Letopis naučnih radova

Godina 36 (2012), Broj 1, strana 149-155

UDK: 582.683.1:582.788.1 Originalni naučni rad
Original scientific paper

UTICAJ IBA NA RIZOGENEZU ZELENIH REZNICA DRENA

(Cornus mas L.)
1 1 1 2 2
Sandra Bijelić , Branislava Gološin , Borivoje Bogdanović , Milenko Bojić , Milka Vujaković

REZIME

U cilju pospešivanja vegetativnog razmnožavanja drena ispitan je uticaj različitih

koncentracija i formulacija IBA na uspešnost i kvalitet ožiljavanja zelenih reznica u
kontrolisanim uslovima. Zelene reznice su sredinom i krajem juna 2009. god. tretirane
sa IBA u dve koncentracije (0,3% i 0,8%) u formulacijama u vidu praha (IBA03 i
IBA08), u obliku praha sa sistemom za generisanje H2O2 (IBA03p i IBA08p) i u obliku
gela (IBA03H i IBA08H). Ispitan je i uticaj predtretmana zelenih reznica sa 4%
rastvorom H2O2 (IBA03r i IBA08r). Bolji uspeh ožiljavanja postignut je sa većim
koncentracijama IBA. Najveća ujednačena dužina žila (3,75 cm) postignuta je sa
IBA03, IBA03p i IBA08, dok su najveći uspeh ožiljavanja (80%) i najveći broj
korenskih žila (10,68) zabeleženi u drugom terminu sa IBA08p.
Ključne reči: dren (Cornus mas L.), IBA, zelene reznice, ožiljavanje

UVOD

U okviru familije Cornaceae, rod Cornus obuhvata oko 65 vrsta žbunova i

stablašica, od kojih se većina koristi u dekorativne svrhe. Dren (Cornus mas L.) spada
među interesantne voćne vrste, koji je, zahvaljujući sjajnim listovima i obilju cvetova
pogodan i kao hortikulturna vrsta jer postiže veoma interesantan efekat u parkovima i
vrtovima (Tsipouridis i sar., 2000). Takođe, dren je jedna od samoniklih šumskih biljaka
koja se može koristiti kao hrana i lek, a koja u narodnoj tradiciji simbolizuje zdravlje,
čvrstinu duha, otpornost i dugovečnost. Otuda u našem narodu poznata izreka „zdrav
kao dren“.
Zahvaljujući harmoničnom sastavu ploda, drenjina zadovoljava visoke standarde
za upotrebu u ishrani (Celik i sar., 2006; Keserović i sar., 2008; Bijelić 2011a; 2011b),
ali i u medicinske svrhe (Burmistrov 1994), plodovi jedinstvenog ukusa imaju
dijetetskih svojstava (Jia i sar., 2003; Jayaprakasam i sar., 2005), dobro podnosi zimu i

1
Dr Sandra Bijelić, docent, dr Branislava Gološin, red. prof., MSc Borivoje
Bogdanović, asistent, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet, Departman za
voćarstvo, vinogradarstvo, hortikulturu i pejzažnu arhitekturu
2
Dipl. ing Milenko Bojić, dr Milka Vujaković, PSS “Poljoprivredna stanica” Novi Sad

149

149
sušne uslove, tolerantna je na prouzrokovače bolesti i štetočine, te pogodna za organsku
proizvodnju (Klimenko 1990; Bijelić 2011). Sa druge strane, dren kao biljna vrsta ima i
tradicionalni značaj (Pieroni 2008), jer drenjina nije samo jestivi plod, njena upotreba u
svežem stanju ili u vidu neke prerađevine obeležava važne datume u porodici, te ima i
veliki sociološko kulturološki značaj u narodu (Čajkanović 1994; Jacanović i Jacanović
2002).
Cveta veoma rano (Bijelić i sar., 2008a), još u februaru – martu, pre listanja, te je
veoma medonosna biljka koja pčelama daje prve dragocene izvore nektara i polena, u
vreme kada u prirodi ima vrlo malo drugog procvetalog bilja
Izražena ekološka adaptivnost pruža mogućnost upotrebe drena za zaštitu
zemljišta od erozije, žive ograde i ozelenjavanje gradskih površina, jer dobro podnosi
povišen stepen zagađenosti vazduha. Drenovina je veoma čvrsto i žilavo drvo te se
može koristiti u stolarskoj i strugarskoj industriji.
U svetu se dren kao kultura gaji veoma malo, ali je zato ova voćna vrsta u
prirodnim populacijama rasprostranjena na velikim površinama. Međutim, ima primera
domestifikacije i selekcionisanja sorti i selekcija drena u Rusiji, Ukrajini, Grčkoj,
Moldaviji, Azerbejdžanu, Bugarskoj, Turskoj, Srbiji, Crnoj Gori itd.
Dren je jedna od retkih biljnih vrsta koja daje pun prinos bez primene hemijskih
preparata i plodonosi u znatno skromnijim agrotehničkim uslovima. Kod nas za uzgoj
drena postoje izvanredni uslovi, te bi širenje ove zanemarene voćne kulture i
iskorišćavanje njenog ogromnog potencijala za organsku proizvodnju voća bilo od
velikog privrednog značaja (Bijelić 2011; Keserović i sar., 2008; Bijelić 2011b). Visoka
tolerantnost prema prouzrokovačima bolesti i štetočinama je vrlo značajna osobina
drena u sadašnjoj eri traženja mogućnosti za proizvodnjom zdravstveno bezbedne
hrane. Potrošači širom sveta sve više pokazuju interesovanje za prirodne visoko
kvalitetne plodove, kakve upravo ima dren. Najveći problemi vezani su za prikupljanje,
jer kao šumsko voće često raste i na nepristupačnim terenima. Ovaj problem vrlo
uspešno može da se reši plantažiranjem sorti i selekcija drena.
U procesu proizvodnje voća, veoma značajan proces jeste standardizovana sortna
proizvodnja. Zbog toga je neophodno odabrati genotipove sa boljim karakteristikama i
razviti njihovu standardnu proizvodnju.
Istraživanje prirodnog genofonda i oplemenjivanje novih sorti drena zavisi od
efikasnog razmnožavanja. Uvođenje i gajenje perspektivnih selekcija i sorti drena
(Cornus mas L.) u intenzivnim zasadima, farmama i okućnicama domaćinstava je
otežano usled nepostojanja adekvatnih metoda razmnožavanja, što rezultira i deficitom
sadnog materijala. U tom smislu, cilj rada je bio ispitivanje mogućnosti ožiljavanja
zelenih reznica drena zavisno od primenjene formulacije i koncentracije regulatora rasta
IBA radi brže proizvodnje kvalitetnog sadnog materijala izdvojenih selekcija drena i
njihovog širenja u zasadima i na okućnicama.

150

150
 MATERIJAL I METODE RADA

Zelene reznice drena su uzimane sa matičnih stabala u dva termina (sredinom i

krajem juna meseca), u fazi kada su prelazile iz zeljaste u drvenastu formu. Reznice su
pripremljene za ožiljavanje odmah nakon uzimanja sa matičnih stabala tako što su
odstranjeni vršni i bazalni deo, kao i trećina lisne ploče i napravljen presek sa donje
strane reznice, neposredno ispod nodusa. Dužina zelenih reznica kretala se u rasponu od
10 – 15 cm, zavisno od dužine internodija pojedinih genotipova drena. Tako
pripremljene reznice su tretirane različitim formulacijama i koncentracijama IBA (40
kom. reznica po tretmanu) prema tab. 1 i posađene u supstrat za ožiljavanje.

Tab. 1. Ispitivane formulacije i koncentracije IBA na rizogenezu zelenih reznica drena

(Cornus mas L.)
Tab. 1. The tested IBA formulations and concentrations on rooting of cornelian cherry
softwood cuttings
Red.
Oznaka Sastav
br.
1 IBA 03 0,3% IBA na talku
2 IBA 08 0,8% IBA na talku
0,3% IBA na talku.
Sadrži 15 U/g glukoza oksidaze i 3% glukoze. Formulacije u
3 IBA 03p
obliku praha u kojima je sadržan sistem za generisanje vodonik
– peroksida H2O2
0,8% IBA na talku.
Sadrži 15 U/g glukoza oksidaze i 3% glukoze. Formulacije u
4 IBA 08p
obliku praha u kojima je sadržan sistem za generisanje vodonik
– peroksida H2O2
0,3% IBA na talku. Pre tretiranja sa praškastim formulacijama
5 IBA 03r
primenjen predtretman sa rastvorom vodonik peroksida H2O2
0,8% IBA na talku. Pre tretiranja sa praškastim formulacijama
6 IBA 08r
primenjen predtretman sa rastvorom vodonik peroksida H2O2
7 IBA 03H 0,3 % IBA u hidrogelu
8 IBA 08H 0,8 % IBA u hidrogelu

Proces ožiljavanja zelenih reznica odvijao se u automatizovanom plasteniku u

kome je potpuno kontrolisana relativna vlažnost vazduha, odnosno orošivači su
automatski počinjali sa orošavanjem na donjoj granici vlažnosti vazduha od 85%, dok je
gornja granica iznosila 95%. Plastenik je redovno provetravan, a reznice su po potrebi
dodatno zalivane ručnom prskalicom. Nakon završenog procesa ožiljavanja u trajanju
od mesec i po dana, reznice su vađene iz supstrata i mereni su parametri uspešnosti
ožiljavanja: broj ožiljenih reznica, prosečan broj formiranih korenskih žila po reznici i
prosečna dužina formiranih korenova po reznici, za oba perioda ispitivanja. Dobijeni
podaci su obrađeni u statističkom programu Statistica 9.1 (StatSoft 2010) putem analize
varijanse, a značajnost razlika je testirana Duncan testom.

151

151
 REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA

Obzirom da su potrebe prerađivačke industrije i tržišta za drenjinama daleko su

veće od količina plodova koji mogu da se sakupe u prirodi, neophodno je i poželjno
plantažno uzgajati krupnoplodne selekcije i sorte drena, a osnovni preduslov za
zasnivanje zasada drena je proizvodnja kvalitetnog sadnog materijala izdvojenih
krupnoplodnih genotipova.
Razmnožavanje drena se vrši generativno i vegetativno. Generativno
razmnožavanje se koristi za dobijanje sadnica za ukrašavanje parkova, kao i za
dobijanje podloga za kalemljenje. Po Turkinu (1954), sejanac drena počinje plodonositi
u desetoj godini, a u prirodnim staništima pod zasenom čak u šesnaestoj. Zbog toga je
veoma važno iznaći pogodne načine vegetativnog razmnožavanja drena.
U obezbeđivanju dobrog ožiljavanja reznica veliki značaj ima biljna vrsta, faza
razvoja matične biljke sa koje se uzimaju reznice, vreme uzimanja reznica i stavljanja
na ožiljavanje, doba godine i ostali faktori.
U istraživanju je u tom smislu ispitana mogućnost rizogeneze zelenih reznica
drena pri različitim terminima uzimanja reznica kao i uticaj različitih koncentracija i
kombinacija regulatora rasta na uspešnost i kvalitet ožiljavanja zelenih reznica drena
(Tab. 2).

Ispitivani regulator rasta IBA u primenjenim formulacijama kao i predtretman sa

formulacijom u vidu praha pokazao je značajan uspeh ožiljavanja u uslovima
kontrolisane relativne vlažnosti vazduha. Posmatrano u proseku za oba termina,
značajno najbolje ožiljavanje je postignuto pri tretmanu sa IBA 08p (63,75%), a zatim
sa IBA 08H (61,25%). Prema Klimenko (2004), razmnožavanje zelenim reznicama drena ima stopu
uspešnosti od 75 – 78%. Upoređujući istu formulaciju regulatora rasta, a različitu koncentraciju,
niže koncentracije IBA su generalno dale slabiji uspeh ožiljavanja, kod pojedinih
tretmana, zavisno od ispitivanog termina, čak visoko statistički signifikantne razlike.
Yalcinkaya i sar. (1999) su sproveli dvogodišnje istraživanje u cilju iznalaženja
pogodne metode razmnožavanja drena. Prema navodima autora, najbolje ožiljavanje
zelenih reznica drena postignuto je sa 2000 ppm IBA (51,67%) i 3000 ppm IBA
(47,50%). U skladu sa napred navedenim su i rezultati istraživanja koje navode Korszun

152

152
i Kolasinski (2002), prema kojima su bolji rezultati rizogeneze zelenih reznica drena
postignuti pri koncentraciji IBA od 2% u odnosu na koncentraciju IBA od 1%.
U proseku za oba ispitivana termina, značajno veći uspeh rizogeneze je postignut
pri kasnijem uzimanju reznica sa matičnih stabala (50,00%) u odnosu na raniji termin
(41,88%). Prema istraživanjima Bounous i sar. (1991), Cornus mas je pokazao najbolje
rezultate ožiljavanja ukoliko se zelene reznice stave na ožiljavanje u prvih 10 dana juna,
dok Reich (1991a) navodi da je najbolje vreme za uzimanje zelenih reznica drena krajem jula ili početkom avgusta i
smatra da je veliki uspeh postizanje ožiljavanja zelenih reznica drena oko 50%.
Na dalji rast i razvoj ožiljenih reznica u značajnoj meri utiče broj i dužina
formiranih korenskih žila po reznici. Zbog toga je veoma bitno ustanoviti prosečan broj
korenskih žila koji su obrazovani po reznici u zavisnosti od primenjenih tretmana. U
proseku, najveći broj korenskih žila formiran je u prisustvu IBA 08H (12,61) i IBA 08p
(10,68) između kojih nije bilo značajne razlike. Takođe, veće koncentracije IBA dale su
u proseku veći broj korenskih žila uz istovremeno i najveći uspeh ožiljavanja, ali i
značajno manju dužinu korenova u odnosu na ispitivanu manju koncentraciju IBA.
Najduže korenske žile u proseku za oba termina formirane su pri tretmanu sa IBA 03
(3,82 cm) odnosno IBA 03p (3,73 cm).
Uticaj termina uzimanja reznica na broj formiranih žila u kontrolisanim uslovima
bio je visoko značajan u korist drugog termina (u proseku formirano 9,15 korenskih
žila), dok je dužina žila bila značajno bolja pri ranijem terminu (2,41 cm).

ZAKLJUČAK

Ožiljavanje zelenih reznica drena najbolje je vršiti u kontrolisanim uslovima

sredine, pri višim koncentracijama IBA, a uzimanje reznica obavljati u kasnijem
terminu, kada se u proseku postiže bolja uspešnost rizogeneze i formira veći broj
korenskih žila. Najbolji uspeh ožiljavanja postignut je pri tretiranju zelenih reznica
drena sa IBA 08p (63,75%) pri čemu je formiran značajno veliki broj korenskih žila
(10,68) odgovarajuće dužine (2,07 cm). Takođe, pri tretiranju reznica sa IBA 08H
postignut je veliki uspeh u ožiljavanju zelenih reznica drena (61,25%), kada je formiran
najveći broj korenskih žila (12,61) manje dužine (1,03 cm).

LITERATURA

1. Bijelić S., Gološin B., Ninić–Todorović J., Cerović S. (2011a): Fruit

nutritional value of Cornelian cherry genotypes (Cornus mas L.) selected in
the Vojvodina Province. J Agric. Science and Technology, ISSN 1939–1250,
David publishing Company, USA, Vol. 5, 3(34): 310–317.
2. Bijelić S., Ninić – Todorović J., Gološin B., Cerović S., Jaćimović G. (2008a):
Fenološke pojave odabranih genotipova drena (Cornus mas L.). XIII Kongres
voćara i vinogradara Srbije sa međunarodnim učešćem, Knjiga abstrakata,
Novi Sad.

153

153
3. Bijelić S., Ninić – Todorović.J., Gološin B., Cerović S., Vračar Lj., Jaćimović
G. (2008b): Biološke osobine odabranih genotipova drena (Cornus mas L.).
Letopis naučnih radova Poljoprivrednog fakulteta, 32 (1): 94 - 102, Novi Sad.
4. Bijelić S., Gološin B., Ninić–Todorović J., Cerović S., Popović B. (2011b):
Physico - chemical fruit characteristics of cornelian cherry (Cornus mas L.)
genotypes from Serbia. HortSci, 46 (6): 849–853.
5. Bijelić S. (2011): Pomološka karakterizacija prirodnih populacija drena
(Cornus mas L.). Doktorska disertacija, Poljoprivredni fakultet Univerziteta u
Novom Sadu.
6. Bounous G., Bullano F., Peano C. (1992): Softwood cuttings of Amelanchier
canadensis, Cornus mas, Elaegnus umbellata and Hippophae rhamnoides.
Monti e Boschi, 43 (4): 51 – 57, ref. 18.
7. Burmistrov L. A. (1994): Underexploited Fruits and Nuts of Russia. In:
WANATCA Yearbook West Australian Nut and Tree Crops Association, Vol.
18, pg. 3 – 20.
8. Celik S., Bakırcı I., Şat I. G. (2006): Physicochemical and Organoleptic
Properties of Yogurt with Cornelian Cherry Paste. Int. J. Food Prop. 9 (3): 401
– 408.
9. Čajkanović V. (1994): Stara srpska religija i mitologija, Beograd.
10. Jacanović D., Jacanović M. (2002): Farmakološko medicinski aspekt biljaka –
simbola zdravlja u tradicionalnoj kulturi Srba. Glasilo Podružnice Srpskog
lekarskog društva Zaječar, 27, br. 1 – 4.
11. Jayaprakasam B., Vareed S. K., Olson L. K., Nair M. G. (2005): Insulin
secretion by anthocyanins and anthocyanidins. J. Agric. Food Chem. 53: 28 –
31.
12. Jia W., Gao W., Tang L. (2003): Antidiabetic Herbal Drugs Officially
Approved in China. Phytotherapy Res. 17: 1127 – 1134.
13. Keserović Z., Vračević B., Magazin N., Bijelić S., Korać N., Radanović D.,
Berenji J., Đorđević S., Maširević S. (2008): Organska poljoprivreda, tom II,
Novi Sad, Institut za ratarstvo i povrtarstvo Novi Sad. 331str.
14. Klimenko S. (1990): Kizil v Ukraine. Dumka naikova v Kieve, Kiev, Ukraina.
15. Klimenko S. (2004): Genetic Collections of Cornelian Cherry (Cornus mas
L.): Collection, Preservation, Use. Protection of Genetic Resources of
Pomological Plants and Selection of Genitors with Traits Valuable for
Sustainable Fruit Production. Book of Abstract, Skierniewice, Poland.
16. Korszun S., Kolasinski M. (2002): Alternative technology of propagation
cornelian cherry (Cornus mas L.). Biuletyn Ogrodow Botanicznych, 11: 51 –
56.
17. Pieroni A. (2008): Local plant resources in the ethnobotany of Theth, a village
in the Northern Albanian Alps. Genet. Resour. Crop Evol. 55: 1197 – 1214.

154

154
 18. Reich L. (1991): Cornelian Cherry from the Shores of Ancient Greece. In:
Uncommon Fruits Worthy of Attention a Gardener’s Guide. Arnoldia, 56 (1):
2 – 7.
19. StatSoft Inc. (2010). STATISTICA (data analysis software system), version
9.1. www.statsoft.com
20. Tsipouridis, C., Bellini, E., Giordani, E. (2000): The Cornelian cherry.
Informatore Agrario, 56 (32): 73 – 75.
21. Turkin V. A. (1954): Utilization of wild fruits, berries and nuts. Selhozi, 154 –
163, Moskva.
22. Yalcinkaya E., Erbil Y., Ufuk S. (1999): Studies On Propagation Methods The
Cornelian Cherry (Pub. No. 131) Atatürk Central Horticultural Research
Institute Yalova, Anual Report 1998 – 1999.

IBA EFFEKT OF ROOTING CORNELIAN CHERRY

(Cornus mas L.) SOFTWOOD CUTTINGS
Sandra Bijelić, Branislava Gološin, Borivoje Bogdanović, Milenko Bojić, Milka
Vujaković

SUMMARY

For the purpose of improving cornelian cherry vegetative propagation, the influence of
different IBA concentrations and formulations of rooting softwood cuttings in a
controlled environment was examined. Softwood cuttings are treated in mid-June and
late June in 2009 years with IBA in two concentrations (0.3% and 0.8%) in the powder
form (IBA03 and IBA08), in powder form with a system for generating H2O2 (IBA03p
and IBA08p) and in the form of gel (IBA03H and IBA08H). Examined the effect of
pretreatment of cuttings with 4% H2O2 (IBA03r and IBA08r). Better rooting success
was achieved with higher IBA concentration. The largest uniform vessels (3,75 cm)
have been formed with IBA03, IBA03p and IBA08, while the highest rooting success
(80%) and most of the root vessels (10.68) recorded in the second term with IBA08p.

Key words: cornelian cherry (Cornus mas L.), IBA, sotfwood cutting, rooting

Primljeno: 02. 10. 2012. god.

Prihvaćeno: 15. 10. 2012. god.

155

155