ΣΠΙΝΟΖΑ

ΗΘΙΚΗ
Mετάφραση
ΕΎΑΓΓΕΛΟΣ ΒΑΝΤΑΡΑΚΗΣ

Eισαγωγή
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΎ'ΛΟΎ'

Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Αναδημοσίευση απο

pernoampariza.files.wordpress.c
om/

ΜΕΡΟΣ V.

Περί της Δύναμης του Νου,

ήτοι περί της ανθρώπινης
Ελευθερίας
 Π ΡΟ Λ Ο Γ ΟΣ

Περνά) τελικά στο έτερο μέρος της Ηθικής το οποίο

είναι για τον τρόπο ήτοι την οδό που οδηγεί στην
Ελευθερία. Σε τούτο λοιπόν θα διεξέλθω τη δύναμη
του λόγου δείχνοντας τι μπορεί να κάνει ο ίδιος λόγος
επί των συναισθηματικών επηρειών, και έπειτα τι
είναι η Ελευθερία ήτοι η ευδαιμονία του Πνεύματος,
από όπου θα δούμε πόσο δυνατότερος είναι ο σοφός
από τον αδαή. Με ποιον τρόπο όμως και μέσω ποιας
οδού πρέπει να τελειοποιηθεί ο νους, και έπειτα με
ποια τέχνη πρέπει να φροντίσουμε το Σώμα ώστε να
μπορεί να επιτελεί ορθά τη λειτουργία του, αυτά δεν
ανήκουν σε τούτο το έργο ' το δεύτερο πράγματι αφορά
την Ιατρική ενώ το πρώτο τη Λογική. Εδώ λοιπόν,
όπως είπα, θα διεξέλθω τη δύναμη του Πνεύματος
ήτοι του λόγου και θα δείξω προπαντός πόσο και ποιο
κράτος έχει επί των συναισθηματικών επηρειών έτσι
ώστε να τις καταστείλει και να τις μετριάσει. Δ ιότι
εμείς αποδείξαμε ήδη παραπάνω ότι δεν έχουμε από­
λυτο κράτος επί αυτών. Οι Στωικοί ωστόσο νόμισαν
ότι οι συναισθηματικές επήρειες εξαρτώνται απόλυτα
από τη βούλησή μας και ότι μπορούμε να επικρατή-
457
 Η Θ Ι Κ Η

Ι Ι τους, αναγκα-
Ι
σουμε απόλυτα πάνω τους. Από την εμπειρία ωστόσο
ι
που βοουσε, ι βασει
και οχι των αρχων
στη καν να ομολογήσουν ότι δεν απαιτείται μικρή ε­
ξάσκηση και ζήλος για να τις καταστείλουμε και να
τις μετριάσουμε· πράγμα που προσπάθησε να το δεί­
ξει κάποιος με το παράδειγμα (αν θυμάμαι καλά) των
δύο σκυλιών, ενός κατοικίδιου και ενός κυνηγετικού·
επειδή ή εξάσκηση μπόρεσε τελικά να κάνει το κατοι­
κίδιο να εθιστεί στο κυνήγι και το κυνηγετικό αντιθέ­
τως να απέχει από την καταδίωξη των λαγών. Ο
Καρτέσιος ευνοεί ουκ ολίγο αυτή τη γνώμη. Δ ιότι
υποστηρίζει ότι η Ψυχή [Anima] ήτοι το Πνεύμα ενώ­
νεται κυρίως με ένα ορισμένο μέρος του εγκεφάλου,
δηλαδή τον λεγόμενο κωνοειδή αδενίσκο, με τη βοή­
θεια του οποίου το Πνεύμα αισθάνεται τα εξωτερικά
αντικείμενα και όλες τις κινήσεις που διεγείρονται
στο Σώμα, και που το Πνεύμα, θέλοντας και μόνο,
μπορεί να τον κινήσει με ποικίλους τρόπους. Υποστη­
ρίζει ότι ο αδενίσκος αυτός ταλαντεύεται στο μέσον
του εγκεφάλου έτσι ώστε να μπορεί να κινηθεί με την
παραμικρή κίνηση των ψυχικών πνοών. Υποστηρίζει
έπειτα ότι ο αδένας αυτός ταλαντεύεται τόσο ποικι­
λότροπα στο μέσον του εγκεφάλου όσο ποικιλότροπα
προσκρούουν οι ψυχικές πνοές σε αυτόν, και επιπλέον
ότι αποτυπώνονται σε αυτόν τόσα ποικίλα ίχνη όσα
ποικίλα εξωτερικά αντικείμενα προωθούν οι ίδιες οι
ψυχικές πνοές πρ ος αυτόν, από όπου προκύπτει ότι αν
ο αδένας ταλαντευτεί αργότερα από βούληση της Ψυ­
χής [Anima], η οποία τον κινεί με διαφορετικούς τρό­
πους, με τον τάδε ή τον δείνα τρόπο που ταλαντεύτηκε
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑ Μ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

κάποτε από πνοές ταραγμένες με τον τάδε ή τον δείνα

τρόπο, τότε ο ίδιος ο αδένας θα προωθήσει και θα
καθορίσει τις ίδιες τις ψυχικές πνοές με τον ίδιο τρόπο
που είχαν απωθηθεί προηγουμένως από παρόμοια τα­
λάντευση του αδενίσκου. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι
κάθε βούληση του Πνεύματος είναι ενωμένη φύσει με
κάποια συγκεκριμένη κίνηση του αδένα. Π. χ. , αν έχει
Ι Ι t Ι Ι Ι
κανεις τη βουlληση να κοιταςει ενα μακρινο αντικει-
μενο, αυτή η βούληση θα κάνει την κόρη να διασταλεί­

ωφελ ει σε τιποτα να εχει τη βουlληση αυτουΙ του πραγ- Ι

αλλά αν σκεφτεί μόνο να διαστείλει την κόρη, δεν
Ι Ι Ι

ματος επειδή η φύση δεν συνέζευξε την κίνηση του

αδένα, η οποία εξυπηρετεί την ώθηση των πνοών προς
το Οπτικό νεύρο με τρόπο κατάλληλο για τη διαστολή
ή τη συστολή της κόρης, με τη βούληση να τη διαστεί­
λουμε ή να τη συστείλουμε' αλλά μονάχα με τη βού­
ληση να κοιτάξουμε μακρινά ή κοντινά αντικείμενα.
Τέλος, υποστηρίζει ότι αν και κάθε κίνηση του αδε­
νίσκου αυτού φαίνεται να είναι συνδεδεμένη εκ φύσεως
με μια ξεχωριστή σκέψη μας από το ξεκίνημα της
ζωής μας, ωστόσο μπορούν μέσω της έξης να συζε-ιr
χθούν με άλλες, πράγμα που προσπαθεί να τεκμηριώ­
σει στο �ρθρo 50 του μέρους 1 των Παθών Τ'Yjς Ψυx.�ς.
Από όπου συμπεραίνει ότι δεν υπάρχει Ψυχή [Anima]
τόσο καχεκτική που να μην μπορεί, όταν διευθύνεται
καλά, να αποκτήσει απόλυτη εξουσία επί των Παθών
Ι Ι Ι
της. Δ ιοτι τα Παl θη, οπως τα οριlζει, ειναι αντιλ'Yjl ψ εις 'YjΙ
αισθ�ματα � συγκιν�σεις Τ'Yjς Ψυx.�ς [Anima] που ανα­
φέρονται ει3ικά σε αυτ�ν και που ΣΗΜΕΙΩΣΤΕ πα­
- -

ράγονται, σuνΤ'Yjρούνται και εν3υναμώνονται μέσω κά-

459
 Η Θ Ι Κ Η

ποιας κ�vησ'Y)ς των πνοών (βλ. το άρθρο 27 του μέρους 1

των Παθών Τ'Υ)ς Ψυx�ς). Μα εφόσον μπορούμε να συ­
ζεύξουμε όποια βούληση θέλουμε με οποιαδήποτε κί­
νηση του αδένα και συνεπώς των πνοών' και ο καθο­
ρισμός της βούλησης εξαρτάται από μόνη την εξουσία
μας ' αν λοιπόν καθορίσουμε τη βούλησή μας με βέ-
'
βαιες και στερεες "
κρισεις, , θε-'
συμφωνα με τις οποιες
λουμε να διευθύνουμε τις ενέργειες της ζωής μας, και
συζεύξουμε τις κρίσεις αυτές με τις κινήσεις των πα­
θ(f) ν που θέλουμε να έχουμε, θα αποκτήσουμε απόλυτο
κράτος επί των Παθών μας. Αυτή είναι η γνώμη ε­
κείνου του επιφανέστατου ί1νδρα (όσο εικάζω από τα
λεγόμενά του), γνώμη που εγώ μετά βίας θα πίστευα
ότι πρ οφέρθηκε από τέτοιο ί1νδρα αν αυτή ήταν λιγό­
τερο οξυδερκής. Σίγουρα, δεν μπορώ να απορήσω αρ­
κετά για το ότι ένας Φιλόσοφος άνδρας που υποστή­
ριξε στέρεα πως δεν θα συνήγε τίποτα παρά μόνο από
αυτονόητες αρχές και πως δεν θα βεβαίωνε τίποτα
παρά μόνο ό, τι θα αντιλαμβανόταν σαφώς και διακρι­
nvς, και που επέπληξε τόσες φορές τους Σχολαστι­
κούς για το ότι θέλησαν να εξηγήσουν ασαφή πράγμα­
τα μέσω απόκρυφων ποιοτήτων, υιοθέτησε μια Υπό­
θεση πιο απόκρυφη από κάθε απόκρυφη ποιότητα. Τι
εννοεί, ερωτώ, με τις λέξεις ένωση Πνεύματος και
Σώματος; Ποιο σαφές και διακριτό εννόημα έχει,
λέω, για μια σκέψη ενωμένη στενότατα με κάποιο
πολλοστημόριο ποσότητας; Θα ήθελα ασφαλώς να
είχε εξηγήσει αυτή την ένωση μέσω του εγγυτάτου
αι τίου της. Αλλά συνέλαβε το Πνεύμα ως τόσο δια­
κριτό από το Σώμα ώστε δεν θα μπορούσε να προσ-
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

διορίσει κανένα ενικό αίτω ούτε για αυτή την ένωση

ούτε για το ίδω το Πνεύμα · αλλά του ήταν αναγκαίο
να ανατρέξει στο αίτιο ολόκληρου του Σύμπαντος,
τουτέστιν στον Θεό. Έπειτα, πολύ θα ήθελα να ξέρω
πόσους βαθμούς κίνησης μπορεί το Πνεύμα να προσ­
δώσει σε αυτό τον κωνοειδή αδενίσκο και με πόση ισχύ
μπορεί να τον κρατήσει ταλαντευόμενο. Διότι αγνο(»
αν ο αδένας αυτός περιάγεται από το Πνεύμα ταχύτε-
l 1 1
Ι
ρα η β ρα δυτερα απο ο, τι αποΙ τις ψυχικες
Ι πνοες
Ι και αν
οι κινήσεις των Παθών, τις οποίες συζεύξαμε στενά με
στέρεες κρίσεις, δεν μπορούν να αποσυζευχθούν και
πάλι από αυτές από σωματικά αίτια, από όπου θα
έπετο ότι ακόμα κι αν είχε το Πνεύμα την πρόθεση να
αντιμετωπίσει τους κινδύνους και συνέζευξε αυτή την
απόφαση με κινήσεις τόλμης, ωστόσο στη θέα του
κινδύνου ο αδένας θα ταλαντευόταν έτσι ώστε το
Πνεύμα να μην ιιιπορεί να σκεφτεί παρά τη φυγή.
και ασφαλ(vς, όταν δεν υπάρχει καμιά σχέση της βού­
λησης με την κίνηση δεν υπάρχει επίσης καμιά σύ­
γκριση ανάμεσα στη δύναμη ήτοι την ισχύ του Πνεύ­
ματος και του Σώματος · και συνεπώς η ισχύς του δεύ­
τερου δεν μπορεί διόλου να καθοριστεί από την ισχύ
του πρωτου. Προσθεσε πως ουτε αυτος
ι ι ι
Ι
Ι ο αδενας βρι-
ι

σκεται τοποθετημένος στο μέσον του εγκεφάλου έτσι

ώστε να μπορεί να περιάγεται τόσο εύκολα και με τό­
σους τρόπους, ούτε όλα τα νεύρα φτάνου11 μέχρι τις
κοιλότητες του εγκεφάλου. Τέλος παραλείπω όλα όσα
καταφάσκει για τη βούληση και την ελευθερία της,
εφόσον έδειξα υπερεπαρκώς ότι είναι ψευδή. Επειδή
λοιπόν η δύναμη του Πνεύματος, όπως έδειξα παρα-
 Η Θ Ι Κ Η

πάνω, ορίζεται με μόνη τη διάνοια, θα καθορίσουμε τα

ιάματα των συναισθηματικών επηρειών που, πιστεύω,
όλοι μεν τα βιώνουν αλλά δεν τα τηρ ούν επιμελώς
ούτε τα βλέπουν διακριτώς, με μόνη τη γνώση του
Πνεύματος, και από αυτή ν θα συναγάγουμε όλα εκεί­
να που αφορούν την ευδαιμονία του Πνεύματος.

Α Ξ Ι ΩλΙ ΑΤΑ

1 . Αν στο Ι8ω υποκεΙμενο 8�εγεpθoυν 8uo αντιΘετες

,
ενεpγε�ες, αναγκα�α "
' θα πpεπε� να γ�νε� μ�α μετα β ολΊ)' Ί),
κα� στ�ς ουο �" Ί) σε ,
μ�α "
μονο μεx.p� ,
να πα' ψουν να ε�να�
αντιΘετες.
2. Η 8υναμΊ) ενός αποτελέσματος opΙζετα� με ΤΊ) 8u­

ι Ί)ι op�' ζ ετα� με ΤΊ)ν oυσ�α

ναμΊ) του α�τΙoυ του καθόσον Ί) ουσΙα του αποτελέσματος
ε�� Ί)γε�τα� " του α�τωυ του.
Αυτό το ΑξΙωμα καταφαΙνετα� βάσε� ΤΊ)ς Π ρότασΊ)ς
7 του μέρους 3.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1

Καταπ(vς τακτοποιούνται και συναρθρώνονται Ο/, σκέ­

ψεις και οι ιδέες των πραγμάτων στο Πνεύμα, έτσι
τακτοποιούνται και συναρθρώνονται, μέχρι κεραίας,
οι επηρεασμοί του σώματος ήτοι Ο/, εικόνες των πραγ­
μάτων στο Σ(Vμα.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Η τάξΊ) κα� Ί) συν8εσΊ) των �8εών εΙνα� Ι8�α (κατά την

Πρότ. 7 του μέρ. 2) με ΤΊ)ν τάξΊ) κα� ΤΊ) συν8εσΊ) των
,
πραγματων, κα� ταναπα ' ζ κα� Ί) συνοεσΊ)
' λ �ν, Ί) τα�Ί) ' � των
πραγμάτων εΙνα� Ι8�α (κατά τα Πορ. των Προτ. 6 και 7
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Ύ' Ν Α Μ Η Σ Τ Ο Ύ' Ν Ο Ύ'

του μέρ. 2) με την τάξΊJ κα� ΤΊJ σύνόεσΊJ των �όεών. Οπό-
ι 1 1:: ι � � Ι ι
τε, οπως ΊJ τα�ΊJ κα� ΊJ συνOεσΊJ των ωεων γ�νετα� στο
Πνεύμα σύμφωνα με ΤΊJν τάξΊJ κα� ΤΊJ συνάρθρωσΊJ των
εΠΊjρεασμών του Σώματος (κατά την Πρότ. 18 του μέρ.
2), έτσ�, τανάπαλ�ν (κατά την Πρότ. 2 του μέρ. 3), ΊJ τάξΊJ
και ΊJ σύνόεσΊJ των εΠΊJρεασμών του Σώματος γ�νεται
καταπώς τακτοποιούνται και συναρθρώνονται οι σκέ­
ψεις και οι ιόέες των πραγμάτων στο Πνεύμα. ο.Ε.Δ.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2

Αν απομακρύνουμε μια συγκίνηση της ψυχής ήτοι μια

συναισθηματική επήρεια από τη σκέψη του εξωτερι-
κου αιτιου και, τη συζευΙξουμε με α λλ ες σκεψεις, τοτε η
ι ι ι ι ι

Αγάπη ή το Μίσος προς το εξωτερικό αίτιο, καθώς

και οι αμφιθυμίες που προέρχονται από αυτά, θα κα­
ταστραφούν.

Λ Π ΟΔΕΙΞ Η

Αυτό πράγματι που συνιστά ΤΊJ μoρφ� ΤΊJς ΑγάΠΊJς �

του M�σoυς ε�ναι Χαρά � ΛύΠΊj συνoόευόμενΊJ από ΤΊJν
ιόέα ενός εξωτερικού αιτ�oυ (κατά τους Ορ. 6 και 7 των
συναισθ. Επηρ.), αν λοιπόν αρθε� αυτ� ΊJ ιόέα, θα αρθε�
συγχρόνως ΊJ μoρφ� ΤΊJς ΑγάΠΊJς � του M�σoυς ως εκ
τούτου αυτές οι συναωθΊJματικές ε�ρειες, και όποιες
προέρχονται από αυτές, θα καταστραφούν. ο.Ε.Δ.

Π Ρ ΟΤΑΣ Η 3

Μια συναισθηματική επήρεια που είναι πάθος παύει

να είναι πάθος μόλις σχηματίσουμε μια σαφή και δια­
κριτή ιδέα αυτής.
 Η Θ Ι Κ Η

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Μια συναισθηματικ� επ�pεια που είναι πάθος είναι συ­

γκεχυμένη ιόέα (κατά τον γεν. Ορ. των συναισθ. Επηρ.).
Έτσι αν σχηματίσουμε μια σαφ� και όιακpιτ� ιόέα αυ­
τ�ς της συναωθηματικ�ς ε�pειας, η ιόέα τούτη όεν θα
όιακρίνεται από την ίόια τη συναωθηματικ� ε�pεια,
καθόσον αναφέρεται μόνο στο Π νεύμα, παρά μόνο μέσω
του λόγου (κατά την Πρότ. 21 του μέρ. 2 μαζί με το
Σχόλ. της) ' ως εκ τούτου (κατά την Πρ ότ. 3 του μέρ. 3) η
συναισ θηματικη" επηρεια θα πα' Ψει να ειναι
, πα' θ ος. ο. Ε. Δ .

Π Ο Ρ Ι Σ λ<Ι Α

Μια συναισθηματικ� επ�pεια λοιπόν είναι τόσο περισ-

, ζ '
σοτερο στην ε�oυσια '
μας, και το Π νευμα "
πασχει απο
αυτ�ν λιγότερο, όσο πω γνωστ� είναι σε μας.

Π Ρ Ο ΤΑΣ Η 4

Δ εν υπάρχει επηρεασμός του Σώματος για τον οποίο

να μην μπορούμε να σχηματίσουμε κάποιο σαφές και
διακρι τό εννόημα.

Α Π ΟΔ Ε ΙΞ Η

Όσα είναι κοινά σε όλα όεν μπορούν να συλληφθούν

παρά ταιριαστά (κατά την Πρότ. 38 του μέρ. 2), ως εκ
τούτου (κατά την Πρότ. 12 και το Λήμ. 2 που βρίσκε­
ται μετά το Σχόλ. της Πρότ. 13 του μέρ. 2) όεν υπάρ­
χει επηρεασμός του Σώματος για τον οποίο να μην μπο­
ρούμε να σχηματίσουμε κάποω σαφές και όιακριτό
εννόημα. ο. Ε.Δ.
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Ύ' Ν Α Μ Η Σ Τ Ο Ύ' Ν Ο Ύ'

ΠΟΡΙΣΜΑ

Από εόώ έπετα� ότ� όεν υπάρxε� συνα�σθημαΤΩ{� ε�­

ρε�α γ�α την oπo�α να μην μπορούμε να σXηματ�σoυμε
κάποιο σαφές κα� ό�ακρ�τό εννόημα. Δ�ότ� μ�α συνα�­
σθηματ�κ� ε�ρε�α ε�να� μ�α �όέα ενός επηρεασμού του
Σώματος (κατά τον γεν. Ορ. των συναισθ. Επηρ.) κα�
γ�α το λόγο αυτό (κατά την προηγ. Πρότ.) πρέπε� να
ενέxε� κάποιο σαφές κα� ό�ακρ�τό εννό'Υ)μα.

ΣΧΟΛΙ Ο

Εφόσον όεν υπάρxε� τ�πoτα από το oπo�o να μην έπετα�

κάποιο αποτέλεσμα (κατά την Πρότ. 36 του μέρ. 1) κα�
ό,τ� έπετα� από μ�α �όέα που ε�να� μέσα μας ταφ�αστ�
το νοούμε σαφώς κα� ό�ακρ�τώς (κατά την Πρότ. 40
του μερ. 2) αποι εοω � Ι Ι Ι Ι 1::'
ι
. επετα� oτ� '
καθενας εxε� την ε�oυ-
σ�α να νoε� σαφώς κα� ό�ακρ�τώς, αν όx� απόλυτα του­
λάx�στoν εν μέρε�, τον εαυτό του κα� τ�ς συνα�σθημα­
τ�κές του επ�ρε�ες, κα� συνεπώς να καταφέρε� ώστε να
πάσxε� από αυτές λ�γότερo. Σε αυτό το πράγμα λo�πόν
πρέπε� να επ�όoθoύμε κυρ�ως πρoκε�μένoυ να γνωρ�­
σουμε ό�ακρ�τώς, όσο ε�να� όυνατόν, καθεμ�ά συνα�­
σθηματ�κ� επ�ρε�α, έτσ� ώστε το Π νεύμα να καθoρ�-
ζ ετα� αποι συναω θηματ�κηι επηρε�α Ι Ι
να σκεπτετα� εκε�- ι

β '
να που αντ� λαμ ανετα� σαφως κα� o�ακρ�τως κα� αποι
Ι � Ι

τα oπo�α �κανoπo�ε�τα� πλ�ρως κα� ως εκ τούτου ώστε

I� � 'ζ
η ω�α η συνα�σθηματ�κηι επηρε�α ι
να o�αxωρ� ετα� αποΙ
'ψ 1::'
τη σκε η του ε�ωτερ�κoυι πραγματος ι ι
κα� να συζ ευγνυε-
'ψ
το Μ
ι Ι Ι Ι Ι ι
τα� με αλη θε�ς σκε ε�ς απο οπου πρoκυπτε� oτ� ox�
Ι ι Ι Ι
μονο καταστρεφoντα� η Αγαπη, Ι �σoς, κτλ . (κατα
ι
 Η Θ Ι Κ Η

την Πρότ. 2 τούτου), αλλά αόυνατούν να έχουν υπερβο-

συνΥ)'θ ως απο τετοιες συναισ θYJματαες εΠYJpειες (καται

' 'C
λYJ' και οι opε�εις '
YJτοι οι Επι θυμιες ' που προερχονται
,
" "
την Πρότ. 61 του μέρ. 4). Διότι πρέπει να σYJμειωθεί
πρωτιστως, , YJ opE�YJ,
οτι ' ζ μεσω ' ΤYJς οποιας "
' λεγεται τοσο
ότι ο άνθρωπος ενεργεί όσο και όη πάσχει, είναι μία
και YJ αυτYJ.' Π .χ., οταν ' oει�αμε
� ' '!: ' YJ ανθ ρωπινΥ)
οτι ' ,
φυσΥ)
ει,ναι φτιαγμενΥ) "
, ετσι ωστε καθ ενας
' ,
να ορεγεται να ζουν
οι υπόλοιποι σύμφωνα με ΤΥ) όα� του ιόωσυγκρασία
(βλ. το Πόρο της Πρότ. 31 του μέρ. 3) · αυτ� μεν YJ όρε­
ξYJ, στον άνθρωπο που όεν καθοόYJγείται από τον λόγο,
είναι ένα πάθος που καλείται Φιλοόοξία και όεν όια­
φωνεί πολύ με ΤYJν ΈπαΡσYJ· και αντιθέτως, στον άν­
θρωπο που ζει βάσει των υπαγορεύσεων του λόγου είναι
μια ενεργεια" YJΤΟΙ μια αρεΤΥ), που ονομα' ζ εται Ε υσε' β εια
(βλ. το Σχόλ. 1 της Πρότ. 37 του μέρ. 4 και την Απόδ.
2 της ίδιας Πρ ότ.). Και με αυτό τον τρόπο όλες οι ορέ-
ζ
�εις '
YJΤΟΙ οι Επι θυμιες ' ειναι, πα' θYJ μοναχα
' '
καθοσον
προερχονται
, απο"� αταφ ιαστες ωεες , και προσεγγι'ζουν
ΤYJν αpετ� όταν όιεγεί ρονται � γεννωύνται από ταφια­
στές ιόέες. Διότι όλες οι Επιθυμίες από τις οποίες κα­
θοριζόμαστε να ενεpγ�σoυμε κάη μπορούν να προέλ­
θουν τόσο από ταφιαστές ιόέες όσο και από αταί ρια­
στες (βλ. την Πρότ. 59 του μέρ. 4). Μα αυτό το ίαμα
των συναισθYJματικών εΠYJpειών (για να επιστρέψω
εκει, απο" οπου ζ�εκινYJσα ' ) , oYJ
� λαΟΥ) ,
� , αυτο, που εγκειται

σΤYJν αλYJθ� γνώσΥ) αυτών, είναι το υπέρτερο, το οποίο

εξαρτάται από ΤYJν εξουσία μας, που μπορούμε να όια­
νΟYJθούμε, εφόσον όεν όίόεται καμιά άλλΥ) όύναμΥ) του
Π νεύματος από ΤΥ) όύναμΥ) να σκεφτόμαστε και να
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Ι Ν Α 1\1 Η Σ Τ Ο Ι Ν Ο Ι

' '/'
σχηματι",ουμε � , οπως
' ωεες,
ταφιαστες , � 'ζ
oει�αμε ,
παραπα-
νω (κατά την Πρότ. 3 του μέρ. 3).

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 5

Η συναισθηματική επήρεια προς ένα πράγμα το οποίο

φανταζόμαστε απλά, και όχι ως αναγκαίο, ούτε ως
δυνατό, ούτε ως ενδεχόμενο, είναι, υπό ίσους όρους, η
μέγιστη όλων.

Α Π Ο Δ ΕΙ Ξ Η

Η συναισθηματα� επ�ρεια προς ένα πράγμα που φα-

ντα",ομαστε
'/" '
πως ειναι ελευ' θ ερο ειναι
' μεγαλυτερη
' απο,
ό,τι προς ένα αναγκαίο (κατά την Πρότ. 49 του μέρ. 3),
και συνεπώς ακόμα μεγαλύτερη από ό,τι προς εκείνο
που φανταζόμαστε ως ουνατό � ενοεχόμενο (κατά την
Πρ ότ. 1 1 του μέρ. 4). Μα το να φανταζόμαστε ένα
πράγμα ως ελεύθερο οεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο
, '/"
απο το να φαντα",ομαστε το πραγμα' " αγνοωντας
απλα,
τα αιτια , απο, τα οποια' καθ οριστηκε
' να ενεργει' (συμ-
,

φωνα με όσα δείξαμε στο Σχόλ. της Πρ ότ. 35 του μέρ.

2) . αρα
, η συναισθΎ)ματικη" επηρεια προς ενα " πραγμα το
οποιο , φαντα",ομαστε
'/"
,
απλα" ειναι, υπο, ισους ,
ορους, με-
γαλύτερη από ό,τι προς ένα πράγμα αναγκαίο, ουνατό
� ενοεχόμενο, και συνεπώς η μέγιστη. α Ε.Δ .

Π Ρ ΟΤΑΣΗ 6

Καθόσον το Πνεύμα κατανοεί όλα τα πράγματα ως

αναγκαία, έχει μεγαλύτερη δύναμη επί των συναισθη­
ματικών επηρεΗVΙJ, ήτοι πάσχει από αυτές λιγότερο.
 Η Θ ΙΚ Η

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Το Π νεύμα κατανoε� πως όλα τα πράγματα ε�ναι ανα­

γκα�α (κατά την Πρότ. 29 του μέρ. 1) και καθoρ�ζoνται
να υπάρχουν και να πράττουν από την άπεφΊ) πλοκή
των αιτ�ων (κατά την Πρότ. 28 του μέρ. 1)' ως εκ τού-
του (καται την προηγ. Προτ.
Ι ) καταφερνει
' "
ωστε απο τις
συναισθΊ)ματικές επήρειες που προέρχονται από αυτά
να πάσχει λιγότερο και (κατά την Πρ ότ. 48 του μέρ. 3)
εΠΊ)ρεάζεται προς τα �oια λιγότερο. α Ε.Δ.

ΣΧΟΛΙ Ο

Όσο περισσότερο αυτή Ί) γνώσΊ), ΟΊ)λαοή ότι τα πράγ­

ματα ε�ναι αναγκα�α, καταγ�νεται με ενικά πράγματα
τα οποια ' φανταζομαστε
' �
με πιο σιακριτο ,
' και ζωΊ)ΡΟ' τρο-
πο, τόσο μεγαλύτεΡΊ) ε�ναι αυτή Ί) όύναμΊ) του Π νεύμα­
τος επ� των συναισθΊ)ματικών εΠΊ)ρειών, κάτι που το
μαρτυρε� και Ί) �όια Ί) εμπεφ�α. Βλέπουμε πράγματι
ότι Ί) ΛύΠΊ) για κάποιο αγαθό που χάθΊ)κε καταπραυνε­
ται μόλις ο άνθρωπος που το έχασε θεωρήσει ότι οεν θα
μπορούσε με κανέναν τρόπο να το όιαΤΊ)ρήσει. Παρο-
'
μοιως, βλεπουμε
' , κανενας
οτι , � συμ πονα" ενα β ρεφος
σεν '
για το ότι οεν ξέρει να μιλά, να περπατά, να λoγ�ζεται,
' ζει τοσα " χρονια οιονει χωρις συνει- ,
και τε'λος για το οτι
"

όΊ)σΊ) του εαυτού του. Μα αν οι περισσότεροι γεννιούνταν

ενΊ)'λ ικες και ο ενας
' Ί)" ο αλλος β ρεφΊ),
' ' θα συμπο-
τοτε
νούσαμε κάθε βρέφος επειοή τότε Ί) �oια Ί) βρεφικόΤΊ)τα
θα θεωρε�τo όχι ως φυσικό και αναγκα�o πράγμα αλλά
ως κακ�α ήτοι αμάΡΤΊ)μα ΤΊ)ς φύσΊ)ζ' και περ� αυτού του
τρόπου θα μπορούσαμε να σΊ)μειώσουμε πολλά άλλα.
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Υ Ν Α l\I Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 7

Οι συναισθηματικές επήρειες που πρ οέρχονται ή διε­

γείρονται από τον λόγο είναι δυνατότερες, αν ληφθεί
υπόψη ο χρόνος, από όσες αναφέρ ονται σε ενικά πράγ-
, ενατενι'ζουμε ως αποντα.
ματα τα οποια ,

Α Π ΟΔ ΕΙΞ Η

" εΠΎ)ρειας με τψ οποια το φανταφ-

' ('
Δεν ενατενι�oυμε ,
καποω ,
πραγμα ως απον , β ασει
' ΤYjς
, (' ,
συναισθ Ύ)μαΤΙΚΎ)ς
μαστε' αλλά βάσει του ότι το Σώμα εΠΎ)ρεάζεται από
μια άλλΎ) συναισθΎ)ματικ� επ�ρεια που απoκλε�ει ΤΎ)ν
ύπαρξΎ) αυτού του πράγματος (κατά την Πρότ. 1 7 του
, 2) . Οποτε
μερ. ' Ύ) συναισ θΎ)μαΤΙΚΎ)" εΠΎ)ρεια που αναφε- ,
ρεται σε ενα, πραγμα ι ι φανταφμαστε
το οποω Υ' ως απον
ι

" ειναι
οεν "
' τετοιας , τις υπο'λοιπες
φυσΎ)ς που να υπερ β αινει
,
ενεργειες και ΤΎ) "ουναμΎ)
, '
του ανθ ρωπου (περι, των ο-
ποίων βλ. την Πρότ. 6 του μέρ. 4) ' αλλά αντιθέτως,
ε�ναι τέτοιας φύσΎ)ς που μπoρε� τρόπον τινά να κατα­
σταλε� από τους εΠΎ)ρεασμούς που αποκλεΙουν ΤΎ)ν ύπαρ­
ξΎ) του εξωτερικού ΤΎ)ς αιτΙου (κατά την Πρότ. 9 του
μ,έρ. 4) . Μα μια συναισθΎ)ματικ� επ�ρεια που προέρχε­
ται από τον λόγο αναφέρεται αναγκαΙα σης κοινές ιοιό­
ΤΎ)τες των πραγμάτων (βλ. τον Ορ. του λόγου στο Σχόλ.
2 της Πρότ. 40 του μέρ. 2), τις οποΙες ενατενΙζουμε
πάντοτε ως παρούσες (οιότι οεν μπορεΙ να υπάρξει τΙ­
ποτα που να αποκλεΙει ΤΎ)ν παρούσα ύπαρξΎ) αυτών) και
τις οποιες (' ,
, φαντα�oμαστε ,
παντοτε ''
με τον 'ωω ' (κα-
τροπο
τά την Πρότ. 38 του μέρ. 2) : Οπότε μια τέτοια συναι­
σθΎ)ματικ� επ�ρεια μένει πάντοτε Ιοια και συνεπώς
 Η Θ Ι Κ Η

(κατά το Αξ. 1 τούτου) οι συναισθΊJματικές επήρειες

που είναι αντίθετες σε αυτ�ν, και που οεν υποθάλπονται
ζ
αποι τα ε�ωτερικαΙ αιτια Ι ι ι
τους, θ α πρεπε ι να προσαρμο- ι

Υ ι ι Ι ι
..., ονται ο' λο και περισσοτερο σε αυΤΊJν μεχρι να μΊJν ειναι
πλέον αντίθετες, και στο μέτρο αυτό ΊJ συναισθΊJματι­
κ� επήρεια που προέρχεται από τον λόγο είνα� ουνατό­
τεΡΊJ. α Ε. Δ .

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 8

μα ζι,l τοΙ σο μεγα-

Όσο κάποια συναισθηματική επήρεια διεγείρεται από
ι ι
Ι
περισσοτερα αιτια που συνδραμουν
λύτερη είναι.

Π
Α Π ΟΔΕ Ι Ξ Η

Ι 7 του
' Ι Ι Ι
ερισσοτερα αιτια μα...,Υ ι μπορουν
Ι Ι
να κανουν περισσο-
τερα, παραι αν ΊJταν
ι
'
λ ιγοτερα ( καταΙ την Προτ.
μέρ. 3): ως εκ τούτου (κατά την Πρ ότ. 5 του μέρ. 4) όσο
κάποια συναισθΊJματικ� επ�ρεια οιεγείρεται από πε-
' / / Ι
ι
ρισσοτερα ι
αιτ�α μα...,Υ ι , τοσο ισχυρoτεΡΊJ ειναι. α Ε.Δ .

Τ Π
του Α -
ΣΧΟΛ ΙΟ
ι Ι Ι
oυΤΊJ ΊJ ρoτασΊJ καταφαινεται Ι
επισΊJς β ασει
'
ζ ι 2 ι ι
�ιωματoς τουτου του μερους.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 9

που το Πνευμα
Μια συναισθηματική επήρεια που αναφέρεται σε πολ-
Ι
λα' και δ ιαφορα Ι
αιτια Ι τα ενατενιlζει

βλ αβερη,Ι πασχουμε
μαζί με την ίδια τη συναισθηματική επήρεια είναι λι-
Ι
γοτερο Ι αποΙ αυτην λ ιγοτερο
Ιι
και
επηρεαζόμαστε λιγότερο προς κάθε αίτιο, παρά μια
470
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ Δ!ΝΑΜ Η Σ ΤΟ! ΝΟ!

άλλη εξίσου μεγάλη συναισθηματική επήρεια που ανα­

φέρεται σε ένα μόνο ή σε λιγότερα αίτια.

ΑΠ ΟΔΕΙΞΗ

Μια συναισθΎJματικ� ε�ρεια είναι κακ� �τoι βλαβερ�

μοναχα ' καθ οσον
' εμποοις:.'ζ ει το Π νευμα
' να μπορει, να
σκέφτεται (κατά τις Προτ. 26 και 27 του μέρ. 4) : ως
εκ τούτου εκείνΎ) ΎJ συναισθΎJματικ� ε�ρεια από ΤΎJν
οποια , το Π νευμα ' καθ ορι' ζ εται να ενατενι' ζ ει περισσο- ,
τερα αντικειμενα, συγχρονως " ειναι λιγοτερο
' βλ α β εΡΎJ,
, 1: '
απο μια α' λλΎJ ε<.., ισου μεγα' λΎJ συναισ θΎJμαΤΙΚΎJ εΠΎJρεια "
που κρατά το Π νεύμα σΤΎJν ενατένισΎJ ενός μόνο � λι­
γότερων αντικειμένων έτσι ώστε να αόυνατεί να σκε­
φτεί άλλα, κάτι που �ταν το πρώτο. Έπειτα, επειό� ΎJ
ουσία, τουτέστιν (κατά την Πρ ότ. 7 του μέρ. 3) ΎJ όύ-
ναμΎJ του Π νευματος , ,
εγκειται , σΤΎJ σκε'ψ ΎJ (κατα
μονο ,

την Πρότ. 1 1 του μέρ. 2), το Πνεύμα πάσχει λιγότερο

από μια συναισθΎJματικ� επ�ρεια από ΤΎJν οποία καθο­
ρίζεται να ενατενίζει πολλά αντικείμενα συγ:χ.ρόνως
παρα, απο, μια ε<..,1: ι'σου μεγα' λΎJ συναισ θΎJμαΤΙΚΎJ" εΠΎJρεια
που κρατά το Π νεύμα απασxoλΎJμένo σΤΎJν ενατένισΎJ
ενός μόνο � λιγότερων αντικειμένων, κάτι που �ταν το
ς:. ,
οευτερο. Τε'λος αυΤΎJ' ΎJ συναισ θΎJμαΤΙΚΎJ" εΠΎJρεια (κατα,
την Πρότ. 48 του μέρ. 3), καθόσον αναφέρεται σε πε-
ρισσοτερα , ε<..,1: ωτερικα αιτια,
'
" ειναι και προς το καθενα '
μικρότεΡΎJ. α Ε.Δ.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 0

Ενόσω δεν κατατρυχόμαστε από συναισθηματικές ε­

πήρειες που είναι αντίθετες στη φύση μας έχουμε την
471
 Η Θ Ι Κ Η

εξουσία να τακτοποιούμε και να συναρθρώνουμε τους

επηρεασμούς του Σώματος σύμφωνα με νοητική τάξη.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

o� συνα�σθΊjμαηκές ειτηρε�ες που εΙνα� αντιθετες σΤΊj

φύσΊj μας, τουτέσην (κατά την Πρότ. 30 του μέρ. 4) που
,
ε�να� " ε�να� κακες
κακες, , κα θ οσον
' Υ
εμπoo\:" �",oυν '
το Π νευ-
μα να κατανo�σε� (κατά την Πρότ. 27 του μέρ. 4). Ενό­
σω λo�πόν οεν κατατρυχόμαστε από συνα�σθΊjματικές
ειτηρε�ες που εΙνα� αντιθετες σΤΊj φύσΊj μας, Ίj OύναμΊj
του Π νεύματος με ΤΊjν οποία προσπαθεΙ να κατανo�σε�
τα πράγματα (κατά την Πρότ. 26 του μέρ. 4) οεν εμπο-
\:" Υ
oι",ετα� ,
κα� ως εκ τουτου το Π νευμα" εxε� ΤΊjν ε�oυσ�α
1: '

\:' ,
'Υ σαφε�ς κα� o�ακρ�τες ωεες
να σ XΊjματ�",ε�
,
, \:" κα� να συνα-
γε� τ�ς μεν από τ�ς οε (βλ. το Σχόλ. 2 της Πρότ. 40 και
το Σχόλ. της Πρότ. 47 του μέρ. 2) ' κα� συνεπώς (κατά
την Πρότ. 1 τούτου) έχουμε ΤΊjν εξουσΙα να τακτοποωύ­
με κα� να συναρθρώνουμε τους εΠΊJρεασμoύς του Σώ-
ι
ματος συμφωνα με νOΊjΤ�ΚΊjι τα�Ίj.
ι � α Ε. Δ.

ΣΧΟΛ Ι Ο

Μ ε αυΤΊj' ΤΊjν ε�oυσ�α

1: '
να τακτοποωυμε,
κα� να συναρ-
θρώνουμε ορθά τους εΠΊjρεασμOύς του Σώματος μπο-
Ι
ρουμε Ι
να καταφερουμε Ι
ωστε Υ'
να μΊjν εΠΊJρεα",oμαστε ι
ευ-
κο λα απΌ" κακες συνα�σ θ Ίjματ�κες
" εΠΊJρε�ες. Δωτ�
' (κα-
τά την Πρ ότ. 7 τούτου) απα�τεΙτα� μεγαλύτεΡΊj ισχύς
γ�α να καταστεΙλουμε συνα�σθΊjματ�κές Eπ�ρε�ες τα­
κτoπo� Ίjμένες κα� συναρθρωμένες σύμφωνα με νOΊjΤ�-
ΚΊj" τα�Ίj
1:
παρα' γ�α να καταστε�'λουμε συνα�σθΊjματ�κες'
Ειτηρειες αβέβα�ες κα� θολές. Το άρ�στo λo�πόν που
472
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑ Μ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

μπορούμε να καταφέρουμε ενόσω όεν έχουμε τέλεια

γνώσΎj των συναισθΎjματικών μας εΠΎJρειών είναι να
συλλάβουμε ΤΎjν αρχ� του ορθού βίου, �τoι τα βέβαια
όόγματα ΤΎjς ζω�ς, να τα χαράξουμε σΤΎj μν�μΎj και να
τα εφαρμο'ζ ουμε συνεχως , στα επψερους , ,
πραγματα που
'
λαχαινουν "
συχνα' σΤΎj ζωΎj,' ετσι ωστε Ύj φαντασια , μας να
ι
εΠΎJρεα' ζ εται ευρεως απο" αυτα και να τα εχουμε
Ι ι
παντο-
τε πρόχεφα. Π .χ., θέσαμε ανάμεσα στα όόγματα ΤΎjς
ζω�ς (βλ. την Πρότ. 46 του μέρ. 4 μαζί με το Σχόλ. της)
ότι το Μίσος πρέπει να νικιέται με ΑγάΠΎJ �τoι Γεν­
ναιoφΡOσύνΎj και όχι να αντισταθμίζεται με ανταποόο­
τικό Μίσος. Για να έχουμε όμως αυτ� ΤΎjν επιταγ� του
λόγου πάντοτε πρόχεφΎj, όποτε χρειαστεί, πρέπει να
σκεφτόμαστε και να μελετάμε συχνά τις κοινές αόικίες
των ανθρώπων και με ποιον τρόπο και μέσω ποιας οόού
αποκρούονται άριστα μέσω ΤΎjς ΓενναιoφΡOσύνΎjς' όιό­
τι έτσι θα συζεύξουμε ΤΎjν εικόνα ΤΎjς αόιΔας με ΤΎj φα-
"
ντασΤΙΚΎj παραστασΎj αυτων �
, των οογματων , και (κατα '

την Πρ ότ. 18 του μέρ. 2) θα ΤΎjν έχουμε πάντοτε πρό­

χεφΎj όποτε αόΙΚΎjθOύμε. Καθότι αν έχουμε επίσΎjς πρό­
χεφΎj ΤΎjν αρχ� του αλΎjθOύς μας οφέλους καθώς και το
καλο" που επεται απο, ΤΎjν αμοι β αια ' φι λ'ια και ΤΎjν ΚOινΎj,
'
συμ β ιωσΎj, και επιπλεον' οτι " απο ΤΎjν αΡΧΎj, του ορ θου'
βίου προέρχεται Ύj ύψισΤΎj ικανOΠOίΎjσΎj ΤΎjς Ψυχ�ς (κα­
τά την Πρότ. 52 του μέρ. 4) και ότι οι άνθρωποι, όπως
τα υπόλοιπα πράγματα, ενεργούν από αναγκαιόΤΎjτα
ΤΎjς φύσΎjς: τότε Ύj αόικία, �τoι το Μίσος που προέρχε­
ται συ�θως από αυτ�ν, θα καταλαμβάνει ελάχιστο
,
μερος 1:
' και θ α �επερνιεται
ΤΎjς φαντασιας ' ' λ α· Ύj,'
ευκο
αν Ύj Oργ� που προέρχεται συ�θως από τις μέγιστες
473
 Jι Θ Ι Κ Η

αό�κίες όεν ξεπεpν�έτα� τ6σο εύκολα, θα ξεπεραστεί

ωστ6σο σε πολύ μαρ6τερο xpoν�κ6 ό�άσTημα, αν κα�
6x� χωρίς αμφ�θυμία, απ6 6,η αν όεν είχαμε μελετ�σε�
ι Ι , Ι
πρσηγουμενως τα παραπανω, οπως καταφα�νετα� βα- '
σε� των Π ροτάσεων 6, 7 κα� 8 τούτου του μέρους. Με
τον ,�ωω τροπο " πpεπε� να σκεφτομαστε
, γ�α την Εu Ψυx�α ,
προκεψένου να αποβάλουμε το Φ6βο· όΎjλαό�, πpέπε�
να απαp� θ μουμε ' και να φανταζ ομαστε
' συχνα, τους κοι-
νους κ�νoυνoυς
, � , ,
ΤΎjς ζωΎjς και με ποων τροπο μ πορουν να
"

αποφευχθουν ζ
' κα� να �επεpαστoυν , ,
αριστα '
με θαρρος και
ανόρεία. Αλλά σΎjμειωτέoν πως για ΤΎjν ταΚΤOΠOίΎjσΎj
των σκε'ψ εων κα� των ε�κoνων , μας πρεπει' ( κατα το
ι

Πόρο της Πρότ. 63 του μέρ. 4 και την Πρ ότ. 59 του

μερ. 3) να προσεχουμε
ι
, ,
παντοτε , που ε�να�
εκεινα , καλα' σε
κα' θε πραγμα,
' "
ετσ� ωστε να καθορι ζομαστε
' ,
παντα να
ενεργούμε απ6 συναισθΎjματα� επ�pεια Χαράς. Π .χ.,
αν όει κανείς 6η ακολουθεί υπερβολικά ΤΎj ό6ξα, ας σκε­
φτεί ΤΎjν opθ� Xp�σΎj ΤΎjς, για ποων τελ�κ6 σκοπ6 πρέ­
πε� να ακoλoυθεΙτα� κα� με πo�α μέσα μπορεΙ να απο­
ΚΤΎjθεΙ · αλλά 6χι ΤΎjν κατάXPΎjσ� ΤΎjς, ΤΎj μαται6ΤΎjτα
και ΤΎjν αστάθεια των ανθρώπων � άλλα τέτοιας λoγ�ς
που κανένας όεν τα σκέφτεται παρά μ6νο απ6 αρρώ­
στια ΤΎjς Ψυx�ς οι υπερβολικά φιλ6όοξοι πpάγματ�
καταθλΙβονται στον μέγιστο βαθμ6 απ6 τέτοιες σκέ­
Ψε�ς, 6ταν απελπίζονται για ΤΎjν επιόΙωξΎj ΤΎjς τψ�ς
που φιλοόοξούν να απoκτ�σoυν, και ενώ ξερνούν ΤΎjν
Ο pγΎj, τους θε'λουν να φα�νoνται
' σοφοι., Οποτε' ειναι , '
β ε-
βαω 6τι ΤΎj ό6ξα ΤΎjν επ�θυμoύν στον μέγιστο βαθμ6
αυτοΙ που κραυγάζουν στον μέγ�στo βαθμ6 για ΤΎjν κα­
τάXPΎjσ� ΤΎjς και ΤΎj μαται6ΤΎjτα του κ6σμου. Και αυτ6
474
 Π ΕΡΙ Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

όεν εΙνα� Ιόων των φ�λόόoξων αλλά κo�νό σε όλους όσo�

,
εχουν " ανηπαλο κα� ε�να�
την τυχη ' �'
ασυναμo� σΤΥ)ν ΨυΧΥ).,
Δ�ότ� κα� φτωχός ο φ�λάpγυpoς όεν παυε� να μ�λά γ�α
ΤΥ)ν κατάΧΡΥ)σΥ) των ΧΡΥ)μάτων κα� τ�ς κακΙες των πλου­
σΙων" με το οποΙο όεν καταφέpνε� τΙποτε άλλο από το να
καταθλΙβετα� κα� να όεΙxνε� στους άλλους όη φέpε�
β αρεως " ox� μοναχα , ΤΥ) σ�κY) ,
� , του φτωxε�α αλλα' κα� τον
πλουτο των άλλων. ΠαρομοΙως, όσo� ό�ώxνoντα� από
μ�α ερωμένΥ) όεν σκέφτoντα� παρά ΤΥ)ν αστάθε�α των
γυνα�κων, , ΤΥ)ν απαΤΥ)λΥ)' ΨυΧΥ), κα� τ�ς υπο'λo�πες πεp�-
"
β ΟΥ)τες κακ�ες τους, που τ�ς λΥ)σμονουν ' ο'λες αμεσως'
" τους �ανασεxτε�.
μο'λ �ς Υ) ερωμενΥ) ζ � " Ετσ� οποως
' πασx�- ,
,
ζ ε� να μετp�ασε� τ�ς συνα�σ θ Υ)ματαες" επY)pε�ες κα� τ�ς
' ζ του μονο
opε�ε�ς ' απο" αγαΠYj γ�α ΤΥ)ν Ελ ευθ εp�α ' επ�xε�-
ρεΙ, όσο μπορεΙ, να γνωpΙσε� τ�ς αρετές κα� τα αΙτ�ά
τους κα� να γεμ�σε� , ΤΥ)ν ΨυΧΥ)' του με ΤΥ)ν ευφροσυνΥ), που
πpoέpxετα� από τψ αλY)θ� τους γνώσΥ)Ο κα� ελάx�στα
να ενατενΙσε� τ�ς καΔες των ανθρώπων, να τους ό�α­
συpε� κα� να ευφρανθεί από μ�α ΨευτοελευθερΙα. Μα
,
οποως τα παpατY)pε�" τουτα επψελ ως � ε�να�
' ( σεν ' ,
πραγ-
μαη συσκο�, λα) κα� τα ασκε�," αυτος να�, σε συντομο ,
χροναό ό�άστY)μα θα μπορεΙ τ�ς πεp�σσότεpες φορές
να ό�ευθυνε� τ�ς ενέpγε�ές του υπό το κράτος του λόγου.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 1

Σε όσο περισσότερα πράγματα αναφέρεται κάποια

εικόνα, τόσο συχνότερη είναι, ήτοι θάλλει συχνότερα
και καταλαμβάνει περισσότερο το Πνεύμα.

475
 Η Θ J Κ Η

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Π ράγματ�, σ ε όσο περ�σσότερα πράγματα αναφέρετα�

μ�α ε�κόνα, ήτo� μ�α συναωθΊJματική επήρε�α, τόσο
υπάρχουν περ�σσότερα α[τ�α από τα οπο[α μπορε[ να
��εγερθε[ κα� να υποθαλφθε[, που το Π νεύμα (καθ '
Υπόθεσιν) τα ενατεν[ζε� όλα μαζ[ βάσε� ΤΊJς [��ας συ­
να�σθΊJματ�κής επήρε�ας κα� ως εκ τούτου τόσο ΊJ συ­
να�σθΊJμαnκή επήρε�α ε[να� συχνότεΡΊJ, ήτo� θάλλε�
συχνότερα κα� (κατά την Πρότ. 8 τούτου) καταλαμβά­
νε� περ�σσότερo το Π νεύμα. α Ε. Δ .
Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 2

Ο ι εικόνες των πραγμάτων συζευγνύονται ευκολότερα

με εικόνες που αναφέρονται σε πράγματα που κατα­
νοούμε σαψvς και διακριτώς παρά με άλλες.
Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Τα πράγματα που κατανοούμε σαφώς κα� ��ακρ�τώς

είνα� ή κo�νές ���όΤΊJτες των πραγμάτων ή όσα συνά­
γoντα� από αυτές (βλ. τον Ορ. του λόγου στο Σχόλ. 2
της Πρότ. 40 του μέρ. 2) κα� συνεπώς ��εγείρoντα� μέ­
σα μας συχνότερα (κατά Τη1) προηγ. Πρότ.)· ως εκ
"
τουτου '
ε�να� ευκολοτερα � , να ενατεν�'-:,oυμε
ουνατον 'Υ α' λλα
πραγματα
, μα'-:,� , παρα, μαζ �' με α' λλα κα� συνε-
Υ ' με αυτα

πώς (κατά την Πρότ. 18 του μέρ. 2) να συζευγνύoντα�

ευκολότερα με αυτά παρά με άλλα. α Ε. Λ .
Π Ρ ΟΤΑ Σ Η 1 3

lV
� 1E
" Ι
οσο περισσοτερες ι
α, λλες ειναι συζευγμενη καποια
ι ,
'

εικόνα, τόσο συχνότερα θάλλει.

 Π Ε Ρ Ι Τ ΙΙ Σ Δ ι Ν Α Μ ΙΙ Σ Τ Ο Ι Ν Ο ι

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

,
' με οσο
Δωτ� "
πεp�σσoτεpες '
αλλες ε�να� Υ ,
σul.,εuγμεVYJ
κάπo�α εα6να, τ6σο (κατά την Πρότ. 18 του μέρ. 2)
υπάρχουν πεp�σσ6τεpα αΙτ�α απ6 τα οποΙα μπορεΙ να
o�εγεpθεΙ α Ε. Δ .

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 4

Το Πνεύμα μπορεί να καταφέρει ώστε όλοι οι επη­

ρεασμοί του Σώματος, ήτοι οι εικόνες των πραγμά­
των, να αναφέρονται στην ιδέα του Θεού.

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Δεν υπάpxε� εΠΎ)ρεασμ6ς του Σώματος γ�α τον οποΙο

να μΎ)ν μπορεΙ το Πνεύμα να σXΎ)ματΙσε� κάποω σαφές
κα� o�ακp�τ6 ενν6Ύ)μα (κατά την Πρότ. 4 τούτου) ' ως
, , ' (κατα/ την Προτ.
/ 1 5 του
εκ τουτου μπopε� να καταφεpε�
μέρ. 1) να αναφέpoντα� 6λo� σΤΎ)ν �oέα του Θεού. αΕ. Λ .

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 5

Όποιος κατανοεί σαφώς και διακριτώς τον εαυτό του

και τις συναισθηματικές του επήρειες αγαπά τον Θεό,
και τόσο περισσότερο όσο περισσότερο κατανοεί τον
εαυτό του και τις συναισθηματικές του επήρειες.

Α Π ΟΔΕΙΞΗ

Όπo�oς κατανοεΙ σαφώς κα� o�ακp�τώς τον εαυτ6 του

κα� τ�ς συνα�σθ Ύ)ματαες ,
' του εΠΎ)pε�ες /
xαψετα� (κατα/
την Πρ ότ. 53 του μέρ. 3), κα� αυτ6 με ΤΎ) συνοοεΙα ΤΎ)ς
�oέας του Θεού (κατά την προηγ. Πρότ.)" κα� ως εκ
477
 Η Θ Ι Ι{ Η

τούτου (κατά τον Ορ. 6 των συναισθ. Επηρ. ) αγαπά. τον

Θ... εο,' κα� (για τον ι'δ ΙΟ λογο ,
' ) τοσο "
περ�σσoτερo οσο
περ�σσότερo κατανοεΙ τον εαυτό του κα� τις συνα�σθYJ­
ματικές του επήρε�ες. α Ε. Δ .

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 6

Αυτή η Αγάπη προς τον Θεό πρέπει να απασχολεί το

Πνεύμα στον μέγιστο βαθμό.

Α Π Ο Δ Ε Ι Ξ Ι-Ι

ΑυΤΥ)' YJ ΑγαΠYJ
' ,
πραγματ� ,
ε�να� , με ο'λους
συ ζευγμενΥ)
τους εΠYJρεασμoύς του Σώματος (κατά την Πρότ. 1 4
τούτου) κα� υπoθά.λπετα� από όλους (κατά την Πρότ.
15 τούτου)· κω ως εκ τούτου (κατά την Πρ ότ. 1 1 τού-
,
του ) πρεπε� να απασχ.ολε�' το Π νευμα
' ,
στον μεγ�στo
βαθμό. αΕ. Δ.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Ι-Ι 1 7

Ο Θεός είναι άμοιρ ος παθών και δεν επηρεάζεται από

καμιά συναισθηματική επήρεια Χαράς ή Λύπης.

Α Π Ο Δ Ε Ι Ξ Ι-Ι

Όλες o� �όέες καθόσον αναφέρoντα� στον Θεό εΙνα� αλYJ­

θεΙς (κατά την Πρ ότ. 32 του μέρ. 2), τoυτέστ�ν (κατά
τον Ορ. 4 του μέρ. 2) ταφ�αστές κα� ως εκ τούτου
(κατά τον γεν. Ορ. των συναισθ. Επηρ.) ο Θεός εΙνα�
,
αμοφος ' 'Επε�τα, ο Θ... εος
παθ ων. ' σεν
� μπoρε�, να μετα β ε�,
, "
ουτε σε μεγαλυτεΡΊJ , '
ουτε σε μ�κρoτεΡΊJ τελεωΤYJτα (κα-
τά το Πόρο 2 της Πρότ. 20 του μέρ. 1 ) . ως εκ τούτου
(κατά τους Ορ. 2 και 3 των συναισθ. Επηρ.) όεν εΠΊJ-
 Π Ε Ρ Ι Τ Ι Ι Σ Δ Ύ' Ν Α Μ Η Σ Τ Ο Ύ' Ν Ο Ύ'

ρεα' ζ εται απο, καμια, συναισ θ ΎjμαΤΙKY)" εΠΎjρεια Χαρας

" Ύj
ΛύΠΎjς. ο. Ε. Δ .

ΠΟΡΙΣΜΑ

Κυρωλεκταά, ο Θεός οεν αγαπά ούτε μισεί κανέναν.

Διότι ο Θεός (κατά την πρ οηγ. Πρότ.) οεν εΠΎjρεάζε­
ται από καμιά συναισθΎjματικ� ε�ρεια Χαράς � Λύ­

Ε
ΠΎjς και συνεπώς (κατά τους Ορ. 6 και 7 των συναισθ.
"
�
--ιπηρ. ) σεν αγαπα ουτε μισει" κανεναν.

Π Ρ Ο ΤΛ Σ Η 1 8

Κανένας δεν μπορεί να μισήσει τον Θεό.

Λ Π ΟΔΕΙΞ Η

Η ιοέα του Θεού Ύj οποία είναι μέσα μας είναι ταφια­

στ� και τέλεια (κατά τις Πρ οτ. 46 και 47 του μέρ. 2) '
'
ως εκ τουτου καθ οσον
' ενατενι'ζουμε τον Θ... εο' ενεργουμε
,
(κατά την Πρότ. 3 του μέρ. 3), και συνεπώς (κατά την
Πρότ. 59 του μέρ. 3) οεν μπορεί να υπάρξει καμιά
ΛύΠΎj συνooευόμενΎj από ΤΎjν ιοέα του Θεού, τουτέστιν
(κατά τον Ορ. 7 των συναισθ. Επηρ. ) κανένας οεν μ πο­
ρεΙ να μισ�σει τον Θεό. α Ε.Δ.

Π Ο Ρ Ι ΣΜ Α

Η αγάΠΎj προς τον Θεό οεν ούναται ν α μεταστραφεΙ σε

μίσος.

ΣΧΟΛ Ι Ο

Μα μπορούν ν α αντιτεΙνουν ότι κατανοώντας τον Θεό

ως αΙτω όλων των πραγμάτων, αυτόx.ΡΎjμα τον θεω-
479
 Η ΘΙ Κ Η

ρούμε ως αΙτω της Λύπης. Αλλά σε αυτό απαντώ ότ�

την ΙΤ7lΡΟΤ.
' 3 τοvτοv
καθοσον
' " τα α�τ�α της ΛυΠΎ)ς,
κατανοουμε ' αυΤΎ), (κατα ,

' ,
' ) παυε� να ε�να� πα' θ ος, τoυτεστ�ν
'
(κατά την Πρ ότ. 59 τοv μέρ. 3) παύε� να εΙνα� ΛύΠΎ)'
κα� ως εκ τούτου καθόσον κατανοούμε τον Θεό ως αΙτ�o
ΤΎ)ς ΛύΠΎ)ς χαιρόμαστε.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 1 9

Όποιος αγαπά τον Θεό δεν μπορεί να προσπαθήσει να

τον ανταγαπήσει ο Θεός.

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Αν ο άνθρωπος προσπαθούσε κάτ� τέτοω, τότε θα επ�­

θυμούσε (κατά το Πόρο 1 7 τούτοv) ο Θεός, τον οποΙο
, να μΎ)ν Ύ)ταν
αγαπα, ' Θ εος,
' κα� συνεπως
� , ( κατα την ,

Πρότ. 19 τοv μέρ. 3) θα επ�θυμoύσε να λυΠΎ)θεΙ, πράγ­

μα που (κατά την Πρότ. 28 τοv μέρ. 3) εΙνα� άτοπο.
Άρα όποως αγαπά τον Θεό, κτλ. α Ε. Δ.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2 0

Αvτή η Αγάπη προς τον Θεό δεν μπορεί να μιανθεί από

τη σvναισθηματική επήρεια ούτε τοv Φθόνοv ούτε της
Ζηλοτvπίας ' αλλά vποθάλπεται τόσο περισσότερο
όσο φανταζόμαστε περισσότεροvς ανθρώποvς σvζεvγ­
μένοvς με τον Θεό με τον ίδιο δεσμό Αγάπης.

Λ Π ΟΔΕΙΞΗ

' προς τον Θεο" ε�να� το u' ψ �στo αγαθ ο' που
ΑυΤΎ)' Ύ) ΑγαΠΎ) �

μπορουμε, να ορεχθ ουμε

' β ασε�
' των υπαγορευσεων, του
λόγου (κατά την Πρότ. 28 τοv μέρ. 4), εΙνα� κo�νή σε
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Υ Ν Α i\ι Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

όλους τους ανθρώπους (κατά την Πρ ότ. 36 του μέρ. 4)

/ να ευφpα�νoντα�
κα� επ� θ υμουμε / / (καται
ο/ λo� απο/ αUΤYjν
την Πρότ. 37 του μέρ. 4) ' κα� ως εκ τούτου (κατά τον
Ορ. 23 των συναισθ. Επηρ. ) 3εν 3ύνατα� να σπ�λωθεΙ
από ΤΥ) σuνα�σθYjματ�κ� ε�pε�α του Φθόνου ούτε κα�
(κατά την Πρότ. 18 τούτου και τον Ορ. της Ζηλοτυ­
::τίας, τον οποίο δες στο Σχόλ. της Πρ ότ. 35 του μέρ. 3)
από ΤΥ) σuνα�σθYjματικ� επ�pε�α ΤYjς ΖYjλοτuπΙας αλλά
αντ�θέτως (κατά την Πρότ. 31 του μέρ. 3) πpέπε� να
υπoθάλπετα� τόσο πεp�σσότεpo όσο πεpωσότεpo� άν-
/
θ pωπo� φανταζομαστε /
πως ευφpα�νoντα� απο/ αUΤYjν.
/
σ Ε.Δ .

ΣΧΟΛ Ι Ο

Μ
Ι ε τον ωω / μπορουμε
/ � τροπο � /ζ
/ να oε��oυμε / οεν
oτ� /
� υπαρ-
xε� σuνα�σθYjμαηκ� επ�pε�α που να εΙνα� ευθέως αντΙ­
θεΤΥ) σε αυτ� ΤYjν ΑγάΠYj κα� από ΤYjν οποΙα Yj Ι3�α αυτ�
ΑγάΠΥ) να μ πορεΙ να καταστραφεΙ' κα� ως εκ τούτου
μπορούμε να συμ περάνουμε πως τούΤΥ) Yj ΑγάΠYj προς
τον Θεό εΙνα� Yj σταθερότεΡΥ) από όλες τ�ς σuναωθYj­
μαηκές ε�pε�ες κα� ότ�, καθόσον αναφέpετα� στο Σώ-
� μπopε�/ να καταστpαφε�/ παρα/ μαζ �/ με το /ωω
μα, οεν � το
Σώμα. Όσο γ�α το πo�ας φύσYjς εΙνα� καθόσον αναφέ­
pετα� μόνο στο Π νεύμα, θα το 30ύμε αργότερα. Μα σε
τουτα ι
/ πεp�ε/ λα βα ο/ λα τα �αματα των συνα�σθYjματ�κων /
εΠYjpε�ών, �τo� καθετΙ που το Π νεύμα, θεωΡYjμένο μόνο
στον εαυτό του, μ πορεΙ να κάνε� ενάντ�α σης σuνα�σθYj­
μαηκές επ�pε�ες από όπου γΙνετα� εμφανές ότ� Yj 3ύ­
ναμΥ) του Πνεύματος επΙ των σuνα�σθYjματ�κών εΠYj­
pε�ών έγκε�ται : 1 0. ΣΤYjν Ι3�α ΤΥ) γνώσΥ) των σuνα�σθYj-
 Η Θ Ι Κ Η

ματικών εΠΎJρειών (βλ. το Σχόλ. της Πρότ. 4 τούτου).

20. Στο όη το Π νεύμα όιαχωρΙζει ης συναισθΊ)ματικές
,
εΠΎJρειες απο, ΤΊ) σκε' ψΊ) ενος Ι ει.,ωτερικου
ς-: Ι αιτωυ
Ι το οποω ι
φανταζόμαστε συγκεχυμένα (βλ. την Πρότ. 2 μαζί με
το ίδιο Σχόλ. της Πρότ. 4 τούτου). 30. Στο χρόνο, με
τον οποΙο οι εΠΎJρεασμoΙ που αναφέρονται σε πράγματα
που κατανοουμε , υπερ β αινουν
" εκεινους που αναφερονται ,
σε πράγματα που συλλαμβάνουμε με τρόπο συγκεχυ­
μένο � ακρωΤΊ)ριασμένο (βλ. την Πρότ. 7 τούτου). 40.
Στο πλ�θoς των αιτΙων, από τα οποΙα υποθάλπονται οι
εΠΎJρεασμoΙ που αναφέρονται στις κοινές ιόιόΤΊ)τες των
πραγμάτων � στον Θεό (βλ. τις Προτ. 9 και 1 1 τούτου).
50. Τέλος σΤΊ)ν τάξΊ) με ΤΊ)ν οποΙα το Πνεύμα μπορεί να
τακτοποιει, και να συναρ θ ρωνει ' (: ' τους τις συναι-
μεται.,υ
σθΊ)ματικές του επ�ρειες (βλ. το Σχόλ. της Πρότ. 10
και επιπροσθέτως τις Προτ. 1 2, 13 και 14 τούτου).
Αλλά για να κατανΟΊ)θεί καλύτερα αυτ� Ί) όύναμΊ) του
Π νεύματος επί των συναισθΊ)ματικών εΠΎJρειών αρμό-
ζει να σΊ)μειω θ ει' πρωτιστως " οτι οι συναισθΊ)ματικες '
, ,
εΠΊ)ρειες ονομα' ζονται απο μας μεγα' λες οποτε ' συγκρι- ,
νουμε ΤΊ) συναισθΊ)ματικ� ε�ρεια ενός ανθρώπου με
ΤΊ) συναισθΊ)ματικ� επ�ρεια ενός άλλου και βλέπουμε
ότι από ΤΊ)ν ίόια συναισθΊ)ματικ� ε�ρεια ο ένας κατα­
τρύχεται περισσότερο από ό,τι ο άλλος � όποτε συ-
, ζ ' τους τις συναισ θΊ)ματικες
γκρινουμε μεται.,υ " εΠΎJρειες
, ,
ενος και του αυτου ανθ ρωπου ' ,
και β ρισκουμε οτι , εΠΊ)-

' (καται
"
ρεα' ζ εται Ί)' συγκινειται απο μια συναισ θ Ί)μαΤΙΚΊ)" εΠΊ)-
ρεια περισσοτερο , απο, ο,τι
, απο, μια α, λλΊ). Δ ωη
την Πρότ. 5 του μέρ. 4) Ί) ισχύς oπoιασό�πoτε συναι­
σθΊ)ματικ�ς ε�ρειας ορΙζεται με ΤΊ) όύναμΊ) του εξω-
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ , Ν Α Μ ΙΙ Σ Τ Ο , Ν Ο ,

Π Ι
τεp�κoύ α�τίoυ συγκp�ν6μενΎJ με ΤΎJ o�κή μας. Μα ΎJ ού-
ναμΎJ του νευματος op�'ζ ετα� με μoνΎJ
Ι ΤΎJ γνωσΎJ· Ι ενωΙ ΎJ
�
ασυναμ�α Ι ΎJΤO�
Ι 'ζ
το πα' θ ος op� ετα� με μoνΎJ Ι ΤΎJ στεpΎJσΎJΙ
γνώσΎJς, τουτέστιν εκτψάτα� απ6 αυτ6 μέσω του οποίου

Π Ι
o� �oέες λέγoντα� αταίp�αστες απ6 6που έπετα� 6τι το
νευμα που πασxε�Ι Ι
στον μεγωτο β αθ μοΙ ε�να�
Ι Ι
εκε�νo
που το μέγ�στo μέρος του συνίστατα� απ6 αταί p�αστες
�I
ωεες, Ι
ετσ� Ι
ωστε αναγνωp�'ζετα� πεp�σσoτεpo Ι αποΙ αυτοΙ
το οποίο παθαίνε� παρά απ6 αυτ6 το οποίο ενεργεί' κα�
'
αντι θετως, Ι που ενεpγε�Ι στον μεγ�στo
το Π νευμα Ι β αθμοΙ
είνα� εκείνο που το μέγ�στo μέρος του συνίστατα� απ6
ταφ�αστές �oέες, έτσ� ώστε ακ6μα κ� αν ενυπάρχουν
στο οεύτερο τ6σες αταίp�αστες �oέες 6σες στο πρώτο,
Ι αναγνωp�'ζετα� πεp�σσoτεpo
ωστοσο Ι αποΙ τις ταφ�αστες Ι
�oέες, που πpoσoίooντα� σΤΎJν ανθpώπ�νΎJ αρετή, παρά
απ6 τις αταίp�αστες, που προοίοουν ανθpώπ�νΎJ αουνα­
μία. ΣΎJμε�ωτέoν έπε�τα 6τ� o� αppώστ�ες κα� o� κακο-
Ι ΤΎJς ΨυXΎJς
τυx�ες Ι καταγoντα�
Ι μα' λλον αποΙ ΤΎJν υπερ β 0-
λ�κή ΑγάΠΎj προς ένα πράγμα που υπ6κε�τα� σε πολλές

Ι του. Διoτ�
μεταπτώσε�ς, ένα πράγμα που οεν μπορούμε ποτέ να
Ι
ε�μαστε Ι
συγκατoxo� Ι κανενας Ι �
σεν νo�α' ζετα� ΎJΙ
οεν ανΎJσυXεί γ�α κάποιο πράγμα παρά γ�α αυτ6 που
αγαπά ο ίo�oς, o� οε αοαίες, o� υποψίες, o� έχθρες, κτλ.,
οεν πpoέpxoντα� παρά απ6 ΤΎJν ΑγάΠΎJ προς ένα πράγ­

Ι του. 'Ετσ� συ λλαμ β ανουμε

μα που κανένας οεν μπορεί να είνα� αλΎJθ�νά συγκάτο-
χος Ι Ι λα τι μπopε�Ι να κα-
ευκο Ι
νε� επί των συνα�σθΎJματαών εΠΎJpε�ών ΎJ σαφής κα�
o�ακp�τή γνώσΎJ κα� κυρίως ΎJ γνώσΎJ εκείνου του τρίτου

ι 2) , θ εμε'λ �o του οποιου

γένους (περί του οποίου δες το Σχόλ. της Πρ ότ. 47 του
μερ. Ι ε�να�
Ι I�
ΎJ ω�α Ι
ΎJ γνωσΎJ του
 Η Θ Ι Κ Η

Θεού· ΟΥιλαοή, καθόσον οι συναισθΥιματικές επήρειες

ε�ναι πάθΥι, αν οεν τις αίρει απόλυτα (βλ. την Πρ ότ. 3
μαζί με το Σχόλ. της Πρ ότ. 4 τούτου) τουλάχιστον τις
κάνει να συνιστούν ένα ελάχιστο μέρος του Πνεύματος
(βλ. την Πρότ. 14 τούτου). Έπειτα γεννά ΤΥιν AγάΠYj
προς ένα αμετάβλΥιΤΟ και αιώνιο πράγμα (βλ. την Πρ ότ.
15 τούτου) που είμαστε αλΥιθινά συγκάτoxo� του (βλ.
την Πρότ. 45 του μέρ. 2), AγάΠYj που για το λόγο αυτό
οεν μπορεί να μιανθεί από καμιά από τις κακίες που
ενυπάρχουν σΤΥιν κοινή AγάΠYj αλλά μπορεί να γίνεται
πάντοτε όλο και μεγαλύτερΥι (κατά την Πρότ. 1 5 τού­
του), να καταλαμβάνει το μέγιστο μέρος του Π νεύμα­
τος (κατά την Πρότ. 16 τούτου) και να το εΠYjpεάζει ευ­
ρέως. Με αυτά ολοκλήρωσα όλα όσα αφορούν τούτΥι ΤΥιν
, ζ ωΥι.' Δ ιοτι
παρουσα ' αυτο" που ει πα σΤΥιν αρχΥι τουτου
, ,

του Σχολίου, ότι σε αυτά τα λίγα περιέλαβα όλα τα

ιάματα των συναισθΥιματικών εΠΥιρειών, θα μπορούσε
�
να το οει ' λα ο καθεν
ευκο , ζ οσα
' ας που προσεc.,ε ' ει, παμε
σε τούτο το Σχόλιο και συγχρόνως τους ορισμούς του
Π νεύματος και των συναισθΥιματικών του εΠΥιρειών,
και τέλος τις Π ροτάσεις 1 και 3 του μέρους 3. Τώρα
λοιπόν είναι καιρός να περάσω σε εκείνα που ανήκουν
στΥι οιάρκεια του Π νεύματος χωρίς συσχέτισΥι με το
Σώμα.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2 1

Το Πνεύμα δεν μπορεί να φανταστεί τίποτα ούτε να

θυμηθεί τα παρελθοντικά πράγματα παρά διαρκού­
ντος του Σώματος.
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ ΔιΝ Α Μ Η Σ ΤΟΙ ΝΟι

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Το Π νεύμα όεν εκφράζε� ΤYjν ενεργ� ύπαρξ Yj του Σώ-

ι κα� συλλαμ βανε�
ι του ουτε
ματος ι ι τους ε-
ως ενεργους
ΠYjρεασμούς του Σώματος παρά ό�αρκoύντoς του Σώ­
ματος (κατά το Πόρο της Πρότ. 8 του μέρ. 2), συνεπώς
(κατά την Πρότ. 26 του μέρ. 2) όεν συλλαμβάνε� κα­
νένα σώμα ως εν ενεργεΙα υπάρχον παρά ό�αρκoύντoς
του Σώματός του κα� επομένως όεν μ πορεΙ να φαντα­
στεΙ τΙποτα (βλ. τον Ορ. της Φαντασίας στο Σχόλ. της
Πρ ότ. 1 7 του μέρ. 2) ούτε να θυμYjθεΙ τα παρελθονταά
πράγματα παρά ό�αρκoύντoς του Σώματος (βλ. τον Ορ.
της Μνήμης στο Σχόλ. της Πρότ. 18 του μέρ. 2) . ο.Ε.Δ.

Π Ρ ΟΤΑΣ Η 22

Στον Θεό ωστόσο υπάρχει αναγκαία μια ιδέα που

εκφράζει την ουσία του τάδε και του δείνα ανθρώπι­
νου Σ(vματος υπό ένα είδος αιωνιότητας.

Ο Θ
Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Μ ι ε�να�
εος Ι Ι
α�τω Ι μοναχα
ox� Ι ΤYjς υπαρ",
ι Ι�
1: Yjς του ταοε
κα� του όε�να ανθρώπ�νoυ Σώματος, αλλά κα� ΤYjς ου­
σΙας του (κατά την Πρότ. 25 του μέρ. 1) Yj οποΙα γ�α το
λόγο αυτό πρέπε� αναγκαΙα να συλλαμβάνετα� [conci­
pi] μέσω Τ1Jς Ιό�ας ΤYjς ουσΙας του Θεού (κατά το Αξ. 4
, 1) , κα� αυτοι με καπo�α
του μερ. Ι Ι
α�ων�α αναγκαωΤYjται

στον ΘΜ εοι (κατα την

(κατά την Πρότ. 16 του μέρ. 1), εννόYjμα [conceptus]
ι
που πρεπε� ι να υπαρxε�
αναγκα�α ι ,

Πρότ. 3 του μέρ. 2). ο.Ε.Δ .

 Η Θ Ι Κ Η

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2 3

απολυτα μαζι με το Σωμα· αΛ1 λ α απο αυτο παραμενει

Το ανθρώπινο Πνεύμα δεν μπορεί να καταστραφεί
/ / / / / / /

κατι που ειναι αιωνιο.

/ / /

Α Π ΟΔΕΙΞΗ

Στον Θε6 υπάpx-ε� κατ' ανάγκην ένα ενν6Ίjμα ήτo� μ�α

� I που εκφρα' ζε� ΤΊjν oυσ�α
ωεα Ι
Ι του ανθpωπ�νoυ Ι
Σωματος
(κατά την προηγ. Πρότ.), �3έα που γ�α το λ6γο αυτ6
ε�να� κατ, αναγΚΊjν
Ι Ι που ανΊjκε�
κατ� Ι σΤΊjν oυσ�α ι του
ανθpώπ�νoυ Πνεύματος (κατά την Πρότ. 13 του μέρ.
ι

2). Αλλά οεν προσοΙοουμε στο ανθpώπ�νo Π νεύμα κα­

μ�ά 3�άpκε�α που να μπορεΙ να op �στεΙ με το χ-ρ6νο
παραΙ καθ οσον
' εκφρα' ζ ε� ΤΊjν ενεpγΊj υπαP<..,1:: Ίj του Σ ωμα-Ι

Ι
(κατα το Πορ. Ι της
Ι Ι Ι � Ι
τος, Ίj oπo�α ε<..,1:: Ίjγε�τα� μεσω ΤΊjς o�αpκε�ας
,
ι
κα� μπopε�Ι
να op�στε�Ι με το χ-ρονο, Ι τουτεσηνΙ
Πρότ. 8 του μέρ. 2) 3εν του προσ3Ι30υμε 3�άpκε�α παρά
o�αpκoύντoς του Σώματος. Αφού 6μως αυτ6 που συλ-
'
Θ
λαμ β ανετα� με καπo�α Ι Ι
α�ων�α Ι
αναγκαΙOΤΊjτα Ι
μεσω ΤΊjς
Iω�ας
� ΤΊjς oυσ�ας του Μ εου ε�να� παρα ταυτα καη ( καταΙ
Ι Ι Ι Ι Ι Ι
την προηγ. Πρ οτ. ) , αυτοΙ το καη
/ Ι που ανΊjκε� Ι σΤΊjν oυσ�α Ι
του Π νεύματος θα εΙνα� κατ' ανάγΚΊjν α�ώνιo. α Ε.Δ.

Ι του Σωματος
ΣΧΟ Λ Ι Ο

� I που εκφρα' ζ ε� ΤΎJν oυσ�α

ΑυΤΊjΙ ΎJ ωεα Ι υποΙ
ένα εΙοος α�ων�6ΤΎJτας εΙνα�, 6πως εΙπαμε, ένας συγκε­
κρι μένος τρ6πος του σκέπτεσθα� που ανήκει σΤΎJν ου­
σΙα του Π νεύματος κα� εΙνα� κατ' ανάγΚΎJν α�ώνιoς.
Ωστ6σο οεν εΙνα� ουνατ6ν να θυμ6μαστε 6η υπήρχ-αμε
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ Δ Υ Ν Α l\1 Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

θούν �χνY} κάη τέτοιου ούτε Yj α�ων�όΤYιτα μπoρε� να

ι
πρ�ν το Σ ωμα Ι
εφοσον Ι στο Σ ωμα
ουτε Ι μπορουν Ι να β ρε-

oρ�στε� με το χρόνο � να έχε� καμ�ά σχέσΥ} με αυτόν.

Μ α παραΙ ταυτα Ι αω θανομαστεΙ Ι
κα� β �ωνoυμε Ι ε�μα-
οη Ι
στε α�ώνιo�. Δ�όη το Π νεύμα 8εν α�σθάνετα� εκε�να τα
Ι
πραγματα που συλλαμ βανε� ' Ι
νοωντας Ι
λ � γοτερο αποΙ αυ-
τά που έχε� σΤΥ} μν�μYι. Π ράγμαη, τα μάηα του Πνεύ-
ματος με τα oπo�α Ι βλεπε�
' κα� παραΤYιρε�Ι τα πραγματα
Ι
ε�να� o� �8�ες o� απo8ε�ζε�ς. Έτσ� ακόμα κα� κ� αν 8εν
θυμόμαστε να υπ�ρχαμε πρ�ν από το Σώμα, α�σθανό­
μαστε ωστόσο ότ� το Π νεύμα μας, καθόσον ενέχε� ΤΥιν

κα� αυΤΥ}Ι Yj υπαρ�Y}

oυσ�α του Σώματος υπό ένα ε�80ς α�ων�όΤYιτας, ε�να�
Ι
α�ωνιo, Ι 1:: Ι του οεν
� μπoρε�Ι να oρωτε�Ι με
Ι
το χρονο, Ι
Yιτo� να ε�YιγY}
1:: θε�Ι μεσω
Ι � Ι
ΤΥις o�αρκε�ας. Μπο-

Ι Yj υπαρ�Y}
ρούμε λo�πόν να πούμε ότ� 8�αρκε� το Πνεύμα μας κα�
oτ� Ι 1:: Ι του μπoρε�Ι να oρ�στε�Ι με εναν Ι συγκεκρ�-
Ι χρονο
μενο Ι μοναχα Ι καθ οσον ' ι
ενεχε� ΤΥιν ενεργΥ}Ι υπαρ�Y}
Ι ζ
του Σώματος, κα� μονάχα στο μέτρο αυτό έχε� ΤΥ} 8ύ­
ναμΥ} να καθoρ�ζε� ΤΥιν ύπαρζΥ} των πραγμάτων με το
χρόνο κα� να τα συλλαμβάνε� υπό μ�α 8�άρκε�α.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 24

Ό σο περισσότερο κατανοούμε τα ενικά πράγματα,

τόσο περισσότερο κατανοούμε τον Θεό.

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Kαταφα�νετα� βάσε� του Πoρ�σματoς ΤΥις Π ρότασΥις 25

του μέρους 1 .
 Η Θ Ι Κ Η

Π Ρ ΟΤΑΣ Η 2 5

Η ύψιστη προσπάθεια και η ύψιστη αρετή του Πνεύ­

ματος είναι να κατανοήσουμε τα πράγματα με το τρί­
το γένος γνώσης.

Τ
Α Π ΟΔΕΙΞ Η
ι ι ι ι <;:,. 1
Ο τρ�τo γενος γνωσΊJς β α�νε� αποι ΤΊJν ταιρ�ασΤΊJι ωεα
oρ�σμένων καΤΊJγOΡΊJμάτων του Θεού προς ΤΊJν ταιρ �α­
στή γνώσΊJ ΤΊJς ουσίας των πραγμάτων (βλ. τον Ορ. του
στο Σχόλ. 2 της Πρότ. 40 του μέρ. 2) · κα� όσο περ�σ­
σότερο κατανοούμε τα πράγματα με αυτό τον τρόπο
τόσο περ�σσότερo (κατά την προηγ. Πρότ.) κατανοού­
με τον Θεό, κα� επομένως (κατά την Πρ ότ. 28 του μέρ.
4) ΊJ ύΨ�σΤΊJ αρετή του Π νεύματος, τoυτέστ�ν (κατά τον
Ορ. 8 του μέρ. 4) ΊJ όύναμΊJ, ήτo� ΊJ φύσΊJ, ήτo� (κατά την
Πρότ. 7 του μέρ. 3) ΊJ ύΨ�σΤΊJ πρoσπάθε�α του Π νεύμα­
τος είνα� να κατανoήσε� τα πράγματα με το τρίτο γένος
γνώσΊJς. αΕ.Δ.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2 6

Όσο ικανότερο είναι το Πνεύμα να κατανοεί τα πράγ­

ματα με το τρίτο γένος γνώσης, τόσο περισσότερο
επιθυμεί να κατανοεί τα πράγματα με το ίδιο αυτό
γένος γνώσης.

Α Π ΟΔΕΙΞΗ

Kαταφαίνετα�. Δ�ότ� καθόσον συλλαμβάνουμε ότ� το

Πνεύμα είνα� �κανό να κατανοεί τα πράγματα με τούτο
το γένος γνώσΊJς, το συλλαμβάνουμε ως καθoρ�σμένo
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ Δ.ΝΑ Μ Η Σ ΤΟ. ΝΟ.

να κατανοεΙ τα πράγματα με το γένος αυτό γνώσης,

κα� συνεπώς (κατά τον Ορ. 1 των συναισθ. Επηρ.) όσο
αανότερο εΙνα� το Π νεύμα γ�α τούτο, τόσο περ�σσότε­
ρο το επ�θυμεΙ ο' Ε. Δ .

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 2 7

Από αυτό το τρίτο γένος γνώσης προέρχεται η ύψιστη

ικανοποίηση του Πνεύματος που μπορεί να υπάρξει.

Η
Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η
Ι Ι
υι ψ �στη αρετηι του Π νευματος ε�να� να γνωρωε� ι τον
Θεό (κατά την Πρότ. 28 του μέρ. 4), �τo� να κατανo�σε�
Ι
τα πραγμαται ι γενος
με το τρ�τo ι
γνωσης ( κατα την Προτ.
ι ι

. Ι Ι
25 τουτου Ι ) αρετηΙ που ε�να� τοσο μεγαλυτερη Ι ι πε-
οσο
Ι Ι Ι

ι 24 τουτου) . ως εκ τουτου
ρ�σσoτερo το Π νευμα γνωρ� ζ ε� τα πραγματα με αυτοι το
ι
ι γνωσης
γενος ι (κατα, την Προτ. ' ,
Ι Ι Ι
,οποως γνωρ�'ζε� τα πραγματα με αυτο το γενος γνωσης ι
μεταβαΙνε� στην ύΨ�στη ανθρώπ�νη τελε�ότητα κα� συ­
νεπώς (κατά τον Ορ. 2 των συναισθ. Επηρ.) εΠΊ)ρεάζε­
τα� από την ύψωτη Χαρά, κα� αυτό (κατά την Πρότ. 43
του μέρ. 2) με τη συνo�εΙα της ��έας του εαυτού του κα�
της αρετ�ς του, κα� επομένως (κατά τον Ορ. 25 των
συναισθ. Επηρ. ) αποΙ αυτο, το γενος Ι ,
γνωσης ,
πρoερxετα�
1:
,
η υ' ψ �στη �κανoπo�ηση ι
που μπoρε�, να υπαρc."ε�. α Ε.Δ.

Π Ρ ΟΤΑΣ Η 2 8

Η προσπάθεια ήτοι η Επιθυμία να γνωρίσουμε τα

πράγματα με το τρίτο γένος γν(»σης δεν μπορεί να
προέλθει από το πρ(»το γένος γν(»σης, μα μπορεί να
προέλθει από το δεύτερο.
 Η Θ Ι Κ ΙΙ

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Τούτη Ίj Π ρότασΊj καταφα[νεται από μόνΊj ΤΊjς. Διότι

ό,τι νοούμε σαφώς και 3ιακριτώς το νοούμε ε[τε μέσω
,
, μεσω
του εαυτου, του ειτε " αλλου που συλλαμβ ανε-
ενος '
ται μέσω του εαυτού του, τουτέστιν οι ι3έες που ε[ναι
μέσα μας σαφε[ς και 3ιακριτές, ήτοι που αναφέρονται
στο τρ[το γένος γνώσΊjς (βλ. το Σχόλ. 2 της Πρότ. 40
του μέρ. 2), 3εν μ πορούν να προκύψουν από ι3έες ακρω-
, και συγκεχυμενες,
ΤΊjριασμενες " οι οποιες ( κατα, το ι'δ ιο
Σχο'λ.) αναφερονται
' "
στο πρωτο γενος γνωσΊjς,, αλλ α'
� Ι
απο, ισεες Ι Ι
ταιριαστες, ΊjΤOΙ (κατα, το ι'διο Σχο'λ.) απο,
το 3εύτερο και το τρ[το γένος γνώσΊjζ και επομένως
(κατά τον Ορ. 1 των συναισθ. Επηρ.) Ίj Επιθυμ[α να
γνωρ[σουμε τα πράγματα με το τρ[το γένος γνώσΊjς 3εν
μπορε[ να προέλθει από το πρώτο γένος, μα μπορε[ να
προέλθει από το 3εύτερο. ο. Ε.Δ.

Π Ρ Ό ΤΑ Σ Η 2 9

Ό,τ ι το Πνεύμα κατανοεί υπό ένα είδος αιωνιότητας,

δεν το κατανοεί λόγω του ότι συλλαμβάνει την παρού­
σα ενεργή ύπαρξη του Σώματος αλλά λόγω του ότι
συλλαμβάνει την ουσία του Σώματος υπό ένα είδος
αιωνιότητας.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Καθόσον το Π νεύμα συλλαμβάνει ΤΊjν παρούσα ύπαρξ Ίj

του Σώματός του, συλλαμβάνει μια 3ιάρκεια που μπο-
Ι
ρει, να καθ οριστειι με το χρονο, Ι
και μοναχα ι
στο μετρο
ι
'
αυτο εχει � I
ΤΊj OυναμΊj να συλλαμ β ανει
' ,
τα πραγματα σε
490
 Π Ε Ρ Ι Τ ΙΙ Σ Δ Υ Ν Α Μ Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

Πρότ. 26 του μέρ. 2). Μα Yj α�ων�όΤYιτα όεν όύνατα� να

σχέσΥι με το χρόνο (κατά την Πρ ότ. 21 τούτου και την

εξΥιγΥιθε[ μέσω ΤΥις ό�άpκε�ας (κατά τον Ορ. 8 του μέρ.

1 και την Επεξήγηση του ίδιου). Άρα στο μέτρο αυτό
το Π νεύμα όεν έχε� ΤΥιν εξουσ[α να συλλαμβάνε� τα
πράγματα υπό ένα ε[όος α�ων�όΤYιτας αλλά επε�όή ε[­
να� στΥι φύσΥι του λόγου να συλλαμβάνε� τα πράγματα
υπο" ενα ειοος ,
'� α�ωνωΤYιτας Ι 2 της Προτ.
(κατα το Πορ.
' ι
44 του μέρ. 2) κα� ανήκε� επ[σΥις στΥι φύσΥι του Π νεύ-
ματος να συλλαμ β ανε� ' ΤΥιν oυσ�α '
' του Σ ωματος ,
υπο, ενα
ε[όος α�ων�όΤYιτας (κατά την Πρότ. 23 τούτου), κα�
πέρα από αυτά τα όύο όεν ανήκε� στΥι φύσΥι του Π νεύ­

Yj ουναμΥι συ' λλYjΨΥις των πραγματων

ματος τ[ποτε άλλο (κατά την Πρότ. 13 του μέρ. 2) · άρα,
�, " " ειοος
υπο ενα � α�ω-
ν�όΤYιτας όεν ανήκε� στο Π νεύμα παρά καθόσον συλ-
λαμ β ανε�
' ΤΥιν oυσ�α ' του Σ ωματος
' υπο" ενα ειοος
' � α�ω-
ν�όΤYιτας. ο. Ε.Λ.

ΣΧΟΛΤΟ

� , τροπους, Yj' καθ οσον

Τα πράγματα συλλαμβάνoντα� από μας ως ενεργά με
ουο ,
' συλλαμβανουμε
' , υπαρχουν
οη ,

σε σχέσΥι με έναν συγκεκρψένο χρόνο κα� τόπο ή κα­

θόσον συλλαμβάνουμε όη πεp�έχoντα� στον Θεό κα�
έπoντα� από ΤΥιν αναγκα�όΤYιτα ΤΥις θεϊκής φύσΥις.
Όσα συλλαμβάνoντα� όμως ως αλΥιθή ήτo� πραγματαά
με αυτο, τον οευτερο
� , '
τροπο, τα συλλαμ β ανουμε
, ,
υπο ενα
,

'
, '
του Θ εου, � ' 1: α με σΤΥιν Π ρο-
ε[όος α�ων�όΤYιτας κα� o� �όέες τους ενέχουν ΤΥιν α�ών�α
κα� απεφΥι oυσ�α �
" οπως οε�c..,
τασΥι 45 του μέρους 2, ΤΥις οπο[ας όες επ[σΥις το Σχόλω.

49 1
 Η Θ Ι Κ ΙΙ

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 0

Καθόσον το Πνεύμα μας γνωρίζει τον εαυτό του και το

Σώμα υπό ένα είδος αιωνιότητας, έχει κατ ' ανάγκην
γνώση του Θεού και ξέρει ότι το ίδιο είναι στον Θεό
και συλλαμβάνεται μέσω του Θεού.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Η α�ων�όΤ'Y)τα εΙνα� 'Υ) Ιό�α 'Υ) ουσΙα του Θεού καθόσον

τούτ'Υ) ενέxε� Τ'Υ)ν αναγκαΙα ύπαρζ'Υ) (κατά τον Ορ. 8 του
μέρ. 1). Η σύλλ'Υ)ψ'Υ) λo�πόν τα πράγματα υπό ένα εΙόος
α�ωνΙOΤ'Y)τας
ι ε�να�
ι συΙ λλ'Υ)Ψ'Υ) των πραγματων ι Ι
καθοσον
ι
συλλαμ β ανoντα� ως πραγματααι οντα Ι Ι ω Τ'Υ)ς oυσ�ας
μεσ ι
του Θ εου,
� Ι
ι 'Y)τo� Ι
καθ οσον ι
ενεχουν ι
Τ'Υ)ν υπαp� 1: 'Υ) μεσω
ι Τ'Υ)ς
ουσΙας του Θεού' ως εκ τούτου, καθόσον το Π νεύμα μας
ι τον εαυτοι του κα� το Σ ωμα
συλλ αμ β ανε� Ι υποΙ ενα Ι <;:"
Ι ειοος
α�ων�όΤ'Y)τας, έxε� κατ' ανάγΚ'Υ)ν γνώσ'Υ) του Θεού κα�
ζέpε� κτλ. Ο. Ε.Δ.

Π Ρ Ο ΤΛ Σ Η 3 1

Το τρίτο γένος γνώσης εξαρτάται από το Πνεύμα σαν

από μορφικό αίτιο καθόσον το ίδιο το Πνεύμα είναι
Ι
αιωνιο.

Α Π ΟΔΕΙΞ ΙΙ

Το Πνεύμα όεν συλλαμβάνε� τΙποτα υπό ένα εΙόος α�ω-

Ι
νΙΟΤ'Υ)τας παραΙ καθ οσον
Ι συλλαμ β ανε� Ι του Σω-
ι Τ'Υ)ν oυσ�α Ι
Ι Ι Ι
ματος του υπο ενα εωος Ι <;:" α�ωνΙOΤ'Y)τας (κατα την ιττιροτ.
Ι Ι Ι
29 τούτου), τουτέσην (κατά τις Πρ οτ. 21 και 23 τούτου)
παρά καθόσον εΙνα� α�ώνιo' ως εκ τούτου (κατά την
49 2
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

"
/ ) , κα θοσον
" ε�να� κατ" αναγΚΥ)ν ταφ�αστY)' (καται
προηγ. lΤΤ 1Ρ ΟΤ. ' ,
ε�να� ,
α�ωνω, εxε� μ�α γνωσΥ)
του Θ... εου' Υ) oπo�α
την Πρότ. 46 του μέρ. 2) κα� επομένως, καθ6σον είνα�
α�ώνω, είνα� �καν6 να γνωρίσε� 6λα εκείνα που μπορούν
να προέλθουν απ6 αυτ� ΤΥ) όεόομένΥ) γνώσΥ) του Θεού
(κατά την Πρότ. 1ι:0 του μέρ. 2), τoυτέστ�ν να γνωρίσε�
τα πράγματα με το τρ ίτο γένος γνώσΥ)ς (βλ. τον Ορ. του
στο Σχόλ. 2 της Πρ ότ. 40 του μέρ. 2) που ταφ�αστ6
, μoρφ�κoι α�τ�o
Y)ΤO� " του ε�να�
, το Π νευμα ' ( κατα/ τον Ορ. Ι
/
του μερ. 3) καθ οσον ' ,
ε�να� ,
ωωνω. α Ε.Δ.

ΣΧΟΛ Ι Ο

Όσο περ�σσ6τερo λo�π6ν υπερ�σxύε� καθένας σε τούτο

το γένος γνώσΥ)ς, τ6σο περ�σσ6τερY) συνείόΥ)σΥ) έxε� του
εαυτού του κα� του Θεού, τουτέσnν τ6σο πω τέλεως
κα� ευόαίμων είνα�, πράγμα που θα καταφανεί ακ6μα
'
σαφεστερα β ασε�
' ι
των επομενων. ι
Αλλα' πρεπε� να σΥ)-
"
με�ω θε�' εοω ,
� ' οn οσο κ� αν ε�μαστε " οn το
β ε'β αω� τωρα
,
Π νευμα ,
ε�να� ,
α�ωνω καθοσον
' '
συλλαμ β ανε� ,
τα πραγ-
" , , �
ματα υπο ενα εωος '� α�ων�oτY)τας, ωστοσο γ�α να ε�Υ)-
�σoυμε ευκολ6τερα κα� να κατανo�σoυμε καλύτερα
6σα θέλουμε να όείξουμε θα το θεωρ�σoυμε, 6πως κά­
ναμε μέxρ� τώρα, σαν να άρx�σε τώρα να είνα� κα� σαν
να άρx�σε τώρα να κατανοεί τα πράγματα υπ6 ένα
είόος α�ων�6τY)τας πράγμα που επ�τρέπετα� να το κά­
νουμε όίχως κανένα κίνόυνο πλάνΥ)ς, φτάνε� να προσέ­
ξουμε να μΥ) συμπεράνουμε τίποτα παρά μ6νο απ6
ό�αυγείς προκείμενες.

493
 Η Θ Ι Κ Η

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 2

Ό,τι κατανοούμε με το τρίτο γένος γνώσης το απο­

λαμβάνουμε, και μάλιστα με τη συνοδεία της ιδέας
του Θεού, σαν αίτιο.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Απο' αυτο, το γενος

, ,
γνωσΥ)ς ,
προερχεται Υ) υ' ψ ισΤΥ) ικα-
, '
νΟΠΟΙΥ)σΥ) του Π νευματος που μπορει" να υπαρ�ει {;: (κατα,
την Πρ ότ. 27 τούτου), τουτέσην (κατά τον Ορ. 25 των
συναισθ. Επηρ. ) Υ) ύψισΤΥ) Χαρά, και αυτό με ΤΥ) συ­
νοόε[α του εαυτού και συνεπώς (κατά την Πρ ότ. 30
τουτου \' '
' ) με ΤΥ) συνοοεια \"
ΤΥ)ς ισεας του Θ... εου, ,
' σαν αιτιο.
ο.Ε.Δ.

Π ΟΡΙΣΜΑ

Από το τρ[το γένος γνώσΥ)ς προέρχεται αναγκα[α μια

νoερ� ΑγάΠΥ) του Θεού. Διόη από αυτό το γένος γνώ­
σΥ)ς (κατά την προηγ. Πρ ότ. ) προέρχεται Χαρά συν 0-
όευόμενΥ) από ΤΥ)ν ιόέα του Θεού, σαν α[τιο, τουτέστιν
(κατά τον Ορ. 6 των συναισθ. Επηρ. ) ΑγάΠ'f) του Θεού
, καθ οσον
οχι ' '
τον φανταζομαστε '
ως παροντα (κατα' την
Πρ ότ. 29 τούτου) αλλά καθόσον κατανοούμε όη ο Θεός
ε[ναι αιώνιος, και αυτό ε[ναι που καλώ νoερ� αγάΠΥ)
του Θεού.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 3

Η νοεΡ17 Αγάπη του Θεού η οποία προέρχεται από το

τρίτο γένος γνώσης είναι auvVla.

494
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝ ΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

Α Π ΟΔ ΕΙΞ Η

'
Π ραγματι, ' γενος
το τριτο " γνωσΊ)ς (καταΙ την Προτ. 31ι

τούτου και το Αξ. 3 του μέρ. 1) ε�ναι αιώνιο' ως εκ τού­

του (κατά το ίδιο Αξ. του μέρ. 1) και Ί) ΑγάΠΊ) που
προέρχεται από αυτό ε�ναι κατ' ανάγΚΊ)ν αιώνια. α Ε.Δ.

ΣΧΟΛΙ Ο

(καται την προηγ. Προτ.

Ακόμα κι αν δεν ε�χε αρχ� αυτ� Ί) ΑγάΠΊ) προς τον Θεό
Ι ) , ωστοσο
" εχει ο'λες τις τε λειο-
'
' ' "
ΤΊ)τες ΤΊ)ς ΑγαΠΊ)ς ακρι β ως σαν να ειχε προελθ ει απο'
κάπου, όπως πρoσΠOΙΊ)θ�καμε στο Πόρισμα ΤΊ)ς ΠΡΟΊ)­
γούμενΊ)ς ΠρότασΊ)ς. Η μόνΊ) διαφορά εδώ ε�ναι ότι το
Π νεύμα ε�χε αιων�ως τις Ιδιες αυτές τελειόΤΊ)τες που
προσποι Ί)θ�καμε ότι προστίθενται τώρα σε αυτό, και
αυτό με ΤΊ) συνoδε�α ΤΊ)ς ιδέας του Θεού σαν αιώνιο
,
αιτιο. Κα θοτι ,
' αν Ί) Χαρα' εγκειται σΤΊ) μετα' β ασΊ) σε
μεγαλύτεΡΊ) τελειόΤΊ)τα, Ί) ευδαψoν�α πρέπει ασφαλώς
να έγκειται στο να εΙναι το Π νεύμα προικισμένο με ΤΊ)ν
Ιδια τψ τελειόΤΊ)τα.

Π Ρ ΟΤ Α Σ Η 3 4

Το Πνεύμα δεν υπόκειται σε συναισθηματικές επή­

ρειες που αναφέρονται σε πάθη παρά διαρκούντος
του Σώματος.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Η φανταστικ� παράστασΊ) ε�ναι μια ιόέα με ΤΊ)ν οποΙα

'
το Π νευμα "
ενατενι' ζ ει καποιο πραγμα ως παρον , (βΛ' .
τον Ορ. της στο Σχόλ. της Πρ ότ. 17 του μέρ. 2), Ί) oπo�α
495
 Η Θ Ι Κ Η

ωστόσο ό'Υ)λώνει περισσότερο Τ'Υ)ν κατάστασ'Υ) του αν-

'
θ ρωπινου Σ ωματος
' " πραγ-
παρα" Τ'Υ) φυσ'Υ) του ε�ωτερικoυ
ζ
ματος (κατά το Πόρο 2 της Πρ ότ. 16 του μέρ. 2). Η
συναισθ'Y)ματικ� επ�ρεια λοιπόν (κατά τον γεν. Ορ. των
συναισθ. Επηρ.) είναι φανταστικ� παράστασ'Υ) καθόσον
ό'Υ)λώνει Τ'Υ)ν παρούσα κατάστασ'Υ) του Σώματος και ως
εκ τούτου (κατά την Πρότ. 21 τούτου) το Π νεύμα όεν
υπόκειται σε συναισθ'Υ)ματικές επ�ρειες που αναφέρο­
νται σε πάθ'Υ) παρά όιαρκούντος του Σώματος. α Ε.Δ .

Π ΟΡΙΣΜΑ

Από εόώ έπεται ότι καμιά Αγάπ'Υ) πέρα από Τ'Υ) νoερ�
όεν είναι αιώνια.

ΣΧΟΛ Ι Ο

Αν προσέξουμε Τ'Υ)ν κoιν� γνώμ'Υ) των ανθρώπων, θα

όούμε ότι έχουν μεν συνεΙό'Υ)σ'Υ) Τ'Υ)ς αιωνιόΤ'Υ)τας του
Π νεύματός τους, αλλά Τ'Υ) συγχέουν με Τ'Υ) όιάρκεια και
Τ'Υ)ν προσόίόουν στ'Υ) φαντασία �τoι στ'Υ) μν�μ'Y) που πι­
στεύουν πως παραμένα μετά τον θάνατο.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 5

Ο Θεός αγαπά τον εαυτό του με άπειρη νοεΡ17 Αγάπη.

ΑΠΟΔΕΙΞ Η

Ο Θεός είναι απολύτως άπεφος (κατά τον Ορ. 6 του

μέρ. 1), τουτέστιν (κατά τον Ορ. 6 του μέρ. 2) 'Υ) φύσ'Υ)
του Θ... εου' χαφει
" '
απεφ'Υ)ς τελεωΤ'Υ)τας, και αυτο' (καταΙ
την Πρ ότ. 3 του μέρ. 2) με Τ'Υ) συνοόεία Τ'Υ)ς ιόέας του
εαυτού του, τουτέστιν (κατά την Πρότ. 1 1 και τον Ορ. 1
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

ι;:.
ι 1) της Ισεας του αιτιου του, και τουτο ειναι που
του μερ. Ι Ι ι ,

εΙπαμε, στο Πόρ ισμα της Π ρότασΎ)ς 32 τούτου, ότι

εΙναι η νoεp� ΑγάΠΎ).

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 6

Η νοεΡ17 Αγάπη του Πνεύματος προς τον Θεό είναι η

ίδια η Αγάπη του Θεού με την οποία ο Θεός αγαπά
τον εαυτό του, όχι καθόσον είναι άπειρος αλλά καθό­
σον μπορεί να εξηγηθεί μέσω της ουσίας του ανθρώ­
πινου Πνεύματος θεωρημένης υπό ένα είδος αιωνιό­
τητας, τουτέστιν η νοεΡ17 Αγάπη του Πνεύματος προς
τον Θεό είναι μέρος της άπειρης αγάπης με την οποία
ο Θεός αγαπά τον εαυτό του.

Α Π ΟΔ Ε Ι Ξ Η

Aυτ� Ύ) ΑγάΠΎ) του Π νεύματος πρέπει ν α αναφέρεται

,
στις ενεργειες του Π νεuματoς
' ( καται το πορ. ι της Προτ. ι
32 τούτου και κατά την Πρότ. 3 του μέρ. 3), επομένως
"
ειναι μια ενεργεια με την οποια ' το Π νευμα ' ενατενι'ζ ει
τον εαυτό του με τη συνοόεΙα ΤΎ)ς ιόέας του Θεού, σαν
αΙτιο (κατά την Πρ ότ. 32 τούτου και το Πόρο της),
τουτέστιν (κατά το Πόρο της Πρ ότ. 25 του μέρ. 1 και

,
μπορει' να εr..,ζ Ύ)γΎ)θ ει' μεσω
το Πόρο της Πρότ. 11 του μέρ. 2) μια ενέργεια με ΤΎ)ν
, ο Θ... εος,
οποια ' καθ οσον
' του
'
ανθ ρωπινου Π νεuματoς,
' ενατενι'ζ ει τον εαυτο του με τη
,

συνοόεΙα της ιόέας του εαυτού του' και ως εκ τούτου

(κατά την προηγ. Πρ ότ. ) αυτ� η Αγάπη του Πνεύματος
εΙναι μέρος της άπειρης αγάπης με ΤΎ)ν οποΙα ο Θεός
αγαπά τον εαυτό του. ο.Ε. Δ .

497
 Η Θ Ι Κ Η

Π Ο Ρ Ι ΣΜΑ

Από εόώ έπεται ότι καθόσον ο Θεός αγαπά τον εαυτό

του, αγαπά τους ανθρώπους, και συνεπώς ότι Ύ) αγάΠYj
του Θεού προς τους ανθρώπους και Ύ) νoεp� ΑγάΠΎ) του
Π νεύματος προς τον Θεό εΙναι ένα και το αυτό.

ΣΧΟΛ Ι Ο

Από τούτα κατανοούμε σαφώς σε ποιο πράγμα έγκει­

ται Ύ) σωΤΎ)ρΙα �τoι Ύ) ευόαιμονΙα �τoι Ύ) ΕλευθερΙα μας,
όΎ)λαό� σΤΎ) σταθεp� και αιώνια ΑγάΠΎ) προς τον Θεό,

�
�τoι σΤΎ)ν ΑγάΠΎ) του Θεού προς τους ανθρώπους. Μα
αυΤΎ)/ Ύ) ΑγαΠΎ)/ /
Ύ)ΤΟΙ / ονομα/ ζ εται στους
Ύ) ευοαιμονια
Ιερούς κώόικες Δόξα, και όχι άόικα. Διότι εΙτε Ύ) Α­
γάΠYj αυτ� αναφέρεται στον Θεό εΙτε στο Π νεύμα μπο-
ρει/ ορ θα/ να ονομαστει/ ικανοποι/ Ύ)σΎ) ΤΎ)ς ΨυΧΎ)ς,
/ Ύ) οποια/
όεν όιακρΙνεται αλΎ)θινά από ΤΎ) Δόξα (κατά τους Ορ.
25 και 30 των συναισθ. Επηρ. ). Διότι καθόσον αναφέ­
ρεται στον Θεό εΙναι (κατά την Πρότ. 35 τούτου) Χα­
ρά, αν επιτρέπεται να ΧΡΎ)σιμοποιούμε ακόμα αυτ� ΤΎ)ν
ονομασία, συνοόευόμενΎ) από ΤΎ)ν ιόέα του εαυτού, όπως
και καθόσον αναφέρεται στο Π νεύμα (κατά την Πρότ.
27 τούτου). Έπειτα, επειό� Ύ) ουσΙα του Πνεύματός μας

εΙναι ο Θεός (κατά την Πρότ. 1 5 του μέρ. 1 και το

έγκειται μόνο σΤΎ) γνώσΎ), αpx� και θεμέλιο ΤΎ)ς οποΙας

Σχόλ. της Πρ ότ. 47 του μέρ. 2) : από εόώ γΙνεται για

μας όιαυγές πώς και με ποια έννοια το Π νεύμα μας

/ απο/ τον ΘΜ εο·/ πραγ-

έπεται από ΤΎ) θε'ίκ� φύσΎ) σύμφωνα με ΤΎ)ν ουσΙα και

�/
/
ΤΎ)ν υπαρι."Ύ) 1;:
1;: και ει."αρταται
/ συνεχως /
/ / 1;: /
μα που νομισα πως αι."Ι ζ ε τον κοπο να σΎ)μειω θ ει εοω /
 Π Ε Ρ Ι Τ ΙΙ Σ Δ Υ Ν Α Μ Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

Ι
ωστε με αυτοΙ το παραοειγμα
Ι� � ' ζ ποσο
να οειc.,ω Ι υπερισχυ-Ι
ει και είναι επικρατέστερΎ) Ύ) γνώσΎ) των ενικών πραγ­
μάτων ΤΎ)ν οποία ον6μασα ενopατικ� �τoι τρίτου γένους
(βλ. το Σχόλ. 2 της Πρότ. 40 του μέρ. 2) απ6 τψ κα­
θoλικ� γνώσΎ) που είπα 6τι είναι όεύτερου γένους. Δι6τι
I� ζ
αν και εοεΙc.,α γενικαΙ στο μερος
Ι 1 οτιΙ τα πανΙ τα (και

τον Θ εοΙ συμφωνα

συνεπώς και το ανθρώπινο Π νεύμα) εξαρτώνται απ6
�
Ι Ι και ΤΎ)ν υπαρι.,
με ΤΎ)ν ουσια Ι Ι
ζ Ύ), ωστο-
I
Ι Ύ) αποοεΙc.,Ύ),
� ζ οσοΙ κι αν ειναιΙ Ι Ι
σο εκεινΎ) νομιμΎ) και πε-
ραν πάσΎ)ς αμφιβολίας, όεν εΠΎ)ρεάζει τ6σο το Π νεύμα
μας 6σο 6ταν συμπεραίνουμε το ίόω απ6 ΤΎ)ν ίόια ΤΎ)ν

αποΙ τον Θεο.Ι

ουσία εν6ς oπoωυό�πoτε ενικού πράγματος που λέμε
Ι εc.,αρταται
οτι ζ Ι �

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 7

Δεν υπάρχει στη φύση τίποτα που να είναι αντίθετο σε

αυτή τη νοερή Αγάπη, ήτοι που να μπορεί να την άρει.

Α Π Ο ΔΕΙΞ Η

Aυτ� Ύ) νoερ� ΑγάΠΎ) έπεται αναγκαία απ6 ΤΎ) φύσΎ) του

Πνεύματος καθ6σον Ύ) ίόια, ως αιώνια αλ�θεια, θεω­
ρείται μέσω ΤΎ)ς φύσΎ)ς του Θεού (κατά τις Προτ. 33
και 29 τούτου). Αν υπ�ρχε λοιπ6ν κάτι αντίθετο σε
αυτ� ΤΎ)ν ΑγάΠΎ), θα �ταν αντίθετο στο αλΎ)θές και συ­
νεπώς αυτ6 που θα μπορούσε να άρει αυτ� ΤΎ)ν ΑγάΠΎ)

Ι
θα έκανε το αλΎ)θές να είναι ψευόές, πράγμα που (όπως
ειναι Ι
αυτονοητο) ειναι ατοπο.
' '
Ά ρα οεν Ι
� υπαρχει τιΙ ποτα
σΤΎ) φύσΎ), κτλ. ο.Ε. Δ .

499
 Η Θ Ι Κ Η

ΣΧΟΛ Ι Ο

Το Αξίωμα του μέρους 4 αφορά τα ενικά πράγματα

καθόσον θεωρούνται σε σχέσΥ) με έναν συγκεκριμένο
χρόνο και τόπο, πράγμα για το οποίο πιστεύω κανένας
οεν αμφιβάλλει.

Π Ρ Ο ΤΑΣ Η 38

Όσο περισσότερα πράγματα κατανοεί το Πνεύμα με

το δεύτερ ο και το τρίτο γένος γνώσης, τόσο λιγότερο
πάσχει από συναισθηματικές επήρειες που είναι κα­
κές και τόσο λιγότερο δειλιάζει μπροστά στον θάνατο.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

"
Η ουσια του Π νευματος
' , ( κατα, την
εγκειται σΤΥ) γνωσΥ)
Πρ ότ. 1 1 του μέρ. 2) · όσο περισσότερα πράγματα γνω-
'" ,
' το Π νευμα
ρι ζει λοιπον
' ' με το οευτερο ,
και το τρ ιτο
γένος γνώσYjς, τόσο μεγαλύτερο μέρος του παραμένει
(κατά τις Πρ οτ. 23 και 29 τούτου) και συνεπώς (κατά
την προηγ. Πρότ. ) τόσο μεγαλύτερο μέρος του οεν θί­
γεται από σuναισθYjματικές επήρειες που είναι αντίθε­

Ετσι οσο
τες σΤΥ) φύσΥ) μας, τουτέστιν (κατά την Πρότ. 30 του
" ' ,
, 4) που ειναι
μερ. , κακες. περισσοτερα πραγ-,
ματα κατανοεί το Π νεύμα με το οεύτερο και το τρίτο
γένος γνώσYjς, τόσο μεγαλύτερο μέρος του μένει αλώ-
β YjΤΟ και συνεπως, πασχει
, λ ι γοτερο
' απο, συναισ θYjμα-
τικές επήρειες, κτλ. α Ε. Δ .

ΣΧΟΛΙΟ

Από εοώ κατανοούμε αυτό που έθιξα στο Σχόλιο ΤYjς

5 00
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

Π ρότασ'Υ)ς 39 του μέρους 4 κα� υποσχέθψια να το εξ'Υ)­

γήσω σε τούτο το μέρος a'Υ)λαaή ότ� ο θάνατος ε�να�
, λ�γoτερo
τοσο ' βλα β ερος , οσο "
, μεγαλυτερ'Υ) ,
ε�να� 'Υ) σαφ'Υ)ς
κα� a�ακρ�τή γνώσ'Υ) του Π νεύματος κα� συνεπώς όσο
περ�σσότερo το Π νεύμα αγα.πά τον Θεό. Έπε�τα, επε�-
"
Ο'Υ), (κατα' την ιττιροτ. ' 27 τουτου ι ) απο' το τρ�τo , γενος ,
, , ' ψ ,
Π νευμα'
γνωσ'Υ)ς πρoερxετα� 'Υ) υ �στ'Y) �κανOΠO�'Y)σ'Y) που μπoρε�,
, 1: απο, εοω ,, , , , το ανθ ρωπ�νo
'
να υπαρ�ε�, επετα� oτ�
μπoρε� να ε�να� τέτo�ας φύσ'Υ)ς ώστε ό,τι από αυτό χά­
νετα� μαζ� με το Σώμα, όπως aε�ξαμε (βλ. την Πρ ότ.
'
21 τουτου ,
) , να μ'Υ)ν εxε� ,
καμ�α, β αρυΤ'Υ)τα , με
σε σχεσ'Υ)
ό,τι από αυτό παραμένει. Αλλά επ' αυτού θα μ�λήσoυμε
a�εξοa�κότερα παρευθύς.

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 3 9

Όποιος έχει Σώμα ικανό για πλείστα έχει ένα Πνεύ­

μα που το μέγιστο μέρος του είναι αιώνιο.

Α Π ΟΔΕΙΞ Η

Όπo�oς έxε� Σώμα �κανό να ενεργε� πλε�στα πράγματα

κατατρύxετα� ελάx�στα από συνα�σθ'Y)ματαές επήρε�ες
που ε�ναι κακές (κατά την Πρότ. 38 του μέρ. 4), του­
τέστιν (κατά την Πρότ. 30 του μέρ. 4) από συναισθ'Υ)­
ματ�κές επήρε�ες που ε�να� αντίθετες στ'Υ) φύσ'Υ) μας,
κα� ως εκ τούτου (κατά την Πρότ. 10 τούτου) έxε� Τ'Υ)ν
1:
εφυσ�α' να τακτoπo�ε�, κα� να συναρθ ρωνε� ' τους επ'Υ)-
ρεασμους "
, του Σ ωματος συμφωνα με νο'Υ)ΤΙΚ'Υ), τα�
' 1: 'Υ) κα�
συνεπώς (κατά την Πρότ. 14 τούτου) να κάνε� όλους

του Θ... εου,

'
α.πο" οπου πρoκυπτε�
τους εΠ'Υ)ρεασμούς του Σώματος να αναφέρoντα� σΤ'Υ)ν
" ,
ωεα , ( κατα, την ιΤΤιροτ. '

5 0Ι
 Η Θ Ι Κ Η

ΠYJ
15 τούτου) 6τι επηρεάζεται προς τον Θε6 με μια Αγά­
που (κατά την Πρότ. 1 6 τούτου) πρέπει να κατα-
"
λαμβ ανει "
ΎJΤoι να συνιστα' το μεγωτο '
μερος του Π νευ-
,
ματος, επομενως (κατα, την Προτ. ι ) εχει
ι 33 τουτου ' ,
ενα
Πνεύμα που το μέγωτο μέρος του ε�ναι αιώνιο. α Ε. Δ.

ΣΧ Ο Λ Ι Ο

Eπει3� τα ανθρώπινα Σώματα ε�ναι ικανά για πλε�-

� υπαρχει
στα, οεν , αμφι β ολ ια" οτι μπορουν , να αναι, τε-,
τοιας φύσΎJς ώστε να αναφέρονται σε Π νεύματα που
έχουν μέγισΤΎJ γνώσΎJ του εαυτού τους και του Θεού και
που το μέγιστο fι κύρω μέρος τους ε�ναι αιώνω, ως εκ
,
τουτου μετα' β ιας
' uEι � λ ια' ζουν μπροστα' στον θανατο. '
Αλλά για να κατανoΎJθε� σαφέστερα πρέπει να 3ιευκρ ι-
νωτει, εοω ' σε συνεXΎJ" μεταπτωσΎJ και αναλ0-
� " οτι ζουμε '
γως του αν μεταβαλλ6μαστε προς το καλύτερο � το
χεφ6τερο λεγ6μαστε εuτυXε�ς � 3υστυxε�ς. Π ράγματι,
,
οποως "
απο' β ρεφος ΎJ παωι , σε πτωμα
� ' μετα β αινα ' λεγε-
'
ται 3υστυx�ς, και αντιθέτως σΤΎJν ευτυx�α πρoσ3�3εται
το να μπορέσουμε να 3ιανύσουμε oλ6κλΎJΡo το 3ιάσΤΎJ­
μα ΤΎJς ζω�ς με Νου υγι� σε Σώμα υγιές. Και αλΎJθινά,
,
οποιος '
εχει Σ ωμα
' 1:
ικανο' για λ ιγοστα' και ε<.,αΡΤΎJμενo '
,
στον μεγιστο 1:
β αθ μο' απο' ε<.,ωτεραα " αιτια, οπως
, το
βρέφος � το παι3ί, έχει ένα Π νεύμα που, θεωΡΎJμένo
μ6νο στον εαυτ6 του, 3εν έχει σχε36ν καθ6λου συνε�3ΎJ­
σΎJ του εαυτού του, ούτε του Θεού, ούτε των πραγμάτων­
και αντιθέτως, 6ποως έχει Σώμα ικαν6 για πλε�στα
έχει ένα Π νεύμα που, θεωΡΎJμένo μ6νο στον εαυτ6 του,
έχει μεγάλΎJ συνε�3ΎJσΎJ του εαυτού του, του Θεού και
των πραγματων., ' προσπα θουμε
Σε αυΤΎJ' ΤΎJ ζωΎJ' λοι πον '
502
 Π Ε Ρ Ι Τ Ι Ι Σ Δ Υ Ν Α !\Ι Η Σ Τ Ο Υ Ν Ο Υ

Ι
πρωτιστως ι
ωστε Ι του β ρεφους,
το Σ ωμα ι ι ανεχεται
οσο ι Ύj
φύσΎj του και συμβάλλει σε κάτι τέτοιο, να μεταβλΎjθεί
σε ένα άλλο που είναι ικαν6 για πλείστα και αναφέρεται
σε ένα Π νεύμα που έχει πλείσΤΎj συνεί8ΎjσΎj του εαυτού
του, του Θεού και των πραγμάτων- έτσι ώστε καθετί που
αναφέρεται σΤΎj μν�μΎj � ΤΎj φαντασία του να έχει μετά
Ι
β'ιας καποια '
β αρυΤΎjτα αποΙ ΤΎj σκοπιαΙ του νου, οπως
ι
είπα �8Ύj στο Σχ6λιο ΤΎjς ΠΡOΎjγOύμενΎjς Π ρ6τασΎjς

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 40

Όσο περισσότερη τελειότητα έχει κάθε πράγμα τόσο

περισσότερο ενεργεί και τόσο λιγότερο πάσχει, και
αντιθέτως όσο περισσότερο ενεργεί τόσο τελειότερο
ειναι.
ι

Α Π Ο Δ Ε ΙΞ Η

Όσο τελει6τερο είναι κάθε πράγμα τ6σο περισσ6τεΡΎj

πραγματικ6ΤΎjτα έχει (κατά τον Ορ. 6 του μέρ. 2) και
συνεπώς (κατά την Πρ ότ. 3 του μέρ. 3 μαζί με το Σχόλ.
ι περισσοτερο
της ) τοσο ι ενεργειι και τοσο
ι λ ιγοτερο
ι ι
πα-
σχει · Απ68ειζ Ύj που βαίνει με τον ί8ιο τρ6πο με αντί-
/ � αποΙ οπου
σΤΡOφΎj τα�Ύj, , ι
επεται "
αντιθ ετως ι πραγ-
οτι ενα ,
μα είναι τ6σο τελει6τερο 6σο περισσ6τερο ενεργεΙ
α Ε.Λ.

Π Ο Ρ Ι Σ λΙ Α

Απ6 ε8ώ έπεται 6τι το μέρος του Πνεύματος που πα­

ραμένει, oσo8�πoτε κι αν είναι, είναι τελει6τερο απ6 το
ι το αιωνιο
υπο'λοιπο. Δ ιοτι ι ι
μερος ι
του Π νευματος (καταΙ
τις Προτ. 23 και 29 τούτου) είναι ο νους, μέσω του
 Η Θ Ι Κ Η

� ''C α με ΟΤΙ , ,�
οποωυ , μονο
' λεμε" οτι ενεργουμε ' (κατα' την Προτ. ' 3 του
/ 3) . ενω" εκεινο που σει<.., "
μερ. χανεται ειναι Υ) ισια

" πασχουμε (κατα' την Προτ.

Υ) φαντασία (κατά την Πρότ. 21 τούτου), μέσω ΤΥ)ς
οποιας, μονο
' λεμε' οτι / 3 του

, �,
μέρ. 3 και τον γεν. Ορ. των συναισθ. Επηρ.) και ως εκ
,
τουτου (κατα/ την προηγ. Προτ. / ) το πρωτο, OσOσΎjΠOτε
κι αν είναι, είναι τελειότερο από το όεύτερο. α Ε.Δ.

�, � ' 'C ω περι' του Π νευματος

ΣΧΟΛ ΙΟ

Αυτα' ειναι
"
' 'C Ύj του
οσα σχεσιασα να σει<.., '
"
καθοσον
' θεωρειται
' χωρις σXεσΎj με ΤΎjν υπαρ<..,
Σώματος από εόώ και συγχρόνως από ΤΎjν Π pότασΎj
21 του μέρους 1 και από άλλες γίνεται εμφανές ότι το
Π νεύμα μας, καθόσον νοεί , είναι ένας αιώνως τρόπος
'
του σκεπτεσ θ αι ο οποως
' καθ ορι<.., "
'"/" εται απο' εναν αλλο
αιών ω τρόπο του σκέπτεσθαι και αυτός πάλι από άλ-
,
'
λον και ουτως ,
επ απειρογ "
ετσι ωστε ο' λοι μα<..,"/'" ι να συ-
νιστούν τον αιώνιο και άπειρο νου του Θεού.

Θ
Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 4 1

Ακόμα κι α ν αγνοούσαμε ότι το Πνεύμα μας είναι

/ /
/ θα λαμβαναμε / την Ευσε-/
' και απολυτως
αιωνιο, ωστοσο ως πρωτα
βεια και τη ... ρησκεια " ' αναφε-,
ολ α οσα

δείξαμε στο μέρ ος 4.

ρονται στην Ευψυχία και τη Γενναιοφροσύνη, όπως

Α Π Ο ΔΕΙΞ Η

Το πρώτο και μοναόικό θεμέλω ΤΎjς αpετ�ς �τoι του

ορθού β ίου (κατά το Πόρο της Πρ ότ. 22 και κατά την
Πρότ. 24 του μέρ. 4), είναι να επιζΎjΤOύμε το όφελός
 Π Ε Ρ Ι Τ Η Σ ΔΥΝ Α Μ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

μας. Για να καθoρ�σoυμε όμως εκε�να που υπαγορεύει ο

λόγος ως ωφέλιμα 3εν λάβαμε καθόλου υπόψΥ) ΤYJν αιω­
νιόΤYJτα του Πνεύματος, ΤYJν oπo�α γνωρ�σαμε μονάχα
σε τούτο το μέρος. Παρότι λοιπόν αγνοούσαμε τότε ότι
,
το Π νευμα ,
ειναι ,
αιωνιο, '
ωστοσο ,
λα' β αμε ως πρωτα
, που σει�αμε
εκεινα "'" '1;:' " αναφερονται σΤYJν Ε υΨυχια
οτι ,
και ΤΥ) ΓενναιοφροσύνYJ· και ως εκ τούτου ακόμα κι αν
,
το αγνοουσαμε ,
και τωρα, '
ωστοσο θα λαμ β αναμε
' ως
πρώτες τις �3ιες επιταγές του λόγου. α Ε.Δ.

ΣΧ Ο Λ Ι Ο

Η κoιν� πεποίθYJσYJ του όχλου φα�νεται να ε�ναι άλλYJ.

Διότι οι περισσότεροι φα�νεται να πιστεύουν ότι ε�ναι
ελεύθεροι καθόσον επιτρέπεται να υπακούν σΤΥ) λα­
γνε�α και ότι εκχωρούν τα 3ιχ.αιώματά τους καθόσον
υποχρεουνται, ,
να ζουν συμφωνα με τις επιταγες , του
θε·ίκού νόμου. Π ιστεύουν λοι πόν ότι YJ Ευσέβεια, YJ ΘρYJ­
σκε�α και απολύτως όλα όσα αναφέρονται σΤYJν Αν-
3ρε�α ΤYJς Ψυx�ς ε�ναι άχθΥ) που ελπ�ζoυν να τα αποτι­
νάξουν μετά θάνατον και να παραλάβουν ΤYJν ανταμoιβ�
ΤYJς 30υλε�ας, 3YJλα3� ΤYJς Ευσέβειας και ΤYJς ΘρYJ­
σκείας και 3εν καθο3YJγούνται μόνο από αυτ� ΤYJν ελ-
ΠΙσα '
'"," ωστε "
να ζ ουν, οσο ,
αντεχει YJ ισχνΟΤYJτα και YJ
α3ύναμΥ) Ψυx� τους, βάσει των επιταγών του θε·ίκού
,
νομου, αλλα" επισYJς και κυριως " απΌ το φο' β ο μYJπως
'
τιμωΡΥ)θ ουν ' μετα, θανατον
' '
με απαισια '
β ασανισΤYJρια·
κι αν αυτ� YJ Eλπ�3α και ο Φόβος 3εν ενυ�ρxαν στους
ανθρώπους, αν πίστευαν αντιθέτως ότι τα πνεύματα
'
πεθ αινουν ,
μαζ ι' με το σωμα ' σεν απομενει στους
και οτι
'''"
πονούντες τους τσακισμένους από το άχθος ΤYJς Ευσέ- '
 ΙΙ Θ Ι Κ Η

βε�ας να ζ�σoυν περισσότερο, θα παραόί2>ονταν σΤYjν

�2>ιoσυγκpασία τους, θα �θελαν να μετρούν τα πάντα
σύμφωνα με ΤΥ) λαγνεία κα� να υπακούν σΤYjν τύΧΥ)
μάλλον παρά στον εαυτό τους. Π ράγματα που όεν
μου φαίνoντα� λ�γότεpo άτοπα από το αν κάπo�oς, μΥ)
π�στεύoντας ότ� μπορεί να τpέφε� α�ωνίως το σώμα του

�ΟΥ)λYjΤYjρ�α
με καλές τροφές, προτιμούσε μάλλον να xopταίνε� με
' κα� ναρκωτικα' , Yj' βλ εποντας
' , το Π νευμα
oτ� '
2>εν είνα� α�ώνιo �τo� αθάνατο, προτιμούσε να είνα�
,
αφρονας κα� να ζ ε� xωp�ς "
' τον λογο: ,
πραγματα που ε�να�
" , ' ' !;" ζ
τοσο ατοπα ωστε μετα β �ας α�� ε� να αναφερ ουν. θ '

Π Ρ Ο ΤΑ Σ Η 4 2

Η ευδαιμονία δεν είναι βραβείο της αρετής αλλά η

ίδια η αρετή' και δεν ευφραινόμαστε από αυτήν επειδή
καταστέλλουμε τη λαγνεία' αλλά αντιθέτως επειδή
ευφραινόμαστε από αυτήν μπορ ούμε να καταστείλου­
με τη λαγνεία.

Α Π ΟΔΕΙΞΗ

Η ευόαψονία έγκε�τα� σΤYjν ΑγάΠΥ) προς τον Θεό (κα­

τά την Πρ ότ. 36 τούτου και το Σχόλ. της), Yj οποία
ΑγάΠΥ) πpoέpxετα� από το τρίτο γένος γνώσYjς (κατά το
Πόρο της Πρότ. 32 τυ'ύτου) κα� ως εκ τούτου Yj ΑγάΠΥ)
αυτ� (κατά τις Πρ οτ. 59 και 3 του μέρ. 3) πpέπε� να
αναφέpετα� στο Π νεύμα καθόσον ενεργεί ' κα� επομέ­
νως (κατά ΤΟ1) Ορ. 8 του μέρ. 4) είνα� Yj ί2>�α Yj αpετ�,
πράγμα που �ταν το πρώτο. Έπε�τα, όσο πεp�σσότεpo

� " τοσο πεp�σσoτεpo

ευφραί νετα� το Π νεύμα από αυτ� ΤΥ) θε'ίκ� ΑγάΠΥ) �τo�
ΤYjν ευoαψoν�α, , κατανoε�, (κατα την ι
 Π ΕΡ Ι Τ Η Σ ΔΥΝΑΜ Η Σ ΤΟΥ ΝΟΥ

ι
Πρότ. 32 τούτου), τουτέστιν (κατά το Πόρο της Πρ ότ. 3
τουτου '
' μεγαλυτεΡΎ)
) τοσο ς:< '
ουναμΎ) ,
εχει επι, των συναι-
σθΎ)ματικών εΠΎJρειών και (κατά την Πρότ. 38 τούτου)
τόσο λιγότερο πάσχει από συναισθΎ)ματικές επ�ρειες
που ε[ναι κακές και ως εκ τούτου από το ότι ευφρα[­
νεται το Π νεύμα από αυτ� ΤΎ) θεϊκ� ΑγάΠΎJ �τoι ΤΎ)ν
ευόαιμον[α έχει ΤΎ)ν εξουσ[α να καταστέλλει ΤΎ) λα­
γνε[α' και επειό� Ύ) όύναμΎ) του ανθρώπου στο να κα­
ταστέλλει τις συναισθΎ)ματικές επ�ρειες έγκειται μόνο
στο νου, κανένας όεν ευφρα[νεται από ΤΎ)ν ευόαιμον[α
επειό� κατέστειλε τις συναισθΎ)ματικές επ�ρειες αλλά
αντιθέτως Ύ) εξουσ[α να καταστέλλουμε ΤΎ) λαγνε[α προ­
έρχεται από ΤΎ)ν [όια ΤΎ)ν ευόαιμον[α. α Ε.Δ.

ΣΧ Ο Λ Ι Ο

Oλoκλ�ρωσα όλα όσα �θελα να όε[ξω περ[ ΤΎ)ς όύναμΎ)ς

του Π νεύματος επ[ των συναισθΎ)ματικών εΠΎJρειών
και περ[ ΤΎ)ς Ελευθερ[ας του Π νεύματος. Από όπου
γ[νεται εμφανές πόσο υπερισχύει ο Σοφός και πόσο
όυνατότερος ε[ναι από τον αόα�, ο οπο[ος ενεργε[ μόνο
από λαγνε[α. Ο αόα�ς πράγματι, πέρα από το ότι τα-
"
" τροπους απο' τα εt-.,ωτερικα
ρα' ζ εται με πολλους ζ αιτια
και όεν κατέχει ποτέ ΤΎ)ν αλΎ)θ� ικανοπο[ Ύ)σΎ) ΤΎ)ς ψυ-
, επιπλεον
ΧΎ)ς, ' ζ ει οιονει" χωρις συνεΙΟΎ)σΎ)
'ς:< του εαυτου,
του, του Θ εου' και των πραγματων
Μ " και μολ ις πα' ψει να
πάσχει, συγχρόνως παύει και να ε[ναι. Ενώ ο σοφός
'
αντι θ ετως, '
κα θοσον '
θ εωρειται ,
ως τετοιος, μετα, β ιας
'
συγκινε[ται · αλλά έχοντας συνε[όΎ)σΎ) του εαυτού του,
του Θεού και των πραγμάτων με κάποια αιώνια ανα­
γκαιόΤΎ)τα, όεν παύει να ε[ναι ποτέ· αλλά κατέχει πά-
 Η Θ Ι Κ Η

, � !: οτι
' � , σε αυτα φαινεται χαλεποτατYj,
ντα ΤYjν αλYjθ� ικανΟΠΟΙYjσYj ΤYjς Ψυx�ς. Αν τώρα Yj οόός
που εoει�α ΟΟYjγει " '
ωστόσο μπορεΙ να ανακαλυφθεΙ Και χαλεπό ασφαλώς
,
πρεπει ,
να ειναι αυτο, που β ρισκεται
, , σπανια.
τοσο , Αν

� , να
πράγματι Yj σωΤYjρΙα �ταν ευxεp�ς και μπορούσε να
β ρεθει' χωρις
, μεγα' λο μοχ '
' θα Yjταν
' θο, πως ουνατον
παραμελεΙται σχεόόν από όλους; Αλλά όλα τα λαμπρά
εΙναι τόσο όύσκολα όσο και σπάνια.

ΤΕΛ ΟΣ