ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗ ΤΗ Μ Α

αρχή της αυτοδιάθεσης. Όπως ήταν αναμενό­

μενο, η Άγκυρα απέρριψε το σχέδιο και ζήτη­
σε την άμεση διχοτόμηση του νησιού.
Το πρώτο οκτάμηνο του 1958 σημαδεύτη­
κε από κλιμάκωση της βίας ανάμεσα στα δύο
εθνικά στοιχεία του νησιού αλλά και μέσα στις
τάξεις της ελληνοκυπριακής πλειονότητας. Η
ΕΟΚΑ ενέτεινε τις επιθέσεις της εις βάρος στε­
λεχών του ΑΚΕΛ, θεωρώντας ότι υπονόμευαν
τον εθνικό αγώνα. Στις αρχές Ιουνίου ομάδες
Τουρκοκυπρίων με την ανοχή των αποικιακών
αρχών επιδόθηκαν σε εκτεταμένες βιαιότητες
εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού στη Λευ­
κωσία. Αντιδρώντας η ελληνική κυβέρνηση α­
πέσυρε το ελληνικό κλιμάκιο από το Στρατη­
γείο του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη.
Λίγες ημέρες αργότερα το Λονδίνο έδωσε
στη δημοσιότητα το σχέδιο Macmillan, που πα­
ραχωρούσε ένα βαθμό αυτοκυβέρνησης με τη
σύσταση χωριστών κοινοβουλευτικών σωμά­
των και δημοτικών συμβουλίων για τις δύο ε­
θνότητες. Επιπλέον, προέβλεπε τη συμμετοχή
εκπροσώπων της Ελλάδας και της Τουρκίας
στη διοίκηση του νησιού και την επιβολή κα­
θεστώτος συγκυριαρχίας έπειτα από μία επτα-
ετία. Η Βρετανία θα διατηρούσε ορισμένες βά­
σεις υπό πλήρη κυριαρχία. Οι διχοτομικές πτυ­
χές ήταν εμφανείς και οδήγησαν την Αθήνα
στην απόρριψη των δύο εκδοχών του σχεδίου,
που υποβλήθηκαν τον Ιούνιο και τον Αύγου­
στο του 1958, αντίστοιχα. Αντίθετα, η Αγκυρα
δήλωσε έτοιμη να συνεργαστεί για την επιβο­
λή του.
Έπειτα από μία άκαρπη μεσολαβητική προ­
σπάθεια εκ μέρους του γενικού γραμματέα του
NATO Paul Henri Spaak, η Βρετανία άρχισε να
προχωρεί στην υλοποίησή του σχεδίου Macmillan.
Η Άγκυρα απέστειλε εκπρόσωπό της στη Λευ­
κωσία για να συνδράμει τον κυβερνήτη στο έρ­
γο του. Αίφνης, στις 22 Σεπτεμβρίου, ο Μακά­
ριος δήλωσε σε συνέντευξη που παραχώρησε
στη βουλευτή του Εργατικού Κόμματος Barbara
Castle ότι ήταν έτοιμος να αποδεχθεί τη λύση
της εγγυημένης ανεξαρτησίας. Η δήλωση είχε
γίνει χωρίς προσυνεννόηση με την ελληνική
κυβέρνηση, βρισκόταν όμως πολύ κοντά στις
απόψεις του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών Ευ­
άγγελου Αβέρωφ ενώ ασφαλώς αντιστρατευό-
ταν το σύνθημα «Ένωσις και μόνον Ένωσις».
Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου
και η συνταγματική διευθέτησα
Η ιδέα της ανεξαρτησίας με την εγγύηση των
τριών χωρών που έριζαν για το διεθνές καθε­
στώς της Κύπρου και με ταυτόχρονο αποκλει­
σμό τόσο της ένωσης όσο και της διχοτόμησης
αποτέλεσε τη βάση για την επίλυση του Κυ­
πριακού, που δρομολογήθηκε στον απόηχο της
διπλωματικής αντιπαράθεσης για την πέμπτη ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ - ΜΕΝΤΕΡΕΣ.
ελληνική προσφυγή στα Ηνωμένα Έθνη. Με­ Οι πρωθυπουργοί της
τά την υιοθέτηση ανώδυνου ψηφίσματος από Ελλάδας και της
τη 14η Γενική Συνέλευση στις 9 Δεκεμβρίου Τουρκίας σε
1958, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Fatin φωτογραφία, από το
Zorlu προσέγγισε τον Αβέρωφ και εκδήλωσε περιθώριο των
τη διάθεση της κυβέρνησής του για διμερή συ­ συνομιλιών στη Ζυρίχη,
νεννόηση με την Ελλάδα. Η ανατροπή του φι­ το 1959.
λοδυτικού καθεστώτος στο Ιράκ, η όξυνση στις Φωτογραφικό Αρχείο
σχέσεις Ανατολής - Δύσης καθώς και η επιδεί­ ΔΟΛ.
νωση των οικονομικών και πολιτικών προβλη­
μάτων που αντιμετώπιζε η κυβέρνηση του Adnan
Menderes είχαν συντελέσει στη συμβιβαστική
στροφή της Άγκυρας.
Ακολούθησε δεύτερη συνάντηση των δύο
υπουργών στο Παρίσι, στις 18 Δεκεμβρίου. Ως
τις αρχές Φεβρουάριου οι δύο πλευρές είχαν
σημειώσει πρόοδο ικανή να εγγυηθεί την επι­
τυχία της συνάντησης Καραμανλή-Menderes
στη Ζυρίχη. Στην ελβετική πόλη επιτεύχθηκε
προκαταρκτική συμφωνία για την παροχή στην
Κύπρο εγγυημένης ανεξαρτησίας στη βάση της
συμμετοχής και των δύο κοινοτήτων στη δια­
κυβέρνηση του νησιού. Στη συνέχεια, η ελλη-
νο-τουρκική συμφωνία κοινοποιήθηκε στη βρε­
τανική κυβέρνηση. Ο Μακάριος, ο οποίος είχε
τηρηθεί ενήμερος για την πορεία των δια­
πραγματεύσεων, συναίνεσε στους χειρισμούς
της ελληνικής κυβέρνησης. Ωστόσο, κατά τη
Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, στην οποία έλα­
βαν μέρος και οι ηγέτες της ελληνοκυπριακής
και τουρκοκυπριακής πλευράς, ο αρχιεπίσκο­
πος αρνήθηκε προς στιγμήν να υπογράψει την
τελική συμφωνία. Ο Καραμανλής τού δήλωσε
ότι η Ελλάδα είχε ήδη δεσμευθεί και ότι στο ση­ 103

0 ΦΑΖΙΛ ΚΙΟΥΤΣΟΥΚ, μείο εκείνο τερματιζόταν η κυπριακή πολιτική
ηγέτης ίων της κυβέρνησής του. Τελικά, στις 19 Φεβρου­
Τουρκοκυπρίων, κατά άριου όλα τα μέρη έθεσαν τις υπογραφές τους
την υποδοχή του στη στα κείμενα που αποτέλεσαν τη βάση για τη
Λευκωσία, μετά τη συνταγματική συγκρότηση της Κυπριακής Δη­
συμφωνία στη Ζυρίχη, το μοκρατίας.
Φεβρουάριο του 1959. Την 1η Μαρτίου 1959 επέστρεψε στην Κύ­
Φωτογραφικό αρχείο προ ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, έπειτα από
APEIRON/CORBIS. τρία χρόνια εξορίας. Οκτώ ημέρες αργότερα η
ΕΟΚΑ ανακοίνωσε ότι τερμάτιζε τη δράση της.
Ακολούθησαν επίπονες διαπραγματεύσεις για
τη μεταβίβαση της κυριαρχίας και τον καθορι­
σμό των βάσεων που θα διατηρούσε η Βρετα­
νία υπό πλήρη κυριαρχία. Στις 13 Δεκεμβρίου
διεξήχθησαν οι πρώτες προεδρικές εκλογές,
στις οποίες επικράτησε ο Μακάριος με αντί­
παλο τον Ιωάννη Κληρίδη. Η ανεξαρτησία της
Κύπρου ανακηρύχθηκε επισήμως στις 16 Αυ-
γούστου 1960, όταν υπογράφηκαν οι ιδρυτικές
συνθήκες, Συνθήκη Συμμαχίας και Συνθήκη Εγ-
γυήσεως ανάμεσα στη νεοσύστατη δημοκρα­
τία, τη Βρετανία, την Ελλάδα, την Τουρκία.
Η Συνθήκη Εγγυήσεως, η οποία ενσωμα­
τώθηκε στο κυπριακό Σύνταγμα, απέκλειε την
ένωση - αλλά και τη «διαίρεση» - του νησιού,
ενώ παρείχε στην Ελλάδα, την Τουρκία και τη
Μεγάλη Βρετανία δικαίωμα να επέμβουν και
μονομερώς σε περίπτωση που παραβιάζονταν
το διεθνές καθεστώς και η συνταγματική τάξη
στο νησί. Με βάση το Σύνταγμα, η τουρκοκυ-
πριακή μειονότητα αναγνωριζόταν ως πολιτι­
κά ισότιμος εταίρος της ελληνοκυπριακής πλει­
ονότητας. Ο Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος της
δημοκρατίας διέθετε δικαίωμα αρνησικυρίας
(βέτο) σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, ά­
μυνας και ασφάλειας ενώ για τη διανομή των
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
θέσεων στη διοίκηση, τις ένοπλες δυνάμεις και
τα σώματα ασφαλείας θεσπίστηκε αναλογία ευ­
νοϊκή για το τουρκοκυπριακό στοιχείο. Επι­
πλέον, η ψήφιση νομοσχεδίων για σπουδαία
ζητήματα - μεταξύ των οποίων και το φορολο­
γικό - απαιτούσε χωριστές πλειοψηφίες των
Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων βουλευ­
τών. Τέλος, προβλεπόταν ο χωρισμός των πέ­
ντε μεγάλων δήμων του νησιού με βάση την ε­
θνότητα των κατοίκων.
Η ρήξη επήλθε με αφορμή το τελευταίο αυ­
τό ζήτημα. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσε­
ων για το Σύνταγμα, ο Μακάριος είχε συγκα­
τατεθεί στην ύπαρξη χωριστών δήμων. Όταν,
όμως, η τουρκοκυπριακή ηγεσία ζήτησε την υ­
λοποίηση της σχετικής συνταγματικής πρό­
νοιας, η ελληνοκυπριακή πλευρά αντιλήφθη-
κε το διχοτομικό χαρακτήρα της ρύθμισης και
υπαναχώρησε. Αντιδρώντας, οι Τουρκοκύπρι­
οι αρνήθηκαν να παράσχουν την αναγκαία χω­
ριστή πλειοψηφία για την επικύρωση φορολο­
γικών νομοσχεδίων.
Το Νοέμβριο του 1963, ο πρόεδρος Μακά­
ριος παρουσίασε τα περίφημα «Δεκατρία ση­
μεία». Επί της ουσίας, οι προτάσεις αυτές θα εί­
χαν ως αποτέλεσμα να περιορίσουν δραστικά
τις διατάξεις του Συντάγματος που κατοχύρω­
ναν τη συμμετοχή και των δύο κοινοτήτων στη
νομή της εξουσίας. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν
ραγδαία και, πάντως, όχι σύμφωνα με τους υ­
πολογισμούς της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Οι
χωριστοί δήμοι αποφεύχθηκαν, αποχώρησαν,
όμως, οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι από τα
όργανα της πολιτείας και, υπό τη στρατιωτική
πίεση της ελληνικής πλευράς, συγκροτήθηκαν
οι οχυρωμένοι θύλακοι που αποτέλεσαν τη «μα­
γιά» της μελλοντικής διχοτόμησης.
Από την κρίση του 1963
στο πραξικόπημα του 1974
Το βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής ε­
μπλοκής στο Κυπριακό κατά την περίοδο 1963-
1974 είναι η αδυναμία της Αθήνας να διαμορ­
φώσει μια συνεπή πολιτική. Υπό το βάρος αλ-
ληλοσυγκρουόμενων πιέσεων, που προέκυ-
πταν από την πολυδιάστατη φύση του Κυπριακού
ως δικοινοτικής εθνοτικής διαμάχης και ταυ­
τόχρονα προβλήματος ελληνο-το,υρκικοϋ αλλά
και διακυβεύματος στο πλαίσιο του Ψυχρού
Πολέμου, η Αθήνα μετέβαλλε συχνά την πολι­
τική της όχι μόνο ως προς τους τακτικούς χει­
ρισμούς αλλά και ως προς την τελική της στό-
χευση: Η αμφιθυμία μεταξύ της πολιτικής της
ένωσης και της πολιτικής της ανεξαρτησίας ή­
ταν έκδηλη. Έκδηλη ήταν επίσης και μια αντί­
φαση η οποία διέτρεχε τις σχέσεις Αθήνας -
Λευκωσίας. Είτε η ένωση είτε η ανεξαρτησία
απαιτούσαν παραχωρήσεις προς την τουρκική
ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗ ΤΗ Μ Α

πλευρά. Και στις δύο περιπτώσεις η Αθήνα εμ­
φανιζόταν πιο πρόθυμη από τη Λευκωσία για
τις παραχωρήσεις αυτές. Οι αλληλοσυγκρουό-
μενες πιέσεις που αντιμετώπιζε η Αθήνα προ-
έκυπταν από τη στρατηγική των Ηνωμένων Πο­
λιτειών με τις οποίες η Αθήνα διατηρούσε στε­
νές συμμαχικές σχέσεις, από την τουρκική πίε­
ση αλλά και από την αδυναμία της Αθήνας να
ελέγξει τους Ελληνοκυπρίους, οι οποίοι ήταν
σε θέση να κινούνται ανεξάρτητα. Αυτή άλλω­
στε η «ασυμμετρία», δηλαδή η ανεξαρτησία των
Ελληνοκυπρίων από την Αθήνα σε σύγκριση
με την πλήρη εξάρτηση των Τουρκοκυπρίων
από την Άγκυρα, καθιστούσε το Κυπριακό ε­
ξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση.
Η κρίση του 1963-64
Η έναρξη των διακοινοτικών συγκρούσεων
στην Κύπρο το Δεκέμβριο του 1963, αν και εί­
χε ως αφετηρία ένα μάλλον τυχαίο περιστατι­
κό, ήταν συνέπεια της πλήρους διάστασης α­
πόψεων και αντιλήψεων μεταξύ των δύο κοι­
νοτήτων για τη φύση και την προοπτική του
Κυπριακού. Οι Ελληνοκύπριοι επιδίωκαν να θέ­
σουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους την Κυπρια­
κή Δημοκρατία και να περιορίσουν τους Τουρ­
κοκυπρίους σε καθεστώς απλής μειονότητας.
Οι Τουρκοκύπριοι, από την άλλη πλευρά, δεν
ήταν διατεθειμένοι να απαρνηθούν τα εκτετα­
μένα δικαιώματα αρνησικυρίας, που είχαν ε­
ξασφαλίσει με τις συμφωνίες της Ζυρίχης και
του Λονδίνου του 1959. Η ελληνοκυπριακή πλευ­
ρά, και ιδίως ο κύκλος περί τον αρχιεπίσκοπο
Μακάριο, δεν απέβλεπαν βέβαια στην ένωση,
αν και απέφευγαν να το δηλώσουν ρητά. Η α­
νεξαρτησία εν τούτοις στην οποία απέβλεπαν,
ήταν εξίσου απαράδεκτη για την Τουρκία με
την ένωση, αν δεν συνοδευόταν από τις αυξη­
μένες εγγυήσεις των συμφωνιών του 1959.
Η τουρκική πλευρά θεωρούσε ότι η ένω­
ση ή η αδέσμευτη ανεξαρτησία θα ολοκλήρω­
νε τη στρατηγική περικύκλωση της Τουρκίας,
θα μετέβαλλε υπέρ της Ελλάδας την ισορροπία
δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο, θα έθε­
τε σε κίνδυνο την ασφάλεια των Τουρκοκυ­
πρίων και θα μείωνε το τουρκικό γόητρο. Για
την αποτροπή των ενδεχομένων αυτών η Άγκυ­
ρα ήταν αποφασισμένη να επιδιώξει είτε τη με­
τατροπή της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ομο­
σπονδιακό κράτος είτε τη διχοτόμηση του νη­
σιού. Η Ελλάδα από την πλευρά της, παρακο­
λούθησε στη φάση αυτή με δυσαρέσκεια την
ανακίνηση του Κυπριακού από τον Μακάριο.
Η κυβέρνηση μειοψηφίας της Ένωσης Κέντρου
υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου έβλεπε το Κυ­
πριακό ως περισπασμό στην προσπάθειά της
να εξασφαλίσει, μέσω νέων εκλογών, μια άνε­
τη κοινοβουλευτική πλειοψηφία ενώ παράλ­
ληλα δεν επιθυμούσε τη δημιουργία περιπλο­
κών στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Έτσι, επι­
δίωξε την επίλυση του ζητήματος στο πλαίσιο
των διαβουλεύσεων των εγγυητριών δυνάμε­
ων, απέφυγε τη στρατιωτική ενίσχυση των Ελ­
ληνοκυπρίων και, με προεξάρχοντα το Σοφο­
κλή Βενιζέλο, ενίσχυσε την ειρηνευτική προ­
σπάθεια που ανέλαβαν οι Βρετανοί στις 26 Δε­
κεμβρίου 1963.
Η αποτυχία της Συνδιάσκεψης του Λονδί­
νου τον Ιανουάριο του 1964, όταν οι δύο κοι­
νότητες εμφανίστηκαν με διαμετρικά αντίθε­
τες θέσεις, έφερε στο προσκήνιο τον αμερικα­
νικό παράγοντα, καθώς το Λονδίνο εκδήλωσε
αδυναμία για τη συνέχιση της μεσολαβητικής
προσπάθειας που είχε αναλάβει, φοβούμενο ό­
τι έτσι θα έθετε σε κίνδυνο είτε τις βρετανικές
βάσεις στην Κύπρο είτε τα δικαιώματα υπερ-
πτήσεων στην Τουρκία, δικαιώματα κρίσιμα για
τη βρετανική παρουσία στη Μέση Ανατολή. Ο
αμερικανικός παράγοντας επιδίωξε να θέσει
την κρίση υπό έλεγχο, μέσω της αποστολής
μιας ειρηνευτικής δύναμης αποτελούμενης α­
πό συμμάχους του ΝΑΤΟ, με απώτερο στόχο
τη μετακίνηση πληθυσμών και την εγκαθίδρυ­
ση κάποιας μορφής ομοσπονδίας, ώστε να κα­
θησυχαστούν οι ανησυχίες της Άγκυρας, η ο­
ποία εθεωρείτο στην Ουάσιγκτον πιο σημα­ ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 1963.
ντική από την Ελλάδα στο πλαίσιο του Ψυχρού Ένοπλοι Ελληνοκύπριοι
Πολέμου. Το αμερικανικό σχέδιο απέτυχε λό- στη διάρκεια
γω της αντίδρασης του Μακαρίου, ο οποίος ε­ συγκρούσεων με
ξασφάλισε τη σοβιετική υποστήριξη αλλά και Τουρκοκυπρίους.
την ανοχή της Βρετανίας, η οποία επιδίωκε την Φωτογραφικό αρχείο
ταχεία αποδέσμευσή της από την ευθύνη της APEIRON/CORBIS.
105

ειρηνευτικής αποστολής. Έτσι, στις 4 Μαρτί­
ου 1964, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμέ­
νων Εθνών εξέδωσε ψήφισμα, με την απρόθυ­
μη συναίνεση της Ουάσιγκτον, το οποίο κατο­
χύρωνε την ακεραιότητα και την κυριαρχία της
Κυπριακής Δημοκρατίας, αναγνώριζε έμμεσα
ως νόμιμη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημο­
κρατίας την ελληνοκυπριακή, υπό τον αρχιε­
πίσκοπο Μακάριο, και προέβλεπε την απο­
στολή ειρηνευτικής δύναμης σε συνδυασμό με
την ανάληψη μεσολαβητικής προσπάθειας α­
πό τα Ηνωμένα Έθνη.
Η εξέλιξη αυτή ισοδυναμούσε, από την α­
μερικανική οπτική, με πλήρη επικράτηση του
Μακαρίου και των Ελληνοκυπρίων, αφού οι τε­
λευταίοι είχαν πλέον υπό τον έλεγχό τους το
95% του κυπριακού εδάφους και είχαν περιο­
ρίσει τους Τουρκοκυπρίους σε διασκορπισμέ­
νους θύλακες, οι οποίοι συντηρούνταν απο­
κλειστικά με την συνδρομή της Τουρκίας. Έτσι,
η Ουάσιγκτον διαμόρφωσε νέα πολιτική, που
ΜΑΚΑΡΙΟΣ-ΓΡΙΒΑΣ.
συνίστατο στην υποστήριξη της ένωσης με πα­
0 πρόεδρος της
ραχώρηση αποζημίωσης στην Τουρκία. Καθώς
Κυπριακής Δημοκρατίας
έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι η ελληνική κοινή
και ο παλαιός γνώμη και η κυβέρνηση δεν θα συναινούσαν
στρατιωτικός αρχηγός σε παραχώρηση ελληνικού εδάφους, η Ουάσι-
της ΕΟΚΑ σε περιοδεία γκτον αναζήτησε το αντάλλαγμα στην παρα­
τους στη Λευκωσία, τον χώρηση εδάφους από την ίδια την Κύπρο, σε
Ιούνιο του 1964, λίγες συνδυασμό με εκτεταμένα δικαιώματα αυτοδι­
ημέρες μετά την επάνοδο οίκησης στους Τουρκοκυπρίους, που θα πα­
του Γρίβα στην Κύπρο ρέμεναν στη δικαιοδοσία του ελληνικού κρά­
και την ανάληψη της τους.
«Ανώτατης Στρατιωτικής Την ευκαιρία για την εκδήλωση της αμε­
Διοικήσεως Αμύνης ρικανικής πρωτοβουλίας έδωσε η απόφαση της
της Κύπρου». τουρκικής κυβέρνησης να επέμβει στρατκοτι-
Φωτογραφικό αρχείο κά στην Κύπρο τον Ιούνιο του 1964. Η Ουάσι-
APEIRON/CORBIS. γκτον ανήσυχη από το ενδεχόμενο ελληνο­
106
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
τουρκικού πολέμου, που θα διέλυε τη νοτιοα­
νατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αλλά και από την
πιθανότητα εμπλοκής με τη Σοβιετική Ένωση,
ανέστειλε την τουρκική ενέργεια με μια οξεία
επιστολή του προέδρου Johnson. Η κίνηση αυ­
τή μεσοπρόθεσμα ανα­
προσδιόρισε τις αμερι-
Μειά την κανο-τουρκικές σχέσεις
κρίση ίου '63 ωθώντας την Άγκυρα σε
-'6 4 , οι Τουρ­ περισσότερο αυτόνομη
κοκύπριοι στάση έναντι των Ηνω­
μένων Πολιτειών. Βρα­
περιορίστη­
χυπρόθεσμα όμως, επέ­
καν σε δια­ τρεψε στους Αμερικανούς
σκορπισμέ­ να απαιτήσουν από την
νους θύλακες Ελλάδα και την Τουρκία
τη διεξαγωγή διαπραγ­
ματεύσεων στη Γενεύη υπό τον πρώην υπουρ­
γό Εξωτερικών Dean Acheson.
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των Ηνω­
μένων Πολιτειών πρότεινε, τον Ιούλιο, ένα σχέ­
διο που προέβλεπε την ένωση της Κύπρου με
την Ελλάδα και την παραχώρηση στην Τουρ­
κία μιας έκτασης κατά κυριαρχία που ισοδυ-
ναμούσε με το 11% περίπου της επιφάνειας του
νησιού, για να χρησιμοποιηθεί ως στρατιωτι­
κή βάση. Προβλεπόταν ακόμη η παραχώρηση
ευρύτατων δικαιωμάτων αυτοδιοίκησης στους
Τουρκοκυπρίους, που θα περιέρχονταν στη δι­
καιοδοσία του ελληνικού κράτους. Το σχέδιο
απορρίφθηκε από την ελληνική κυβέρνηση με­
τά και τη δημόσια αντίδραση του Μακαρίου, ο
οποίος, αν και είχε αποκλεισθεί από τις δια­
πραγματεύσεις, ήταν αδύνατο να αγνοηθεί α­
πό την Αθήνα.
Οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν τελικά
τον Αύγουστο του 1964, καθώς η ελληνική κυ­
βέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου κατα­
νοούσε ότι η δεύτερη φόρμουλα Acheson, αν
και βελτιωμένη έναντι της πρώτης, καθώς προ­
έβλεπε την παραχώρηση βάσης στην Τουρκία,
υπό καθεστώς εκμίσθωσης και όχι κυριαρχίας,
με έκταση που ισοδυναμούσε με το 5% του κυ­
πριακού εδάφους και μειωμένα δικαιώματα αυ­
τοδιοίκησης στους Τουρκοκυπρίους, δεν θα γι­
νόταν αποδεκτή από τους Ελληνοκυπρίους, οι
οποίοι θεωρούσαν ότι επρόκειτο για συγκα-
λυμμένη διχοτόμηση. Οι Αμερικανοί ευνοού­
σαν την εξουδετέρωση του Μακαρίου και την
επιβολή του σχεδίου διά της βίας από τον ελ­
ληνικό στρατό, που είχε αποσταλεί στην Κύ­
προ, με την ανοχή της Ουάσιγκτον, τόσο ως α­
ποτρεπτική δύναμη έναντι ενδεχόμενης τουρ­
κικής απόβασης όσο και για να λειτουργήσει
ως αντίβαρο έναντι του Μακαρίου, ο οποίος
παρέμενε ανεξάρτητος από την Αθήνα. Ο Πα­
πανδρέου προτίμησε να ακολουθήσει, τελικά,
έναντι της Αευκωσίας μετριοπαθή τακτική ε-
ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗ ΤΗ Μ Α
=831'33|! « Λ
s i m m i *ϊ«
κτιμώντας ότι η σύγκρουση με το Μακάριο θα
είχε αβέβαιη έκβαση και επιπτώσεις τόσο στην
εσωτερική πολιτική κατάσταση όσο και έναντι
του τουρκικού παράγοντα, του οποίου η αντί­
δραση ήταν αβέβαιη.
Η δικτατορία και το Κυπριακό
Το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων της Γενεύης
ακολουθήθηκε από μια περίοδο στασιμότητας,
κατά τη διάρκεια της οποίας οι ελληνικές κυ­
βερνήσεις προσπάθησαν να διαπραγματευθούν
με την Άγκυρα την ένωση προσφέροντας μια
πολύ μικρή έκταση της Κύπρου ως βάση στην
Τουρκία. Οι διαπραγματεύσεις απέβησαν ά­
καρπες, καθώς οι Τούρκοι απαιτούσαν, στην
ουσία, εδαφικό αντάλλαγμα που θα αναλογού­
σε στο ποσοστό του 18% του τουρκοκυπρια-
κού πληθυσμού. Η στασιμότητα στις διαπραγ­
ματεύσεις επέτρεπε τη συγκάλυψη των δια­
φωνιών μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας. Ο αρ­
χιεπίσκοπος Μακάριος πίστευε ότι η κατάσταση
που επικρατούσε ευνοούσε την πολιτική του,
αφού ανέμενε ότι οι Τουρκοκύπριοι θα υπέκυ­
πταν τελικά χωρίς αντάλλαγμα, οπτική που υ­
ποτιμούσε ασφαλώς την αδιαλλαξία της Άγκυ­
ρας, η οποία δεν ήταν διατεθειμένη να προσυ­
πογράψει την de facto αδέσμευτη ανεξαρτησία
και τον έλεγχο της Κύπρου που είχαν επιβάλει
οι Ελληνοκύπριοι.
Η επόμενη ελληνο-τουρκική κρίση εκδη­
λώθηκε το Νοέμβριο του 1967, μετά την επι­
κράτηση του πραξικοπήματος των συνταγμα­
ταρχών στην Ελλάδα. Η ομάδα των συνταγμα­
ταρχών πίστευε ότι, ανεμπόδιστη από τους πε­
ριορισμούς του κοινοβουλευτικού συστήματος
που είχαν ανατρέψει, θα μπορούσε να επιτύ­
χει την ένωση με την παροχή μιας βάσης κατά
κυριαρχία στην Τουρκία. Αν ο Μακάριος αντι- ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ
δρούσε, θα μπορούσαν να τον ανατρέψουν με ΣΤΗΛΕΥΚΩΣΙΑ,
πραξικόπημα στην Κύπρο. Η πολιτική της έ­ μετά την επανεκλογή του
νωσης χρεοκόπησε, όταν, κατά τη συνάντηση ως Προέδρου της
κορυφής του Σεπτεμβρίου του 1967, η τουρκι­ Κυπριακής Δημοκρατίας,
κή πλευρά αντέδρασε βίαια στην πρόταση για το Φεβρουάριο
ένωση και προειδοποίησε ότι θα αντιδράσει σε του 1963.
περίπτωση απόπειρας για τη μονομερή επιβο­ Δημοσιεύεται στο
λή της. αφιέρωμα «ΕΟΚΑ Β ' και
Η επίθεση των ελληνοκυπριακών δυνά­ Τρομοκρατία» στο ένθετο
μεων υπό το στρατηγό Γρίβα εναντίον τουρ- Κύπρος, Ιστορία,
κοκυπριακού θύλακα το Νοέμβριο του 1967 ή­ Πρόσωπα και Γϊγονότα,
ταν το έναυσμα για την εκδήλωση της κρίσης. τ. 31, σσ. 14-15,
Η τουρκική κυβέρνηση απαίτησε τελεσιγρα­ της εφημερίδας
φικά την απομάκρυνση των ελληνικών δυνά­ Ο Φιλελεύθερος.
μεων από την Κύπρο. Η δικτατορική κυβέρ­
νηση υπέκυψε μετά τη σχετική πίεση από τον
αμερικανικό παράγοντα ο οποίος, ανήσυχος
από την προοπτική ελληνο-τουρκικού πολέ­
μου, ανέλαβε μεσολαβητική πρωτοβουλία με
την αποστολή του ειδικού απεσταλμένου Cyrus
Vance. Η αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας
από την Κύπρο - που πρέπει να ερμηνευθεί υ­
πό το πρίσμα της ανησυχίας των συνταγμα­
ταρχών για την τύχη του δικτατορικού καθε­
στώτος σε περίπτωση ελληνο-τουρκικής σύρ­
ραξης - μετέβαλε δραστικά τους όρους του Κυ­
πριακού. Η θέση της Αθήνας αποδυναμώθηκε
και η ένωση αποκλείστηκε ως πρακτική πολι­
τική.
Η υποχώρηση της δικτατορικής κυβέρνη­
σης δυσαρέστησε σημαντική μερίδα αξιωματι­
κών μικρών και μέσων βαθμών, οι οποίοι πί­
στευαν ότι η τουρκική πλευρά μπορούσε να α­
ντιμετωπιστεί στρατιωτικά με επιτυχία. Η με­
ρίδα αυτή, άλλοτε ανεξέλεγκτη και άλλοτε ανεκτή
από την ηγεσία του στρατιωτικού καθεστώτος, 107

ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤίϊΝ επρόκειτο τα επόμενα χρόνια να δράσει απο­
ΤΟΥ ΓΡΙΒΑ, σταθεροποιητικά στην Κύπρο.
στην Αμμόχωστο, Μετά την κρίση του 1967, η προοπτική ελ-
το 1973. ληνο-τουρκικών διαπραγματεύσεων δεν υπο­
Δημοσιεύεται στο σχόταν θετικά αποτελέσματα. Ως εναλλακτική
αφιέρωμα «ΕΟΚΑ Β ' και μέθοδος επίλυσης, ξεκίνησαν συνομιλίες μετα­
Τρομοκρατία» στο ένθετο ξύ των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, με στόχο
Κύπρος, Ιστορία, την αναδιάρθρωση του συνταγματικού πλαισί­
Πρόσωπα και Γη/ονότα, ου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η τουρκοκυ-
τ. 31, σ. 12, πριακή πλευρά φαινόταν διατεθειμένη να πα­
της εφημερίδας ραιτηθεί των δικαιωμάτων της που απέρρεαν
Ο Φιλελεύθερος. από τις συμφωνίες του 1959, με αντάλλαγμα έ­
να αυστηρά δομημένο και συνταγματικά κατο­
χυρωμένο σύστημα τοπικής αυτονομίας. Ο Μα­
κάριος εμφανιζόταν απρόθυμος να συναινέσει
σε μια διευθέτηση που πίστευε ότι θα δημι­
ουργούσε ένα τουρκοκυπριακό κράτος εν κρά-
τει. Το αδιέξοδο στις συνομιλίες, εμφανές ήδη
από τις αρχές του 1969, ακολούθησε έξαρση
τρομοκρατικής δραστηριότητας στην Κύπρο.
Τις ενέργειες αυτές υποστήριζαν αδιάλλακτοι
Έλληνες αξιωματικοί της κυπριακής Εθνικής
Φρουράς, σε συνεννόηση με ακραία στοιχεία
του στρατιωτικού καθεστώτος της Αθήνας. Τα
στοιχεία αυτά προσπάθησαν ανεπιτυχώς να δο­
λοφονήσουν το Μακάριο, το Μάρτιο του 1970.
Οι προθέσεις των εμπνευστών της απόπειρας
δεν έχουν διευκρινιστεί. Η απόπειρα πάντως
προκάλεσε την αντίδραση της Άγκυρας, η ο­
ποία θεώρησε ότι εντασσόταν σε μονομερή ελ­
ληνική προσπάθεια για την επίτευξη της ένω­
σης και απείλησε με επέμβαση στην Κύπρο. Η
ένταση μειώθηκε μόνον αφού ο Παναγιώτης Πι-
πινέλης, υπουργός Εξωτερικών της δικτατορι-
κής κυβέρνησης κατόρθωσε να πείσει την Άγκυ­
ρα ότι η υπόθεση δεν αντανακλούσε την επί­
σημη πολιτική της Αθήνας.
Η ένταση μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας ε­
108 πανεμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του 1971 και
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
κορυφώθηκε το Φεβρουάριο του 1972, αφού ο
Μακάριος είχε ήδη καταστήσει σαφές ότι δεν
επρόκειτο να μεταβάλει τη στάση του στις δια-
κοινοτικές συνομιλίες και επισκέφθηκε τη Μό­
σχα σε μια εμφανή προσπάθεια εκδήλωσης α­
νεξαρτησίας. Η στρατιωτική κυβέρνηση απαί­
τησε με τελεσιγραφική διακοίνωση την απο­
χώρηση του Μακαρίου από την προεδρία και
το σχηματισμό κυβέρνησης εκ των μη κομ­
μουνιστικών στοιχείων του νησιού. Ο Μακά­
ριος αντεπεξήλθε στην πίεση της δικτατορίας,
καθώς η προσπάθεια ανατροπής του δεν διέ­
θετε στη Μεγαλόνησο παρά ελάχιστο λαϊκό έ­
ρεισμα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε στην υπόθεση
και το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον δεν ήταν δια­
τεθειμένη στη φάση αυτή να υποστηρίξει την
ανατροπή του αρχιεπισκόπου, καθώς το State
Department ήταν ανήσυχο για τις αντιδράσεις
που θα προκαλούνταν από τη Σοβιετική Ένω­
ση και τους Αδεσμεύτους, σε περίπτωση ιδίως
που η ανατροπή του Μακαρίου συνοδευόταν
από διαμελισμό της Κύπρου μεταξύ της Ελλά­
δας και της Τουρκίας. Αν και η ύπαρξη ελληνο­
τουρκικής συμφωνίας δεν έχει γίνει γνωστή,
πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η τουρκική πλευ­
ρά ήταν ενήμερη της προσπάθειας ανατροπής
του Μακαρίου και επέδειξε αξιοσημείωτη ψυ­
χραιμία κατά τη διάρκεια της κρίσης ενώ κά­
ποιο αίσθημα απογοήτευσης επικράτησε, όταν
διαπιστώθηκε ότι ο Μακάριος τελικά είχε επι­
βιώσει.
Ερωτήματα παραμένουν και για το ρόλο
του Γρίβα στην υπόθεση, καθώς δεν είναι γνω­
στό αν η επάνοδός του στην Κύπρο, το Σε­
πτέμβριο του 1971, είχε ενθαρρυνθεί από τον
ίδιο τον Παπαδόπουλο ή από την ομάδα των α­
διαλλάκτων στρατιωτικών υπό τον Δημήτριο
Ιωαννίδη, ο οποίος είχε αποκτήσει μεγάλη ε­
πιρροή στους κόλπους της δικτατορίας. Σε κά­
θε περίπτωση πάντως, η Αθήνα προσπάθησε
κατά το 1971-1972 να αξιοποιήσει την παρου­
σία του Γρίβα, ο οποίος επιδόθηκε σε τρομο­
κρατική δράση μεγάλης κλίμακας στο όνομα
της ένωσης, προκειμένου να αποσταθεροποι­
ήσει την κυβέρνηση του Μακαρίου. Στο πλαί­
σιο αυτό, οι διακοινοτικές συνομιλίες, οι οποί­
ες επαναλήφθηκαν από τα μέσα του 1972 με­
τά τη χαλάρωση της κρίσης μεταξύ Αθηνών και
Λευκωσίας, δεν είχαν πιθανότητες επιτυχίας,
παρά το γεγονός ότι στο στενό κύκλο των δια­
πραγματευτών υπήρχαν σημεία επαφής και σύ­
γκλισης.
Οι εξελίξεις στην Ελλάδα το καλοκαίρι και
το φθινόπωρο του 1973 έδειξαν προς στιγμήν
ότι η κατάσταση θα μπορούσε να ομαλοποιη-
θεί. Ο ίδιος ο Παπαδόπουλος, επιδιώκοντας
την ελεγχόμενη φιλελευθεροποίηση του στρα­
τιωτικού καθεστώτος, αποδοκίμασε δημόσια
ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗ ΤΗ Μ Α
το Γρίβα ενώ ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο οποίος
κλήθηκε από τον Παπαδόπουλο να σχηματίσει
πολιτική κυβέρνηση, ευνοούσε τη μετατροπή
της ένοπλης δραστηριότητας του Γρίβα σε πο­
λιτική. Η νέα αυτή τάση της Αθήνας ανακόπη-
κε βίαια από την ομάδα Ιωαννίδη, αποτελού-
μενη από αξιωματικούς μικρών και μέσων βαθ­
μών. Αυτοί ανέτρεψαν τον Παπαδόπουλο στις
25 Νοεμβρίου 1973 διαφωνώντας τόσο με την
πολιτικοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος
όσο και με την εξομάλυνση της κατάστασης
στην Κύπρο.
Η τρομοκρατική δράση εις βάρος της κυ­
βέρνησης του Μακαρίου κλιμακώθηκε μετά το
θάνατο του Γρίβα και ο Μακάριος, σε μια προ­
σπάθεια να ελέγξει την κατάσταση, απαίτησε
τελικά τον Ιούλιο του 1974 την αποχώρηση των
Ελλήνων αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς.
Ο Ιωαννίδης προχώρησε στη συνέχεια, στις 15
Ιουλίου, στην ανατροπή του Μακαρίου, η ο­
ποία ακολουθήθηκε από την τουρκική εισβο­
λή στην Κύπρο, στις 20 του ίδιου μήνα. Η έκ­
δηλη αδυναμία της δικτατορίας να αντιμετω­
πίσει αποτελεσματικά την τουρκική εισβολή,
όπως έγινε σαφής με την αποτυχία της επι­
στράτευσης, είχε ως αποτέλεσμα την κατάρ­
ρευση του καθεστώτος και την πρόσκληση προς
τις προδικτατορικές αστικές πολιτικές δυνά­
μεις να σχηματίσουν κυβέρνηση υπό τον Κων­
σταντίνο Καραμανλή.
Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να υποτεθεί βά­
σιμα ότι ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών
θεώρησε καλή ευκαιρία την ανατροπή του Μα­
καρίου, ώστε να υπάρξει λύση του Κυπριακού
μέσω διαπραγματεύσεων Ελλάδας και Τουρ­
κίας. Όπως προκύπτει από τα αμερικανικά έγ­
γραφα, αποτελούσε συνείδηση στην Ουάσι-
γκτον ότι σε περίπτωση αδυναμίας Αθήνας και
Άγκυρας να διαπραγματευθούν θα ακολου­
θούσε αναπότρεπτα κάποια μορφή διχοτόμη­
σης μέσω της τουρκικής επέμβασης στο νησί,
επέμβαση που προεξοφλείτο ότι η Αθήνα δεν
θα μπορούσε να ανακόψει ή να αποκρούσει.
Στην περίπτωση αυτή, το βάρος της αμερικα­
νικής πολιτικής έπεφτε στην αποτροπή του ελ­
ληνοτουρκικού πολέμου και στη διατήρηση
κατά προτεραιότητα των αμερικανο-τουρκικών
σχέσεων, αφού η γεω-
στρατηγική σημασία της
Ητρομοκρα­ Τουρκίας για τους Αμερι­
τική δράση κανούς ήταν ασύγκριτα
εις βάρος του μεγαλύτερη από αυτή της
Μακαρίου Ελλάδας.
κλιμακώθηκε Η κρίση του 1974 ή­
ταν καταλυτική για το
μετά στρατιωτικό καθεστώς
το θάνατο της Αθήνας, αφού η επί­
του Γρίβα σημη στρατιωτική ηγε­
σία διαπίστωσε ότι η πο­
λιτική του Ιωαννίδη όχι μόνο δεν διέθετε την
αμερικανική υποστήριξη αλλά δημιουργούσε
συνθήκες ελληνο-τουρκικού πολέμου, τον ο­
ποίο η ηγεσία αυτή έκρινε ότι δεν διέθετε τα
μέσα για να φέρει εις πέρας με επιτυχία. Η πίε­
ση της αποτυχίας της πολιτικής της χούντας
ήταν τέτοια, ώστε η ίδια η στρατιωτική ηγε­
σία να καταφύγει στις προδικτατορικές πολι­
τικές δυνάμεις για να σχηματιστεί πολιτική
κυβέρνηση υπό τον Καραμανλή, ο οποίος α­
ποτελούσε και τη μόνη ίσως αξιόπιστη πολι­
τική δυνατότητα του προδικτατορικού πολι­ Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ.
τικού κόσμου για τον τερματισμό της δικτα­ Πολεμικό πλοίο στις
τορίας χωρίς μείζονα κοινωνική και πολιτική ακτές της Κυρήνειας, στα
αναταραχή. τέλη Ιουλίου του 1974.
Η νέα κυβέρνηση βρέθηκε ενώπιον πραγ­ Φωτογραφικό αρχείο
ματικής αδυναμίας να αντιμετωπίσει το τουρ- ΑΡΕΙ RO N /C0RBIS.
109
 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

κικό πλεονέκτημα στην Κύπρο, πλεονέκτημα Evanthis Hatzivassiliou, The Cyprus Question, 1878-
που η Άγκυρα δεν ήταν διατεθειμένη να εγκα- 1960: The Constitutional Aspect, Minneapolis,
ταλείψει χάριν μιας συμβιβαστικής λύσης, που Minn., University of Minnesota, 2002.
θα της άφηνε πολύ λιγότερα από όσα γνώριζε Robert Holland, Britain and the Revolt in Cyprus,
ότι θα μπορούσε να κερδίσει με τη χρήση βίας. 1954-1959, Oxford, Clarendon Press, 1998.
Η νέα τουρκική προέλαση είχε ως συνέπεια την Αλ. Ηρακλεΐδης, Κυπριακό. Σύγκρουση και επίλυση,
εθνοκάθαρση, με την τρέχουσα ορολογία, της Αθήνα, Σιδέρης, 2002.
βόρειας Κύπρου από τους 160.000 Ελληνοκυ­ Ιωσ. Ιωσήφ, Κυπριακό Πρόβλημα και Διεθνής Πολι­
πρίους και την επιβολή de facto διχοτόμησης τική, Αθήνα, Παπαζήσης, 2000.
στο νησί. Henry Kissinger, Years o f Renewal, New York, Simon
Η πολιτική του Kissinger στη νέα αυτή φά­ and Shuster, 1999.
ση συνίστατο στην ανοχή της τουρκικής πολι­ Γλαύκος Κληρίδης, Η Κατάθεσιί μου, Λευκωσία, 1989.
τικής, η οποία, σε τελική ανάλυση, δεν ήταν Θ. Κουλουμτιής, Κύπρος. Λάθη, διδάγματα, προο­
πλέον ελέγξιμη από την Ουάσιγκτον παρά μό­ πτικές, Αθήνα, Σιδέρης, 1996.
νο με τη χρήση στρατιωτικής ισχύος, ενδεχό­
0 ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ
Θ. Κουλουμτιής, Sally Hicks, (εττιμ.), Η αμερικανική
μενο που θα ήταν καταστρεπτικό για τις αμε- πολιτική στην Ελλάδα και Κύπρο, Αθήνα, Παπα­
ΓΈΩΡΚΑΤΖΗΣ.
ρικανο-τουρκικές σχέσεις. Η νέα αυτή κρίση ζήσης, 1976.
Στενός συνεργάτης του είχε ως αποτέλεσμα την αποχώρηση της Ελλά­
Γρίβα και του Μακαρίου, Γιάν. Κρανιδιώτης, Το Κυπριακό πρόβλημα 1960-
δας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Α­ 1974, Αθήνα, Θεμέλιο, 1984.
υπήρξε υπουργός πό την οπτική της Ουάσιγκτον, η ζημιά ήταν
Εσωτερικών από το Ν. Κρανιδιώτης, Ανοχύρωτη Πολιτεία, Αθήνα, Εστία,
τελικά περιορισμένη για τη βασική διάρθρωση
1985.
1963. Αναγκάστηκε σε των αμερικανικών συμφερόντων στην περιο­
παραίτηση το 1968, Kyriakos Markides, The Rise and Fall o f the Cyprus
χή, αφού στην Αθήνα σταθεροποιήθηκε τελικά
μετά από επιμονή tou Republic, New Haven, Yale University Press, 1977.
μια κυβέρνηση, η οποία απέδιδε ιδιαίτερη ση­
δικτατορικού μασία στη σταθερή πρόσδεση της Ελλάδας στο Claude Nicolet, United States Policy Towards Cyprus,
καθεστώτος της Αθήνας, 1954-1974: Removing the Greek-Turkish Bone o f
δυτικό συνασπισμό, ανεξάρτητα από την από­
Contention, Mannheim und Mohnsee, Bibliopolis,
εξαιτίας των φημών για κλιση της πολιτικής της Ουάσιγκτον στο Κυ­
2001.
ανάμειξή του στην πριακό. Επίσης, είχε αποτραπεί ελληνο-τουρ-
Αλέξ. Παπαχελάς, Ο βιασμός της Ελληνικής Δημο­
επιχείρηση δολοφονίας κική σύγκρουση ενώ και η Μόσχα δεν είχε α­
κρατίας. Ο Αμερικανικός παράγων 1950-1967, Α­
του Γεωργίου ποκτήσει δυνατότητα ενεργού ανάμειξης στην θήνα, Εστία, 1997.
Παπαδόπουλου από τον υπόθεση.
Polyvios Polyviou, Cyprus. Conflict and Negotiation
Αλέξανδρο Παναγούλη. 1960-1980, New York, Holmes-Meier, 1980.
Το 1969 ίδρυσε, με τον ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Σωι. Ριζάς, Ένωση-Δ ιχοτόμηση-Α νεξαρτησία. Οι Η­
Γλαύκο Κληρίδη και τον
νωμένες Πολιτείες και η Βρετανία στην αναζήτη­
Τάσο Παπαδόπουλο, το ση λύσης για το Κυπριακό 1963-1967, Αθήνα, Βι-
«Ενιαίο Κόμμα» βλιόραμα, 2000.
στηρίζοντας την πολιτική Σωτ. Ριζάς, Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η δικτατορία των
του Μακαρίου αλλά συνταγματαρχών και το Κυπριακό ζήτημα, 1967-
σύντομα 1974, Αθήνα, Πατάκης, 2002.
διαφοροποιήθηκε. Κ. Σβολόηουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική
^ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Δολοφονήθηκε το 1970 1945-1981, Αθήνα, Εστία, 2001.
κάτω από μυστηριώδεις Ευ. Αβέρωφ-Τοσίτσας, Ιστορία χαμένων ευκαιριών: Monteagle Stearns, Περίπλοκες συμμαχίες. Η αμερι­
συνθήκες. Κυπριακό, 1950-1963, Αθήνα, Εστία, 1982. κανική πολιτική στην Ελλάδα m v Τουρκία και την
Δημοσιεύεται στο Κύπρο, Αθήνα, Ποντίκι, 1992.
Μεν. Αλεξανδράκης, Βύρων Θεοδωρόπουλος, Ευ­
αφιέρωμα «ΕΟΚΑ Β ' και στάθιος Λαγάκος, Το Κυπριακό 1950-1974. Μια Ioannis D. Stefanidis, Isle o f Discord: Nationalism,
Τρομοκρατία» στο ένθετο ενδοσκόπηση, Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, Imperialism and the Making o f the Cyprus Problem,
Κύπρος, Ιστορία, 1987. London-NewYork, Hurst & Co. - NewYork University
Πρόσωπα και Γ-.γονότα, Press, 1999.
Toznn Bahcheli, Greek-Turkish Relations Since 1955,
τ. 21 ,σ . 12, Boulder, Westview Press, 1990. Γιώρ. Τενεκίδης, Γιάν. Κρανιδιώτης, Κύπρος: Ιστο­
της εφημερίδας ρία, προβλήματα και αγώνες του λαού της, Αθήνα,
Θ. Βερέμης, (ετημ.), Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-
Εστία, 1981.
Ο Φιλελεύθερος. 1987, Αθήνα, Γνώση, 1988.
Diana Weston Markides, Cyprus 1957-1963: From
Άγ. Βλάχος, ΔέκαχρόνιαΚυπριακού, Αθήνα, Εστία, 1980.
Colonial Conflict to Constitutional Crisis, Minneapolis,
Th. Couloumbis, The United States, Greece and Turkey: Minn., University of Minnesota, 2001.
The Troubled Triangle, New York, Praeger, 1983.
Peter Worsley, Paschalis Kitromilides, (ετημ.), Small
Evanthis Hatzivassiliou, Britain and the International States in the Modern World: The Conditions for
Status o f Cyprus, 1955-59, Minneapolis, Minn., Survival Nicosia, 1979.
University of Minnesota, 1997.