Ang Sugilanon sa Usa ka Bata nga si Karmela

Sa usa ka uma sa bukid sa Latungan, makita ang usa ka mag-uuma nga nanglimpisa sa maisan. Sayo pa
kaayo kini sa kabuntagon apan kusog na kaayo ang siga sa adlaw nga kigan sa sidlakan. Nagpurong siya
og lagum nga panapton aron dili kaayo niya mabati ang kainit sa adlaw. Ang gisu-ot usab niya kay mga
lagom na nga mga sapot. Pangkara-an ang mga desenyo niini maong mailhan nga gikan pa kini sa iyang
mga apohan. Hulwang-hulwang ang iyahang mga sapot tungod kay gamay kaayo siya. Ginahagbas niya
ang mga gagmayng sagbut nga nitubo palibut sa mga mais. Mailhan nga nagadali siya sa paghagbas
tungod kay wala niya panumbalinga ang uban pang mga sagbot nga nahibilin sa iyang agi. Apan wala’y
pulos ang iyang pagdali-dali kay magsigig kaputol ang iyang tsinelas. Gina-ayo niya kini og sa iyang
paghubo niini, makita nga naa nay buslot ang lapa-lapa sa iyang tsinelas.

Pagkahuman niyag limpisa sa tibo-ok maisan, nagdagan-dagan siya padulong sa gamay nga payag. Init na
kaayo aning orasa. Itom na kaayo ang iyang mga kamot og tiil. Nagpula ang iyang mga gagmayng palad
sa pag-gunit og dako nga lagaraw. Pag-abot niya sa payag, adunay tulo nga mga gagmayng mga bata nga
mas gamay pa sa iyaha. Ang pinakagamay kay nagkamang pa og nagahilak kini. Gihubo ni Karmela ang
iyang purong og gikugos ang iyang manghod nga naghilak. Nadunghay ang taas niyang buhok og
gidulaan kini sa iyang manghod og tungod niini, niundang kini sa paghilak. Nagmulo ang iyang duha pa
ka manghod nga gigutom na kuno sila. Naglung-ag si Karmela og kan-on samang nagakugos og batang
gamay. Niadtung hapit na maluto ang kan-on, nadunggan ni Karmela ang iyang inahan nga nagaping-it
sa kasakit. Giadto dayon niya kini sa kwarto aron susihon. Gipangutana niya ang iyang mga manghod
kung nag-inom na ba ang ilang inahan og tambal apan matud sa iyang mga manghod nga nahurot na
daw ang iyang tambal og wala na silay kwarta nga pangpalit niini. Nagkuha nalang si Karmela og tubig
aron makainom ang iyang masakiton nga inahan.

Sadihang naluto na ang kan-on, gisultihan ni Karmela ang iyang mga manghod nga mangaon na sila.
Gihongitan niya ang iyang inahan og ang ilang kamanghuhan og kan-on nga gibutangag tubig og asin.
Nikaon usab siya niini. Pagkahuman nilang kaon, nagdali-dali siya og ilis og sapot nga walay lapok.
Nidagan siya padulong sa ilang eskwelahan nga suot gihapon ang iyahang tsinelas. Nagsigi kinig kapotol
sa dalan maong sigi gihapon niyang ayo. Kahibalo siya na ulahi na kaayo siya sa klase pero musolod
gihapon siya. Pag-abot niya sa eskwelahan, dili unta siya pasudlon sa gwardya kay nagkabulingit kaayo
siya. Apan nagpakilooy siya nga pasudlon kay gusto siya nga makat-on. Gipasulod nalang siya kay nalooy
ang gwardya sa iyaha.

Nakit-an siya sa iyang maistra nga naulahi sa klase og nasuko kini. Gikasab-an usab siya kay nakita sa
iyang maistra nga wala siyay ligo og walay panudlay. Ginasaway pud siya sa iyang mga klasmate kay
baho kaayo siya og itom ang iyang panit. Gisyagitan ni Karmela ang iyang mga klasmate kay gisamukan
na kaayo siya sa ilaha. Tungod niini, nasuko hinoon ug samot kang Karmela ang ilang maistra apan wala
kini nasuko sa uban niyang mga klasmate nga nagdaog-daog sa iyaha. Nahiubos pag-ayo si Karmela sa
dili pantay nga pagtrato sa ilaha sa ilang maistra apan wala na siyay mahimo niini. Nakita niya nga
nagkuha ang iyang maistra og mga papel og gisulti sa ilaha ang resulta sa ilahang exam niadtong niaging
adlaw. Ug sa walay tarong nga rason gikasab-an na usab siya tungod kay wala siyay mali sa exam. Matod
pa sa iyang maistra nga nanundog og nanikas lang daw siya. Giingon niya nga wala siya nagahimo ana
nga mga butang apan wala nitoo ang iyang maistra og gimaynusan pa hinoon ang iyang grado. Kahibalo
si Karmela na sa tanang Grade 2 kay siya pa lang ang makabasa og siya pa lang ang kabalo musolbad sa
mga problema mahitungod sa mga numero apan nganong ingon ani ang trato sa iyaha. Wala na siya ka-
agwanta og nitubag na siya sa iyang maistra. Matod pa ni Karmela na ngano kuno siya manundog sa
iyang mga klasmate na masbugo pa sa iyiha. Og tungod niini, nisamot og kasuko ang iyang maistra.
Niduol kini sa iyaha og gilunit ang iyang dalung-gan. Gihadlok pa siya nga kung usbon pa niya kay dili na
siya pasudlon sa bisan asang eskwelahan. Gipangutana ni Karmela ang iyang kaugalingon kung asa siya
nagkamali og kung nganong siya nalang pirmente ang mali. Bisan pa man sa iyang ka-bright, wala
gihapon siya kabalo sa tubag sa iyang mga pangutana.

Pagkaudto niaanang adlawa, nagtan-aw nalang siya sa iyang mga klasmate nga nanga-on. Wala na siya
nag-dala og iyang pagkaon kay kulang pa kini sa iyang mga manghon. Gigutom na siya kaayo pero
gibaliwala niya kini.

Pagkahapon, nioli siya nga nagbaktas lang gihapon. Sa dalan, iyang nakit-an sa daplin ang iyang amahan
nga nakipaghalok sa iyang maistra. Nilingiw siya pagdali og nidagan kay murag gikomot ang iyang kasing-
kasing. Kahibalo siya nga wala kabalo ang iyang inahan sa kabuang sa iyang amahan.

Sa wala pa siya kaabot sa ilang balay, nikalit og ulan nga kusog kaayo. Pag-abot niya sa balay kay perti na
niyang basaa. Bisan pag kusog kaayo ang ulan, madunggan gihapon niya ang iyang inahan nga nagaping-
it sa kasakit og iyang manghod nga naghilak. Ni sulod siya sa kwarto aron hapohapon ang iyang inahan.
Sa dili madugay, niabot ang iyang amihan nga suko kaayo. Nisulod siya sa ilang kwarto og gibira si
Karmela sa gawas dayon gibunalan. Nanyagit ang iyang mga manghod. Gipugngan ni karmela nga dili
siya makahilak kay dili siya gusto makita sa iyang mga manghod nga muhilak siya. Gibokbok siyag pag-
ayo sa iyang amahan kay tsismosa kuno siya. Dili kuno siya gusto nga sundan pa siya sa iyang anak.
Mitubag si Karmela nga wala siya nagasunod-sunod sa iyang amahan og naglakaw lang siya sa karsada
pauli. Gisipaan siya sa iyang amahan og nalagpot siya. Nikusog pag-ayo ang paghilak sa iyang mga
manghod.

Nagsigi gihapon og yaw-yaw ang iyang amahan pero wala na niya kini paminawa. Naanad na siya nga sigi
siyag kulatahon sa iyang amahan. Kadugayan, namatikdan ni Karmela nga wala na nagasyagit ang iyang
inahan. Bisag wala pa nahuman og kulata ang iyang amahan sa iyaha, nidagan siya nga nagkadugo ang
iyang ilong og bitiis padolong sa ilang kwarto. Og didto nahibaw-an niya nga wala na ang iyang inahan.
Niggakos ang duha niya ka mga manghod sa iyang inahan og nag-agung-ong sa paghilak samtang ang
ilang kamanghoran kay nagkamang kamang lang sa ilalom sa katri og wala pa kini alamag sa nahitabo.

Wala na gyud napugngi ni Karmela ang iyang luha sa pagtulo. Nisyagit siya og kusog kaayo og nidagan.
Gibingga-an niya nag iyang amihan nga murag nalipay sa pagkamatay sa iyang inahan. Nabati na niya
ang kasakit sa iyang mga bun-og pero wala lang na sa kasakit sa iyang kasing-kasing. Wala siya nihunong
sa pag-dagan og sa pagdangoygoy. Wala siya kabalo sa iyang buhaton basta mudagan lang siya sa walay
hunong nga pagdagan, bahalag asa siya maabot. Sa dihang nahurot na ang iyang enerhiya, nihunong siya
og nakita niya nga naa lang gihapon siya sa ilang payag.