Κεθάιαην 3: Τν Κππξηαθό, 1950-1966

1. Τν Κππξηαθό ζην πξνζθήλην

Σνλ Εαλνπάξην ηνπ 1950 ε Βζλαξρία ηεο Κχπξνπ δηεμήγαγε δεκνςήθηζκα γηα ηελ έλσζε ηεο λήζνπ κε ηελ
Βιιάδα, ζην νπνίν ην 96% ησλ Βιιελνθππξίσλ ςήθηζαλ ππέξ. Σνλ επφκελν Μάξηην ν Ώξρηεπίζθνπνο
Μαθάξηνο ήξζε ζηελ Ώζήλα, γηα λα πξνσζήζεη ηελ Κππξηαθή ππφζεζε. Δ ειιεληθή πνιηηηθή εγεζία
(Πιαζηήξαο, ΢νθ. ΐεληδέινο, ζηελ αξρή θαη ν Παπάγνο) έδεημε ελδηαθέξνλ, αιιά δελ δεζκεχηεθε λα
αλαιάβεη θάπνηα πξσηνβνπιία γηα ηε δηεζλνπνίεζή ηεο, αθνχ ε ρψξα κφιηο είρε βγεη απφ ηνλ Βκθχιην θαη
πξνείρε ε αγαζηή ζπλεξγαζία κε ηo ΝΏΣΟ, γηα ηελ θαηνρχξσζε ηεο αζθάιεηάο ηεο θαη ηελ νηθνλνκηθή ηεο
αλάπηπμε. Ο Γ. Παπαλδξένπ, φηαλ ν δήκαξρνο Λεκεζνχ Θεκηζηνθιήο Αέξβεο ηνλ ξψηεζε αλ ε ειιεληθή
θπβέξλεζε αλαγλσξίδεη επίζεκα ην αίηεκα γηα έλσζε, απάληεζε ραξαθηεξηζηηθά: «H Βιιάο αλαπλέεη
ζήκεξνλ κε δχν πλεχκνλεο, ηνλ κελ Ώγγιηθφλ, ηνλ δε Ώκεξηθαληθφλ θαη δη‟ απηφ δελ εκπνξεί, ιφγσ ηνπ
Κππξηαθνχ, λα θηλδπλεχζε λα πάζε απφ αζθπμίαλ».200 Καη φκσο απηή ε επνρή (1950-2) ήηαλ ε πην πξφζθνξε
γηα λα πξνβιεζεί ην ζέκα ηεο απηνδηάζεζεο ηεο Κχπξνπ. Αελ ππήξρε αθφκα θακηά αληίδξαζε ησλ
Σνπξθνθππξίσλ θαη ησλ Σνχξθσλ θαη ε αγγιηθή θαηνρή ηεο δψλεο ηεο δηψξπγαο ηνπ ΢νπέδ θαηλφηαλ ζίγνπξε
–δελ είρε εθζξνληζηεί ν βαζηιηάο Φαξνχθ απφ ηνλ Νάζεξ θαη δελ είραλ αξρίζεη νη αηγππηηαθέο δηεθδηθήζεηο
γηα ηε δηψξπγα.201
Δ Κππξηαθή εγεζία αληέδξαζε ζηνπο δηζηαγκνχο θαη ηελ απξνζπκία ηεο ειιεληθήο πιεπξάο,
θηλεηνπνηψληαο ηελ ειιεληθή θνηλή γλψκε (νκηιίεο θαη δηαιέμεηο, ζπιιαιεηήξηα, θνηηεηηθέο θαη εξγαηηθέο
θηλεηνπνηήζεηο, αλαθνηλψζεηο ζηνλ ηχπν) θαη απεηιψληαο φηη ζα θέξεη ην ζέκα ζηνλ ΟΔΒ κέζσ άιιεο ρψξαο
–πηζαλφηαηα ηεο ΢πξίαο.202 Με ην ξεχκα γηα ηελ απναπνηθηνπνίεζε ησλ εμαξηεκέλσλ ιαψλ λα είλαη έληνλν
θαη αζπγθξάηεην, ν Μαθάξηνο είρε ηελ πεπνίζεζε φηη ηειηθά ε ειιεληθή θπβέξλεζε ζα έθεξλε ην ζέκα ζηνλ
ΟΔΒ θαη φηη ν δηεζλήο νξγαληζκφο ζα αληαπνθξηλφηαλ άκεζα ζηηο πξνζδνθίεο ησλ Κππξίσλ γηα δηθαίσζε. Δ
βεβαηφηεηα απηή εδξαδφηαλ ζην ςήθηζκα ηεο 16εο Αεθεκβξίνπ 1952 ζηε Γεληθή ΢πλέιεπζε ηνπ ΟΔΒ
(απφθαζε 637Ώ, VII), ζχκθσλα κε ην νπνίν ηα θξάηε κέιε ηνπ φθεηιαλ λα πξνάγνπλ ην δηθαίσκα ησλ ιαψλ
γηα απηνδηάζεζε θαη λα δηεπθνιχλνπλ ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο απηνχ ζηα εδάθε πνπ είραλ ππφ ηε
δηνίθεζή ηνπο κε ηε δηελέξγεηα δεκνςεθίζκαηνο.
Ο Παπάγνο, ηδηαίηεξα επαίζζεηνο ζε ζέκαηα πνπ έζηγαλ ην εζληθφ γφεηξν, πίζηεπε αθξάδαληα φηη ε
Βιιάδα δηθαηνχληαλ λα απαηηήζεη ηελ Κχπξν. Γηα λα κελ έξζεη ζε επζεία αληηπαξάζεζε κε ην Λνλδίλν,
πξνηηκνχζε απηφ λα γίλεη κέζσ δηκεξψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ. Μφλν αλ ζπλαληνχζε αληίζηαζε θαη επίκνλε
βξεηαληθή άξλεζε ζηηο ειιεληθέο πξνηάζεηο (έλσζε κε παξαρψξεζε βάζεσλ ζηε ΐξεηαλία ή θηιειεχζεξν
ζπληαγκαηηθφ θαζεζηψο θαη δηεμαγσγή δεκνςεθίζκαηνο κεηά απφ 2 ή 3 ρξφληα), ζα έθεξλε ην ζέκα ζηα
Δλσκέλα Έζλε θαη ζα δεηνχζε ηε ιχζε ηνπ κε βάζε ηελ αξρή ηεο απηνδηάζεζεο.203
΢ηα πξψηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα ε ΐξεηαλία επηζπκνχζε λα δηαηεξήζεη ηνλ ζηξαηεγηθφ έιεγρν ηεο
Μέζεο Ώλαηνιήο θαη ζπλαθφινπζα ηε δηεζλή ηεο ζέζε σο Μεγάιε Αχλακε. Γηα λα αληηκεησπίζεη ηε
ζνβηεηηθή απεηιή θαη λα ππεξαζπηζηεί ηα πεηξέιαηα ηνπ Πεξζηθνχ Κφιπνπ, ήηαλ απαξαίηεην λα έρεη ππφ
απφιπηε θπξηαξρία ηηο βάζεηο ηεο ζην ΢νπέδ, ην Εξάθ θαη ηελ Κχπξν. Τπήξρε επίζεο έληνλε αλεζπρία γηα ηελ
επίδξαζε ηνπ αξαβηθνχ εζληθηζκνχ ζηνπο ιανχο ηεο Μέζεο Ώλαηνιήο. Δ επαλάζηαζε ησλ Βιεχζεξσλ
Ώμησκαηηθψλ ζηελ Ώίγππην (23 Ενπι. 1952) θαη ε πξψηε δνθηκή αηνκηθήο βφκβαο απφ ηε ΐξεηαλία (3 Οθη.
1952) ψζεζαλ ηνλ Πξσζππνπξγφ Σζφξηζηι λα εηζεγεζεί ζην ππνπξγηθφ ζπκβνχιην αλαζεψξεζε ηεο
βξεηαληθήο πνιηηηθήο ζηε Μέζε Ώλαηνιή. Δ Σνπξθία ζα αληηθαζηζηνχζε ηελ Ώίγππην ζηνλ ακπληηθφ
ζρεδηαζκφ ηεο πεξηνρήο:
Οη απαηηήζεηο καο ζηε δώλε ηνπ Σνπέδ έρνπλ αιιάμεη ξηδηθά κε
ηελ είζνδν ηεο Τνπξθίαο ζην ΝΑΤΟ θαη ηελ επέθηαζε ηεο
ακπληηθήο κεζαλαηνιηθήο γξακκήο σο ην Παθηζηάλ. Δπηπιένλ ε
έιεπζε ησλ ζεξκνππξεληθώλ όπισλ έρεη θαηαζηήζεη επάισηεο ηηο

200
ΒΠ΢ΐ, 25 Ώπξηι. 1956, ζ. 288.
201
Γηα ηελ πξψηκε πεξίνδν ηνπ Κππξηαθνχ (1949-55) βι. ηδηαίηεξα Εσ. ΢ηεθαλίδε, Isle of Discord.
202
St. Xydis, Cyprus, ζ. 133. Σελ πιεξνθνξία απηή έδσζε ν Καξακαλιήο ζηε ΐνπιή θαηά ηε ζπδήηεζε γηα ην Κππξηαθφ
ηνλ Ώπξίιην ηνπ 1956.
203
Μηιη. Υξηζηνδνχινπ, Ζ πνξεία κηαο Δπνρήο, ζζ. 77, 81.

51
 κεγάιεο βάζεηο θαη δελ είλαη νξζό λα ζπλερίζνπκε λα
δηαηεξνύκε ζηελ Αίγππην 80.000 ζηξαηηώηεο, πνπ ζα κπνξνύζαλ
λα ηνπνζεηεζνύλ ζε άιιεο πεξηνρέο.204

Δ δήισζε απηή έγηλε ζηηο 7 Ενπιίνπ ηνπ 1954, ηέζζεξηο κέξεο κεηά ηελ απφθαζε γηα κεηαθνξά ηνπ θέληξνπ
δηνίθεζεο Μέζεο Ώλαηνιήο απφ ην Κάηξν ζηε Λεπθσζία. Σξεηο εβδνκάδεο αξγφηεξα ν Τθππνπξγφο
Ώπνηθηψλ Υέλξη Υφπθηλζνλ πξνέβε ζηε δήισζε φηη ε Κχπξνο «νπδέπνηε» ζα γηλφηαλ αλεμάξηεηε. Δ
ζρεδηαδφκελε απνρψξεζε ησλ ΐξεηαλψλ απφ ην ΢νπέδ είρε απμήζεη ηε γεσζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο λήζνπ
γηα ηα βξεηαληθά ζπκθέξνληα ζηελ πεξηνρή. Βπνκέλσο, ην αίηεκα ησλ Κππξίσλ γηα άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο
ηεο απηνδηάζεζεο θαη έλσζε ηεο λήζνπ κε ηελ Βιιάδα δελ ήηαλ δπλαηφλ λα γίλεη απνδεθηφ. Γηα ηε βξεηαληθή
θνηλή γλψκε ε επίζεκε αηηηνιφγεζε πξνήιζε απφ ηνλ Πξσζππνπξγφ Ήληελ (1955-57) θαη ήηαλ σκή αιιά
ξεαιηζηηθή: «Υσξίο Κχπξν, δελ ζα έρνπκε βάζεηο, γηα λα πξνζηαηεχζνπκε ηηο πξνκήζεηεο πεηξειαίνπ. Υσξίο
πεηξέιαην, αλεξγία θαη πείλα ζηε ΐξεηαλία. Βίλαη ηφζν απιφ». 205 ΋ηαλ ζηηο 22 ΢επηεκβξίνπ ηνπ 1953
ζπλάληεζε ηνλ Παπάγν ζηελ Ώζήλα, μεθαζάξηζε ηε βξεηαληθή ζέζε, ιέγνληαο φηη ε Κχπξνο δελ αλήθε πνηέ
ζηελ Βιιάδα θαη φηη ηα κφλα θνηλά ζηνηρεία Βιιάδαο-Κχπξνπ ήηαλ ε γιψζζα θαη ε νξζφδνμε πίζηε.206
Με δεδνκέλε ηελ απηνθξαηνξηθή αληίιεςε ηεο ΐξεηαλίαο γηα ηνλ ξφιν ηεο ζηνλ θφζκν, ε κφλε
δηέμνδνο πνπ απέκελε γηα ηελ ειιεληθή πιεπξά ήηαλ ε πξνζθπγή ζηνλ ΟΔΒ. Έηζη, ηνλ Ώχγνπζην ηνπ 1954 ε
θπβέξλεζε Παπάγνπ, ρσξίο επαξθή πξνεηνηκαζία θαη ρσξίο λα ιάβεη ππφςε ηεο ηε λέα βξεηαληθή
ζηξαηεγηθή207 θαη ηηο ακεξηθαληθέο αληηξξήζεηο,208 θαηέζεζε ζηα Δλσκέλα Έζλε ηελ πξψηε ειιεληθή
πξνζθπγή κε αίηεκα ηελ απηνδηάζεζε ηεο Κχπξνπ. ΢ηηο 23 ΢επηεκβξίνπ ην Κππξηαθφ ελεγξάθε ζηελ
εκεξήζηα δηάηαμε ηεο Γεληθήο ΢πλέιεπζεο ηνπ ΟΔΒ κε 9 ςήθνπο ππέξ, 3 θαηά (Ώγγιία, Γαιιία θαη
Ώπζηξαιία) θαη 3 απνρέο (ΔΠΏ, Κνινκβία, Οιιαλδία). Δ νπδεηεξφηεηα ησλ ΔΠΏ νθεηιφηαλ ζηελ επηζπκία
ηνπο απφ ηε κηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ Βιιάδα θαη λα πξναζπίζνπλ ηελ αξρή ηεο ειεχζεξεο ζπδήηεζεο ησλ
δηαθξαηηθψλ ππνζέζεσλ θαη πξνβιεκάησλ ζηνλ ΟΔΒ θαη απφ ηελ άιιε λα κε δηαηαξάμνπλ ηηο ζρέζεηο ηνπο
κε ηε ΐξεηαλία, γηα ηελ νπνία ε έλσζε ζήκαηλε πξνζάξηεζε, παξφκνηα κε ηελ πξνζάξηεζε ηεο Ώπζηξίαο
απφ ηνλ Υίηιεξ ην 1938. Βπηπιένλ, κε ηηο εθινγέο ζην Κνγθξέζν λα πιεζηάδνπλ, νη ΔΠΏ δελ κπνξνχζαλ λα
δηαθηλδπλέςνπλ ηελ ςήθν ησλ Βιιελνακεξηθαλψλ.209 ΋κσο ηξεηο κήλεο αξγφηεξα, ζηηο 17 Αεθεκβξίνπ, ν
ΟΔΒ απνθάζηζε κε ηε ζεηηθή απηή ηε θνξά ςήθν ησλ ΔΠΏ λα κε ζπδεηεζεί ην Κππξηαθφ «πξνο ην
παξφλ».210
Σν 1955 νη εμειίμεηο ζην Κππξηαθφ ππήξμαλ ξαγδαίεο. Σνλ Ώπξίιην μεθίλεζε ηνλ έλνπιν αγψλα ηεο ε
ΒΟΚΏ ηνπ Γξίβα –θίλεκα αληηαπνηθηαθφ, ρσξίο φκσο ζπκκεηνρή ηεο θνκκνπληζηηθήο αξηζηεξάο–, ελψ ν
Μαθάξηνο ζπκκεηείρε σο παξαηεξεηήο ζηε δηάζθεςε ηνπ Μπαληνχγθ ηεο Ελδνλεζίαο. Δ εκπεηξία ηνπ
Ώξρηεπηζθφπνπ ζηνλ ΟΔΒ ηνλ είρε πείζεη γηα ηελ αλαγθαηφηεηα κηαο ζηελφηεξεο επαθήο κε ηηο
αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηεο Ώθξηθήο θαη ηεο Ώζίαο, ε ππνζηήξημε ησλ νπνίσλ ζα ήηαλ πνιχηηκνο παξάγνληαο
ζηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ Κππξηαθνχ. Οη εθπξφζσπνη ηεο δηάζθεςεο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο μερψξηζαλ νη
Νερξνχ, Νάζεξ θαη Σίην, κε ςήθηζκά ηνπο πξνέβεζαλ ζε έληνλε θαηαδίθε ηεο απνηθηνθξαηίαο θαη

204
Public Record Office, London, CAB 128/27 Pt2, fos 350-1, CC47 (54)2, Secret, 7 Ενπι. 1954.
205
Ώπφ ηελ νκηιία ηνπ Ήληελ ζε θνκκαηηθφ αθξναηήξην ζην Νφξγνπηηο ηεο Ώγγιίαο, αξρέο Ενπλίνπ 1956.
206
FO 107499, 1052/3 ζπδήηεζε Ήληελ – Παπάγνπ, 22 ΢επη. 1953.
207
Βπηπιένλ νη ΐξεηαλνί ζεσξνχζαλ φηη, αλ ν ΟΔΒ ελέθξηλε ην δηθαίσκα ηεο απηνδηάζεζεο γηα ηελ Κχπξν, ην λεζί ζα
έπεθηε ζηα ρέξηα ησλ θνκκνπληζηψλ θαη άιιεο ρψξεο ζα έβξηζθαλ ηελ επθαηξία λα πξνβάινπλ ηηο δηθέο ηνπο αμηψζεηο: ε
Κνινκβία γηα ηε δηψξπγα ηνπ Παλακά, ε Σνπξθία γηα ηε δπηηθή Θξάθε, ε ΢νβηεηηθή Έλσζε γηα ηνπο Κνχξδνπο ζε Εξάλ
θαη Εξάθ.
208
΢ηηο 28 Ενπι. 1954 ν Νηάιεο δηακήλπζε ζηνλ ππνπξγφ Βμσηεξηθψλ ΢ηεθαλφπνπιν φηη ε δηεζλνπνίεζε ηνπ Κππξηαθνχ
ζα είρε ζνβαξέο ζπλέπεηεο ζηε ζπκκαρηθή ζπλνρή ζηελ πεξηνρή θαη φηη ζα ήηαλ θαιχηεξα γηα ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε
λα επηθεληξσζεί ζηηο δηκεξείο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηε θηιηθή κεζνιάβεζε ησλ ΔΠΏ γηα κηα ζηαδηαθή δηεπζέηεζε.
FRUS, 1952-4, η. 8, έγγξ. 375 “personal message from the secretary of state to Foreign Minister Stefanopoulos-secret”,
ζζ. 687-9, 28 Ενπι. 1954· FO 371/112855/WG 1081/398, briefing paper, “The United States Government and the Cyprus
issue and tactics in the United Nations”, 18 Ώπγ. 1954· Aγγ. ΐιάρνο, Γέθα Φξόληα Κππξηαθό, ζ. 78· Παλη. Σεξιεμήο,
Γηπιωκαηία θαη Πνιηηηθή ζην Κππξηαθό, ζζ. 152-3· ΢ηεθαλίδεο, φ.π., ζ. 62.
209
FRUS, 1952-4, η. 8, έγγξ. 384, “Σhe United States Representative at the UN (Lodge) to the Department of State”, ζ.
713-5, 20 ΢επη. 1954.
210
΢ηηο 16 Ννεκ. θαη ζηηο 12 Αεθ. ν Νηάιεο ελεκέξσζε ηνλ Παπάγν φηη ε ακεξηθαληθή θπβέξλεζε ζα αληηηαζζφηαλ ζηε
ζπδήηεζε ηνπ Κππξηαθνχ θαη ζηελ έθδνζε απφθαζεο «δηα ηελ ελφηεηα ηεο Αχζεσο». FRUS, 1952-4, η.8, ζ. 727-8 (έγγξ.
396) θαη ζ. 738 (έγγξ. 404).

52
δηαθήξπμαλ ηελ εκκνλή θαη ηελ πίζηε ηνπο ζηελ αξρή ηεο εθαξκνγήο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο απηνδηάζεζεο
φισλ ησλ ιαψλ. Ώλ θαη δελ έγηλε ηδηαίηεξε κλεία ζην απνηθηαθφ θαζεζηψο ηεο Κχπξνπ, ν Ώξρηεπίζθνπνο
έθπγε κε ηελ εληχπσζε φηη ζην Μπαληνχγθ ηέζεθαλ ηα ζεκέιηα γηα ηελ νξγάλσζε θαη πξνβνιή ηνπ Σξίηνπ
Κφζκνπ σο κηαο λέαο πξσηνπνξηαθήο δχλακεο πνπ ζα δηαδξακάηηδε ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο δηεζλείο ππνζέζεηο
θαη ζηνπο αγψλεο γηα ηελ απειεπζέξσζε θαη ηελ αλεμαξηεζία ησλ ιαψλ.211

1.1. Ζ βξεηαληθή πνιηηηθή

΢ην ηέινο Ώπγνχζηνπ 1955 ε θπβέξλεζε Παπάγνπ, ρσξίο ηε ζχκθσλε γλψκε ηνπ Μαθαξίνπ, αιιά κε
ππφδεημε ησλ ΔΠΏ, απνθάζηζε λα ιάβεη κέξνο ζηε δηάζθεςε ηνπ Λνλδίλνπ, ζηελ νπνία ε βξεηαληθή πιεπξά,
σο αληίδξαζε ζηε δηεζλνπνίεζε ηνπ ζέκαηνο απφ ηελ ειιεληθή δηπισκαηία, ππέβαιε ηελ ηδέα ζηελ Σνπξθία
λα ζπκκεηάζρεη σο ηξίηνο παξάγνληαο ζην Κππξηαθφ, κε ζθνπφ λα κεηαηξέςεη ην ζέκα ζε ειιελνηνπξθηθή
δηαθνξά, κνινλφηη κε ην άξζξν 16 ηεο ζπλζήθεο ηεο Λσδάλλεο (1923) ε Σνπξθία είρε παξαηηεζεί απφ θάζε
δηθαίσκα ζηε Μεγαιφλεζν. Βλψ ινηπφλ ε ΐξεηαλία ζα κπνξνχζε λα επηηξέςεη λα επηηεπρηεί ε απηνδηάζεζε
θαηά ην παξάδεηγκα ησλ Εηαιψλ ζηα Ασδεθάλεζα ηε δεθαεηία ηνπ 1940, ηα νπνία επίζεο δηέζεηαλ
κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα, επέιεμε λα θξαηήζεη ηελ Κχπξν ππφ ηελ θπξηαξρία ηεο κε ηελ ελζάξξπλζε ηεο
ηνπξθηθήο εκπινθήο θαη ηεο ππφζαιςεο ηνπ ηνπξθηθνχ ζνβηληζκνχ ζηε λήζν.212 Βπξφθεηην γηα ηε γλσζηή
κέζνδν divide et impera, πνπ κε ηφζε επηηπρία αζθνχζε ζε δηάθνξεο γσληέο ηνπ πιαλήηε.213 O Ήληελ,
κηιψληαο ζην ππνπξγηθφ ζπκβνχιην θαηά ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ζπλεδξίνπ, εμήγεζε ηε κέζνδν απηή ζην
Κππξηαθφ. ΢θνπφο ηεο ΐξεηαλίαο ήηαλ λα θέξεη αληηκέησπνπο ζην ζέκα ηεο έλσζεο ηνπο Σνχξθνπο κε ηνπο
Έιιελεο θαη έηζη λα αλαγθάζεη ηνπο ηειεπηαίνπο λα απνδερηνχλ κηα ιχζε, ε νπνία ζα άθελε ηελ θπξηαξρία
ζε βξεηαληθά ρέξηα».214 Ο Ώγγ. ΐιάρνο ζην βηβιίν ηνπ Γέθα Φξόληα Κππξηαθνύ (ζ. 103) αλαθέξεη φηη έλαο
Άγγινο δεκνζηνγξάθνο εθκπζηεξεχηεθε ζηνλ ηφηε Έιιελα πξέζβε ζην Λνλδίλν Α. Μπίηζην φηη, φηαλ
ξψηεζε ηνλ Τθππνπξγφ Βμσηεξηθψλ Κηξθπάηξηθ γηαηί ε Ώγγιία είρε ζπγθαιέζεη ηελ ηξηκεξή δηάζθεςε, αθνχ
γλψξηδε φηη Βιιάδα θαη Σνπξθία ζα έιζνπλ ζε αληίζεζε, απηφο ηνπ απνθξίζεθε: «απηόο αθξηβώο ήηαλ ν
ζθνπόο».
Δ θνβεξά απεξίζθεπηε απνδνρή απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε ηεο βξεηαληθήο πξφηαζεο, θαη κάιηζηα
ρσξίο θαλέλαλ φξν θαη ζρεδφλ θακηά επηθχιαμε, ήηαλ αλέιπηζην. Ο ηφηε ΐξεηαλφο Τπνπξγφο Βμσηεξηθψλ
Μαθκίιιαλ νκνιφγεζε ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ φηη ην γεγνλφο απηφ απνηέιεζε γη‟ απηφλ «επράξηζηε
έθπιεμε». ΢ηε δηάξθεηα ηεο δηάζθεςεο νη ηξεηο κέηνρνη δηαηχπσζαλ δηαθνξεηηθά αηηήκαηα. Δ Βιιάδα δήηεζε
απφ ηελ Ώγγιία ηελ απνδνρή ηεο απηνδηάζεζεο ηεο Κχπξνπ «εληφο ηαθηήο θαη επιφγνπ πξνζεζκίαο». Δ
ΐξεηαλία ππνγξάκκηζε ηελ πξφζεζή ηεο λα δηαηεξήζεη ηα θπξηαξρηθά ηεο δηθαηψκαηα ζηε λήζν, γηα ηελ
θαιχηεξε θαηνρχξσζε ησλ ζηξαηεγηθψλ ηεο ζπκθεξφλησλ ζηε Μέζε Ώλαηνιή θαη πξφηεηλε ηελ
παξαρψξεζε ελφο θαζεζηψηνο ζπληαγκαηηθήο απηνθπβέξλεζεο. Δ Σνπξθία ππνζηήξημε φηη, εάλ ε ΐξεηαλία
απνζπξφηαλ απφ ηελ Κχπξν, ην λεζί ζα έπξεπε λα επηζηξαθεί ζηνλ πξνεγνχκελν θάηνρφ ηνπ (δειαδή ζηελ
ίδηα). Μηα κέξα πξηλ απφ ηελ ηειηθή ζπλάληεζε, ζηηο 6 ΢επηεκβξίνπ 1955, εθδειψζεθε πξνζρεδηαζκέλν απφ
ηελ ίδηα ηελ ηνπξθηθή θπβέξλεζε έλα ηξνκεξφ αλζειιεληθφ πνγθξφκ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη ηε
΢κχξλε, σο «απφδεημε» ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπ ηνπξθηθνχ ιανχ γηα ηελ Κχπξν. 215 Δ Σνπξθία παξαβίαζε

211
ΐ. Κατκάθε (επηκ.), Πελήληα Φξόληα πνπ Άιιαμαλ ηνλ Κόζκν. Le Monde Diplomatique. ΢ην βηβιίν απηφ ππάξρνπλ
ηξία ζεκαληηθά θείκελα γηα ην θίλεκα ησλ Ώδεζκεχησλ: «ε πνηθηινκνξθία ησλ Ώδεζκεχησλ», νη «ζηφρνη ηεο δηάζθεςεο
ηνπ Μπαληνχγθ» θαη «ε αλζξσπφηεηα ζέιεη λα επηβηψζεη».
212
Ο ηνπξθνθππξηαθφο εζληθηζκφο εθδειψζεθε κε ππνθίλεζε ηεο ΐξεηαλίαο σο αληίδξαζε ζηνλ ειιελνθππξηαθφ
εζληθηζκφ. Ο θεκαιηζκφο απέξξηπηε ηνλ παληνπξθηζκφ ησλ Νεφηνπξθσλ θαη έδηλε έκθαζε ζηελ εζληθηζηηθή δξάζε εληφο
ησλ ζπλφξσλ. ΐι. Ν. Kizilyurek, Οη Τνπξθνθύπξηνη, ζζ. 74, 76. Οη Σνχξθνη αξρηθά έδηλαλ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζην
ΐαιθαληθφ ΢χκθσλν θαη ζηελ ππφζρεζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο λα βειηηψζεη ηε ζέζε ηεο κνπζνπικαληθήο
κεηνλφηεηαο ζηε Θξάθε παξά ζην Κππξηαθφ. Stefanidis, φ.π., ζ. 55.
213
ΐι. ηελ ελφηεηα κε ηνλ ηίηιν «Αηαίξεη θαη ΐαζίιεπε» ζην βηβιίν ηνπ W. Mallinson, Κύπξνο, ζζ. 98-106. Με
παξφκνηα θξάζε ραξαθηήξηζε ηελ αγγιηθή πνιηηηθή ζηελ Κχπξν ν πξεζβεπηήο ζηελ Οπάζηγθηνλ Γ. Μειάο θαηά ηε
ζπλνκηιία ηνπ κε ηνλ Νηάιεο. ΢ην ίδην, ζ. 103. Γηα ηε βξεηαληθή πνιηηηθή ζηελ Κχπξν βι. ην εμαηξεηηθφ έξγν ηνπ Ρ.
Υφιαλη, Ζ Βξεηαλία θαη ν Κππξηαθόο Αγώλαο, 1954-59. Σνλ Ώχγνπζην ηνπ 1958 ν Κ. Καξακαλιήο ζηε ζπλάληεζή ηνπ
κε ηνλ πξσζππνπξγφ Μαθκίιαλ ζηελ Ώζήλα επέθξηλε ηε βξεηαληθή πνιηηηθή: «Σν γελεζηνπξγφ ζθάικα είλαη δηθά ζαο.
ΐάιαηε ηνπο Σνχξθνπο λα γαβγίδνπλ θαη ηψξα άξρηζαλ λα δαγθψλνπλ. Καη έηζη είλαη δχζθνιν λα ηνπο ζπκκαδέςεηε.
Πνηνο φκσο θηαίεη;». Ώβέξσθ, φ. π., η. ΐ, ζ. 69.
214
Οπίι. Μάιηλζνλ, Πηθξέο Διηέο, ζζ. 97-8.
215
Οη Μεληεξέο θαη Γνξινχ, πξσζππνπξγφο θαη ππνπξγφο Βμσηεξηθψλ ηεο Σνπξθίαο ηφηε, νκνιφγεζαλ ζηε δίθε ηνπο ην
΢επη. 1961 φηη ε επίζεζε ηνπ ηνπξθηθνχ φρινπ έγηλε ζχκθσλα κε ζρέδην, πνπ είρε θαηαξηίζεη ε ηνπξθηθή κπζηηθή

53
αλνηρηά ηελ ειιελνηνπξθηθή ζχκβαζε, πνπ είρε ζπκθσλεζεί αλάκεζα ζηνλ ΐεληδέιν θαη ηνλ Ελνλνχ ζηηο 30
Εαλνπαξίνπ 1923, ε νπνία πξνέβιεπε ηελ εμαίξεζε απφ ηελ ππνρξεσηηθή αληαιιαγή ησλ πιεζπζκψλ ησλ
Βιιήλσλ ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαη ησλ κνπζνπικάλσλ ηεο δπηηθήο Θξάθεο, αθνχ κε ην πνγθξφκ απηφ
θαηέζηξεθε θαη έδησρλε ηνλ ειιεληζκφ ηεο Πφιεο. Βληνχηνηο, ν Ώκεξηθαλφο Τπνπξγφο Βμσηεξηθψλ Σδνλ
Φφζηεξ Νηάιεο κε επηζηνιέο ηνπ πξνο ηνλ Έιιελα θαη Σνχξθν Πξσζππνπξγφ πήξε πξνθιεηηθά θαη
αλελδνίαζηα ίζεο απνζηάζεηο, βάδνληαο ζηελ ίδηα κνίξα ηνλ ζχηε κε ην ζχκα ησλ ηαξαρψλ.216 ΢σζηά ε ζηάζε
ηνπ Νηάιεο ζεσξήζεθε σο ην άθξνλ άσηνλ ηνπ θπληζκνχ θαη ηεο πνιηηηθήο ζθνπηκφηεηαο. Σν κήλπκά ηνπ
απνζθνπνχζε ζην λα θαλεί ε δπζαξέζθεηα ησλ ΔΠΏ πξνο ηελ Βιιάδα γηα ηελ αλαθίλεζε ηνπ Κππξηαθνχ θαη
ε ππνζηήξημή ηνπο πξνο ηνπο πνιηηηθνχο θαη απνηθηαθνχο ζρεδηαζκνχο ηεο ΐξεηαλίαο. Ο ζηφρνο ηνπ, φπσο
νξζά επηζεκαίλεη ν ΢π. ΐξπψλεο, ήηαλ έλαο θαη κνλαδηθφο: «λα παξαηάμεη ελσκέλν ην ΝΏΣΟ απέλαληη ζην
ζνβηεηηθφ κπινθ κε θάζε ηίκεκα. Γη‟ απηφλ δελ άμηδε λα δίλεηαη εζηθή δηάζηαζε ζε «ήζζνλνο ζεκαζίαο
ζέκαηα».217 ΢ηελ Ώζήλα ε αληίδξαζε ηεο θπβέξλεζεο Καξακαλιή ζηελ ηνπξθηθή βαλαπζφηεηα ήηαλ
εμαηξεηηθά ήπηα, δείγκα ηεο ειιεληθήο ππνηέιεηαο ζηελ ακεξηθαληθή βνχιεζε. Οη πξνεηδνπνηήζεηο φηη νη
ειιεληθέο δπλάκεηο δελ ζα ζπκκεηείραλ ζε ζπκκαρηθέο αζθήζεηο ή ε απεηιή φηη ε Βιιάδα ζα απέζπξε ηνπο
αμησκαηηθνχο ηεο απφ ην ζηξαηεγείν ηνπ ΝΏΣΟ ζηε ΢κχξλε δελ είραλ απνιχησο θαλέλα αληίθηππν ζηε
ζηάζε ηεο Άγθπξαο θαη ηεο Οπάζηγθηνλ.218
Δ επφκελε κεηά ηελ Σξηκεξή Αηάζθεςε πξνθιεηηθή θίλεζε ησλ ΐξεηαλψλ ήηαλ λα εμνξίζνπλ ηνλ
Μαθάξην ζηηο ΢ευρέιιεο ζηνλ Ελδηθφ Χθεαλφ (9 Μαξηίνπ 1956). Βίρε πξνεγεζεί ε απνηπρία ησλ ζπλνκηιηψλ
Μαθαξίνπ-Υάξληηγθ ηνλ ρεηκψλα ηνπ 1955. Σφηε πξαγκαηηθά ράζεθε κηα κεγάιε επθαηξία. Καη νη δχν
πιεπξέο έθαλαλ ζεκαληηθά βήκαηα πξνο έλα ζπκβηβαζκφ: o Ώξρηεπίζθνπνο απνδέρηεθε κεηαβαηηθή πεξίνδν
απηνθπβέξλεζεο επηά εηψλ κέρξη ηελ άζθεζε ηεο απηνδηάζεζεο θαη ε βξεηαληθή πιεπξά, πνπ ήηαλ ζε
δχζθνιε ζέζε κεηά ηελ απνρψξεζή ηεο απφ ην ΢νπέδ, εγθαηέιεηςε ην άηεγθην «πνηέ» θαη αλαγλψξηζε
ζεσξεηηθά θαη γηα ηελ Κχπξν ηελ αξρή ηεο απηνδηάζεζεο. ΋κσο ε δηάζεζε γηα έλαλ ζεηηθφ γηα ηελ
ειιελνθππξηαθή πιεπξά ζπκβηβαζκφ πξνζέθξνπζε ζηελ αληίδξαζε ηνπ Γξίβα θαη ηεο νκάδαο ησλ
αδηάιιαθησλ ηεο Μεηξφπνιεο ηεο Κπξήλεηαο, πνπ επέκελαλ ζηελ ηαρεία εθαξκνγή ηεο απηνδηάζεζεο ζηελ
Κχπξν θαη απεηινχζαλ κε εζληθφ δηραζκφ.219

1.2. Κππξηαθό θαη Μέζε Αλαηνιή

Δ δηεζλνπνίεζε ηνπ Κππξηαθνχ θαη ε αγγινηνπξθηθή αδηαιιαμία ψζεζαλ ηελ Ώζήλα λα δξαζηεξηνπνηεζεί
γηα πξψηε θνξά ζηε Μέζε Ώλαηνιή θαη επξχηεξα ζηε δηεζλή ζθελή. O Ώι. Κχξνπ, ζην βηβιίν πνπ εμέδσζε
ην 1955 κε ηίηιν Διιεληθή Δμωηεξηθή Πνιηηηθή (ζ. 218), αλαθέξεηαη ζηελ σο ηφηε ειιεληθή «απξαμία» ζηνλ
ηνκέα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ζηελ αλαηνιηθή Μεζφγεην:

Τη ην ζπζηεκαηηθόλ, αίθλεο, επξάμακελ θαη πνίνλ κεγάιεο πλνήο

έξγνλ επερεηξήζακελ εηο ηελ λνηηναλαηνιηθήλ ιεθάλελ ηεο
Μεζνγείνπ, νύησο ώζηε λα θαλή ε Παηξίο καο ζπλεπήο πξνο ηελ
επγελή απνζηνιήλ, κε ηελ νπνίαλ έρεη επηθνξηηζζή ππό ηεο
ηζηνξίαο θαη ηελ νπνίαλ πξνζδνθνύλ απ’ απηήλ Αηγύπηηνη θαη
Αηζίνπεο, Σύξνη θαη Ληβάληνη; Άιια θξάηε, κε θεθηεκέλα νπδέ

ππεξεζία κε ελζάξξπλζε ηεο ζηξαηησηηθήο εγεζίαο. Mar. Βvriviades, «Greek policy and Cyprus: An Interpretation», ζζ.
29-30. Γηα ην ηνπξθηθφ πνγθξφκ βι. ην εμαηξεηηθφ νγθψδεο βηβιίν ηνπ ΢πχξνπ ΐξπψλε, Ο Μεραληζκόο ηεο
Καηαζηξνθήο. «Αεπηέξα άισζηο» ραξαθηήξηζε ε Διεπζεξία ζε άξζξν ηεο ζηηο 16 ΢επη. 1955 ην ηνπξθηθφ πνγθξφκ θαηά
ησλ Βιιήλσλ ηεο Πφιεο.
216
Καζεκεξηλή, 20 ΢επη. 1955.
217
ΐξπψλεο, φ.π., ζ. 262.
218
Μέηξα ηα νπνία ζα έδεηρλαλ φηη ε ρψξα έρεη αληηζηάζεηο θαη ζα αλεζπρνχζαλ ηνπο ζπκκάρνπο, ζα ήηαλ: λα
θαηαγγείιεη ε Βιιάδα ζηε δηεζλή θνηλφηεηα ηελ ηνπξθηθή βαξβαξφηεηα· λα δηακαξηπξεζεί πξνο ηηο ΔΠΏ θαη ην ΝΏΣΟ
γηα ηε κεξνιεπηηθή ππέξ ηεο Σνπξθίαο ζηάζε ηνπο· λα δεηήζεη δηεμαγσγή έξεπλαο επί ηφπνπ απφ δηεζλή επηηξνπή· ην
πην ζεκαληηθφ, λα απνζχξεη ακέζσο ηνπο ζηξαηησηηθνχο ηεο απφ ην ζηξαηεγείν ηνπ ΝΏΣΟ ζηε ΢κχξλε θαη λα
γλσζηνπνηήζεη φηη ζην εμήο ζα απέρεη απφ θάζε λαηντθή άζθεζε θαη δξαζηεξηφηεηα, σο ηφηε πνπ ε Σνπξθία:
απνδεκηψζεη πιήξσο ηα ζχκαηα, δψζεη εγγπήζεηο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ Βιιήλσλ πνπ απέκεηλαλ θαη δηεμαγάγεη έξεπλα,
αλεχξεη θαη ηηκσξήζεη ηνπο ελφρνπο.
219
Νηθ. Κξαληδηψηεο, Γύζθνια Φξόληα, ζζ. 115, 135· Ώι. Δξαθιείδεο, Κππξηαθό, ζζ. 44-55· Σεξιεμήο, φ. π., ζζ. 251-2·
Ώβέξσθ, Ηζηνξία Φακέλωλ Δπθαηξηώλ, η. Ώ, ζζ. 104-5.

54
 ην δέθαηνλ ησλ ηδηθώλ καο εζηθώλ εθνδίσλ, κε απνιακβάλνληα,
σο εκείο, ηεο βαζείαο ζπκπαζείαο ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ιαώλ θαη
κε έρνληα λα επηδείμνπλ ηαο αλεθηηκήηνπο ειιεληθάο παξνηθίαο,
πνιηηεύνληαη κε ζύζηεκα θαη επηκνλήλ, ελώπηνλ ησλ νπνίσλ
εκθαλίδνληαη αθόκε πιένλ ιππεξαί ε ηδηθή καο απξαμία ή –
ηνπζ’ όπεξ απείξσο ρεηξόηεξνλ– αη ηδηθαί καο παξνδηθαί,
αζπζηεκαηνπνίεηνη θαη γξνλζνθνπνύκελαη, ελίνηε, ελέξγεηαη.
Πόηε επί ηέινπο ζα αληηιεθζώκελ όηη νη ιανί ηεο Δγγύο θαη ηεο
Μέζεο Αλαηνιήο απνξνύλ θαη εμίζηαληαη δηα ηελ απνπζίαλ ηεο
Διιάδνο, εηο ηελ εηιηθξίλεηαλ θαη ην ακεξόιεπηνλ ηεο νπνίαο ε
εκπηζηνζύλε ησλ είλαη αθεξαία; Οη δεζκνί καο κε ηνλ θόζκνλ
απηόλ… είλαη ηόζνλ ζηελνί, ε ςπρηθή καο ζπγγέλεηα ηόζν
θαηάδεινο, ε ηζηνξηθή παξνπζία ηεο Διιάδνο ηόζνλ θηππεηή,
ώζηε λα θαζίζηαηαη αζπγρώξεηνο ε ζπλέρηζηο ηεο ζεκεξηλήο
πνιηηείαο καο ή θπξηνιεθηηθώηεξνλ ηεο αλππαξμίαο νηαζδήπνηε
πνιηηείαο.

Αχν ρξφληα αξγφηεξα ην Κππξηαθφ είρε ζπκβάιεη ζηελ ελεξγφηεξε ζπκκεηνρή ηεο Βιιάδαο ζηηο δηεζλείο
δηεξγαζίεο θαη ζηελ ειιελναξαβηθή πξνζέγγηζε. ΢χκθσλα κε ηνλ δεκνζηνγξάθν ηεο Καζεκεξηλήο Ώλη.
Ώλησλαθάθε:

Tν Κππξηαθόλ έρεη θαηαζηή όξγαλνλ επξπηέξαο εμσηεξηθήο

πνιηηηθήο δηα ηελ Διιάδα. Γηόηη ην Κππξηαθόλ είλαη εθείλν, ην
νπνίνλ εηνπνζέηεζε ελ ηε πξάμεη ηελ ρώξαλ καο εηο ην
αληηηκπεξηαιηζηηθόλ ζηξαηόπεδνλ, ηελ απήιιαμε ησλ ακέζσλ
επηξξνώλ ηεο βξεηαληθήο δηπισκαηίαο θαη θαηά ζπλέπεηαλ ηελ
πξνζήγγηζελ εηο ηνλ αξαβηθόλ θόζκνλ· θαη ηεο ήλνημε κεγάιαο
δπλαηόηεηαο εηο απηόλ.220

Ο Ώβέξσθ ζην βηβιίν ηνπ Ηζηνξία ηωλ Φακέλωλ Δπθαηξηώλ (η. Ώ, ζζ. 136, 138) αλαγλσξίδεη φηη ιφγσ ηνπ
Κππξηαθνχ «ε κηθξή θαη απνκνλσκέλε Βιιάδα έπαημε δπλακηθά ην παηρλίδη ηεο». Ο Γξ. Καζηκάηεο αλαθέξεη
ζην δηθφ ηνπ βηβιίν (Ζ Διιάο θαη ν Κόζκνο, ζ. 44) φηη ν Νερξνχ ζεσξνχζε ηελ Βιιάδα «ππήθννλ ηεο Αχζεσο
ρσξίο βνχιεζηλ θαη γλψκελ» θαη κφλν ην Κππξηαθφ ηελ είρε θέξεη ζε ζχγθξνπζε κε ηε Αχζε (νπζηαζηηθά κε
ηε ΐξεηαλία). Καη ν Υξ. Παιακάο (Γηπιωκαηηθό Τξίπηπρν, ζζ. 211-12) επηζεκαίλεη φηη:

Γηα πξώηε θνξά ζηα Ηλσκέλα Έζλε ζπκεζήθακε πσο, πέξα από ην
ζπκκαρηθό θύθιν, ππήξρε θαη έλαο άιινο θόζκνο. Έλαο θόζκνο
δηαθνξεηηθόο από ην δηθό καο. Έλαο θόζκνο θιεηζκέλνο
ηδενινγηθά ζηηο δηθέο ηνπ εθθιεζίεο, έλαο θόζκνο κε ηνλ
νπνίνλ είρακε έξζεη ζε ζθιεξή αληηδηθία πξηλ από ιίγα ρξόληα,
αιιά πνπ απνηεινύζε κέξνο ηεο δηεζλνύο πξαγκαηηθόηεηαο, κέξνο
ηνπ αιεζηλνύ θόζκνπ πνπ καο πεξηζηνίρηδε. Δθεί κέζα ζηνλ
πεξίβνιν ηεο Γεληθήο Σπλειεύζεσο ησλ Ηλσκέλσλ Δζλώλ
αλαθαιύςακε, ίζσο γηα πξώηε θνξά, ηελ Αζία, ηελ Αθξηθή, ηε
Λαηηληθή Ακεξηθή, ηελ Απζηξαιία. Βξήθακε κηα έηνηκε
ππνζηήξημε από ηνλ αξαβηθό θόζκν.

Μεηά ηελ απνηπρία ηεο θπβέξλεζεο Παπάγνπ λα εγγξάςεη ηελ πξνζθπγή γηα ην Κππξηαθφ ζηελ εκεξήζηα
δηάηαμε ηεο Γεληθή ΢πλέιεπζε ηνπ ΟΔΒ θαη ηελ εθηφπηζε ηνπ Μαθαξίνπ απφ ηνπο ΐξεηαλνχο, ε λέα
θπβέξλεζε Καξακαλιή αλαδήηεζε δηεζλή ζηεξίγκαηα. Έηζη, ηελ άλνημε ηνπ 1956 κηα δηπισκαηηθή απνζηνιή
πήγε ζηνλ αξαβηθφ θφζκν, ηελ Ελδία θαη ηελ Άπσ Ώλαηνιή κε επηθεθαιήο ηνλ Τπνπξγφ Άλεπ
Υαξηνθπιαθίνπ Γξ. Καζηκάηε, κηα άιιε ζηε λφηηα Ώκεξηθή κε επηθεθαιήο ηνλ πξέζβε Ν. Υαηδεβαζηιείνπ

220
Αξρείν, η. 2, ζ. 407, 22 Ώπγ. 1957.

55
θαη κηα ηξίηε ζε ρψξεο ηεο Άπσ Ώλαηνιήο κε επηθεθαιήο ηνλ πξέζβε Ώι. Ληάηε, δηεπζπληή ηνπ
Αηπισκαηηθνχ Γξαθείνπ ηνπ Τπνπξγνχ Βμσηεξηθψλ Θενηφθε.
΢ην ππφκλεκά ηνπ πξνο ηνλ Πξσζππνπξγφ, κεηά απφ ηελ πεξηνδεία ηνπ ζηε Μέζε Ώλαηνιή (Μάξη.
1956), ν Καζηκάηεο πξφηεηλε ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ γηα ηε ζχζθημε ησλ ειιελναξαβηθψλ ζρέζεσλ θαη
ηελ ίδξπζε ειιεληθψλ πξεζβεηψλ ζ‟ φιεο ηηο αξαβηθέο ρψξεο. Δ Βιιάδα έπξεπε λα εληζρχζεη ηνπο δεζκνχο
ηεο κε ηνπο Άξαβεο, γηα λα εμαζθαιίζεη ηηο ςήθνπο ηνπο ζηνλ ΟΔΒ θαη γηα λα εμαλαγθάζεη ηε ΐξεηαλία λα
απνδερηεί ην δηθαίσκα ηνπ θππξηαθνχ ιανχ γηα απηνδηάζεζε. Ο Τπνπξγφο ηφληζε ζηνπο Άξαβεο εγέηεο φηη
πξφζεζε ηεο Βιιάδαο ήηαλ λα θηλεζεί σο θξάηνο αλεμάξηεην πξνο δηάθνξεο θαηεπζχλζεηο, ρσξίο λα
δεζκεχεηαη απφ ηηο ππνρξεψζεηο ηεο απέλαληη ζην ΝΏΣΟ ή ηελ νξγαληθή παξνπζία ηεο ζηνπο θφιπνπο ηνπ
δπηηθνχ θφζκνπ θαη λα παίμεη ηνλ ξφιν ηνπ ζπλδέζκνπ αλάκεζα ζηνλ δπηηθφ θαη ηνλ αξαβηθφ θφζκν. ΋πσο
κάιηζηα επηζήκαλε, «ε πξνζπάζεηά ηνπ πξνο ηαο αξαβηθάο ρψξαο ζηελσηέξνπ ζπλδέζκνπ, καθξάλ ηνπ λα
ελνριή, πξέπεη λα ηθαλνπνηή ηελ ακεξηθαληθήλ πνιηηηθήλ, δπλακέλελ λα ρξεζηκνπνηήζε ελδερνκέλσο εηο ην
κέιινλ ηελ ηδηάδνπζαλ ζέζηλ καο πξνο εμππεξέηεζηλ ησλ γεληθνηέξσλ θνηλψλ ζθνπψλ θαη ηδαληθψλ». 221 Με
ηηο απφςεηο απηέο ήηαλ ζχκθσλνο ν Έιιελαο πξέζβεο ζηε ΐεξπηφ Γεψξγηνο ΢εθεξηάδεο (΢εθέξεο). ΢ε δηθφ
ηνπ ππφκλεκα πξνο ην ΤΠΒΞ (Ενχληνο 1956) πξφηεηλε ηε δεκηνπξγία πξεζβείαο ζηε ΢πξία θαη ηελ
πξφζθιεζε λα επηζθεθηνχλ ηελ Ώζήλα Άξαβεο δεκνζηνγξάθνη θαη ηνπιάρηζηνλ έλαο Άξαβαο αξρεγφο
θξάηνπο.222
Οη πξνηάζεηο ησλ δχν δηπισκαηψλ έγηλαλ δεθηέο απφ ην ππνπξγηθφ ζπκβνχιην θαη ν Καξακαλιήο
εμέθξαζε ηε βνχιεζή ηνπ λα δηεπξχλεη ηε ζπλεξγαζία κε ηηο αξαβηθέο ρψξεο ηφζν ζηνλ εκπνξηθφ-νηθνλνκηθφ
ηνκέα φζν θαη ζηνλ πνιηηηθφ. Δ αξρή έγηλε ζηηο 11 Ενπλίνπ 1956, φηαλ ζπλήιζε ειιελναξαβηθή δηάζθεςε κε
ζπκκεηνρή εθπξνζψπσλ ηνπ επηκειεηεξίνπ Ώζελψλ θαη επηκειεηεξίσλ αξαβηθψλ ρσξψλ. Κχξην αληηθείκελν
ησλ εξγαζηψλ ηεο δηάζθεςεο ήηαλ νη εκπνξηθέο ζρέζεηο θαη ζπλαιιαγέο θαζψο θαη ε ζπλεξγαζία ζηνλ
βηνκεραληθφ θαη ηερληθφ ηνκέα, ηνλ ηνπξηζκφ, ηε λαπηηιία, ηηο κεηαθνξέο θαη ηελ αιηεία. Βλάκηζε ζρεδφλ
ρξφλν αξγφηεξα εγθαηληάζηεθε ε ιεηηνπξγία ηνπ ειιελναξαβηθνχ επηκειεηεξίνπ θαη αληηπξνζσπεία ησλ
ειιεληθψλ επηκειεηεξίσλ επηζθέθηεθε αξαβηθέο ρψξεο, γηα λα εμεηάζεη επί ηφπνπ ηηο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο
ησλ ειιελναξαβηθψλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ.223
Οη Άξαβεο αληαπνθξίζεθαλ ζεηηθά ζηελ ειιεληθή πξνζέγγηζε, αθνχ ην Κππξηαθφ ηνπο
απαζρνινχζε, φρη κφλν επεηδή έκνηαδε κε ην παιαηζηηληαθφ (απνηθηνθξαηία, δχν εζληθν-ζξεζθεπηηθέο
θνηλφηεηεο κε μερσξηζηά αηηήκαηα), αιιά θπξίσο γηαηί νη ΐξεηαλνί δηέζεηαλ ζηελ Κχπξν ζηξαηησηηθέο
βάζεηο, απ‟ φπνπ εχθνια κπνξνχζαλ λα ηνπο πιήμνπλ. Οη Άξαβεο πξνζδνθνχζαλ λα δηαπξαγκαηεπηεί ε
Βιιάδα ην ζέκα ησλ βξεηαληθψλ βάζεσλ ζηε Μεγαιφλεζν θαη λα επηδηψμεη ηελ απνζηξαηηθνπνίεζή ηεο.224 Δ
θπβέξλεζε Καξακαλιή ήηαλ αληίζεηε ζε απηφ, αιιά ρξεζηκνπνίεζε ην αξαβηθφ αίηεκα ζηηο
δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηνπο ΐξεηαλνχο. Σν επηρείξεκά ηεο ήηαλ φηη, αλ πξνθξηλφηαλ ε ιχζε ηεο δηρνηφκεζεο,
νη Άξαβεο ζα κπνξνχζαλ λα εγείξνπλ ζέκα δηρνηφκεζεο ηεο επαξρίαο Ώιεμαλδξέηαο, ηελ νπνία είρε
απνζπάζεη ε Σνπξθία πξηλ απφ ηνλ ΐ΄ Παγθφζκην Πφιεκν.225
ΐέβαηα, νη Άξαβεο είραλ γεληθφηεξνπο ιφγνπο λα είλαη ζεηηθνί έλαληη ησλ ειιεληθψλ ζέζεσλ ζην
Κππξηαθφ. Ώληηκάρνληαλ θαη απηνί ηε βξεηαληθή απνηθηνθξαηία θαη ήηαλ δπζαξεζηεκέλνη κε ηελ ηνπξθηθή
πνιηηηθή ζηε Μέζε Ώλαηνιή. Ώλ θαη ην 1947 ε Σνπξθία είρε θαηαςεθίζεη ην ζρέδην δηρνηφκεζεο ηεο
Παιαηζηίλεο απφ ζξεζθεπηηθή αιιειεγγχε θαη εμαηηίαο ηνπ θφβνπ κήπσο ην εβξατθφ θξάηνο απνηεινχζε
κέζν δηείζδπζεο ησλ ΢νβηεηηθψλ ζηελ πεξηνρή, δχν ρξφληα αξγφηεξα αλαγλψξηζε ην Εζξαήι, ζεσξψληαο ην
θηινδπηηθφ θαη ελ δπλάκεη ζχκκαρν θαηά ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. Σν 1954 ν Νάζεξ έδησμε ηνλ Σνχξθν
πξέζβε ζην Κάηξν θαη δεκφζηα ραξαθηήξηζε ηελ ηνπξθηθή πνιηηηθή σο «αληηαξαβηθή». Σν επφκελν έηνο ε
Σνπξθία αλαθνίλσζε ηελ ίδξπζε ηνπ ΢πκθψλνπ ηεο ΐαγδάηεο, πξνθαιψληαο ηε κήλε ησλ Ώξάβσλ
εζληθηζηψλ.226

221
Γηα ην ηαμίδη ηνπ Καζηκάηε βι. Αξρείν, η. 2, ζζ. 37-9. Δ παξάζεζε ζηε ζ. 39.
222
Βvanthis Hatzivassiliou, “Greece and the Arabs”, ζ. 56.
223
Αξρείν, η. 2, ζ. 103 (11-15 Ενπλ. 1956) θαη ζ. 462 (15 Ννεκ. 1957).
224
΢ε ζπλέληεπμε πνπ παξαρψξεζε ν ΢χξνο ππνπξγφο Βμσηεξηθψλ ΢αιάρ Μπηηάξ ζηνλ απεζηαικέλν ηνπ Έζλνπο Νηθ.
Μεηαμά ζηηο 24 Ώπγ. 1957 ηφληζε φηη «ε Κχπξνο απνηειεί, φρη κφλνλ ειιεληθφλ ζέκα, αιιά θαη αξαβηθφλ. Δ εηζβνιή εηο
ην ΢νπέδ απέδεημελ φηη ε εηο Κχπξνλ παξνπζία ησλ ΐξεηαλψλ απνηειεί απεηιήλ δηα ηαο αξαβηθάο ρψξαο».
225
Hatzivassiliou, φ. π., ζ. 60· Xydis, φ. π., ζ. 49.
226
S. Bolukbasi, «Behind the Turkish-Israeli Alliance», ζζ. 22-4.

56
1.3. Τν Κππξηαθό ζηνλ ΟΖΔ, 1957
΢ηηο 19 Αεθεκβξίνπ 1956 ν Άγγινο ππνπξγφο Ώπνηθηψλ Λέλνμ-Μπφπλη, κεηά απφ ζπλελλφεζε κε ηνλ Σνχξθν
Πξσζππνπξγφ Μεληεξέο ζηελ Άγθπξα, πξνέβε ζηελ πεξίθεκε δήισζε ηεο «δηπιήο απηνδηάζεζεο», δειαδή
ηεο θαη‟ νπζίαλ δηρνηφκεζεο ηεο Κχπξνπ «κεηαμχ ησλ ελδερνκέλσλ ιχζεσλ». Σελ ίδηα ιχζε είραλ
εθαξκφζεη νη ΐξεηαλνί πξνεγνπκέλσο ζε άιια απνηθηαθά δεηήκαηα, φπσο ζηηο πεξηπηψζεηο ηεο Εξιαλδίαο θαη
ηεο Ελδίαο, θαη κφλν ζην ζέκα ηεο Παιαηζηίλεο είραλ αληηπξνηείλεη ηε ιχζε ηεο νκνζπνλδίαο. ΢ηελ
πεξίπησζε ηεο Κχπξνπ ε δηρνηφκεζε παξνπζηάζηεθε σο ε ηδαληθή ιχζε γηα ην πξφβιεκα, αθνχ πεξηιάκβαλε
ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο απηνδηάζεζεο, ηθαλνπνηνχζε ην αίηεκα ηεο Σνπξθίαο γηα αζθάιεηα θαη
εμαζθάιηδε γηα ηε Αχζε ηε ζηξαηεγηθή ζέζε ηνπ λεζηνχ. ΋κσο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα επξφθεηην γηα κηα
θίλεζε ηαθηηθήο. Με ηελ πξφηαζε απηή ε ΐξεηαλία απέβιεπε ζηελ απνηξνπή ηεο έλσζεο, φρη ζηελ
εγθαηάιεηςε ηεο λήζνπ.
΢ηελ Ώζήλα ππήξρε κεγάιε αηζηνδνμία γηα ηε λέα πξνζθπγή ζηνλ ΟΔΒ αιιά θαη κεγάιε απηαπάηε
γηα ηε ζηάζε ησλ ΔΠΏ. Ο Γξ. Καζηκάηεο ζεσξνχζε ηελ επηηπρία ηεο ειιεληθήο ζέζεο εμαζθαιηζκέλε,
αθφκα θαη ρσξίο ηε ζηήξημε ηνπ κεγάινπ πξνζηάηε:
Αλαρσξώ εθ Νέαο Υόξθεο αηζηόδνμνο. Γελ είλαη γλσζηή αθόκε θαη
δελ ζα γίλε κέρξη ηεο ηειεπηαίαο ζηηγκήο ε ζηάζηο ησλ
Ηλσκέλσλ Πνιηηεηώλ. Βεβαίσο, αλ νη Ηλσκέλαη Πνιηηείεο καο
ππνζηεξίμνπλ όπσο πξέπεη, ειπίδνκελ ην αίηεκα ησλ Κππξίσλ λα
ζπγθεληξώζε ηα 9/10 ησλ ςήθσλ. Αιιά θαη ρσξίο ηαο Ηλσκέλαο
Πνιηηείαο εκπνξνύκελ λα ληθήζσκελ, δηόηη ηόζνλ είλαη κεγάιε ε
απήρεζηο ηνπ δηθαίνπ ησλ Κππξίσλ εηο ηα Ηλσκέλα Έζλε θαη
ηόζνλ ζαθέο έγηλε πιένλ όηη ην Κππξηαθόλ απνηειεί κέξνο ηνπ
πξνβιήκαηνο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, από ηελ νπνίαλ ε Αγγιία δηα
ηεο ζηάζεώο ηεο απέθιεηζελ εαπηήλ.227

Ο Ώβέξσθ ζηελ νκηιία ηνπ ζηελ πνιηηηθή επηηξνπή ηεο Γεληθήο ΢πλέιεπζεο ηνπ δηεζλνχο νξγαληζκνχ ζηηο 18
Φεβξνπαξίνπ 1957 ελέηαμε θη απηφο ην πξφβιεκα ηεο Κχπξνπ ζην δήηεκα ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο εηξήλεο ζηε
Μέζε Ώλαηνιή. «Αε ζα ήην δπλαηφλ λα αγλνεζή», ηφληζε, «ε γλψκε νπδελφο εθ ησλ θξαηψλ, ηα νπνία έρνπλ
λφκηκα ζπκθέξνληα λα ππεξαζπίζνπλ», ελλνψληαο ηα θξάηε ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, πνπ θαηά ην
πιείζηνλ ήηαλ θηιηθά πξνο ηελ Βιιάδα θαη ηελ θππξηαθή ππφζεζε. Δ Κχπξνο, ζπκπιήξσζε, πξέπεη λα πάςεη
λα είλαη νξκεηήξην θαη βάζε επηζεηηθψλ ελεξγεηψλ, φπσο ππήξμε θαηά ηελ επηδξνκή ελαληίνλ ηεο Ώηγχπηνπ.
Ώλακθίβνια, νη αξαβηθέο ρψξεο ήηαλ αλάκεζα ζηνπο πην έλζεξκνπο ππνζηεξηθηέο ησλ ειιεληθψλ
ζέζεσλ. Ο αληηπξφζσπνο ηεο ΢πξίαο ζηνλ ΟΔΒ, Φαξίλη Γετλεληίλ, αθνχ ππνγξάκκηζε ηε γεηηλίαζε θαη ηνπο
δεζκνχο ΢πξίαο θαη Κχπξνπ, δήισζε φηη ηα ζπκθέξνληα ηεο ειιεληθήο πιεηνςεθίαο δελ πξέπεη λα
ζπζηαζηνχλ ζηα ζπκθέξνληα ηεο κεηνςεθίαο. Δ Κχπξνο ρξεζηκνπνηήζεθε ζπρλά σο βάζε εηζβνιήο θαηά ηεο
΢πξίαο θαη σο ηκπεξηαιηζηηθφ νρπξφ ηεο Ώγγιίαο ζ‟ απηήλ ηελ πεξηνρή. ΢ρέδηα ππνθίλεζεο επαλαζηάζεσλ
ζηε ΢πξία είραλ θαηαζηξσζεί ζηελ Κχπξν ζην πιαίζην ηεο «γαιινβξεηαλν-ζησληζηηθήο ζπλσκνζίαο» θαηά
ησλ αξαβηθψλ θξαηψλ. Δ απειεπζέξσζε ηεο Κχπξνπ απνηεινχζε γηα ηε ΢πξία δσηηθή αλάγθε θαη ε θαηνρή
ηεο λήζνπ ήηαλ εκπφδην ζηνλ δξφκν ηνπ αξαβηθνχ θφζκνπ πξνο ηελ εηξήλε. Δ έλσζε κε ηελ Βιιάδα
απνηεινχζε έλα ελδερφκελν, αιιά ππήξραλ θαη άιιεο ιχζεηο, φπσο ε απηνλνκία. Ο Ώηγχπηηνο αληηπξφζσπνο
επίζεο δηαθήξπμε φηη «εάλ ε Κχπξνο είρε κηα ειεχζεξε θαη αλεμάξηεηε θπβέξλεζε, φπσο ζα ήζειε ε
Ώίγππηνο, ζα εκπφδηδε ηελ εμαπφιπζε κηαο ηέηνηαο επίζεζεο ζην ΢νπέδ».228
Τπέξ ηεο απηνδηάζεζεο ηεο Κχπξνπ ηάρηεθαλ θαη άιιεο αξαβηθέο ρψξεο (Ενξδαλία, Σπλεζία,
΢νπδάλ) θαζψο θαη ρψξεο απφ ηελ Ώλαηνιηθή Βπξψπε. Δ Πνξηνγαιία, ην Παθηζηάλ, ε Νέα Γειαλδία θαη ε
Ώπζηξαιία ςήθηζαλ ηηο βξεηαληθέο ζέζεηο, ελψ δπηηθνεπξσπατθέο θαη ιαηηλνακεξηθαληθέο ρψξεο (Γαιιία,
Εζπαλία, ΐέιγην, Ννξβεγία, Ώπζηξία, ΐελεδνπέια, ΐνιηβία) ηάρηεθαλ ππέξ ηεο δηεμαγσγήο ηξηκεξψλ
δηαπξαγκαηεχζεσλ, ζέζε ηελ νπνία πξνσζνχζαλ νη ΔΠΏ. Ο Ελδφο αληηπξφζσπνο, Κξίζλα Μέλνλ, κηα απφ ηηο
επηθαλέζηεξεο θπζηνγλσκίεο δηεζλψο κε κεγάιν θχξνο ζηνλ ΟΔΒ, ππνζηήξημε πσο νη Κχπξηνη απνηεινχλ
μερσξηζηή εζλφηεηα θαη πξφηεηλε ηε ιχζε ηεο αλεμαξηεζίαο. Σειηθά, ε Πνιηηηθή Βπηηξνπή ελέθξηλε θαη
θαηφπηλ ε Γεληθή ΢πλέιεπζε απνδέρηεθε ηλδηθή ζπκβηβαζηηθή πξφηαζε, ε νπνία θαινχζε γηα «κηα εηξεληθή,

227
ΒΠ΢ΐ, 25 Εαλ. 1957.
228
UNGA official records, 11th Session, ζπδεηήζεηο-Κππξηαθφ, 1957.

57
δεκνθξαηηθή θαη δίθαηε ιχζε» ζχκθσλα κε ηνπο ζθνπνχο θαη ηηο αξρέο ηεο Υάξηαο θαη γηα επαλάιεςε ησλ
δηαπξαγκαηεχζεσλ (ςήθηζκα 1013).229
Δ αιιαγή ζηελ πνξεία ηνπ Κππξηαθνχ ηειηθά πξνήιζε φρη απφ ηελ ειιεληθή δηπισκαηία, αιιά απφ
ηελ αλάγθε ηεο ΐξεηαλίαο λα επαλεμεηάζεη ηελ πνιηηηθή ηεο ζηε Μέζε Ώλαηνιή, πεξηιακβαλνκέλεο ηεο
Κχπξνπ, κε βάζε ηα λέα δεδνκέλα ηεο κεηα-΢νπέδ (ππξεληθήο) επνρήο. Δ θξίζε ζηελ Ώίγππην είρε θαηαδείμεη
φηη ε Κχπξνο δελ κπνξνχζε λα παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο ζηελ επξχηεξε πεξηνρή.
Βθηφο απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχζε ζηνπο ΐξεηαλνχο ε ΒΟΚΏ ππήξραλ θαη άιινη πεξηνξηζκνί,
φπσο ε ζηελφηεηα ρψξνπ γηα ηε δηαζπνξά ησλ αεξνζθαθψλ θαη ε έιιεηςε ιηκαληψλ ή αγθπξνβφιησλ γηα
απνβαηηθά ζθάθε –γηα ηελ επηρείξεζε ζην ΢νπέδ ηα βξεηαληθά πινία ήξζαλ απφ ηε Μάιηα. Πην ζεκαληηθφ
φκσο ήηαλ φηη ε λέα βξεηαληθή θπβέξλεζε ηνπ Υάξνιλη Μαθκίιαλ, ν νπνίνο είρε δηαδερηεί ηνλ Ήληελ ζηελ
πξσζππνπξγία, απνθαηέζηεζε θαη ελδπλάκσζε ηηο ζρέζεηο κε ηηο ΔΠΏ κεηά ηε ζπλάληεζε ησλ εγεηψλ ησλ
δχν ρσξψλ ζηηο ΐεξκνχδεο ηνλ Μάξηην ηνπ 1957 θαη δέζκεπζε ηηο ΔΠΏ λα βνεζήζνπλ ηε ΐξεηαλία ζηελ
αλάπηπμε δηθήο ηεο δχλακεο ππξεληθήο απνηξνπήο.230 Ώληηκέησπε κε ηεξάζηηα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα θαη
κε ην πξνβάδηζκα ζηε Μέζε Ώλαηνιή λα αλήθεη πιένλ ζηνπο Ώκεξηθαλνχο, ε ΐξεηαλία αληηιήθζεθε φηη
έπξεπε λα αλαιάβεη ηηο επζχλεο ηεο γηα ηελ ππεξάζπηζε φρη πηα ησλ εζληθψλ ηεο ζπκθεξφλησλ αιιά ησλ
ζπκθεξφλησλ ηεο Αχζεο γεληθφηεξα. ΢ηε λέα ππξεληθή επνρή ε Κχπξνο ηήο ήηαλ πεξηζζφηεξν βάξνο παξά
φθεινο: ζα ηεο αξθνχζε λα δηαηεξήζεη ζην λεζί νξηζκέλεο ζηξαηησηηθέο βάζεηο γηα ηελ πξνβνιή ηεο ηζρχνο
ηεο ζηε Μέζε Ώλαηνιή κε ηελ Σνπξθία θαη ηελ Βιιάδα λα κνηξάδνληαη ην ππφινηπν κέξνο ηνπ λεζηνχ.231
H πξψηε ρεηξνλνκία θαιήο ζέιεζεο ηεο ΐξεηαλίαο –κεηά απφ «ζπκβνπιή» ηνπ Ώτδελράνπεξ–
εθδειψζεθε κε ηελ απειεπζέξσζε ηνπ Μαθαξίνπ ηνλ Μάξηην ηνπ 1957 θαη ηελ απνδνρή ηεο πξφηαζεο γηα
λαηντθή δηακεζνιάβεζε. Δ δεχηεξε κε ηελ αληηθαηάζηαζε ζηα ηέιε ηνπ ίδηνπ έηνπο ηνπ αδηάιιαθηνπ
θπβεξλήηε Υάξληηγθ απφ ηνλ θηιειεχζεξν Υηνπ Φνπη. Πίζσ απ‟ απηέο ηηο θηλήζεηο θξπβφηαλ κηα ζθιεξή γηα
ηνπο ΐξεηαλνχο πξαγκαηηθφηεηα: ε θξίζε ζην ΢νπέδ ηνπο είρε αλαγθάζεη λα αθήζνπλ ζηνπο Ώκεξηθαλνχο
ηελ πξσηνβνπιία ησλ θηλήζεσλ ζηα κεζαλαηνιηθά δεηήκαηα, αθφκα θαη γηα έλα σο ηφηε «δηθφ ηνπο ζέκα»,
φπσο ζεσξνχζαλ ην Κππξηαθφ.
Βλψ νη Ώκεξηθαλνί είραλ αξρίζεη λα εκπιέθνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζην Κππξηαθφ, επηδεηψληαο
ιχζε πνπ ζα ηθαλνπνηνχζε ηα αγγινακεξηθαληθά ζπκθέξνληα, ε ειιεληθή πιεπξά ζπλεηδεηνπνηνχζε φηη νη
δηεζλείο ζπλζήθεο δελ ήηαλ επλντθέο γηα ηελ πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ ειιεληζκνχ επίιπζε ηνπ Κππξηαθνχ. ΢ε
επηζηνιή ηνπ ζηνλ Γξίβα, ιίγεο κέξεο πξηλ ηελ νκηιία ηνπ ζηνλ ΟΔΒ ηνλ ΢επηέκβξην, ν Ώβέξσθ ηφληζε φηη
«νη αξηζκνί καο είλαη δπζκελείο. Λφγσ ζπκθεξφλησλ, ζηελνί καο θίινη, γείηνλεο κάιινλ, ζθνδξφηαηα
αληηβξεηαλνί… εξλήζεζαλ λα καο βνεζήζνπλ εηο ην δήηεκα ηεο εγγξαθήο. Οη πεξηζζφηεξνη, θαη
αληηαπνηθηαθνί ιανί αθφκε, επηζπκνχλ δσεξψο απφθαζηλ εληειψο “άρξνπλ”». 232 Μεηά ηελ νκηιία ηνπ
απέζηεηιε κλεκφλην πξνο ηνλ Καξακαλιή κε ην ίδην πεξηερφκελν. Οη θσηηέο ηνπ ΢νπέδ είραλ ζβήζεη θαη ε
έθξπζκε θαηάζηαζε ζηε Μέζε Ώλαηνιή ιφγσ ηεο ηνπξθνζπξηαθήο θξίζεο σζνχζε πνιινχο θίινπο ηεο
Βιιάδαο λα είλαη δηζηαθηηθνί θαη ζπκβηβαζηηθνί. Δ Ελδία δελ ήηαλ πηα πξφζπκε λα κεζνιαβήζεη ζην
Κππξηαθφ –σο λέν κέινο ηεο Κνηλνπνιηηείαο δελ επηζπκνχζε λέα ζχγθξνπζε κε ηε ΐξεηαλία. Ώθφκα θαη νη
εζληθηζηέο εγέηεο ηεο Ώηγχπηνπ θαη ηεο ΢πξίαο ήηαλ ηψξα επηθπιαθηηθνί ιφγσ ησλ ηεηακέλσλ ηνπο ζρέζεσλ
κε ηε ΐξεηαλία θαη ηελ Σνπξθία.233 Δ άπνςε πνιιψλ αληηπξνζσπεηψλ ζηνλ ΟΔΒ ήηαλ φηη ην Κππξηαθφ δελ
ήηαλ απνηθηαθφ ζέκα αιιά πνιηηηθφ, κεηαμχ εκπιεθνκέλσλ ρσξψλ θαη ηνπ πιεζπζκνχ ηεο λήζνπ.234
΢ηηο 9 Αεθεκβξίνπ 1957 άξρηζε ε ζπδήηεζε ζηνλ ΟΔΒ γηα ην Κππξηαθφ. Λίγεο κέξεο πξηλ ν Ώβέξσθ
είρε πξνζπαζήζεη λα επεξεάζεη ηελ ακεξηθαληθή ζηάζε, πξνηείλνληαο ζηνλ Νηάιεο λα κεζνιαβήζεη ε
Βιιάδα ζην Παιαηζηηληαθφ. Ο Νηάιεο φκσο δελ είδε ζεηηθά ηελ πξφηαζε θαη επαλέιαβε ηηο γλσζηέο
ακεξηθαληθέο ζέζεηο: ν ΟΔΒ δελ ήηαλ ε θαηάιιειε θνλίζηξα, γηα λα ζπδεηεζεί κηα έληνλε ειιελνηνπξθηθή
έξηδα˙ εθηφο απφ ηε ΐξεηαλία θαη ηελ Βιιάδα δηθαίσκα ηζφηηκνπ ελδηαθέξνληνο ζην Κππξηαθφ είρε θαη ε
Σνπξθία˙ ε εμεχξεζε ηειηθήο ιχζεο ηνπ δεηήκαηνο ήηαλ δπλαηή κφλν κέζσ ζπλελλφεζεο ησλ ηξηψλ

229
UNGA official records, 11th Session, απφθαζε 1013. 660th plenary meeting, 26 Φεβξ. 1957.
230
Cmnd 124, Defence Outline of Future Policy, London, HMSO, April 1957, ζζ. 1-2, 3, 9-10· McMillan, Riding the
Storm, ζζ. 660-1.
231
΢ηε ζπλάληεζε ζηηο ΐεξκνχδεο ν Μαθκίιαλ παξαδέρηεθε φηη ε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο Κχπξνπ είρε κεησζεί.
FRUS, 1955-57,η. 24 “Soviet Union-eastern Mediterranena”, έγγξ. 231-3.
232
Γξίβαο, Απνκλεκνλεύκαηα, ζ. 201.
233
Xydis, φ. π., ζζ. 236-7
234
Ώβέξσθ, φ.π., η. 2, ζ. 10.

58
ελδηαθεξφκελσλ ρσξψλ.235 Μπξνζηά ζηελ ακεξηθαληθή αδηαιιαμία ν Έιιελαο Τπνπξγφο αλαγθάζηεθε, έζησ
πξνζσξηλά, λα αλαδηπισζεί. Ο ιφγνο ηνπ ζην αιγεξηλφ δήηεκα, ην νπνίν ζπδεηνχληαλ ηφηε ζηνλ ΟΔΒ, ήηαλ
ήπηνο, ζπκβηβαζηηθφο. Αελ είρε θακηά ζρέζε κε ηνλ νμχ ιφγν πνπ είρε εθθσλήζεη ιίγνπο κήλεο πξηλ ζην
ζπξηαθφ. ΢πλέζηεζε «ινγηθή ιχζε» ηνπ δεηήκαηνο, ην νπνίν απνηεινχζε απιή «παξεμήγεζε» θαη εμέθξαζε
ηε ιχπε ηνπ γηα ηνλ δηεμαγφκελν «αδειθνθηφλν», φπσο ηνλ απνθάιεζε, πφιεκν ζηελ Ώιγεξία. Οη γαιιηθέο
πξνηάζεηο γηα λέεο εθινγέο θαη δηαπξαγκαηεχζεηο ήηαλ «θαιέο» θαη νη Άξαβεο έπξεπε λα δείμνπλ
«θαηαλφεζε».236
΢ηηο 12 Αεθεκβξίνπ ην ειιεληθφ ζρέδην απφθαζεο ζηελ Πνιηηηθή Βπηηξνπή ηνπ ΟΔΒ, πνπ είρε
θαηαηεζεί ειαθξψο ηξνπνπνηεκέλν, εγθξίζεθε κε 33 ςήθνπο έλαληη 20 θαηά θαη 25 απνρψλ. Τπέξ ςήθηζαλ
αξαβηθέο, αλαηνιηθνεπξσπατθέο θαη ιαηηλνακεξηθαληθέο ρψξεο. Βλαληίνλ ηα θξάηε ηνπ ΝΏΣΟ. Γηα ηελ
Βιιάδα θαη ηελ Κχπξν επξφθεηην γηα κηα εζηθή λίθε, γηαηί ήηαλ ε πξψηε θνξά θαηά ηελ νπνία φξγαλν ηνπ
ΟΔΒ ιάβαηλε απφθαζε, έζησ θαη κε πεξηνξηζκέλε πιεηνςεθία, πνπ θαζφξηδε φηη ε ιχζε ηνπ Κππξηαθνχ
πξνβιήκαηνο ζα πξέπεη λα ζηεξηρζεί φρη κφλν ζηελ αλαγλψξηζε αιιά θαη ζηελ εθαξκνγή ηνπ δηθαηψκαηνο
ηεο απηνδηάζεζεο. ΋ηαλ φκσο ην ςήθηζκα ηεο Πνιηηηθήο Βπηηξνπήο γηα ην Κππξηαθφ ηέζεθε ζε ςεθνθνξία
ζηε Γεληθή ΢πλέιεπζε, θέξδηζε ηελ πιεηνςεθία, αιιά δε ζπγθέληξσζε ηα 2/3 ησλ ςήθσλ, γηα λα θαηαζηεί
έγθπξν.237 Ο ξφινο ησλ Ώκεξηθαλψλ ζ‟ απηφ ην απνηέιεζκα ήηαλ θαζνξηζηηθφο, αθνχ θηλήζεθαλ ζην
παξαζθήλην, γηα λα ηξνπνπνηήζνπλ ην ειιεληθφ ζρέδην θαη λα επεξεάζνπλ ηηο ςήθνπο αξθεηψλ
αληηπξνζσπεηψλ ππέξ ηεο ΐξεηαλίαο. Αελ είλαη ηπραίν, πνπ ακέζσο κεηά ην απνηέιεζκα ν Πξσζππνπξγφο
Μαθκίιαλ εμέθξαζε ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπ γηα ηε ζηάζε ηνπο ζηνλ ΟΔΒ.238 Ώγλνψληαο ηελ έθηαζε ηεο
αγγινακεξηθαληθήο ζπλεξγαζίαο ζην Κππξηαθφ, ε θπβέξλεζε Καξακαλιή ήηαλ επραξηζηεκέλε κε ην
απνηέιεζκα ηεο ςεθνθνξίαο, γηαηί ε ειιεληθή θσλή «εθνχζζε ζηεληνξεία», θαη θαηεγνξνχζε ηελ
αληηπνιίηεπζε, γηαηί επέκελε ζηελ πνιηηηθή «ηεο ηαθηήο θαη επιφγνπ πξνζεζκίαο» θαη ηνπο Κχπξηνπο, νη
νπνίνη «δελ επηδίσθαλ ην εθηθηφ θαιφ, αιιά ην αλέθηθην ηέιεην».239

1.4. Τν ζρέδην Μαθκίιαλ

΢ηηο 19 Ενπλίνπ 1958 ήξζε ζηε δεκνζηφηεηα ην βξεηαληθφ ζρέδην Μαθκίιαλ γηα ηελ επίιπζε ηνπ Κππξηαθνχ.
Βπξφθεηην γηα ηελ επηβνιή κηαο de facto ηξηπιήο ζπγθπξηαξρίαο ζηε λήζν: αληηπξφζσπνη ησλ θπβεξλήζεσλ
ηεο Βιιάδαο θαη ηεο Σνπξθίαο ζα αζθνχζαλ ηελ εμνπζία καδί κε ηνλ Άγγιν θπβεξλήηε. Θα εθαξκνδφηαλ έλα
είδνο αληηπξνζσπεπηηθήο δηαθπβέξλεζεο, θαηά ηελ νπνία ε θάζε θνηλφηεηα ζα δηαρεηξηδφηαλ απηφλνκα ηηο
ππνζέζεηο ηεο κέζα απφ δχν μερσξηζηά ζψκαηα αληηπξνζψπσλ, ην ειιεληθφ θαη ην ηνπξθηθφ (δηνηθεηηθή
δηρνηφκεζε). Βπηπιένλ, ε βξεηαληθή θπβέξλεζε ζα αλαγλψξηδε ζηνπο Έιιελεο θαη ηνπο Σνχξθνπο ηεο
Κχπξνπ ην δηθαίσκα λα έρνπλ ειιεληθή θαη ηνπξθηθή ππεθνφηεηα, ελψ ζα κπνξνχζαλ λα δηαηεξήζνπλ θαη ηε
βξεηαληθή. Με ην ζρέδην απηφ ε ΐξεηαλία απεκπνινχζε ην αίηεκα ησλ Κππξίσλ γηα απηνδηάζεζε θαη
πξφζθεξε ζηνπο Σνχξθνπο απηφ πνπ επίκνλα δεηνχζαλ: κηα γξαπηή εγγχεζε φηη ε «δέζκεπζε γηα
δηρνηφκεζε», πνπ είρε γίλεη ηνλ Αεθέκβξην 1956 ζηε ΐξεηαληθή ΐνπιή, ζα ηεξνχληαλ. Οη Σνχξθνη, παξά
ηνπο αξρηθνχο δηζηαγκνχο ηνπο, αληηιήθζεθαλ φηη ην ζρέδην ήηαλ πνιχ επλντθφ γη‟ απηνχο θαη απαίηεζαλ ηελ
εθαξκνγή ηνπ αθφκα θαη ρσξίο ηε ζπκκεηνρή ή ηε ζπγθαηάζεζε ηεο Ώζήλαο.240 Δ παξνπζία ηνπ Σνχξθνπ
αληηπξνζψπνπ θαη ε εμαζθάιηζε ηνπξθηθήο ππεθνφηεηαο ζε πάλσ απφ 100.000 Σνπξθνθχπξηνπο ζα έδηλε ην
δηθαίσκα ζηελ Άγθπξα λα πξνβάιεη εληνλφηεξεο δηεθδηθήζεηο γηα ηνπο εθεί ππεθφνπο ηεο.
Οη Καξακαλιήο θαη Ώβέξσθ δήισζαλ απεξίθξαζηα ηελ αληίζεζή ηνπο ζην ζρέδην θαη ηφληζαλ ζην
ΐξεηαλφ πξεζβεπηή ζηελ Ώζήλα Ρφληδεξ Άιελ φηη, αλ εθαξκνδφηαλ, ε θπβέξλεζε ζα παξαηηνχληαλ θαη ίζσο
ηφηε ηελ εμνπζία έπαηξλε έλα ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο, πνπ ζα έβγαδε ηε ρψξα απφ ην ΝΏΣΟ. Δ ειιεληθή
θπβέξλεζε είρε θαιέο ζρέζεηο κε ηνλ Νάζεξ, αιιά δελ ήζειε λα κηκεζεί ηελ πνξεία ηνπ –απηφ φκσο ίζσο ην
έθαλε έλα ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο.241 ΢ηηο 21 Ενπλίνπ ν Ώβέξσθ έδσζε ζηνλ πξέζβε ηελ έγγξαθε απάληεζε
ηνπ Καξακαλιή ζηνλ Πξσζππνπξγφ Μαθκίιαλ γηα ην πξνηεηλφκελν ζρέδην. Καηά ηε ζπλνκηιία ηνπο ν

235
ΕΚΚ, Ώξρείν Καξακαλιή, Ώβέξσθ πξνο Καξακαλιή, 3 Αεθ. 1957.
236
Διεπζεξία, 3 Αεθ. 1957.
237
Γηα ηηο ζπδεηήζεηο ζηνλ ΟΔΒ γηα ην Κππξηαθφ βι. ηνλ Σχπν ηεο επνρήο, 10-15 Αεθ.· ΐιάρνο, φ. π., ζζ. 206-9· Xydis,
φ. π., ζζ. 301-484· Μπίηζηνο, Κύπξνο, ζζ. 59-60· Ώβέξσθ, φ. π., η. Ώ, ζζ. 298-306· O‟ Malley & Graig, φ. π., ζ. 124.
238
O‟ Malley & Craig, φ. π., ζ. 124.
239
Ώβέξσθ, φ.π., η. ΐ, ζζ. 12, 14.
240
ΜcMillan, Riding the Storm, ζζ. 672-3.
241
FO 371/136309/131, 133, 135, ηειεγξάθεκα απφ ηε βξεηαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα ζην Foreign Office, 11 Ενπλ.
1958. Σα ίδηα είπε ν Ώβέξσθ ζηε ΐνπιή ηνλ ΢επη. 1957.

59
Τπνπξγφο Βμσηεξηθψλ ραξαθηήξηζε ηελ Σνπξθία «ρσξνθχιαθα» ηεο Μέζεο Ώλαηνιήο θαη ηνπ επηζήκαλε ηηο
νιέζξηεο ζπλέπεηεο πνπ ζα είρε ε εθαξκνγή ηνπ ζρεδίνπ γηα ηε ζέζε ηεο Βιιάδαο ζηε ζπκκαρία: «αλ καο
απσζνχζαλ ζπλερψο, θαλέλαο δελ ζα κπνξνχζε λα ζπγθξαηήζεη ηελ Βιιάδα ζηε κεηάπησζή ηεο ζην
ζηξαηφπεδν ησλ νπδεηέξσλ».242
Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά ηνπ Ώηιαληηθνχ, αλ θαη γεληθά ππήξρε ζπλαίλεζε ζηε βξεηαληθή πξνζπάζεηα
λα ηθαλνπνηεζεί ε Σνπξθία, εθθξάδνληαλ ακθηβνιίεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν βξεηαληθφ ζρέδην. Τπήξρε ε
αλεζπρία κήπσο κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνθιεζεί θπβεξλεηηθή θξίζε ζηελ Βιιάδα, ηδηαίηεξα κεηά ηελ
επηηπρία ηεο ΒΑΏ ζηηο εθινγέο ηνπ πεξαζκέλνπ ΜαΎνπ, ή ελδνθππξηαθή ζχγθξνπζε, πνπ ζα αλάγθαδε ην
Λνλδίλν λα εθθελψζεη γξήγνξα ηελ Κχπξν, δεκηνπξγψληαο κηα λέα Παιαηζηίλε, κηα λέα εζηία έληαζεο ζηελ
Βγγχο Ώλαηνιή. Γηα ηνπο Ώκεξηθαλνχο ηζχλνληεο ην βξεηαληθφ ζρέδην έπξεπε λα ηξνπνπνηεζεί, ψζηε λα
ηθαλνπνηεζεί θαη ε ειιελνθππξηαθή πιεπξά.243

1.5. Δζληθό θαη ζπκκαρηθό ζπκθέξνλ

΢ηα κέζα ηνπ 1958 ην Κππξηαθφ είρε θηάζεη επί μπξνχ αθκήο, φρη κφλν σο απνηέιεζκα ησλ δνινπινθηψλ ηεο
βξεηαληθήο πνιηηηθήο θαη ηεο ηνπξθηθήο αδηαιιαμίαο αιιά θαη εμαηηίαο ηεο ελδνηηθφηεηαο θαη
αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ειιεληθήο δηπισκαηίαο. Δ θπβέξλεζε Καξακαλιή ήηαλ εμαξρήο εμαηξεηηθά
επαίζζεηε ζηηο δηεζλείο ζθνπηκφηεηεο, κε ηηο νπνίεο επηζπκνχζε λα ηαπηίζεη ή ηνπιάρηζηνλ λα επζπγξακκίζεη
ηα ζπκθέξνληά ηεο ρψξαο θαη ηελ πεξαηηέξσ πνξεία ηεο. Κπξηαξρνχζε ε αληίιεςε φηη κε ηελ εθαξκνγή κηαο
«ήξεκεο», δηαιιαθηηθήο, ζπκβηβαζηηθήο, πνιηηηθήο ε Βιιάδα ζα κπνξνχζε ηειηθά λα θεξδίζεη ηελ
ηνπξθνβξεηαληθή θαη ακεξηθαληθή ζπλαίλεζε ζηελ επίηεπμε κηαο ηθαλνπνηεηηθήο γηα φινπο ιχζεο. ΐέβαηα,
απηφ δελ ήηαλ εχθνιν λα γίλεη, αθνχ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ εζληθνχ δεηήκαηνο έπξεπε λα ππεξληθεζνχλ νη
ηζρπξέο αληηζηάζεηο ησλ δχν ζπκκάρσλ ηεο ζην ΝΏΣΟ, ηεο ΐξεηαλία θαη ηεο Σνπξθίαο. Σν δίιεκκα εζληθφ ή
ζπκκαρηθφ-λαηντθφ ζπκθέξνλ απνηππψζεθε αλάγιπθα ζηελ νκηιία ηνπ Καξακαλιή ζηε ΐνπιή ζηηο 15
Μαξηίνπ 1957, φηαλ δήισζε φηη:
H Διιάο είλαη ππνρξεσκέλε λα δηεμάγε ηνλ θππξηαθόλ αγώλα εηο
ην πιαίζηνλ ησλ ζπκκαρηώλ ηεο. Τν ηειεπηαίνλ απηό θαζηζηά ην
Κππξηαθόλ έλα πξόβιεκα κε δξακαηηθάο αληηθάζεηο. Υπάξρνπλ
ζηηγκαί θαηά ηαο νπνίαο κηα ελέξγεηα πξνσζνύζα ην Κππξηαθόλ
είλαη δπλαηό λα είλαη επηβιαβήο δηα ηελ ειεπζέξαλ Διιάδα.
Υπάξρνπλ αληηζέησο άιιαη πεξηπηώζεηο θαηά ηαο νπνίαο κηα
ελέξγεηα νξζή δηα ηελ εζληθήλ πνιηηηθήλ γίλεηαη επηδεκία δηα
ηελ Κύπξνλ. Δίκεζα ππνρξεσκέλνη δηα ιόγνπο γεληθσηέξνπ
εζληθνύ ζπκθέξνληνο λα δηαηεξήζσκελ ηαο ζπκκαρίαο καο θαη
νθείινκελ εληόο απηώλ λα δηεμάγσκελ ηνλ αγώλα καο δηα ηελ
Κύπξνλ.244

Δ θππξηαθή πνιηηηθή ηεο θπβέξλεζεο Καξακαλιή –γλσζηή ζηνπο επηθξηηέο ηεο σο πνιηηηθή ηνπ
«κλεκνλίνπ»245– δέρηεθε ζθνδξφηαηε θξηηηθή απφ ηα θφκκαηα θαη ηνλ Σχπν ηεο αληηπνιίηεπζεο, πξνθάιεζε
ηξηβέο ζηελ ΒΡΒ θαη ζην δηπισκαηηθφ ζψκα θαη ακθηζβεηήζεθε απφ ηελ θππξηαθή θπβέξλεζε. Οη
θαηεγνξίεο ηεο αληηπνιίηεπζεο εζηηάδνληαλ ζηελ απεκπφιεζε ηνπ αηηήκαηνο ηεο απηνδηάζεζεο, ζηελ

242
Ώβέξσθ, φ. π., η. 2, ζ. 53.
243
FRUS, 1958-60, η. 10, κέξνο 1, έγγξ. 257 «ηειεγξάθεκα απφ ην State Department ζηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ
Ώζήλα», 27 Ώπγ. 1958 θαη έγγξ. 259 «κλεκφλην ζπδήηεζεο ζηνλ ΟΔΒ», 19 ΢επη. 1958.
244
ΒΠ΢ΐ, 15 Μαξη. 1957.
245
Σνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1955 ν Π. Πηπηλέιεο, χζηεξα απφ ζπδεηήζεηο κε πνιηηηθνχο θαη άιινπο παξάγνληεο, ζπλέηαμε
έλα κλεκφλην, ην νπνίν πεξηείρε πξνηάζεηο γηα ηελ πνιηηηθή πνπ ζα αζθνχζε ν δηάδνρνο ηνπ Παπάγνπ ζε ζεκαληηθά
εζληθά ζέκαηα, ηδηαίηεξα ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θνκκνπληζκνχ θαη ηε ιχζε ηνπ Κππξηαθνχ. Γηα ην Κππξηαθφ ην
κλεκφλην αλέθεξε φηη ζα «επηδησρζή ε ηαρπηέξα δηεπζέηεζηο επί ηε βάζεη κηαο αιεζνχο θαη επξείαο απηνθπβεξλήζεσο
ηεο λήζνπ». Ο Καξακαλιήο ζπκκεηείρε ζηηο ζπδεηήζεηο θαη, φηαλ αξγφηεξα ήξζε ην ζέκα ζηε ΐνπιή (22 Εαλ. 1959),
είπε φηη ην «ζεκείσκα» έθθξαδε ηηο απφςεηο ηνπ Πηπηλέιε –γλσζηνχ γηα ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηα αλάθηνξα θαη ηε ζέζε ηνπ
γηα λαηντθή ιχζε ηνπ Κππξηαθνχ– θαη φηη, αλ ζπκθσλνχζε κ‟ απηέο, δελ ζα ήηαλ δηαβιεηφ. Γηα κηα δηαθνξεηηθή άπνςε
ζην ζέκα ηνπ κλεκνλίνπ βι. Υαηδεβαζηιείνπ, Ζ Άλνδνο ηνπ Κωλζηαληίλνπ Καξακαλιή, ζζ. 317-20.

60
απνδνρή ηεο Σνπξθίαο σο ηζφηηκνπ ζπλνκηιεηή ζην Κππξηαθφ, ζηελ ελδνηηθφηεηα απέλαληη ζηε ΐξεηαλία,
ζηελ θαθή δηαρείξηζε ζηνλ ΟΔΒ θαη ζηελ έιιεηςε θνηλήο γξακκήο πιεχζεο κε ηε Λεπθσζία.246
Σνλ Μάην ηνπ 1956 ν Τπνπξγφο Βμσηεξηθψλ ΢πχξνο Θενηφθεο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ Ώβέξσθ
κεηά απφ αίηεκα ηεο Βζλαξρίαο, ε νπνία ηνλ θαηεγνξνχζε γηα ελδνηηζκφ, άζθεζε πηέζεσλ ζηνπο Κππξίνπο
πξνο φθεινο ηεο βξεηαληθήο πνιηηηθήο θαη ζπγθαιπκκέλε εγθαηάιεηςε ηεο απηνδηάζεζεο. Σνλ Ννέκβξην ν
Λάκπξνο Βπηαμίαο, εγεηηθφ ζηέιερνο ηεο ΒΡΒ, θαη ν βνπιεπηήο Μηρ. Καξνχζνο (Ώξθαδίαο) απνρψξεζαλ απφ
ην θφκκα, γηαηί «ν Καξακαλιήο επί ηνπ Κππξηαθνχ εθνινχζεζελ πνιηηηθήλ πιήξνπο εγθαηαιείςεσο ηεο
εζληθήο γξακκήο ηεο “εληφο ηαθηήο πξνζεζκίαο απηνδηαζέζεσο”».247
Σνλ Ώχγνπζην ηνπ 1958 παξαηηήζεθε ν πξψελ Τπνπξγφο, κέινο ηνπ θφκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ
θαη απφ ην 1954 πξεζβεπηήο ζηελ Οπάζηγθηνλ, Γ. Μειάο. Ώηηία ηεο παξαίηεζήο ηνπ ήηαλ ε ήπηα αληίδξαζε
ηεο θπβέξλεζεο Καξακαλιή ζην ζρέδην Μαθκίιαλ, ηδηαίηεξα ζε ζρέζε κε ηε δεκηνπξγία ρσξηζηψλ ΐνπιψλ
ζηελ Κχπξν, θαη ε δπζαξέζθεηά ηνπ, γηαηί δελ νξίζηεθε λα αληηπξνζσπεχζεη ηελ Βιιάδα ζηελ έθηαθηε
ζχλνδν ηνπ ΟΔΒ.248 Έλα ραξαθηεξηζηηθφ απφζπαζκα ηεο θξηηηθήο ηνπ ζηελ θπβέξλεζε δηάβαζε ν
Μαξθεδίλεο ζηε ΐνπιή ζηηο 26 Φεβξ. 1959:
H αθαηάζρεηνο θαη εζληθώο απαξάδεθηνο πνιππξαγκνζύλε ηεο
θπβεξλήζεσο θαη ε πιήξεο αληθαλόηεο ηεο εηο ηελ εμσηεξηθήλ
πνιηηηθήλ, ε αιινπξόζαιινο θαη ε αλεξκάηηζηνο ζηάζηο ηεο,
αδηάιιαθηνο θαη πεδνδξνκηαθή όηαλ δελ έπξεπε από πνιηηηθήλ
δεηιίαλ, θαη παληθόβιεηνο όηαλ αθξηβώο ερξεηάδεην ςπρξαηκία,
ζύλεζηο, ππνκνλή θαη ζάξξνο, θαηεβαξάζξσζε θπξηνιεθηηθώο ην
κέγα εζληθόλ δήηεκα ηεο Κύπξνπ. Ταο αλσηέξσ γλώκαο εμέζεζα
εηο ηελ επεηγόλησο ζπγθιεζείζαλ ζύζθεςηλ ησλ πξέζβεσλ ηεο 2εο
Ινπιίνπ θαη εγσλίζζελ έθηνηε επί εβδνκάδαο αλεπηηπρώο λα
απνηξέςσ ηελ νπζηαζηηθήλ απνδνρήλ ηεο δηρνηνκήζεσο ή
ζπγθπξηαξρίαο… έβιεπνλ όηη εκκνλή εηο άθξαηνλ αδηαιιαμίαλ ζα
επέθεξε ζπκθνξάο. Τα ζήκεξνλ όκσο ζπκβαίλνληα απνηεινύλ
αηπρώο θαζαξάλ απεκπόιεζηλ εζληθώλ ζέζεσλ.

΢ηηο 31 Εαλνπαξίνπ 1961 ε Διεπζεξία δεκνζίεπζε πξσηνζέιηδν άξζξν ηνπ Μειά, κε ηίηιν «Δ Βζληθή
Ώμηνπξέπεηα θαη ε Αηαθχιαμίο ηεο», ζην νπνίν ηζρπξηδφηαλ φηη ζηηο 6 Οθη. 1956 ν Ώβέξσθ είπε ζηνλ Σνχξθν
πξέζβε ζηελ Ώζήλα Εθζέι φηη «απηφο πξνζσπηθψο δελ έρεη ηίπνηε ελαληίνλ ηεο δηρνηνκήζεσο, ηελ νπνίαλ
φκσο απνθξνχνπλ νη Κχπξηνη». Πξάγκαηη, ν ίδηνο ν πξέζβεο ζηηο 18 Ώπγ. 1961 επηβεβαίσζε φηη ν Ώβέξσθ
ηνπ πξφηεηλε ηε δηρνηφκεζε, κε ηελ επηζήκαλζε φηη «ε πξφηαζηο είλαη ηδηθή ηνπ, φηη ε ειιεληθή θπβέξλεζηο
δελ είλαη ελ γλψζεη απηήο, φηη αζθαιψο αη ζρεηηθαί ζπλελλνήζεηο ζα πξέπεη λα δηεμαρζνχλ κπζηηθά θαη
εξήκελ ηνπ Λνλδίλνπ».249 Ο Ώβέξσθ ζην βηβιίν ηνπ Ηζηνξία Φακέλωλ Δπθαηξηώλ (η. Ώ, ζ. 214) δηέςεπζε φηη
ήηαλ ν πξψηνο πνπ αλαθέξζεθε ζηε δηρνηφκεζε ή φηη ζε απηφλ αλήθεη ε παηξφηεηά ηεο. Σα αξρεία ζην FO
θαηαδεηθλχνπλ φηη ε δηρνηφκεζε είρε πξνσζεζεί απφ ΐξεηαλνχο θαη Σνχξθνπο θαη φηη απφ ηα κέζα ηνπ 1956
ν Έιιελαο Τπνπξγφο ηε ζπδεηνχζε σο κηα απφ ηηο επηινγέο πνπ ππήξραλ γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ θππξηαθνχ
πξνβιήκαηνο θαη ηελ επίιπζή ηνπ. Δ απφθιηζε ηνπ Ώβέξσθ πξνο ηε δηρνηφκεζε ελφριεζε θαη ηνλ Γ.
΢εθέξε, δηεπζπληή ζηε ΐ΄ Πνιηηηθή Αηεχζπλζε ηνπ Τπνπξγείνπ Βμσηεξηθψλ. Ο ΢εθέξεο βξηζθφηαλ ζε
ζπλερείο ηξηβέο κε ηνλ Τπνπξγφ ηνπ γηα ηηο επηινγέο θαη ηηο πξσηνβνπιίεο ηνπ ζην Κππξηαθφ (γηα
παξάδεηγκα, γηα ηελ πξνζπάζεηα δηνιίζζεζεο ηνπ δεηήκαηνο απφ ηνλ ΟΔΒ ζηνπο θφιπνπο ηνπ ΝΏΣΟ). Δ
δηαθσλία ηνπο θνξπθψζεθε ηνλ Αεθέκβξην ηνπ 1958, φηαλ ν δηπισκάηεο ζε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ Ώβέξσθ
ηνλ πξνεηδνπνίεζε φηη κε ηε ζπκθσλία ηεο Γπξίρεο «ε δηρνηφκεζηο πξνεηνηκάδεηαη σο ψξηκνο θαξπφο».250

246
Πνιιέο νη ζπδεηήζεηο πνπ έγηλαλ ζηε ΐνπιή γηα ην Κππξηαθφ. Ώλαθέξνπκε ελδεηθηηθά 11-15 Μαξηίνπ 1957 θαη
Φεβξ. ηνπ 1959.
247
Διεπζεξία, 17 Ννεκ. 1956.
248
Διεπζεξία, 22 θαη 23 Ώπγ. 1958.
249
Διεπζεξία, 18 Ώπγ. 1961 (Εθζέι) θαη 14 Μαίνπ 1958 (Γνξινχ). ΐι. Γξίβα, φ. π., ζζ. 149-51. Με δειψζεηο ηνπ ζηνλ
Σχπν θαη ζην βηβιίν ηνπ Ηζηνξία Φακέλωλ Δπθαηξηώλ (ζ. 214) ν Ώβέξσθ αξλήζεθε φηη νη ηνπξθηθνί ηζρπξηζκνί είραλ
θάπνηα βάζε.
250
΢ην Κ. ΢βνιφπνπινο, Β. Υαηδεβαζηιείνπ, Κ. Μπφηζηνπ (επηκ.), Ο Κωλζηαληίλνο Καξακαλιήο ζηνλ Δηθνζηό Αηώλα, η.
8, ζζ. 253, 257. Λίγν αξγφηεξα ν ΢εθέξεο ζα ηνπνζεηεζεί ζηε λεπξαιγηθή ζέζε ηνπ πξντζηακέλνπ ηεο ΐ΄ Πνιηηηθήο
Αηεχζπλζεο ηνπ Τπνπξγείνπ Βμσηεξηθψλ, πνπ ήηαλ αξκφδηα γηα ην Κππξηαθφ θαη ηηο επξσπατθέο ππνζέζεηο (Ώπγ. 1956-

61
 Σνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1958, ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα καηαηψζεη ή έζησ λα αλαβάιεη ηελ εθαξκνγή ηνπ
βξεηαληθνχ ζρεδίνπ, ε ειιεληθή θπβέξλεζε κε επηζηνιή ηνπ Καξακαλιή ζηνλ Γεληθφ Γξακκαηέα ηεο
ζπκκαρίαο ΢πάαθ, θαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαβνπιεχζεσλ ηνπ Ώβέξσθ κε παξάγνληεο ηεο ζπκκαρίαο,
δηαηχπσζε ηελ απεηιή ηεο ελδερφκελεο απνρψξεζεο ηεο Βιιάδαο απφ ην ΝΏΣΟ.251 Ο Μαθάξηνο φκσο δελ
έκεηλε ηθαλνπνηεκέλνο θαη ζηηο 19 ΢επηεκβξίνπ 1958 ζε θαη‟ ηδίαλ ζπλάληεζε κε ηνλ Καξακαλιή ηνχ ηφληζε
φηη ε αληίδξαζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ζην ζρέδην Μαθκίιαλ δελ ήηαλ «έληνλε θαη απνηειεζκαηηθή» θαη
ηνπ πξφηεηλε λα θαηαζηήζεη ζαθέο ζηνπο ζπκκάρνπο φηη ε απνρψξεζε ηεο Βιιάδαο απφ ην ΝΏΣΟ δελ
ζπληζηνχζε απιψο απεηιή. Ο Έιιελαο Πξσζππνπξγφο απέξξηςε θαηεγνξεκαηηθά ηελ ηδέα:
H θπβέξλεζηο δελ είλαη δηαηεζεηκέλε λ’αθνινπζήζε πνιηηηθήλ
εμόδνπ από ην ΝΑΤΟ. Θα πξέπεη λα έρεηε ππ’ όςηλ ζαο ηελ
γεσγξαθηθήλ ζέζηλ ηεο Διιάδνο, πηεδνκέλεο από ηνλ ζιαβηθόλ
θαη θνκκνπληζηηθόλ όγθνλ∙ ζα πξέπεη λα έρεηε ππ’ όςηλ ζαο ηελ
κόληκνλ απεηιήλ ησλ Σιάβσλ δηα ηελ δεκηνπξγίαλ Μαθεδνλίαο ηνπ
Αηγαίνπ, δηα λ’αληηιεθζήηε ηνπο θηλδύλνπο, ηνπο νπνίνπο ζα
δηαηξέμε ε Διιάο, εάλ απνθνπή από ηελ Γύζηλ… Η Διιάο
εμεξρνκέλε ησλ ζπκκαρηώλ ηεο θηλδπλεύεη λα παύζε λα πθίζηαηαη
σο ειεπζέξα ρώξα.252

Λίγνπο κήλεο αξγφηεξα ν Παλ. Καλειιφπνπινο δηαθήξπμε ζηε ΐνπιή φηη ην Κππξηαθφ κπνξνχζε λα ιπζεί
κφλν εληφο ησλ ζπκκαρηθψλ πιαηζίσλ:
Όηαλ ηίζεηαη δήηεκα ακύλεο νινθιήξνπ ηνπ ειεπζέξνπ θόζκνπ,
νηνλδήπνηε άιιν δήηεκα, νζνλδήπνηε ηεξόλ θαη εάλ είλαη, είλαη
εμεξηεκέλνλ από ην κέγα ζέκα ακύλεο. Μόλν ηόηε ζα ιπζή
νξηζηηθώο ην Κππξηαθόλ, όηαλ, ελ ησ πιαηζίσ ησλ ζπκκαρηώλ καο
θαη εηο ηνλ δξόκνλ ηνλ νπνίνλ βαδίδνκελ, ζα πξνθαιέζσκελ ηελ
θαηαλόεζηλ, ηελ πιήξε θαηαλόεζηλ ησλ ειεπζέξσλ ιαώλ. Δπνκέλσο
θαη ππό ηελ έλλνηαλ ηνπ ζπκθέξνληνο ηνπ θππξηαθνύ ιανύ είλαη
αλάγθε λα παξακέλσκελ εηο ηελ Γύζηλ.253

Ο Μαθάξηνο ζπλεηδεηνπνίεζε κε πηθξία φηη ε Βιιάδα δελ επηζπκνχζε λα απεγθισβηζηεί απφ ηηο λαηντθέο
εμαξηήζεηο ηεο γηα ράξε ηνπ θππξηαθνχ αηηήκαηνο. ΋πσο έγξαςε ζηνλ Γξίβα:
Δίλαη ηνηαύηε ε ζέζηο ηεο Διιάδνο κέζα εηο ηαο δπηηθάο
ζπκκαρίαο θαη ην δπηηθόλ ελ γέλεη ζηξαηόπεδνλ, ώζηε λα
δπζρεξαίλεηαη αθαληάζησο νηαδήπνηε απνθαζηζηηθή ελέξγεηα πξνο
νπζηαζηηθήλ θαη ζεηηθήλ ππνζηήξημηλ ηνπ θππξηαθνύ αηηήκαηνο.
Μόλνλ εγθαηάιεηςηο ηνπ δπηηθνύ ζηξαηνπέδνπ ζα εδεκηνύξγεη
λέαλ θαηάζηαζηλ. Τνηνύηνλ όκσο εγρείξεκα είλαη ηειείσο
απαξάδεθηνλ από ειιεληθήο πιεπξάο.254

Σξεηο κέξεο κεηά ηε ζπλάληεζή ηνπ κε ηνλ Καξακαλιή, ν Μαθάξηνο, ζηε δηάξθεηα ζπλέληεπμεο ζηελ
αληηπξφεδξν ηνπ βξεηαληθνχ Βξγαηηθνχ Κφκκαηνο Μπάξκπαξα Καζηι, απνδέρηεθε σο ιχζε ηνπ Κππξηαθνχ
ηελ αλεμαξηεζία ππφ ηελ εγγχεζε ηνπ ΟΔΒ κε απνθιεηζκφ ηεο έλσζεο θαη ηεο δηρνηφκεζεο.255

Ενπλ. 1957). ΢ηε ζπλέρεηα, δηνξίζηεθε πξέζβεο ζην Λνλδίλν (1957-62) θαη ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο πνπ πξφηεηλε ηε ιχζε
ηεο αλεμαξηεζίαο (γηα δέθα ρξφληα θαη παξακνλή ηεο Κχπξνπ ζηελ Κνηλνπνιηηεία). ΤΑΕΏ, επηζηνιή ηνπ ΢εθέξε,
θαθ.105, ππνθ. 23, 25 Αεθ. 1958.
251
Αξρείν, η. 3, ζ. 227· Ώβέξσθ, φ.π., η. 2, ζ. 79.
252
Αξρείν,η. 3, ζ. 227.
253
E΢ΐΏ, 12 Αεθ. 1958.
254
Γξίβαο, φ.π., ζ. 305.
255
ΐιάρνο, φ.π., ζ. 228 θαη Ο‟ Malley and Craig, φ.π., ζζ. 139, 144.

62
1.6. Οη ζπλζήθεο Επξίρεο-Λνλδίλνπ
ΐέβαηα ε πξφηαζε γηα εγγπεκέλε αλεμαξηεζία δελ δηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Μαθάξην. ΢ηνλ
ΟΔΒ ηελ είρε πξνηείλεη απφ ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1957 ν Κξίζλα Μέλνλ θαη ηελ ίδηα πεξίνδν ηε ζπδεηνχζαλ
νη Ώκεξηθαλνί κε ηνπο ΐξεηαλνχο. Σνλ Ενχιην ηνπ ίδηνπ έηνπο εηδηθφο απεζηαικέλνο ηεο ειιεληθήο
θπβέξλεζεο εγθαηαζηάζεθε ζηελ Άγθπξα (πξέζβεο Γεσξ. Πεζκαδφγινπ), κε εηδηθή απνζηνιή ηε δηεμαγσγή
ζπλνκηιηψλ, ηε δηαπξαγκάηεπζε θαη ηελ επεμεξγαζία θαζεζηψηνο αλεμαξηεζίαο γηα ηελ Κχπξν. 256 Ώξρηθά, ε
ΐξεηαλία θαη ε Σνπξθία δελ ήηαλ πξφζπκεο λα απνδερηνχλ ηε ιχζε ηεο αλεμαξηεζίαο. Δ πξψηε γηαηί, αλ θαη
απέηξεπε ηελ έλσζε, δελ αθαηξνχζε απφ ηνλ Μαθάξην ηελ θπξηαξρηθή ηνπ δχλακε ζηε λήζν. Δ δεχηεξε,
γηαηί ζα ιεηηνπξγνχζε σο «ηέρλαζκα», πνπ ζα επέηξεπε ζηνλ Μαθάξην λα θηάζεη ζε θαηνπηλφ ρξφλν ζηελ
έλσζε. ΢ηηο 4 Αεθεκβξίνπ ε πνιηηηθή επηηξνπή ηνπ ΟΔΒ γηα ην Κππξηαθφ έθαλε δεθηφ θηινηνπξθηθφ ζρέδην
απφθαζεο ηνπ Εξάλ (κηινχζε γηα «ζχγθιεζε δηάζθεςεο κεηαμχ ησλ ηξηψλ ελδηαθεξφκελσλ θπβεξλήζεσλ θαη
αληηπξνζψπσλ ησλ Κππξίσλ» θαη γηα «λνκίκνπο επηδηψμεηο ησλ Κππξίσλ») κε 31 ςήθνπο ππέξ, 22 θαηά θαη
28 απνρέο. ΢ηηο απνρέο πεξηιακβάλνληαλ πνιιέο αξαβηθέο ρψξεο κε θηινδπηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ (Σπλεζία,
Μαξφθν, Ληβχε, ΢νπδάλ, Λίβαλνο, ΢ανπδηθή Ώξαβία). ΋κσο, ζηελ νινκέιεηα ηεο Γεληθήο ΢πλέιεπζεο, ε
Ώγγιία θαη ε Σνπξθία, κε ηελ ππνζηήξημε ησλ ΔΠΏ, 257 εγθαηέιεηςαλ ηελ αδηάιιαθηε εκκνλή ζηε
δηρνηφκεζε θαη απνθάζηζαλ λα θιείζνπλ ην Κππξηαθφ κε βάζε ηελ αλεμαξηεζία. Πξνείρε ε ζηαζεξφηεηα ζηε
Μέζε Ώλαηνιή, ε νπνία θηλδχλεπε απφ ηνλ ζνβηεηηθφ θνκκνπληζκφ θαη ηνλ λαζεξηθφ εζληθηζκφ. Σελ
αλεζπρία απηή εμέθξαζε έθζεζε ηεο ΐξεηαληθήο Βπηηξνπήο Μέζεο Ώλαηνιήο ηνπ ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ
ζηηο 17 Αεθεκβξίνπ 1958:
Πηζηεύνπκε όηη ππάξρνπλ δύν κεγάιεο απεηιέο γηα ηα βξεηαληθά
ζπκθέξνληα ζηε Μέζε Αλαηνιή. Η πην άκεζε από απηέο είλαη ν
αθξαίνο αξαβηθόο εζληθηζκόο ηνπ Νάζεξ, ελώ ν καθξνπξόζεζκνο
θαη ζνβαξόηεξνο θίλδπλνο πξνέξρεηαη από ηελ απεηιή ηεο
δηείζδπζεο ηεο Σνβηεηηθήο Έλσζεο ζηε Μέζε Αλαηνιή θαη κέζσ
ηεο Μέζεο Αλαηνιήο ζηελ Αθξηθή.258

΢ηελ Άγθπξα ε επαλεθηίκεζε ηεο πνιηηηθήο ζην Κππξηαθφ νθεηιφηαλ ζηελ απεηιή ηνπ θηινζνβηεηηθνχ
ηξαθηλνχ θαζεζηψηνο, ζηνλ θνπξδηθφ θίλδπλν θαη ζηα ζνβαξά νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα ηεο Σνπξθίαο. 259 ΢ηηο
αξρέο Αεθεκβξίνπ νη παξάγνληεο απηνί ζπλδπάζηεθαλ κε ηελ θξίζε πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ αληηπαξάζεζε
ησλ Μεγάισλ Απλάκεσλ γηα ην θαζεζηψο ηνπ ΐεξνιίλνπ.260 Ήηαλ ηφηε πνπ ν ζπρλά ηξαρχο ζηνλ ραξαθηήξα
θαη αγελήο ζηε ζπκπεξηθνξά Σνχξθνο Τπνπξγφο Βμσηεξηθψλ Φαηίλ Γνξινχ εμέθξαζε ζηνλ Ώβέξσθ ηελ
επηζπκία ηνπ γηα δηεπζέηεζε ηνπ Κππξηαθνχ θαη εηξήλεπζε κε ηελ Βιιάδα. ΢ε θαη‟ ηδίαλ ζπλνκηιία ηνπ κε
ηνλ Έιιελα Τπνπξγφ ηφληζε φηη ηνλ «ηξνκάδνπλ νη θνηλνί θίλδπλνη ζηνπο νπνίνπο εκείο είκαζηε πεξηζζφηεξν
απφ εζάο εθηεζεηκέλνη», ελλνψληαο ηε ζνβηεηηθή δηείζδπζε ζηε Μέζε Ώλαηνιή θαη ηδηαίηεξα ζην Εξάθ, θαη
φηη ε Κχπξνο «ήηαλ απνθαζηζηηθφο παξάγσλ γηα ηελ αζθάιεηα ηεο Σνπξθίαο». 261 Ήηαλ θαλεξφ φηη ε Σνπξθία
αλεζπρνχζε γηα ην ελδερφκελν πεξηθχθισζήο ηεο ζε πεξίπησζε πνπ ε Μεγαιφλεζνο έπεθηε ζε ερζξηθά
ρέξηα, θνκκνπληζηψλ ή Βιιήλσλ.262
Με ην ζρέδην Μαθκίιαλ λα επηθξέκεηαη σο Αακφθιεηνο ζπάζε, ε ειιεληθή θπβέξλεζε
δηαπξαγκαηεχηεθε απεπζείαο κε ηελ Άγθπξα –αο ζεκεησζεί ρσξίο ηε ζπκκεηνρή ηεο Λεπθσζίαο θαη ρσξίο λα
ελεκεξσζεί ην Βιιεληθφ Κνηλνβνχιην263– θαη απνδέρηεθε ζην φλνκα ηνπ «ηζηνξηθνχ ξεαιηζκνχ»264 ηε

256
Γ. Πεζκαδφγινπ, Τν Φξνληθόλ ηεο Εωήο κνπ, ζζ. 303-30.
257
Ώλαθέξεηαη ζην Ώβέξσθ, φ.π., η. 2, ζζ. 136-8. Οη O‟ Malley θαη Craig ππνζηεξίδνπλ φηη ππήξμε ηφηε ζηνλ ΟΔΒ
αγγινακεξηθαληθή ζπκπαηγλία, γηα λα ηαπεηλσζεί ε Βιιάδα θαη λα αλαγθαζηεί λα ζπκβηβαζηεί. (Ζ Σπλωκνζία, ζζ. 146-
7).
258
Public Record Office, London, DEFE 6/52, JP(58) 169, Top Secret, 17 Dec. 1958.
259
Ώβέξσθ, φ.π., η. 2, ζ. 158· ΐιάρνπ, Γέθα Φξόληα Κππξηαθνύ, ζ. 238· O‟ Malley θαη Craig, φ. π., ζ. 146.
260
Σν Ννέκβξην ηνπ 1958 ζνβηεηηθφ ηειεζίγξαθν απείιεζε λα κεηαβηβάζεη ηε δηνίθεζε ηνπ Ώλαηνιηθνχ ΐεξνιίλνπ ζηε
Λ. Α. Γεξκαλίαο, αλ δε ζπλαηλνχζαλ νη Απηηθνί ζε απνρψξεζή ηνπο απφ ην ΐεξνιίλν θαη ζηε κεηαηξνπή ηνπ ζε
«ειεχζεξε πφιε».
261
Ώβέξσθ, φ.π., η. 2, ζζ. 135-6.
262
FO 371/136236, Allen to Fνreign Office, 18 Αεθ. 1958.
263
Ο Μαξθεδίλεο ζηε ΐνπιή ζηηο 26 Φεβξ. 1959 ηφληζε φηη «ε θπβέξλεζηο πξηλ πξνρσξήζε εηο ηνηαχηελ ιχζηλ δελ
εθάιεζε ηνπο πνιηηηθνχο αξρεγνχο εηο ΢πκβνχιηνλ ΢ηέκκαηνο λα ηνπο ελεκεξψζε, δηα λα θαηαζηή απηή θνηλή

63
«γεσζηξαηεγηθή-λαηντθή ιχζε», πνπ ππνζηήξηδαλ νη Ώκεξηθαλνί, απεκπνιψληαο νξηζηηθά ηελ έλσζε, γηα ηελ
νπνία νη Βιιελνθχπξηνη είραλ θάλεη ηφζνπο αγψλεο θαη είραλ ππνβιεζεί ζε ηφζεο ζπζίεο. Ο Μαθάξηνο, παξά
ηηο επηθπιάμεηο ηνπ γηα νξηζκέλα ζεκεία ησλ ζπκθσληψλ, ηειηθά ζπγθαηάλεπζε ζηε ινγηθή ηνπ «νπθ ελ
άιισο γελέζζαη».265 Ο ζηελφο θαη έκπηζηνο ζπλεξγάηεο ηνπ Ν. Κξαληδηψηεο επηζήκαλε αξγφηεξα φηη
«ζηξαγγαιίζηεθε ην δηθαίσκα ηεο απηνδηάζεζεο ηνπ θππξηαθνχ ιανχ θαη, κε ηελ ελζάξξπλζε ησλ
παξάινγσλ ηνπξθηθψλ αμηψζεσλ, δηακνξθψζεθαλ ζην λεζί δχζθνιεο θαη επηθίλδπλεο ζπλζήθεο». 266
Πξάγκαηη, νη ζπλζήθεο ηεο Γπξίρεο θαη ηνπ Λνλδίλνπ ηνπ Φεβξνπαξίνπ 1959 δελ έθιεηζαλ ην
Κππξηαθφ, αληίζεηα άλνημαλ ηελ πφξηα ζηνπο Σνχξθνπο. Καη απηφ δηφηη ην ηδηφηππν θξαηηθφ κφξθσκα πνπ
εγθαζηδξχζεθε ζηελ Κχπξν267 δελ ήηαλ ιεηηνπξγηθφ θαη βηψζηκν αιιά δηραζηηθφ-πνισηηθφ, αθνχ
αληηκεηψπηδε ηνπο θαηνίθνπο ηνπ λεζηνχ φρη σο ιαφ εληαίν, αιιά σο κέιε δχν θνηλνηήησλ, παξέρνληαο ζηνπο
Σνπξθνθχπξηνπο ππεξαπμεκέλα δηθαηψκαηα ζε ζρέζε κε ηελ πιεζπζκηαθή ηνπο αλαινγία. Μέρξη ηφηε ε
ηνπξθνθππξηαθή θνηλφηεηα ήηαλ απιή κεηνλφηεηα ρσξίο ιφγν ζηα κεγάια πνιηηηθά δεηήκαηα ηεο Κχπξνπ.
Με ηηο ζπλζήθεο κεηαηξάπεθε μαθληθά ζε ηζφηηκν εζληθφ θαη πνιηηηθφ εηαίξν ζε κηα νκνζπνλδηαθήο κνξθήο
πνιηηεηαθή δνκή.268 ΋ζε πξνζπκία θαη θαιή δηάζεζε θαη αλ έδεηρλαλ νη δχν θνηλφηεηεο, ε κεηαμχ ηνπο
πνιηηηθή ζπλχπαξμε ήηαλ λνκηθά πνιχ δχζθνιν, αλ φρη αδχλαην, λα επηηεπρηεί. Βθηφο απφ ηνλ νξηζηηθφ
απνθιεηζκφ ηεο έλσζεο, νη ζπκθσλίεο επέβαιαλ έλα «δεζκεπκέλν» ζχληαγκα –έλα ζχληαγκα πνπ δελ
κπνξνχζε λα ηξνπνπνηεζεί–, ηνπ νπνίνπ νξηζκέλα άξζξα θαζηζηνχζαλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο
πξνβιεκαηηθή, φπσο ήηαλ ην δηθαίσκα αξλεζηθπξίαο (βέην) ηνπ Σνπξθνθχπξηνπ αληηπξνέδξνπ, νη ρσξηζηέο
πιεηνςεθίεο ζηε ΐνπιή, ε εθινγή ρσξηζηψλ δεκνηηθψλ ζπκβνπιίσλ ζηηο πφιεηο θ.ά. 269
Βπηπιένλ ην θππξηαθφ θξάηνο δελ ζα ήηαλ θπξίαξρν. Θα δηέζεηε ειάρηζηεο δηθέο ηνπ ζηξαηησηηθέο
δπλάκεηο θαη ζα ήηαλ ππφ ηελ εμάξηεζε ελφο ηξηκεξνχο ζηξαηεγείνπ, ζην νπνίν ε Βιιάδα ζα ζπκκεηείρε κε
950 άλδξεο θαη ε Σνπξθία κε 650 (αξγφηεξα ε Βζληθή Φξνπξά θαη ν ζηξαηφο απφ ηελ Βιιάδα ηέζεθαλ ππφ
ηνλ έιεγρν ηνπ Γξίβα, φρη ηνπ Μαθαξίνπ). Δ ΐξεηαλία φκσο ζα θξαηνχζε ζηελ θαηνρή ηεο επ‟ αφξηζηνλ ηηο
κεγάιεο ζηξαηησηηθέο βάζεηο ηεο Αεθέιεηαο θαη ηνπ Ώθξσηεξίνπ (99 πεξίπνπ ηεηξ. κίιηα θππξηαθνχ εδάθνπο
–κηθξά Γηβξαιηάξ θαηά ηνλ Μαθκίιαλ) θαη ζα δηαηεξνχζε ηνλ έιεγρν πνιιψλ εγθαηαζηάζεσλ κε
ππεξζχγρξνλα ειεθηξνληθά-θαηαζθνπεπηηθά ζπζηήκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα είρε ηε δπλαηφηεηα λα
ρξεζηκνπνηήζεη ην λεζί θαηά βνχιεζε γηα θάζε είδνπο επηρείξεζε, απφ ηε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ θαη
ππνθινπή θσδηθψλ θαη ζπλδηαιέμεσλ κέρξη εκπινθή ζε ηνπηθνχο πνιέκνπο ζηε Μέζε Ώλαηνιή ή αθφκα θαη
ζε παγθφζκην πφιεκν κε ηε ρξήζε ππξεληθψλ φπισλ. Ώθφκα ρεηξφηεξα, κε ην δηθαίσκα γηα θνηλή ή
κεκνλσκέλε επέκβαζε, πνπ απνθηνχζαλ νη εγγπήηξηεο δπλάκεηο (Ώγγιία, Βιιάδα θαη Σνπξθία), φηαλ απηέο
καδί ή θαζεκηά ρσξηζηά έθξηλαλ φηη θηλδπλεχεη λα αιιάμεη ε θαηάζηαζε πξαγκάησλ, ε Κχπξνο έγηλε
πξφζθνξε βνξά ζηελ ηνπξθηθή βνπιηκία. Σν 1974 απηφ αθξηβψο ην δηθαίσκα επηθαιέζηεθε ε Άγθπξα, γηα λα
πξαγκαηνπνηήζεη κε ηελ εηζβνιή ηνλ ζηαζεξφ ηεο ζηφρν, ηε δηρνηφκεζε ηεο λήζνπ.
Οη ΔΠΏ, πνπ είραλ ζπκβάιεη ζηελ παξαρψξεζε θαζεζηψηνο αλεμαξηεζίαο ζηελ Κχπξν, ήηαλ
επραξηζηεκέλεο κε ηνλ ηεξκαηηζκφ κηαο επηθίλδπλεο δηέλεμεο πνπ γηα ρξφληα ππνλφκεπε ηε λνηηναλαηνιηθή
πηέξπγα ηνπ ΝΏΣΟ θαη έζεηε ζε θίλδπλν ηα ζηξαηεγηθά ηνπο ζπκθέξνληα ζηελ αλαηνιηθή Μεζφγεην,
αλάκεζα ζηα νπνία ήηαλ ε δηαηήξεζε ηεο ζηαζεξφηεηαο ηνπ κεηεκθπιηαθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ
Βιιάδα. Μάιηζηα ππφ ηελ επίβιεςή ηνπο νη Καξακαλιήο θαη Μεληεξέο είραλ αλεπίζεκα ζπκθσλήζεη λα
εληάμνπλ ηελ Κχπξν ζην ΝΏΣΟ θαη λα ζέζνπλ εθηφο λφκνπ ην ΏΚΒΛ. Βληνχηνηο, ε αξκφδηα ππεξεζία ηνπ
State Department ζε αλαιπηηθή έθζεζή ηεο κε εκεξνκελία 14 Ενπιίνπ 1959 ζεκείσλε φηη ε δπζθακςία ηνπ
λένπ ζπληαγκαηηθνχ θαζεζηψηνο ζηελ Κχπξν κπνξνχζε λα γίλεη εκπφδην ζηε δηαθνηλνηηθή ζπλχπαξμε θαη
πξνέβιεπε φηη, ζε πεξίπησζε πνπ εθδεισλφηαλ κνλνκεξήο ελέξγεηα απφ κηα απφ ηηο εγγπήηξηεο δπλάκεηο, νη
κεηαμχ ηνπο δηαθνξέο ήηαλ πηζαλφηεξν λα απμεζνχλ παξά λα γεθπξσζνχλ. Οη ζπλζήθεο ηεο Γπξίρεο θαη ηνπ
Λνλδίλνπ, ηφληδαλ νη ζπληάθηεο ηεο έθζεζεο, ζεζκνζεηνχζαλ ηε ζπλερή επηξξνή ηεο Βιιάδαο, ηεο ΐξεηαλίαο

πνιηηηθή». Καη ν ΢νθ. ΐεληδέινο ηελ πξνεγνχκελε κέξα είπε φηη «είραηε ππνρξέσζηλ λα ελεκεξψζεηε ηελ
αληηπνιίηεπζηλ, δνζέληνο φηη απφ ηνπ 1938 είρε ζεζπηζζή φηη ε εμσηεξηθή πνιηηηθή είλαη θνηλή».
264
Φξάζε ηνπ Π. Καλειιφπνπινπ ζηε ΐνπιή, 26 Φεβξ. 1959.
265
Γηα ηε ζηάζε ηνπ Μαθαξίνπ βι. Δξαθιείδε, Κππξηαθό, ζζ. 68-75.
266
Κξαληδηψηεο, Γύζθνια Φξόληα, ζ. 395.
267
Ο θνξπθαίνο κειεηεηήο ηεο βξεηαληθήο πνιηηηθήο ζην Κππξηαθφ Robert Holland κηιάεη εχζηνρα γηα κηα κνξθή
αλεμαξηεζίαο ρσξίο πξαγκαηηθφ θξάηνο θαη ρσξίο ειεπζεξίεο γηα ηνπο θαηνίθνπο ηνπ. Υφιαλη, φ.π., ζ. 575.
268
Σν 1965 ν κεζνιαβεηήο ηνπ ΟΔΒ Γθάιν Πιάδα ραξαθηήξηζε ην ζχληαγκα ηνπ 1960 «κε ιεηηνπξγηθφ» θαη πξφηεηλε
ηελ θαηάξγεζε ηεο ΢πλζήθεο Βγγχεζεο.
269
O ηζηνξηθφο Richard Clogg ζεσξεί φηη ην Λνλδίλν «αθξσηεξίαζε ην λεφηεπθην θξάηνο κε έλα ΢χληαγκα
αλεθάξκνζην ζηελ πξάμε». Ζ Καζεκεξηλή, 14 Ώπγνχζηνπ 2010, ζ. 15.

64
θαη ηεο Σνπξθίαο ζηηο εζσηεξηθέο ππνζέζεηο ηεο Κχπξνπ θαη ηε ζέζε ησλ δχν θνηλνηήησλ σο δχν μερσξηζηέο
νληφηεηεο ζηελ θππξηαθή πνιηηηθή δσή.270 Πνιχ αξγφηεξα ν Υέλξη Κίζηλγθεξ ζα κηιήζεη γηα ηηο ζπκθσλίεο
απαμησηηθά κε ραξαθηεξηζκνχο, φπσο «κείγκα αζχκβαησλ πξαγκάησλ», «θαδάλη καγηζζψλ», πξνζπάζεηα
«λα ηεηξαγσληζηεί ν θχθινο ηεο εζλνηηθήο ζχγθξνπζεο», πνπ είρε ηελ ίδηα ηχρε κε παξφκνηα πξνζπάζεηα
ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ληβάλνπ ιίγα ρξφληα αξγφηεξα.271

2. Τν Κππξηαθό, 1963-65
Σνλ Αεθέκβξην ηνπ 1963 μέζπαζαλ ζθνδξέο δηαθνηλνηηθέο ζπγθξνχζεηο ζηελ Κχπξν εμαηηίαο ηεο εηζήγεζεο
ηνπ Μαθαξίνπ γηα αλαζεψξεζε δεθαηξηψλ ζεκείσλ ηνπ ΢πληάγκαηνο ηεο αξηηζχζηαηεο Κππξηαθήο
Αεκνθξαηίαο, πξνθεηκέλνπ λα πεξηνξηζηνχλ ηα εθηεηακέλα δηθαηψκαηα αξλεζηθπξίαο ηεο ηνπξθνθππξηαθήο
κεηνλφηεηαο, ηα νπνία πξνθαινχζαλ δπζρέξεηεο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο.272 Δ πξσηνβνπιία ηνπ
Ώξρηεπηζθφπνπ, αλ θαη εθ ησλ πξαγκάησλ αλαγθαία, ζεσξήζεθε άθαηξε, γηαηί έδσζε ην πξφζρεκα ζηελ
Σνπξθία λα επηδηψμεη ηνλ γεσγξαθηθφ δηαρσξηζκφ ησλ δχν εζληθψλ θνηλνηήησλ, ν νπνίνο ζα θαζηζηνχζε ηε
δεκηνπξγία νκνζπνλδίαο θαη έπεηηα ηε δηρνηφκεζε ηεο Κχπξνπ εθηθηνχο ζηξαηεγηθνχο ηεο ζηφρνπο.273
Δ λέα θξίζε ζηε Μεγαιφλεζν κεηέβαιε ην Κππξηαθφ απφ απνηθηαθφ πξφβιεκα ζε εζλνηηθφ,
δηαθξαηηθφ-ειιελνηνπξθηθφ, θπξίσο ζε δηεζλέο-ςπρξνπνιεκηθφ. Δ ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο Κχπξνπ γηα ηα
ακεξηθαληθά ζπκθέξνληα ζηελ Βγγχο/Μέζε Ώλαηνιή ήηαλ αδηακθηζβήηεηε. Οη βξεηαληθέο ζηξαηησηηθέο
βάζεηο θαη νη ειεθηξνληθέο θαηαζθνπεπηηθέο εγθαηαζηάζεηο ηνπ λεζηνχ ήηαλ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ
άκπλα ηεο Αχζεο. ΐαζηθέο πξνηεξαηφηεηεο ησλ ΔΠΏ ζηελ πεξηνρή ήηαλ ε δηαηήξεζε ηεο λαπηηθήο ηνπο
ππεξνρήο, ε πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή ηζρπξνπνίεζε ηνπ ΝΏΣΟ ζε «ζπλνξηαθέο» ρψξεο, φπσο ζηελ Βιιάδα
θαη ηελ Σνπξθία, θαη ε απνηξνπή πεξαηηέξσ δηείζδπζεο ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο ζηνλ αξαβηθφ θφζκν.
Ώλαθνξηθά κε ην Κππξηαθφ, νη ΔΠΏ ζεσξνχζαλ φηη κεηά ηηο ζπληαγκαηηθέο ηξνπνπνηήζεηο πνπ επηρείξεζε ν
Μαθάξηνο, ηηο δηαθνηλνηηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ αθνινχζεζαλ θαη ηελ απνηπρία ηεο δηάζθεςεο ηνπ Λνλδίλνπ
ηνλ Εαλνπάξην ηνπ 1964 ε δηαηήξεζε ελφο εληαίνπ θαη αλεμάξηεηνπ θππξηαθνχ θξάηνπο δελ εμππεξεηνχζε ηα
ζπκθέξνληά ηνπο ζηελ πεξηνρή. Ο Μαθάξηνο δελ ήζειε λα δερηεί λαηντθέο δπλάκεηο ζηελ Κχπξν ή λα
θαηαζηήζεη ηε λήζν κέινο ηεο ΢πκκαρίαο, ζπλεξγαδφηαλ κε ην ΏΚΒΛ, επηδίσθε ζρέζεηο κε ηνλ Νάζεξ θαη ηε
΢νβηεηηθή Έλσζε θαη ήηαλ απξφζπκνο λα παξαρσξήζεη νηηδήπνηε ζηελ ηνπξθνθππξηαθή/ηνπξθηθή πιεπξά.
Σα ακεξηθαληθά ζρέδηα επίιπζεο ηνπ Κππξηαθνχ βαζίδνληαλ ζηελ αξρή ηνπ δηαρσξηζκνχ ησλ δχν
θνηλνηήησλ κε νπνηαδήπνηε κνξθή (δηρνηφκεζε, νκνζπνλδία, ζπλνκνζπνλδία, δεκηνπξγία θαληνλίσλ, δηπιή
έλσζε).274 ΢‟ απηά ηα ζρέδηα αληηδξνχζε ε ΢νβηεηηθή Έλσζε, πνπ ππνζηήξηδε έλζεξκα ηε δηαηήξεζε ηεο

270
Intelligence Report No 8047, Department of State, Bureau of Intelligence and Research, “analysis of the Cyprus
Agreements”, 14 July 1959. H έθζεζε δεκνζηεχηεθε ζην Journal of Hellenic Diaspora, 11/4 (1984), ζζ. 5-31.
271
Kissinger, Years of Renewal, ζ. 197.
272
Αελ έρεη απνζαθεληζηεί αθφκα ν ξφινο ηεο ΐξεηαλίαο ζηα «13 ΢εκεία» ηνπ Μαθαξίνπ. ΢χκθσλα κε ηνλ W.
Mallinson, πνπ κειέηεζε ηα βξεηαληθά αξρεία, ην Λνλδίλν ελζάξξπλε ηνλ Μαθάξην, κέζσ ηνπ ηφηε Όπαηνπ Ώξκνζηή
ζηελ Κχπξν Κιαξθ, λα πξνρσξήζεη ζηελ πξφηαζε ηξνπνπνίεζεο ηνπ ζπληάγκαηνο (Κύπξνο: Μηα Ηζηνξηθή Πξννπηηθή,
ζζ. 124-5).
273
Άθαηξε ηε ζεψξεζαλ ηφζν ν Κσλ. Καξακαλιήο φζν θαη ν Γ. Παπαλδξένπ. ΐι. Μελει. Ώιεμαλδξάθε, ΐ.
Θενδσξφπνπινπ θαη Βπζη. Λαγάθνπ, Τν Κππξηαθό, ζζ. 30-2. Σν ηειεπηαίν δεθαήκεξν ηνπ Αεθεκβξίνπ 1963 ρηιηάδεο
Σνπξθνθχπξηνη κεηαθηλήζεθαλ απφ ηα ρσξηά ηνπο, φπνπ δνχζαλ σο ηφηε εηξεληθά κε ηνπο Βιιελνθχπξηνπο, θαη
εγθαηαζηάζεθαλ ζε ακηγείο ηνπξθνθππξηαθέο πεξηνρέο (ζχιαθεο), ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ ζπλζήθεο γηα de facto
δηρνηφκεζε. Σφηε ραξάρηεθε ε πξάζηλε γξακκή ζηε Λεπθσζία.
Ο Μαθάξηνο εμαθνινπζεί λα απνηειεί ακθηιεγφκελε πξνζσπηθφηεηα. Γηα νξηζκέλνπο είλαη απηφο πνπ θπξίσο επζχλεηαη
γηα ηηο «ρακέλεο επθαηξίεο» ζην Κππξηαθφ (βι. Ώβέξσθ, ΐιάρνο, Δξαθιείδεο, Υαηδεβαζηιείνπ, Nicolet θ.ά.), ελψ γηα
άιινπο ήηαλ έλαο κεγάινο, ραξηζκαηηθφο εγέηεο (βι. Βπξπβηάδεο, Φνχζθαο, Joseph Joseph θ.ά.). ΢χκθσλα κε ηνλ
Κίζηλγθεξ, «νη ηθαλφηεηέο ηνπ ήηαλ πνιχ κεγάιεο γηα ην κηθξφ λεζί ηνπ», Years of Renewal ζ. 199. Γηα ηνλ ΐξεηαλφ
Όπαην Ώξκνζηή, ν Μαθάξηνο «δηέζεηε ηηο πλεπκαηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ ζα ηνπ επέηξεπαλ λα αθήζεη ην ζεκάδη ηνπ ζε
κηα ρψξα κε εθαηφ θνξέο κεγαιχηεξν πιεζπζκφ. Ο λνπο ηνπ είλαη θαζαξφο θαη εχζηξνθνο». Hunt πξνο Τπνπξγείν
Βμσηεξηθψλ ηεο ΐξεηαλίαο, απνραηξεηηζηήξηα επηζηνιή, 17 Αεθεκβξίνπ 1966, FO 371/18560, θαθ. 1015/16. Ώληίζεηεο
απφςεηο γηα ηνλ Ώξρηεπίζθνπν είραλ ν Τθππνπξγφο Βμσηεξηθψλ ζηηο θπβεξλήζεηο Κέλεληη θαη Σδφλζνλ Σδνξηδ Μπνι
θαη ν Ώκεξηθαλφο κεζνιαβεηήο ζην Κππξηαθφ ην 1967 ΢άηξνπο ΐαλο. Γηα ηνλ πξψην, ν Κχπξηνο εγέηεο ήηαλ
δηαβνιηθφο, δνινπιφθνο, βπδαληηλφο κεραλνξξάθνο, γηα ηνλ δεχηεξν ηθαλφηαηνο θαη παλέμππλνο.
274
΢χκθσλα κε ηνπο Ο‟ Μalley θαη Craig, νη Ώκεξηθαλνί ην Φεβξ. ηνπ 1964 θαηέζηξσζαλ ζρέδην γηα «πεξηνξηζκέλε θαη
ειεγρφκελε» ηνπξθηθή εηζβνιή ζηελ Κχπξν (Ζ Σπλωκνζία, ζζ. 187-91), αιιά δελ ην πινπνίεζαλ, επεηδή επελέβεζαλ ν
ΟΔΒ θαη ε ΢νβηεηηθή Έλσζε.

65
ελφηεηαο θαη ηεο αδέζκεπηεο αλεμαξηεζίαο ηεο Κχπξνπ, ειπίδνληαο ζηελ απνδπλάκσζε ηνπ ΝΏΣΟ ζηελ
Ώλαηνιηθή Μεζφγεην θαη ζηελ επηθξάηεζε ηνπ ΏΚΒΛ ζηε λήζν.
Σνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1964 ν Μαθάξηνο θαηέθπγε ζηνλ ΟΔΒ θαη ζηηο 4 Μαξηίνπ ζεκείσζε ζεκαληηθή
επηηπρία κε ην Φήθηζκα 186 ηνπ ΢πκβνπιίνπ Ώζθαιείαο, ην νπνίν αλαγλψξηδε ηελ θπβέξλεζή ηνπ σο ηε
κφλε λφκηκε πνιηηηθή εμνπζία ζηελ Κχπξν, θαηαδίθαδε ηελ απεηιή ή ρξήζε βίαο ελαληίνλ ηεο εδαθηθήο
αθεξαηφηεηαο θαη ηεο πνιηηηθήο αλεμαξηεζίαο νπνηνπδήπνηε θξάηνπο θαη πξνέβιεπε ηελ απνζηνιή
εηξελεπηηθήο δχλακεο. Δ άθημε ηνπο επφκελνπο κήλεο 6.500 θπαλνθξάλσλ ζην λεζί ηζρπξνπνίεζε ηε ζέζε
ηνπ Ώξρηεπηζθφπνπ θαη ψζεζε ηνπο Ώκεξηθαλνχο λα αλαπξνζαξκφζνπλ ηα ζρέδηα ηνπο γηα ηελ Κχπξν,
πξνθξίλνληαο σο ιχζε ηελ έλσζε κε εδαθηθή απνδεκίσζε πξνο ηελ Άγθπξα. Δ ιχζε απηή ζα ηθαλνπνηνχζε
Βιιάδα θαη Σνπξθία, ζα δηέιπε ην «καθαξηαθφ» θξάηνο θαη ζα θξαηνχζε ηελ Κχπξν ζην δπηηθφ ζηξαηφπεδν.
΢ηηο αξρέο Ενπλίνπ ε ζρεδηαδφκελε έλνπιε επέκβαζε ηεο Σνπξθίαο ζηελ Κχπξν, κε αθνξκή ηελ
έγθξηζε απφ ηελ Κππξηαθή ΐνπιή λφκνπ γηα ππνρξεσηηθή ζηξαηησηηθή ζεηεία, απνζνβήζεθε ηελ χζηαηε
ζηηγκή κεηά απφ παξέκβαζε ηνπ Ώκεξηθαλνχ πξνέδξνπ Σδφλζνλ, ν νπνίνο ζε απζηεξφ ηφλν πξνεηδνπνίεζε
ηνλ Σνχξθν Πξσζππνπξγφ Ελνλνχ φηη ηνπξθηθή επέκβαζε ζα πξνθαινχζε ειιελνηνπξθηθφ πφιεκν θαη άκεζε
εκπινθή ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο, ηε ζηηγκή πνπ ζηελ Κχπξν ππήξρε δηεζλήο εηξελεπηηθή δχλακε θαη
κεζνιαβεηήο ηνπ ΟΔΒ. Ο Ελνλνχ, έκπεηξνο δηπισκάηεο θαη ππνζηεξηθηήο ηεο εηξεληθήο επίιπζεο ησλ
θξίζεσλ, ππνρψξεζε, επεηδή ζπκκεξηδφηαλ απφιπηα ηηο αλεζπρίεο ηνπ Σδφλζνλ. Βπηπιένλ, ηελ επνρή εθείλε
ε Σνπξθία δελ δηέζεηε απνβαηηθά πινία γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ηελ εηζβνιή.275 Παξ‟ φια απηά ε ζηάζε ησλ
ΔΠΏ επεξέαζε ζεκαληηθά ηηο ακεξηθαλνηνπξθηθέο ζρέζεηο, θαζψο έγηλε αληηιεπηφ ζηελ Άγθπξα φηη ε
ακεξηθαληθή θάιπςε θαη βνήζεηα δελ ήηαλ νχηε δεδνκέλε νχηε απφιπηε θαη φηη ν κνλνδηάζηαηνο δπηηθφο ηεο
πξνζαλαηνιηζκφο έβιαπηε ηα εζληθά ηεο ζπκθέξνληα.

2.1. Ο Γ. Παπαλδξένπ θαη ηα ακεξηθαληθά δηρνηνκηθά ζρέδηα

Γηα λα απνθεπρζεί ειιελνηνπξθηθφο πφιεκνο, ν πξφεδξνο Σδφλζνλ πξνζθάιεζε ηνλ Ενχλην ηνπ 1964 ζηε Νέα
Τφξθε ηνπο Ελνλνχ θαη Γ. Παπαλδξένπ γηα δηαπξαγκαηεχζεηο. Ο Ώκεξηθαλφο πξφεδξνο πξφηεηλε ζηνπο δχν
Πξσζππνπξγνχο λα νξίζνπλ εθπξνζψπνπο ηνπο θαη λα αξρίζνπλ άκεζα ζπλνκηιίεο. Ο Ελνλνχ δέρηεθε, ν
Παπαλδξένπ φρη. Οη ιφγνη ηεο άξλεζήο ηνπ ήηαλ ηξεηο: α) αλ νη ζπλνκηιίεο θαηέιεγαλ ζε αδηέμνδν, φπσο
ήηαλ αλακελφκελν, ε ειιελνηνπξθηθή ξήμε θαη πνιεκηθή αλακέηξεζε ζα ήηαλ αλαπφθεπθηε· β) ην Κππξηαθφ
δελ ήηαλ ζέκα ειιελνηνπξθηθήο δηέλεμεο αιιά δηεζλέο πξφβιεκα. Αηεμαγσγή ζπλνκηιηψλ αλάκεζα ζηηο δπν
πιεπξέο ζα επηβεβαίσλε ηελ άπνςε φηη ε Σνπξθία είρε δηθαηψκαηα ζηελ Κχπξν· θαη γ) ε Κχπξνο ήηαλ κέινο
ηνπ ΟΔΒ, άξα δελ ήηαλ λφκηκν λα ηεο επηηεζεί ε Σνπξθία. Βπηπιένλ, ζην Κππξηαθφ ππήξρε ήδε δηεζλήο
κεζνιαβεηήο θαη ζπλάληεζε εθπξνζψπσλ Βιιάδαο θαη Σνπξθίαο ζα ππνλφκεπε ην έξγν ηνπ.
Ο γεξαηφο πνιηηηθφο επέθξηλε ηελ απξνζπκία ηεο Ώηιαληηθήο ΢πκκαρίαο λα απνηξέςεη ηνπξθηθή
εηζβνιή, θαη, παίδνληαο ην ραξηί ηνπ θνκκνπληζηηθνχ θηλδχλνπ, πξνζπάζεζε λα πείζεη ηνπο Ώκεξηθαλνχο γηα
ηα νθέιε πνπ ζα πξνέθππηαλ γηα ηε Αχζε απφ ηε «λαηνπνίεζε» ηεο λήζνπ κέζσ ηεο πξνζάξηεζεο, κε
αληάιιαγκα ηνπξθηθή βάζε ζηελ Κχπξν ππφ ηελ νκπξέια ηνπ ΝΏΣΟ.276 Καηά ηνλ Γ. Παπαλδξένπ, ε
εθαξκνγή ηεο δηρνηφκεζεο ή ηεο νκνζπνλδίαο δελ ζα έιπλε ην πξφβιεκα, αληίζεηα ζα ην επηδείλσλε. Με ηε
δηρνηφκεζε ην ειιεληθφ ηκήκα ζα γηλφηαλ κηα δεχηεξε Κνχβα θαη απφ εθεί ν θνκκνπληζκφο ζα κπνξνχζε λα
επεθηαζεί θαη λα επηθξαηήζεη ζηελ Βιιάδα. Με ηελ νκνζπνλδία νη δχν θνηλφηεηεο ζα εκπιέθνληαλ ζε
εκθχιην. Ώληίζεηα, κηα ελσηηθή-λαηντθή ιχζε ηνπ Κππξηαθνχ ζα εμνπδεηέξσλε ηα ζνβηεηηθά εξείζκαηα ζην
λεζί, ζα θαζηζηνχζε ηελ Σνπξθία αζθαιή θαη ζα πξνζηάηεπε ηα δηθαηψκαηα ησλ Σνπξθνθππξίσλ, φπσο
πξνζηαηεχνληαλ ηα δηθαηψκαηα ησλ κνπζνπικάλσλ ηεο Θξάθεο.277
΋ηαλ ν Ώκεξηθαλφο Τθππνπξγφο Βμσηεξηθψλ Σδνξηδ Μπνι επηζήκαλε ζηνλ Γ. Παπαλδξένπ φηη
«πξέπεη λα ζπλνκηιήζεηε πξνηνχ θξνηήζνπλ ηα ηειεβφια», ν Έιιελαο Πξσζππνπξγφο εχινγα ξψηεζε:
«΍ζηε νζάθηο απεηιείηαη πφιεκνο, πξέπεη ν απεηινχκελνο λα ππνρσξή;»278 ΢ηε ζπλέρεηα ν Μπνι πξφηεηλε ν
κεζνιαβεηήο ηνπ ΟΔΒ λα δηεμαγάγεη κπζηηθέο ζπλνκηιίεο κε ηηο δχν πιεπξέο, κε ηε βνήζεηα ηνπ πξψελ
Τπνπξγνχ Βμσηεξηθψλ (επί Σξνχκαλ) Νηηλ Άηζεζνλ. Ο Γέξνο πάιη αληέδξαζε, ιέγνληαο ραξαθηεξηζηηθά: «ε
κπζηηθφηεο, απνθαιππηνκέλε, ζα πξνθαιέζε πξφζζεηνλ δπζρέξεηαλ ... πξέπεη λα έρσκελ ην ζάξξνο ηεο
275
To ηειεγξάθεκα ηνπ Johnson ππάξρεη ζην FRUS, 1964-8, η. 16. Γηα ηνπο ιφγνπο πνπ ε Σνπξθία δελ επελέβε ζηελ
Κχπξν ην 1964 βι. S. Bolukbasi, The Superpowers and the Third World, ζζ. 65-9 θαη 93.
276
FRUS, 1964-68, η. 16, ηειεγξάθεκα απφ ηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα πξνο ην State Department, 14 Ενπλ.
1964.
277
FRUS, 1964-68, η. 16, Μλεκφλην ΢πδήηεζεο, 24 Ενπλ. 1964· Πεηξίδεο, Νηνθνπκέληα, ζζ. 233-39 (24 Ενπλ. 1964).
278
Πεηξίδεο, φ. π., ζζ. 240-50 (24 Ενπλίνπ).

66
δεκνζηφηεηνο. Άιισο ζα εκθαληζζή σο ζπλσκνζία».279 Σειηθά ππνρψξεζε θαη δέρηεθε παξάιιειεο
(ρσξηζηέο) κπζηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο ησλ εθπξνζψπσλ ησλ δχν θπβεξλήζεσλ κε ηνλ Άηζεζνλ ππφ ηελ
θάιπςε ηνπ ΟΔΒ (ν Άηζεζνλ ζα είρε ζέζε βνεζνχ ηνπ κεζνιαβεηή ηνπ ΟΔΒ), ρσξίο φκσο ηε ζπκκεηνρή
εθπξνζψπνπ απφ ηελ αλεμάξηεηε Κχπξν. Δ ιχζε ζα δηακνξθσλφηαλ θαη ζα επηβαιιφηαλ εξήκελ ηνπ
πξνέδξνπ ηεο.
Σελ 1ε Ενπιίνπ ν πξφεδξνο Σδφλζνλ ζε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ Παπαλδξένπ επαλέιαβε ηηο γλσζηέο
ηνπ ζέζεηο γηα ηνλ θίλδπλν ηνπξθηθήο εηζβνιήο ζηελ Κχπξν, ζε πεξίπησζε πνπ ε Βιιάδα δελ ζπλέβαιε ζηελ
επίιπζε ηνπ δεηήκαηνο. Ο Πξσζππνπξγφο, θαλεξά δπζαξεζηεκέλνο, ζρνιίαζε ζηνλ Ώκεξηθαλφ πξέζβε ζηελ
Ώζήλα φηη «ε Βιιάδα δελ δεηά ηίπνηα απφ ηελ Κχπξν. Αελ πξφθεηηαη γηα ειιελνηνπξθηθή δηαθνξά.
Τπάξρoπλ δεηήκαηα αξρψλ, έλα απφ ηα νπνία είλαη ε αλεμαξηεζία, ε απηνδηάζεζε θαη ε αθεξαηφηεηα ηεο
Κχπξνπ». Καη κε ην γλσζηφ θνθηφ θαη αγέξσρν χθνο ζπλέρηζε:
Μνπ ιέηε όηη νη ΗΠΑ έρνπλ εμαληιήζεη ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο λα
ζπγθξαηήζνπλ ηνπο Τνύξθνπο θαη επνκέλσο ε επζύλε γηα ηελ
εηξήλε βξίζθεηαη ζηελ ειιεληθή πιεπξά. Ο θ. Μαθλακάξα
[Υπνπξγόο Άκπλαο] κνπ ηόληζε πόζν ηζρπξή είλαη ε ηνπξθηθή
πνιεκηθή αεξνπνξία, αιιά ε Διιάδα δελ κπνξεί λα βξίζθεηαη ππό
ηελ απεηιή ηειεζηγξάθνπ. Γε δερηήθακε ηειεζίγξαθν από ηνπο
ερζξνύο καο ην 1940 θαη είλαη πνιύ δύζθνιν λα δερηνύκε
ηειεζίγξαθν ζήκεξα από ηνπο ζπκκάρνπο. Πώο κπνξεί ην
ακεξηθαληθό έζλνο λα δηαηεξήζεη ηε ζέζε ηνπ σο εγέηεο ηνπ
ειεύζεξνπ θόζκνπ, αλ δελ έρεη πνιηηηθή; Πώο κπνξεί λα κελ
ππνζηεξίμεη ηελ αξρή ηεο απηνδηάζεζεο; Πώο κπνξνύλ νη ΗΠΑ λα
κελ πνπλ ζηελ Τνπξθία ή θαη ζηελ Διιάδα: «ηα όπια πνπ έρεηε
είλαη όπια πνπ ζαο ηα δώζακε γηα ηελ άκπλά ζαο. Δκείο δελ ζα
δερηνύκε απηά ηα όπια λα ρξεζηκνπνηεζνύλ γηα επηζεηηθό ζθνπό
θαη λα πξνθαιέζνπλ πόιεκν, έζησ κηθξήο έθηαζεο πόιεκν, πνπ
κπνξεί λα ιάβεη επξύηεξεο δηαζηάζεηο». Πώο κπνξνύλ νη
ζύκκαρνη ζην ΝΑΤΟ λα κελ πνπλ ζηνπο Τνύξθνπο όηη δελ δέρνληαη
επηζεηηθέο ελέξγεηεο πνπ κπνξνύλ λα ζέζνπλ ζε θίλδπλν ηελ
εηξήλε; Η Διιάδα κπνξεί λα δερηεί έλαλ πνιηηηθό αγώλα, κπνξεί
λα δερηεί ζπδήηεζε ζηνλ ΟΗΔ θαη ην ΝΑΤΟ, αιιά δελ κπνξεί λα
δερηεί κηα πνιηηηθή πνπ λνκηκνπνηεί ηε ρξήζε βίαο.280

΢ηε Γελεχε νη δηαπξαγκαηεχζεηο θαηέιεμαλ ζ‟ έλαλ ζπγθεξαζκφ ησλ ειιεληθψλ θαη ηνπξθηθψλ απφςεσλ, κε
κηα ηαπηφρξνλε ελζσκάησζή ηνπο ζηηο ακπληηθέο αλάγθεο ηνπ δπηηθνχ ζπζηήκαηνο: έλσζε κε ηελ Βιιάδα,
κφληκε ηνπξθηθή ζηξαηησηηθή παξνπζία, ΝΏΣΟπνίεζε ηεο Κχπξνπ. ΢πγθεθξηκέλα, ηα δχν θχξηα ζρέδηα πνπ
πξνηάζεθαλ πξνέβιεπαλ έλσζε ηεο λήζνπ κε ηελ Βιιάδα κε παξαρψξεζε εθηεηακέλεο βάζεο ζηελ Σνπξθία
ζηε ζηελφκαθξε ρεξζφλεζν ηεο Καξπαζίαο (πεξίπνπ ην 11% ηεο έθηαζεο ηεο Κχπξνπ), ην πξψην θαηά πιήξε
θπξηαξρία, ην δεχηεξν κε καθξνρξφληα εθκίζζσζε. Πξνβιεπφηαλ επίζεο παξαρψξεζε ζηνπο Σνπξθνθχπξηνπο
1-3 θαληνλίσλ θαη πξνζηαζία ησλ κεηνλνηηθψλ ηνπο δηθαησκάησλ ζχκθσλα κε ηε ΢πλζήθε ηεο Λσδάλλεο
(1923). Δ ειιεληθή πιεπξά απέξξηςε ην πξψην ζρέδην, αθνχ, αλ εθαξκνδφηαλ, ην εληαίν θππξηαθφ θξάηνο ζα
δηακειηδφηαλ θαη ε Κππξηαθή Αεκνθξαηία ζα έπαπε λα ππάξρεη. Σν δεχηεξν έγηλε αξρηθά δεθηφ απφ ηνλ Γ.
Παπαλδξένπ σο βάζε γηα πεξαηηέξσ δηαπξαγκάηεπζε,281 αιιά ηειηθά ην απέξξηςε, φηαλ ν Μαθάξηνο, ν
Γξίβαο θαη ν γηνο ηνπ Ώλδξέαο αληέηαμαλ πιήξε θαη θαηεγνξεκαηηθή άξλεζε.282 Σν επηρείξεκά ηνπο ήηαλ φηη

279
΢ην ίδην, ζζ. 251, 256 (25 Ενπλίνπ).
280
FRUS 1964-68, η. 16, ηειεγξάθεκα ηνπ Σδφλζνλ ζηνλ Παπαλδξένπ, 1 Ενπι. 1964 θαη ηειεγξάθεκα απφ ηελ
ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα ζην State Department, 2 Ενπι. 1964.
281
Εζηνξηθή είλαη ε ξήζε ηνπ Γ. Παπαλδξένπ: «καο ραξίδνπλ νιφθιεξνλ πνιπθαηνηθίαλ θαη εηο αληάιιαγκα καο δεηνχλ
λα θξαηήζνπλ έλα δηακέξηζκα επί ελνηθίσ».
282
Οη Ώκεξηθαλνί πίεζαλ γηα απνδνρή ηνπ ζρεδίνπ κε πξνζσπηθφ κήλπκα ηνπ Σδφλζνλ ζηνλ Παπαλδξένπ ζηηο 16 Ώπγ.
1964 (FRUS, 1964-68, η. 16). ΋ηαλ ν Γ. Παπαλδξένπ αξλήζεθε ην ακεξηθαληθφ ζρέδην, ν Σδφλζνλ κε αιαδνληθφ θαη
ρπδαίν χθνο ιέγεηαη φηη είπε ζηνλ πξέζβε ζηελ Οπάζηγθηνλ Ώιεμ. Μάηζα ηα εμήο –δείγκα ηεο αληίιεςεο ηνπ πξνζηάηε
γηα ηνλ εμαξηψκελν: «Δ Ώκεξηθή είλαη ειέθαληαο. Δ Κχπξνο είλαη ςχιινο. Καη ε Βιιάδα είλαη ςχιινο. Ώλ απηνί νη δχν
ςχιινη εμαθνινπζήζνπλ λα θέξλνπλ θαγνχξα ζηνλ ειέθαληα, κπνξεί ν ειέθαληαο λα ηνπο ξνπθήμεη κηα θαη θαιή κε

67
ε ηνπξθηθή ζηξαηησηηθή παξνπζία ζηελ Κχπξν ζα θαζηέξσλε θαη ζα θαηνρχξσλε κηα πεξηνξηζκέλε έζησ
δηρνηφκεζε.
Δ ζζελαξή ζηάζε ηνπ Γ. Παπαλδξένπ ζηελ Οπάζηγθηνλ θαη ε απφξξηςε ησλ ζρεδίσλ Άηζεζνλ έρνπλ
απνδνζεί ζε ηδηνηειή θίλεηξα: ζηε ζέιεζε ηνπ Έιιελα Πξσζππνπξγνχ λα εληζρχζεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ζέζε
ζηε ρψξα κε ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο θνηλή γλψκεο ζην Κππξηαθφ θαη κε ηελ πξνβνιή εηθφλαο ελφο ζηηβαξνχ
θαη ππεχζπλνπ δηαρεηξηζηή ησλ εζληθψλ ζπκθεξφλησλ.283 Αελ είλαη, λνκίδνπκε, επηηξεπηφ εζηθά λα
απνδίδεηαη ζ‟ απηήλ ηελ πεξίπησζε κηθξνπνιηηηθή. Έπξαμε φ,ηη φθεηιε λα πξάμεη έλαο εζληθφο εγέηεο. Υσξίο
λα παξαγλσξίδνπκε ην αληηακεξηθαληθφ θιίκα ζηελ Βιιάδα, ηηο πηέζεηο πνπ δερφηαλ ν Πξσζππνπξγφο απφ
ηελ αληηπνιίηεπζε θαη ηηο θπγφθεληξεο ηάζεηο ζην δηθφ ηνπ θφκκα,284 άιινη ήηαλ νη ιφγνη πνπ επεξέαζαλ ηε
ζηάζε ηνπ ζην Κππξηαθφ: ε αληίζεζή ηνπ ζηελ ακεξηθαληθή παξέκβαζε ζηελ πνιηηηθή δσή ηνπ ηφπνπ (κε ην
ζρέδην Πεξηθιήο, ην έξγν ηεο CIA-KYΠ, ηελ αγλφεζε ηεο λνζείαο ζηηο εθινγέο)· ε αλάγθε λα αληαπνθξηζεί
ζην βαζηθφ αίηεκα ηεο ειιελνθππξηαθήο πιεπξάο γηα απηνδηάζεζε· ν θφβνο πνιεκηθήο ζχξξαμεο· θπξίσο ε
βαζηά ηνπ πεπνίζεζε φηη ε Βιιάδα έπξεπε λα αληηκεησπίδεηαη σο ζχκκαρνο θαη φρη σο ππνηειήο ή
δνξπθφξνο, απιφο εληνινδφρνο ησλ ΔΠΏ. Ώλ θαη ήηαλ βαζχηαηα δηαπνηηζκέλνο κε ηνλ αληηθνκκνπληζκφ θαη
απφιπηα ηαπηηζκέλνο κε ην ΝΏΣΟ, φπσο ήηαλ νη Παπάγνο θαη Καξακαλιήο, ζε αληίζεζε κ‟ απηνχο
ζεσξνχζε φηη ε Βιιάδα είρε θάζε δηθαίσκα λα ππνζηεξίδεη κε παξξεζία ηηο ζέζεηο ηεο ζηε ζπκκαρία θαη λα
κελ είλαη πεηζήλην φξγαλν ζηηο νπνηεζδήπνηε απαηηήζεηο ησλ δπηηθψλ. ΋ηαλ ην 1965 ν δεκνζηνγξάθνο
Γηάλλεο Κάηξεο ηνπ ηφληζε φηη «αηηία φισλ ησλ δεηλψλ ηεο Βιιάδαο ήηαλ ε μεληθή εμάξηεζε», ν Γέξνο ηνλ
ζηακάηεζε απφηνκα θαη ηνπ είπε: «άθνπζε εδψ, αγαπεηέ κνπ. Δ μέλε εμάξηεζε είλαη δπζηπρψο δεδνκέλε.
Οθείινπκε φινη λα ηε ζπλεζίζνπκε. ΋πσο ν θνπθφο ζπλεζίδεη ηελ θνπθακάξα ηνπ». Καη ζπλέρηζε:
Μεηά ην Β΄ Παγθόζκην Πόιεκν δελ ππάξρνπλ αλεμάξηεηα θξάηε.
Καλέλα. Όια είλαη εληεηαγκέλα θάπνπ. Αθόκα θαη ηα νπδέηεξα.
Δληόο απηήο ηεο ξεαιηζηηθήο επηγλώζεσο αγσλίδνκαη λα πείζσ
ηνπο δπηηθνύο ζπκκάρνπο θαη θπξίσο ηελ Ακεξηθή όηη ην θνηλό
ζπκθέξνλ, ην γεληθό ζπκθέξνλ ηνπ ειεπζέξνπ θόζκνπ, επηβάιιεη
κεηαμύ κεγάισλ θαη κηθξώλ ζρέζεηο ζπλεξγαζίαο θαη όρη
ππνηέιεηαο. Αηπρώο δελ αληηιακβάλνληαη ηελ απιή απηή αιήζεηα.
Πξνηηκνύλ ηελ ππνηέιεηα, πνπ ηνπο πξνζθέξεη ε Γεμηά από ηελ
επνηθνδνκεηηθή ζπλεξγαζία, πνπ ηνπο εμαζθαιίδεη ε
Γεκνθξαηία.285

Δ απξνζπκία ηνπ Γ. Παπαλδξένπ λα ζπκκνξθσζεί απφιπηα κε ηηο ππνδείμεηο ηνπ κεγάινπ πξνζηάηε θαη ε
αδπλακία ηνπ λα επηβιεζεί ζηνλ Μαθάξην θαη λα πάξεη ηελ θαηάζηαζε ζηα ρέξηα ηνπ ελέηεηλαλ ηε
δπζαξέζθεηα ζηελ Οπάζηγθηνλ θαη ζπληέιεζαλ ζηελ πηψζε ηεο θπβέξλεζήο ηνπ. 286 Ο Ώλδξέαο παξαηηήζεθε
απφ Ώλαπιεξσηήο Τπνπξγφο ΢πληνληζκνχ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1964, γηαηί, φπσο γξάθεη, ήηαλ ζε «ζπλερείο
ζπγθξνχζεηο κε ηελ Ώκεξηθή» θαη γηα λα «δηεπθνιχλεη ην έξγν ηεο θπβέξλεζεο».
Δ παξαίηεζή κνπ θαη ε επίζθεςή κνπ ζηελ Κχπξν κε ηαχηηζαλ κ‟ έλα κεγάιν εζληθφ ζέκα. Ώιιά
θάηη παξαπάλσ. Με ηαχηηζαλ κε κηα λέα ζέζε ζηηο εμσηεξηθέο ζρέζεηο ηεο Βιιάδαο, κηα ζέζε πνπ απέξξηπηε
ηε ζρέζε ππνηέιεηαο πξνο ηνπο μέλνπο. Ώπηή ε ζέζε είρε βαζηά ζπλαηζζεκαηηθή επίδξαζε ζηνλ κέζν Έιιελα,

ηελ πξνβνζθίδα ηνπ». ΢ην Philip Dean, I Should have Died, New York, 1977) (πεγή: Ρνπκπάηεο, Γνύξεηνο Ίππνο, ζ.
216). Παπαλδξένπ πξνο Άηζεζνλ, 22 Ώπγ. 1964, Τα Κξίζηκα Νηνθνπκέληα ηνπ Κππξηαθνύ, η. ΐ, ζζ. 309-10.
283
Β. Υαηδεβαζηιείνπ, «Κππξηαθφ, Καινθαίξη 1964: Βζσηεξηθέο ΋ςεηο ησλ Βζληθψλ Θεκάησλ», ζην Ζ Σύληνκε
Γεθαεηία ηνπ ’60, ζζ. 319, 323.
284
΢ίγνπξα ν Παπαλδξένπ ιάβαηλε ζνβαξά ππφςε ηνπ ηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ηνπ πνιηηηθνχ θφζκνπ. ΢ηηο 13
Ενπλίνπ 1964 ν Ώκεξηθαλφο πξεζβεπηήο ζηελ Ώζήλα Λακπνπίο ηειεγξάθεζε ζην State Department: «Ώλ ν Παπαλδξένπ
ζπκθσλήζεη ζε απηφ πνπ ε θνηλή γλψκε ζεσξεί “μεπνχιεκα”, νη πνιινί ερζξνί ηνπ ζην θφκκα θαη έμσ απφ απηφ κπνξεί
λα ζπλεξγαζηνχλ γηα λα ηνλ ξίμνπλ… ε θνηλή γλψκε πίζηεπε φηη ε λίθε ηνπ Παπαλδξένπ ζηηο εθινγέο ζα έθεξλε ζηελ
Κχπξν αλεμαξηεζία θαη ηελ Έλσζε, αλ φρη ακέζσο, ηνπιάρηζηνλ ζην ηέινο. Ώλ θαη φηαλ ζπκκεηάζρεη ζε ζνβαξέο
δηαπξαγκαηεχζεηο, ε θνηλή γλψκε ζα πεξηκέλεη απ‟ απηφλ λα εθπιεξψζεη ηνπιάρηζηνλ κέξνο ησλ ππνζρέζεψλ ηνπ»
(FRUS 1964-8, η. 16).
285
Καηξήο, Ζ Γέλλεζε, ζ. 185.
286
΋ηαλ ζηηο 4 ΢επη. 1964 ν βαζηιηάο Κσλζηαληίλνο ξψηεζε ηνλ Λακπνπίο αλ ήζειε λα απαιιαγεί απφ ηνλ Παπαλδξένπ,
ν πξέζβεο απέθπγε λα απαληήζεη θαη ξψηεζε αλ ν ΐαζηιηάο ζα κπνξνχζε λα απαιιαγεί απφ ηνλ Πξσζππνπξγφ ζε
πεξίπησζε πνπ ην επηζπκνχζε. Ο ΐαζηιηάο απάληεζε φηη «ηψξα δελ κπνξεί λα ην θάλεη». FRUS, 1964-8, η. 16, απφ ηελ
ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα ζην State Department (δηάινγνο ΐαζηιηά κε Λακπνπίο).

68
πνπ απφ πνιιέο γεληέο ζπγθξαηνχζε ηνλ ζπκφ ηνπ γηα ηελ άζιηα κεηαρείξηζε ηεο ρψξαο ηνπ απφ ηνπο
κεγάινπο ζπκκάρνπο ηνπ.287
Ο Γ. Παπαλδξένπ κεηά ηελ παξαίηεζή ηνπ ηνλ Ενχιην ηνπ 1965 ηζρπξίζηεθε φηη «ηα ζρέδηα ηνπ
ΝΏΣΟ εζηξάθεζαλ κπζηηθψο θαη ζπλσκνηηθψο ελαληίνλ κνπ, δηα λα εμνπδεηεξψζνπλ ηελ επί ηνπ Κππξηαθνχ
πνιηηηθήλ κνπ».288

2.2. Ο Μαθάξηνο, νη Αδέζκεπηνη θαη ε Μόζρα

Ώκέζσο κεηά ηελ ίδξπζε ηεο Κππξηαθήο Αεκνθξαηίαο, ν Μαθάξηνο ελέηαμε ην θξάηνο ηνπ ζηε ΐξεηαληθή
Κνηλνπνιηηεία, ηνλ ΟΔΒ θαη ην θίλεκα ησλ Ώδεζκεχησλ (ζπλέδξην ΐειηγξαδίνπ 1961). Ώλ θαη ν ίδηνο δελ
έηξεθε θαζφινπ αληηδπηηθά αηζζήκαηα, ζεσξνχζε φηη ζπγθεθξηκέλνη ιφγνη επέβαιαλ ηε κε έληαμε ηεο λήζνπ
ζην δπηηθφ ζπλαζπηζκφ. Δ ζεκαληηθή γεσγξαθηθή ηεο ζέζε ηήο παξείρε ηε δπλαηφηεηα λα δηαδξακαηίδεη
δηεζλή ξφιν κεγαιχηεξν ηνπ εδαθηθνχ κεγέζνπο ηεο θαη ηνπ πιεζπζκνχ ηεο. Βπίζεο, ην λέν θξάηνο
ιεηηνπξγνχζε ππφ ηελ επνπηεία ηξηψλ εγγπεηξηψλ δπλάκεσλ, πνπ αλήθαλ ζηελ ίδηα ζηξαηησηηθή ζπκκαρία,
δηέζεηαλ ζηξαηεχκαηα ζηε λήζν θαη είραλ ην δηθαίσκα λα επέκβνπλ κνλνκεξψο. Ο ΟΔΒ θαη ην θίλεκα ησλ
Ώδεζκεχησλ ήηαλ γηα ην Μαθάξην πξνζηαηεπηηθέο δηθιείδεο ζε πεξίπησζε πνπ, φπσο πξνέβιεπε, ζα
ρξεηαδφηαλ ηε δηπισκαηηθή θαη πνιηηηθή βνήζεηα ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο.
΢ην ηέινο Ώπγνχζηνπ 1964 ν Μαθάξηνο ζπλαληήζεθε κε ηνλ Νάζεξ ζην Κάηξν. Δ νξγή ηεο Σνπξθίαο
θαη ησλ Σνπξθνθππξίσλ ήηαλ έληνλε. Με παξφηξπλζε ηνπ Ελνλνχ, ν εγέηεο ησλ Σνπξθνθππξίσλ Ρανχθ
Νηελθηάο απέζηεηιε ηειεγξάθεκα ζηνλ Ώηγχπηην εγέηε, κε ην νπνίν ηνλ θαηεγνξνχζε φηη ζπλεξγαδφηαλ κε
πξφζσπν «πνπ έρεη θαηαξαζηεί ν Ώιιάρ» θαη παξαθαινχζε ηνλ Ώιιάρ λα ζπγρσξέζεη ηνλ Νάζεξ θαη λα ηνλ
θσηίζεη, γηα λα δηαθφςεη ηε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηνλ «ακαξησιφλ Μαθάξηνλ».289 Ο Νάζεξ φκσο δηαηεξνχζε
άξηζηεο ζρέζεηο κε ηνλ Ώξρηεπίζθνπν θαη δελ επεξεαδφηαλ απφ ηέηνηα εληειή ζηελ έθθξαζε ηειεγξαθήκαηα.
Θεσξνχζε φηη ε θαιχηεξε ιχζε γηα ηα αξαβηθά ζπκθέξνληα ήηαλ λα παξακείλεη ε Κχπξνο αλεμάξηεηε θαη
νπδέηεξε. Δ πξννπηηθή ηεο έλσζεο δελ ηνπ ήηαλ αξεζηή, γηαηί ζα κεηέηξεπε ηε λαηντθή Κχπξν ζε νξκεηήξην
ηεο Αχζεο θαηά ησλ Ώξάβσλ. ΢ην θνηλφ αλαθνηλσζέλ, πνπ εθδφζεθε κεηά ην πέξαο ησλ ζπλνκηιηψλ ησλ δχν
εγεηψλ, ε Ώίγππηνο δεζκεχηεθε λα δψζεη ζηελ Κχπξν «φιε ηε δπλαηή βνήζεηα γηα ηελ άκπλά ηεο ελαληίνλ
κηαο μέλεο επίζεζεο… νη δχν πξφεδξνη ηφληζαλ ν θαζέλαο ηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηηο μέλεο βάζεηο…, (πνπ
απνηεινχλ)… κηαλ άκεζε απεηιή γηα ηε δηεζλή εηξήλε θαη γηα ηελ αζθάιεηα ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ». 290
Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1964 ν Μαθάξηνο πήξε κέξνο ζηε δεχηεξε δηάζθεςε ησλ Ώδεζκεχησλ ζην Κάηξν,
ε νπνία αλαγλψξηζε ην δηθαίσκα ηνπ θππξηαθνχ ιανχ γηα πιήξε θαη αδέζκεπηε αλεμαξηεζία θαη ην δηθαίσκα
λα θαζνξίζεη ην πνιηηηθφ ηνπ κέιινλ ειεχζεξα κε βάζε ηελ αξρή ηεο απηνδηάζεζεο. ΢ε ζπλέληεπμή ηνπ ζηνλ
ξαδηνθσληθφ ζηαζκφ ηνπ ΚαΎξνπ ν Κχπξηνο πξφεδξνο εμέθξαζε ηελ επγλσκνζχλε ηνπ ζην Νάζεξ:
Από ηελ ΗΑΓ ειάβνκελ ζπζηεκαηηθήλ βνήζεηαλ, εζηθήλ θαη
πιηθήλ, δηα ηελ νπνίαλ ζα είκεζα πάληνηε επγλώκνλεο. Ο
πξόεδξνο Νάζεξ, θαηά ηελ δπζρεξήλ απηήλ πεξίνδν, ηελ νπνίαλ
δηέξρεηαη ε λήζνο καο, απεδείρζε ζηαζεξόο θαη εηιηθξηλήο
θίινο ηεο Κύπξνπ θαη απέδεημε δηα κίαλ εηζέηη θνξάλ όηη
θαηέρεη ζέζηλ εηο ηελ πξώηελ γξακκήλ κεηαμύ ησλ πξνκάρσλ ηεο
ειεπζεξίαο ησλ θαηαπηεδνκέλσλ ιαώλ ελαληίνλ ησλ επηδξνκέσλ.291

Σν 1964 ήηαλ έηνο ζεκαληηθήο αλάπηπμεο ησλ ζρέζεσλ ηεο Κχπξνπ θαη κε ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε. Ο Μαθάξηνο
αληηδξνχζε ζεηηθά ζηελ έκθαζε πνπ έδηλε ε Μφζρα ζηελ πνιηηηθή απηνδηάζεζε ηεο Κχπξνπ θαη ζηελ
αληίζεζή ηεο ζηηο ακεξηθαλνηνπξθηθέο πξνζπάζεηεο γηα επηβνιή λαηντθήο ιχζεο. Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά, κε
δεδνκέλν φηη ην ηζρπξφηεξν θαη πιένλ νξγαλσκέλν θνκκνπληζηηθφ θφκκα ζ‟ φιε ηε Μέζε Ώλαηνιή ήηαλ
ζηελ Κχπξν, θαη κε πξφζρεκα ηελ εμαζθάιηζε δσηηθψλ ζηξαηεγηθψλ ζπκθεξφλησλ, ε Μφζρα είρε θάζε ιφγν
λα επηδηψθεη ηε δηεζλνπνίεζε ηεο δηακάρεο. ΢ηηο 7 Φεβξνπαξίνπ ν Υξνπζηζφθ έζηεηιε έληνλε δηαθνίλσζε ζ‟
φιεο ηηο ελδηαθεξφκελεο πξσηεχνπζεο, κε ηελ νπνία θαηαδίθαδε ηε ζρεδηαδφκελε απνζηνιή δπλάκεσλ ηνπ
ΝΏΣΟ ζηελ Κχπξν θαη ζπληζηνχζε ηελ εμέηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο απφ ην ΢πκβνχιην Ώζθαιείαο ηνπ ΟΔΒ. Ο

287
Ώ. Παπαλδξένπ, Ζ Γεκνθξαηία ζην Απόζπαζκα, ζζ. 205-6.
288
Νηθ. Κξαληδηψηεο, Οη Γηεζλείο Γηαζηάζεηο ηνπ Κππξηαθνύ, ζ. 47.
289
Διεπζεξία, 28 Ώπγ. 1964, ζ. 8.
290
΢ην ίδην.
291
΢ην ίδην, 9 Οθη. 1964, ζ. 3.

69
αληίθηππνο ηεο δηαθνίλσζεο θάλεθε ιίγνπο κήλεο αξγφηεξα ζηελ επηζηνιή ηνπ Σδφλζνλ πξνο ηνλ Ελνλνχ.
΢ηηο 8 Ενπιίνπ ν Υξνπζηζφθ επαλήιζε ζην ζέκα, δεηψληαο ηελ απνρψξεζε ησλ βξεηαληθψλ ζηξαηεπκάησλ
απφ ηελ Κχπξν θαη πξνεηδνπνίεζε ηελ Σνπξθία φηη παξαβίαζε ηεο εδαθηθήο θπξηαξρίαο ηεο λήζνπ ζα
«πξνθαινχζε επηθίλδπλε αιπζηδσηή αληίδξαζε».292
Μεηά ηνπο ηνπξθηθνχο αεξνπνξηθνχο βνκβαξδηζκνχο ελαληίνλ ειιελνθππξηαθψλ δπλάκεσλ ζηηο
αξρέο Ώπγνχζηνπ 1964, ε Λεπθσζία δήηεζε ηελ άκεζε βνήζεηα ηεο Μφζραο. ΢ηηο 15 ηνπ κήλα ε ζνβηεηηθή
θπβέξλεζε γηα πξψηε θνξά δεζκεχηεθε δεκφζηα φηη ζε πεξίπησζε μέλεο έλνπιεο εηζβνιήο ζην έδαθνο ηεο
Κππξηαθήο Αεκνθξαηίαο, ε ΢νβηεηηθή Έλσζε δελ ζα έκελε αδηάθνξε, αιιά ζα ηε βνεζνχζε λα ππεξαζπηζηεί
ηελ ειεπζεξία θαη ηελ αλεμαξηεζία ηεο.293 Ο ηφλνο ηεο ζνβηεηηθήο πξνεηδνπνίεζεο πξνο ηελ Σνπξθία ήηαλ
έληνλνο, παξφκνηνο κ‟ εθείλνλ πνπ ρξεζηκνπνίεζε ε Μφζρα έλαληη ησλ Ώγγινγάιισλ θαηά ηελ θξίζε ηνπ
΢νπέδ.
Σνλ ΢επηέκβξην θππξηαθή αληηπξνζσπεία ππφ ηνλ Τπνπξγφ Βμσηεξηθψλ ΢π. Κππξηαλνχ θαη ηνλ
Τπνπξγφ Βκπνξίνπ Ώλδξέα Ώξανχδν πήγε ζηε Μφζρα θαη ζπκθψλεζε γηα ηελ πξνκήζεηα ηεο Κχπξνπ κε
δηαθφξνπο ηχπνπο ζπκβαηηθψλ φπισλ (αληηαεξνπνξηθνί πχξαπινη, ηνξπηιάθαηνη θ.ά.). ΢ηηο αξρέο ηνπ 1965 ηα
πξψηα θνξηία ησλ ππξαχισλ κεηαθέξζεθαλ ζηελ Ώιεμάλδξεηα ππφ ζπλζήθεο άθξαο κπζηηθφηεηαο θαη
Έιιελεο αμησκαηηθνί πνπ ππεξεηνχζαλ ζηελ Κχπξν κεηέβεζαλ εθεί γηα λα εθπαηδεπηνχλ ζηνλ ρεηξηζκφ ηνπο.
Σνλ Μάξηην ηνπ 1965 νη πχξαπινη άξρηζαλ λα θνξηψλνληαη ζε πινίν κε πξννξηζκφ ηελ Κχπξν. Δ θφξησζή
ηνπο φκσο δηαθφπεθε αηθληδηαζηηθά χζηεξα απφ αίηεκα ησλ Ώκεξηθαλψλ. Ο Μπνι θαη ν αξκφδηνο γηα ηελ
Βγγχο Ώλαηνιή Φίιηπ Σάικπνη δήηεζαλ εμεγήζεηο απφ ηνλ πξέζβε ζηελ Οπάζηγθηνλ Ώιεμ. Μάηζα γηα ηε
ζηάζε ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο ζην δήηεκα. Ο Μάηζαο ηνπο είπε φηη ε Ώζήλα δελ ελεξγνχζε αληίζεηα ζηα
λαηντθά ζπκθέξνληα, αιιά παξάιιεια ηνπο επηζήκαλε φηη ε Κχπξνο είρε θάζε δηθαίσκα λα εμαζθαιίζεη ηελ
άκπλά ηεο έλαληη ερζξηθήο επίζεζεο, φπσο έθαλαλ ηα άιια αλεμάξηεηα θξάηε.294 ΢ηελ Ώζήλα ν Γ.
Παπαλδξένπ, αθνχ δηαβεβαίσζε ηνλ Λακπνπίο γηα ηα λαηντθά ηνπ πηζηεχσ θαη ηελ αζπκβίβαζηε αληίζεζή
ηνπ ζηνλ θνκκνπληζκφ, ηνπ ηφληζε φηη νη Κχπξηνη αλαγθάζηεθαλ λα αλαδεηήζνπλ ακπληηθά φπια εμαηηίαο ηεο
«απεηιεηηθήο ζηάζεο ηεο Σνπξθίαο» θαη ησλ βνκβαξδηζκψλ ηνπ Ώπγνχζηνπ 1964. Θα ήηαλ «παξάινγν», ηνπ
είπε, λα ηνπο πηέζεη λα αθνπιηζηνχλ θαη κφλν «λα πξνζεχρνληαη» ηελ ψξα ησλ ηνπξθηθψλ επηζέζεσλ. Ώπηφ
ζα ην έθαλε, αλ ε ηνπξθηθή πιεπξά δεζκεπφηαλ φηη δελ ζα επελέβαηλε ζηε λήζν παξά κφλν ζε πεξίπησζε
«ζνβαξήο πξφθιεζεο». ΢ην ηέινο ηεο ζπλνκηιίαο ν Πξσζππνπξγφο δέρηεθε, αθφκα θαη ρσξίο ηελ ηνπξθηθή
εγγχεζε, λα πηέζεη ην Μαθάξην λα ζηακαηήζεη ν εθνδηαζκφο ηεο λήζνπ κε ζνβηεηηθά φπια. Ο πξέζβεο
ζρνιίαζε ζην ηειεγξάθεκά ηνπ πξνο ην State Department φηη ακθέβαιε αλ ν Παπαλδξένπ ήζειε ή κπνξνχζε
λα επηβάιεη ηε ζέιεζή ηνπ ζηνλ Ώξρηεπίζθνπν.295
Βλάκηζε ρξφλν αξγφηεξα επαλαιήθζεθε ην ίδην πεξίπνπ ζελάξην. Φνξηία ηζερνζινβαθηθψλ φπισλ
μεθνξηψζεθαλ ζην ιηκάλη ηεο Λεκεζνχ θαη παξαιήθζεθαλ απφ αλζξψπνπο ηνπ Κχπξηνπ εγέηε. Βληνχηνηο, ν
παξαθξαηηθφο κεραληζκφο ηνπ Γξίβα αλαθάιπςε ηε κπζηηθή ζπλαιιαγή θαη ελεκέξσζε ηνλ ζηξαηεγφ, ν
νπνίνο κε ηε ζεηξά ηνπ εηδνπνίεζε ηελ Ώζήλα θαη ηνλ μέλν παξάγνληα. Καλείο απφ απηνχο δελ ήζειε ηε
ζηξαηησηηθή ελδπλάκσζε ηνπ Ώξρηεπηζθφπνπ θαη ηεο θπβέξλεζήο ηνπ. Ώθφκα θαη ε ΢νβηεηηθή Έλσζε
απνδνθίκαζε ηελ ελέξγεηα ηεο Σζερνζινβαθίαο.296 Σειηθά, κεηά απφ αθφξεηεο πηέζεηο θαη ππφ ηελ απεηιή
δηαθνπήο ησλ δηπισκαηηθψλ ζρέζεσλ Βιιάδαο-Κχπξνπ, ν Κχπξηνο εγέηεο ελέδσζε θαη παξέδσζε ηα φπια
ζηνπο θπαλφθξαλνπο ηνπ ΟΔΒ, κέλνληαο άνπινο λα αληηκεησπίζεη ηνπο εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο
ερζξνχο ηνπ.

2.3. Οη ζρέζεηο Αζήλαο-Λεπθωζίαο

Δ επίηεπμε κηα επλντθήο γηα ηνλ ειιεληζκφ επίιπζεο ηνπ Κππξηαθνχ γηλφηαλ πην δχζθνιε εμαηηίαο ησλ
δηαθνξεηηθψλ ζηφρσλ Ώζήλαο-Λεπθσζίαο. Ο Μαθάξηνο αγσληδφηαλ λα θξαηήζεη ην θξάηνο ηνπ, πνπ είρε
πξνθχςεη κεηά απφ ζθιεξφ αγψλα θαηά ηεο βξεηαληθήο απνηθηνθξαηίαο, εληαίν θαη αδέζκεπην.297 O Γ.
Παπαλδξένπ απφ ηελ άιιε, σο εγέηεο κηαο ρψξαο απφιπηα εληαγκέλεο ζην δπηηθφ ζχζηεκα αζθάιεηαο,

292
΢ην ίδην, 9 Ενπι. 1964.
293
΢ην ίδην, 18 Ώπγ. 1964.
294
FRUS, 1964-68, η. 16, ηειεγξάθεκα απφ ην State Department ζηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα, 15 Μαξη.
1965.
295
΢ην ίδην, ηειεγξάθεκα απφ ηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα ζην State Department, 16 Μαξη. 1965.
296
Μηιη. Υξηζηνδνχινπ, Ζ Πνξεία κηαο Δπνρήο, ζ. 481.
297
΋πσο ραξαθηεξηζηηθά ιέεη ν Κίζηγθεξ, ν Μαθάξηνο «πξνηηκνχζε λα είλαη πξφεδξνο ελφο αλεμάξηεηνπ θξάηνπο παξά
θπβεξλήηεο ζε κηα ειιεληθή πεξηθέξεηα» (Υears of Renewal, ζ. 198).

70
πξνζέβιεπε ζηε λαηνπνίεζε ηεο λήζνπ κέζσ ηεο έλσζεο κε θάπνην αληίηηκν γηα ηελ Σνπξθία. Σν
απνηέιεζκα ήηαλ λα ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθσλίεο σο πξνο ηελ αθνινπζεηέα ηαθηηθή θαη ζηξαηεγηθή. Ο
Κχπξηνο εγέηεο ζεσξνχζε αθαηαλφεηε ηε «ζπλδηαιιαγή» ηνπ Παπαλδξένπ κε ηνπο Ώκεξηθαλνχο θαη ηε ηάζε
ηνπ λα ζηεξίδεηαη ζ‟ απηνχο γηα ηελ εμεχξεζε ιχζεο. Ο Έιιελαο Πξσζππνπξγφο δπζθνξνχζε ζθφδξα, φηαλ
ν Ώξρηεπίζθνπνο αλαιάκβαλε ηνικεξέο θαη επηθίλδπλεο πξσηνβνπιίεο ρσξίο πξνζπλελλφεζε ή παξά ηελ
αληίζεηε άπνςε ηεο Ώζήλαο (π.ρ. ζηα ζέκαηα ηεο φμπλζεο ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο Σνπξθνθχπξηνπο, ε νπνία
κπνξνχζε λα πξνθαιέζεη ηνπξθηθή επέκβαζε ή ηεο πξνζέγγηζεο κε ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε). Βπίζεο,
ππνπηεπφηαλ φηη ν Κχπξηνο Βζλάξρεο, θπξίαξρνο πηα ζην λεζί ηνπ, δελ βηαδφηαλ λα βξεζεί θάπνηα νξηζηηθή
ιχζε ζην πξφβιεκα, γη‟ απηφ θαη αληηηαζζφηαλ κε ζζέλνο ζε νπνηαδήπνηε εδαθηθή παξαρψξεζε πξνο ηελ
Σνπξθία σο αλαγθαίν αληάιιαγκα γηα ηελ έλσζε.298 Δ ζηξαηεγηθή ηνπ «εζληθνχ θέληξνπ», πνπ ραξάρηεθε
κεηά ηηο δηαθνηλνηηθέο ηαξαρέο ηνπ Αεθεκβξίνπ 1963, απνζθνπνχζε ζηε «ζπγθξάηεζε» ηνπ Μαθαξίνπ θαη
ζηελ απνηξνπή ηνπξθηθήο εηζβνιήο, πνπ ζα ελέπιεθε ηνλ ειιεληζκφ ζε κηα θαηαζηξνθηθή πνιεκηθή
ζχξξαμε. Δ θάζνδνο ηνπ Γξίβα ζηελ Κχπξν ηνλ Ενχλην ηνπ 1964 κε επίζεκε ειιαδηθή ππνζηήξημε ήηαλ
κέξνο απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο: λα ζσξαθίζεη ηελ άκπλα ηεο λήζνπ, αιιά παξάιιεια λα ιεηηνπξγήζεη σο
αληίβαξν ζην Μαθάξην θαη ηελ επηξξνή ηνπ ΏΚΒΛ κε ηνλ πιήξε έιεγρν ησλ ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ πνπ
είραλ αλαπηπρηεί ζηε λήζν (Βζληθή Φξνπξά θαη Βιιεληθή Αχλακε Κχπξνπ). Δ απνδνρή ηεο επηζηξνθήο ηνπ
ζηελ Κχπξν απφ ηελ Οπάζηγθηνλ ήηαλ έλδεημε φηη νη Ώκεξηθαλνί δηαθαψο επηζπκνχζαλ ηνλ παξαγθσληζκφ
ηνπ Ώξρηεπηζθφπνπ.299
Οη εθηεηακέλεο θαη ζηξαηησηηθά αλεπηηπρείο ειιελνθππξηαθέο επηρεηξήζεηο ελαληίνλ
ηνπξθνθππξηαθψλ ζέζεσλ ζηελ πεξηνρή Μαλζνχξαο-Κνθθίλσλ ζηηο αξρέο Ώπγνχζηνπ ηνπ 1964 θαη ν νξαηφο
θίλδπλνο ειιελνηνπξθηθνχ πνιέκνπ αλάγθαζαλ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε λα ζθεθηεί έλα παξάηνικν ζρέδην:
ηε κνλνκεξή θαη πξαμηθνπεκαηηθή αλαθήξπμε ηεο έλσζεο απφ ηελ Κππξηαθή θαη ηελ Βιιεληθή ΐνπιή.
΋κσο, γξήγνξα ην εγθαηέιεηςε εμαηηίαο ηνπ θφβνπ ηνπ Ώξρηεπηζθφπνπ γηα ειιελνακεξηθαληθή «ζπκπαηγλία»,
πνπ ζα επέθεξε ηελ πξαμηθνπεκαηηθή επηβνιή ησλ ζρεδίσλ Άηζεζνλ θαη ηε de facto δηρνηφκεζε ηεο
λήζνπ.300 Σελ ίδηα πεξίνδν νη Άηζεζνλ θαη Μπνι ζρεδίαδαλ θάηη παξφκνην, φρη φκσο εληειψο ίδην: λα
δεκηνπξγεζεί ζπλσκνηηθά έλα ηεηειεζκέλν γεγνλφο, ζχκθσλα κε ην νπνίν νη Σνχξθνη ζα θαηαιάκβαλαλ ηε
ρεξζφλεζν Καξπαζίαο θαη νη Έιιελεο ζα απνκάθξπλαλ απφ ηελ εμνπζία ηνλ Ώξρηεπίζθνπν θαη ζα θήξπηηαλ
άκεζε έλσζε. Σν ζρέδην απηφ φκσο δελ ζπδεηήζεθε πεξαηηέξσ, επεηδή ν Σδφλζνλ αλεζπρνχζε γηα ην
ελδερφκελν ειιελνηνπξθηθνχ πνιέκνπ ιίγνπο κήλεο κάιηζηα πξηλ ηηο πξνεδξηθέο εθινγέο (Ννεκ. 1964).301
Μεηά ηελ απφξξηςε ησλ ζρεδίσλ Άηζεζνλ, ε ιχζε ηεο έλσζεο κε αληάιιαγκα πξνο ηελ Σνπξθία
εγθαηαιείθζεθε. Βλψ ε ειιεληθή πιεπξά επέκελε ζηελ έλσζε θαη ε θππξηαθή ζηελ αδέζκεπηε αλεμαξηεζία,
ε Σνπξθία επαλήιζε ζην αίηεκα γηα γεσγξαθηθφ δηαρσξηζκφ ησλ δχν θνηλνηήησλ ππφ νκνζπνλδηαθφ
ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, ηνπ νπνίνπ βέβαηα ε εθαξκνγή ηνπ ζα απνηεινχζε πξνζάιακν γηα ηα δηρνηνκηθά
ηεο ζρέδηα. Δ Οπάζηγθηνλ ήηαλ ζχκθσλε κε ην ηνπξθηθφ αίηεκα, αθνχ πξνηεξαηφηεηά ηεο πιένλ δελ ήηαλ ε
επίιπζε ηνπ Κππξηαθνχ αιιά ε απνθαηάζηαζε ησλ ηνπξθνακεξηθαληθψλ ζρέζεσλ. ΢ηηο 29 Αεθεκβξίνπ 1964
ν Άηζεζνλ είπε ζηνλ Μπνι φηη ε κφλε ιχζε πνπ απέκελε λα εθαξκνζηεί ήηαλ ε αιιαγή ηνπ ζπληάγκαηνο ηεο
Κππξηαθήο Αεκνθξαηίαο κε ηελ επηβνιή ελφο ζπζηήκαηνο απηνδηνίθεζεο πνπ ζα νδεγνχζε ζε νκνζπνλδηαθφ
ζχζηεκα.302 Σξεηο κήλεο φκσο αξγφηεξα ήξζε ζην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο ε έθζεζε ηνπ κεζνιαβεηή ηνπ ΟΔΒ
ζην Κππξηαθφ Γθάιν Πιάδα, πνπ αλέηξεπε ηνπο ηνπξθνακεξηθαληθνχο ζρεδηαζκνχο. ΢χκθσλα κε ηελ
έθζεζε, ε γεσγξαθηθή δηαίξεζε ηνπ λεζηνχ θαη ε δεκηνπξγία δηδσληθήο νκνζπνλδίαο ήηαλ αδχλαηε, γηαηί ζα
απαηηνχληαλ αλαγθαζηηθέο κεηαθηλήζεηο ρηιηάδσλ αλζξψπσλ θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο. Δ επηζηξνθή ζην
θαζεζηψο ησλ ζπκθσληψλ ηνπ 1959 θαη ε έλσζε ηεο Κχπξνπ κε ηελ Βιιάδα ήηαλ επίζεο αλεθάξκνζηεο. Δ

298
Ώο ζεκεησζεί εδψ φηη ν Μαθάξηνο δελ κπνξνχζε λα ππνζηεξίδεη αλνηρηά ηελ έλσζε, αθνχ είρε απνθιεηζηεί κε ηε
΢πλζήθε Βγγπήζεσο.
299
ΐ. Ο‟ Malley θαη Ε. Craig, φ.π., ζ. 208.
300
Ώιεμαλδξάθεο, Θενδσξφπνπινο θαη Λαγάθνο, φ.π., ζζ. 38-9.
301
FRUS, 1964-8, η. 16, ηειεγξάθεκα απφ ηελ ακεξηθαληθή πξεζβεία ζηελ Ώζήλα ζην State Department, 18 Ώπγ. 1964·
κλεκφλην ησλ ζπκβνχισλ Μπάληη θαη Κφκεξ ζηνλ πξφεδξν Σδφλζνλ. 18 Aπγ. 1964. FRUS, 1964-8, η. 16, κλεκφλην
ζπδήηεζεο ζηνλ Λεπθφ Oίθν κε ζπκκεηνρή ησλ Σδφλζνλ, Ραζθ, Μπνι, Aηζεζνλ, Μαθλακάξα, 8 ΢επη 1964. Σν ζρέδην
απηφ πξνήιζε απφ ηνλ Άηζεζνλ κεηά ηελ απφξξηςε ησλ πξνηάζεψλ ηνπ ζηε Γελεχε. Ώθνχ ελεκέξσζε ηνλ Μπνι,
ζπλαληήζεθε κπζηηθά κε ηνλ Σνχξθν αληηπξφζσπν ζηε Γελεχε Νηράη Έξηκ θαη ηνλ ζηξαηησηηθφ δηνηθεηή ΢νπλάιπ θαη
ηνπο είπε φηη ν 6νο ζηφινο δελ ζα επελέβαηλε, αλ ε Σνπξθία επηρεηξνχζε λα θαηαιάβεη ηελ Καξπαζία. Ώλ ήηαλ ζε ζέζε λα
πξαγκαηνπνηήζεη ηελ επηρείξεζε, ηφηε έπξεπε λα πξνρσξήζεη. S. Bolukbasi, “The Johnson Letter Revisited”, ζ. 518-9
θαη ΢π. Παπαγεσξγίνπ, Τα Κξίζηκα Νηνθνπκέληα ηνπ Κππξηαθνύ, η. 2, ζ. 277-78.
302
Ώι. Παπαρειάο, Ο Βηαζκόο, ζζ. 150-2.

71
κφλε βηψζηκε πνιηηηθή ιχζε ήηαλ ε ζπλέρηζε ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ελφο
αλεμάξηεηνπ θξάηνπο ρσξίο δηαρσξηζκφ ησλ θνηλνηήησλ, αιιά κε ηδηαίηεξεο εγγπήζεηο γηα ηα δηθαηψκαηα ηεο
ηνπξθνθππξηαθήο κεηνλφηεηαο. Σνχξθνη θαη Ώκεξηθαλνί ζεψξεζαλ ηελ έθζεζε Πιάδα κεξνιεπηηθή ππέξ ησλ
Βιιελνθππξίσλ θαη επηδεηθηηθά ηελ αγλφεζαλ.

2.4. Ζ ζνβηεηηθή πνιηηηθή

Σελ ίδηα πεξίπνπ πεξίνδν παξφκνηα ιχζε πξφηεηλαλ θαη νη ΢νβηεηηθνί.303 Μεηά ηελ αλαηξνπή ηνπ Υξνπζηζφθ
ζηηο 15 Οθησβξίνπ 1964, ε ππφ ην Λενλίλη Μπξέδληεθ λέα ζνβηεηηθή εγεζία πξαγκαηνπνίεζε ζηξνθή ζην
Κππξηαθφ. Πξνεγνπκέλσο ε Μφζρα ήηαλ θαηά ηεο έλσζεο, αθνχ δελ ήζειε λα δεη ηελ Κχπξν λα γίλεηαη
ηκήκα λαηντθήο ρψξαο, θαη ππέξ ηεο αλεμαξηεζίαο θαη ηεο νπδεηεξφηεηαο ηεο, γη‟ απηφ θαη ππνζηήξηδε ηνλ
Μαθάξην. ΋κσο ζηηο 21 Εαλνπαξίνπ 1965, ιίγνπο κήλεο κεηά ηελ επίζθεςε ηνπ Σνχξθνπ Τπνπξγνχ
Βμσηεξηθψλ Βξθίλ ζηε Μφζρα, ν ππνπξγφο Βμσηεξηθψλ Γθξνκχθν δήισζε δεκφζηα φηη ε ΢νβηεηηθή Έλσζε
αλαγλψξηδε ηα «λφκηκα δηθαηψκαηα» ησλ δχν εζληθψλ θνηλνηήησλ θαη ηαζζφηαλ ππέξ ηεο δεκηνπξγίαο
νκνζπνλδίαο, ελφο δειαδή ζπζηήκαηνο πνπ ήηαλ γλψξηκν ζηελ εζσηεξηθή δηάξζξσζε ηεο ΢νβηεηηθήο
Έλσζεο. Ήηαλ θαλεξφ φηη κε πξφζρεκα ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο ησλ εζλνηήησλ ε Κχπξνο ζα ζπζηαδφηαλ ζην
βσκφ ηεο ζνβηεηηθήο ςπρξνπνιεκηθήο ζηξαηεγηθήο: δηάβξσζε ηεο ζπλνρήο ηνπ ΝΏΣΟ κε ηθαλνπνίεζε ηεο
Σνπξθίαο, ελίζρπζε ηεο ζνβηεηηθήο ζέζεο ζηελ αλαηνιηθή Μεζφγεην, απνθιεηζκφ ιχζεσλ πνπ ζα κπνξνχζαλ
λα είραλ σο απνηέιεζκα ηελ έληαμε ηεο Κχπξν ζην δπηηθφ ακπληηθφ ζχζηεκα.
Δ λέα ζηάζε ηεο Μφζραο εθδειψζεθε ιίγν αξγφηεξα ζηνλ ΟΔΒ. ΢ηα κέζα Αεθεκβξίνπ 1965 ε
πνιηηηθή επηηξνπή ηεο Γεληθήο ΢πλέιεπζεο ηνπ Αηεζλνχο Οξγαληζκνχ ελέθξηλε θηινθππξηαθφ ζρέδην
απφθαζεο πνπ είραλ θαηαζέζεη 32 αδέζκεπηεο ρψξεο, κε 47 ππέξ, έλαληη 6 θαηά θαη 51 απνρέο, ελψ ε
θηινηνπξθηθή ηξνπνινγία αλαθιήζεθε. Βπξφθεηην γηα δηπισκαηηθφ ζξίακβν ηνπ Μαθαξίνπ. Σν θηινθππξηαθφ
ζρέδην θαινχζε φιεο ηηο ρψξεο λα ζεβαζηνχλ ηελ θπξηαξρία, ελφηεηα, αλεμαξηεζία θαη εδαθηθή αθεξαηφηεηα
ηεο Κχπξνπ θαη λα απφζρνπλ απφ νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζηε λήζν θαη ζπληζηνχζε ηε ζπλέρηζε ηνπ
κεζνιαβεηηθνχ ξφινπ ηνπ ΟΔΒ. Ώληίζεηα, ε Σνπξθία επηζπκνχζε λα ηεο αλαγλσξηζηεί εκκέζσο ην δηθαίσκα
επέκβαζεο ζηελ Κχπξν θαη λα κελ αλαλεσζεί ε εκπηζηνζχλε ηνπ Αηεζλνχο Οξγαληζκνχ πξνο ηε
κεζνιαβεηηθή πξνζπάζεηα, ε πξψηε θάζε ηεο νπνίαο –έθζεζε Πιάδα– απέβε εηο βάξνο ησλ απφςεψλ ηεο.
Οη ρψξεο πνπ θαηαςήθηζαλ ην θηινθππξηαθφ ζρέδην ήηαλ νη ΔΠΏ, ε Σνπξθία, ε Ληβχε, ην Παθηζηάλ,
ε Ώιβαλία θαη ην Εξάλ. Οη ΔΠΏ επηθαιέζηεθαλ σο δηθαηνινγία γηα ηε ζηάζε ηνπο ην γεγνλφο φηη ην ζρέδην
δελ έθαλε θακηά κλεία ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ απέξξεαλ απφ ηε ζπλζήθε ηεο Γπξίρεο.304 Σελ έθπιεμε φκσο
πξνθάιεζαλ ε ΢νβηεηηθή Έλσζε θαη νη ππφινηπεο αλαηνιηθέο ρψξεο, πνπ έρνληαο απνδερηεί ηε ζέζε γηα
χπαξμε δηαθξηηψλ «εζληθψλ θνηλνηήησλ» θαη ηε ιχζε ηεο νκνζπνλδίαο, επέιεμαλ ηελ απνρή. Δ εηξσλεία
είλαη φηη ιίγεο κέξεο πξηλ ε ΢νβηεηηθή Έλσζε είρε ππνβάιεη ζηε Γεληθή ΢πλέιεπζε πξφηαζε γηα δηεζλή
θαηνρχξσζε ηεο αξρήο ηεο κε επέκβαζεο ελφο θξάηνπο ζηηο εζσηεξηθέο ππνζέζεηο άιισλ θξαηψλ. Δ ζηάζε
ηεο Μφζραο ζην Κππξηαθφ εγθαηλίαζε κηα λέα επνρή ζηηο ηνπξθνζνβηεηηθέο ζρέζεηο θαη ελζάξξπλε ηελ
ηνπξθηθή ζηξαηησηηθή εγεζία λα θηλεζεί πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο βίαηεο δηρνηφκεζεο ηεο λήζνπ.

303
Βλδηαθέξνλ είλαη λα δηεξεπλεζεί κε βάζε ην αξρεηαθφ πιηθφ ζε Οπάζηγθηνλ θαη Μφζρα αλ ζηελ επνρή ηεο εηξεληθήο
ζπλχπαξμεο θαη ηεο δηεζλνχο χθεζεο ππήξμε θάπνηα «ζπλελλφεζε-ζπκθσλία» αλάκεζα ζηηο ππεξδπλάκεηο σο πξνο ηνλ
ηξφπν επίιπζεο ηνπ Κππξηαθνχ.
304
Διεπζεξία, 19 Αεθ. 1965.

72