‫دکتر علی بیت اللهی ‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫‪...

‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫‪...‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫دکتر علی بیت اللهی‬
‫‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه‪ ،‬مسکن و شهرسازی‬
‫پیش درآمد‬
‫دانش جوی فوق لیسانس دانشگاه تهران‪ ،‬موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران بودم‪ ،‬سال ‪ ، 1369‬در مرحله تز کارشناسی ارشد و‬
‫‪ ،...‬همزمان در همان موسسه هم کار می کردم‪ .‬زمان مصادف شده بود با ایام مسابقات جام جهانی فوتبال ‪ 1990‬ایتالیا‪ ،‬بازی‬
‫برزیل – اسکاتلند در شهر تورین ورزشگاه دل آلپی وارد نیمه دوم خود شده بود‪ ،‬نیم ساعتی بود که وارد روز پنجشنبه ‪31‬‬
‫خرداد سال ‪ 1369‬شده بودیم ‪ ،‬خوابگاه امیرآباد دانشگاه تهران‪ ،‬سالنی با یک تلویزیونی که فوتبال رو نگاه می کردیم‪ ،‬تکان و‬
‫ارتعاش شدیدی را در حوالی ساعت ‪ 00:30‬بامداد احساس کردیم و ترس و وحشت و فرار از ساختمان به بیرون‪ .‬یادم می آید‬
‫تا نزدیک به چند هفته ای تعدادی زیاد از دانشجویان‪ ،‬در حیاط کوی دانشگاه تهران می خوابیدند‪ .‬روزگار ترس و دلهره آوری‬
‫بود‪ ،‬ارتباطات به این شکل نبود‪ ،‬فضای مجازی نبود‪ ،‬تلفن معمولی بود و همین‪.‬‬
‫امروز ‪ 31‬خرداد ‪ 1398‬روز جمعه در حالی این مطلب را می نویسم که ‪ 29‬سال از آن حادثه تلخ می گذرد‪ .‬کشور در آن زمان‬
‫به تازگی از فضای جنگ تحمیلی رها شده بود‪ ،‬اقتصاد و رشد اقتصادی به همین دلیل در پایین ترین سطح خود بود‪ ،‬ساختار‬
‫سازمانی مشخصی برای مدیریت بحران نداشتیم‪ ،‬ارتباطات آنچنانی نداشتیم و این وسط رخداد زلزله ای سترگ با بزرگی ‪7.4‬‬
‫در محدوده قرار گیری چندین مرکز جمعیتی مانند رودبار‪ ،‬منجیل‪ ،‬لوشان‪ ،‬رستم آباد‪ ،‬جیرنده و تعدادی زیاد از روستاهای استان‬
‫های در جوار آنها‪ ،‬معلوم بود که چقدر می توانست اثر گذار باشد‪.‬‬
‫اطالعات در مورد خسارت و تلفات این زلزله بنا بر همان شرایط آن زمان که ذکر شد دقیق نیست‪ ،‬گفته شد که عالوه بر‬
‫حدود ‪ 37٬000‬نفر که جان خود را از دست دادند‪ ،‬بیش از ‪ 200‬هزار واحد مسکونی تخریب شده و خسارت های عمدهای به‬
‫تأسیسات و اماکن عمومی در استان گیالن که متأثر از این زمینلرزه بودند‪ ،‬وارد آمد و حدود ‪ ۵00٬000‬تن نیز بیخانمان‬
‫شدند‪.‬‬
‫ضریب واحد مسکونی در دهه آماری ‪ 1364-13۵۵‬که معادل ‪ 1248‬برای شهرستان رودبار( شامل دو بخش عمارلو و مرکزی‬
‫و دارای سه شهر رودبار‪ ،‬لوشان و منجیل در آن زمان) بود در دهه ‪ 1374- 136۵‬تحت تاثیر این زلزله به ‪ 19039‬رسید‪ ،‬حجم‬
‫سنگینی از کارهای عمرانی و بودجه های عمرانی کشور صرف جبران خسارت این حادثه شد و رویکردهای عمده ای در‬
‫عمران کشور را تغییر داد‪.‬‬
‫به بهانه ‪ 29‬امین سالگرد این رخداد سترگ‪ ،‬مروری گذرا بر چند خاطره شخصی از آن را در این نوشتار دارم که بی مناسبت‬
‫نیست در تاریخ کتبی حوادث طبیعی در سرزمین ما این نوشته ها ثبت شود‪.‬‬
‫دکتر علی بیت اللهی ‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫‪...‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫‪ ‬خاطره اول‪ :‬آقای مرتضوی و خانواده اش در روستای کلیشم‬

‫روستای کلیشم در بخش عمارلو‪ ،‬یکی از روستاهای نسبتا بزرگ شهرستان رودبار در حوالی خط الراس البرز شمالی – جنوبی‬
‫واقع است‪ .‬این روستای در ادامه مسیر لوشان به جیرنده پس از عبور از روستاهای یکنم‪ ،‬ویه و ناوه در شمال شرقی لوشان و‬
‫جیرنده قرار می گیرد‪ .‬مختصات آن ‪ 49.936‬طول و ‪ 36.746‬عرض و در ارتفاع ‪ 1940‬متری از سطح دریا واقع شده است‪ .‬بر‬
‫اساس آمار ‪ ،139۵‬این روستا ‪ 747‬نفر جمعیت دارد که در ‪ 269‬واحد سکنی گزیده اند و از این تعداد واحد مسکونی تعداد ‪237‬‬
‫واحد فاقد اسکلت و بصورت بنائی با مصالح خشت و گل و چوب و سنگ می باشد‪.‬‬
‫در همان اوان زلزله به روستای کلیشم عزیمت کردیم‪ .‬حدود یکماه در منطقه کار داشتیم‪ ،‬در خانه یکی از روستائیان کلیشم‬
‫بنام آقای مرتضوی ساکن شدیم که ایشان و خانواده شان‪ ،‬خیلی زحمت کشیدند و از اینطریق کماکان سالم دوستانه و مراتب‬
‫تشکر خالصانه خودم را از تمامی زحماتشان اعالم می کنم‪.‬‬

‫موقعیت روستای کلیشم‬

‫‪ ‬خاطره دوم‪ :‬پیش نشانگر زلزله‪ ،‬رفتار حیوانات قبل از وقوع زلزله رودبار‬
‫خاطره دوم من بر میگردد به مصاحبه با مردم روستای کلیشم‪ .‬قریب به اتفاق روستائیان اعالم می کردند که حدود یک تا نیم‬
‫ساعت مانده به وقوع زلزله‪ ،‬حیوانات و احشامشان شروع کردند به بیقراری‪ ،‬بطوریکه فکر می کردیم دسته گرگ به روستا‬
‫حمله کرده باشند ‪ .‬گاوها و اسب ها در طویله ها پاهایشان را به زمین می کوبیدند و سرشان را به در و می خواستند از طویله‬
‫ها و آخورها فرار کنند‪ .‬سگ ها شروع به پارس کردن ممتد کرده بودند و سایر حیوانات نیز بیقراری می کردند‪ .‬در آن زمان‬
‫که من دانشجوی ساده فو لیسانس ژئوفیزیک بودم با شنیدن حرف های مردم روستای کلیشم آرزو می کردم که کاش به‬
‫همه مردم روستاهای ایران آموزش داده شود که وقتی رفتاری این چنینی در حیوانات روستا بطور دسته جمعی مشاهده می‬
‫کنند حتما بدانند خبری هست و بهتر است که خانه هایشان را ترک کنند‪ .‬از آن زمان ایکاش گفتنم تا االم ‪ 29‬سال گذشته و‬
‫ما هنوز این کار را نکرده ایم!‪.‬‬
‫دکتر علی بیت اللهی ‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫‪...‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫رفتار حیوانات قبل از زلزله گاه بعنوان پیش نشانگر وقوع زلزله بسیار مهم است‬

‫‪ ‬خاطره سوم‪ :‬پیش نشانگر زلزله‪ ،‬پرواز بر روی دریای مازندران بجای ترکیه‬
‫در روزهای بعد از زلزله بود که رئیس وقت موسسه ژئوفیزیک (اقای دکتر جواهریان که آرزوی طول عمر و سالمتی برایشان‬
‫دارم) و استاد عزیز من‪ ،‬بنقل از خلبان هواپیمای مسافربری ایرانی‪ ،‬که بعد از زلزله به ایشان زنگ زده بودند و توضیح داده‬
‫بودند‪ ،‬می فرمودند که قبل از وقوع زلزله ایشان پروازی به مقصد کشور ترکیه داشته و در حال پرواز بوده که متوجه می شوند‬
‫باالی دریای مازندران هستند!‪ ،‬ایشان این امر را به دلیل انحراف عقربه های مغناطیسی در اثر بی هنجاری شدید قبل از وقوع‬
‫زلزله می دانستند‪ .‬خاطرم هست که ایستگاه قدیمی سنجش م یدان مغناطیسی زمین در محوطه موسسه ژئوفیزیک واقع در‬
‫انتهای خیابان کارگر شمالی تهران داشتیم که آن موقع دکتر گویا(استاد ژئومغناطیس من) مسئولیت بخش ژئومغناطیس را بر‬
‫عهده داشتند‪ ،‬رکورد ثبت شده در این ایستگاه در زمان وقوع زلزله رودبار رفتار خاص و کامال قابل مالحظه ای را نشان داده‬
‫بود‪.‬‬

‫رکورد ثبت شده مولفه های افقی و قائم شدت میدان مغناطیسی در خالل زمینلرزه رودبار – منجیل ایران که توسط رصدخانه مغناطیسی دانشگاه تهران ثبت‬
‫شده است‪ .‬همانطور که در شکل نشان داده شده است در خالل زمینلرزه رودبار به علت تغییرات شدید شدت میدان مغناطیسی دستگاه رصد کننده میدان‬
‫قادر به ثبت شدت میدان مغناطیسی نبوده است‪.‬‬
‫دکتر علی بیت اللهی ‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫‪...‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫‪ ‬خاطره چهارم‪ :‬قطع آب چشمه ها و درگیری روستائیان سر آب‬

‫میدانید که در مناطق کوهستانی‪ ،‬آب های زیر زمینی در درز و شکاف سنگ ها جاری اند و در نقاط خاصی بیرون می زنند‬
‫که گاه چشمه های پر آب و گوارائی را تشکیل می دهند‪ .‬در رخداد زلزله های سترگ‪ ،‬این سیستم درز و شکاف های آبدار‬
‫گاه‪ ،‬جابجا شده و اصطالحا چشمه ها کور می شوند‪ .‬خاطرم هست که در اتاق کار بخش اکتشافات موسسه ژئوفیزیک نشسته‬
‫بودیم‪ ،‬از وزارت کشور‪ ،‬آقائی جوان( متاسفانه نامشان یادم رفته) آمد و گفت که بدلیل قطع آب چشمه ها در منطقه کلیشم و‬
‫ویه و ‪ ...‬درگیری بین مردم پیش آمده و نیروهای ژاندارمری را(آنموقع نیروی انتظامی ادغام نشده بود)‪ ،‬مردم گرفته اند و وضع‬
‫بسیا ر بدی در منطقه حاکم شده است‪ .‬همراه ایشان به منطقه عا زم شدیم‪ ،‬هدفمان این بود که با ردیابی درز و شکاف ها و‬
‫گسله ها‪ ،‬امکان ردیابی آب های زیرزمینی را بسنجیم و آب شرب روستای کلیشم را تامین کنیم‪ .‬تمام تالشمان را به همراه‬
‫دوست خوبم جناب دکتر بهروز اسکوئی که االن عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران هستند‪ ،‬بعمل آوردیم و‬
‫خوشبختانه به عملیات حفاری آب خوبی برای مردم خوب کلیشم در آمد‪ ،‬بعدا شنیدم که در زمان آزمایش چاه آب‪ ،‬مردم روستا‪،‬‬
‫گوسفندی را که نذر کرده بودند قربانی کردند که البته من در آن زمان در منطقه نبودم‪.‬‬

‫جابجائی الیه های زمین در اثر گسلش در زلزله گاه موجب مسدود شدن امتداد درز و شکاف های آبدار قبلی شده و چشمه های آب‬
‫را کور می کند‬

‫‪ ‬خاطره پنجم‪ :‬فکر کردم در تابستان روی منجیل برف نشسته است!‬
‫در روزهای اول زلزله بود که با ماشین از طریق جاده لوشان – منجیل عازم منطقه بودیم( جاده قدیمی قزوین – رشت ) که‬
‫االن بدلیل احداث اتوبان تردد سواری ها از آن کمتر شده است) نرسیده به منجیل در مسیر جاده که ارتفاع بمراتب بیشتری‬
‫نسبت به منجیل داشت‪ ،‬بمحض پدیداری ش هر‪ ،‬توده بسیار بزرگ به اندازه محدوده شهر منجیل‪ ،‬ولی به رنگ کامال سفید و‬
‫برفی جلوی چشمانم نمایان شد‪ .‬یک آن در آن هواری گرم تابستانی احساس کردم برف بر روی منجیل نشسته بود‪ .‬دقت که‬
‫کردم متوجه شدم سقف اغلب خانه ها و ساختمان های شهر ریخته شده بود( در اثر زلزله‪ ،‬منجیل تقریبا تخریب صد در صدی‬
‫دکتر علی بیت اللهی ‪t.me/Dr_AliBeitollahi‬‬ ‫‪...‬و مروری بر خاطرات شخصی از زلزله رودبار‪-‬منجیل‬

‫را متحمل شد) ‪ ،‬دیوارهای خانه ها که سقفشان ریخته بود تا ارتفاع یک تا دو متری معموال سرپا مانده بودند و چون دیوارها‬
‫گچکاری شده بودند از ارتفاع باال و دید مایل که به شهر نظر می افکندی‪ ،‬توده سفید رنگی را میدیدی که انگاری با برف‬
‫پوشانده شده باشد‪.‬‬

‫عکسی از منجیل بعد از زلزله( نام عکاس این عکس را متاسفانه پیدا نکردم)‬