Balkan Boys: Bauk Balkana

Da je na afirmisanju stereotipa i površnom humoru izgrađena komedija „Balkan boys“ Siniše

Evtimova nastala kao privatna produkcija u komercijalnom bulevarskom pozorištu ili nekoj
kafani, ne bi bilo ni najmanje potrebe da se piše o njoj. Ona je, međutim, nastala u Zetskom
domu – jednom od dva crnogorska nacionalna pozorišta, u okviru projekta ADNICH. Riječ je o
sastavnom dijelu pretpristupnog programa EU (INTERREG IPA) čiji je nosilac upravo Zetski
dom, a u okviru projekta planirana je dvogodišnja prekogranična saradnja Italije, Albanije i Crne
Gore. Na sajtu pozorišta moguće je pročitati da će ADNICH „u fokusu imati zaštitu različitosti u
ekspresijama tri naroda, identiteta i tradicije“, te da će tretirati probleme ovog podneblja kao što
su oni među etničkim grupama, migracije, patrijahalna represija i sl.

Paradoksalno, predstava suprotno proklamovanim ciljevima podržava upravo „bauk Balkana“

koji kruži kulturom Zapada, odnosno najnegativnije stereotipe o Balkanu. Kako piše bugarska
istoričarka Marija Todorova u knjizi „Imaginarni Balkan“, Evropa je svom repetoaru pogrdnih
riječi početkom 20. vijeka dodala i riječ „balkanizacija“ koja se od tada čvrsto ukorijenila, a
označava ne samo usitnjavanje velikih i snažnih političkih jedinica, nego je i sinonim za
povratak plemenskom, zaostalom, primitivnom i varvarskom. Dok interkulturalnost, na kojoj (bi
trebalo da) počivaju projekti prekogranične saradnje podrazumijeva uzajamno djelovanje
različitih kultura i njihovih predstavnika jednih na druge, „recept“ pri pravljenju predstave
„Balkan Boys“ sastojao se u miješanju umjetnika iz nekoliko zemalja bivše Jugoslavije (Crna
Gora, Srbija, Bosna i Hercegovina i Sjeverna Makedonija) i isticanju u prvi plan najplićih i
najprvoloptaškijih stereotipa o svakome od likova kao predstavniku naroda/grada iz koga potiče.

Tanušna priča zasnovana na je motivima teksta „Ladies Night“ (1987) Entoni Mekartena i
Stivena Sinklera i filmskog scenarija „The Full Monty“ (1997) Stivena Bofoja (moguće je
govoriti i o jednom te istom tekstu jer su iz upravo razloga frapantne sličnosti producenti
potonjeg filma tuženi od strane Mekartena i Sinklera). U adaptaciji teksta, vođenoj težnjom da se
isti površno oboji „lokalnim“ koloritom (dramaturzi Rajko Radulović i Nikola Tomić), likovi su
muškarci iz nekoliko zemlja regiona u emigraciji u Beču, koji rade slabo plaćene poslove u
popularnom noćnom klubu, čija je vlasnica takođe sa ovih prostora. Likovi isprazno maštaju o
boljem životu, a zatim, ponukani jednom reklamom, odluče da pokušaju da naprečac zarade
mnogo novca kao striperi, iako za to nemaju ni talenta ni iskustva. Jedva postojeći zaplet je ovdje
samo okvir obilju banalnih viceva o mentalitetima i običajima (recimo Albanac ima muljatorsko-
menadžerske težnje; Crnogorac je osjetljiv na religiju, homofobičan i najviše brine o tome šta će
se „kući“ čuti o njemu i sl.), mizoginim vicevima (fantaziranje o tome na šta se žene „pale“ i sl.),
banalnim seksualnim aluzijama, te humoru zasnovanom na „autentičnim“ (u stvari prilično
iskarikiranim) načinima govora, zamjenama riječi koje potiču iz neukosti likova (audicija-
audijencija) i fizičkom, gegovskom humoru.
Likovi su dati kao glupi, lijeni, zatucani i puni predrasuda svih vrsta, te adolescentski nezreli,
više kao tipovi nego ličnosti, u maniru između komičnog pretjerivanja i primjesa psihološkog
realizma. Iako glumci – na kojima u najvećoj mjeri, zbog vrlo tradicionalne i neupečatljive,
gotovo nevidljve režije Evtimova, počiva ova predstava – uspijevaju da im pridaju ponešto
topline, individualnosti i simpatičnosti zbog međusobne solidarnosti, oni ostaju oličenje puke
stereotipne Drugosti, nesnađene i neuklopljene, koja i ne pokušava da razumije sredinu u koju je
došla i čiji je osnovni motiv bivanja u njoj novac. Premda likovi povremeno izgovore nešto što bi
trebalo da ukazuje na suštinski tragizam njihove situacije (recimo, da su roditelji tenisera prodali
sve što su imali zbog njegove sportske karijere, koju nije ostvario), to ostaje na površini –
izvedba ništa ne raskrinkava, ne razgrađuje, ne preispituje, lišena je nužnih tonova kritične
ironije i funkcije „iskrivljenog ogledala“ koje bi istinski zrcalilo grotesknu stvarnost.

Atanas Atanasovski uz dosta šarma i istinskog komičnog dara igra upornog i neuspjesima uprkos
optimističnog Albanca Džara, šoumena i samozvanog menadžera, a istinskog spiritus movensa-a
grupe. Valentin Tino Kostadinovski je blag i prilagodljiv Makedonac Brzi, čiji problemi sa
mucanjem, uz nezadrživu pričljivost, neminovno izazivaju smijeh. Mak Čengić je Bosanac
Tarzan, tvrdoglavo i beskompromisno zaljubljen u svoju ženu, čija očekivanja nije u stanju da
ispuni. Peđa Marjanović kao Cetinjanin Rambo je neuspjeli sportista opsjednut svojim imidžom
na Cetinju; Pavle Prelević u ulozi Podgoričanina Lepog potiskuje svoju izvjesnu urbanost i
feminizranost da se ukopi u mačoističko okruženje; dok Stevan Vuković kao Nikšićanin Vuk
predstavlja upravo tipičnog Nikšićanina iz vica – grubog, neotesanog prznicu i ultra-
konzervativca. Julija Milačić Petrović Njegoš je Beograđanka zvana Madam, egoistična i
napadna vlasnica uspješnog noćnog kluba, „snađena“ i sa vezama, koja radnike drži u šaci tako
što im „sređuje“ radne dozvole; a Lara Dragović igra njenu nećakinju Mariju, studentkinju baleta
koja zbog sopstvenih finansijskih problema laže da momci imaju potencijala za nastup, i uzima
na sebe da vježba sa njima. Kostimi likova (kostimografkinja Lina Leković) adekvatno
uznemirujuće zrače neukusnom kakofonijom ratnih i poratnih devedesetih na ovim prostorima, a
praznjikava mračna scena ispunjena gajbama i potmulim zvucima glasne muzike efektno
dočarava sumorni podrumski prostor u kome im prolaze životi.

Bespotrebno razvučen drugi dio predstave, ispunjen gotovo istovjetnim ponavljanjem scena iz
prvog dijela (recimo audicija pred Madam i Marijom i vježbanje sa Marijom), neuvjerljvim
preokretima (likovi hoće-neće-hoće da nastupe) i samodovoljnom desetominutnom scenom
striptiza (u kojoj su iznebuha svi vrlo uvježbani) podvlači isprazno-površne, komercijalno-
zabavljačke težnje ove izvedbe. Nakon nekoliko recentnih produkcija, izvjesno je da je kvalitet
predstava u Zetskom domu znatno opao, da nema profilisane i lucidne repertoarske politike, i da
uprava pozorišta nema suštinski viziju kada je u pitanju uključenost u evropske projekte.