| r.TK. Belleler,< KE ayes, eee eee Qn 1986S , 5 539-694. 2 gee (McD ‘afk yened Mevoatter oT UZ 4993 KABAKCI VAK’ASINA DAIR BIR MEKTUP Ord. Prof, ISMAIL HAKKI UZUNGARSILI Kabakg: Mustafa vak’asiyle bunun neticesinde Sultan III. Selim ricalinin katli ve Nizam-1 Cedid’in ilgasma dair 10 Rebiulalur 1222 (17 Haziran 1807) tarihli gayam dikkat bir mektup gérdim Bu mektup (rdct bi-ldgfih-i iléht Mustafa) mihrinii havi olup Mustafa isminde biri tarafindan yazilarak tasraya génderilmis ve galib ihtimale gére vezir valilerden birine, Halep valisi esbak Sadr-t 4zam Yusuf Ziya Pasa’ya, onun kap kethiidas tarafindan yazilmsur. Bu mek- tupta tarihlerde olmayan baz fazla malumat bulunmasi sebebiyle hadise hakkandaki malumat tamamlamaga medar olur diye suretini aynen yazyorum, Fotogratisi de konmustur. Devletla, Infyetla, Merhametli velini’met-i bi-minnetim Efendim Hazretleri Devlet ii ikbal-i ebedi ve saddeti sermedt ile sag olsun. Bin ikiyiiz yirmi iki senesi rebiulevvelinin on yedinci giinii (25 Mayis 1807) zuhdr eden hadise-i uzminin mebdei, Karadeniz bogazinda vaki’ kaleler neferat, Nizim- Cedid neferauna miilhak olmasi irade-i hiimayun olup Haseki-i hassadan Halil Aga nam kimesne, Nizam- Cedid neferat: olmak syle dursun PAdisah-1 Alem efendimizin murad-1 himaytim, sapka giydirmek olsa sizlere sapka giydirir idim dey zebanim diréz edip nd-becd hareketi esnasmda mezbir Halil aga’y: pare pare ettikleri akabinde rical-i devlet-i aliyyeden Bogaz’da, Selim Sabit Efendi ve reis-i sink Ingiliz Mahmud Efendi ve Seyyid Mehmed Efendi gibi zevata kiram nezaret iizere Bofaz'da ikamet izere olup Seyyid Mehmed Efendi oldugu konaga gelmisler, iki, tig giin evvel agagi (Istanbul) gitmis olup andan Mahmud Efendi oldugu konaga gelmisler dirt cifte bir kayik ile Mahmud Efendi firar edip verdsmdan varup kaytktan gikanp am dahi pare pare ettiler; Selim SAbit Efendi’yi istishib edib tig defa yeniceri efendisi olup Nizim-1 Cedid takimndan degildir dey’ konagina ta- » Bayvekilet Argivi, Askert vesikalar (Cevdet tamnifi), numara 50601,Dergl [KW , Ritiphonade aveeeee. VT MK bellelen «ME fsay 3 3-24.) 1 Vemmur— 1. Tezein. 1942, 9- 253-264) ae KABAKCI MUSTAFA ISYANINA DAIR YAZILMIS BIR TARIHCE 1. HAKKI UZUNGARSILI Balikesir meb'usu ve T. T. K. igest Bagvekéllet arsivi vesikalan arasinda olan bu tarihge ? Kabakg, vak’asina ve Sultan Selim’in hal'ine dair yazilmig olan diger yazma ve basma eserlere nisbetle pek basit ve ayn: zamanda tahrir tarai itibariyle yaniglan cok ise de bu gibi vekayinameler bazan birbir- lerini ikmal eylediklerinden dolay: bunun mecmuamizda negri fair deden hali gériilmemistir. Sultan Selim zamaninda tevsi edilen yenilik kendisini géster- dikce bir kisim atiyi géren miinevver devlet adamlan bundan memnun olurlarken bir kisim muhafazakarlar da-ki iglerinde mii- nevverler de vardi-taassub ve muhtelif ihtiraslar sebebiyle bu ye- nilige aleyhtar idiler. Iste bundan dolay: Kabake: Mustafa vak‘as: denilen reaksiyona dair eser yazmig olanlarin bir takim: bu teced~ diidiin lehinde ve dar gériiglii veya menfaatleri haleldar olanlar da aleyhinde idiler. Agajida suretini negrettigimiz tarihge, ikinei ziim- re taraftarlanndan biri tarafindan yazilmstir. Vak’ay: tertip eden ve kériikleyen sadaret kaymakam: Kése Musa Pagadir ki nizim-1 cedidin en nufuzlu adamlarindan sadaret kethiidasi Ibrahim Nesim Efendinin tavsiyesiyle o makama getirilmistir. Tarihgeyi yazan zat nizim-t cedid ricaline taraftar degilse de aleyhlerinde de ap tutmayip fakat bazi noktalarda igneleyici bir li- san kullanmistir. Tarihgenin bazt yerlerindeki ibare ve cimleler okunamadigindan ya aynen yazilmig veya terkedilmistir. Terkedilen yerler zevait kabilinden olup silsileye halel vermemektedir. Mama- fih arzu buyuranlar koymug oldugumuz fotografa bakarak tetkik buyurabilirler. 2 Bu tarihge heniiz oumaralanmamg olup Argivde vesikalarin konmug oldugu tahta bir kutuda bulunmaktadir. diye ayrilan| Selim Argun, Elite Configurations and Clusters of Power: the Ulema, Waqf, and Ottoman State (1789-1839), Johannesburg 2013. ISAM DN. 224409 revolt of 1807 as the key event®” for the following four reasons. First, because it violently ended the massive reform initiatives of Sultan Selim Ill along European lines and therefore engendered an abrupt social change. Second, some of the high-ranking ulema were not only involved in its planning but also took an active role in its execution from beginning to end, illustrating in the most explicit way ulema attitudes towards the sultan’s projected reforms. Third, the Kabakcr revolt became almost a touchstone in examining reactions to the pre-Tanzimat reforms in the historiography. Finally, the revolt not only altered the existing relations among the elite structures but more importantly it determined the empire’s ability to face provincial and global challenges. ‘After identifying this historical moment and its impact on the socio-economic status of the ulema group, I intend to bring a new interpretation to the shifting position and power of the ulema within the Ottoman polity as well as their highly-criticized attitudes towards the reform process. Finally, my analysis will seek to shed light on our understanding of the socio-economic, political and military conditions of the Ottoman Empire a few decades before the Tanzimat era. I. The Kabaker Revolt as a Collision of Antagonist Elite Coalitions ‘As mentioned above, Lachmann argues that states are not controlled by unified, undifferentiated strategic actors who share a single interest in its material resources; instead, multiple elites contend for the spoils of state resources as well as for state-like authority. I contend that the 1807 Kabakg1 revolt was much morc about the collision of two rival elite cliques for apportion of human and material resources than that of reformist-conservative struggle as it has been portrayed by many scholars in the current kistoriography.*”* Moreover, the nature of the reaction to the reforms was shaped not by intra-class conflict as Heyd claimed but was determined by high-level, inter-elite conflicts particularly between two powerful rival cliques. In fact, the conflict was primarily due to the mutual antagonism and > aksan considers the Kabaker Rebellion as one of the “pivotal moments” of the social change in the history of the empire. See Virginia H. Aksan, "Theoretical Ottomans,” Review of An Ottoman Tragedy: History and Histioraphy at Play by Gabriel Piterberg, History and Theory 47, no. 1 (2008): 118. " Sztuna, I, Sultan Mahmud, 38; Heyd, "The Ottoman “Ulema and Westernization,” 33. 198-204 | lite Configurations and Clusters of Power hatred of the two rival factions, which involved controlling the spoils and the attendant power and prestige of the government, Both rival contenders tried to present their causes as ‘the best option for the interest of the House cof Osman and the empire in general. ‘Moreover, in the Kabaker revolt, as will be shown, there existed an alliance of defeated elite blocks whose economic interests were severely disturbed by the leading elite faction, These defeated elites, through their shared opposition to the leading faction, forged an impregnable elite coalition that sought political and social hegemony. The Kabaker revolt therefore was about the rise and demise of certain elite coteries each of which belonged to urban, rational and institutionalized structures Istanbul wae the terrain of heightened elite conflicts because, as imperial capital, it encompassed the ways in which the contenders could extract wealth and prestige through their proximity to the Sultan, the ultimate source of power. °° Tt should be noted that, as Lachmann puts it, “... [elites] were polymorphous in their pursuit of profit and power’”*”* and therefore, either faction could be defined either as homogeneous anti-reformist ulema or progressive and secular bureaucrats, As will be shown, both groups included wlema and other members of the askeri elites.°” In sum, the incident was about the collision of two polymorphous elite coalitions. ‘At the outset, it should be noted that during the Selimian era at the Ottoman court, two principal elite divisions took form. Although, the “conservative clique’ led by Seyhulislam Serifzide Mehmed “Ataullah Efendi,®”® and his revered teacher Mehmed Miinib Efendi (d. 1823)°” and __ 875 See chapter one, 101-02 for the development of Topkap1 Palace as the center of power in the Ottoman Empire. #5 achmann, Capitalists in Spite of Themselves, 90. 87” For a comprehensive survey of the ulema ‘and sufi sheikhs who supported the reforms soe Kahramon Saka, "Nizimn-i Cedid Diginesinde Battlasma ve Islami ‘Modernlesme," ‘limi Arastirmalar 19, no. 2 (2005): 117-150. #8 Known also as Topal, (/'dme de la révolution), he was born in Istanbul in January 1, 1760 and at a young age due to his father Sey/ulislam Serif Mehmed Efendi's influence, he rapidly climbed the echelons of the ilmiye and appointed by Selim MT a8 Seyhulislam in 1806, He was very influential in the courtly politics and was one of the alot role players sere umuoultous reigns of Selim IU and Mustafa TV. Hle signed the ‘Infecet-! $2 "bye ia. fuwva for the abdication and a year later for the execution of Selim IL. He Was vienisced by Alemdar Mustafa Pasha in 1807 and expelled fist to Kizaniic (im Bulgaria) or ater to Citzelhisar-Aydin where he died in October 13, 1811, Mehmet Ipsirli, "Topal stdullah Mehmed Efendi,’ in TDF islam Ansiklopedis (Istanbul: TDV, 1991), 4: 47. © Gzkul, Gelenek ve Modernite Arasinda Osmanlt Ulemast, 361. 199© A Teme GFZ 8 | sey [fewjed- Ta oth Mecmvast, | 18 mayis 2001 SMANLI Devleti kan aglyordu. 25 mayis 1807'de Istanbul'da bir sokak Thtilali olmus, Ill. Selim tahttar lirilmig- ti. Inkilapgi padigaha kargi yapilan ayak- lanmay: «Kabakg: Mustefa» adinda bir ‘serseri idare etmis, IV. Mustafa tahta ¢i- karilmigtt. Ill. Selim'in «Nizam1 Cedid = Diizen» ismi verilen islahat hareketleri- nin en atesli taraftarlari, lstanbul'dan kag- mig, Ruscuk'ta, Vezir Alemdar Mustafa Paga'ya siginmislardi. Bunlar, Mehmed Said “Galib Efendi, Mustafa Refik Efendi, Mehmed Tahsin Efendi, Abdullah Ramiz Efendi ve Mehmed Emin Behic Efendi idl. Hepsi de geng, atesli, inkilapg: dev- let adamlari Idi. Alemdar'in bagkanligin- da «Rusouk Yardni» adiyle bir komite tes- kil etmislerdi. Komitenin tek hedefi, Ill. Selim‘i tekrar tahta cikarmak ve Nizam Cedid’i yeniden yirirlige koymakti. Alemdar Mustafa Paga, heniiz geng, ca- il, saf, haris, fakat vatanperver, cesur, sadik bir vezirdi; iyi bir kumandand. ts- tanbul ve merkezi devict idaroet hakka da higbir fikri yoktu. Hayati, Tuna yalil rinda gecmisti. Hezargrad ayant iken hi- mayesinde yetistigi Tirsiniklioglu Ismé ‘Aga'nin yerine Ruscuk ayani olmustu. Bi tiin Tuna boylarinda kendisini sevdirmis, Ruslar'a karsi zafer kazanmig, vezaret pi yeslyle mikafatlandiriimisty. 36 Yeni” Istanbul'daki_aydin ve bilgin deviet adamlarinin cogu, Ill. Selim‘in islahat ha- reketlerinin gerekliligine _inanmadiklart halde, bu cahil vezir, simdi tahttan indl- rilen padigaha candan inanmisti. Devietin, kurtulugunun Nizam Cedid’in baserisin- da olduguna iman ediyordu. ML, Selim’ tekrar tahta gikarmak kolay bir is degildi. Hatté pek zor bir meseley- di, Gergi Alemdar'in emrinde, deviet Rus- ya ile savag halinde oldugu icin, bayik kuvvetler vardi. Bu ordu, hem Alemdar’a sadiktr, hem de Ill. Selim’den bagka hi- kumdar tanimak istemlyordu. Fakat Istan- bul'a nasil, ne suretle, hangi baheneyle gelinebilirdi? Cebren Istanbul Gzerine yo- rimokte fayda yoktu. Ginki hem diiyik Algiide kan dBkilir, hem de Ill. Selim al- dirdlecegi icin, maksat gergeklesemezdl. aRuscuk Yarani» denen Inkilép komite- sinin tyeleri, Tuna ordusunu Istanbul'e nasil getireceklerini digiiyorlard.. Bir yildie alttan alta calisiyor, gartiart kollu- yorlardi. Simdlye kadar yeni hikimdarin, eski hiikiimdart deviren ihtildlcileri tk firsuitta yok etmesi, Osmanht tarihinde is- tisnast olmayan bir vakia idi. IV. Muste- fa, aym seyi yapamadidt, ihtilaleileri te- mizleyemedigi igin rahatsizdt. Asiler, bu durumu_ biliyorlard:. Gerg! IV. Mustafa, amca oglu Ill, Selim’ devir- mel: igin kendileriyle isbirllg! yapmust Ancak yeni padigahin, hanedan gayretiyle kendilerine karsi harekete gegeceginden kusculuydular..31 mayista, Osmanit tar hinde bir egi daha olmayan garip bir ve- sika imzalandi. Bu vesikaya gore yenige- tiler, deviet iglerine karigmayacaklarina, IV. Mustafa da, Ill. Selim'i deviren yeni- geri zorbalarin ihtilalden higbir gekilde sorumlu tutmayatagina s6z_veriyorlardi. * Zorbalarin s6zi,, kagit Gzerinde kaldi. Dev- lot islerinden asla el cokmediler. Kabakgi Mustafa, «Turnacibasi= ritbe- siyle Bogaz'in Rumeli kale ve tabyalan kumandanhigin aldi. Ihtilalin hain sima- si Kaymakam Kése Masa Pasa, bir mid- 4}, det, gunu, bunu haraca keslp servet top- ladiktan sonra, Bursa'ya sirildd. 18 hazi- “ randa, seferde bulunan Sadrazam Ibrahim WM, Sultan Selim Hilmi Pasa azledildl. Gelebi Mustafa Pi sa, onun yerine sadrézam ve serdar-t ele. rem oldu. s 25 agustosta Rusya lle 8 aylk bir md: tareke yapildi. Iki-yila_yakin bir zaman= dan berl devam eden Rus savasi, bu su:; retle geclcl bir zaman igin durdu., Rus lar, Fransiz Imparatoru Napoléon’un bas= kisi altinda mitarekeyl imzalamaya mec: bur olmuslardi. Igte, Alemdar bu firsat: tan faydalanarak, ordusunun bir kismm Rus cephesinden gekip, [stenbul’a gideb! di. Ne yapilirsa, bu 8 aylik miitareke mid. deti iginde yapilmak icap ediyordu. Istanbul hukOmeti, Alemdar‘in niyetin- den gafildl. Gergek’ Idare, Seyhulislém: Topal Atdullah Efedi'nin elindeyd!. Sey- hulistam'n mirteci idaresinden ve zor32. Mehmet iNBASI uy j48p) Seseied Soe Ses a cae me! TORRE so btiD enteral 0953 q thre, (9B. Basi Kies a oS EFS: WAusy Ste: rdw tober ‘third Incelemeleri Dergisi 4, istanbul 2001, 33-48. _——E—E—cc——e—e—eeESE Eee“ 13 a5 KABAKCI iSYANI AKABINDE HAZIRLANAN HUCCET-I SER‘IYYE Kemal BEYDILLT OZET IIL Selim ve Nizam-t Cedid devrini sona endiren ayaklanmaran bagant ile sonuglanmast akabinde tanzim edilen Haccet-i Seriye,asileregetirilen gene! bir af mahiyetinde olup, bu galimada Arsivde meveut Begin niishast ele alunarak negredilmektedir. Anahtar kelimeler: IIL, Selim, TV. Mustafa, Kabokes Mustafa, Miinib Efendi, Huccet-i Sere 1792 Yag antlagmasi ile sona eren Rus savasimin hemen akabinde ordunun disipline edilmesi, Avrupa'da céri usiller dahilinde yenilen- mesi yaninda, devietin diger kurumlerinin da yeniden yapilanmast an- Jaminda baslatilan Nizim-1 cedid hareketi, bu sahalarda énemli reform- lar gerceklestirmis olmakla beraber, 1805'den itibaren geligen genel bir ‘kargi tepki ve eylemler ile sarsilmaya basladi, Yaplan uygulamalardan ve devtin gidisatimdan memnun olmayan yenigeri ve ulema kesimi ortak bir tavir iginde, yenilikler kargisinda menfaatlar: zedelenen muhalefet cephesini genisletme imkanim bulmustur. Nizim-1 cedid'in Rumeli'ye de tegmili ve tatbik edilme tegebbiisi, ayn ve miitagallibenin genel di- renigi ve silahh catismalan neticesinde basarisizhkla sonuglanmis (1806), bu uygulamadan vaz gecilmesi ise Nizim-1 cedid faaliyetlerini tamamen zeafa ugratmisur. Vabhabi isyanlan sebebiyle hac yollarinm kapanmasi ve ingiliz filosunun istanbul Gnlerine gelmesi (Subat 1807) gibi gelismeler, TIT. Selim'in otoritesine ajir bir darbe vurmusg, nihayet Nizim- cedid'in ilgasina, reformlar yiriiten kadrolarin éldiriilmesine * Prof. Dr., istanbul Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih Boliimi.9 See fenth, Deagbor eB TE Wraaeue FO 25 an 393, Su AT 1993 4. 98 M. MUNIR, AKTEPE KABAKCI MUSTAFA AYAKLANMASINA DAiR ey malt penal Kit ; : viicuda getirerek, némlarma mahilleler kuruldugu mélamunmuz- oo Sant BIR TARIHCE dur”, ig Hisar CAmi'i éniinde ve bahceye girig kapisinm bat:sinda olan Fahri G. Derin ikinei gadirvan ise, hieri gurre-i Temas ire 1300 (9 Nisan 4883) tarihinde Bakire: Metmed Ifendi'nin oglu Hart Mahmud Efendi tarafindan yaptr:imsg' esi aynen séyle yazihdir. a) Balare: Hact Mahmud etti hiisn-i himmetin derkér Ediib nakd-i mes@isin bu hayréta hemen(7) b) Hakikatda gu meydana sezidir béyle bir hayrat Bu ma’-i selsebil etstin yine atgén [1] hep ihy& ©) Seref verdi Hisar Cémi’ine ings: bi-stibhe Siihilet verdi erbib- vuzti'ya riz-[u] seb vir a) Igince su gibi Cevdet dedim ti i zahir Bin tig-yiizde yapimisuir bu gidirvan bi-hemté Gurre-i Cemiziyii’l-Ahire sene 1300 Hact Mahmud Efendi, sidxrvanm itmammdan sonra, buraya su verilmesile alakali, Muharrem 1301 (Kasim 1883) tarihli vakfiye- sinde gdyle diyor: «... Bi-emrilldhi ta’ala irtihal-i dara beka eyledi- Himizde, Képriilti-zide Fazil Ahmed Pasa merhfimun medine-i mez- bare (lzmir)’de vaki’ bil-ciimle evkafi miitevelli kaymakam: olan zat, vakfa mezktiremize dahi miitevelli olup... hasil olan fedreden vakf-1 mezktrun iktizd eden mahilleri ta'mir ve medinc-i mezbire- de Hisar Cami’-i serifi meydanmin garb tarafindaki sidiwrvan-1 ce dide cari Képriilii-zde vakfmdan olan ma’i lezizin mukata’ seneviyesi ita olundukdan sonra fazlasmdan siiliisti miitevelli olan zAta vazife olup, siiliisim zikr olan gadirvan ile dertnuna cfri ma’-i lecizin kanallarindan ta'mire muhtag olan yerlerine sarf oluna.. Muharrem 1301". Hisar Cami'i, bugiin dahi, Izmir'de séhretini muhdfaza eden eski eserlerden biri olarak ayakta durmaktadir. ied Efendi adinda bir zit, H. 1308 (1890/91) rada, emir, it idea mectist yest olmas: 12 Ekim 1311 tarihinde de Belediyo retslifin ‘etmigdi, Bak, Ibrahim Cavid, Aydin Vildyeiue Malsus Saindme, H. 1308, s. Nezih, Lzmir Tarihi, lamic 1927, ¢. 1, F. 17, s. 1. 50 Bu aile dahi, XX. yc vit besa, Lam'ede zenginlibi ile sbhret_yapmushir. 51 izmir, Vakiflar MUdUrUgU, I. Vekfiye Defteri, s. 107. 49 MeselA bu fileden gelen Hact Ii, Selim’in saltanatina son veren Kabake: Mustafa ayaklan- masindan bahseden yazma ve basma eserlere kiitiiphanelerimizde stk sik rastlanmaktadir', Vak’ay1 gesitli yonlerinden anlatan ve ver- dikleri malomatla birbirlerini teyid ve ikmal eden bu eserlerden bi- risi de Fatih Millet Kiittiphanesi Ali Emiri yazmalani iginde 333 numarada kayith bulunan kiigik yazma bir tarihgedir. «Sultan Se- lim-i sdlis’in haline déir Risdley adim tagryan bu tarihge, iki eser ihtiva eden, 202K 142 mm, eb’adinda, 25 yaprakhk bir mecmuanm 1-15° yapraklarmda meveut birinci risflesi olup diger risdle. «Bmsiled Férisiyes ye aittir. Tarihgenin miiellifi belli degildir; bas- ka bir niishasma rastlanmamuistir. ‘Metin, talik hatla 1225 tarihinde istinsah edilmistir ve her yaprakta 15 satir vardir. [fidesi sidedir. Yaymlanmasimm faydah olacagini diigiindiigiimiiz eser, 18 rebf'iil-evvel 1222 pazartesi giinii, Karadeniz Bogazi kalelerinde bulunan baz askerlerin Halil Haseki ile srk Reisiilkiittéb Mahmud Raif Efendi’yi katilleriyle basla- makta ve Kabake: Mustafa ayaklanmasina katilanlardan bazilarima verilen mansip ve atiyyelerin zikri ile sona ermektedir. Metinde adlan gecen gahislari, baska bir makalemizde oldukca genig bir ge- Kilde tamittagimuz igin bu izahati burada tekrarlamayi gerekli bul- madik, Sultan Selim-i Sal Haine Dair Risile Ber muktezay- takdir-i Rabb-i kadir bin iki yirmi iki se- nesi mah-1 rebf'iil-evveli’nin on sekizinci pazar ertesi giinii Bahr-i Siyaéh Boazi'nda lala muh&fazasina memir asikir serkerdesi Halil Haseki ile sabika Reisiilkiittib Mahmud Raif Efendi zikr cluma. lala sanesi nate A ONRA GBLEN DOKUMAE Bik GORGU TANIGININ GOZUNDEN KABAKCI MUSTAFA ISYANI vt Yunus INCE Ozet Bu caligmada Osman Devleti’nde IIJ, Selim dénemindeki modernlesme cabalarimt sona erdiren Kabakgt Mustafa Isyam’m incelenmeye galigilacaktir. isyan, olaylara bizzat sahit olmus bir Kiginin mektubundan yola ¢ikarak degerlendirilecektir, Mektup, Osmanhi Devletinin siyast tarihinde ray degisimi olarak vasiflandiriabilecek olan, bats tarzi modernlesme gabalarmdan birini sona erdiren olaylan anlatmasindan dolay: dnem arz, etmektedir. Her toplumsal olay gibi, bu isyan da pek gok nedeni oldugu géz 6ntinde bulundurularak incelenmeye galsiimigiit. Modernlesme cabalarmmn halk katnda yeterince anlasilamamast ve reformeu Kadronun diginda Kalan siyast- askeri elitler arasinda da taraftar bulamamast bagarisizhgn baslica nedenleridir. Bunun yanmda dénemin devletlerarast olaylarindan kaynaklanan bazi gelismeler de reform kergitlarnin argithidanm pekistirip, sayslarim aruirmis ve geligen olaylar bir isyanla neticelenmistir. Bottin bunlara ragmen bu basarisiz reform gabast daha sonraki reformlar igin gerelcli tecrtibenin edinilmesini saglamigtr. Anahtar kelimeler: Ill, Selim, Nizim-1 Cedid, trad Cedid, Kabake: ‘Mustafa, reform. ‘The Rebellion of Kabakg1 Mustafa: Evaluation of the Witness of the Incidence Abstract The object of this study is to evaluate the rebellion of Kabake: Mustafa that had suppressed the modernization efforts, existed during the era of III. Selim. The rebellion will be evaluated by considering the letter of a person who was the witness of the incidence. This letter is crucial in the sense that it reports the events that brought an end to one of the Western type of modernization movements of the empire that could be considered as a shunt in the political history of Ottoman Ernpire. In this study, it is believed that like each social event this rebellion was based on many different reasons. The main reasons of the failure were as follows: modernization efforts were neither adequately understood by the common people nor supported by the military-political elites except reformist cadre, Besides, some developments, resulting from intemational affairs of the period reinforced the oppositions and increased the numbers of the anti-reformers. Despite all these, this unsuccessful reform movement was crucial in terms of gaining required experience for the following reforms in the Ottoman Empire Key words: Ill. Selim, Nizim-1 Cedid, fréd-1 Cedid, Kabake: Mustafa, reform.322 KASBA THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM (New Edition), YoII¥, 1878 LEIDER.pp. -KABAKCIOGHLU MUSTAFA al-Manat were worshipped and are mentioned in the, Kur’4n; Hubal is never mentioned there. What posi- tion Allah held beside these in pagan times is not exactly known. Many other idols are mentioned in the Ka‘ba and the vicinity, among them the 360 statues. The Ka‘ba possessed in a high degree the usual qualities of a Semitic sanctuary. First of all it made the whole surrounding area into consecrated ‘ground. Around the town lies the sacred zone (ka- ram) marked by stones, which imposes certain re- strictions on each one who enters it [see 1#nAu). Moreover, the sanctity of the area is seen in the following points. In the haram the truce of God reigns, When the Arab tribes made a pilgrimage to the Ka‘ba, all feuds were dormant, It was forbidden to carry arms, Next, the karam—and the Ka‘ba especially—is a place of refuge, Here the unin- tentional manslayer was safe just as in the Jewish cities of refuge. On the Ka‘ba there was a kind of handle to which the fugitives clung (al-Azrali, 1x2), an arrangement which recalls the purport of the horns on the Jewish altar. Blood was not allowed to flow in the karam. It is therefore reported that those condemned to death were led outside the karam to execution. ‘The idea of peace extended even to the flora and fauna. Animals—except a few injurious or danger- ous sorts—are not to be scared away; hence the many tame doves in the mosque. Trees aid bushes were not cut down except the Jdhkhir shrub, which was used for building houses and in goldsmiths’ work. These regulations were confirmed by Islam and are in force to this day. As to the rites, it is said that in the heathen period animals were sacrificed at the Ka‘ba. Among the ancient Arabs the idol of stone replaced the al- tar; on it they smeared the blood of the sacrificial animals. In Islam the killing takes place in Mind, It is a question whether and how far the Ka‘ba was conuetted with the kadjdj in the pre-Islamic period. On the one hand, the hadidi was an integral Part of the ceremonies carried out outside Mecca, notably at ‘Arafat: the halt there is the summit of the pilgrimage. On the other hand, the Kur’an (111, gxl97) uses the formula fididi al-bayt to refer to the Ka‘ba. It is therefore most probable that in pre- Islamic times there was a fusion of two groups of cereinonies which, in a fashion still followed by the Arabs, united two adjacent holy places in the same celebration. It cannot be denied that the cult of the Ka‘ba in the pagan era reveals traces of an astral symbolism. Golden suns and moons are repeatedly mentioned among the votive gifts (al-Azrali, 155 ff.). According to al-Mas‘idi (Murddj, iv, 47, ed. and tr, Pellat, § 1373), certain people have regarded the Ka‘ba as a temple devoted to the sun, the moon and the five planets. The 360 idols placed round the Ka‘ba also point in this direction. However, such a view cannot be safely propounded as foremost. In the pagan era the cult of the Ka‘ba was certainly syneretistic, conforming to the usual features of Arab paganism. It is impossible to dis- cer to what extent North Semitic cults were re- Presented in Mecca, Bibliography: On the whole article Wisten- feld, Die Chroniken der Stadt Mekka, Leipzig 1857-61, 4 vols. 2 On T and Hs J L. Burckhardt, Travels in Aradia, London 1829, 2 vols.; Ali Bey, Travels, London 181 R. Burton, Personai Narra: five of @ Pilgrimage to el-Mediviah ond Maccah, eae London 1857, 2 vols.; A. Milller, Der Islam im Morgen- und Abendland, Berlin’ x88, 2 vols.3 C. Snouck Hurgronje, Mekka, The Hague 1888-89, 2 vols., with Bilderatlas; idem, Bilder aus Mekka, Leiden 1889; Caid Ben Chérif, Auz villes saintes de VIslam, Paris 1919; al-Batanini, al-Rikla al- Hidjastyat, Cairo 1329; E. Rutter, The Holy Cities of Arabia, London 3928, 2 vols.; Ibrahim Rat, Mirat al-Haramayn, i, Cairo 1925, nu- merous illustrations; M. Gaudefroy-Demombynes, Le pilerinage d la “Mekhe, Paris 1923; Azcaki, 86 #f.; Fakibi, 38 ff.; al-Tabari (ed. Leiden), i, gor ff,, 9364f., 1130 ff.; Masidi, Muridj al-Dha- had (ed. Paris), i, 133, iv, 225 Hf, v, 165-167, 193; B.G.A., 1, (al-lstakhri); ii, (Ibn Hawkal), 23-4, iit (Mukaddasi), 7x #f.; v, (Ibn al-Falgh), 16-22; vii, (Ibn Rusta), 24-54; Yakit, Mu‘diam, ed. Wiistenfeld, iv, 278 f.; Ibn Diubayr, Ribla (Gibb Mem,, v), 81 Hf.; al-Bukhari, Sahih, Kit. al- ‘Lim, bab 48; Gaudefroy-Demombynes, Notes sur Ja Mekhe et Médine, Rev. de I'Hist, des Religions, xxvii, 316 ff. On Ill: C. Snouck Hurgronje, Het Mekkaansche Feest, Leiden 3880; the Eastern and Western biographies of Muhammad; commentaries on the Kuran on the passages mentioned. On IV: Azraki, 1 ff; Tabart, i, 130ff,, 274 ff; Tha'labl, Kisag al-Anbiya?, Cairo 3290, 69 ff.; Diyarbaksl, Ta'ikh al-Khamis, Cairo 1283, 2 vols.; Ibn Hisham, ed. Wiistenfeld, Gottingen 3858-60, 2 vols.; Caussin de Perceval, Essai sur P'Hist, des Arabes, Paris 1847-48; A. J. Wensinck, The. Navel of the Earth, Verh. Kon. Akad. v. Weten- sch., Dl. xvii, no. 1; J. L. Palache, Het Heiligdom in de Voorstelting der Semitische Volken, Leiden 1920. On V: L. Caetani, Annali del? Islam, Introdu- zione, §§ 62 ff.; J. Wellhausen, Reste arab. Heiden- Jums4, Berlin 1897, 73 ff.; H. Grimme, Mohammed, Munich 1904, 45-6. (A. J. Wensmcx-{J. Josten) [7 EABAKBAZL [see ras]. KABAKCI-OGHLU MUSTAFA, chief of the ‘bellion which overthrew the Ottoman sultan Selim. UI. Originally from Kastamuni, a town in north western Anatolia, he was chosen ai their leader by the yamaks (supernumerary janissaries) of the Rumelt kavak fortresses on the ‘Bosphorus, who rioted on 17 Rabi I 1222/25 May 1807 upon the instigation of the &dim-makdm of the grand vizier, Kése Misi Pasha, and the Shaykh al-Islam ‘Ata? Alléh Efendi. He conducted the rebellion in an orderly manner, put to death the principal organizers of the Nizim-+ djedid (g.v. and served the aims of the instigators of the riot in preparation for the enthronement of Mustafa IV 9.0] (2x Rabi I/ag May), Nominated commandant of the fortresses on the Rumelian side of the Bosphorus with the rank of turnadji-baski, he exercised influence in government affairs through his collaboration first with the Shaykh al-Islam, later with Mabmod Tayyar Pasha, appointed kim makdm in Sha'bin/October, and’ again with the Shaykh al-Isidm. He was killed on x9 Djumada I 1223/13 July 1808 in Rumelifener by ‘AIT Azha, the a‘ydz of Plnachisar, sent with a troup of soldiers by Mustafa Pasha Bayrakdar (g.1;}, who was march- ing with the Ottoman army toward Istanbul to restore Sellin III {g.x.] to the throne, ‘An uneducated man, he showed a remarkable ca- | pacity for leadership in conducting the rebellion. | Nevertheless he lias been rightly eriticized for his | tarinful action which resulted in the suppression ofDUNDEN BUGUNE ISTANBUL ansikLopeDist cit: 4, 1994, s. 323-325 dip anlagamadiklannda kidemli kabadayt- lardan olusan hakem heyetine miiracaat ederler, hakemler taraflan dinleyerek bir karara vanrlarch, Bu karara herkes uyma- ya mecburdu. Hakemlerin verdigi karar kabul edilmezse taraflar, aralarndaki me- seleyi kavga ederek hallederlerdi. Kabadayllar, kakilld saclan tizerinde sol kasa diistirdilmils, tepesinden yana ge- Jen kalin ibrisim piiskiili sifr numara ka- luph siyah fes takarlar, kartal kanat, kisa ceket aluna “patatuka” denen Oni iri dig- meli fermene, onun altuna Jalaptank, aslan, kaplan, tavuskusu, denizkuz: islemeli “ca- medan” denilen bir yelek, daha ice ise muhtelif renkte ve gogiis kismi bal pete- i seklinde oyuklu mintan giyerlerdi. Bel- de ise ipekdi Sakiz veya Trablus kusag bu- lunur, “yanum Fransiz” denilen yukanssi dar, dizden asagis1 genisleyen ve arka pacasi koyu mor kadife kapli kavnk pantolon, a- yaklarina da yumurta Okgeli, bast arka- h yanm sipiciklar giyerlerdi. Eski Istanbul'un sayih kabadayilan i- sinde Arap Aptullah, Arif Bey, Sarraf Ni- yyazi, Arap Dilaver, Kavanoz Mehmed, Ka- durgalt Kor Emin, Topal Tevfik Onde gelen simalardandir, BibL Ahmed Rasim, “Fiyakaci Kabadayilar-K- yaklar-Hacamatcllar’, "Kopuklar-Serseri Co- Guklar", Mubarrir Bu Ya, ist, 1926, s 326-331, 348-353; ay, “Eski Palavraci Kabadayilar’, Re’ Simli arth 5. 3 iar 1930), 5.9295, 5, Als, “Kaldinm Kabadayllan", Algam, 8.7402. Ha: iran 1939), s. 8; 8. Capanoplu, *Eski Istanbul Kabadays Cegites", Faribten Sesler, 8.1 13 Br rinciknun 1943), 5. 40-42, 45; ay, “Dink Is- tanbulda Kabadayilar", Yeni Tarth,S. 6 (azi- ran 1957), s. 191; R. @. Ulunay, Sayili Furtt nalar, Ist, 1953, 5. 3-5; | Birinci, “Eski istan- bul'da Kabadayilar®, Hayat Tarth Mecmuas, (Mart 1966), s, 29-3 UGUR GOKTAS KABAKCI MUSTAFA AYAKLANMASI “Kabake: Vak'ast", “Yamaklar Isyant” ola- ak da bilinir, 25-29 Mayis 1807'de Istan- bul'da yasanan ve III. Selim‘in (hd 1789- 1807) tahttan indirilmesi, Nizam-i Cedid Srgiitiniin dagitlmast ile sonuclanan geri- Gi destekli asker ve capuleu ayaklanmasi- dir, Bu kanlt terdri yonlendirenler arasin- da Sadaret Kaymakam: Kése Musa Pasa ile Seyhiilislam Ataullah Efendi de vardh. Ayaklanmaailann énderi ise Bogaz yamak- Jan gavuslanndan Kabake: Mustafa'ydh 4730'daki Patrona Halil Ayaklanma- stindan) sonra, Istanbul'da 77 yi gibi u- zun bir stire ocaklt, sofia eylemleri g6- rilmedi, Bu dénemde saltanat siren dort adisaha (1. Mahmud, 11. Osman, I. Mus- tafa ve I. Abdilhamid) oranla gen yasta tahta cikan ve kOkli yeniliklere girigen INL. Selim, basta Fransizlann Misur't isgali oF mak izere birgok ic ve dis sorunla ugras- ug gibi gericilerden de tepkiler aldi, Ru- meli eyaletlerinde dagh eskayasinin, Pas- Panoglu'nun, Vidin ve Belgrad yamakla- unin eylem ve ayaklanmalani, 1806'da Edime'de toplanan ayanlann istanbul'a yirlime kararian, tstanbul'daki ortami da- ha da gerginlestirdi, 22 Subat 1807de in- i - 323 KKABAKGI MUSTAFA SIRKATIBi AHMED BEY’IN PARCALANMASI Sultan Mustafa’nin tabta gikmast ile herkesin génlii rahatlamists, Halkin seving .gésterileri sirerken mabeyinci Ahmed Bey'in Sogukkcesme'den asaya indirilip Ka~ priya gotiirilddgo gordldd. Herkes oraya dogru kogusmafia baslach ve gériilme- nig bir telag ve gurlltt koptu, Ne oldugunu anlamayan halk ise kacyyordu. Cink, si kalabalik oradaydh. Alaykéskii nil, kudurmus bir kafilenin géziikmesiyle ce- henneme déndii. Kiliglanni gekerek mabeyincinin tizerine aulanlar, onu gétiiren- lerin ellerinden kaptlar. Kendisini cig cig yiyecek kalabaligi goren Ahmed Bey de insan sesine hi¢ benzemeyen bir haykunsla “Aman bana kiymayin!" Terzibasi kachanesinin Ondine getirerek kalig darbeleri indermege diyordu. Onu basladiar. Her- kes birbirini iterek vurmakta o kadar gayret gésterdiler ki ceset insana benzemiyor. du. Viicudu paramparca olduktan baska elbis de pare pare olmustu. Adam as- linda cok sisman oldugundan acilmig karnunt gérenler “Domuz, amma da yaghiy- mus!” diyorlarch Asiler bu isi bitirdikten sonra Bab-1 Himayun’a giderek bayraklann iki yanda diktiler ve tlifekleri ellerinde oldugu hélde padisahin selamliga cikmasim beklemek tizere Sultanahmed Camii'ne kadar olan Bab-t Himayun’a dogru geldigi vakit, riiltd Kopra, Kapidan gikan padisah, reli adamlan goriince, korkudan yizit giizel bir geneti ki kafesten raklan ellerinde, tifekleri sitlannda padisahimuz vardit” diye baghrarak giliz donanmasinin Istanbul'a gelmesi, Rusya ile savas durumu, énceki durgun dénemde yasanmayan gelismelerdi. Ule- ‘ma arasinda Bau tarai askeri efitimi ve Ni- zam-1 Cedidciligi onaylayan pek az ay- din din adamu varch. II. Selinin miizik ve eilence diiskiinligi, kent halkunin konak, ali, mesire yasamlanna giderek daha faz" la ilgi duymast, Nizam- Cedid bahanesiy- le alafranga goreneklerin moda olmasi, gerici cevrelérin “din elden gidiyor!” yay- garasiyla kiskurtmalara kallasmalanna of tam hazirlamigu. Olast bir ayaklanmayt bastracak deneyime ve yetenege sahip devlet kadrosu da yoktu. Vaizler, selatin camilerde korkusuzca “Askere setre pan- tolon giydirip imamna noksan getiren, Onlerine muallim diye Frenkleri diistiren padigaha Allah da yardum etmez!” diyebil- mekteydiler. ingiliz donanmasinin Istanbul dnlerine geliginde de halk arasina “Padigah, ingiliz Ve Rus hilkiimetleriyle anlagmus. Yakinda Rus donanmasi da gelecek!” dedikodusu yayllds, Yeteneksiz ve Ongorliden yoksun verirlerle bilgisiz ulema, salt cikarlan pe- sindeydiler. *“Nizam-1 Cedid izre Muisli- manlara kefere urbalan giydirilerek dev- Jet dinden uzaklasunlacak!” diyen Tayyar Pasa bunlardandh. “Simdi ne sipahi, ne ye- niceri var. Cmlesi bast gapkali Frenk ol- du... Padisahin haremindeki cariyeler, te- settiir icin don dahi giymeyip Frenkvari fistan ve kafiristan elbiseleri giymektey- misler... Sultan fbrahim'in ciinundan bas- ka huyaneti yoktu. Onun hapsine ve kat- line fetva verenler, acaba bunun gibi, Is- lam dinine aykun davranan ve halka olan- ca kOtUlgi ortada bir padigah icin ne yolda fetva verirlerdi?” s6zleri, kahveha- nelerde, carsilarda, iskelelerde de uluora konusulmaktayds. Istanbul halla, II. Se- lim’ zevk sefa pesinde, dinsiz imanstz 22- sahada dizildiler. Selamhga cikan padisah, saray kapisi derhal acilds. Cehennemt bir gii- Omriinde gérmemis oldugu bu korkung geh- sapsari kesildi. Kendisi o kadar nazik ve km bir kumruya benziyordu. Karakullukcular, bay- padisahla beraber yiirliytip “Masallah ne giizel ‘onu Ayasofya'ya gotiirdiller. 6. Ofulubyian'sn Ruznames, lst, 1972, . 1-12 lim bir hiktimdar sanmaktayd1. Yenice- rilere “Cedid askeri olur musunuz?* diye soruldugunda: “Has! Moskof olurum, ce- did askeri olmam!” cevabint vermekteydi- ler. Yenicerileri kiskurtanlar arasinda Fran- siz eleisi de vardt. Adamlan, “Vezirler oca- &1 kapaip mevacibi kendi ceplerine ata- caklarmiig!” dedikodusunu yaymaktaydilar. Ayaklanma éncesi ilk ciddi olay 1806" da “Edime Vakeas1" olarak tarihe geen ve Silivti, Gorlu, Tekirdag halklannun Nizam- 1 Cedid birlikleri kurulmasina gésterdikle- 1i siddeili tepkiyle ortaya ciku. Bir ic savas giiclilde Snlendi. IIL. Selim, sadrazams, seyhillislams ve yeniceri agasin: depistir- di, Yeni sadrazam Kegiboynuzu Ibrahim Pasa, Silistre cephesine gitmek Uzere 12 Nisan 1807'de orduyla Istanbul'dan hare- ket etti. Giden birlikler arasinda Nizam-1 Cedid taburlan yoknu. Bunlar, olasi bir ka- nigikligr énlemek ve kent giivenligi icin a- hkonulmustu. Sadaret kaymakamligina atanan Kése Musa Pasa ve Seyhiilislam Auaullah Efendi, bir yandan padisahin gi- venini kazanmaya caba gésterirken, bir yandan da Sehzade Mustafa (IV,) ile giz- lice temas etmekteydiler. Istanbul'da “Karakollara Nizam Cedid askerleri konacak, Karadeniz kryilarindan ve Trabzon'dan yazilan 2.000 yamaga ni- zam urbast giydirilip Bogaz kalelerine yerlestirileceklermis! sdylentileri dola- grken Kése Musa Pasa, Karadeniz Boga- 2 Nazin Ingiliz Mahmud Efendi'yi yamak- lara Nizam-t Cedid iiniformalan giydis- mekle gorevlendirdi. Ama, gialice haber gonderip bu elbiseleri giyerlerse dinden gikacaklan konusunda da yamaklan uyar- di. Yamaklar kendi aralannda toplanup bu konuyu tarusular. Ayni giinlerde, Karaman valiligine atanan Samh Ragib Paga, salt pa- disaha yaranmak i¢in, nizam ya da asé-