±>±, 2016`17˝À s¡TD |üs¡|ü‹
s¡÷.35y˚\ ø√≥¢ qT+∫ s¡÷.38y˚\ ø√≥¢
kÕúsTTøÏ #˚s¡T‘·T+<äì n+#·Hê. dü«j·T+
düVü‰j·Tø£ dü+|òü÷\T ã\yÓTÆq e´edüú\T>±,
ñ‘˚Ô»ø£s¡+>± ‘·j·÷s¡e&É+‘√ nH˚ø£ ù|<ä
ñ‘· Ô s ê~ sêÁcÕº \ Tdü V ü ‰ <˚ X ¯ y ê´|ü Ô + >±
u≤´+≈£ î nqTdü + <Û ë q+ $dü Ô è ‘· k Õú s TTøÏ
#˚]+<äì düŒwüºeTe⁄‘√+~. ø±>±, <äøÏåD≤~
sêÁcÕº\˝À á dü+|òü÷\T Ç|üŒ{Ïπø #ê˝≤
ã\+>±, ñ‘˚Ô»ø£s¡+>± ñHêïsTT. &û@yÓ’`
mHé Ä sY m ˝Ÿ m +˝À uÛ ≤ >∑ + >± dü T dæ ú s ¡
e´ekÕj·T |ü<ä∆‘·T\qT nqTdü]+#·&É+˝À
30\ø£å\ eT+~øÏô|’>± eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\≈£î
eTVæ≤fi≤ øÏkÕHé düX¯ø°Ôø£s¡DY |ü]jÓ÷»q
(MKSP) øÏ+<ä eT<䛑·T \_Û+∫+~. ø=ìï
sêÁcÕº˝À¢ e´ekÕj·T |ü]ø£sê\T, |üesY
{Ï\¢s¡T¢ e+{Ï$ n<Ó›øÏ#˚Ã+<äT≈£î mdtôV≤#YJ\
13
H˚ ‘ · è ‘· « +˝À ªªÁ|ü ‘ ˚ ´ ø£ n<Ó › π ø +Á<ë\Tμμ
(CHC) ≈£L&Ü @sêŒ≥j·÷´sTT. n˝≤π>
yêqbÕeTT\ ms¡Te⁄/Hê&Ó|t >√‘·T\ ‘·e«ø£+
e+{Ï$ ≈£L&Ü á eTVæ≤fi≤ ¬s’‘·T\<ë«sê
yê´|æ Ô ˝ ÀøÏ e#êÃsTT. s¡ k Õj· T qs¡ V æ ≤ ‘·
ùd<ä ´ +‘√bÕ≥T esê¸<Û ë s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢
ÄVü‰s¡+, |üX¯óÁ>±dü+, n&Ée⁄\T, |ü+&ÉT¢,
|”#·T ‘·~‘·sê\ ø√dü+ ãVüQfi¯ |ü+≥\
$<Û ë Hêìø° yê]<ë«sê Áb˛‘ê‡Vü ≤ +
\_Ûk˛Ô+~.
<˚ X ¯ + ˝À <ë<ë|ü ⁄ eT÷&ç + ≥
ˇø£e+‘·T |ü+#êj·Tr\≈£î á ø±s¡´Áø£eT+
$dü Ô ] +#· > ± eT]+‘· $dü Ô ] +#˚ + <ä T ≈£ î ,
|ü { Ï w ü ˜ + #˚ ù d+<ä T ≈£ î ìs¡ + ‘· s ¡ ø£ è wæ
kÕ>∑T‘√+~. |òü*‘·+>± 2017`18˝À 4.5
\ø£å\ ø=‘·Ô mdtôV≤#YJ\<ë«sê 52 \ø£å\
≈£î≥T+u≤\T »‘· ø£*XÊsTT. yÓTT‘·Ô+ 17
sêÁcÕº˝À¢ì 47 dü$T‘·T\ |ü]~Û˝À n+≈£îs¡
Á>±eT e´ekÕú | ü q •ø£ å D ø±s¡ ´ Áø£ e T+
( SVEP) øÏ+<ä 84y˚\ dü÷ø£åà dü+düú\
n_Û e è~∆ ø Ï ø±sê´#· s ¡ D s¡ ÷ bı+~+~.
‘· $ Tfi¯ H ê&É T ˝Àì 11y˚ \ Á>±e÷˝À¢
(<ë<ë|ü⁄ 90 XÊ‘·+) mdtôV≤#YJ\ <ë«sê
|òüTq e´sêú\ dü+j·TTø£Ô ìs¡«Vü≤D #˚|ü{≤ºs¡T.
Äs¡ T sêÁcÕº ˝ À¢ &û @ yÓ ’ ` mHé Ä sY m ˝Ÿ m +
$»j· T e+‘· + >± neT\e⁄‘√+~.
JeH√bÕ~Û yÓ’$BÛ´ø£s¡D|üs¡+>± $»j·T
e+‘· y Ó T Æ q yê´bÕs¡ qeT÷Hê\ô|’ á
ø±s¡ ´ Áø£ e T |ü s ¡ ´ y˚ ø £ å D dü + dü ú dü + Á>∑ V ü ≤
dü e ÷#êsêìï eTTÁ~+∫+~. @&Ü~
ø±\+˝À ñ‘·ÔeT mdtôV≤#YJ\≈£î \_Û+∫q
C≤rj·T nyês¡T¶\T, >∑T]Ô+|ü⁄ Ä<Ûës¡+>±
n‘·T´‘·ÔeT $<ÛëHê\ dü+ø£\Hêìï ≈£L&Ü
s¡÷bı+~+∫+~.
JeH√bÕ<ÛäT\˝À yÓ’$<Ûä´+, y˚‘·q
ñbÕ~Û ø£\Œq Ä<Ûë]‘·, dü«j·T+ ñbÕ~ÛøÏ
M\T>± HÓ ’ | ü ⁄ D≤´_Û e è~∆ ø Ï Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
ÁbÕ<Ûëq´$T∫Ã+~. Ä y˚Ts¡≈£î BHé<äj·÷fiŸ
ñbÕ<Û ë ´j· T Á>±MTD HÓ ’ | ü ⁄ D´ |ü < ∏ ä ø £ +
14
( DDUGKY )‘√ bÕ≥T &û @ yÓ ’ `
mHéÄsYm˝Ÿm+ øÏ+<ä Á>±MTD dü«j·T+
ñbÕ~Û`•ø£åD dü+düú (RSETI)\ <ë«sê
ô|<ä›m‘·TÔq Áb˛‘·‡Væ≤+∫+~. ‘·<äqT>∑TD+>±
2016`17˝À &û&ûj·T÷JπøyÓ’ <ë«sê 1.6
\ø£å\ eT+~ j·TTe‘· •ø£åD bı+<ä>±
79,400 eT+~øÏ ñ<√´>±\T \_Û+#êsTT. 8. ù|<ä ] ø£ + ˝Àì ãVü Q fi¯ ø√D≤\qT
n˝≤π> d”«j·T ñbÕ~Û ~X¯>± 4 \ø£å\ eT+~
j·TTe‘· 585 Á>±MTD •ø£åD dü+düú\˝À
•ø£åD bı+<ës¡T. &û&ûj·T÷JπøyÓ’ øÏ+<ä
n‘·´+‘· HêD´yÓTÆq •ø£åD‘√bÕ≥T ñbÕ~Û
ø£ \ Œq≈£ î ø£ ≥ Tº ã &ç q 12 n‘· T ´‘· Ô e T dü + ‘· è |ü Ô dæ ú ‹ ì kÕ~Û + #ê\ì
dü+düú\qT m+|æø£ #˚XÊs¡T. Ç<˚ dü+e‘·‡s¡+
Á>±MTD •ø£åD dü+düú\<ë«sê yêVü≤q #√<äø£
(Á&Ó ’ $ +>¥ ) •ø£ å D qT uÛ ≤ ØkÕú s TT˝À
ÁbÕs¡ + _Û + #ês¡ T . Ç{° e ˝Ò &û @ yÓ ’ `
mHéÄsYm˝Ÿm+ô|’ Á>±MTD ìs¡«Vü≤D dü+düú`
Äq+<é ‘=* C≤rj· T eT÷˝≤´+ø£ q +
|üP]Ô#˚dæ eTTkÕsTT<ë ìy˚~ø£ düeT]Œ+
∫+~. Á>±eTkÕúsTT˝À eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\
<ë«sê kÕe÷õø£ eT÷\<ÛäHê_Ûeè~∆ì á
ìy˚ ~ ø£ >∑ T ]Ô + ∫+~. á ø±s¡ ´ Áø£ e T
eP´Vü≤+e\¢ Á>±MTD ù|<ä\˝À nedüsê\
e´ø°Ôø£s¡D ÄdüøÏÔ ô|]–+<äì ‘Ó*|æ+~.
yêsê+‘·|ü⁄ düe÷y˚XÊ˝Ò ø±≈£î+&Ü ñ‘êŒ<äø£
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, kÕe÷õø£ düeTdü´\ô|’
kÕeT÷Væ≤ø£ ø±sê´#·s¡D e+{Ï$ ≈£L&Ü
Ç+<äT≈£î <√Vü≤<ä|ü&çq≥T¢ ù|s=ÿ+~.
7. ù|<ä ] ø£ + ˝Àì ãVü Q fi¯ ø√D≤\qT
|ü]wüÿ]+#·&É+˝À yÓTs¡T¬>’q bÕ\q≈£L
n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´eTT+~. á ~X¯>±
Á|ü ‹ bÕ~‘· kÕe÷õø£ qyÓ ÷ <ä T
dü+düú<ë«sê kÕe÷õø±]úø£ ≈£î\>∑Dq
(SECC) Ä<Ûës¡+>± ù|<ä ≈£î≥T+u≤\
Á|ü>∑‹ì n+#·Hê y˚j·÷*. n˝≤π>
ãVüQ ø√D°j·T ù|<ä]ø£+ô|’ |ü+#êj·Tr
<ä s ¡ Œ DY øÏ + <ä > ∑ \ 35 dü ÷ N\qT nj˚T´˝≤ õ˝≤¢kÕúsTT˝Àì ª~X¯μ ø£$T{°
$ìjÓ÷–+∫ n<Ûä´j·Tq+ #˚j·÷*.
ù|<ä]ø±ìï ‘·–Z+#·&É+˝À |ü+#êj·Tr\
|ü ⁄ s√>∑ ‹ ì dü + ã+~Û ‘ · XÊK
|üs¡´y˚øÏå+#ê*. yÓTT‘·Ô+MT<ä düT|ü]
bÕ\q #· Á {≤ìøÏ dü + ã+~Û + ∫
\_∆<ës¡T\ d”«j·T >∑T]Ô+|ü⁄ô|’ yê]
n+^ø±s¡+ y˚Ts¡≈£î dü+ã+~Û‘· XÊK
Ä<ÛësYqT ñ|üjÓ÷–k˛Ô+~.
@ø£ø±\+˝À |ü]wüÿ]+#·&É+ <ë«sê
50y˚ \ ù|<ä ] ø£ s ¡ V æ ≤ ‘· Á>±eT
|ü + #êj· T r\T/5y˚ \ Á>±MTD
dü e TT<ëj· ÷ \qT n_Û e è~∆ #˚ d æ ,
eT+Á‹‘· « XÊK Á|ü ‹ bÕ~s∫+~.
kÕ+dü < é Ä<ä s Y Ù Á>±yé T jÓ ÷ »q
(SAGY) $<Ûëq+ Ä<Ûës¡+>± Á>±eT
|ü+#êj·Tr\ Á|ü>∑‹ô|’ ne>±Vü≤q
ø√dü+ eT+Á‹‘·«XÊK 36 dü÷N\qT
s¡ ÷ bı+~+∫+~. eTÚ*ø£ dü < ä T bÕ
j·÷\T, nqTdü+<Ûëq‘·, kÕe÷õø±_
Ûeè~∆, ùde\T`u≤´+≈£î\ n+<äTu≤≥T,
bı&ç`‘·&ç e´sêú\ ìs¡«Vü≤D, Äs√>∑´+,
$<ä´, ø£s¡Te⁄ ìyês¡D, bÂwæºø±Vü‰s¡+
e+{Ïyê{Ïì á dü÷N\T |üs¡´y˚øÏå
kÕÔ s TT. ù|<ä ] ø£ s ¡ V æ ≤ ‘· Á>±eT
|ü+#êrj·T\ ø√dü+ z $TÁX¯eT dü÷Nì
s¡ ÷ bı+~+#· & É + ‘√bÕ≥T eT÷\+
qT+∫ yê{Ï Á|ü>∑‹ì |üs¡´y˚øÏå+#ê\ì
eT+Á‹‘· « XÊK Á|ü ‹ bÕ~k˛Ô + ~. á
Á|ü Á øÏ j · T <ë«sê 50y˚ \ Á>±eT
|ü+#êj·Tr\T/5y˚\ Á>±MTD düeTT
<ëj·÷\˝À ø£˙dü ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü<äTbÕ
j· ÷ \T, edü ‘ · T \T dü e T≈£ L sêÃ\ì,
nìï ≈£î≥T+u≤\≈£L düTdæús¡ JeH√bÕ~Û
ø£*Œ+#ê\ì Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·«
XÊK Äø±+øÏåk˛Ô+~. n<˚ düeTj·T+˝À
|ü + #êj· T r\T ù|<ä ] ø£ $eTTø£ Ô +
≈£L&Ü |üs¡´y˚øÏådüTÔ+~.
jÓ÷»q 2017 y˚T
 kÕ+πø‹ø£‘·
&çõ≥˝Ÿ Ä$wüÿs¡D\T ` eqs¡T\ düeTs¡ú $ìjÓ÷>±ìøÏ
k˛bÕq+ ˝ÒU≤ #·Áø£e]Ô, düMTøå± n>∑sê«˝Ÿ
Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝À &çõ≥˝Ÿ Ä$wüÿs¡D\
n+X¯ + dü ÷ ú \ $<Û ë q ìπ s í ‘ · \ H√{À¢
HêqT‘√+~. eTTK´+>±, ô|<ä› ø£¬s˙‡ì s¡<äT›
#˚dæq ‘·sê«‘· Ä]úø£ s¡+>∑+˝À Á|üuÛÑT‘·«+
#˚dæq eT÷&ÉT &çõ≥˝Ÿ Á|üjÓ÷>±\T dü|òü\eT
j· ÷ ´sTT. eTTK´+>±, &ç õ ≥˝Ÿ Ä]ú ø £
$<Ûëq+ e\¢ düe÷»+˝À nìï esêZ\
Á|ü|+ü #· yê´|ü+Ô >± $$<Ûä <˚XÊ\ yê]ø° Á|üuÛÑT‘·«+ qT+∫ n+<ë*‡q kÕj·T+
nqTuÛyÑ ê\qT <äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì n+<äT‘√+<äì Ä]úø£ düπs« dü÷∫k˛Ô+~.
eTq <˚X+¯ ˝À C≤yéT &çõ≥˝…’CÒwüHé e\¢ \_∆<ës¡T\qT düÁø£eT+>±
Á‹$<Û√bÕj·÷\qT (»Hé<HäÛ ,é >∑T]Ô+∫ yê]øÏ Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\ |òü˝≤\T
Ä<ÛësY, yÓTTu…˝’ Ÿ) Á|üyX˚ ô¯ |{Ïsº ~. n+~+#˚ + <ä T ≈£ î m+‘√ yÓ d ü T \Tu≤≥T
eqs¡T\qT düeTs¡eú +‘·+>± ø£ * –+~. \_∆ < ës¡ T ˝À¢ qøÏ © \qT
$ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ Ç~ @]y˚ ù d+<ä T ≈£ L , ˝§dü T >∑ T \qT ‘=\–+
m+‘√ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘√s~. #˚ + <ä T ≈£ L , \_∆ < ës¡ T \ >∑ T ]Ô + |ü ⁄ ˝À
bıs¡bÕ≥¢qT dü]~<˚›+<äTø£ á &çõ≥˝Ÿ
ªC≤yéTμ ø±s¡´Áø£e÷ìï (»Hé<HäÛ ,é
$<Ûëq+ m+‘√ ñ|üj·TTø£Ô+>± e⁄+~. ‘=*
Ä<ÛësY, yÓTTu…˝’ Ÿ) neT\T düπs« Á|üø±s¡+ &çõ≥˝…’CÒwüHé $<Ûëq+ e\¢
»s¡|&ü +É <ë«sê Á|üuTÑÛ ‘·«+ eTVü ‰ ‘êà>±+BÛ Á>±MTD ñbÕ~Û Vü ‰ MT
dü+ø£eå T |ü<øä∏ ±\ ì<ÛTä \T |ü < ∏ ä ø £ + (m+õmHé Ä sY á õ mdt ) øÏ + <ä
<äT]«ìjÓ÷>∑+ ø±≈£î+&Ü, Á|üuÛÑT‘·«+ |ü+|æD° #˚ùd kıeTTà 41 XÊ‘·+,
<äfi≤s¡T\ bÕ\T ø±≈£îs&Ü e+≥>±´dt dü_‡&û (|üVü≤˝Ÿ) øÏ+<ä 37
n]ø£≥&º +É »s¡T>∑T‘√+~. XÊ‘·+ C≤rj·T ñ|üø±s¡ y˚‘·q |ü<∏äø£+ øÏ+<ä
7 XÊ‘·+ ndü˝…’q \_›<ës¡T\≈£î n+~+#·
nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, H˚wüq˝Ÿ ÇHé‡{Ï≥÷´{Ÿ Ä|òt |ü_¢ø˘ ô|ò’HêHé‡   bÕ\d”, q÷´&Ûç©¢.
E-mail: lekhachakraborty@gmail.com
H˚wüq˝Ÿ ÇHé‡{Ï≥÷´{Ÿ Ä|òt |ü_¢ø˘ ô|ò’HêHé‡   bÕ\d”, q÷´&Ûç©¢.
E-mail: samiksha.agarwal94@gmail.com
jÓ÷»q 2017 y˚T
kÂ\uÛÑ´+
>∑ * –q≥Tº 2015`16 Ä]ú ø £ dü π s «
ù|s=ÿ+~. Ä]úø£ $<Ûëq+˝À eTs√ ø=‘·Ô
|ü<∏äø£+ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé<ÛäHé jÓ÷»q
|ü<∏äø£+ m+‘√ $»j·Te+‘·+ nsTT´+~.
Ä]ú ø £ s¡ + >∑ + ˝À n+<ä ] ˙ ø£ \ T|ü ⁄ ≈£ î ì
b˛j˚T+<äT≈£î, n+<ä]ø° \_› #˚≈£Lπs≥Tº
#˚ùd+<äT≈£î á |ü<∏äø£+ ‘√&ÉŒ&ç+~. »Hé<ÛäHé
jÓ ÷ »q |ü < ∏ ä ø £ + Á|ü » ˝À¢ bı<ä T |ü ⁄
eTqdüÔ‘ê«ìï ≈£L&Ü ô|+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«
|ü<∏äø±\ |òü˝≤\qT n+~+#·&ÜìøÏ Ä<ÛësY
ø±s¡T¶qT nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+ e\¢ #ê˝≤
˝≤uÛ≤\T #˚≈£LsêsTT. Bì e\¢ \_∆<ës¡T˝À¢
ndü˝…’qyê¬ses√, qøÏ©˝…es√ ‘Ó\TdüTø√
e&É+ düT\uÛÑeTe⁄‘√+~. Ä<ÛësY ø±s¡T¶\qT
u≤´+≈£î U≤‘ê\‘√q÷, bÂs¡T\ yÓTTu…’˝Ÿ
HÓ+ãsY\‘√q÷ nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+
e\¢ m+‘√ Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£L]+~. yÓTTu…’˝Ÿ
u≤´søÏs>¥ $<Ûëq+ ≈£L&Ü ÁbÕ#·Tsê´ìï
bıs~+~. u≤´+≈£î ˝≤yê<˚M\≈£î yÓTTu…’˝Ÿ
bò ˛ Hé \ $ìjÓ ÷ >∑ + u≤>± ô|]–+~.
u≤´s≈£î\˝À ˝≤yê<˚M\ ø√dü+ U≤‘ê<ës¡T\
s¡B› ‘·–Z+~. &çõ≥˝Ÿ $|ü¢yêìøÏ »q<ÛäHé
U≤‘ê\T, Ä<Û ë sY ø±s¡ T ¶ \ T, yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ
u≤´+øÏ+>¥ m+‘√ ‘√&ÜŒ≥Tq+~düTÔHêïsTT.
15
 Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝À &çõf…ÆCÒwüHé e\¢ dü_‡&ûç H˚s¡T>± á U≤‘ê˝À¢ »eT ne⁄‘√+~. yÓ\¢&Ó’+~. Á>±MTD, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\˝Àì
¬øHê´ ms‘√ ˝≤uÛÑ |ü&ç+~. \_∆<ës¡T\T, á |ü<ä∆‹ e\¢ ndü˝…’q \_∆<ës¡T\≈£î dü_‡&û ìs¡Tù|<ä esêZ\ eTVæ≤fi¯\≈£î dü«#·Ã¤yÓTÆq
U≤‘ê<ës¡T\T ñ+&˚<Óø£ÿ&√ >∑T]Ôs#˚+<äT≈£î kıeTTà #˚s¡T‘√+~. >±´dtì n+<äCÒj·T&É+ Á|ü<ÛëH√<˚∆X¯´+>± á
≈£L&Ü Ç~ m+‘√ ‘√&ÉŒ&çq≥Tº düπs«\T e+≥>±´dt dü_‡&ç kıeTTàqT H˚s¡T>± |ü<∏äø±ìï Á|üy˚X¯ ô|≥º&É+ »]–+~.
yÓ \ ¢ & ç d ü T Ô H êïsTT. ¬ ø Hê´˝À Á|ü ‹ ◊<ä T \_∆ < ës¡ T \≈£ î ã~© #˚ ù d |ü < ∏ ä ø ±ìï |üVü≤˝Ÿ |ü<∏äø£+ neT\T˝À ªÄ<ÛësYμ
øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À »HêìøÏ Bì <ë«sê (ª|üVü≤˝Ÿμì) 2014˝À ‹]– ÁbÕs¡+_Ûs#·&É+ nqTdü+<Ûëq+ <ë«sê #Ó*¢s|ü⁄\T ø°\ø£
Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£Ls¡T‘√+~. »HêìøÏ Ä]úø£ »]–+~. e+≥>±´dt dæ*+&ÉsYô|’ $ìjÓ÷>∑ bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïsTT. á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä
|üs¡yÓTÆq yÓdüT\Tu≤≥T \_Ûk˛Ô+~. yÓTTu…’˝Ÿ <ës¡T\≈£î Ç#˚à dü_‡&ç kıeTTàqT H˚s¡T>± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡≈£î >±´dt
bò ˛ Hé Ä<Û ë ]‘· ˝≤yê<˚ M ˝À¢ ¬ ø Hê´ yê] u≤´+≈£î U≤‘ê\˝À »eT #˚düTÔHêïs¡T. dæ*+&És¡¢qT bı+<ä>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. <ë]Á<ä´
nÁ>∑kÕúq+˝À ñ+~. á e÷~] ˝≤yê <ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ìedæ+#˚ (_|æm˝Ÿ) πsK≈£î ~>∑Teq ñqï esêZ\≈£î e+≥>±´dt
<˚M˝À¢ |ü<˚fi¯fl e´e~Û˝À ejÓ÷»qT\ XÊ‘·+ ìs¡Tù|<ä\≈£î dü«#·Ã¤yÓTÆq e+≥ >±´dtì dü_‡&ûç kıeTTàqT yê] u≤´+ø˘ U≤‘ê˝À¢ »eT
75 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. düs¡|òüsê #˚ùd+<äT≈£î á |ü<∏äø±ìï Á|üy˚X¯ #˚ j · T &É + »s¡ T >∑ T ‘√+~. á dü _ ‡&û
Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± $$<Ûä <˚XÊ\ ô|≥º&É+ »]–+~. eTTK´s>± eTVæ≤fi¯\≈£î kıeTTàqT bı+<ä&ÜìøÏ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T
nqTuÛÑyê\qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì eTq \_›#˚≈£îπsÃ+<äT≈£î Bìì Á|üy˚X¯ ô|≥º&É+ ‘·eT Ä<ÛësY HÓ+ãs¡TqT u≤´+≈£î U≤‘ê\≈£î
<˚X¯+˝À C≤yéT Á‹$<Û√bÕj·÷\qT (»Hé<ÛäHé, »]–+~. ìs¡ T ù|<ä esêZ \ ≈£ î #Ó + ~q nqTdü+<Ûëq+ #˚j·÷*. ˝Ò<ë u≤´+≈£î
Ä<ÛësY, yÓTTu…’˝Ÿ) Á|üy˚X¯ô|{Ϻs~. eqs¡T\qT eTVæ ≤ fi¯ \ T Ç|ü Œ {Ï ø ° bÕ‘· ø ±\+ Hê{Ï U≤‘êqT 17 &ç õ {Ÿ m©Œõ >∑ T ]Ô + |ü ⁄
düeTs¡úe+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÜìøÏ Ç+<Ûäq+‘√ e+≥ #˚düTø√e&É+ Á>±MTD HÓ+ãs¡T≈£î nqTdü+<Ûëq+ #˚j·÷*. Ä<ÛësY
Ç~ m+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘√s~. eT÷&ç+≥ ÁbÕ+‘ê\˝À¢qT, z e÷~] |ü≥ºD≤\˝À HÓ+ãs¡T ˝Òq|ü&ÉT Ç˝≤ #˚j·÷*.
ˇø£e+‘·T sêÅcÕº\˝À Ä<ÛësY ø±s¡T¶\ |ü+|æD° #·÷düTÔHêï+. eTVæ≤fi¯\ Äs√>±´ìï, Ä]úø£ <˚X¯yê´|üÔ+>± 676 õ˝≤¢˝À¢ 15.3
»]–+~. Á|üuÛÑT‘·« Ä]∆ø£ düπs« Á|üø±s¡+ 90 dæ ú ‹ >∑ ‘ · T \qT yÓ T s¡ T >∑ T |ü π s Ã+<ä T ≈£ î ø√≥¢ eT+~ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î e]Ô+|ü
XÊ‘·+ Á|ü»\≈£î Ä<ÛësY ø±s¡T¶\T n+<ësTT. e+≥>±´dt |ü<∏äø£+ m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. CÒ j · T &É + á |ü < ∏ ä ø £ e TT eTTUÀ´<˚ ∆ X ¯ ´ +.
á øÏ+~ |ü{Ϻø£˝À »Hé<ÛäHé |ü<∏äø£+ e+≥ #Ós¡≈£î $ìjÓ÷>∑+e\¢ nHês√>∑´+ ø±\Áø£eT+˝À á |ü<∏äø±ìï <˚X¯ yê´|üÔ+>±
<˚X¯+˝À m+‘· eT+~øÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ u≤]q |ü&ÉT‘·Tqï ìs¡Tù|<ä eTVæ≤fi¯\T m+‘√ ns¡TΩ˝…’q n+<ä]ø° neT\TCÒkÕÔs¡T. ª|üVü≤˝Ÿμ
e∫Ã+<√ ‘Ó * j· T CÒ j · T &É + »]–s~. eT+~ ñHêïs¡T. |üVü≤˝Ÿ |ü<∏äø±ìï Á|üy˚X¯ô|fÒº |ü < ∏ ä ø £ + $»j· T e+‘· + n|ü  &˚ uÛ ≤ s¡ ‘ ·
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé<ÛäHé jÓ÷»q |ü<∏äø£+ es¡ ≈ £ î e+≥>±´dt dü _ ‡&û |ü < ∏ ä ø ±ìï Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫+~. 2015`16 Ä]∆ø£
øÏ+<ä ìs¡Tù|<ä esêZ\ Js√ u≤´˝…H金√ |ü≥ºD≤\T, q>∑sê\˝Àì eTVæ≤fi¯\T e÷Á‘·y˚T düπs«˝À á $wüj·T+ düŒwüº+ #˚j·T&É+
u≤´+≈£î˝À¢ U≤‘ê\T ‘Ó]#ês¡T. dü+πøåeT m≈£ î ÿe ñ|ü j Ó ÷ –s#· T ≈£ î H˚ y ês¡ T π ø +Á<ä »]–+~. m©Œõ dæ*+&És¡¢ô|’ dü_‡&çì
|ü<∏äø£+ øÏ+<ä ìs¡Tù|<ä esêZ\≈£î n+~s#˚ >∑ D ≤+ø±\ dü + dü ú dü π s «˝À á dü + >∑ ‹ H˚s¡T>± q>∑<äT ã~© |ü<∏äø£+ øÏ+~ ndü˝…’q
\_∆<ës¡T\≈£î n+<ä CÒj·T&É+ »]–+~.
|ü{Ϻø£-1 : Á|üC≤ Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝À &çõ˝…’fÒwüHé Ä]∆ø£ ùde\ <ë«sê Ä]∆ø£ kÕj·T+ |ü+|æDÏ (ø√≥¢˝À¢)
m©Œõ dü _ ‡&û *π ø õ (nÁø£ e ÷\T)
u≤´+≈£î ù|s¡T Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·+Ô s¡÷ù| Ä<ÛësY U≤‘ê˝À¢ 24 XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+#·ã&çq≥T¢ Ä]∆ø£ düπs«
ø±s¡T\¶ nqT u≤´˝…H‡é ù|s=ÿ+~. ndü˝…’q \_›<ës¡T\≈£î dü_‡&û
dü+K´ dü+<Ûqä + kıeTTà n+<äT‘√+~. m©Œõ dæ*+&És¡¢ u≤¢ø˘
Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ u≤´+≈£î 12.32 10.22 22.54 17.58 14.93 49,226.04 e÷¬sÿ{Ï+>¥ Ç|ü&ÉT kÕ<Ûä´+ ø±<äT. ‘êC≤
ÁbÕ+rj·T Á>±MTD u≤´+≈£î 3.97 0.66 4.63 3.53 2.76 11,708.05 >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ ª|üVü≤˝Ÿμ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä
Åô|’y˚≥T u≤´s≈£î\T 0.55 0.37 0.91 0.84 0.44 2,157.40 q>∑<äT ã~© s¡÷. 45,412 ø√≥¢ es¡≈£î
»]–+~. <˚X¯+˝À 1,05,46,388 eTs~
yÓTT‘·+Ô 16.84 11.24 28.08 21.95 18.13 63,101.49
e+≥>±´dt ô |’ Ç#˚ Ã dü _ ‡&ç kıeTTàqT
2017 e÷]à 22 Hê{ÏøÏ Á|ü<Ûëq eT+Á‹ »Hé<ÛäHé jÓ÷»q øÏ+<ä ‘Ós¡eã&çq U≤‘ê\ dü+K´ ø√≥¢˝À... á
$esê\qT 2017 @Á|æ˝Ÿ 2e ‘˚~q dü]#·÷&Éã&çq$. Ä<Ûës¡+ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ (2017) PMJDY ‘·s¡TyêsTT 20e ù|J˝À...
16 jÓ÷»q 2017 y˚T
 y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷
HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûe~∆, Ä$wüÿs¡D\ <ë«sê j·TTe‘· kÕ~Ûø±s¡‘·
Ä$wüÿs¡D\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ
eT]j·TT b˛wæ+#·&ÜìøÏ, yê´bÕs¡
Ç+≈£î´uÒ≥sY‡≈£î &çbÕsYyº TÓ s{Ÿ Ä|òt
ôdH’ ‡é n+&é f…ø±ï\J (DST)
eT<ä‘› T· n+~k˛Ô+~. kÕº+&é n|t
Ç+&çj÷· |ü<øä∏ +£ e´ekÕú|øü £
ÁbÕC…≈î£ \º qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ,
eTVæ≤fi¯\≈£î eT]j·TT ôw&É÷´˝Ÿ¶
≈£î˝≤\, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>\∑ düuTÑÛ ´\≈£î
n+øÏ‘+· #˚jT· ã&ç+~. Ád”\Ô T
eT]j·TT SC / ST
e´ekÕú|≈ü î£ \≈£î s¡÷ 10 \ø£\å
qT+∫ s¡÷ .1 ø√{Ï es¡≈L£ s¡TD+
Çe«ã&ÉT‘·T+~. á s¡TD≤ìï @&ÉT
dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À ‹]–
#Ó*+¢ #·e#·TÃ.
ø±s¡´<ä]Ù, |ü+C≤uŸ ` Vü≤sê´Hê ` &Ûç©¢ yêDÏ»´eT+&É*, q÷´ &Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 y˚T
j·TTe‘· e÷s¡TŒqT rdüT≈£îe#˚à eqs¡T,
Á|üjÓ÷>±‘·àø£‘·≈£î s¡÷|ü+, Áø=‘·Ô Ä˝À#·q\
dü»qø£s¡Ô\T eT]j·TT e~∆øÏ kÕ<ÛäHê\T>±
#Ó | ü Œ e#· T Ã. uÛ ≤ s¡ r j· T j· T Te‘· <˚ X ¯
uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô > ± e÷Á‘· y ˚ T ø±ø£ n_Û e ~∆
#·]Á‘·˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T>± ≈£L&Ü ñHêïs¡T.
uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï n_Ûe~∆ |ü<∏ä+ô|’
ì\bÕ\+fÒ á <˚X¯|ü⁄ j·TTe‘·≈£î ø±yê*‡q
HÓ’|ü⁄D≤´\qT, C≤„Hêìï n+~+∫, yê]ì
kÕ~Û ø ±s¡ ‘ · yÓ ’ | ü ⁄ q&É b Õ*. Á|ü d ü T Ô ‘ · + ,
#· ] Á‘· ˝ À n‘· T ´‘· Ô e T dü e Tj· T +˝À
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|üj·÷DÏdü÷Ô ñ+~. ø±s¡D+
50% ô|’>± uÛ≤s¡‘· »HêuÛ≤ Ç|ü⁄&ÉT 25
dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À|ü⁄ yêfi‚fl. 2020
≈£ î dü > ∑ ≥ T ej· T dü T 29 ne⁄‘· T +~.
|òü*‘·+>± »HêuÛ≤˝À 47 $T*j·THé eT+~
|üì #˚ùd yêπs ñ+{≤s¡T. Ç~ ˇø£ #ê]Á‹ø£
dü+K´>± #Ó|üŒe#·TÃ.
HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ eT]j·TT e´ekÕú|ü
ø£‘·ô|’ <äwæº πø+ÁBø£]+∫ j·TTe‘·qT Ä
e÷sêZ q |ü j · T ì+#˚ ≥ ≥Tº #˚ j · T e\dæ q
nedü s ¡ + Ç|ü ⁄ &É T m+‘Ó ’ H ê ñ+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À |üì #˚ùd ej·TdüT ñqï
»HêuÛ ≤ 2040 es¡ ≈ £ L ô|s¡ T >∑ T ‘· ÷ H˚
ñ+{≤s¡ ì Á|ü | ü + #· u≤´+≈£ î ]b˛s¡ T º
E-mail: jatinder@phdcci.in
dæÿ˝Ÿ Ç+&çj·÷
&Üø£ºsY »‹+<äsY dæ+>¥
#ÓãT‘·T+~. Ç+<äTe\¢ uÛ≤s¡<˚X¯|ü⁄ ñìøÏ
ªªn_Û e ~∆ #Ó + <ä T ‘· T qï <˚ X ¯ + qT+&ç
n_Ûe~∆ #Ó+~q <˚X¯+μμ>± e÷s¡TŒ #Ó+<äT
‘·T+<äì n+#·Hê.
j·TTe‘· n_Û˝≤wü\qT, Ä]∆ø£ e~∆ì
n_Ûe~∆ nC…+&Ü˝À #˚s¡Ã&É+ n_Ûe~∆øÏ
ø° \ ø£ y Ó T Æ q n+X¯ + . n˝≤π > bÕs¡ Ù «
Ä˝À#· q \qT eT]j· T T Ä$wü ÿ s¡ D \qT
Áb˛‘· ‡ Væ ≤ +#· & É + eT]j· T T j· T Te‘· q T
ìs¡íj·÷‘·àø£ ø±sê´#·s¡D˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT
#˚j·T&É+ <ë«sê <˚X¯ n_Ûe~∆ eT]j·TT
ÁX‚j·TdüT‡ ø=s¡≈£î nqT≈£L\ yê‘êes¡D≤ìï
HÓ \ ø=\Œ&É + ˝À dü V ü ‰ j· T |ü & É T ‘· T +~.
Ç+<äTe\¢ j·TTe‘·≈£î ñ<√´>∑ dü+ã+~Û‘·
HÓ ’ | ü ⁄ D≤´\˝À •ø£ å D Çe«e#· T Ã.
‘·‘·Œ¤*‘·+>±, ñ<√´>∑ –sêø°øÏ nqT>∑TD+>±
ñ<√´>∑T\ düs¡|òüsê »s¡T>∑T‘·T+~. á ¬s+{Ï
eT<Ûä´ ndüeT‘·T\´‘· ñ+&É<äT.
á ndüeT‘·T\´‘·qT n~Û>∑$T+#·
&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ãVüQ eP´Vü‰‘·àø£
n+≈£îsês¡ŒD #·s¡´\qT Á|ü‹bÕ~+∫+~-
ñ<ëVü≤s¡D≈£î y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷, dæÿ˝Ÿ
Ç+&çj·÷ $TwüHé, kÕºsYº n|t Ç+&çj·÷,
kÕº+&é n|t Ç+&çj·÷ eT]j·TT &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj·÷. á n+≈£îsês¡ŒD ø±s¡´Áø£e÷\T
17
ø=\Te⁄\T dü  wæ º + #· & ÜìøÏ eT]j· T T Á|üD≤[ø£\ ì|ü⁄DT\T yÓTT<ä˝…’q $_Ûqï yÓTT<ä{Ï dü+|òüT{Ï‘· C≤rj·T $<Ûëq+
j· T Te‘· q T e´ekÕú | ü ø £ ‘ · $wü j · T +˝À HÓ ’ | ü ⁄ D´+ ñqï ø±]à≈£ î \T nbÕs¡ y Ó T ÿq nsTTq HÓ ’ | ü ⁄ D≤´_Û e ~∆ eT]j· T T
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ ìπs›•+#·ã&ܶsTT. ñbÕ~Û neø±XÊ\T bı+<äT‘ês¡T. e´ekÕú|üø£‘· 2015, e´ekÕú|üø£‘·qT eTTK´
y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj÷· : kÂs¡ X¯øÏÔ ñ‘·Œ‹Ô, Ä≈£î|ü#·Ã uÛÑeHê\ uÛÑ÷$Tø£>± #·÷|ædü÷Ô $»j·Te+‘·yÓTÆq
HÓ’|ü⁄D´ eP´Vü≤+ ø=s¡≈£î, j·TTe‘·qT ôV’≤f…ø˘
á Á|ü < Û ë q ø±s¡ ´ Áø£ e T+, ô|≥Tº ìsêàD+, kÕàsYº q>∑sê\ ìsêàD+ yÓTT<ä˝…’q
ñ<√´>±\ ø√dü+ ‘·j·÷s¡T #˚j·TT≥≈£î s√&é
ã&É T \qT ô|+#· & É + ˝À, Ä$wü ÿ s¡ D \qT s¡ + >±˝À¢ Áø=‘· Ô ñ<√´>∑ Áb˛ô|ò ’ ˝ Ÿ ‡
e÷´|t ‘·j·÷s¡T#˚dæ+~.<˚X¯+˝À ìedæ+#˚
düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚j·T&É+˝À, y˚T<Û√ dü+|ü‹Ôì ñ<ä “ ¤ $ +#· { ≤ìøÏ M\T ñ+≥T+~.
bÂs¡ T \+<ä ] ø° dü T dæ ú s ¡ JeH√bÕ~Û
s¡ ø Ï å + #· & É + ˝À, $_Û q ï $uÛ ≤ >±˝À¢ ˝Ò < ë Bì‘√bÕ≥T ã\yÓTÆq |üsê´es¡D e´edüú
n+~+#·&ÜìøÏ Ç~ ˇø£ uÛ≤Ø kÕúsTT˝À
XÊK\˝À ‘· j · ÷ Ø kÕeTsêú ´ ìï ô|+∫, ˇø£ düs¡|òüsê >=\TdüTqT eT]j·TT ˝≤õdæºø˘‡
HÓ’|ü⁄D´ ø£\Œq <ë«sê kÕ~Ûø±s¡‘· ø=s¡≈£î
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ˝À 2022 Hê{Ï ø Ï 100 qT $dü Ô  ‘· |ü s ¡ ∫ , $_Û q ï ñ<√´>±\T
ˇø£ |üsê´es¡D e´edüúqT düwæºdüTÔ+~. n~Ûø£
$T*j·THé ø=‘·Ô ñ<√´>±\T düwæº+#·&É+˝À düwæºdüTÔ+~. Ç+<äTe\¢ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ˇø£
b˛{° ‘ · ‘ · « + >∑ \ e÷¬ s ÿ{Ÿ > ± eT]j· T T Á|üe÷D≤\‘√ ≈£L&çq Ä$wüÿs¡D Ä<Ûë]‘·
‘√&ÉŒ&ÉqT+~.
Á|ü|ü+#· ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ä+>± ñ<䓤$düTÔ+~. e´ekÕú|üø£‘· dü+düÿ‹ì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷ ø£ wæ #˚düTÔ+~.
$Twü H é ˇø£ X¯ ø Ï Ô >∑ T Dø£ + >± |ü ì #˚ d æ dæÿ˝Ÿ Ç+&çj÷· :
á n+≈£îsês¡ŒD ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä
j· T Te‘· ≈ £ î nbÕs¡ y Ó T Æ q JeH√bÕ~Û
ãVüQfi¯ s¡+>±\ô|ÿ <äwæº kÕ]+∫, nH˚ø£
neø±XÊ\T düwæº+#·>∑\<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.
HÓ’|ü⁄D´ n_Ûe~∆ |ü<∏äø±\T, ø±s¡´Áø£e÷\qT
á $TwüHé uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï Á|ü|ü+#· ‘·j·÷Ø
s¡÷bı+∫+∫ •ø£åD ‘·sê«‘· ñ<√´>∑+
πø+Á<ä+>± e÷sêÃ\ì \ø£å´+ ø£*– ñ+~
ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ø£wæ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
eT]j·TT Ç+<äT˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ GDP yê{≤
2022 Hê{ÏøÏ 25 XÊ‘êìøÏ ô|s¡>∑e#·TÃ. á kÕ+πø‹ø£‘· eT]j·TT yê´bÕsê˝À¢
$Twü H é ìsêàD+, eÁkÕÔ \ T, ÄVü ‰ s¡ ñqï ˇø£ n+‘·sêj·T+ ñbÕ~Ûì Á|üuÛ≤$‘·+
ÁbÕôddæ+>¥, @$j˚TwüHé, s¡ø£åD |ü]ø£sê\T #˚ d ü T Ô + ~. á <ä  cÕº + ‘· + ˝À, dæ ú s ¡ y Ó T Æ q
‘· j · ÷ Ø eT]j· T T m\Áø±º ì ø˘ ‡ e+{Ï ñ<√´>∑+ düwæº Çø£ô|’ ã÷¢-ø±\sY ˝Ò<ë yÓ’{Ÿ
s¡+>±˝À¢ 25 s¡+>±\T $$<Ûä HÓ’|ü⁄D´ ôd≥¢qT ø±\sY >∑T]+∫, ø±ø£ ªªø=‘·Ô>± ø±\sYμμ
>∑T]Ô+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«+ <˚oj·T eT]j·TT ñ<√´>±\qT >∑ T ]+∫ ñ+≥T+~.
n+‘·sê®rj·T dü+düú\T ‘·eT ñ‘·Œ‘·TÔ\qT uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + »HêuÛ ≤ &ç $ &Ó + &é Ä]º|òæwæj·T˝Ÿ Ç+f…*C…Hé‡, Ä{Ày˚TwüHé,
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ˝À ‘· j · ÷ s¡ T #˚ j · T &ÜìøÏ Á|üjÓ÷»Hêìï ø£*– ñqï|üŒ{Ïø°, e÷¬sÿ{Ÿ Ç+≥¬sï{Ÿ Ä|òt ~∏+>¥‡, &˚{≤ nq*{Ïø˘‡,
eT]j· T T Á|ü | ü + #· y ê´|ü Ô + >± yê] #·\Hê‘·àø£‘· HÓ’|ü⁄D≤´\T ˇø£ düyê\T>± ‘·~‘·s¡ ø=‘·Ô e´edüú\T ôV’≤ f…ø˘ ñbÕ~Û
ñ‘·Œ‘·TÔ\qT neTà&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ ì\TkÕÔsTT. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ñ<√´>±˝À¢øÏ neø±XÊ\T. M{ÏøÏ n‘·´+‘· HÓ’|ü⁄D´ •ø£åD
$<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\ ìã+<Ûäq\qT Á|üy˚•+#˚ 12 $T*j·Tq¢ »HêuÛ≤˝À ¬s+&ÉT nedüs¡+. dü+düú\T Áø=‘·Ô $<ÛëHê\T ø£\
dü&É*+∫+~. XÊ‘·+ eT+~ e÷Á‘·y˚T n~Ûø±]ø£ •ø£åD HÓ’|ü⁄D≤´\qT &çe÷+&é #˚kÕÔsTT. e÷s¡T‘·Tqï
ñbÕ~Û qeT÷Hê\≈£ î nqT>∑ T D+>±
ø±sê´\j·÷˝À¢ Ä<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£‘· bı+~qyês¡ T ñ+{≤s¡ T . Áø=‘· Ô eT+Á‹
j·TTe‘·≈£î ñ‘·ÔeTyÓTÆq •ø£åD Çyê«*‡q
$ìjÓ ÷ >±ìï ô|+#· & É + ˝À y˚ T ø˘ ÇHé eT+&É * ˝À HÓ ’ | ü ⁄ D´ n_Û e ~∆ eT]j· T T
nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï
Ç+&ç j · ÷ ‘√&É Œ &É T ‘· T +~. es¡ Ô e ÷q e´ekÕú|üø£‘· XÊK Ä$sꓤe+ e\q HÓ’|ü⁄D´
Á|ü|ü+#· HÓ’|ü⁄D´ sê»<Ûëì>± #˚j·÷\+fÒ
eT]j·TT uÛÑ$wü´ ñ<√´>∑T\≈£î ‘·|üŒìdü]>± uÛ ≤ s¡ ‘ Y |ü ] D≤eT+ y˚ > ∑ + >± e~∆
HÓ’|ü⁄D´ ø£\Œq n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\
n‘·´+‘· ñqï‘·yÓTÆq kÕ+πø‹ø£ HÓ’|ü⁄D´ #Ó + <ä T ‘· T +~. y˚ T ø˘ ÇHé Ç+&ç j · ÷
‘·s¡Vü‰˝À ñ+&Ü*.
•ø£ å D nedü s ¡ + ne⁄‘· T +~. <ä T ø±D n+≈£îsês¡ŒD ø±s¡´Áø£eT+ e\¢ eT]j·TT
n+‘·düTÔ/cÕ|t bò˛¢sY kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT\T, 100 kÕàsYº q>∑sê\ $TwüHé e\q Ç~ H˚wüq˝Ÿ Ä≈£î´ù|wüHé kÕº+&ÉsY¶‡ (NOS)
&çC…’qs¡T¢, ø±s¡´Áø£eT+ ìsê«Vü≤≈£î\T, ÁbÕC…ø˘º kÕ<Û´ä yÓT+Æ ~. øÏ+<ä |üì #˚düTÔqï H˚wüq˝Ÿ dæÿ˝Ÿ &Óe\`
18 jÓ÷»q 2017 y˚T
|tyÓT+{Ÿ ø±s=ŒπswüHé, |ü]ÁX¯eT Ä<Ûë]‘·
ôdø±ºsY dæÿ˝Ÿ øöì‡˝Ÿ‡qT düwæº+∫+~. |üì
#˚ùd #√≥ |üì˝À ñ<√´– kÕ~Û+#ê*‡q
ÁbÕe÷DÏø£ |üìrs¡TqT NOS dü÷∫düTÔ+~.
dæÿ˝Ÿ dü]º|òæπøwüHé ø=s¡≈£î Ç|ü⁄&ÉT nìï •ø£åD
dü+düú\T NOS ≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&Ü*.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ C≤rj·T HÓ’|ü⁄D≤´\T ns¡Ω‘·\
eTTkÕsTT<ë/H˚wüq˝Ÿ dæÿ˝Ÿ‡ ø±«*|òæπøwüHé
Áù|ò + esY ÿ ( NSQF) y=π ø wü q ˝Ÿ $<ä ´
eT]j· T T kÕ<Û ë s¡ D $<ä ´ eT<Û ä ´
nqTdü+<Ûëq+ ø£*ŒdüTÔ+~.
á |ü<ä∆‹˝À jÓ÷>∑´‘ê kÕúsTT\qT
e´ø£Ô|ü]#˚ $<Ûëq+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç |òü*‘·+
ñ+≥T+~. á |ü<ä∆‹ j·TTe »HêuÛ≤qT ‘·eT
Á|ü|ü+#· Á|ü‹s¡÷bÕ\≈£î b˛{°>± ‘·j·÷s¡T
#˚ ù d+<ä T ≈£ î <√Vü ≤ <ä | ü & ˚ <ä ÷ ‘· > ±
e´eVü≤]düT+Ô ~.
Ä$wüÿs¡D, Ç+≈£î´uÒ≥sY‡, kÕºsºY n|t
eT]j·TT kÕº+&é n|t |üsê´es¡D e´edü:ú
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + m\¢ | ü ⁄ Œ&É ÷ >=|ü Œ
Ä$wüÿs¡D\ uÛ≤+&Ü>±s¡+>± e]∆\T¢‘·÷
ñ+~. dü « <˚ o |ü ] C≤„ q +‘√ ì]à+∫q
eT+>∑ ˝ ≤´Hé $»j· T + >=|ü Œ bı<ä T |ü ⁄
Ä$wüÿs¡D>± #Ó|üŒe#·TÃ. 650 $T*j·THé
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï n+>±s¡ø£ Á>∑Vü‰ìï
#˚ s ¡ & ÜìøÏ Ç+<ä T ≈£ î #˚ d æ q Ks¡ T Ã
øÏ ˝ ÀMT≥s¡ T ≈£ î s¡ ÷ . 7 e÷Á‘· y ˚ T ! Ç~
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ jÓTTø£ÿ $y˚ø£e+‘·yÓTÆq $q÷‘·ï
kÕ+πø‹ø£‘· eT]j·TT Hêj·Tø£‘·« \ø£åD≤\qT
Á|ü < ä ] Ùdü T Ô + ~. ªª_Û q ï‘· « + Ä$wü ÿ s¡ D qT
Áb˛~ #˚düTÔ+~μμ eT]j·TT uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄
$•wüºyÓTÆq yÓ’$<Ûä´+ Á|ü|ü+#· ø=\e÷q+ô|’
ì\TdüTÔ+~. $$<Ûä uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢
ìedædüTÔqï eTq j·TTe‘·˝À Á|üø±X¯e+
‘·yÓTÆq Ä˝À#·q\T ì+&ç ñHêïsTT. yê]
Ä˝À#·q\≈£î eT<䛑·T eT]j·TT #˚j·T÷‘·
nedüs¡+. ˇø£ $q÷‘·ï dü+düÿ‹ düwæº
bÕsƒ¡XÊ\\ qT+&ç ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±yê*.
jÓ÷»q 2017 y˚T
eTq <˚X¯+˝À Ç|ü⁄&ÉT $$<Ûä $<ë´
dü+düú\˝Àq÷, ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯˝À ñqï Ä]∆ø£
dü + dü ú ˝ À¢ #ê˝≤ _õHÓ d t Ç+≈£ î ´uÒ ≥ sY ‡
|ü ⁄ ≥Tº ø =dü T Ô H êïsTT. ø=ìï+{Ï ø Ï ô|<ä ›
bÕ]ÁXÊ$Tø£ $TÁX¯e÷\ eT<䛑·T ñ+~.
Ä$wüÿs¡D\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ
eT]j· T T b˛wæ + #· & ÜìøÏ , yê´bÕs¡
Ç+≈£î´uÒ≥sY‡≈£î &çbÕsYºyÓTs{Ÿ Ä|òt ôd’Hé‡
n+&é f… ø ±ï\J ( DST ) eT<ä › ‘ · T
n+~k˛Ô+~. $q÷‘·ï Ä˝À#·q\T Á>±MTD
j·TTe‘· qT+&˚ n~Ûø£+>± ekÕÔsTT. Ç|ü⁄&ÉT
R&D |òüHÓï˝Ÿ Á>±MTD j·TTe Ä$wüÿs¡Ô\
yÓ’|ü⁄, MSME\ yÓ’|ü⁄ #·÷|ü⁄qT kÕ]+#ê*.
DSIR, CSIR, DST, NSTEDB, &ç_{Ï
e+{Ï dü+düú\T eT]j·TT Åô|’y˚{Ÿ &=yÓTÆHé˝À
nH˚ø£ dü+düú\T $$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« $uÛ≤>±\T
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ôd’Hé‡, Ä$wüÿs¡D eT]j·TT
kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · ø=s¡ ≈ £ î eT<ä › ‘ · T eT]j· T T
ì<ÛäT\T ø£*ŒdüTÔHêïsTT.
nH˚ø£ yê´bÕs¡ ô|≥Tºã&ç dü+düú\T,
Åô|’y˚{Ÿ áøÏ«{° |òü+&ÉT¢ eT]j·TT @+C…˝Ÿ
ô|≥Tºã&çã&ç<ës¡T\T Ä$wüÿs¡D e´ekÕú|ü
ø£‘·≈£î, j·TTe‘·≈£î kÕ+πø‹ø£ eT]j·TT Ä]úø£
n+<ä T u≤≥TqT n+~+#· & É + ø√dü +
eT<䛑·TqT n+~düTÔHêïsTT. ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯˝À¢
Ç+≈£î´uÒ≥sY‡ düVü‰j·T|ü&ÉT‘êsTT. #ê˝≤
kÕº s Y º n|t ‡ ≈£ î ≈£ î ≥T+ã+ eT]j· T T
ùdïVæ≤‘·T\ qT+&ç d”&é |òü+&ç+>¥ \_ÛdüTÔ+~.
Ç+≈£ î ´uÒ ≥ sY ‡ nH˚ $ kÕº s Y º n|t ‡ øÏ
eTTK´yÓTÆq$. ì<ÛäT\ eT+ps¡T‘√ bÕ≥T
yê]øÏ düú\+ πø{≤sTTkÕÔsTT. n+‘˚ >±ø£
HÓ≥«]ÿ+>¥ y˚~ø£\T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
n$ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î j·÷¬ø‡dt ÇkÕÔsTT.
ñ‘· Œ ‘· T Ô \ qT nqT≈£ L ©ø£ ] +#· & ÜìøÏ
eT]j· T T e÷s¡ Z < ä s ¡ Ù ø£ ‘ · « + #˚ j · T &ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. dü\Vü‰<ës¡T ôVA<ë‘√
e÷¬sÿ{Ÿ &çe÷+&é Á|üø±s¡+ |ü]cÕÿsê\qT
dü ÷ ∫kÕÔ s TT. eT÷\<Û ä q + eT]j· T T
eT÷\<Û ä q e÷¬ s ÿ≥¢ ˝ À j· ÷ ¬ ø ‡dt
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ düVü‰j·T|ü&É‘êsTT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À #ê˝≤ Ç+≈£î´uÒ≥sY‡
$<ë´ dü+düú˝À¢ @sêŒ≥T #˚j·Tã&ܶsTT.
yê{Ï˝À 118 kÕºsYº n|t Ç+&çj·÷ |ü<∏äø£+
øÏ+<ä ø±eTsY‡ n+&é Ç+&ÉÁd”º eT+Á‹‘·«
XÊK <ë«sê >∑T]Ô+#·ã&ܶsTT. kÕºsYº n|t
e´ekÕú|üø£‘·qT j·TTe‘· q∫Ãq e‹Ô>±
m+|æø£ #˚düT≈£î+≥THêïs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
10,000 ô|’ > ± kÕº s Y º n|t ÁbÕC… ≈ £ î º \ T
ñHêïsTT. 2020øÏ Ç$ 11,500
<ë≥T‘êj· T ì n+#· H ê. Á|ü | ü + #· + ˝ÀH˚
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ eT÷&Ée n‹ ô|<ä› kÕºsYº n|t
|üsê´es¡D+ ø£*–q~>± ù|s¡T>±+∫+~.
Ä$wü ÿ s¡ D dü + dü ÿ ‘· T \T j· T Te
e´ekÕú|ü≈£î˝À¢ u≤>± yê´|æÔ #Ó+<ësTT.
m+<ä T ø£ + fÒ , bÕsƒ ¡ X Ê\˝À¢ $<ë´s¡ T ú \ T
eT]j·TT ñqï‘· $<ä´ dü+düú˝À¢ Ç-ø£¢ãT“\T,
dü+|òü÷\ @sêŒ≥T »s¡T>∑T‘√+~ eT]j·TT
nH˚ø£ düVü≤ Á|ü<˚XÊ˝À¢ #ê˝≤ eT+~ |üì
#˚düTÔHêïs¡T. á ø£¢ãT¢ eT]j·TT düVü≤-|üì
düú˝≤\T e´ekÕú|üø£‘· ñ‘ê‡Vü‰ìï ÇqTeT
&ç+|üCÒdæ, yê´bÕs¡ #·‘·Ts¡‘·qT ô|+#·T
‘êsTT. ø±s=Œπs{Ÿ kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘· ì<ÛäT\T
|ü ] ÁX¯ e T eT]j· T T kÕ+π ø ‹ø£ yê´bÕs¡
Ç+≈£î´uÒ≥sY‡ eT<Ûä´ ã+<Ûë\T ô|+#·&ÜìøÏ
kÕeTs¡∆´+ >∑\$.
uÛ≤s¡‘· ø£+ô|˙\ #·≥º+, 2013
ôdø£åHé 135 ôw&É÷´\Tï VII Á|üø±s¡+,
uÛ≤s¡rj·T ø£+ô|˙\T yê{Ï 2% CSR
ì<ÛäT\qT Ç+≈£î´uÒ≥s¡¢˝À n_Ûe~∆ rdüTø=ì
e#˚Ã+<äT≈£î yÓ∫Ã+#·e#·TÃ. kÕº+&é n|t
Ç+&çj·÷ |ü<∏äø£+ e´ekÕú|üø£ ÁbÕC…≈£îº\T
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ, eTVæ≤fi¯\≈£î eT]j·TT
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\, ôw&É÷´˝Ÿ¶ ‘Ó>∑\ düuÛÑT´\≈£î
n+øÏ‘·+ #˚j·Tã&ç+~. Ád”Ô\T eT]j·TT SC
/ ST e´ekÕú|ü≈£î\≈£î s¡÷ 10 \ø£å\ qT+∫
s¡÷ .1 ø√{Ï es¡≈£L s¡TD+ Çe«ã&ÉT‘·T+~.
á s¡TD≤ìï @&ÉT dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝À
‹]– #Ó*¢+#·e#·TÃ. á |ü<∏äø£+ ùde\T, Ç-
19
e÷¬sÿ{Ÿ Á|ü<˚XÊ\T eT]j·TT y˚~ø£\ô|’
]õÁùdº w ü H é >∑ ÷ ]Ã j· T Te bÕ]ÁXÊ$Tø£
y˚‘·Ô\≈£î ne>±Vü≤q ø£*–düTÔ+~.
j·TTe‘· jÓTTø£ÿ X¯øìÔÏ Ä$wüÿ]+#·T≥:
j·TTe »HêuÛ≤ jÓTTø£ÿ n_Û˝≤wü\qT
rπsà Áø£eT+˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ H˚&ÉT Áø±dt s√&é‡
e<ä› ì*∫+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. e#˚à 20
dü+e‘·‡sê\˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ Ä]∆ø£ e´edüú˝À¢
ÁXÊ$Tø£ X¯øÏÔ Hê\T>∑T XÊ‘·+ |ü&çb˛‘·T+~.
ø±˙ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Ç~ 32 XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T
‘·T+~. Á|ü|ü+#· y˚~ø£ô|’ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï
Á|ü|ü+#· ìsêàD s¡+>∑ πø+Á<ä+>± eT]j·TT
HÓ ’ | ü ⁄ D´ sê»<Û ë ìøÏ e÷s¡ T ù|s¡ T >±
ì\u…{≤º\+fÒ j·TTe‘· kÕ~Ûø±s¡‘· eT]j·TT
kÕeTs¡ú´ ìsêàD+ n‘·´+‘· ÄeX¯´ø£+. á
¬ s +&É ÷ ñÁ‘˚ Œ s¡ ø ±\T>± |ü ì #˚ k ÕÔ s TT.
j· T Te‘· Ä˝À#· H ê $<Û ë q+˝À
Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq e÷s¡TŒ\qT rdüT≈£îe∫Ã,
$<ä´ qT+&ç ñbÕ~ÛøÏ |ü]es¡Ôq »s¡>∑&É+˝À
dæ ÿ ˝Ÿ Ç+&ç j · ÷ eT]j· T T kÕº s Y º n|t
Ç+&ç j · ÷ dü V ü ‰ j· T |ü & É > ∑ \ e⁄. j· T Te‘·
Ä˝À#·Hê <Û√s¡DÏ˝À e÷s¡TŒ rdüT≈£îsêe&É+
eT]j·TT HÓ’|ü⁄D≤´\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡Ã&É+
e\q j·TTe‘·qT ñ<√´>±]ú dæú‹ qT+&ç
ñ<√´>∑ dü»qø£s¡Ô\T>± e÷s¡Ã&ÜH˚ï dæús¡yÓTÆq
m<ä T >∑ T <ä \ ≈£ î eTÚ*ø£ ÄeX¯ ´ ø£ ‘ · > ±
#Ó|üŒe#·TÃ. n_Ûe~∆ n+‘·s¡Z‘·+>± e~∆
#Ó+<ä&ÜìøÏ j·TTe‘· e´ekÕú|ü≈£î\T>±/
m+≥ÁπsŒqT´esY‡>± e÷s¡&É+ ÁbÕ<∏ä$Tø£
nedüs¡+>± ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. Ç+<äT≈£î
dæús¡yÓTÆq ñeTà&ç Á|üj·T‘êï\T eT]j·TT
<ä÷s¡<ä wæº ø£*–q Hêj·Tø£‘·«+ nedüs¡+
ne⁄‘·T+~.
Á|ü | ü + #· dü y êfi¯ fl qT m<ä T s=ÿH˚
Ä‘·à$XÊ«dü+ ø£*–q, HÓ’|ü⁄D´+ ø£*–q
düeTs¡ú ªªqe uÛ≤s¡‘êìïμμ ì]à+#˚+<äT≈£î
Á|üuÛÑT‘·«+, Áô|’y˚{Ÿ ôdø±ºsY eT]j·TT $<ë´
e´edüú\T ø£*dæø£≥Tº>± Á|üj·÷D+ #˚j·÷*.
20
16e ù|J ‘·s¡TyêsTT... »eT #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. ø£qTø£ ©πøõ\≈£î
&çõ≥˝Ÿ Ä$wüÿs¡D\T ` ÄkÕÿs¡ + ñ+&É < ä T . dü + π ø å e T XÊK
eqs¡T\ düeTs¡ú $ìjÓ÷>±ìøÏ j· T sÁ‘ê+>∑ + bÕÁ‘· q T Ç~ |ü ] $T‘·
k˛bÕq+ #˚düTÔ+~. <ë]Á<ä´πsK˝À 75 XÊ‘·+ eT+~øÏ
\_∆#˚≈£Ls¡Ã&ÉH˚ á $<Ûëq+ \ø£å´eTì Ä]úø£
e<äT\T≈£îHêïs¡T. ªC≤yéTμ ø±s¡´Áø£e÷ìï XÊgy˚ ‘ · Ô ãsê› H é ù|s=ÿHêïs¡ T . $<ä ´ ,
(»Hé < Û ä H é , Ä<Û ë sY , yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ ) neT\T
Äs√>∑´+, |æ\¢\≈£î bÂwæºø±Vü‰s¡+, ñbÕ~Û
»s¡|ü&É+ <ë«sê Á|üuÛÑT‘·«+ dü+ø£åeT |ü<∏äø±\ Vü‰$T |ü<∏äø£+ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ø√qkÕ–+∫
ì<ÛäT\T <äT]«ìjÓ÷>∑+ ø±≈£î+&Ü, <äfi≤s¡T\
e\dæ+<˚qì Äj·Tq düŒwüº+ #˚XÊs¡T.
bÕ\T ø±≈£îs&Ü n]ø£≥º&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
á ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï eT]ìï s¡ + >±\≈£ î 2014`15 dü+e‘·‡s¡+ <Ûäs¡\qT
$düÔ]+|ü CÒj·TqTHêïs¡T. dü_‡&û kıeTTà ã{Ϻ Á<äy√´\“¤D+ dü÷∫ì j·T÷_◊ øÏ+<ä
*π ø õì n]ø£ f Ò º + <ä T ≈£ î ªC≤yé T μ m+‘√ |ü~y˚\ s¡÷bÕj·T\T>± ìsê∆]ùdÔ Ä @&Ü~
ñ|ü j Ó ÷ >∑ | ü & É T ‘√+~. Bìe\¢ e´j· T + dü÷ú\ C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô˝À n~ 10 XÊ‘·+
‘·>∑TZ‘√+~. kÕeTs¡ú´s ô|]–+~. nsTT‘˚, ne⁄‘·T+~. dü_‡&ç\˝À *πøõì n]ø£≥º&É+
á dü+πøåeT ø±s¡´Áø£e÷\T neT\T˝À Ç+ø± <ë«sê á kıeTTàqT π ø {≤sTT+#· & É +
nH˚ø£ düeTdü´\T ñ‘·Œqï eTe⁄‘·THêïsTT. kÕ<Û´ä y˚T.
q>∑<äT ã~©\˝À eè<ÛëqT, n$˙‹ì #ê˝≤
C≤rj· T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü ‰ MT
es¡≈£î n]ø£≥º&É+ »]–+~. |ü<∏äø£+, Á|üC≤ |ü+|æDÏ e´edüú (|æ&çmdt)
2015`16 Ä]∆ø£ düπs«˝À $<äT´‘Y e+{Ï |ü<∏äø±\qT dü_‡&û\qT ‘·–Z+#·&É+
dü_‡&û ìs¡Tù|<ä\T ø±ì yê]øÏ n+<äT <äTu≤sêì ‘·–Z+#·&É+ <ë«sê ø=qkÕ–+#·
‘√+<äì ù|s=ÿq&É+ »]–+~. $<äT´‘Y e#·TÃ. j·T÷_◊ì dü÷ú\ C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô˝À
dü_‡&û\T dü+|üqï esêZ\≈£î \_ÛdüTÔqï≥T¢ ìØí‘· <ëq÷cÕ>± ìsê∆]+#·e#·TÃ. j·T÷_◊
ù|s=ÿ+~. m©Œõ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\˝À 36 <ë«sê <˚X+¯ ˝À <ë]Á<ä´ìï ìs¡÷à*+#·e#·TÃ.
XÊ‘·+ e+‘·Tq dü_‡&û n+<äT≈£î+≥THêïs¡T. Ä<Û ë sY , ãjÓ ÷ yÓ T Á{Ï ø ˘ $<Û ë q+ <ë«sê
ìs¡ T ù|<ä esêZ \ T 9 XÊ‘· + e÷Á‘· y ˚ T \_›<ës¡T\qT >∑T]Ô+∫ yê{Ïì neT\T
m©Œõì $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T. Bìì ã{Ϻ #˚jT· e#·TÃ.
91 XÊ‘·+ dü_‡&û\T <Ûäì≈£î\≈£î ns<äT q>∑<äT ã~© kÕs¡«Á‹ø£+ ø±e&É+
‘·THêïsTT. n+<äTe\¢ Á|üdüTÔ‘·+ neT\T˝À e\¢ ìØí‘· esêZ\qT \ø£å´+ #˚düTø√qe\dæq
ñqï $<Ûëq+˝À ≈£î\+ø£wüyÓTÆq e÷s¡TŒ\T nedü s ¡ + ñ+&É < ä T . Ä]∆ ø £ ˝ À≥T dü ÷ ú \
#˚j÷· *‡ñ+~. C≤rj·T‘·Œ‹Ô (õ&ç|æ) ø£Hêï 3 XÊ‘·+ ‘·≈£îÿe
kÕs¡«Á‹ø£ ø£˙dü Ä<ëj·T $<Ûëq+ ñ+&˚˝≤ Á|üuÛÑT‘·«+ #·÷düTø√yê*. dü_‡&û\
(j·T÷ìe]Ù{Ï uÒdæø˘ ÇHéø£yéT bÕ\d”` |ü+|æD°, ìs¡«Vü≤DqT düs¡∞ø£]+#˚s<äT≈£î
UBI) ô|’ Ä]∆ø£ XÊgy˚‘·Ô\T #·]ÃdüTÔHêïs¡T. &çõ˝…’CÒwüHé m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. eqs¡T\
á $<Û ë q+ \ø£ å ´ + <Û ä ì ø£ , ù|<ä ‘˚ & Ü düÁø£eT |ü+|æD°ÏøÏ, nìï esêZ\ yê]øÏ
˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]øÏ uÒwüs¡‘·T>± ˇπø]‹˝À n_Ûeè~∆ |òü˝≤\T n+<˚≥T¢ #·÷&É{≤ìøÏ
q>∑<äT ã~© nj˚T´≥Tº #·÷&É&É+. \_∆ m+‘√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
<ës¡T\ u≤´+≈£î U≤‘ê\≈£î H˚s¡T>± kıeTTà
jÓ÷»q 2017 y˚T
 |ü]es¡Ôq‘√
Á|ü‘˚´ø£ yê´dü+
dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y $TwüH:é Á|ü‹ ˇø£ÿ] u≤<Û´ä ‘·
eTTqT|ü{Ï es¡≈L£ neT˝…q’
bÕ]X¯ó<Û´ä |ü<øä∏ ±\ e÷~]>± dü«#·Ã¤
uÛ≤s¡‘Y $TwüHé n+fÒ øπ e\+
eTs¡T>∑T<=&É¢ ìsêàD+ ˇø£ÿfÒ
ø±<äT. Ç~ e÷qe Á|ües¡qÔ ˝À
e÷s¡TŒq≈£î ñ<˚•› +∫q
kÕeT÷Væ≤ø£ ñ<ä´eT+. <˚X+¯ ˝Àì
ns¡ _*j·THé Á|ü»\≈£î ãVæ≤s¡+>∑
eT\ $düsq®¡ qT e~*
eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ yê&Éø+£ ô|’
ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É , á
<äTs¡\yê≥TqT e÷ìŒ+#·&+É n‹
ô|<ä› ø±s¡´+. dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y düeTÁ>∑
neT\T≈£î kÕeTs¡´ú ô|+|ü⁄,
e÷qeeqs¡T\T, |ü]es¡qÔ e÷s¡TŒ,
|üs´¡ y˚øDå£ , $X‚w¢ Dü n+<äCkÒ ˛Ô+~.
ø±s¡´<ä]Ù, πø+Á<ä ‘ê>∑T˙s¡T, bÕ]X¯ó<Ûä´ eT+Á‹‘·«XÊK, q÷´ &Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 y˚T
dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y $TwüHé (mdt;m+) ˇø£ Á|üC≤
ñ<ä´eT+>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+<äT‘√+~.
>∑D˙j·TyÓTÆq Á|ü>∑‹ ~X¯˝À eTT+<äT≈£î
kÕ>∑T‘√+~. $TwüHé \ø£å´+ Ç+ø± dü>∑+
ñ+&É>±H˚ eT+∫ |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+∫+~.
dü«#YäuÛ≤s¡‘Y $TwüHé >∑T]+∫ >ös¡e˙j·T
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ mÁs¡ø√≥ qT+∫ ‘=*kÕ]>±
#˚dæq Á|üdü+>∑+˝À Á|ür e÷≥ ø±s¡´s¡÷|ü+
<ë\TÑ√+~. ÄHê&ÉT Á|ü<Ûëì #Ó|æŒq≥Tº>±H˚
mdt;m+ Á|üC≤ñ<ä´eT+>± e÷s¡T‘√+~.
2014e dü + e‘· ‡ s¡ + nø√º ã sY HÓ \ ˝À
dü«#YäuÛ≤s¡‘Y ø±s¡´Áø£eT+ Äs¡+uÛÑ+ qT+N
H˚ { Ï e s¡ ≈ £ L Á>±MTD uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ˝À
|ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· 42 XÊ‘·+ qT+∫ 63
XÊ‘·+ ô|]–+~. Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢
ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q #˚ùdyê] dü+K´
550 $T*j·Tq¢ qT+∫ 350 $T*j·Tq¢≈£î
‘·–Z+~. ãVæ≤s¡+>∑ eT\ $düs¡®q s¡Væ≤‘·+>±
(z&ç m |ò t ) eT÷&É T sêÁcÕº \ qT, 130
õ˝≤¢ \ qT, \øå ± 90 y˚ \ Á>±e÷\qT
>∑T]Ô+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï nø√ºãsY 2e ‘˚B
2019 Hê{ÏøÏ ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q s¡Væ≤‘·
<˚X¯+>± r]Ã~<ë›\H˚ \ø£å´+‘√ dü«#YäuÛ≤s¡‘Y
$TwüHé eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îb˛‘√+~.
E-mail: param.iyer@gov.in
Á|ü>∑‹ |ü<∏ä+˝ÀøÏ
|üs¡y˚TX¯«s¡Hé nj·T´sY
bÕ]X¯ó<Ûë´ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+
nH˚~ eT¬sH√ï n+XÊ\≈£î ø°\ø£yÓTÆ+~.
bÕ]X¯ó<Ûä´˝Ò$T e\¢ nH˚ø£ düeTdü´\qT
m<äTs√ÿyê*‡ ek˛Ô+~. bÕ]X¯ó<Ûä´+ ˝Ò$T
e\¢ nH˚ø£ yê´<ÛäT\T Á|üã\T‘·THêïsTT.
eTTK´+>± ◊<˚fi¯¢˝À|ü⁄ |æ\¢\T &Éj˚T]j·÷
u≤]q|ü&ÉT‘·THêïs¡T. |æ\¢\ ô|s¡T>∑T<ä\
˝À|æk˛Ô+~. Bì |òü*‘·+>± ìyê]+#·>∑\
eTs¡D≤\|ü≥¢ @MT #˚j·T˝Òì <äTdæú‹ @s¡Œ&ÉT
‘√+~. eTs√ rÁeyÓTÆq düeTdü´ @eT+fÒ!
ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q ø±s¡D+>± eTVæ≤fi¯\
uÛÑÁ<ä‘·, Ä‘·à >ös¡yêìøÏ uÛÑ+>∑+ yê{Ï\T¢
‘√+~. Á|ü|ü+#· Ä]úø£e´edüú˝À ‹s¡T>∑T˝Òì
Ä]ú ø £ X ¯ ø Ï Ô > ± m<ä T >∑ T ‘· T qï eTq<˚ X ÊìøÏ
ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q nH˚ <äTs¡˝yê≥T
rÁe nes√<Ûä+ >±q÷, Ä≥+ø£+>±q÷
ì\Tk˛Ô+~. BìøÏ eTT–+|ü⁄ |ü\ø±*‡q
nedüs¡+ ÄdüqïyÓTÆ+~.
eTTqT|ü{Ï es¡≈£L neT˝…’q bÕ]X¯ó
<Ûä´ |ü<∏äø±\ e÷~]>± dü«#Yä uÛ≤s¡‘Y $TwüHé
n+fÒ πøe\+ eTs¡T>∑T<=&É¢ ìsêàD+
ˇø£ÿfÒ ø±<äT. Ç~ e÷qe Á|ües¡Ôq˝À
e÷s¡ T Œq≈£ î ñ<˚ › • +∫q kÕeT÷Væ ≤ ø£
ñ<ä ´ eT+. ˇø£ s¡ V ü ≤ <ë], e+‘Ó q ,
21
msTTsY b ˛sY º @<Ó ’ H ê ø±˙j· T +&ç M{Ï ì
ì]à+#·&É+ #ê˝≤ düT\Te⁄. ‘·s¡‘·sê\T>±
‘·eT |ü]düsê\T, J$‘ê\˝À dü$Tà[‘·yÓTÆq
dü+øÏ¢wüºyÓTÆq e÷qe Á|ües¡ÔqqT e÷s¡TŒ
#˚j·T&É+ n+‘· düT\uÛÑyÓTÆq |üì ø±<äT.
<˚X¯+˝Àì ns¡ _*j·THé Á|ü»\≈£î ãVæ≤s¡+>∑
eT\ $dü s ¡ ® q qT e~* eTs¡ T >∑ T <=&É T ¢
yê&Éø£+ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+, á
<äTs¡\yê≥TqT e÷ìŒ+#·&É+ n‹ ô|<ä›
ø±s¡ ´ +. π ø å Á ‘· k Õú s TT˝À #Ó ’ ‘ · q ´+
rdü T ø=#˚ Ã +<ä T ≈£ î Á|ü k Õs¡ kÕ<Û ä H ê\T
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. |ü]X¯óÁuÛÑ‘· jÓTTø£ÿ
ÄeX¯´ø£‘·, eTs¡T>∑T<=&É¢ $ìjÓ÷>∑+ e\¢
Á|üjÓ÷»Hê\qT •ø£åD bı+~q Áù|s¡≈£î\T
n≥º & É T >∑ T kÕú s TTøÏ rdü T ≈£ î yÓ fi ¯ ¢ > ∑ \ s¡ T .
Ç+{Ï+{Ïø° e´øÏÔ>∑‘·+>± á düe÷#êsêìï,
#˚s¡y˚j·T>∑\s¡T. <˚X¯+˝Àì $$<Ûä sêÁcÕº\T,
õ˝≤¢ ˝ À¢ 10 \ø£ å \ eT+~ Áù|s¡ ≈ £ î \T
Á|ü D ≤[ø±ã<ä ∆ + >± |ü ì #˚ d ü T Ô H êïs¡ T .
<˚X¯yê´|üÔ+>± dü>∑≥Tq Á>±e÷ìøÏ ˇø£ÿ
Áù|s¡ ≈ £ î &É T ø±s¡ ´ Áø£ e T \øå ± ´\qT
$e]+#· & É + ˝Àq÷, Á|ü D ≤[ø±ã<ä ∆ + >±
|ü]X¯óÁuÛÑ‘· yÓTs¡T>∑T|ü]#˚ ø±s¡´Áø£e÷\ô|’
Á|ü»*ï #Ó’‘·q´+ #˚j·÷*‡q ÄeX¯´ø£‘·
e⁄+~.
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ‘ê>∑T˙s¡T eT]j·TT
bÕ]X¯ ó <Û ä ´ eT+Á‹‘· « XÊK sêÁcÕº ˝ À¢
dü « #· Ã ¤ u Û ≤ s¡ ‘ Y n_Û j · ÷ Hé dü + |ü P s¡ í + >±
neT\j˚T´ $<Ûä+>± düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T
n+~k˛Ô+~. á XÊK <ë«sê dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y
dü e TÁ>∑ neT\T≈£ î kÕeTs¡ ú ´ ô|+|ü ⁄ ,
e÷qeeqs¡ T \T, |ü ] es¡ Ô q e÷s¡ T Œ,
düe÷#ês¡+, $C≤„q ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ eT]j·TT
|ü s ¡ ´ y˚ ø £ å D , $X‚ ¢ w ü D n+<ä C Ò k ˛Ô + ~.
sêÁcÕº \ T, õ˝≤¢ \ T kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · q T
n+~|ü ⁄ #· T Ã≈£ î +≥÷ ‘· e T nqTuÛ Ñ y ê\T
|ü + #· T ø√e&ÜìøÏ dü « #Y Ã ¤ u Û ≤ s¡ ‘ Y b˛s¡ º ˝ Ÿ
eT]j· T T es¡ ÷ Ãe˝Ÿ ø±¢ d t s ¡ ÷ yé T \
s¡÷|üø£\Œq <ë«sê $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\≈£î
22
#Ó+~q y˚˝≤~ eT+~ Áù|s¡≈£î\≈£î •ø£åD
Çe«&É + »]–+~. n˝≤π > ªdü « #Y Ã ¤
dü+Á>±Vü‰μ‘·q e+‘·T ø£èwæ n+~k˛Ô+~. á
n+XÊ\T dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y $TwüHé neT\T˝À
e´ekÕú>∑‘· kÕ+πø‹ø£‘· y˚Tfi¯$+|ü⁄q≈£î
ñ<ëVü ≤ s¡ D >± ì\Tdü T Ô H êïsTT. M{Ï ø Ï
n<ä q +>± C≤rj· T , sêÁwü º kÕú s TT
ø±s¡ ´ >√wü ß º \ T (esY ÿ cÕ|ü ⁄ \T) Ç‘· s ¡
ø±s¡´Áø£e÷\T @sêŒ≥T #˚j·T&É+ <ë«sê
Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+ |ü+#·T≈£î+≥Tqï n+<ä]ì
ˇø£ <ä>∑Zs¡≈£î #˚s¡Ã&É+‘√bÕ≥T yês¡T •ø£åD
bı+<ä & É y ˚ T ø±≈£ î +&Ü nqTuÛ Ñ y ê\T
|ü+#·Tø√e&É+ <ë«sê ˇø£]ø=ø£s¡T dü÷Œ¤]Ô
#Ó+<˚˝≤ #˚düTÔHêïs¡T. ÁøÏ+~ kÕúsTTqT+∫
Hêj· T ≈£ î ˝… ’ q dü s ¡ Œ +#· T \T, eTTK´+>±
eTVæ≤fi¯\T Ç+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´yÓTÆ á
$Twü H é Á|ü > ∑ ‹ øÏ <√Vü ≤ <ä | ü & É T ‘· T Hêïs¡ T .
Ç{° e \ e÷]Ã 8q »]–q eTVæ ≤ fi≤
~H√‘·‡e+ dü+<äs¡“¤+>± ìs¡«Væ≤+∫q dü«#Yä
X¯øÏÔ ø±s¡´Áø£eT+˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± >∑\ Äs¡T
y˚ \ eTVæ ≤ fi≤ dü s ¡ Œ +#Y \ T bÕ˝§Z ì ï
dü«#YäuÛ≤s¡‘Y $TwüHé jÓTTø£ÿ $»jÓ÷‘·‡yê\T
»s¡T|ü⁄≈£îHêïs¡T. >±+BÛq>∑sY˝À »]–q
ø±s¡ ´ Áø£ e T+˝À eTVæ ≤ fi≤ dü s ¡ Œ +#· T \qT
ñ<˚ ∆ • +∫ Á|ü < Û ë qeT+Á‹ e÷{≤¢ & É T ‘· ÷
dü«#YäuÛ≤s¡‘Y $TwüHé‘√ bÕ≥T Á|ü‹cÕ˜‘·àø£
uÒ{Ï ã#êy√ uÒ{Ï |ü&Üy√ ø±s¡´Áø£e÷\
$»j· T +˝À eTVæ ≤ fi¯ \ bÕÁ‘· q T
Á|üX¯+dæ+#ês¡T. ‘·eT ‘√{Ïyê]øÏ n<äs¡Ù+>±
ì*∫q eTVæ≤fi¯\≈£î dü«#Yä‘ê #Ûê+|æj·THé
Á{À|ò”\qT n+<äCÒXÊs¡T. dü«#YäuÛ≤s¡‘YqT
Á|ü » \ ñ<ä ´ eT+>± e÷s¡ T Œ #˚ j · T &É y ˚ T
ø±≈£î+&Ü Ç~ eTs¡T>∑T<=&É¢ kÕ+πø‹ø£‘·,
<ëì neT\Tô|’ ≈£L&Ü <äèwæº kÕ]+∫+~.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·–q kÕ+πø‹ø£‘·,
e´j·T+ nsTTHê <äè&ÛÉ+, |ü⁄q]«ìjÓ÷>∑+
˝≤+{Ï $wüj·÷\‘√ {Ï«Hé`|æ{Ÿ qeT÷HêqT
rdü T ≈£ î sêe&É + »s¡ T >∑ T ‘√+~. á
qeT÷HêqT Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ $]$]>±
$ìjÓ÷–+#˚≥≥Tº #˚j·÷*‡ ñ+~. á
qeT÷Hê˝À ¬s+&ÉT {≤sTT˝…{Ÿ |æ{Ÿ\˝À ˇø£
|æ{Ÿ ì+&çb˛‘˚ <ëìï eT÷dæy˚dæ eTs=ø£{Ï
$ìjÓ÷–+#·&É+ #ê˝≤ düT\TyÓ’q |ü<ä∆‹.
Ç~ |üsê´es¡DVæ≤‘·yÓTÆq~. ô|’>± Bì‘√
s¡ k Õj· ÷ H˚ ‘ · s ¡ ms¡ T e⁄\T ‘· j · ÷ s¡ T
#˚dæ e´ekÕj·÷ìøÏ $ìjÓ÷–+#·e#·TÃ.
d”ìj·TsY n~Ûø±s¡T\T, Á|üeTTKT\T á
{≤sTT˝…{Ÿ |æ≥¢qT dü«j·T+>± U≤∞ #˚dæ
#·÷|æ+∫ |ü\Te⁄]øÏ Ä<äs¡Ù+>± ì*#ês¡T.
eT]ìï Á>±MTD >∑èVü‰˝À¢ á {Ï«Hé |æ{Ÿ
kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · eT]+‘· $]$>± $ìjÓ ÷
–+#˚˝≤ #·s¡´\T #˚|ü{≤º*‡ ñ+~.
|ü]es¡Ôq˝À e÷s¡TŒ‘√ bÕ≥T düeTÁ>∑
kÕ+πø‹ø£‘· nqTuÛÑyê\T CÀ&ç+#·&É+‘√H˚
ªdü«#Yä‘·μ Á|ü‹ˇø£ÿ] u≤<Ûä´‘· ø±>∑\<äT.
Bì‘√ bÕ≥T nìï s¡ + >±\T, Áô|’ y ˚ ≥ T
s¡+>∑+ ≈£L&Ü ÁbÕ<Ûëq´ bÕ]X¯ó<Ûä´+˝À
uÛ≤>∑+ |ü+#·Tø√yê*‡ ñ+~. Áô|’y˚≥T s¡+>∑
dü + dü ú \ T ≈£ L &Ü ø±s¡ ´ Áø£ e T+˝À uÛ ≤ >∑ +
|ü+#·T≈£î+≥THêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î {≤{≤
Á≥dt º <˚ X ¯ + ˝Àì Á|ü ‹ õ˝≤¢ ≈ £ î ˇø£ ÿ s¡ T
#=|ü ⁄ Œq Äs¡ T e+<ä \ eT+~ j· T Te
dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô\qT ìj·T$T+#·&É+‘√
bÕ≥T yê]øÏ ì<ÛäT\T n+~k˛Ô+~. Ms¡T
dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y˝À õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºs¡¢≈£î düVü≤ø±s¡+
n+~kÕÔs¡T. Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À ≈£L&Ü
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |æ\T|ü⁄ y˚Ts¡≈£î ªdü«#·Ã‘ê
|ü ø å √ ‘· ‡ yê\μ ù|]≥ 15 s√E\ ø±s¡ ´
Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Á|ü‹ πø+Á<ä
Á|ü u Û Ñ T ‘· « eT+Á‹‘· « XÊK dü « #· Ã ¤ ‘ ê
ø±sê´#· s ¡ D Á|ü D ≤[ø£ q T (mdt m |æ ) qT
s¡÷bı+~+∫ ‘·q <Ó’q+~q ø±s¡´Áø£eT+˝À
bÕ]X¯ó<Ûë´ìøÏ #√≥T ø£*|æk˛Ô+~. $$<Ûä
eT+Á‹‘· « XÊK˝˝À dü « #· à ¤ u Û ≤ s¡ ‘ Y <ëì
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î 2017`18øÏ s¡÷.5 y˚\
ø√≥¢qT πø{≤sTTs#ês¡T. $$<Ûä ÁbÕeTTK´‘·
>∑\ ÁbÕ+‘ê\T,n+fÒ dü«s¡í <˚yê\j·T+,
‹s¡T|ü‹ <˚yê\j·T+ ˝≤+{Ï ÁbÕ+‘ê˝À¢
jÓ÷»q 2017 y˚T
n+‘·sê®rj·T kÕúsTT HêD´‘·‘√ bÕ]X¯ó
<Ûë´ìï #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘√+~. >∑+>± qB
|ü]yêVü≤ø£ Á>±eT |ü+#êsTTr˝À¢ |üP]Ô
kÕúsTT˝À bÕ]X¯ó<Ûä´ ìs¡«Vü≤DqT y˚>∑e+‘·+
#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y˝À eTs√ø£ ø°\ø£ n+X¯+
Bì |ü s ¡ ´ y˚ ø £ å D eT]j· T T dü T dæ ú s ¡
|ò ü * ‘ê\T.Ç~ á ø±s¡ ´ Áø£ e T+ jÓ T Tø£ ÿ
$X¯ « dü ˙ j· T ‘· q T ô|+#· T ‘· T HêïsTT.
Á|üdüTÔ‘êìøÏ $$<Ûä <äX¯\ Á|üÁøÏj·T\qT
nqTdü]düTÔHêïs¡T. õ˝≤¢ kÕúsTT, sêÁwüº kÕúsTT
eT]j·TT C≤rj·T kÕúsTT˝À¢ eT÷&√ dü+düú
(<∏äsY¶ bÕغ) <ë«sê ‘·ìF\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
á $<ÛäyÓTÆq #·s¡´\T sêqTqï s√E˝À¢
eT]+‘· |ü{Ïwüºe+‘·+>±, Á|üD≤[ø£ã<ä∆+>±
#˚ | ü { ≤º * ‡ ñ+~. >∑ ‘ · Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\
ø±s¡´Áø£e÷\ e÷~]>± ø±≈£î+&Ü ãVæ≤s¡+>∑
eT\ $düs¡®q s¡Væ≤‘êìï(z&çm|òt) düTdæús¡+>±
neT\j˚T´ $<Ûä+>± #·÷&Ü*. z&çm|òt
kÕúsTT kÕ~Û+#·&É+ ˇø£ e+‘Ó’‘˚ <ëìï
kÕúìø£ j·T+Á‘ê+>∑+ eT]ìï Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\
<ë«sê düTdæús¡+>± ñ+#·&É+ ˇø£ e+‘·T.
Bìï dü T dæ ú s ¡ + >± ñ+#· & ÜìøÏ π ø +Á<ä
‘ê>∑T˙s¡T eT]j·TT bÕ]X¯ó<Ûä´ eT+Á‹‘·«
XÊK ˇø£ ø±sê´#· s ¡ D (Áb˛{Àø±˝Ÿ ) qT
s¡ ÷ bı+~+∫+~. Bìï sêÁcÕº \
düVü≤ø±s¡+‘√ |üP]ÔkÕúsTT˝À neT\j˚T´˝≤
#·÷&Ü*‡ ñ+~.n˝≤π> eT+Á‹‘·«XÊK á
ø±s¡´Áø£eT neT\T Á|ü>∑‹ì |üs¡´y˚øÏå+#·
&ÜìøÏ ìs¡ « Vü ≤ D dü e ÷#ês¡ e´edü ú
(m+◊mdt)qT @sêŒ≥T #˚dæ+~. n˝≤π> á
m+◊mdt‘√ bÕ≥T, dü«#·Ã¤uÛ≤s¡‘Y j·÷|t,
|ü_¢ø˘ &=yÓTÆHé |üì #˚düTÔHêïsTT. düeTÁ>∑
|òüTq, Á<äe e´sêú\ ìs¡«Vü≤D(kÕ*&é n+&é
*øÏ « &é y˚ d t º y˚ T H˚ C Ÿ y Ó T +{Ÿ `
mdtm˝Ÿ&Éã÷¢´m+) á $TwüHé˝À Á|üeTTK
uÛ ≤ >∑ + . |ò ü T q, Á<ä e e´sêú \ ìs¡ « Vü ≤ D
Ç|ü Œ {Ï π ø <˚ X ¯ + ˝Àì #ê˝≤ Á>±e÷˝À¢
ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. eTTK´+>± z&çm|òt kÕúsTT
kÕ~Û + ∫q Á>±e÷\ô|’ eT]+‘· <ä è wæ º ì
π ø +ÁBø£ ] +#· & É + »s¡ T >∑ T ‘√+~. Á>±eT
dü « #Y Ã ¤ ‘ ê dü ÷ ∫ø£ q T π ø +Á<ä ‘ê>∑ T ˙s¡ T ,
bÕ]X¯ó<Ûä´ eT+Á‹‘·« XÊK s¡÷bı+~+∫+~.
Bì <ë«sê Á>±e÷\T dü«j·T+>± ‘·eT
|ü⁄s√>∑‹ì >∑D≤+ø±\qT( k˛ÿsY) |üP]Ô
bÕ]X¯ó<Ûä´+, |ü⁄s√>∑‹ n+XÊ\ô|’ qyÓ÷<äT
#˚j·÷*‡ ñ+≥T+~. á dü÷∫ø£˝À z&çm|òt
kÕúsTT, |òüTq, Á<äe e´sêú\ ìs¡«Vü≤D kÕúsTT
eT]j·TT ø£ì|ædüTÔqï X¯óÁuÛÑ‘·qT qyÓ÷<äT
#˚j·T&É+ <ë«sê Á>±e÷\T z&çm|òt bÕ¢dt
(z&çm|òt kÕúsTTì $T+∫)qT kÕ~Û+#˚ ~X¯>±
|ü⁄s√>∑$TdüTHÔ êïsTT.
dü > ∑ + Á|ü j · ÷ D+ |ü P ]Ô #˚ d æ q
dü « #Y Ã ¤ u Û ≤ s¡ ‘ Y $Twü H é ‘· q <Ó ’ q eT+∫
|òü*‘ê\qT kÕ~Û+∫+~. nsTT‘˚ πø+Á<ä,
sêÁcÕº\T eT]ìï düyêfi¯ó¢ ‘·eTeTT+<äT
ñHêïj· T ì >∑ T ¬ s Ô s ¡ > ±*. Á|ü < Û ë qeT+Á‹
Hêj·Tø£‘·«+˝À nìï sêÁcÕº\ sê»ø°j·T
Hêj· T ≈£ î \T, Á|ü u Û Ñ T ‘· « n~Û ø ±s¡ T \T,
eTTK´+>± ÁøÏ+~kÕúsTT˝À ñqï Hêj·T≈£î\T
n+fÒ düs¡Œ+#·T\T, eTVæ≤fi¯\T á Á|üC≤
ñ<ä´eT+˝À |üP]ÔkÕúsTT˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´yÓTÆ
Bìï $»j·Te+‘·+ #˚j·÷*‡ ñ+~.

>∑eTìø£
yê´düø£s¡Ô\≈£î dü÷#·q jÓ÷»q e÷dü|üÁ‹ø£≈£î yê´kÕ\T |ü+ù|yês¡T ‘·eT yê´dü+ kÕ|òtº ø±|”ì ù|õy˚Tø£sY 6.5
˝Ò<ë 7 eT]j·TT ªªnqTμμ 7 bòÕ+{Ÿ˝À, esY¶˝Àq÷ |ü+bÕ*. Áyê‘·Á|ü‹ì ≈£L&É Vü‰MT |üÁ‘·+‘√ ø£*|æ b˛düTº<ë«sê
|ü+bÕ*. Vü‰MT |üÁ‘·+˝À Ç~ ‘·eT dü«+‘· s¡#·q n˙, <˚ìø° nqTyê<ä+, nqTdüs¡D ø±<ä˙, eTπs |üÁ‹ø£≈£L |ü+|ü˝Ò<ä˙,
Ç+‘·≈£îeTT+<äT |ü⁄düÔø£+>± eTTÁ~+#·˝Ò<äì ù|s=ÿHê*. s¡#·q\T Á|ü‹ HÓ˝≤ 15e ‘˚B ˝À|ü⁄ e÷≈£î #˚sê*. Á|ü#·Ts¡D≈£î
H√#·Tø√ì s¡#·q\T ‹]– |ü+|üã&Ée⁄. Bìô|’ m˝≤+{Ï ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·sÔ ê\≈£L #√≥T˝Ò<äT. >∑eTì+#·>∑\s¡T.
d”ìj·TsY m&ç≥sY
jÓ÷»q ‘Ó\T>∑T e÷dü|üÁ‹ø£, 205, ¬s+&Ée n+‘·düTÔ, dæ.õ.z. ≥esY‡, ø£yê&ç>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é - 500 080.
E-mail: yojana_telugu@yahoo.co.in - yojana.telugu@nic.in

dü÷#·q
jÓ÷»q #·+<ë<ës¡T\≈£î Á|ü‹ HÓ˝≤ ˇø£{Ï, ¬s+&Ée ‘˚B˝À¢ sƒ¡+#·qT>± yê] dü+∫ø£ b˛düTº˝À yÓ[¢b˛‘·T+~. me]¬ø’Hê
n+<äø£b˛‘˚ yê] b˛düTºe÷´HéqT düsÁ|ü~+∫ ∫s¡THêe÷qT dü]#·÷düTø√yê*. dü+∫ø£ n+<äø£ b˛‘˚ jÓ÷»q u≤<Ûä´‘·
eVæ≤+#·<äT. Çs<äT˝À ñ‘·Ôs¡ Á|ü‘·T´‘·Ôsê\≈£î, f…*bò˛Hé dü+uÛ≤wüD\≈£î neø±X¯+˝Ò<äT. >∑eTì+#·>∑\s¡T.
` d”ìj·TsY m&ç≥sY
jÓ÷»q 2017 y˚T 23
 düeTdü´\T
$•wüº yê´dü+
bÕs¡<äs¡Ùø£ Ä]úø£ e´edüú ~X¯>±...
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ø±sê´\j·T+˝À
@sêŒ≥T #˚dqæ ôd+Á≥˝Ÿ |ü_ø¢ ˘
Á^yÓH‡é ]Á&Ód‡ü ˝Ÿ n+&é e÷ì≥]+>¥
dæd+ºü , á-ìyês¡D b˛s¡˝º Ÿ˝À ˇø£
ù|J ◊ {° ]≥sYï bòÕsYà ªªdüV≤ü »μμ
e+{Ïy>˚ ±ø£ ªªÁbÕC…øº˘ ÇHÓ‡’ sYμμ ù|]≥
Ä<ëj·T|üqTï XÊK #˚|&ü TÉ ‘·Tqï
ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü |üqTï #Ó*+¢ |ü⁄
<ës¡T\ düeTdü´\≈£î ‘·«]‘·>‹∑ q
|ü]cÕÿsêìï #·÷|ü⁄‘·THêïsTT.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À »]π> ˝≤yê<˚M\˝À
98 XÊ‘·+ q>∑<Tä s¡÷|ü+˝ÀH˚
»s¡T>∑T‘·T+&É>± q>∑<Tä ˝≤yê<˚M\
$\Te yÓTT‘·+Ô e´eVü‰sê\˝À 68
XÊ‘·+ ñ+≥T+<äì Áô|d’ t yê≥sY
Vü≤Ödt ≈£L|üsY dü+düú 2015˝À
n+#·Hê y˚d+æ ~.
Á|æì‡bÕ˝Ÿ &Ó’¬sø£ºsY, Ä<ëj·T|üqTï XÊK (|ü]XÀ<Ûäq $uÛ≤>∑+), q÷´ &Ûç©¢.
düVü‰j·T dü+#ê\≈£î&ÉT, Ä<ëj·T|üqTï XÊK (|ü]XÀ<Ûäq $uÛ≤>∑+), q÷´ &Ûç©¢.
24
ªª‘Ó *yÓ’q bÕ\≈£î&ÉT ‘·q sê»´+˝À
ù|<ä\ø√dü+ ˇø£yÓ’|ü⁄ dü+πøåeT ø±s¡´Áø£e÷\T
#˚ | ü & É T ‘· ÷ H˚ yê] Ä]ú ø £ Á|ü > ∑ ‹ ø√dü +
nedü s ¡ y Ó T Æ q yêDÏ » ´ ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\qT
≈£ L &Ü y˚ > ∑ + >± neT\T #˚ j · T >∑ * –‘˚
sê»´+˝À ù|<ä]ø£+ düeTdæb˛e&É+e\¢
Á|ü»\+<äs¡÷ ÁoeT+‘·T˝…’ bÕ\≈£îìô|’
Á|üX¯+dü\T ≈£î]|ækÕÔs¡Tμμ ...... #êDø£´
>∑ ‘ · @&Ü~ (2016) ◊ø£ ´ sê»´
dü$T‹ e÷qyê_Ûe~∆ dü÷∫ø£\ Á|üø±s¡+
uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ø£˙kÕedüsê\T rs¡Ã˝Òì ù|<ä
<˚X¯+>±q÷ 188 <˚XÊ\ eT<Ûä´ 131e
kÕúq+˝À ì*∫b˛sTT+~. Bìï n~Û>∑$T+∫
düTdæús¡yÓTÆq Ä]úø±_Ûe~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
M\T>± nH˚ø£ dü+düÿs¡D\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻ á
n≥º&ÉT>∑T kÕúsTTqT+∫ n_Ûe~∆ ~X¯>±
|ü j · T ì+#˚ + <ä T ≈£ î nH˚ ø £ Á|ü j · T ‘êï\T
»]>±sTT. BìøÏ eT÷\düú+uÛ≤˝…’ n_Ûe~∆øÏ
<ä÷s¡+>± ñqïyê]ì n_Ûe~∆ >∑D≤+ø±\
|ü]~Û˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+, bÕs¡<äs¡Ùø£‘·,
$πø+ÁBø£s¡D #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+ ø°\ø£yÓTÆq
n+XÊ\ì Á|ü u Û Ñ T ‘· « + >∑ T ]Ô + ∫+~. á
eT÷&ÉT ø°\ø£ n+XÊ˝À¢ düeTs¡úe+‘·+>±
e´eVü≤]+#·&É+ e\¢ yê]øÏ yÓTT<ä{ÏkÕ]
E-mail: bhanumathi@incomtax.gov.in
E-mail: rohit.d.jha@incometax.gov.in
|ü]cÕÿsê\T
m+.$. uÛ≤qTeT‹, s√Væ≤‘Y &ç. s¡a≤
ù|<ä\≈£î n_Ûe~∆ |òü˝≤\T H˚s¡T>± n+<äCÒùd
neø±X¯+ \_Û+∫+~.
˝ÖøÏø£yÓTÆq Ä]úø±_Ûe~∆ kÕ<Ûäq≈£î
á eT÷&ÉT ø°\ø±+XÊ˝À¢ ≈£L&Ü eTT+<äT>±
bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ ‘ · Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ÁbÕ<Û ë q´‘·
dü + ‘· ] +#· T ø√e&É + $X‚ w ü + . ìcÕŒøÏ å ø £
$#ês¡ D »]|æ q |ü ⁄ Œ&É T n$˙‹ Á|ü ‹
ø±s¡´Áø£eT+˝Àq÷ Ä•+∫q \ø£å´kÕ<Ûäq˝À
yÓ’|òü˝≤´\≈£î ø±s¡DyÓTÆ, n_Ûe~∆ kÕ<Ûäq≈£î
nes√<Û ä + >± ì\Tk˛Ô + <ä ì dü Œ wü º +
ne⁄‘· T qï~. q\¢ < Û ä q + Ä$sêƒ “ ¤ y êìøÏ
n$˙‹ ø±s¡ ´ ø£ ˝≤bÕ˝Ò ø±s¡ D eTqï~
dü T dü Œ wü º + . dü + π ø å e T ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\ø√dü +
πø{≤sTT+∫q kıeTTà |üø£ÿ<ës¡T¢ |ü{Ϻ+#·&É+
˝Àq÷, Ä]úø±_Û e~∆˝À ø°\ø£yÓTÆq ñbÕ~Û
neø±XÊ\T ø£*Œ+#˚+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq
kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï $ìjÓ÷–+#·Tø√˝Òø£
b˛e&ÜìøÏ, $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\qT Äø£]¸+∫
ø=‘· Ô |ü < ∏ ä ø ±\T #˚ | ü ≥ º ˝ Ò ø £ b ˛e&ÜìøÏ ,
Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î ‘·–q kıeTTà
πø{≤sTT+ #·˝Òø£ b˛e&ÜìøÏ ≈£L&Ü n$˙‘˚
eT÷\eTì #Ó | ü Œ ø£ ‘· | ü Œ <ä T . n_Û e ~∆
#Ó+<äT‘·Tqï <˚XÊ˝À¢ J‘·uÛÑ‘ê´\ #Ó*¢+|ü⁄\
ø£+fÒ ñ<√´>∑T\≈£î \_Û+#˚ n$˙‹ kıy˚Tà
jÓ÷»q 2017 y˚T
n~Ûø£eTì, n<˚ n_Ûe~∆ì Vü≤]+#˚ Á|ü<Ûëq
X¯Á‘·Teì Á|ü|ü+#·u≤´+ø˘ $X‚¢wæ+∫+~. á
$X‚ ¢ w ü D ≈£ î uÛ ≤ s¡ ‘ · <˚ X ¯ + @e÷Á‘· +
nr‘· y Ó T Æ q ~ ø±<ä T . q\¢ ≈£ î uÒ s ¡ T \ô|’
<ë&ÉT\T »]ù| dü+<äs¡“+>± ù|<äÁ|ü»\T
n$˙‹ qT+∫ s¡øÏå+#·&ÜìøÏ n‘ê´<ÛäTìø£
#·s¡´\T ≈£L&Ü #˚|ü&ÉT‘·T+&É&É+ ÄdüøÏÔ
ø£*–düTÔ+~. á dü+<äs¡“+>± Á|üuÛÑT‘·«+
#˚|ü{Ϻq ø°\ø£yÓTÆq #·s¡´\qT á yê´dü+˝À
#·]Ã<ë›+.
dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ Ä]úø£ e´edüú ~X¯>± :
uÛ≤s¡‘· <˚X¯|ü⁄ dü÷ú\ C≤rjÓ÷
‘·Œ‹Ô˝À πøe\+ 16.6 XÊ‘êìøÏ e÷Á‘·y˚T
|üqTï e]ÔdüTÔ+&É>± Ç+<äT˝À 5.5 ø√≥¢
eT+~ e´≈£îÔ\T (ø£+ô|˙\T, dü+düú\‘√
düVü‰) |üqTï#Ó*¢+|ü⁄<ës¡T\T>± >∑T]Ô+|ü⁄
bı+<ës¡T. Ç{°e\ yÓ\¢&Ó’q 2016-17
Ä]úø£ düπs« Á|üø±s¡+ e+<ä eT+~ z≥s¡¢˝À
@&ÉT>∑Ts¡T e÷Á‘·y˚T |üqTï #Ó*¢düTÔHêïs¡T.
>∑‘· ◊<˚fi¯¢˝À 125 \ø£å\ ø±s¡T¢ neTTà&ÉT
b˛>± 2015 dü+e‘·‡s¡+ düTe÷s¡T ¬s+&ÉT
ø√≥¢ eT+~ $<˚oj·÷Á‘·\T #˚j·T>± yê]˝À
πøe\+ 1.72 \ø£å\ eT+~ e÷Á‘·y˚T ‘·eT
Ä<ëj·T+ 50 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\ y˚Ts¡≈£î
ñqï≥Tº ù|s=ÿHêïs¡+fÒ uÛ≤s¡‘· <˚X¯+˝À
|üqTï m>∑y˚‘· @ kÕúsTT˝À »s¡T>∑T‘√+<√
ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ.
|üqTï\ m>∑y˚‘· <ë«sê ñ‘·ŒqïyÓTÆq
q\¢ < Û ä q + Ä]ú ø £ e´edü ú ≈ £ î dü y ê\T
$düs¡&Éy˚T>±ø£ kÕ+|òæTø£ düeTdü´>± ≈£L&Ü
‘· j · ÷ s¡ e ⁄‘· T qï~. Ç˝≤+{Ï q\¢ < Û ä q +
\+#ê\qT b˛wædüTÔ+~, mìïø£˝À¢ n$˙‹ì
Áb˛‘· ‡ Væ ≤ dü T Ô + ~, e´ed” ú ø £  ‘· H˚ s ê\
ô|s¡T>∑T<ä\≈£î düVü≤ø£]+#·&Éy˚T>±ø£ nÁø£eT
ø=qT>√fi¯fl≈£î Ä\+ãq>± ‘·j·÷¬s’ Á|üD≤[
ø±ã<ä∆yÓTÆq Ä]úø£ Á|ü>∑‹ì $∫Ãqï+ #˚dæ
<˚X¯ Ä]úø£ düeTÁ>∑‘·qT <Óã“rdüTÔ+~. á
$<Ûä+>± <˚X¯+˝À Ä]úø£ ndüe÷q‘·\qT
ô|+∫ kÕ+|òæTø£ã+<Ûë\qT ≈£L&Ü ‘Ó+∫y˚dæ
jÓ÷»q 2017 y˚T
ndüVü≤HêìøÏ, nXÊ+‹øÏ ø±s¡DeTe⁄‘·T+~.
>∑‘· eT÷&˚fi¯¢˝À q\¢<Ûäq+ô|’ kÕ–s#˚ j·TT<ä∆
Á|üÁøÏj·T˝À uÛ≤>∑+>± Á|üuÛÑT‘·«+ nH˚ø£
$|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq ìs¡íj·÷\T rdüT≈£î+~.
XÊdü q |ü s ¡ + >± #˚ j · T e\dæ q $<Û ë q
ìs¡íj·÷˝À¢ e÷s¡TŒ\‘√ u≤≥T #·{≤º\qT
|ü{Ïwüº+>± neT\T #˚j·T&É+, Á|üuÛÑT‘·«
dæã“+~ düeTs¡ú‘·qT ô|+#·&É+, kÕ+πø‹ø£
|ü]C≤„Hêìï $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ <ë«sê
ø°\ø£yÓTÆq düeTÁ>∑ düe÷#êsêìï ùdø£]+
#·&É+ e+{Ï$ Ç+<äT˝À ñHêïsTT. Ç+ø±:`
* dü T Á|” + ø√s¡ T º e÷J Hê´j· T eT÷]Ô
m+._.cÕ H˚‘·‘·«+˝À Á|ü‘˚´ø£ <äsê´|ü⁄Ô
ã+<ä+ (ôdŒwü˝Ÿ ÇHÓ«dæºπ>wüHé {°+
(dæ{Ÿ) qT @sêŒ≥T:
* <˚oj·T U≤‘ê˝À¢ #·÷|ü≈£î+&Ü <ë∫q
$<˚XÊ˝À¢ì ÄdüTÔ\T, Ä<ëj·÷\qT q\¢
<Ûäq+>± |ü]>∑DÏ+∫ Ä<ëj·T|üqTïqT
$~Û+#·&Éy˚T>±ø£, 3 qT+∫ 10 @fi¯¢
es¡≈£î C…’\T •ø£å $~Û+#˚ neø±X¯+
ø£ * Œdü ÷ Ô 2015 Ä<ëj· T |ü ⁄ |ü q Tï
#·{≤ºìï rdüT≈£îsêe&É+.
* |ü q Tï m>∑ y ˚ ‘ · q T ≈£ L &Ü Vü ≤ yê˝≤
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ìs√<Ûäø£ #·≥º+ øÏ+<ä
rÁe H˚s¡+>± |ü]>∑DÏ+#·&É+.
* uÛ ≤ s¡ r j· T T\T $<˚ o u≤´+≈£ î ˝À¢
nÁø£eT+>± <ë∫ ñ+∫q düTe÷s¡T
8,186 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ kıeTTàqT
Ä<ëj·T |üqTï |ü ] ~Û ˝ ÀøÏ ‘˚ e &É + ˝À
m<äTs¡j˚T´ Çã“+<äT\qT ‘=\–+#·&É+.
* |üHêe÷ ù||üsY‡ yÓ\¢&ç+∫q n+XÊ\ô|’
<äsê´|ü⁄qÔ T y˚>e∑ +‘·+>± kÕ–+#˚+<äT≈£î
M\T>± $$<Û ä XÊK\ eT<Û ä ´
düeTq«j·T+ kÕ~Û+#·>∑\ eT©º-@C…˙‡
Á>∑÷|t (e÷>¥)qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+.
$$<Û ä <˚ X Ê\‘√ <ä « +<ä « |ü q Tï\
ìyês¡ D / |ü q Tïm>∑ y ˚ ‘ · <ës¡ T \
dü e ÷#ês¡ e÷]Œ&ç / ãVü Q bÕøÏ å ø £
düe÷y˚XÊ\ ìs¡«Vü≤D ˇ|üŒ+<ë\ô|’
dü+‘·ø±\T #˚j·T&É+.
* q\¢<Ûäq+ ìyês¡D ø√dü+ Á|ü|ü+#·
yê´|ü Ô + >± $$<Û ä <˚ X Ê\ eT<Û ä ´
yÓ q TyÓ + ≥H˚ dü e ÷#ês¡ e÷]Œ&ç
»]π>+<äT≈£î M\T>± ñqï‘· kÕúsTT˝À
dü e Ts¡ ú e +‘· y Ó T Æ q ãVü Q bÕøÏ å ø £
dü e Tq«j· T dü + dü ú @sêŒ≥T ø√dü +
kÕ>∑ T ‘· T qï ñ<ä ´ e÷ìøÏ eT<ä › ‘ · T
|ü\ø£&É+.
* nyÓT]ø±˝À neT\T˝À ñqï #·≥º+
øÏ + <ä $<˚ o U≤‘ê\˝Àì |ü q Tï\
m>∑y˚‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫ düe÷#ês¡
|ü+|æD° ø√dü+ nyÓT]ø±‘√ ˇ|üŒ+<ä+
(m|òt@{Ïdæ@) ≈£î<äTs¡TÃø√e&É+.
* |üqTï m>∑y˚‘·<ës¡T\ dü«s¡Z<Ûëe÷\T>±
ù|¬s ìïø£>∑qï e÷]wüdt, dæ + >∑ | ü PsY
ôd’ Á |ü d t e¬ > ’ s ê <˚ X Ê\‘√ >∑ ‘ · + ˝À
≈£ î ~]q ˇ|ü Œ +<ë\ e\¢ »]–q
qcÕºìï n~Û>∑$T+#˚+<äT≈£î M\T>±
dü]ø=‘·Ô ˇ|üŒ+<ë\T #˚düTø√e&É+ ô|’
#·s¡Ã\T »s¡|ü&É+.
* $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\≈£î ÄVü‰«q+ |ü*πø
dü+<äs¡“+>± q\¢<Ûäq+ Ä$sꓤyêìøÏ
ÄkÕÿs¡+ ø£*Œ+#˚ bÕ]ºdæù|≥Ø H√{Ÿ‡
$wü j · T +˝À C≤Á>∑ ‘ · Ô eVæ ≤ +#ê\ì
Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ <ä s ê´|ü ⁄ Ô ã+<ä + #˚ d æ q
dü÷#·q\qT ì•‘·+>± |ü]o*+#·&É+.
* bÕ]º d æ ù |≥Ø H√{Ÿ ‡ qT ã~© #˚ ù d
dü + <ä s ¡ “ ¤ + >± ô|≥Tº ã &ç < ës¡ T \≈£ î
dü + ã+~Û + ∫q dü + dü ú \ ˝À ø° \ ø£
yê{≤<ës¡T\ ô|≥Tºã&ÉT\qT yÓ\¢ &ç+#˚
$wüj·T+˝À Á|üdüTÔ‘·+ ñqï |ü]$T
‘·T\qT dü&É*+#ê\ì ôd≈£L´]{°dt
mπø‡Ã+õ uÀs¡T¶ Ä|òt Ç+&çj·÷ (ôd;)
ìã+<Û ä q \qT K∫Ñ· + >± neT\T
#˚jT· &É+.
25
* _HêMT e´≈£îÔ\ ù|]≥ ñqï ÄdüTÔ\qT dü«#·Ã¤+<Ûä Ä<ëj·T yÓ\¢&ç |ü<∏äø£+ øÏ+<ä * ô|s¡àHÓ+{Ÿ nôdôdà+{Ÿ HÓ+ãsY (bÕHé)
m˝≤+{Ï qwüº|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#·≈£î+&ÜH˚
kÕ«BÛq+ #˚düTø√e&Éy˚T>±ø£, Ç˝≤+{Ï
H˚ s êìøÏ bÕ\Œ&ç q e´≈£ î Ô \ ≈£ î
@&˚fi¯¢es¡≈£î ø±sê>±s¡ •ø£å $~Û+#˚
neø±X¯+ ø£*Œdü÷Ô _HêMT e´eVü‰sê\
(ìùw<Û ä ) dü e s¡ D #· ≥ º + 2016
neT\T˝ÀøÏ rdü T ≈£ î ì sêe&É +
ø° \ ø£ y Ó T Æ q n+X¯ + . ¬ s $q÷´ XÊK
Á|ü ø £ ≥ q\ y˚ T s¡ ≈ £ î Ç|ü Œ {Ï π ø 245
_HêMT e´eVü‰sê\qT >∑T]Ô+#·>±,
yê{Ï˝À 124 πødüT\≈£î dü+ã+~Û+∫
55 ø√≥¢ s¡ ÷ bÕj· T \ $\TyÓ ’ q
Ädü T Ô \ qT kÕ«BÛ q + ≈£ L &Ü #˚ d ü T
≈£îHêïs¡T.
* düTe÷s¡T \ø£å 37 y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\
|ü q Tï m>∑ y ˚ ‘ · ≈ £ î dü + ã+~Û + ∫
(Ç+<ä T ˝À Ä<ëj· T |ü q Tï XÊK≈£ î
dü+ã+~Û+∫ 69,434 ø√≥T¢, ø£düºyéT‡
XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫ 11,405 ø√≥T¢,
ôd+Á≥˝Ÿ m¬ø’‡CŸ XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫
13,925 ø√≥T¢ , ùdyê |ü q Tï\≈£ î
dü + ã+~Û + ∫ 42,727 ø√≥T¢
ñ+{≤j· T ì n+#· H ê) e∫Ãq
|òæsê´<äT\˝À 23,064 k˛<ë\T ˝Ò<ë
dü π s «\T (Ç+<ä T ˝À Ä<ëj· T |ü q Tï
XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫ 17,525; ø£düºyéT‡
XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫ 2,509; ôd+Á≥˝Ÿ
m¬ø’‡CŸ XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫ 1,913,
ùdyê|üqTï\≈£î dü+ã+~Û+∫ 1,120
πødüT\T) ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
Ä<ëj·T|üqTï XÊK≈£î dü+ã+~Û+∫q
mHé bò˛sY‡ yÓT+{Ÿ &Ó’¬sø£ºπs{Ÿ 2,814
πødüT\˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q <äsê´|ü⁄Ô 3,893
eT+~ n¬sdtº≈£î <ë]rdæ+~. 519 πødüT\qT
]õdüºsY #˚dæ 396 k˛<ë\T ìs¡«Væ≤+∫, 79
πødüT\˝À n¬sdüTº\T #˚j·T&Éy˚T>±ø£ 14,933
ø√≥¢ s¡ ÷ bÕj· T \T $\TyÓ ’ q Ädü T Ô \ qT
kÕ«BÛq|üs¡T#·T≈£îHêïs¡T. n˝≤π> 2016
26
64,275 eT+~ 65,250 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\
y˚ T s¡ ≈ £ î Ä<ëj· ÷ ìï dü « #· Ã ¤ + <ä + >±
Á|üø£{Ï+#ês¡T.
q\¢<qäÛ +ô|’ Ä]úø£ eT+Á‹ #˚|{ü qºÏ
Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ dü+düÿs¡D\T:
* yê´bÕs¡ + ˝À q>∑ < ä T #Ó * ¢ + |ü ⁄ \qT
s¡÷. |ü~ y˚\ es¡≈£î e÷Á‘·y˚T nqTeT
‹+#·&+É .
* dü « #· Ã ¤ + <ä dü + dü ú \ T d” « ø£ ] +#˚
$sêfi≤\˝À ˇø=ÿø£ÿ] qT+∫ q>∑<äT
#Ó*¢+|ü⁄\qT ¬s+&ÉT y˚\ s¡÷bÕj·T\
es¡≈£î e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ #˚j·T&É+.
* @<Ó’Hê ø±s¡´Áø£eT+ ø√dü+ #˚ùd Ks¡TÃ˝À
q>∑ < ä T #Ó * ¢ + |ü ⁄ \T ¬ s +&É T \ø£ å \ T
$T+∫‘˚ Ä Ks¡ T Ã≈£ î dü e ÷qyÓ T Æ q
yÓ T T‘· Ô + »]e÷Hê #Ó * ¢ + #ê*‡
ñ+≥T+~.
* ÁbÕ<∏ä$Tø£ e´ekÕj·T düVü≤ø±s¡ |üs¡|ü‹
dü+|òü÷\˝À ˝≤yê<˚M\qT ø£+|üP´≥Ø
ø£ ] +∫ õ˝≤¢ π ø +Á<ä dü V ü ≤ ø±s¡
u≤´+≈£î\‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+
<ë«sê e´ekÕj·T s¡+>∑|ü⁄ Ä<ëj·T
e÷s¡Z+>± q\¢<Ûäq+ #˚s¡T≈£îH˚ neø±X¯+
˝Ò≈£î+&Ü ìyê]+#·&É+.
ôd≈£L´]{° ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ |üqTï
#Ó*¢+∫q e´eVü‰sê\≈£î e÷Á‘·y˚T Bs¡È
ø±*ø£ ô|≥Tº ã &É T \ô|’ e#˚ Ã ˝≤uÛ ≤ \≈£ î
dü+ã+~Û+∫q |üqTï $TqVü‰sTT+|ü⁄qT
e]Ô + |ü # ˚ j · T &É + . Bìe\¢ |ü q Tï\T
m>∑ y ˚ ù d+<ä T ≈£ î #˚ | ü f Ò º yê´bÕsêìøÏ
dü+ã+<Ûä+˝Òì ªªø£èÁ‹eT ˝≤yê<˚M\μμqT
n<äT|ü⁄#˚ùd neø±X¯+ \_ÛdüTÔ+~.
* |üqTï\T m>∑y˚dæ $<˚XÊ\≈£î bÕ]b˛j˚T
e´≈£ î Ô \ Ädü T Ô \ qT »|ü ⁄ Ô # ˚ ù d #· ≥ º +
rdü T ø=#˚ Ã ≥+<ä T ≈£ î »s¡ T >∑ T ‘· T qï
Á|üj·T‘êï\T dü|òü\yÓTÆ‘˚ yês¡T yÓ+≥H˚
<˚ X Êìø° ‹]– e∫à #· { ≤º ì øÏ
˝§+–b˛j˚T neø±X¯+ \_ÛdüTÔ+~.
ø±s¡T¶ bı+<ä{≤ìøÏ, ]≥sYï‡ <ëK\T
#˚ j · T &É + ‘√ dü V ü ‰ Ä<ëj· T |ü q Tï
#Ó * ¢ + |ü ⁄ q≈£ î dü + ã+~Û + ∫q nìï
e´eVü ‰ sê\≈£ î , n˝≤π > u≤´+≈£ î
U≤‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫ ªªH√ j·TTesY
ø£düºeTsYμμ |üÁ‘·+˝ÀqT Ä<ÛësY ø±s¡T¶
$ìjÓ ÷ >±ìï ‘· | ü Œ ìdü ] #˚ j · T &É +
»]–+~. Bìe\¢ uÀ>∑dt bÕHé ø±s¡T¶\T,
uÀ>∑dt u≤´+≈£î U≤‘ê\T ‘Ó]∫ nÁø£eT
˝≤yê<˚ M \T ìs¡ « Væ ≤ +#˚ e÷sêZ \ T
eT÷düT≈£îb˛‘êsTT.
ìC≤sTTr|üsT¡ \≈£î ãVüQeT‘·T\T :
ˇø£ y Ó ’ | ü ⁄ |ü q Tï\ edü ÷ fi¯ ¢ q T
ô|+#· T ≈£ î +≥÷H˚ eTs√yÓ ’ | ü ⁄ n_Û e ~∆ ì
#ê{Ï#ÓãT‘·÷ ô|≥Tºã&ç<ës¡T\≈£î düŒwüºyÓTÆq
ne>±Vü≤q ô|+#˚ $<Ûä+>± ùdïVü≤|üPs¡«ø£
yê‘êes¡ D ≤ìï HÓ \ ø=\Œ&É y ˚ T Á|ü u Û Ñ T ‘· «
<Û´˚ j·T+.
ô|≥Tºã&ç<ës¡T\≈£î nqTe⁄>± ñ+&˚
|üqTï\ $<Ûëq+ neT\T#˚ùd+<äT≈£î
#˚|&ü TÉ ‘·Tqï #·s´¡ \T:
* |ü q Tï\ edü ÷ fi¯ ¢ ô |’ #· ≥ º ã <ä › y Ó T Æ q
Vü ≤ ≈£ î ÿqT e<ä T \Tø√≈£ î +&Ü ‘êqT
Hê´j·TyÓTÆq |ü<ä∆‘·T˝À¢ e´eVü≤]+#˚+
<ä T ≈£ î Á|ü u Û Ñ T ‘· « + nH˚ ø £ #· s ¡ ´ \T
rdüT≈£î+≥Tqï~.
* @&ÉT Á|ü<Ûëq q>∑sê˝À¢ á-nôdôdà+{Ÿ
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï Á|ü y ˚ X ¯ ô |≥º & É + e\¢
|üqTï#Ó*¢+|ü⁄ <ës¡T\≈£î n~Ûø±s¡T\≈£î
eT<Û ä ´ <ä ÷ sêuÛ ≤ s¡ + ‘· – Z b ˛e&É + ‘√
u≤≥T e´j·TÁ|üj·÷dü\T ‘·–Zb˛j·÷sTT.
* ÄHé-˝…’Hé |ü<䛋˝À 2015 ˝À á-
düVü≤jÓ÷>¥ |ü<ä∆‹ì Á|üy˚X¯ô|≥º&É+e\¢
‘· b ıŒ|ü ⁄ Œ\qT ‘· ø £ å D y˚ T dü ] #˚ ù d
neø±X¯ + \_Û + #· & É + ‘√ ∫qïbÕ{Ï
|üqTï #Ó*¢+|ü⁄<ës¡T\≈£î e´j·TÁ|üj·÷\T
˝Ò≈£î+&Ü b˛j·÷sTT.
jÓ÷»q 2017 y˚T
 n˝≤π > Á|ü ‘ · ´ ø£ å |ü q Tï\ π ø +Á<ä
eT+&É* (d”;&û{°), ø£düºyéT‡ n+&é ôd+Á≥˝Ÿ
mø£‡sTTCŸ uÀs¡T¶ n~Ûø±s¡T\T |üqTï#Ó*¢+|ü⁄
$<ÛëHê˝À¢ edüTÔqï e÷s¡TŒ\qT m|üŒ{Ï
ø£ | ü ⁄ Œ&É T ‘· e T |ü ] ~Û ˝ Àì bÕ]ÁXÊ$Tø£ ,
yêDÏ»´y˚‘·Ô\≈£î ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+&É&É+ e\¢
yês¡T C≤Á>∑‘·Ô|ü&ç ‘·eT yê{≤ |üqTï\qT
eTT+<ä T >±H˚ #Ó * ¢ + #˚ @sêŒ≥T¢ ≈£ L &Ü
#˚düTø√>∑\T>∑T‘·THêïs¡T.
Ä<ëj·T|üqTï ôd{Ï˝…à+{Ÿ ø£$TwüHé
|ü]~Ûì ô|+#·≥+ e\¢ eT]+‘· m≈£îÿe
eT+~ á neø±XÊìï $ìjÓ÷–+#·Tø√
>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ø±sê´\
j·T+˝À @sêŒ≥T #˚dæq ôd+Á≥˝Ÿ |ü_¢ø˘
Á^yÓHé‡ ]Á&Ódü‡˝Ÿ n+&é e÷ì≥]+>¥ dædüº+
(d” | ” õ ÄsY @ m+mdt ) , á-ìyês¡ D
b˛s¡º˝Ÿ˝À ˇø£ ù|J ◊ {° ]≥sYï bòÕsYà
ªªdüVü≤»μμ e+{Ïy˚>±ø£ ªªÁbÕC…ø˘º ÇHÓ’‡{Ÿμμ
ù|]≥ Ä<ëj·T|üqTï XÊK #˚|ü&ÉT‘·Tqï
ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü |üqTï #Ó*¢+|ü⁄<ës¡T\
dü e Tdü ´ \≈£ î ‘· « ]‘· > ∑ ‹ q |ü ] cÕÿsêìï
#·÷|ü⁄‘·THêïsTT.
ô|<ä› H√≥¢ s¡<Tä ›
Ç{°e\ 500, 1000 s¡÷bÕj·T\
$\Te>∑*–q ô|<ä› H√≥¢qT s¡<äT›#˚j·T&É+
<ë«sê Ä]úø£ e´edüúqT Çã“+~ô|&ÉT‘·Tqï
n$˙‹ eT÷˝≤\ô|’ <Óã“ø={Ϻq≥ºsTT+~.
<=+>∑ H √≥¢ q T n]ø£ f Ò º + <ä T ≈£ î , Ä]ú ø £
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\\˝À q>∑<äT yê&Éø±ìï ‘·–Z+∫
&çõ≥˝…’CÒwüHé ~X¯>± q&ç|æ+#˚+<äT≈£î, Ä]úø£
˝≤yê<˚M\˝À bı<äT|ü⁄ bÕ{Ï+#˚+<äT≈£î
Ä]úø£e´edüúqT #·ø£ÿ~<˚∆+<äT≈£î, M≥ìï{Ï
|ò ü * ‘· + >± |ü q Tï #Ó * ¢ + |ü ⁄ \T ≈£ L &Ü
ô|s¡ > ∑ & É + e\¢ dü ÷ ú \ C≤rjÓ ÷ ‘· Œ ‹Ô
ô|]π>+<äT≈£î ≈£L&Ü <√Vü≤<ä|ü&ç+~. ô|<ä›
H√≥¢ s¡<äT› nq+‘·s¡+ u≤´+≈£î\ <ë«sê
ô|<ä›m‘·TÔq »]–q q>∑<äT ˝≤yê<˚M\ô|’
$#ês¡ D »]ù| neø±X¯ + @s¡ Œ &ç + ~.
_HêMT q>∑<äT &çbÕõ≥T¢, bÕ‘· ‘˚B\‘√
jÓ÷»q 2017 y˚T
dü ú ˝ ≤˝≤ Áø£ j · T ,$Áø£ j · ÷ \T, ã+>±s¡ T
q>∑\T, Ç‘·s¡ $˝≤dü edüTÔe⁄\ ø=qT>√fi¯ó¢,
neTàø±\T, bÕHé |ü ] ~Û ˝ ÀøÏ sê≈£ î +&Ü
#˚düT≈£îH˚+<äT≈£î $&ç$&ç q>∑<äT &çbÕõ≥T¢,
#Ó * ¢ + |ü ⁄ \T, Ç‘· s ¡ ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\e+{Ï $
mH√ï yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. Ç˝≤ düTe÷s¡T
ø√{Ï 9 \ø£å\ u≤´+≈£î U≤‘ê˝À¢ ¬s+&ÉT
qT+∫ 80 \ø£å\ s¡÷bÕj·T\ $\TyÓ’q
e´eVü‰sê\T »s¡>∑>± yê{Ï yÓTT‘·Ô+ $\Te
5.48 \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ñ+≥T+<äì
n+#·Hê. Ä<ëj·T|üqTï XÊK Ä|üπswüHé ø°¢Hé
eT˙ ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê á e´eVü‰sê˝À¢
ìã<ä ∆ ‘ · ìs¡ ÷ |æ + #· T ø√yê\ì ø√s¡ T ‘· ÷
‘=*$&É‘·˝À düTs¡T 18 \ø£å\ eT+~øÏ á-
yÓTsTT˝Ÿ‡ <ë«sêqT, bò˛Hé˝À f…ø˘‡º yÓTùdCŸ
s¡÷|ü+˝Àq÷ dü+<˚XÊ\T |ü+|æ+~.Ç+<äT˝À
12 \ø£å\ U≤‘ê\˝À »]–q ˝≤yê<˚M\ô|’
Ä<ëj·T|üqTï XÊK yÓuŸôd’{Ÿô|’ á-ô|ò’*+>¥
<ë«sê dü e ÷<Û ë Hê\T e#êÃj· T ì,
n~Ûø±s¡T\T ìs¡«Væ≤+∫q düTe÷s¡T 1100
<ë&ÉT˝À¢ 600 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’>±
$\TyÓ’q ÄdüTÔ\qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï≥Tº
Ä]∆ø£eT+Á‹ sê»´düuÛÑ˝À yÓ\¢&ç+#ês¡T.
nÁø£eT Ä<ëj·T+ ø£*–ñqï e´≈£îÔ\T ‘·eT
kıeTTàqT u≤´+≈£î˝À &çbÕõ{Ÿ #˚düT≈£îH˚
dü+<äs¡“+>± 50 XÊ‘·+ |üqTï kıeTTàqT
|üqTï>± #Ó*¢+∫, 25 XÊ‘·+ kıeTTàqT
m˝≤+{Ï e&û¶ bı+<˚ M˝Ò¢ì Á|ü<ÛëqeT+Á‹
>∑ØuŸ ø£fi≤´DY jÓ÷»q u≤+&ÉT¢ rdüT≈£îH˚
neø±XÊìï á @&Ü~ e÷]à 31 es¡≈£î
ø£*Œ+∫+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä Á|ü»\+<ä]e<ä›
ñqï q>∑<äT @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ
neø±X¯+ sêe&É+ Vü≤s¡¸<ëj·Tø£+.
&çõ≥˝Ÿ Ä]úø£ e´edüú :
eTq Ä]úø£ e´edüú˝À ô|<ä›m‘·TÔq Ç|üŒ{Ïπø bÕHé düe÷#êsêìï Ä<ÛësY‘√
q>∑ < ä T ˝≤yê<˚ M \T »s¡ T >∑ T ‘· T +&É & É y ˚ T nqTdü + <Û ë ì+#· & É y ˚ T >±ø£ 50 y˚ \
.|üqTï m>∑y˚‘·≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. s¡ ÷ bÕj· T \≈£ î ô|’ > ± $\TyÓ ’ q yê´bÕs¡
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À »]π> ˝≤yê<˚M\˝À 98
XÊ‘·+ q>∑<äT s¡÷|ü+˝ÀH˚ »s¡T>∑T‘·T+&É>±
q>∑ < ä T ˝≤yê<˚ M \ $\Te yÓ T T‘· Ô +
e´eVü‰sê\˝À 68 XÊ‘·+ ñ+≥T+<äì Áô|’dt
yê≥sY ≈£L|üsY dü+düú 2015˝À n+#·Hê
y˚dæ+~. ô|<ä›H√≥¢ s¡<äT› ‘·sê«‘ê &çõ≥˝Ÿ
˝≤yê<˚M\T }|ü+<äT ≈£îHêïsTT. &çõ≥˝Ÿ
˝≤yê<˚M\e\¢ mH√ï ñ|üjÓ÷>±\THêïsTT.
yê{Ï e \¢ yê´eVü ‰ ]ø£ bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ ‘ ·
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. |ü~ XÊ‘·+ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe
kÕúsTT˝À q>∑<äT ˝≤yê<˚M\T ñqï|ü⁄Œ&ÉT
n$˙‹øÏ neø±X¯+ ˝Ò<äì Á{≤q‡Œ¬s˙‡
Ç+≥πsïwüq˝Ÿ dü+düú ìy˚~ø£ yÓ\¢&ç+∫+~.
n$˙‹ s¡Væ≤‘· <˚XÊ˝À¢ uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ 79e
kÕúq+˝À ñ+&É&É+ eTq+ >∑eTì+#·<ä>∑Z
n+X¯+.
H˚wüq˝Ÿ ô|yÓT+{Ÿ‡ ø±s=ŒπswüHé Ä|òt
Ç+&çj·÷ $»j·Te+‘·+>± Á|üy˚X¯ô|{Ϻq
j·T÷ìô|ò’&é ô|yÓT+{Ÿ‡ Ç+≥πsŒ¤dt bÕ¢{Ÿ
bòÕs¡yéT ªª;Û+μμqT 196 \ø£å\ eT+~ &ÍH√¢&é
#˚düTø√>± ªªÄ<ÛësYù|μμ ≈£L&Ü n˝≤+{Ï
kÕeTsêú´ìï ø£*–ñ+~. B+‘√ <˚X¯+˝À
&çõ≥˝Ÿ ˝≤yê<˚M\T eT]+‘· y˚>∑e+‘·
eTj˚ T ´ neø±X¯ + ñ+~. M≥ìï{Ï
|òü*‘·+>± 2017 e÷]à Hê{ÏøÏ <˚X¯+˝À
&çõ≥˝Ÿ ˝≤yê<˚M\T 20% ô|]>±j·Tì
n+#·Hê ø±>± M{Ï $\Te ¬s+&ÉT y˚\ ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\≈£î ô|’ã&çq≥Tº ˝…øÏÿdüTÔHêïs¡T.
¬ s +&É T ø√≥¢ s¡ ÷ bÕj· T \˝À|ü ⁄
≥s√ïesY ø£ * –q dü + dü ú \ ˝À &ç õ ≥˝Ÿ
˝≤yê<˚M\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î &çõ≥˝Ÿ
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ô|’ Ä<ëj·T|ü⁄ |üqTï XÊ‘êìï
8 qT+∫ 6 XÊ‘êìøÏ ‘· – Z + #ês¡ T .
n+‘˚>±≈£î+&Ü yÓTÆÁø√ m{Ïm+\T, |æzmdt
j·T+Á‘ê\ ø=qT>√\Tô|’ ;d”&û, mø£‡sTTCŸ,
d” M &É ÷ ´{° , mdt @ &û e+{Ï |ü q Tï\
$TqVü‰sTT+|ü⁄q≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+∫+~.
‘·s¡TyêsTT 32e ù|J˝À...
27

ÁbÕ‘·÷] b˛‘·j·T´ X¯s¡à
1) ñ‘·ÔsêK+&é ôV’≤ ø√sYº , Ç{°e\ @ q<äT\øÏ
ªp]dæºø˘ / ©>∑˝Ÿ |üs¡‡Hé / *$+>¥ mìº{Ï
(e÷qe) Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+∫+~?
m) >∑+>∑   j·TeTTq q<äT\T
_) ø£wüí dæ) >√<ëe] &ç) ø±y˚]
2) kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ ¬>\T#·T≈£îqï ‘=*
Ç+&çj·THé Ç+^¢wt ø£$ mes¡T ?
m) R.K. \ø£åàDY
_) »j·T+‘· eTVü‰bÕÁ‘·
dæ) ˙s¡<é C. #Í<ä]
&ç) s¡M+Á<ä Hê<∏é {≤>√sY
3) q÷´õ˝≤+&é bÕs¡¢yÓT+{Ÿ˝À @ q~øÏ eTqe
Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#ês¡T, ‘˚ nyê ‘·T|ü⁄yê (Te
Awa Tupua) _˝Ÿ <ë«sê ?
m) $Tdæd|æ Œæ q~
_) yê+>∑qTj·T q~ (Whanganui River)
dæ) <∏y˚ Té ‡ q~ &ç) f…ÁÆ –dt q~
4) @Á|æ˝Ÿ 10, 1917 Hê&ÉT eTVü‰‘êà >±+BÛ
bÕ{≤ï (H˚{Ï ;Vü‰sY sê»<Ûëì) e#êÃs¡T. @Á|æ˝Ÿ
17, 1917 qT+&ç #·+bÕs¡DY dü‘ê´Á>∑Vü≤+
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç|üŒ{ÏøÏ 100 dü+e‘·‡sê\T
|üPs¡sÔ TT´+~.#·+bÕs¡DY õ˝≤¢ôV≤&é ø±«s¡sº ‡Y @~?
m) yÓ÷rVü‰] _) eTT»|òüsY q>∑sY
dæ) sêø±‡˝Ÿ &ç) sêCŸ –sY
5) cÕ »Vü‰Hé uÛ≤s¡´ eTT+‘êCŸ eTVü≤˝Ÿ (áyÓT
eTs√ ù|s¡T ns¡T®eTHé u≤qT) (pHé 16-17,
1631 sêÁ‹ |üP≥) >öVü≤sY Äsê uÒ>∑+≈£î
»qàì∫à mø£ÿ&É eTs¡D+Ï ∫+~?
m) u≤<ë¸V≤æ œ˝≤, ãTsêΩHé |üPsY, eT<Û´ä Á|ü<X˚ Ÿ
_) ÄÁ>± dæ) &Ûç©¢ &ç) ˝≤Vü≤ÀsY
6) ÄÁ>±˝Àì ‘êCŸeTVü≤˝ŸøÏ >∑‘·+˝À >∑\ ù|s¡T
@~?
m) __`ø±-eTø±“sê
_) söC≤-@-eTTHêyê«sê
dæ) >√˝Ÿ >∑T+ãCŸ &ç) mÁs¡ ø√≥
7) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬sø˘º? (Á>∑+<Ûë\T:
s¡#s· TT‘·\T)
m) ª$TdüºsY   $Tôddt õHêïμ: w”˝≤ ¬s&ç¶
28
ô|{≤º*‡e∫Ã+~ (ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\˝À)?
m) 1,940 _) 500 dæ) 300 &ç) 200
14) C≤rj· T s¡ V ü ≤ <ës¡ T \T eT]j· T T sêÁwü º
s¡Vü≤<ës¡T\T qT+&ç m+‘· <ä÷s¡+ ˝À|ü\
eT<ä´+ <äTø±D≤\T ñ+&Ésê<äì, [ª*ø£ÿsY Á|ò”
CÀHéμ nì] düTÁ|”yTé ø√sYº yÓTT<ä≥ rs¡TŒ Ç∫Ã+~
(Ç~ 1.4.2017 qT+&ç neT\T˝ÀøÏ
e∫Ã+~)?
m) 500 MT≥s¡T¢ _) 10 MT≥s¡T¢
dæ) 50 MT≥s¡T¢ &ç) Çy˚$ ø±e⁄
15) ôdô|º+ãsY 2010 Hê{Ï n\Vü‰u≤<é ôV’≤ø√sYº
rs¡TŒ Á|üø±s¡+ njÓ÷<Û´ä ˝Àì sêeT »qà uÛ÷Ñ $T
_) ªq+ãsY‡ &√+{Ÿ ˝…’ 61 Væ≤&ÓHé ÁøϬø{Ÿ
$yêdü Œ <ä 2.77 mø£ s ê\˝À me¬ s e]øÏ
k˛ºØdtμ: Ç+bÕø˘º Ç+&Óø‡˘   Äø±wt #√ÁbÕ
uÛ≤>±\THêïsTT ?
dæ) ªVü≤À+ n|òt ~ ÁuÒyéμ: ì‹Hé A.
m) düTìï eø˘Œu¤ Às¡T¶ _) ìs√àVæ≤nU≤sê
>√K˝Ò   Á_π>&çj·TsY S.K.#·≥ºØ®
dæ) sêyéT \˝≤¢ &ç) ô|’ eTT>∑TZ]øÏ
&ç) ô|e’ ˙ï
16) ªqe÷$T >∑+π>μ Áb˛Á>±+ øÏ+<ä e÷sYà 20,
8) Ç{°e\ »eT÷à   ø±oàsY˝À Á|ü<Ûëq eT+Á‹
2017 es¡≈£î kÕ~Û+∫q $esê˝ÒM? Ç‘·s¡
ÁbÕs¡+_Û+∫q kıs¡+>∑ e÷s¡Z+ (≥HÓï˝Ÿ)
n+XÊ\T @$ ?
$esê˝ÒM?
m) s¡÷. 10,730.71 ø√≥T¢ Ks¡Tà ø±>∑\
m) bı&Ée⁄: 9.28 øÏ.$T.
145 ÁbÕC…≈£îº¢ eT+ps¡T #˚XÊs¡T
_) Ç~ ñ<ä+|üPsY õ˝≤¢˝Àì |üs¡«‘ê*ï,
_) 72 ÁbÕC…øº̆ \T: s√EøÏ 932.84 ©≥s¡¢
sê+u≤Hé‘√ ø£\T|ü⁄‘√+~
(MLD) q÷´ dü÷´j˚TCŸ Á{°{ŸyTÓ +{Ÿ
dæ) ìsêàD e´j·T+ s¡T. 3,720 ø√≥T¢, Bì
bÕ¢+{Ÿ\T (STP) @sêŒ≥T
ìsêàD+ e\¢ Á|üj·÷D düeTj·T+ ¬s+&ÉT
dæ) ªH˚wüq˝Ÿ $TwüHé |òüsY ø°¢Hé >∑+>±μ Á|üø±s¡+
>∑+≥\T ‘·>∑TZ‘·T+~
n‘·´~Ûø+£ >± ø£\Twæ‘· e´s¡∆ |ü<ësê∆\T |ü+ù|
&ç) ô|e’ ˙ï
‘√fi¯fl |ü]ÁX¯eT\T, Ç‘·s¡ |ü]ÁX¯eT\T
9) mø˘‡ b˛sYº Ç+b˛sYº u≤´+≈£î n|òt Ç+&çj·÷
m≈£îÿe>± ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ ñ‘·ÔsêK+&é˝À
2017`18˝À >√¢ã˝Ÿ MT&çj·T+ ≥sYàH√{Ÿ
ñHêïsTT. &ç) ô|’e˙ï
(GMTN) |ü<ä∆‹˝À Ç+≥sY H˚wüq˝Ÿ e÷¬sÿ{Ÿ
17) H√u…˝Ÿ kÕVæ≤‘·´ ãVüQeT‹ 2016 n+<äT≈£îqï
qT+&ç m+‘· <Ûqä + rdüTø√<ä*Ã+~? (_*j·THé
u≤uŸ &Ó˝’ ≤Hé sêdæ, Ä\|æ+∫q^‘ê\T @$?
US &Ü\s¡¢˝À )
Ä\“+ @~?
m) düTe÷s¡T 3 _) 6.5
m) ª\yé dæø˘ n+&é |òü⁄˝Ÿ eT÷Héμ 
dæ) 10. 5 &ç) 5
ªm+|”º nsYà‡μ
10) »qs¡˝Ÿ j·÷+{Ï myêjYT &˚H‡é s¡÷˝Ÿ‡ (GAAR)
_) ªÁ{Ï|¢æ øπ {Ÿμ :q÷‘·q Ä\“+
m|üŒ{Ï qT+&ç neT\T ˝ÀøÏ e#êÃsTT ?
dæ) ªuÀ¢sTT+>¥ ÇHé ~ $+&éμ, ªVü≤]πøHéμ,  
m) 1.1.2017 _) @Á|æ˝Ÿ 1, 2017
ª$Tdüsº êÔy÷Ó “]Hé e÷Héμ &ç) ô|’e˙ï
dæ) 1.7.2017 &ç) 26.1.2017
18) H√u…˝Ÿ kÕVæ≤‘·´ ãVüQeT‹>± Ç#˚Ã
11) @Á|æ˝Ÿ, 2017 Hê{Ïø° 150 @fi¯ófl |üP]Ô
ã+>±s¡T yÓT&É˝Ÿ MT<ä mes¡T sêdæq kÕVæ≤‘·´+
#˚düT≈£îqï ôV’≤ ø√sYº @~ ?
e⁄+≥T+~?
m) eTÁ<ëdt ôV’≤ø√sYº
m) e]®˝Ÿ sêdæq ª@ ˙&éμ |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì |ü+≈£î\Ô T
_) n\Vü‰u≤<é ôV’≤ø√sYº, UP
_) C≤Hé $T\ºHé sêdæq ªªbÕs¡&Ó’CŸ ˝≤dtºª
dæ) eTT+u…’ ôV’≤ø√sYº &ç) bÕ{≤ï ôV’≤ø√sYº
|ü+≈£î\Ô T.
12) ªrkÕÔª qB »˝≤\ô|’ |üP]Ô>± Ä<Ûës¡|ü&ç mø£ÿ&ç
dæ) ùwøχŒj·TsY sêdæq ªªVü‰yÓT{¢ Ÿª yêø±´\T
¬s’‘·T\T |ü+≥\T |ü+&ç+#·T≈£î+{≤s¡T ?
&ç) Çy˚$ ø±e⁄
m) »˝≤ŒjYT >∑T] _) k‘Y BHêCŸ|Pü sY
19) UNDP $&ÉT<ä\ #˚dqæ ª2016 VüA´eTHé
dæ) &ÜØ®*+>¥ &ç) ô|’e˙ï
&Óe\ô|à+{Ÿ Ç+&Óø˘‡μ˝À uÛ≤s¡‘· <˚X¯ kÕúq+
13) m\ø£åHé ø£$TwüHé n|òt Ç+&çj·÷ 2018 Hê{øÏ
m+‘·?
ø=‘·Ô M 3 f…Æ|ü⁄/yÓ÷&É˝Ÿ m\Áø±ºìø˘ y√{Ï+>¥
m) 131 _) 188 dæ) 120 &ç) 140
yÓTwæHé\T (EVMs) ø=q{≤ìøÏ m+‘· Ks¡TÃ
20) UNDP $&ÉT<ä\ #˚dqæ ª2016 VüA´eTHé
jÓ÷»q 2017 y˚T
 &Óe\|tyÓT+{Ÿ Ç+&Óø˘‡μ˝À yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT s¡÷. 487 ø√≥T¢ Ks¡Tà ô|&É‘ês¡T. 33) UNO ôd≈£L´]{° øöì‡˝ŸøÏ #Ó’s¡àHé>± ¬s+&ÉT
kÕúHê˝À¢ ñqï <˚XÊ˝ÒM ? dæ) Á|ü<Ûëq eT+Á‹ Á¬ø&ç{Ÿ d”ÿ+ øÏ+<ä k˛˝≤sY HÓ\\ bÕ≥T mes¡T ñ+{≤s¡T ?
m) Hêπs« (0.949) mqØ® @sêŒ≥T #˚düTø√e≥+˝À H˚‘·|üì m) ìø°ÿ ùV≤© (US n+u≤dæ&sÉ >Y ±
_) ÄÁùdº*j·÷ (0.939) yê]øÏ sêsTTr \_ÛdüTÔ+~. UNO ˝À ñHêïs¡T )
dæ) dæ«≥®sê¢+&é (0.939) &ç) ô|’e˙ï _) u≤Hé ø° eT÷Hé dæ) U. <∏ë+{Ÿ
&ç) ô|’e˙ï es¡Tdü>± 28) SBI˝À 5 nk˛dæj˚T{Ÿ u≤´+≈£î\T eT]j·TT &ç) @+C…˝≤ yÓT¬sÿ˝Ÿ
21) ndæj·÷˝ÀH˚ n‹ ô|<ä›<Ó’q ‘·T*|t >±¬s¶Hé, uÛ≤s¡rj·T eTVæ≤fi≤ u≤´+≈£î $©q+ nj·÷´ø£, 34) UP >∑es¡ïyÓT+{Ÿ ˇø£ \ø£å s¡÷bÕj·T\˝À|ü⁄
30 ôV≤ø±ºs¡¢ $d”Ôs¡í+˝À Áoq>∑sY, J&K˝À Á|ü|ü+#·+˝À ñqï n‹ ô|<ä› 50 u≤´+≈£î\˝À e´ekÕj·T s¡TD≤\T e÷|ò” #˚jT· <ä*Ã+~. BìøÏ
ñ+~. Çø£ÿ&É @Á|æ˝Ÿ e÷dü+˝À 1.5 $T*j·THé ˇø£{>Ï ± SBI Ç{°e\ ne‘·]+∫+~. q÷‘·q kÕà˝Ÿ   e÷]®q˝Ÿ ¬s’‘·T\T ns¡TΩ\T . me]ï
‘·T*|ü⁄“˝Ÿ“\T (yÓTT>∑\Z T) $ø£dkæ ÕÔsTT. ne‘ês¡+˝À SBIøÏ dü+ã+~Ûs∫ á øÏ+~ e÷]®q˝Ÿ bòÕs¡àsY (¬s’‘·T) n+{≤s¡T?
BìøÏ <ä>∑Zs√¢ ñqï |üs¡«‘ê\ ù|s¡T @~ ? yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬søº̆? m) 5 mø£sê\T
m) ø£+#·>+∑ >± m) ATM \ dü+K´ : düTe÷s¡T 59,000 _) 2.5 mø£sê\ uÛÑ÷$T ñqï ¬s’‘·T
_) »u≤sY yêHé |üs¡«‘· ÁX‚DÏ _) ø£düºeTsY\ dü+K´ : 37 ø√≥T¢ dæ) 10 mø£sê\T &ç) 15 mø£sê\T
dæ) ø±s¡ø√s¡+ &ç) |üPsê«+#·˝Ÿ (&çbÕõ{Ÿ\T : s¡÷. 24 \ø£å\ ø√≥T¢) 35) BBIN <˚XÊ\T nì y˚{Ïì n+{≤s¡T ?
22) ªej·THê&é yÓ’˝Ÿ¶ ˝…’|òt XÊHé ≈£îº´e]μ ÁbÕ+‘·+˝À dæ) ñ<√´>∑T\ dü+K´ : 2,70,000;   m) B : ã+>±¢<˚XŸ   uÛÑ÷{≤Hé
dü+#·]+#˚ ªuÛÑs¡‘·Hé SIμ nH˚ @qT>∑Tì Áu≤+N\ dü+K´ : 24,000 _) I : Ç+&çj·÷ dæ) N : H˚bÕ˝Ÿ
ª|üs¡+_≈£î\+ f…Æ>∑sY ]»s¡T«μ˝ÀìøÏ &ç) ô|e’ ˙ï &ç) ô|’e˙ï (SAARC <˚XÊ\˝À ø£HÓøϺ${°
‘·s*¡ +#ê\ì nqT≈£î+≥THêïs¡T. 29) cÕ+ô|òTÆ, #Ó’Hê˝À ôV≤&é Ä|ò”dt ñqï q÷´ ø√dü+ @sêŒ≥T #˚dqæ düuŸ-Á>∑÷|æ+>¥ Ç~)
Ç~ @ ÁbÕ+‘·+˝À ñ+~ ? &Óe\|tyÓT+{Ÿ u≤´+≈£î (NDB) Áô|dæ&Ó+{Ÿ 36) GSTN $esê˝ÒM?
m) bÕ\ø±ÿ&é õ˝≤¢ (πøs¡fi¯ - ‘·$Tfi¯Hê&ÉT mes¡T? (á u≤´+≈£î qT+&ç uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ m) >∑÷&é‡   düØ«dt {≤ø˘‡ HÓ{Ÿ esYÿ
dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·+). US $ 2 _*j·THé\ s¡TD+ ø√dü+ _) Ç~ <˚X¯yê´|üÔ+>± @sêŒ≥T #˚düTÔqï {≤ø˘‡
_) ø£\÷¢sY dæ) ‘=≥ºeT÷\ Á|üj·T‹ïk˛Ô+~) >∑T]+∫q m\Áø±ºìø˘ u≤´ø˘ uÀHé HÓ{Ÿ esYÿ
&ç) ø√j·T+ã‘·÷sÔ Y m) õ+j·÷+>¥ øÏ+ _) K.V. ø±eT‘Y dæ) Bì˝À 51 XÊ‘·+ ùws¡T¢ HDFC, ICICI
23) ª¬øHéμ q~ MT<ä ì]à+#· <ä\∫q <ÛÍ&ÉHé &Ü´+ dæ) Væ≤\¢Ø øÏ¢+≥Hé &ç) M¬ses¡÷ ø±s¡T. u≤´+≈£î\≈£î ñHêïsTT
ÁbÕC…ø˘º $esê˝ÒM ? 30) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @$ ø£s¬ ø˘º (‘˚j÷· ≈£î |ü+&ç+#˚ &ç) ô|’e˙ï (Bìï y˚T , 2017˝À
m) m‘·T:Ô 77 MT≥s¡T¢ ; yÓ&\É TŒ: 2 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ ÁbÕ+‘ê\T : sêÁcÕº\T)? |ü]øÏ+å #·qTHêïs¡T )
_) 230 øÏ.MT. bı&Ée⁄qï ø±\Te ‘·e⁄«‘ês¡T m) >√˝≤|òü÷{Ÿ: nkÕ‡+ 37) \+&ÉH˝é À mes¡T ªeTkÕ˝≤μ u≤+&é‡qT sêuÀj˚T
dæ) ãT+<˚˝Ÿ K+&é (UP˝À)   eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À _) »˝Ÿ bÕjYT >∑T] : |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ ¬s+&ÉT HÓ\˝À¢ C≤Ø#˚j·TuÀ‘·THêïs¡T ?
ñqï 3.64 \ø£\å ôV≤ø±ºs¢¡ uÛ÷Ñ $T kÕ>∑T˝ÀøÏ dæ) ≈£Lq÷sY : ‘·$Tfi¯Hê&ÉT m) NTPC
edüT+Ô ~. &ç) ô|e’ ˙ï &ç) ô|’e˙ï _) H˚wüq˝Ÿ ôV’≤ y˚dt n<∏ë]{° n|òt Ç+&çj·÷
24) ª&Ó;“μnH˚ ‘·TbòÕHé Ç{°e\ @ <˚X+¯ ˝À e∫Ã+~? 31) <∏˚ì <ä>∑Zs¡ ì]à+#· ‘·\ô|{Ϻq ªÇ+&çj·÷- dæ) HDFC &ç) LIC
m) ø¬ q&Ü _) ÄÁùd*º j·÷ q÷´Á{ÏH√ ÁbÕC…øº̆μ≈£î Ç∫Ãq ªmì«sêHÓà+≥˝Ÿ 38) Á|üU≤´‘· >±j·Tì øÏc˛] nyÓ÷+ø£sY <˚ìøÏ
dæ) UK &ç) »s¡à˙ øÏj
¢ T· s¬ Hé‡ dü]|º øπæò {ŸμqT H˚wqü ˝Ÿ Á^Hé Á{ÏãT´q˝Ÿ, Á|üdæ~›?
25) Ç{°e\ ô|s¡π>« <˚X¯ bÕs¡¢yÓT+{Ÿ (ø±+Á¬>dt) dü<sä H¡ é Áu≤+#Y, #ÓHï’Ó , @ ø±s¡D+ #˚‘· m) C…’|üPsY |òüTsêHê , <∏äT Á$T ; uÛ»Ñ q\T
_*¶+>¥ øÏ ø=+<äs¡T ì|ü⁄Œ ô|{≤ºs¡T . ô|s¡π>« ‘ê‘êÿ*ø£+>± ì*|æ y˚dæ+~ ? _) ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+
<˚X¯ sê»<Ûëì @~ ? m) Ç&ÉTøÏÿ õ˝≤¢ , πøs¡fi¯˝À ñqï eT~Û¬ø≥ºHé dæ) ãHês¡dt |òTü sêHê &ç) \ø√ï |òTü sêHê
m) *e÷ _) ndüq‡j·÷Hé c˛˝≤ H˚wüq˝Ÿ bÕsYÿ øÏ 4.9 øÏ.$T. 39) Øõq˝Ÿ ø±+Áù|ôV≤ì‡yé mø£Hê$Tø˘ bÕs¡ºqsY
dæ) ÄÁø± &ç) ¬ø’s√ <ä÷s¡+˝À ñ+&É≥+ #˚‘.· wæ|t (RCEP) $esê\T @$?
26) kÕàsYº dæ{°øÏ ñ+&˚ kÕàsYº \ø£åD≤\T @$ ? _) Ç~ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT - πøs¡fi¯ sêÁcÕº\ m) 16 ndæj·÷-|üdæ|òæø˘ <˚XÊ\ yÓT>±
m) kÕàsYºmqØ® ; kÕàsYº _*¶+>¥‡ dü]Vü≤<äT›øÏ ˇø£ øÏ˝ÀMT≥sY <ä÷s¡+˝À Á|ò” ÁfÒ&é nÁ–yÓT+{Ÿ Ç~.
_) kÕàsYº yÓTT_*{° ; kÕàsYº ôV≤˝ŸÔ πøsY ñ+&É≥+. _) Bì˝À 10 ASEAN <˚XÊ\T ñHêïsTT
dæ) kÕàsYº ÇÁHꌤÁdüºø£ÃsY; kÕàsYº f…ø±ï\J; kÕàsYº dæ) ô|’ ø±s¡D≤\ e\¢ Ç~ ªAμ πø≥>∑Ø ÁbÕC…ø˘º dæ) uÛ≤s¡‘Y, »bÕHé, #Ó’Hê, <äøÏåD ø=]j·÷,
>∑es¬ ïHé‡; kÕàsYº m&ÉT´πøwüH;é kÕàsYº dæ{CÏ H… é ø±e≥+ &ç) ô|’e˙ï ÄÅùdº*j·÷, q÷´õ˝≤+&é ñHêïsTT.
&ç) ô|’e˙ï (ªkÕàsYºª n+fÒ &çõ≥˝Ÿ f…ø±ï\Jì 32) Ç{°e\ uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹ me¬se]øÏ, á øÏ+~ &ç) ô|’e˙ï
yê&ÉT≈£î+≥÷ Á|ü»\≈£î y˚T\T #˚j·T≥+) nyês¡T¶\T Ç#êÃs¡T ? 40) k‘Y @wæj÷· düuØŸ õq˝Ÿ mø£Hê$Tø˘ ø√Ä|üsπ wüHé
27) _Ûyê+&ç˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q ªø±+Áù|ùV≤ì‡yé d”ÿ+ m) |üs¡yéT $•dtº ùdyê yÓT&É˝Ÿ : ˝…ù|òº HÓ+{Ÿ ( SASEC) bòÕ´$T©˝À @ <˚XÊìï Ç{°e\
|òüsY |üesY\÷+ ôdø±ºsY &Óe\|tyÓT+{Ÿμ »qs¡˝Ÿ Á|üMDY ãøÏå #˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T ?
$esê˝ÒM? _) ø°]Ô #·Áø£ : y˚T»sY s√Væ≤‘Y dü÷] m) Ç+&√H˚wj æ ÷· _) eTj·THêàsY
m) á |ü<Ûäø±ìï 47 ôd+≥s¡¢˝À #˚|ü&É‘ês¡T. dæ) XÖs¡´ #·Áø£ : HêsTTuŸ düTuÒ<ësY dæ) |ò*æ |”ŒHé‡ &ç) Áã÷ì
_) 2017`18 qT+&ç sêuÀj˚T 3 @fi¯¢ ø±\+˝À $»jYT ≈£îe÷sY &ç) ô|’ n+<äs÷¡

jÓ÷»q 2017 y˚T 29

41) Ç{°e\ ÇkÕ¢e÷u≤<é ˝À ìs¡«Væ≤+∫q Ç+&Édt Á|ü|+ü #·+˝À n‘·´+‘· dü+‘√wü+‘√ ñqï <˚X+¯ ? Ä*yé ]&û¢ ‘êuÒfi¯ó¢ düeTTÁ<ärs¡ ÇdüTø£˝À >∑T&ÉT¢
yê≥sY ø£$TwüHé MT{Ï+>¥ ˝À uÛ≤s¡‘Y   m) Hêπs« _) ◊dt ˝≤´+&é ô|&É‘êsTT . ø=~› s√E\˝ÀH˚ Ä >∑T&ÉT¢ bı<ä>∑
bÕøÏkÕÔHé Á|ü‹ì<ÛTä \T @ n+XÊ\T #·]Ã+#ês¡T? dæ) d”«&ÉHé &ç) #ÓH’ ê ã&ç |æ\\¢ T u…{’ øÏ Ï e∫Ã, düeTTÁ<ä rs¡|⁄ü ÇdüTø£˝À
m) bÕø±˝Ÿ <ä˝Ÿ _) ˝Àj·TsY ø£˝≤ïjYT 51) UNO, es¡˝Ÿ¶ Vü‰´|æHÓdt ]b˛sYºqT 2012 q&ÉT#·T ≈£î+≥÷, düeTTÁ<äeTT yÓ|’ ⁄ü yÓ[b¢ ˛‘êsTT
dæ) $Tj·TsY ôV’≤Á&√ m\ÁøϺø˘ bÕ¢+{Ÿ‡ qT+&ç $&ÉT<ä\ #˚k˛Ô+~. B˙ï ‘·j·÷s¡T (s¡÷ø£Ø: ‘êuÒfi¯ó¢ >∑T&ÉT¢ ô|f…º #√≥T )
&ç) ô|e’ ˙ï #˚ j · T {≤ìøÏ @ n+XÊ\T |ü ] >∑ D q˝ÀøÏ dæ) ‹$T+>∑˝≤\T &ç) &Ü*Œ¤Hé\T
42) @Á|æ˝Ÿ 6 , 2017 Hê&ÉT, RBI ]esY‡ πsb˛ rdüT≈£î+≥THêïs¡T? 58) Ç{°e\ @Á|æ˝Ÿ 2017˝À &Ûç©¢˝À ìs¡«Væ≤+∫q
πs{Ÿì m+‘·>± ìsê∆]+∫+~? m) Ç‘·sT¡ \jÓ÷>∑øπ eå ÷\ u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#·≥+, Ç+≥sY`ùdº{Ÿ øöì‡˝Ÿ MT{Ï+>¥ (ISC)øÏ
m) 6% _) 3% dæ) 5% &ç) 4% ùd«#·Ã,¤ <ë‘·‘·«+. me¬ses¡T Vü‰»s¡j·÷´s¡T ?
43) Ç{°e\ RBI &ç|üP´{° >∑es¡ïsY>± me]ï _) ìC≤sTTr, Äs√>∑´+ m) sêCŸHê<é dæ+>¥ _) ns¡TDY C…’{°¢
ìj·T$T+#ês¡T ? dæ) Ä<ëj·T+, eT+∫ |ü]bÕ\q dæ) sêÁcÕº\ eTTK´eT+Á‘·T\T / ˝Òø£yê]
m) K.P.ø£qT+>√ (Shri B.P. Kanungo) &ç) ô|’e˙ï Á|ü‹ì<ÛTä \T.
_) R. >±+BÛ 52) <˚˙ï Á{Ï>∑ZsY #˚j·T≥+ <ë«sê j·TTs√|æj·THé &ç) ô|’ n+<äs¡÷ (>∑es¡ïs¡¢ n~Ûø±sê\T, πø+Á<ä
dæ) ñcÕ nq+‘· düTÁãVü≤àD´+ j·T÷ìj·THé qT+&ç Á_≥Hé m–®{Ÿ (Áu… øχ{Ÿ) - sêh dü+ã+<Ûë\ô|’ MM |ü⁄+NÛ
&ç) •U≤ X¯s¡à ø±<ä*∫+~? ø£$TwüHé dü÷#·q\qT, ‘·~‘·s¡ n+XÊ\qT
44) RBI #˚dæqÁ|ü‹bÕ~‘·kÕº+&ç+>¥ &çbÕõ{Ÿ m) s√yéT Á{ÏjT· {Ï #·]Ã+#ês¡T)
ô|òdæ*{° (SDF) ms<äTø√dü+? _) Ä]ºø£˝Ÿ 50 (*dt u≤Hé Á{Ïj·T{Ï˝À Ç~ 59) eTDÏ|üPsY sêÁcÕºìøÏ @ <˚X¯+‘√ 358 øÏ.MT.
m) düsY |ü¢dt ø±´wt qT Á&ÓsTTHé #Ój·T´{≤ìøÏ ˇø£ ôdø£Hå )é bı&Ée⁄ >∑\ dü]Vü≤<äT› ñ+~? (Çø£ÿ&É >√˝…¶Hé
_) ¬sbıπs{Ÿ ø£Hêï ‘·≈£îÿe πs{Ÿ˝À ñ+&˚ dæ) C…˙yê ˇ|üŒ+<ä+ &ç) bÕ]dt ˇ|üŒ+<ä+ Á≥j·÷+–˝Ÿ Äø±s¡+˝À uÛÑ÷uÛ≤>∑+ @s¡Œ&ç,
|ü<ä∆‹˝À Çe«{≤ìøÏ 53) CGST _˝Ÿ; IGST _˝Ÿ; GST (ø±+ô|H˚‡wüHé kÕs¡e+‘·yÓTÆq ˝Àj·T\T, H˚\\T ñHêïsTT.)
dæ) m˝≤+{Ïø=˝Ò¢≥s¡˝Ÿ Vü‰MT\T ˝Ò≈£î+&Ü ≥T ~ ùd{º Ÿ‡) _˝Ÿ; j·T÷ìj·THé f…Á]≥Ø GST m) dæ+>∑|üPsY _) eTj·THêàsY
Çe«{≤ìøÏ &ç) ô|’e˙ï _˝Ÿ, 2017 nH˚ Hê\T>∑T _\T¢\qT bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ dæ) Ç+&√H˚wj æ ÷· &ç) <∏ësTT˝≤+&é
45) &˚$dt ø£|t (f…ìïdt) b˛{° Çø£ÿ&É ìs¡«Væ≤+#·   sêh|ü‹ ÄyÓ÷~+#ês¡T. ùdº{Ÿ GST 60) düTe÷s¡T 300 dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘· H˚|ü<Ûä´+
<ä\#ês¡T? _\T¢\qT mes¡T ≈£L&Ü ÄyÓ÷~+#ê*? >∑\ ªe÷r ‘·* ≈£îd”Ôμ nH˚ dæìe÷ Ç{°e*
m) Hê>¥ |üPsY m) sêh nôd+;¢\T _)sêh ôV≤’ ø√sY\º T 64 C≤rj·T dæìe÷ nyês¡T\¶ ˝À ªu…dºt mø˘‡b˛¢
_) (KSLTA ùdº&çj·T+) ø£ã“Hé bÕsYÿ, dæ) õ˝≤¢|ü]wü‘·TÔ\T &ç) Á>±eT |ü+#êj·Tr\T sπ wüH/é n&Ó«+#·sY |ò*æ +μ >± m+|æø£ nsTT´+~.
u…+>∑fiS¯ s¡T, ø£sêí≥ø£. 54) Á|ü‹bÕ~‘· ¬s’˝Ÿ &Óe\|t yÓT+{Ÿ n<∏ë]{° ªe÷r ‘·* ≈£îd”Ôμ mø£ÿ&É Á|üdæ~∆?
dæ) ø±q÷ŒsY &ç) <Ûäs¡àXÊ\ (¬s’˝Ÿ ¬s>∑T´˝Ò≥sY) $esê˝ÒM? m) #·+&û>∑&Ûé
46) uÛ ≤ s¡ ‘ · sêC≤´+>∑ | ü ⁄ ùdº { Ÿ *dü T º (sêÁwü º m) Bì ø±sê´\j·T+ &Ûç©¢˝À ñ+≥T+~. _) ∫Ûs #Û̊ ∫Û ‘ê*+, |üPDÒ, eTVü‰sêÁwüº
C≤_‘ê)˝À 15e m+Á{° ˝À @$T ñ+~ ? _) s¡÷. 50 ø√≥¢ ì~Û‘√ Bìï @sêŒ≥T #˚kÕÔsT¡ dæ) sêjYT ãπs* &ç) |æ‘√ÔsY |òüTsY
m) |üX¯óe⁄\ s¡ø£åD   ø±bÕ&ÉT≥ dæ) ¬s’˝Ò« Äøº̆, 1989 Á|üø±s¡+ Bì $<ÛäT\T
_) eT<ä´bÕq ìùw<Ûä+ dæ) es¡ø£≥ï ìùw<Ûä+ ñ+{≤sTT. (¬s’˝Ò« #êØ®\T e+{Ï$ »yêãT\T (y˚T ` 2017)
&ç) ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT\ Áb˛‘ê‡Vü≤+ ¬sø£yÓT+&é #˚kÕÔs¡T) 46-m
47) @ sêÁwüeº TT˝À $T~Û˝≤ Á|æ+{Ÿ eÁkÕÔ\T Á|üd~æ ?∆ &ç) ô|e’ ˙ï
1-m 16-&ç 31-&ç
m) ˇ&çXÊ _) ;Vü‰sY 55) ªõ+<ä^ Hêe÷μ |ü⁄düÔø£+ sêdæq+<äT≈£î, 2-_ 17-&ç 32-&ç 47-_
dæ) ‘·$Tfi¯Hê&ÉT &ç) πøs¡fi¯ kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ me]øÏ#êÃs¡T ? 3-m 18-m 33-m 48-_
48) ª>±+BÛ ÇHé #·+bÕs¡DYμ nH˚ |ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘· m) dü+»jYT #√ÁbÕ _) ø£cÕí k˛;Ô 4-m 19-m 34-_ 49-_
mes¡T? dæ) q$T‘ê sêjYT |òüTÀwt 5-m 20-&ç 35-&ç 50-m
m) eTÚ˝≤Hê nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ ÄC≤<é &ç) ÁbòÕ+CŸ ø±bòÕÿ 6-_ 21-_ 36-&ç 51-&ç
_) D.G. f…+&É÷\ÿsY 56) uÛ≤s¡‘· sê»´+>∑ 123 dües¡D _\T¢ <ë«sê 7-&ç 22-m 37-_ 52-_
dæ) APJ nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ <˚ìøÏ/@ ø£$TwüHøé Ï sêC≤´+>∑ Vü≤À<ë ø£*Œ+#ês¡T 8-&ç 23-&ç 38-m 53-m
&ç) C. düTÁãeTDÏjT· Hé (Bìï ˝Àø˘ düuÛÑ yÓ÷~+∫+~)? 9-m 24-_ 39-&ç 54-&ç
49) 250 dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+ düπs« n|òt Ç+&çj·÷ m) H˚wüq˝Ÿ ø£$TwüHé |òüsY k˛wü©¢   55-_
ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT´+~. Á|üdüTÔ‘·+ Bì düπs«j·TsY m&ÉT´πøwüq©¢ u≤´ø˘ yêsY¶ ø±¢ôddt
10-_ 25-_ 40-_
»qs¡˝Ÿ mes¡T? _) GST _\T¢ dæ) Ä<ÛësY _\T¢ 11-_ 26-&ç 41-&ç 56-m
m) C≤sY® me¬sdtº _) dü«s¡í düTu≤“sêe⁄ &ç) ô|ò’HêHé‡ _\T¢ 12-&ç 27-&ç 42-m 57-_
dæ) S. ÁøÏk˛º|òüsY &ç) sêJyé y˚TVü≤]¸ 57) ˇ&çXÊ düeTTÁ<ärs¡+˝Àì s¡Twæ ≈£î˝≤´ 13-m 28-&ç 43-m 58-&ç
50) UNO Ç+≥πsïwüq˝Ÿ Vü‰|æHÓdt&˚ (e÷sYà 20, s¡÷ø£Ø<˚ìøÏ Á|üdæ~∆ ? 14-m 29-_ 44-m 59-_
2017) dü+<äs¡“¤+>± $&ÉT<ä\ #˚dæq es¡˝Ÿ¶ m) »\>∑\T 15-&ç 30-&ç 45-_ 60-_
Vü‰|æHÓdt 2017 ]b˛sYº Á|üø±s¡+ @ <˚X¯+ _) Çø£ÿ&É Á|ü‹ @{≤ e÷sYÃ- @Á|æ˝Ÿ e÷dü+˝À

30 jÓ÷»q 2017 y˚T

 <äsŒ¡ D+
|üqTï #Ó*+¢ |ü⁄, bÕHé ø±s¡T\¶ ≈£î q÷‘·q bı.dü.ùd.qT |ü+|ü&É+ <ë«sê USSD &çõ≥˝Ÿ kÕø£så ‘¡ · n_Ûj÷· Hé, &çmdtm
yÓTTu…˝’ Ÿ n|æøπ¢ wüH:é ùde<ë«sê {Ϭø{Ÿ bı+<äe#·TÃ. BìøÏ
n+‘·sê®\+ nedüs+¡ ˝Ò<Tä . eTq Á|üj÷· D
$esê\qT, n+fÒ mø£ÿ&çqT+&ç mø£ÿ&çøÏ,
Á|üj·÷D‘˚B e¬>’sê\qT |ü+|æ‘˚ eTq≈£î
ˇø£ Á{≤Hê‡ø£åHé ◊&ç edüTÔ+~. Bì‘√ #ÛêØ®
#Ó*¢ùdÔ {Ϭø{Ÿ bı+<äe#·TÃ. Bìø√dü+
e´≈£îÔ\T eTT+<äT>± IRCTC yÓuŸôd’{Ÿ˝À
qyÓ÷<äT#˚sTT+#·Tø√yê*. Ç˝≤ qyÓ÷<äT <˚X¯yê´|üÔ+>± 50 \ø£å\ eT+~
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<ä´eT+˝À #˚dTü ≈£îqï Á|ü‹e´øÏøÔ ,° Hê\T>∑+ø¬ \ MMID j· T Te‘· ≈ £ î , eT÷&É T dü + e‘· ‡ sê\˝À
uÛ≤>∑+>± Ä<ëj·T|ü⁄ |üqTï ˝…ø£ÿø£≥º&É+, HÓ+ãs¡TqT πø{≤sTTkÕÔs¡T. Bì<ë«sê ø£+|üP´≥sY $<ä´q+~+#˚+<äT≈£î s¡÷. 450
#Ó*+¢ |ü⁄, dü+ã+~Û‘· |üÁ‘ê\ <ëK\T e+{Ï >∑]wüº+>± Äs¡T>∑T]øÏ {Ϭø{Ÿ ]»s¡T« -500 ø√≥¢ øπ {≤sTT+|ü⁄‘√ øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ˇø£ qT‘·q n|æ¢πøwüHé qT #˚dTü ø√e#·TÃ. áø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï ÁbÕs¡ + _Û + ∫+~.
Ä<ëj· T |ü ⁄ |ü q Tï XÊK ‘· « s¡ ˝ À kÕ<Ûës¡D ùde øπ +Á<ë\T: >∑T]Ô+∫q ø=ìï Áô|’y˚≥T dü+düú\ <ë«sê
Á|üyX˚ ô¯ |≥ºqTqï~. bÕHé ø±s¡T\¶ C≤ØøÏ ≈£L&É ø=ìï >∑T]Ô+∫q õ˝≤¢\˝À á ø±s¡´Áø£e÷ìï
á n|æøπ¢ wüHé ñ|üj÷Ó –düT+Ô ~. Bì‘√ Çø£ô|’ neT\T #˚kÕÔs¡T.
kÕàsYº bò˛Hé <ë«sêH˚ nìï ˝≤yê<˚M\T
»s¡T|üe#·TÃ, Ä<Ûës¡ Ä<Ûës¡+>± E-KYCì
ìeTTcÕ˝À¢ bı+<äe#·TÃ. Ä]∆ø£ eT+Á‹‘·«
XÊKyê] nqTeT‹‘√ ‘·«s¡˝À á n|æøπ¢ wüH,é
@C…+≥T¢ ø±e˝…qT
Á|ü»\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêqTqï~. jÓ÷»q ‘Ó\T>∑T e÷dü |üÁ‹ø£
Çø£ô|’ mdt.m+.mdt <ë«sê s¬ ˝’ «Ò &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+˝À |ü+|æD°øÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
{Ïø¬ ≥T¢: kÕ<Ûës¡D ùdyêπø+Á<ë\T ø°\ø£ uÛÑ÷$Tø£qT @C…+{Ÿ\T ø±e˝…qT. k˛˝Ÿ
ìs¡«Væ≤düTHÔ êïsTT. á øπ +Á<ë\qT+&˚ $$<Ûä ôd*¢+>¥ $<Ûëq+˝À ø±˙,
ùde\T Á|ü»\ø£+<äT‘êsTT. Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê\˝À nsTT‘˚ , Ç$ π ø e\+
õ˝≤¢\ yêØ>± ø±˙ @C…+{Ÿ\T
düe÷#êsêìï n+~+#˚ kÕ<ÛäHê\T>± ø±e˝…qT.
e÷Á‘· y ˚ T ø±ø£ , ø° \ ø£ Á|ü u Û Ñ T ‘· « $esê\≈£î dü+Á|ü~+#·+&ç
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï
eT]+‘· ô|+#·T‘êsTT. kÕúìø£+>± ìyêdü
m&ç≥sY, jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T),
Çø£ô|’ bı{Ϻ düe÷#ês¡ ùde, eTT+≥÷, 18 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq, ø£˙dü+ ôV’≤<äsêu≤<é.
bı.dü.ùd. (mdt.m+.mdt) <ë«sê ¬s’˝Ò« |ü<äe‘·s¡>∑‹ bÕdüsTTq, ‘·–q kÕ+πø‹ø£ bò˛Hé 9440406712.
{Ïø¬ ≥T¢ bı+<äe#·TÃ. 139 HÓ+ãs¡T≈£î ˇø£ nqTuÛÑeeTTqï me¬s’Hê á πø+Á<ë\ e-mail : yojana_telugu@yahoo.co.in
ùde\qT n+~+#·e#·TÃ.

jÓ÷»q 2017 y˚T 31

 27e ù|J ‘·s¡TyêsTT...
bÕs¡<äs¡Ùø£ Ä]úø£ e´edüú
~X¯>±...
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\ìï+{Ï ø ° ≈£ L &Ü Ä<Û ë sY
nqTdü+<Ûëq+ ‘·|üŒìdü] #˚XÊs¡T.
edüT,Ô ùde\ |üqTï (õmdt{)Ï
dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq ‘·sê«‘· ô|<ä›
m‘·TÔq #˚|ü{Ϻq dü+düÿs¡D˝À¢ |üqTï\
$<Ûëq+˝À ‘Ó∫Ãq e÷s¡TŒ˝À¢ Á|ü<Ûëq
yÓTÆq~>± edüTÔùdyê |üqTïqT #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
uÛ≤s¡rj·TT\+<ä]ø° ˇπø e÷¬sÿ{Ÿ @sêŒ≥T
#˚ d æ |ü q Tï\ $<Û ë Hêìï dü + dü ÿ ]+∫
ô|≥Tºã&ÉT\qT ô|+#˚+<äT≈£î, Ä<ëj·÷ìï
ô|+#·T≈£îH˚+<äT≈£î sêh, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«\
eT<Ûä´ |üqTï\˝À yê{≤\ |ü+|æD°øÏ Jmd”º
‘√&É Œ &É T ‘· T +~. Jmd” º ø Ï dü + ã+~Û + ∫
Hê\T>∑T _\T¢\T bÕs¡¢yÓT+≥T˝À ÄyÓ÷<ä+
bı+<ä&É+ e\¢ E˝…’ ˇø£{À ‘˚BHê{ÏøÏ Ç~
n+<ä T u≤≥T˝ÀøÏ e#˚ à neø±X¯ e TT
@s¡Œ&ç+~. õmd”º neT\T n‘ê´<ÛäTìø£
düe÷#ês¡ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+‘√ eTT&ç|ü&ç
ñ+&É & É + e\¢ |ü q Tï m>∑ y ˚ ‘ · < ës¡ T \qT
ø£åD≤˝À¢ >∑T]Ô+∫ ô|<ä›m‘·TÔq »]e÷Hê
$~Û + #· & É y ˚ T >±ø£ ø£ ] ƒ q +>± •øÏ å + #˚
neø±X¯+ ≈£L&Ü ñ+&É&É+e\¢ |üqTï\
edü÷fi¯ó¢ ô|s¡>∑&É+ e\¢ Bs¡Èø±\+˝À dü÷ú\
C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô ≈£L&Ü ô|]π> neø±X¯eTT+~.
n+‘˚ > ±≈£ î +&Ü ø£ ∫ Ñ· y Ó T Æ q yê´bÕs¡
e´eVü‰sê\ qyÓ÷<äTe\¢ Á|ü‘·´ø£å |üqTï\
edü ÷ fi¯ ó ¢ ≈£ L &Ü >∑ D ˙j· T +>± ô|]π >
neø±X¯+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
mìïø£\ ì<ÛTä \ ùdø£sD¡ ˝À dü+düÿs¡D\T:
$$<Ûä sê»ø°jT· bÕغ\T 2004-05 qT+∫
2014-15 eT<Û´ä ø±\+˝À 7,833 ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\ y˚Ts¡≈î£ ì<ÛTä \qT ùdø£]+#·Tø√>±
n+<äT˝À 69 XÊ‘·+ kıeTTà >∑Ts¡T‘Ô *Ó j·Tì
e÷sêZ\ <ë«sêH˚ \uÛ´Ñ yÓT+Æ <ä+fÒ Ä kıeTTà
32
Ç∫ÃqyêfiËe¢ s√ eTq+ ñVæ≤+#·Tø√e\dæ+<˚
‘·|Œü eTs√ >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Ò<ìä nk˛dæjT˚ wüHé
Ä|òt &Óy÷Ó Áø±{Ïø˘ ]bòÕsYà‡ (@&ûÄsY) dü+düú
‘˚*Ã#Ó|Œæ +~.
bÕ]ÁXÊ$Tø£, yê´bÕs¡ esêZ˝Ò ‘·eT
Á|ü j Ó ÷ »Hê\T ø±bÕ&É T ≈£ î H˚ Áø£ e T+˝À
sê»ø°j·T bÕغ\≈£î ì<ÛäT\T düeT≈£Ls¡Ã&É+
e\¢ sê»ø°j·÷\≈£î, yê´bÕs¡esêZ\≈£î eT<Ûä´
@s¡ Œ &˚ ã+<Û ä + ã©j· T yÓ T Æ b ˛e&É + ‘√
sê»ø°j·T bÕغ\T yê´bÕs¡ Á|üjÓ÷»Hê\qT
ø±bÕ&ÉT‘·÷ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï nD∫y˚ùd
X¯≈£îÔ\T>± e÷]b˛‘êj·Tì düŒwüºyÓTÆ+~.
n+<äTe\¢ sê»ø°j·TbÕغ\≈£î n+<˚ ì<ÛäT\T
bÕs¡<äs¡Ùø£+>± ñ+&Ü*‡q nedüs¡+ m+‘√
ñ+~.
n+<ä T ˝À uÛ ≤ >∑ + >±H˚ 2017
ã&Ó®{Ÿ˝À sê»ø°j·T bÕغ\≈£î ˇø=ÿø£ÿ]
qT+∫ \_Û+#˚ q>∑<äT $sêfi≤\qT ¬s+&ÉT
y˚\ s¡÷bÕj·T\≈£î |ü]$T‘·+ #˚dü÷Ô ˇø£
n&ÉT>∑T eTT+<äTπøXÊs¡T. n˝≤π> mìïø£\
e´j·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫ ø±s=Œπs{Ÿ dü+düú\
qT+∫ e#˚à ì<ÛäT\T mes¡T Ç#êÃs¡qï
$wüj·÷˙ï yÓ\¢&ç+#˚ neø±X¯+ ˝Òq|üŒ{Ïø°
me] <ë«sê kıeTTà e∫Ã+<√ ‘Ó * ùd
neø±X¯ + ñ+&˚ ˝ ≤ mìïø£ \ u≤+&É T ¢
$&ÉT<ä\ #˚j·÷\˙ Á|ü‹bÕ~+#ês¡T.
n$˙‹ì n~Û>$∑ T+#·&+É :
kÕ«‘· + Á‘· + e∫Ãq|ü Œ {Ï qT+∫
n_Û e ~∆ |ò ü ˝ ≤\T ù|<ä Á |ü » \≈£ î n+<ä
CÒj·÷\qï ñ<˚›X¯´+‘√ #˚|ü&ÉT‘·Tqï dü+πøåeT
|ü<∏äø±\ô|ò’ Ks¡TÃqT Á|ü‹ @{≤ ô|+#·T‘·÷
edüTÔqï|üŒ{Ïø° n$˙‹ ô|#·Tà ô|]–b˛e&É+
e\¢ nedü s ¡ y Ó T Æ q yê]øÏ e÷Á‘· + n$
<äø£ÿ&É+ ˝Ò<äT. Á|üC≤|ü+|æD° e´edüú <ë«sê
2015 -16 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À |ü+|æD°
#˚dæq yÓTT‘·Ô+˝À düTe÷s¡T 40 qT+∫ 50
XÊ‘·+ |üø£ÿ<ës¡T\T |ü{Ϻq≥Tº Ä]úø£ düπs«
düŒwüº+ #˚dæ+~.
Bìï n]ø£ f Ò º + <ä T ≈£ î dü _ ‡&û
kıeTTàqT H˚s¡T>± \_∆<ës¡T U≤‘ê˝ÀH˚
y˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ªª&Ó’¬sø˘º u…ì|òæ{Ÿ
Á{≤q‡Œ¤sYμμ nH˚ |ü<ä∆‹ì neT\T#˚j·T&É+
ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ç+<äTø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+
2014˝À »Hé-<ÛäHé Ä<ÛësY yÓTTu…’˝Ÿ (C≤+)
eT÷&ÉT |ü<∏äø±\qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. »Hé
<ÛäHé øÏ+<ä 25.7 ø√≥¢ U≤‘ê\T ÁbÕs¡+uÛÑ+
ø±>± <˚X¯»HêuÛ≤˝À 112 ø√≥¢ eT+~øÏ
Ä<Û ë sY ø±s¡ T ¶ \ T \_Û + #êsTT. M{Ï
nqTdü+<ÛëHêìøÏ yÓTTu…’˝Ÿ bò˛qT¢ ≈£L&Ü
‘√&ÉŒ&ܶsTT. |òü*‘·+>± >∑‘· eT÷&˚fi¯fl˝À 17
eT+Á‹‘·« XÊK\T neT\T #˚düTÔqï 84
|ü<∏äø±\≈£î dü+ã+~Û+∫ dü_‡&û\T ‘·~‘·s¡
|òü˝≤\qT H˚s¡T>± \_∆<ës¡T\≈£î H˚s¡T>±
#˚ π s ˝≤ yê] U≤‘ê\≈£ î #˚ s ¡ à &É + e\¢
düTe÷s¡T 50 y˚\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\ Ä<ë
»]–+~. n+‘˚ > ±≈£ î +&Ü \_∆ < ës¡ T \
C≤_‘ê\qT n+‘·sê®\+˝À ñ+#·&É+e\¢
me¬s’Hê m|ü⁄Œ&Ó’Hê |ü]o*+#˚ neø±X¯+
ñ+~.
Á|üø£‹ eqs¡T\ πø{≤sTT+|ü⁄˝À
≈£ L &Ü n$˙‹øÏ ÄkÕÿs¡ + ˝Ò ≈ £ î +&Ü
#˚ùd+<äT≈£î >∑qT\T, uÛÑ÷>∑s¡“¤ eqs¡T\
(n_Ûe~∆ eT]j·TT ìj·T+Á‘·D) #·{≤ºìï
düe]+#·&Éy˚T>±ø£ $$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« XÊK\≈£î
nedüs¡yÓTÆq edüTÔ ùde\ ø=qT>√fi¯fl ø√dü+
>∑es¡ïyÓT+{Ÿ á-e÷¬sÿ{Ÿ (C…yéT)qT ‘Ó]∫
n$˙‹øÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Ò≈£î+&Ü #·÷ùd+<äT≈£î
Á|üj·T‹ïk˛Ô+~. Bìe\¢ mø£ÿ&Ó’Hê n$˙‹
»]–‘˚ yÓ+≥H˚ ã≥ºãj·T\j˚T´ neø±X¯eTT
ñ+&É≥+‘√ #ê˝≤es¡≈£î n+<äs¡T C≤Á>∑‘·Ô
eVæ≤+#ê*‡ ek˛Ô+~.
|üP]Ô ø±e\dæq Á|üD≤[ø£:
ªªdü « #· à ¤ u Û ≤ s¡ ‘ Y μ μ \ø£ å ´ s ø√dü +
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + rdü T ≈£ î +≥Tqï #· s ¡ ´ \qT
Á|üX¯+dædü÷Ô Bìï eT]+‘· y˚–s¡|ü]#˚+
<äT≈£î Ç+ø± rdüTø√e\dæq ø±s¡´Áø£e÷\T
Hêïj· T ì #Ó | ü Œ ø£ ‘· | ü Œ <ä T . n~Û ø ±s¡ T \
jÓ÷»q 2017 y˚T
$#·ø£åD≈£î, n$˙‹øÏ ‘êe⁄˝Òì $<Ûä+>±
Hê´j· T |ü s ¡ y Ó T Æ q ∫≈£ î ÿ\≈£ î neø±X¯ +
˝Òì$<Ûä+>± |üqTï\ #·{≤º\qT eT]+‘·
düs¡∞ø£]+#·&É+ #ê˝≤ nedüs¡+. Ç|üŒ{Ïπø
düTe÷s¡T 5.5 \ø£å\ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î
dü+ã+~Û+∫q düTe÷s¡T eT÷&ÉT \ø£å\
π ø dü T \T yÓ T T<ä { Ï n|æ Œ ˝Ò { Ÿ n~Û ø ±s¡ T \
eTT+<äT ô|+&ç+>¥˝À ñHêïj·Tì Ä]∆ø£
eT+Á‹ 2016-17 ã&Ó®{Ÿ Á|üdü+>∑+˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
ˇø£#√≥ Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\Tqï
e´≈£îÔ\qT eTs√#√≥ ìs√~Û+#·&Ü˙ï ≈£L&Ü
n&ÉT¶ø√e\dæ ñ+≥T+~. |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T˝≤¢
|ü⁄≥Tºø=düTÔqï ôw˝Ÿ ø£+ô|˙\T #·≥º+˝Àì
˝§dü T >∑ T \qT <ä T ]«ìjÓ ÷ >∑ | ü s ¡ # · ≈ £ î +&Ü
ìs√~Û+#ê*‡e⁄+≥T+~. ˇπø ∫s¡THêe÷‘√
e+<ä˝≤~ ø£+ô|˙\T |ü⁄≥Tºø=düTÔHêïsTT.
n‹ ‘·≈£îÿe ô|≥Tºã&ÉT\Tqï M≥ìï+{Ï˝ÀqT
e´≈£îÔ\T n≥T ñ<√´>∑T\T>±ì ˝Ò<ë &Ó’¬sø£ºsY‡
>± ñqïyê¬ s es¡ ÷ >∑ T ]Ô + |ü ⁄ ñqïyês¡ T
ø±ø£b˛e&É+ $X‚wü+. Ç˝≤+{Ï ø£+ô|˙\T
qøÏ © _\T¢ \ T dü  wæ º + #· & É + , uÀ>∑ d t
eT÷\<Ûäq+ ˝…ø£ÿ˝À¢ #·÷|ü&É+ <ë«sê Ä]úø£
e´eVü‰sê\÷ ìs¡«Væ≤+#·&É+˝À |ü+&çb˛sTT
ñ+{≤sTT. Mfi¯flqT |ü≥Tºø√e&É+ >±ì, ˝Ò<ë
|ü≥Tº≈£îHêï yê] H˚s¡+ ìs¡÷|æ+#·&É+ >±ì
Á|üdüTÔ‘· kÕøå±´<Ûësê\ #·{≤º\‘√ kÕ<Ûä´+
ø±<äT. 2013-14 qT+∫ 2015-16
eT<Û ä ´ ø±\+˝À Ä<ëj· T |ü q Tï XÊK
n~Ûø±s¡T\T 1155 ø£+ô|˙\ô|’ <äsê´|ü⁄Ô
#˚dæ yê{Ï<ë«sê 13,300 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\
y˚Ts¡≈£î 22 y˚\eT+~ \_› bı+~q≥Tº
>∑T]Ô+#ês¡T. nsTT‘˚ á πødüT\T ø√s¡Tº\
m<äT≥≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ä•+∫q |òü*‘·+
\_Û+#·˝Ò<äT. n+<äTe\¢ _HêMT ù|s¡¢‘√
|ü⁄≥º>=&ÉT>∑T ø£+ô|˙\qT düwæº+∫ nÁø£eT
˝≤yê<˚M\T ìs¡«Væ≤+#˚ e´≈£îÔ\qT n]ø£{Ϻ
|ü{ÏwüºyÓTÆq #·{≤º\T #˚j·Te\dæñ+~.
|üqTï $~Û+#˚ n~Ûø±s¡T\≈£î, #Ó*¢+|ü⁄
<ës¡T\≈£î eT<Ûä´ $yê<ä+ #Ó\πs>∑≈£î+&Ü
#· ÷ &Ü*‡ e⁄+≥T+~. @<Ó ’ H ê ‘· > ∑ e ⁄
@s¡ Œ &ç q |ü ⁄ Œ&É T yÓ + ≥H˚ ñqï‘ê~Û ø ±]
dü e Tø£ å + ˝À <ëìï |ü ] wü ÿ ]+#· T ≈£ î H˚
neø±X¯+ ñ+&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä<ëj·T
|üqTï XÊK Ç{°e\ Á|üy˚X¯ô|{Ϻq á-
nôdôdà+{Ÿ $<Ûëq+ dü‘·Œ¤*‘ê*düTÔ+<äì
Ä•+#·e#·TÃ.
Ä]∆ ø £ H˚ s ê\≈£ î bÕ\Œ&É T ‘· T qï
e´≈£îÔ\T ˝Ò<ë dü+düú\≈£î #Ó+~q Á|üeTTKT\T
@@ <˚ X Ê˝À¢ m˝≤+{Ï sê»ø° j · T
nqTã+<Ûë\T ø£*–ñHêïjÓ÷ eTT+<äT>±
>∑ T ]Ô + ∫, nø£ ÿ &É m<ä T s¡ j ˚ T ´ sê»ø° j · T
|üs¡yÓTÆq ˇ‹Ô&ÉT\qT n~Û>∑$T+#˚+<äT≈£î
‘·–q #·s¡´\qT rdüT≈£îH˚˝≤ e´eVü≤]+
#ê\ì Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Ä]úø£ H˚sê\qT
ìs√~Û+#˚+<äT≈£î @sêŒf…Æq ø±sê´#·s¡D
ã+<ä + ˝À dü u Û Ñ ´ ‘· « + ø£ * –q uÛ ≤ s¡ ‘ ·
Á|üuÛÑT‘·«+ dæbòÕs¡T‡ #˚dæ+~. #·{≤º\qT
neT\T#˚ùd e´≈£îÔ\T dü+düú\T ‹s¡T>∑T˝Òì
$<Ûä+>± e´eVü≤]+#˚+<äT≈£î M\T>± nìï
<˚XÊ\T |üs¡düŒs¡+ düVü≤ø£]+#·Tø√yê\ì
uÛ≤s¡‘Y dü÷∫+∫+~.
ìs¡+‘·s¡ ø£wæ nedüs+¡ :
n$˙‹ì n+‘· + #˚ d æ Ä]ú ø £
e´edüúqT Á|üøå±fi¯q #˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+
rdüT≈£î+≥Tqï kÕVü≤k˛ù|‘·yÓTÆq ìs¡íj·÷\T
ì»+>± n_Ûq+<ä˙j·T+. Ç<˚ }|ü⁄‘√
eT]+‘· eTT+<äT≈£î kÕ–‘˚ ù|<ä]ø±ìï
‘=\–+#· & É + , kÕ+π ø ‹ø£ HÓ ’ | ü ⁄ D´+
ô|+bı+~+∫ eT]ìï ñbÕ~Û neø±XÊ\T
ø£ * Œ+#· & É + , e+{Ï mHÓ ï H√ï ˝≤uÛ ≤ \T
düeT≈£Ls¡T‘êsTT. .nsTT‘˚ á #·s¡´\T #˚|üfÒº
dü + <ä s ¡ “ +>± ø=+<ä ] øÏ ø=+‘· u≤<Û ä
ø£\>∑e#·TÃ ø±˙ yÓTT‘·Ô+ MT<ä n+<ä]ø°
ô|<ä › y Ó T T‘· Ô + ˝À ˝≤uÛ Ñ + #˚ ≈ £ L π s ≥|ü ⁄ Œ&É T
∫qï∫qï u≤<Û ä \ T uÛ Ñ ] +#· ø £ ‘· | ü Œ <ä T .
m˝≤+{Ï ‘ê´>∑ + ˝Ò ≈ £ î +&Ü |ò ü * ‘· +
\_Û + #· < ä T . ãVü Q fi¯ Á|ü j Ó ÷ »Hê\T
kÕ~Û+#˚+<äT≈£î dü«#·Ã¤‘· ø£*–q bÕs¡<äs¡Ù
ø£ y Ó T Æ q Ä]ú ø £ e´edü ú q T kÕ~Û + #˚ + <ä T ≈£ î
∫qïbÕ{Ï ‘ê´>±\T #˚j·Tø£ ‘·|üŒ<äì eTq+
>∑T]Ô+#ê*‡ ñ+≥T+~.

bÕsƒ¡≈£î\≈£î eTq$
jÓ÷»q ‘Ó\T>∑T e÷dü|Áü ‹ø£ bÕsƒ≈¡ î£ \ düŒ+<äq\qT ÄVü‰«ìk˛Ô+~. jÓ÷»q bÕsƒ≈¡ î£ \T, #·+<ë <ës¡T\T,
ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wüß\T |üÁ‹ø£˝À e#˚à yê´kÕ\ô|’ ‘·eT dü+<˚V‰ü \T, dü÷#·q\T, düŒ+<äqqT ˝ÒK\T, á`yÓTsTT˝Ÿ
(yojana_telugu@yahoo.co.in), {Ï«≥ºsY (@yojanatelugu)\ <ë«sê
‘Ó*j·T#˚jT· >∑\s¡T. jÓ÷»q Á|üe÷D≤ìï eT]+‘· yÓTs¡T>∑T |üs#¡ &· ÜìøÏ MT düŒ+<äq e÷≈£î m+‘√
The Editor, ñ|üø]£ düT+Ô ~.
Yojana (Telugu), Room No. 205,
Second Floor, CGO Towers;
Kavadiguda, Hyderabad - 500 080. ` m&ç≥sY, jÓ÷»q
jÓ÷»q 2017 y˚T 33
 á`>∑e¬sïHé‡
&çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±]‘· \ø£´å + : C≤„q Ä<Ûë]‘· Ä]úø£ e´edüú
◊{° n+fÒ Ç+&çjT· Hé {≤˝…+{Ÿ
nì, ◊{° n+fÒ Ç+&çjT· Hé
f…ø±ï\J nì, ◊{° n+fÒ
Ç+&çj÷· ≥Te÷s√ nì dü]ø=‘·Ô
nsêú\‘√ j·÷e‘Y uÛ≤s¡‘êìï
&çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À nqTdü+<Ûë
ì+#˚ ãèVü≤‘·sÔ ¡ ø±s¡´Áø£eT+
Ç|üŒ{Ïøπ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj÷· ø±s¡´Áø£eT+
Á|ü<ëÛ q+>± eT÷&ÉT s¡+>±˝À¢ |üì
#˚dTü +Ô ~. Á|ü‹ bÂs¡T&çøÏ
n+<äTu≤≥T˝À &çõ≥˝Ÿ eTÚ*ø£
dü<Tä bÕj·÷\ ø£\Œq, |ü]bÕ\q,
&çe÷+&é y˚Ts¡≈î£ ùde\T,
&çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘· \ø£´å +>± |üì
#˚dTü +Ô ~.
&Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ, kÕ|òtºy˚sY f…ø±ï\J bÕsYÿ‡ Ä|òt Ç+&çj·÷, q÷´ &Ûç©¢.
34
bÕs¡<äs¡Ùø£, Á|ü‹ düŒ+~‘·, dü$Tà[‘·,
uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´ |ü ] bÕ\qqT dü è õdü T Ô q ï
H˚ | ü < ∏ ä ´ +˝À Á|ü | ü + #· + ˝ÀH˚ n‹ô|<ä ›
Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú˝À düeT÷\ e÷s¡TŒ\qT
rdüTø=ì sêe&ÜìøÏ Á|ü‹ bÂs¡T&çø° &çõ≥˝Ÿ
s¡ ÷ |ü + ˝À kÕ~Û ø ±s¡ ‘ · q T n+<ä # ˚ d ü ÷ Ô
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+˝À
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+ dü]ø=‘·Ô
\øå±´\qT ìπs›•+#·T≈£î+{À+~.
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj÷· ø±s¡´Áø£eT+
nedüs+¡ :
Á|ü ‹ ÁbÕs¡ + uÛ ≤ ìøÏ ˇø£ ø±s¡ D
eTT+≥T+~. düe÷»+˝À bÕ‘·T≈£îb˛sTTq
$XÊ«kÕ\‘√ e∫Ãq Vü≤≈£îÿ\T s¡÷bÕ+‘·s¡+
#Ó+<äT‘·÷ n|üPs¡«yÓTÆq Ä<ÛäTìø£ e´edüú>±
@s¡ Œ &ÜìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q Ä˝À#· q \T
yÓTT˝¬ø‘·Ô&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡D+ nedüs¡+.
Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡‘Y n+‘·sê®rj·T Ä]úø£X¯øÏÔ>±
Ä$s¡“¤$düTÔqï y˚fi¯, <˚X¯+˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´
Á|üC≤kÕ«eT´ |ü⁄s√>∑‹ ‘·|üŒìdü] nsTT+~.
<˚ X ¯ Á|ü » \+‘ê dü ¬ s ’ q dü e ÷#êsêìï
‘Ó \ Tdü T ø√e&É + , Á|ü u Û Ñ T ‘· « $<Û ë Hê\ô|’
#· ] Ã+#· & É + , $<Û ë Hê\ s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq˝À
kÕ+|òæTø£, Ä]úø£ ndüe÷q‘·\‘√ ì$T‘·Ô+
˝Ò≈£î+&Ü Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ <√Vü≤<ä|ü&Ü*‡q
E-mail: rai@stpi.in
&çõ≥˝Ÿ Áø±+‹
&Üø£ºsY z+ø±sY sêjYT
dü e Tj· T + Ädü q ïyÓ T Æ + ~. Çø£ Ç|ü  &É T
|ü ] bÕ\q nqï~ ˇø£ yÓ ’ | ü ⁄ >± »]π >
Á|üÁøÏj·T>± m+‘·e÷Á‘·eT÷ ñ+&ÉC≤\<äT.
düVü≤ Á|ü‹bÕ<äq\T, #·s¡Ã\T, dü$Tàfi¯‘·yÓTÆq
|ü]bÕ\q nedüs¡+. uÛ≤s¡‘Y e+{Ï n_Ûeè~∆
#Ó+<äT‘·Tqï <˚X¯+˝À n‘·´~Ûø£ »HêuÛ≤
j·TTe‘· ñqï H˚|ü<∏ä´+˝À C≤rj·T Ä]úø£,
kÕe÷õø£ |ü ⁄ s√>∑ ‹ øÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q
‘√&ÜŒ&ÉTqT n+~+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq
#√≥˝≤¢ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq Ä˝À#·q\T #˚j·T&É+
nedüs¡+.
n+‘· s ê® r j· T |ü ] D≤eTo\‘· ˝ À
kÕúìø£ düe÷C≤\T Á|üuÛ≤$‘·+ ne⁄qï|ü&ÉT,
Á|ü d ü T Ô ‘ · |ü ] dæ ú ‘ · T ˝À¢ n‘· ´ edü s ¡ + >±
ø±yê*‡+~.. y˚ > ∑ e +‘· y Ó T Æ q kÕ+π ø ‹ø£
s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq Á|ü ‘ ˚ ´ øÏ + ∫ dü e ÷#ês¡ ,
kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ q +˝À |ü ⁄ s√>∑ ‹ .
n+<ä T ø£ H ˚ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ◊{° s¡ + >±ìï
Ä<Û ë s¡ + >± #˚ d ü T ø=ì <˚ X ¯ + ˝Àì Á|ü ‹
bÂs¡T&É÷ &çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À nqTdü+<Ûëq
eTe⁄‘· ÷ |ü ] bÕ\q˝À uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT´\T
ø±yê\ì Äø±+øÏåk˛Ô+~. &çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À
Á|ü‹ bÂs¡T&ÉT kÕ~Ûø±s¡‘· kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
Á|üdüTÔ‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ kÕàsYº |ü]bÕ\q˝À
n+<ä ] ˙ uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´+ #˚ j · T &ÜìøÏ ,
jÓ÷»q 2017 y˚T
‘· < ë«sê e´edü ú ˝ À bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ ‘ ·
kÕ~Û+#·&ÜìøÏ eTTeTàs¡+>± Á|üj·T‘êï\T
#˚ k ˛Ô + ~. ù|<ä , <Û ä ì ø£ ‘˚ & Ü ˝Ò ≈ £ î +&Ü
<˚X¯+˝Àì n+<äs¡T bÂs¡T\≈£î düT|ü]bÕ\q
n+~+#· & ÜìøÏ &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
ø±s¡´Áø£e÷ìï uÛ≤Ø jÓT‘·TÔq ÁbÕs¡+_Ûk˛Ô+~.
\øå±´\T :
Á|ü‹ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ <ëì n+‘·s¡Z‘·
\øå±´\T #√<äø£X¯øÏÔ>± |üì#˚kÕÔsTT. ◊{Ïì
Äj·TT<Ûä+>± #˚düTø=ì Á|üdüTÔ‘· |ü]bÕ\q˝À
e÷s¡TŒ\T, #˚s¡TŒ\T #˚j·T&ÜìøÏ &çõ≥˝Ÿ
Ç+&ç j · ÷ ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ◊{Ï n+fÒ Ç+&çj·THé
{≤˝… + {Ÿ nì, ◊{Ï n+fÒ Ç+&ç j · T Hé
f… ø ±ï\J nì, ◊{Ï n+fÒ Ç+&ç j · ÷
≥Te÷s√ nì dü]ø=‘·Ô nsêú\‘√ j·÷e‘Y
uÛ≤s¡‘êìï &çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À nqTdü+<Ûë
ì+#˚ ãèVü ≤ ‘· Ô s ¡ ø±s¡ ´ Áø£ e T+ Ç|ü Œ {Ï π ø
ÁbÕs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ + ~. &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_ÛdüTÔqï dü+<äs¡“¤+>±
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q yÓ’K]ì $düŒwüº+>±
yÓ\¢&ç+∫+~. uÛ≤s¡‘YqT &çõ≥˝Ÿ |üs¡+>±
kÕ~Ûø±s¡ düe÷»+>±, C≤„q Ä<Ûë]‘· Ä]úø£
e´edü ú ‘· j · ÷ s¡ T #˚ j · T &É y ˚ T \ø£ å ´ +>±
Á|ü ø £ { Ï + ∫+~. &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
ø±s¡´Áø£eT+ Á|ü<Ûëq+>± eT÷&ÉT s¡+>±˝À¢
|üì #˚düTÔ+~. Á|ü‹ bÂs¡T&çøÏ n+<äTu≤≥T˝À
&ç õ ≥˝Ÿ eTÚ*ø£ dü < ä T bÕj· ÷ \ ø£ \ Œq,
|ü ] bÕ\q, &ç e ÷+&é y˚ T s¡ ≈ £ î ùde\T,
&çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘· \ø£å´+>± |üì #˚düTÔ+~.
Á|ü ‹ bÂs¡ T &ç ø Ï &ç õ ≥˝Ÿ eTÚ*ø£
kÂø£sê´\ ø£\Œq nqï~ n+<äTu≤≥T˝À
ñ+&˚ \ø£ å ´ +>± &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
$kÕÔs¡+>± |üì#˚düTÔ+~. ˇø£ <˚X¯+ #·ø£ÿ>±
ñ+&Ü\+fÒ, n+‘˚ #·ø£ÿ{Ï nqTdü+<Ûëq+
‘·|üŒìdü]. e÷s¡TeT÷\ Á>±e÷\qT ≈£L&Ü
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä Áu≤&é
u≤+&é , ôV’ ≤ d” Œ &é Ç+≥¬ s ï{Ÿ <ë«sê
nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&Éy˚T uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«
jÓ÷»q 2017 y˚T
ø£s¡Ôe´+>± ñ+~. B+‘√ Á|ü‹ bÂs¡T&çø° á
>∑e¬sïHé‡ ùde\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫Ã,
kÕ+|òæTø£ Á|üjÓ÷»Hê\T, dü$Tà[‘· Ä]úø£
kÕ~Ûø±s¡‘· kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~.
¬s+&√ \ø£å´+>±, &çe÷+&é y˚Ts¡≈£î
|ü]bÕ\q, ùde\qT n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T
bÕs¡<äs¡Ùø£‘·ô|’ <äèwæº kÕ]dü÷Ô, |ü]bÕ\q˝À
y˚ > ∑ + ô|+#· & É + eTTK´yÓ T Æ + ~. ø=ìï
<ä X Êu≤› \ T>± nH˚ ø £ sêh Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T
Ç|ü Œ {Ï π ø á`>∑ e ¬ s ïHé ‡ ì ÁbÕs¡ + _Û + ∫,
Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T, ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ bÂs¡T\qT
uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚ùd ø±s¡´Áø£eT+ Ç|üŒ{Ïπø
ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+~.
ˇø£ eT÷&√ \ø£å´+>±, Á|ü‹ bÂs¡T&çøÏ
&çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘·qT ø£*Œ+#·&É+. &çõ≥˝Ÿ
nqTdü + <Û ë q+‘√ Á|ü ‹ bÂs¡ T &ç ø±s¡ ´ ø£
˝≤bÕ\ kÕú s TT yÓ T s¡ T >∑ T |ü & É T ‘· T +~.
uÛÖ>√[ø£, kÕ+|òæTø£, Ä]úø£ dæú‹>∑‘·T\‘√
ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡rj·TT
\+<äs¡÷ &çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À nqTdü+<ÛëqyÓTÆ
ñHêïs¡T. BìøÏ Ç+≥¬sï{Ÿ, yÓTTu…’˝Ÿ bò˛qT¢
ø±s¡DeTì #ÓbÕŒ*. &çõ≥˝Ÿ nø£åsêdü´‘·,
&çõ≥˝Ÿ eqs¡T\T, dü+j·TTø£Ô+>± |üì#˚ùd
&ç õ ≥˝Ÿ y˚ ~ ø£ \ s¡ ÷ |ü ø £ \ Œqô|’ <ä è wæ º
ô|≥º&É+ <ë«sê &çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘· ñqï
düe÷»+>± uÛ≤s¡‘YqT e÷s¡Ã&Éy˚T &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj·÷ Á|ü<Ûëq \ø£å´eTì #ÓbÕŒ*.
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj÷· ø±s¡´Áø£eT ìsêàD+:
@ ø±s¡ ´ Áø£ e T+ $»j· T e+‘· +
ø±yê\Hêï <ëìøÏ düTdæús¡yÓTÆq ìsêàD+
nedüs¡+. &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£e÷ìï
Á|üuÛ≤ee+‘·+>± neT\T #˚ùd Áø£eT+˝À
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ á ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ ‘=$Tà~
Á|ü<Ûëq ìsêàD≤\qT Á|üø£{Ï+∫+~.
Áu≤&éu≤+&é ôV’≤y˚ nqï~ &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj·÷≈£î Á|ü<∏äeT düú+uÛÑ+ e+{Ï~. B+‘√
<˚X¯+˝À 2.5 \ø£å\ Á>±eT |ü+#êj·Tr\qT
H˚wüq˝Ÿ Ä|æºø£˝Ÿ ô|ò’ãsY HÓ{ŸesYÿ <ë«sê
nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
B+‘√ kÕ~Ûø±s¡‘· kÕ<Ûä´yÓTÆq Á>±eT d”eT\T
Á|ü u Û Ñ T ‘· « |ü < ∏ ä ø ±\qT ‘˚ * ø£ > ±, Á|ü u Û ≤ e
e+‘·+>± n+<äTø√>∑\T>∑T‘êsTT. H˚wüq˝Ÿ
Ä|ò æ º ø £ ˝ Ÿ ô|ò ’ u sY HÓ { Ÿ e sY ÿ ì ‘· q \øÏ å ‘ ·
>∑e÷´ìøÏ #˚s¡Ã&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+
uÛ≤s¡‘Y Áu≤&éu≤+&é HÓ{ŸesYÿ *$Tf…&éì
s¡÷. 1000 ø√≥¢ eT÷\ <Ûäq+‘√ @sêŒ≥T
#˚ j · T &É + »]–+~. B+‘√ 6,600
eT+&É˝≤\T, 641 õ˝≤¢˝À¢ yê´|æ+∫ ñqï
2,50,000 Á>±eT |ü + #êj· T r\qT
nqTdü+<Ûëì+#·&É+ M˝…’+~. á ÁbÕC…≈£îº
ø±s¡ D +>± <˚ X ¯ + ˝Àì nìï Á>±eT
|ü+#êsTTr˝À¢ì bÂs¡T\+<ä]ø° &çõ≥˝Ÿ
düe÷#ês¡+ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ edüTÔ+~.
Çø£ ¬s+&Ée düú+uÛÑ+>±.. yÓTTu…’˝Ÿ
nqTdü+<Ûëq+‘√ $X¯«»˙q‘· kÕø±s¡+
#˚j·T&É+ ø±s¡D+>± <˚X¯+˝Àì n‘·´+‘·
e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘ê\≈£î ≈£L&Ü yÓTTu…’˝Ÿ
nqTdü+<Ûëq‘· kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. Á|üdüTÔ‘·+
<ë<ë|ü⁄>± 42 y˚\ Á>±e÷˝À¢ yÓTTu…’˝Ÿ
ø£eπsJ ˝Ò<äT. H√&É˝Ÿ @C…˙‡>± |üì#˚düTÔqï
f…© ø£eTT´ìπøwüHé XÊK 2014`18 eT<Ûä´
ø±\+˝À s¡÷.16,000 ø√≥¢ ì<ÛäT\‘√
yÓTTu…’˝Ÿ nqTdü+<Ûëq‘· kÕ~Û+#˚ ~X¯>± ø£èwæ
#˚ k ˛Ô + ~. 2018 Hê{Ï ø Ï uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ +
yÓTT‘·Ô+>± yÓTTu…’˝Ÿ nqTdü+<Ûëq‘· kÕ~Û+#˚
\ø£å´+>± |üì#˚k˛Ô+~.
eT÷&√ dü ú + uÛ Ñ + >± ñqï ª|ü _ ¢ ø ˘
Ç+≥¬ s ï{Ÿ Ĭ ø ‡dt Áb˛Á>±yé T μ <ë«sê
Á|üuÛÑT‘·«+ 2.5 \ø£å\ kÕ<Ûës¡D ùdyê
πø+Á<ë\qT Á|ü‹ Á>±eT |ü+#êr˝À @sêŒ≥T
#˚ùd+<äT≈£î ø£èwæ #˚k˛Ô+~. Ç|üŒ{Ïπø <˚X¯+˝À
1.62 \ø£å\ Á>±eT |ü+#êj·Tr˝À¢ 2.42
\ø£ å \ kÕ<Û ë s¡ D ùdyê π ø +Á<ë\T
|ü ì #˚ d ü T Ô H êïsTT. á kÕ<Û ë s¡ D ùdyê
πø+Á<ë\ <ë«sê Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´ø£˝≤bÕ\‘√
bÕ≥T Á|ü»\T ‘·eT yêDÏ»´ nedüsê\qT
≈£L&Ü HÓs¡y˚s¡TÃø√e&É+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~.
Hê\T>√ düú+uÛÑ+>± kÕ+πø‹ø£‘·‘√
35
Á|ü u Û Ñ T ‘· « |ü ] bÕ\q e÷s¡ à &É + ˝À á
>∑e¬sïHé‡ düVü‰j·T+‘√ |ü]bÕ\qqT eT]+‘·
düs¡∞ø£è‘·+ #˚j·T&É+ <ë«sê $$<Ûä Á|üuÛÑT‘·«
$uÛ≤>±\ eT<Ûä´ düeTq«j·T+ eè~∆ #Ó+~..
Á|ü u Û Ñ T ‘· « ùde\T Á|ü » \≈£ î eT]+‘·
dü T \Te⁄>± #˚ s ¡ T ee⁄‘êsTT. &ç õ ≥˝Ÿ
Ç+&ç j · ÷ ø±s¡ ´ Áø£ e T+˝À nsTT<√
düú+uÛÑ+>±. á`Áø±+‹` m\Áø±ºìø˘ ùde\T
ø°\ø£yÓTÆq$. á`>∑e¬sïHé‡, myéT >∑e¬sïHé‡
<ë«sê düT|ü]bÕ\Hê ùde\T bÂs¡T\+<ä]ø°
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ á `Áø±+‹
ø° \ ø£ bÕÁ‘· b˛wæ d ü T Ô + ~. |ü ] bÕ\q˝À
e÷s¡TŒ\ ø√dü+ á >∑e¬sïHé‡ kÕ<Ûäq+>±
Ç~ |üì#˚düTÔ+~. Ç|üŒ{Ïπø á`Áø±+‹ øÏ+<ä
44 $TwüHé yÓ÷&é ÁbÕC…≈£îº\T |üì#˚düTÔ
HêïsTT. Çyêfi¯ á`Áø±+‹ 3325 á
ùde\qT n+~dü ÷ Ô uÛ ≤ Ø $»j· ÷ \qT
kı+‘·+ #˚düT≈£î+~.
n+<ä]ø° düe÷#ês¡+ nqï ìHê<ä+
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷˝À Äs√ düú+uÛÑ+. Ç~
zô|Hé &˚{≤ bÕ¢{ŸbòÕs¡+ øÏ+<ä |ü]bÕ\q˝À
bÕs¡<äs¡Ùø£‘·qT kÕ<Ûä´+ #˚k˛Ô+~. $$<Ûä
eT+Á‹‘·«XÊK\T, Á|üuÛÑT‘·« $uÛ≤>±\T á
bÕ¢{ŸbòÕs¡+ øÏ+<ä Á|üC≤ Á|üjÓ÷»q ì$T‘·Ô+
düe÷#êsêìï n+<ä#˚düTÔHêïsTT. ÄHé˝…’Hé˝À
dü e ÷#êsêìï, |ü Á ‘ê\qT n+<ä ] ø°
n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·T ‘·THêïs¡T. &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£eT+˝À eTTK´yÓTÆq @&√
düú+uÛÑ+ ªm\Áø±ºìø˘‡ ‘·j·÷Ø s¡+>∑+μ. ˇø£
Á|üuÛÑT‘·« n<Ûä´j·Tq+ Á|üø±s¡+ <˚X¯+˝À
m\Áø±ºìø˘ edüTÔe⁄\ &çe÷+&é 22 XÊ‘·+
ô|]–, n~ 2020 Hê{ÏøÏ 400 nyÓT]Hé
_*j· T Hé &Ü\s¡ ¢ ≈ £ î #˚ s ¡ T ≈£ î +≥T+<ä ì
‘Ó\Tk˛Ô+~. n+<äTø£ì m\Áø±ºìø˘ edüTÔe⁄\
‘·j·÷Øì y˚>∑e+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ |ü\T #·s¡´\T rdüT≈£î+~. >∑‘·
¬s+&˚fi¯¢ ø±\+˝À m\Áø±ºìø˘ s¡+>∑+˝À
s¡÷.1.28 \ø£å\ ø√≥¢ e´j·T+‘√ 250
ô|≥Tºã&ÉT\ Á|ü‹bÕ<äq\T e#êÃsTT.
36
Çø£ mì$T<äe düú+uÛÑ+>± ñbÕ~ÛøÏ ∫es¡>±, &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´
◊{° nqï ìHê<ä+‘√ ∫qï |ü≥ºD≤\T, Áø£eT+˝À ‘=$Tà<äe düú+uÛÑyÓTÆq ªmØ¢ Vü‰¬s«dtº
Á>±e÷˝À¢ j· T Te‘· ≈ £ î ñbÕ~Û ø£ \ Œq≈£ î Áb˛Á>±yé T ‡μ˝À uÛ ≤ >∑ + >± dü « \Œ ø±*ø£
düe÷#ês¡, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï $ìjÓ÷ e´e~Û ˝ À ìs¡ « Væ ≤ +#˚ ÁbÕC… ≈ £ î º \ qT
–+#·Tø√e&ÜìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ÇdüTÔHêïs¡T. düeTq«j·T+ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Bì
|ü ≥ º D ≤\T, Á>±e÷˝À¢ ì ø√{Ï eT+~ øÏ+<ä nìï $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ dü+<˚XÊ\T
j·TTe‘·≈£î ◊{°˝À •ø£åD Çe«&É+ <ë«sê |ü+|ü&ÜìøÏ ◊{° y˚~ø£\T, yÓ’ô|ò’\T, Á|üuÛÑT‘·«
yê]øÏ n<˚ s¡+>∑+˝À sêqTqï nsTT<˚fi¯¢ e´edüú˝À düTs¡øÏå‘·yÓTÆq á yÓTsTT˝Ÿ‡, |ü_¢ø˘
ø±\+˝À ñbÕ~Û ø£*Œ+#ê\H˚ \ø£å´+‘√ yÓ ’ ô |ò ’ kÕŒ{Ÿ ‡ , mdt m yé T mdt Ä<Û ë ]‘·
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ø£ è wæ #˚ k ˛Ô + ~. ◊{° ùde\ yê‘êes¡D düe÷#ês¡+ e+{Ï$ |ü]|üP]Ô
$düÔs¡D˝À |üì #˚j·T&ÜìøÏ HÓ’|ü⁄D´eTTqï #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
eT÷&ÉT \ø£å\ eT+~ @C…+≥¢ ‘·j·÷Øì düT|ü]bÕ\q ø√dü+ &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj÷·
Á|üuÛÑT‘·«+ \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£î+~. Ç+&çj·÷
bÂs¡T\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É&É+,
;|” z Áb˛‘ê‡Vü ≤ ø£ |ü < ∏ ä ø £ + øÏ + <ä
bÕs¡<äs¡Ùø£‘· qT+#˚ düT|ü]bÕ\q ÁbÕs¡+uÛÑ
<˚ X ¯ y ê´|ü Ô + >± ;|” z ˝Ò < ë ◊{° á mdt
eTe⁄‘· T +~. &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷ ø±s¡ ´
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ˝À¢ 48,300 ñ<√´>±\
Áø£e÷ìï j·÷e‘Y <˚X¯+˝À ˇø£ |ü]es¡ÔHê
ø£ \ Œq≈£ î Á|ü u Û Ñ T ‘· « + Áb˛‘ê‡Vü ‰ \qT
ø±s¡´Áø£eT+>± e÷s¡Ã&ÜìøÏ, düT|ü]bÕ\qqT
Á|üø£{Ï+∫+~. B+‘√ <˚X¯+˝À Á>±e÷\T,
n+~+#· & ÜìøÏ uÛ ≤ s¡ ‘ · Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
∫qï |ü ≥ º D ≤˝À¢ 1.5 \ø£ å \ eT+~
ãVü Q fi¯ k Õú s TT eP´Vü ‰ \qT, dü $ Tà[‘·
j·TTe‘·≈£î ◊{° Ä<Ûë]‘· ñbÕ~Û ø£\Œq
#·s¡´\qT #˚|ü≥º&É+ »]–+~. M{Ï˝À &çõ
kÕ<Ûä´eTe⁄ ‘·T+~. á ÁbÕC…≈£îºøÏ s¡÷.493
<ÛäHé n_Ûj·÷Hé, Ä<ÛësY ù|, ;ÛyéT, d”mdtd”,
ø√≥T¢ πø{≤sTT+|ü⁄\T »]>±sTT. B+‘√
&çõ˝≤ø£sY, ~XÊ, &Ó’¬sø˘º u…ì|òæ{Ÿ Á{≤q‡|òüsY,
|ü≥ºD≤\T, Á>±e÷˝À¢ ñbÕ~Û neø±XÊ\T
á`|ü+#êj·Tr eTTK´yÓTÆq$. q>∑<äT s¡Væ≤‘·
ô|]–, sêqTqï ◊{° Ä<Ûë]‘· n_Ûeè~∆˝À
#·s¡´\‘√ q\¢<Ûäq+ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ b˛s¡T
ø°\ø£ uÛÑ÷$Tø£ b˛wæ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ÁbÕs¡+_Û+∫q H˚|ü<∏ä´+˝À ˝≤yê<˚M˝À¢
◊{° , ◊{° á mHé |ü ] ÁX¯ e T eè~∆ ø Ï ,
q>∑<äT #Ó*¢+|ü⁄\ô|’ ‘·≈£îÿe>± <˚X¯ Á|ü»\T
j·TTe‘·≈£î ñbÕ~Û neø±XÊ\ ø£\Œq≈£î
Ä<Ûës¡|ü&˚˝≤ #˚j·T&É+˝À &çõ<ÛäHé n_Ûj·÷Hé
áXÊq´ ÁbÕ+‘·+˝À ;|”z, ◊{°ámdt
ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæk˛Ô+~. Á|ü»\T, es¡Ô≈£î\T
ø±s¡´ø£ ˝≤bÕ\≈£î áXÊq´ ÁbÕ+‘· ;|”z
&çõ≥˝Ÿ s¡÷|ü+˝À ˝≤yê<˚M\ ìs¡«Vü≤DqT,
Áb˛‘ê‡ø£ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä Áb˛‘ê‡Vü‰\qT
yêdüÔ$ø£ düeTj·T+˝À ìs¡+‘·s¡ e÷]Œ&çø°
Á|üø£{Ï+#·&É+ »]–+~. á áXÊq´ ÁbÕ+‘·
ÄkÕÿs¡+ ø£*Œk˛Ô+~. <˚X¯yê´|üÔ+>± &çõ<ÛäHé
;|”z Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ |ü<∏äø£+ nsTT<äT y˚\ d”≥¢
y˚ T fi≤\qT ìs¡ « Væ ≤ +#· & É + <ë«sê, <˚ X ¯
\ø£ å ´ +‘√ dü T e÷s¡ T 15,000 eT+~øÏ
Á|ü»\T &çõ≥˝Ÿ ˝≤yê<˚M\qT ìs¡«Væ≤+#·
j·TTe‘·≈£î áXÊq´ sêÁcÕº˝À¢ ñbÕ~Û
&ÜìøÏ M\T>± $$<Ûä s¡ø±˝…’q &çõ≥˝Ÿ
ø£\Œq≈£î ø£èwæ #˚k˛Ô+~. Bì ‘√&ÉT>±,
#Ó*¢+|ü⁄ e´edüú\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+
f… © ø±+ dü + ã+<Û ä ùde˝À¢ Á>±MTD
kÕ<Ûä´yÓTÆ+~. n<˚ düeTj·T+˝À uÛ≤s¡‘Y
j·TTe‘·≈£î •ø£åD Çe«&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+
Ç+≥sY ù |ò C Ÿ |ò ü s Y eT˙, ;Û y é T ì π ø +Á<ä
Á|üD≤[ø£\T dæ<ä∆+ #˚k˛Ô+~. B+‘√ nsTT<äT
Á|üuÛÑT‘·«+ rdüTø=∫Ã+~. ;ÛyéT Ä<Ûë]‘·
\ø£å\ eT+~ Á>±MTD j·TTe‘· ñbÕ~Û
#Ó*¢+|ü⁄\T düs¡fi¯+>±, y˚>∑+>±, düTs¡øÏå‘·+>±
bı+<äT‘ês¡T.
jÓ÷»q 2017 y˚T
ñ+&É & ÜìøÏ j· T ÷ìô|ò ’ & é ù|yÓ T +{Ÿ
Ç+≥sYù|òCŸ, (j·T÷|”◊)ì nqTdü+<Ûëì+
#·&É+ »]–+~. &çôd+ãsY, 30, 2016˝À
ÁbÕs¡+uÛ…’q ;ÛyéT $$<Ûä kÕúsTT˝À¢ eè~∆
#Ó + <ä T ‘· ÷ ek˛Ô + ~. ‘êC≤ ìy˚ ~ ø£ \
Á|üø±s¡+ Ç|üŒ{Ïπø ;ÛyéTì 17 $T*j·THé
kÕs¡T¢ &ÍHé˝À&é #˚düTø√e&É+, 19.37 \ø£å\
˝≤yê<˚ M \T |ò æ Á ãe], 2017 es¡ ≈ £ î
»]>±j·Tì ‘Ó\Tk˛Ô+~. 2017 »qe],
|òæÁãe] e÷kÕ˝À¢ ;ÛyéT j·÷|t <ë«sê
s¡ ÷ .950 ø√≥¢ $\TyÓ ’ q ˝≤yê<˚ M \T
»]>±sTT.
Á|ü | ü + #· + ˝ÀH˚ n‹ ô|<ä › < Ó ’ q
ãjÓ÷yÓTÁ{Ïø˘ Ä<Ûë]‘· >∑T]Ô+|ü⁄ e´edüúqT
uÛ≤s¡‘Y @sêŒ≥T #˚dæ+~. dü$Tà[‘· Ä]úø£
kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î, Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T s¡+>±˝À¢
dü+düÿs¡D\≈£î, ã&Ó®≥¢ ìs¡«Vü≤D≈£î, Ä]úø£
yÓ d ü T \Tu≤≥T ø£ \ Œq≈£ î , Á|ü C ≤ π ø +Á<ä ø £
|ü]bÕ\q @sêŒ≥T≈£î Ä<ÛësY Ä<Ûë]‘·
e´edüú≈£î ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæk˛Ô+~. H˚&ÉT
<˚X¯+˝À 1.13 _*j·Tq¢ eT+~ Á|ü»\T
Ä<Û ë sY ‘ √ nqTdü + <Û ë qyÓ T Æ ñHêïs¡ T .
u≤´+≈£î˝À¢ U≤‘ê\T ‘Ós¡e&ÜìøÏ, u≤´+≈£î\
<ë«sê H˚ s ¡ T >± Á|ü u Û Ñ T ‘· « |ü < ∏ ä ø ±\ \_∆
bı+<ä&ÜìøÏ Ä<ÛësY ‘·|üŒìdü]>± e÷]+~.
ãjÓ÷ yÓTÁ{Ïø˘ Ä<Ûë]‘· >∑T]Ô+|ü⁄ Á|üÁøÏj·T
ø±s¡D+>± Ä<ÛësY Ä<Ûë]‘· U≤‘ê<ës¡T
\+‘ê nìï u≤´+øÏ+>¥ ˝≤yê<˚M\qT ˇø£ÿ
y˚ * eTTÁ<ä ‘ √ |ü P ]Ô #˚ d ü T ø√e&É +
kÕ<Ûä´eTe⁄‘√+~. @Á|æ˝Ÿ, 14, 2017q
ÁbÕs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ q Ä<Û ë sY ù| ø±s¡ ´ Áø£ e T+
<˚ X ¯ + ˝Àì ø√{≤¢ ~ Á|ü » \≈£ î dü M Tø£ è ‘·
#Ó*¢+|ü⁄ y˚~ø£>± e÷]+~.
n<˚ düeTj·T+˝À &çõ≥˝Ÿ düe÷»
n_Ûeè~∆øÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ rÁekÕúsTT˝À
|üì #˚dü÷ÔH˚, πøåÁ‘·kÕúsTT˝À n+<ä]ø° bÂs¡T\
π ø +Á<ä + >± ùde\T n+~e«&ÜìøÏ
yÓ d ü T \Tu≤≥T ø£ * Œ+#˚ ø±eTHé dü Ø «dt
ôd+≥s¡¢qT ã˝Àù|‘·+ #˚k˛Ô+~. B+‘√
jÓ÷»q 2017 y˚T
bÂs¡T\ πø+Á<ä+>± nH˚ø£ ùde\T <˚X¯+˝À
<ë<ë|ü ⁄ 2.5 \ø£ å \ d” m dt d ” \ <ë«sê
n+<ä q THêïsTT. d” m dt d ” nqï~
˝≤yê<˚M\T, #Ó*¢+|ü⁄\T, ùde\T n+~+#˚
y˚ ~ ø£ > ± ñ+≥÷ ˇπ ø y˚ ~ ø£ ô |’ qT+∫
nH˚ø±H˚ø£ á ùde\qT Á|ü»\ eTT+–≥øÏ
rdüT¬øfi¯ó‘·T+~.
uÛ≤s¡‘Yì &çõ≥˝Ÿ kÕ~Ûø±s¡‘· ñqï
düe÷»+>±, C≤„q Ä<Ûë]‘· Ä]úø£ e´edüú>±
eè~∆ #˚j·T&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ @ ∫qï
neø±XÊ˙ï e<ä \ &É + ˝Ò < ä T . Ç|ü Œ {Ï π ø
Á|üuÛÑT‘·«+ &çõ˝≤ø£sY &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷
ø±s¡´Áø£eT+ øÏ+<ä Á|üy˚X¯ô|{Ϻ+~. Ç+<äT˝À
nìï Á|üuÛÑT‘·« <äÁkÕÔ\T n+<äTu≤≥T˝À
ñ+{≤sTT. &çõ˝≤ø£sY <ë«sê uÛÖ‹ø£+>±
<äÁkÕÔ\ ‘·ìF, uÛÑÁ<ä‘· e+{Ï u≤<Ûä´‘·\T
‘·|æŒb˛‘êsTT. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ düèwæº+∫q
&çõ ˝≤ø£sY $<Ûëq+˝À <ë<ë|ü⁄ 40 \ø£å\
&çõ ˝≤ø£s¡¢qT <˚X¯ bÂs¡T\T ‘Ós¡T#·Tø√e&É+
»]–+~. Bì ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ 20 \ø£å\
á dü+‘·ø±\qT C≤Ø #˚j·T&É+ »]–+~.
á &çõ ˝≤ø£s¡¢qT Ä<ÛësY‘√q÷ nqTdü+
<Ûëq+ #˚düTø√e&É+ M\T|ü&ÉT‘·T+~. á
ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D <ë«sêH˚ &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷
ø±s¡´Áø£eT+ @ $<Ûä+>±, bıs¡\T bıs¡\T>±,
n<˚ düeTj·T+˝À @ø°ø£è‘· nqTdü+<Ûëq‘·‘√
uÛ ≤ s¡ ‘ Y q T &ç õ ≥˝Ÿ kÕ~Û ø ±s¡ ‘ · ñqï
düe÷»+>± eè~∆ #˚düTÔ+<√ ns¡úeTe⁄‘·T+~.
2017`18 ã&Ó{® Ÿ˝À &çõ≥˝Ÿ
Ç+&çj÷· øÏ øπ {≤sTT+|ü⁄\T:
&çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷ ø±s¡´Áø£e÷ìï
y˚>∑e+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
2017`18 Ä]ú ø £ ã&Ó ® { Ÿ ˝ À uÛ ≤ Ø>±
πø{≤sTT+|ü⁄\T #˚dæ+~. <˚X¯+˝À &çõ≥˝Ÿ
#Ó*¢+|ü⁄\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ nqTyÓ’q
#·s¡´\qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫+~.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ç+≥¬sï{Ÿ ùde\qT
$düÔ]+#·&ÜìøÏ Ä|æºø£˝Ÿ ô|ò’ãsY HÓ{Ÿ esYÿ
@sêŒ≥T≈£ î ô|<ä › |” ≥ y˚ d æ + ~. $$<Û ä
s¡ ø ±˝… ’ q &ç õ ≥˝Ÿ #Ó * ¢ + |ü ⁄ y˚ ~ ø£ ˝ … ’ q
j·T÷|”m˝Ÿ, j·TTmdtmdt&ç, Ä<ÛësY ù|,
◊myéT|æmdt, &Ó_{Ÿ, Á¬ø&ç{Ÿ ø±s¡T¶\ <ë«sê
2017`18 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2,500
ø√≥¢ ˝≤yê<˚ M \T »s¡ b Õ\ì π ø +Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£î+~. e÷]Ã,
2017 Hê{ÏøÏ u≤´+≈£î\T n<äq+>± 10
\ø£å\ ø=‘·Ô b˛dt $Twüq¢qT n+~+#ê\ì
\ø£å´ ìπs∆X¯+ #˚dæ+~. ôdô|º+ãsY, 2017
Hê{ÏøÏ 20 \ø£å\ Ä<ÛësY Ä<Ûë]‘· b˛dt
j· T +Á‘ê\qT n+~+#ê\ì π ø +Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<˚•+∫+~. <˚X¯+˝À 1.5 \ø£å\
Á>±eT |ü+#êj·Tr\≈£î Ä|æºø£˝Ÿ ô|ò’ãsY <ë«sê
ôV’≤ d”Œ&é Ç+≥¬sï{ŸqT n+~dü÷Ô Vü‰{ŸkÕŒ{Ÿ‡
<ë«sê ‘·≈£îÿe <Ûäs¡\πø &çõ≥˝Ÿ ùde\qT
2018 Hê{Ï ø Ï n+~yê«\qï \ø£ å ´ +
ô|≥Tº≈£î+~. uÛ≤s¡‘Y HÓ{Ÿ øÏ+<ä 1.55 \ø£å\
øÏ ˝ ÀMT≥s¡ ¢ bı&É e ⁄Hê Ä|æ º ø £ ˝ Ÿ ô|ò ’ ã sY
πøãT˝ŸqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.
BìøÏ ø√dü+ ã&Ó®{Ÿ˝À uÛ≤s¡‘Y HÓ{Ÿ ÁbÕC…ø˘ºøÏ
s¡ ÷ .10,000 ø√≥T¢ π ø {≤sTT+|ü ⁄ \T
»]>±sTT.
eTT–+|ü⁄
Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£î+≥Tqï #·s¡´\T,
ø£ è wæ ø±s¡ D +>± &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
ø±s¡ ´ Áø£ e T \øå ± ´\qT n+<ä T ø√e&É + ˝À
>∑D˙j·TyÓTÆq $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. á
ø±s¡´Áø£eT+˝À bÂs¡T\T düVü≤ø±s¡+ ≈£L&Ü
ø° \ ø£ y Ó T Æ q <˚ q ì #Ó b ÕŒ*. B+‘√ <˚ X ¯ +
&ç õ ≥˝Ÿ Ä<Û ë ]‘· dü e ÷»+>± Ä$s¡ “ ¤
$+#· & É + ô|<ä › ø£ w ü º y Ó T Æ q |ü H ˚ + ø±<ä ì
#ÓbÕŒ*. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+, uÛ≤s¡‘· bÂs¡T\T
dü+j·TTø£Ô+>± sêuÀj˚T s√E˝À¢ &çõ≥˝Ÿ
s¡ ÷ |ü + ˝À n_Û e è~∆ #Ó + ~q C≤‹>±
Ä$s¡ “ ¤ $ +#· & ÜìøÏ &ç õ ≥˝Ÿ Ç+&ç j · ÷
ø±s¡´Áø£e÷ìï eT]+‘· eTT+<äT≈£î rdüTø=ì
b˛e&ÜìøÏ dü]ø=‘·Ô \øå±´\qT #˚s¡T≈£î+
{≤s¡ì Ä•+#·e#·TÃ.
37
 Ä≥+ø±\ qT+&ç
Ä]∆ø£ e÷s<ä´+˝Àq÷ n~Ûø£ eè~∆ πs≥T qyÓ÷<äT #˚dæq ñ‘Ô̊»+
<˚X+¯ ˝ÀøÏ $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\
Á|üyêVü≤+ $\Te #·÷ùd.Ô ..
2013`14˝À 43.6 _*j·THé
&Ü\s¡T¢ ø±>±, 2014`15˝À 51.8
_*j·THé &Ü\s¡≈¢ î£ , 2015`16˝À
59.5 _*j·THé &Ü\s¡≈¢ î£ ô|]>±sTT.
Çø£ ìø£s¡ $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\ Ø‘ê´
#·÷ùd.Ô .. 2015`16˝À 27.2
_*j·TqT¢ sê>±, 2016 (@Á|æ˝Ÿ`
&çôd+ãs¡T)˝À ìø£s+¡ >± e∫Ãq
$<˚o ô|≥Tºã&ÉT\ $\Te 31.2
_*j·THé &Ü\s¡T>¢ ± qyÓ÷<Ó+’ ~.
$<˚oe÷s¡ø£ Á<äe´ ì\«\T 2016
ôdô|+º ãs¡THê{ÏøÏ mqï&É÷
ms¡T>∑q+‘· ]ø±s¡T¶ kÕúsTT˝À 371.9
_*j·THé &Ü\s¡¢ kÕúsTTøÏ #˚sêsTT.
n<äq|ü⁄ &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ, |üÁ‹ø± düe÷#ês¡ ø±sê´\j·T+ (PIB), q÷´&Ûç©¢.
38
|ü⁄s√>∑eTq ~X¯˝À
&ç.mdt.e÷*ø˘
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Ä]úø£ ìùdÔ»+ HÓ\ø=qï ù|s=ÿ+≥THêïsTT. n+‘˚ ø ±≈£ î +&Ü
|ü]dæú‘·T˝À¢q÷ Á|ü<Ûëq <˚XÊ\‘√ b˛*ùdÔ 2017`18˝Àq÷ uÛ ≤ s¡ ‘ Y eè~∆ XÊ‘· +
düeTTqï‘·+>± ì*∫q es¡∆e÷q Ä]úø£ eT]+‘· yÓ T s¡ T >∑ T |ü & É > ∑ \ <ä ì Á|ü e TTK
e´edüú\˝À uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ≈£L&Ü ˇø£{Ï. eTq dü+düú\T n+#·Hê\T Á|üø£{Ï+#êsTT. Á|ü|ü+#·
<˚ X ¯ + 2013`14˝À 6.5 XÊ‘· + , Ä]úø£ y˚~ø£ (WEF) 2016`17≈£î>±qT
2014`15˝À 7.2 XÊ‘·+ e+‘·Tq eè~∆ì 138 <˚XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫ s¡÷bı+~+∫q
kÕ~Û + #· > ± 2015`16˝À 7.9 XÊ‘· + uÛ Ö >√[ø£ b˛{° ‘ · ‘ · « dü ÷ N ( GCI )˝À
eè~∆ ì qyÓ ÷ <ä T #˚ d æ + ~. <˚ X ¯ + ˝À uÛ≤s¡‘Y≈£î 39e kÕúq+ <äøÏÿ+~. nsTT‘˚,
2014`15, 2015`16 es¡¸ s¡T‘·Te⁄\˝À 2013`14˝À yÓ T T‘· Ô + 148 <˚ X Ê\≈£ î
kÕ<Û ë s¡ D +ø£ H êï ‘· ≈ £ î ÿe es¡ ¸ bÕ‘· + dü+ã+~Û+∫q Ç<˚ dü÷N (GCI)˝À eTq
qyÓ÷<Ó’q|üŒ{Ïø° eè~∆ nkÕ<Ûës¡D kÕúsTT˝À kÕú q + 60 ø±e&É + á dü + <ä s ¡ “ ¤ + >±
}|ü + <ä T ≈£ î +~. Bs¡ È ø ±*ø£ Ä]ú ø £ >∑eTHês¡Ω+. >∑&É∫q eT÷&˚fi¯¢˝À uÛ≤s¡‘· Ä]úø£
Á|ü j Ó ÷ »Hê\ kÕ<Û ä q \ø£ å ´ +>± n~Û ø £ e´edü ú dü ÷ ú \ kÕú s TT Ä]ú ø £ dæ ú s ¡ ‘ · « +
$\Te>∑\ ø£¬s˙‡ H√≥¢qT s¡<äT› #˚dæq|üŒ{Ïø° yÓTs¡T>∑T<ä\≈£î øÏ+~ |ü{Ϻø£˝Àì dü÷N˝Ò
2016`17˝À uÛ≤s¡‘Y 7.1 XÊ‘·+ eè~∆ì ì<äs¡Ùq+:
qyÓ ÷ <ä T #˚ j · T >∑ \ <ä ì n+#· H ê\T
2011`12 qT+∫ 2014`15 qT+∫
2013`14 es¡≈î£ 2015`16 es¡≈î£
(3@fi¢̄ dü>≥
∑ T) (2@fi¢̄ dü>≥
∑ T) 2016`17*
Á<äy√´\“D+ d”|”◊ (mHémdt) 9.8 5.4 4.6
Á<äy√´\“D+ &Éã÷¢´|”◊ 7.4 `0.2 3.5
d”@&û (J&û|”˝À XÊ‘·+) `3.6 `1.2 `0.7
J&û|” eè~∆ (%) 6.0 7.6 7.1
Á|ü|+ü #· J&û|” eè~∆ (%) 3.7 3.3 3.1
$<˚o e÷s¡ø£ ì\«\T (nyÓT]ø±
&Ü\s¡T¢ _*j·Tq¢˝À) 350.9 362.8
ìø£s¡ m|òt&û◊ (_*j·THé &Ü\s¡T¢) 21.1 33.6 21.3
Á<äe´˝À≥T(J&û|”˝À %) 5.1 4.0 3.5
(*): 2016`17≈£î, |òÁæ ãe] 2017<ëø± d”|◊
2016 &çôd+ãs¡T<ëø± d”@&û, ìø£s¡ m|ò&t ◊
” Á<äy√´\“D+, &Éã÷¢´|”◊ Á<äy√´\“D+ 2016 &çôd+ãs¡T<ëø±,
û 2016`17 ôV≤#Y1<ëø±, $<˚oe÷s¡ø£+ ì\«\T |òæÁãe] 2017<ëø±,
J&û|” eè~∆ ‘=* eTT+<ädüTÔ n+#·Hê Á|üø±s¡+.. Á<äe´˝À≥T 2016`17 ã&Ó®{Ÿ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+.
E-mail: dprfinance@gmail.com
jÓ÷»q 2017 y˚T
Ä]úø£ |ü]dæ‹ú
2014`15 dü÷ú\ <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô˝À
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« Á<äe´˝À≥T 4.1 XÊ‘·+
ø±>±, 2015`16˝À 3.9 XÊ‘· + ,
2016`17˝À 3.5 XÊ‘·+ (düe]+∫q
n+#· H ê\T) e+‘· T q ‘· > ∑ T Z ‘ · ÷ sê>±,
2017`18˝À Á<äe´˝À≥TqT 3.2 XÊ‘·+>±
ã&Ó{® Ÿ˝À #·÷bÕs¡T.
J&û|” XÊ‘·+ øÏ+<ä Á<äe´ ˝À≥T
Á<äy√´\“D+
<˚ X Êìï $&É e ≈£ î +&Ü |” & ç d ü T Ô q ï
Á<ä y √´\“D+... Á|ü ‘ ˚ ´ øÏ + ∫ ÄVü ‰ s¡
Á<ä y √´\“D+ n‘· ´ ~Û ø £ kÕú s TTøÏ #˚ ] q
|ü]dæú‘·T\ q&ÉTeT 2014 y˚T HÓ\˝À Á|üdüTÔ‘·
Á|üuÛÑT‘·«+ bÕ\q u≤<Ûä´‘·\T d”«ø£]+∫+~. yêDÏ»´+
>∑ & É ∫ q eT÷&˚ fi ¯ ó ¢ > ± n‘· ´ +‘· ≈£ î XÊÁ>∑
ãT~∆‘√ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ ìs¡«Vü≤D, <Ûäs¡\ ìùdÔ»+>± ñ+&É{≤ìøÏ ‘·–qfÒ¢ uÛ≤s¡‘·
|ü s ¡ ´ y˚ ø £ å D <ë«sê m+‘· ≈ £ L ˝§+>∑ ì
yÓ T T+&ç | ò ü T ≥+˝≤+{Ï á Á<ä y √\“D≤ìï
Á|üuÛÑT‘·«+ ìj·T+Á‘·D˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã+~. ø±ãfÒº
$ìjÓ÷>∑ <Ûäs¡\ dü÷N (CPI) Ä<Ûë]‘·
Á<ä y √´\“D+ es¡ T dü > ± eT÷&√ @&Ü~
ìj· T +Á‘· D ˝À ñ+~. Ä y˚ T s¡ ≈ £ î
2013`14˝À 9.5 XÊ‘· + >± ñqï
$ìjÓ ÷ >∑ <Û ä s ¡ \ dü ÷ N Ä<Û ë ]‘·
(dü + j· T Tø£ Ô + >±) dü > ∑ ≥ T Á<ä y √´\“D+
2014`15˝À 5.9 XÊ‘êìøÏ ,
jÓ÷»q 2017 y˚T
2015`16˝À 4.9 XÊ‘êìøÏ ~–e∫Ã+~.
Á|ü d ü T Ô ‘ · Ä]ú ø £ dü + e‘· ‡ s¡ + ˝À 2017
|òæÁãe] Hê{ÏøÏ Ç~ eT]+‘· ‘·–Z, 4.6
XÊ‘êìøÏ #˚ s ¡ > ±, ÄVü ‰ s¡ Á<ä y √´\“D+
ˇø£ÿkÕ]>± |ü‘·q+ ø±e&É+e\¢ |òæÁãe]˝À
3.7 XÊ‘·+ e<ä› ì*∫+~. Çø£ 2012`14
eT<Ûä´ ¬s+&É+¬ø˝À¢ ñqï $ìjÓ÷>∑ ÄVü‰s¡
<Ûäs¡\ dü÷N (CFPI) Ä<Ûë]‘· Á<äy√´\“D+
2014`15˝À @ø£+>± 6.4 XÊ‘êìøÏ,
2015`16˝À 4.9 XÊ‘êìøÏ ~–e∫Ã+~.
Á|ü d ü T Ô ‘ · Ä]ú ø £ dü + e‘· ‡ s¡ + ˝À 2017
|òæÁãe] Hê{ÏøÏ n~ eT]+‘· ‘·–Z 4.4
XÊ‘êìøÏ #˚s¡>±, |òæÁãe] HÓ\˝À 2.0
XÊ‘·+e<ä› ì*∫+~.
Á|ü | ü + #· y ê´|ü Ô eè~∆ , yêDÏ » ´+
s¡e÷s¡$T CPI Ä<Ûë]‘· eT]j·TT ÄVü‰s¡ Á<äy√´\“D+ (XÊ‘ê˝À¢)
2012-13 2013-14 2014-15
eT÷\+: d”mdty√
m>∑ T eT‘· T \T ≈£ L &Ü 2014`15,
2015`16 dü+e‘·‡sê˝À¢ es¡Tdü>± 1.3
XÊ‘· + , 15.5 XÊ‘· + e+‘· T q
|ü & ç b ˛j· ÷ sTT. nsTT‘˚ , á Á|ü ‹ ≈£ L \
Á|ü > ∑ ‹ <Û √ s¡ D Ï 2016`17 (@Á|æ ˝ Ÿ `
|ò æ Á ãe])˝À ø=+‘· y ˚ T s¡ yÓ q ≈£ î ÿ eT[¢ ,
2015`16 Hê{Ï Ç<˚ e´e~Û (@Á|æ˝Ÿ`
|ò æ Á ãe])‘√ b˛*ùdÔ 2.5 XÊ‘· + eè~∆
qyÓ÷<äT #˚dæ, 239.4 _*j·THé &Ü\¢s¡
kÕú s TTqT+∫ 245.4 _*j· T Hé &Ü\s¡ ¢
kÕú s TTøÏ ô|]–+~. ôdô|º + ãs¡ T 2016
qT+∫ HÓ\yêØ m>∑TeT‘·T\ eè~∆ XÊ‘ê\T
kÕqT≈£L\ dü]Vü≤<äT›˝ÀH˚ ø=qkÕ>±sTT. Çø£
2014`15‘√ b˛*ùdÔ 448.0 _*j·THé
&Ü\s¡ T ¢ > ± ñqï uÛ ≤ s¡ ‘ · ~>∑ T eT‘· T \T
2015`16˝À 15.0 XÊ‘·+ ‘·–Z 381.0
_*j· T Hé &Ü\s¡ ¢ ≈ £ î #˚ s êsTT.
n+‘· s ê® r j· T +>± eTT&ç # · e TTs¡ T <Û ä s ¡ \
|ü‘·qy˚T Ç+<äT≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡D+ ø±>±,
2016`17 (@Á|æ ˝ Ÿ ` |ò æ Á ãe])˝À
~>∑TeT‘·T\T n+‘·≈£îeTT+<äT dü+e‘·‡s¡+
Ç<˚ e´e~Û‘√ b˛*ùdÔ 3.7 XÊ‘·+ ‘·–Z,
353.7 _*j·THé &Ü\s¡¢ kÕúsTT qT+∫
340.7 _*j· T Hé &Ü\s¡ ¢ ≈ £ î |ü ] $T‘·
eTj·÷´sTT.
uÛ≤s¡‘· yêDÏ»´ ˝À≥T 2012`13˝À
190.3 _*j·Tq¢ &Ü\s¡¢ y˚Ts¡ n‘·´~Ûø£
kÕú s TTì qyÓ ÷ <ä T #˚ d æ + ~. nsTT‘˚ ,
2014`15˝À 137.7 _*j·THé &Ü\s¡T¢>±
2015-16 2016-17 ( @Á|æ˝Ÿ`|òæÁãe])
39
ñqï á ˝À≥T 2015`16˝À 13.8 XÊ‘·+
‘· – Z , 118.7 _*j· T Hé &Ü\s¡ T ¢ > ±
qyÓ÷<Ó’+~. Çø£ 2016`17 (@Á|æ˝Ÿ`
|òæÁãe])˝À yêDÏ»´ ˝À≥T n+‘·≈£îeTT+<äT
dü+e‘·‡s¡+ Ç<˚ e´e~Û‘√ b˛*ùdÔ 114.3
_*j· T Hé &Ü\s¡ ¢ kÕú s TT qT+∫ 95.3
_*j·THé &Ü\s¡¢≈£î |ü]$T‘·yÓTÆ+~.
#Ó*+¢ |ü⁄\ ãø±sTT\T
m>∑ T eT‘· T \T |ü ] $T‘· k Õú s TTøÏ
#˚]Hê, <˚X¯+ ãj·T{Ï s¡+>∑+˝À uÛ≤s¡‘Y
|ü ] dæ ú ‹ kÂø£ s ¡ ´ e+‘· + >±H˚ ñ+≥÷
e∫Ã+~. Ä y˚Ts¡≈£î 2012`13˝À 88.2
_*j·THé &Ü\s¡T¢ (J&û|”˝À 4.8 XÊ‘·+)>±
ñqï es¡ Ô e ÷q U≤‘ê ˝À≥T ( CAD )
2015`16˝À 22.2 _*j·THé &Ü\s¡¢≈£î
(J&û | ” ˝ À 1.1 XÊ‘êìøÏ ) ≈£ î ~+#· T ≈£ î
b˛e&É + kÕqT≈£ L ˝≤+X¯ + . dü + ∫‘·
ÁbÕ‹|ü~ø£q 2015`16 @Á|æ˝Ÿ`&çôd+ãs¡T
eT<Ûä´ J&û|”˝À 1.4 XÊ‘·+>± ñqï es¡Ôe÷q
U≤‘ê ˝À≥T ø±kÕÔ yêDÏ»´ ˝À≥T |üP&çq
H˚|ü<∏ä´+˝À 2016 @Á|æ˝Ÿ`&çôd+ãs¡T eT<Ûä´
0.7 XÊ‘êìøÏ ≈£î~+#·T≈£îb˛sTT+~.
$<˚o ô|≥Tºã&ÉT\T
<˚ X ¯ + ˝ÀøÏ $<˚ o ô|≥Tº ã &É T \
Á|üyêVü≤+ $\Te #·÷ùdÔ... 2013`14˝À
J&û|˝” À XÊ‘·+ øÏ+<ä es¡eÔ ÷q U≤‘ê ˝À≥T
2012-13 2013-14
Ä<Ûës¡+: ]»s¡T« u≤´+≈£î n+#·Hê\T.
40
43.6 _*j·THé &Ü\s¡T¢ ø±>±, 2014`15˝À
51.8 _*j·THé &Ü\s¡¢≈£î, 2015`16˝À
59.5 _*j·THé &Ü\s¡¢≈£î ô|]>±sTT. Çø£
ìø£s¡ $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\ Ø‘ê´ #·÷ùdÔ...
2015`16˝À 27.2 _*j·TqT¢ sê>±, 2016
(@Á|æ˝Ÿ` &çôd+ãs¡T)˝À ìø£s¡+>± e∫Ãq
$<˚o ô|≥Tºã&ÉT\ $\Te 31.2 _*j·THé
&Ü\s¡T¢>± qyÓ÷<Ó’+~. Çø£ 2015`16 ‘=*
ns¡∆uÛ≤>∑+˝À $$<Ûä s¡+>±˝À¢ $<˚o (ìø£s¡)
ô|≥Tºã&ÉT\ (FPI) $\Te (`) 3.5 _*j·THé
&Ü\s¡ T ¢ ø±>±, 2016`17 ‘=* ns¡ ú
dü+e‘·‡s¡+˝À n~ 8.2 _*j·THé &Ü\s¡¢≈£î
<ä ÷ dü T ≈£ î b˛sTT+~. nsTT‘˚ , 2016
&çôd+ãs¡T, 2017 »qe] HÓ\˝À¢ $$<Ûä
s¡+>±\ qT+∫ yÓ\T|ü*øÏ Á|üeVæ≤+∫q $<˚o
ô|≥Tºã&ÉT\T 5.8 _*j·TqT¢, 0.5 _*j·THé
&Ü\s¡T¢>± qyÓ÷<Ó’+~. nyÓT]ø± πø+Á<ä
u≤´+≈£î ‘·eT Á<äe´ $<Ûëq+ øÏ+<ä e&û¶ sπ ≥¢qT
ô|+#·&Éy˚T Ç+<äT≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡DeTì
#Ó|üŒe#·TÃ. ø±>±, Ç˝≤ $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\T
ãj· T ≥≈£ î Á|ü e Væ ≤ +#· & É e Tqï~ uÛ ≤ s¡ ‘ ·
e÷¬sÿ≥¢≈£î e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ ø±˝Ò<äT.
n_Ûeè~∆ #Ó+~q <˚XÊ˝À¢ ô|≥Tºã&ÉT\ô|’
ôV≤#·Tà ˝≤uÛ≤\T e#˚à M\T+&É≥+‘√ $<˚o
ô|≥Tºã&ç<ës¡T\T es¡∆e÷q e÷¬sÿ{Ÿ Ä]úø£
e´edü ú \ ( EME)qT+∫ ô|≥Tº ã &É T \qT
2014-15 2015-16 2016-17
(@Á|æ˝Ÿ`&çôd+ãsY) (@Á|æ˝Ÿ`&çôd+ãsY)
yÓq≈£îÿ rdüT≈£îHêïs¡T.
$<˚oe÷s¡ø£ Á<äe´ ì\«\T
$<˚oe÷s¡ø£ Á<äe´ ì\«\T 2016
ôdô|º + ãs¡ T Hê{Ï ø Ï mqï&É ÷ ms¡ T >∑ q +‘·
]ø±s¡T¶ kÕúsTT˝À 371.9 _*j·THé &Ü\s¡¢
kÕúsTTøÏ #˚sêsTT. nsTT‘˚, $<˚o e÷s¡ø£
$|üDÏ˝À s¡÷bÕsTT $\TeqT dæúØø£]+#·&É+
ø√dü+ ]»s¡T« u≤´+≈£î rdüT≈£îqï #·s¡´\e\¢
2016 qe+ãs¡T ÄKs¡THê{ÏøÏ 361.1
_*j· T Hé &Ü\s¡ ¢ kÕú s TTøÏ ‘· > ±Z s TT.
n+‘˚>±ø£ 2013 ôdô|º+ãs¡T`qe+ãs¡T
eT<Ûä´ »eT nsTTq Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\
$<˚o ø£¬s˙‡ u≤´+≈£î &çbÕõ≥¢qT yê]
ø√dü + Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ e÷]Œ&ç neø±X¯ +
H˚|ü<∏ä´+˝À yê|üdüT #˚j·÷*‡ sêe&ÉeT÷
Ç+<äT≈£î <ë]rdæ+~. á |ü]D≤e÷\
‘·sê«‘· 2016 &çôd+ãs¡T ÄKs¡THê{ÏøÏ
$<˚o e÷s¡ø£ ì\«\T 358.9 _*j·THé
&Ü\s¡¢≈£î ‘·–Zb˛sTTHê, eT∞¢ 2017 »qe]
ÄKs¡ T ø£ ˝ ≤¢ 363.0 _*j· T Hé &Ü\s¡ ¢
kÕú s TTøÏ #˚ s ¡ & É + ‘√ uÛ ≤ s¡ ‘ Y Á|ü d ü T Ô ‘ · +
kÂø£s¡´e+‘·yÓTÆq kÕúsTTøÏ #˚]+~. Bìe\¢
m˝≤+{Ï n+‘· s ê® r j· T dü ÷ ø£ å à Ä]ú ø £
ø£ ˝ À¢ \ +, nì•Ã‹ ‘· ˝ … ‹ Ô H ê e÷s¡ ø £ +
$\Te˝À ˇ&ÉT<=&ÉT≈£î\ qT+∫ ãj·T≥
|ü&É>∑\ yÓdüT\Tu≤≥T ñ+~.
s¡÷bÕsTT e÷s¡ø+£ $\Te
nyÓT]ø± &Ü\s¡T‘√ dü>∑≥T HÓ\yêØ
s¡÷bÕsTT e÷s¡ø£|ü⁄ $\Te 2016`17
(@Á|æ˝Ÿ`|òæÁãe])˝À s¡÷.67.2>± ñ+~.
eTTqT|ü { Ï dü + e‘· ‡ s¡ + Ç<˚ e´e~Û ‘ √
b˛*ùdÔ Ç~ 2.8 XÊ‘· + ‘· > ∑ T Z < ä \ qT
dü÷∫k˛Ô+~. nyÓT]ø± n<Ûä´ø£å mìïø£\
|òü*‘ê\‘√bÕ≥T Ä <˚X¯|ü⁄ πø+Á<ä u≤´+≈£î
‘·q Á<äe´ |üs¡|ü‹ $<ÛëHêìï ø£≥Tº~≥º+
#˚j·T&É+e\¢ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± &Ü\s¡T
ã\|ü&É≥y˚T Ç+<äT≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\T.
ø±˙, 2016`17˝À Ç|üŒ{Ïes¡≈£L Ç‘·s¡
jÓ÷»q 2017 y˚T
es¡∆e÷q e÷¬sÿ{Ÿ Ä]úø£ e´edüú\‘√ b˛*ùdÔ
s¡ ÷ bÕsTT |ü ì rs¡ T yÓ T s¡ T >±Z H ˚ ñ+~.
s¡÷bÕsTT $\Te ‘·–Z, &Ü\s¡T ã\|ü&ç
q|ü Œ {Ï ø ° kÕ<Û ë s¡ D +>± nsTT‘˚ Ä]ú ø £
e´edü ú ô |’ Á|ü u Û ≤ yêìï yêdü Ô e Á|ü u Û ≤ $‘·
e÷s¡ ø £ | ü ⁄ $\Te Ä<Û ë s¡ + >± n+#· H ê
y˚ k ÕÔ s ¡ T . kÕú ì ø£ Á<ä e ´+, Ç‘· s ¡ $<˚ o
Á<äyê´\‘√ kÕù|ø£å $\Te ‘˚&ÜqT düs¡T›u≤≥T
#˚düT≈£îH˚ HêeTe÷Á‘·|ü⁄ e÷s¡ø£|ü⁄ $\Te\
uÛ Ö >√[ø£ π s U≤>∑ D Ï ‘ · dü > ∑ ≥ T>± Bìï
ìs¡ « ∫kÕÔ s ¡ T . Bì Á|ü ø ±s¡ + #· ÷ ùdÔ
2015`16 (@Á|æ˝Ÿ`»qe])‘√ b˛*ùdÔ
2016`17 (@Á|æ˝Ÿ`»qe])˝À s¡÷bÕsTT
e÷s¡ø£|ü⁄ $\Te 1.7 XÊ‘·+ ô|]–+<äì
#Ó|Œü e#·TÃ.
$<˚o s¡TD≤\T
eTq $<˚o s¡TDuÛ≤s¡+ 2016 e÷]Ã
ÄKs¡THê{Ï‘√ b˛*ùdÔ 2016 ôdô|º+ãs¡T
Hê{ÏøÏ 0.8 _*j·THé &Ü\s¡¢ y˚Ts¡ (0.2
XÊ‘·+) ‘·–Z 484.3 _*j·THé &Ü\s¡¢e<ä›
ì*∫+~. ø°\ø£ $<˚o s¡TD dü÷N\˝À
n~Ûø£XÊ‘·+ 2016 ôdô|º+ãs¡T Hê{ÏøÏ
yÓTs¡T>∑T|ü&ܶsTT. yÓTT‘·Ô+ $<˚o s¡TD≤\˝À
dü«\Œø±*ø£ s¡TD≤\ yê{≤ 2016 e÷]Ã
ÄKs¡THê{ÏøÏ 17.2 XÊ‘·+ ø±>±, 2016
ôdô|º+ãs¡T Hê{ÏøÏ 16.8 XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+~.
yÓTT‘·Ô+ $<˚o s¡TD≤\˝À 2016 e÷]Ã
ÄKs¡ T Hê{Ï ø Ï 74.3 XÊ‘êìï uÛ ≤ s¡ ‘ ·
$<˚oe÷s¡ø£ ì\«\T uÛÑØÔ #˚j·T>±, 2016
ôdô|º+ãs¡T ÄKs¡THê{ÏøÏ 76.8 XÊ‘·+
s¡TD≤\qT uÛÑØÔ#˚XÊsTT. s¡TDuÛ≤s¡+ yÓ÷düTÔqï
es¡∆e÷q <˚XÊ\qT ø°\ø£ s¡TD dü÷N\
Ø‘ê´ |ü ] o*ùdÔ uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ‘· ≈ £ î ÿe
<äTs¡“\‘· ø£*–q~>± H˚{Ïø° ø=qkÕ>∑T
‘√+~. es¡ ∆ e ÷q <˚ X Ê\ $<˚ o s¡ T D
uÛ ≤ sêìøÏ dü + ã+~Û + ∫ 2015≈£ î >±qT
Á|ü | ü + #· u≤´+≈£ î s¡ ÷ bı+~+∫q
ªªn+‘·sê®rj·T s¡TD >∑D≤+ø±\T`2017μμ
Á|ü ø ±s¡ + ... dü ÷ ú \ C≤rj· T Ä<ëj· T +
jÓ÷»q 2017 y˚T
( GNI )˝À 23.4 XÊ‘· + $<˚ o s¡ T D
ìwüŒ‹Ô‘√ ◊<√ ‘·≈£îÿe uÛ≤s¡+>∑\ <˚X¯+>±
uÛ≤s¡‘Y |ü]>∑Dq˝ÀøÏ e∫Ã+~. Çø£ $<˚o
s¡TD≤\≈£î <äqTï>± ì*#˚ $<˚o e÷s¡ø£
Á<äe´ ì\«\ XÊ‘·+ Ø‘ê´ uÛ≤s¡‘· <˚X¯+
69.7 XÊ‘· + ‘√ Äs√ nÁ>∑ < ˚ X ¯ + >±
ì*∫+~.
e´ekÕj·T+, ÄVü‰s¡<ëÛ Hê´\ ìs¡«Vü≤D
C≤rj·÷<ëj·T+ô|’ 2017 |òæÁãe]
28q $&ÉT<ä\ #˚dæq ¬s+&√ eTT+<ädüTÔ
n+#·Hê\ Á|üø±s¡+... e´ekÕj·T+, <ëì
nqTã+<Ûä s¡+>±\ dü÷ú\ $\Te CÀ&ç+|ü⁄
( GVA) 2016`17˝À 4.4 XÊ‘· + >±
qyÓ÷<Ó’+~. n+‘·≈£îeTT+<äT 2015`16˝À
Ç~ 0.8 XÊ‘·+ ø±>±, 2014`15˝À (`)
0.2 XÊ‘·+. Çø£ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ ñ‘êŒ<äqô|’
e´ekÕj·T, ¬s’‘·T dü+πøåeT XÊK 2017
|ò æ Á ãe] 15q $&É T <ä \ #˚ d æ q ¬ s +&√
eTT+<ä d ü T Ô n+#· H ê\ Á|ü ø ±s¡ + ...
2016`17˝À ñ‘· Œ ‘· Ô j ˚ T ´ yÓ T T‘· Ô +
ÄVü ‰ s¡ < Û ë Hê´\T 271.98 $T*j· T Hé
≥qTï\T. nsTT‘˚, 2015`16˝À (‘·T~
n+#·Hê\T) 252.02 $T*j·THé ≥qTï\T
ø±>±, 2014`15˝À Ç~ 252.02
$T*j·THé ≥qTï\T.
bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+
πø+Á<ä >∑D≤+ø£ XÊK 2016`17
C≤rj·÷<ëj·T+ô|’ 2017 |òæÁãe] 28q
$&ÉT<ä\ #˚dæq ¬s+&√ eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\
y˚Ts¡≈£î... bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+˝À dü÷ú\
$\Te CÀ&ç+|ü⁄ (GVA) 5.8 XÊ‘·+>±
qyÓ÷<Ó’+~. n+‘·≈£îeTT+<äT 2015`16˝À
Ç~ 8.2 XÊ‘·+ ø±>±, 2014`15˝À 6.9
XÊ‘·+. Çø£ ª‘·j·÷Ø s¡+>∑+μ˝À dü÷ú\
$\Te CÀ&ç+|ü⁄ (GVA) 2016`17˝À
7.7 XÊ‘·+ ø±>±, 2015`16˝À 10.6
XÊ‘· + , 2014`15˝À 7.5 XÊ‘· + >±
qyÓ÷<Ó+’ ~.
<˚X¯+˝Àì mì$T~ ø°\ø£ |ü]ÁX¯eT\
(eTT&ç#·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄, ô|Á{À*
j·T+ X¯ó~∆ ñ‘·Œ‘·TÔ\T, u§>∑TZ, $<äT´‘Y,
dæ y Ó T +≥T, ñ≈£ î ÿ, ms¡ T e⁄\T) dü ÷ N\T
2016`17 (@Á|æ˝Ÿ`&çôd+ãs¡T)˝À 4.8
XÊ‘·+ eè~∆ì qyÓ÷<äT #˚XÊsTT. ø±>±, Ç<˚
e´e~Û ˝ À 2015`16˝À 3.4 XÊ‘· + ,
2014`15˝À 4.5 XÊ‘·+ eè~∆ qyÓ÷<Ó’+~.
$<ä T ´‘Y s¡ + >∑ + ˝À Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
2015˝À ªñ<äjYTμ |ü<∏äø±ìï Á|üy˚X¯ô|{Ϻq
‘· s ê«‘· nH˚ ø £ sêÁcÕº \ T >∑ D ˙j· T +>±
ø£ è wæ # ˚ d æ , yÓ T T‘· Ô + kÕ+π ø ‹ø£ , yêDÏ » ´
|üs¡yÓTÆq qcÕº\qT ‘·–Z+#êsTT. n+‘˚>±ø£
á |ü < ∏ ä ø £ + e\¢ 2014`15Hê{Ï ø Ï
sêÁcÕº ˝ À¢ ì $<ä T ´‘Y |ü + |æ D ° dü + dü ú \
s¡TDuÛ≤s¡+˝À 62 XÊ‘·+ |ü]cÕÿs¡yÓTÆ+~.
ñ|ü ] ‘· \ s¡ y êD≤`C≤rj· T
s¡ V ü ≤ <ës¡ T \ eT+Á‹‘· « XÊK 2016˝À
$&É T <ä \ #˚ d æ q dü + e‘· ‡ sê+‘· | ü ⁄
düMTø£å`2016 Á|üø±s¡+... 2016 qe+ãs¡T
es¡ ≈ £ î eT+ps¡ T #˚ d æ q s¡ V ü ≤ <ës¡ T \
bı&Ée⁄qT 5,688 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢>± ù|s=ÿ+~.
Ç+<äT˝À 2016 qe+ãs¡T Hê{ÏøÏ ìsêàD+
|üP]Ô#˚dæq s¡Vü≤<ës¡T\ bı&Ée⁄ 4021
øÏ ˝ ÀMT≥s¡ T ¢ ø±>±, 2015`16˝À Ç~
6029 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢, 2014`15˝À 4,410
øÏ˝ÀMT≥s¡T¢>± ñ+~.
uÛ≤s¡‘· Ä]úø£ e´edüú $$<Ûä s¡+>±˝À¢
kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹ >∑T]+∫ Ç|üŒ{Ï<ëø±
eTT#· Ã {Ï + #· T ≈£ î Hêï+. ô|’ q ù|s=ÿqï
$»j·÷˝Ò ø±≈£î+&Ü #·]Á‘ê‘·àø£ |üs√ø£å
|üqTï\ e´edüú ªªedüTÔùde\ |üqTïμμ`GST
á @&Ü~ p˝…’ 1 qT+∫ neT\T˝ÀøÏ
sêuÀ‘√+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À sêqTqï @fi¯¢˝À
uÛ≤s¡‘· Ä]úø£ e´edüú eT]ìï $»j·÷\qT
kÕ~Û+#·>∑\<äì |òüT+{≤|ü<∏ä+>± #Ó|üŒe#·TÃ.
41
 ˇπø <˚X¯+
Jmdt{°: <˚X¯ |üqTï\ $<Ûëq+˝À z yÓTÆ\T sêsTT!
Jmdt{° neT\T‘√ e÷j·TeTj˚T´
|üqTï\˙ï |üs√ø£å |üqTï˝Òì
>∑T]Ô+#ê*. Á|ü‘´· ø£å |üqTï\≈£î
Jmdt{° neT\T≈£î m˝≤+{Ï
dü+ã+<Ûeä TT+&É<Tä . Çø£ Jmdt{°
neT\T‘√ ø£qTeTs¡T>∑T nj˚T´
|üqTï\T ≈£L&Ü düsT¡ ≈£î\T, ùde\
ñ‘·Œ‹Ô |ü+|æD,° $qjÓ÷>±ìøÏ
#Ó+~q$>±H˚ ñ+{≤sTT. á
e÷j·TeTj˚T´ |üqTï\˙ï sêÁcÕº˝À¢,
sêÁcÕº\ eT<Û´ä |üqTï\ #Ó*+¢ |ü⁄qT
düT\uÛ‘Ñ s· +¡ #˚kÕÔsTT. Çø£
Jmdt{˝° À eTs√ n<äq|ü⁄
Á|üj÷Ó »q+ @+≥+fÒ, |üqTï
$<Ûëq+ düsfi¡ ‘¯ s· +¡ ø±e&É+‘√
|üqTï #Ó*+¢ |ü⁄\T ô|s¡T>∑T‘êsTT.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·« Á|üD≤[ø£ dü+|òüT düuÛÑT´&ÉT.
42
á @&Ü~ e÷]Ã 30q uÛ ≤ s¡ ‘ ·
bÕs¡¢yÓT+≥T Jmdt{°øÏ #Ó+~q Hê\T>∑T
_\T¢ \ ≈£ î ÄyÓ ÷ <ä eTTÁ<ä y˚ j · T &É + ‘√
düs¡T≈£î\T ùdyê |üqTï>± |æ\eã&˚ Ä |üs√ø£å
@ø° ø £ è ‘· |ü q Tï $<Û ë q+ <˚ X ¯ y ê´|ü Ô + >±
neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. Ä Hê\T>∑T _\T¢˝À¢..
ôd+Á≥˝Ÿ >∑÷&é‡ n+&é düØ«ôddt |üqTï _\T¢,
2017 (dæJmdt{Ï), düeTÁ>∑ düs¡T≈£î\T,
ùdyê |üqTï _\T¢, 2017 (◊Jmdt{°),
πø+Á<ä bÕ*‘· düs¡T≈£î\T, ùdyê |üqTï _\T¢
2017, düs¡T≈£î\T, ùdyê _\T¢ (sêÁcÕº\≈£î
|ü]Vü‰s¡+) _\T¢ 2017. uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹
≈£L&Ü Jmdt{°øÏ ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚j·T&É+‘√
p˝…’, 1e ‘˚B, 2017 qT+∫ á dü]ø=‘·Ô
|üqTï #·{≤ºìï neT\T #˚j·T&ÜìøÏ πø+Á<ä+
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + nìï n&É ¶ + ≈£ î \qT $»j· T
e+‘· + >± ‘=\–k˛Ô + ~. Ç|ü  &É T sêh
Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T mdt J mdt { ° _\T¢ q T yê{Ï
XÊdü q dü u Û Ñ ˝ À¢ M˝… ’ q +‘· ‘=+<ä s ¡ > ±
ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚j·÷*‡ ñ+~. Ç|üŒ{Ïπø
ø=ìï sêÁcÕº \ nôd+;¢ \ T á _\T¢ ø Ï
ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚j·T&É+ ˝Ò<ë y˚ùd Áø£eT+˝À
ñHêïsTT. 122e sêC≤´+>∑ dües¡D <ë«sê
neT˝À¢øÏ e∫Ãq á |üqTï $<Ûëq+‘√
Ç|üŒ{Ïπø Á|ü|ü+#·+˝À Jmdt{°ì neT\T
E-mail: srrokkam@icloud.com
ˇπø $<Ûëq+
Ábıô|òdüsY ÄsY.düT<äs¡Ùqsêe⁄
#˚ d ü T Ô q ï 150øÏ ô|’ > ± <˚ X Ê\ dü s ¡ d ü q
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ì\eqT+~.
1990˝À¢ |ü q Tï dü + dü ÿ s¡ D \T
neT˝À¢øÏ sêe&ÜìøÏ eTT+<äT |üs√ø£å |üqTï
$<Û ë q+ n‘· ´ +‘· ˝À|ü u Û Ñ ÷ sTTwü º + >±
ñ+&˚~. πø+Á<ä, sêh kÕúsTT˝À¢ yê´{Ÿì
Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ <ë«sê nH˚ø£ düeTdü´\T
|ü]cÕÿs¡+ nj·÷´j·Tì #ÓbÕŒ*. ìC≤ìøÏ
yê´{Ÿì s¡a≤ ø£$T{° (1974) dæbòÕs¡T‡
#˚j·T>± Jmdt{° ˝Ò<ë yê´{Ÿì 1991˝À
#·\¢j·T´ ø£$T{° dæbòÕs¡T‡ #˚j·T>± <ëìï Hê{Ï
πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+∫+~. πø+Á<ä,
sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻq yÓ÷&çô|ò’&é
yê´{Ÿ, 1986, j·T÷˙bòÕ+ ùd˝Ÿ‡ {≤´ø˘‡,
2000, ôdHéyê´{Ÿ, ôd+Á≥˝Ÿ ùd˝Ÿ‡ {≤´ø˘‡
2007 e+{Ï y ê{Ï ø±\|ü ] $T‹
nsTTb˛sTT+~. B+‘√ 2008 Hê{Ï |üqTï
ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#·&ÜìøÏ ˇø£ düeTq«j·T
ø£ $ T{° ì @sêŒ≥T #˚ j · T &É + , 2008˝À
Jmdt{° rdüTø=ì sêe&É+ e+{Ï nH˚ø£
|üqTï dü+ã+~Û‘· |ü]D≤e÷\T á Jmdt{°
neT\T ø±e&ÜìøÏ eTT+<äT »]>±sTT.
sêÁcÕº\ kÕúsTT˝À $\Te Ä<Ûë]‘· |üqTïqT,
ôdHé yê´{Ÿì neT\T #˚j·T&É+˝À kÕ~Û+∫q
$»jÓ ÷ ‘ê‡Vü ≤ +‘√ π ø +Á<ä Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
jÓ÷»q 2017 y˚T
dü s ¡ T ≈£ î \T, ùdyê |ü q TïqT <˚ X ¯ + ˝À
Á|üy˚X¯ô|{≤º\ì ‘·\b˛dæ+~. 2007 πø+Á<ä
ã&Ó®{Ÿ ñ|üHê´dü+˝À Hê{Ï Ä]úø£eT+Á‹
Jmdt{° neT\T ‘˚Bì ≈£L&Ü Á|üø£{Ï+#·&É+
$X‚w+ü .
nsTT‘˚, Jmdt{°ì neT\T #˚ùd ‘˚B
|ü\Te÷s¡T¢ yêsTT<ë |ü&ÉT‘·÷ e∫Ã+~.
$$<Ûä sêÁcÕº\T Jmdt{°øÏ dü+ã+~Û+∫q
|ü\T n+XÊ\‘√ n+^ø£]+#·ø£b˛e&É+‘√
yêsTT<ë\ |üs¡«+ ø=qkÕ–+~. yÓTT<ä{À¢
ˇπø Jmdt{°ì neT\T #˚j·T&ÜìøÏ πø+Á<ä
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + Á|ü j · T ‹ï+∫+~. nsTT‘˚
nH˚ø£yÓTÆq ô|ò&És¡˝Ÿ ìsêàD≤\Tqï uÛ≤s¡‘Y
e+{Ï <˚X¯+˝À Jmdt{°ì neT\T #˚j·T&É+
@ø° ø £ è ‘· <˚ X ¯ + ˝≤ ñ+&É < ä T . @ø° ø £ è ‘·
Jmdt{°ì nH˚ø£yÓTÆq ô|ò&És¡˝Ÿ, Ä]úø£, bÕ\q
|ü]$T‘·T\ <äècÕº´ kÕ<Ûä´+ ø±<äì πø+Á<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~. nsTT‘˚, πø+Á<ä+˝À
es¡dü>± e∫Ãq Á|üuÛÑT‘ê«\T Jmdt{°ì
neT\T #˚j·T&ÜìøÏ ìs¡+‘·s¡ Á|üj·T‘êï\T
#˚XÊsTT.
>∑ ‘ · eT÷&É T dü + e‘· ‡ sê\T>±
dü+ã+~Û‘· e´edüú\T, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\
Á|ü‹ì<ÛäT\T, kÕ~Ûø±]ø££ Ä]úø£ eT+Á‘·T\
ø£$T{°\‘√ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ $düÔè‘·kÕúsTT˝À
düe÷y˚XÊ\T ìs¡«Væ≤+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ nìï
ÄyÓ ÷ <ä e TTÁ<ä \ T bı+~ neT\T˝ÀøÏ
sêqTqï Jmdt { ° ø Ï sêÁcÕº \ Ä]ú ø £
eT+Á‘·T\T, Jmdt{° øöì‡˝Ÿ, πø+Á<ä Ä]úø£
eT+Á‹‘·«XÊK b˛wæ+∫q bÕÁ‘· n_Ûq+<ä
˙j· T +. B+‘√ <ä X Ê_∆ q ïs¡ ø±\+>±
Jmdt{°ô|’ »]–q yê<ë\T, $yê<ë\T,
ndü+‘·è|ü⁄Ô\≈£î #·s¡eTyêø£´+ |ü*øÏqf…Æ¢+~.
Ç|ü&ÉT dü>∑≥T bÂs¡T&ÉT n&ÉT>∑T‘·Tqï
dü + <˚ V ü ‰ \≈£ î dü e ÷<Û ë Hê\T #Ó b ÕŒ*‡q
düeTj·T+ ÄdüqïyÓTÆ+~. Jmdt{°ô|’ Á|üC≤
u≤Vü Q fi¯ ´ +˝À dü $ es¡ y Ó T Æ q ne>±Vü ≤ q
ô|+#· & É + , n+<ä T ˝Àì dü + øÏ ¢ w ü º y Ó T Æ q
n+XÊ\qT $TqVü ‰ sTTdü ÷ Ô n+<ä ] ø°
jÓ÷»q 2017 y˚T
ns¡ ú e Tj˚ T ´ Ø‹˝À Jmdt { ° ô |’ Á|ü # ês¡ eT+&É * ìs¡ í j · T + rdü T ø=H˚ es¡ ≈ £ î
|üsê«ìøÏ ‘Ós¡rj·÷*‡q düeTj·T+ e∫Ã+~. ô|Á{À*j· T + ñ‘· Œ ‘· T Ô \ ≈£ î Á|ü d ü T Ô ‘ êìøÏ
Jmdt{° \øå±´\T:
øÏ+<ä ù|s=ÿqï n+XÊ\T Jmdt{° \øå±´\T>±
#ÓbÕŒ*.
1) ñ‘·Œ‹Ô, |ü+|æD°˝À |üqTï ndüe÷q‘·\
Á|üuÛ≤yêìï ‘=\–+#·&É+.
2) πø+Á<ä, sêh kÕúsTT˝À¢ ãVüQfi¯ |üqTï\
e´edüúqT s¡<äT› #˚j·T&É+.
3) uÛ≤s¡‘YqT ˇø£ @ø°ø£è‘· e÷¬sÿ{Ÿ>±
s¡÷bı+~+#·&+É .
4) n+‘· s ê® r j· T e÷¬ s ÿ{Ÿ ˝ À eTq
m>∑TeT‹ <ës¡T\ ùde\T, ñ‘·Œ‘·TÔ\
b˛{° ‘·‘ê«ìï ô|+#·&É+.
5) e´eVü ‰ sê\qT ‘˚ * ø£ |ü s ¡ # · & ÜìøÏ
M\T>± <˚X¯+˝À |üs√ø£å |üqTï $<ÛëHêìï
Áø£eTãB›ø£]+#·&É+.
düs¡T≈£î\T, ùde\ô|’ Á|ü‹ <äX¯˝À
$\Te Ä<Û ë s¡ + >± |ü q Tï $~Û + #· & ÜH˚ ï
Jmdt{° n+{≤s¡T. ˇø£ ìsê∆]‘· |üqTï πs≥T
Á|üø±s¡+ πø+Á<ä, sêh kÕúsTT˝À¢ düs¡T≈£î\T,
ùde\ô|’ ¬s+&ÉT kÕúsTT˝À¢ Jmdt{° øÏ+<ä
|üqTï $~Û+|ü⁄ ñ+≥T+~. ∫e] ∫\¢s¡
es¡Ô≈£î&ç es¡≈£î ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T, ùdyê<ës¡T
es¡≈£î ìs¡+‘·s¡ es¡dü Á|üjÓ÷»Hê\qT
n+~+#· & ÜìøÏ Jmdt { ° ì dü e TÁ>∑ + >±
s¡ ÷ bı+~+#ês¡ T . {≤´ø˘ ‡ Á¬ ø &ç { Ÿ
j·T+Á‘ê+>∑+ <ë«sê n+<ä]ø° ñ|üX¯eTq+
ø£*–+#˚ e´edüú Jmdt{°˝À ì_&ûø£è‘·yÓTÆ
ñ+~. düs¡T≈£î\T, ùde\ ˝≤yê<˚M˝À¢ì
nìï <äX¯\T <ë{Ï ∫e] &û\s¡T $~Û+#˚
|ü q TïqT $ìjÓ ÷ >∑ < ës¡ T &É T uÛ Ñ ] +#ê*‡
ñ+≥T+~. nsTT‘˚ ]j·T˝Ÿ mùdº{Ÿ, ø£düºyéT‡
&É ÷ ´{° , $<ä T ´‘Y , e÷qe $ìjÓ ÷ >∑
Ä\ÿVü‰˝Ÿ e+{Ï düs¡T≈£î\T, ùde\T $TqVü≤
$T–*q |üqTï $~Û+#˚ nìï düs¡T≈£î\T,
ùde˝À¢ düeTÁ>∑yÓTÆq \øÏå‘· |üqTï $~Û+|ü⁄>±
Jmdt{°ì #Ó|üø√yê*. nsTT‘˚ Jmdt{°
$TqVü‰sTT+|ü⁄ ñ+~.
ñ|üj÷Ó >±\T:
Jmdt{° |üqTï Á|üy˚X¯ô|≥º&É+‘√ <˚X¯
Ä]úø£ s¡+>∑+‘√ uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…’q $ìjÓ÷>∑
<ës¡T\T, e´ekÕj·T<ës¡T\T, yê´bÕs¡,
yêDÏ » ´, bÕ]ÁXÊ$Tø£ y ˚ ‘ · Ô \ ≈£ î |ü \ T
Á|üjÓ÷»Hê\T #˚≈£Ls¡qTHêïsTT. Ç+<äT˝À
yÓTT<ä{Ï Á|üjÓ÷»q+>± á ø=‘·Ô |üqTï
$<Ûëq+ ‘·sê«‘· πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T
$~Û+#˚ ãVüQfi¯ |üqTï e´edüú ø£qTeTs¡T>∑
e⁄‘·T+~. πø+Á<ä kÕúsTT˝À ôd+Á≥˝Ÿ m¬ø’‡CŸ
&É ÷ ´{° , n&ç w ü q ˝Ÿ m¬ ø ’ ‡ CŸ &É ÷ ´{° ,
yÓT&çdæq˝Ÿ, {≤sTT˝…≥ºØdt ‘·j·÷Ø #·≥º+
øÏ+<ä $~Û+#˚ m¬ø’‡CŸ &É÷´{°, ùdyê |üqTï,
øö+≥sY M *+>¥ &É ÷ ´{° > ± |æ \ Teã&˚
n<äq|ü⁄ ø£düºyéT‡ &É÷´{°, ôdôddt, düsY#ê¬s®dt,
ø£düºyéT‡ô|’ Á|ü‘˚´ø£ n<äq|ü⁄ &É÷´{° e+{Ï
|üqTï\˙ï e÷j·T+ ne⁄‘êsTT. Ç≥T sêh
kÕúsTT˝À¢ yê{Ÿ ùd˝Ÿ‡ {≤´ø˘‡, $H√<ä |üqTï
(n~ kÕú ì ø£ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + $~Û + ∫+~
ø±ø£b˛‘˚), ˝≤≥Ø, u…{Ϻ+>¥, >±´+_¢+>¥,
ôdôddt, düsY#ê¬s®dt ÄÁø±ºjYTøÏ øÏ+<äøÏ sêì
m+Á{° {≤´ø˘‡ô|’ $~Û+#˚ \>∑®Ø {≤´ø˘‡\T
e÷j· T + ne⁄‘êsTT. nsTT‘˚ Jmdt { °
neT\T‘√ Ç˝≤ e÷j·TeTj˚T´ |üqTï\˙ï
|ü s √ø£ å |ü q Tï˝Ò ì >∑ T ]Ô + #ê*. Á|ü ‘ · ´ ø£ å
|ü q Tï\≈£ î Jmdt { ° neT\TøÏ m˝≤+{Ï
dü+ã+<ÛäeTT+&É<äT. Çø£ Jmdt{° neT\T‘√
ø£ q TeTs¡ T >∑ T nj˚ T ´ |ü q Tï\T ≈£ L &Ü
dü s ¡ T ≈£ î \T, ùde\ ñ‘· Œ ‹Ô |ü + |æ D ° ,
$qjÓ÷>±ìøÏ #Ó+~q$>±H˚ ñ+{≤sTT. á
e÷j·TeTj˚T´ |üqTï\˙ï sêÁcÕº˝À¢, sêÁcÕº\
eT<Ûä´ |üqTï\ #Ó*¢+|ü⁄qT düT\uÛÑ‘·s¡+
#˚kÕÔsTT.
¬s+&Ée~>±, es¡dü |üqTï\ yÓ÷‘·
uÛ ≤ s¡ + ‘√ Á|ü u Û ≤ $‘· e Tj˚ T ´ <Û ä s êuÛ ≤ s¡ +
ô|s¡>∑≈£î+&Ü $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î Jmdt{°
43
ñ|üX¯eTq+ ø£*–düTÔ+~. nsTT‘˚ yÓTT<ä{À¢
ø=ìï edü T Ô e ⁄\T, ùde\ <Û ä s ¡ \ T ô|]π >
neø±X¯ e TT+~. nsTT‘˚ dü ÷ ú \ +>±
$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ô|’ <Ûäsê uÛ≤s¡+ ‘·>∑TZ‘·T+~.
n‘· ´ edü s ¡ dü s ¡ T ≈£ î \T, ùde\ $TqVü ‰
sTT+|ü⁄qT ã{Ϻ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î eT]+‘·
Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£Ls¡T‘·T+~. ôd+Á≥˝Ÿ ùd˝Ÿ‡
{≤´ø˘ ‡ s¡ < ä T › ø±qT+&É & É + ‘√ n~
$ìjÓ÷>∑<ës¡T&çøÏ Á|üjÓ÷»q+ ø£*–düTÔ+~.
ñ‘· Œ ‹Ô , |ü + |æ D ° ø Ï dü + ã+~Û + ∫ $$<Û ä
<äX¯˝À¢ #Ó*¢+#˚ |üqTï\T s¡<äT› ø±e&É+,
∫e] &û\sY e<ä› e÷Á‘·y˚T $~Û+#˚ |üqTïqT
e÷Á‘·y˚T $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT #Ó*¢+#·&É+
Jmdt{° ø°\ø£ Á|üjÓ÷»q+>± #ÓbÕŒ*.
eT÷&Ée~>±, yêDÏ´+, |ü]ÁX¯eT,
e´ekÕj·T s¡+>±\T ôd+Á≥˝Ÿ ùd˝Ÿ‡ {≤´ø˘‡
ø£qTeTs¡T>∑T ø±e&É+, $$<Ûä <äX¯˝À¢ |üqTï\T
s¡<äT› ø±e&É+, düeTÁ>∑yÓTÆq, bÕs¡<äs¡Ùø£yÓTÆq
ÇHé|ü⁄{Ÿ {≤´ø˘‡ #Ó*¢+|ü⁄, düØ«dt {≤´ø˘
‘=\–+|ü ⁄ ‘√ \_∆ bı+<ä q THêïsTT.
M≥ìï+{Ï ‘ √ |ü q Tï edü ÷ fi¯ ó ¢ $kÕÔ s ¡
eTe⁄‘· ÷ , yÓ T s¡ T ¬ > ’ q |ü q Tï s¡ ÷ |ü + ‘√
yêDÏ»´, |ü]ÁX¯eT, e´ekÕj·T s¡+>±˝À¢ì
&û\s¡¢ô|’ |üqTï uÛ≤s¡+ ‘·>∑TZ‘·T+~.
Hê\T>∑e~>±, Jmdt{° sê»´+˝À
m>∑TeT‘·T\ô|’ |üqTï X¯Sq´+>± ñ+&É&É+
m>∑ T eT‹ s¡ + >∑ + }|ü + <ä T ≈£ î +≥T+~.
B+‘√ eTq <˚ o j· T m>∑ T eT‘· T \T, ñ
‘·Œ‘·TÔ\T n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿ{Ÿ˝À eT]+‘·>∑
b˛{° |ü&˚ kÕeTs¡ú´+ kÕ~ÛkÕÔsTT. B+‘√
n+‘·sê®rj·T m>∑TeT‹ e÷¬sÿ{Ÿ˝À uÛ≤s¡‘Y
yê{≤ yÓTs¡T>∑T|ü&ÉqT+~.
n<˚ $<Ûä+>±, Jmdt{° sê»´+˝À
düs¡T≈£î\T, ùde\ |ü]$T‹ì ô|+#·&É+
<ë«sê ∫qï yê´bÕs¡T\ Á|üjÓ÷»Hê\T
s¡ ø Ï å + #· ã &É ‘ êsTT. Jmdt { ° sê»´+˝À
Á<∏ÓwtôVA˝Ÿ¶ *$T{Ÿ s¡÷.20 \ø£å\T eT]j·TT
s¡ ÷ .10 \ø£ å \ T>± Á|ü < Û ë q sêÁcÕº ˝ À¢ ,
Væ≤e÷\j·T, áXÊq´ sêÁcÕº˝À¢ es¡dü>±
44
ìs¡ í s TT+#· & É + »]–+~. B+‘√ y˚ \ ~
eT+~ ∫qï yê´bÕs¡ T \≈£ î m+‘√
Á|üjÓ÷»qø±]>± ñ+≥T+~. n+<äTø£H˚
Jmdt{° e´edüú nqï~ ∫qï yê´bÕs¡T\
bÕ*≥ ø£\Œ‘·s¡Te⁄>± #ÓãT‘ês¡T. ]õÁùdºwüHé,
≥s√ïesY |ü]$T‘·T\T ìs¡ísTT+#·Tø√e&É+˝À
∫qï yê´bÕs¡ T \≈£ î Jmdt { ° m+‘√
yÓdüT\Tu≤≥T ø£*ŒdüTÔ+~.
Çø£ Jmdt { ° ˝ À eTs√ n<ä q |ü ⁄
Á|üjÓ÷»q+ @+≥+fÒ, |üqTï $<Ûëq+
düs¡fi¯‘·s¡+ ø±e&É+‘√ |üqTï #Ó*¢+|ü⁄\T
ô|s¡T>∑T‘êsTT. j·÷e‘Y <˚X¯+ @ø°ø£è‘·
e÷¬sÿ{Ÿ>± ne‘·]+#·&É+˝À ø°\ø£uÛÑ÷$Tø£
b˛wæ+#·qTqï Jmdt{° Ä]úø£ e´eVü‰sê\T
eT]+‘· düs¡∞ø£è‘·eTe⁄‘·÷, |üqTï #Ó*¢+|ü⁄
e´edüú˝Àì nìï dü+øÏ¢wüº‘·\qT düs¡∞ø£è‘·+
#˚jT· qT+~.
ùde\ô|’ sêÁcÕº\T ôd’‘·+ |üqTï\T
$~Û + #˚ neø±X¯ + ‘√ bÕ≥T, |ü q Tï
#Ó*¢+|ü⁄\T eT]+‘· $kÕÔs¡+ ø±qT+&É&É+
ø±s¡ D +>± ô|]π > |ü q Tï Ä<ëj· T +‘√
Bs¡ È ø ±\+˝À sêÁcÕº \ T ≈£ L &Ü Jmdt { °
ø±s¡D+>± \_∆ bı+<äqTHêïsTT. nsTT‘˚
yÓTT<ä{Ï dü+e‘·‡sê˝À¢ sêÁcÕº\T Jmdt{°
neT\T‘√ ø=+‘· y ˚ T s¡ ≈ £ î qwü º b ˛j˚ T
neø±X¯+ ñ+≥T+~. n+<äTø£H˚ >∑‘·+˝À
Jmdt { ° ì neT\T #˚ j · T &ÜìøÏ sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\T rÁe nuÛÑ´+‘·sê\T ‘Ó*bÕsTT.
Ç|ü  &É T neT\T˝ÀøÏ sêqTqï Jmdt { °
#·≥º+˝À sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T qwüºb˛j˚T |üqTï
Ä<ëj·÷ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Jmdt{°
eT+&É* dæbòÕs¡T‡ #˚dæq $<Ûä+>± nsTT<˚fi¯¢
bÕ≥T q÷{ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ |ü]Vü‰s¡+
s¡ ÷ |ü + ˝À #Ó * ¢ + #· & ÜìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q
n+XÊ\T Ç$T&ç ñHêïsTT. á |ü]Vü‰sêìøÏ
dü+ã+~Û+∫ |ü<ëï\Te Ä]úø£ dü+|òüT+
#˚ d æ q dæ b ò Õ s¡ T ‡\ y˚ T s¡ ≈ £ î Jmdt { ° ˝ À
dües¡D\T #˚j·T&É+ »]–+~.
<˚X¯+˝À ô|ò&És¡˝Ÿ e´edüú ìsêàD≤ìï
<äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì Jmdt{°ì πø+Á<ä, sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\T yê{Ïyê{Ï |ü]<ÛäT˝À¢ ¬s+&ÉT
<äX¯˝À¢ düs¡T≈£î\T, ùde˝À¢ neT\T #˚ùd
n~Ûø±s¡+ ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. πø+Á<ä
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + ôd+Á≥˝Ÿ Jmdt { ° ì sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\T sêh Jmdt{°ì yê{Ï |ü]<ÛäT˝À¢
n+^ø£]+∫q |üqTï πs≥T Á|üø±s¡+ neT\T
#˚j·TqTHêïsTT. düeTÁ>∑ Jmdt{° e÷Á‘·+
n+‘· s Y sêh yêDÏ » ´+, n+‘· s ¡ Z ‘ ·
m>∑ T eT‘· T \T, ~>∑ T eT‘· T \ô|’ Jmdt { °
eT+&É* ìs¡ísTT+∫q y˚Ts¡≈£î |üqTï $~Û+|ü⁄
ñ+≥T+~.
düyêfi¯ó¢:
p˝Ÿ, 2017 qT+∫ neT\T˝ÀøÏ
sêqTqï n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· dü+‘·]+#·T
≈£îqï |üqTï dü+düÿs¡D nsTTq Jmdt{°
#·≥º+˝À nedüs¡yÓTÆq nìï $<ÛëHê\qT,
e´edüú\qT bı+<äT|ü]∫Hê, πø+Á<ä, sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\T Ä#·s¡D˝À m<äTs¡j˚T´ nH˚ø£
düyêfi¯¢qT m<äTs√ÿe&É+˝À @ø£‘ê{Ïô|’øÏ
sêyê*‡ ñ+≥T+~.
Ç+<äT˝À eTØ eTTK´+>± Jmdt{°
eT+&É* s¡÷bı+~+∫q |üqTï ìsêàD+
ø°\ø£yÓTÆ+~. ˝≤uÛÑqcÕº\‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Òì
|üqTï ìsêàD≤ìï neT\T #˚j·T&É+ Jmdt{°
eT+&É*øÏ ø£wüº‘·s¡yÓTÆq ø±s¡´+>± #ÓbÕŒ*.
Çø£ b ˛‘˚ Çø£ ÿ &É ù|s=ÿHê*‡q
n+X¯y˚T+≥+fÒ Jmdt{° øÏ+<ä n‘·´~Ûø£+>±
28 XÊ‘·+ e&ç¶+#·uÀ‘·THêïs¡T. Çø£ÿ&˚ |üqTï
e´edüú˝Àì n+<äs¡T uÛ≤>∑kÕ«eTT\T, sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\ ÄyÓ÷<ä+ bı+<ä&É+ Jmdt{°
eT+&É * eTT+<ä T ô|<ä › dü y ê\T>±
ì\eqT+~.
Çø£ |ü q Tï π s ≥T ìsêàD+˝À,
$TqVü‰sTT+|ü⁄˝À¢, ~>∑Te πs≥T ‘·~‘·sê˝À¢
@ø°ø£è‘· $<Ûëq+ ˝Òø£b˛e&É+ Jmdt{°˝À
˝À|ü+>± #ÓbÕŒ*. Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± neT\T
ne⁄‘·Tqï Jmdt{°øÏ eTq Jmdt{°øÏ Çø£ÿ&˚
jÓ÷»q 2017 y˚T
#ê˝≤ ‘˚&Ü ø£ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡DøÏ,
dæ+>∑|üPsY, q÷´J˝≤+&é e+{Ï <˚XÊ\T
Jmdt{° øÏ+<ä ˇπø |üqTï XÊ‘êìï ìs¡ísTTùdÔ
Ç+&√H˚wæj·÷˝À e÷Á‘·+ Js√ πs{Ÿ‘√ bÕ≥T
Äs¡T |üqTï πs≥T¢ eT]j·TT eTTô|’Œ s¡ø±\
$TqVü ‰ sTT+|ü ⁄ \THêïsTT. n<˚ #Ó ’ H ê˝À
ùde˝À¢ Jmdt { ° |ü q Tï @ø° ø £ è ‘· + >±
ñ+&É<äT. ]ù|s¡T¢, ]ù|¢dtyÓT+{Ÿ, ÁbÕôddæ+>¥
e+{Ï >∑T]Ô+|ü⁄ ùde\≈£î |üqTï ñ+≥T+~.
$$<Ûä <˚XÊ\ eT<Ûä´ |üqTï πs≥TqT b˛*Ã
#·÷ùdÔ n‘·´~Ûø£ Jmdt{° |üqTï πs≥T 20
qT+∫ 25 XÊ‘· + eT<Û ä ´ >± ñ+~.
ÄÁùdº*j·÷, ÁbòÕHé‡, ¬øq&Ü, »s¡à˙, »bÕHé,
dæ+>∑|üPsY, d”«&ÓHé, q÷´J˝≤+&é es¡dü>±
10, 19.6, 5, 19, 5, 7, 25, 15
XÊ‘·+>± Jmdt{° |üqTïqT ìsê∆]+#êsTT.
Çø£ b ˛‘˚ y˚ T 18 qT+∫ 19e ‘˚ B ˝À¢
Áoq>∑sY˝À ìs¡«Væ≤+#˚ Jmdt{° eT+&É*
düe÷y˚X¯+˝À $$<Ûä düs¡T≈£î\T, ùde\ô|’
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq |üqTï πs≥¢qT ìs¡ísTTkÕÔs¡ì
Ä•<ë›+. |üqTï πs≥T¢ $TqVü‰sTT+|ü⁄\≈£î
dü+ã+~Û+∫, eT<Ûä´+‘·s¡ ø±˝≤ìøÏ Jmdt{°
neT\T˝À ‘· ˝ … ‘ ˚ Ô ˝ÀbÕ\qT dü ] #˚ d ü T
≈£î+≥÷, dües¡D\≈£î M\T ø£*Œ+#˚ |ü<䛋ì
Jmdt{° eT+&É* ne\+_Û+#˚ neø±X¯
eTT+~. n<˚ $<Ûä+>±, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T
qwüºb˛j˚T |üqTï Ä<ëj·÷ìï >∑DÏ+#·&É+,
n<˚ yÓTT‘êÔìï ‹]– #Ó*¢+#·&É+ Jmdt{°
eT+&É*øÏ ô|<ä› düyê\T>± e÷s¡qT+~.
Jmdt { ° eTT+<ä T eTs√ dü e Tdü ´
jÓ÷»q
jÓ÷»q 2017 y˚T
ñ+~. ‘·j·÷Ø, m>∑TeT‹ #˚ùd sêÁcÕº\
Á|üjÓ÷»Hê\T ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ ¬s+&˚fi¯¢
bÕ≥T ˇø£ XÊ‘· + |ü q Tï $~Û + |ü ⁄
Á|ü‹bÕ<äqô|’ Jmdt{° eT+&É* ìs¡íj·T+
rdüTø√yê*‡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ á ˇø£
XÊ‘· + |ü q Tï ø±\|ü ] $T‹ì Jmdt { °
eT+&É* bı&É–ùdÔ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+∫
rÁe e´‹πsø£‘·qT ≈£L&Ü m<äTs√ÿyê*‡
ñ+≥T+~. Ç+‘· n‹ uÛ ≤ Ø |ü q Tï
dü+düÿs¡D\ neT\T dü]|ü&Ü ◊{° eTÚ*ø£
kÂø£sê´\ nqTdü+<Ûëq+ @sêŒ≥T #˚j·T&É+
≈£L&Ü ø°\ø£+>±H˚ #ÓbÕŒ*. Bì ø√dü+
uÛ ≤ Ø>±H˚ ì<Û ä T \ e´j· T + nedü s ¡ +
ne⁄‘· T +~. Jmdt { ° ì dü ¬ s ’ q ~X¯ > ±
ìπ s ∆ • +#· & ÜìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q kÕ+π ø ‹ø£
nqTdü + <Û ë q‘· @sêŒ≥TøÏ <√Vü ≤ <ä | ü & ˚
ÁbÕC… ø ˘ º kÕø£ å ´ +øÏ s¡ ÷ .2256 ø√≥T¢
πø{≤sTT+#·&É+ »]–+~.
B+‘√bÕ≥T kÕeTs¡ ú ´ ìsêàD
ø±s¡´Áø£e÷\qT ≈£L&Ü #˚|ü≥º&É+ <ë«sê
Jmdt{° #·≥º+, s¡÷|ü⁄πsK\T, |üqTï πs≥T
dü+øÏ¢wüº‘·\T, ô|ò’*+>¥, ]≥sY‡ï, Ø|òü+&é,
nøö+{Ï+>¥ e´edüú\T e+{Ï ‘·~‘·sê\ô|’
nedü s ¡ y Ó T Æ q HÓ ’ | ü ⁄ D´+, nqTuÛ Ñ e +
ô|+#·Tø√yê*.
á n‹ >=|üŒ |üqTï dü+düÿs¡D
neT\T˝ÀøÏ sêqT+&É & É + ‘√ n+<ä T ˝À
uÛ≤>∑+>± sêÁcÕº\T neT\T #˚ùd mdtJmdt{°
ø±s¡ D +>± ‘· ˝ … ‘ ˚ Ô ô|ò & É s ¡ ˝ Ÿ dü e Tdü ´ \
|ü ] cÕÿs¡ + ˝À Äj· ÷ sêÁcÕº \ T
pHé, 2017 dü+∫ø£
kÕqT≈£ L \+>± dü Œ +~dü ÷ Ô dü V ü ≤ ø±s¡ +
n+~+#ê*‡ ñ+≥T+~. ìdü‡+<˚Vü≤+>±
Jmdt{° eT+&É* BìøÏ nedüs¡yÓTÆq nìï
#·≥º|üs¡yÓTÆq n+XÊ\qT bı+<äT|ü]∫+<äH˚
#ÓbÕŒ*. bÕ]ÁXÊ$Tø£, yêDÏ»´, e´ekÕj·T,
$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ düeTdü´\T, dü+<˚Vü‰\
ìeè‹ÔøÏ ‘·–q ùdïVü≤|üP]‘· j·T+Á‘ê+>±ìï
Jmdt{° dæ<ä∆+ #˚düT≈£î+<äì #ÓbÕŒ*. á
dü]ø=‘·Ô |üqTï e´edüúqT <˚X¯+˝À ã˝Àù|‘·+
#˚ j · T &ÜìøÏ Jmdt { ° neT\TqT
ìs¡ + ‘· s ¡ + >±, Á|ü u Û ≤ e+‘· + >± Jmdt { °
eT+&É* |üs¡´y˚øÏådü÷Ô ‘·–q düeTj·T+˝À
#· s ¡ ´ \T rdü T ø√e&É + n‘· ´ edü s ¡ + >±
#ÓbÕŒ*.
eTT–+|ü⁄:
<˚X¯+˝À |üs√ø£å |üqTï e´edüú˝À
Jmdt { ° bÕs¡ < ä s ¡ Ù ø£ ‘ · q T rdü T ø=dü T Ô + ~.
|üqTï e´edüúqT düs¡fi¯‘·s¡+ #˚düTÔ+~. |üqTï
edü÷fi¯¢˝À ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#·T‘·T+~.
#Ó * ¢ + |ü ⁄ <ës¡ T \≈£ î , edü ÷ \T <ës¡ T \≈£ î
nqT≈£L\+>± ñ+≥T+~. Bs¡Èø±\+˝À
|üqTï e´edüú˝Àì n+<äs¡T uÛ≤>∑kÕ«eTT\T
≈£L&Ü ‘·|üŒ≈£î+&Ü \_∆ bı+<äT‘ês¡T. ‘·–q,
düeTs¡úe+‘·yÓTÆq e´edüú\‘√ düeTè<ä∆yÓTÆq
Jmdt { ° neT\T‘√ <˚ X ¯ + ˝À y˚ > ∑ +
|ü ⁄ +Eø√qTqï Ä]ú ø ±_Û e è~∆ ‘ √ $<˚ o
ô|≥Tºã&ÉT\T ôd’‘·+ Äø£]¸+#·ã&É‘êsTT.
B+‘√ düMT|ü uÛÑ$wü´‘Y˝ÀH˚ n<äq+>±
¬s+&ÉT XÊ‘·+ n_Ûeè~∆ qyÓ÷<äe⁄‘·T+~.
yÓ\T¢yÓ‘·TÔ‘·Tqï
uÛ≤s¡rj·T
j·TTe X¯øÏÔ
45
 ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô
e´ekÕj·÷ìøÏ ø°\ø£+ ñ|üøs£ D
e´ekÕj·T s¡+>∑+
ô|s¡T>∑T‘·Tqï kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T\
ø=s¡‘q· T n~Û>$∑ T+#˚+<äT≈£î ˙{Ï
dü+s¡øDå£ , $#·øDå£ ≤j·TT‘· ˙{Ï
$ìjÓ÷>∑ ñ<ä´e÷ìï eT]+‘·
eTT+<äT≈£î rdüT≈£îyÓfi≤fl*. ms¡Te⁄\
$ìjÓ÷>∑+˝À Ç{°e* ‘·>T∑ <Z \ä
<Û√s¡DÏ uÛ÷Ñ kÕs¡+ ‘·–bZ ˛e&ÜìøÏ
b˛wüø£ $\Te\T |ü&bç ˛e&ÜìøÏ
<ë]rj·Te#·TÃ. ø£qTø£ ms¡Te⁄\
$<Ûëq+, dü_‡&û $<ÛëHê\≈£î
dü+ã+~Û+∫ ‘·øDå£ dü+düÿs¡D\T
nedüse¡ Tj·÷´sTT. ñ‘·Œ‹Ô
ô|+|ü⁄<ä\≈£î Ä<Ûës¡yTÓ qÆ kÕ>∑T H˚\
ø£sT¡ yÓ’ ~>∑Tã&ÉT\ ô|+|ü⁄ô|’
Ä<Ûës¡|&ü ˚ |ü]dæ‹ú @s¡Œ&ç.
|ò*ü ‘·+>±, ~>∑Tã&ÉT\T ô|+#·&ÜìøÏ
$düèÔ ‘· kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ô|’
m≈£îÿe>± <äèwæº ô|≥ºe\dæ e∫Ã+~.
46
¡ ≤\T
uÛ ≤ s¡‘·<˚X¯ e´ekÕj·T+˝À ñ‘·Œ‹Ô,
ñ‘êŒ<ä ø £ ‘ · ô|+|ü ⁄ <ä \ ≈£ î ñ|ü ø £ s ¡ D ≤\T
m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·THêïsTT. ñ|üø£s¡
D≤\T uÛ≤s¡‘· e´ekÕj·÷ìøÏ yÓHÓïeTTø£>±
ñHêïsTT. á ñ|üø£s¡D≤\‘√H˚ uÛ≤s¡‘Y˝À
Vü≤]‘·$|ü¢e+ kÕø±s¡yÓTÆ+~. eTTK´+>±
n~Ûø£ ~>∑Tã&ç s¡ø£+ $‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T,
kÕ>∑T˙s¡T e+{Ï ñ|üø£s¡D≤\T ~>∑Tã&ÉT\T
ô|+#· & É + ˝Àq÷, <˚ X ¯ ÄVü ‰ s√‘· Œ ‹Ô ì
oÁ|òüT>∑‹q ô|+#·&É+˝Àq÷ ô|<ä› bÕÁ‘·H˚
b˛wæ+#êsTT. á Áø£eT+˝À, ñ|üø£s¡D≤\
yê&Éø£+ m+‘√ ô|]–+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î..
>√<Û ä T eT kÕ>∑ T ˝À ms¡ T e⁄\ yê&É ø £ +
1950`51˝À ôV≤ø±ºsY≈£î 2 πøJ\ ø£+f…
‘·≈£îÿe e⁄+&É>±, 1998`99˝À ôV≤ø±ºsY≈£î
137 πøJ\≈£î ô|]–+~. n~Ûø£ ~>∑Tã&ç
$‘· Ô H ê\sTT‘˚ 1950`51 qT+∫
1960`61 es¡≈£î 88 XÊ‘·+ $d”Ôs¡í+˝À
ndü\T yê&Éø£y˚T ˝Ò<äT. >√<ÛäTeT |ü+≥≈£î
˙{Ïyê&Éø£+ 34 XÊ‘·+ qT+∫ 89 XÊ‘êìøÏ
ô|]+–+~.
»HêuÛ≤, Ä<ëj·÷\ ô|s¡T>∑T<ä\‘√
e´ekÕj· T Ä<Û ä T ìø° ø £ s ¡ D ≈£ î Á|ü < Û ë q
düVü≤»eqs¡T˝…’q uÛÑ÷$T, ˙s¡T≈£î ø=s¡‘·
@s¡Œ&ç+~. ñ‘·Œ‹Ô ô|+|ü⁄<ä\≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆq
Ábıô|òdüsY, ◊◊m+, nVü≤à<ëu≤<é.
E-mail: gandhi@iima.ac.in
q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T
Ábıô|òdüsY edü+‘Y |æ. >±+BÛ
kÕ>∑T H˚\ ø£s¡TyÓ’ ~>∑Tã&ÉT\ ô|+|ü⁄ô|’
Ä<Ûës¡|ü&˚ |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç. |òü*‘·+>±,
~>∑Tã&ÉT\T ô|+#·&ÜìøÏ $düÔè‘· kÕ+πø‹ø£
|ü]C≤„q+ô|’ m≈£îÿe>± <äèwæº ô|≥ºe\dæ
e∫Ã+~. Bì‘√ nH˚ ø £ |ü ] XÀ<Û ä q \T,
kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ q |ü ] D≤e÷\T,
ñ|üø£s¡D≤\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT.
Ç$..
* yÓ T s¡ T ¬ > ’ q »qT´ ms¡ T e⁄\T/n~Û ø £
~>∑Tã&ç s¡ø£+ $‘·ÔHê\T.
* ms¡Te⁄\ <ë«sê ñ‘·ÔeT düdü´ b˛wüø±\T
* yê≥sY k˛]‡+>¥ f… ø ±ï\J,
y˚ T H˚ C Ÿ y Ó T +{Ÿ <ë«sê ñ‘· Ô e T ˙{Ï
eqs¡T\ \uÛÑ´‘·.
* ÁøÏ$T dü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\ <ë«sê ñ‘·ÔeT
N&É |”&É\ ìyês¡D.
* yÓTs¡T¬>’q uÛÖ‘·ø£, düeTj·T kÕeTsê∆´ìøÏ
e´ekÕj· T $<ä T ´‘Y , j· T +Á‘·
|ü]ø£sê\T.
Ç{°e* ø±\+˝À Á|üuÛÑT‘·« e´düú\T,
dü+düú\T e÷Á‘·y˚T >±ø£, Áô|’y˚≥T s¡+>∑
|ü ] ÁX¯ e TT, yê´bÕs¡ dü + dü ú \ T ≈£ L &Ü
e´ekÕj· T n_Û e è~∆ ø Ï ô|≥Tº ã &É T \T,
|ü]XÀ<Ûäq\T, Ä$wüÿs¡D\ <ë«sê eTTeTàs¡
jÓ÷»q 2017 y˚T
Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔHêïsTT. á Á|üj·T‘êï\T 2. ˙s¡T, kÕ>∑T ‘·s¡Tyê‘· 2.88 XÊ‘êìøÏ ô|s¡T>∑T<ä\qT
$$<Û ä q÷‘· q e´ekÕj· T |ü ] ÁX¯ e T\T, e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<Ûëq Ä<Ûës¡+ qyÓ÷<äT #˚dæ+~. kÕ>∑T˙{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫
e´ekÕj·T yê´bÕsê\ n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä ˙s¡T. 1980`81˝À ìø£s¡ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ Ç{°e* eè~∆ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡DqT kÕqT≈£L\
|ü&ÉT‘·THêïsTT. 38 $T*j· T Hé ôV≤ø±º s ¡ T ¢ ø±>±, dü + π ø ‘· + >± uÛ ≤ $+#ê*. Ç{° e *
$‘·Ôq |ü]ÁX¯eT, ms¡Te⁄\ |ü]ÁX¯eT, 2012`13˝À 66 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î dü+e‘·‡sê\˝À ˙{Ï eqs¡T\ dü+s¡ø£åD
˙{Ï $&ÉT<ä\ j·T+Á‘· |ü]ø£sê\ ‘·j·÷Ø ô|]–+~. ìø£ s ¡ k Õ>∑ T $d” Ô s ¡ í + ˝À dü ~ «ìjÓ ÷ >∑ + ~X¯ > ± »s¡ T >∑ T ‘· T qï
|ü]ÁX¯eT, e´ekÕj·T s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT, dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T dæús¡+>± ñqï ‘·s¡Tyê‘· Á|üj·T‘êï\T |òü*düTÔHêïj·Tq&ÜìøÏ Ç~
e´ekÕj· T j· T +Á‘· |ü ] ø£ s ê\ ‘· j · ÷ Ø 2010`11 qT+∫ @&Ü~øÏ 1.90 XÊ‘·+ dü + π ø ‘· + . uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´ kÕ>∑ T ˙{Ï
|ü]ÁX¯eT yÓTT<ä˝…’qyê{Ï ùde\T n+<äT #=|ü ⁄ Œq ô|s¡ T >∑ T <ä \ qyÓ ÷ <ä e ⁄‘√+~. j·÷»e÷q´+ yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆, ˙{Ï
u≤≥T˝ÀøÏ edü T Ô HêïsTT. Çe˙ï e´ekÕ 1980`81˝À 49 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡T¢ ñqï dü+s¡ø£åD, bı<äT|ü⁄, f…ø±ï\J\ (Á&ç|t,
j· T +˝À uÛ Ñ ÷ $T, eqs¡ T \ n&É ¶ + ≈£ î \qT >∑]wüº kÕ>∑T ÁbÕ+‘·+ 2012`13 Hê{ÏøÏ Ádæ Œ +ø£ ¢ s Y ) $ìjÓ ÷ >∑ + e+{Ï $ á
n~Û > ∑ $ T+#· & ÜìøÏ m+‘√ <√Vü ≤ <ä | ü & É T 92 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|]–+~. 1980, Á|üj·T‘êï\˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq$.
‘·THêïsTT. á ø°\ø£ |ü]ÁX¯eT\ >∑D˙ 1990 <ä X ¯ ø ±\˝À ô|s¡ T >∑ T <ä \ #ê˝≤ Á|üdüTÔ‘·+ <ë<ë|ü⁄ 24 XÊ‘·+ $d”Ôs¡í+
j·TyÓTÆq ùde\T ˝Ò≈£î+&Ü Ç|ü⁄Œ&ÉT, uÛÑ$wü´‘Y y˚>∑+>± @&Ü~øÏ 1.8 XÊ‘·+ #=|ü⁄Œq e÷Á‘·y˚T ø±\«\ <ë«sê kÕ>∑e⁄‘·T+&É>±,
˝Àq÷ ≈£L&Ü Á|ü|ü+#êìøÏ ÄVü‰s¡+ n+~+ ‘·–Z+~. ‹]– 2010`11 ‘·s¡Tyê‘· 2.88 62 XÊ‘· + $d” Ô s ¡ í + u≤e⁄\ <ë«sê
#· & É + kÕ<Û ä ´ +ø±ì $wü j · T +. ˙s¡ T , XÊ‘êìøÏ |ü⁄+E≈£î+~. kÕ>∑T ø±ã&çq >∑]wüº kÕ>∑e⁄‘√+~. ø±\«\ <ë«sê kÕ>∑T $d”Ôs¡í+
ms¡ T e⁄\T, $‘· Ô H ê\T, ÁøÏ e Tdü + Vü ‰ s¡ ø £ $d”Ôs¡í XÊ‘·+ 1980`81˝À 28.8 XÊ‘·+ 0`15 XÊ‘· + Á|ü ‹ ≈£ L \‘· qT+∫
eT+<ä T \T, e´ekÕj· T $<ä T ´‘Y / j· T +Á‘· qT+∫ 2012`13˝À 47.6 XÊ‘êìøÏ 2000`01, 2010`11 eT<Û ä ´ 0.74
|ü ] ø£ s ê\T dü V ü ‰ Á|ü < Û ë q e´ekÕj· T ô|]–+~. ø±>±, 2000`01 qT+∫ XÊ‘·+ kÕqT≈£L\‘·≈£î #˚]+~. eTs√yÓ’|ü⁄,
ñ|üø£s¡D≤\ ô|s¡T>∑T<ä\/\uÛÑ´‘·, Ç{°e* 2010`11 es¡≈£î á $d”Ôs¡í+ XÊ‘·+ 1.14 u≤e⁄\T (uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\+) <ë«sê kÕ>∑T
<Û√s¡DT\qT á yê´dü+ $X‚¢wæ+∫+~. XÊ‘êìøÏ ‘· – Z + ~. ø±˙, 2010`11 $d” Ô s ¡ í + 1980, 1990 <ä X ¯ ø ±\˝À
á øÏ+~ |ü{Ϻø£ 1980 ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+∫ 2014`15 es¡≈£î ø=ìï Á|ü<Ûëq e´ekÕj·T, ñ|üø£s¡D≤\ yê´bÕs¡+, eè~∆ì dü÷∫düTÔ+~.
|ü{Ϻø£: m+|æø£#˚dæq e´ekÕj·T ñ|üø£s¡D≤\ Ç{°e* ô|s¡T>∑T<ä\
dü+e‘·‡sê\T dü]ºô|ò’&é ø±«*{° ms¡Te⁄\ ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\+ Á{≤ø£ºsY neTàø±\
$‘·ÔHê\ neTàø±\T $ìjÓ÷>∑+ eT+<äT\T f…øÏïø£˝Ÿ kÕ>∑T (u≤e⁄\T, dü+K´ y˚\˝À¢
(\ø£å øÏ«+{≤fi¯ófl) b˛wüø±\˝À Áπ>&é yÓT{°]j·T˝Ÿ >=≥º|ü⁄ u≤e⁄\T)
(\ø£å ≥qTï\T) neTàø±\T ìø£s¡ kÕ>∑T ÁbÕ+‘·+
(y˚sTT ≥qTï\T) (\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢)
1981`82 ` 60.6 47.0 187.4 `
1983`84 45.0 77.1 55.0 193.9 74.3
1991`92 57.5 127.3 72.1 260.4 150.6
2001`02 91.8 173.6 47.0 351.8 225.3
2005`06 126.8 203.4 39.8 360.7 296.1
2010`11 277.3 281.2 55.5 390.6 545.1
2011`12 294.9 277.9 53.0 405.4 607.7
2012`13 313.4 258.0 45.6 412.6 590.7
2013`14 301.4 239.6 58.2 ` 696.8
2014`15 ` 255.8 ` ` 626.8
ô|s¡T>∑T<ä\ * 6.7 * 4.2 * 1.2 * 2.2 * 8.4
(eT*º|ü⁄˝Ÿ)

jÓ÷»q 2017 y˚T 47

oÁ|òüT>∑‹q 3 XÊ‘·+>± ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. 2000`01, 2010`11 eT<Ûä´ ø=+‘· y˚Ts¡ bı{≤dæø˘ (¬ø) ms¡Te⁄\ô|’ dü_‡&û yÓTT‘·Ô+
ø±˙, ‹]– 2000`01, 2010`11 eT<Ûä´ <ë<ë|ü⁄ 6 XÊ‘·+ ô|]–+~. 2010`11 >∑ D ˙j· T +>± ‘· – Z b ˛sTT+~. Ç<˚
1.5 XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. ‘·s¡Tyê‘· ‘·s¡Tyê‘· ms¡Te⁄\ yê&Éø£+˝À Á|ü‹≈£L\ düeTj·T+˝À yê{Ï <Ûäs¡\ô|’ ìj·T+Á‘·D\T
2.63 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. BìøÏ _Ûqï+>± <Û √ s¡ D Ï ø±qe∫Ã+~. $ìjÓ ÷ >∑ + ‘=\–b˛j·÷sTT. á e÷s¡TŒ\ |òü*‘·+>± |æ
>=≥º|ü⁄ u≤e⁄\ <ë«sê kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ 1980, ô|s¡ T >∑ T <ä \ π s ≥T `2.06 XÊ‘êìøÏ eT]j·TT ¬ø ms¡Te⁄\ <Ûäs¡\T $|üØ‘·+>±
1990 <äX¯ø±\˝À 4 XÊ‘êìøÏ ô|’>± #ê˝≤ |ü & ç b ˛sTT+~. bò Õ ùdŒ{Ÿ ms¡ T e⁄\ ô|]>±sTT. n+<äT#˚‘· yê{Ï $ìjÓ÷>∑+
oÁ|òüT+>± $düÔ]+∫+~. ø±˙, ‘·s¡Tyê‘· $ìjÓ÷>∑+ `6.44 XÊ‘·+ #=|ü⁄Œq, bı{≤wt u≤>± ‘·–Zb˛sTT+~. |òü*‘·+>± ‘·˝…‹Ôq
2000`01, 2010`11 eT<Û ä ´ 2.21 ms¡ T e⁄\ $ìjÓ ÷ >∑ + `10.50 XÊ‘· + ndüeT‘·÷ø£+ mHé ms¡Te⁄\ ñ‘·Œ‹Ôô|’ ≈£L&Ü
XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. ‘·s¡Tyê‘· eT∞fl #=|ü⁄Œq ø°åDÏ+∫+~. ∫es¡≈£î qÁ‘·»ì Á|ü u Û ≤ e+ #· ÷ |æ + ~. ‘· < ë«sê yê{Ï
3.36 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä á ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+ ô|s¡T>∑<ä\ πs≥T ≈£L&Ü yê&Éø£eT÷ ‘·–Z+~. á <äècÕº´ uÛ≤s¡‘Y˝À
n<Ûä´j·THêìï ã{Ϻ Ç{°e* <äXÊu≤∆\˝À 1.31 XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. e´ekÕj·T+ n‹ô|<ä› b˛wüø£, uÛÑ÷kÕs¡
uÛ Ñ ÷ >∑ s ¡ “ ¤ »\ kÕ>∑ T ô|’ Ä<Û ë s¡ | ü & É & É + á e÷s¡ T Œ\T ms¡ T e⁄\ dü _ ‡&û , dü+øå√uÛÑ+ ~X¯>± |üj·Tì+#˚ neø±X¯+
ô|]–q≥Tº ø£qã&ÉT‘√+~. 2000`01, <Û ä s ¡ \ $<Û ë q+˝À e∫Ãq e÷s¡ T Œ\≈£ î ñ+~. Ç~ e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ôì rÁe+>±
2010`11 eT<Û ä ´ ø=+#Ó + ‘· – Z H ê, dü+ã+~Û+∫q$>± ø£qã&É‘êsTT. b˛wüø£ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚j·Te#·TÃ. ø£qTø£ ms¡Te⁄\
2010`11 ‘·s¡Tyê‘· uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\kÕ>∑T $\Te\ Ä<Û ë ]‘· dü _ ‡&û (mHé | æ m dt ) <Û ä s ¡ \ $<Û ë q+˝À dü + dü ÿ s¡ D #ê˝≤
ô|s¡>∑&É+ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ düeTs¡ú ìs¡«Vü≤D, $<ÛëHêìøÏ eTfi¯fl&É+‘√ bòÕùdŒ{Ïø˘ (|æ), nedüs¡+.
düeTs¡ú $ìjÓ÷>∑ dü÷#·q>±H˚ |ü]>∑D+Ï #ê*.
|ü{Ϻø£: uÛ≤s¡‘Y˝À b˛wüø£ ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+
ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À #Óø˘ &Ü´yéT\
ìsêàD+ <ë«sê ≈£L&Ü uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤ìï dü+e‘·‡s¡+ qÁ‘·»ì bòÕùdŒ{Ïø˘ bı{≤dæø˘ yÓTT‘·Ô+
ô|+#˚ Á|üj·T‘êï\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT. Ç‘·s¡ ms¡Te⁄\T (mHé) ms¡Te⁄\T (|æ) ms¡Te⁄\T (¬ø) ms¡Te⁄\T
ÁbÕ+‘ê\˝À yê≥sY ôw&é n_Û e è~∆ 1980`81 36.78 12.14 6.24 55.16
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\T }|ü + <ä T ≈£ î HêïsTT. 1990`91 79.97 32.21 13.28 125.46
M{ÏøÏ‘√&ÉT düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq _+<äT ‘·T+|üs¡ 2000`01 109.20 42.15 15.67 167.02
e+{Ï ùd<ä´|ü⁄ $<ÛëHê\T neT\e⁄‘·T+ 2005`06 127.23 52.04 24.13 203.40
&É & É + ‘√ uÛ Ñ ÷ >∑ s ¡ “ ¤ »\ kÕ>∑ T $d” Ô s ¡ í + 2010`11 165.58 80.50 35.14 281.22
ÄXÊ»qø£+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. 2011`12 173.00 79.14 25.76 277.90
2012`13 180.36 59.55 18.13 258.04
3. ms¡Te⁄\T 2013`14 165.25 54.58 19.76 239.59
~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·&É+˝À øÏ¢wüºyÓTÆq 2014`15 (|æ) 169.45 60.98 25.32 255.76
uÛÑ÷kÕs¡ düeTdü´\T |ü]wüÿ]+#·>∑\ ms¡Te⁄
yê]¸ø£ ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T
e´ekÕj· ÷ ìøÏ n‘· ´ +‘· Á|ü < Û ë qyÓ T Æ q
1980/81 4.32 4.87 4.54 4.49
Ä<ÛäTìø£ ñ|üø£s¡D+. ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+ 2014/15
1980`81, 2014`15 eT<Ûä´ 4.5 XÊ‘·+ 1980/81 7.66 10.17 6.96 8.18
#=|ü ⁄ Œq ‘· « ]‘· > ∑ ‹ q ô|s¡ T >∑ T ‘· ÷ 55 1990/91
$T*j·THé ≥qTï\ qT+∫ 255 $T*j·THé 1990/91 4.10 4.17 3.36 4.08
≥qTï\≈£ î ô|]–+~. nsTTHê, 1980 2000/01
<ä X ¯ ø £ + ˝À ms¡ T e⁄\ $ìjÓ ÷ >∑ + eTØ 2000/01 4.79 7.03 9.98 5.95
y˚ > ∑ + >± @&Ü~øÏ 8 XÊ‘êìøÏ ô|’ > ± 2010/11
ô|]–+~. yÓqTyÓ+≥H˚ 1990 <äX¯ø£+˝À 2010/11 1.31 `6.44 `10.50 `2.06
2014/15
@&Ü~øÏ 4 XÊ‘· + #=|ü ⁄ Œq ‘· – Z b ˛sTT
48 jÓ÷»q 2017 y˚T
4. $‘·HÔ ê\T 5. ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\T 2006`07, 2013`14 eT<Ûä´ ÁøÏ$T
e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ô ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘Ó>∑Tfi¯ófl, N&É |”&É\ qT+∫ |ü+≥\ dü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\ $ìjÓ÷>∑+ `3.39
HêD´yÓTÆq, ÁbÕe÷DÏø£ dü+düú\ ÄyÓ÷<ä s¡ ø £ å D ≈£ î ÁøÏ $ T dü + Vü ‰ s¡ ø £ eT+<ä T \ Á|ü‹≈£L\ yÓTs¡T>∑T<ä\ πs≥TqT qyÓ÷<äT
eTTÁ<ä (dü]ºô|ò’&é) bı+~q $‘·ÔHê\T eTs√ $ìjÓ ÷ >∑ + ‘· | ü Œ ìdü ] . 1980`81˝À #˚ j · T >±, •©+Á<ä ìs¡ ÷ à\q eT+<ä T \
eTTK´yÓTÆq ñ|üø£s¡D+. $‘·Ôq |ü+|æD° ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\ $ìjÓ÷>∑+ 45 $ìjÓ÷>∑+ πs≥T 12.4 XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T<ä\
2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À 313 \ø£å\ y˚\ ≥qTï\T ñ+&É>±, 1990`91˝À 75 πs≥TqT qyÓ÷<äT #˚dæ+~. n˝≤π>, ø£\T|ü⁄
øÏ « +{≤fi¯ fl n‘· ´ ~Û ø £ kÕú s TTì #˚ ] +~. y˚ \ ≥qTï\≈£ î ô|]–+~. nsTT‘˚ yÓTTø£ÿ\ ìyês¡D eT+<äT\ $ìjÓ÷>∑+
Ç+<äT˝À 204 \ø£å\ øÏ«+{≤fi¯fl‘√ ‘·èD 2005`06˝À 40 y˚\ ≥qTï\≈£î ‘·–Z+~. ≈£L&Ü ô|]–+~. ÁøÏ$T dü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\T
<Û ë Hê´\ $‘· Ô H ê\<˚ dæ + Vü ≤ uÛ ≤ >∑ + . ‹]– 2013`14˝À 58 e˝Ò ≥qTï\≈£î $wü|üP]‘· \ø£åD≤\T ø£*– ñ+&É&É+‘√
1990`91, 2003`14 eT<Ûä´ $‘·ÔHê\ ô|]–+~. yÓTT‘·Ô+>± ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T |üsê´es¡D Ä+<√fi¯q‘√ yê{Ï $ìjÓ÷>∑+
$ìjÓ÷>∑+ @&Ü~øÏ 8.4 XÊ‘·+ #=|ü⁄Œq `0.82 XÊ‘·+ Á|ü‹≈£L\‘·qT qyÓ÷<äT ‘· – Z + ∫q≥Tº ø£ q ã&É T ‘√+~. n˝≤π > ,
‘· « s¡ ‘ · « s¡ > ± ô|]–+~. Á|ü ‘ ˚ ´ øÏ + ∫, #˚ d æ + ~. 2010`11 ‘· s ¡ T yê‘· ≈£ L &Ü N&É|”&É\qT ‘·≥Tº≈£îH˚ ;{° ø±≥Hé e+{Ï
2000`01, 2010`11 eT<Ûä´ yÓTT‘·Ô+>± dü«\Œ+>± Á|ü‹≈£L\ <Û√s¡DÒ ø=qkÕ>∑T s¡ø±\ \uÛÑ´‘· e\¢ ≈£L&Ü M{Ï $ìjÓ÷>∑+
13 XÊ‘·+ ô|]–+~. |ü|ü⁄Œ <ÛëHê´\≈£î ‘√+~. |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\≈£î dü+ã+~Û+∫q ‘·–+Z ~.
dü+ã+~Û+∫ 17 XÊ‘·+, q÷HÓ –+»\≈£î |üsê´es¡D düeTdü´\T, m≈£îÿe |ü⁄s¡T>∑T 6. e´ekÕj·T j·T+Á‘ê\T, |ü]ø£sê\T
dü + ã+~Û + ∫ 16 XÊ‘· + $ìjÓ ÷ >∑ + eT+<äT\T nedüs¡+˝Òì ;{° ø±≥Hé e+{Ï
e´ekÕj·T j·T+Á‘ê\T, j·T+Á‘·
ô|+]–+~. nsTT‘˚, Ç<˚ düeTj·T+˝À |”#·T s¡ ø ±\ n_Û e è~∆ Ç+<ä T ≈£ î ø±s¡ D +>±
|ü]ø£sê\T ≈£L&Ü e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<Ûëq
(ô|ò’ãsY‡) $‘·ÔHê\ $wüj·T+˝À `0.93 ø£ ì |æ k ˛Ô + ~. BìøÏ ‘√&É T , m≈£ î ÿe
dü e Ts¡ ∆ e +‘· y Ó T Æ q , ‘· ≈ £ î ÿe yÓ ÷ ‘ê<ä T ñ|üø£s¡D≤\T>± ÁbÕ<Ûëq´‘·qT @s¡Œs¡#·T
XÊ‘·+ ‘·>∑TZ<ä\ qyÓ÷<Ó’+~. KØ<Ó’q _.{Ï ≈£ î HêïsTT. Á{≤ø£ º s ¡ ¢ $wü j · ÷ ìøÏ eùdÔ ,
$‘·ÔHê\ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ #·÷|ü&É+ ãVüQX¯ eT+<ä T \T Ç|ü ⁄ Œ&É T n+<ä T u≤≥T˝ÀøÏ
e#êÃsTT. 1980`81˝À Á{≤ø£ºs¡¢ neTàø£+ 70 y˚\T
Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. 2010`11
‘·s¡Tyê‘· yÓTT‘·Ô+ ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T 13.13 |ü{Ϻø£: e´ekÕj·T j·T+Á‘· |ü]ø£sê\T
XÊ‘· + qT+∫ 3.15 XÊ‘êìøÏ |ü & ç dü+e‘·‡s¡+ &ûõ˝Ÿ Ç+»Hé m\ÁøϺø˘ |üesY e´ekÕj·T
b˛sTT+~. |ü|ü⁄Œ <ÛëHê´\T, q÷HÓ –+»\ |ü+|ü⁄ôd{Ÿ |ü+|ü⁄ôd{Ÿ {Ï\¢sY Á{≤ø£ºs¡T¢
$‘·ÔHê\˝À #ê˝≤ eT+<äø=&ç ô|s¡T>∑T<ä\ 1981`82 3353 3977 273 489
Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. ø±˙ ≈£Ls¡>±j·T\‘√ 1986`87 5968 6349 701 1580
düVü‰ ‘·≈£îÿe |ü]D≤eTy˚T nsTTq|üŒ{Ïø° 2091`92 6892 9324 1071 3764
Ç‘· s ¡ $‘· Ô H ê\ $ìjÓ ÷ >∑ + uÛ ≤ Ø>± 2096`97 8890 9160 1671 6797
ô|]–+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä dü]ºô|ò’&é $‘·ÔHê\ 2001`02 14261 18448 3261 15463
$ìjÓ ÷ >∑ + 2010`11, 2013`14 2006`07 13180 12714 2895 31279
$TqVü‰ Äs√>∑´Á|ü<äyÓTÆq ô|s¡T>∑T<ä\qT 2011`12 30082 22761 7954 61133
qyÓ ÷ <ä T #˚ d æ + ~. ¬ s ’ ‘ · T \T Ä<Û ä T ìø£ yê]¸ø£ ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T
kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ H êìï, HêD´yÓ T Æ q 1980/82 7.33 5.79 11.49 16.85
$‘· Ô H ê\qT ñ|ü j Ó ÷ –+#· & ÜìøÏ Ädü ø Ï Ô 2011/12
#· ÷ |ü & É + Ç+<ä T ≈£ î ø±s¡ D +. ‘· ≈ £ î ÿe 1981/82 6.77 8.05 13.23 20.39
esêZ \ T, ‘· ≈ £ î ÿe ˝≤uÛ Ñ < ëj· T ø£ ‘ · ‘· è D 1991/92
<ÛëHê´\ |üs¡+>± Ç{°e* e÷+<ë´ìøÏ 1991/92 6.83 6.40 10.65 13.71
ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. 2001/02
2001/02 7.02 1.93 8.44 13.31
2011/12
jÓ÷»q 2017 y˚T 49
ø±>±, 2013`14˝À 10 ¬s≥T¢ n+fÒ 700
y˚\≈£î ô|]–+~. 1980/81`2014/15˝À
eè~∆πs≥T 6.87 XÊ‘·+>± ñ+~. 2000/
01`2010/11˝À 9.93 XÊ‘·+ ô|]–+~.
2010`11 ‘·s¡Tyê‘· Ç+<äT˝À dü>∑+ 4.25
XÊ‘êìøÏ ‘· – Z + ~. n˝≤ Ç{° e *
dü+e‘·‡sê\˝À Á{≤ø£ºs¡¢ neTàø±\˝À eè~∆
øÏåDÏ+∫+~. 2012, 2014˝À á ø°åD‘·≈£î
esêZ \ T ˝Ò ø £ b ˛e&É + ø±s¡ D +>± #Ó | ü ⁄ Œ
ø√e#·TÃ. s¡TD≤\ \uÛÑ´‘·˝À Çã“+<äT\T
≈£ L &Ü Ç+<ä T ≈£ î ‘√&É j · ÷ ´sTT. &û õ ˝Ÿ
|ü + |ü ⁄ ôd≥¢ q T ñ|ü j Ó ÷ –+#˚ j· T +Á‘ê\
yê&É ø £ + 7 XÊ‘· + #=|ü ⁄ Œq dæ ú s ¡
ô|s¡ T >∑ T <ä \ qT dü ÷ ∫dü T Ô + &É > ±, $<ä T ´‘Y
|ü + |ü ⁄ ôd≥¢ q T ñ|ü j Ó ÷ –+#˚ j· T +Á‘ê\
yê&É ø £ + 1981/82`2011/12 eT<Û ä ´
5.79 XÊ‘· + ô|s¡ T >∑ T <ä \ qT qyÓ ÷ <ä T
#˚XÊsTT. nsTT‘˚, 2001/02`2011/12˝À
1.93 XÊ‘êìøÏ ‘·>±ZsTT. Ç<˚ $<Ûä+>± |üesY
{Ï\¢sY‡qT ñ|üjÓ÷–+#˚ j·T+Á‘ê\T, Á{≤ø£¢s¡¢
$ìjÓ÷>∑+ ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T ≈£L&Ü 2001/
02`2011/12˝À 8.44 XÊ‘·+, 13.31
XÊ‘· + ø° å D ‘· q T qyÓ ÷ <ä T #˚ X ÊsTT. á
ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T¢ yÓTT‘·Ô+ MT<ä dü‘·«s¡
ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥TqT dü÷∫düTÔqï Ç{°e*
dü+e‘·‡sê\˝À ô|s¡T>∑T<ä\ eT+<ä–+|ü⁄q≈£î
n<ä›+ |ü&ÉT‘·THêïsTT. $<äT´‘Y |ü+|ü⁄\
$ìjÓ÷>∑+ ‘·>∑Z&ÜìøÏ, |ü\T sêÁcÕº\˝À
$<äT´‘Y ø√‘·\T, düs¡|òüsê düeTdü´\T ø±s¡D+
ø±e#·TÃ. nsTT‘˚, &ûõ˝Ÿ |ü+|ü⁄ ôd≥¢≈£î
|ü]dæú‹ nqT≈£L\+>± ñ+~.
7. eTT–+|ü⁄
$$<Û ä s¡ ø ±\ ñ|ü ø £ s ¡ D ≤\
$ìjÓ÷>∑+ kÕúsTT e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ôì,
ñ‘êŒ<ä ø £ ‘ · q T ìsê∆ ] kÕÔ s TT. Ä<Û ä T ìø£ ,
kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ q +, ñ|ü ø £ s ¡ D ≤\T
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ˝À e´ekÕj· T ñ‘· Œ ‹Ô
ô|s¡T>∑T<ä\˝À m+‘√ ø°\ø£+>± e÷sêsTT.
eTTK´+>± Vü≤]‘· $|ü¢e+ ‘·s¡Tyê‘· M{Ï
50
ÁbÕ<Ûëq´+ eT]+‘· ô|]–+~. »HêuÛ≤
ô|s¡ T >∑ T <ä \ , Ä<ëj· ÷ \ ô|s¡ T >∑ T <ä \ ‘√
uÛÑ÷$T, ˙s¡T e+{Ï $$<Ûä düVü≤»eqs¡T\≈£î
ø=s¡‘· @s¡Œ&ç+~. Bì‘√ ñ‘êŒ<äø£‘·
ô|+|ü⁄ ø√dü+ ôd’Hé‡, f…ø±ï\Jô|’ >∑{Ϻ>±
<äèwæº ô|≥ºe\dæ e∫Ã+~. |òü*‘·+>± »qT´/
n~Ûø£ ~>∑Tã&ç s¡ø£+ $‘·ÔHê\ n_Ûeè~∆‘√
düVü‰ q÷‘·q e´ekÕj·T Ä$wüÿs¡D\≈£î
<√Vü ≤ <ä | ü & ˚ |ü ] XÀ<Û ä q \T ô|<ä › m‘· T Ô q
yÓTT<ä\j·÷´sTT.
ms¡Te⁄\ <ë«sê yÓTs¡T¬>’q b˛wüø±\T,
˙{Ï eqs¡ T \ kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ q +,
ìs¡«Vü≤D <ë«sê yÓTs¡T¬>’q kÕ>∑T˙{Ï \uÛÑ´‘·,
ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\ <ë«sê ñ‘·ÔeTyÓTÆq
‘Ó>∑Tfi¯fl ìj·T+Á‘·D |ü<ä∆‘·T\T, yÓTs¡T¬>’q
e´ekÕj·T $<äT´‘Y e´edüú n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
e#êÃsTT. á ñ|üø£s¡D≤\ nedüs¡+,
–sêø° $$<Û ä |ü ] ÁX¯ e T\T, e´ekÕj· T
yê´bÕs¡ dü+düú\ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î <ë]rdæ+~.
$‘· Ô q |ü ] ÁX¯ e T, ms¡ T e⁄\ |ü ] ÁX¯ e T,
kÕ>∑T˙{Ï j·T+Á‘ê\ ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT,
e´ekÕj· T s¡ k Õj· T Hê\ |ü ] ÁX¯ e T,
e´ekÕj·T j·T+Á‘· |ü]ø£sê\ ‘·j·÷Ø
|ü]ÁX¯eT Ç˝≤ mH√ï dü+düú\T áHê&ÉT
uÛ≤s¡‘· e´ekÕj·÷_Ûeè~∆˝À $X‚wü ùde\T
n+~düTÔHêïsTT.
á n<Ûä´j·THêìï ã{Ϻ n~Ûø£ uÛ≤>∑+
e´ekÕj·T ñ|üø£s¡D≤\T 2010`11 es¡≈£î
Äs√>∑ ´ Á|ü < ä y Ó T Æ q ô|s¡ T >∑ T <ä \ π s ≥TqT
ø£qã]#êsTT. nsTT‘˚ #ê˝≤ ñ|üø£s¡D≤\
$ìjÓ ÷ >∑ ô|s¡ T >∑ T <ä \ π s ≥T Ç{° e *
dü + e‘· ‡ sê\˝À ‘· > ∑ T Z < ä \ qT qyÓ ÷ <ä T
#˚XÊsTT. kÕ>∑T˙{Ï $wüj·÷ìøÏ eùdÔ, 1.7
qT+∫ 2.0 XÊ‘· + ‘√ Äs√>∑ ´ Á|ü < ä y Ó T Æ q
$ìjÓ÷>∑ ô|s¡T>∑T<ä\qT ø£qãs¡Tk˛Ô+~.
eTTK´+>± >=≥º|ü⁄ u≤e⁄\ uÛÑ÷>∑s¡“¤ ˙{Ï
ùd<ä´+ 3.0 qT+∫ 4.0 XÊ‘·+ ô|]–+~.
ms¡ T e⁄\ $ìjÓ ÷ >∑ + Ç{° e *
dü + e‘· ‡ sê\˝À u≤>± ‘· – Z + ~. n˝≤π >
dü]ºô|ò’&é $‘·ÔHê\ yê&Éø£+ ≈£L&Ü ‘·–Z+~.
e´ekÕj·T j·T+Á‘ê\ $ìjÓ÷>∑+ 1980
<ä X ¯ ø £ + qT+∫ eT+∫ ô|s¡ T >∑ T <ä \ qT
ø£ q ãs¡ ∫ Hê, Ç{° e * dü + e‘· ‡ sê\˝À
>∑D˙j·T+>± ‘·–Zb˛sTT+~.
e´ekÕj· T uÛ Ñ ÷ eTT\qT Ç‘· s ¡
nedü s ê\≈£ î , yêDÏ » ´ Á|ü j Ó ÷ »Hê\≈£ î
eT[fl+#·&É+ á s¡+>∑+ n_Ûeè~∆øÏ eTs√
nes√<Ûä+>± ñ+~. Bì ìj·T+Á‘·D≈£î
$<Û ë q|ü s ¡ y Ó T Æ q e÷s¡ T Œ\T nedü s ¡ + .
ø±]à≈£î\T, ≈£L©\ ø=s¡‘· ≈£L&Ü e´ekÕj·T
s¡ + >±ìøÏ $|ò ü ÷ ‘· + ø£ * –k˛Ô + ~.
j·T+Á‘ê\T, j·T+Árø£s¡D‘√bÕ≥T ÁXÊ$Tø£
eqs¡T\ ø=s¡‘· ìyês¡Dô|’ ≈£L&Ü ‘·ø£åD+
<ä è wæ º ô|{≤º * . ô|s¡ T >∑ T ‘· T qï kÕ>∑ T ˙{Ï
eqs¡T\ ø=s¡‘·qT n~Û>∑$T+#˚+<äT≈£î ˙{Ï
dü+s¡ø£åD, $#·ø£åD≤j·TT‘· ˙{Ï $ìjÓ÷>∑
ñ<ä ´ e÷ìï eT]+‘· eTT+<ä T ≈£ î
rdüT≈£îyÓfi≤fl*. ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+˝À
Ç{° e * ‘· > ∑ T Z < ä \ <Û √ s¡ D Ï uÛ Ñ ÷ kÕs¡ +
‘· – Z b ˛e&ÜìøÏ b˛wü ø £ $\Te\T
|ü&çb˛e&ÜìøÏ <ë]rj·Te#·TÃ. ø£qTø£
ms¡Te⁄\ $<Ûëq+, dü_‡&û $<ÛëHê\≈£î
dü+ã+~Û+∫ ‘·ø£åD dü+düÿs¡D\T nedüs¡+.
$‘·ÔHê\ $wüj·T+˝À ãjÓ÷f…ø±ï\J‘√
düVü‰ ø=‘·Ô kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ K∫Ñ·+>±
nq«sTT+|ü⁄ #˚düTø√e&É+ nedüs¡+. Bì‘√
nH˚ ø £ |ü ] cÕÿsê\T \_Û k ÕÔ s TT.
≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢, |üX¯ó>∑D√‘·Œ‘·TÔ\T
e+{Ï ñqï‘· $\Te\T >∑\ ñ‘·Œ‘·TÔ\
~X¯>± e´ekÕj·T+, ÄVü‰s¡ nedüsê\qT
>∑T]Ô+∫ ‘·<äqT>∑TD #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+
≈£L&Ü ‘·ø£åD ø£s¡Ôe´+.
jÓ÷»q 2017 y˚T
 düs¡∞ø£s¡D
ô|≥Tºã&ÉT\T, yê´bÕsê\≈£î kÂ\uÛÑ´+ Á|üuÛÑT‘·« ùde\ düs¡∞ø£s¡D
yê´bÕsêqT≈£L\ Á|üuTÑÛ ‘·« ùde\
düs∞¡ ø£sD¡ ≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|ü|+ü #·
u≤´+≈£î sê´+øÏ+>¥‡˝À uÛ≤s¡‘Y
kÕúq+ ìs¡T‘ê‡Vü≤ ø£s+¡ >±
ø£ì|æ+∫Hê, Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T ø£<Hä √‘ê‡
Vü≤+‘√ düs∞¡ ø£sD¡ qT, y˚TøÏHé
Ç+&çj÷· e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\≈£î
n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· ì∫Ã
ô|<äm› ‘·TqÔ #˚|≥ü &º +É Vü≤s¡¸Dj
° T· +.
n~ #˚|≥ü &º yÉ T˚ ø±ø£ sêÁcÕº\ eT<Û´ä
b˛{° yê‘êes¡D≤ìï düèwæ+º #·&ÜìøÏ
yê]¸ø£ düMTø£\å T, sê´+øÏ+>¥\T
Çe«&É+‘√ s¬ +&˚fifl¯ ˝ÀH˚
>∑D˙j·TyÓTqÆ e÷s¡TŒ ˝§#êÃsTT.
düs∞¡ ø£sD¡ dü+düÿs¡D\ neT\T
C≤rj·T dü>≥∑ T ìs¡T&ÉT 32 XÊ‘·+
ñ+&É>±, Ç|ü&É~ 48.9 XÊ‘êìøÏ
ô|]–+~.
&Ó’¬sø£ºsY, uÛ≤s¡rj·T |ü]ÁX¯eT\ düe÷K´ (dæ◊◊), q÷´&Ûç©¢.
ø£q‡˝…º+{Ÿ, uÛ≤s¡rj·T |ü]ÁX¯eT\ düe÷K´ (dæ◊◊), q÷´&Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 y˚T
Ä]úø£ dü+düÿs¡D\T nH˚e÷≥ ‘·s¡#·T>±
$+≥÷+{≤+. M{Ï˝À #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq~`
yê´bÕsê\≈£î, ô|≥Tºã&ÉT\≈£î nqT≈£L\yÓTÆq
yê‘êes¡D≤ìï düèwæº+#·&ÜìøÏ Á|üuÛÑT‘·«
ìj·T+Á‘·DqT M\sTTq+‘·>± ‘·–Z+#·&É+.
n+fÒ ìã+<Û ä q \qT dü & É * +#· & É + ,
nqTeT‘·T\T ‘·«s¡>± e#˚Ã≥≥T¢#˚j·T&É+,
|ü < ä V ü ‰ s¡ T #√≥¢ ‹s¡ > ±*‡q nedü s ¡ +
˝Ò≈£î+&Ü ˇø£{Ï ¬s+&ÉT Á|üuÛÑT‘·« $uÛ≤>±˝À¢H˚
yê]øÏ ø±yê*‡q |üÁ‘ê\T C≤Ø #˚j·T&É+
e+{Ï$. Bìì ≈£î¢|üÔ+>± yêDÏ»´ kÂ\uÛÑ´+
n+{≤s¡ T .n+fÒ ªyê´bÕsêqT≈£ L \+>±
Á|üuÛÑT‘·«ùde\ düs¡∞ø£s¡Dμ nì #Ó|üø√
e#· T Ã. eTq <˚ X ¯ + ˝À Ç$ #˚ | ü { Ï º q
‘·s¡Tyê‘·H˚ Ä]úø£+>± u≤>± ì\<=≈£îÿ≈£î+
≥THêï+. ø±˙ á n_Û e è~∆ ì Ç‘· s ¡
<˚XÊ\‘√ b˛*Ã#·÷düT ≈£î+fÒ e÷Á‘·+ u≤>±
yÓqø£ã&çñHêï+. ˇø£ÿ eTq <˚X¯ õ&ç|æ˝À
bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+ yê{≤ 2014˝À 24.2
XÊ‘·+ ñ+~. n<˚ #Ó’Hê˝À Ä düeTj·T+˝À
43.9 XÊ‘·+, <äøÏåD ø=]j·÷˝À 38.7
XÊ‘·+, eT˝Òwæj·÷˝À 34.7 XÊ‘·+ ñ+~.
Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹cÕ˜‘·àø£+>± #˚|ü{Ϻq uÛ≤s¡‘Y˝À
‘·j·÷Ø (y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷) $»j·÷ìøÏ
ø°\ø£+>± |üì #˚j·÷*‡q ‘·j·÷Ø s¡+>∑+˝À
E-mail: Danish_hashim@yahoo.com
E-mail: aishwarya.nahata@gmail.com
dü+düÿs¡D\T
&Üìwt m Vü≤w”+, ◊X¯«s¡´ qVü≤‘ê
ªÁ|ü u Û Ñ T ‘· « ùde\ dü s ¡ ∞ ø£ s ¡ D μ
Ä•+∫q+‘·y˚Ts¡≈£î ˝Òø£ Ä s¡+>±ìï u≤>±
Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæ+~.
Ä]úø£ e´edüúqT #·Ts¡T>±Z ñ+#˚~
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ s¡+>∑+. Á|üuÛÑT‘·«ùde\
düs¡∞ø£s¡D (EoDB) dü]>± ˝Òø£b˛e&É+‘√
Ç~ ≈£ L &Ü eT+<ä > ∑ e Tq+‘√kÕ>∑ T ‘· ÷
b˛‘·Tqï~. düŒwüº+>± ns¡úeTj˚T´≥≥T¢
#ÓbÕŒ\+fÒ ` eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ ÁbÕC…ø˘º
ˇø£{Ï #˚|ü{≤º\+fÒ eTT+<äT>± 19 Á|üuÛÑT‘·«
XÊK\qT+∫ |üsê´es¡D+, uÛÑÁ<ä‘· e+{Ï
56 s¡ ø ±\ nqTeT‘· T \T bı+<ë*‡
ñ+≥T+~. Çe˙ï nqT≈£îqï$ nqT≈£î
qï≥T¢>± sêyê\+fÒ ‘·≈£îÿe˝À ‘·≈£îÿe 24
HÓ\\ düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~.
n+<äTπø Á|üuÛÑT‘·«ùde\ düs¡∞ø£s¡D˝À
190 <˚XÊ\ Á|ü|ü+#· sê´+øÏ+>¥‡˝À eTq
kÕú q + ô|’ q T+∫ 130e~. eT]ø=ìï
Á|üe÷D≤\qTã{Ϻ nsTT‘˚ Ç+ø± |òüTÀs¡+.
ìsêàD nqTeT‘· T ˝À¢ 185e sê´+≈£ î ,
|üqTï˝À¢ 172, ø±+Á{≤ø˘º\neT\T˝À 172,
yê´bÕs¡ Äs¡+uÛ≤\≈£î 195, dü]Vü≤<äT›˝≈£î
n≥÷Ç≥÷ ìs¡ « Væ ≤ +#˚ y ê{Ï ˝ À 143,
Ädü T Ô \ ]õÁùdº w ü H é ˝ À 138, ~yêfi≤
|ü]cÕÿsê˝À¢ 136. á sê´+≈£î\T ≈£L&Ü
51
eTq <˚ X ¯ + ˝Àì yÓ T T‘· Ô + |ü ] dæ ú ‹ ì
Á|ü ‹ _+_+#˚ $ ø±e⁄, π ø e\+ &Û ç © ¢ ,
eTT+ãsTT\$ e÷Á‘· y ˚ T . sêÁcÕº ˝ À¢ ,
π ø +Á<ä b Õ*‘· Á bÕ+‘ê˝À¢ Ç~ Ç+¬ ø ˝≤
ñ+≥T+<√ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ.
Bìe\¢ eTq+ Ä]ú ø ±_Û e è~∆
neø±XÊ\T #ê˝≤ø√˝ÀŒj·÷+. eTTK´+>±
ñ‘êŒ<äø£, ‘·j·÷Øs¡+>±˝À¢ ô|<ä›m‘·TÔq
sêyê*‡q ô|≥Tºã&ÉT˝ÒM sê˝Ò<äT. n_Ûeè~∆
≈£î+≥T|ü&É&Éy˚T>±ø£ ñbÕ~Û neø±XÊ\T
≈£L&Ü u≤>± ‘·>±Zj·Tì |ü\T ìy˚~ø£\T
|ò ü T Àwæ d ü T Ô H êïsTT. BìøÏ eTs√ Á|ü < Û ë q
ø±s¡ D +`ô|≥Tº ã &É T \ n+X¯ + sêÁcÕº \
|ü ] ~Û ˝ À ñ+&É & É + . ô|≥Tº ã &É T \T,
bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+ <˚X¯+˝Àì ˇø=ÿø£ÿ
sêh+˝À ˇø√ÿ$<Ûä+>± ñ+&É&É+ nì≈£L&Ü
áìy˚~ø£\T ù|s=ÿHêïsTT.
Bì‘√ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ nqTeT‘·T\T,
ùde\ düs¡∞ø£s¡D ø±s¡´Áø£e÷ìï Ç{°e*
ø±\+˝À ô|<ä›m‘·TÔq #˚|ü{Ϻ+~. ìã+<Ûä
q\qT u≤>± dü&É*+∫+~. ÇqŒ¤πsàwüHé
f…ø±ï\Jì m≈£îÿe>± $ìjÓ÷–düTÔqï~.
Ç+ø±düÔ eTT+<äT≈£îb˛sTT ªÁ|üuÛÑT‘·« bÕÁ‘·
‘· ≈ £ î ÿe` bÕ\Hê Á|ü u Û ≤ e+ m≈£ î ÿeμ
ø£ì|æ+#˚˝≤ #·s¡´\T #˚|ü{Ϻ+~. #ê˝≤ XÊK\
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ªÄHé˝…’Héμ ˝ÀøÏ e÷]Ã+~.
˝… ’ ô dHé ‡ C≤Ø, ]õÁùdº w ü H é \ e+{Ï 20
eT+Á‹‘·« XÊK\ nqTeT‘·T\qT ˇπø
Ç`_CŸ bÕ¢ { Ÿ b ò Õ yé T ≈£ î nqTdü + <Û ë q+
#˚ d æ + ~.ˇø£ ø£ + ô|˙ ø=‘· Ô > ±]õdü º s Y
#˚düTø√yê\+fÒ ˝À>∑&É #ê˝≤ »+s¡a≤{≤
\T+&˚$. ù|s¡T \uÛÑ´‘·πø #ê˝≤s√E\T
|üfÒº~. Ç|ü&ÉT ˇø£{Ï ¬s+&ÉTs√E˝À¢ |üì
eTT–+#˚ d ü T Ô H êïs¡ T . Ç˝≤π > $T–*q
nqTeT‘·T\T ≈£L&Ü.
\ø£å˝≤~ yê´bÕs¡T\≈£î kÂø£s¡´e+
‘·+>± ñ+&˚$<Ûä+>± ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·«+ |ü\T
#·s¡´\T rdüT≈£î+≥Tqï~. πø+Á<ä m¬ø’‡CŸ,
ø£düºyéT‡ eT+&É* (CBEC) ` @ø£>∑yêø£å
52
|ü<ä∆‹ì Á|üy˚X¯ô|{Ϻ+~. BìøÏ eTT+<äT
~>∑TeT‹<ës¡T\T 6 Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\‘√
˝≤yê<˚ M \T »s¡ | ü & ÜìøÏ 9 s¡ ø ±\
bòÕsê\qT ì+bÕ*‡ e#˚Ã~. Ç|ü&ÉT<ëìì
ˇπø b˛s¡º˝Ÿ ( ICEGATE) <ë«sê #˚dæ
eT÷&É T ≈£ î ≈£ î ~+#˚ k Õs¡ T . Ç≥Te+{Ï
kÂø£s¡´y˚T ‘·«s¡˝À m>∑TeT‹<ës¡T\≈£î ≈£L&Ü
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêqT+~.
Çø£ sêÁcÕº\ $wüj·÷ìø=ùdÔ yê{Ï
eT<Û ä ´ Äs√>∑ ´ ø£ s ¡ b ˛{° yê‘êes¡ D ≤ìï
düèwæº+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü πø+Á<ä+ Ç{°e\ |ü\T
#· s ¡ ´ \T ÁbÕs¡ + _Û + ∫+~. bÕ]ÁXÊ$Tø£
$<Û ë q Áb˛‘ê‡Vü ≤ ø£ $uÛ ≤ >∑ + ( DIPP)
2015˝À yê´bÕs¡ dü+düÿs¡D\ ø±sê´#·s¡D
Á|üD≤[ø£ (BRAP) Á|üø£{Ï+∫+~. Á|ü|ü+#·
u≤´+≈£î πøe\+ &Ûç©¢, eTT+u≤sTT\qT
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îì uÛ≤s¡‘Y≈£î sê´+≈£î
π ø {≤sTT+#· > ±` Ç~ e÷Á‘· + nìï
sêÁcÕº \ T, π ø +Á<ä b Õ*‘· ÁbÕ+‘ê\≈£ î
e]Ô + #˚ ˝ ≤ dü M Tø£ å \ T »]|æ sê´+≈£ î \T
ìs¡ísTT+∫, ãVæ≤s¡+>∑+>± Á|üø£{ÏdüTÔqï~.
Ç≥Te+{Ï ‘=* düMTø£åqT 32 sêÁcÕº\T,
πø+Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î 2015˝À 98
ÁbÕe÷DÏ ø ±+XÊ˝À¢ »s¡ | ü > ±, ¬ s +&√
dü M Tø£ å q T 36 sêÁcÕº \ T, π ø +Á<ä b Õ*‘·
ÁbÕ+‘ê˝À¢ 340 dü+düÿs¡D\ ÁbÕe÷DÏ
ø±+XÊ\ô|’ ìs¡ísTT+∫+~.
á düMTø£å\ô|’ bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑+
düŒ+<äqqT, |òæsê´<äT\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdüT≈£î+≥÷ yê{Ïì dü]~<ä›&ÜìøÏ dü¬s’q
#· s ¡ ´ \T rdü T ≈£ î +≥÷ »]|æ q dü M Tø£ å
|ò ü * ‘ê\qT 2016 nø√º ã s¡ T 31q
yÓ\¢&ç+∫+~. Ç$ DIPP b˛s¡º˝Ÿ˝À ≈£L&Ü
#·÷&Ée#·TÃ. Ç|ü&ÉT á yê´dü+≈£L&Ü á
|òü*‘ê\ô|’ #·s¡Ãπø |ü]$T‘·+ #˚düTÔHêï+.
sêÁcÕº\T #˚|{ü qºÏ düs∞¡ ø£sD¡
dü+düÿs¡D\ $X‚w¢ Dü :
340 yê´bÕs¡ dü s ¡ ∞ ø£ s ¡ D
dü + dü ÿ s¡ D \≈£ î dü + ã+~Û + ∫ sêÁcÕº \ T
kÕ~Û+∫q k˛ÿs¡T Ä<Ûës¡+>± $X‚¢wæ+∫
#· ÷ ùdÔ . ....36 sêÁcÕº ˝ À¢ , π ø +Á<ä b Õ*‘·
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘=* dü > ∑ + (dü + dü ÿ s¡ D ˝À¢
eTT+<äTqï$) dü>∑≥Tq 90 XÊ‘·+ k˛ÿs¡T
kÕ~Û+#êsTT. ¬s+&√ dü>∑+ (yÓqTø£ã&çq$)
π ø e\+ 8 XÊ‘· + k˛ÿs¡ T e÷Á‘· y ˚ T
kÕ~Û+#êsTT. düs¡∞ø£s¡D Á|üe÷D≤˝À¢ ‘=*
|ü~+{Ïì dü÷∫ø£\T>± rdüT≈£îqï|ü&ÉT `
eTT+<ä T qï sêÁcÕº \ T |ü s ê´es¡ D
]õÁùdºwüHé˝À 99 XÊ‘·+ dü>∑≥T kÕ~Û+#·>±
yêDÏ»´ $yê<ë\ |ü]cÕÿs¡+˝À 66 XÊ‘·+
k˛ÿs¡ T kÕ~Û + #êsTT. n<˚ yÓ q Tø£ ã &ç q
sêÁcÕº\T` yêDÏ»´ $yê<ë\ |ü]cÕÿsê˝À¢
dü>∑≥Tq 33 XÊ‘·+ k˛ÿs¡T kÕ~Û+#·>±,
‘·ìF dü+düÿs¡D˝À¢ ¬s+&ÉT XÊ‘·+ ø£+fÒ
‘·≈£îÿe k˛ÿsY kÕ~Û+#êsTT. ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚
$wüj·T+ @$T≥+fÒ ` #Û·rÔdt>∑&Ûé, eT<Ûä´
Á|ü<˚XŸ, C≤s¡â+&é, sê»kÕúHé, |ü+C≤uŸ, ñ‘·Ôs¡
Á|ü<˚XŸ, ;Vü‰sY e+{Ï sêÁcÕº\T ‘·j·÷Ø
s¡ + >∑ + ˝À yê{Ï ã˝≤ã˝≤\ô|’ > ±ø£ ,
ô|≥Tº ã &É T \qT Äø£ ] ¸+#˚ Á|ü j · T ‘· ï +˝À
düs¡∞ø£è‘· dü+düÿs¡D\T Á|üy˚X¯ô|{Ϻ ã˝≤ìï
ô|+#·T≈£îHêïsTT. yÓTT<ä{Ï düπs«‘√ b˛*ùdÔ
#ê˝≤ sêÁcÕº\T düs¡∞ø£è‘· dü+düÿs¡D\
$wüj·T+˝À ‘·eT k˛ÿs¡TqT u≤>± yÓTs¡T>∑T
|ü s ¡ T #· T ≈£ î HêïsTT. M{Ï ˝ À Á|ü < Û ë q+>±
#Ó|üø√e\dæq~ ‘Ó\+>±D sêh+`13e
sê´+≈£î qT+&ç 2e sê´+ø˘≈£î m>∑u≤øÏ+~.
n˝≤π> Vü≤sê´Hê 14 qT+&ç 6≈£î, ñ‘·Ôsê
K+&é 23 qT+&ç 9øÏ, |ü+C≤uŸ 16qT+&ç
12≈£ î , ;Vü ‰ sY 21qT+&ç 16≈£ î
m>∑u≤ø±sTT. Ç~˝≤ñ+fÒ`‘=* düπs«˝À
nÁ>∑kÕúq+˝À ì*∫q >∑T»sê‘Y ¬s+&√
düπs«˝À 3e kÕúHêìøÏ |ü&çb˛sTT+~.
eT]+‘· ns¡eú +‘·+>± dü+düÿs¡D\T :
yê´bÕs¡ nqT≈£L\ düs¡∞ø£s¡D
dü + dü ÿ s¡ D \T >∑ ‘ · dü + e‘· ‡ s¡ ø ±\+˝À
Á|üX¯+dü˙j·TyÓTÆq Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#êsTT.M{Ï
neT\T˝À C≤rj·Tdü>∑≥T 2016˝À 32
jÓ÷»q 2017 y˚T
XÊ‘·+ ñ+&É>± Ç|ü&É~ 48.9 XÊ‘êìøÏ
ô|]–+~. yÓTT<ä{Ï düπs«˝À nÁ>∑kÕúq+˝À
ñqï >∑T»sê‘Y k˛ÿsY 71.1 XÊ‘·+ ø±>±,
¬ s +&É e dü π s «˝À nÁ>∑ k Õú q +˝À ì*∫q
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ‘Ó\+>±D\ k˛ÿs¡T @ø£+>±
98.8 XÊ‘·+. Bìïã{Ϻ á dü+düÿs¡D\
neT\T˝À b˛{° m+‘· Äs√>∑´ø£s¡+>± m+‘·
rÁe+>± ñ+<√ ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. 16
sêÁcÕº\T 75 XÊ‘·+ ø£+fÒ m≈£îÿe k˛ÿs¡T
kÕ~Û + #êsTT. Bìe\¢ Á|ü | ü + #· <˚ X Ê\
b˛{° ˝ À ≈£ L &Ü uÛ ≤ s¡ ‘ Y ‘· q kÕú H êìï
u≤>±yÓTs¡>∑T |üs¡T#·Tø√>∑*–+~. Á|ü|ü+#·
Ä]úø£ bò˛s¡yéT yÓ\¢&ç+∫q 138 <˚XÊ\
C≤_‘ê˝À uÛ≤s¡‘Y 16 kÕúHê\T m>∑u≤øÏ
39e kÕúHêìøÏ #˚s¡Tø√>∑*–+~.
2. #ê˝≤sêÁcÕº˝À¢ |ü]dæ‹ú
Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s+¡ :
yê´bÕsêqT≈£ L \ dü s ¡ ∞ ø£ s ¡ D ≈£ î
ìπ s › • +∫q 10 ÁbÕe÷DÏ ø £ dü ÷ ∫ø£ \
$wüj·T+˝À #ê˝≤ uÛ≤>∑+ yê{Ïì eTT+<äTqï
18sêÁcÕº\T #ê˝≤ u≤>± neT\T #˚kÕsTT.
8 dü÷∫ø£˝À¢ dü>∑≥Tq Ç~ 75%øÏ ô|’>±, 6
dü ÷ ∫ø£ ˝ À¢ 89% k˛ÿs¡ T kÕ~Û + #êsTT.
yêDÏ»´ $yê<ë\ |ü]cÕÿs¡+, uÛÑ÷$T \uÛÑ´‘·
‘ê\÷≈£î n+XÊ\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+
|ü ] dæ ú ‹ Ç+ø± yÓ T s¡ T >∑ T |ü & Ü*‡q
nedüs¡eTT+~.
3. yÓqTø£ã&çq sêÁcÕº\|ü≥¢ $_Ûqï
<äèø£Œ<∏+ä :
yÓ q Tø£ ã &ç q 18 sêÁcÕº \ T
50%ø£+fÒ ‘·≈£îÿe k˛ÿs¡T kÕ~Û+#êsTT.
düs¡∞ø£s¡D≈£î ìπs›•+∫q 9 ÁbÕe÷DÏø±˝À¢
jÓ÷»q 2017 y˚T
nsTT‘˚ 16%≈£L&Ü kÕ~Û+#·˝Òø£ b˛sTTq
sêÁcÕº ˝ À¢ / π ø +Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢
\ø£ å B «|t , n+&É e ÷Hé ìø√u≤sY B e⁄\T,
y˚T|òü÷\j·T, #·+&û>∑&Ûé, »eT÷à ø±oàsY,
ns¡ T D≤#· ˝ Ÿ Á|ü < ˚ X Ÿ , dæ ø Ï ÿ +, $TCÀs¡ + ,
eTDÏ|üPsY, Hê>±˝≤+&ée+{Ï$ ñHêïsTT.
ô|’q ‘Ó*|æq$esê\qT ã{Ϻ #·÷ùdÔ
eTT+<äTqï sêÁcÕº\T á ÁbÕe÷DÏø±\
neT\TqT #ê˝≤ dü T \uÛ Ñ + >± neT\T
#˚ d ü T Ô + &É > ±,yÓ q Tø£ ã &ç q sêÁcÕº ˝ ≈£ î
ø£wüºkÕ<Ûä´+>± ñ+~. n+fÒ yÓqTø£ã&çq
sêÁcÕº ˝ À¢ ì |ü ] dæ ú ‘ · T \qT ì•‘· + >±
|ü]o*+∫ Á|ü‘˚´ø£ <äèø£Œ<∏ä+‘√ M{Ï|ü≥¢
e´eVü≤]+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~.
4. &Û©ç ¢ yÓqTø£ã&ç+~ :
¬s+&√ düπs« Á|üø±s¡+ ÁbÕe÷DÏø±\
neT\T˝À &Ûç©¢ 48 XÊ‘·+ k˛ÿs¡T kÕ~Û+∫
19ekÕú q +˝À ñ+~. &Û ç © ¢ ˝ À ‘· j · ÷ Ø
s¡+>∑+ ô|<ä› m‘·TÔq ñ+&É<äH˚ $wüj·T+
‘Ó * dæ + <˚ nsTTHê, Á|ü | ü + #· u≤´+≈£ î
sê´+øÏ+>¥\qT ìs¡ísTT+#˚ düeTj·T+˝À &Ûç©¢,
eTT+ãsTT\ |ü]dæú‹ e˝Ò¢ uÛ≤s¡‘Y 130e
kÕúq+˝À ì\ã&ç+~.
q+düs∞¡ ø£sD¡ ÁbÕe÷DÏø£ dü÷N\T
1. n+<äTu≤≥T˝À düe÷#ês¡+`bÕs¡<äs¡Ùø£‘·
2. dæ+–˝Ÿ $+&√
3. uÛÑ÷$T \uÛÑ´‘·
4. ìsêàD≤\ |ü]à≥T¢
5. ‘·ìF dü+düÿs¡D\T
6. |üsê´es¡D ]õÁùdºwüHé
7. ø±]àø£#·{≤º\ ùV≤‘·TãB∆ø£s¡D
8. $<äT´#·Ã¤øÏÔ ø£HÓø£¸Hé
9. yêDÏ»´ $yê<ë\ |ü]cÕÿsê\T
ÁbÕe÷DÏø£ dü÷N˝À¢ 90`100 % k˛ÿs¡TkÕ~Û+∫ ‘=* eT÷&ÉTkÕúHê˝À¢ ì*∫q sêÁcÕº\T.
eTT–+|ü⁄ :
yê´bÕsêqT≈£L\ Á|üuÛÑT‘·« ùde\
düs¡∞ø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î
sê´+øÏ+>¥‡˝À uÛ≤s¡‘Y kÕúq+ ìs¡T‘ê‡Vü≤
ø£s¡+>± ø£ì|æ+∫Hê, Á|üuÛÑT‘·«y˚T ø£<äH√‘ê‡
Vü≤+‘√ düs¡∞ø£s¡DqT, y˚TøÏHé Ç+&çj·÷
e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\≈£î n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·
ì∫à ô|<ä›m‘·TÔq #˚|ü≥º&É+ Vü≤s¡¸D°j·T+.
n~ #˚|ü≥º&Éy˚T ø±ø£ sêÁcÕº\ eT<Ûä´ b˛{°
yê‘êes¡ D ≤ìï dü è wæ º + #· & ÜìøÏ yê]¸ø£
dü M Tø£ å \ T, sê´+øÏ + >¥ \ T Çe«&É + ‘√
¬ s +&˚ fi ¯ fl ˝ÀH˚ >∑ D ˙j· T yÓ T Æ q e÷s¡ T Œ
˝§#êÃsTT. düs¡∞ø£s¡D dü+düÿs¡D\ neT\T
C≤rj·T dü>∑≥T ìs¡T&ÉT 32 XÊ‘·+ ñ+&É>±,
Ç|ü&É~ 48.9 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~.
nsTT‘˚ Çø£ ÿ &É $X‚ w ü + >±
ù|s=ÿqe\dæq n+X¯+ @$T≥+fÒ` Á|ü|ü+#·
u≤´+ø˘ Ç∫Ãq sê´+≈£î\T $ìeTj·T<ës¡T\
(|ü]ÁX¯eT\) ø√D+˝À+∫ düMTøÏå+∫q$
ø±>±, &ç◊|æ|æ #˚dæq düMTø£å\T`sêÁcÕº˝À¢ á
dü+düÿs¡D\ neT\T≈£î dü+ã+~Û+∫ nø£ÿ&ç
sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T düeT]Œ+∫q$. n+fÒ
&ç◊|æ|æ `340 dü+düÿs¡D\qT ù|s=ÿì yê{Ï
neT\Tô|’ nø£ ÿ &ç Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\T |ü + |æ q
ìy˚~ø£\ Ä<Ûës¡+>± sê´+≈£î\T Ç∫Ã+~.
:90`100% kÕ~Û+∫q ‘=* eT÷&ÉT sêÁcÕº\T
:ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé, |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ
:Vü≤sê´Hê, ñ‘·ÔsêK+&é, |ü+C≤uŸ
:>∑T»sê‘Y, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ‘Ó\+>±D
:Vü≤sê´Hê, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, sê»kÕúHé
:ñ‘·ÔsêK+&é, sê»kÕúHé, C≤s¡â+&é
:|ü+C≤uŸ, Væ≤e÷#·\ Á|ü<˚XŸ, Vü≤sê´Hê
:Vü≤sê´Hê, ñ‘·ÔsêK+&é, |ü+C≤uŸ
:ñ‘·ÔsêK+&é, sê»kÕúHé, C≤s¡â+&é
: ‘Ó\+>±D
53
M{Ï Á|üø±s¡+ #·÷dæHê <ë<ë|ü⁄ dü>∑+
sêÁcÕº ˝ À¢ 90 XÊ‘· + dü > ∑ ≥ T k˛ÿs¡ T

Ministry of Information & Broadcasting, Government of India

kÕ~Û+#·>±, $T–*q dü>∑+ sêÁcÕº\T u≤>±

204, CGO Towers, Kavadiguda, Hyderabad - 500 080.

‘·≈£îÿe dü>∑≥T 8 XÊ‘·+ kÕ~Û+#êsTT.n+fÒ

Phone: 040-27535383, e-mail: bmsehyd@gmail.com

q÷‘·q Á|ü#·Ts¡D\T
á ¬s+&ÉT ‘·s¡>∑‘·T\ eT<Ûä´ Ç+‘· n+‘·s¡+

website: www.publicationsdivision.nic.in
For placing orders, please contact:
ñ+&É &ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT düMTøÏå+∫

Publications Division
]»s¡T« #˚düTø√+&ç
yÓqø£ã&çq sêÁcÕº\ $wüj·T+˝À Á|ü‘˚´ø£

H˚&˚ MT Á|ü‹ì
dü+düÿs¡D\T, ‘·–q düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T
n+~+#·&É+e+{Ï #·s¡´\T rdüTø√yê*‡q
nedüs¡eTT+~.
nìï{Ïø°$T+∫ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T
|ü+|æq ìy˚~ø£\≈£î, yêdüÔe+>± nø£ÿ&É
ñqï |ü ] dæ ú ‘ · T \≈£ î , bÕ]ÁXÊ$Tø£ y ˚ ‘ · Ô \
<ä è ø£ Œ <∏ ë ìøÏ bı+‘· q ñ+&É & É + ˝Ò < ä T .
n+<ä T e\¢ dü + dü ÿ s¡ D \≈£ î dü + ã+~Û + ∫
sêÁcÕº\≈£î ÁbÕe÷DÏø£ dü÷N\qT ‘·j·÷s¡T
#˚ùd≥|ü&ÉT |ü]ÁX¯eT\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ ≈£L&Ü
#√≥T ø£*Œ+#ê*. dü+düÿs¡D\T, düs¡∞
ø£ s ¡ D \‘√ e÷Á‘· y ˚ T ô|≥Tº ã &ç < ës¡ T \T
Äø£ ] ¸‘· T \Tø±s¡ T . sêÁcÕº \ C≤_‘ê˝Àì
n+XÊ\T, ñeTà&ç C≤_‘ê˝Àì n+XÊ\T
‘·eT≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± ñqï|ü&˚ yês¡T
eTT+<ä&ÉT>∑T y˚kÕÔs¡T. n+<äTe\¢ Ä ~X¯˝À
#·s¡´\T #˚|ü{≤º*.
n˝≤π> &ç◊|æ|æ ` πø+Á<ä eT+Á‹‘·«
XÊK\T, $uÛ≤>±˝À¢ dü+düÿs¡D\T, düs¡∞ø£s¡D
neT\T rs¡T‘ÓqTï\ô|’ ≈£L&Ü düMTø£å\T
»s¡ b Õ*‡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ Á|ü u Û Ñ T ‘· «
|üs¡+>± Ç|üŒ{Ï es¡≈£î rdüT≈£îqï #·s¡´\T
nkÕ<Ûës¡DyÓTÆqy˚ >±ø£, >∑{Ϻ dü+ø£\Œ+‘√
neT\T |üs¡TdüTÔqï+<äTq e#˚à eT÷&˚fi¯fl˝À
Á|ü|ü+#· sê´+øÏ+>¥‡˝Àì ‘=* 50 kÕúHê˝À¢øÏ
uÛ≤s¡‘· sê´+øÏ+>¥ #˚s¡Tø√>∑\<äì Ä•<ë›+.
sê´+øÏ+>¥‘√bÕfÒ <˚X¯ Ä]úø£ |ü]|ü⁄wü˜‘·
eT]+‘· yÓTs¡T>∑T|ü&É>∑\<äì Äø±+øÏå<ë›+!

54 jÓ÷»q 2017 y˚T

 MTÅ£” Ôî\TkÍ?
‡-dŸ+|ŸsYØ
ç|Ÿuó„TԐǓ• ç|ŸÈ\Ôà HûsÁT>± nqTdŸ+<ó‘q+
#ûjáT&†“¿ì sÁÖbõ+~+ºq ¿±sÁ«ç¿£eT+ »»‡-
dŸ+|ŸsYصµ. ‚~ HûsÁT>± b˜þHŽ <‘Çs >±ú, ýñ¿£ bõ{ì¼
dŸeÖ#sÁ de <‘Çs >±ú ¿±e#áTÌ. ‡ bþsÁ¼ýÙqT
yûT, 2016ýË çbÍsÁ+_ó+#sÁT. ‡ $<ó‘q+ýË
‚|ŸÎ{ìesÁÅ£” 230 ¿Ã³¢ ‡-yîTsTTÞø—ß ç|ŸÈ\ qT+& ç|Ÿuó„TԐǓ¿ì #ûssTT. &›³ýÙ $|Ÿ¢e+ýË
ç|ŸÈ\qT uó²>·dŸTœ\qT #ûjáT&ƒ+ýË ‚B ÿ¿£ kÍ<óŠqyûT. C²Ü¿¡, |Ÿs«esÁD²“¿¡ –|ŸjîÖ>·|Ÿ&û
dŸ+<ûXæ\qT ç|ŸÈ\Å£” #ûsÁyûjáT&ƒ+ýËqT, $$<óŠ $uó²>±\, dŸ+dŸœ\ n~ó¿±sÁT\qT ç|ŸÈ\Å£”
n+<ŠTu²³TýË¿ì Ôûe&ƒ+ýËqT Å£L&ƒ ‡ eÖ<óŠ«eT+ #áTsÁTÅ£”>± |Ÿ“#ûdŸTï+~. dŸeÖ#sÁyûT
ç|ŸC²kÍÇeÖ«“¿ì ‹\+ ¿£qT¿£, qeTˆ<ŠÐq dŸeTç>· dŸeÖ#sÁ+Ôà ç|Ÿuó„TԐǓ• ç|ŸÈ\qT <Š>·ZsÁ#ûdï
ç|ŸC²kÍÇeT«+ $ÈjáTe+ÔáeTeÚÔáT+~ ¿£<‘!
e e e e e

ç|ŸC²kÍÇeT«+
¿±sÁ«“sÇVŸ²¿£ $uó²>·eTT

&›³ýÙ n¿£ŒsdŸ«Ôá
H«jáTe«edŸœ

|ŸçÜ¿£ sÁ+>·+
#á³¼ dŸuó„\T

#á³¼ dŸuó„\T, ¿±sÁ«“sÇVŸ²¿£ $uó²>·eTT, H«jáTe«edŸœ, |ŸçÜ¿£ sÁ+>·+ nHû$

ç|ŸC²kÍÇeÖ«“¿ì H\T>·T dŸœ+uó²ýÉÕÔû, €<óŠT“¿£ jáTT>·+ýË n<óŠTHÔáq ç|ŸC²kÍÇeT« eTqT>·&ƒÅ£”
&›³ýÙ n¿£ŒsdŸ«ÔáqT ×<Še dŸœ+uó„+>± #î|ŸÎe#áTÌ.

jîÖÈq 2017 yûT 55

Publishing date 3 May 2017, Posting on 4 - 5 May 2017
Yojana (Telugu) May 2017

Also available as eBook

Buy online at-
play-google.com, amazon.in, kobo.com

Publications Division
Ministry of Information & Broadcasting, Government of India
204, CGO Towers, Kavadiguda, Hyderabad - 500 080.
website: www.publicationsdivision.nic.in
For placing orders, please contact:
Phone: 040-27535383, e-mail: bmsehyd@gmail.com

www.facebook.com/publicationsdivision
@ DPD_India www.facebook.com/yojanaJournal