Kitab Al-Hiyal Al-Jazari

•
• •• • •
•
TERCUME-1 HIYEL
Mekanik Terciimesi
•
•
• 1·
r--
.
•
,..._J
;._)
,_. _)
~
•
• •
• •
•
• •
• •
• •
'\
• •
TDRKiYE YAZMA ESERLER KURUMU BA~KANLIGI YAYINLARI: 38

Bilim ve Felsefe Serisi : 17 •
Teknoloji ve Uygulamalt . •
'
Bilimler Dizisi :3
- -
KitabznAdt : TERCUME-i HiYEL [TERCUME-i EL-CA.Mi' BEYNE'L-iLM
VE'L-A'MELi'N-NAFi' FI SINA~T'iL-HiYEL]
Mekanik Terciimesi
•
•
Muellifi : Ebu'l-'izz el-Cezer1 (o. 13. Yiizy1l)
•
Mute;-·cimi : Anonim (Sultan .III. Murad Donemi, 16. 'Yiizy1l)
Ozgun Dili : Osmanl1 Tiirks:es·i
Haztrlayanlar : ihsan Fazl1oglu Mustafa Kos:
istanbul Medeniyet Dnv. Edebiyat Fak. Bilecik ~eyh Edebali Universitesi
' .. .. .. .
Felsefe Boliimii, Ogr~~m \.}ye~i~ P_ro£ Dr. Turk Dili ve Edebiyat1 ·Boliimii, Pro£ Dr.
•
( -. ·\\I 1<·;
- -- : J/
•
Ar;iv Kqyzt : Millet Yazma l;ser~iitiipha~, ~ Emiri Miiteferrik, No. 227

'--
/ ,
Kitap Tasartm : Abdusselam Fer§atogl~ ;·
~- • •
Yaptm : Foto~ika Ltd. '.~ti. '' / ' . -r'J'J •
,__J ,y v ~
Baskt : Bilnertv1atbaaq 1k ~e . mka a)' n. A.~.~

• Dudw.I OSB 1. <ia'dd o. 6 Umran~/ istanbul
• Tel: 4fa44 03 www.bi n t.net.tr I Sertif.i a No. 31345
Baskt Yeri ve Ytlt •
~/ ~(y
•
Baskt Miktart : 1. Bask1, 2&0'0 ag_1£) · ~ ~l ~ '-;J .
KOTUPHANE BILGi KARTI

Library of Congress A CIP Catalog Record
Ebu'l-'izz. el-Cezeri
Mekanik Terciimesi, Tercume-i Hiyel •
•
1. Mekanik, 2. Teknik, 3. Cezer1, 4. Fizik, 5. III. Murad, 6. Anonim
I
ISBN: 978-975-17-3740-3
• • •
Copyright© Tiirkiye Yazma Eserler Kurumu Ba~kanl1g1. Her hakki mahfuzd.ur. •
Biitiin yay1n haklar1 Tur·kiye Yazma Eser·ler Kurumu Ba;kanltgt' na aittir. Ba§kanl1g1n izni
olmaks1z1n tiimiiyle veya kismen, his:bir yolla ve his:bir ortamda yay1nlanamaz ve s:ogalt1lamaz.
T. C. Tiirkiye Yaztna E~erler Kurutnu Ba~kanltg1
· Siileymaniye Mah. Kanuni Medresesi Sok. No: 5 34116 Fatih I istanbul
Tel. : +90 (212) 511 36 37
Faks: +90 (212) 511 37 00
info@yek.gov. tr •
www.yek.gov. tr
•
•
•
•
•
,
•
•• • • •
•
• • •• •
•
MEKANIK TERCUMESI
•
(iNCELEME - \:EViRi YAZI - TIPKIBASIM)

._;J -y.-; / - J
~· - '\ \ I r ( ·;
( J-- - - -._}_ [/
•
/ J fJ
'---
•
"'-. /"--. \ •
v /'
~
"'-. "' V". .
~
•
v /'v
• I
. I
"'
,__J
•
• .. ~ "((' •
• •
• HAZIRLAYANLAR
• v
•
IHSAN FAZLIOGLU MUSTAFA KO
TARiHI VE TEKNiK DEGERLENDiRME ~EViRi YAZI VE DiL iNCELEM Si
•
• •
TORKIYE
YAZMA
ESERLER
KURUMU
BA(;KANLIGI
•
• •
•
• •
TAKDiM
•
insanl1k tarihi, ak1l vtt dii§iince sahibi bir varl1k olan insan1n kurdugu medeni-
yetleri_:_ medeniyetler aras1ndaki ili§kileri anlat1r._insan, zihn1 faaliyetlerde bulun-
ma kabiliyetiyle bilim sanat ve kiiltiir degerleri iiretir, iirettigi kiiltiir ve dii§iince
ile de tarihin ak1§1na yon verir.
Medeniyetler, kiiltiirler, dinler, ideolojiler, etnik ve mezheb1 anlayi§lar aras1n-

daki ili§kiler kimi zaman c;at1§ma ve ayri§malara, kimi zaman da uzla§ma ve i§.
birliklerine zemin haz1rlam1§t1r.
insanlar1n, toplumlar1n ve devletlerin giicii, iirettikleri kiiltiir ve medeniyet de-

gerlerinin ~arl1g1yla olc;iilmii§tiir. in§anog u. olarak daha ayd1nl1k bir. gelecek in§a
•
/ I N
ve medeniyet degerlerinl geli§tirebilm_e~izle miiffikiinjiir.
~-
Bizler, Selyuklu'dan ~anh'y,<(ve / um'!}u 'yet'e ~ar biiyiik devletler kuran

•
. l / ~J
·tasavvuru yatmaktad1r. ? , :=J
I ', r l
siiziiliip gelen kiiltiirel birikim bizii£ ' iJ-Ju)luk bir zenginlik kaynag1d1r. Bilgiye,
hikmete, irfana dayanan medeniyet degerlerimiz tarih boyunca sevgiyi, ho§gorii-
yii, adaleti, karde§lik Ve dayan1§may1 on planda tUtffiU§tUr.
Gelecek· nesillere kar§1 en biiyiik sorumlulugumuz, insan ve alem tasavvuru-

•
•
muzun temel bile§enlerini olu§turan bu e§siz miras1n etkin bir §ekilde aktar1l-
mas1n1 saglamakt1r. Bugiinkii ve yar1nki nesillerimizin geli§imi, ge<;mi§imizden
devrald1g1m1z biiyiik kiiltiir ve medeniyet miras1n1n daha iyi idrak edilmesine ve
•
sahiplenilmesine bagl1d1r. · •
Felsefeden tababete, astronomiden matematige kadar her alanda, Medine'de,

Kahire'de, ~am'da, Bagdat'ta, Buhara'da, Semerkant'ta, Horasan'da, Konya'da,
•
•
Bursa'da, istanbul'da ve cografyam1z1n her ko§esinde iiretilen degerler, bugiin tiim
insanl1g1n ortak miras1 ha.line gelmi§tir. Bu biiyiik
.
emanete sahip c;1kmak, bu bii-
yiik hazineyi gelecek nesillere aktarmak oncelikli sorumlulugumuzdur.
.
•
• •
•
•
•
Yirmi birinci yiizy1l diinyas1na sunabilecegimiz yeni bir medeniyet projesinin

dokusunu orecek degerleri iiretebilmemiz, ancak sahip oldugumuz bu hazinelerin
ve zengin birikimin i§lenmesiyle miimkiindiir. Bu miras bize, tarihteki en biiyiik
ilim ve dii§iince insanlar1n1n geni§ bir yelpazede iirettikleri eserleri sunuyor. <:=ok
•
ye§itli alanlarda ve disiplinlerde medeniyetimizin en zengin ve benzersiz metinleri-
ni ihtiva eden bu eserlerin korunmas1, terciime ya da t1pk1bas1m yoluyla i§lenmesi
ve etkin bir §ekilde yeniden in§a edilmesi, Biiyiik Tiirkiye Vizyonumuzun onemli
bir pars:as1d1r. Bu dogrultuda yap1lacak s:al1§malar, his: §iiphesiz tarihe, ecdad1m1za,
gelecek nesillere ve insanl1ga sunacag1m1z eserleri iiretmeye yonelik fikri s:abalar1n
has1las1 olacakt1r. Her alanda ol1~~~ g1 i/~iljm, dii§iince, kiiltiir ve sanat alanla-
•
'--
olmaya ba§layan bu hazinelerin iilken1fze ve tiim inJRnl1ga hay1rlar getirmesini •
~ ~
temenni ederim. Aziz m~imiz\ 13u. ~ ~!km neti)ilcelterek muhafaza etmeyi •
si.irdi.irecektir. I /( ' i " ~

. I " / -:_J
::) Re~p Tayyip Erdogan
'1~ ~
•
~ ~ " ~ { c.
T.
• v--J V / ~· ( r Cumhurba~karu ·
• •
•
•
• •
--
•
•
• •
\
• •
• •
• • •
•
•
• •
..
• •
•
•
I • •
•• •
•
• • • •
- ---1
--._)
•
r--I
r--I
•
•
,....._/ ,..._J
j :_) •
•
•
? -
~ -)
~- ~ ~
• •
•
• /' •
Qr / V "2-( / • •
~~ ~1 :cJ -r~1 _v ~ •
•
•
•
• •
• •
• • • •
•
• • • •
•
•
•
• •
•
• •
• •
•
•
• •
• •
•
•
•
• •
•
i~iNDEKiLER
TAKDiM • IV
•
~EKII,LER TABLOSU XVII •
GiRi~ XXI
•
Nfisha Haklonda Teknik A~1klamalar XXI
ilm-i Hiyel Nedir? XXIII
Cezerl' den Once ilm-i Hiyel XXVI
Cezerl ve ilm-i Hiyel XXVII

XXIX
xxx
Eserin Diline Dair XXXII •
•
xxxv •
Kelimeler XXXVI
XXXVIII
.
XLIII
•
• •
•
NEV0 -I EVVEL
Binkfunlar y acru ~ol Suverdur ve E§kal Beyan.1ndadur ki Anlarufila
Sacat-i Miisteviyye ve Sa'at-i Zamaniyyeden MaQi Olanlar Ma'liim Olur 12
• •
NEV'-1 EVVELDEN ~EKL-1 EVVEL
Binkamdwr ki ~uy]a cAm_el Olunup Anufila Sacat-i Zamaniyye
~ol
Ma'lfim Olur 12
•
Fa~l-1 Evvel Bink:am-1 Mezbiirufi. Zahiri ve Macnasrm Beyan ider 14

Fa~l-1 Sam A'mal-i Mezbiire i~iin Lazrm Olan ij1zane-i Abuii ve Sayir
Alatufi Keyfiyyetini Beyan ider . 20
I
Fa~l-1 Sali§ MalJrec-i Ma i~iin c:Amel-i Diistiirufi Keyfiyyeti Beyanmdadur 28
Fa~l-1 Rabic E§ba~-1 Mez].direniifi Keyfiyyet-i cAtnelini Beyan ider 38
• •
•
\
• •
.
Fa~l-1
ijamis E§ba~-1 Mezk_iireniiii Elleriniifi MulJarrilderini ve
Keyfiyyet-i J:larekatuu ve BevvaJParufi Keyfiyyet-i ~avtun Beyan ider 40
NEV'-i EVVELDEN ~EKL-i sALis
Finkan-JJ. Zevr~dur, Ya'nI Bir Zevr~-~ekldiir ki Anuiila Sacat-i
- -
Milsteviyyeden MaqI Olanlar Maclum Olur 52
• Fa~l-1 Evvel Finkan-1 Mezbiiruii Zahirin ve Macnas1n Beyan ider 52
•
. s·
Fasl-1 - a.m Zevrakufi
. ve Mikebbenufi ve Sucbanuii
- ve Kasrufi
. . ve
~ubbeniifi Keyfiyyet-i Acmalli Beyanmdadur 56
Fasl-1 Salis Bat1n-1 Havdda Vadc Olunan Tarcehar ve Tarceharuii
• - - • • • t •
- • •
Dahilinde
..., . Olunan Kiireniiii ve Bunlara Miitecallik. Alatuii
Vad'
Keyfiyyet-i cAmeli Beyanmdadur 62
•
Fa~l~1 Rabic ~ab~-1 ~atibiifi~~J?l~ijnW~eyfiyyeti ve Afia Miitecal~

~l _r _[_J v r
•
Olan AfJ.vali Beyan Ider ( 72
/ .v N '---
Fa~l-1 ijamis Bazufi Keyfiyyet-i cAJn in ve Benarl1~uii

. / -r-~
Mekamn1 Beyan ldet 1 / ~· · 76
,..____) " / ~ .
Fa~l-1 Sadis Tarce~dan Benjd~~·· , fie Olan~sileyi ve
Tarceharuii S~b1~ VaQ' Olwrtin ·r¢ay1 ve~-1
•
. •
•
Mezbfuufi Sayir M'.U;hlpunat]m ve . yfiyyet-i JJtaift'\etini Beyan Ider 82
j
---~ :5. ~
NEV'-i EVVELDEN ~E~-i ~ '{ ,J ~ , •
usftvi rv~ac -
•
Finkan-] Ffldiir ki Anuiila"saiar-i Olur
-../-- - rr-r - - r:u \'-;::.>
~
86
Evvelki Fa~l Finkan-1 Mezbtirlln . Jiiin Beyan idet 86
ikinci Fa~l Finkan-1 Mezbfirdan ~adrr Olan A'mfili Beyan ider 88
U~inci Fa~l Filiifi ve Seririiii Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamndadur 92
Dorciinci Fa~l Bai1n-1 Fi1de Va<J' Olunan Alat1 Beyan ider . 94
•
•
•
Be§inci Fa~] Serir Ustinde 96
Altmc1 Fa~l Feyyaliifi Keyfiyyet-i ·CAmelin ve Feyyaliifi Elleriniifi
M;uJJ.anikin Beyan ider . . 102. •
•
Yedinci Fa~l Serir Ustinde VaQ_c Olunan Esaffniifi Keyfiyyet-i cAtneli

Beyarnndadur 108
Sekizinci Fa~l ~a~ruii Keyfiyyet-i cAmeli Beyarnndadur 108
•
To~ZIIlCl Fa~l ~ol Mizabufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyin1ndadur 112
Onunc1 Fa~l Benad~ Dil§ecek ij:avq1 Beyan ider 116 -
•
• •
•
•
On Birinci Fa~l N1~f1 ~ ve N1~f1 J>.ara Olan I:Ia~anufi Keyfiyyet-i
cAtnelin ve 01 Ha1kanufi
• •
Muharrikini
•
ve Kubbe
•
Ustindeki Kavsiiii
•
J:Iareketini Beyan ider 124
On i:kinci Fa~l Rev§eniiii Keyfiyyet-i cAmeli Ve Rev§ende Calls Olan
•
~atJ.~ufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur 132
On U~inci Fa~l Mihver-i ValJjd Ustinde Vaqc Olunan iki Sucbanufi
On Dordinci Fa~l ~ol Alet-i ~arrriifi. cAmeli Beyanmdadur ki istimac
idenler J>.ubbe Ustinde VaQc Olunan Tayiriifi ~avt1 Zann iderler 142
On Be§inci Fa~l Frliifi Omuz1nda Vac;lc Olunan ~ade}J.iiii Keyfiyyet ve
Bapnnda Mu<=all~ Olan Meranuii 'Ameli Beyamndadur ve Binkam-1
Mezbiiruii Keyfiyyet-i Tertibi Dalµ Bu Fa~lda Mubeyyendilr 146
Binkam-1 Kasdur ki Anufila S~t-i Mji~tevi}ryehoo Ge~dilgi ve •
·Eczas1nufi Ge~diigi Mac:liim Olur ' / ~ 152

---J / ' / .
152
Fa~l-1 Sam G1ta-i ~bfrruiiX~fi et-i elint!' Katib-i

Mezkiirufi MuIJ.a.rrltfni Beyan Ider ,__) 158
"r- :.0
162
-
•
Tliviislar Binkarrndur ki Anuiila sacat-i Musteviyyeden MaQI Olanlar
Macliim Q]ur 168
· Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezbiirufi. Zahirin ve Macnasm Beyan ider

'
168
Fa~l-1 Sam Binkam-1 Mezbiir i~iin Alet-i Ma cAm.eliniifi Keyfiyyeti
Beyantndadur 172
Fa~l-1 Sali§ Erkek Tavusufi Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamndadur 176

Fa~l-1 Rabic ikinci Mi}Jirabda Vacjc Olunan Tavuslarufi Keyfiyyet-i
cAmeli Beyamndadur 184 •
Fa~l-1 ijfunis Di§i Tavusufi Keyfiyyet-i cAmelini Beyan ider 188

Fa~l-1 Sad.is Camlar Keyfiyyet-i c:Ameli Beyamndadur 192
NEVc-i EVVELDEN ~EKL-i SA:Bic I
Binkam-1 Seyyafdur Yacni Bir Sfiretdur ki Alt1nda ~111~ Tutup Sac:at-i

Miisteviyyeden MaQi Olanlan Bildiiriir 206
•
\
• •
Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezburufi. Zahirin ve Macnasm Beyan ider 206

Fa~l-1
Sam Benadi15. Va<;tc Olac~ Mizabufi Keyfiyyet-i 'Amelini ·
Beyan ider · , 214
-Fa~l-1 Sali~ Gulam-1 Mezbiirufi Ciiliis1 i~iln-Yaqc 216
NEV'-i EVVELDEN SEKiziNCi SEKL
•
Binkam-1 Katibdilr ki Anufila Sacat-i Milsteviyyeden MaQ.I Olan

•
Ma'liim Olilr · 226
-
Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezbiirufi. Zahirin ve Macnas1n Beyan ider 226·
Fa~l-1 Sam G1lafufi ve MevQi~-i Benad1~ufi cAmeli Beyamndadur 228
Fa~l-1 Sali~ Serir Ustinde MevQfiC Olan Katibiifi cAmelini Beyan ider 234
_, ..
• •
NEV<-t EVVELDEN TO~UZJN~J ~,E£:-

Binkani-1 J>rrddur ki AnufilacSaca~usfuj'i . · rden Mac;II Olan Maclfim Olur 240
••
/ I N •
Fa~l-1 Evvel Binkam.-1 Mezbfirufi ~· 'n vi'Ma<nasm Beyan tder 242

1
. 244
'./ v / ./
•
NEV'-i EVVELDEN 9Nrnc1 KLv ·
,..__j __t "
~ J
•
Binkam-1 Ebvabdur kiAnufila Sa'1!t-i ··s viyyedefj •
j
[Ma.QI Olan] Ma<lfim ~ ,.:ij 248
, / ' ' ~
• F~l-1 Evvel Binkam-1 M~- "' ... · · ~~~cnasm Beyan tder 248 •
Keyfiyyet-i 'Arnelin Beyan Ider 252
iKiNCiNEVc
Mecalis-i Saraba Lay~ Olur ~firetler ve Aynfilar Beyanmdadur 258
•
•
•
NEV'-i SANfDEN ~EKL-i EVVEL
Bir Kase Yacni ~adel)diir Ki Meclis-i ~arabda l:liikm ider 258
Fa~l-1 Evvel Sekl-i Mezburufi ~ifattru ve Macnastru Beyan ider 258
• j
•
•
Fa~l-1 Sam ~ade}J.-i Mezbiiruii Keyfiyyet-i cAmelin Beyan ider 260

NEVc-i SANfDEN ~EKL-i SAN!
Bir is:adel)diir ki .Meclis-i ~arabda J:Iiilan ider 266
•
Fa~l-1 Evvel ~adel}.-i Mezbfirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider 268
Fa~l-1 Sam J>.adeli-i Mezbiiruii Keyfiyyet-i cAmeli Beyamndadur 268 •
• •
•
•
. - - . - .
NEV'-1 SANIDEN ~EKL-I SALIS
Bir ~ekldiir Id Meclis-i ~arabda I:Iiikm ider ve ~ade}J. Kime Virilmek
Gerekdiir Ant Tacyin ider 274
Fa~l-1 Evvel ~eld-i Mezbiirufi Zahirin ve Macnasm Beyan ider 274
•
Fa~l-1 Sam Seriri:ifi Ve Esapniifi ve Elinde ~urabI Tutan Cariyeniiii

Fasl-1 Salis iki Kasruii ve Cevanniiii ve Rakkasufi ve Kasr-1 Sanide
•
6 - - a II e • a • • -
Zahir Olan ~a:ij~ufi ve Farisiifi Keyfiyyet-i Acmalini Beyan ider 286

Fa~l-1Rabic Jj1zane-i Manufi Keyfiyyet-i 'Amelin, E§kal-i Me?;kiirenilfi
Mu}J.arriklerini Beyan ider 292
-
Fa~l-1ijamis Alet-i Zemriifi Ya'ni Nay-zeniifi ~adiisma Sebeb Olan
-
Alatufi Keyfiyyet-i cAmeli Be'liiomdadUJ 312
-. _:J: \ 1 I ;r
1
iKiNCi NEV'DEN DORDiNc,t~--Jy..___fJ

.Bir Zevr~dur ki Biirkeye VaQ' Olu~~ . 318 •
1
Fa~l-1 Evvel Zevra~sMezbiiriin,z~ v Ma'~m Beylin ider 318 •
J / J ~
Fa~l-1 Sam Zevr~~
..---1 ve Drug,· -i'' , vt . da aqc olb:1an Alatuii
1
Keyfiyyet-i 'Ame · eylin jde{ 2} 320
Fa~l-1 Siilil! Suffe U~de Vruf 01 nan~evanntlii/Keyfiyyet-i <Amelio

Beylin ider .~ r ' / ' / / (' 324
•
Bir Bat1yyediir ki Meclis-i ~araba Getiiriirler ve I~ine ~arabdan BirJ.ca~ Neve

~oyarlar ve ~u Dalµ ~oyarlar. Ve 01 Bap.yyenilfi Esfelinde Bir Biizal YacnI
~arab ~oym~ i~iln Mu~lu~ ~eklmde Bir Delilk Vagc Olunmt§dur ki Bat1yye
'
i~re va4c Olwian Sarabdan 15.angll Nevci Murad iderlerse An.dan Alurlar 332
Fa~l-1 Evvel ~eld-i Mezbiirufi Zahirin ve Macnasm Beyan ider 332
Fa~l-1 Sam Bapyyenilfi Keyfiyyet-i cAmeli Beyamndadur 336
Fa~l-1 Sali~ cAmel-i Biizal Beyan1ndadur 350
iKiNCi NEVCDEN ALTINCI ~EKL
•
Bir ~ab~-1 Ned.Im Siiretidiir ki Meclis-i ~arabda Melikiiii Cw<as1n.1 i~er 360
Fa~l-1 Evvel Suret-i Mezbiireniifi Zahir ve Macnas1n Beyan ider 360
Fa~l-1 Sam Sfiret-i Nedimiifi Keyfiyyet-i <=Ameli Beyamndadur 362
iKiNCi NEVCDEN YEDiNCi ~EKL
Bir Gulamdur ki Elinde ~adeb Tutup ~adeltle Padi§aha Sarah Swiar 372
•
\
• •
Fa~l-1 Evvel Sal}i-i Mezburufi ~ahirin ve Macnasm Beyan ider 372

Fa~l-1 Sam ~iiret-i Mezbureniifi Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamndadur 374
,
Fa~l-1 Sali~ Gulam-1 Mezbiirufi Ellerinilii Keyfiyyet-i <=Ameli ve
-Semekeniifi Keyfiyyet-i cAmeli Beyanmdadur 376
iKiNCi NEV'DEN SEKiZiNCi ~EKL
•
Bir Sab~dur ki Bir Elinde ~urfil}.I ve Bir Elinde ~ade}J. Tutup ~urfil}.Iden
~ade}.le Sarah ~oyup i~er
•
382
-
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi Zahirin ve Macnas1n·Beyan ider 384·
Fa~l-1 Sam Gulam-1 Mezbiirufi ~ol Elinilfi Keyfiyyet-i cAtneli
Beyamndadur 384
iKiNCi ·NEVCDEN TO~UZINCI SEKL .
Bir Serir Ustinde iki ~ab~dur ki.1'6f· ·· 7
r .. Bir Elinde ~urfil}.I ve · · ••
Bir Elinde ~adeJ:i Vardur ( / J - - - - -~y fJ 390

'-- •
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi zab}ri ve Macnasq:r·Beyan ider 390

,..._J .. .. /
r--·
.
Fa~l-1 Sam ijlzane-i-N.fanuii~
...---/1
f~yy' t::i c eli ~anmda ·
~ -
392
•
Jj:1zan~n . up Elinde ~l,tle ~a.rah Tutar

•
• Bir Ciiriyediir ki Her 400
j
I · r l
." .' ..·"400
• ........ / ...... " (
l
I, \':·~·~i1 ·" 'j(;.,,( ' · ,·
'
·:'·
I,~:: •
•
. •''\'I· I .i,•1J~~ 1, 1'11\), \"

I ''\,I , • " • • I' •I 1
I •;•,'.','{tiJ •1
',',,1• I Ai•
,.,.,·,I ·J,t• ,JI''' '1,\ 1. ' 'j·\, .,.1
-~ SJ
''. ~· fil',,' 1 '•
Beyamndadur Jl o . 404
•
uc;iNci NEvc
Gun-a-gfin i;bruper, Legenler Beyamndadur 410
U<;iNCi NEV~DEN EVVELKi ~EKL •
• Bir ibn1cdilr
•
ki Bir Meclisde Lii]esinden Gab Sovuk
•
Su ve Gab Issi ve
• •
Gab Mahliit Su Akar
\rJ • • •
· 410
Fa~l-1 Evvel ib~-i Mezbiiruii Zahirin ve.Macnasm Beyan ider 410 •
•
Fa~l-1 Sam ibril.<.iifi ij:anelerine ~u Doken ~adefenilfi. Keyfiyyet-i cAmeli

Beyanmdadur 414
uc;iNci NEvcnEN iKiNci ~EKL
•
Bir ibn~dilr ki Meclise i\i.Q.ar idiip Bir KiirsI Ustine VaQ.c ideler. Hemin Sacat
· 01 ib~iifi. Ostinde Bir Tayir Aveze ider, 01 Biilbillesinden ~u ~ar 422
•
•
Fa~l-1 Evvel ibrl't-i Mezbfirufi Zahirin ve Macnasm Beyan ider 422
•
•
•
•
•
•
Fa~l-1 Sam ihril.<-i Mezbiirufi G1tasmuii Keyfiyyet-i cAmelin Beyan ider 428
uc;iNci NEvcoEN uc;iNci ~EKL
Bir Gulamdur ki Padi§ahufi Eline Abdest i~iin ~u Doker 436
Fa~l-1 Evvel Sekl-i Mezburufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider 438 •
Fa~l-1 Sam Jjtzane-i Manufi ve Yed-i Yiisranufi Keyfiyyet-i cAmeli

Beyarundadur 442
•
uc;iNci NEvcnEN noRDiNci ~EKL

.
Bir Tavusdur . Vududa
ki Hin-i . Minkanndan
. Su
., Doker 452
Fasl
•
452
•• • • • •
Uf;INCI NEV'DEN BE~INCI ~EKL
Bir Tast-1 Rahibdilr ki Yacni Bir Legendilr ki Ortas1nda Bir Rahib
Vardur ki Hin-i Fasdda Legene.Nazi},L)lb.,. . Demilii Kadrini iclam ider 456
• •
(
- · -\ \
J-- -
1-
-
r'" /
-""-!. [
·
Fasl-1
•
Evvel ~ekl-i
't.f
Mezburufi Zahirin
• / ,
v itiasm Beyan ider 456
•
•
Fasl-1 Sam Rahib-it Mezbiirufi Muh · " · Bey- er 460
• - ----J /" .• / .
fr<;iNCi NEVCDEN ~ CI ~E v / ?
Ta§tu'l-Katibeyndiir - Bir Lege fir ki fi tinde iki atib Sekli
Vardur ki Mef~uddan ~il Olan" e .. ' ~dannt iderler wr--_ 466
468
~ {
•
Pasl-1
. - SanI Bu ~eklde
'/ Mt/7kiir
;_r-- ./ 61mfiki
r ah(i
r- - - \ r< ___,.
N uharriklerini
•
Beyan ider 474
-0C:iNCi NEV<DEN YEDiNCi sEiflj ,J J-
•
Ta§t-JJ. ij:asibdiir 482

· Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi Zahirin ve Macnasm Beyan ider 482
'
Fa~l-1 Sam Burc-1 Mezbiirufi ve Burcdan Zahir Olan ~ab~ufi

.. . . . . ..
Uf;INCI NEV'DEN SEKIZJNCI ~EKL
Tastu'l-Kasrdur ki Anufila Daht Mikdar-1 Dem Maclum Olur
• " ~ \_.? •
492
Fasl-1
•
Evvel 492 •
Fa~l-1 SanI Esapn-i Sittiifi ve ~a~rufi. Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamnda 494

U(:iNCi NEVCDEN TO~UZINCI ~EKL
Tast-11 Tavusdur ki El Yum~ i~iin Meclise il)Q.ar Olunur 504
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezbfirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider 504
•
•
• •
Fa~l-1 Sam Ta§t-1 Mezburuii ve ~a~rufi ve Gulamufi Keyfiyyet-i

cAmelin Beyan ider •
506
Fa~l-1 Sali§ Ta§t-1 Mezbfuufi. ve Kacb1nufi Keyfiyyet-i 'Ameli
Beyamndadur 510
Fa~l-1 Rabi' Tavusufi Keyfiyyet-i 'Amell Beyamndadur 514
U<;iNCi NEVCDEN ONINCI ~EKL
•
Ta§t-] GulRmdur. Ve Bu ~ekliifi Al)vali.iki Fa~lda Beyan Olunmi§dur

•
520
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi Zahirin ve Macnas1n ·Beyan ider 522·
Fa~l-1 Sam Legeniifi ve Legen i~inde Va4c Olunan ~azufi Keyfiyyet-i
cAmeli Beyamndadur 526
•
•
~. I<·;. )
·J{ \.I --
• •
•
DORDiNCi NEVC ( ._.,,_.- .......,_ [ r
•
Gfin-ii-giin Fevvareler y acru SadtrVanlar ~y- 'n~ur 532

. 1· '
~EKL-! EVVEL ,__1 '- / v ~ •
Biirke I~inde Vagc Olmmll§ Bir-6iv'3fe ' iir . Bir Sa,lt M~dan ~uy1
JµQib-Mi~lil Mun~1~lup Bir a~t en . o- a Miiteblbddil Olur ve
Alt1 Yirden Savlecan ~ 0ir11nde Fevtr::. de =:J 532
. • ~ r--J
Fa~l-1 Evvel -.l~, ~ ~ 532

j
/ . , ',
•
Fasl-1 Sam
• -
r "">
Q~/ / ' / (.( <'· (
534
•
•• • • " • "'I.. •
DORDINCI NEVcDEN IKINCI~ ..1- 538
DORDiNCi NEVcDEN Oc;iNci ~EKL 542
DORDiNCi NEVCDEN DORDiNCi ~EKL 548
DORDiNCi NEVCDEN BE~iNCi ~EKL . 552
•
Fasl-1
•
Evvel 552
•
Fasl-1
. Sam
- • 556
DORpiNCi NEV<=DEN ALTINCI ~EKL •
560 •
•
Fasl-1
•
Evvel 562
Fa~l-1 Sam Mizan Gibi VaQ.c olunan Cache Keyfiyyet-i cAmeli
Beyamndadur 566
•
Fa~l-1 Sali§ Ma~abb-1 Manufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur 568 ·
•
'
•
•
• •
•
•
• •
•• • • • •
DORDINCI NEVcDEN YEDINCI ~EKL 574
Fasl
•
574
•• • a • • •
DORDINCI NEVcDEN SEKIZINCI ~EKL 580

•
DORDiNCi NEVCDEN TO~UZINCI ~EKL 584
DORDiNCi NEVCDEN ONINCI ~EKL 590
•
-
~ol
Alatdur ki Anlaruii]a <;o~ ~ulardan ve cArru~ Olmayan J5.uyulardan
Emakin-i Makas1dine
• •
Su
•
Ref<: Olunur 598
SEKL-i EVVEL
Bir Aletdiir ki Dabbe ile Devran !<J.iiP, v7 _~ ~udan ya Derifi Olmayan
598
• • • • • / I ('J
BESINCI NEVCDEN IKINCI ~EKL /' -- •
.Bir Aletdiir ki Dabbe iie Deveran idiip o~ ~ulard ~uyulardan

Emakin-i Milrteficaya $Wt.ald / . B~e Seki~vvele Sebihdiir 602 •
r--11 ~ -
Bir Biirkediir ki Ortas Bir Mficev e V . . ve 01 <Amfidufi . c~d

Ustinde Bir ~ur~ Vard~Ve 01 ~ur~ - Ustinde A~dan Bir B~ara ~ekli
r ~ . .( . 608
•
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Me~i!,J~ · ·~~Macira'sm Beyan ider 608
•
-
Fa~l-1 Sam ~ekl-i Mezbfirufi. Keyfiyyet-i cAmeli Beyamndadur 610

BESiNCi
•
NEVCDEN DORDiNCi SEKL
Bir Aletdilr ki :CS:uyudan Emakin-i ·Reficaya ijati-1 Miistalpm Uzere
Su
. Kaldurur
., 618
BES.iNCi NEVCDEN BESiNCi ~EKL
Bir Aletdiir ki Diilabla Ma-i Canden Yigirmi Zirac Yire ~u Ref<: ider 624
•
ALTINCI NEVc
NEVc-i SADiSDEN ~EKL-i EVVEL 624

ALTINCI NEVCDEN iK.iNCi ~EKL
Bir Aletdiir ki Satl)-1 Kure Uzere V~ic Olan tr~ No~ianufi ve .U~a
MiivazI Olan Sat}}.ufi Ustinde Va]fic Olan U~ No~tanufi Her Ne Mekanda
V~ic Olurlarsa Merkezlerini Tacyin ider 624
•
•
'
I •
•
•
.. •
. -
Fa~l-1 Evvel
Alet-i Mezbiirenilfi Ma'nasm ve Keyfiyyet-i cAmelin
Beyan ider · •
624
•
•
Fa~l-1 Sam Alet-i Mezbiire ile Keyfiyyet-i cAmelilfi. Beyiimndadur . 630

ALTINCI NEvcnEN uc;;iNci ~EKL
Bir ~ufldur ki Bir ~andiilplli Ustine Baglanup cinde'l-Fetl}. On iki l:larfle
. cAmel Ol1nur 632
..
Fasl
•
·· 642
ALTINCI NEVCDEN BE~iNCi ~EKL .

Bir Zevr~-1 Lapfdttr ki Anufila Bir Sacat-i MUsteviyyenilfi MaQ.I Oldug1 •
Macliim 01ur 652

Fasl-1 Evvel 652
•
, •
Fasl-1 Sam ~ :'{ \ I I< ·;.J v 654

• •
•
5 • • - ••
( J---- --.._;_
/ y fJ
'--- •
SOZLOl{ 665
•
< ~
•
/•
•
- • •
•
•
•
• •
• • •
• •
• •
• •
• '
• • • •
•
• •
• •
•
• •
•
•
• •
•
•
•
• •
..
•
• • •
"
~EKiLLER TABLOSU
•
-
~ekil No . ~ekil No. Sayfa
• •
[~ekil 16/4] 20 [~ekil 113/47] 82 ~

•
• •
[~ekil 17/5] 22 - [~ekil 119/48] 88 ,
- I,,
.•
• [~ekil 18/6] 24 - [~ekil 124/50] 96
[~ekil 19/17] 26 [~ekil 126/51] 102

-
.
.
[~ekil 19/8] (2~ ·J{\. ,.._;
< ·/ ~[?ekil 130/52] - 106
..._., - (
---:. / /
[~ekil 19/9]
•
26 ~
I [~kil 133/53] 110
/
"'
/'·
' I
%V' , ~~ekifl35/54b]
:i,
[~ekil 20/10] - J
2~/";; 116
'-.. / / -../ / -r--__:J •
~
.
28 /~
I ,.
[~ekil 20/11] 120

.I
~/
• /
.
' ) ,___)
r
[~ekil 22/12] ....!. ~ 32 [~eki~3.9/56] ~
124
(
/"'-
('/
,
\- ""' A
M~~il
, /
[~ekil 87 /37] 134~/ ' J 1411s11 128 •

~7 ~
.I~ - v .
r '- I · /
"(. .../-...:,I .[j ~
[~ekil 88/38] 36 [~ekil 142/58] - 130
[~ekil 93/39] 46 [~ekil 145/59a] 136

-
[~ekil 97 /40] 50 [~ekil 156/60] 154
•
'
[~ekil 100/41a] 56 [~ekil 158/61] 160
-
[~ekil 104/42] 60 [~ekil 164/62b] 166

..
•
[~ekil 105/43] 62 [~ekil 168/63] 172 •
[~ekil 106/44] 64 - '
[~ekil 170/65] - 176
• [~ekil 106/45] 66 [~ekil 173/66] 182
[~ekil 108/46] 70 [~ekil 176/67] 188

•
~
•
•
•
•
•
•
• •
,., •
[~ekil 178/68] 192 [~ekil 278/90] 342

.
[~ekil 181/69a-b] 196 [~ekil 272/9lb] 344

•
[~ekil 183/70] 202 [~ekil 276/92b] 352
[~ekil 188/71] 210 [~ekil 278/93] 356

-
[~ekil 191/72] 216 [~ekil 281/94] 362

•
[~ekil 192/73] 218 [~ekil 283/95] 364
[~ekil 195/74b] 224 [~ekil 284/96] 368
[~ekil 206/75a] 240 -

[~ekil 286/97] 372
1J
\
)
- -
I
<-
(2~ ~-- ~1J>J~ cil 291198]
\
- _J
[~ekil 213/76b] 382
'----
[~ekil 217 /77] 254 ·""' "' [~eki~8/99] 388

- I A , / A .
)
"
[~ekil 218/78a]
'
'
"" ' ~ 398
'
/[~ekil ~0/102]
• /
[~ekil 227 /79a] r ) 266J ' , 410

r
- ' '
(
~
0
I
~ 2~0 ' ::>~~,,e,kil 317I103]

/ '-
[~ekil 229/80] '-
414
r "'-, / ~/
[~ekil 233/81] ,,
~4o r;- . r~ \~ 1$e· il 320/104a] ~\ ~
422
-
- ~0
[~ekil 238/82] •
278 [~ekil 324/105]
•
424
•
[~ekil 239/83] 282 [~ekil 326/106] 428
~
'
[~ekil 242/84a-b] 288 [~ekil 327/107] 430
[~ekil 249/85b] 300 [~ekil 328/108] 432
[~ekil 252/86] 310 [~ekil 334/109] 442
[~ekil 258/87a] 330 [~ekil 335/110] 444
[~ekil 267 /88] 334 [~ekil 338/11 la] 450 •
[~ekil 269/89a] 338 [~ekil 343/112] 456
[~ekil 269/89b-c-d] 340 [~ekil 349/113] 466

•
• •
•
• •
..
•
• • •
[~ekil 353/114] 474 [~ekil 481/151] 628
[~ekil 357/l15a] 480 [~ekil 482/152a] 630
[~ekil 365/116] 490 [~ekil 487 /154] 634
• [~ekil 372/117] 504 [~ekil 487/155] 634

-
[~ekil 381/118a] 518 [~ekil 487/16] 636
•
..
[~ekil 388/119] 530 [~ekil 488/157] - " 638
[~ekil 395/120] 534 [~ekil 489/160] 638
[~ekil 397 /121] 538 [~ekil 489/161]

- 638
.
1J l
-I
<-
(sY ~l- - -1 ~Jj~~ cil 490/162]
. ,.
[~ekil 400/122] 640

'--
~
548 "" / v, A [~eki~l/163]
•
[~ekil 404/123] 642

- I / " .' ._,.,
)
"" •
[~ekil 407/124] I
""" '
/ 644 •
v .
.I
•
" /
;--J
[~ekil 413/126] ,.. ) 56'()/ ' [~eki1 ~2/165] 644
r
.._• I
\
~ -
( 0 "
[~ekil 415/127] Q 5~' ""'- ~/~~/'
e ,kil 493/166]
/
644
r / ,
J
~8 (;°'
~ I (
[~ekil 418/128] y--J

- -.:. u -I~ -~ ~1$eki1 493/167] -
-
646
[~ekil 420/129] 572 [~ekil 504/174] 658

-
[~ekil 425/130] 576
. [~ekil 428/131] 582 ..
[~ekil 431/132] 586 -

[~ekil 434/133] •
594 ... ••
•
•
[~ekil 443/135] 600

- •
•
[~ekil 446/136a] 604

•
,..
[~ekil 452/137a] 614
•
[~ekil 480/150] 626
•
•
•
•
• •
•
--
•
•
• •
\
• •
• •
• • •
•
•
• •
•
•
..
• •
•
•
I • •
•• •
•
• • • •
- ---1
--._)
• •
r--I
r--I
•
•
,....._/ ,..._J
j :_) •
•
•
? -
~ -)
~- ~ ~
• •
•
• /' •
Qr / V "2-( / • •
~~ ~1£)- r~1 _v ;:!

•
•
•
•
• •
• •
• • • •
•
• • • •
•
•
•
• •
•
• •
• •
•
•
• •
• •
•
•
•
• •
•
•
•
•
•
GiRi~
•
NiishaH nda Teknik A~1klamalar
Bu c;al1§mada c;evirim yaz1s1 yay1mlanan ve taraf1mdan tespit edilen me-

•
•
tin, Bediiizzaman Ehii'l-izz ismail h. er-Rezzaz el-Cezeri'nin (1205-6'da:
sag), ilm-i hiyel sahas1nda, Artuklu Sultani Nas1riiddin Mahmud h. Mu-
hammed h. Kara Arslan (saltanat1: 1200-1222) ic;in telif ettigi el-Cami'
•
beyne'l-ilm ve'l-a'meli'n-nafi'fl sznaat'il-hiyel adl1 eserinin, Sultan III. Murad

(saltanat1: 1574-1595)doneminde mec;hul hir miiellif taraf1ndan yap1lan
c;eyirisidir. C::eviri; Millet KiityPh,a~C(Si.,/ Alj Emiri Miiteferrik, No. 227 (Eski
( ~--- --J [
Kayit No. 210) n umarada kayrtl1, 1J ,sat 1£! ~ekiller, yer tahsis edilmekle
hirlikte, c;izilmemi§tir. Eserin c;evirlsi: en ilk ha ·, en Katih C::elebi'dir (6.
---.j / •. /' .
1657). Keifu'z-zunun aitf1 eserih , zer"''nin es-0-r, hakk1nda hilgi verdik-

~.1 .
ten sonra, ~Oyle der: .J ", / / . :::)
~ r--_)
"Bazdari, eseri, Sulta~. b. S_µl~i " e!mi Hi~in Tiirkye'ye terciime

. "''1 / ' ///( •
-17)- ~l~'-;J -
- Katih C::elehi muhtemelen c;eviri gormemi§tir; c;iinkii, niishada, mec;-
hul miitercim, Murad h. Selim diyerek, c;eviriyi takdim ettigi ki§inin Sul-
-
tan III. Murad oldugunu ac;1kc;a helirtir. Nitekim daha once, Cevat izgi,
Keif.u'z-zunun'un mathu niishas1nda ho§ h1rak1lan k1sm1n, Yavuz Sultan
Selim' in oglu Kanuni Sultan Siileyman ya da Sultan II. Selim'in oglu Sultan
III. Murad olahilecegini soyler; ancak Sultan III. Murad alma ihtimalini
..
daha tercihe §ayan hulur; gerekc;e olarak da Sultan III. Murad doneminde,
ilmi alanda, Tiirkc;e telif ve terciime eserlerin doruk noktas1nda olmas1n1
2
gosterir. Yukar1da da helirtildigi iizere, niishadaki ac;1k i§aret, izgi' nin on-
go riisiin ii hakl1 c;1ka1·tm1§t1r.
..
1 Katip <;elebi, II, 1395.
2 izgi, Osmanlz Medreselerinde jfim II, 111.
• •
•
•
XXII I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •

'
• •
Katib C::elebi, ''baz1lar1 ..." diyerek miitercimin ad1n1 da zikretmez; bu du-

rum, kendi doneminde de miitetcimin bilinmedigini gosterir. Eserin dili,
ozellikle makine aksam1 ic;in kullan1lan Arapc;a sozciiklere verilen Tiirkc;e
kar§1l1klar, miitercimin Saray'da hizmet veren ve meslekten teknisyen bir ki§i
olduguna delalet eder. C::iinkii, Mustafa Koc;'un yapt1g1 degerlendirmede de
go1·iildiigii gibi, miite1·cimin terciime ic;in kulland1g1 Arapc;a niisha yer yer
eksiktir. Bu eksikligin fark1nda olan miitercim, eserin istanbul'da bulunan
diger niishalar1na ba§vurmaz; bu da ilmi bir bakt§ ac;1s1ndan ziyade, bir tek-
nisyen goziiyle esere yakla§t1g1n1 gosterebilir. Ote yandan, yine miitercim,
teknik ac;1dan gerekli gormedigi baz1 kis1mlar1, bazen gerekc;e gostererek
/ I fJ
'---
matl muhtevl oldugunU/bu iliq;i ' r.ie tlf en ki~erin, insinl kemillerini
..--11 -
tamamlayacaklar1n1 vdudsi erdem e i t sil e . e ileceklerini, boylelikle
~
\ .~ ,....._
)
canl1l1k taraflar1n1 a§arai(, rahmani b ·1 iye ula§a · ceklerini soyler; bu ifa-
~~ . ~
amell kuvvelerini tekmll ~~j~ ~lolfoii1 bilmek ve iyi olan1 eylemek''

ile saadete ula§abilecegi anlay1§1na sa ip oldugunu gosterir. Miitercim, her
bir ilim dal1n1n bu siirecin bir parc;as1n1 olu§turdugunu dikkate alarak, ilm-i
hendese'nin bu c;erc;evede, makblll bir ilim dal1 olduguna i§aret eder; c;iinkii
•
ilm-i hendese'nin onciilleri kesin onermelerden olu§ur, bu nedenle sonuc;la-

r1 da dogru yarg1lar verir; zira, ilm-i hendese, zan ve vehimden aridir; ayr1ca
bu konuda istidad1 olmayan ki§ilerin de dahil olabilecegi bir alan degildir.
Benzer bic;imde, ilm-i hey' et de, ilm-i hendese ile, gokyiiziinii incelemesi
hasebiyle, ayn1 ozellikleri haizdir. Miitercim, her iki ilmin birbirine son
derece girgin olduguna i§aret ederek, adeta ikiz kardej haline geldiklerini •
soyler; oyle ki, ozellikle ilm-i mikat, bu iki temel ilim dal1n1n bi1·er §Ubesi
gibidir. Miitercimin bu ifadeleri, donemindeki ilimler s1n1fland1rmas1n1 ve
bu s1n1fland1rman1n temel olc;iitlerini bildigini; ayr1ca yine bu donemde-
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXIII
ki bilginin tahsil gayesinin moral zemininden habe1·dar oldugunu gosterir.

Dikkati c;eken nokta, miitercimin, ilm-i hey'et'i, Yeryiizii'nii dikkate alma-
.
dan, yaln1zca Gok-yiizii'nii goz-oniinde bulundurarak tan1mlamas1, ayr1ca
doga felsefesine hie; at1f yapmayarak, ilm-i hey'et'i riyazi-bir c;izgide deger-
lendirmesidir. Kadim ilimle1· tasniflnde kartjtk jlimlerden (mixed sciences)
goriilen ilm-i hey' et, hendese ile doga felsefesinden miirekkeb kabul edilir~
di. Bu nedenle, miitercimin saf riyazi bak1§ ac;1s1, Ali _Ku§c;u'nun ve c;agda§I
Takiyeddin Ras1d'1n etkisini ta§1yor olabilir; ya da ''mesleki tesir alt1nda,
•
teknik bir perspektife dayanmaktad1r'' denebilir.

•
Miitercimin, Cezeri hakk1nd~ b~Jgit , ve..rirken kulland1g1 terimler, done-

. - · · 1 \ (~ Ttr I
mindeki ortalama bir entelekt,iiefillDrlgt~iy;c:sini
.__,..
temsll eder. Ornek ola-
rak, hem ilm-i hendese hem de ilmf y' et'de ilim olan Cezerl, miitercime
~
eserlerini s;all§ffil§, keruti fikrl ~ciiYi e ter ·p edeE , ilm-i hiyel alan1nda,
r--"1 7 -- ~
nice icidlar yapm1§, k~i deyi§iyle, ' ... mukad:;_; it-1 giyibeyi makim-1
. . .,_ r .../-
- haberden dayire-i ayana getiirdi ...". iitercim, kendinin yapt1g1n1, ''eseri,
Arabi'den tecrid ederek, Rumi/Tiirki bir elbise giydirmek'' olarak belirler ve
boylelikle eseri daha a§ikar k1lmay1 amac;lad1g1n1 soyler.
ilm-i Hiyel Nedir? ••
Huner, tedbir, sanat ve rare gibi anlamlara gelen hile sozciigiiniin c;o-
gul u olan hiyelin, mefhumu, tedbir ile szna'at sozciikleri c;erc;evesinde be-
•
lirlenebilir. Kasd1n1 ic;inde ta§iyan fikir demek olan tedbir ile maksad1n1
ic;inde ta§1yan eylem demek olan szna'at1n birlikteliginden has1l ~Ian bu
yontem, ilkece, nazari bilginin cisme ve cisimsel olana tatbiki ile tatbik
•
•
XXN I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •

'
• •
esnas1nda cisimsel olan1n fikre uygun hale getirilmesi ic;in yap1lan ijlem-
lere alemdir. Ba§ka bir deyi§le, mahsusun, ma'kulu kabul edebilecek hale
getirilmesi ic;in, mahsus iizerinde yap1lan i§lemlerin ad1d1r. Bu i§lemlerin
sonucunda ma'kul, mahsus iizerine i§lenmi§ ve mahsusta bi/fiil hale gelmi§
olur. Bu i§lemlerde soz konusu edilen ma'kw, biiyiik oranda, matematik
bilimlere(ulum-i i·iyazi/tealimi) ait nesneler ile ili§kileridir. Bu i§lemin do-
•
gal dayanag1, matematigin zihindeki bilfiil(ideal) nesnelerinin, mahsus ci-

simlerden ayzklanma(intiza, extraction) yoluyla elde edilmi§ olmas1d11·. Zi-
hindeki bilfiil matematik nesneleri ve o nesneler aras1nda yine bilfiil kurulan
ilijkile1i, mahsus cisimle1·de var-etmek, irade ve sanat-ile goriiniir k1lmak ve
I ('-J .
----
1ur. Bu giic;-ile, bilfiil matematik nesfi·e rile matepiatiksel ili§kilerin, cisim
~-
iizerinde yeniden icat edi}lmesir1rve o·r unu k1l1nJllas1n1 engelleyen mahsus

..--/1 / 7 / ~
ahvalin giderilmesi ve !!jde ile na_t 11 t e ine u n hale getirilmesi ic;in,
\ / ,_j
mahsusun bir i§leme tahltutulmas1

, .
ekir. i§te bllljlem,
l r
hiyeldir ve soz ko-
..... u J- <
bilfiilin mahsus cisimlerde, irade ve-sanat-ile, ma'kul ile mahsus aras1nda

mutabakat olacak bic;imde, yeniden bilfiil hale getirilmesinin yontemleri-
nin ve tedbirlerinin bilgisidir.
•
Matematik bilimlerin nesneleri ve ili§kilerinin c;e§itliligi ile uygulanabi-

lecekleri gerc;eklik kiirelerinin farkl1l1klar1, ilm-i hiyelin ic;erigini de zengin-
le§tirir. Ana c;izgileriyle ilm-i hiyel'in bir k1sm1 say1(aded: siireksiz nicelik:
munfas1l), bir k1sm1 ise biiyiikliik (mikdar: siirekli nicelik: muttas1l) ile il-
gilidir. Say1'ya dayal1 k1sma, mesela Farabi (6. 950-51), ornek olarak cebir •
ve mukabele ilmini verir. Biiyiikliik kism1n1n ise alt dallar1 oldukc;a fazlad11·:
Mimari tiim etkinlikler; uygulamal1 geometri(misaha); ba§ta astronomi ve
musiki gibi c;ok degi§ik alanlarda ihtiyac; duyulan aletlerin iiretimi; optik
•
•
•
'
•
Tercume-i Hiyel I XXV
yasala1·1na dayal1 muhtelif aynalar1n imal edilmesi; mekanik aletler; olc;ii ve

tart1ya ili§kin arac;lar1n yap1m1; zenaat(hiref) ile ilgili diger pek c;ok degi§ik
•
konu...
Farabi'nin matematik bilimlerin bir alt dal1 olarak tan1mlad1g1 ilm-i

•
hiyel, tarihi siirec; ic;erisinde, hem belirli bir alt dal1n1n ya da bir kism1n1n·
-
ad1 olarak kullan1lm1§ hem de doga felsefesi (tabi'iyyat) ile de ili§kilendi-
rilmi§tir. Ote yandan, yine siirec; ic;erisinde, Farabi' nin ic;erigini belirledigi
•
ilm-i hiyetin her bir alt dal1 bag1ms1z hale gelmi§ ve kendilerine has ad
alm1§lard1r. Ornek olarak, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf
el-Katib el-Harizml(O. 997), ~Mf_ff'hf)-:i'ulUm adl1 eserinde, ilm-i hiyel'i
L' .
etmektedir. XIV. yiizy1lin ba§inda,Jb u'l-Ekfal)Xi_o. 1348), Ir~adu'l-kaszd
,.---:- r---..)
ukudi'l-ebniye, ilmu't::m.eraya'l-m rika, ilm r'J'tl

l erakizi'l-eskal, ilmu'l-
'/ ~
"' JJ, ~/ r--. (

•
iliti'l-harbiyye ve ilmu'l-1I~ti'l:ttt A~j~orarak bag1ms1z bir bis:imde

tasnif eder. Ta§koprizade (6. 1561) fse, ibnu'l-Ekfani'nin yakla§1m1n1 be-
nimser; ancak, ozellikle islam felsefe-bilim tarihi boyunca,- ilm-i hiyetin -
en onemli §Ubesi halini alm1§, hatta biiyiik oranda, onunla ozde§le§mi§
ve giiniimiiz c;al1§malar1nda ince teknoloji (fine technology) ve kismen
mekanik miihendislik(mechanical engineering) ad1 verilen alanlar1, yani
ilmu'l-alati'l-ruhaniyye'yi, ''Bo~luk'un yo/elugunun zorunlulugu ilkesi uze-
•
rine kurulu aletler ilmi'' (ilmu'l-alati'l-mebniyeti ala zaruret adem'il-hala)
olarak adland1r1r ve bu bilimin, ilm-i hendese'nin bir alt dal1 olarak ince-
lense de, bi'l-hakikat doga biliminin (ilm'ul-tab1'1) bir §Ubesi oldugunu
•
vurgular.
..
•
•
XXVI I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
Cez~ri'den Once ilm-i Hiyel
islam medeniyeti'nde, bugiin, en gene! anlam1yla, teknoloji'nin de bir

alt dal1 olan ve miihendislik (engineering) denilen alan1n i~erigi, §imdiye
degin verilen malumattan anla§1ld1g1 gibi, olduk~a ~e§itlidir. Sulama ve su
temini, barajlar, kopriiler, in§aat, arazi ol~iimii gibi konular1 ele alan sivil
miihendislik (civil engineering); su kald1rma diizenekleri, su degirmenleri,
yel degirmenleri ve ku§atma makineleri gibi konular1 inceleyen mekanik
miihendisligi (mechanical engineering) ve otomatlar, sihirli kaplar, fiskiye-
ler, saatler ve astronomi aletlerin yap1m ve kullan1m1n1 ara§ttran ince tekno-
loji (fine technology, tekniyif Alalf~ --1~J~frige Ornek olarak verilebilir. Bu
~al1~mada incelenen, me~hW 15ir mpter 'm-61raf1ndan Tiirk~e'ye ~evrilen
Cezeri'nin eseri, biiyiik oranda ince t noloji sahk1na giren bir eserdi1·. Bu
,..._J / ' / .
'~ ./ / r--J
Miisliimanlar fetheillkleri cogra nin ilmi :::Jfelsefi birikimini once
~ iJ J- d
Byzantium'lu Philon'un (6. M.0. 220), giiniimiize· yaln1zca Arap~as1 ge-

len, Pneumatica's1 ile iskenderiye'li Heron'un (6. 70) ayn1 adl1 eseri ve yine
giiniimiize yaln1zca. Arap~as1 ula§an ve Kusta b. Luka (6. 912-13) taraf1n-
dan, Kitab refi 'l-eskal ad1yla ~evrilen Mechanica isimli ~al1§malar1d1r. Ote
yandan, Ai·khimedes'e (6. M.0. 212 civ.) nispet edilen su saatleriyle ilgili
Kitab Arjimides fl 'amel benkamat adl1 risale de ~evrilen ve etkili olan eser-
lerdendir.
•
islam medeniyeti'nde, tespit edilebildigi kadar1yla, IX. yiizy1lda ya§ayan,

Benu Musa diye de bilinen, Muhammed, Ahmed ve Hasan adl1 ii~ karde-
§in, Kitabu'l-hiyel adl1 ~al1§mas1, yiize yak1n mekanik arac1 inceleyen, ilm-i
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXVII
hiyel alan1ndaki ilk c;al1§mad1r. Benu Musa, eserlerinde, daha onceki biri-
kimi dikkate almt§; ozellikle hava ve SU bas1nc1ndaki degi§imleri teknoloji-
ye donii§tiirerek, otomatik kontrol mekanizmalar1 iizerinde durmu§la1·d1r.
islam diinyas1nda, ayr1ca, yukar1da ic;eriginin dokiimii verilen ilm-i hiyel
alan1nda pek c;ok c;al1§ma yap1lm1§t1r. Bu c;al1§m!).lar1n en dikkat c;ekenlerin-
den biri, XI. yiizy1lda Endeliis'te ibn Halef el-Muradi taraf1ndan telif edilen.
Kitabu 'l-esrarfi netaici 'l-ejkar adl1 eserdir. Eserde, ozellikle, giicii ileten kar-
•
ma§tk di§li c;arklar sistemine sahip su c;arklar1yla c;alt§an otomatlar iizerinde
yogunla§1lm1§ttr. Su saatleri soz konusu oldugunda islam felsefe-bilim ta-
rihinde dikkati en c;ok c;eken eser ise, Rtdvan b. Muhammed el-Sa'ati'nin
/ I r'l
........-
/ '
/ 1·
~-
-----J / \. / .
Cezeri ve ilm-i ~ l sJ
~
•
•
•
~ -, / / =:}
Miihendis Ebu'l-'i~b. ismall l-Cezerl'n§{1205-6'da sag) 1205-
. /' /
1206'da telif edip ArtukltYs~tapj-N~tiifal}n: Mahmud b. Muhammed b. •
fi szna 'ati 'l-hiyel adl1 eseri, hem ic;erigi hem de etkisi dikkate al1nd1g1nda,
-
ilm-i hiyel tarihi ic;in son derece onemlidir. ibnu'l-Ekfani, i11'jadu'l-kas1d _
ila esne'l-makaszd ve Ta§koprizade, Miftahu's-saade ve misbahu's-siyade adl1
c;al1§malar1nda, ilm-i hiyel alan1nda, Benu Musan1n Kitabu'l-hiyetinin en
me§hur eser oldugunu belirterek, Filun'un (Philon) eserini muhtasar bir
c;ali§ma olarak zikrederler; Cezeri' nin kitab1na gelince, her ikisi de, ileri
•
seviyede(mebsut) bir eser oldugunu vurgularlar.
-
Cezeri'nin bir mukaddime ve alt1 boliimden olu§an kitab1n1n ad1 bile
•
bilgi-uygulama (ilim-amel) konusundaki zihniyetin tezahiirii olarak go-
riilebilir. Nitekim Cezeri, bizzat mukaddimede, uygulamaya aktar1lma-
yan hiyeli bir bilginin, nihai noktada, dogru olma ile yanl1§ olma ara-
•
•
XXVIII I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
• •
s1nda ask1da kalacag1n1 vurgular. Eserin muhtevas1, yaln1zca matematigin
uygulanmas1n1 degil ayn1 zamanda kozmoloji ve insan anlay1§1n1n me-
kanik bilimi ac;1s1ndan ne kadar dikkate al1nd1g1n1 gosterir. Cezeri'nin
mukaddimede verdigi bilgiler, ilm-i hiyel konusunda beslendigi gelenek
ile bu gelenek ic;inde kendi ese1·inin yerinin bilincinde olduguna bire1·
i§arettir. Nitekim, hem Antik Yunan kaynaklar1na hem isim vererek Benu
Musa'n1n eserlerine at1f yapar hem de, ka§ifleri anonim olan aletleri, be-
lirterek zikreder. Artuklular' a ait saray, bahc;e ve diger su tesislerinde yirmi
be§ y1l1 a§ktn onemli hizmetlerde bulundugundan, uygulama konusunda
yiiksek bir beceriye ve deneyime sahip Cezeri, eserinde inceledegi baz1
aletlerin ke§finin, biitiin yafla ~~ii11!¥¥, kendine ait olup olmad1g1n1
mast hasebiyle, miikeIQ_IIJelle§tiyffie/ s:;i11§1r. ~·

,.._____) ' r-.J" l
..--1
1 ./ / / ·.r:
}I.' • • d I .
Cezer1 nin eser1n e,-su saat eri, l.;'• '
~I
N 1 .c. k" 1
er, p~Il) pa ar, its 1ye er, su te-
'
,..--'"" .~ ' ,....._ )
razileri, §ifreli kilitler V(yusiki alet ri gibi pel<; 1 ~ k ilet hakk1nda nazari
ve tatbiki bilgiler verilir(~izil(n/esi fer e ,bunlar1n yap1l1§1 ve i§leme-
sonra, tilmevar1m yontemiyle, imal rertibine uygun olarak, her bir parc;a-
s1n1n yap1m1 ac;1klan1r; daha sonra bir biitiln olarak aletin c;al1§mas1 goste-
rilir. Cezeri'nin, aletlerin yap1m1 esnas1nda verdigi bilgiler, metal dokiim
•
teknigi konusunda da ileri bir seviyede olduguna i§aret eder. Muhtelif

mekanizmalarla elde edilen lokal c;ekim kuvveti kavram1n1n kullan1ld1-
g1 aletle1·de, bu nedenle parc;alar elden geldigince ayr1nt1l1 tan1mlanma-
ya c;al1§1l1r. Cezeri' nin tan1mlad1g1 ve ilzerinde c;al1§t1g1 pek c;ok makine
parc;as1 ile baz1 makineleri, ilm-i hiyel'in daha sonraki geli§iminde, Bat1
Avrupa'da yeniden ele al1nm1§t1r. •
•
•
..
•
Tercume-i Hiyel I XXIX
• Cezeri'den Sonra ilm-i Hiyel

•
•
Cezeri'nin eserinin giiniimiize ula§an mevcut niishalar1n1n kismi c;oklu-
gu (onbe§i a§kin), kendinden sonra, yayg1n olarak kullan1ld1g1nda delalet
eder. Bunun yan1nda, Alaaddin el-Kirmani (XV. yiizy1l), eseri, Fatih Sultan
•
Mehmed ic_;in Bedayi 'u 'l-amelfi sanayi 'i 'l-hiyel ad1yla, kismi olarak Farsc;a'ya
terciime etmi§tir (Bodleian Library nr. 1872). Kirmani, bu terciime-telif
-
c;al1§mas1n1 bir mukaddime ve dort bah iizere diizenlemi§; birinci babta
•
saatleri, ikinci babta siirekli miizik c;alan bir aleti(zemr-i daimi), iic;iincii
babta herhangi bi1· kova ve insan yard1m1 olmaks1z1n derinden su c;1ka1·-
ma. yontemini ve dordiincii( ba~ta-
'
1~uliaef takvimi,
\ \0 r · r
kum saari ve kiblenii-
· 1....-- - -
.._., (. . . . .,_ r
ma zeminini ele almi§tlr. Ali-1<U§c;:9-'nu ' (it-! 1474) giiniimiize gelmeyen
ve Takiyiiddin Ras1d'1n (6. 1585) Zi rettigi et- . ire adl1 eseri ise, ilm-i
---.j / '· ' /
,--I '
Takiyiiddin, el-Kevaki!Ju1ft-durrzyyefl enktf'mati 'd~vriyye adl1 eserinde, Ali
? ,___)
Ku§c;u'yu, ilm-i hiyel alap.inda muci ( uhteri') ~rak tavsif eder. Takiyed-
/ /\ /'
din Rasid ayrica, dogruda6¥asit-htW1-0efefin konularini ic;:eren ve kendi •
-
da, Cezeri' nin ele ald1g1 aletleri de ineeler; ozellikle SU saateleri, ag1rl1klar1n
-
kald1r1lmas1, yiiksek yerlere SU c_;1kar1lmas1 gibi i§levleri olan aletleri konu -
edinir. Takiyiiddin'in c;al1§mas1nda, alt1 silindirli monoblok su pompas1 ba-
h usils dikkat c;eker.
i§te bu c;alt§mada c;evirim-yaz1s1 sunulan eser, yukar1da ana hatlar1yla

.
ozeti verilen boyle bir ilmi vasatta mec;hul bir miitercim taraf1ndan XVI.
yiizy1l1n sonuna dogru Tiirkc;e'ye terciime edilir.
•
•
•
•
• •
XXX I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
•
Kaynaklar
Benu Musa b. ~akir, Kitabu'l-hiyel, n§r. Ahmed Yusuf el-Hasan, Haleb

19 81. ingilizce <;eviri: Atilla Bir, The Book ofKi tab al-Hiyal of Banu Musa
bin Shakir', istanbul 1990.
Ebu'l-'izz b. ismail el-Cezeri, el-Cami' beyne'l-ilm ve'l-'ameli'n-nafi' fl

•
szna ati 'l-hiyel, n§r. Ahmed Yusuf el-Hasan, Haleb 1979. ingilizce <;eviri:
Donal R Hill, The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices,
Dordrecht 1974. Tiirk<;e <;eviri: Sevim Tekeli - Melek Dosay- Yavuz Unat,
Ankara 2002. JJ _ , . _ ..)
-. -\ \ I r1~ ·;
<;e <_;eviri: Ahmet Ate~, ijj_rplerin §dytj t, ~tanbul~89, s. 107-110.

..r)
~
,...___) "' ' 0
..--11 "-./ / v v
\ . )
rated history, Paris 1986? ~

-l~ :.0
/ A. /'
Hill, Donal R., Islamic Science ana Engineering, Edinburgh 1993. Arap-
<;a <;eviri: Ahmed Fuad Pa§a, el-Ulum ve'l-hendese fi'l-hadarati'l-islamiyye,
Kuveyt 2004. Tiirk<;e <;eviri: Atilla Bir - Mustafa Ka<;ar, Gokyuzu ve Bilim
~
Ta1~ihi: islam Bilim ve Teknolojisi, istanbul 2010.
Hill, Donal R, ''Engineering'', Encyclopedia ofthe Histo1y ofArabic Scien-

ce, edit.: Rashdi Rashed collaboration with Regis Morelon, London - New
York 1996, c. III, s. 751 - 795. Arap<;a <;eviri: ''el-Hendesetu'l-medeniyye
ve'l-mikaniyye'', Mevsuat tarihi'l-ulumi'l-Arabiyye, c. III, s. Beyrut 1997, s. •
963-1016.
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXXI
• ibn'ul-Ekfani, ir~adu'l-kaszd ila esna'l-mekaszd, n§r. Muhammed Fahuri

•
ve digerleri, Bey1·ut 19 98, s. 76-7 8.
•
izgi, Cevat, Osmanlz Medreselerinde ilim, c. II, istanbl}.l 1997.
izgi, Cevat, ''Hiyel'', Turkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi, c. XVIII,

•
istanbul 1998, s. 178-180. ..
Katib \:elebi, Keifu'z-zunun an esami'l-kutub ve'l-funun, n§r. Kilisli Mu-

allim Rtfat - ~erefeddin Yaltkaya, c. II, istanbul 1941-43 .
•
Muhammed el-Harizmi, Mejdtihu~l-ulum, Beyrut trsz., s. 141-145 .

..)..) - 'rJ I- J
- -'· - \ \ I r ( -/
/ ,
Ansiklopedisi, c. VII, ist~nbul 1993,vs 05-506. ~
,____J / ' ·/ ' ' .
'"--...........
- l ' ~
-.["
I ,/ / ~~ ..
Philon, Usul el-hiyeH{-hendtt; iyye~ i te ru at el-~J'abiyye, n§r. Celal· ~evki,
J v r--_
Kuveyt 1995. (Philon'Ull> metnini A a c;a c;evirisilith tenkitli metni)

'1~ ~
, A /'
Ridvin b. Muhammed7el-rSi"3.Jt, ilpt,tU4t'At ve'l-'amel bihd,
y--J/ . ~- r- Y n~r. Muham- •
med Ahmed Dehmin, D1m'e~k--l~l ~~l'J'-;! •

-
Takiyiiddin Ras1d, Kitabu't-turuki 's-seniyye fi 'l-alati 'l-ruhaniyye, Kandil-
-
li Rasathanesi nr. 96, miiellif niishas1. Ayr1ca bkz. ll§f. Ahmed Yusuf el-
Hasan, Haleb 1978.
-
Takiyiiddin Ris1d, el-Kevakibu'd-durriyye fl benkamati'd-devriyye, n§r.
Sevim Tekeli, Ankara 2002. ••
Ta§kopriilii-zade, Miftahu's-saade ve misbahu's-siyade, c. I, Beyrut 1985,

•
s. 352-356 .
•
ihsan FAZLIOGLU
•
•
• •
•
X:XXII I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
Eserin Diline Dair

•
Baz1 klasik metinlerin giri§inde, ese1·in i~erigiyle miitenasip bir kelime

kadrosu duan1n ve methiyenin §ekillenmesinde kullan1l1r. Cezeri terciime-
sinin hamdele boliimiinde bu iisluba uygun olarak yeni nesnelerin olu§u-
muna hayat veren Tanr1'n1n yiiksek miihendislik vasf1 vurgulan1r: ''S1n1rs1z,
say1s1z hamd, bukalemun tabiatl1 felegi ve mavi renkli gok kubbeyi siitun-
suz direksiz durduran ''kaf u nun'' sahibine, yaratl§lnda illet olmayan kud-
ret sahibine..." Bu k1sm1 takip eden Hz. Peygamber'in ovgiisiinden hemen
sonra ilmin onemine dair bir a~1l1§ yap,1l1r:
~. ·J{\ ·1 /< ·;J
( J--- --__,_ [
"GOzU arik aktl sahiplerini'ff ilha'!Jl- ka ulfdden aydinltk gOnUllerine gizli

saklz degildir ki latifliklt;[_ip ve g~ellz erj'IJ en h int ireren butun maarif
J - •
agarlarzyla tazelik ve ta,.--

r;!fet yUkli:fbi er in bahr,_'iilj,r. llmin her nevinde bir
ba~ka tUr renk ve koku iieJ;er stn;fin . bi)' bd,fka ~et ve tat vardtr. insantn
/ (
pak nefsi) kudsi faziletlerinrfa sil(ve4,n olg14n uklarzn tekmiliyle hayvan-
ilimden bir ayrz haz alzr ve bir jekilde ilimlerden istifade eder ki zafer sabah1-
n1n tjtlt1lar1 umit dagznzn tepelerinden dogar. $uphesiz her kitaptan onun can
kulagzna bir tatlt hitap e1"ijir ve her fennin kavranmaszndan dolayz onda bir
bajka irfan haszl olur. ')
Miitercim, metnin genelinde goriilen sade dile kar§1l1k, gelenege uygun

olarak secili ve sanatl1 giri§ dilini siirdiiriir, bilhassa belirtmek istedigi hen-
dese ve heyet ilmini kiymetlendirmektir: •
''Butun germij ilimlerin makbullerinden ve sonrakilerin tabiatlarzna uy-

gun dujen ibretli fenlerden birisi hendese bilgisidir. Bu ilim) kesin oncullerden
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXXIII
meydana gelmij ve dogru fikirlerin neticeleri uze11'ine tertip edilmijti1~ Zan ve

vehimlerin ruzgar hortumundan onun etegine toz erijmez ve aklz kztlar bu
fennin faszllarznzn kapzszndan girmez. Bir digeri de fikir yuklu heyet ilmidir.
Bu) gok cisimlerinin hallerinden bahsetmek ve donujlerinin -inceliklerine nazar
etmek itibarzyla kad11'inin yuceligi ay ve gunejten ·ileridedi11: "Allah't hatzrlayzp •
anarlar ve goklerin) yerin yaratzctst hakkznda inceden inceye dujunurler. ') ayeti
geregi de bu ilim erbabznzn janznzn yuceligi ajikardzr. Suphe yoktur ki hendese
• ve heyet ilmi birbiriyle if ire girmekte ve baglantzlz olmakta ikiz kardejler
gibidir. .. " •
/ I ( J
Cezeri hakk1nda bilgi veren miiterci,m,, onun1lim sahas1ndaki meziyetlerini
/ 1·
~-
s1raIar: ,..._J / / ·
,--/ ~ .
''Her iki ilmin ustalztr~ndan (mfta ·1e) j(/erin re:!!J) yetenekli kijilerin onde
? ~~
geleni Bediuzzanian Cezp4) germif il · leri incelt:J!!Jeye raba sarf edip amaca
Q, / - /
matuf tasavvurlarznz gerreklik rria/lttm;na, ~ffi,rmifti11: 0) seleflerinin amelle- •
-
-
Kutup yzldzzlarznzn tepesine iletmijtir. Hicri 575 (1179-BO)te _Nasiruddin'in
halifeligi zamanznda emirlik Artuk Ogullarz'ndan Mahmud b. Kara Arslan'a
erijince) Cezeri bu emirin huzuruna vaszl oldu ve onun lutuflarzna nail oldu.
-
Emirin iltifat ruzgarlarz ve ihsanlarz o sahilsiz denizi harekete gerirdi... Bun-
dan sonra emirin ijaretiyle yazz kalzr, hafizadakiyse kaybolur' sozuyle amel
.
eden Cezeri) pusuda saklz olanlardan gorunurluk fezaszna rzkarttzgz bazz alet- •
lerin jekillerini ve bilgilerini Arap diliyle kaleme alzp guzel bir eser vucuda
.. J. >J
gettruz...
•
Cezeri' nin eserini meydana getiren §artlar ve halife-alim ili§kisinin alim

lehinde meydana getirdigi miispet tesirler miitercimce ozellikle vuigulan11·.
•
"
•
•
• •
XXXN I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
• •
Terciimeyi takdim edecegi Sultan III. Murad'dan itibar ve ihsan bekleyen
miitercim, bu ima ve i§aretle keridi sultan1n1n ovgiisiine ve eserin terciime
sebebine girer:
'1/ikmetli mucevher kutusu (olan Cezeri'nin eseri)nin talihi ugurlu r1k1p

ulu sultanzn makbulu oldu. Hukmu hemen yerine getirilen yuce formant bu
hikmetli kitabzn baki11'e fikirlerinin siyah 01/'tusunun fasih Arapradan tecrit
edilip uzerine Run1i kumajlt hilat giydi11'ilerek suslenmesini ve boylece murat
gelini guzellik kursusunden bir yuzle gorunmesini ve arzu bahresinin goncasz
bir pencereden gozukmesini emretti... ')
~. -.) ~ \ -I .I;r . J
/ ,
olu§turan alt1 ana boliimii s1ralar: · / ~-
,.....__J /' . " /' .
,_____) / >v "v ::J
Nev' -i evvel binkam ar ya' § s er iir vN§kal beyan1ndadur ki
\ / ;-J
anlaruftla saat-i miisteyfyye ve saat i zemaniyyeae'n mazi olanlar ma'lum
~~ ~
/ ~ / ~.((
Nev' -i sani mecalis-i §eraBa 1 1 A 0 Utt M'z1 evani-i 'acibe ve suver-i garibe
beyan1ndadur. Bu nev'den dah1 on §ekl mezkurdur. .
Nev' -i salis kasd i~iin ve VUZU i~iin masnu' olan gunagun ibriklar ve le-
•
genler beyan1ndadur. Ve bunlardan dah1 on §ekl mezkurdur.
Nev' -i rabi' biirkelerde ma'mw olmaga kabil §ad1rvanlar ve alat-1

zamireler beyan1ndadur. Ve bunlar dah1 on §ekldiir.
Nev' -i hamis ba'z-1 alat beyan1ndadur ki anlarla derift sulardan ve kuyu-

•
lardan ve akar sulardan maksud olan mevaz'e su ~ikarmak kabildiir. Ve bu

nev'den be§ §ekl mezkurdur.
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXX:V
• Nev' -i sadis ba'z-1 e§kal-i muhtelife beyan1ndadur ki her biri bir vadiden
•
olup biriniifi birine mii§abeheti yokdur. Bunlar dah1 be§ §ekldiir.
•
Terciimedeki Eksiklikler
•
•
•
Terciimeye kaynakl1k eden Arap~a metnin birkacr yerinde vuku bulan

varak kopukluklar1, miitercimi fazla yekun tutmayan bu varaklar1n tercii-
•
mesinden al1koyar. Ai·ap~adan anlaml1 bulmad1g1 i~in bir boliimiin tercii-

•
mesine de sebebini belirterek yer vermez.

. -. -J<\ · 1 -I( - J
/ ',
yerde i§aret edilir: "" / ~
~J /~ /' , . .
Be§inci Nev' Be§inG/~ekl: '' ~ u ~ ··ft §eihlnde hakir-i piir..:taksire

I '"'- / ,__J
vas1l olan niishadan iki~rak zayi -ol gin bu §ekt:Uin tercemesi terk olund1.
~r ' // (°".(( •
•
-
Alt1nc1 Nev'den U~iincii ~eklin Sonu ile Alt1nc1 Nev'den Dordiincii
~ekl: ''Fakir-i piir-taksir eydiir: ''Bu makamda niishada naks vaki' olup -
§ekl-i salisiifi ahirinden fi'l-ciimle naks laz1m geldi ve §ekl-i rabi'iifi evveli
-
dah1 mevcud olmayup bakiyye-i mevcud ile intifa kabil olmamag1n anufi
-
dah1 tercemesinden 'udul olund1 ve §ekl-i hamisiifi §erhine §iiru olund1."
••
•
(163b)
•
•
Miitercimin varaklar1 mevcut oldugu halde dogrudan atlad1g1 boliim,
•
Cezeri'nin Diyarbak1r kalesi i~in tasarlad1g1 i§lemeli kap1y1 ele alan Alt1nc1
Nev'dir:
•
• •
• •
•
• •
XXXVI I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
'1ki kanadlu bir kapudur ki musannifi kitab~z hikmet- 'unvan $eyh

Bedi'uzzeman medine-i Amid'uii sarayz irun jebehden duzmij. Egerri takrir
u tahriri muktezdsznca ol babda hayli san'at hare idup rok hune1" derc itmij ve
ol 'asruii ehalisi ortasznda kemal mertebede makbul u mustahsen dujmij, lakin
fi 'l-hakika bu jekluii tahtznda bir dakika-i enika mevcud olmamagzn kitab-z
mezburda mezkur olan sayir ejkdl-i pur-meale nisbet bir suret-i bi-ma'na vaki'
•
olmtjdur. Binaen 'ala zalik bu babz feth itmeyup bu jekluii tercemesi terk olun-
dz. '' (156b)
Mi.itercimin sebebini belirtmeden tercilmesine yer vermedigi on ilc; sa-
/ I r'-> •
oldz, gaflet olunmaya. '' / , --
. / 1·
~-
,....__) / ' /' '
Bu tercilmenin Nev::_f Evveltk "$e ..ci vvel'i~c;ilncil fasl1n1n son kis-

~,/ ' ~
m1ndan onuncu fasla 'itjdarki 'bQ)U ·· il ev' -i~elden ~ekl-i Sani'nin
? ~
ilc;ilncil fasl1n1n hemen ~in1 ic;eren v raklar koJ.&iU§tur.
/ /' ' /
·/
-v: r / / ' ./ r-. (
(
Kelimeler
Osmanl1 doneminde yap1lan tercilme ve telif metinlerde, modern za-

•
manlarda yap1lan eski metin ne§irle1·inin baz1lar1nda oldugu gibi metnin

sonunda ya da oni.inde sozliik verilmesi gelenegine rastlanmaz. Teami.il sat1r
alt1nda ki1·m1z1 milrekkeple kelimenin anlam1n1n ve1·ilmesi ya da kelime
ilzerine konulan bir gonderme i§aretiyle anlam1n derkenarda gosterilmesi-
dir. Bu usul, bugiln de kimi metin ne§irlerinde art1k kullan1mdan dil§ffiil§
•
olan kelimenin yan1nda bir parantez ac;mak suretiyle ya da hemen kelimenin

sonuna konan list not gondermesiyle dipnotta standart dildeki kar§1l1g1n1n
verilmesi §eklinde olur. Sat1r alt1 tercilme geleneginin bir uzant1s1 oldugu
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXX:VII
• anla§1lan bu sistem i.izerinde heniiz miistakil bir c;:al1§maya rastlanmamakla

•
beraber baz1 metin ne§irlerinde bu hususa dikkat c;:ekildigi goriilmektedir.
•
Cezeri terciimesinde terim kelimelerinin anla§1lmas1n1 temin etmek ic;:in

iki yol tutulur. ilki yukar1da bahsettigimiz sat1r alt1 notlar1d1r. Yazman1n
•
yaz1 karakteriyle notlamalar1n benzerligi bir yana, iki yerde notlamalarJn·

miitercim kaleminden c;:1kt1g1n1 gosteren kay1tlar yer al1r: ''Bir 'avvame dii-
ziip iistine tiigme §eklinde bir kit' a ya bir §atiyye vaz' ideler." ( 136a) Bu
•
ciimlede ''avvame di.iziip'' ifadesinin hemen alt1nda art1k kar§1l1k vermeye

li.izum olmad1g1n1 ifade ic;:in ''miraren vasf olunmi§dur'' notu dii§iiliir. Yine
alt1nda '"'ta'blri miirUr itmi§dur" k;ty.d1 ~arf.r. Bu ifadeler miitercime ait

'/ 1·
~
olmal1d1r. ---J / . , /' · ..r
.-I ' ' ~ .

As;1klanmaya muh~ olan ' §ey; ·'ttc:;µ1min ~iimesinde kelimelerin
~ ~~
alt1nda neden yeniden ap.-lam kar§1l1 ar1n1
./"
verdigj
~-
hususudur. Biraz sonra
0 ,
/ ,, '
gosterecegimiz kar§1l1klara dtki(a_vetlijd'i~ · dp,{ bunlar1n hemen tamam1n1n •
-
verecek seviyede bilen Sultan III. Murad ic;:in bile bu tiir kelimelerin an-
lam1n1 bilmek tabiat1 geregi miimkiin olmayabilirdi. Vak1a, kimi teknik -
kelimelerin kar§1l1klar1n1 bulmak miitercimi de zorlam1§ olmal1d1r. Zaman

-
ic;:inde degi§en dil ve kiiltiir, asl1 Arapc;:a olan metnin modern zamanlarda
dili Arapc;:a olan bir cografyada yap1lan ne§rinde dahi Arapc;:a-ingilizce tek-
.
nik terimleri ac;:1klayan bir sozliik ilavesini zaruri k1l1yordu.
- •
•
•
• •
XXXVIII I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
Iii •
Terciime Metinde Sattr Alt1nda Kar§tl1g1 Verilen Kelimeler
'acize: oturak yeri. g1ta: kapak, orti.

'ar1za: arkur1 agac;:. habiye: kiip.
(
arz: en. hafe: kena1...

'arzan: arku1. u. hark: yaruk.
'~vvame: yiizici, su iistinde yiizer hufre: c;:ukur.
bir aletdiir. ibre: igne.
(azud: bl\azu. A
ilsak: yap1~durmak
bab-1 mathun: burmal1 musluk inhifaz: alc;:akl1k
~ekli.
bariz: c;:1km1~.
benad1k: yuvalaklar. / I •
.~' istidar: df girmi.

bevvak: boruc1
~J /'·~ , ~·r: ~kke toprag1 dirle1.
bilk: boru ..--..11
~I
biikre: makara. J~
'V ' .kfb: aya,k:-J
r--_)
biizfil: musluk. '1~ kadem~ak.
1niicevvef nesne. ~ ~ · · ~y ..
ciz'a: boncuk.
kazib: c;:ubuk.
dekke: sofa gibi yer.
ketf: omuz.
erfa': yiiksek.
kidr: c;:olmek
eznab: kuyruklar. .
kim': bir iinbubdur ki bir taraf1
fahz: uyluk vasi' olup bir taraf1 tardur, fi-
fahzeyn: butlar. zemanina afia huni dirler.
faz1l: artuk. kimat: bag1rdak.
fels: pul. kudur: c;:olmekler
feysun: burma11 musluk. kutr: bir hattdur ki dayireniift •
feyyfil: filci. iki taarf1na ve merkezine miirur

ider.
fizza: giimi~.
kiire: top.
fiirce: ac;:uk yer.
•
mahatt: alc;:ak.
• •
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XXXIX
• mahruk: oy1lm1~ . rakabe: boy1n.

ma~t: tarak. re's: ba~.
•
mazrube: dogiilmi~ resas: kalay.
mebsut: do~enmi~. ricl: ayak.
mecaz-1 ma: SU gec;ecek yer. rumh: gander.
•
merkez: dayireniifi ortas1nda riikbe: diz. •

••
pay-1 pergar vaz( olunan nokta. riikn: diva1.

m1sra': kanad. 'inful: uyan.
..
•
-
midakk: dokmak. sadr: gOgiis .
mihver: ig, dt1lab igi sak: topuk. · •
mikebbe: havz iistindeki kubbeJ~ . I ·/< sane: zil

.b. b~· \ \ - -1 _ j v ·1 .
mikleb: SU akidur bOfl g1 1 IJ. J- Sa:n~c: Zl Cl
aletdiir. < savlecfulAomak, yevgan.
•
•
mizab: oluk. I " · ·-'

mu(akkar: c;ukur. ~ ;__;
? i sidad: t1~y
~
muhaddeb: arka -.l
~) ~ ' "Si file: ag1r nesne

muhak: kararmak. ( "-,/ J ( A
•
muhrece: c;1km1~. ~ £) J-
-
muhit: c;evre.
sukbe: deliik
murabba': dort ku~eli. -
siimn: sekiz boliikde bir boliik.
miilsak: yap1~m1~.
~atiyye: pare, parc;a.
miihferic: ac;uk.
~ebeh: pit"inc;.
miisattah: diiz.
~ebr: ar~1n
miiselles: ii<; ku~eli. •
tabbfil: tavulc1. •
miisemmen: sekiz ku~eli. •
taffafe: yiizici.
miistatil: uzun -
•
ta~t: legen .
miistedir: degirmi.
• tavk: halka
miitevassit: orta.
tayir: ku~
miivazi: beraber
tennur: muslugufi burmas1 dahil
nuhas: bak1r •
• •
• •
•
•
• •
XL I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
• •
I\ • •• •• ••
oldug1 miidevver ve miicevvef zam1re: otucu

alet. zaviye: ku~e
ufk-1 ma~r1k: gok kenar1 zeker: boru, burma, zeker:
(umk: derifllik musluguft burmas1.
(urve: kulp. zeneb: kuyruk.
ustuvane: di1. ek. zevrak: gemi.
iinbub: liile. z1l': taraf.
iinbub-1 dakika: ince liile. zufr: d1rnak.
iinsa: di~i.
yed: el
.I
-'. -\ \ I
.)..) -1
r<
'
·;
_J
Bunlar1n d1§1nda teknik 6Imafill az~ [ !@a. kelime de yer al1r: ahmer:
/ .,
k1rm1z1; asfer: sa1·1; batta: kaz; bazi ..t <d n; d1raht~~~; faris: at binici; feres:
~J r .
~~
, / ' ./'-
:0
'ir1za ya'ni arkuru ntsri'er (17.!;» <Ja" }O a); bib-1 mathf:tn vaz' ideler
(129a); batiyye ya'ni tas (84b); bellut-ya'ni semere-i bellut (50a); bunduka-i
•
safir ya'ni oter yuvalak (78b); biilbiilesi ya'ni emzigi (103a); biizali ta'yin
ideler ya'ni batiyyeye koy1lacak §erablarufi ~ikacak yerini (84b); dekal ya'ni
•
s11·1k (6I b); dekke ya'ni sofa gibi yiiksek yer (39a); fas ya'ni balta (26a, 26b);
fevvareler ya'ni §ad1rvanlar (l 33b); feysun vaz' oluna ya'ni tennurla bir zeker
vaz' oluna (107b, Illa); fitrya'ni sere (13b); gita ya'ni kapak ve ortii (65b);
gurab ya'ni nacak §eklinde hirer demur, ~engel (9b, 64a, 125b); haniyyesini
ya'ni biikilmi§ yeri, biikliimi (9lb, 96b); harace ya'ni kereved (52a); harze
•
ya'ni delinmi§ boncuk (l 7b); hukk-i zemr ya'ni bor1 gibi oter bir hukke
(I la); 'izade ya'ni kapu sovesi gibi ai·kur1 bir direk, aga~ (14a, 16a); itar
ya'ni elek kasnag1 gibi parmak kal1fil1g1 kadar bir ~enber (49a); ka'ide ya'ni
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I XLI
bir kiirsi (Sa, 15a); karrad ya'ni maymun1 gotiiren §ahs (61b); kazib ya'ni
c;ubuk, ince c;ubuk (113a, 119a); k1dr ya'ni c;olmek (7Sb); k1m' ya'ni huni
...
(9 la, 145b); k1mat ya'ni bag1rdak (9a); k1rd ya'ni maymun (62a); keffe ya'ni
bir tas (44a); keffeleri ya'ni kepc;eleri (I la); kendere ya'n1 c;1rakma, c;1rakba
(52a, 61a); kevseli ya'ni re'isligi, k1c;1 (14b, SOa); kutr1 ya'ni ol dayireniiii
•
iki taraf1na ya'ni dayire ortas1nda vaki' olan nokta ve merkezine miirur iden
hatt (Sa); kiire ya'ni top (S3b); lihyesi ya'ni sakal1 (122a); makbaz ya'ni tu-
tacak yerler, kulplar (40a, 4 la); mebsutdur ya'ni yass1 (115a); midak ya'ni
•
dogec; (26b); mihver ya'ni dulab igi (Sla); mikebbeniift ya'ni havz iistinde
•
vaz' olunan kubbe (17a); mikyal ya'ni olc;i (115b); mi§ma' ya'ni §em'-dan
muntas1b olur ya'ni dikiJJir tury.r

,......__)
er a);)Jliinehier ideler ya'ni bir mikdar
~~
oyalar (5Sa); miisattah~ta ya'nV>fr~z pak (4 ~a 91a); miisebbeha ya'rri

§ehidet parmag1 (7a); ~semmeny
~
' i s iz kli§el:if (25a); nehr ideler ya'ni
r---_)
makaranuft ip koyacak ~ gibi?i_r k<jar s;uktilideler (19b); nehrleri iis-

tinde ya'ni ip koyacak ye~~ri(Q {2'.Sb,-550?~); nermidece ya'nl s;ifte reze, •
-
pencere ve terece, tahta-pu§ (22a, 69a); rumh ya'ni siiftii (69b); savlecan
ya'ni c;omak (70b); seffud ya'ni §I§ gibi demur (9a, 33a, 5Sb, 63b, 12Sa);
sehm ya'ni ok (150a); semek ya'ni bal1k (94a); sidad ya'ni t1kac; (7a); su'ban
ya'ni ejder (14a); §atiyye ya'ni bir pare, c;ubuk paresi, bir k1t'a (3 la, 63b,
74a, 77a, 77b ... ); §ebehden ya'ni pirinc;den (7b); §efe ya'ni dudak (25a);
§efre ya'ni biiyi.ik b1c;ak (20a); taraf-1 ma'tufdan ya'ni egri olan tarafdan
•
(101 b); tesfit ideler, ya'ni yass1ladup miidevverligini gidereler (17b); 'ukkaz
ya'ni uc1 demiirli bir 'asa (115a); ustuvane ya'ni direk (13b); iinbub ya'ni
•
liile (74b, S7a); iinbub-1 dakik ya'ni ince liile (133b; zamire ya'ni diidi.ik
c;alar cariye (SOa) ...
..
•
Mustafa KO~
"
•
•
•
•
•
•
It
XLII I GiRi~ - Mekanik Tercumesi •
•
TRANSKRiPSiYON ALFABESi
Sesliler: Sessizler:
-
/
• a,e
• .• )
•
-
/
•
• 1 :b
-
; •
• u ~ :t •
/ ,_,
-a .. :t
tS .:. _ ' \_
•
\ • 0
..
• tS-;- •
•
-1 ' : -s
•
• -u :c
.) ~ •
:h•
c•
:h
:d
~I
r----1 ·s · J
,-J ~ . ~
•
vP
~ ' ~ (: t
~ ~ ((\
- J- l . •
t :g
w :f
:k•
:k
J :1
\ :m
0 :n
.) :v
:h
:y •
'
• •
•
• •
•
•
Tercume-i Hiyel I XLIII
•
Yonteme ili~kin Ktsa Bir Aftklama
•
•
<:=eviri yaz1ya konan §ekiller Ahmed Yusuf el-Hasan'1n 1979'da Haleb'te
yay1mlad1g1 Ebu'l-izz b. ismail el-Cezeri, el-Cami' beyne:l-ilm ve'l-'ameli'n-
nafi 'fl szna ati 'l-hiyel adl1 tenkitli metninden al1nm1§tlf.
.
ilk rakam eserdeki
sahife numaras1n1 ikinci rakam ise §eklin numar1s1n1 gosterir: [~ekil 16/4]·
gibi. .. ikinci rakam1n yan1nda 'a' ya da 'b' var ise bu da ayn1 sahifedeki
..
birinci(elif) ve ikinci(ba) §ekillere i§aret eder. ~eviri yaz1da yaln1zca me~hul
miitercimin tasvir ettikten sonra i§aret ettigi §ekiller verilmi§, Cezeri'nin
eserindeki tiim §ekiller al1nmam1§t1r. Osmanl1 Tiirk~esi'yle olan metnin
asl~nda, miitercim taraf1ndan kliii~nr1~ -0lmakla birlikte §ekiller i~in yer ay-
( ~--- ---1 [
r1lmas1na ragmen hi~ bir §ekil Verilmxmi§ ir.Jl71pk1bas1mda hem estetik a~1-
dan hem de ~eviri yaz1yia belirli bfr/ utabakat . .; 'termesi i~in Cezeri'nin
. . . .,. . , k s ~J •• •• ""{'~ • '1~ Ah
eser1n1n .top ap1 aray.t- utup~~ i ~ --' l'""J 472
meer~
d k l
numara a.. · ay1t -1
1
mevcut en eski (602/1'206) yainJ h · ~daki ~illerden gerekli olanlar
? r--_)
ilgili yerlere konulmu§tn,--0 ~
~ ~ ""' ~
v v ~((
(
y--J
•
-
•
- ••
....
• •
•
• ..
•
•
•
I •
• •
• ...
• • •
.
' • •
.. •
TERCUME-i .EL-CA.Mi' BEYNE'L-'iLM •
-
, • •
• ••
••
• •
• •
- ,......____ }
,_____) •
,..._J •
~I
•
,.--j
• ~ •
~
• ~ ~ •
r--
•
Q ~ ( •
~ ~ ((
' •
• •
• •
•
• •
• •
• '
• • • •
•
•
•
• •
• •
•
• •
•
•
•
•
• •
•
•
•
•
•
•
•
,..,
...,,~ JIM. .
/ I fJ •
A '-- •
•
/
---1
,...__) •
~I
•
,__,j
-I ;--J
~ ,__)
~ .- -)
~~ ~
•
¢ ~ ~
• ~ / J ~(~ •
•
• •
•
• •
--
•
•
• •
\
• •
• •
• • •
•
•
• •
..
• •
•
•
I • •
•• •
••
• • • •
- ---1
--._)
•
r--I
r--I
•
•
,....._/ ,..._J
j :_) •
•
•
? -
~ -)
~- ~ ~
• •
•
• /' •
Qr / V "2-( / • •
~~ ~1 :cJ -r~1 _v ~ •
•
•
•
• •
• •
• • • •
•
• • • •
•
•
•
• •
•
• •
• •
•
•
• •
• •
•
•
•
• •
..
...
•
•
l •
I
•
•
•
•
•
•
-
•
•
• • '
•
...• . . •
-
,,,..
. ..·- ~
. ;~ . .. !
. !~
~
-~~
....tc\a,... .• ,...._J /
-!'i
1
•
. ..
• • • 'TL.
"\
. ...... ..
-~¥
':)
\
"'
'~ ~ ..'f6L
~
~
-" - ·. -
# 'i!~
._.
. '\
"
••
. • •• ,~
•
- ./
./ ; ~. ,· :". . . i : J. ' "t •

" ,..
. ...,. .. . . ,.........
.... ... . "·"-,
.. '
··· . ~I
.
·~ £ ! . ; . ~ . ~ ·~,
~\
•
I • •• ·"
\\.
~
. ...
"'. ....
..
•
...'.
.., ! ... _. ~
..
4
••,
. .
I
.J
• ".~
-~
... :
.
• t..•."'~ • • ' -: • ... - ~ •C ~• r /

.. .. ........ ./ . .... . .
• •: ·'
\
-- ... .. • ..,..,
~ .. "'-- -.;. ·' i .. • ;.,
r
'
•
... .
:.. ..
•
~.
"'· ... ·- · ' ...

• • _,,. # ...
·., , ~
/
• •
• •.· I
:.:& ..
'.." • ; ~_/
' ·" .....-'...:. r ('
...;__;
l
. """-.. ....-; .. ,. J - '
...............
. . ".c::I.. - .. ,. ~
·- ~
- •
,,
KISI
-----------------~_...
• • __,......• ___.___________________________.
1
I
t
YE I KA YIT No. I
•
•
T SNIF No.
- ~-........._ . -- - - - ~ - ---
•
• •
•
•
•
4 I MUKADDiME - Tercume-i Hiyel

-
Bi' smihI Subhanehii

•
ve Tacala •
~amd-i bI-l)add ve sipas-1 bI-~1yas dergah-1 I:Iaqret-i JS:adir-i BI9iin ve

ijudavend-i ''kaf. u niin''a ki bu ~ubbe-i mina-giina ve 9ar]J-1 bii~alemiina bI-
•
cimad u stitiin ~arar u stikiin virmi§dtir ve ber-\re~-1 fel)va-y1 na~~-1 ~ayib-i ''Inna
zeyyenna's-sema:)e' d-dunya bi-zineti'l-kevakibi'' bu sa~f-1 tab-nak ve ktingtire-i
1
eflak1 her gevher-i §eb-9erag [ve] a]Jter-i tabende-man~ar ile ptir-zib ti fer ~ilm1§
dur. Beyt:
Ey sipihr-aferide vu encum
Ne melek mudrik-i tune merdum
Ge§te ez-tu bedid her du cihan
2
Baz her du cihan be-kar-i tu gum
.
Subl)anallah zihi ~adir-i cacib ki kargah-1 ~unc-1 dil-firibinde bu ntih felek bir
§I§e-i sacat-i milz;ehheb ve ktire-i felekti'l-: uriic bir z;atti'l-ktirsI-i milkevkebdtir ve
~abqa-i ~udretinde ~al)Ife-i rulf~· ri{~_fti-
__,
~b~ ~ bta-i
r
~
usturlab-1 cibret-ntimiindur.
Beyt: / , !__.'1 •
/ ''
1·
Zihi ~udret zilll l)a§me,!_~ihi mu)k / / ~-
•
ZihI i;;ancat bina kerd haf-§I§ rfiz /

Zi-tal).t-i l)ak: ta evc-i ~yya3 / :=}
Ve di.irfid-1 bI-l)isab ~ -b-1 ):IaQ .-i/ Risalei-Afe,abufi rfil)-1 pi.ir-fi.itiil)ina
ale' d-devam va.:;;11 u mi.iteva .il pl<t I« en/ar-yfeP}s-i cebin-i sacfuiet-~arin ile \'.fu'
~uni;;ur ve §I§ cihat1 .belki camffi¢-i Js:J¥Y1-~1l [0rlfl-1:e'nvar-1 hidayet ~llup sezavar-1
il)san u re:)fet eyled1. Beyt: -
Ger agehi zi-macni-i ''Ve' §-§emsu ve' 9-9ul)a''

Tacrif-i mah-riiy-i dil-aray-i Mu~tatast
Binger be-9ar1J u kevkebe-i le§ker-nuciim
Ke-enneha furiig-i gevher-i valay-i Mu~tatast4
Bacde zalik
- erbab-1 ebsar-1
. -sak1betti'l-enzarufi
. . dan1Ir-i
. mtinir-i · ilham-
pez;Irlerine ]Jafi
1 ''Hakikat biz (size) en yak1n gogii bir zinetle, y1ld1zlarla (donat1p) siisledik. es-Saffat 37/6.
2 ''Ey gogiin ve y1ldizlar1n yarat1c1s1, seni ne melek idrak edebilir ne de insan. Her iki alem .
senden viicuda gelir, tekrar yine senin iradenle her iki alem yok olur."
3 ''Ne biiyiik kudret, gorkem ve miilkdiir; ne ulu yiicelik, izzet ve dii§iincedir; ne yiice sanatt1r ki
Siireyya y1ld1z1ndan ta arz1n alt1na dek her §eyi alt1 giinde bina etti."
4 Eger ''Ve'§-§emsu ve'd-duha'' (''Giine§e ve ku§luk vaktine andolsun." e§-~ems, 91/1) mana-
s1ndan haberdar isen o, Hz. Mustafa'n1n goniil siisleyen ay yiiziiniin tarifidir. Gage bak, y1ld1z
01·dusunun azametine nazar et, hepsi Hz. Mustafa'n1n ipek elbisesinin cevheri par1lt1s1d1r.
(Yavuz Sultan Selim'in divan1ndan)
•
•
I 5
,
' • •
• •
• •
-.
•
• • •.J..? • - •
' '.J<ft.,1? A 74' .!"' " ( /~.1M/
~ / {'.(( . ......
-
- . . .
.,, ,. • ... -- "':...,,.,= -··
-· - ,
•
- •
•
/
'
•
~
•
.
•
•
•

-
vii lJabi degildiir ki ciimle-i cu}um-1 macarif ki mii~temil-i el)asin-i mel)asin ii

letayifdiir ve fi'l-me~el bir l)adi~a-i tayi~a ve bir ravga-i rayi~adur ki envac-1
•
ezhar-1 gun-a-gun ile mi~al-i riyag-1 cennet ve a~naf-1 e§car-1 §ekkerin-~imar ile
piir-taravet ii behcetidiir. Her nevcinde bir gune reng ii bu ve her ~lnf1nda bir vec-
hile lez;z;et ii dad vardur ki niifus-1 tayyibe-i insaniyye ki tekmil-i kemalat-1 iin-
siyye ve tal)~il-i fegayil-i ~udsiyye ile dayima l)agig-i menzilet-i l)ayevaniyyeden
•
evc-i cizzet-i macrifet-i ral)maniyyeye curuc itmege talibdiir, her cilmden bir gune
ha~~ alup bir vechile miistefid olur ve teba§ir-i ~ubl)-1 ~afer ~ulle-i ~af-1 iimidden
demid olur.. Ve la-cerem her kitabdan gu§-1 cana bir ]Jitab-1 miistetab iri§iip her
fenniifi iz;carunda bir gune ciffan l)a~1l olur.
. / · , r'l
..__.
..,
niimundan birisi cilm-i hendesediir ,kf ' u~addetn~-1 ya~iniyyeden mii'ellef
•
,.--/ ' • ,__J· •
fu~illine girmez.' Ve biri ~I;µ cilm-rhe , t-1 pilr-te,elnini.il ii fikretdi.ir ki biil)i~-i
'!. r- - - .v -;J
lf:ucoden ve caJa cunilbihim ve] Yet~ e ;one ff !Jallf:i's-semavati ve'l-ar<Ji."5
na~~-1 §erifi mu~tegas1nca erbab1nufi dal;µ culiivv-i §am mu~arrerdiir.
Ve §ekk yo~dur ki bu ikisi birbirine i§tibak u irtibat ve miilabese vii i]Jtilatda

fi'l-me~el ilJvan-1 tev=>emandur. Esbab-1 tacyin-i [sacat] ve tertib-i alat macrifet-i
semt-i ~ible emrinde sacat ki miibin-i ev~at-1 ~alavat oldug1 cihetden ciimle
6
vacibatdandur, bu iki fenniifi fiiruc1ndan bir §Ucbediir.
Ve fenneyn-i mezbureyniifi §iiyutµndan ve ciimle-i erbab-1 riisul;µndan

• •
re=>is-i acmal ve pi§Va-y1 a~l)ab-1 kemal taQ.11-1 seriyy Bedicii'z-zaman-1 Cezeri

ral)metullahi caleyhi
5 ''Goklerin ve yerin yarat1lmas1nda tefekkilr ederler. Ali imran 3/191. -

6 Kelimenin okunu§u §ilphelidir, ancak kontekse uygundur.
•
7
. . • . , ~
•
\
..JJ.P.> '"'66""'~ J. '

~,c>.11
'-"' - $
-- \
-• •
.• .. - .
t ' ,A - - - ' • ,
•
. ' ~
"
~U I.( · r.s:::·L,)Y;Je~·
.- !/ ~..,~// ->'~~· . . .
-
•
...............,.. .,,
•
"-
, ., • • • • J - , ••
'
-· - - ,I - -
./ '·- ' ' -- .

. \
\ /'
' .. • ~ ~ ~ • • ' \ t / • 1· .. - ,
t)_,.('-" 0 ,-' C. 4'J~ ~ ~ ~ !..;j uf_a •
. ' ~ ~ ~ ~ .
. ~ ~
~
~
~
-
·- . ,....---j
,--!
... - ,...__ )
~
- ~
., - ~ / ( . ...
I \· f / , / r-t( • •
• J- •
- ~ -
.- - . ""'•
.,. - .
. . - ... .,. . . -
. . .. - - . .
~,
-• 0;~!,
.. . .. o~J._,);f~f ~l,"~I~
- -~L ·-
v~ • •
t I
• - "
• "1
• •
•
'./"-L..1 _ • ·.;,>/ ~ vP,
• /.) -:f u;.s:._,_r * · ·
.. . - ' - .. .
,_jW\, ~ I~.)"'..1i? ct,=" I ;JJ49 • ~d '""~ l :. ..iJ if) ~
- • • 4 • ,• -
•
•
•

-
culiim-1 evayili tetebbucda bezl-i mechiid idilp muJ..<addemat-1 gayibeyi maJ..<am-1

~ilhiida irgilrmi~ ve acmal-i milteJ..<addimin ve efcal-i milte=>ablJlrini mehma-emken
•
tefabJJ.u§ u te~afful) idilp 9evgan-1 fikret ile guy-1 macrifeti farJ..<-1 FerJ..<adan'a yi-
ttirmi~ ve tarilJ-i hicrettiii be~ ytiz yetmi~ be~inde ki hengam-1 lJilafet-i Na~1r Li-
-
dinillah idi, iJ..<lim-i Diyar-1 Bekr'de
.
nevbet-i emaret ilmera-y1 Al-i Artu]}'dan
Mal)miid bin ~ara Arslan' a iri~ilp ilstad-1 mezbiir emir-i mesfiiruii lJ-tdmetine va~1l
sa milstehakdur.
• •
•
Ve nagah ol dtirc-i Qikmet-me~l)iinuii talici meymiin ve fal1 hilmayiin olup

man~iir-1 sultan-1 kam-yab [u] civan-baht, padi~ah-1 Keyvan-cenab u asuman-
taht, fern1an-fer1nay-1 selatin-i caII-miJ..<dar, ~ehen~ah-1 din-perver ti din-dar, bala-
ni~In-i mesned-i lJilafet-i kilbra, vari§-i mehabet-i saltanat-1 cu~ma, iskender-i
•
zaman ve Stileyman-1 evan
- •
7 ''Yaz1lan §ey kal1r; ezberlenen §eyse ka<;ar." •
•
•
-
•
1 _ ~ ..
u-::-- . _r I 9
f
'~~.JI • .,,
•
- - t • -
-' • •
.111,...,.
,,.. . 1-
/ ~,,,,._'!
~~ . .- ,, . • - . . ..
, . .._ . •
. . .. ~ -
•
,
,;~!~J,.,1 - . . . , -~~,.,J L8 . - . ' .1,>/_;u-G, _, 'l·
.. - . ...~ -
- .,
~ . ( ~. ·\ \ S _J _ I
J-- ........ / ,.,
~ • -.. .
~ ~ • ... ./, ~ I \:1,.·~
• ~ - - .... D. • ""'- ~ (lj - !.;./ ~) ,.• •:;,($ J wl' - 0
"
-
._
-
""·
-
-
- •
/
..
.. 1·
~
.
#
(1 •
-
.,..,~
• .
. l-.
~....;. .,,,
...!.
~,
.,,,,.
. .../'
..
- ::.0-. .
• ~ r . r"'. Y
-
;,,.i_,&ll ·~ Li( l,._,\;;,/f • . • '
'
- - -
~ ,/ ... - ~ 'J l~~J' ::. ls-.1
-
cl -oG_,L~ v~ ~\st, ,__,....~ ... ~lb~J ~:,l)~
. -
. . . .-
.) f • '
• •
•
- • ••
•
•
•

-
I:Ia<tret-i Ebii[ ... ] 8 Murad ijan bin Selim ijan ki bu kelain-1 ray1J..< cilmle
medayil)-i cemilesinde mez;kiir olmaga lay1J..<dur. Beyt:
•
•
~ehen§ehl ki beray-i ni~ar-i meclis-i ust

Pur ez-cevahir-i encum sipihr-ra etbaJ..<
Be-bendegI-i cenab-i tu lJ.usrevan me§giif •
Be-pay-biis-i rikab-i tu asman niu§taJ..<9
La zalet rayatu iJ..<balihi bi-riyal)i'~-~aferi men§iireten ve silyiifu celalihi bi-

eydi'l-cedidani me§hiireten ve atnabu lJiyami devletihi me§diideten bi-evtadi'd-
devami ve zilalu
•
cadlihi ve re=>fetihi memdiideten cala mecariki'l-mecalimi
•
ila
J..<1yami's-sacati ve sacati'l-J..<1yan1i vaJ..<ic olduJ..<da ferman-1 caII-§an-1 J..<a9a-cereyan
•
bu vechile varid olnu~ ki ol kitab,1- h1lbmft-nisabufi ebkar-1 nikat-1 canberin-

1
-s ( \J -'- - Ii·~ --..:.. [ r

.
nikab1nufi
.
kamet-i
•
balalar1 g· arraA11
J
cArabid
/ '
tet'rid olunup hilcat-1
v
diba-y1 ziba- •
Y1 RiimI ile tezyin ti telvin oluna ta ki'

,.....__) /
_cariis-1
/
:-d minassa-i icmalden bir
..
vechile dahi a§ikar ola v~gon9e-i/ ~,~ · a. ~iida bf: an~aradan dabi bedidar
.-I
ola. ~
-----
', ./ / ,_J
r-_)
r~ ,__)
Val$:tI ki gii§-1 hii§-1 <a~i bal$:Jr b" v ·i~-1 mii~b-1 <alem-giri istimac ey-
. / ' '
ledi, tJ.all5:a-i sa<y u ictihad1 gef n~itWat · ~~a ges:iirtip berekat-1 enfiis-1
(
µ,yyibe-i §iihiine ve himem-i ~111e£~i[ . ~busrevaneden istimdadla fi-15:a1Ilin

mine'z-za1nan ol ceride-i l)ikn1et-cunvanufi carayis-i fel)avisi mina~~a-i kilmiindan
cilve-ger ve §ilmiis-1 inetavisi l)acele-i beyandan niimayan u 9iya-gilster olup her
~a])Ifesi milstevcib-i 1tt1Iac-1 etvar-1 <=acibe ve milstetbic-i istimac-1 a~ar-1 garibe
.
vaJ..<ic olm1§dur. Ve miltalaca vil milzavelesi 10

baci~-i tal)~Il-i sermaye-i l)ikmet ve
. .
sebeb-i tekmil-i piraye-i cibret oldug1ndan mac-ada ten§I!-i lJ.at1r-1 lJ.atir-i uli'l-
elbab ve tefril)-i 9amir-i muttalican-1 esrar-1 kitab olm1§dur. Umiddilr ki dilrer-i
gurer-i bil.iar-1 metavisi sezavar-1 ni~ar-1 paye-i
• '
8 Metinde bo§ brrak11nll§. Muhtemelen ''ebii'l-feth'' gibi brr ifade olacakt1.

9 0 brr §ahlar §ah1drr ki onun meclisine sa~1 o1nlak i~in gok tabakalar1 y1ld1z cevherleriyle
dolmu§tur. Sultanlar huzurunda kul olmaya arzulu; iizengisinin alt1n1 opmeye de gokyiizii
heveslidrr. .
10 Yazmada ''miiradelesi'' •
•
•
~4} I 11
•
•
- .
-f- .\-·
l ·· b # w
, .,, 4
'
... . " -
- ,,.
- . . .,. , , ... - ~L~

. ,,y_, /
.-
• • ..-- - '..)$
.. ...
•
•
•
•
'
12 I BiRiNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
serir-i gerdun-ve~ar-1 sultan-I ca}I-tebar ola.

•
-
Bacde zalik rnaclurn ola ki kitab-1 rnezbiir alt1 nevci rnti~ternildtir.
Nevc-i evvel binkarnlar yacnI ~ol ~uverdtir ye e~kal beyamndadur ki anlarufila

sacat-i rntisteviyye ve sacat-i zarnaniyyeden rnaqI olanlar rnaclurn olur. Ve bu
nevcden on ~ekl rnezkurdur. -
.
Nevc-i §anI rnecalis-i ~araba lay1~ olur bacq1 evanI-i cacibe ve ~uver-i garibe
beyamndadur. Bu nevcden datµ on ~ekl rnezkiirdur. ·
Nevc-i §ali§ ~a~d i9iin ve vuqu i9iin rna~nuc olan gun-a-gun ibrI~ler ve legenler
beyamndadur. Ve bunlardan datµ on ~ekl mezkiirdur.
Nevc-i rabic btirkelerde rnacrnul olrnaga ~abil ~ad1rvanlar ve alat-1 zarnireler

•
beyamndadur. Ve bunlar datµ OR.~~ ~dfii·/ :r /.) ·

( J--- -- [
ve al}.ar ~ulardan mal}.~iid ~~n mev~ce' \ ~1$:arm~bildtir. Ve bu nevcden be§

,...___)
~ ' " ~
birintifi birine rnti~abeheti~yo~dur. Bunl datµ be~ ~ldtir.

~ /" ', /
/ r "/ / / (
ki Anlarufila Sacat-i Milsteviyye ve acat-i Zamaniyyeden MaQ.i Olanlar

Maclum Olur. Ve Bu Nevcden On ~ekl Me~kfirdur.]
Nev<=-i Evvelden ~ekl-i Evvel ~ol Binkamdur ki ~uyla cAmel Olunup

Anuiila Sacat-i Zamaniyye Macliim Olur.
•
Eger9i fi-diyarina sacat-i zarnaniyye mtistacrnel olrnadug1na binaen bu binkam

~alilti'n-nefc ve ke§Irti'I-carneldtir, lakin bu binkarnufi ~erl)inde mezkiir olan
.
~avacid ti fevayid 11
rntihirnrnat-1 a~liyyeden olup ek§er e~kal-i atiyeye nisbet
rnev~iifun caleyh va~ic olrn1~dur. Binaen cala haza bu binkarnufi ~erl)inde rnehma-
ernken ihtirnarn olund1.
MacJurn ola ki bu binkarnufi tetasil-i

•
- •
11 Metinde ''fevacid'' •
•
1 _~
~ ._r.. I 13
-
•
,. 'f. ...4
J
- • ,I
( ~
•
• ,J ~~ls-L,J<J;l ~.) o:;L :. }_,,,1~
•
(..... ~'t).> ...~ ,-)

- .. . - •
•
' ..-
.. '
•
•
•
•
14 I B:iRiNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
• •
al)vali on fa~l §er]) olunmt§dur.
Fa~l-1 Evvei Binkam-1 Mezbiiruii Zahiri ve Ma'nas1n1 Beyan ider
Amma ~ahiri budur ki yir ytizinde iki ~amet m~dar1 mtirtefic bina olunmt§
bir evdtir. Ve ol evde bir bab vardur ki tul1 to~uz §ibr ve carq1 be§ bu9u~ §ibrdtir.
Ve bab-1 mezbiir aga9dan ya tucdan bir Qicab ile mesdiiddur. Ve bab-1 mezkiirufi
ac}as1nda carqan -IJ.att-1 mtista~Im tizere va~ic iki§er ~anadlu on iki ~apu vardur ki
evvel-i neharda ~amus1 ~apanm1§dur.
Ve bu on iki kapll;nufi alt1nda bunlar[a] mtivazI birer ~anadlu on iki ~apu dalJ-t
olan on iki 1$:apunufi alt1nda vech1 l)icajx!an ' arfi parmalf eni 1$:adar bir ifriz yacru: •
[ ••• ]
12
vardur ki anufi evve]~de dti9'ya" / ,§yJ;>.lh bir ·.- -vardur, evvel-i nehardan
mezbilrufi altinda hicabutliki

. tar~f1.ri'da
. ~
i i ~ihrab
. ~.ilur
,._)
ki ol mihrablarufi
. her
birinde bir 1$:U§ vardur ki 1$:,dlar1~a. ~, ~alflar1 .i&ere tururlar. Ve ol 1$:u§larufi
her birini.ifi Ofiinde bir ri.ikn-(u.~·C·ili:er~l~~Il vardur ki is:inde bir mucallalf
µitup µIrffil§dur; ke-ennehu c[a]mlu bir kifef-i dayiredtir ki mul)addebi yu~aru
va~ic olffil§dur. Ve bu .Qicabufi esfelinde iki tabbal ve ~annac ve iki bevva~ var-
dur. Ve bu ctimle mezkiir olan e§kaltifi ve ebvabufi tistinde mul)addebi yu~aru bir
m~f-1 dayire
• •
•
•
12 Metinde yaz1lmas1 beklenen milteradif kelime yaz1lmam1~ .

•
•
•
•
I 15
'
: ..
•
~
/ -
~ •':/Y.r( : ~ .J :. ~ L ~
"
~ - - l>_;..J:y.fo
.. _.. .):>~" .
t.i;\;L,>- vL
- _, · . ~
•
t>/ (>/ • - ....
•
~ . - "
-
•'
~ .
,.I
~
.
. -
. . - ~
.
'
-
•
•
•
•
•

-
vardur ki.mul)ltinde on iki burcdan alt1 burc vardur. Ve bu ru~f-i dayirentifi alt1n-
da bir .melek §ekli vardur ki anuii altundan dtizilmi§ afitab §eklinde bir ~ur~ var-
•
dur. Ve anuii alt1nda bir melek §ekli da]Ji vardur ki anuii tistinde ~ir9adan yap1lm1§
~amer §eklinde bir ~ur~ vardur.
Amma binkam-1 mezkiirufi

- ma(nas1 budur ki ifriz-i mezbiir tistinde mevduc
.
olan §ekl-i hilal evvel-i neharda l).arekete geltip yap yap munta~am seyr ider
ta ki ac}as1nda mevquc olan on iki ~apudan birini ge9tip evvel ile ~am ortas1-
na varur. Hemin sacat mu~abilesinde tecavtiz itdtigi bir ~anadlu ~apunuii levni
alJere mti~·alib olup bir giine renge da]Ji girtir. Ve anuii tistinde olan iki ~anad-
lu ~apulardan birisinilii ~apust ~\:t}~P , i\:~~d~ bir §ab~ +ahir olup ta§raya b~ar.
...__.
lar ve mi~arlar1ndan hirer top 91~a~'O ayinelertiji tistine tarl). iderler. Ve ol

•
makamlar1na cavdet iderlui Ve bµ4,yAfiili e -cisi l:riilsacat milriir itdtiboin zuhiir

• I ' •
v. •
r---J
ider. Ve her sacat ba§Inddial bu minv I tizeredtir t[jti alt1nc1 sacat tamam ola.
. . '-' ~ -1; - -\~ '-;) .

to~uz1nc1 sacatde ve bacdehu on iking llratde tisliib-1 sabt~ ilzere l)areket idilp
kamus1
. eda-i hldmet
'-'
iderler.
Amma eflakuii l).ali.bu vechiledtir ki yevm-i machudda §ems ~ang1 derecede

•
• •
•
•
- •
•
•
u::-- 1 __ r
~f
.. I 11
. ~ ' - -
' Y. • - -· .:.. :),,.>OJ. .. ~ ·I J -'.J~ :. c .J
~
•.. ~
• •
t ;, ,,J
l
I
_I
~ ~./
.1f . ~ ~ ., - ,
.J.>y:,,
J
j ;. f - ~. ·- .t ' .~J .).) .1d'__;
' •
• • • . --
,
•
. . - ...,,.
t).)~t,- \t)_,J~ .,:,_,,.. . I :,.j>J! ·-. c... l .. ~ L

.
• - - - . ,. .. ..
'
-
•
. ... "
• 1 '--' •
.) t,:,, _,~ l
• -
/
- .. , #
•
- •
~t)
• - - •
0 • .. I • ,,,,.. J ,,,.
- ,I •
• •
• Y• . ~_,,_,
•
.• _}
._ . '-7.
• • :>
• :>
• 7 • ~
l ":I".;r ..; • _.
• •
4 .,.
..
~' l:;.J /.)'l
• • -•
•
•
..
•

-
ise merkez-i ~ems ol derece tizere ~abit olup evvel-i neharda ·ufl.<-1 ma~r1~dan
'.?uhur ider ve ol derecentifi na'.?Iresi ufl.<-1 magrib tizere va~ic olup guruba mtite-
•
veccih olur. Ve her bar ki ufl.<-1 ma~r1~dan bir burc tuJuc ider, anufi na'.?Iri ufl.<-1
magribde gurub ider ve her zamanda ki na'.?ar olunur, elbette on iki burcdan alt1s1
'.?ahir olup alt1s1 mu]Jtefi olur. Ve cirm-i afitab kenar-1 ufkdan yap yap irti:taca ~tiruc
ider, ta msf-1
. nehara var1nca mtirtefic olur. Bacdehu inhitada
"" . mtiteveccih olur,
'
ta a]Jir-i nehara dek ntizul tizere olup ufl.<-1 magribden guruba mtiteveccih olur.
Nehar-1 seratanufi m~f1nda ~ems gayet-i irtifacda olup. ve nehar-1 cedidtifi msf1nda
gayet-i in1Ji:fa9 tizere olur; l)al-i nehar bu vechiledtir. Amma l)al-i leyl bu minval
tizeredtir ki leyl-i m~chudda ~amer ~ang1 burcda ise ol buruc tizere '.?ahir olur.
mi~dfu'-1 ~ufur mi.istaqI ol!g ve gi!ft!ik"' , cMYas1 art~ir cam tamam mi.inevver
~/
olur; pes giceden bir saca~evdi.igi ~c~ 0, r. Bacd~ -u ikinci cam datµ bu vec-
,..___) " -r
1 ~ -
lr11\f olan caffil r a alt1s1 tatmim mtinevver oldukda gi-
hile camel ider ta ki mez,.--
-~ ~ .
ceden alt1 sacat gevmi§ ol~es sa~~<I: " ~fir olaiU,:abbal ve ~annac ve bevva~
harekete
. geltip tislub-1 sab1k li'zitlre""eaa-'iJndmef
. y---Y "" ~erler.
~ f u~
Bacdehu tokuz1nc1
. .
sacatde
ve bacelehu yine on ikinci sacat e ~~\j - r:: f derler. Yine a]Jir-i
• •
•
•
- •
- •
I 19
# /
- •
......,. - • •' . ~ - •
.
<S~ <~if . •
• •
AL. .. • ••
t:.T'"' - • ,. • .,
•
; .
,.,
•
- - .. ~ . .,,,,. ..,,,. .
•c ~.,,;·,\;.,.>-' .:.
_, _,
Cl ~~ -
}~ - .... . ~
- ~
• , . . . . ...),~ ' . 'r-J I J .,, •

' .,,. - ' ... ( • ~-- -1' -1. ~
• ' ...
-
-' ,,
• /'
~ ~' ..
' • '
~~
· ~.fa:..../
:::=.->- .
\
0 ::> :> 7~~.),)-' !Y- '. . ~
-- ,---. ' ... -)
,__)
!}
' '
"' - I \ . . : -
~
•
~~
-""911
•
:.?"' -
-
/
-
r . //
. .,, - ~\ ~ (
/: ( ...... •
/ 6'/ - • - • - .
. . .. - ~
.-
•
.. ~ . ... . -
. . - . . ~
,I
.. •
•
I
•
•

-
• •
leylde tamam on iki cam Q.iya bulup mtinevver olur. .
Ve· ctimle-i e§kal-i meikure bu vech tizeredtir ki ~a])Ife-i atiyede ta~vir ve

•
tahrir olund1:
+
-. -1 l ,;.
j / ---
<" _,. '..,-: "
j - -)
-
I - I - ·'
- .- '
[~ekil 16/4]
[~ekil 16/4]
Fa~l-1 SanI Acmal-i Mezbure i~iin Laz1m Olan ij1zane-i Abufi ve

Sayir Alatufi Keyfiyyetini Beyan ider
•
Evvela laz1~-1 ijabiyedtir yacnI nul)asdan dtizilmi~ bir lJ.azinedtir ki µil1 alt1
~ibr ve sicati bir ~ibr ve ~tilti~-i ~ibrdtir. Ve lJ.abiye-i mezburentifi esfelinde bir
~u}.<be vardur ki ol lJ.abiyede memlu olan ab arQ.-1 binkamufi carQ.[1n]ufi atvel-i
nehar1nufi mtiddet-i sacatinde ol ~u}.<beden tamam 91}.<ar. Me~ela binkam i}.<lim-i
•
rabicde vaQ.c olunsa ki anufi atvel-i nehar1 on dart bu9u}.< sacatdtir

•
•
•
•
I 21
f •
•
.
/'
'
•
'
•
.. •
,..
# / ..
• I •
•
,, • .;.U -
.r--. • •
~• I ~ 1 \;. :. • ! • .,. - ,_ )
~_, ~ ~ ~ - ~
" ' - - •
v¥/r".
- ..-•
>. • •
,,, '1 /
• •
. . -. J-;~ .
£:\-I
-\ ..
. - ""'
.
.,,,, -
.
,,.
. -
.., ~
..,
, .
- ~
._...,. '--'-",, t),.? ' • •
• • I
'
•
•
•
•
•

-
ve nehar~1 mezburufi evvel-i sacatinde huruc""

iden ab on kile fard
. olunsa nehar-1
mezburufi
.
a1Jir-i sacatinde da]Ji ol }.<adar ~u 91}.<ar. Ve }.<a9an ki tamam-1 neharda
•
l)uruc iden ab alJir-1 nehara yine ]J.abiyeye icade·olunsa, ol gicenilfi evvel-i sacatinde
]J.uruc iden ab yine a1Jir-i leylde ]J.uruc iden aba milsavidilr.
Ve ]J.abiye-i mezburenilfi cameli ·b u tarI}.< ilze-

redilr ki nul)as-1 ma<;Irubdan dort J.<1tca alup her
birini mitra}.<a ile <;Iarb idilp hirer 9olmek §ekline •
}.<oyalar ki evvelinilfi ve a1Jirinilfi vilscati beraber

ola ve cum}.<1 bir bu9u}.< §ibr ve rubc-1 §ibr ola ve
vilscati bir §ibr ve rubc-1 §ibr ola bu §ekl tizere:
.J~ -1 I<
-· \ J
~
•
~ 1·
. Ve bunlarufi ~anici ~pnlaruffe t . -lJiQde ~ [~ekil 17/5]
mul)kem ihtimam ide. ~ ]J.a§eb ~ . . ~. · '1- ~
her 1}1sma bir catamet va<;lc ide. Baca/Mi tj1~Af{~u l}oya ta ki ol catamete va~1l ola.
Bacdehu bir keyl-i mucayyen ile keyl olunmI§ ~u }.<oyalar ta ki calamet-i ~aniyeye
va~1l ola. Bacdehu ol m~-i milkeyyel }.<adar ~u da]Ji }.<oyalar. Eger calamet-i ~ali~eye
va~1l olursa maclum olur ki iki calaniettifi ma-beyni ~al:)il)dilr ve illa tevs1c ile ya
ta<;l yI}.< ile
• •
•
•
•
•
J.;> ~; I 23
•
-
• ,,,. -
•
•
I
•
•

-
ta~l)ll) oluna. Bacdehu bir calamet ile <latµ bu vechile camel olunup ta~l)ll)e il)tiyac1
var ise ta~l)ll) oluna ta ki bu tar!~ tizere cemic-i calayimtifi ma-beynleri mu~alJl.ial)
•
•
ola. Ve cemic-i ~udi1r1 bu tislub tizere imtihan idtip ta~l)ll) ideler. Ve her bir ~drufi
ba~1ndan zayid olan yirlerini kestip esafilini oyup 91~aralar ta ki her ~ldr bir 9enber
~eklinde ola illa bir ~idrufi esfeline tacarruc;l itmeyeler ki ol ~idr ]Jabiyentifi esfeli
olaca~dur. Ve ol 9enberlerden birisin alup ol ~drufi tistine refc ideler ve ikisintifi

•
ma-beynini va~l ideler. Ve ol va~lufi tistine

]Jaricden bir tav~ ge9tirtip mul)kem il~a~ ideler.
Ve ikinci 9enberi <latµ anufi tistine refc idtip ve
•
ti9inci <latµ anufi tistine refc idtip ma-beynlerini
( ~uS{i!f1i ~J11~ iizere mul)kem vai?l idiip ciim-
njista. ,m,JJ~ere ~~ olm1§ ola ki ciimleniifi

•
~ -1; . -~ ~ '-;) .
J~arar itmek is:iindiir.
v
taf a Ve bu babiyeniifi
esfelinde olan ~u~beye mu~lu~ ~eklinde bir lule
vac;lc olundu~da bu ~ekl tizere olur:
[~ekil 18/6] [~ekil 18/6]

•
Bacdehu taffafe i9iin nul)asdan iki ~ifa alalar ve bu ~itcalar1 c;Iarb ideler ta ki
•
•
•
•
• J.:>- ~; I 25
.. / :... - - . . ,
•
- .. / ' -. . ..
• •
-
..J)_,10.)..):.,_ :. . . . .
,,;
~ O../-&~V ~,j~lj...>
- . ~
·~
\ -~_,),.)( .,/
-
•
-
•
'
•
•
•

-
• •
ikisi birbirine ~ayna[ya], cariq bir miicevvef ~algam. 0

~eklinde bir nesne ola. Ve ol iki ~ltcay1 birbirine
• •
mul)kem il~a~ ideler ve bu alete taftafe diyeler. Ve

bu taffafeniifi biiyiikligi ol ~adar ola ki ]Jabiyede [~ekil 19/17]
siihiiletle
.
iniip 91~maga ~abil ola. . Ve ol ~tcalarufi
merkez-i istidaresinde bir reze ve ol rezede bir halka

• •
vadc
•
ideler. Ve rezeniifi
'
yarunda parma~ ~lgar deliik vaqc ideler ki hey=>et-i ]Jariciyyesi bu ~ekl iizere ola.
[~ekil
•
19/17]
Bacdehu dogme tucdan bir iinbiib yacnI ~amt~ gibi bir miidevver miicevvef ~ltca
•
alalar ki ti1l1 ru~f-1 §ibr ve sicati )ll~\bf"ft yacru §ehadet parmag1 girecek 1$:adar
( J--- ---1 [
ola. Ve ol iinbiibufi ortas1nda birmusluk b ~1
./'~
gibi ~uy1 burmas1 ola ki sedd
,.....___)
itmek mur-
/ '
oldu~9a
' ./ ~,._-
.
- - - - \ -....
,___ ___
sedd olunup fetl). itmek ml(rad ol(lu. ~jetl:te . iibil "~. . . . . . .
~./ '
ola. Ve iinbiib-1 mezkiirufr~bir tarafy;n 't- I j~acufi ~
? ~ [~ekil 19/8]
ru~fl ~adar yirden zaviye-19yin1e iizer ~aga ege- :.0 .
[~ekil 19/8]
Bacdehu dogme tucdan bir sidad _yacnI ol iinbiibufi agz1na

gore ma]Jrutu'~-~ekl bir t1~a9 diizeler ve sinpare ile -mul)kem
diizeldeler ve iinbiibufi agz1na · mul)kem al1~duralar ta ki
iinbiib-1 n1ezkiirufi agz1ru sedd itn1ek ve girii ~uyufi cereyaruna
bi'l-kiilliyye manic ola bu ~ekl iizere .
•
[~ekil 19/9]
Bacdehu nul).asdan bir ~lfa dalµ alup mitra~a ile qarb ideler [~ekil 19/9]
ta ki ]Jabiye gibi - •
•
•
I 27
u_, !., u~i · ~" · ;, · :. :;;..J'. • ~ \;;._,....r · 1

- . . .- -·· - ~
•
-. . - . . ..
!"'../../
• • • •
• •
o.--4-"'
l •
°"I.,,. - J I "•
':fr,~ o...> ~ ~ 1.," ./ ->..f ."
/J "'• •
"./
f - •
~
•
"
-- DJ-' ( •:,_,. <;
....
~.u_,r
.. o ..,..,-,., I
•
•
,;.l<! ..fO .._~

.P
•
j ••. r
•
•
•
•

-
bir I.adr ola, cum~1 bir bu9u~ ~ibr ve sicati dart par-
•
mak ola. Ve ol alete rube dirler. Bacdehu ol rubcufi bir

+
. '
taraf1ndan esfeline ~arib bir mevqicden deliik idiip de-

luge miisebbil).a ~adar bir iinbub ge9iiriip etraf1ndan j
•
muhkem
. +
ilsak ideler
•
bu suret
•
iizere. •
' '
[~ekil 20/10]
[~ekil 20/10] •
Bacdehu cavvame diizmek i9iin dalJ-t iki ~tfa nul).as alalar ve ikisini dalJ-t garb
ideler ta ki ikisi bir yire cen1c oldu~da taffafe gibi bir miicevvef Q.add ve cariz
•
~algam ~eklinde bir nesne ola ve ikisini birbirine mul).kem al1~duralar ve bu ~ek-
•
le cavv~!\' ~1~e~Pf·1Ve bu §ekltifi btiytikligi ol 1$:adar

( J-- --_J_ [
ola ki stihuletle ru a&iizul ii sucud itmeboe kabil ola.
/ ". + +
..
Bacdehu sab11$:a ma~nuc o~sidad1 Q.alen ma~nuc olan
,____ J /' '" ./ .
cm(1van1en··- ez-· istida~inde vadc idesin Ve SU US-
~./ ~
t¥n idesi~ bir tarafa miiyil olmaya.
"' "' + •
~ 1$:oyaS:QYVe ·
,___)
~~ bir tarafa eyl iderse~u~abilesine bir ~a~Il nesne
~ /' ' ,, /
i;Iaritt:h fd~:!P tii~v,li:me-i mezbiire satl::t-1 mii tizere
'-c- (""'. ( (
[~ekil 20/11] cavvame-i mezbureye qamm olundu~da bu ~ekl iizere

olur:
[~ekil 20/11]
• •
Fa~l-1 Sali§ Ma\}rec-i Ma i~iin cAmel-i Diistfiruii Keyfiyyeti

Beyan1ndadur
•
Diistiir-1 mezburu diizmek i9iin ~ebehden yacm pirin9den bir mul).kem ~al)ife
alup yiizini mul).kem tesviye ideler,
•
•
I --
~ ~._f.. I 29
.... ~:.~_,.
. .. . ... lJ~~.J
• 9 •
• . .. ,.,. • lo ~>.f • ' • !J

•
:;, L• '...! ...'-'T.·) .
•
,
-- . - #
•
~~ ' .
o; l' I~·O_ft,_r
~- . -
I :I&L .
- ·~
•
-
•-
•
.
#
•
_,, ' .,
."""V.1 ,..).,~L - . fy - ~
. -· .. - - •
, v~ •
. '- - .
.
• #
,/
- -. .
•
•
•
•

-
ta ki her ·taraf1ndan mistaraya n1untab1~ ola. Ve ol ~al)lfeyi bir dayire ideler ki

~uµ-1 yacnI ol dayireniifi iki taraf1na yacnI dayire ortas1nda va~ic olan no~ta ve
•
merkezine miirilr iden lJ.att bir bu9u~ ~ibr ola. ·Ve ol dayireniifi dart boliikden bir
boliiginde ii9 parma~ mi~dar1 anlar bir fa<;J.la-i lJ.arice va<;J.c ideler. Ve ol lJ.ariceyi
bir ~acide
-
yacnI bir kiirsI iistinde koyalar
-
ki dayire-i inezbilre ki bir ~ur~ ~ekline
girmi~diir, ol kiirsiniifi iistinede dikiliip µIrmaga ~abil ola.

•
Bacdehu ol dayireniifi yiizinde iki ~utr tacy1n idesin ki birisi ~acideyi iki ~ism
ide m~f1ndan. Ve birisi dalJ.t ol ~utr1 ile zevaya-y1 ~ayime iizere te~atuc eyleye.
Bacdehu ~al)lfe-i mezbilreniifi merkezi iistine bir dayire va<;J.c ideler ki ~uµ-1 bir ~ibr
ola. Ve bu dayire ile telj;.atuc ide~lj;.~jrl~t ~lj;.aµic1 mevac;licine ebced l).urtif1ndan
_/ I
.,,,__.
''elif-1'' yazalar ve evvel-i n1Izan i9ii1l_!'b- -~'' ve evy el-i cedy i9iin ''cim-~"
•
ve
./
~
evvel-i l).amel i\tin "dal-.t:::;Yazal~ B(, ill<~ b day-5den lJiiric bir dayire dalJ.t
. ideler ki bu iki dayir~iifi
vadc. I irin~
1>' ,
a~i u - c ketb--<llunmag· a kabil
•
ola. Ve bu
~ ./1; - -~ ~ '--;) v
day ire dalJ.t vac;lc ideler ki ii\inci dayirf i 1Junufi ma-beynine ecza ketb olunmaga
~abil ola. Ve bu dayireyi tacy1n i9iin iistine ''ya- 0... '' ketb oluna. Bacdehu esma-i
burilc i9iin tacy1n olunan iki dayireniifi n1a-beynini beraber on iki ~isma ta~sim
ideler. Ve ol taksimiifi hutilt1ru

• V+•
•
•
- •
•
•
~~; I 31
Cf'.
- ~ ' • - -
- •
.. . - - .. -- . - --
..)-: - (J
-
I/" . )
•- • ~ ~ ( "'· - ~ \ I r .,._ - .. ~ ' .. ~
. /'
--
~
--
...lit/I"' -
. '
- - "/
~ . . ~, .
. ,_.,,,.
r-- ~J
' . , / - . " /;
• •
·~ . ~ / /~ (
( .
•; ~ .•ef-1.>
..
•J-1,:,~,:rll,,k}
. .\; .• ~ - c •. ~.\.... ~,..\.le)-'.:>. • 1,:J..!'l
. - .- ...
. -
•
•
•
•
•
•

•
~aljifede te=>~Ir itdiirmeyeler ki mal)v itmege il)tiyac oldu~da mal)va ~abil ola.
Ve bu klsm1nufi
•
ibtidas1 ''dal-~'' mektiib olan mevdicdendiir
•
ki evvel-i hameldiir.
•
• •
Bacdehu icra-1 ~lgar i9iin mefriigI olan iki dayireniifi ma-beynini icra-1 ~lgar i9iin
beraber ii9 yiiz altm1~ ~isma ta~sim ideler ki lJ.utut-1 a~sam ~iiret-i ~aljifede te=>~Ir
itmi~ olmaya. Ve ol dayire ~acidesi -iizere na~b olundu~da bu ~ekl iizere olur: 13
-
[~ekil 22/12] •
•
•
~ ,..._J
•
~I
,.--j
:. ~ ,.---)
~. ~ ~
r.:
s~ ~
e f
.'"r--
~ I \
\~ " ~ O '
~/ I
I
~ -17)" /,' /
. •
•• j \ • L'\'.J\•• ••
.. .. ..
···> J-J ;Al ~·- . .• ,a
~~-
-
••. t·· l '.:. •
• •.).!J' ·+',l.l\ p_\ c . ~O..\ 4)
[~ekil 22/12]
13 ~ekil i<;in bo§ brrak1lan sayfay1 mliteakip bir forma kadar sayfa yazmadan kopmu§tur.
•
•
• •
•
•
I --
~ ~. ..I.. I 33
•
,
-
• •
'~ -
- ,; .n \
I
/
-
~""'---·--__.e-(;
-----"---- 0 ,:,~\ •
0
- ... --
'
•
•
•

-
iner ve cacele meydan tizere seyr ider. Ve cacele tistinde vagc olunan §ab~ <latµ
§tirfeler ard1nda seyr ider. I:Ial bu ki ifriztifi tul1 ve camlarufi tul1 ~unufi babiyede
•
irti:tac1 ~adardur. Amma camlarufi l).ali budur ki evvel-i leylde mek§iif olup da1Jil-i
beytde mevguc olan ~indille ~amus1 mtinevver olur. Ve sacat-be-sacat ol camlarufi
birisi mu~lim olmas1nufi tarI~i budur ki camlarufi evveline ~arib yirde bir mil).ver
- -
na~b olunup uc1m l).icabufi bir taraf1nda vagc olunmt§ bir stikerreceye ~oyalar. Ve
•
ol stikerreceye mu~abil camlardan yu~aru bir stikerrece <latµ vagc idtip mil).vertifi
bir uc1ru <latµ ol stikerreceye idbal ideler. .
Bacdehu ·yumu§a~ deri bir ~imat yacm bag1rda~ gibi bir ~itca alalar. Eni ol
kadar ola ki bast olundukda camlar1 setr ide. Ve ol kimatufi bir taraf1ru mihvere
• + • - , • • + +
J'! - I (r _J •
perkideler ve mil:iveri dOndtirtrPji ~-. -fili~~~aralar. Ve hir seffiid yacru §I§

..___.
gibi demtir alup cacelentifi ~ahr1na na~l1"i ler ve ~iiy.atufi bir taraf1ru ol seffiida
•
. /
~
haglayalar. Pes §tihhe yo~ur ki ~~c~~e 1 me~nda ola, seffiid-1 mezhiir
cam~1 evveltifi taraf1na nmJ~~I o~ r>, , , ~· 93- cacele-leyr ider, 15:1mat mtinte§ir
olup camlar1 hirer hirer s~ider ta iio i i ca.rm ta .~J setr ider. Ve lay1k hudur
' (
'< _'.,} ;r r~l ~ '-;:)

Ve ~iiret-i mil).ver ti ~mat u seffiid ou §ekl tizeredtir ki ca}amet-i mil)veri ve
stikerrecelertifi calameti (mim-mim-\ \) ve ~imatufi ca}ameti (cayn-t) ve seffiidufi
ca}ameti (sin-~)dtir: •
[~ekil 87/37]
•
-
[~ekil 87 /3 7]
•
•
I 35
-. •
•
• • •
. ...
•
•
•
•
• •
•
..
•

-
Bacde · zalik ~ekl-i evvelde mezkur olan tizere ktireler i9iiri iki aga9 dtiztip
birbirintifi alt1nda vagc ideler, lakin bunufi lJa§ebe-i cu}yas1nda hirer deltik ve hirer
•
J:iufre olup lJa§ebe-i siiflas1nda mirzeb ola. Ve her deltigtifi yarunda hirer §efre vagc
oluna, niteki §ekl-i evvelde mezkur olmt§dur. Ve bu §eklde ziyade olunan budur
ki her
.
§efrentifi zenebinde vagc olunan
.
deltiklere hirer ~art§ ip ta~up ve iplertifi
u9lar1na §efrelerden ag1r hirer §i~ale ta~alar. Ve §efreleriifi eznab1na ~arib yirde
'
bir aga9 vagc idtip ol aga9da on iki gurab yacm naca~ §eklinde hirer demur vagc
ideler ta ki §i~aleleri ol gurablara a~alar. Bacdehu §~aleye hirer uzun reze vagc
ide ta ki va~t-i J:iacetde reze ile guraba a~1la. Ve lJa§eb-i mezburdan bir ~ifa ta~vir
•
olund1 ki tistinde ti9 gurab ve bir .

gurlibda bir ~i~lile ~ilup ~il):lilefiec ·J~l I ./< J
. ' .
''sin-~'' ve rezede ''~ad-'--"'°'' ve- •
gurlibda "cayn-t'.' mektiitiQyr bu /' 'v , /
r---1 '
I \
"-~·
y ~ Jt1rl
al up cacelentifi bu mal5:lim . 14
~Ju . r~l ':;:J ~
zahr1na
•
vadc
•
ideler ve uc1ru bir [~ekil 88/38]
mi~dar egeler ta ki gurablarufi al-

.
tina ve §~aleleriifi tistine iri§e ve cacele seyr itdtik9e ol seffudufi uc1 §i~aleleriifi
rezelerini defc idtip §i~aleleri dti§tire ve §efreleri defc ide ve ktireler J:iufrelerden
tekerlentip mizaba vas1l ola ve aridan ac}a-y1 miJ:iraba iri§tip bazufi kellesihe da1Jil
• '
14 Hemen bu kelimeyi mtiteakip konteksle ili~kisi olmayan ''beya<;l berk oluna'' ilavesi yer a11r .
•
•
•
•
- •
l
I --
~
~· f.. I 37
••
•
•
-
•
I
- •
-
~ f, t - \:. ~ 1'\ • t . •
- . .. ~ -, . ~ . .- -.; ~.f . .!I".;, 0 J
.
{L=.t.,_;
.....;,
c;;-- • ,,,. • • • • • '*'
~ • •
oyl • - . .. • • . . . • •
-
. .. / . ..r--
./..... . ;..v ,,./. ~. . v. -!ti ~ •/
- ";..;4
~--
_..
'\ . ~
.. ... -°"- I •
• I • ~
. ~
.. ./r~
. . ,_ D
i·r ·r
_;_l
'd~ •
-~~ . •
- .. . . . . . .
' .
•
•
•
-
-
\
-
'
•
•
•
•

-
ola.
Fa~l-1 Rabic .E§ba~-1 Me~kiireniifi Keyfiyyet-i 'Amelini Beyan ider
Aga9dan yedi ~ab~ di.izeler, amma iki tabbalufi ve iki ~annacufi keyfiyyet-i
cameli bu tar!~ i.izeredi.ir ki bir yabis aga9dan ~eklini di.izi.ip ~ahr ve ~adr i9ini
mi.icevvef ideler. Ve ~ol ayag1nufi falJiz;ini ve sa~1ru ve ~ademini tamam di.izi.ip ol
cesede 9.amm ideler ki bunlarufi i9leri mi.icevvef olmaya. Ve ~ag ayag1ru da]Ji ol
~ekl i.izere di.izi.ip ci.imle mi.icevvef idi.ip esfel-i ~udumdan ta batmna var1nca batt-1
.
mi.ista~Im i.izere bir deli.ik ideler ve ~ag elini omuz1ndan dirsegine var1nca di.izi.ip
•
yirine yap1~duralar. Ve dirsegind.en~ ·. »ar1nca bir bar~ ideler ta ki bilegi.ifi

( '"'· . ~--- -1_ I v
uc1 oI harka
. dahil o la.
'-' '-"
/ __,_.v r(J
....._..
•
/
Ba'ilehu bir bilek ve el~e}<:lini d~elC , i _Rarmal}.Iah-ve avuc1 ile s:omag1 tutml§
u9lar1ru dirsegi.ifi bar~1na p~~idele~ va t i ~acetde Qiliek a~aga ve yu~aru l)areket

~ / ' ' ' y
uc1ru deliip demiirden bir l;tall}.lf t~'1mrye.hl{i.1Il}.aya nul;tasdan bir zencir tai}.alar
ve uc1ru esfel-i ~ademden ilJrac ideler. Pes ~a9an ki ~ab~-1 mezbiir ayag i.izere
µirsa ve zenciri.ifi uc1ru .ayag1 alt1ndan 9ekseler, ~ab~-1 mezbiirufi eli yu~aru ~al~ar
ve ~a9an ki terk itseler, bi't-tabc a~aga iner. Bacdehu ~ab~-1 mezbiirufi ~ol elini
di.izeler. Amma tabbalufi ~ol elini ~ol vech i.izere di.izeler ki tablufi alt1ndan yi.izi-
. .
ne yap1~m1~ ola. Ve ~annacufi ~ol elinde cadet-i macrufe i.izere ~anc ola. Bacdehu
~ab~-1 n1ezbiirufi ba~1ru yapup boyuna yap1~duralar
• '
- •
•
•
• I 39
•
•
•
•
•
•
•
•

-
ve nice murad olunursa renkleyeler. Ve §ab~-1 mezbiira ince bezden bir ~aftam
geydiireler ta ki elinilfi l).areketini setr ide ve ba§ina da]Ji l)_aline miinasib bir kisve
•
vadc
•
ideler. •
Amma §ab~-1 na~~are-zen ki ctimleniifi ortas1nda diz

.
9okiip oturm1§dur, batm
ve fahizi
v -
ta dizine var1nca miicevvef ola ve elleri ve dirsekleri tabbal
•
ve sannac
•
gibi ola ve her elinde bir 9oma~ ola ve ofiinde nul).as9.an iki ca~Im na~~are va<Jc
oluna.
Bacdehu aga9dan iki bevva~ diizeler. Bunlarufi i9leri mu~ammet olup miicev-
.
vef olmaya. Ve her birinilfi elinde vech-i muctad iizere bir bor1s1 olup uc1m agz1na
•
15:om1§ ala. Ve bu iki bevva15:lar1 ~e~eptir_?.ag taraf1nda va<;l< ideler. Anlaruii ya-
runda bir tabbal va<;l< idiip anurf y,..arUilanaW~iZeni ve anufi yaruna yine tabbal1
"---
•
r--' r--_)
zeniifi iki dizleri alt:iru de~r ve iki ell ine mutta~lan zencirleri ol deliikleri
Fa~l-1
ijamis E§ba~-1 Me~kiirenlifi Ellerinilfi MuI:tarriklerini ve
Keyfiyyet-i I:Iarekat1n1 ve Bevval5:larufi Keyfiyyet-i ~avt1n1 Beyan
ider
Dogilmi§ ba~1rdan mticevvef bir mil).ver diizeler -ki !iil1 eyvanufi car<J1 ~adar,
. .
belki daht
v aksar
• • ola ve iki taraflar1m
• ince ideler. Ve bu mihveri
• dekkeniifi alt1na
ar~ur1 va<Jc ideler bir vechile geh rast ve geh iistinde olan e§ba~ufi aya~lar1na
.
muhazI
. - ola. Ve ol mihverilfi
. bir taraf1nda
. bevvak-1
. -saninilfi alt1nda nuhasdan
. •
•
- •
•
•
1 __
~
~
·f
.. I 41
~:Jo/. ~ M'ifo.,,_;.,Sla_...7·.._
.-• ,_ • I I
.
..Uo_,...I ·~,, If · ·
•
,J •
.I~
t -
\I
•
.. • •
• - -
--~v:e~cie.:,,., :./~~. ~J,,4' . ;,....,.1, ·).r~;~j\;>.
. ... .
•
ru . -~~.v,,~l..f...t
•• •
-.
.. tfj,:;
. .. :,...~
..) I
. :, }
'
•
I
•
'

-
bir muljkem dulab vagc ideler ki I.<utr1 iki §ibr ala ve .keffeleri yacru kep9eleri bti-
ytik alup derifi ala. Ve bu dulabufi alt1nda bir J:.iavg vagc ideler ta ki dulabufi tistine
•
•
dokilen ~u al J:.iavga gire. Ve al J:.iavgufi bevvaJ.cdan taraf1nda bir deltik deleler.
Bacdehu nuJ:.iasdan bir 1.<idr dtizeler ki i9ine sab11.<an. dtistur ofiinde vagc alunan
keffeyi talduracal.< I.<adar ~u ~lga. Ve al I.<1drufi bir taraf1na bir mil.<leb vagc ideler,
nite ki §ekl-i evvelde z;ikr alunm1§dur ve al I.<1drufi iJ_stine bir glta vagc idtip al
gitanufi bir yirini deltip bir tinbub ge9tirtip ve uc1ru J:.iavgufi deltigine ge9tireler
ve etraf1ru muljkem yap1§duralar. Ve yine gltanufi bir yirini dalJ.i deltip bir tinbub
ge9tireler ve uc1ru satl.i-1 dekkeye refc ideler. Ve bevvaI.<-1 evveltifi ~ag yarunda
eyvanufi J:.iayitinde bir latif pencere vagc idtip al tinbubufi bir taraf1ru bu pencereye
oter bir hakka vadc ideler. / , •
• •
• •
./
vagc alunan I.<avstifi uc1nda vagc alunan kep9eye J:.iavale ala. Ve I.<a9an ki ktire
al mizabdan tekerlentip keffentifi kep9esine dti§e, bi'g-garfire keffe taraf-1 I.<avse
meyl idtip cemican i9inde alan
•
• '
- •
•
•
·- •
-r'.
• ':)\.a,; ..;.,.
- . 'J "'lu • "" G'/bA:>-..
1
. .. -
,
-
• •
•
\
•
•
•

-
~u l)avga.dokiiliir ve kiire ~avsiifi taraf1ndan ~lyr1lup dii§er. Ve.l)avgufi ~uy1 es-

felinde vadc
•
olunan iinbiibdan diilabufi keffeleri iistine akar
•
ve diilab1 dondiiriir.
•
Ve ol keffelerden diilabufi l)avg1na iner ve andan 91~up ~ldre va~1l olur ve ~ldrle
l)avg ortas1nda va~ic olan iinbiibda ~1~1lup ~ldr i9indeki havay1 tard idiip ~a~b-1
gltada vagc olunan iinbiib-1 zemre defc ider. Pes l)u~-i zemrden avaze peyda olur
- -
ki 1ra~dan i§idiliir. Ve ~ldr tolup ~u mi~lebe miirtefic oldu~da ~ldrufi ~uy1m ciimle
•
9ekiip biirkeye defc ider.
Bacde z;alik tabballarufi vesayit-i mul)arrikesinden birisini beyan ideliim ta

ki sayiri dalJi afia ~lyasla maclum ola. Nul)asdan bir ~agib alup dogiip mistara
§eklinde ~oyalar ve ·µIl1m bir bu9u~ §ibr idiip uc1m biikeler, l)al~a gibi ideler.
..__.
.
argdan diila[b] mil)veriniifi irti:tac1 ~adaf ··rtefic oluJJ-.bir riikn-i ~abit

•
iizere µIra.
./
'./ ./
mu~abilesinde va~ic olan~~ufi '!: g,i · :fi · b an ~1~ zenciriifi uc1ru ol deltige
bir Q.al~a ile Vru?l ideler. ~bu ta~~e istaranufi vidi-i arc;ldan irtifiic1 mil).ver-i
diilabufi irtifiic1 ~adar olu~ . a mttva '-V~ic olmi¢ur ve §alJ~ufi eli zencirden
. - . "-/. ~J; - - ~'-;) .
taraf1ru a§aga ba~sa §alJ~ufi eli yu~afu ."i . ar ve ol nesneden bal~ ol1cal.5: yine
mistaranufi uc1 yu~aru ~al~up §alJ~ufi eli a§aga iner. Pes bu zamanda mistaranufi
uc1na beraber-i lJatt-1 miista~Im iizere mil)ver-i diilabda bir §a~iyye yacnI mistara
gibi bir pare vagc idiip yap1§duralar. Ve ol §a~iyyenii~ tul1 ol ~adar
•
• '
- •
•
•
I 45
~,_,;" ~..) , .>,.;~,.,-

,,.
~ - .- . - '
, .. U s. ff ~ r~ • - - , .• ,,,,,,,,. ' ~
. - .,,
•
""
-
.,
•• r' .,-... ...)..)- \ ·t

v
' - J
. ~
.- '>: /
'--'
~ ,I ,....-
- Q
• _....-.:. r
..
•
. . ,. .,,. .
• •
•
_. -t) .')
L.J .,. -
•
•
•
•

-
ola ki bir ·uc1 mistaranufi uc1na muntab1~ ola. Pes ~a9an ki mil)ver done, §a~iyye-i
mezbiirenilfi uc1 mistaranufi uc1ru bir ~ar1§ mi~dar1 a§aga ba~ar ve yine milfira~at
•
ider. Ve yine mil)ver-i mezbiir ilstinde §a~iyye-i iila semti ilzere iki §a~iyye da]Ji
vaq.c idilp etraf1ru mul)kem yap1§duralar. Ve bu §a~iyyelerilfi ikisi birbirine ~arib
olup. birisi baCJd ola ta ki tabbalufi .na~arat1 mu]J.telif ·a la. Ve ~annacufi l)ali da]Ji
bu minval ilzeredilr. Ve bu e§ba~ufi §e~ayas1ru mehma-emken mu]J.telif ideler. Ve
'
bunufi fiidesi cinde'}-camel zahir

•
olur .
Ve gaflet olunmaya ki tabl mtinl).arif vaq.c olunilll§dur, pes tabbalufi dirseginde

vaq.c olunan· mil)ver da]Ji milnl).arif gerekdilr ta ki ellerinilfi l)areketi da]Ji inl)iraf
ilzere va~ic olup ~avlecan tablufi yilzine va~ic ola.
~. ·J{\ _r J~ j
Ve dekke ilstinde bir tabbaluif---§ekli .cvm olund1 ki dekkede ''elif' ve

/ , ---- •
mil)verdeki diilab ilstinde ''lam-J'' ve" ~r .1yyeler il~de ''mim-r'' ve ve l)av9-1
"vav- J,, ve 1$:1drufi tistind~l$:af-J'~.~)·> ·. ebJn' taraf-- aricinde "ta-J." ve J:.iul$:1$:-1

r--' r--.J
zemrde "l).a-C' ve yed-i::~bbaldan d keye ~ar~ 1§ zencirde "sin-V"" ve
-...
muttas1l
•
olan taraf1nda
•
''kaf-.:J''
yazllilll§dUr ta ki fehm itmek asan
ola. 'i
•
. r
[~ekil 93/39]
•
J •
'
•
•
••
l9 t
•. .,,0
--
• [~ekil 93/39]
•
•
I 47
\
•
.,
•
•
' , ...
•
"' •
.
-
, •
- ..
@ ·(. I
t
\I~
\Ii'
0
C>-0 :E = &~
r
l\Y
1(
• y
•
wQ. • •
I ··I ·
- - 0
•
I
•
•

-
Pes ~ekk yo~dur ki ~a9an ]J.abiye evvel-i neharda !olsa ve diistiirdaki ma1Jrec-i
ma evvel-i seratan i9iin ta~vim olunsa ve
•
~u cizcadan J:.iavg i9indeki keffeye 91~sa
•
ve kiireler J:.iufrelerine vagc olunsa ve ~efreler <latµ ma~amlar1na vagc olunsa ve

~~aleler gurablara tac}y~ olunsa ve ~ahir-i ~iiretde vagc olunan ~ab~ caceleye
itti~ali
.
sebebiyle ol ifriz iizere yap .
yap seyr eylese ta ki parmag1 evvelki ~iirfe-
ye beraber olsa giindiizden bir sacat-i zamaniyye ge9mi~ olur ve bir cam mestiir
'
olur. Ve caceleniifi ~ahr1nda munta~1b olan seffiid ~i~aleyi gurabdan defc idiip
kiireniifi ~efresini refc ider. Pes kiire bazufi min_J.<ar1ndan mir=>at iizere dii~iip ~ada
vir[iir.] Ve ~ir=>atufi alt1nda vagc olunan mizabdan tekerleniip keffeniifi ~avsine
varur ve bir ~a9 giin¢len ~oiiraki sacat uzun olur. Keffeye va~ic olan ~u keffeniifi
keffe canib-i li:avse meyl !49P is:in~k~ , cyi:n.Ican l)/vQa dOktiltir ve afia mutt~1l
ve ~annacufi ellerini esfele~ acla))\ t'!:_. z ~er. Ve~[h] ~u yine diilab alt1ndag1
l)av<;lda cemc olur ve afia mu§J1 "' / / "'~ ( ~
"'..(_
• •
•
•
•
•
I 49
I
-
•
•
•
\
•
•
• •
t>HY I
• •
•
I
..
•

-
iinbiibdan 1$Jdre a~arken ~1~1lur ve ~ldrde olan havay1 l)u~~-1 z·emriifi iinbiib1na
defc ider ve ~ada l)a~1l olup i~idenler bor1 avaz1dur ~anurlar. Ve ne ~adar zamanda
•
•
ki diilab iistine ~u a~ar, erbab-1 nevbet turmayup eda-i ]JJ.dmet ider. Ve ~a9an ki
a~maz olur, ciimle sakin ve ~amit olurlar ta ki yine bir sacat ge9iip keffe tolar ve
havda
• •
dokiliir.
Ve e~ba~-1 mezbiire iisliib-1 sab1~ iizere l)areket v~ camel iderler ta ki on iki

sacat olup aljir-i nehar olur ve giine~ tolunur. Pes ljadim ~uy1 yine ljabiyeye icade
ider. Ve ~ab~-1 evvel ifrize vaqc ve kiireleri l)ufrelere ve §i~aleleri gurablara vaqc
idiip ~lmat1· mil)ver iistine ~arar ve meri-i eczay1 evvel-i cedye idare iderler.
Daljil-i eyvanda ~lndil ya~ar. Pes evvel-i leylde ciimle camlar mtinevver olup
/ I N
...__.
eda-i ]JJ.dmet iderler ta ki on iki sacat t~m'8, olup giin7~ togmaga ba~lar.
/
.
~
..
• . J
,....---.. " ,+ )
,...__.
v
diisturda ''ba-~''
• ve havd-ile
• · -' . keffede o n ''ya-ha-
• ~''
rr::r
i c>
. ve kiirelerde ''dal-.)'' ve
-~· ~.. .
, /
ve rnizabda "ta-.b" ve 15:avs-1 Reffed~)~ jf'~~af:l keffede vac;lc olunan iinbilbda

''vav-fi-.JJ'' ve l)av<;l-1 keffeniifi esfelinde mutta~1l olan tinbiibda ''kaf-.:J'' vaqc
olund1.
[~ekil 97/40]
• •
•
•
•
•
•
•
I s1
-
•
• '
v,I L.. :;yt ~ ... ~0 .);, ...'<!°' J
- ...
II > ..
/~ - I""
tlfll>
"':'
~- • --
•
•
~· ~
. ts:-¢,~~
• • .. .. ---1 / . • •
,__,) J :J
....,,=: • • •~ . ~\ t,-1.))'~ .._,,>-, /.)J
.
J- .. ~ ,__J
. )
-
,.I
[,> • ~~tvt;J, 12~

•
·~ .:J r._d' t> JJ,J

"-""" ~:," :> • ~y .f!(J' ":J . . __ ::Y:-,~ ti-',!;,_,;
.... ~ li, 0
• •
•
•
..
I
•
•
cM..... ~ ...:.,1:; ·~
• ~·
•
•
• •
•
..
v-
000000000
~=-
~~-
..
1·
..
Fa~l-1 Evvel Finkan-1

.
Mezburufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
Finkan-1 mezburdan dtizilmi~ bir zevra~dur ki yirden bir fitr yacnI bir sere
ytiksek kacb tizere oturm1~dur. Ve ol zevra~ufi !ill1 ti9 ~ibr ve ortas1nufi <;arQ.1 bir
~ibr ve rubc-1 ~ibrdtir. Ve ol zevra~ufi kev~eli yacnI re=>Isligi artiln1i~dtir ve ~adr1
meftuhdur.
•
Ve hadd-i
•
sadr1nda
•
ve hadd-i
•
kevselinde
-
ve iki hanesinde
v
bir mu-
rabbac mtilebben vagc olunm1~dur ki aclas1 ~tirfeler gibi oyulup mti~ebbek olm1~
dur. Ve ol mtilebbentifi i9inde dart ku~ede ~ebehden dart ~t!ca yap1~rm~dur ki her
biri rn~f-1 murabbac gibidtir. Ve bu ~t!calarufi her birintifi ·tistinde ~ebehden bir
ustuvane yacnI direk vardur ki !ill1 ti9 ~ibr ve ~al1fil1g1 ba~ parma~ ~adardur. Ve ol
•
direklertifi tistinde bir murabbac •
•
•
I 53
' ./ ..
u
•
•
'
•
•
' •
•
'
'
. I
. / I N •
• -
I / •
•
... -·
~
....;;?, )
_• (
r .
V ~/ •
, r;.
(
"
~ ~
• J- • •
'
• . . - •
, •
.
•
•
,
•
•
..
•
•
•

-
I.<a~r vardur ki ve ol I.<a~rufi 9evresinde bir mil§ebbek §ilrfe vardur. Ve ol I.<a~rufi

tistinde bir kubbe
•
vardur. Ve kasrufi
• •
sadr-1
•
zevraka
•
muhazI
•
olan taraf1nda
•
bir bab
•
vardur ki ol babdan bir bazI ~uhiir itmi§dilr ki bir vechile ~adr1 ve re=>si gorinilr. Ve
zevral.<ufi ~ag taraf1nda val.<ic olan direklerilfi ortas1nda bir cigade yacnI I.<apu sovesi
gibi- arI.<ur1 bir direk vardur. Ve kez;alik ~ol tarafda va~ic olan direklertifi ortas1nda
-
dahI bir cidade

~ . vardur ve her cidadenilfi
. ortas1nda hirer deltik vardur ki anlara ince
'
bir mil).verilfi iki u9lar1 ge9mi§dtir. Ve ol miJ:.iverilfi tistinde bir ~ucban yacnI ejder
vardur ki mil).verilfi ortas1m eliyle tutup I.<uyrug1m miJ:.iverilfi 9evresine J:.iall.<a gibi
tolam1§dur ye ba§Illi yuI.<aru I.<aldurup bazufi ~adr1na muI.<abil tutrm§dur ve agz1m
a9IDI§dur ke-ennehu .bazufi ba§llli yutmal.< ister. Ve zevral.<ufi §ilrfeleri ortas1nda
ortas1nda bir §ab~ oturup elinde tfu !$:al~ µi 'm1§dur. •
"'./ 1·
~
Ve serir i.istinde ol §aJ;rulfi Ofii.~~ '-b~,c lamet~dur. Ammii macnas1 bu-
evvelinden biiriC olup ve;:lni.iriir-1 'lam l;tasebiyle:bifr caiiimetden bir caliimete
zevral.<a uzadur ve agz1ndag1 top1 ~a r- Jzevral.<da vagc olunrm§ bir ayine ilzere
ill.<a ider ve yine ba§Im I.<aldurup tisliib-1 sab11.< iizere I.<arar ider serican ve katibilfi
• •
• '
- •
•
•
I -
~
~· f.. I 55
• •
. ..
I
•
•

-
- ·--...
•
~alemi yine evvel-i eczaya •
cavdet ider. Ve ol zamanda bir

•
sacat-i milsteviyye ge9mi§ olur. •
ve her sacatilfi evvelinde yine

bu makule
•
ahval
•
zuhur
•
ider ta ..)
•
ki yigirmi dort sacat ge9ilp bir

giln ve bir gice tamam olur. Ve
finkan-1 mezburufi sureti
•
bu-
dur: •
.. ~
[~ekil 100/41a] ·
3 .L
Fasl-1
•
SanI
- Zevrakufi
•
ve
Mikebbeniiii15 ve Sucb,@Uii /'
'
Keyfiyyet-i A~mali J
Beyan1ndadur ~,
~·
~ /" ' '" v
/ v / ""'/ (
.. ~ -/~ u·r~l ~
geler ta ki bir zevra~ §ekline I -· ----·- ·- · - · -
gire. Bacdehu ol zevra~1 bir [~ekil 100/4 la]
kacb ilzere refc ideler ki kacb-1

maideye §ebih ola yacm alt1na bir kilrsI yapt§durala~ ki sini ~oyaca~ kilrsiyyeye
befizer ola. Ve kev~elinilfi yacm l,\191nufi ilstine bir ~al)Ife yapt§duralar ve .i9inden
~Uf§Un ile mul)kem ideler. Ve zevra~ufi
•
•
15 Sat1r iistiinde kar~1llk olarak ''diyar-1 cArabda miistacmeldiir'' as;1klamas1 yer alrr .
•
•
•
I 57
•
•
•
.,,, •
I.;J:>t./. . _;l. - •
. .,. •
. ...
~
•
• •
'..IV
- . J~ ,--.f,L,
~
•• •• •
/· ..
,....___}
~
• -
~
./
,--....J
-1
'r=fr~-
-,h ~
<> '
•
•
•
4 - • -
'-"""' .) v . . . . . . _ _. (..
•
•
~, v.;;L Lf -'·......,
. -· --
• •
- , ,
.-
•
•
'

-
dibinden kev~el i\tin tacyin olunan yirde bir ~aljife yapt§duralar ki tamam kev~ele
beraber ola. Ve ~adr i\tin tacyin olunan yiri dalJ-t dibinden acJas1na gelince bir
•
sahife
• •
ile boleler. •
Ve zevra}.<-1 mezburuii !fil1 ti9 §ibr ve aclas1nuii ortas1nda vtiscati bir §ibr ve
~tilti~-i §ibr ve ~aljife-i kev~el ile ~aljife-i ~adruii ma-beyni dalJ-t bir §ibr ve ~tilti~-i
§ibr ola ta ki zevra}.<uii ortas1 bir murabbac l)avg o~up her taraf1 beraber ola.
Bacdehu bu l)avguii ac}as1nuii 9evresine bir mti§ebbek §tirfe dtiztip yapt§duralar ve
§tirfentiii esfelinde her zaviye tistinde bir ~aljife yapi§duralar ki ru~f-1 murabbac
olup ol ~aljifeler ile l)avguii ac}as1 mti~emmen ola. Ve §tirfentiii alt1nda her zaviye
tistinde bir }.<acide yaGnI bir direk dibi gibi nesne vagc ideler ki mtiselles §eklinde
_/ I (
."--'
}.<acideleri tinbublar1yla zaviyelerde ya~~d ralar. Ba)lehu bir 9ubu}.< alup iki }.<at
•
/
.
~
btikeler ve bir taraf1ru ~aJ!!f1 zevr~ufr bir--1('€ ar1nar-v~ bir taraf1ru bir kenar1na
'./ / "v ./ r-
Ve §ucbanufi agz~yla tarl). tfflugi bun'cfu1$: 1 r ol ayiney.iib1$:1nup ~ada vire ve andan

tekerlenilp ~adr-1 zevra1$:a ~. ol~a ar_ id'e.. :0 .
r , / / ~(;
Ba<dehu dOrt milcevvef <litelder~¥~ ~Wfiite'gilfi uzuru ti<;,: 1$:ar1§ ve 1$:al1fil1g1
be§ parma}.< kadar ola. Ve bir J.<1tca tinbuo alup bir uc1ru direklertiii deltigine ~o}.<up
ve bir uc1ru }.<acidede vagc olunan tinbuba ~o}.<alar ve mul)kem yapt§duralar. Pes
her direk }.<acide tizere· dikiltip µIrur._Ve dogme tucdan direk ba§tna beiizer bir
nesne dtizeler ki tistinde bir sivri 91}.<mt§ pare ola ve her diregtiii ba§tna ge9tireler
bir vechile ki ol sivrileri • •
• '
- •
•
•
c.1> ~; I 59
•
.• . ..
,j.)
-
,_ \: "~ -•
, ,,, ,,J • .. ,,I
' -
. .
;, . ~
- . --
~ ~
':(.,· >, ~
•
•
•
•
•
c;-"" · ,Y;' . · ... "'.J > tJ ~;, ~-'.1.J/ • _-'".I;:,Jo.JS-I;
•
~
f , J
V./ D/ •
• :. ,
•
I
'' t
.) "v'f4' J), 0 /Lt
-
;_ .,._LJ'.J
• • , .. #
•
•
I
..
•

-
yukarii val.<ic ola. Ve 1).avgufi tistinde §ilrfenilfi i9inde~ I.<ubbe gibi. mikebbenilfi ils-
tine bir mildevver serir vadc
•
ideler .
•
•
Bacdehu dort diregilfi ilstine murabbac bir I.<a~r vagc ideler ve ol I.<a~rufi esfeline
bir tabal.< vagc ideler ki zevaya-y1 malJrece
ile J..<a~rufi da1Jiline girmi§ ola. Ve esfelinilfi
dort kii§esine oyma ayal.<lar vagc idilp her •
ayagufi esfelini deleler ta ki her diregilfi ba-

§Indaki sivriler ol deltiklere gire. Ve I.<a~rufi
•
aclas1nufi 9evresine bir mil§ebbek §ilrfe ya-

palar ve I.<a~rufi ilstine bir I.<ubbe yapal.ar
/ I
fJ
·------
-v~t- ·
•
na bir top gibi nesne vagc ideler ki 1·
v
~
~beyi"~dm UJ?'/
•
1).acetde ol topa yapl§Up

v /"'V v
line ~arib yirde bir laµf b~ va<.lc id'¥er. e

-..!. \
bu I.<a~r-1 mezburufi camelintin keyfi , e{iJ"

',/ "" / / '
~/ ' ry
(
bu tarikledilr ki: r-. ( [~ekil 104/42]

· · ~ ~1:;rr~1':V~
[Sekil 104/42]
Bu §ekl tizere nul).~sdan dort ~aljffe alalar ve birbiri yaruna zaviye-i I.<ayime
ilzere na~b ideler. Ve her iki ~aljffenilfi ma-beyni i9inden re~a~la mul).kem yapl§-
duralar. Bacdehu ~ucban-1 zevral.<ufi i9iln ince §ebehden bir I.<1tca alalar ki 1fil1 ti9
. .
I.<arI§ ve bir taraf1nufi car<;I1 dort parmal.< olup ve bir taraf1 bir noI.<tada nihayet hula.
Ve I.<1tcay1 ilnbub gibi dtireler ta ki bir taraf1 vasic olup mef~ul). ola ve bir taraf1 tar
olup mesdud ola. Bacdehu bu ilnbub1 I.<ur§un ile tolduralar ve bilkilp bir 1).all.<a gibi •
•
ideler ki kutr1nufi
• •
tul1
•
dort
•
•
•
I 61
• I
'
) 1 • "" ~ - - - • ,,,,
•
#/
•
-
p.
..
.. • ~-
*'/ .
- • •
• 'f I""' ·: •
.....• • , • ~U~_,jJI
'=' . ~~~_,t,:4 ~/' • · · l,J'~I !:jf
• - .,, • •
-
~
,..__)
,....__;
I
I
•
• I
J
?
~~ •
,
Q •
' ..~ -
---
-
•
-• ...
. " . •
.. . -
~~
"" - .. .. .
•
•
•
•

-
parmal.< I.<adar ola. Bacdehu bir tinbiib datµ

alalar ki tul1 bir I.<ar1~ ola ve bir taraf1 ol
kadar ola ki halen vadc olunan halkanufi
• + • + •
taraf-1
. vasicine duhul
.._, ide. Ve bir taraf1
. bir
mil.<dar tar ola. Ve ol tinbiib1 datµ I.<ur~unla
toldurup bir mi_J.<dar btikeler bir vechile ki
•
l)alI.<anufi btikltimine mu]Jalif [ola.] Bacdehu

bu tinbiibufi I.<ur~ururu yine ilJrac ideler, n1ti-
cevvef ola.
Ve bir ejder ba~1 dtizilp bu ilnbiibufi tar
...__.
~a I.<aya ge9ti~ler. Ve iki ejder ayag1 gibi

•
/
.
~
~ ~fil4~d .. zelet~ her birintiii ti1l1 l)all~anuii
vl1e ·nbi1buii cdiJ oldug1 yirde birini ~ag

" /. /,
•\ ( . . .. .. ,..., ...
[~ekil 105/43] ./17)' ·- ~ ~ '-;) .
ne_ ap1~duralar ta ki ol ayal.<larufi yap1~dug1
yirleri orte.
Bacde zalik ~ag tarafda val.<ic olan_iki diregtifi ortas1na bir reze vaqc idtip ol re- •
zelere bir ciqade yacnI 1.<apu sovesi gibi bir aga9 ge9tireler. Ve ~ol tarafda olan iki
direkleri datµ eyle ideler. Ve bu ciqadelertifi ortalar1ru deltip bir mil)ver ge9tireler
ve ejdertifi ayal.<lar1ru ol mil)vere perkideler Suret-i ~ucban tal.<tic olundug1 bu ~iiret
ilzeredtir:
•
•
[~ekil 105/43]
Fasl-1
. Salis
- - Bat1n-1
. Havdda
. . Vadc . Olunan Tarcehar
. ve Tarceharufi
.
-
. Olunan Kiireniifi ve Bunlara Miitecallik. Alatufi
Dahilinde Vadc
~
Keyfiyyet-i cAmeli .
•
J;.> ~; I 63
•
. . -
•
' .
.
'p
. ..
.,2 .) f .. ~
..
/ ' •
t> .. ~ ·~o~~;,>~
•
•
•
•
•

-
Beyan1ndadur
• • •
•
Evvela ~ebehden bir tarcehar diizeler ki gayetde 1J.afif ola. Ve bu tarceharufi

~ekli m~f-1 kiire ~eklidiir ki ve aclas1nufi ~utr1 dart parma~
.
ola. Ve ol m~f-1 kiireniifi
merkezine ~arib olan yirde bir deliik deleler. Bacdehu ii9 ~lfa 9ifte reze diiziip bir-
birine mismarlar ile va~l ideler. Ve ol rezeleriifi ~ureti .budur ki birisinde ''cim-i'
ve birinde ''dal-~'' ve birinde ''ha-o'' vardur:
•
[~ekil 106/44]
•
If
•
•
..
[~ekil 106/44]
•
Pes ~tcas1m tarceharufi kenar1ndan bir parma~ eni ~adar a~aga yirde il~a~ ide-
•
ler. Ve ''cim-i' ~ltcas1m bir reze ge9iiriip ol rezeyi ~~dr-1 zevra~ ile J:.iavQ.ufi ma-
beynini fa~l iden ~aljifeniifi aclas1na ~arib olan yirine ffilijlayalar ta ki ol rezeler
. .
canib-i havda muttas1l iken tarcehar ard-1 havdda ciilus
• • • + + • +
•
•
• • •
•
•
I --
~ ~._r.. I 65
• •
~.. t ~ '.:YJI •
•
• •
•
~~~ !
• • ,t,.u_,G\.....r._ ~..,..) .
•
•
•
"'-
• •
".)JJ'
•
At!'.. .,,,,
•
~_.13).;Y~".1)J_,1
•
, I -j •
-
'
-.
J
~t
J
•
•
•
'
•
I
..
•

-
• •
ide. Ve l)avguii i9ine rezeye J..<arib ol1nca ~u tolduralar. Pes eger rezeniiii
mu}.<abilesinden tarcehar1 refc itseler i9indeki ~u tamam dokiliir ve J..<a9an terk
•
•
olunsa yine ~unuii iistinde yiiziip µIrur. Bacdehu tarceharuii ta§ras1nda merkezine
J..<arib yirinde iki reze vagc ideler ki birbirine mu}.<abil olup ikisi datµ merkeze
miirfir
.
ider bir lJatt iistine va}.<ic ola.
.
Ve her rezeye bir ince silsile yacru zencir
uc1 ge9iiriip perkideler ki her zenciriiii µil1 bir sere ola. Ve ol zenciriiii uc1m bir
'
l)al}.<a i9inde cemc ideler. Ve ol l)al}.<aya bir ince zencir datµ taJ..<alar ki !fil1 ii9
}.<art§ ola. ~a9an ki tarcehar ~u iistinde yiizse ve ol zenciriiii uc1 yu}.<aru 9ekilse
tarcehar mii.rtefic olup i9inde olan ~u cemican dokiiliir ve yine terk olunsa kema-
kan ~u iizere yiizer. J:>es bu zamanda mikebbeniiii yacm ])avg iistinde vagc olunan
/ I N
[~ekil 106/45]
•
. .
id]Jal olundu}.<da §ehvetle l)areket ide. Ve tarceharuii ~fireti budur ki bir taraf1ndan
l)avguii bir kenar1ndas1 rezeye mutta~1l olup zencirle taJ..<1lmt§dur:
.
[~ekil 106/45] '
Bacdehu bir iinbub alalar ki µil1 m~f-1 !fil-1 i~bac ola ve J..<al1iil1g1 ba§ parmagla
§ehadet parmag1 devr idecek J..<adar ola. Ve ol iinbubuii iki taraf1na iki taba}.< ya-
pt§duralar. Ve laz1mdur ki bu iinbub •
•
•
I 67
•
- •
-• •
•
•
. )>1 , " •. • • •
~\.,/.~" ... L,_,, , \;_,v~J

# # ........
o/
,,,,. . . . -
~ ' . .
•
•
•
•
•

-
gayetde Jj.afif ola. Ve ol iki taba~larufi merkezini deltip bir ince mil).ver ge9ti-
reler ki mil)vertifi bir taraf1 taba~dan arpa ~adar ta§ra 91~up bir taraf1 parma~
•
•
uzuru ~adar ta§ra 91~a. Ve ol tinbiibufi ortas1na bir reze vagc idtip ol rezeye
ibrI§imden bir iptifi ortas1ru baglayalar ki tiil1 ti9 ~arl§ ola. Bacdehu ol serirtifi
ortas1m deltip mil)vertifi uzun olan taraf1ru ol deltige· idlJal ideler ta ki tinbiibufi
taba~1 mikebbentifi aclas1na to~1nmaga ~arib olup mil).vertifi uc1 serirtifi ortas1n-
'
dan ta§ra 91~a. Bacdehu mil)vertifi taraf-1 ~a~Irintifi alt1na bir car1ga yacm ar~Ufl
nesne vaqc idtip u9lar1ru mikebbentifi iki taraf1nda perkideler. Ve bu car1ganufi tis-
tine mil)vertifi mu~abilesinde bir ]Jareze yacru delinmi§
•
boncu~ ~oyup mil).vertifi
taraf-1 ~a~Irini ol bo~cuga ge9tireler ta ki tistinde stihiiletle done.
/ I
'--
tinbiib tizere vagc olunan rezeye mu~~bft- ·rde mikeb}1eye yap1§duralar. Bacdehu
./
~
ortas1ndan rezeye me§dii.Q:j>lan ~~t'-u;mi ol kli8k mal}:araya gevtireler ve
ola. Bacdehu bir ktivtik . ara dalji dill .. p . alen vaitfolunan ktivtik mal}:aranufi
,._ •• +
anun ust1ne
• •
• '
•
•
•
• •
c.h>- ~; I 69
•
..
4 '
•
•
•
•
~.:l • ,./~ ~ 1
I
- I •J
•
. •
~
• • • • •
. - , .
. . . -
Mii""'_/.,, ~ ~ 0 .I w. .. ~
• • •
~.
4
,. ..
J,.,
. .. 4
\
•
I
•
•

-
~arJ..<1dalar. Ve dogme tucdan bir ktire alalar ki vezni yigirmi-dirhem ola. Ve

ol ktirentifi
.
J..<utr1ru deltip bir ince mil).ver ge9tireler ve ol mil)vertifi iki taraf1ru
•
biikiip ru~f-1 l).alJ..<a gibi ideler ta ki kiire-i mezbure ol mil)vertifi iistinde dontip
ru~f-11).alJ..<aya toJ..<1nmaya. Ve ~aniyen vaqc olunan kii9iik maJ..<aranufi iistinde nazil
olan- ipi biiyiik maJ..<araya bir kerre- ~arup mutta~1l olan ru~f-1 l).alJ..<anufi ortas1na
baglayalar. Ve fehm itmek asan olsun diyti alat-1 mezbure-i mecmuca ta~vir olu-
•
nup her birinde bir calamet na~b olund1. Unbub ki btiyiik maJ..<aradadur, calameti
''vav''-.J''dur ve mil)vertifi car1Q.a iistinde vaqc olunan taraf1nufi calameti ''kaf-.:J''dur
ve satl).-1 serirden bariz olan taraf1nufi calameti ''za- j'' ve iki kii9tik maJ..<aralarufi
•
calameti ''cim-dal-t. .~'' ve ~iJ..<aleniifi ca}ameti ''ta-.k'' ve kiireniifi ca}ameti ''ya-

tS"dur. Ve bunlarufi J..<amus1 mik-eb~el}itfi. ~~incl~ vaqc olunrri1~dur.
. ( / ~-- - ---ly fJ '-.:...-
~
•
~ 1·
/' " / j ~
""' ' " ~

,...__J
~~ ~~.1!)11'1!
, . )
..• .~
' .
. .~
'"·. .... :.· :.- ..·
..l
• •
[~ekil 108/46]
[~ekil 108/46] •
Pes iahirdiir ki kiire ~iJ..<aleden ~aJ..<Il olmag1n a~aga inmi~diir. Ve ~iJ..<aleniifi ipi
biiytik maJ..<araya ~ar1lm1~dur. Ve ~iJ..<ale yuJ..<aru J..<alJ..<up kendti semtinde ~abit olan
kii9iik maJ..<araya J..<arib olm1~dur. Pes eger ktireyi elle yuJ..<aru J..<al·durursa •
- •
I 71
•
'
. -' t,, ~_,\ .) >J. t .):, "'

~ \0
•
•
• '
'
. . \;.,,j_yJt..51.1 :. :.l~r'•.I
- .. f~~J
..
- - ;
•
•
•
•
•
'

-
~~ale a§aga intip btiytik ma~ara ile mil)ver <loner. •
Fa~l-1 ~ab~-1
Katibiifi cAmeliniifi Keyfiyyeti ve Ana
Rabic
Mlitecalli~ Olan AI:tvali Beyan ider
Nul)asdan bir katib §eklini dtizeler ki bir dizini tistine ~oyup bir dizini dikmi§
ola ve btiytiklikde l)av9 tistinede va9c ol1nan ~ubbentifi tistindeki serire ~igaca~
~adar ola. Ve bunufi keyfiyyet-i cameli budur ki gayetde tJ.afif tinbiib alalar ki
µil1 murad olunafi §ab~-1 calistifi !iil1 ~adar ola. Ve ol tinbiib1 bir mi~dar tesfi!
ideler yacnI ya~~1ladup mtidevverligini gidereler ta ki ademtifi ar~as1 ve ~arm gibi
ola. Ve omuzlar yirine omuza b:n~~r_ fki/ ~1t=a 9amm ide ~e birine nul)asdan bir
'--
ytizini datµ dtizeler. Ve yine nul)asda~. -1 ktire §e~linde bir ~t!ca alup cimame
•
gibi ba§tna va9c ideler v~a§t iki:}im~zlaijifi rtasi~ yapt§duralar ve dizlerine
r--_)
yapt§duralar. Ve bir ~ifadan dalJi ~ol elini yapup yirine yapt§duralar bir vechile
ki ~ol dizintifi tistine ~Orm§ ola. Ve ol tinbiibufi esfeline bir ~al)Ife yapt§duralar.
Ve ol sahlfentifi ortas1·n da bir murabbac deltik deleler ta ki ard-1 serirden bariz
• + • •
olan n1il)vertifi uc1m ol deltige ge9tirtip mil)ver dondtigi ta~dirce §ab~-1 mezbiir1la
done. • •
• '
-
•
•
~
I -- ~· f.. I 73
'
·" ~J~J' "/·~:>. • ~ ·bJv ·_,Jvf.J.,..,lvLJ!,l

. . . - - -.
"-
•
~ ~--
j_, l . . . 1 .: Q?
. ......._....... -
• • -
,
• •
•
•
I
•
'

-
~ubbentifl i9inde vagc [olunan] ma~aralar1 setr i9iln ~ubbentiii . alt1na bir ~al)Ife
yap1~durup ~i~alentiii ve ktirentiii iplerini ge9tirmek i9iln iki deltik dele. Bacde
•
z;alik l)avq i9ine ~u ~oyup tarcehar1 ~u tistine ·~oyalar ve mikebbeyi l)avq tistine
vagc ideler. Pes ~ekk yo~dur ki ktire ~a~Il olmag1n tinbub tarceharuii i9ine oturur
ve ipi geii~ek olur. Pes taraf-1 alJerden ~~ale ntizul ipini 9eker ta ki ktirentiii ipi
geriltir. Pes ol l)Inde katibi gettirtip serir tistine vagc ideler ve mil)vertiii uc1m
•
alt1ndag1 deltige gticle ge9tireler ve elindeki ~alemi serir tistine l)avale ideler.
Pes tarceharuii merkezi yamndag1 deltikden ~u yap yap girtip tarcehar ile i9inde
gerinen ipi 9ekiltip btiytik ma~ara dontip mil)verile katib da]Ji <loner. Pes tarcehar
tolup bat1nca ~aleml:iii ba~1 serir tizere bir ~avs resm eyler. Pes ol ~avstiii iki
miisteviyyeniifi eczlis1 l)li~1l ola.' Ve ~ndan ~rcehiira "klif-!l" mutta~1l olup •
mikebbeniifi yarug1ndan ~ . aru v1~n / , nsA:i yu~~ekseler tarcehlirufi ivinde
. ./1; - -\ --;J
~ ~ • • -
taraf1 ki incediir, Ofiine v~ic olup g~y f-t ~i~leti ortas1nda vli~ic olm1§dur. Pes
mil)ver-i n1ezbur cigade tizere vagc olundu~da ejdertiii ba~1 yu~aru ~al~up bazuii
mu~abilesine geltir ve mtimkin oldu~9a agz1m a9UP turur.
•
•
•
-
•
•
~~_; I 75
• -.
•
•
...
•
. .
•
-- -
•
tS~ ' . • - ..
•
•
•
•

-
Pes bu l)Inde tarcehara mutta~1l olup mikebbeden yu~aru 91~an zencirtifi uc1na
bir 9engal ta~up ol 9engali ejderiifi ar~as1na vaqc olunffil§ bir rezeye ge9iireler.
•
Ve ejdertifi ar~as1ru bir mi~dar nehr ideler yacm ma~aranufi ip ~oyaca~ yiri gibi
bir m~dar 9u~ur ideler. Ve nehriifi iki taraflar1na ince miiteferri~ di§ler ideler ta
ki zenciriifi nehrden 91~mas1na manic ola. Pes eger ejderiifi agz1na bundu~alar
girse ba§l ag1r olup bi'<J-<Jariire ba§1m a§aga indiriir ve tarceharufi zenciri ejdertifi
•
ar~as1na ~ar1lup 9ekiliir. Pes tarcehar ~acr-1 l).av<Jdan 91~up ~u iistinde turur. Ve
ejdertifi di§leri bundu~anufi di.i§mesine manic olur ta ejderiifi ba§l ~adr-1 zevra~a
~arib olur. Pes

•
bundu~a mirJat iizere di.i§i.ip ejdertifi ba§l yine yu~aru ~al~ar. 01
toganufi iki omuzlar1 yarundan birbirin~mu~abil iki deliik deleler ve ol deliiklere

bir mil).ver ge9iiriip iki u9lar1ru ~apunufi iki taraflar1na ar~ur1 ge9iireler. Ve yine
toganufi ba§1m deleler· ta ki kiire ~lgmaga ~abil ola. Ve ba§1 ile boyrunufi ma- •
beynini bir ortas1 9u~ur ~al)Ife ile sedd ideler ta ki bundu~a toganufi
•
•
•
-
16 Metinde ''birmadece'' §eklinde imla edilmi§. •
•
I --
~
~· f.. I 77
•
.,
#
• •
. - ..
. -
,/._ s '.I :J;G I . : O....J • ~'.J '.1tf
:,.>.);
- . . -
..1.1 o ·-:_,
_. •
-.
I
v~~~ . _-;1 : ~~.1~ ·~.:i) . #
_f! , .J
ry • • , -· -... \.J .J - I / -
;r ,.. • •
'--'
- • , • ,.___)
v ./ ~
• .
. ,-J
,.
• r-_)
~
-..!. '
~
~ ~· . / .
,,,,,
. . . ,_ r -
•
·-
, # • • • • ,,,. •
•
. .. ~ "" . . '
, ' - ~\•'-•f ,/!4 '.,a \.·'~

-~ I J ,,Iff V _y \J{,,; ,)7 ~ • ~~~-
- . . "" .. •
-
- /I~ • •
., Ill , - ,
-
:. L,..,~
\\ _ .\; • • • o
- . •
........
f • • ri'~ /(.. ".f', .. ~·
. - - - ,
•
•
•
•
•
'

-
kellesine nazil aldukda bir mikdar karar ide.

• • •
•
Ba~dehu J.<a~rufi
•
i9inde bir mizab vagc ideler ki bir taraf1 J.<a~rufi agirinde ve bir
•
taraf1 taganufi efisesine l).avale ala bir vechile ki taganufi l).areketine manic alma-
ya. Ve bu mizabufi vi.iscati al J.<adar ala ki i9ine vagc alacaJ.< bunduJ.<alar si.ihuletle
l).areket ide. Bacdehu al mizabda maJ.<tac-1 benad1J.<1 tacyin ideler bu tarikle ki bir
<lane bunduJ.<ay1 mizaba J.<ayup ve mizabufi kenar1nd~ iki calamet vagc ideler ki
birbirinden bucd1 bundukanufi kutr1 kadar ala. Ve mizabufi bir kenar1nda dahl
+ + + • v
al calan1etlere muJ.<abil iki ca}amet datµ vagc idi.ip her ca}ameti.ifi muJ.<abilesinde
alan calamete tagr[u] mizabufi kenarlar1m §efre ~igacaJ.< J.<adar mizabufi arQ.1na
dek hark ideler. ·
.., . -. _J-: \ - 'I ./;,.- . ) .
BaCdehu timiirden ya nul;tafdan brr§efreJ~!'fi
..__. biiyiik .
bis:~ diizeler; yiiziniifi
/ \. •
uzunl1g1 mizabufi eni J.<adar ala. Ve-- ..,o 19agufi l®inufi dibini yacm yi.izine
,....,_ / .
r--' ~J
gibi ideler. Ve bu §efre~)1 b~1na n s e yap1§d~ar. Ve bu §efre mizlibufi
na bir bundu~a vaqc olunsa te'~I~~ -. J3._aµ ~rafa gider tli varup ol §efreye
tayanur. Ve eger §efreni.ifi z;enebini a§aga 9ekseler §efreni.ifi ba§I J.<alJ.<up bunduJ.<a
taganufi ba§ina di.i§er.
Bacdehu §ekl-i mezbur i.izere bir §efre datµ alup ikinci 1J.arJ.<a id1J.al ideler. Ve
.
bu §efreni.ifi ba§inda bir deli.ik deleler, a~alar ve z;enebine bir ~iJ.<ale. Pes §efre-i
. .
evvelini.ifi ba§I a§aga alup z;enebi mi.irtefic almi§dur ve §efre-i ~aniyeni.ifi ba§l mi.ir-
tefic alup z;enebi mal).att alm1§dur.
Bacdehu bir • '
- •
•
•
~~; I 79
, ...
0
. ..
• •
•
I
•
I
•
•

-
zencir alup uc1m §efre-i evveliniifi zenebindeki l).al~aya baglaya1ar. Ve bir zencir
dalJi alup uc1m §efre-i §aniyeniifi ba§Indaki deluge baglayalar. Bacdehu bu iki
•
•
zenciriifi uc1m bir yire cemc idiip ve l).al~aya ge9iireler. Pes eger ol l).al~a a§aga 9e-
kilse §efre-i iila ar<;i-1 mizabdan miirtefic olup §efre-i §aniye uc1 n1Izaba nazil olur.
Ve .eger mizabufi ba§Ina bir bundu~a
.
va9c olunsa tekerleniip §efre-i iilaya taya-
nur; bir bundu~a dalJi va9c olunsa geliip bundu~a-i iilaya tayanur; bir dalJi va<;ic
'
olunsa bundu~a-i §aniyeye tayanur. Sayiri dalJi bu tarI~ iizere olur ta ki mizab
bundu~alar ile tolar. Bacde zalik eger zencirleri cemc iden l).al~a a§aga 9ekilse
§efre-i §aniye •
bundu~a-i iila ile bundu~a-i §aniyeniifi ortas1na iner ve §efre-i iila
yu~aru ~al~up bund1=1~a-i iila toganufi ba§Ina togru t€kerleniir ve §efre-i §aniye
l;tareket idtip bundu~a-i ~i!__njye bun<!.{/

~
,.__)
::i 9'veliniiifYtrine gel tip ~arar ider.
' ~
Ve
l\A"-;- -b
iv.uza ~J, "~~I
· _ ve §e1J=!A.er ve §l~a e e t/a~v1r o1u
ve zenc1r ~h. uru-f-1 ebcedden cai-ama-t
''ba-~'' ve
•
• •
•
•
•
•
~
1 __ ~
._f
.. I s1
-
•
Lo>') . . - . • - . ~
•
- .
""
. -· _..J..) ~- r
,.
;;r J ~ • .:. • •
- .
-
.....,....,~ . - y
. ., '--' '
- •
•
,,.,,. ·- J ~ #
,..__) • • r-.- I -
,/ ~ / ~
...
•
~ . r.../-
• i) - - .. . - .
. . ,_ r
•
-' '.7'~. .;_,l Li· ~Jt;.

\
•
..
It ,.
..
.. \'
•
•
•
•
•

-
:.~;~ .- . ~.:·
:;.~ ~..
. ...· ·~ ""
. ·:;~
..·.•
<; ·~
ba§tnda ''dal-~" ve bir mizabda ''ha-

0 ''
•
•
[~ekil 113/47]
Bacde zalik mizab-1 evvel kadar

- +
bir mizab dalJ.t dtiztip bir uc1ru

mizab-1 evveltifi ba§tna vaqc idtip ve .s.
J
~a~rufi ~ol taraf1na dontip bir uc1ru
•
~a~rufi ytizinden tarafda vaqc ideler

.
ta ki mizab tavil olup tamam on be§

•
bundu~a ~igmaga ~abil ala. ,...,_·J{ \·I ·/< /J

(
/
J--- --.._,_ v
_y fJ...__.
/ , •
1·
Fasl-1 Sadis Tarcehardan ' /
~
•
[~ekil 113/47]
Silsileyi ve Tarcehar@/ , /- ,.__J
Sa~b1nda VaQe: Oluna~llir Cizcay e inkan~Mezburufi Sayir
Miihimmat1n1 ve Keyf' ' .et-i ~4 , ~i Bey~ ider
/ r ,, / / , ~(;
leler ve bir zencir ge9tireler. Ve zencirufi uc1ru mikebbe alt1ndaki ~a])lfeye ge-
9tirtip andan serire ge9tirtip katibtifi ard1ndan ~aldurup ~a~rufi esfeline ge9tirtip
.
uc1ru §efrelertifi zencirleri cemc oldug1 J::ial~aya baglayalar. ~ol J::ialde ki tarcehar •
~u tistinde ytize bir vechile ki tarcehar tamam inl)itat buldug1 zamanda zencir
geriltip J::ial~a a§aga 9ekile. Bacdehu bir cizcanufi deltigini imtiJ::ian ideler ta ki ktire
tarcehar i9inde olup ve zencirler yirli yirinde baglanrm§ iken bir sacatde tarcehar
tolup J::iavqufi ~acr1na ine.
•
•
Pes vaq1J::idur ki ~a9an evvel-i neharda zevra~ufi J::iav<;11na ~u ~orulsa J::iatta

havdufi dart taraf1nda vadc olunan calametlere vas1l olsa ki bu camel ol calametler
+ • • • •
tizere bina olunmt§dur, kez;alik finkan-1 mezbiirufi togru

- •
•
•
•
- j~J;\"- ~ I _;~
J, ~ 1 . .. •
•
f' ;!';-[;.. ~~JJ'
-
• '-''r:J l
.
I :-1 '-",,_,.,I j . :.
•
. ~~ " .. I
. ., ' .
. tr".f.':;>~:>~ ~~
• • ·r I/ . ) -
• ,. . . _ 4_..;,-: \ - •
t1 (J • ~-- -- -J [ " • / •
•
0 JJ_, e-'/"'/'~ . ~fr . ,'f'/ .
} / v .. ::=.;
'
• •
'
- -
•
•
I
•
'

-
turmas1 a·abJ ol calametlerden maclum olur. Ve tarcehar1 ~u tistine ~oysalar ve kti-

reyi tarcehara ~oysalar ve tarceharuii ta~ras1nda va9c olunan iki zencire mutta~1l
•
olan zenciri mikebbentiii bar~1ndan 91~arup ejdertiii ~ahr1na va9c itseler ve

tarceharuii tistinde va9c olunan mile mutta~1l olan zencir ser1rtiii arQ1ndan 91~up
ejdertiii yamndan ge9tip ~a~ruii esfeline da:g:il olup ~efreler zencirlerintiii l)al~as1-
na baglansa ve benad1~ mizaba va9c olunsa ve katibtiii ~alemi ol eczadan baric
•
olsa ~ekk yo~dur ki tarceharuii ~a~b1ndan ~u girtip yap yap a~aga inmege ba~lar,
pes katib l)arekete geltip donmege ba~lar ve tamam bir sacat oldu~da serirtiii bir
taraf1nda vagc olunan eczay1 ~alemiyle tamam seyr ider. Ve bu tarcehar dabJ tolup
~unuii dibine batar t~ kenar1 ~unuii ytizine beraber olur. Pes ol zamanda mil or-
doker. Ve -sucbanuii ag· z1Jaki ~

bu~d.tika
• .s drAzevra.1$:1ti
:__y vadc
. olunan rnir,at tizere
dti§tip §ucbanuii ba.§1 IJ.afif~ur. P~ a~ ~ ~n tarc~r §ucbanuii ienebini s:ektip
ider. Ve her sacat ba§1nda l;tal bii rniblca1r.. iur, ta ki sacat olan ve tamam olur,
pes ~adr-1 zevra~da cemc olan benad1~1 yine mizablara icade iderler ve bu tarI~le
giceden gtindtizden yigirmi
.
dort
•
•
•
- •
•
I ss
. ...
,.
- . •
•
• -
[~ -r ']
•
I
•
•

-
sacat tamam olur. Ve gaflet olunmayup ki tarceharufi i9indeki ktireye bir manic
vagc oluna ta ki tarceharufi bir taraf1 yu}.<aru }.<al}.<up ~u dakildtigi zan1anda ktire
• •
ta§ra dti§meye. •
Nevc-i Evvelden Sekl-i Rabic Finkan-1 Fildiir ki Anufila Sacat-i

Mtisteviyye Macliim Olur. Ve Bil Finkanuii ~vali On Be§ Fa~lda Beyan
Olunnn§dur .
Evvelki Fa~l Finkan-1 Mezburuii Zahirin Beyan ider
Finkan-1 mezbur .bir fil-i mtikemmeldtir ki iki ketfintifi ortas1nda bir feyyal
biniip ~ag elini yu~aru ~aldurup 15irJi~iJ!a . j~1 ur ve ~ol elinde bir do~mal}: tutup
N / I
filtifi ba~1 tizere koffil~dur. Ve filtifi ar~~s1nda Dir serir vardur ki ol serirtifi dart •
"5 • "5 "'~ 1·

ku~esinde dart direk vardur 1ve ol di,r-ek, rtii)/iistinde<6ifkasr vardur. Ve ol kasrufi
"5 ,____) ~~ ~ ' / ~ • • • •
tistirtde bir }.<ubbe vardur ~ }.<ubbe · ~ fut'i ~ bir }.<u~ardur. Ve }.<a~rufi ytizinde
r---1 ' -
~ '
~~rda iki pencere daQ.i vardµr f e--Oi petlc clirPe hirer togan vardur, ba§lar1ru
(
"-!. r. r - ~ ~) '--;) 7
}.<a~rufi penceresinden ta§ra 91}.<arm!~Ifri!d_µr-;- Ve ol rev§ende oturan §ab~ ~ag uylug1
r- -
tizere meyl idtip ~ag elini ~ag taraf1nda turan toganufi min}.<ar1 tizere }.<Offil§dur, ke-
ennehu agz1ru a9ma}.<d~n menc ider ve ~ol uylug1ru }.<aldurup ~ol elini ~ol taraf1nda
•
turan toganufi min}.<ar1ndan }.<aldurmi§dur.
Vech-i }.<a~rufi ac}as1nda ru~f-1 dayire vardur ki mul)addebi yu}.<arudur. Ve ol

ru~f-1 dayirentifi tistinde on be§ deltik vardur ki her deltigtifi btiytikligi bir dirhem-i
mtitevassit•
' '
- •
•
I 87
-
.- •
,
-
I •
I • • •
--
'
J
J ~/~
•
:J
:.
• V~o
J .-
~
. o.f' • 1~
""
•
•
/
•
•
•
•

-
~adar. Ve bu deliikler i9eriiden bir •
miidevver l)al~a ile mestiir[dur.] Ve

•
ol l)al~a giimi~den olup m~f1 a~ ve •
msf1
•
karadur.
•
Ve direkleriifi ortas1n-
da arkur1
•
bir mihver
•
vardur. Ve ol
mil)verde iki ejder vardur ki elleriyle
mil)veri tutup ~uyru~lar1m mil)veriifi
iistine l)al~a idiip tolaffil~lardur
ve ba~lar1Il:-1 ~aldurup toganlarufi

mu~abilesinde va<Jc ~tmi~lerdtir, ke-
- d b. .k bb ,,,<
a
ser1r ortas1n a 1r rm e e var ur / , f_ --_.......~
( •
9
ve ol mikebbeniifi aclas1nd~J dekkej, / , /
ki elinde bir ~alem tutar 'Ve\_ofiinde

~ / " ' '
~~rill
~lfa vardur ki iistinde yedi ifu~ui/ u r_/ .·.·~

dereceniifi calayimi vardur. Ve
[~ekil 119/48]
finkan-1 mezbiirufi siireti
•
budur:
[~ekil 119/48]
•
ikinci Fa~l Finkan-1 Mezbiirdan $ad1r Olan Acmali Beyan ider
~a9an ki finkan-1 mezbiir evvel-i neharda tertib oluna, katibtifi re=>s-i ~al~mi
•
acdad-1 derecatdan l}aric olup yap yap ~ol taraf1na done ta ki ~alemiifi ba~1 evvel-i
derece[ye] va~1l
17 Yazmada bu kisnn bo~ b1rak1hn1~trr. ilgili kelimeyi Topkap1 yazmas1ndan ilave ettim.
•
•
I --
~ ~._y.. I 89
• •
- ,,) /
..,,.Jb;,fi.f.J}.Jlo · l"~..1 1 1
•
• -
•
·~_;...il<'
•
•
' l
•
•
""' • J
J
•
•
,____, J
,...._ j
. )
•
•
.J. '
-
~>\" ..,...~
. ,,. -·
• •
• --
....,. -',.JI'.) :J ~
A •
,-J, • • •• .
'
•
•
•
•

-
olur, pes ·maclum olur ki bir sacatden bir derece ge9mi§dtir. Baccle z;alik derece-i
[mez]biirda seyr idtip ta yedi bu9uJ..< dereceyi itmam ider, pes ru~f-1 sacat ge9mi§
•
olur. Ve ol ])Inde J..<ubbe tistinde turan J..<u§ bir J..<a9 kerre devr idtip oter. ~a~rufi
aclas1nda vagc olunan on be§ deltikden bir deltigtifi ru~f1 agarur ve rev§ende oturan
§ab~. ~ag taraf1nda turan toganufi agz1ndan
-
elini J..<aldurur ve ~ol uylug1 tizere otu-
rur ve ~ol elini ~ol tarafda olan toganufi agz1na J..<or. Ve ~ag tarafda turan toganufi
•
agz1ndan bir bunduJ..< 91J..<up ~ag [tarafda] turan ejdertifi agz1na dti§er. Pes ejder
ba§IID dondtirtip a§aga egiltir ve agz1ndaki bunduJ..<ay1 filtifi ~ag omuz1nda vagc
olunmI§ bir .J..<adel)[e] b1ragur ve yine maJ..<am1na cavdet ider. Ve feyyal ~ag elinde-
ki balta ile filtifi ba§Ip_a bir kerre urup yine yuJ..<aru J..<aldurur ve ~ol elini <latµ J..<al-
Ve bund~a filtifi ~adr1ndan v1~uP~arruAlt1n' a ~llilll§ bir mir)ata dti§er ve ~adas1 •
i§idiltir ve filtifi Oiiinde bir.__}&avc;lda ~_, , . ·d~J· Ve §abf-r kiitib stir"atle ~ag taraf1na
yedi bu9uJ..< dereceyi tamanM9er. Pes yi , ~ubbe tistfudeki ·J..<u§ bir J..<a9 kerre devr
~ ' ' /"'
olan toganufi agz1ndan bunduJ..<a
• •
•
•
- •
• •
•
•
I 91
II
-
•
•
•
•
•
•
•

-
91~up ~ol .tarafda turan ejdertifi agz1na dti§tip ejder dalµ yap yap dontip bundu~ay1
filtifi ~ol omuz1nda vaqc olunrm§ ~adel).e il~a ider. Ve feyyal yine filtifi ba§Im do-
•
ger ve bundu~a yine filtifi ~adr1ndan 91~up mir=>ata dti§er ve andan l).avqa dti§er ve
acla-y1 ~a~rda vaqc olunan on be§ deltigin birisi tamam beyaq olur.
ola. Ve iki uc1ru biiktip bfr1ire ge,W~ , e~leyeler0ie bir mi~da.r dOgeler ta ki
filtifi. ~agr1s1 gibi ola ve evvel duzitl~1f~a>/ap1§duralar. Ba<dehu bir ~ifa dalµ
alup dogeler ta ki filtifi ~adr1 ve ketfi gibi ola. Ve am dalµ sab1~an meikiir olan
~itcanufi bir taraf1na dalµ
.
yapi§duralar. Bacdehu fil aya~lar1 gibi dart aya~ dtiztip
•
yirlerine yap1§duralar ve ege ile her~ birini dtizeldtip beraber ideler. Bacdehu fil
ba§l gibi bir ba§ dtizeler, lakin ~ula~lar1 olmaya. Ve am dalµ sab1~an macmul olan
•
filtifi
• '
-
•
•
I 93
•
•
• ,I • •
--
•
•
•

-
~adr1na yap1~duralar, amma muljkem itmeyeler ta .ki va~t-i l).acetde ay1rmaga

~abil ola. Bacdehu ~ebehden murabbac bir serir dtizeler ki ~l~ac1~ aya~lar1 ola ve
•
ol serirtifi 9evresinde derabzinleri ola. Ve ol serirtifi btiytikligi filiifi ~agr1s1ndan
omuz1na gelince ola. Ve ol seriri filiifi ar~as1na yap1~duralar ve bir iple filtifi al-
t1ndan
.
baglayalar ta ki gorenler filtifi
.
ar~as1nda baglu ·~analar.
Dordinci Fa~l Bat1n-1 Frlde Vacjc Olunan Alat1 Beyan ider
Evvela pirin9den bir ince tarcehar diizeler ki ru~f-1 kiire gibi ola ve ~utr1 ol
•
~adar ola ki filiifi ~arrunda siihuletle l).areket idiip etraf1na to~1nmaya. Ve ol

•
tarceharufi keniir1nda dOrt calam~t .Jv~<f i~pler ki bir birinden buCd1 beraber ola.
( \ --- -1_ I [
Ve her caJametinden tarceharufi ~ras1nda __,_ r~ine togru dart bat! 9ekeler. Ve
/ , •
pay-1 pergar1 tarceharufi ta~ras1ndan m~r ezi iistine . · up bir dayire resm ideler
,.....___) / ' ' / .
c-1 "'
yacnI erkeklii d~~ilii ii9 ~!ca rez " n \ · Jriismarla_Jbirbirine ge9tireler ta ki
r--' r--.J
stihUletle l;i.areket ide. V d)l- ilV nerma cenilfi tUl~ parm~ uzuru ola ve ilV
kenar1ndan bir parma~ eni a~aga perkideler. Bacdehu nermadeceye mu~abil olan
battufi iistinde tarceharufi
.
merkezine ~arib yirde bir deliik deleler. Bacdehu ol ba~I
•
~alan iki batlarla dayire te~atuc itdug·i yirde iki reze vagc ideler ve her rezeye
• •
•
•
- •
•
•
-
• •
~i.,,:; J~ ft>" -~ .)).!' •4

•
. . . . ... ~.. -
•
I
..
•

-
bir ince zencir ta~alar ki µil1 bir sere ola. Ve iki zencirtifi uc1ru cemc idilp bir
kil9ilk l)al~aya ge9ilreler, l)atta bu l)al~a tarceharufi kenar1na togru yu~aru 9ekilk
•
nermadeceye mu~abil olan calamete va~1l ola:. Ve ~atca bir zencir bir zencirden
uzun olmaya.
Ve tarceharufi
•
ve afia
•• •
muttas1l
•
olanlarufi sfireti
•
~
•
budur ki nermadecelerilfi
calametI ''mim-r'' ve iki
J zenciri cemc iden halkanufi
• •
•
flt calameti ''lam-J'' ve dayire
•• ..;..J -'I-
<
•r-J
, -. . . -\-\I -1_J J .
~ (
/
J--- (/ r N
_y '-.:...-
ile iki lJattufi te~atuc itdilgi
•
/.yirtifi calameti ''~af-J'' ve

~
[~ekil 124/50]
. 01ermiidecelertifi cemc UCl
~uttas1l
•
olan mihvertifi
•
I \
'-~·
~ /' , , /
[Sekil 124/50] / r ~ / / ,/ (,
~/ " ( /
'--! - r~ - - r;..)'-;:J /
Bacdehu arg ki yirilfi ortas1nda m~e f n deltik deleler ve ol deltik mehma-
emken tevs1c ideler. Ve bir ~a])lfe alup fililfi batru ile ~adr1m fa~l ideler ve 9evresi-
ni mul)kem yap1~dural~r. Ve bir ~a])lfe da]J_t al up fililfi batru ile falJizini f a~l ideler
ta ki fililfi ~arm bir l)avg ola ve tarcehar1 ol l)avga ~oyalar. Ve ~adr-1 fille batruru
fa~l iden ~a])lfenilfi il9 boltigin bir boltik a~aga yirinde iki reze ta~up nermadeceye
. •
mutta~1l olan mil)vertifi iki uc1ru ol rezelere ge9ilre. Bacdehu fililfi ~arruna ~u
~oyalar ta ki rezelere ~arib ola. Pes bu ta~dirce eger zen~Irlertifi uc1na mutta~1l
olan l)al~a yu~aru cezb olunsa tarcehar milrtefic olup i9indeki ~u dokiltir ve yine •
•
terk olunsa sath-1

• •
ma ilzere milstevI olur.
Be§inci Fa~l Serir 0 stinde

- •
- •
~~; I 97
~~_i.
. . ., -,.1\i.1~·
...
;,)
... -- . . . . •
• t •
•
•
•
•
...
• • •
~ ;;,J . (> ~· ~
.. - . - - ~
- --s . . _IJ:I, J:I.,_,
, f.J': ~ \.,;J .;~ J).s..

•
.. % ' .-
....
-. . .. . . .- -
.,. , . ; . •
•
•
•
•
•
•

-
• •
Mikebbe ve Mikebbe Ostinde Dekkeniifi ve Dekke Ostinde Katibiifi

ve J:Iarek[et]-i Katibiifi cAmeli Beyantndadur •
~ebehden bir mikebbe dilzilp aclas1m milsattal.i ve milstedir ideler ki }.<u!f1 tul-1
i~bac ~adar ola. Ve mikebbenilfi kenar1m §efe yacnI duda~ gibi ta§raya dondilrtip
~al.in kenar1 gibi ideler. Ve §efenilfi kenar1m sekiz ~isma ta~sim ideler ve her ~isma
•
bir calamet va<J.c ideler. Ve her iki calametilfi ilstine mistara ~oyup mistaranufi yti-
zine beraber bir b-att 9ekeler ve iki calamettifi ma-beynini b-atta beraber keseler. Ve
sayir calayimilfi ma-beynini <latµ bu vechile idilp mikebbenilfi 9evresi mti~emmen
yacnI sekiz kii§eli olup seririlfi derabzinlerinilfi i9ine gilcle gire. Bacdehu §ebehden
bir 1$:ur~ alalar ki miisattal:t o1UiP1$:t4ml>J_sef n eksik olit ve ol 1$:ur~ufi \'.evre-
/ I fJ
sinde ru~f1na gelince bir latif derabzI~la. Ve 01 15:u7~1 mikebbeniifi iistine va<;l< •
ideler bir vechile ki derab,.5n filtifi~gt 1ndan taraf0iJ.<ic ola ve }.<ur~ufi merkezi
'./ 'v /. ./ ,___,
mikebbenilfi merkezindeda§ par · 1mi~ r1 fililfi ~indan tarafa 9ekilmi§ ola
I , '· L ,__J
ve l).ali tizere yapi§duralat;:;Ve }.<ur~urt e ke ini sat~~Jnikebbeye togru delilp ve
I . r\
satl).-1 mikebbeyi dalµ del~ /' , -/ 0
/ ' / / / (
}.<al1fil1g1 ba§ parmagla §ehadet parmag1 evr idecek }.<adar ola. Ve ol ilnbiibufi iki
taraflar1na iki mtidevver ~aQifeler yapi§duralar ve ikisintifi <latµ merkezini delilp
bir mil).ver ge9tireler ki bir uc1 ~aQifeden arpa }.<adar 91}.<a ve bir uc1 yar1m parma}.<
uzum 91}.<a ta ki ilnbiib-1 mezkiir bir ma}.<araya done .. Ve ol ilnbiibufi ortas1na bir
reze m1ijlayalar ve ol rezeye ibrI§imden bir }.<arI§ ipilfi ortas1na baglayalar. Ve
mihverilfi
•
uzun
•
•
- •
•
•
I 99
-
' -
•
-. •
• •
'
• b")
. . •
~ , f ,._,,,,
""~ - -~
r-I ~ #/
I
I .....,.,f .. Ill ".-" ~J.., ,. ,
•
. ,,.,
~ :>tr ~ "'..... . - r '..
.._,..
~ .
II
. ~-.,u.,, ......
•~ • • ~ ".I. :. --
.. .. :" ..
• •
•
•
•
•

-
olan taraf1ru mikebbeye alt1ndan ge9tireler ta ki dekkenilfi merkezinden ta§ra

gele ve ma~aranufi ~a]Jifesi mikebbeye to~1nmaga ~arib ola. Ve n1il.iverilfi taraf-1
•
~a~Irinilfi alt1na bir ar~ur1 nesne ~oyup u9lar1ru mikebbenilfi iki taraf1ndan perki-
deler. Ve mil)verilfi alt1na cezire ~oyalar ki anufi i9inde stihuletle done. Bacdehu
ilnbub ilzere vagc olunan rezeye mu~abil mikebbeniln yarunda bir kil9ilk ma~ara
vagc oluna ve ol kil9ilk 1na~aranufi mu~abilesinde mikebbenilfi da1Jilinde canib-i
•
mikebbeye bir kil9ilk ma~ara da]Jt il~a~ ideler. Batta bu iki kil9ilk ma~aralarufi
nehrleri tistinde yacnI ip ~oyaca~ yirlerine mistara vagc olunsa, mistaranufi yiizi
biiyilk ma~~ranufi rezesine to~1na. Ve ipiifi bir taraf1ru kil9ilk ma~aranufi birine
ge9ilrilp a§aga ~ar~1d~lar ve uc1na be§ dirhem bir ~i~ale a~alar. Ve btiyilk ma~ara-
./ 1·
~
Ve tucdan otuz dirhent!Jir top_ allip . utr<m eliip pif ince mil.iver ge9tireler ki
'./ v ./ .r-
ideler ta ki ru~f~1 l)all);a gllii ala. v{ ol emc oldug(1rre ipilfi uc1ru baglayalar.
Bacde z;alik §ekl-i ~alisde n1ez;kur olan ~uret ilzere nul.iasdan ya kagaddan bir
§ab~ dtizilp eline bir ~alem vireler. Ve ol §alJ~ufi esfeline bir ~a]Jife ge9ilrilp orta-
s1na bir murabbac deliik deleler ve dekkeniifi alt1ndan yu~aru
•
•
•
- •
•
•
I 101
• •
.,, ,,,•
•
-
.. .
•
-
•i ;»
v '. #
•
•
I
•
•
91~an mi~vertifi uc1ru dalJi murabbac idtip ol ~a])lfenilfi deltigine gticle ge9tireler
ta ki §ab-~ufi
.
[eli] esfel-i dekkeye to~1nmaga ~arib ola. Ve mikebbentifi alt1na bir
•
~a])lfe yapt§durup ma~aralar1 setr ideler. Ve ol· ~a])lfeyi iki yirden deltip ~i~alentifi
ve ktirentifi iplerini ge9tireler ve mikebbeyi IJ_ali tizere yirinde yapt§duralar. Ve
bunlarufi
.
fehmi asan olma~ i9lill katib
.
ve mikebbe ve u9 ma~ara ve ~i~ale ve ktire
yirlti yirinde ta~vir olund1:
•
[~ekil 126/51]
•
•
"
,___J
;_)
,.__)
.---..;;:;,.o--T---t-t--"'f-----.... ~
/"'- ' '"
----' ~ / ' ' " '~ ( ~
[~ekil 126/51]
Alt1nc1 Fa~l Feyyaliifi Keyfiyyet-i cAmelin ve Feyyalilfi Ellerinilfi

•
MuI:tarrikin Beyan Ider • •
NulJ_asdan bir gofilek §eklini dtizeler ki etekleri yefileri ~i~a

.
ola. Bacdehu HindI
§eklinde bir ba§ dtiztip boyruru gofileg~fi ya~as1na ge9tireler ve 9evresinden ya-
•
•
pt§duralar. Ve baziis1na var1nca bir el dtiztip uc1na bir latif ve Q.aCJf !as yacru balta
yapi§duralar. Ve ol eltifi dirsegi yirinden deleler ve gofileginiifi yefuni dalJi deltip
bazus1ru gofilegtifi i9ine ~o~alar ta dirsegtifi deltigi yefitifi deltigine beraber ola.
Pes ikisine bir mihver
•
•
•
•
I 103
•
•
•
-- .
•
•
•
•
•
• ,
•
. ..
/
- .
•
.
~;~_,J ~ ~.1b.:,~; L
.
. • • • •
•
"'
.,
.... y.;. .. &
.
.. ....7 - ~.:
. ,_&.
.. - ..
~L!UU.,lJo.A - - L
•
• ,.
-
•
~
••
• . .. •
..
•
I
•
'

-
ge9ilreler. ve mil).verilfi u9lar1ru yefiilfi iki taraf1nda. perkideler. · Pes bu ta~dirce

yed-i mezbur mil)ver-i meikur tistinde a~aga ve yu~aru l).areket itmege ~abil olur.
•
Ve bazunufi uc1ru deleler ve ~ol elini <latµ bu vechile dtizilp bir mida~~ yacru
doge9 vagc ideler. Bacdehu filtifi iki omuzlar1nufi ortas1ru sab1~an ma~nuc olan
goiilek eteginden bir mi~dar eksik oyalar ve gofilegiln etegini ol delilgilfi 9evresi-
- -
ne vagc ideler, amma mul)_kem yap1~durmayalar.
Bacdehu fililfi ba~1ru yine ~oparalar ve ~adr1ru fililfi boyru ~igaca~ ~adar oya-
lar. Ve fililfi iki ofi aya~lar1nufi ortas1m <latµ oyalar ta ki bundu~a 91~maga ~abil
ola. Bacdehu bir kil9ilk ~a~1~ alalar ki sap1 ~i~a ola. Ve ~ap1nufi dibini ar~ur1
deleler ve bir mil)ver ges:iiriip b~ -~Jc1~ ~~t~-1 fille ~adr-1 fili 1$:3.t1c olan l)icabufi
·-..__.
~ol ~ap1 ~ag taraf1na ;1'li ·c ola tara~na.

•
filtifi taraf1na ve Bacdehu demtirden bir

~
ince s:ubuk alup iki uc1ru~ll.$:a gi~ i( ~~s ·ni 1$:<i.~ufi ~ap1ru deliip ges:iireler
1$:(l§1gufi keffesiriiifi ba§1ndtalJi deI"ier b1r zencICiks:iiriip bir uc1ru feyyaliifi
• • - ~ ./]A ~ - ~ 1d -;)• • •
Pes 1$:a§1gufi ~ap1ru ba§1ndan ag1r ide er1 liKi feyyaliifi ~ag bazils1ru a§aga s:ekiip
fas ile yacru balta ile ~ag elini yu~aru ~aldura. Ve mida~~1 ~ol bazus1nda ag1r idilp
fililfi ba~1nda ~arar itdtireler.
•
Ve bundan sofira
•
• '
- •
•
c.1> ~; I 105
• f
.,,
:> 1
• ~;c .!"1~ \..;~JI
~ - . •
• •
.- . . .
i - 0 >'~ t) •~ ~ J: 0 ~ ~
-
~ • - • - - • ~.:7~
•
•
•

-
~a§tgufi i'9 ine bir bundu~a vagc olunsa ag1r olup a§-3,ga iner ve mida~~ yu~aru
~al~ar ve ~ag eli fas ile a§aga iner. Ve bundan ~ofira bundu~a ~a§t~dan 91~up filtifi
• •
aya~lar1 aras1nda va~ic olan lJ.ar~dan 91~up filtifi ~arm alt1ndag1 mir=>ata to~1nup
andan filtifi ofiindeki l)avga dti§tip filtifi lJ.oqum1na togru tekerlense yine feyyaltifi
~ag eli fas ile yu~aru ~al~ar ve mida~~ ~ol bazudan ag1r olmag1n ~ol eli yine
mida~~ ile a§aga iner. Bacdehu gofilegtifi etegini <latµ ofiinden ve ard1ndan filtifi
'
omuzlar1na yapt§duralar. Ve feyyal i9iin iki aya~lar dtiztip uylu~lar1ru gofilek

alt1na ~o~up yapt§duralar; dizleri ve aya~lar1 ~ahir olup filtifi ~ula~lar1 ard1ndan
~ar~a. Ve b~ acmal tan1am mertebe tal)rir olundu~dan ~ofira filtifi ba§tm n1ekaruna
icade idtip mul)kem yapt§duralar ve iki fil ~ulag1 gibi ~ula~lar dtiztip iki omuzlar
tistine yapt§duralar. ( ~. ·J{ \ I /< /J [
/ J--- --~_y fJ
....__.
Bacde z;alik filtifi ~adr1ru ve feyyfil~e lerini talfr)k iden alat1 tem~Il ideltim:
•
/
.
~
Rltifi ''sin-nun-.~
v
0'' sad~dan
. ~i
bif"d - ilk -Var ur ki0
~'
ndan bundukalar
'
r1ka;
~
ol • •
v ·v -./
§~l:ida "l:iii-c'' vardur. ~ 15:a§1g ' · ·. v in e "b~" ve ~ap1nuii deltiginde
ki timtirden bir .\'.Ubugun;:lic1 gir~dti "ta-1." ve ~uguii taraf-1 aQirinde ki
. ~ -1; - -\~ ;J . •
"niin-0" ve feyyiiltiii ~ol baziis1nuii U · .Werinde "sin-V"" ve filtiii omuzlar1nda
olan ~adel)lerden ~a§tga l)avale vagc olunan tinbublarda ''cayn-C::'· Ve ctimlentifi
sureti
•
budur:
•
[~ekil 130/52]
• •
• '
-
•
- •
I 107
. ~ .
~ "'~_,.;'.1. ·:t;
....,
- . - .. . . .
~ \,. .. -· .. - . . . . -.
/'
.
·-- . ~
-- - .. . -
""'
, ,,.·z));_;l_,
.,,,. 0 : ,,tf., · -16 o-->.fa·t,sq).16....-~
. ... - ..
. .
- ~ . -
•
/ - I ~)- - - ~
- • / ...__.
('V •
~ ,......,../'
~· - - .. - /
...
vt
-
•
.
• I.\ '-
"v-/ • . • r---_)
;-- J • -
~ till ,---.. )
. . . ,--- . . 4 .........,.... - ..
•
- - ~ /' V' • -
•
.. ; r r~l a- - - .
~J - ..
~ · lo_, '-" o)..J ~ • :. t,:,.) .>/I.. o.Jl•_;;J_,t, ~~°:l,_,:,.;,
. . -" ' .
~~ ' .,.~ ~ - 'JJ '
. :
~ t.).)
. ~ - 0 • ;,
•
•
• •
• •
•
•
•
•
•
•
•
[~~130/52]
•
• •• I ~ ;---J
Yedinci Fa~l Serir !fstinde · a. c 01 nan E~iniifi Keyfiyyet-i
cAmeli Beyan1ndadur ~~ :.0
J/ <'((
~ekl-i §iili§de mufa~~alanllie~tl!f ~ 1!;~'clld6n µ111 taril): ilzere il~er l):art§ ve
}.<al1fil1g1 ba~ parmag1 }.<adar miicevvef oirekler diiziip ve seririifi dart ku~esinde
}.<acideler vaqc idiip ol direkleri }.<acideler tistine vaqc ideler. Ve filiifi ~ag taraf1nda
.
va}.<ic olan direklertifi ortas1ru deliip ar}.<ur1 bir direk ge9iirtip ortas1ru deleler. Ve
filiifi ~ol taraf1nda va}.<ic olan direklertifi dal]i ortas1na bir direk ge9iirtip bir deliik
deleler. · ·
.
Sekizinci Fa~l ~a~rufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur
•
•
Nul)asdan bir ~al)lfe alalar ki tul1 bir bu9u}.< ~ibr ola ve eni bir ~ibr ve iki par-
ma}.< ola. Ve ol ~al)Ifentifi mistara ile diizeler ve esfelini ta!.< gibi oyalar. Ve ~iiretde
• • •
•
•
I 109
• •
'
•• -"" . ,
-· •
. ... .
•
•
I
•
•

-
ti9 ~a])ife. da]Ji dtizeler. B acdehu bir

t
~a])ife da]Ji alalar ki ~al)ayif evvelin-
•
den bir sere uzun ola. Ve ol sahifentifi
• •
aclas1nda bir ru~f dayire resm ide-

ler ki mul)addebi yu~aru ola. Ve
ru~f-1 dayireden artug1ru keseler ve
ol dayireni:ifi mu])itintifi i9ine birbiri-
ne ~arib on be~ deltik deleler. Ve bir
~a])ifentifi esfelinde iki ku~elere ~arib
yirlerde iki pencereler ideler ve her

0 L;
. /p~ncerede bir t~gan ba~1 dtizeler; bti-
1-1~vti
•
..;J _
•
( - /- · ·'-3~l .r ,
·gi
f':)
ol kadar
•
ola ki minkar1ndan
•
u ...__.
.
bundu~a 7i~maga ~abil

•
, , ola. Ve ol
Qv-P
---.jv.o 0 ' ~ganufi <fiil~ar-1 ac}as1ru fa~l idtip
.----1 / _" "' »ne bir i~ s:ifte reze ile yap1§dura-
-J.~. . olan ~aJ.J.lfeye · yap1~durup boyruru

~ ' ~
[~ekil 133/53]
'!. ~Ju rJl~ olup mi~fu'1nda v11$.a ve b<l§
l)areket itmeye. Bacdehu esfel-i ~a])ifede iki deltik deleler ki her birisi evvel vagc
olunan pencerelere ~arib ola. Bacdehu bu iki deltikden yu~aru ~a])ifenilfi orta-
.
s1nda bir delilk da]Ji deleler. Ve bu ~a])ifenilfi calameti ''sin-~'' ve aclas1nda vagc •
olunan ru~f-1 dayirenilfi calameti ''cayn-t' ve toganlarufi calameti ''ta-J'' ve esfel-i

~a])ifede birbirine mu~abil vagc olunan deltiklertifi calameti ''~ad-0'°'' ve bu iki
delilkden milrtefic vagc olunan delilgilfi calameti ''~af-J''dur ki bu vechile ta~vir
olundu:
•
[~ekil 133/53]
Bacdehu bu dart ~a])ifeyi zaviye-i ~ayime ilzere birbirine yap1~durup bir ~a~r-1
murabbac ~ekline ~oyalar ki vechilfi aclas1nda ve ~a])ifelerilfi mevagic-i vu~lat1 i9e-
rtiden re~a~la mul)kem yap1~duralar. Bacdehu bu ~a~rufi esfelini yine ~ebehden
•
J.:>- ~; I 111
,
• •
..
•
- -.-
r- ,. .. - •
I .,. • ..
JJ . 'I - . ,
:J
I ..
/'. - ,I
•
11·~ "' / ... - .:. ..
)~ , ~ _,__ ~ ~ ~ 4/' -.:>rJ' 1>
• J -- - • -
... ,__j 4' "' •• •
. .. . . ~·J
~ t) \;J_, ,~..,, •~t) :> -·~~

•
•
.> . '_J'f_ '.!:).

-
•
- 2
.,. . -
~ ~-'.io~
.. -- . .
, - - .
,,,.. -
•
•
..
•

-
bir pare ·ile perkideler. Ve aya~larufi i9ini datµ oyulmt§ ~al)lfeler ile yirine
gore setr ideler. Ve ~a~rufi aya~lar1ru vech-i muctad tizere direklere alt§duralar.
•
Bacdehu yine §ebehden bir ~ubbe dtizeler ve ol ~ubbentifi aclas1nda bir ktire vaqc
ideler ki ortas1ndan ~ubbentifi i9ine va~1l olur ~a~b1 ola. Ve ~ubbentifi kenarlar1ru
ta§ra
.
dondtirtip re=>s-i ~a~ra beraber murabbac
.
keseler k.
i tamam ~a~rufi ba§tm il).ata
idtip yirle§e ve va~t-i camelde ~a~rufi ba§tna ~oyup yine ~aldurmaga ~abil ola.
•
Pes '.?ahir old1 ki ~a~rufi ytizi ol ~aljifedtir ki aclas1nda faqla vardur ki anda on be§
deltik vardur ve esfelinde iki pencere va~ic olup ol pencerelerde iki togan ba§lar1
vardur ve o~talar1nda ti9 deltik vardur.
•
.
To~uz1nc1 Fa~l ~ol Miz~buJ{~ f1)f, ~-i cAmeli Beyiin1ndadur

/ I N
...__.
/' '
Ki ol mizabda vaqc olunan benad1~~a l)areket ic;!ifP. gah teva~uf ider ve biri-
,___J /' ' / .
tarafda viil):ic olan toganuftta§1na ,, i ~ i\_prlzab alalJ11r ki i9intifi dibi dtiz olup
r--' ,__
kenlirlar1 yu.15:aru ~al~ml§ ~ ve ol miz b ii tiil1 bir W- r ola. Ve mizab-1 mezbiir1
vechile ki mizabufi ~ahr1 kas~ak:JJ~a ~~ft;y&ksek olup ~lli?rufi yiizine gelen

taraf1 al9a~ ola ta ki i9ine vaqc olunan benad1~ vech-i ~a~rdan tarafa l).areket ide.
Ve bu mizabufi ismine mizab-1 evvel dirler. Bacdehu bufia befizer bir mizab dam
....,
dtizeler ve ol
•
• •
•
•
- •
- •
J:> 4 ; I 113
.. "-t: • • • ••
. .~ .
• - . . . . -
. - - -
. . '-'
•
•
-
• • ••
- -
•
•
•
'

-
m1zabufi bir taraf1m sedd ideler. Ve bu mizab1 dtizen kimesne ofiine ~oyup meftul)
olan canibini kendtiden yafia vaqc ide. Ve ol mizabufi mesdud olan taraf1nufi
•
•
mesdud olan ku~elerinden ~ag1na gelen ku~ede· mizabufi kenar1m bundu~a ~lgaca~
~adar arc;I-1 m1zaba dek yara. Bacdehu mizabufi ~ahr1nda ol fetl) itdtigi tarafufi al-
t1nda fetl) itdtigi yir ~adar bir cenb il~a~ ideler. Bacdehu m1zabufi ~ahr1na l)alen
fetl) itdtigi yire ~arib yirde ar~ur1 bir mil)ver vaqc eyleyeler ki evvela meftul) olan
•
canibden mizab kadar

•
ola. Ve mizab-1 mezburufi meftuh• olan taraf1na
•
bir reze
ve ol rezeye bir l)al~a ge9tireler. Ve bu mizaba mizab-1 mtitel)arrik dirler. Ve bu
m1zab1 miz~b-1 evveltifi uc1na ar~ur1 zaviye-i ~ayime tizere vaqc ideler ki mizab-1
mtitel)arrikden ~aniy~n meftul) olan mevqic m1zab-1 evveltifi kenar1na va~ic ola ve
bu iki mizabufi arc;Ilar1 beraber pla. ·J{ \ \ /;r /.) [
/ J--- --~_y fJ
..__.
Bacdehu mizab-1 mtitel)arriktifi milfVe intifi taraf7.yni alt1na iki lJ.areze vaqc
•
. /
~
idtip ol iki barezeyi iki 15:~e tize~'~ "- i~le ta ki-5zab-1 mtitel).arrik anlarufi
taraf-1 mesdild1ill bir nesn~.le te~~Md~ e ta ki bi 't-t®5115:arar idtip taraf-1 mesdild

taraf-1 meftill).dan bir [mil5:~ al~~
18
'
~ P'es eger1iirzab-1 evvele bundul5:a vac;lc
(
. ~ ./j; - - ~ ~ '-;) ..
ider. Ve mizab-1 evvele bir bundu~a a'"' JUlaya va~1l olup m1zab-1 evveltifi uc1n-
da turur.
•
Ve bundan sofira
•
mizab-1 mtiteharriktifi
•
taraf-1
•
meftiihlnufi
•
rezesindeki
l)al~a a~aga 9ekilse mizab-1 mtitel)arrik
•
• '
- •
18 Okunamayan bir kelime. Manaca ''mikdar'' muadili olmal1.

•
•
I 115
. - •
•
. -·- -- ,,,,. •
... . -
--
.J/ • /'
~ /
..
,,_
~
.. ,....__ ~
,...__)
/ ~
;/'
./
. - ../"
::J
' . .. -
J ,__J_ • -
• ,---.. )
/. ~
~ -· .
. ·~ .
(
-
-
,,, J
.../
..
·-;: 1'
(.¥ J-
(' - -
'
' ..
~ . -
- -•
t
•
•
•

-
l)arekete ·geli.ip l)all.cadan taraf1 nazil olur ve taraf-1 mesdude -mi.irtefic olur ve
i9indeki bunduI.ca taraf-1 meftul)dan tekerleni.ip 911.car. Ve tal)t-1 fetl)de mi.ittel)az
. -
olan cenb taraf-1 mesdudufi irtifiic1yla bunduI.ca-1 ulaya I.carib olan bunduI.canufi
l)areketine manic olur. Ve I.ca9an ki l)alI.ca l)ali i.izere terk olunur, taraf-1 mesdude
§11.cleti muI.cte<;Ias1nca maI.cam1na cavdet idi.ip bundu~a-i §aniye geli.ip mizab-1
- -
mi.itel)arriki.ifi fetl)ine giri.ip taraf-1 mesdude tayanup µtrur. Pes eger mizab-1 evvel
'
benad1kla
. memlu olsa mizab-1 mi.iteharriktifi
. halkas1
. . her kerre ki esfeline cezb -
oluna, benad11.c-1 n1ezkureni.ifi birisi mizab-1 mi.itel)arriki.ifi meftul) olan taraf1ndan

di.i§er ve l)aII.ca terk olunsa ol bunduI.canufi yirine birisi dalµ geltir. Ve bu vechile
•
benad11.c ci.imleten mizab-1 mtitel)arriki.ifi taraf-1 meftul)indan 911.cup ar<;I-1 I.ca~rufi
merkezine di.i§er. ~. _J-: \ - 1 ·/<

1
(/ ~--- -1_JJ/V fJ
.J
r
...__.
~a~r-1 ~iia -1 evveliif}-. ~uretini ve anufi taraf1na

•
murabbacufi mi§alini ve
/
.
~
mucar1<;1. olan mizab-1 mil~arrik~ .u etii;f t ~vir iS!Slilm: Ve mizab-1 evvelilfi
calayim va<;lc idelilm ta k~ m ,ittne , / ::0

asan ola:
r "/ / ~
[Sekil t35/54b1
Onunc1 Fa~l Benad1~ Dil§ecek •
I:IavQ.1 Beyan ider

•
Bir mi.idevver havd di.izeler ki kutr1

+ • • •
bir sereden ekall

•
ola ve esfeli di.iz ola ve
kenarlar1 •
J • '
u
[~ekil 135/54b]
- -
•
•
•
I 117
.....
. -
•
, .
•
u "\(
o--
• •
•
• -
•
•
•
'

-
parma~ ~·adar eni ~al~Il11§ ola. Ve bir 1Joqum1 ola ki l)avga da1Jil.olan bundu~alar
ol ]Joqumdan
.
91~maga ~abil ola. Ve ~a~rufi i9inde iki ar~ur1 nesne vagc idtip
•
havd1
• •
anlarufi tistine vadc
•
ideler ki havd-1
• •
mezbur mizab-1 mtiteharriktifi
•
uc1nufi
alt1nda va~ic ola ve l)avgufi 1Joqum1 vech-i ~a~rdan tarafa va~ic ola. Ve ~a9an
ki mizab-1 mtitel)arrikden bundulJa 91~ar, l)avgufi bir ·taraf1na va~ic olup ortas1na
- -
dti§mez, ]Joqumdan 91~up murad olan yir[ e] gider.
Bacdehu bir mizab dalµ alalar ki tul1 bir §ibr olup hey=>etde mizab-1 evvel
gibi ola. Ve iki ba§lar1m kenarlar1na beraber sedd ideler. Ve ol mizab1 m~f1ndan
zaviye-i ~ayime tizere ard1na btiktip iki g1Jc1m mtisavI ideler. Ve zaviyentifi i9i-
ne ar~ur1 bir mil)ver ·vagc idtip zaviyeye _mul)kem yap1§duralar bir vechile ki iki
/ I N
...__
re~a~dan be§ dirhem bir ktire ~oyalar kr~ · de stihuleJie l)areket ide. Ve tinbubufi
•
. /
~
iki taraf1m sedd ideler. VJtPu tinb.tlb.~-- DrttC's1 mil)yertifi bir taraf1 tizere ar~ur1
'./ v ./ '.;-J
Iar1ru iki <lirek uStine vac;t°)fseler mI'fabt ·noub mil).~fi ustin<le l).areket i<lerler.
. . ~ ./1;. - - '--;) ~ ~ . '-' .

u~a milvazI olmaga 1$:arib olur ve tarii- ffiesdilde ziiviyesinden bir mil$:diir al~al$:
olur. Ve ''n1untab11) olma~'' erbab-1 lugat ~at1nda ''ytizi tizere dti§mek'' dtir. Amma
biztim iannumuz tizere m~f-1 mezbur ar~as1 tizere dti§er. Bacde z;alik eger canib-i
•
• '
- •
•
• •
'
•
v .> s ~
. .. .'..>.) J_,
-
•
• •
,J
. ~ , ' -
•
•
•
•

-
• .
zaviyeye. bundu~a vaqc olunsa
mesdude taraf1na
. hareket
. ider ve -sakil
.
olup a~aga meyl ider ta ki munta~1b
•
<.. 4)
w
olur. Sab1kan muntas1b
•
olan msf +
muntab11) · olur ve i9indeki bundu~a

taraf-1 mesduddan 91~ar ve kiire-i
•
resas iinbubufi taraf-1 aherine vas1l

• • + '-' •
olur. Ve bundan ~ofira zaviyeniifi

canib-i aherine
v
bunduka
•
vadc
•
olun-
•
sa msf-1 mizabufi taraf-1 mesdud1na
+ +
[~ekil 138/55b]
/ A i ' e~ve kilre-i re~a~ yine evvelki
,.___) ' ~ v ~
taraf-1 mesdudeden 91~ar, ·/ /( / " ~
. r--1\ ' r---J
'
Ve bu mizabla iinbubl)fi! ~ureti budu i taraf-1 ~ · bufi calameti ''sin-cayn-~
· ',( · ~1u · r J1~'-;:!

[Sekil t38155bl
Ve bu mizabla iinbube mizandurlar. Ve bu mizab1 vasf-1 at! iizere dahil-i kasrda

.. • '-' • +
vaqc iderler. Bacdehu ]Joqumufi alt1ria bir ]Jareze vaqc idiip anufi mu~abilesinde
vech-i ~a~rda bir hareze dam vaqc idiip ve mil)veriifi iinbub-1 kiire alt1nda va~ic
' .
olan taraf1m vech-i ~a~rda vaqc olunan ]Jarezeye ~oyalar ve taraf-1 a]Jerini tal)t-1
•
•
•
•
~
1 __ ~ ..
. ..I I 121
• •
•
•
-
• J~
(.<rs"~l,,?
. -
. \,, ".,.;,,t j.)
• •llii
• ..
•
\
[~f.] •
• •
•
I
•
•

-
bortumda vaqc olunan ]Jarezeye }.<oyalar ta ki mizan-1 mezkur of ]Jarezeler i9inde

silhiiletle hareket ide .
•
• •
•
Ve maclumdur ki ktire-i re~as tinbiibunufi vasat1nda }.<arar itmeyilp elbette bir

taraf1na }J.areket ider. FarQ. ideltim ki ''lam-elif-JI'' taraf1nda
.
va}.<ic olup mizabdan
d1Ic-1
. ''cayn-y''
\..... muntas1be
. olup ve d1Ic-1
. ''sin- V""''' mebtiiha
. . ola' belki taraf-1
. ''sin- V""' ''
zaviye-i ''ta-J''dan al9a}.< ola, J5._a9an ki }J.avQ.-1 ]Joqiirp.a bundu}.<a dti~e ve andan
zaviye-i ''ta-J''nufi canibine va}.<ic ola ve andan taraf-1 ''sin-V""'''e }J.areket ide,
taraf-1 ''sin-V""''' §al.<Il olup meyl ider, }J.atta munta~1b olur. Pes bundu}.<a taraf-1
''sin-V""'''den·91}.<up arQ.-1 J..<a~rda bir }J.avQ.a dti~er ki ol }J.avQ. ~ag tarafda vaqc olunan
toganufi ba~1ndan tarafa mayil olup ini~ va}.<ic olm1~dur. Ve ktire-i re~a~ tinbubufi
....___.
Ve ol zamanda taraf-1 ''cayn-C.:' zaviy~ta-J''dan al~}.< olur. Ve J..<a9an ki }J.avQ.-1

•
~
bortuma bundu}.<a dti~e, }J.~et i tiif'~ ti1~'3. 91}.<a~e zaviye-i ''ta-J'' canibine
bir m:il:;tver vac;lc. ideler kdir uc1 ~h i 15:~rda vacfhlunan ii\ deliikden orta-
• • v ~ -1; -· - '-;)
~~ .
~a~iyye yacnI nu}J.asdan iki J..<1!ca vaqc 1 e'rki ikisi datµ togru
• •
•
•
•
•
J.:> 4 ; I 123
.
·a
-
• •
,.
-
•
•
•
•
•

-
olmayup egri ola ve ma-beynleri ~arib

ola. Bacdehu mizanufi mihverine
. dalu
....,
• •
bir enlti §a~iyye vagc idtip uc1ru mil)ver •
tistinde vagc olunan iki §a~iyyentifi or-

tas1na
.
~oyalar. Ve ~a9an ki mizan .~ag
taraf1na meyl ide, mizanufi §a~iyye
•
si mil)vertifi ~ol §a~iyyesini defc idtip

,_, •
mil)veri ~ol tarafa dondtirtir ve ~a9an
ki mizan ~o~ tarafa meyl ide, mil)vertifi ~

••
~ag §a~iyyesini defc .idtip mil)veri ~ag
tarafa dOndtirtir.
(
'"'· ·J{ \ \ /<'i;J ~
J-- - - --...:.
/ fJ
...__.
•
Ve acmal-i mezkiirentifi fehmi asan/ , 1·
" /
~
olma~ i9iln mizanufi ~~i §~iYY~ ' / t. ~~
'./ ' V ./ '
~ [~ekil 139/56]
/ r---J
olund1. ~a~iyyenilfi ca}a~ ''ya-t_S'
.. ' ve ::5
./Ji)• ~l~'-;J
On Birinci Fasl•
Ntsft
•
Ak• ve Ntsft
•
Kara
•
Olan Halkanufi
• •
•
Keyfiyyet-i cAmelin ve 01 l:lal~anuii MuQ.arrikini ve ~ubbe

0 stindeki ~avsiiii I:Iareketin.i Beyan ider •
Gtimi§den bir ince l)al~a dtizeler ki ~utr1 dayire-i ~u~iib~fi ~uµ-1 ~adar ola yacm
ac}a-y1 ~a~rda vagc olunan on be§ deltik ki ~amus1 bir dayire tizere va~ic olm1§d1,
•
•
ol dayirentifi ~utr1 ~adar ola ve carQ.1 ol deltiklerden birintifi ~utr1 ~adar ola. Ve
ol l)al~anufi ru~f1ru gtimi§ savad1yla ~arardalar. Bacdehu nul)asdan bir ~ur~ alalar
ki kutr1 halkanufi kutr1 kadar ola. Ve ol kursufi vechini ve muhitini tashih ideler
•••• +. + • + • • • • •
•
•
I 125
- •
'
·~
- -
[~f ']
•
•
I
•
•

-
ve giimi~· l)al~anufi ~ahr1na yap1~duralar. Ve ~ur~ufi .merkezini deliip bir mil)ver

ge9iireler
.
ki bir uc1 ~ur~ufi yiizinden ve bir uc1 ortas1ndan 91~a. Ve dayire-i
•
~u~ubufi ortas1m da.IJil-i ~a~rdan deleler bir vechile ki ~a~rufi yiizine 91~maya. Ve
mil)veriifi bir taraf1m yacnI l)al~aya da.IJil olan taraf1m ol deluge ~oyalar ve taraf-1
agerini bir car1Q.a iizere ~oyalar ki ol car1Q.anufi taraf1 zaviye-i ~a~ra miil~a~ ola. 01
- -
ljinde pes l)al~a-i mezbure rast deliiklere muntab1~ olm1~ olur bir vechile ki her
'
ne zamanda dondiirseler kursla

• •
bile siihuletle done.
Bacdehu ol ~ur~ufi l)al~adan m~f-1 ebyaga muntab1~ olan m~f1nufi ~ahr1nda
zaviye-i ~ayime iizere otuz <lane dendaneler vagc ideler ki her dendanesi tulen19
de arpa ~eklinde ola ve birbirinden bucd1 beraber ola. Ve ~ur~1 dondiiriip l)al~anufi
'--
dendaneler ile cihet-i bucd1 iki ner[m~}dec yacnI 9if~ reze diizeler ki biri erkek
./
ve biri di~i
~
olup biribirinP-<1'irmeg~k~rr1I
~· ~ ~
,vli.
/
e ik~
~
bir mismarla vasl
. ideler
' ,__J
~abil olup bir taraf1na ~a~ olmaya, bel ]Jatt-1 miis~im iizere dikiliip tura. Ve
'-~· ~
I \ \
ol rezeniifi bir kitcas1

• •
~ / ' ' ,, v
• •
•
•
19 Yazmadaki ibareden anlam ~lkar1lamam1§, Arap~a metne gore ''dendanesi !iilen'' §eklinde
metin tamiri yap1lm1§t1r. .
•
•
I 127
•
•
•
•
•
~ ~
. '1-:-
·~ . . I~
'
:.f,
, '_) ~
-
. '
~' '
•
. .)
...) •
. 'r-J
.
Ir r- ·1 ,,. 1.51- . ,.,,,..
.. • •
'- '\. "" - .. ' \ \ I •
- • - / 1· -
o~
-
llJ \-
f_!J ~. "
---- \,
,..,,· ' ·~7 ~J 9r;.il>J.)~J
-
•
' .
•
•
•
•

-
birinden uzun ola. Ve uzun olan ~ltcanufi alt1na bilkilmege ~abil olmayan tara-
f1nda arkur1 bir mihver vadc ideler ki ikisini cemc iden mismara karib ola bu
+ • + •
~uret ilzere ki tavil olan ~ltcanufi ca}ameti ''vav-J,, ve ~a~Ir olan ~ltcanufi ''ha-o'' ve
tarafey-i mil)verilfi ca}ameti ''cim-cim-c. i'dilr:
[~ekil 141/57]
'
• ai. ··. . •
·'
,___J /"'-.
< ' ../
~./
I
""-.
'·
"' /"'
~ ;___)
~ ,___)
r\I -J
-.!.
~·
~
\
/' ' ,, ./
0 [~ekil 141/57]
Bacelehu l}:a~Ir olan l}:1fanu~uj y _;_!19.i~d'{vaqc olunan otuz dendaneden

-
evvel ile ~anI aras1na va9c idilp tavil olan ~tcay1 mizab-1 miltel)arrikilfi alt1na
~oyup mil)verilfi u9lar1ru iki barezeye ge9ilreler. Ve ol barezelerilfi birisini ~a~rufi
.
~ag tarafda va~ic olan ~al)Ifesine il~a~ idilp ve birisini afia mu~abil bir car19a-i
~abite ilzere va9c ideler ki sab1~an va9c olunan alatufi l)arekat1na manic olmaya.
Ve nermadecenilfi intivaya ~abil. olan yilzi yu~aru va~ic olup intivaya ~abil ol-
mayan taraf1 cihet-i esfele va~ic ola. Pes ~a9an ki mizab-1 miltel)arrikilfi uc1nda
.
va9c olunan l)al~a l)add-i mefru9 ~adar a~aga 9ekilse, nermadecenilfi tavil olan
•
~ltcas1ru a~aga ba~ar; ol dalJ-t mi~dar-1 mac}um ilzere a~aga iner. Ve ~a~Ir olan tara-
f1 mi~dar-1 mac}um ilzere yu~aru ~al~ar ve ol tarafufi tistinde. va~ic olan dendane
dam
v
ol kadar
•
milrtefic olur. Ve kadr-i
•
mac}umdan murad her -
sakbufi
·
rusf-1
•
kutr1 +.
kadardur.
•
Pes •
•
•
•
Jz> ~; I 129
- •
'. )e'o.)
•
-
•
•
.-
~
[~fr]
..
I
•
•

-
l )
•
• •
.£
. ) •
•
• 0
•
"
'rJ . , :.r [~ekil 142/58]

•
(
..;..J
- · . ,- \
~-- -
-
I \ I
-1 _ __;_
J
(/ /'
'l
/ ,_y N
'--
J..<ur~ doniip ~a}.<b-1 evveliifi m~f1 agar~V m!zab-1 yvvel yine ma}.<armna riicuc
~
itdiikde UCl nermadecenijfil iisti~ " unific lur.. ::Je nermadeceniifi datµ o}
nermadeceniifi t~raf-1
•
kasli
• •
evvelki de ane ile ikiruii dendaneniifi ortas1ndan
. . . -/:d · l~--0 .
Suret-i kurs1 tems11 ideliim ki calameti ''elif-1'' ve dendaneleri ki calametleri
+ + • -
''ba-~''dur ve nermadeceyi ve mizab-1 miitel).arriki datµ <;Iamm ideliim ta ki fehmi

asan ola: .
•
[~ekil 142/58]
• •
Bacde ialik demiirden bir seffud yacm §i§ gibi bir J..<1tca alalar, tul1 ol J..<adar .o la
ki l).av<;l-1 ijorµimufi ar<;I1ndan J..<ubbeniifi kiiresine va1l olup deliiginden yar1m par-
maJ..< uzum ta§ra 91}.<a. Ve bir dulab diizeler ki J..<anadlar1 J..<1~ac1J..< ola. Ve ol seffiid1
bu dulabufi merkezine idijal ideler ta ki parma}.< eni J..<adar ta§ra 91}.<a. Ve bu taraf1
• •
•
•
•
•
• •
I 131
•
'
•
- .
•
•
. ' . .
.
•
t) ~ J ~...) _,. ~ • ~ ~. 4o9

.,,. ?'t.Z.
•
- . .
• • •
.,,__,, lJ_, .. • (>"' .. .. - .

• • • • •
• ,,,,
•
• • ,;'. ( \ -- - _L _J [ . •
. -~ .
.. ... .. - •
• •
" 2 r=
o)~>L.. lJ_,.;;),k
. . -
- ... ~f ~_,/; ·~,: .UJ,
- - .
•
•
•

-
bir l].arezeye idl].al idi.ip ol ]J.arezeyi l).avg-1 l].oqiimufi merkezini.ifi yamnda vagc
eyleye ve taraf-1 al].erini J.<ubbeni.ifi ~aJ.<b1na id]J.al ideler ta ki ta§ra 91J.<a. Ve miirad
•
olan ~iiret i.izere muJ.<avva kagaddan bir J.<u§ dtizi.ip seffiidufi bu taraf1na vagc ide-
ler. Pes vaQ.11).dur ki J.<a9an bunduJ.<a mizab-1 mi.itel).arrikden di.i§er, bu diilabufi
J.<anadlar1 i.istine di.i§er, pes diilab1 bir J.<a9 kerre dondi.iri.ir ve andan l).avga di.i§i.ip
Bacdehu niizab-1 mi.itel).arriki.ifi l).alJ.<as1na nul).asdan bir zencir taJ.<up uc1m

a§aga ~arJ.<1dalar. Ve arg-1 J.<a~r1 deli.ip zenciriifi uc1m ol deli.ikden a§aga ge9i.ireler
ve uc1na 9engal a~alar. Bacdehu bir niizab datµ mizab-1 evveli.ifi ~ahr-1 J.<ur~dan
canibine vfil$:ic olan taraf1na vac;l~d~y . ;e pl Tizab1 15:ru?rufi ~ag taraf1na togru bti-
_/ I
.,,__.
toJ.<uz bunduJ.<a ~igmaga J.<abil ola ki i~~flh- · rabici.ifi at/.el-i nehar1nufi benad1J.<idur
•
/
.
~
ki her sacati.ifi iki bunduJ.<~vardlJ.r/.' ~ ' / .~
a.., -1 . a~r _a va. c1 az\m o an ~'t ~ ar r I c~4 vec -ta ~1 z;1 r o un 1

r--' r--_)
§Ol sebebden ki camelin~)iilfet vard r ve her ki::::; ne ki bu acmale talibdtir,
On lkinci Fa~l Rev§eniifi Keyfiyyet-i cAmeli Ve Rev§ende Calis

Olan ~ab~uii Keyfiyyet-i cAmeli Beyantndadur
Bacg-1 erbab-1 lugat ''rev§en''i ''baca'' ve ''terece'' ile tefsir itmi§lerdi.ir, amma
maJ.<ama mi.inasib olan macna budur ki tal).ta bir §ey gibi vech-i J.<a~rdan ]J.aric bir
. .
maJ.<am ola. ~ebehden bir murabbac ve mi.istatil ~a])Ife alalar ki tul1 iki carQ.1 J.<adar
ola. Ve ol samfeni.ifi tiil1 vech-i kasrufi esfelinde vadc olunan iki
+ • + + • • •
•
•
- •
•
•
•
c.1>- ~; I 133
••
•
•
•
I
•
'

-
~a}.<bufi ma-beyni }.<adar ola. Ve ol ~al)Ifeniifi carc;1.1nufi iki taraf1nda bir latif
derabzin vaqc ideler ta ki rev§en ola. Ve tarebzinden ]JalI olan tarafufi alt1na iki
•
9ubu}.< vaqc ve yap1§durup u9lar1m vech-i }.<a~rufi esfelindeki ''~ad-~ad-U"° U"°''

calameti ile mucallem olan deliiklere id]Jal idiip ~al)Ifeniifi kenar1m esfel-i }.<a~ra
muntab1}.< }.<1lalar ta ki esfel-i }.<a~rda vaqc olunm1§ bir rev§en §eklini baglayalar.
- -
Bacdehu nul)asdan bir §ab~-1 calisiifi gofilegi §eklini diizeler ki iki dizlerini bir
•
mi}.<dar yirden }.<aldurup dikmege }.<arib tutm1§ ola. Ve iki aya}.< §eklini diiziip aya}.<
yirine gofilegiifi etegine yap1§duralar. Ve iki eller diizeler ki biri ~ag tarafa ve
biri ~ol tara~a yay1lup eliniifi ayalar1m ard1na dondiiriip ar}.<alar1n ofiine tutup par-
ma}.<lar1m yayup ay1rpu§ ola. Ve bu ~lfat iizere gofilegiifi yefilerine yap1§duralar.
/ I N
."--'
mil)ver, ~··reler
•
ofiinden ard1na deleler ve bir ve mjl.iveriifi iki uc1m gofilegiifi
/
.
~
yfil$:as1na Ofiinden ve ard111~!stn pe~~~· Vf b ynufiB felini uzun idilp gOfilegilfi
~ r--J
~aga ve ~ola l)areket ide.:J.3acdehu gofil tin ar}.<as1ni:deleler ve }.<a~rufi orta de-
~ ./1 - - 3 '--;)
~ ~
me?;kiir olm1§dur ki mizi.inufi §a~iyyefi tltnil).veri ~aga ve ~ala meyl itdilriir.

• • + + +
Farq ideliim ki mil)ver-i mezbiir taraf-1 yemine mayil ola, pes ol l)Inde §ab~-1
mezbiir ~ag uylug1m rev§en iizere bast idiip ~ol dizini

•
•
•
- •
•
J;>~; I 135
. - •
. - ,,,,, _. .
•: "J "
0 v_,lt\;v~~ _, ~~ .· ~_,. L- 4'~' i'J
I
_ ,:;.I , ·
1
?.) l)_,\ •
•
J .. -
••- -
- ..,,, ..
•
().,)~:> - ~
.- ,, . - -'-:' ·1 .,;,-- .J ,
•
. . r...,,,
/ •
,,. • - ...--...J • .. ,,. . . .- ) • -

/ / / ~
~
'
•"" • I ;. , • •
. '/JJ-' . . -/
/ ,.- - ... - ,___) ... •
. , , ~~ -r: •
_.....,.... ~~~~
..
"""'A
. .. ; " - ~_,l..,J.,.1....:l~f
. . ":--'>ru_,.;_,I
.. • · . J
•
~)~~ • ;,.;_11
•
•
•
•

-
dikmi~dtir ve ba~1 ~ol tarafa mayildtir. Ve ~ag elini uzadup parma~lar1ru ~ag
tarafda. olan toganufi ba~1ndan yu~arudur, minJ.<ar1na ~on11~dur ve ~ol elini dalJi
•
uzatm1~dur. Amma parma~lar1 ~ol tarafda olan toganufi ba~1ndan yu~arudur ve

mizanufi ~ag <;i1Jc1 mebsut olur. Ve ~a9an ki ]J.orµImdan bundu~a 91~up mizanufi
~ag . <;i1Jc1na va~ic olur, ~a~Il olup meyl
.
ider ve dikiltir. Ve ol zamanda mil)verle
~ab~ dalJi ~ol tarafa <loner ve parma~lar1ru toganufi minJ.<ar1ndan refc ider. Pes ~ag
'
tarafda turan toganufi minJ.<ar1ndan bundu~a dti~er ve ~ol elintifi parma~lar1ru ~ol
tarafda turan toganufi minJ.<ar1 tizere va<;ic ider ve ~alJ.~ufi ba~1 ~ag tarafa meyl ider
ve ~ag dizi ~ikiltip ~ol dizi rev~en tizere mebsut olur ve mizanufi ~ol <;i1Jc1 mebsut
olur. Ve eger tistine . bundu~a dti~se ~a~Il olup meyl ider ve munta~1b olur. Ve
§ab~ufi ~ol eli toganufi minl}:ai;indaP,l ij_llihfic r. Olur. Ve ~ag elini yine ~ol taraf-
- __,_ /
da turan toganufi minl}:iir1na vaQt'ider ~ ~o t~fda olan toganufi minl}:iir1ndan

~ 1·
bundu~a 91~ar. ,..._J /"' , v ~
,_____) "v ~ v ~
~
toganlarufi ba§la:r1 tem12II-:rriundl v'i{s , a y1 15:ru?rda '®Jc olunan 12u.l5:belertifi bacQ1
. . ~ 'V · /~~(~
• •
•
•
•
•
I 137
-
" .,,, . . -.
-~ .:>,.,...)-*I l) .)'.) ......
.
•
• •
• I •
,.
[~f i]
•
I
•
•

-
On O~inci Fa~l Mihver-i

Vahid
•
Ostinde Vadc
•
Olunan
iki sucbanuii J<eyfiyyet-i
cAmeli Beyan1ndadur
~ebehden bir ince ~al)lfe ala-

lar ki tul1 iki bu9u~ ~ar1~ ola ve
bir taraf1nuii eni dort parma~ olup
-
bir taraf1
•
nokta
•
ola. Ve bir ilnbub
•
gibi dtizeler ve lel)mleyeler ve i9i-

•
ne ~ur~un tolduralar ve btikeler

•
ta ki iki uc1 birbirine buli§maga _J{ \ I Ic ~

( J_.;...~ .....i._:~
~arib olup l)al~a gibi ola ki ~utrf
dortpMm~a~~ ola. B~e~ ~~~~~~

~~·~~~~~~~~~
,____J /' . ""' -r ·
..('
~
~
ola ve bir uc1nuii vtiscati 1µ\,l~anunv
r--'
' r---J
;__)
r--! ,__)
vasic olan taraf1nuii vilscatp~adar ~
, /" ' '
[~ekil 145/59a]
lel)mleyeler. Ve am dalJi ~ur~unla
toldurup bir m~dar btikeler bir vechile ki bu btikilndisi l)al~anuii btikilndisine

.
muijalif ola. Bir ejder ba~1 ve iki ejder elleri dtizeler, nite ki ~ekl-i ~ali~de [zikr]
olund1. Ve bir ejderi dalJi bu vechile
• •
•
•
•
•
~~; I 139
I '
'
•
...
'
- -
•
•
•
•
•

-
dtizeler. Bu ejderlertifi kefflerini ar~ur1 deleler ta ki mi]J.verler ge9tirtip ol ejderler

mihverlertifi
•
tistinde doneler. Bacdehu demtirden bir mihver
•
alalar ki tiil1
•
direkler
•
ma-beyninde vaqc olunan ciqadelertifi ma-beyni ~adar ola. Ve bu mil)vertifi ortas1-

na nu]J.asdan bir ma~ara dtizeler ki nehrintifi yacnI ip ~oyaca~ yirintifi eni bir par-
mak.. eni kadar
. ola ve kutr1
. . dahl ol kadar
.-
'-'
ola. Ve mihveii.ifi
. her taraf1ru
. bir -sucbanufi
kefflerine stihiiletle ge9tireler ta ki ~ucbanufi keffleri ma~aranufi sat]J.ina mtimass
'
ola. Ve sab1~an mez;kiir olm1§dur ki ejdertifi ~ahr1 ba§indan ~a~Ildtir. I:Ial budur
ki ejder mi]J.ver tistinde §Ol ~iiret tizere vaqc olmi§dur ki ba§IID ard1na dondtirtip
agz1ru a9rm§dur, ke-ennehu toganufi ba§lfil yutma~ diler ve a§aga dudag1nufi uc1
~a~rufi ytizine mtima~s olmaga ~arib olm1§dur ve azu di§lerini 91~arup gostermi§-
taijfif ve tru?l$:Il iderler ve k_apq ve ~~ ,ei:!Yr ta ki rri'izan gibi olup edna §~letle
"-!. -fr --\ ~'-;) . . . -

'.?ahr1nda bir reze vac;tc idilp ol l)all$:alafi ielere vac;tc ideler ve tarcehar1 fililfi 1$:ar-
runa ~oyalar. Ve ol zencirler gefi§ek olmaya ]J.atta ~ucbanufi
• •
• '
- •
- •
I 141
•
•
•
--
.. f
• •
•
' .
~
•• • '
•
•
[~f 0]
• •
•
I
•
•

-
ba§l meyi eylese ve agz1na dti§en bundu~anufi ~i~leti sebebiyle nazil olsa zencirler
ejderlertifi ~ahr1na ~ar1lur. Ve ~a9an ki ejdertifi ba§l ~adel)e ~arib olur, tarceharufi
•
i9inde mtictemic olan ~u ctimleten dokiltir. · Ve ~a9an ki bundu~a ~ucbanufi
agz1ndan 91~up ve yine ma~armna cavdet ider, tarcehar yine bo§ oldug1 l)alde ~u
tistinde ytizer ve ktire ~acr-1 tarceharda ~arar ider ve tarcehar doktildtigi zamanda
- -
ta§ra dti§mez ol sebebden ki nermadece semtinde ar~ur1 bir §a~iyye vaqc iderler
ki tarceharufi i9inden 91~maga manic olur.
•
-
On Dor.dinci Fa~l ~ol Alet-i ~afiriifi cAmeli Beyan1ndadur ki
istimac idenler J.(ubbe Ostinde Vaqc Olunan Tayirtifi ~avt1 Zann
• •
Iderler '"'· 1 I< .J J \ J
(/ ~--- -1_J.vV N r
...__.
Nul)asdan bir mticevvef lJafif bun<\l.ll?a lup ortas1~a bir orta deltik deleler. Bir
•
/
.
~ ..
tinbiib alalar ki iri
:;'
bundukanufi
--..J
deliiE1i
·5 ~
en.far
'
la ve·tul1 tiil-1 isbac [ola.] Unbiib1
+ ' / • +
bundukanufi
. deltigintifi kd Iar1 tisti~
"- . ~c~ae
., er ve tilibubufi bir taraf1ndan
. nefh
v
~ r---J
ideler. Ve il)tiyac olursa ii,llbubufi vaqc1 agyir idelef:tAgyir ta ki ~avt1 ~avI [ola.]
ola. Ve ol 1$:ur~1 tal$:Lir ideler yacnI (;ft~ -v~l$:ur ideler. Ve bir parmal$: eni 1$:adar
bir kenar kalduralar ve tarceharufi tistine vadc ideler bir vechile ki kursufi kenar1
• + • • +
tarcehara
•
nokta-i
• •
vahidede
•
mtimass ola tarceharufi
•
nermadecesine mukabil
•
olan
•
.
semtde ve ol ma~amda il~a~ ideler. Pes bu gltanufi dayiriyle

.
tarceharufi dayiri
• •
• '
-
•
•
•
J.:> 4 ; I 143
• '
•
.. '
:fa
• •
.
...
-
t)wl ·...., ...~qj

- .
•
..•
•
•
'

-
• •
ma-beyninde furce-i hilaliyye (la~1l olur. •
Pes u9 <lane §aiiyye duzup tarceharufi lJaffesiyle g1tanufi lJaffesi ma-beynine

• •
•
vagc ideler ta ki gitay1 tarcehar ustinde goture. Bacde g1ta-y1 mezbiiru merkezin-
20
den filufi mu=>ahhar
vv
semtine vakic
•
olan taraf1na
•
dek bir hark
v •
ideler ki tarcehar +
i9inde vagc olunan kurenufi 1Jayt1 -ol lJar~da suhiiletle (lareket ide. Bacdehu ol
lJar~ufi yanlar1na g1tanufi kenarlar1 gibi kenarlar du~up mu(lkem yap1§duralar.
Bacdehu g1tanufi merkezine ~arib yirde bir deluk deleler ve unbiib-1 ~afirilfi uc1ru
ol deluge ge9urilp dike ~oyalar. Ve ol g1tanufi merkezine bir reze vagc ideler ve ol
rezeye bir zencir ge9ureler ki tul1 be§ ~art§ ola. Ve zencirufi bir uc1ru mikebbenufi
merkezinde va~ic olan deluge idlJal idup_ u~aru ~alduralar ve iki ~ucbanufi orta-
/ I
...___.
ustinde bir (lal~a vardur ve ol (lal~ada~ -~ ngal var9ur ki mizab-1 mute(larrikufi

•
21
./
~
l)all.5:as1ndan ~arl.5:1nm1§du!Z:f.Iiil bµ~rc_~ar atn~1~ltifi 15:acr1ndadur ve zencir
. . I "'- . .
~i.J..<:letiyle ve 15:uvVet-i ce~~le zencI{ge i mi§dilr. Pesi;h\:an ki tarcehiir fiirig olup
~ (
satl)-1 miinufi tistine geltip i\:ine ~u gi~ i:
Bacdehu bir lJareze alalar ki ~a~b1 gayetde da).d~ ola ve tasufi ta§ras1ndan de-
lugine §emc
• '
20 Metinde kelime ''mil' eiii'' ~eklindedir, Arap~a metne gore dtizeltildi.. - •
21 Metinde kelime ''fetkar'' ~eklinde imla edilmi~. .

•
•
I 145
•
•
'
...- ., ,, . .. . . ~
-
• ~~~ t v..:f'. y~~Y/~ ~oj7.
- .
'
•
I> .)
[~f\]
•
•
•

-
ile yap1~ciuralar ve bat1n-1 filde satl)-1 ma iizere vagc idiip bir alete irtiracla imtil)an
ideler. Ve tevsice il)tiyac olursa sinpare ile tevsic ideler ta ki bir l)alete vara ki
• -
m~f-1 sacatde tarcehar tolup bata. •
.
On Be§inci Fa~l Fili.iii Omu_ztnda VaQ.c Olunan ~adel}.iifi Keyfiyyet
ve Bafn1nda Mucalla~ Olan Meranufi cAmeli Beyantndadur
ve Binkam-1 Mezbiirufi Keyfiyyet-i Tertibi Da\J.1 Bu Fa~lda
Milbeyyendtir
•
iki 1$:.adel) diizeler ki her 1$:.adel) 1$:.1ndil ~eklinde ola ve ba~1nufi viiscati ~ehadet
parmag1nufi tul11$:.adar ola. Bacdehu filiifi ketfini 1Jarl$:. ideler ve ol 1Jarl$:.a bir iinbub
/ I N
1$:.a~1gufi keffesine l)avale ola ve ol ma1¢1Jl[a] yap1~duralar. Bacdehu her 1$:.adel)iifi ·
/ 1·
esfeline bir iinbub vagc i~ler. Hey{>i · ii~tJil1 m~Htul-1 i~bac ola ve 1$:.al1fil1g1
,_____) ' ~ / ~
ol 1$:.adar ola ki i9inden sifu:p.letle b~~ .,maga 1$:.~1 ola. Ve bu iinbub1 filiifi
,__/ ' , ·A - ..J
ketfinde nazil olan iinbu~l$:.ahren'?'db I id er ta h~a9an ki 1$:.adel)e bundul$:.a
val}:i< olur, 15:adel).i.iii esfeli~ s:115:9R I\ ( e~ vii~1l oia. Ve 15:adel).-i aijeri dalµ bu
-~ ./1; - -\~ ~ /
Bacdehu isfadirveden bir mir=>at ii ·p merkezine bir reze ve ol rezeye bir
l)a11$:.a ge9iiriip l)all$:.ay1 filiifi batmndan bir reze ge9iireler bir vechile ki bundul$:.alar
mir=>atufi iistine val.<ic ola. Ve bu vechilediir ki 1Jadim evvel-i neharda mikebbeyi
1$:.aldurup filiifi batmna ~u 1$:.oyar ol 1$:.adar ki calayim-i.erbacaya va~1l ola, zayid ve
nal$:.1~ olmaya. Ve calayimden murad ol •
•
•
- •
- •
I 147
•
•
-.
•
- '
'
•
I
•
•

-
ca}ametlerdtir ki ejderlertifi l).areketinilfi tal).riri }.<at1nda tacyin "olunrm~dur. ~ol

l).alde ki tarcehar batn-1 filtifi }.<acr1nda olup ~u tarceharufi kenar1nda mizab-1
•
•
mtitel).arrikilfi nilzuli }.<adar mtirtefic ola ve mikebbeyi yine mekamna icade ider, ~u
l).alde ki katibi n1ul).arrik olan ktire gita ve tarceharufi 1Jar}.<1ndan vasat-1 tarceharda
}.<arar itmi~dilr.
Bacdehu ejdertifi ba~1m a~aga egerler ta ki yu}.<a~ dudag1 }.<1ndiltifi kenar1na

to}.<1nur. Bacdehu elini }.<aldurur ta ki ejder yine ma}.<am1na varup tarceharufi ~uy1
22
ctimleten dokiltip ~unufi tistinde yilzer. Ve l:lln-i mezburda katib fililfi ~ag taraf1na
mtiteveccih ·olup }.<alemi ar<;I-1 serir ilzere vagc olunan acdadufi evvelinden lJaric
olur. Ve acia-y1 1$.a~rda va<;lc olu~a-~J ~~1$.bee~i ~al)Ife-i fi<;l<;lanufi ru~f-1 esvedi yle
·-.___.
mizablara toldurur ve yine }.<ubbeyi v~a r1 ma}.<arm)la icade ider. Pes vag11).dur
•
~
ki ~u tarceharufi deltigind~ girilp a§li\ il).file ba~lf!f) ve tarceharufi i9inde olan
v v ./ :...---
acdad-1 derecatdan evvel13adede va~1l our. Pes nelWun sacat-i mtisteviyyesin-
bu minval ilzeredtir ki msf-~sa:t r!a'mi{olun--+,:rrc~har

. v ----1; - -~ rj'~ 7 - . suya batar ve tarceharufi
.
g1tas1nda 1$.arar iden havay1 bundul$.a-f J
J-
• •
•
•
22 Metinde ''kaldurufi''
• •
•
•
I 149
-. . . ..... ~.ff ~ ... 'J7 ~~.),~I ,.,.;>.A:..lk

,., ., -
. "'
v;1 ~ '.)\.?. . _,I&~~
....
· · '.! _,.,,
. .
, . ...
• , . ,,, -
----~
•
• •
o;.i.,)' $ ptfJ.;,~~..7}_!Y
- -
.. ~ ~'.J~
•
.....
•
..
-v )_!lll
•
•
.• ~ . .
&L. ' .. ~.})J- v.).r,.;
. ' ~6........ V.,1,y~:>&i.6
.. .
•
- ~
•
~
~ - ( 4 #
.• .
•
•
j "" .
, .,,. ..
•
•
•
•

-
• -
~afire tard ider, pes ~ada Q.a~1l olur. •
Ve·tarceharufi batmas1yla esfel-i ~a~ra mutta~1l olan zencir-i mizabufi taraf1ru

•
•
cez;b ider ve i9indeki bundu~a seffiid-1 tayirtifi diilab1 tistine dti§er ve diilab <loner.
Ve andan mizanufi 91Ic-1 mebtiil).as1nufi tistine iner ve ~ag
.
tarafa imale ider ve rev-
§en-tistinde ~ol taraf1na tayanup turan §a]J.~ufi elini ~ol tarafda vaq.c olunan toganufi
mi~ar1ndan refc ider. Ve toganufi mi~ar1ndan bunqu~a 91~up ~ol tarafda vaq.c
olunan ejdertifi agz1na dti§er. Pes ejdertifi ba§l ~a~Il olup a§aga mtiteveccih olur.
Ve ejdertifi azu di§leri ktirentifi ]J.uriic1na manic olur ta ki ejdertifi yu~aru dudag1
~ol tarafda mevq.u.c olan ~lndiltifi kenar1na mtimass olur. Pes ktire ~lndile dti§er
ve feyyal fas ile ve mida~~a ile filtifi ba§Jill urur. Bacdehu yine bundu~a filtifi iki
/ I
'--
Q.av9a dti§er. Ejder yine ma~am1na cav~ti er. Ve kat~ stircatle ~ag taraf1na <loner
~
ve deltiklerden birisintifi ~1 aga~. ~ 'Qlfa anda~cehar tarig olup satl).-1 ma
iistitide miistevI olur. V i-lJ.atib
,.--/
ka~~"
+ ' '
't af1nad:Jr dereceden bir dereceye
+ ,__J
na~l ider ta ki ni~f-1 saca~]Ji kam1 ol . Pes yine tiuiehar ~uya batar ve ~ubbe
sag tarafda turan ~/ / r-. ( <y

. . . '.( ~J :;r r~l ~ ~
• •
•
•
- •
•
4 J~ •
•
- .- -
-• - ' ._
• •
' ' . ~-- ' .
-
•
•
•
•
..
•

-
toganufi minJ.<ar1ndan elini ~aldurup ~ol taraf1na tayar ve elini ~ol farafda va~ic olan
toganufi minJ.<ar1na vagc eder ve ~ag tarafta olan toganufi minJ.<ar1ndan bundu~a
•
91~ar ve ~ag tarafda vagc olunan ejdertifi agz1na dti~tip ejder-i esfele mtiteveccih
olur ta ki bundu~ay1 ~ag tarafda vagc olunan ~indile biragur. Ve feyyal yine filtifi
ba~1m
.
fiis ile ve mida~ ile garb ider
.
ve bundu~a inir=>ata dti~tip andan l)avga
va~1l olur. Pes gavgda iki bundu~a cemc olup ve bir cam tamam beyag olmagla
'
nehardan bir sacat-i mtisteviyye ge9dtigi maclum olur. Ve her m~f-1 sacatde bu
ma~iile efca} ve acn1al i~har ider ta ki a1Jir-i nehar ol. du~da gadim yine benad1~1
~a~ra icade ~der ve binkam-1 mezbiir gice dalJ-t bu vechile lJ-tdmet ider ta ki gice
dalJ-t tamam olup yigifmi dort sacat kamil olur. Bacde ~alik ~ebehden ma~nuc olan
a.lat senderiislanup ve renklenmesi0~J<ot'anlar renklene ve mtimkin oldu~s:a
T-·~ J-- --.Jf fJ
tal)sin oluna. /' , --
"' ./ 1·
~
•
Milsteviyyenilii G~dtigi/ ve E ~n "" ~diigi .~ cfum Olur. Ve Bu

1
Binkfunufi Al}.vali U\: ~Ida Mezkii ur :::J
-.!. \
~·
r\I -J
,_____:;
~ ~ . "- ~
;/ " / ,/ ' / ( .
Mu~annif dimi~dtir ki ''Magdiimum Mal)miid bin ~ara Arslan beni imtil)an

eyledi ve benden bir alet dtizmek taleb eyledi ki selasil ve mevazinden mucarra
olup sericti 't-tagayytir ve ~aribti '1-fesad olmaya
• •
' '
•
•
•
•
I 153
•
•
•
•
'
-• •
-
[~f A]
•
I
..
•

-
ve ol.aletle sacat.:i mi..isteviyyeni..ifi

ge9di..igi ve eczas1nufi ge9di..igi bi-
•
· gayri ki..ilfetin maclum ola ve §ek-

li latif olup seferde vi..i l).a<;iarda
mi..ista~l).ib ola. '' Pes ni9e mi..iddet
fikr idi..ip bu aleti i]J.tirac itdi..im.

'
Ve bu alettifi §ekli bir ~adel).
§eklidi..ir ki ~acide i..izere oturur

ve ba§tnda bir gita-i mi..isattalf
. yacnI agz1na beraber bir ~apa~
, fJ Ve ol gitanufi 9evresin-
'--
""-~ de OJJlla §i..irfeler vardur. Ve ol
~
:;- >v ', -:; §iirfeB'iifi iistinde bir ince Q.all5:a
r ""' /
y---J-/ ~j ~ ~ \ ':SJ'-;:)
..1- gitanufi ortas1nda bir dekke yacnI
[~ekil 156/60]
~uff e gibi ytiksek yir vardur ki
i..istinde bir katib oturup elinde bir ~alem tutar ki ol ~alemi..ifi uc1 evvel-i neharda
evvel-i ci..izden ]J.aric olup bacdehu yap yap seyr ide_r ta ki ~alemi..ifi ba§l ecza-i
mezbureden evvel-i ctize mi.intern olur. Pes bir sacati..ifi be§ ctiz:)inden bir ~tiz ge9-
mi§ olur. Ve bundan ~ofira ctiz-be-ci..iz seyr ider ta ki on be§ ci..izi tekmil ider. Pes
nehardan bir sacat-i mi..isteviyye ge9mi§ olur. Ve binkam-1 mezburufi ~ilreti budur:
[~ekil 156/60] '
•
•
I 155
•
..
•
,(
•
•
•
'

-
~ebehden bir ~itca alup dogeler ta ki ~adel). §eklinde olup ba§l -vasic ve esfeli tar
ola ve kenar1ndan zaviyesine var1nca mistara muntab1~ ola ve §ekli mtidevver ola.
•
Ve ba§tnufi vtiscati iki ~art§ ve esfelinilfi vtis6 ati ta~riben bir ~art§ ola ve irtifac1
iki ~art§ ola. ~adel).tifi lJaricinden merkezi ilzere bir dayire-i ~agir resm idtip ol
dayirentifi dalJilini i9erilye iki parma~ ~adar 9u~ur ideler. Bacdehu ~adel).tifi mer-
kezini deltip lJaricden bir boncu~ yapt§duralar ki deltigi ~at1 da~I~ ola. Ve kaseye
•
ol ~adar ~u ~oyalar ki boncugufi deltiginden ta~riben on dart bu9u~ sacatde 91~a.
Bacdehu nul).asdan bir mistara alup bir uc1ru ~adel).tifi i9inde merkezi tistinde dike
~oyalar. Ve. yine ~adel).tifi aclas1nda ar~ur1 bir mistara vac;lc idtip ol mistaranufi
yilziyle mistara-i iilaya bir calamet ideler ki ol ''calamet ~adel).-i mezbiirufi irtifac1
milsavl ola. Ve mistaranui!_yi~f-1 ~~mt/ , al}-taraf1 ~~l;tilfi i\:inden merkezi ilsti-
. . ~ . ./1;. - - '--;) .
~ ~ . . .
dOkeler ve i\:ine yine ol ~adar ~u ~JS,~ar ki mistaranufi esfelinde vru;tc olunan
ru~f-1 ~isma beraber ola. Ve yine ~unufi 91~mas1ru imtil).an ideler. Eger ru~f-1
•
•
23 calamete kadeh-i
• •
mezburufi irtifac1 kadardrr."
•
ibaresi metinde ''calamete kadeh-i
• •
mezburufi k•
adar irtifac1drr'' §eklindedir. .
•
•
I - r
~~f " I 157
•
•
-
... ,..
" -J~-! D/. - - ~ /.) v ~' ~
•
/
--
•
-I - -
~-.:.
~ I N
/' .. . -
...........
•
. ...
•
•
" vu: ,\ 4•., t,
42
• .,.,~.,.,,
..
,,.
' • ,;) t.' l:j_,J '
,.
•
•
•
'

-
sacatde 91~arsa ~adel)tifi esfeli da]Ji ~a])ll) olm1~dur. Eger ~a])ll) olmad1ysa ~adel)i
dogtip cemc ideler ya tevsic ideler ta ki murad tizere esfeli ve aclas1 ve boncugufi
• •
deltigi ~a])ll) ola. •
-
mticevvef ola ve ga<if ola ve ip ~oyaca~ yiri bir parma~ eni ~adar ola ve ~utr1
sab1kan
. vadc
. olunan mistara-i
. maksiimeden
. dart k1sm
. ve -stiltisan
- ktsm
. kadar
. ola.
Ve ol ma~aranufi ip ~oyaca~ yirinde kti9tik bir reze vagc ideler. Ve ol rezeye iki
zencirtifi u9lar1ru baglayalar ki her zencirtifi tfil1 misfaranufi a~sarm ~adar ve an-
dan zayid iki ~ism ~adar da]Ji ola.· Ve ol ma~aranufi merkezine bir mil)ver ·ge9tire-
ler ki bir taraf1 ma~aranufi taba~1ndan arpa ~adar ve bir taraf1 yar1m parma~ uzuru
• '
- •
•
•
I 159
'
, ,
•
•
•

-
ta§ra 91~a. Bacdehu dekke ki ~uffedilr, merkezini. dikeler ve · mil)verilfi uzun

taraf1m dekkenilfi i9inden delilgine ~o~alar ta ki ma~aranufi taba~1 dekkenilfi
•
satl)ina to~1nmaga ~arib ola. Ve ~i~a olan taraf1nufi alt1na bir bareze va<;lc idilp ol
barezenilfi altna bir ar~ur1 nesne va<;lc idilp iki u9lar1m dekkenilfi yanlar1na per-
kideler. Bacdehu iki kil9ilk ma~aralar dalJt dilzilp evlerini dekke i9inde bilyilk
ma~aranufi iki taraf1nda yapt§duralar bir mekanda ki bilyilk ma~aranufi ilstindeki
•
rezeye beraber ola. Bacdehu bir cavvame dilzeler ki §algam §eklinde bir ya~~1 ve
mildevver ve milcevvef ola ve gayetde bafif ola ve ~utr1 ol ~adar ola ki dekkenilfi
i9ine silhule~le gire. Bacdehu ol cavvamenilfi ~illil~i m~dar1m kesilp atalar ta ki bir
~illil~i kesilmi§ §algai:ri gibi ola. Ve bir ~al)Ife alup cavvamenilfi ma~µic olan taraf1-
ola. Ve satl:t-1 esfelini da,ht1 aiia b7fa " , ):'.,9-falar. s-iaehu mistara mi~ali tizere
m cavvamenilfi iki sathtn~berab~r"1<atc

• • ~ • •
i u hali
•
ilz~i
,....__)
yap1~duralar
"5
ve etraf1m
•
mul)kem lel)mleyeler ta l(~~vvam~nti 9ine ~u gm;p camel-i tasid olmaya ve

~ / ' ' /"'
~ wba1,-01uu{~$la stihiiletle l:tareket ide.
'
mistara-i mezbiir ol tinbiibufr'i\Ji

- .. ,.
V e cavvamenun 1r ., b' i.~d bJd
. ./ -r ~l~'-
d
;J :d 1 A - .
sat1un a 1r relze va c 1 e er. c vvame-1 mez urenun
• • •
b- .. ,. .,
~ureti budur ki cavvamenilfi ilstinde ''ya-l>'' ve ma~tuc olan yirinde ''lam-J'' ve

..
cavvamenilfi bar~1 ilstinde ''1nim-r'' ve rezesi ilstinde ''sin-~'' vardur.
•
[~ekil 158/61]
•
•
•
- •
•
c.1> ~; I 161
;:>.J
f
•
•
..
•

-
•
•
Bacdehu mistaranufi
•
taraf-1
+
' 4 ... •
ac}as1ru cavvameniifi hark1na

v +
idbal ideler ~u l)alde ki mistara

cavvameniifi bar~l i9inde
siihiiletle hareket ider ve kadehiifi
• + +
ard1 iistine iinbiib ciiliis ider.

+
Bacdehu biiyiik ma~arada vagc

olunan iki zenciriifi birisini kii9iik •
[~ekil 158/61]
ma~aralarufi birisine •
ge9iiriip uc1-
ru a~aga ~ar~1dalar v~ uc1ru cavvameniifi rezesine baglayalar bir vechile ki gefi~ek
yigirmi dirhem ola. Ve bJ!yi~iile _/l:V ' v1.. , eyiifi m~olan taraf1nda viil5:ic olup
mul)kem al1~durup yap1~cl\.lia;lar ve/ g1ta , fi kenar1natbir mu~annac ve mii~ebbek

~ ' ' ~
~adeQii<P- ilrup ~a.J0'flf? iki ma~bac;l yacru ~ulplar dti-
'
§tirfe vac;lc ideler. Ve

zeler.
Fa~l-1 Sali~ ~ab~~t Katibiiii Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur
Dekkeye miinasib nul)asdan bir ~ab~ diizeler ki ~ag dizini do~eyiip ~ol dizini
dikmi~ ola ve ~ag eliyle ~alem tutup ~ol elini ~ol dizi iistine ~onu~ ola. Ve ba~1na
cimame ve kollar1na vasic +
• '
- •
- •
J.;>4; I 163
••
~
~ Q...J..)
. .!' ./ J.!1
J ~_,.,lJ\;.,t,;,:fc
•
• ·,.;/ I
•
..
••••
•
l
.. - •
. - -
... .
•
..
•
•
'

-
yefiler dilzeler. Ve esfelini delilp dekkenilfi alt1ndan 91}.<an bilyilk ma}.<aranufi uc1-
ru ge9ilreler ta ki ~alJ.~ufi esfeli dekkenilfi arg1na to}.<1nmaga }.<arib ola. Bacdehu
•
~ebehden bir ince l).al}.<a dilzeler ki eni ba~ parmag1 }.<adar ola ve sicati ol }.<adar ola
ki ~ilrfenilfi ilstinde vagc olundu}.<da ~ilrfeyi tamam il).ata ide. Bacdehu gitanufi ils-
tinde ~ilrfeye beraber ~a~iyyeler yacni nul).asdan parel.
e r yap1~duralar, bir l).al}.<ay1
- -
anlarufi ilstine yap1~duralar.
Ve katibilfi kalemini
•
bir vechile vadc
•
ideler ki halkanufi
• •
card1nufi
•
ortas1na
milrur ide ve l).al}.<aya to}.<1nmaga }.<arib ola. Bacdehu l).al}.<anufi kenar1yla dekkenilfi
kenar1na ar~ur1 bir I.<1tca yap1~duralar ve ard1ru deleler ve bir reze ve bir l).al}.<aya
ge~iireler. Ve o1l;tall):aya bir §al):ii~~~la~ ti.ii~ ~apaga tol):1nmaga l):arib o la. Bacdehu
.,.__.
}.<apag1~/de
•
l).areket itmeye. Ve }.<adel).ilfi ·· p bir biliy.uie-i }.<amc ge9ilreler yacni
./
~
yul):arus1 gefi. bir emzik IQ:jl-zam~~ afi~u . ditl5 Ve andan l):adel;te ~u dO-
ta ki her zamanda ol deltiden ~u 'li'(1n l):adel;ti toldiiralar. Ve ol l;tlnde §8.l):iil-i

mesfiir l):apal):dan ne yire fnt ab\l,6'l~r: a oYyire biAiiamet vaqc ideler ta ki her
. . . . ~ ./1;. - - '-;)
~ ~ .
imtihan oluna ve anufi. mukabilesindtb.&nalka iistinde bir calamet vadc oluna ve
• • + • •
~U doktildtigi zamandan ictibar idilp bir sacat ge9dtikde l).al}.<a ilstine }.<alemilfi ba~I
mu}.<abilesinde bir caJamet da{µ vagc ideler. Ve bu vechile imtil).an idilp caJayim
•
vadc
•
ideler
• '
- •
•
I 165
•
•
•
•
o;~.I~ -'JV;;\, J • O~./J~~ c ~

. - - •
.
I
•
•
•
•

-
ta ki ~adel)iifi ~uy1 cizcadan 91~up •
~acideye gire ve ol ~adar ~u ~ala ki

'
• •
cavvan1eyi gotilre ki ol ba~iyye on

dort bu9u~ ~acatlik ~udan gayr1 ola.
Ve . evvel vadc
•
itdiikleri calameti
.
••
•
mahv
•
ideler ki halka-i
• •
mezbure on ..>
•
5-
dort bu9u~ ~ism ola. Pes her ~1smufi 1
evveline bir ba!! 9ekeler ve aletle 9i- •
zeler. Ve evvelki
.
k1sma
•
bir sacat ve
ikinci ~1sma iki sa~at diyti a1Jirine
"'- 1·
ictib ar idtip her ~1srm on b~1derecey~ ./ , /
,___) ' ~ '
ta~sim ideler. J /: / v "- ~
I r?-~-
r-- ,__J
. ) ;___)
Kase-i mezbure ile s;[yir alatufi r---J
-.!. \
suretleri tasvir olund1 ve ffill·.,. ,.,. takfl'h , ,,
. . ~ ~ ~ / (
. . ca1-ay1m
191n . vad. c o1undi: ,., hun
..L ~
/ ,'---.~---,.----------------l>
.
-c·a ~
. ·
- 1;
.. , . . ,~
. , -~ ~ '-;)
[~ekil 164/62b]
calameti ''elif-1'' ve k a: 1 es1nun _
•
J-
calameti ''ba-~'' ve cizcanufi ''cim-c_"

Ve mistaranufi ''dal-~'' ·Ve cavvamentifi ''ha-o'' Ve ~i~alentifi ''vav-.J'' Ve car1ganufi
''za- j'' ve biiytik ma~aranufi ''l)a-c" ve kii9iik ma~arfl:larufi ''!a-.b'' ve ~iirfeden bir
~i!canufi ki iistinde l)al~adan bir ~1tca ve anufi iistinde ~alem vardur, calalll:eti ''ya-
lS'' ve ~adel)tifi aclas1nda vagc olunan deliigiifi calameti ''kaf-.:J''dur.
..
Bu ma~amda on ti9 satr m~dar1 beyag terk old1, gaflet olunmaya. 24
•
•
[~ekil 164/62b]
24 Bu not yazmada sat1r alt1ndad1r. •
•
•
I 167
•
'
. ..
• ..
•
•
• .. <~ " .
\'
<)) •
•
•
...
•
•
I
•
•

-
Pes va<;l11).dur ki ~a9an kase evvel-i neharda ~uyla tolsa ta k1 kapaga yeti~iip
kaseniifi ac}as1nda vaqc olunan deliikden a~rnaga ba~larsa cavvarne ~u iistine
•
. .
~al~up dekkeniifi alt1ndaki car1<;Iaya beraber o·Iur ve ~i~ale iinbiib-1 kase dibinde
~arar ider ve katibiifi ~aletni evvel-i calayirnden ]Jaric olur ve ~u yap yap kaseniifi
alt1ndaki deliikden 91~rnaga ba~lar. Pes cavvarne inrnege ve ~~ale ~al~rnaga ba~-
lar ve biiyiik rna~ara katible donrnege ba~lar. Ve ~alern evvel-i calayirn serntine
'
seyr itrnege ba~lar ta ki evvel-i calarnete rnul)az;1 olur; pes bir sacat ge9rni~ olur.
Ve bu iisliib iizere seyr ider ta ki cern1c-i calayirne va~1l olur. Pes on dart bu9u~
sacat tarnarn olur ki ikl!n1-i
• •
rabiciifi atvel-i
•
nehar1nufi sacatidiir. Pes ol zan1anda
~acideden ~uy1 siir=a~le yine kaseye icade iderler. Pes katib siircatle ~ag taraf1na
miimkin oldul}.~a taQ.sln id~Irr. /' " / , / ~

~ ~v ~
~er/ · s-d· ~- ~R·nk-~
. ' v
N ev<=-1. Evve.Iden ~e~1 a 1'S MU- 1~--1 a ;__J ur kiAnun"""Ia s-aca-t.

-1
Miisteviyyeden Ma.QI -!~ ar Maclu Olur. Ve,]U Binkamufi Af.ivali Alb
Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezbiir ii Zahirin ve Macnas1n Beyan Ider
• •
•
•
•
•
~ ~; I 169
•
• ..
. ,
•
•
, ,,,,
·~,:
• , •
:. • .. f u .) ~ t;J,, I ·~ · ~
•
•
,__)
.- )
. •
;• •
~.). ~~
#
__.,.:. - ~); jl~ '<Y ~

- .. ' . - ~ ,,,,,,
•~
,,\.P
L~ ~• :. . - .
""""/
._..:) \._, 0 ~ ~
-. '!--"
j~'
,1)
. . ~.,._, ~'~)/( : _;
-· •
•
•
•

-
Binkain-1 mez;bur bir §ad1rvan ve biirke iistinde v.a15ic olup ve bunlardan yiik-
sek olma15 gerekdiir. Ve bu binkamufi evveli ma15amdur ki mil)raba befizer. Ve
•
ol mil)rabufi arQ.1nda bir top vardur ki 15utr1 bir serediir. Ve ol topufi iistinde bir
erkek tavus vardur ki 15uyrug1ru yu15aru dikiip a9ID1§dur ke-ennehu cilve ider. Ve
bu mil)rabdan yiiksek bir mil)rab dalJi vardur ve ol mil)rab1n iki tavus yavrus1 var-
dur, her birisi mil)rabufi bir taraf1nda turup birbirine mu15abil olm1§dur ke-ennehu
'
birbiriyle dogi§iirler. Ve bu mil)rabdan yiiksek bir mil)rab dalJi vardur ki anufi

arQ.1nda bir top vardur ki evvelki topdan kii9iikdiir. Ve ol topufi iistinde bir di§i
tavus vardur ki erkek tavusdan kii9iikdiir ve boymru uzadup min15ar1ru mil)rabufi
•
~ag taraf1na vaqc it~§diir. Ve bu mil)rabdan yiiksek bir mil)rab dalJi vardur ki
- / I N
can1 vardur. / , -- •
"' ./ 1·
~
Ve bu binkamdan gara.@udur k~i~ft~ vel-i Bharda mi~ar1111 mil,rrabufi
d1var1na va<;lc ider. Pes ol ~anda bfr'. s c t ges:er ve cih1ardan ru~f-1cam19.zarur
~ -J; -r -\~~
~ag divar1na vaqc ider. Nl~f-1 sacatde . allb'ii minval iizerediir, ~atta giine§ tol1nur.
Ve giiniifi sacati ne 15adar ise ol ~adar cam 151zarur. Ve gice ile dalJi ~al boylediir.
Nihayetde
•
• •
• '
- •
•
•
J.:>~; I 171
..
• • •
•
.. . •
. - ...
• ' I
•
•
I
•
•

-
camlar )$:1zarma)$: yirine ne )$:adar

sacat ge9erse ol )$:adar <Jiya bulur. Ve
•
finkam-1 mezburufi sureti

•
budur:
[~ekil 168/63]
Fasl-1
. SanI
- Binkam-1 •
Mezbur i~iin Alet-i Ma

cAmeliniifi Keyfiyyeti
Beyan1ndadur •
~ad1rvandan ta~ra bir ev dtizelyf _T-J ·/ .)

r-.· \\ I r I
ki aclas1 camlardan ytiksek ola.(Vp or- - --1)
yigirmi"-~"
•
evde bir derifi tas dtizeler ki ..C.---f
..
artu~ almamal}: i\:tin ta.sun ikenlirt ~ /

,.---
bir ]Jar)$: ideler ta ki afttl~ oldug1
'-~·
takdirce andan rika. Bacdehtf_ll} tasll'~' ,, ./ / (

• 1;' • ( r· ""'- / / v (
deltik deltip tistine bir boncu)$: va9c -

[~ekil 168/63]
ideler ve la-ale 't-tacyin ol boncug1
deleler. Bacdehu bu kaseyi bir ktirsi _gibi yirtifi tistine 91)$:aralar ve mul)kem per-
kideler, )$:atca l)areket itmeye. Ve bu tasufi i9ine bir .ma-i dayimden ol )$:adar ~u
a)$:1dalar ki tasufi esfelindeki bu· boncugufi deltiginden 91)$:ar, belki bir · mi)$:dar
artu)$: olup kasentifi kenar1ndaki
•
•
25 Miistensih bu kelimeyi ''kenayat1nda'' imla etmi§. •
•
•
I 173
• -
•
•
•
... .
•
' .
•
;·
~-
•
-
•
\
•
-
. . . ,,.
) _, . .·-~-' .. "' ~~)&12~

,,,.
.. ·:.r
. . ·" .. .>
•
•
•
•

-
• •
harkdan
v •
aka.
•
•
Ba~dehu ~ekl-i• ~anide mez;kiir olan va~f ilzere bir keffe yacnI bir tas dtizeler
•
ki kenarlar1 yilksek olup ortas1 bir m~dar 9u~ur ola. Ve ol tasufi ~tilti~ini kesilp
gidereler ve ma~tuc olan canibinilfi iki taraflar1ru bir .mi~dar cemc idilp degirmi-
ligini gidereler. Ve ol tarafa bir ~al)Ife yap1~duralar ki kenarlar1na 91~up beraber
ola ve bi'l-ctimle tas-1 mezbiir ~tilti~i kesilmi~ zevra~~ mil~abih ola. Bacdehu bu
keffenilfi kenar1nufi aclas1na ar~ur1 bir mil)ver ge9ilreler ki mu=>ab1J.ar1ndan tarafda
keffenilfi -stiltisinde
- vakic
. ola. Ve ol mihverilfi
. iki taraflar1
. keffenilfi kenarlar1ndan
artu~ ola ve mul)kem yap1~duralar. Bacdehu keffenilfi kenarlar1nufi da1Jiline
beraber mil)veri iki ·yirden kesilp 91~aralar. Ve mil).verilfi keffeden garic olan
J'! - t /;,.,- .J .
."--'
~adar ola. Pes ~a9an ki mil).verilfi ikf'U~ ar1ru dire151er ilstine ~osalar ve i9ine
•
. /
~
~u 1$:osalar, keffenilfi mu~ar1 t~f~ ii_~ 1 olin~1n anufi ilstine oturan ~u
datµ gire, ba§indan tarafdieyl id¥ is:· de milcte~olan ~u cilmle dOkiltir ve

-.!_ \ r\
r '/ / ' ~(1

BaCde ialik nul).asdan birhfv<ij~ l~Ir · ,eifarlan 1$:all.$:m1§ ola ve sicati ol
~adar ola ki i9ine keffe ~1ga. Ve mil)verilfi iki taraflar1 ol l)avQ.ufi kenarlar1na
vadc olundukda keffenilfi kenarlar1nufi muhiti ufka milvazI ola ve havd keffenilfi
• • + • • • •
ofiinden tarafa egilmi~- ola. Pes tasufi deltiginden 91~an ~u keffeye a~ar ve keffe •
ru~f-1 sacatde tolup dokiltir. Eger

•
• '
-
•
•
•
114 •
O/'~;,J~
I f •
~PA ~ ·-· ~. v~~ \ .. ·:. :. " UJ_,f:.,, •

,,. _.
•
- -- .
"
.., .
"" .
7_~7
.. . .
..
.-
•
•
•
•

-
ru~f-1 sacatde tolmaz ise boncugufi deliigini bir miJ..<dar tevsic ideler ve l).av<;iufi
ofiinde. esfeline 15.:arib yirde bir vasic deliik deliip bir liile ge9ilreler.
• •
•
Ve l).av<;i i9inde keffe bu vechile ta~vir olunup tacyini i9in ca}ayim va<;ic olun-
d1: Keffeniifi ba§tnda ''ta-J'' ve mu=>aljbar1nda il~a1$: olunan
.
~al)Ifede ''~ad-~'' ve
mil).veriifi iki u9lar1nda ''15.:af-J'' resm olund1:
[~ekil 170/65] •
"'
.. r-....._J /' ' / '

~
~ [~ekil 170/65]
~
I "'"v / / ,__J
;__)
~ ,___)
Fa~l-1 Sali~ Erkek T~usufi;l(~ iYAet-i cAJneli Beyan1ndadur

/ r ", / / / (,
Nul).asdan gayetde bafif b~ .9ji~l ~ft · ~ . 1Sts'ir sere ola. Bacdehu demi.irden
bir ince mil).ver diizeler ki tul1 il91$:ar1§ ofa ve top1 anufi ba§tna bir vechile va<;ic ide-
ler ki bir tarafa mayil olmaya. Bacdehu mil).rabufi ar<;i1nufi ortas1nda da1Jil-i beyte
.
9115.:ar bir deliik deleler ve mil).veriifi 1JalI olan taraf1ru ol deluge ge9iireler ve alt1-
na bir siikerrece ve anufi alt1na ar1$:ur1 bir nesne 1$:oyup n1ul).kem ideler. Bacdehu
nul).asdan bir miidevver ~al.life alalar ki 1$:utr1 iki !$:art§ ola ve ol ~al.llfeniifi mul.llti
iizere dendaneler va<;ic [ideler ve] merkezini deleler, birbirinden bucd1 beraber ola.
.
Ve ol ~al.llfeniifi ve mil).veriifi siikerrece iizere va<;ic olunan taraf1na ge9iiriip
•
•
•
•
•
•
I 177
•
I
•
•
. .,
•
- ~
. .,..
•
- ....
•
•
,
•
~_,.' O L,•··
,,.
•
- "" • #fl/ • ,
•
•
CJ , &VY_,
6.) • v . ~{
•
-
-
.. :,, I
•
...
•
'
• •
-.["
--1
,...._/
""
~ · , ~lk- ..),.
,........_/
.\ / ' -
. ~ -
lJ_,[r~t.>''.v;.rf
. . .. ~~~:v
. ~
v . f •~ c..);_, Jr:"~ """"'".,_, ,.
...
•
..
•

-
dulab §ekline ~oyalar. Bacdehu bir mil).ver da]Ji di.izeler ki µil1 ·i ki ~art§ ola. Ve
ol mil).veri.ifi bir taraf1na bir dulab vagc ideler ki ~utr1 i.i9 ~art§ olup mul)Itini.ifi
•
•
bi.iyi.ik keffeleri ola. Bacdehu bu mil).veri.ifi bir taraf1nda bu dulabdan ki.i9i.ik bir
dulab da]Ji vagc ideler ki ~utr1 bir sere ola. Ve bu dulab-1 ~agir sab1~an topufi
mil).veri
.
i.istinde vagc olunan dendaneler
.
ve dulab gibi bir nul).as ~al)Ifesinden di.i-
zili.ip bunufi dendanelerini.ifi birbirinden bucd1 anufi dendanelerini.ifi bucd1 ~adar
•
ola. Bacdehu bu mil).veri.ifi bir taraf1m §ad1rvanufi '.?ahr1na ~arib yirde bir divar
i.istinde vagc idi.ip bir taraf1m da]Ji '.?ahr-1 §ad1rvanufi mu~abilesinde vagc olunmI§
bir divar ya bir direk i.istine vagc ideler bir vechile ki bu mil).veri.ifi dendaneleri ve
•
bunufi dendaneleri rnjl).ver-i ki.ireni.ifi dendaneleri aras1na gire ve beraber tura. Ve
. d..
~ag1na oner.
/
/ ,
f fJ
-- •
" ./ 1·
~
Ba'ilehu nul;tasdan ga~e baf:is • · ta~ d .. zele~;~i 1$:uyrug1ru yul$:aru 1$:aldu-
rup yaym1§ ola ve iki ay~lar1m S ia apr u alar bi:rJvechile ki 1$:afa bir tarafa
mayil olmaya her ne cih~ki sak~n"(111 , sakin ola; j
I
'-~·
\
0r\
mal.$:am1m tacyin ideli.im: I:Ia~..tk~_¥t}3 ·r~y~@ilexr'ac;tc oluna ki esfelinde mevc;tuc

olan li.ileni.ifi ~uy1 dulabufi keffeleri i.istine va~ic ola, ol li.ileni.ifi calameti ''lam-elif-
Jl''di.ir ve keffeni.ifi calameti ''l).a-c_''dur. Ve keffe ]).avg i9indedi.ir ve mil).verini.ifi
iki u9lar1 l).avgufi
• •
•
•
•
•
•
•
I 179
•
., .
..
•
•
. . ...
-.,,., ; [; .)
~_,:>~ t_L-
t II a t
•
•
•

-
. -
iki taraflar1ndadur. Ve havdufi calameti ''elif-l''dilr, Ve keffentifi kacr1nda bir
+ • • •
cavvan1e vardur ki satJ:.nnda bir reze vardur ve rezede bir ip vardur ki bir uc1 yu~aru
•
•
~al~up keffeden bir ~arl§ ve ytiksek yirde va9c·olunm1§ bir ma~ara tistine ge9mi§-
dtir ve ol ma~aranufi mil).veri ar~ur1 rmlJlanml§ bir aga9 tistindedtir ve cavvamentifi
calameti ''fa-J''dur. Ve makaranufi
. .
''ba-w''.
.. Ve tasufi
. dibindeki deltikden SU
.
dayima keffeye a~ar ve tasufi calameti ''~ad-U'°''dur. Ve tavus vaQ.c olunan topufi
•
mil).veri mil).rabdan a§aga ~ar~up dikilmi§dtir ve uc1nda bir top vardur ki calameti
''cim-i' ve ol n1il).vertifi esfelinde bir dendanelti dulab vardur ki calameti ''~af
J''dur. Ve bu mil).vertifi bir taraf1 stikerrece i9ine vaQ.c olunrm§dur ki dulab seyr
•
itmegin ta~vire ~abil. degildtir. Ve keffelti dulabufi mil).verintifi bir taraf1 l).avQ.-1
.
keffeye ~arib bir divlir tistinde yi:u;tc'£!i_P _<pj f,ar;iJ1 §lid1rvlina karib divar tistinde
ya §lid1rvlinuii ?'.ahr1nda va4c olufiin1§ 1Yl!:kl.ill e..;i yacru stirme-dlineye befizer bir •
"
lJ.linede bile devr ider. Tar_§-1 evvejjiii <.: ~ITJ<,ti "dill .~""'~ e taraf-1 §linintiii callimeti
"cayn-t.''dur. Ve di1llib k~1 bu t~~U , a~1b 01~1 l).iilde va~c olup ?'.ahr-1
bir taraf1nda dalµ bir dend~lti kticiik i1 a~ vardur~ bunufi dendaneleri dulab-1
~ / ' ' v
ktirentiii dendlineleri aras1n{ gjir '•i¢ilrvta' k{v4:t-i l).iicetde ol ktireyi dOndtire
yap yap cavvame mtirtefic olur, pes afia mutta~1l olah ipi 9eker ve afia
• •
•
•
- •
•
•
•
I 1s1
•
~:~.> • '..:f ' - f • efoaJ ~ V-JJ.s:. , ·;I_,s-,, J ~ • • ....~

•
lf/t - ,,.
/
•
'--: ~, ,;;~..1·.
•
~ .-
---1 / .
,.___) '"'./ ~ 1
..
#
•
•
mutta~1l olan ma~aray1 ki anufi mil).veri tistinde di~i -tavus vagc olunsa gerekdtir,
dondtirilr, niteki can-~arib z;ikr olunsa gerekdtir. Ve keffe toldug1 gibi ~uy1 l).avga
.
•
dokiltir ve l).avgufi ltilesinden 91~ar ve dulabufi keffeleri tis tine dokiltip dulab
stircatle <loner ve dulab-1 ktireyi ile but=>la dondtirtir. 01 sebebden ki dulab-1 ktire
vasic
.
olup am dondtiren ki diilab-1 keffentifi
.
mil).veri uc1nda vagc olunan dendanelti
kti9tik diilabdur, tar va~ic olffil~dur:
•
•
•
•
IJ
1·
•
r-t-/
...,....._./
, ,. I
<
J-
.
.J
•
[~ekil 173/66]
[~ekil 173/~6] •
•
•
•
•
I 1s3
•
•
•
. ~ :'{\ I /"";J
( J-- - - -.._,_ [
•
•
•
•
•
•

-
Fa~l-1 Rabic ikinci MiJ:irabda VaQ.c Olunan _Tavuslarufi Keyfiyyet-i

cAmeli Beyan1ndadur
•
•
Mil)rab-1 ~anide iki tavus yavrus1 ~eklini dtizeler ki aya~lar1 tizere turup hi-
rer mil)veri ~abg etmi~ olalar. Ve ol mil)verlertifi ortas1 yogun ve iki taraflar1
ince olup argc-1 mil)rabda iki beyt tizere l)areket ideler. Ve her tavusufi ~uyrug1
mil)rabufi divar1 taraf1na va~ic olup ba~1 mil)rabufi ortas1na ~arib ola ve boyruru
•
egtip mi~ar1ru ofiine uzatffil~ ola. Ve her mil)vertifi ortas1nufi alt1ru dabil-i beyte
togru deleler. Demtirden iki ~ar1~ bir 9ubu~ alup ol deltigtifi alt1nda mil)vertifi
ortas1na ge~tirtip uc1ru btikeler ta ki min-bacd mil)verden 91~maya ve 9ubugufi bir
uc1 dabil-i beytde ~ar~up µIra. Ve 9ubug~fi bu taraf1ru dogtip ~1119 ytizi gibi ince
•
1·
~
•
• ,.....___)
,.._____)
•
,..._J
~./
,.--j
~
~
..!_ \
r--
~ ~ ~
v v
(
y--J 0-((
• •
•
•
• •
•
•
•
I 1s5
•
. I
• t
•
•
•
• •
.. .
• - ...
•
./ 1·
~
.
.J. ··~
•
_,,~
•- -·,,.,,
·LJ
""'
•
."
•
•
•
•

-
mil)ve[r] ·tistinde turmas1ru tacdil ideler ki bir cihete meyl olniaya ve 9ubugufi
a§aga cez;b itmesiyle turup edna n1titel)arrik olmas1yla l)areket ide .
•
•
Bacdehu timtirden bir ince 9ubu~ da1J.t alalar ki tul1 dart ~art§ ola. Ve bu
9ubug1 sab1~an macmul olan 9ubugufi a§aga ~ar~an uc1nufi mtivacehesine vagc
.
idtip bu taraf1ndan bir ~art§ a§aga yirden deleler. Ve ol deluge bir mil)ver ge9tirtip
mil)vertifi uc1ru ~ad1rvanufi '.?ahr1nda ~abit ~ilalar. B~cdehu bu 9ubug1 deltigin-
den bir ~ar1§ a§agadan zaviye tizere btikeler ve yine uc1ru a§aga btiktip dulab-1
keffentifi keffeleri aras1na ~ar~1dalar ta ki dulab dondi.igi zamanda keffeleri ol egri
9ubuga to~1nup ol da1J.t mil)vertifi 9ubug1na to~1nup tavus1 tal)rik ide. Bacdehu bu
tavusa
. mukabil
. bir tavus
. daht
. . , vadc
. ideler Iki ikisintifi minkarlar1nufi
. ma-beyni bir
_/ I
....___.
keffeleri aras1na va~1l [ola.] Bacdehu ,dtlla -1 keffenti~ alt1nda bir ])avg vagc idtip
•
/
.
~
ol l).av9uii alt1nda tavusl~ii §el\11 \,, cl~ v §ek!0 ~a.rude meikiir olan vru:;f
istimac idenler µi.vuslaru~as1 '.?ain: i e lef . ~

I
"-~·
'
~
r\
Ve ezhana
-
takrib
•
ir.tin
'!;'
t~~slar&·
."'}YU r
s ure
"' / . , i~e iliverlertifi,
(. r.ubuklarufi
'!;' •
sureti
•
ve
ve dulab-1 keffeniiii ve ol dii1'at ii~~~ ~1tlJ~9lifi ve ~idr-1 ~afiriiii ~ilretleri ve
bundu~a-i ~afirtifi ~ureti tem~Il olunup alat-1 mezbureyi tacyin i9iln calayim vagc
olund1: Mil)rabufi caJameti ''elif-1'' ve tavuslarufi ayag1 alt1ndaki mil)verlertifi
• •
•
•
- •
- •
I 1s7
~~,;.::,' f ••~ ~ ;;f'~

.. - - . .
.. . .,.
• -.
•
•
•
•
ca}ametleri ''ba-ba-~ ~'' ve ol mil)verlerden dalJil-i beyte ~ar~tnl~ olan 9ubu~larufi

ca}am~tleri ''cim-cim-t. i_' ve bir tavusufi tnil)veri alt1ndaki 9ubug1 mul)arrik olan
•
9ubugufi egri ca}ameti ''dal-~'' ve dulab alt1ndaki l)avqufi ca}ameti ''vav-J'' ve ~tdr-1
~afiriifi ca}ameti ''za-j'' ve ~tdr-1 ~afire mutta~1l olan tinbiib-1 ~afiriifi ca}ameti
''kaf-.:.\'' ve bundu~a-i ~afiriifi ca}am~ti ''~ad-~''dur.
,.
•
<.....>
. •
.
..)
•
.
[~ekil 176/67]
• •
[~ekil 176/67] "
Fa~l-1 ijamis Di§i Tavusufi Keyfiyyet-i cAmelini Beyan ider •
Nul)asdan bir ktire dtiztip ol ktireyi demtirden bir ~ar1~ mil)veriifi ba~1na per-
kideler. Nul)asdan bir di~i tavus ~eklini dtiztip iki aya~lar1m ol ktirentifi tistine
yap1~duralar. ·
•
•
•
•
I 1s9
• •
,
~ "' t .
o ·- ""U-'.)-' ~ ,;..·~~ -- r
•
• ... •
•
lCoa ,
• ,.....___) .
..r
~6 ~
~
6Y1
I ~
.
I
) "' -r
,...__J
•
,....__,)
? ,.___)
..
~
'
. '
- ,.
-
• .,.,,,,
•
•
I
..
•

-
Bacdehu il9inci mil.rrabuii ar<;l1m ikinci mil)rabuii semt-i re=>si-ilzere deleler ve

mil).verilii bir uc1ru ol deluge ge9ilreler ta ki kilre ar<;I-1 mil)raba to~1nmaga ~arib
•
•
ola. Ve bu mihverilii esfeli ilstinde nuhasdan milcevvef ve hafif bir makara vadc
+ + '-' • +
ideler ki ~uµ-1 bir ~ar1~ ola ve nehrind'e yacnI ip ~oyaca~ yirinde bir reze vaqc
ideler. Ve mil).verilii uc1ru silkerrece i9ine ~oyup silkerrecenilii alt1na bir kilrsi
vaqc ideler ta ki mil)ver-i mezbiir ol silkerrecenilii i9inde done. Ve bu ma~aranuii
'
rezesine mu~abil bir kil9ilk ma~ara vaqc idilp cavvamenilii ipini sab1~an mezkiir
olan keffe ilstinde mevquc olan ma~aranuii ilstinden togru yu~aru ~aldurup bu kil-
9ilk ma~araya ge9ilreler ve ipi 9ekilp bilyiik ma~aranuii rezesine baglayalar ve ipi
bir kerre bilyiik ma~~ranuii 9evresine ~aralar ve uc1ru uzadup bilyiik ma~aranuii
andan ag1r ideler.
keffeye ~u alj:ar, mutt~1ijavvamXul5: u . al15:ar. ii.J btiytik mal5:ara dOner ve

tistindeki tavus <latµ yap ~~ Of\e~ i {lli1ll$:iir1 m*abufi ~ol diviir1na mul5:iibil
~ -1~ - ~~'-;)
keffenilii ar<;l1na va~1l olur ve keffeye . rlf olan 1na~ara cavvameyi keffeden
• •
•
•
- •
•
I 191
0 JJ_, J -
,.J.)
-
~ \;__,>"'
.. t
... ,
,
- " ..
•A - -
s.. . 1 .,,.
. vyJ.
..
t);,. ~ ,..,.1
""' ..,,,,,,..
I
•
•

•
91~ma~dan menc ider ve tavus siircatle doniip mi~ar1m yine mil}rabufi ~ag
divar1na mukabil vadc ider.

+ •
•
•
CAvvameniifi ~iireti budur ki calameti ''fa-J'' ve ]Jaytufi ca}ameti ''vav- J'' ve

keffe iistindeki makaranufi
•
ca}ameti ''ba-'-'''
•
ve ikinci makaranufi
. •
calameti ''lam-J''
ve biiyiik ma~aranufi calameti ''ha-o:' ve ol ma~arada vagc olunan rezeniifi calameti
''dal-~'' ve ol rezeye mu~abil olan kii9iik ma~ara cal.ameti ''za-j'' ve ~i~aleniifi
ca}ameti ''mim-r'' ve kiireniifi calameti ''kaf-.:J''dur:

•
[~ekil 178/68]
•
•
•
•
..)
[~ekil 178/68] • •
Fa~l-1 Sadis Camlar Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur
ij:avg-1 keff~niifi yamnda iki divar yapalar ya iki direk dikeler ve ol divarlarufi
iistine nul).asdan bir mil).ver vagc ideler. Ve ol mil).vere [nul).as] ~a])Ifesinden bir
diilab diizeler
• •
•
•
•
I
I 193
I
•
•
•
(Z O/\µ, _,l, 46~~ S

. •
• -
?
•
:r: .
- u
z:
- .•. -
~
'
•
•
•
.•
• -
. _,. ' "
1..
• •
~~_,vLJ,~f o •
. . r?. •
,,,
OJ •
•
•
..
•

-
ge9iireler. ki ~utr1 iki ~ar1§ ola ve 9evresinde tamam yigirmi to~uz dendaneleri
ola. Ve ol ~al)lfeniifi bir yiizinde bir dayire resm ideler ki ~utr1 bir bu9u~ ~ar1§ ola.
•
•
Ve ol dayireniifi iistine bir itar yacru elek kasnag1 gibi parma~ ~al1fil1g1 ~adar bir
9enber yap1§durup kenarlar1ru ta§ras1na biikeler ta ki ma~aranufi nehri gibi ola ve
ol itara
.
bir reze ta~alar. Bacdehu keffeniifi
.
ba§1na ~arib yirde keffeniifi kenar1 tis-
tinde iki ~itca}u bir nermadece yacru 9ifte reze vagc ideler ki ikisi bir mil)ver iistin-
•
de l)areket idiip bir taraf1na biikiliip diirile, amma bir taraf1na biikilmeyiip lJ.att-1
miista~Im iizere dikiliip tura. Ve ol rezeniifi bir ~itcas1 birinden uzun olup ciim-
lesi bir sere.ola. Ve uzun olan ~itcay1 keffeniifi kenar1na yap1§duralar bir vechile
ki diilaba ar~ur1 gel~. Ve ~i~a olan taraf1ru diilabufi evvelki dendanesiyle ikinci
i.is:inci dendlineni.ifi aras1n~_,ki.ire v7 k' , ~a Iarig olup ba§I 1

mi.irtefic oldul5:.da
bu minval iizere diilabufi oii·dendanesi

/' ~
,
rek-et
."'- ~~ ide. :_0 .
. . ·~ ./r~ - -\~ ;J . .
gibi bir 15:1fa alalar ki tiil1bir15:.arI§ Ve.c)e '-'Ott§ parmag115:.adar ola. Ve bu 15:1tcanufi
bir uc1ru yine iistine
• •
•
•
- •
•
•
• I 195
t
. .-
•
•
. ,,.
·IJ~OjoJ,. ~~ ,.i!;_,_,.. !}_,,,,..);.!' f_;.>_f.

. ""' . .
•
•
. • . ,
•
I
..
•

-
btikiip bir deliik gibi ideler ve ol deluge bir mil).ver. ge9iireler. Ve mil)veriifi iki
UClfil keffeye I.<arib yirde yirden ytiksek bir car1Q.a-i ~abite iizere vagc ideler. Ve
•
•
ol I.<1tcanufi bir uc1ru dulabufi dendaneleriniifi ·aclas1 iistine tarl) ideler ve yine bu
uc1m z;aviye-i I.<ayim iizere par[m]al.< eni I.<adar a~aga btikeler ta ki ol biikiilen
taraf
-
dulabufi iki dendanesiniifi aras1na
-
giriip dulabun keff eden tarafa donmesi-
ne manic ola. Ve her I.<a9an ki dulab keffeniifi 1J-ilaf1na done, ol egri olan tarafa
'
dendaneleriifi aras1ndan 911.<up ikinci dendaneye miiteveccih ola.
Bacdehu aga9dan bir ince ve pek I.<ur~ diiziip iki yiizini diizeldeler ve mul)iti
iistine bir d·a yire resm ideler ki I.<utr1 dart bu9u}.< I.<ar1~ ola. Bacdehu bir dayire
dabJ resm ideler ki l):utr1 dOrt !):~§_}!la: B/~d~hu l):ur~uii l):utr1ru tacyin idiip m~f-1
I
...__.
ne miizal)ame idiip I.<arib ola. Ve her lJ~d ~ir9adan ?ir cam vagc ideler. Bacdehu
•
~
iir'!;' mihrabufi iistinde bey1h-ii mezkumfi ac1a-sln a bit ·miidevver kapu vadc ideler
• ~ - '-.,./ ~ ~ / -r;_J + •
ufl):a miivazI ola. Ve bu ~~uii m~e i · ic;inden ~ler ta ki yiizine 91l):maga

l):arib ola. Bacdehu bu l):ur~ ey,lrti ti et:evbir l):ur~~abi dtizeler ve yine iistinde
· ·~ ~J d -r~l~'-;J
ay1ralar. l
Ve bu iki kursufi suretleri bunlardur:

+ • +
[~ekil 181/69a-b]
• •
• '
•
•
•
•
c.k>- ~; I 197
•
•
I
•
•

-
•
L )
• •
.,
[~ekil 181/69a-b] •
""'· _J~ \ -1 -,< J

•
(/ ~--- -1_Jv [/ N/'
Eger ~ur~-1 ma~tuc ~ur~-1 camufi ~s)i{le ~apa-nsa ve taraf-1 ma~tfic1 cihet-i es-
v ;·
fele va~ic olsa camlar mek§.V.f olup , e r Qltµaz ve<eg_er ma~tuc1 yu~aru don[ dti]
~ ~ v ~
rseler camlar1 setr ider. J /( / "' ~
I , / :_J
§ebih bir ~ltca alup mil)vertifi uc1na ge9ti ler. Ve bellut1nufi bir uc1m ~ur~-1 camufi
merkezindeki deluge va<;lc ideler. Bacdehu bu mil)vertifi bir taraf1na aga9dan bir
~ur~ da]Ji ge9tireler ki ma~ara gibi mtinehher ola yacnI 9evresinde ip ~oyaca~ yiri
ola. Ve ol ~ur~ufi ~utr1 ar<;l-1 nehrden ictibar olundu~_da ti9 ~arl§ ola. Bacdehu bu
kursufi kutr1m izhar ve ihrac
+ • + v
•
ideler bir vechile ki kurs-1
• • •
maktiicufi
••
kutr1na.muhazI + • • -
ola. Ve ol ~utrufi iki u9lar1 mu~abilesinde ar<;I-1 nehrde iki ca}amet va<;lc ideler ve
her calamettifi tistine bir deltik deleler. Ve yine
•
•
• •
•
•
•
I 199
'
•
' -
•
• v.
J
•
• -. r..
.. .
. ~ , . l
...
..
... · -...
, . ..,
"I
\
•
•
•
•

-
mil)veriifi bir taraf1na dalµ bir belliita vagc idiip bir mukl)uleye yacru siirme-dana
befizer bir ]J.aneye vagc idiip ol mukl)uleyi ar}.<ur1 bir nesne iistine I.<oyalar .
•
•
Bacdehu bir mul)kem ip alup uc1ru bir mismara baglayalar ki I.<ur~ufi deliigine
giriip kendiiyi gabt idiip turmagal.<abil ola. Ve ol mismar1 nehriifi ~ol taraf1nda vaI.<ic
.
olan deluge ge9iireler ~ol l)alde ki camlar mek~iif ola. Ve ipi nehr iistine yu}.<aru
I.<aldurup UCllll yine a~aga ~arl.<1dalar. Sab1}.<an macmiil 9lan dendanelii diilab ki bir
yiizinde ma}.<ara gibi itar vagc olunup ve nermadece ile keffeye va~l olunm1~dur
ve ol itarufi iistinde bir reze vagc olunm1~dur, ipiifi uc1ru bu rezeye baglayalar ki
reze bu zamanda cihet-i keffede olmayup belki diilabufi taraf-1 a]J.erinde val.<ic
olm1~dur. Pes }.<a9an ki keffe ~uyla tolup. nermadeceniifi bir uc1 dendane-i iilayla
/ ...__.
idiip i9indeki ~u dokiliir ve keffeniifi Qa§l' ine miirtef~~ olur, nermadeceniifi evvel
•
/
.
~
dendanesini ref= idilp diil@y dOne_r~~'j ilnehhBe muttru?1l olan ipi \:eker.
,/ r---J
ru~f1ru setr ider. \re her k~e ki keffe to p yine do~ l)al bu minval iizere olur.
I
'~·
' r\
~
vac;lc ol1nm1§dur ve calamet'L"""'/d~!f{? ~l ~~erifladeceniln ~a~Ir olan µraf1

dendaneler aras1ndadur ve caJameti ''}.<a:f-J'' ve tavus1 dam ta~vir ideliim ki ek~erI
olan taraf1nda ''cayn-t.:' ve ma}.<ara gibi olan itar1 dalµ tem~Il ideliim ki rezeniifi
iistinde ''ya-l>''
.. ve ol •
• '
-
•
•
. ..•
•
~ •
~ ~{'.~-·
I "' •
•
-
'
'
,. •
J_
J
~
I . lj ~
• • • • . . \, I ~ • • • .-
., ,. -/'... ' .
'•/. , I v /// ~
,J • • • /1 • I •
.....,, ."'
•
"' • ~l_J
'
v-.,.. - ('./-)
("'
o7
> r
~ - • ,>'
_.
~. .,, r / ./ ~~ ( :. •
.o/,,.
. .- • . ""
•
. . ~ ~
l> 11.,., I ... f ·,.,;:, \ , , ;~.J.::> ,,~,As._,

- .
~];, ..1ti'.:tJ'./~~'1 ..
--
•
•
•

-
rezeye mesdiid olan lJ.ayµifi ilstinde ''ba-~'' vardur. ve ~ur~ miljverde §abit olup
lJ.ayt ne[h]rinilfi
.
ilstinde m~f1na dek ~ar1lm1~dur. Ve her ~a9an ki dendanelil diilab
•
bir kerre devr ider, kurs-1

• •
mezbiir msf
•
devre ider. 01 sebebden ki anufi dacf1dur
•
ve cemic camlar1 setr ider. Ve kurs-1 maktucanufi camlar1 setr idecek taraf1m klz1l
• • • + + •
renkle boya[ya]lar ta ki gilndilziln camlar ~lz1l gorine, amma gice oldu~da ipilfi
- -
uc1ndaki mismar1 §a~b-1 alJ.ere na~l idilp evvel-i leylde camlar1 setr ideler ta ki
•
her m~f-1 sacatde bir camufi m~f1 milnke~if ola ve dalJil-i beytde ~lndil yandu~da
camlar milnevver ola. Mez;kiir olan ~iiretler bunlardur ki caJayimi ile §ebt olund1:
[~ekil 183/70]
•
Pes ~ahirdilr ki ~a9an
camlar evvel-i neharda

mek~iif olsa ve tasufi
,.....____}
~uy1_ delilginden keffeyei>

~./
a~maga ba~lasa, cavvame-~

r--'
mtirtefic olup di§i tlivusu~ > ,---...____ ~

' """
~ag ' / r
, /
minl$:lir1 mil)riibufi / ((
~ . .... (
--«"T--~-..J
taraf1ndan
•
munfas1l
•
sol
•
taraf
•
a hareket
•
ider ta
ki varup va~1l olur. Hemin
.
sacat keffe tolup l).av<;Ia do-
kililr ve yine milrtefic olup ••
•
"' . ~
•
nermadeceyi tal).rik idilp
dendanelil diilab1 dondil-
•• [~ekil 183/70]
rur.
•
•
•
•
•
I 203
•
• •
• •
•
•
•• ..
1f~
. ,. -.
~'
,ty
)~~
-:.).);~_,~)J_,,.);,l;~
f
•
I
•
•

-
Pes 15-Ur~-1 milnehhertifi ipini 9ektip !5ur~lar1 dondilrilr ve b!r camufi ru~f1ru
setr ider.
.
Pes lJ.aric-i beytden !51z1l gorinilr ve taril) da]Ji 15arar itdtigi mekandan
• •
9115up afia 15arib olan beyte dulJ.ul ider ve dulab1 cihet-i keffeye donmekden menc
ider. Ve keffenilfi l)avc;I1na dokilen ~u ltilesinden 9115up dulabufi keffeleri tistine
dokiltir.
.
Pes dulab <loner ve 9ubul5lar1
-
tal)rik ider. Pes· ikinci mil)rabda sakin olan
tavuslar birbiriyle dogi~ilr ve tol51~ur ve yine ~u dulabufi alt1ndaki l)avc;Ia dokiltip
'
ltilesine girtir ve andan !51dr-1 ~afire girilp !51drufi i9indeki havay1 !51dra mutta~1l
olan ilnbuba tard ider. Ve ol ilnbubufi uc1nda vaq.c ol1nan bundu15aya va~1l olup
muhkem
•
sada
• .
virilr. istimac idenler tavuslarufi
•
avaz1dur zann
•
ider. Ve dendanelti
kil9tik dulab keffelti .dulabufi donmesiyle stircatle dontip mil)rab-1 evvelde vaq.c
~ 1·
~
· Ve bu meikilr olan ef~fi ~~ ~-s-catde Bhilr ider. Ve gice ile da]Ji
,...__J
!51ndil ile mtinevver olur:Ye !51dr-1 ~a r ·n ir tarafinit mi15leb vaq.c idtip ~uy1ru
~~. ~
ihrac ideler ki ~ /" , "' v
v / rV / "'-/ ('
"c- y"
• •
•
•
•
•
• •
-
I 205
•
•
. •- •
•
• • • .) t •
tt:-'" .Q j ~..I _,./).jv_,.,
• •
•
- . ,,.
.. . .• -
•
• •
'
.....• ,
I '
•
-
• I
,,. . . . -
,
~
(....- • • ,;I .,.,,,
. ~,
. . . ""' . . -' .
.,. ,,.. ~
•
I
•
'

-
ol ~uya ibtiyac yo~dur. Bacde z;alik na.l<~1 laz1m olanlar1 na~~ idiip rengi laz1m
olanlar1 renkleyiip ciimlesini diihn-i senderfis ile yaglayalar. Eger tasa a.l<ma.l<
•
i9iin ma-i dayim bulunmasa bir biiyiik l).av<J: diiziip .l<adr-i l).acet .l<adar tasa ~u
a.l<1dalar ve taraf-1 neharda yine ~uy1 l).av9a icade ideler.
. .
Nevc-i Evvelden Sekl-i Sabic Binkam-1 Seyyafdur YacnI Bir ~iiretdilr
ki Alttnda J>il1~ Tutup Sacat-i Mtisteviyyeden MaqI Olanlan Bildiirtir.
Ve Bu Binkamufi cAmeli ~emca iledtir ve Taf~Il-i J:lfili 0~ Fa~lda Beyan
Olunnn§dur ·
(\,__ - __[ - -...:.I [ r

..._,
Binkam-1 mezbiir pirins:deri di.izi)IQi§ ' i~mi§mac ya<nI §em<-dandur ki •
1·
miistatilii'~-~ekldiir yacni,..9pgirmi~e<( pii_y,_ belki <brr· m~dar uzundur. Ve ol
m gllafa virmi~diir. Ve gtlafµfi aclas1n a ba~1na ~afl}b yirde gllafdan 91~m1~ bir
~ / " ' ' 7
ol tJ.araceni.ifi i.istinde bir gula~ otur6PJ~~J;~fru a§aga ~ar1$:1tllll§dur ve ~ag eline

bir .l<1l19 alup gogsi iistine ar.l<ur1 ~orm~dur ve sol elini lJarace iistinde ~orm~dur.
Ve gllaf i~inde bir ~ell1:c vardur ve ~emciifi ba~1nda dibi deliik bir l).u~~a vardur ki
•
~emcufi fetili l).u.l<~anufi deliiginden ta~ra 91.l<m1~dur.
Ve binkam-1 mezbfirufi macnas1 budur ki evvel-i leylde ~emci ya~arl~r ve ne

mi.l<dar eksiliirse yine ol ~adar yirine geliir
• '
- •
•
I 207
t) .),J -
'
~ ~'-C,;>
~
-
•
.
~..).> r
L.111 . . . . . .
.. -
• •
•\
"..), ._,,
1· !. •
- -
J_,1..J.>-;;~u. . . .
•
• •
)~f~
4
'.Jf/(
. -
; ..r.1PJ~l,.;i,.,,,.
-- -
•
•
I
•
'

-
• •
ta ki zamandan bir satat ge9er. Pes togan min_J.<ar1ndan bir bundu15a 91l5arup §emc-
danufi kasesine b1ragur. Ve gulam alt1ndaki 151119 ile fetilenilfi ba§tm kesilp atar.
•
Ve her sacat ba§tnda bu mal5iile ]J.arekat '.?Uhlir ider ta ki gice tamam olup ~aba]J.
olur. Ve giceden ne 15adar sacat ge9dilgi caded-i benad1l5la maclum olur.
Ve bu binkamufi keyfiyyet-i cameli bu tarI15 ilzeredilr ki bir mi§mac-1 milstatil

yacnI bir miim 15oyaca15 dilzeler ki mildevver olmayup.!iilani ola ve !fil1 bir bu9ul5
15art§ ola. Ve §emc i9iln pirin9den bir g1laf dilzeler ki !iil1 dart 15art§ ola ve l5al1fil1g1
!fil1na milnasib ola. Bacdehu §emc-dan kasesi gibi bir l51tca dilzilp ortas1m oyalar ve
g1lafufi esfeline indilreler ta ki g1laf yire va~1l ola. Pes g1laf1 kaseye yapt§duralar
ve kaseyi dal]i sab1l5an ma~nuc ola[n] mi§maca yapt§duralar ta ki g1lafufi kaseden
/': ., •
Bacdehu ~afi miimdan bir mum dilz,el...,.Y" ki vezni ~ altrm§ dirhem ola ve !iil1
r--' r--_)
fetilesini bir mil5dar-1 zaw~n ya15up yi soyilndilr~~r ve. miimufi yandug1 yiri
~· ~
{:[ ("\:/
y~up fi'l-Q.al bir sacat-i zam"" te~?kJ ~i~~· :-Ve sacat tamam olduli:da mil.mt
.
yine soyilndilreler ve ol9ilp goreler ki bir sacat miimdan ne 15adar nesne gitmi§dilr.
Ve ol mil5dar1 umtmama15 i9iln bir mistara ilstine vat}c ideler. Bacdehu miimufi
ilstinde on il9 ol •
•
•
26 Yazmam1z hayli imla hatalar1 bannd1rmaktadrr. Burada da ''yiri gidereler'' ibaresi yerinde ''yir
dokdiire''. .
•
•
I 209
-.
'
~
•
. . ,___
- ) .
IJ .}~ •
..
, .,
/ /
L"7
(
. "'
. . -
, ..
,
....,_
-
J .- ..
,,
/
• • - ~ .,/,/:J}' ./ •
- .,,
'
,,. ..
~)\... .~ . . .... ""' -~·
J_,, -'~..J. - -. ?.)!!JrJ UJ...-Y -y - -

•
•
~~Iv_,\ &\~_, ...

~
... •
I
•
•
•

-
~adar ~lSln tacyin ideler ki evvel yanan ~lsmla cemc oldu~da on dart sacat[l]ik
mum ola. Ve iki ~sm <latµ
•
artu~ ~oyalar ki yanmayup ba~i ~ala. Ve bu a~samdan
•
zayid ~alursa kesiip gidereler ki aiia il).tiyac yo~dur.
Bacdehu nul).asdan bir gllaf <latµ diizeler ki µ111 . mumuii µ111 ~adar ola ve
~al1·iil1g1 ol ~adar ola ki l).ala ma~nuc olan mum i9ine siihuletle gire. Ve ol gllafuii
kenarlar1m lel).mlemeyiip parma~ eni ~adar uzunl1g1na.ta~raya biikeler ki ta~riben
zaviye-i ~ayime iizere tura. Ve mumuii bir m~dar yiri 90~ ~alup gllaf-1 ~am ile
mestiir olmaya. Ve bu gllaf-1 ~am gllaf-1 evveliiii i9ine girdiikde ikisiniiii ma-
beyni parma~ eni ~adar bo~ ~ala ve gllaf-1 ~amniiii kenarlar1 gllaf-1 evveliiii i9ine
miimass ola. Pes gllaf-1 ~amniiii kenarlar1m gllaf-1 evveliiii dalJiline tulen yap1~
_J~ 1 I<
(/ ~-- -1_J V r
-· \ · J
duralar.
.v fJ
'-.:...-
•
/'" '
Ve gllaf-1 evveliiii ve dayiriniiii ~ilr~t· udur ki ~meti ''ha-o''dur. Ve gllaf-1
,.....__) " / ' .
- ~ ? :::;
[~ekil 188/71] ~~\ ~
~ /" ' ,, /
. - - - .. - / r ", . / " / ,
birine mukiibil iki hark ideler ki birisi j
• ..., +
J-
fiirceniiii ~ag taraf1na ve birisi ~ol tara-

f1na vakic
. ola. Ve ol harklara
..., . tucdan bi-
rer kii9iik ma~ara vagc ideler ki 45
••
•
[~ekil 188/71]
•
•
I 211
•
•
c
....
-
•
•
•
~ JJ. 0
- . ...
. ,.4'\i;.»S
•
... -
•
•
•
•

-
mil)verleri gilaf-1 ~aruntiii lJarici tizre carQ.an ~abit ola.
Bac;:dehu ~Ur§unlardan bir ~i~ale yacru bir ~a~Il ~itca alalar ki vezni dart yilz dir-
•
•
hem ola ve ~al1iil1g1 ol ~adar ola ki gilaf-1 evveltiii i9ine stihuletle nazil ola. Ve ol
~~alentiii iki ba§lar1nda iki deltik birbirine mu~abil ip. ta~alar. Ve ~i~aleyi esfel-i
gilafa vaQ_c idtip iplertiii u9lar1ru iki gilafuii ortas1ndan yu~aru ~aldurup gilaf-1
~aruniiii ba§tnda vaQ_c olunan ma~aralara ge9tirilp gila(-1 ~aruntiii i9ine ~ar~1dalar.
Bacdehu nul)asdan bir ~itca alalar ki §eklen terazii keffesine §ebih ola ve esfeli dtiz
ve mtidevver olup kenarlar1 yu~aru ~al~ml§ ola ta ki mumuii dibini ol keffeye
~o~up mul)kem perkideler. Ve ol kefentiii iki taraf1na birbirine mu~abil iki deltik
deltip gilaf-1 ~aruniiii· ma~aras1ndan inen_iplertiii u9lar1ru ol deliiklere baglayalar
..;..J -· I<.) .
...__.
~adar tac~ffi-- a~s'111dan ~ism

•
nazil ola ki miimuii tistinde lunan iki gilaf i9inde

. /
~
mestiir ola. Pes bu zama~ bir ~mies ~mU. uii b·~~Pl a§aga ba~sa ba§tna dek
v 'v ./ ;_J
tabfif itseler mu.ill dalµ yu,t..itru 1$:all$:fr'ta milmufi orfiibrt 1$:1srru ile gilafdan t<l§ra
-.!. \ r\_
r ,/ / ~(;
BaCdehu dOgme tucdan blf-:'h\i15:~Ji}i ~~ta'ef'as1ndan gilaf-1 evvele miisavl
ola ve dibintiii ~al1iil1g1 yar1m parma~ em ~adar ola, kenar1nuii irti:tac1 parma~ eni
ola. Ve bu l)u~~anuii istidaresini tamam ta~I~ ideler ve dibini ta§ras1ndan
• •
•
•
- •
•
•
J:>- ~; I 213
•
'
•
•
•

-
i9erilye bir m~dar 9u~ur ideler ve ortas1m ba§ par.magi ~igaca~ ~adar oyalar.
Ve l)u~~a-i ~aniniifi ru~f1ru ta§ras1ndan tacy1n ideler ta ki ol m~fa var1nca gilaf-1
•
•
evveliifi i9ine giicle gire ve l)u~~anufi dibiniifi ortas1 a91~ oldug1 l)alde yu~aru gele.
Ve gilafufi i9inden bir cay1~ vagc ideler ki l)u~~anufi gilaf1ndan ijurilc1na manic
ola,. meger ki l)u~~ay1 ~ag tarafa dondiireler.
.
Bacdehu l)u~~ay1 gilafufi ba§tndan
91~arup miillli keffe i9ine ~oyalar ve tamam a§aga inince ba~alar. Ve l)u~~anufi
•
da]Jilini miimufi ba§tna ge9tireler ta ki fetil l)u~~anufi deliiginden ta§ra 91~a ve

l)u~anufi dayiri ru~f1na gelince gilaf i9ine gire ve dondtireler ta ki 91~maga manic
ola. Ve ~a9an ki fetil yanup
•
l)u~~a ~tzar ve §emc erir ve fetiliifi 9evresinde cemc
olur, §Uc}esi bir sere rp.i~dar1 yu~aru ~al~ar ve her ne ~adar eksiltirse ol ~adar yine
yu~aru ~al~ar.
...__.
•
/'"
"'
Fa~l-1 SanI Benad1~yagc qI~c/ . ~IzabullKeyfiyyet-i cAmelini
;_·
I , / / ,__J
. J "-/ ;__)
Nuhasdan bir oluk dtizeier ki tiil1 sa
+ • , , • •
an mezkiir-0lan miimufi on dort kism1
- \ •
"-~· ~ .
kadar ola vilscati s1rra paril'.D}k s1 ·a , · kaffa't 1~. Bacdehu bu olug·1 beraber on
• • '!.' '?"i.?'- • '", / ~ J ', ( "1'
kenarlar1na beraber ola ta ki mizab-1 m zbiirda on dort bane l)a~1l ola. Ve ~a9an
ki bu mizab gilaf-1 ~aninilfi a9u~ yirine ~apanup mizabufi yilzi miimufi bedenine
to~1nsa a§aga ve yu~aru silhiiletle l)areket itmege ~abil ola.
Bacdehu tucdan on dort <lane bunduka

•
diizeler ki her bundukanufi
•
vezni
• •
•
•
- •
•
•
~~; I 215
-
I
• • •
'
•
•
•

-
on iki dirhem ola. Ve her bundu}.<ay1 mizabufi birisine vaqc idtip inizab1 benad1}.<la
iki gllafufi ortas1nda gllaf-1 §aninilfi a9ul.< yirine vaqc ideler ta ki bundu}.<alar mumufi
•
cismine tok1na
• •
ve mizabufi esfeli keffentifi esfeline beraber ola. Ve niizabufi
ba§1na bir l)al}.<a ta}.<up gllaf-1 evveltifi da]Jilinilfi aclas1nda bir 9engale a~alar
ve l)u}.<}.<ay1
.
mumufi ba§1na ge9tirilp
.
tarI}.<-i mez;kur uzere perkideler. Pes §tibhe
yo}.<dur }.<a9an ki f etil yansa ve mumufi bir }.<1srm f ena bulsa, keffe ile mum yu}.<aru
'
}.<al}.<up niizabdaki on dort ]Janentifi birisinilfi ofii ]JalI }.<alur, pes bi' <;l-<;larure gllaf-1
evvelilfi dalJiline dti§er. •
. ..
~
<
_J I
./ 1·
~
. [~ekil 191/72] ~J / ' , / •
,..___) " '1',_,. J

. I ,./ ~v ./ . r-'
• i <lane Mndu}.<a [vardur:]
~
1
v r---J
;_)
~ ,._)
[Sekil 1911121 I
"-~·
\ r\
~
~ /" ' ' J'
Bacdehu nuhasdan
•
bir
mismarufi ba§lna perkidtip mismar nrJ 1 \ mc-danufi kasesine yapl§duralar bir
vechile ki toganufi ar}.<as1 ve efisesi gllafufi bedenine }.<aynarm§ ola. Ve ol toganufi
mi~ar1nufi a§aga }.<1fa~1 boyrunda perkinmi§ bir mil)ver ilstinde mtitel)arrik olup
bir uc1 boyrunufi i9ine da]Jil olup uc1na bir §i}.<ale vaqc oluna ta ki mi~arufi }.<1fa-i
silflas1 cuJvisine n1untab1}.< ola. Ve toganufi efisesine mu}.<abil g1lafda bir mtidevver
. .
deltik deleler ki bundu}.<a stihuletle 91}.<up toganufi kellesine va~1l ola ve §i}.<leti ile
mi~ar1ru defc idtip 91}.<a ve I.<a~ca-i mi§mac yacnI §emc-dan ~asesinilfi tistine va}.<ic
ola.
• '
Fa~l-1 Sali~ Gulam-1 Mezburufi Ciilus1 i~iin Va4c
- •
- •
,
I 217
•
•
,~I~• •
,.
. -
·· ~ .. • • «:&.
•
...
0 '
~1
•• -
,....._J
. - ' ~)
.' •
~
.. < ... •
If/II
••
•
•
I
•
•

-
Olunan ijaracenilfi Keyfiyyet-i cAmelin Beyan ider

• •
•
ve bu harace
v
cibaretdiir iki -
dl}c1ndan
+
birbirine
-
zav1ye-1
+ +
c
~ayime ilzere mutta~1l ola.
Ve gulam ctilus itdiigi dl}c + •
~a~Ir olup bir sere ~adar ola ve

•
beden-i gulama muntab1~ olan

Q.1Jc tavil olup bir ~ar1~ ola. Ve
kadar
•
ola. Ve harace-i
v
mezbure
beden-i g1lafa yap1~mazd®' ev-
- I
vel bu ~uret ilzerediir ki--/Q.1Jc-1
.
taviliifi ca}ameti ''sin-~'' ~1}c-1
J
·- ,__J
.J. \
kasirilfi ca}ameti ''cayn-y''dhr~ /" ' ' ~

.. ~r~ V /r
~ "" r--((
[~ekil 192/73]
Bacdehu beden-i g1lafda bir

mtidevver deltik dam
v ·
deleler
[~ekil 192/73]
ki mizab-1 benad1kufi
•
esfeline
mutab1k ola. Bacdehu bir mizab dam
+ v
alalar ki mizab-1 benad1kdan evsac ola ve +
•
cumk1 mizab-1 benad1kufi dacf1 kadar ola. Ve bu mizabufi bir taraf1m sedd ideler.
• + • + •
Ve bu mizabufi taraf-1 mesdud1m dalJil-i gllafa muntab1~ ~1lup toganufi efisesine

mu~abil vaqc olunan deliige mul)az;I ~llalar ve bir taraf1 mizab-1 benad1J.<ufi alt1na •
•
vaqc ideler ta ki mizab-1 benad1J.<dan dti~en bundu~alar bu mizaba dti~iip andan ~u

toganufi kellesine va~1l ola. Bacdehu ]Jaraceniifi Q.1Jc-1 tavilini beden-i g1laf
•
•
I 219
•
•
• •
- - ·.........
... ,,,. ~
4 • __J;
r.v
v \;},,
J
•
- ' " / ..
# • •
,
• •
•
.- .
______.._________,_ , ·~4.f'~~ .- .;;, .. .
/ J_.. --:_I r"'-'. 0 ~. / > ~ .__,

·
-
/
"--'
.
./ / / / ./ :=..>
/ / . . '" ~:tLl'-"'.
---.. ) J
. • •
\
-.!. \
~
/ r / / / { ";,,,, • ~
' ....:tt:,'--~
. . .. . . ~l'~t
.
• •
•
•
•

-
iistine va4c ideler bir vechile ki ]J.araceniifi acJas1 g1lafufi acJas1ndan bir sere a§aga
va~ic olup ]J.araceniifi ayag1 deliik iistine va~ic ola. Ve ]J.araceyi ol ma~amda bir
•
•
mi~dar yap1§duralar amma mul)kem etmeyeler.
Bacdehu bir gulam-1 miicevvef diiziip ]J.araceniifi iistine

.
va9c ideler. Gulamufi
tecvifi ]J.araceniifi tecvifine nafiz ola. Ve gulamufi aya~lar1 a§aga ~ar~up ~ol eli
]J.arace iistinde ola ve ~ag elinde ~1119 tutup gogsi ii~tine ar~ur1 va9c itmi§ ola.
Ve gulamufi ~ag elinilfi dirsegini deliip bir mil)ver ge9iireler. Ve mil)veriifi iki
taraflar1ru gulamufi yefilerinde perkideler ta ki gulamufi ~ag eli ~aga ve ~ola l)are-
ket eyleye. Ve mil)ver-i mezbiir1 tamam isti~amet iizere va9c itmeyiip bir mi~dar
miinharif
. vadc
. ideler; Ve dirsegiifi uc1ndaI bir mikdar
. zayid klt=a
. . .koyup g· ulamufi
...__.
yine anufi yarunda bir deliik da]Ji d~ifp ir ipiifi u9ru baglayalar ve gulamufi
•
/
.
~
~ag omuz1nufi alt1nda bir~1$:ara ~~a~··n ucl~ ol mfil5:araya ges:i.ireler ve
v r---J
id]J.al ideler. Ve ipilfi uc1~l ma~amda · i ~lsm idel~
~~. ::0 .
uc1ru bu keffeni.ifi iki taraf1ru(bag!iatytl _:i15e;:ybiYkeffeni.ifi is:ini vu1$:ur itmeye-

ler. Ve niizab-1 benad1~ufi alt1ndaki toganufi ba§1na muttas1l olan mizabufi iistin-
de mizab-1 benad1~a beraber a~a ~oyalar. Pes ~a9an ki niizab-1 benad1~adan bir
bundu~a dii§e, evvela bu keffeniifi ii~tine •
• •
• '
- •
•
•
c.k> ~; I 221
,
•
•
•
•
•
•

-
va~ic olup ~uvvetle va~ic •
olmag1n ~a~Il olup yed-i

• •
gulama mutta~1l olan ipi 9e- •
ker. Pes gulam elindeki seyf- ·-·
le fetiltifi ba§tna 9alup keser,

niteki bacde 't-tecribe zahir
•
olur. Pes ol zamanda keffe

a§aga intip n1Izabufi mesdud
olan taraf1na nazil olur ve r."
• • •I
sidad1nufi tistinde ctilus ider •
ve toganufi ba§1na mu~abil
olan deltige beraber olur

ve bundan ~ofira keffe,Q_t:jn
,.___)
91~up bazufi kellesine ~11
elini \:ekiip refc ider ve ~ /' , v

,J
""'/ 0- y.
(
"-..(_ . - r r_ \ '-;::)
bu ~uret tizere ki §emcanufi -/ V J~_ ~-
ca}ameti ''ya-l>''
.. ve alt1nda-
[~ekil 195/74b]
ki keffentifi calameti ''ha- •
(_' ve mizab-1 benad1~ufi calameti ''vav-J'' ve gllaf-1 evveltifi calameti ''ha-o'' ve

lfu~anun catameti ''ctat-~'' ve ~i~a1enun catameti ''ba-C' ve niizabctaki keffenun
. .
calameti ''elif-1'' ve gllaf-1 ~anintifi ac}as1nda vagc olunan iki ma~aranufi ca}ameti
''ba-~'' ve lJarace i9inde nazil olan baytufi
•
•
•
•
•
.. •
I 223
•
•
•
•
•
•
•
•
C\.) •
.~/,
~ 1· . . .
- .
~ I
~;J • -
'/:' ,. / "
,I - •
.
0 ~ «' ' " .. ;__Jd~j)s, ., ·~
0-;:;-; ,___)
• 0 .
y-r ~' v~
, (
{"'. r (• . ..
0 , ~ .
t ~' -~_, ~~~ 4 ~~

'
I Ill
-
'.
I>V':J
. - """C:- -
J .: v»~tJ) Ct>~, I
•
•
I
•
•

-
ca}ameti ,·,sin-~'' ve yed-i gulamufi ca}ameti ''mim-r'' ve mizab-1 benad1~ alt1n-

da vagc olunan mizabufi ca}ameti ''~ad-~'' ve re=>s-i bazinilfi ca}ameti ''kaf-.:J'' ve
• •
~a~ca-i mi~macufi ca}ameti ''lam-J''dur. •
[~ekil 195/74b]
Pes ~ahirdilr ki ~a9an sab1~an mac}um olan mum keffenilfi ilstine vagc olun-
sa ve yu~arudan ba~1lsa ta ki tamam g1laf-1 ~aninilfi i9ine inilp girse ve mizab-1
benad1~ g1laf-1 ~aninilfi filrcesine vagc olunsa bir vechile ki mizab-1 mezburufi
~ahr1 g1laf-1 evvele milmass olup benad1~ mumufi cismine milmass olsa ve l).u~~a
•
mumufi ba~1na ge9ilp fetil l).u~~anufi deltiginden 91~sa ve mum a~aga inmekle
•
~~ale mi.irtefic olup mal.$:aralar i.isJ:i~\¥nfH' effeni.ifi iki taraflar1na mutta~1l olan
ipi \:ekse ve miim evvel-i leyl~den"'Y;~-;;_~~h6§1asa yap yap miim fena bulup
~
yu~aru ~al~ar ta ki zamandan bir sacflt:v 9er. Pes · , ufi esfelinde vagc olunan
,___J / ' / ' .
keffe bir bundukanufi millbilesl'n<l vnJ:ilrte c olur ~ ol bunduka mizab ilstin-
. r ,/ " ~ .
deki keffeye dti~er ve a- ,.---.. utta~l:19J:a · >i tip gulam
,......__
J ufi yedini tal).rik ider ve
keffe ini.ip mizab i.istine c6f)!S ider. Pes u dul.$:a kefftj en \:Il5:up to£anufi kellesine
, /' ' -./
v~1l olur ve minl.$:fil1ndan ~~p ~eJll'\-~u~fsesi i.istine val.$:ic olur ve gulam
ider ta ki ~abal). olur. ~emc-danufi kasesinde gicenilfi sacatinilfi cadedi
• •
•
•
•
•
J.:> 4 ; I 225
'
•
' •
•
- # .• •
.- - . ... .
•
. J*!'' VJ1.1
I
•
•
•
•
..
•

-
~adar benad1~ cemc olur. Bacde z;alik na~~1 laz1m olanlar1 na~~ idtip dtihn-i
senderiisla t1la idtip gtine~de mul)kem ~ur1dalar ta ki ni9e mtiddet ba~I ~ala.
•
•
Nevc-i Evvelden Sekizinci ~ekl Binkam-1 Katibdilr ki Anufila Sacat-i

Mtisteviyyeden MaQ.I Olan Maclum Olur. Ve Bu Binkamuii Dabt cAm_eli
~emc ilediir ve Taf~Il-i l:lfili 0~ Fa~lda Mezkiirdur
•
Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezburufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider

•
Binkam-1 mezbur cibaretdtir bir mi~macdan yacnI mum ~oyaca~ ki tistinde pi-
rin9den dtizilmi~ bir .g1laf vardur. Ve ol gilafufi esfelinde bir togan vardur ki bir
ki.ire i.istinde 15:ayim o lup arl5:as1~lfgil~takidii:t¢ i.ir. Ve togai:iufi ~ag taraf1nda kase
/ I fJ
tistinde bir serir vardur ki ve serir tistjn.de bir 'Katib vardur ki elinde bir ~alem •
./ 1·
tutm1~dur ve ol kalemtifi ,al~1nda SYf'\r ·· tin.de bir dayire resm olm1~dur; on dart
bu9li~ ctize ta~sim olunlJlI/ ve yin ,er ti on be~ ~e ta~sim olunrm~dur. Ve
I ,
~a9an ki mi~dari ve va9c1,--
~acli1m o1'1i § c 1laf-1 m§foura gurub-1 §ems 15:at:lnda
idhal olunsa ve tog· anufi lninkar1n&
v Q •
bir
T "- ,
i i.~
~rd1nca ~ be~·
'"S
bunduka
•
vadc
•
olunsa r
ki 15:alemini.ifi bll§l ol calamete v~idi6J.J& macium olur ki giceni.ifi sacatinden

bir derece ge9mi~dtir ve bu tislub tizere ctiz-be-ctiz l)areket ider ta ki on be~inci
ctiz[e] va~1l olur. Pes giceden bir sacat ge9tip fi'l-l)al toganufi
• •
•
•
- •
- •
I 227
• -
-
•
- .
. ,,,.
~
t/,J'~ ', ~·
.
~
-
,..,, ' •
_, ..)_ ;.. ~'
#
••
,,,. • 4 .,,,•
•
•
•

-
agz1ndan. bir bundu~a 91~up kasentifi tistine dti§ef Ve her sacat ba§Inda ])al bu
minval tizeredtir.
• - •
Fa~l-1 SanI G1lafufi ve Mevgic-i Benad1I.cufi cAmeli Beyan1ndadur

. .
~ebehden mum §eklinde bir g1laf dtizeler tul1 dart ~ar1§ ola. Ve binkam-1
sab1~da me~kiir olan tizere irtifa[c1] bir bu9u~ ~art§ bir §emc-dan etegi dti[z]tip
tistine kasesini yap1§duralar. Ve ol kasentifi ortas1m deleler ve gilaf1 ol deltige
~o~alar ta ki g1lafufi esfeli yire va~1l ola. Ve gilaf1 kaseye yapi§duralar amma
.
mu])kem itmeyeler. Ve bu g1lafufi m~f1nda bundu~a ~1gaca~ ~adar bir ]J.ar~ ide-
•
ler. ~ekl[i] siib11$.[an] meikiir ~~Th{\_a_ J~/~ bir togan di.izi.ip g1liifufi esfeline
yapi§duralar bir vechile ki togaooif efisesinttr~~ic olan deltik g1lafufi 1J.ar~1na
/ , •
muntab1~ ola. Bacdehu bir mizab yacnI ol . dtizeler 1>-Vwl1 g1lafufi taraf1ndan esfe-
,...___J /' ' / .
line var1nca ola. Ve bu m1 - 1 ol ma ~Mr I§dur~. Pes eger toganufi agz1na
. I , ~
bir bundu~a vag~ idtip i9ffi!Ye def= it ' r mJpbufi b$Jna girtip esfelinden 91~ar.
? ~
Bacdehu bir mizab dabf~zeler }lil1
~ / .
! '
~arlar ola kt§emc~i
~
machudede farg olu-
mezbiirufi i9ine birbiri yamnda vagc olundu~da tamam on dart bundu~a ~1gup
mizabdan artu~ bo§ yir. ~almaya. Ve bu mizabufi kenar1nufi ytiksekligi ve i9intifi

•
eni bundu~alarufi ~utr1 ~adar olup be§ §ibr zayid ola. Bacdehu bu mizabufi ba§In-
da ar~as1 tistinde bir reze vagc idtip ol
• •
• '
- •
•
•
•
I 229
• •
• • • " ; / ' It
• • '...).)Dj;,!1 \ ~ ~
t •
~
. -.
~~~-~yD., ~.)~L
•
. -·
" ..
•
. . ,;F7. ., ~'J~~ ~
•
. . . '. . . . - J~~
•
•
;-- J
- •
- -
•
•.
_w
,J
•
•
•

-
rezeye l)al~a ta~alar ve bu mizabuii esfelini sedd ideler. Ve bu m1zab1 gllafufi

i9ine id]Jal idiip gllafufi ]Jar~1 yamndan gllafufi dalJiline miil~a~ olan mizabuii
•
ba§andan a§aga ~o~alar ta ki mizab-1 benad1~ufi ba§1 ki l)al~alu olan tarafdur,

harkufi
v •
esfeline beraber ola. Ve bu mizabuii alt1na bir manic vadc
•
ideler ki bu
mi~dardan a§aga inmeye.
Ve bu mizab mizab-1 evveliifi i9inde bir vechile va~~c ola ki l)al~as1ndan yu~aru
9ekilse siihuletle miirtefic olup ~afa etraf1na l)areket itmeye. Bacdehu doganufi
agz1na bir bundu~a va9c idiip i9eriiye defc ideler ta ki mizab-1 ~aniniifi i9ine dii-
§iip esfelinde ~arar ide. Bacdehu bir bundu~a <latµ defc ideler ta ki bundu~a-i
ulanufi iistinde ~arar ·ide. Bu iislub iizere_tamam on dart <lane bundu~ay1 mizaba
........-. _J '! . I I< J .
idl)al ideler ta ki on dOrdinci bU~ .~ · ufl--a.y-si~da bir no15:ta toganufi efisesinde

...__.
va~ic olan ]Jar~ufi esfeline beraber ola. ~ ger l)al~a)Jir bundu~anufi ~uµ-1 ~adar
•
~
yu15:aru s:ekilse on dOrdin~undv~~ ao.~ gz1ndB tekerlentip s:115:a. BaCdehu
benad115:ufi taraf~1 mesdii~ togan¥e-s sindeki b~ beraber ola ve on dOrt
r ' / / ' ~r~

BaCdehu 15:ur§undan dOrt y-'ef<lJPr · _3.ir~ali' dtizeler ve rnizabdan yaruru
mizabuii tul1 ~adar miinehher ideler yacnI bir m~dar oyalar ta ki esfel-i gllafa
id]Jal olundu~da mizabuii iahr1 ~i~aleniifi nehri i9ine va~ic olup mizab-1 mezbur
~~aleniifi i9inde siihuletle iniip 91~m_aga manic olmaya. Ve ol ~~aleniifi •
• '
-
•
- •
J=> 4 ; I 231
•
• I'
t.)1J_, .. ••-'faJJt;.)J~ J
. . .. . ~
.. I
4'~' ,, •
• • .. • 4 ~
• •
. - . . . . •
...
•
•
•

-
ba§1nda riehriifi ~ag1nda ve sol1nda birbirine mu~abil iki reze v-aqc ideler ve her
nehreye bir ipiifi uc1ru baglayalar. Bacdehu daijil-i gllafda gar~-1 bundu~anufi ~ag
•
•
taraf1nda ve ~ol taraf1nda iki ma~aralar vaqc ideler ve ~i~aleniifi iplerini daijil-i
gllafa miimass oldug1 l)alde yu~aru ~aldurup ol ma~aralara ge9iire. Bir seffud
yacni §i§ gibi bir demiir alalar ki tul1 §emc-i machudufi a~dar-1 n1aclumesi ~adar
- -
olup iki ~adar zayid ola. Ve bu seffudufi uc1ru deliip ol iki ipiifi uc1ru bir yire cemc
'
idiip bu deliige baglayalar. Ve bu seffudufi iplere mutta~1l olan taraf1m ~i~aleniifi
nehrine id]Jal idiip a§aga ba~alar ta ki mizab-1 benad1~ufi ~ahr1na siihuletle mtimass
ola. Pes bu ~amanda ~~ale §emctifi a~sanu ~adar yu~aru ~al~ar. Ve ol zan1anda
seffudufi taraf-1 a]Jer~ne nul)asdan bir ~ur~ vaqc ideler ki viiscati §emciifi esfeliniifi
µrna~ mi~dar1 ~ur~dan t~ra v11<a ve ~~~-1 'se:ti1ida mul)kem yap1§duralar ta ki •
~ur~-1 mezbilr u~a mi.iv a~~ ola. BJ«:d~

,.._._)
~ ~ur~urr-:fugarunufi b~1ndan tarafda
~~
da vadc
•
olunan halkay1
• •
b~~alkay
~·
'a der
"-0 ~ l'
•
··:i
··p' i'kisini cenfic
,....__)
ideler. Pes bu zamanda
mizab-1 benad1~ aijir-i l)addt:q.e dek nazi ' lun sefud:iialJ.i aijir-i l)addine dek nazil
~ / " ' ' -/~
bundu~alar hirer hirer toganufi agz1ndan 91~maga ba§lar. Bu vaqc
• '
-
•
•
•
I 233
• •
.. - ..,_,,,_,,,°';..,!
-. ~
•
..
.. . . .
• :=.>./" •
/ ,.......
' -
.
'
•
•
•
.,
•
-
• •
•
•
•

-
§ekl-i evveltifi 1Jilaf1dur. Eger mizab-1 benad1}.< yine §ekl-i evvefdeki tislub tizere
camel olunsa dalJ.i cayizdtir.
• - •
Fa~l-1 Sali~ Serir Ostinde Mevc;lfiC Olan Katibiifi cAmelini Beyan

ider
~ebehden bir murabbac ya mtidevver serir dtizeler.ki aya}.<lar1 kasentifi tistine

mevguc ola. Ve ma}.<am-1 mezbura mtinasib nu]Jasdan bir ~ab~ dtizeler ki hey=>et-i
ktittab tizere ctilus idtip bir dizini uzadup bir dizini diktip ve ~ol elini ~ol dizi tis-
tine }.<oyup $ag elinde bir }.<alem tuta ki ba§l §alJ~ufi a§aga serir tistine ]Javale ola.
Bacdehu nuhasdan
•
bir makarailtizeler
• / ,
ki · ti<.&vvef olup g· ayetde hafif
v
ola. Ve •
bu ma}.<aranufi vagc1 bir }.<a9 defca g~mi: ti/r. Ve bu µfu,}.<aranufi }.<al1fil1g1 ol }.<adar
,.....___) / "
~./ ' . . ~ . .
ip ol m~aranufi iistine b~ kerre '~a. e..,J>U'nufi t~Il}inde mul;ikem ihtimam
ideler. Ve ol m~aranufi n:,§Jinda bir rez vac.J.c idele~erkezine bir mil).ver ges:ii-
Bacdehu serirtifi ortas1ru deltip §emc-danufi kasesini dalJ.i deleler ve mi]Jveri

§emc-danufi alt1ndan ~~ i9ine idlJ.al idtip mi]Jvertifi uc1 uzun olan taraf1ru kasentifi
•
deltigine ~o}.<alar ta ki serirtifi deltiginden ta§ra 91}.<a ol }.<adar ki katibtifi esfeline

da1Jil ola. Ve mi]Jvertifi }.<a~Ir olan taraf1nufi alt1na ar}.<ur1 bir nesne vagc idtip tistine
' .
bir deltiklti boncu}.< yap1§durup mi]Jvertifi uc1ru anufi i9ine }.<oyalar ta ki
• '
- •
- •
J=>- 4 ; I 235
·- •-
•
•
..
• t ,,. ',o
0 / /~J(..,.
- .. - . . l
-
..-tts..- - -·
- ... . - .
•
.f • • • •
~ ~~".J/J'.e.,l:•,a'
- .
- .•
- .
•
•
•

-
mil)ver dondiikde mekamndan zayil olmaya. •
Ba~dehu gilafufi esfelinde kaseye l)a}.<}.<1nca bir 1Jar}.< ideler ki i9inde bir ip vaqc
•
•
olunsa siihuletle l)areket ide. Ve iki ma}.<ara diiziip ma}.<aralar1 birbirine id1Jal
idiip ol ipleri §emc-danufi i9inde kaseniifi alt1na yapt§duralar
.
bir vechile ki birisi
gilafufi 1Jar}.<1nufi aclas1na beraber olup birisi da1Ji bufia mu}.<abil olup ikisi biiyiik
ma}.<aranufi taraf1nda va}.<ic ola. Ve ikisiniifi da1Ji nehri yacnI ip }.<oyaca}.< yiri biiyiik
ma}.<aranufi rezesine beraber ola. Bacdehu bir mul)kem biikilmi§ ip alalar ve orta-
s1ru biiyiik ma}.<aranufi rezesine baglayalar. Ve bir uc1ru 1Jar}.<-1 gilaf semtinde vaqc
olunan ma}.<araya ge9iireler ve uc1m a§aga ~ar}.<1dup ~i}.<aleniifi esfeline baglayalar.
Ve ipiifi bir uc1ru biiyiik ma}.<araya bir kerre ~ardu}.<dan ~ofira o bir ma}.<araya ge-
....__.
~i}.<ale biiyiil\1ll~. ara ~i}.<ale

•
ki yu[}.<a]ru l)areket ider, ile miJiver <loner ve kii9iik

/
.
~
a§aga iner. ~J /' ' / · >0-/'
Pes katlb1 ser1r ustlne~<.ic 1del r t 1 >Sf~ arQ-1 ~ire mumass olmaga 15:ar1b
olur. Ve katibilfi yilzi to~~dan tarafa aQc olunur, §e 15:aleminilfi b~1 seriri.ifi
ard1na
. tok1nmag·
. . a karib
. olu~J~ daM
J.·vu r ~/ -1 ta 'in~iifi
/ ( iistine ki iistindeki katibi ihata
..
itmi§dilr. Bacdehu 15:alemilfi b~yj~i j l}9;;,.,bik!ayire iistinde bir calamet va<.lc
ideler. Bacdehu §emciifi dibini deliip se udufi ba§tnda vaqc olunan }.<ur~ufi iistine
vaqc idiip seffudufi ba§tm §en1ciifi deliigine ~o}.<alar. Ve bu §en1ciifi ev~af1 ale 't-
taf~Il §ekl-i sab1}.<da mez;kurdur. B acd_e z;alik §emciifi •
• •
• '
- •
•
•
I 237
, - ; . • ~.\ ~ 0 • • ) ~ •
"
,,. ~ -
~ /_:?,:, e.l'.
~ •
,. ..
•
•
-. .
• • •
•
•
- J .. • •
-
~
-.. "' #!.. •• • • - ---..j
, ,...__;
-.
• ..
..
•
• • :>~:'
• •
• • • -
J
• • ... 'f
-...
. ~.J'I
•
•
•
•

-
ba§tm a§aga ba~alar ta ki gilafufi i\inde gayib ala. Ve §ekl-i sabi~da mev~uf alan
l)_u~a gibi bir l)_u~~a dtiztip gilafufi ba§1na ge9tireler ve dondtireler ta ki §emctifi
•
tal)rikiyle 91~maya. Ve katibtifi ~alemintifi ba§tm imtil)an idtip goreler ki ibtida

vaq.c alunan calamete mu~abil almI§ m1dur ki mu~abil alma~ laz1mdur.
•
•
• '
- •
•
•
I 239
••
...
I
•
•
be-derece ve sacat-be-sacat milrur ider ta ki gice tamam olur' ~emc~danufi kasesinde

sacat-i .ma<Jiye cadedince benad11.< cemc olur. Bacde ialik mi~macufi alt1na bir ~al)ife
•
yap1~durup da1Jilinde mev<Juc olan maI.<aralar1· setr ideler ve nal.<~1 laz1m olanlar1
nal.<~ idilp senderus1la [sile]ler ve gilne~[de] I.<ur1da[lar.]
Ve binkam-1 mezburufi fehmi asan olmal.< i9iln ta~vir olunup bacz-1 meva<Jicde
calayim va<Jc olund1: ~emcanufi calameti ''elif-1''' glafll;fi calameti ''1.<af-J''' I.<ur~ufi
calameti ''ba-~'', bilyilk ~~alenilfi ca}ameti ''~ad-<Y'' ve gllafa mutta~1l olan iki
maI.<aranufi calametleri ''l)a-(.' ve seffudufi calameti ~'dal-:;,'' ve I.<ur~ufi rezesinilfi
calameti ''ha-o'', kil9ilk ~il.<alenilfi calameti ''za-j'' ve bilyilk maI.<aranufi serirden
bariz olan taraf1nufi .calameti ''nun-0'' ve re=>s-i ~emcada va9c olunan l)ul.<I.<anufi
v / IN . v.
'--
ca}ameti ''lam-J'' ve kasenilfi calan1eti"'y ta- '' ve bily)i.k maI.<aranufi iki taraf1nda
./
~
• •
•
•
•
•
I 24 1
•
•
•
'
~ '.,-';;,
' •
' ~(..*-
• a:: c
--
. • -- J-
0 '
•
• •
• •
. - ,.
.
'
•
•
•
•
~emclediir ve AJJval iki Fa~lda Miibeyyendiir •
Fa~l-1 EvveI Binkam-1 Mezbfirufi. Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
Binkam-1 mezbfir bir mi~macdur ki

r
tistinde ~ebehden bir gllaf vardur. ·v e ol
gllafufi esfelinde bir togan vardur ki ken- •
dere yacnI 91ra~ma tistinde oturup ar~as1- ••
m ve efisesini gllafa vaqc itmi~dtir. Ve

•
"
ol toganufi ·mi~ar-1 esfeli l).areket ider
•
• -
vech-i me~rfih tizere. Ve tog· anun sag~I
""""· -~ \ - ·1 (
J
"5 • •
•
- . . . a b. h( ~--di _J_ _ I v •
taraf 1nd a k ase ust1n e rr ~au~ ft.a5 1z1 ~ '--fJ
tistine 9oktip ve ~ol dizini dikmi~ ve"'~
ellerini bir yire .cemc idup/j omuz a~ I'-2 "'

durrm~ ve ~ag elinde bara$.\ar yacnI [...] 2
"-~
gllafa - •
[~ekil 206/75a]
•
• •
•
•
27 Metinde yaz1lmas1 beklenen miiteradif kelime yaz1hnam1§ .

•
• • •
•
•
I 243
..
•
-
f
••
• 4't '. •
0 0
.y
'fl " ' . •
1! .
9 . •
,- - ..
I
-• •..
•
_':.:I/~?(~.
-
\ /
•
, •
• •
•
. •
,,,.
•
•
•
•

-
doniip diz}erini gogsine cemc idiip ~o} e}iy}e tutml§ Ve ~ag e}ini uzadup parmag1m
beden-i gllafda mevgiic olan iki ytiz sekse[n] no~tanuii evveli iistine vagc itmi§ .
•
Ve her ~a9an ki §emca-i mac}iime gllafa vagc olunur ve benad1~ mi~ar-1 baziye
vagc olunur ve fetile evvel va~tde i§ca} olunur, ol zamanda maymunuii parmag1
evvel-i caJayim iistindediir. Bacde z;alik ~arrad yacm niaymum gottiren §ab~ may-
- -
mum yap yap aga9la yu~aru ~aldurur ta ki maymun parmag1m ikinci no~taya
'
vagc ider ki sacat-i miisteviyyeden bir derecediir. Ve bu iisliib iizere derece-be-

derece refc idiip on be§ oldug1 zamanda bir sacat ge9mi§ olur. Ve ol l)Inde togan
agz1ndan bir miihre 91~arup kase-i §emc-dan iizere atar ve yine sacat-be-sacat bu
•
iisliib iizere camel zuhiir ider. + •
gilafufi munta~af1nda iki ~f.re va : c i

iel r ~yenfu:i1~.r--_)
~iin birbiri i\:inde iki mizab
r--'
vru;tc ideler. Ve bundan ~o~ nul).asdan i §ab~ dtiz~r ki ~ag dizintifi tistine otu-
~ag bliziis1nufi tistine ve ayasltl'ufi ~ffl ~<!_~nh1;::om1§ ola. Ve ayas1nufi i\:i ve

bileginiiii ve dirseginiiii i9leri miicevvetolup uylug1 ve sa~1 ta mi§macufi dalJiline
91~1nca miicevvef ola. Ve bu tecvifiiii viiscati ol ~adar ola ki nul)asdan bir ince
.
de~al yacm ~lrl~ siihiiletle gire. Ve ol de~aluii ba§1na bir ~ur~ vagc ideler ve ol •
~ur~uii ba§1na va~f-1 sab1~ iizere nul)asdan

•
• '
-
•
•
•
~~; I 245
•
•
•
-~
r!... •
~
~\I-·,. ' • • • ~ . .~.
• -
•
,. ...
. )
•
'
..
..
•
I
•
•

-
bir ~lrd yacm maymun oturdalar

ve ~arrad ~ag eliyle de~al1 tut-
• •
11ll~ ola. Bacdehu kasentifi de~al •
••
~
i9tin vagc olunan ~a~b1nufi yaruna I
~ahr-1 kaseye bir ma~arail~a~ide
ler bir vechile ki dekal-1

•
mezbiir
sakb-1
- . mezkiira
- duhiil itdtikde ol
'-'
ma~aranufi nehrine to~1nmaga •
karib
•
ola. Bacdehu dekalufi
••
esfe-
lini deleler ve bir mul)kem iptifi
rundki .. 1 /
a ma.k araya ge9ure er ve "'-~
f --
'--- ~_,
uc1ru dondtirtip ~i~alentil!_J esfe- /' ./ /
'
r\
]Jar~ idtip ipi ol ]Jar~a id]Jatid~ler. /'.. , ,
Q / . "
•
~ r/"' ·r - •
~il}:ale 3.§aga ~~ U I
'
mum yt¢aru l}:all}:up J
iner, m:tzab-1 benad1k• ve dekal

•
ikisi da]Ji yap yap yu~aru 91~ar ve

[~ekil 213/76b]
derece-be-derece ve sacat-be-sacat
camel ~uhiir ider ta alJir-i leyle var1nca. •
Ve ez;hana ta~r:tb i9tin binkam-1 n1ezbiir ta~vir olunup calayim vagc olund1:
~emctifi
-s calameti ''~In-
"5
t.''
~'
g·1lafufi ''kaf' -.:..\' .kursufi
•
''lam-elif-JI'' sikalentifi
'-·
''kaf-
•
-
J'', ma~aralarufi ''ta-w'', seffudufi ''cayn-t' ve de~alufi ''dal-~'' ve bekre-i •
•
•
I 247
•
•
•
• • > '
,.,. -:>
.
. . .
. - • ~
' =
•
i. ,. ~ - \ • ,.
~-1•• 9-..14,.,~~ ~
. " . .. . ~
• • ' . ,
f • J\,;;''-:"./';~ .:J ~.-' \.J.. •
• . - )
':
.. ' ..... .. .
.. ,.J,,,.,
,,,. - • .ir_"'.)/.::I..
'
·Y:o-
. .. IJ W f~~
. . #
- ' '
~
~ t;
\ (;
. 1· ' ~ - - \;
. ?) • !.ti 'J!<~
.... l!f!. ' ? (> ;/
~,'5, \;"' j;,~ f;.:; I

•
;--.J • • - -
,....__) ~
. ~ ~ \;;, t--~t; I'. ·;, v . .

. - . .. ~
. . . . ..
' Ii ....
\
C> ilt...
..:)
~
•
.
~
J
. ~r'?'-'J!~..l!;;)~
" . •
___,f \IJ.>'~ .
•
- \
- .
• •
(,._, .-.,,,
•
• •
•
I
•
•

-
dekalufi ,·,za-J·'' ve karradufi ''lam-J'' ve klrdufi ''ha:- t.'' ve hukkanufi ''ta-..b'' ve

+ + + + + + + +
re=>s-i baziniifi calameti ''ya'' -<..>''dur. Bacde zalik na].<~1 laz1m olanlar na].<~ olunup
• ++
senderiislana ve mehma-emken tahsin oluna: · +
[~ekil 213/76b]
Nev<=-i Evvelden On1nc1 ~ekl Binkam-1 Ebvabdur ki Anu:fila Sacat-i •
Miisteviyyeden [MaQ.I Olan] Maclum Olur. Ve Bu Binkamuii DalJt cAmeli

~emc ilediir ve Taf~il-i Al}.vali iki Fa~lda Beyan Olunmt§dur
Fa~l-1 Evvel Bip.kam-1 Mezbfirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider

-· _J~ -1 -I<.) .
'c-
•
}$:1rd yo}$:dur. Ve bunufi ziyfu::lesi bud£" · §emc-dar;@_ vevresinde on dOrt }$:apu
,.---- ,___
lup ivinden bir §ab~ v11$:a~ iki sacat g dtikde iki~apu av1Iup tivinci sacatde
irti:tac1 card1 isbac kadar ola ve nehriniifi muhiti ol kadar ola ki mii=>mmin fard olu-
• + • • • + •
nan on dort J.<1sm uzunl1g1 J.<adar ip ol ma].<aranufi nehrine bir kerre ~ar1la. Ve ol
.
ma].<aranufi merkezine bir mil)ver ge9iireler; u9lar1 iki tarafdan azacu].< 91).<a.
• •
•
•
•
•
I 249
•
~ ..
.... # 4' •
•
•
. . . . . , ,,r.J~->· • -.,
•
,,.. ,
. . ,. .• "'
·,PJ!. 4 .>}~
•
•
•
•
•
•
-
.. •
•
• I •
'
t - • t
•
•
\ ""· ..
- ·~
----~~ • ~~ J i> _,_, 0, J

.- . """
~
. . .1!,
# -
• •
•
•
'

-
Ve bu §einc-danufi ayag1 sayir §emc-danlardan ba§ parmag1 eni· ~adar uzun ola.
Ve gilaf1 §emc-dan i9ine id]Jal itdiigi gilafufi esfelini arq-1 §emc-dandan ol ~adar
• •
yu~aru vaqc ideler. Ve §emc-danufi [esfeliniifi]· i9ine bir ar~ur1 nesne yapt§dura-
28
lar ve ortas1na bir deliiklii boncu~ yapt§durup mil).veriifi bir uc1m afia ge9iiriip bir
uc1m gilafufi esfeline yapt§llU§ ~aljifeniifi merkezine ge9iireler. Ve ma~aranufi
nehrinde yacnI ip ~oyaca~ yirinde bir reze vaqc ideler ve ol rezeye bu ipiifi orta-
•
s1m baglayalar. Bacdehu bir kii9iik ma~ara diiziip gilafufi esfeline yapt§duralar
bir vechile ki bu ma~aranufi nehri biiyiik ma~aranufi rezesine beraber ola. Ve
ipi kii9iik ~a~araya ge9iiriip yu~aru ~alduralar ve kasesiniifi alt1nda gilafufi vaqc
olunmt§ iistinde bir IJla~araya ge9iireler. Ve ol ma~amda gilaf1 deliip ipi da]Jil-i
dab-I vru;l< ideler ki anufi Q__ajµ neh~ bU' ~ k;,Wfil5:aran6fi. rezesine berliber ola. Ve
,____) ~...r
rezeye me§diid olan ipii~ir uc1 ,/ ,ujiik-./ , a~aray ir kerre ~ardu~dan ~ofira
bu makaranufi
. nehrine varl~
~
ideler~ ve y· e karu
. kat<lurup
. ,__)
kaseniifi zahr1na
. ya-
pt§illl§ bir ma~ara[ya] ge9;iitjip uc1ru a ~·a sar~1data1 ve otuz dirhem bir §i~ale
~ / " , , A
baglayalar. Pes bu l:)Inde btfyµ
~
'~ale/n~ · l"l'<
r-.
mag1n kii9iik
/
§~ale ma~araya
\1~1nca milrtefi< olm1§dur. Ve ~\ar/l@)b .. ~ ·~~~le ref olur, afia mutt<ll?ll olan ip
gefi§er ve biiyiik ma~araya ~ar1lur ve kii9iik §i~ale nazil olur
• '
-
28 Metinde ''ikinlifi" ~eklinde imla edilmi~. •
•
I 251
\
-
• I ~
. I~ . .. ~J,.v.,.,.
'
. . . .. '
. ~
- . "'
. •
;
-.
""' -,
•
"
'
•
•
•

-
l).atta arQ.~1 §emc-dan ~arib olur ve anufi ipi btiytik ma~aradan 9iziltir ve btiytik
ma~ara bir kerre tamam <loner. Pes bu Qinde btiytik ma~aranufi satl).inda bir seffud
•
•
yacru demtirden bir §i§ gibi ~itca yapt§duralar ki bir m~dar ma~aranufi enine
uzandu~dan ~ofira zaviye-i ~ayime tizere yu[~a]ru ~al~up dikile ta ki §emc-danufi
kasesine ~arib ola ve her ~a9an ki btiytik ma~ara done, bu seffud-1 munta~1b dalJt
- -
anufila bile done.

•
Fa~l-1 Sani ~apularufi ve 01 ~apulardan iahir Olan E§lJa~ufi

Keyfiyyet-i
.
cAmelin Beyan ider
mulJitintifi aclfu;1ndan ~tilti~ine (g~iir~e §i_. -µwe ...__.

1):3.yim oldul):dan ~ofira \'.eV-
resinde on dart bab ]Jar~ ideler ki bit_ti}rl den bucd1 peraber ola ve irtifacJar1 ve
•
sicaJar1 dalJt beraber ola. :vi her ~uia1kf ~ nad ~tip sericti'l-1).areke rezeler
esfelinde bir §a~iyye yacru bir pare vaqc-ideler. Bacdehu bu ~uret tizere nul).asdan
bir halka
• •
dtizeler ve ol
• •
••
~
'-5
••
[~ekil 217/77]
•
•
I 253
.,, •
,,,,.
_,,, J' t) ,,./,,
#
. . . . . ~ /
• ,,,.,..~ ~ ~', -:..a.:i • rJ.:: :> &> : ~~:). ;
. :. Ju~.J.r\\;l-'., ~J_,l, ~
•
~:. . .) v J
•
ff
•
=? -
0
•
•
•
..
•

-
• •
[~ekil 217/77] •
l)al~anufi 9evresini on dart ~isma ta~sim ideler ve her ~isma bir gurab vagc ideler
•
yacnibalta ytizi gibi bir egri nesne ge9tireler. Ve ol gurablarufi ba§lar1ru hep bir sem-
te vagc ideler. Ve ol l)al~al1 §emc-danufi i9ine ~oyup v~ gilaf1 l)al~aya ~oyup §emc-
danufi ac}as1na ya~1n yire dek ~alduralar ta ki her gurabufi ba§l bir baba beraber
ol[a.] Pes l)al~ay1 ol ma~am[da] dart §a'.?iyye ile gilafufi 9evresine yapt§duralar.
Bacdehu her §a]J.~ufi esfelindeki §a'.?iyyeyi bir gurab tizere vagc idtip her §a]J.~1 ba-
§tndan rezeye ve esfelinden gurab tistine tac}I~ ideler. Pes her ~a9an ki btiytik
ma~ara l)areket ider, anufi satl)inda vagc olunan seffiid dalJ.i l)areket idtip ebvabufi
mu~abilesinde devr ider. Ve sef~dJ!fi 1;1c1 ~§ba~ufi esfelinde vac;tc olunan §a~iyye-
1
'--
/ , •
Ve l)al~a-i mezbiire bundan mu~acl1 m ta~vir , up etraf1nda vagc olunan

,.....__ / ' /
§a'.?iyye ve bir §alJ~ufi '.?almpa

r--'
mtil~ajf ol "~~fe ki 9w
,..__
)galle ~apunufi ac}as1ndaki
rezeye ve esfelinden bir ~,faiyye ile gu - a miil~~.§f, ale't-taf~il t<ll?vir olunup
~ /"' ' , ~
caiayim vac;tc olunrm§dur: / r "--, / / '/ ( '
Ijal~afiUil ca}ameti ''~ad-0'°'', -A _a ,G ca}ameti ''~af-J'', dayir-i gtlafufi
calameti ''ya-l>''ve §a'.?iyyelertifi calameti
~
''ba-~''dur. . Bacde zalik ~iiret-i mi§mac1
ta~vir idtip calayim v~gc ideltim: ~emcanufi ca}ameti ''elif-1'', gilafufi ''cim-c_",
kursufi
. . ''ba-~'' hukkanufi
.. '· ..
''sin- ''
~'-·
sikalentifi ''ha-o''
• •
• '
- •
•
•
I 255
•
•
,.
• ..
. - .
• "'t •
' •
•
• •
256 I BiRiNCi NEVc - Tercume-i Hiyel •
• •
mizab-1 benad1kufi ''dal-~'' •

•
'
seffiidufi ''za- j'', btiytik
• •
ma~aranufi ca}ameti ''vav-J''dur. •
Ve btiytik ~i~alentifi esfeline

•
mutta~1l olan ijaytufi calameti

''lam-elif-J!'' ve ol ijaytufi evvela
I
mtirur itdtigi kti9tik ma~aranufi > I ..-
calameti ''niin-0'' ve saniyen •
mtiriir itdtigi kti9tik ma~aranufi u•
caJameti ''mim-r''dttr.
taraf-1
•
aheri
v
•
l. 9 .,_.,,.
•
•
J
evveltifi caJameti ''kaf-~'' ve '5
••
babdan iuhiir iden §ab~ufi •

•
calameti ''ya-<.>'' bu §ekl tizere J •
..
zikr ti beyan olunm1§dur: [~ekil 218/78a]
• •
[~ekil 218/78a]
• '
• •
•
•
I 257
•
·~J~:>J ti>
-· ••
•
- ' -
..,
- .
•
••
•
•
~
•
7
-
• •
Jt.P~
• ( ~--- __[-~ [ r
•
'· •
~
.. . 1·
... .~ 0 ..,..
·~· ~-
.., . -
.... ' "
)
•
,
1"g
'
•
• •
! ••
8
I
-·
•
•
I
•
•
258 I iKiNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
Pes zahirdtir
•
ki sab1kan
•
maclum ve •
•
machud olan §emca g1laf i9inde }.<ur~ tisti-
. -
ne vaqc olunsa ve ba§ina l)u}.<}.<a ge9ti[r]se- •
ler, tal)l.<I}.<an bti ytik ~i}.<al e mtirtefic o1ur v e

}.<ur~1
.
gottiren seffud ~i}.<alentifi i9ine
-
nazil
olur. Ve }.<a9an ki mum yanup ~i}.<ale yap
yap a§aga iner ve seffud }.<ur~1 }.<aldurur, •
J
btiytik ma}.<ara <loner ve anufi tistindeki •
seffud gurablar tistindeki §a~iyyeleri defc

•
idtip her sacat ba§In<;fa bir §alJ~ gurabdan

l5
..
. ,. ., . d b. ··1'/ k-
V e toganun agz1n an ir mu1u e as~e f N
·-- •
1·
dti§e ta ki on dart sacat ~£tip "
~abj~ o "r / ~
•
,.____)
ve kasede caded-i sacat-f.adar ~~ /

cemc olur. Bacde zalik b~am-1 ' rnezb 1 /
- ~
mehma-emken telvin W ·_tal)sin ia·· / [~ekil 227 /79a]

~ 7 " ' "- v
nfil5:§1 Iaz1m olan mevfu;J.ici6i_ r ~ idup ' ~ ( ;
yaglayalar.
Ve nevc-i evvel bu ma}.<amda tamam olup nevc-i ~aniyeye §tiruc olund1.
Kitab-1 Meikurdan ikinci Neve Mecfilis-i ~araba Lay~ Olur ~firetler

ve Aynalar Beyamndadur. Ve Bu Nevcden Da\}1 ·on ~ekl Me~kiirdur
• •
Nev<=-i Saniden Sekl-i Evvel Bir Kase YacnI ~adel)diir Ki Meclis-i

~arabda l:liikm ider ve Bu ~ekliiii Al;tvali iki Fa~lda Miibeyyendiir
• '
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezbiirufi ~tfat1n1 ve Macnas1n1 Beyan ider
~ekl-i mezbur gtimi§den ya pirin9den dtizilmi§ bir }.<adel)dtir ve §ekli

•
mtistatildtir
•
•
- •
I 259
•
•
•
• •
•
•
'
•
•••
•
'~.v./ ··~
o
l'V. ',J ;J ~.,/(
•
Lr:' I
•
•
I
..
•
•
•

-
ve dibi <latµ mtistatildtir. Ve ol ~adel)tifi bir mtisattal). ~apag1 vardur ki mu]Jarrem

yacnI yar1~lar1 ve kefgir gibi deltikleri [vardur.] Ve ol ~apagufi ortas1nda bir
.
•
latif ~ubbe vardur ve ~ubbentifi tistinde bir ~U§ vardur ki mi~ar1m a9rm§tir. Ve
~adel)tifi kenar1na ~arib yirde bir latif emzigi vardur. Her ~a9an ki sa~I ~adel)-i
mezbur1
.
meclistifi ortas1na gettirtir .
ve ~apag1nufi tistinden yap yap §arab1 doker,
pes §arab ~apagufi deltiklerinden ~adel)tifi i9ine a~ar ve ~ubbe tistindeki ~U§ devr
•
idtip mul)kem oter ta ki ~adel) tolar ve ~U§ otmekten vaz geltir ve erbab-1 meclis-
den birine togru ba§Im uzadur. pes sa~I ~adel)i ol §a]J~a ~unar. 01 §ab~ dalJ-t §arab1
~adel)tifi e~ziginden i9er. Eger ~adel)tifi i9indeki §arab1 tamam i9erse sa~I ~adel)i
alup yine toldurmag.a me§gfil olur. Eger tamam i9meytip ~adel)de bir mi~dar
~adel)-i mezbiiruii ~iireti 12!!9ur: /' ' / , / ~

. ~
[~ekil 227/79a]
J
' '
?
-.!. \
:::J
r \1 -J ·
~- 0 .
Gunu§den brr ~adel) duzeler ki mtiitfeiv~f&Imayup tularu ola ve ayaya gelecek

~adar dibi ola. Ve ol ~adel)e bir g1ta yacnI ~apa~ ve ortti dtizeler ki ortas1nda bir
latif ~ubbesi ola. Ve ol.g1tay1 kefgir gibi gottiri deleler. Bacdehu gtimi§den bir ~az
•
§eklini dtizeler ki iki aya~lar1 budlari yamnda l)arekete ~abil ola. Ve iki bud1nufi
aras1ndan ~armna murabbac bir deltik ola. Ve bu g1tay1
' •
•
•
- •
•
•
•
(,. • f#/
~- _,;)~J-\;
. ~
o • ,..,) _, J • • L.;
,•
_,IJ'"' ~
•
•
•
•
•

-
~adel)ilfi ·ustinden ~aldurup ~adel)ilfi kenar1ndan iki parma~ · a~aga bir glta-1
mtisattal)
.
dal]t dilztip 9evresinden ~adel)e mul)kem yap1~duralar. Bacdehu bu
• •
gltanufi canib-i ~adel)e milmass olan yirinde bir gar~-1 milstatil ideler ki dalJil-i
kadehe
• •
nafiz- ola. Bacdehu ol harkufi
v •
card1
•
kadar
•
carid• bir mizab alalar ki tul1
•
gltadan
.
~adel)ilfi dibine irecek ~adar
.
ola. Ve ol m1zab1 gar~-1 mezbiira idgal idilp
kenarlar1m ~adel)tifi dalJiline yap1~dura ve aclas1nufi dayirini gltaya yap1~duralar
'
ve ba~1 a9u~ ~ala; l)atta gltanufi ilstine ~u dokile, milctemic olup ol mizaba bir
ugurdan girtip tegannu~ eyleye ve mizabufi esfelinden ~adel)e 91~a. Ve ~a9an ki
mizabdan tarafa egeler, ~adel)ilfi i9indeki ~arab mizabufi esfelinden ba~1na 91~ar .
•
Bacdehu ol gltanufi mizaba mu~abil olan taraf1nda kaseye milmass bir delilk
...__.
glta-y1 evveltifi ~ubbesi alt1na 91~arup~e1 a ilsliib-1 y.ab1~ ilzere bundu~a-i ~afir
•
/
.
~
vaqc ideler. Pes eger gltan~ ilstin ~ dkjl-Se -zab~ alJil olur ve ~adel)tifi i9in-
/ ,.__J
. ~ v ;_)
BaCc.iehu nul)iisdan b9 afif ~ur~ a a ar ki ~uµ-$abiI-i ~adel).e miil~al}. olan
vech-i ~ur~dan arpa ~adar l).~l_yy:Si !~a'.rtnal}. uzum ~adar IJiiric ola. Ve
~ur~ufi etraf1nda yigirmi mi~dar1 calamet vaqc idilp her calametden merkez-i ~ur~a
togru bir batt 9ekeler ve ol 1J.attlar1 keseler ta ki ~u~ yelekleri gibi
•
• •
• '
- •
•
•
I 263
-
-
•
~~
. .
·\,_r
. .. .. v·. ;1~ . . . . ,
. .
•
,,. ~
- r"~!,) o/J'!-;/ ~.,J _, ,~
.;.;~ - '-'~....to/JV 1blf'V~~' :.~

•
\
·\_, oy\
,,. - - . - . . -
•
Jo/. :.. ., ..
,.1
-
·~;I->. ._ ..
b.0.1 ;_ • • \_:.' ~~.).I'\.$
/1- .. -
I ..
rJ.;.J.., I ·- · ~, ·... ' . · (i_:.e-A;~f1:'~ ; .~

L
• -
•
~ ' .-.. - \- \ . \ ;r
J
, •
o L;I • • . - J
.~tf
.. ~ I ':~-'A- - '--' Jv~..-1.
t
Jo .. A) 6' •
•
.. l>J-~\_;,1· I
I . 1· J
~4.,. • 01 I .. ~ 1 }_;, t.
.._, .JW""""'.. • ,___- ) • ,. • e.r'Y~ r!_r
. - . I / k / r:-- i ..
~- 0 -
..J~ ',J,,j:> >.JJLl'± ·• vJJ - · t.v,..,~ •~.\ls

. ? 1
. . -
. . . , ~J / /. / ( ~ . - : --
- J-
, .
Jf~~ ' -~
..
• "" •
'
•
•
•
•

-
•
" ••>
ola. Ve ol yelekler etraf1m
mu])arref ideler bu §ekl ilzere
•
ki i.<ur~un ca1ameti ''l.ia-C' ve

etraf1ndaki
•
kitca}arufi
• •
ca}ameti
''ba-~''dur:
- .
[~ekil 229/80]
..• ,,• .
Bacdehu mihverilfi
•
kasir
• •
olan taraf1m g1tanufi merkezi-

ne vaqc ideler ta ki }.<ur~ g1taya
•
to}.<1nmaga }.<arib o la. B acdehu - · ~ I -,( J
-1_J v
_J \ -
( ~---
bir g1ta da]Ji dilzilp merkezini / .v £} •
/'" [~ekil 229/80]
deleler ve ortas1m bir mi}.<dar °"' ./ ~
,____J /' " / .
kezine idbal ideler. Ve ~biib-1 .

~./ "' " -
- e IJ19iliil ola~yirini da]Ji delilp ilnbiib-1
~afiri gitadan ta§ra s:11$:ara~ Ve bu git ufi da]Ji s:~sini 1$:adel)ilfi dabiline ya-
, /" ' '" -./
Bacdehu kasenilfi yamm deleler bir vechile ki delilgilfi uc1 iki g1tanufi orta-
s1nda mizab ilstine 91~a. Ve ol delilge bir latif emzik ge9ilreler; togru dikililp
turdu}.<dan ~ofua bir mi}.<dar uc1 egile. Bacdehu sab1}.<an gilmi§den ma~niic olan
g1tay1 }.<ade])ilfi ilstine vaqc ideler ta ki g1tanufi kenarlar1 }.<ade])ilfi kenarlar1ndan
. .
a§aga inilp }.<ade])ilfi kenar1 g1tanufi i9inde }.<ala ve ol ])alde yap1§duralar. Ve
mi])verilfi uc1m bu g1tanufi }.<ubbesinilfi merkezinden ta§ra .
•
•
•
•
I 265
'
.. .
•
.,
•
'
•
0
•
..
(
~ {\ I f <;J
\ J--- - ---:..
•
-
tA-a • •j
• 0 .. • .r. ',JI
6 ,,!'
'--.;f) .:.
~. ~. ~ ~/...
. ......·.,,..!la -
.- •
. ,
t
•
I
::> O/~J :J ~ ..,,.

. -
0 • 'r'.I.!)
"', ..........
~ "..1·:.t.;.: /9 • ~
..
•
•
'

-
91~arup ~·azufi ~armna ge9tireler bir vechile ki aya~lar1 ~ubbeye -to~1nmaga ~arib
ola. Ve bundu~a-i ~afir mil).vertifi yamnda ~ubbentifi aclas1na mtirtefic ola.
•
•
Pes ~ahirdtir ki ~a9an g1ta-i evveltifi tistine ~arab dokilse deltiklerinden ge9tip
g1ta-i ~aniyeye va~1l olur ve anufi deltiginden a~up dulabufi
.
~anadlar1 tistine a~ar .
Pes-dulab1 ve mil).veri dondtirtip ~az1 dondtirtir ve andan g1ta-i ~ali~e va~1l olup
ve g1ta-i ~ali~ mizabdan tarafa mayil olmag1n ve satl).i~da va~1l olan ~arab mizaba
girtir ve te]J.annu~ idtip mizabufi taraf-1 a]J.erinden ~adel).e 91~ar ve ~adel). i9indeki
havay1 tinbuba tard idtip bundu~a-i ~afire va~1l olur. Pes ~ada l).a~1l olup ~azufi
~adas1dur ~ann iderler. Ve ~a9an ki ~adel).tifi emziginden i9ilse ~adel).tifi tarig olan
taraf1na hava tolar, eger bir mi~dar i9meytip terk iderse yine ~adel).e rticuc itdtikde
~ !~ -~ 1~ J .
havay1 tard idi.ip 1?ada Q.~11 olut v; 1

Hi-4~ 2gi maclum olur. Yi.iz kerre dal;)i
·-......-
•
i9ers e ]).al boyledtir. /' , 1·
/
~
•
oluna~adehtifi ..... + •
bacd-1 mevadicine
• +
·.a.ia..a.y4 ' '

r--' r--_)
calameti "mim-i" ve diil~fi calameti " a-'-;-"" 15:az~ )alameti "lam-J" ve gita-i
ve
bundu~a-i ~afirtifi calameti ''nun-0'' ve emzigtifi calameti ''ta-.b''dur.
Nevc-i Saniden ~ekl-i SanI Bir ~adel}.dilr ki Meclis-i ~arabda l:ltikm •
ider YacnI Erbab-1 Meclisden Kadeh

• •
ki Virilmek Gerekdiir
•
• '
- •
•
•
J:> ~; I 267
~; ~~
l el~
- •• - ·-..J
r,.,,"7 v>
.-\ '
~
- .._ :..J""i - • • ~
t I
•
•
tF """'
~ ~.
.1111.
~
•
~~ ... ~:,..;~ . ~
.
.)
•
•
'

-
Am Tacyin ider. Ve bu ~ade}J.iifi AQvfili iki Fa~lda Mei;lctirdur
Fa~l-1 Evvel ~ade]J.-i Mezbfirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
Bu ~adel)tifi ~ekli ~adel)-i sab1~ufi ~ekli gibidilr, lakin bu ~adel)tifi gltas1 yacru
ortilsi mtisattal) degildtir belki btiylik ~ubbedtir ki ~adel)iifi kenar1ndan mtirtefic
olm1~dur. Ve bu ~ubbeniifi tistinde va~f-1 sab1~ ilzere bir ~az vardur. Ve said
bu ~adel)i meclise getilrtir, ortaya ~or ve munfa~1l olur. Pes ~adel)tifi ilstindeki
~az bir zaman devr idilp oter ve erbab-1 meclisilfi birisinilfi mu~abilesinde ~arar
ider. Pes sa~I ~adel)i ~aldurup ol ~ag~a ~unar. Eger tamam i9erse alup yine tol-
•
durur ve illa kubbe ilstindeki k.az (jtiip ta1111am ir.medti0oini haber virtir ta ki ctimle
. . -. -~~ \ -'I I~ :;' "
ehl-i meclis agah olurlar ve tathaJll t ¢illeKfe{ ki;<iderler.
..__.
Ve her kerre ki 1$:adel;tde .
•
:::J /' ' / . -/"•

~" ~I
,..._, v
Fa~l-1 SanI ~adeli··t-\ ezb~ y_9yyet-2h\meli Beyan1ndadur
? :::J
~adel)-i evvel ~eklind ~ \ · ~acte:b- , ·zilpr"mizab~e glta-i ~ali~i ve dulab1 ve
' (
. . ~ . (r- . - r '-;.) .
mu~lul$: til$:ac1 gibi bir !$:apal):. yapiTaf · rifa:f evvel yirine bir 1$:ubbe dtizeler ki
esfelinilfi vtiscati kadehilfi aclas1nufi vtiscati kadar ola. Ve ol kubbenilfi tistine bir
+ • • •
uzun ve yogun boymn.dilzilp anufi tistinde bir top vaQ_c ideler ki ortas1 deltik ola.
-
Bacdehu glta-i ~aninilfi merkezine ki dulabufi mil)veri ge9mi~dilr, bir ilnbub vaQ_c
idilp mil)veri anufi i9ine ~oyup ikisini
. dalJi ~ubbenilfi tistindeki topufi .acJas1na
~alduralar. Ve mil)vertifi uc1m topufi deltiginden 91~arup ~azufi ~armna ~o~lar.
Ve tinbub-1 safir
•
dalu
v
• '
- •
•
•
~ ~; I 269
...
-·
. _,
- - /~/~
. ~ '
. ...
~
•
I
•
•

-
gita-i §a11§e mill~a~ olup gita-i §aninilfi delilginden. ~ubbenilfi ·b oyruna 91~a ve
bundu~a-i
.
~afir topufi i9inde ~arar ide .
• •
•
Bacdehu gita-i §aninilfi §a~b1nda vazc olunan sidadufi ilstine bir §a~iyye ya-
p1§duralar ki 9ubu~ gibi milrtefic olup ~ubbenilfi yarunda
.
bir delilkden ta§ra 91~a.
Ve ·ol §a~iyyenilfi uc1na bir reze ve rezeye bir l).al~a ta~alar. Ve bundan ~ofira
~ubbenilfi esfelini ~adel).ilfi kenar1na yap1§duralar. Ve ~ubbenilfi aclas1na bir delilk

delilp billbiile-i ~amc ge9ilreler yacnI bir emzik ki esfeli tar olup aclas1 vasic ola,
fi-zamanina afia huni dirler. Ve anufi dam
v
ilstine bir reze ve bir halka
•
takalar ki + • +
§a~iyye-i sidadufi l).al~as1na mu~abil va~ic ola.

•
Bacde ialik ~i1ret-i ~adel)i ~teJUfir i~j.iP tefhim is:in caiayim va<;lc idelilm:
•
A
gita-i §anide vaqc29 olunan babufi ''mim7 '' ve gita-i ~nilfi merkezinde vaqc olu-
,.....__1 " v .
nan ilnbubufi ca}ameti ''kafl
•
.. ,, Ve"-' ~
J <.J
ii , ..''""'.)h
JU _: $a
• ··n ''1-.-;Z
l~ 0'' Ve dulabufi ''vav-
1
.)
'' Ve
r--' r---_)
l).al~a-i ~amcufi "lJa-t" ve~del).ilfi emz ·nilfi calamg >"dal-.:."dur bu §ekl ilzere:
~ /' ' '" J
• •
•
•
29 Metinde ''vadic''
• •
• •
•
• I 27 1
).y~~r":.·
• ... ·~f. s •,J. '/) • :> s • • tfs ~"- J' • / ,., ;,
. , .. .
•
Jr• . - • - .• ." ...
• •,. .,\
v Ji-" v. • •,; (., ~
\ ti'- • ""'
~
,.
'.. ' :,.~
] .• "'
-
•
- . . . 0./.
. .. - . •
• •
••t....;):J, .>J • ~'

•
~
J,::, \~.t'J1:.J~
~-~ . -. '..!!' J •
-\
~..,. •
.- \
•
•
; ~ -
1-!J
..
#
- •
•
•
• •
•
•
•

-
•
J
• •
. •
-.> ~
. ._,,..
•
•
• ,.....__ )
,.____)
•
,...._J
~./
,.--j
~
~
r--
..!. \
,
• [~ekil 233/81]
. .
Pes ~ahirdtir ki ~a9an ki gita-i ~anintifi bab1 mesdiid iken btilbtile-i ~amcdan
§arab ~oyulsa ve sa~I ~adel)i gottirtip meclise gettirse ve ortaya ~oyarken dtizel-
•
dtir gibi olup §a~iyye-i sidadufi l)al~as1ru refc eyleye, gita-i ~am tistinde cemc olan
• '
§arab deltiginden gita-i ~ali~e a~ar ve diilaba to~1nup mil)ver <loner ve tistindeki
~az da]Ji <loner ve §arab n1Izabdan ~adel)e va~1l olup i9indeki havay1 tinbiib-1
~afire tard idtip ~ada l)a~1l olur ta ki ~ubbede cemc olan §arab ctimleten kaseye
dahil olur. Pes kubbe
'-' . tistindeki kaz
. ·
•
• •
•
•
I 273
•
I
-
,. ,,
~ .. I
•
•
•
...
~
•• J
< I •
I •°/ '"
<"'V
. y
'
•
•
• • •
•
•
•
•
' ./ ' . /
- (
• •
.)~fl~~,
- -- . .. .
V..,!~ {$~t'-:f -~.!?
• •
0
.-
• •
•
'-
•
•
.. • • •
•
• •
••
•
• •
•
•
••
I
•
• ••
•
•
- .
•
• ..
• •
•
•
•
•

-
kimiifi mu~abilesinde ~arar iderse sa~I ~adel.ri afia teklif ider. Eger tamam i\erse
alup yine toldurur ve illa ~ubbe iistindeki ~az 9a~1rup tamam i\mediigin icJam
•
ider. •
Nevc-i Saniden ~ekl-i Sali§ Bir Sekldiir ki Meclis-i ~arabda l:Iilkm

ider ve ~adeI:i Kime Virilmek Gerekdiir An1 Ta'yin ider. Ve Bu ~eklii:ii
Taf~Ili Be§ Fa~lda Mezkurdur .
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
~ekl-i mezbiir bir murabbac serirdiir ki her taraf1 beraberdiir ve her 91Jc1 iki
/ I N
oyma derabzini vardur. Ve seririifi il~nde bir---cariye oturup ~ag eliyle ~ura]Ji •
,/ 1·
bogaz1ndan tutm1~dur; ~ura -niifi e_,8'(~ · ~ dizinufi j.istine ~om1~dur ve ofiinde
~L v / ./ ~
bir ~ade]) turur. Ve cari~iifi etra)l~dar~er- ~iifi dort~af1nda dart [direk] dikil-
,__1 ' dtii -
,..___ J
mi~diir ki her diregiifi tul~i ~art~ r. a·rekler sei; ··n aya~lar1 iistinde va~ic
ITU§dur ki tUl1 iki buvul): l):ar~ . Ve oYl):a:. f( ryzinde ve esfeline l):arib yirde
rev§en yacnI tal).ta-pii§ §eklindebir lj.{ftl~r ~J;-rru; ki iistinde dOrt cari ye oturml§dur.
Biriniifi elinde nay vardur ki uc1m agz1na ~orm~dur ve biriniifi elinde deff vardur
ve biriniifi elinde cud vardur ve biriniifi dizi iizerinde bir tabl vardur ki ziinnarla
• +
gerdenine a~1l1111~dur.
Ve bu rev~eniifi iistinde eyvan ~eklinde bir mi])rab vardur, ol mi])rabda bir

ra~~a~ vardur ki bir top iistinde ba~m1~dur. Ve bu ~a~rufi iistinde bu ~a~rdan
•
•
-
•
•
•
I 275
. -. -
- ~
- •
•
-
•
..
• • •
•
• •
• •
• '
•
•
I
•
•
.. •, •
•
•
•
•

-
evsac bir · ~a~r dalµ vardur ki ol ~a~rufi yilzinde iki ~anadlu blr bah vardur ki
~apanm1~dur. Ve bu ~a~rufi tistinde bir ~ubbe vardur ve ~ubbentifi tistinde bir at
•
ve anufi tistinde bir ~ab~ vardur ki elinde bir ruml) yacm stifiil tutup uc1yla a~aga
i~aret itmi~dilr.
Ve bu ~ekltifi macnas1 budur ki· il9 ~l!cay1 yacm serir ile cariyeyi ve ~a~r ile
cevariyi ve ra~~a~ ve ~a~r-1 acla ile tarisi meclise getilrilp her ~lfay1 birbirinilfi
tistine va9c iderler ve l)ali ilzere turur ta ki ~tilti~-i sacat mi~dar1 ge9er' bir avaze
peyda olur. Pes taris at1yla yap yap devr ider bir vechile ki erbab-1 meclisilfi her
biri kendti mu~abilesinde ~arar ider, ~lgar. Ve ra~~a~ ~ol tarafa m~f devre devr
ider ve ~ag tarafa rube devre devr ider ve ba~1 ve elleri dalµ l)areket ider ve iki
I<
,..-...c. _J-: . • J .
ellerinde s:arpare vardur. Ve cl ~· .~- .ufl~ ~evrde gah iki ayag1 top tistine
...__.
ba~up gah bir ayag1m ba~ar. Ve nay-~enn.-y1m bir veJhile 9alar ki erbab-1 meclis
•
/
.
~
i§idtir ve sayir cevarI dalµ~erin4~ ala5-1 1 hvi i~cmal iderler. Ve bir zaman
, / r---J
birisine uzadur, cevarI sa~olurlar. SerI .shndeki cfil1ire ~ag elinde tutup turdug1
• + + + • ~ • ./1 - -\ '--;)
~ ~
mesneye ~unar ve yine 1$:adel)i yirine fa 'Ve yine ta1$:riben §iilii§-i sacat ges:dtikde
bu ma~iile l)arekat ~uhiir ider ta ki yigirmi nevbete ~arib olur. Pes ~a~r-1 aclada
va9c olunan ~apu a91lup i9inden
•
• •
•
•
- •
- •
J-:>- ~; I 277
•
f . _, ~J ~- \ "'• ...
~,;_.:.fO •Ill'~ f ~~_).).)~~../." . f
• • ,,, •,,,
~ ·-• ~
- ---
•
-- -- ~ .
I
•
A;,1}'0.1)., ~ -'>'t~~~:r u . - •. ~j "'- -

- - - .. ~-
'
J
•
-
•
•

•
bir §ab~ ~ahir olur ki ~ag eliyle

i§aret ider ki ]Jazinede §arab az
•
~alrm§dur, anca~ iki ~adel) ~i~ar
ve bu iki parmag1yla i§aret ider.

Pes eger ~al)ib-i meclis murad
idintirse emr ider, yine ]Jaz1neye
§arab toldururlar. Pes yine tisliib-1 l.5
..
sab1k• tizere harekat ve etvar

• •
zuhur
•
ider. Ve e§kal-i mez;kure bir yire

•
cemc olundukda
•
bu siiret
• •
•
vakic olur:
•
[~ekil 238/82] /'

/
---1 / / ~~:ta!.!_J
,..__;
Fasl-1
. I /// ~
. SanI
- Senriin=Ye
/ .7
Esatiniifi ve Eiinde ~!lfil:iI
Tutan Cariyeniifi Keyf~et-i / , ,
cAmeli Beyan1ndadur ;; ~/
r / V:
c
. , .f--4'~.............~~-_....~~~"'
''-J' _,,(r:__ i· ~~
. . ,_ u J-
Bir serir dtizeler ki aya~lar1 [~ekil 23 8/82]

dogme
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
I 279
loJ)~\d'-'1:
• •
,
~A>~·~\
, ~ . -
' \
I • •, .,
•
" b ,. 1 •
(? 0
•
••
, '
1· >
'\ I
~
•
• •
••
•
' ... \
'
•
•I
.. •
•
" <'
••
••
} \
- •
•
' ..
I
'• 4'/t, ~
• \
~
1 • ~\_,. ..~;/ • -
- •"" .
~,£>);\.,I ~
··L ... ~ .,_,_,lo,
- O).Jl:>_f
- • ,,,. ' - .. .. •
..
•
..
•

-
tucdan oia ve ar\].1 ba19.rdan ve mehma-emken ve derabzin1eri tucdan olup

mu~annac ola. Ve derabzintifi irtifac1 dart parma].< ola. Ve serirtifi §ekl[i] murabbac
•
. -
olup her \].1Jc1 bir J.<adrde olup iki§er J.<arl§ ola. Ve serir tistine bir cariye vaq.c ideler
ki murabbac oturup ~ag elinde pirin9den bir ~ural)I tuta. Ve ol ~ural)I iki 19.tca ola:
ortas1ndan
-
esfeline dek bir J.<1tca ve-
yine ortas1ndan ba§1na var1nca bir J.<1tca ola.
Ve ol iki 19.tcay1 birbirine yirle§dtirtip yap1§durmayalar. Bacdehu m~f-1 acJas1ndan
'
kenar1nufi i9ine nu~asdan bir J.<ur~ ].<apayup etraf1m ].<alayla mu~em yap1§duralar
ta ki m~f-1 ~ural)I gibi olup ba§1ndan §arab ya ~u ].<oysalar tola. Bacdehu ol J.<ur~ufi
merkezinden msf-1 surahintifi kenar1na var1nca bir uzun hark ideler ki card1 msf-1
• • • • '-' + • +
card-1 isbac ola. Ve ol harkufi ortas1nda kurs tistinde iki reze vadc ideler ki birisi
+ • · '-' + • + •
gibi btikeler ve bu tarafuii__iy.~f1ru ~r~-, b~1na i.ideler. Mil)vertifi ortas1ru
hark
v •
vardur ta ki
• •
•
•
- •
•
•
I 2s1
•
•
.,..,._.~
•
, ;, . · v · ,;-/_,IJJ~I - •
. -
~...1t,.11_,1 -
,.
• • •
•
[~v.]
•
~avlecan ol ]Jar~da siihuletle l)areket ider ve ol ]Jar~ufi ca}ameti ''mim-,''dtir.
[~ekil 239/83] • . -
•
Bacdehu cariye ~ag dizini ki argdan bir mi~dar mtirtefic olup lakin tamam
munta~1b degildtir, ac}as1ndan bir deltik deleler ki serirtifi alt1na ve bu deluge
bir tinbub ge9tireler ki ~al1fil1g1 ol ~adar ola ki ~a[ v ]lecanufi uc1 gticle girmege
~abil ola. Ve bu tinbubufi bir uc1ru rtikbentifi ac}as1tia yap1§durup ve bir uc1ru
serirtifi ~ahr1na yap1§duralar. Bacdehu ~avlecanufi uc1ru cariyentifi dizine ge9en
tinbubufi uc1na gticle ge9tireler ta ki ~ural)I cariyentifi dizine to~1nmaga ~arib ola.
Ve ikisintifi cemc oldug1 yiri re~a~la yap1§duralar. Ve ~ural)Intifi ru~f-1 esfelini
•
rusf-1 ac}as1na icade ideler

+
• •
•
'
•
• •
•
•
[~ekil 239/83]
• •
•
•
I 2s3
•
•
•
-
•
•
•
\
\ •
"
~;.,_,,ll .
' ' .
-
.f•
. .- ,
~ I
)
.
.
,
..
. . f ~
• · ~<
:,J~ ~ '~
•
, • 1 \,Jli~f- .. ~f,
~-
-----...!.___~ l__sr-- ::--- J
' ~·~~-___.......~- r-~...J/

/be
~
o I
~I
---1
,-J
'
..
_,
'' •.0 ·<2.>

•
•
•
'

-
bir vechiie ki )Jar~1 a§aga va~ic olup ~avlecan ol )Jar~ufi i9inde l)areket ide. Ve
~ura])Intifi dibini ba§tndan be§ dirhem ~a~Il ideler ta ki bi't-tabc cariyentifi dizi
•
tistine ctiliis idtip ba§tndan tarafa mayil ola. Ve ~a9an ki ~avlecandan §arab ~ucud
ide, ~ura])Intifi ~adr1na dokile ve ol ~adar cemc ola ki m~f-1 aclas1 ~a~Il olup meyl
ide ve ~ura])Intifi ba§l egiltip i9indeki §arab cariyentifi ofiindeki ~avlecandan ~adr-1
~ura])Iye §arab ~ucud ide, cereyam mu~at1c olmaya. Ve ~a9an ki §arabufi ~ucud1
•
mu~at1c ola, ~ura])Intifi ~adr1 )Jafif olup mtirtefic ola ve yine tisliib-1 evvel tizere
kararide.
•
.
Bacdehu ·§ebehden mticevvef dart direk dtizeler ki her birintifi µil1 iki ~art§
ola ve alt1na ~acideler vagc ideler ki direkler anlarufi tistinde ~arar eyleye. Ve
I
."--'
ol ~acideler tistinde ~arar

•
eyleye. Bacqefiu her diregi J .erirtifi bir rtikni tizere vagc
. /
~
ideler bir vechile ki ricl-i~rlre ~afib" ave c-riye)'$(~0~1nmaya. Direkleri arg-1
'./ .v ./ r-'
. J / :--J
r--' ,..___)
Bacelehu serirtiii ~ahr11¢)n bir delti eleler ki ~yentiii ~ol taraf1nda v~ic
etraf1nda re~a~la yapt§duralar ve bir taraf1m direge nafiz; olan deltige yapt§du-
rup bir taraf1m cariyentifi rtikbesine nafiz; olan tinbiibufi taraf1na yapt§duralar ta
ki diregtifi ba§tna ~u ~oyulsa ol mizaba da]Jil olup andan ~avlecana ~ucud idtip
surahintifi
• •
sadr1na
•
muntas1b
•
ola.
.
Bacdehu §ebehden bir ~adel) dtizeler vtiscati ol ~adar ola ki i9ine
•
•
- •
30 Metinde kelime ''erkek'' §eklinde imla edilmi§. •
[71 b]
•
•
Jy- 4 ; I 2s5
•
.~ -
~ t.\ .. • ' .; • • •
• ~"'~· ~ / ' • •,J/ ~ _....,
.
- . - . . - .
. ., ,, . , ..
•
~ .. '
. -
... ' ~ -··) - '.J ~ .. ~./~"' ,. 'J .:>v../'
·- ., "' - / . I
• ,. • )
,,. .- .. -~ ~ ~-
~.}ti
}
~ . . ? '· "' r- J -
~J " ~ .. f1, I . v;;~ . .J..fr• - .)~O~ ' •

• • ;1'• • .. • · .,. /. - • ,,. •
,;;.Y ' :.. '4 J / • ~ ( I• "' -
- -·.•
. ' - . -
.
\;; ,,,, - . .
t, . - / .... . - .. . - .
. ... . .- ,_ - ,. - •
~ ;, ~ " ~ ">' • .. ~ ~ ./ •
. • ,,. 04'
-
.. ;;_
,,,•
'
.
••
••
•
[~v ']
•
•
•

-
ii9 ytiz d1rhem ~u ~iga. Ve bu }.<adel)i cariye ofiinde. serir iistine vaQ_c ideler. Ve
cariyentifi ~ol elin }.<adel).iifi kenar1na vaQ_c ideler ve
•
~ag elini datµ nul).asdan dtiziip
•
mtimkin oldu}.<9a ]Jafif ideler. Ve cariyentifi yefiini vasic ideler ve elini yefiiifi i9ine
~o}.<up ve bilegine ar}.<ur1 bir mil).ver ge9iireler ki iistinde bilek a§aga ve yu}.<aru
l).areket ide. Ve ayas1 ve parma}.<lar1 ~ural)lniifi boyru ustinde ~ural)lyi tutar §eklin-
- -
de ola. Ve yapt§IDl§ olmaya ta ki ~ural)lntifi ba§t a§aga egildiik9e el datµ bile ine
•
ve yine yu}.<aru }.<aldu[r]du}.<da bile }.<al}.<a.

•
. Salis
Fasl-1 . . ve Cevarintifi ve Rakkasufi
- - iki Kasrufi . . . ve Kasr-1
. .
Sanide Z:ahir Olan ~all~ufi ve Faristifi Keyfiyyet-i Acmalini Beyan
• •
Ider ~. I /< .J J \ J
( / ~--- -1_J.vV Nr
.,____
~ebehden bir murabbac }.<a~r diizel~ki

•
carQ.1 iki d}regtifi ma-beynintifi vtiscati
/
.
ideler ki bu ~aQife 15:lli?ru~iizidiir.'\i'e 15:lli?rufi es:fmine bir tabal.5: yap1~duralar
diregtifi iistinde cadet iizere ~~ride:V~. alfu.fi ha§l cariyeniifi ba§lllUfi 9evre-
'-/ ./1/"' - -\~ '-;) /
sine geliip ba§llla to}.<1nmaya. Ve ol nil . aoufi ba§l iistinde ar}.<ur1 bir reV§en yacni
ta1Jta-pii§ §eklinde bir ~al)lfe vaQ_c ideler ki }.<a~rufi bir taraf1ndan bir taraf1na va~1l
ola. Ve ol rev§entifi kenar1na I.<i~a derabzin vaQ_c ideler. Ve bu rev§entifi tistinde
•
nul).asdan diizilmi§ dart cariye vaQ_c ideler ki ar}.<alar1 }.<a~ra yapt§IDl§ ola.
Ve ol • •
• '
-
•
•
I 2s7
•
'
•,
- ()v1 •
•
•
•
-
• •
t)
tJ;. _,J..) ,.,,;;.)
-• -
' jJ -. .
•
•
&I ,.•, ,,\o,v_,, -
• •
_,,.~
.JI~ 1-7. •, -
- •
I
•
•
cariyelerden 1.<a~rufi ~o} taraf1nda val.<ic olan cariyeniifi elinde nay vardur ki UCI-
ru agz1na
.
I.<om1~dur ve anufi yarunda deftafe val.<ic olm1~dur ve anufi yarunda
•
cavvade ve anufi yarundaki I.<a~rufi ~ag taraf1nda tabbaledtir ki uylug1 tistine bir
tabl 1.<oyup ztinnarla boyruna a~llll~dur. Ve nay-zentifi acqas1ndan bir cuqvufi l)are-
keti- yol.<dur, amma deffafentifi vaqc1- budur ki deffi ~ol elinde mul)arref tutuf ~ag
elintifi parmaI.<lar1 deff tistindedtir ve bilegi gomlegintifi yefiine dalJil olup arI.<ur1
'
vaqc olunllll~ bir mil)ver tistinde a~aga ve yul.<aru fi 'l-ctimle inl)iraf tizere l)areket
ider. Bilegtifi uc1 bir ]Jarl.<dan dalJil-i I.<a~ra girmi~dtir ve §al.<Il olmag1n mtinl)att
val.<ic olm1~dur ve alt1nda bir
•
~a~iyyentifi taraf1 val.<ic olm1~dur ki ol ~a~iyye orta-
s1ndan bir mil)ver tistinde l)areket ider. Ve ol ~a~iyyentifi bir taraf1 dalJil-i I.<a~rda
mtinbas1tdur bu suret tizere: -· _J--: \ - (_; · / <
. . ( ~--- _f__J [/ / J
/ N
_y '-.:...-
[~ekil 242/84a-b]
.. ,...___J /'
< ' v'
~
.
1·
elintifi e~abici cudufi evt~ tizere v-. i 1 dur. V_::j cud-1 mezbur maca-evtar
~ /" ' '" v

de fi'l-ciimle inl;tiraf iizere /
~
rv / "/ ( ( 0- (
• •
•
•
[~ekil 242/84b]
•
•
I -
~ ~..
. ..I I 289
•
-
•
,,.
•
.. - \ ...
~' . - ~
.,,~
l
·\.> -: - . ~
>'fA..
. . :. ~
' ,." .
• ,
..
, .... ,, •
• •
- •
[~vr]
•
..
•

-
esfele ve 'acJaya l).areket ider. Ve bileginiiii UCl ~adr-i l).acetten zayid olup da]Jil-i
~a~rda miinbas1tdur. Ve tabbaleniiii tabl1 <latµ miinl).arif va~ic olup ~ol eliniiii
•
e~abici tabluii bir yiiziniiii iistinde va~ic olup ~ag eliniiii e~abici <latµ ~oluii bir
yiiziniiii iistinde va~ic olffil§dUr. Ve yine ~ag eliniiii bilegi yeiii i9inde tabluii
inl).iraf1na miinasib oldug1 l).alde esfele ve acJaya l).areket ider. Ve yine bilegiiii
uc1 iislub-1 sab1~ iizere ~a~ra da]Jil olffil§dur. Eger bir nesne ile a§aga ba~1lsa ve
'
yine terk olunsa yed miirtefic olup yine tabluii iistine va~c olur. Ve bundan ~oiira
mu~addem mezkur olan elleriiii <latµ al).vali boylediir.
Bacdehu ·cevariniiii ru=>us1ndan erfac vech-i ~a~rda eyvan gibi bir mil).rab diize-
ler ki irti:ffic1 bir ~ar1§ ·ola. Bacdehu kagad-_1 mu~avvadan lJ.afif ve miicevvefbir top
--. _..;-: -. I< .) .
diizeler merkezinde ve murabl§ac d · ·· -aS!ijp[ ~ murabbac mil).ver ge9iireler ki
/ i fJ
...__.
µJ.11 bir sere ola ve mil).veriiii uc1 topd,~'O ~adar bar' ola ki arg-1 eyvanda vaqc
•
ac e u ir _ §a'"'~-1 r . a~ ~ur 1 u ·~ .ar1 ..· eJ aga an . 1~a go e

r--'5 r--.)
diiziip iki ayal$:1ar di.izel~e ~ol ayag ir reze il§Oiilegi.ifi i~ine bir vechile
---.'1/. " "' r--.. ( (

taraf1 top i.istinde §abit ola. Ve--.i_K1 t:~d ··~r;ki brteklerinden mil).verler tis tinde
yeii i9inde l).areket ide ve u9lar1nda 9arpare ola ve ba§l <latµ boymndan goiilekler
ya~as1na bir mil).verle
• •
•
•
•
•
•
•
•
•
J-z> 4 _; I 291
•
'
•
• ..
•
I
•
'

-
• •
vagc ideler ta ki devr iderken l)areket eyleye. •
Ba~dehu J.<a~rufi dayirintifi aclas1nda muJ.<arnas gibi mu]Jarreceler vagc ideler ta

•
•
ki J.<a~rufi aclas1 esfelinden her tarafdan ti9er parma}.< vasic ola. Bacdehu bu J.<a~rufi
aclas1na beraber bir J.<a~r dalJt vagc ideler ki irtifac1 bir bu9uJ.<
.
J.<arl§ ola. Ve ol J.<a~rufi
yiizinde iki J.<anadlu bir bab vagc oluna ve ol J.<apunufi i9in bir §ab~ turacaJ.< J.<adar
bir beyt ola. Ve ol §alJ~ufi ayaJ.<lar1 bir mil)ver iistinde yagc olunup ol mil)veriifi iki
taraflar1 iki boncuJ.<lar i9ine vagc olunup ol boncuJ.<lar arQ.-1 beytde ~abit ola. Ve
§ab~-1 mezbiir nul)asdan diiziliip ~ag elini yuJ.<aru J.<aldurup ayas1m bast eylemi§
ola ke-ennehu i§aret ider ki nesne J.<almarm§dur. Ve ~ol elini dalJt J.<aldurup ba§
par[ma]g1yla ~lr9a parmag1m ve ~lr9a parmag1nufi yamndaki parmag1m ba~up
•
ancak bakI iki kadehdiir."
+ + + +
1·
./
~
k1 anunla J.<ubbey1 J.<aldur~ J.<oma _a .'a 1 ola acdel:µ! agad-1 muJ.<avvadan mu-
r--- r--.J
cevvef feres §eklini diizii~iistinde
H~.
bir a is §eklini ~el
~L
er; elinde bir rum]) µita .
lar1 mtimkin oldul}.va tal)sin 1Wtik9-J1!J~ ~'t.fore~fi batmm deltip bir murabbac
seffud-i l)adid idlJal ideler ki !iil1 ii9 bu9uJ.< §ibr ola.
Fa~l-1
Rabic ij1zane-i Manuii. Keyfiyyet-i cAmelin, E§kal-i •
Meikureniiii Mul}.arriklerini Beyan ider

•
Nul)asdan bir lJazine diizeler ki J.<a9an J.<a~r-1 ~anI yir iistinde mevguc iken i9ine
vadc olunsa
+
• '
- •
[73b]
•
I -- ~
~~f
.. I 293
,
,
" ..
..,. . ~ t; 1'~.\ ;.1"
...1' _)»-: ; ':"
-. . 4.)
..
[~vf]
•
•
•

-
lJlzaneniifi arQ.1 satl)-1 arg iizere va~ic olup ku~esinden da1Jil-i ~a~ra miimass ola
ve ii9 .cihetden ~apu i9inde ~ayim olan ~alJ~ufi beytini il)ata ide ve ~a~rufi tis-
•
tinde vagc olunan ~ubbeniifi hey=>eti iizere miirtefic ola ta ki ~ubbe ~a~r iizeri-
ne vadc olundukda luzaneniifi ac}as1 kubbeniifi dahiline
+ • v\.,/
miimass ola ve luzane-i
v •
mezbureniifi ac}as1 el ~lgaca~ ~adar meftul) ola.
Bacdehu ard-1 luzaneniifi vasat1nda dahilinden bir iinbub-1 rakik vadc ideler ki
• v • v . • • •
dikiliip tura ve mul)kem yap1~duralar. Ve iinbubufi viiscati ~adar iinbubufi alt1nda

arg-1 lJlzaneyi deleler. Bacdehu iislub-1 sab1~ iizere bir kii9iik cavvame diizeler.
Ve cavvame·niifi iki satl)im lJar~ idiip iki lJar~ufi ma-beynini bir iinbubla va~l ide-
ler ta ki l)alen arg-1 lJlzane iistine miimass ola[n] iinbuba siihuletle da1Jil ola. Ve
• • • I
..__.
.
•
Ve bu cavvameyi arg-1 lJlzaneniifi iinbab1 a ge9iiriip;atl)inda bir reze vagc idiip

/
.
~
ol rezeye bir ip ta~alar. ~pi.iii u~~ zji~"ii ke~1na refc idi.ip ol mal}amda
beyti.iii ortas1na ~ar~1dal~Ve ol b;(y;:d .ayim ola~~uii ar~as1na bir §<q;iyye
v • v ~ • ./]/"' - - ~ ~'--;) • •
olm1§ ola. Ve §<q;iyyeni.iii bu uc1ru defrtJ.,.,avvameden nazil olan ipi baglayalar bir
vechile ki ~a9an cavvame arg-1 lJlzane iistinde olsa ~alJs-1 mezbur ofiine meyl idiip
~apunufi ~anadlar1m
•
• '
-
•
- •
J.:> ~; I 295
'
I •
- ... . •
• • •
- -
• •
. , . . . .
# •
•
. ,,.
•
. ~ -
•
•
•
•

-
a9a ve ba~1ru bacQ.1 bedeniyle [911.<ara,] cavvame tafiy.e olsa ip gefi~ek olup ~ab~-1
mezbiir ard1na tayanup I.<apu pekinmi~ ola. Ve yine ~u dokintip cavvame nazil
•
oldul.<da ]Jayt-1 mezbiir1 9ektip ve ~ab~-1 mezbiir1 ofiine meyl itdtirtip bab1 fetl) ide.
diilab stihiiletle dontip l)aVfla _toI.<1n~ay e ~avQ. da@l.<adr-i l)acetden zayid olup
~ / ' ' V '\,
taQ.y~-i mekan itmeye. Bac{(eljiu 'hwdi1].abuJYh~ mil).veri tistine dabil-i Q.avQ.da
dendane vaQ_c ideler ki birbirinden bucd1 beraber ola. Ve bu l)avQ.1 I.<a~rufi ba~1ndan
~ag canibe indtireler ta. ki diilabufi efi ytiksek olan keffesi
• •
•
•
- •
•
•
J.:> ~; I 297
'
[~vi]
•
•
•

-
ac}a-y1 ~a~rufi alt1nda va~ic ola. Ve bu l.llnde l)av<f ~a~rufi ~a]J1fesini mtila~l~ ola
ve dulab-1 ~agir ~a~rufi ~ol taraf1na va~ic ola. Ve bu l)av<fufi alt1na bir ar~ur1 nes-
•
ne va<fc ideler ta ki l)av<f-1 mezbiir1 ol ma~am[ a] goti.ire. Ve bu l)av<fufi esfelinde

kasrufi arkas1ndan tarafa bir tinbiib vadc ideler ki ol tinbiib cardan kasrufi sol tara-
• + • • • • • • • •
f1na mtimtedd ola.
Bacdehu bir mil)ver dtizeler ki tul1 bir ~ar1§ ola ye bir taraf1nda uzunlug1na
bir deltigi olup ol deltige bir seffudufi uc1 girtip ikisi mil)ver-i val)id gibi ola. Ve
ol mil)vertifi deltigine n1ukl)ule dirler. Ve ol mil)vertifi taraf-1 alJerine bir ~ur~
va<fc ideler ki ~utr1 dart parma~ ola ve mul.llti tizere cadedi na-maclum dendaneler
va<fc ideler ki birbirinden bucd1 ~adar ola. Ve mil)vertifi sab1~ ma~nuc olan sekiz
--. _J-: - , I< .J .
dendanelti dulabufi dendanelerfntifi

/ \ i-1kdarr..-..
. J/ N 1an mihvertifi bu taraf1m dahil-i
. . ..
...__.
~a~rufi ortas1nda bir car1<fa tistine va<fc icfe-V,:e bir taraf1;u vasat-1 ~a[~]rufi ac}as1nda
•
/
.
~
bir car1<fa i9ine va<fc idelei:;:Ye bu,dU~ a.mil)v rtifi ·i~ll)i dulab-1 tarisdtir.
. J '/ y ·/ :;-:
r--' r--.J
bu l).av91 diil:Jil-i ~~rufi ~c1)araf1na ind· eler ta ki ,gre1inilfi z;ahr1 dilliib-1 fiirise
tok1nmag·
. . a karib
. ola. Ve bu ~"'vdufvainrl'
·1!« r. ', ? i /esfeline
-( karib
. yirde bir deltik deleler
ve ol delilge bir liile ge<;ilrere-'t:Jd _§J'7$ ~l~~ahnndan tarafda va<;lc olunan
31
keffelti dulabufi tistine tola. Bacdehu miraren e§kiil-i sab1~a mez;kur olan va~f
tizere bir keffe dtiztip mil)verintifi iki taraflar1m bu l)av<fufi kenarlar1 tistine va<fc
ideler. •
• '
31 ''vaqc olunan keffelil dulabufi" ibaresi metinde ''vaqc-1 keffe olunanlu dulabufi'' §eklindedir.
•
•
I -- y
~~_yJ .. I 299
•
•
- ~ ~~~~\~~ ·- \~ --~· ~1
"'
•
~c ~ ~· . . .•:r.
'\
~
)
- •
•
•
•
•

-
Ve bu· keffeniifi biiyiikligi ii9 yiiz dirhem ~u ~lgacal} J}adar ala ve ba§l '.?ahr-1
J}a~rdan
.
tarafa val}ic ola. Ve J}a9an ki arq-1 l).avgda ciiliis eyleyiip kenar1 u~a
•
beraber olsa, ac}a-y1 J}a~rdan al9al} ola. •
Bacde zalik J}a~r-1 aclada vagc olunan lJlzaneyi tem~Il ideliim ki calameti ''ba-
.
w''
•
-ve ortas1nda muntas1b
•
olan iinbiibufi calameti ''lam-elif-JI'' ve ol iinbiiba
da]Jil olan cavvameniifi calameti ''ya-<.>''
.. ve cavvamenµfi rezesinde miirtefic olup
lJlzaneniifi kenar1nda vagc olunan mal}ara iizere vagc olunan ipiifi calameti ''~ad
u+''' ve ol ipiifi bir tarafa ki beyt i9inde mevguc olan ·§a]J.~ufi '.?ahr1na miil~al} olan
§a'.?iyyeye merbutdur, bunlarufi calameti ''vav-.J'' ve ol §a]J.~ufi ayag1 alt1ndaki
mihveriifi
.
ca}ameti ''sin-.~''
v
ve ard-1
.
hlzanede
v -,
vakic
•
olan -sakbufi
•
ca}ameti ''dal-::,"
/ I
'--
ca}ameti ''lam-J'' ve havd-1
. .
keffenilii/cal-meti
"' /
''elif-1''
7·
ve keffelere su
.
doken
.
~
iinbiibufi ca}ameti ''za- j'' ~effe~~am~ ''.a- c 0 e diilab-1 keffatufi esfeline
. I , ,__J
- J
r--'
.
,....__
)
Ve maclum ola ki vacnµ··r

:yl ki diilab 1 arisiifi denna
rl-l
-nelerini kurs-1
• •
sag·Iriifi
•
se-
-~· 1 0 .
[~ekil 249/85b]
• •
•
•
•
•
~
1 _ ~ ..
._f
I 301
• •
•
•
•.. • •
' tI . - ' c ...
~
~
( • \
._/_...
- -1 - -........:...
[ •
.' .: ~~_, ~ I ....,,J/p ~ {j •:. 1J_,t- • •

. / • - - 1· •
,---/ -
. - I ~ • !--~
\
~ ' ~~
.• - , r / v r--.((
- . )(', - . {,.. ~~~ . ' . . ~ ..). t.i' aJs.
•
... ...
•
~~ .. . . . _,p'- ~(-
•
I
• -
•
[--!Vo]
•
•
•

•
Bacde ·z;alik bir keffelti diilab dalJ-t dtizeler ki diilab-1 evvel gibi olup ve yine
alt1nda. dulab-1 evveltifi l)avQ.1 gibi bir l)avQ. ola. Ve bu l)avQ.ufi irti:tac1 merkez-i
•
diilab haddi kadar ola. Ve diilabufi mihverintifi bir taraf1na bir kurs vadc ideler
• • • • • • +
ki ~utr1 parma~ uzuru ~adar ola. Ve ~ur~ufi 9evresinde dendaneler vaQ.c ideler ki
[bir]birinden
.
bucd1 beraber ola. Ve bu
.
~ur~, mil)vertifi. uc1nda 1J.aric-i
[~ekil 249/85b]
•
•
•
•
I 303
4 •
• . I
•
• •
• •
•
••
• •
•
... 4 •
. '
•
.
~ . '
•
. I
.,,t ,.• .•
•
(.)
:J 0
'
/
" ,/
~~ ,....____. ~ (
-
- r---~~~~~~--=-~~~
/
. •
•
'J. ,l~
• • •
VJ..>\ ~ ·~j~ 'JJ, ·~..t ~.:JI> s _;I" Jt.,., :'~ t

• • • •
. ~~ ~ ~
~
&f~_,
I
-
'
•
I
..
•

-
J:.iavgda va1$:ic olma1$: gerekdiir. Ve bu J:.iavgufi arg1nufi vasat1nda bir ~a1$:b ideler ki
evvela. vagc olunan keffelii dulabufi J:.iavg1na mutta~1l olan liileden agya1$: ola. Ve
. -
bu havd1 kasrufi sol taraf1na ideler ki bu havdufi esfeli ile kasrufi esfeliniifi ma-
• • + • • • • • • •
beyninde dart parma1$: mi1$:dar1 1$:ala. Ve bu J:.iavgufi alt1na bir car1ga vagc ideler
ki iistinde 1$:arar eyle[ye.] Ve J:.iavg-1 evveliifi iinbubindan mun~abb olan ~u bu
- -
dulabufi keffeleri iistine vakic

•
olur ve bu dulabufi alt1ndaki havdufi
• •
esfelindeki
'
deliikden 911$:up murad olunan yir[ e] gide. Ve bu J:.iavg, 1$:a~rufi ~ol taraf1na va1$:ic
olup ve miJ:.iver-i dulabufi taraf1nda va1$:ic olan 1$:ur~ 1$:a~rufi ~ag taraf1na va1$:ic olur.
Bacdehu ·dahil-i
v kasrda
• • bir mihver
• vadc
• ideler ki cevarinilfi ellerine beraber
ola ve iki u~lar1 l5.~rufi ~ag1nda :e_3Jol1,ndi<v~qc olunml§ iki lJ.arezede vaQc oluna.
...__.
dulabufi 1$:ur~1na muJ:.iaz;I ola. Ve bu dil!Jb fi ~ekli bu vechilediir ki iki ]Jafif 1$:ur~
•
1
r---
alalar ki her 1$:ur~ufi 1$:utr1 ~ma1$: uzlim'1. a(iaf''O a. Ve j~i 1$:ur~ufi ortas1nda parma1$:
' ./' ,/'~ ./' .;;---
ki birbirinden bllcru bu -ba mu~l

. - o an kursufi
. . i /ndiinelerini.ifi bucffi kadar
.
"' ' (
. ~ ./1; - % ~ ~ '-;) • •
diiliib1 dalJ.i mil).veriyle dOndi.ire. UJ J-
• •
•
•
•
•
I 305
' • • •
•
••
. •
••
~
• •
•
•
-
I ••
I' •
•
4
. -~~\]
•
..
•

-
Bacdehu bu mil)vertifi tistinde bir §a~iyye yacnI bir pare vaq ideler ki cariye-i
deffafentifi elini mul)arrik olan §a~iyyentifi fiq1l1 uc1na mu}.<abil ola. Ve mil)vertin
•
•
§a~iyyesinilfi taraf1 bu deftafeyi mul)arrik olarr §a~iyyentifi taraf1 tistinde va}.<ic ola
ve a§aga ba~a ve yine ]J.ala~ ola; pes deftafentifi eli yu[}.<a]ru }.<al}.<up yine a§aga ine.
Bacdehu
.
her sacidtifi fiq1l mu}.<abilesinde
.
mil)ver tistinde bir §a~iyye vaqc ideler ki
her devrde bir kerre ol sacidi esfele ve aclaya tal)rik eyleye. Ve maclum ola ki her
'
yede bir §a~iyye kifaye eylemez belki il9 §a~iyye gerekdtir ki ikisi birbirine }.<arib
olup birisi anlarufi mu}.<abilesinde va}.<ic ola ta ki nefere birbiri ard1nca va}.<ic olup •
ve bir mi}.<d~r ~ofira va}.<ic olup
Baccle ?;alik ral$:1$:~ is:i.in vac;l~ o}~n~n. ~u~eye mutta~1l olan mil).veri.ifi ortas1-
1
na bir dirhem kadar vadc idelet. v~hlktirsh
. . / . ·, N uhiti
. . ilzere sekiz dendane vadc
.
...__.
ideler ki her dendanentifi µil1 carg-1 i~ac }.<adar ola. Ve arg-1 eyvanufi vasat1m
•
1
~
deltip mil)vertifi ba§tm dab!}-i beytden 'C '4elli ge~R~ler ta ki mil)verilfi ktireye
'./ /"v ./ ~
bir arl$:ur1 nesne va<;lc ide~ ki ol ca~a fi ir tara[faJavvadeni.ifi ~ol omuz1nufi
. ~ _:,j; t - \ ~ '-;) • •
is:inde mil).ver-i §~iyyat semti i.izere-r{ t'eK:et eyleye. Pes bu zamanda mil).ver-i
§a~iyyat ki cevarinilfi ellerini tal)rik i9iln
• •
• '
- •
- •
•
I 307
• •
~
•
.. ~
..,o-. -_ "!,i;l: !;·

/ ~ I . c -.
---1 / /
,..__; '-""'
r--f / / / ~ # ~ • • •
.-- r'.J~
., I~ J ..,.~ \I
~ J)~
,-J .-- _) ' '.\ •
. . ,- / /. ~ - . . .
~ - ( .
_o ~ Lj "..J ::J ~ v .. . \_:) . ~ 'r..J. ~ . ;,
-. - . . .
,,_ • . - . ~ " •
I •
•
•
•
( .
•
•
•

-
vaqc olunm1§dur, ol mil).vertifi tistine bir §a~iyye ya~nI bir l.<1!ca· dalµ vaqc ideler
ki bir taraf1 ~ag tarafdan diilab-1 ral.<I.<a~ufi ve dendaneleri aras1nda val.<ic ola. Ve
•
•
I.<a9an ki mil)ver-i §a~iyyat m~f devre devr ide·, l)alen vaqc olunan §a~iyye diilab-1
rakkas1 sol tarafa rube devre devr itdtirtir.
+ • • • •
Bacdehu yine mil)ver-i §a~iyyat tistine diilab-1 ral.<I.<a~ufi ~ol taraf1nda birbirine
I.<arib iki §a~iyye dalµ vaqc ideler ki u9lar1 diilab-1 raI.<I.<a~ufi dendaneleri aras1na
gire. Ve 1.<a9an ki bu iki §a~iyye yul.<aru turup dikile, §a~iyye-i iila a§aga ~arI.<a. Ve
1.<a9an ki mil)ver-i §a~iyyat m~f devre devr ide, ol iki §a~iyyelertifi u9lar1 diilab-1
ral.<I.<a~ufi dendaneleri aras1nda lJ.ala~ bulup a§aga ~arl.<a ve ol bir §a~iyye mtirtefic
olup dikile. Ve bu zamanda r~~~~-J~Jag ,tai;~f1~a ru~f devre devr ider. Pes bu l:)Inde
...__.
~aniyen dilliib)l!_em~Il
•
Baccle ialik vac;lc olunan " ' elii ideliim ki calameti
. r--' ' . )
,...__
•
~srufi sahife- · timnas1na~
mnda vakic olup bir taraf1 ·~~ •
vak
1
- ic olm1~dur, caJameti ''ya-
~ • + • •
ve cavvameniifi yedini tal).rik'-<-'~n~pe

J ~1 ~~ ~iyyeleriin caiameti "tii-.b" ve
diilab-1 ral.<I.<a~ufi ~ag taraf1nda val.<ic olan bir §a~iyyentifi caJameti ''sin-~'' ve ~ol
taraf1nda vat.<ic 01an iki §a~iyyenun catameti ''l)a-C' ve def:tafenun yediru tal)r1k
i9iin vaqc olunan
•
• •
•
•
- •
•
•
~~; I 309
~.
-
~ ~ .
"'
"' • • . ,
•
' - - ~ . ,
•
... ~J .i:- ' 'r-J • / -,,_
..--.. ,\I "/ J ... • ... • -
•
•
\ ~-- -~y;
.!J Vi'..),~ otj,~' pJZ 't..,,-
. . .. "' ..--...
•
- • .. ~~
/ i· I - -
- .:J J_,,;) ~ • - c.,. ~tf • • o.) J ';i JJ•::> i
.. ~/ / / / "
" • • • • ' ....~/ /, ~

t •- , ••
.)~1 o.t,)~ _..rJ' \!J/ • .. ~ - .:>k _ :!11
,...__J
~
-
~
•
~ • r )
' .
- . ( ( . . . ..
~
.. . .
...,,,, \
.... . ' .,.

~
. '. •
• . ••...
••
•
•
. ..
. '.
r a •
'. . .
..
1' I
~\
. \'
I
['-!VY]
• I

•
§a~iyyeleriifi ca}ameti ''~ad-r...Y''' ve ol ~ur~larufi mulji~leri iistinde car1Q.alar vardur

ve ol car1dalarufi
•
ortas1nda kursufi
•
dendaneleri vardur, ca}ameti ''dal-~'' ve dulab-1
. •
•
ra~~a~ufi ca}ameti ''cayn-t' ve ra~~a~ufi ayag1 ·alt1nda va~ic olan kiireniifi ca}ameti
''ha-o'' ve dulab-1 ra~~a~ufi mil)veriniifi esfeliniifi calameti ''ba-c_''dur bu §ekl iize-
re:
[~ekil 252/86] •
J
•
• •
•
lS
••
o<
••
'
•
0 •
-.
,__J
;_)
,___)
~
"-r_ •
u (.
~ ((
•
,__......,_,_.....,-mp1 - \ ~ '-;) /
J-
[~ekil 25 2/86]
•
• •
•
•
•
•
•
•
•
• •
•
•
I 311
•
• '
.),).)!,};...> \>, ·-~ I

.. - •
• _,.;,~ -.)~J~t,,9 r'

•
~ ~,~ .jo • ..J;~), )-;;>4J-'.~ • •
•
.
•
.t..:
•
I/ ~
•
~ 1f v
'>
~·
~
....
•
• •
•
•
' •
-
•
•
• •
•
•
·~
•
•
• •
•
• • I
•
.. •
' •
•
•
•

-
Bacde ·z;alik bu ~a~rufi aclas1 tizere bir g1ta vagc ideler ki dalJ_illnde vagc olunan
alat1 setr ide. Ve ol g1tanufi vasat1nda bir §a~b ola ki dulab-1 !aristifi mil)verintifi
•
•
uc1 ki mukl)uledtir, ol §a~bdan bariz ola. Ve gitanufi ~ag taraf1nda bir 9u~ur ola
ve ol 9u~urufi ortas1 deline ta ki bu 9u~ura a~an ~u ol deltikden 91~up keffentifi
vasat1na
•
vakic
•
ola.
-
Fa~l-1 IJamis Alet-i Zemriifi YacnI Nay-zeniifi ~adas1na Sebeb
•
-
Olan Alatufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyantndadq.r
Bir ~idr yacnI 9olmek dtizeler ki irtifac1 esfel-i ~a~rla l)avg-1 §anintifi esfelintifi
ma-beyni ~adar ola. Vtiscati ol ~:"dJa! ~la /~i !9ine iki ytiz yetmi§ dirhem ~u ~iga.
...__.
ve m~lebtifi dalJ_il-i ~idr olan taraf1 a6t:. ~idra to~1pmaga ~arib ola ve lJ.aric-i
•
~idr olan taraf1 esfel-i ~idro'an tul,{is~c ~~a nazi·l~a. Ve ol ~idrufi tistine bir
r--_.)
nan keffelti dulabufi tistine ~u

y ·
dok-ill
~ /
,:. avd'
{ / .
: 1 e ve
(ltifi tinbub1ndan adyak
. .
ola. Ve
mi~dar mumla va~l ideler. Bacdehu gita-i mezburda bir deltik da]Ji deleler ve ol
deluge bir ince tinbub ge9tirtip ol tinbubufi bir taraf1na sab1~an mez;kur olan tislub
tizere bundu~a-i ~afir yacnI oter yuvala~ vagc ideler ve ol bundu~ay1 nay 9alan
cariyentifi yefii i9ine idlJ.al ideler,
• •
•
•
- •
[78b]
•
•
I - ~
~ ~f
.. I 313
•
•
O..)~~ S • • :J~...f..)..>~~ ~ ...,...,...'t ·.,.._..

~ ..J
..J _ ·1
., -
,
/
..) • - . --
- . . \ r • • .. • -
·- ·;~
- . / /
......
;
_.
. "-- . / .,/ / "
J• \ ~ / ~ ...
,... , ,. . r--
-". .,_ 0 . -r J I
~ l~ •
• - • • .
•
') • \ I •
.- - • _. •
- • J
tz • •
)~ .
- ~
. ..
#
' ~ .
,,.
.,, .
JDu' ·~ l• ......- 1
J t
•
- ",) ~.-
..r"" #
,. -
. .
• /4
. • • •
... • •
•
•
•
-
[~YA]
•
I
..
•

-
zira 151dr-i mezbure ol cariyeniifi ard1nda va15ic olnn§dur. Ve 15a9an ki ]J.avg-1 ~aniye
~u dokile, 151drufi ~al5b1nda te]Jannul5 idiip 151drda miictemic olan iinbub1 tard ider
• •
ve iinbub-1 safire defc ider. Ve kldr tamam toldukda su miklebiifi biikliimine vas1l
+ • + • • • •
olur ve taraf-1 ]Jaricinden 91!5ar. Ve mil5lebiifi taraf-1 ]Jarici bir iinbuba dalJil olup
ol iinbub
.
serir iistinde oturan cariyeniifi
.
~ol taraf1nda· va15ic olan direge ge9mi[§]
diir. Ve bu 151drufi ~ureti e§kal-i sab1!5ada miirur itdiigine bina[en] bu mal5amda
'
ta~v:tr[ e] i]J.tiyac yol5dur.
Ve bir kimesne ki bu camele miiba§eret ider, ]J.arekat1 itmam idiip miraren

tecribe itmedin 15a~rufi esfelini il~al5 itmemek gerekdiir ve itmam itdiigi zan1anda
<latµ mu]J.kem il~al5 itmemek gerekdiir ta /k i va15t-i ]J.acetde 1~la]J. i\iin ke§fe 15abil
r-. _..J°"! \ . ·
1 < .)
ola. ( ~--- -1_J [/ r
/ .v fJ
...__.
/ , •
Pes vag11).dur ki 15a9an 15a~r-1 aclanuii . . . . . . . bbesi ref~unup tµzane-i 15a~ra §arab
nur ve ser:trle cariyeyi getJirµp 15a~r-1 e elde serir ~1s_1tlnde~i dart diregiifi iistine
~· 0
· . I . ,· - ~(c .
vac;l iderler. Ve ol l}:ubbeniifi ~eJti&~Je ~~~lsl idbiil iderler. Ve ol seffiidufi
esfelini dulab-1 tarisiifi mihveri uc1nda vadc olunan mukhule idhal iderler ve
• • + '-'
seffudufi ba§1na feresi ge9iiriip tarisi feresiifi iistine vagc iderler. Pes §arab
• •
• '
- •
- •
~
~ ..
·f
1 __ I 315
• •
• - - ~"' , . •
•
6 • - ; ,; • - _, J• .-
li'J • •J:'" .. ~ . .. t) ~..) ' ·;_;,_,..:i '.!) • ~
, .
. ~ .
J~~ ~...,~u~_;,~I.
- . ·-~J (...~U~!t::.
- . . ~' • \->,.,-7.'
. . !t
....- .
• i • f I
. -
-
(
. •..)\\
, -- -
- \-.
-
( ;,----
_j [
..) .. ...
•
.
.., ~ •''·....,....._ "-'
' -1 ~ :0"" • -
• r--'
;.. ~ L. .Jt..- ;._ .. ~ 1• ~I

- . ~ _/·~ ~ ( . .
,,. • • t Ii • " ('"'" • •• ,. - ...
,._,,,
- • ...,_ r ,
...,,- •, -
-.. .
6"' • I • - •
-r ~ .· \., '
·~ •"' " ~~ ~J:J 0 .-..,'-'_,,'JI, - '-'./- ~'"'--'~

~ • • .. "* r •
•
. ~·
• • - - A
•
J_,) •; I '!., J Jy\ •~tJ ~;, (J- -'ti.> •..'_? t ·I j J;::.,-\

.. . - .. -
- ~ . -
....,._) (;" JJ.?,) • • ·1
- .
£-.f !. • • ~ -'•
. ~($'~
: t1 , •
,
•
•
•

-
esfel-i ]Jizaneden ~a~r-1 evveliifi g1tas1 evveline te~a!ur itmege ba§lar ve g1tanufi
~a~b1ndan keffeye nazil olur l)atta bir zaman-1 maclumda tolup defcaten l)avg-1
•
keffeye dokiliir ve andan dulab-1 keffeye dokiliir. Pes dulab doniip anufi yarun-
daki dendanelti dulab1 dondiirtir. Pes dulab-1 taris dontip feresle taris yap yap
<loner
.
ve §arab l)avg-1 dulabda mtictemic
.
olup ikinci dulab-1 keftata dokiltir. Pes
ol dulab da]JI dontip anufila dendanelii dulab da]JI <loner, pes iki ~ur~lu dulab1
'
mil)veriyle dondtirilr. Ve ol mil)vertifi ilstinde vagc [olunan] §aiiyyeler cevarinilfi

ellerini tal)rik ider ve yine §arab-1 dulabufi alt1ndaki l)avgdan ilnbuba dalJil olup
~ldre va~1l <?lur. Ve ~ldrde mevcud olan havay1 tard idiip bundu~a-i ~afire defc
ider. Pes caiim ~ada J)a~1l olup erbab-1 meclis nay-zentifi ~adas1dur ~anurlar. Ve
§ari'ib dtikenince l).al bu minval ~\l4t.
(-- ~
/<
J--
/J [
--~_y fJ
...__.
Ve ~ldr-1 ~afir taman1 toldu~da §ar~b i~lebilfi 1?kiindisine 91~ar ve taraf-1

•
/
.
~
aijerinden ~il$:up cfu'iyeni.iitfo.ol µ_r~a ~~i olah~irege dalJil olur ve andan
v r---J
meyl idiip §arab· ~adel)e Q:5kiltir. Pes s . I ~adel)i ~®rup faris ruml)lyla i§aret
iderse aiia ~unar ve yine 1$:~ . · cfu'iyt<n' i\OIDne !$:or ?.Je yine zaman-1 evvel 1$:adar
~ -1 ;_ - -\~ '-;) .
iuhur ider ta ki ]Jizanedeki §arabufi en ~1~arib olur. Ve cavvame ]Jizane dibine
inilp §ab~ufi ar~as1ndaki §aiiyyeye mutta~1l olan
• •
• '
- •
- •
I 317
f •
•
,._J • • -
r--.lt:. )
- ., .
c. ~ v_,..L · ~_,
- -
~.J'~
.- .
[--!V °' J
•
..
•

-
ipi 9eker ·ve §alJ~1 affine meyl itdiirtir. Pes ~apu a91lup §ab~-1 inezbur elleriyle
i§aret ider ki lJizanede iki ~adel)den gayr1 §arab ~almarm§dUr. Bacde zalik na~§l
•
vacib olanlar na~§lanup tezyini laz1m olanlar tezyin olunup bi-l)asebi't-!a~a telvin
ve tahsin
•
oluna.
ikinci Nev<den Dordinci ~ekl Bir Zevra~dur ki Biirkeye Vagc Olunur.

Ve Bu Sekliifi Af:ivali o~ Fa~lda Beyan Olunnn§dUr
Fa~l-1 Evvel ZevraI.c-1 Mezbiirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
Mu~annif dimi§ ki malJdumum Mal)mud bin ~ara Arslan bafia teklif eyledi ki
tasvir idem. Pes ag· ardan bir latif zevrak diizem ki iisti ortilmi~ idi ve ol zev- •
. l' . ""' . /' "5

./
rakufi
•
kevseli
-
iistinde yacni-J!e=>IsliboiflxJe
,...___j "-
ir wffe
•
ve bfiuffeniifi
,.("'- • J
iistinde bir kubbe
•
'./ ,v ./ ~
eyledtim ki ~aga ve ~ola terub tize{!:J~i[J, fi~rinde ve Ofilerinde bac<;l-1 evaru-i

§arab vagc olunmt§. Ve zevra~ufi ba§tnda emiriifi ~uffesine mu~abili bir ~uffe dalJi
vagc idiip ol ~uffeniifi tistinde bir zamire yacru diidiik 9alar cariye ve anufi yamnda
bir deff tutar cariye
• •
•
•
- •
- •
I 319
•
' • ' I •
•
~~-
t
t
'
t
•
") -
• ...
"
{
I
' I . .... f
• I • ..
' I ~.. II ~ , '
.. .. <¢'> • ,,
l
. . ~ 4
·~ - ,. ("'.
,,
J..
-
., t
.I •
•
~ f1 ~~·~ ~ - • l
-
,3 ~ ..._..-- ~
.. ... , _ t • • • .. ' ,. •
• • • -· - A • • •
•
.,_ , ..),>
,.,
l)
\;ti" "
~
• • -
..
•
/
• ~__,,,
- -----·: . 7.
-/;YJ!J
,,
- . ~~ ~ .i
,J .) \ , ;
. ~ """'
..
•
•
•
•

-
ve anufi yamnda bir 9eng 9alar cariye ve yine anufi yamnda deff cutar bir cariye
dalJi vaqc eyledilm. Ve cariyelerilfi ard1nda ~uffeden a§aga ayag ilzere turur bir
•
•
mellal) vagc eyledilm ke-ennehu zevra~ufi l)akrmidilr. Ve zevra~ufi :iki kenarlar1na

:iki kilrek9iler vagc eyledilm ki ellerinde hirer kilrekleri vard1.
Ve bu zevra~ufi macnas1 budur ki zevra~-1 mezbur1 bir bilyilk bilrkeye ~alar
lar, pes turmayup sat]) ilzere l)areket ider. Zevra~ l)are.k et itdilk9e kilrek9iler dalJi
l)areket iderler ta ki zamandan m~f-1 sacat mi~dar1 ge9er. Pes elinde dildilk tutan
cariye dildilgi 9alup sayir cevarI dalJi alat-1 lehvi vech-i machud ilzere isticmal
iderler bir vechile ki l)ag1r olanlar i§idilrler. Bacdehu feragat iderler ta ki yine
m~f-1 sacat mi~dar1 ge9er, yine cevarI-i mezbure ilslub-1 sab1~ ilzere eda-i 1Jidmet
+ / I N
...__.
•
tinde bir mil§ebbek ve ]J.afif ~ubbe ola. Ve ~uret-i mel:iki ve sayir nildem[anu]fi
[~uretin] mu~avva kagaddan milcevvef dilzilp yirlil yirinde vagc ideler. Ve yanla-
r1nda mellal)lar vagc idilp aya~lar1 alt1na mil)verler vagc ideler ki ol mil)verlerilfi •
:iki taraflar1 mukhulelerde hareket ide. Ve kilrekleri

+ + +
• •
•
•
- •
•
•
~~; I 321
•
•
- •
•
•
•
•

-
ellerine yap1~durup u~lar1ru ~uya b1ragalar ta ki ktirekler J:.iareket iidtik~e miJ:.iverler

tistinde olan mellahlar
•
dalu
v
hareket
•
ide.
• -
ma-beyninde dort parmak--lm.1kdar1 ftirc · la. Ve ol -nh..1l-avertifi sag· taraf1 tizere bir
~;· • ~ /' ~ ' ' •.l • •
tistine va~ic ola. Ve arg-1 ]JJ.zanede bir ~a~b ideler ki keffentifi tistinde va~ic olup
]JJ.zanentifi ~uy1 ol ~u~beden keffeye te~atur ide ve keffe tolup alt1ndaki J:.iavga
.
dokile
• •
•
•
- •
- •
I 323
'
•
j ~i,-,..,....r"Jv-k~}£.._,.:>..
. . . . ....
~
~..?JJI ·
•
'
• - . ~ • t
'
.. .
u.,L - ~' ~,
., ,I .
~ -· --"\ I I . ..
0 J.) ..7 't.S. _) f ..,. l.f. ~ ~ -- C:..,../~.;, d:'~y· ..
- / . 1· •
,; l / t• ,,, ~ .
V. .. ~ - ,__. 1. • .- ~, .. r /~ J, • . . ~J 'l ~ J • ,
l
~ J ~~ ~ . - - - ':?1'.:T,~.Jft>-_. ·t"~
~ i - ·' ~ .
•
~· .J· -.!.~ l- • - ~
w • - ~ / r--.. ( ( • - - , ,· ,/
- •
•
I
•
'

-
ve havdufi
• •
iinbiib1ndan diilab iistine dokile. Ve diilabufi alt1ndaki havdda
• •
cemc
olup esfelindeki iinbiibdan 91}.<up bir }.<1dre va~1l ola ki keffede cemc olan ~uy1
• •
tamam abz ide. Ve ol }.<1dr datµ nul)asdan diiziiiip kenar1nda mi}.<leb vaqc olunm1§
ola ve iistinde iinbiib-1 ~afir vaqc olunup bundu}.<a-i ~afir cariye-i zamir[e ]niifi i9in-
de va}.<ic ola, niteki mufa~~alan e§kal-i sab1}.<ada mezkiir olffil§dur. Ve ol }.<1drden
91}.<an ~u zevra}.<ufi }.<acrinde cemc olur.
Fa~l-1 Sali~ ~uffe Ostinde VaQ_c Olunan Ce.varintifi Keyfiyyet-i

cAmelin Beyan
.
ider
Nul)asdan bir cariye-i zamire y~~ ,dilf)ils9i diizeler ki ~zmarufi UCl agz1nda
..__.
•
anufi yamnda 9engiyye ve anufi yamn4fy· e deffiife y·aqc oluna. Ve bu cevariniifi

~
mekanlar1 iizere hirer calaniet va~~iaiij;> h ,e f (:, amet~hem mi}.<dar1 oyalar. Ve
. J '
tµzaneye yap1§duralar. ~,; /" , , -/ / (

:__r ' / / ' v~((
idhal
v
ideler ta ki bunduka-i
•
zamireniifi tecvifinde vakic
•
ola. Ve bu iisliib iize-
re zamireyi ~uffe iistinde yap1§duralar ta ki bundu}.<a-i ~afiriifi ~uy1 cariye-i
.
zamireniifi yefiinden baric ola. Ve deffiifeniifi ~ag eliniifi bilegine bir mil)ver ge- •
9iiriip iki u9lar1m yefiine ge9iireler ve bilegiifi uc1m ,}.<adr-i l)acetden zayid idiip
•
zayidini deffafeniifi tecvifine vaq<= ideler ve uc1m deleler.
Ve nul)asdan bir §aiiyye diizeler ki uc1 l)al}.<a gibi
• '
-
•
•
I 325
•
•
.,,,
.,,,,~~ ·;vu_,.)o~_,;, ' ·~.,
. .. . . )~
"""' !, ~,. _;;II':..r"" '-"~a

. • :"
J'__,;,
••
• • ) _, I
- . . . ' . . . -
L •
1
~ft,J/11 • • • t - • • ~
• ,..,. ""'..
\ .... \ . ....... """ - -- •
J . ' <~ ~ '. .... ,.
...
•
-.p •
• •
i ' "". .. ~ . - - • , ,. . . _ _..; -:- · ~ I/" . )

:l~
.. - • • ~ . ~ /' ! -
.,,. - . ,,
- -,. . ___; ~ '../~ ~ - ~
r::J
• • j )
0 . f ,--- ,__
•
.
.., . ..
('
)
(
~ :J s _;:1.,,Jo} ~ · Y: r r ~ . ~J.,:,·J 9J-..)I

~- .. v '
•
..
.
• • . "- ,.• - • \ r.D-...::::::
J-
< -
r 'l' . . • ., -• ,- "' - ~ ~
·. • • - ; ~ • ~( ~
' .,, ~ • ti r ·
.... •
•
. -
t!.I • ,ti_
.. - - . ~l fv--1
..... .
J :J ·
. j • \ • L., s ·,;,~'-_,.J
. ' ,,.
... . - .
. - ~
•
•
•

-
ola. Ve oi ~a~iyyenilfi J:.ialI.<as1ru bilegilfi uc1nda vagc olunan deluge ge9ilreler. Ve

~a~iyyenilfi bir uc1ru deftafeniifi taJ:.it1nda vagc olunan deliik[ deki] ilnbiiba ~arl.<1da-
•
lar, J:.iatta dulab-1 keftatufi miJ:.iverine milmass olmaga I.<arib ola. Ve bu tal.<dirce
~a~iyyenilfi uc1 miJ:.ivere beraber olup miJ:.iverden re=>s-i zevral.< canibine baqd olur.
Bacdehu ol ~a~iyyenilfi UClill zaviye-i I.<ayime ilzere cihet-i mil).vere togru biike-
ler. Ve mil).veriifi ilstine bir I.<1~a ~a~iyye vagc ideler ki dulab-1 keftat dondilgi
•
zamanda bu ~a~iyyenilfi uc1 egri ~a~iyyenilfi egilmi~ taraf1nufi iistine vaI.<ic olup
a~aga ba~a. Pes deftafenilfi eli esfele ve aclaya bu tarII.<le J:.iareket ide.
Ve deftafe-i ulJranufi da]Ji keyfiyyet-i cameli bu iislub ilzeredilr, amma gaflet

olunmaya ki mil).ver ilstinde val.<ic olan . a~iyye bir oldug1 ta}.<dirce milstal).sen
.____.
.
si birbirine I.<arib olup birisi baqd ol~ Ve ilekleriifi;niJ:.iveri yefilerde miinl).arif

•
./
cliriyenilfi elinde [d]ikilild ir mi~ ar.. · . ri vac;tc <'lliinm1§dur.

. J
r--'
v ,_j
r--_)
Ve s:engiyyeyi da]Ji il~b-1 siib1~ il re nul:;tiisd~dilzilp s:engini ve 9engilfi
Ve s:engiyyenilfi iki ellerini daiJi l!).ji~ ~~11Jv,a<;IS1deler ve parmal$:lar1ru s:engilfi

evtar1 iizere vagc ideler, lakin evtara t<%1ndurmayalar. Ve her yedilfi bileginilfi
UClill l.<adr-i l).acetden zayidd idilp UClill delilp iisliib-1 sab11.< ilzere bir ~a~iyye
•
• •
•
•
-
•
•
•
I 327
. . . ,
. •
·
.,,
~
~
~·
'
·'- -
.. \ I
\ "
- . .- .
.. . . .
~.
v I ·~ \
..
\,
' - - • - •
, - • 4o
': ~ .> / ) 0 ~'1:?'~ ' :. "' ,.'.f • ; ~ '...}

. - - . . ' '
-
• • ... i
• •
-
•
•
\; f ti!/ • 1· ,• ' o , 'y I
~
.....,.,
• I -/- -
·-
I
. . .. t l.:· ' -
~
.~
~~ ( -•. _.s;.
. ~ . .. .
a
~ .
•
- . r . . ./ ? r( ~ . .- - . ~
•• # - "
- J- ~ • ... • • • - - • ·•
• -,,1 . ,.
•
(.>'-'~
- .
, • •
f ..
._... •"-""'
.. ~ ~ I ~ ill ~ _:> L) .)an·# 0 ..)~ ~ J & . •.
•
.
"' ~-
.
:
•
•
I
•
•
•
'

-
ge9ilreler. ve ~a~iyyeleri 9engiyyenilfi tal)t1nda va~i~ olan ilnbiiba indilreler. Ve

9engiyyenilfi ~ag elini tal)rik i9iln mil)ver ilstinde olma~ i9iln il9 ~a~iyye vagc
•
ideler niteki deftafe i9iln vagc olunrm~dur. Ve ~ol elini tal)rik i9iln bir ~a~iyye
vagc ideler ta ki yedinilfi l)areketi ilJ.tilaf ilzere va~ic olup milstal)sen dil~e. Ve
cevarinilfi ellerinden nazil olan ~a~iyyeleriifi cilmlesiriilfi ard1na bir levl) vagc ide-
ler ta ki ~a~iyyeler ard1na milndefic olmaya.
Bacde z;alik ~uver-i mezbiireyi tem§Il idelilm ve ez;hana ta~rib i9iln caJayim
vadc idelilm: H1zanenilfi
+ v
caJameti ''elif-1'' ve zamireniifi caJameti ''lam-elif-JI'' ve
zamire yam·n da va~ic olan deftafenilfi caJameti ''ba-~'' ve 9engiyyenilfi caJameti
''~af-J'' ve 9engiyyeye ~arib olan deftafenilfi caJameti ''cim-c:" ve cevarinilfi el-
...__.
caJameti ''dal-~'' ve diilab-1 keffenilfi" <41'3, eti ''fa-Ji~ ve bu diilabufi l)avg1nufi

•
/
.
~·
caiameti "ha-." ve ~tdr-1,:yfiriifi >al~eti .J<ka -!\" ~ deffiifeni.ifi yedini tal)rik

idell ii\: §a'.?iyyeni.ifi ca - eti
1
·~;;;(vJ/v./ ' ngiyyihi.ifi ellerini tal;trik iden
iden
r ,/ / ~ (;
Pes '.?ahir ve cel[I]di.ir ki ran ~n :i~ii--,.ki'<fviirI oturdug1 ~uffedi.ir, ~uyla
tolsa esfelindeki §a~bdan keffeye a~ar-ve keffe ta~Iben m~f-1 sacatde tolar ve
i9inde milctemic olan ~u cilmleten l)avga dokililr ve l)avgdan diilabufi keffele-
.
ri ilstine dokililr. Pes dulab mihverle <loner ve ol mihverilfi
. ~ . olunan
ilstinde vadc
~a~iyyeler cevarinilfi ellerinden nazil olan ~a~iyyeleri tal)rik ider. Ve ~u l)avg-1
diilabufi liilesinden te1J.annu~ idilp ·
•
•
- •
•
•
I -
~
~· f.. I 329
,..,
- •
.;s,~
r1 - # ~ ~
• •
•
- . .. •
. -
•
•
I
..
•

-
~1~1lur ve ~ldr-1 ~afire va~1l olup ~drufi i9inde cemc.oJn havay1 "bundu~a-i ~afire
tard ider.
.
Pes dtidtik ~adas1 gibi ~ada J:.ia~1l olur. ~dr tolup ~u mi~lebtifi ]Ja§ebesi-
•
ne va~1l oldu~da mi~lebtifi taraf-1 a]Jerinden 91~up zevra~a dokiltir. Ve her m~f-1
sacatde J:.ial bu minval tizeredtir. ij1zanentifi ~uy1 tamam zevra~a va~1l oldu~da
zevra~dan alup yine lp.zaneye ~oyarlar.
Mu~annif dimi§ ki ''Ben zevra~-1 mezbur1 ev~af-1 µiezkure iizere itmam idtip
~u iistinde vaq.c itdtikde togru turmayup meyl eyledi. Pes ar<;i.-1 zevra~a bir mi~dar
~a~Il nesne vaq.c itdtim ta ki satJ:.i-1 n1ada istiva tizere ~arar eyledi."
•
Ve zevrak-1
•
mezburufi sureti
•
budur:
•
[~ekil 258/87a]
. •
'-'
I
J
\
\I
11 t
• t t '
[~ekil 258/87a]
•
•
I 331
•
'
~ ~ v ~-' { J_, 6 )9'\.;~

• ~
~ . .
/ . . -
. . .-. . :.; • •rllftl'
.' ,,,, _. ..... ,
I
.);v ~' ~ - .
... °':1 . • .,
l \ •
~
• . ~
.. ..
• • • ••
l.
• - .
'"Cit~ . . .:1~~~,J./
"
• • d '" ' .. .. """'::;/ • .. , ;- . .
•)
t <) - •
• •
tP 1t? • •
- .
• - • - ..) '! . I l( .. )
- /'..
~
lr r------~'\-- w-1
..._. .. ....._. - a • • - w- .,..
'-"""....,,. -~ ........ ....._.,... .... =
=
-
...,, ,-.
-
~-• "'
-- --
-= -- w::
•
•
•
'

-
ikinci Nev<=den Be§inci ~ekl Bir Bat1yyediir ki Meclis-i ~araba

Getiiriirler ve i~ine ~arabdan Bir~a~ Neve ~oyarlar ve ~u DalJ.1 ~oyarlar.
•
Ve 01 Bat1yyeniiii Esfelinde Bir Btizal YatnI ~arab ~oym~ i~tin Mu~lu].c

~eklinde Bir Deliik Vaqc Olunrm§dur ki Bat1yye i~re Vaqc Olunan
~arabdan ~ang1 Nevci Murad iderlerse Andan Alurlar. Ve Bu ~ekliifi
AJ.tvali U~ Fa~lda Miibeyyendiir.
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezbilruii Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
~ekl-i n1ezbiir §ebehden dtizilmi§ bir btiytik bat1yyedtir ki bir kacb tizere otur-
11ll§dur ki kacbufi irtifac1 bir bu9u~ ~~r~~d~1; ye bat1yyentifi.tistinde }.<ubbe §eklin-
de bir ~ap~ vardur ve ~ubbeniffijis~'h e--bl:rf~~yacm top vardur. Ve ol ki.ireni.ifi
'---
•
tistinde bir ttigme §eklinde 91}.<m1§ kti94 · top <latµ y·a rdur. Ve bat1yyentifi esfe-
~
line }.<arib yirde bir btizal~rdur k(o1 ttuz-a1)in ekli .~f-1 ba}.<ara §eklidtir ki ba§1
---~ :J .
kursufi kenar1na vadc eyle · , tir. /" - ,
. . . "/ /
v-/ (
Ve bu biit1yyeni.ifi macnas~ uduf ~ ~ti ibr11$: tbfus1 ~ariib-1 reyl;iiinI geti.iri.irler
-
ve bat1yyentifi }.<apag1 tistinde vaqc olunan ktirentifi m~f1 tistindeki tilgmeden tutup
refc iderler ve ibrigtifi emziginden §arab1 bat1yyentifi tistinde ba}.<I }.<alam m~f-1
•
ktirentifi tistine dokerler. Bir deltikden bat1yyentifi i9ine iner. Bacdehu yine ibrI}.<-i
mezbiir1 §arab-1 mtiverred yacnI gtil-rengle toldurup tarz-1 evvel tizere bat1yyeye
dokerler. Bacdehu ibrI}.<-i mezbiiri §arab-1 a~fer ile toldurup yine bat1yyeye doker-
ler. Bacdehu
• '
- •
•
•
I 333
:. ,, ~- .
" "' . . ~ -4 ', ~ ~~ . . _, . .,. . . "--
-': '..) ~ _;,- l. ~,'Y./

. . !. '../~.:> l) .> .:."..Jf.. . . . ,.
. ~ .. -- .-
.....,
. -
h ;. ..J)~lo.;;..,.....
~
-.
~.J) .:J:> ...:? ( ' ·o -

•
•
. .. ,);~'--, -~..,,,,;.
• •
•
,.,...,..1- .)6~.11
. . -. '
•
I
•
•

-
§arab-1 al)er ile toldurup dokerler. Bacdehu ma-i ~afiden dart ibril5. da]Ji dokerler
ve yine. ru~f-1 ktireyi mal5.am1na vaq.c iderler.
• •
•
Ve sal5.i-i meclis 15.adel) alup bal5.aranufi agz1 alt1na 15.or ve bat1yyeye dokilen
§arablardan 15.ang1 nevci murad iderse bal5.ara tistinde ctiliis iden §alJ.~ufi eline ya-
.
pl§Up dondtiriir ta ki 15.ur~ufi mul)Itiniifi ru~f1 iizere vaq.c olunan caJayim-i §arabdan
kendii murad idindtigi §arabufi caJameti tistine va<J.c iqer. Hemin sacat bal5.aranufi
•
agz1ndan ol nevc §arab 15.adel)e al5.maga ba§lar. Isterse ~afi §arab-1 reyl)ani, dilerse
~afi gtil-reng, dilerse ~afi al)mer, dilerse ~afi a~fer, dilerse ~afi ~u, dilerse dor-
dinden malJ.lii! al5.ar ve dilerse ru~f1 §arab ve ru~f1 ~u olur ve dilerse ~iilii~i §arab
ve §iilii§iiru ~u olur ve dilerse b:r_}Ju~sl ;aiab ve dOrt bums1 ~u olur, sak:Iniiii
1
•
Bat1yye-i mezbiireniifi ~ahiri bu §e /ii erediir ki ~nde glta ve alt1nda kacb ve
• •
• '
'
[~ekil 267/88] •
•
•
I 335
•
•
-
. _,,,_, j ..,...~
~o_,;_,,J__ -.. . -. .
•
•
f
•
. •
•t
....•
•
• •
• •
•
•
• "" .
... -
,.. -
••
•
•
•
I
..
•

-
Fa~l-1 SanI Bat1yyeniifi Keyfiyyet-i cAmel~ Beyantndadur
~ebehden bir ptiyilk bat1yye yacnI tas dtizeler ki ayag1 bir bu9ul.< I.<ar1§ ola. Ve
•
bat1yye-i mezbiire i9tin I.<ubbe §eklinde bir glta yacnI I.<apal.< dilzeler ki tistinde bir
top ola. Ve ol top ortas1ndan iki kesililp bir m~f1 I.<ub~entifi ba§1nda raI.<abe yacnI
boyun §eklinde bir nesneye yapl§ffil§ ola. Ve m~f-1 alJerilfi ilstinde bir tilgme §ekli
ya bir I.<u§ §eklini dtizeler ta ki vaI.<t-i ])acetde afia yap1§up ol m~f1 I.<aldurup ve
yine I.<omaga I.<abil ola.
•
Bacdehu bat1yyenilfi gltas1m I.<alduralar ve kacb1m dalJi ay1ralar. Ve bat1yyentifi

.
ta§ras1ndan merkezi tistine bir dayire resm ideler, vilscati ol I.<adar ola ki kacbufi
•
aclas1nufi vilscati 15:adar ola. Ve ol4,J(_irfn~ /i9ini oyup 911.<aralar ta ki bat1yyenilfi

( J--- - - - . ; .. v
esfeli meftii]) ola. Bacdehu bat1yyenilfi esfelirte@arib yirde mevguc bilzali tacyin
/ , •
ideler yacnI bat1yyeye I.<oy1lacaI.< §arab1, n 911.<acaI.< foini deleler. Ve bir mtidev-
,___J /' ' ./ .
~./
val.<ic ola. Ve ol _~aljifeyi~af1ndaVat y
" "
e~muQ.kimJ yap1§duralar ta ki ~aljife
,.----. ,___
fi'l-J::ial5:Il5:a bat1yyenilfi ar~a15:ic ola. ~ .

~ ~ ,,, /
arc1-1 bat1yyeye ve bat1yyenilfi iki 1/nit~{i:J~i(inup baµyyeden yul5:aru §ekl-i g1ia

tizere milrtefic ola. Ve eger glta-i bat1yyenilfi tistine vagc olunsa gltanufi
• •
•
•
•
•
J-:>- ~; I 337
•
•
-
• ,
•
#
• ·~
c
~.
'
. ... ...,,
>-... 0 1\
..
.:j)_. - -
• • •
• • •
. ., ..,,,, .
,,, ~$.~ :. • ·L c: • -· $ ·>c • -
~...,'
•
•
• - ' -- - " - ' t
•
.... .- • '° ' '

\ - _ , ' :..-
'
~ ~ .,_ ' ~
~-,,~,.au"~ ,,, ,_ . ... .
'
> •
•
I
•
•

-
dalJili ol ~aljifenilfi bat1yyeden milrtefic olan kenarlar1nufi cilmlesine milmass ola.

Ve ol .~aljifeden arQ.-1 bat1yyeye ve cenb-i bat1yyeye mtimass olan taraflar1 muh-
•
kem bat1yyeye il~a~ oluna ta ki bat1yyentifi i9i iki baneler beraber ola. Bacdehu
bu ~aljifeye beraber ~aljife dalJi alup ortas1ndan uzunlug1na keseler. Bacdehu bu
ru~flarufi
.
birine beraber bir ~aljife .
dalJi dtizeler. Ve · bu il9 <lane il~a~ [olunan]
~al)ayifi bat1yyenilfi lJ.ar~-1 btizal tistine va~ic olmayan m~f1nufi i9ine vaQ.c ideler
•
bir vechile ta ki m~f-1 bat1yye tamam dart bane olup birbirine mtisavI ola. Ve ol
~aljifeleri ma~amlar1nda yap1~duralar. Pes bat1yyentiii dalJili be~ bane olrru~ olur.
Bat1yyenilfi ~iireti budur ki esfeli oyulm1~dur ve esfelinde btizal i9iln bir

barl$: olunm1§dur. Ve ol barl$:ufi :s~n~e .7~r .J~al)Ife yapl§ffil§dur ki arc;l-1 bat1yye
'--
calameti ''mim-~'' ve hark-1 bilzaltifi calaflle v~ ard-1 bat1yyede vakic olan
•
' v 'v •
i ''niin-0'' ; · . . .
~
~aljifentifi calameti ''sin- ~3ilr:
•
,..._J
~./
[Sekil 269/89a] ,.--j
~
~
._.!_ \
~-
~) /" ' ~ ~
(~ v. (
~((
:.w.w ~.J.,9'\C
•• •
I
••
•
• -' =a· 'l·; r V""' •
••
•
•
[~ekil 269/89a]
•
•
•
J.:>- 4 ; I 339
-
•
~~,~ ,.
- ' ,... "'
.. t> ;~~t
- •
• •
• •
t '
u
c: ,
I
•
•
Ve dai}il-i bat1yyede vagc alunan dart ~a])Ifenilii datµ ~firetleri bunlardur ki

birisi ~aljife-i
.
tammedtir ki bat1yyeyi iki I.<1sm itmi§dilr. Ve il9 ~aljifeler datµ ki
•
~aljife-i tammenilfi m~flar1dur ki bat1yyenilfi ru~f1m dart beraber 1Janeye taI.<sim

itmi§lerdilr; ~a])Ife-i tammenilfi calameti ''cayn-t:' ve il9 m~f-1 ~aljifelertifi calayin1i
''fi-J''dur:
[~ekil 269/89b-c-d] •
Bacde zalik nul)asdan bir gita datµ dtizeler ki bat1yyenilfi I.<ubbesi i9ine id1Jal
alunsa I.<ubbeye muntab11.< ala. Ve bu gitay1 bat1yyenilfi tistinden refc idtip artas1n-
•
dan iki baleler ve m~f1m bat1yyenilfi btiyilk 1Janesinilfi tistine vagc idtip bat1yyenilfi
•
ru~f1nufi kenar1na yap1§duralar. ~V\ \ brti~efilen yul.<arus1m ~aljife-i tammenilfi

/
7
.v fJ
( J-- - - - -..:. [/
'-.:...-
..
<
/' "
....!. \•
____
..____ ___,
[~ekil 269/89b-c-d]
kenar1na yapt§duralar. Ve ~aljife-i tammeden yul.<arus1m bir yire cemc ideler ta

.
ki bat1yyenilfi m~f1 bir bane ala ki ba§l I.<ubbenilfi raI.<abesinde cemc alup m~f-1
I.<ubbe I.<adar agz1 a9ul.< ala. Ve I.<a9an ki bu 1Janeye ~u ·I.<ay1la, ba§1na 911.<1nca talup
• •
bir tarafa aI.<maya.
Bacdehu gl!anufi m~f-1 a1Jerini dart beraber I.<1tcalar .ideler ve her I.<1tcay1
bat1yyeden bir 1Janenilfi tistine yapt§duralar ta ki her 1Janenilfi •
•
•
•
I 341
F
• • •
- •
•• ,
• •
•
•
; .
•
,... •
..
•
.. dV'\;' •
( .
..
•
-
,.• - •
•
""
I
•
•
'

-
ba~1nufi vtiscati J.<ubbentifi raJ.<abesintifi sekiz boltikde bir boltigi J.<adar ola. Ve
ol dart ]J.anentifi her birisine ba~J.<a ~u J.<oyulsa ba~1na 91J.<1nca tolup yamnda olan
•
]J.anelere aJ.<maya. Ve bu be~ ]J.anentifi il~aJ.<1m · mul).kem J.<1lduJ.<dan ~ofira J.<ubbeyi

bat1yyentifi aclas1na va\}c ideler. Ve be~ ]J.anentifi raJ.<abelerini bir yire dayire ~ek
linde cemc idtip J.<ubbentifi raJ.<abesi. i9ine id]J.al ideler. Ve bu zamanda J.<ubbentifi
raJ.<abesine mtil~aJ.< olan m~f-1 ktireyi refc idtip be~ ]J.anentifi raJ.<abelerintifi 9evre-
•
sini J.<ubbentifi raJ.<abesintifi da1Jiline mul).kem yap1~duralar.
Bacde z;alik tem~Il ideltim: I}:ubbentifi raJ.<abesintifi ~iireti ki be~ 1Janentifi

ru:>us1m il).ata eylemi~dtir, ol ]J.aneleriifi birisi ki ctimleden btiytikdtir, beyt-i madur
ki tistinde ''ma'' yaz1lm1~dur. Ve anufi yamnda vaJ.<ic olan beyt-i reyl)anidtir ve
_/ I (
.,,__
anufi yamnda vaJ.<ic olan al)n1erdtir bu §'ikl ··zere: 32 •
·'-../ 1·
~-
:::J /' ' / '
..--I ',
tine bir g·1ta

.
vadc
•
ideler btf
~·
.tarik iizer
. /-~
" lri/
' 1':.,r
ortas1m ~Ir\:a parmag1 ~igacal): l):aafu_Pd~iJ- D

ler. Bacdehu nul)asdan cevze ~eklinde bir ~~...>
••
mticevvef ve ]J.afif ne~ne dtiztip ba~1na bir
dirhem J.<adar mtidevver ve ]J.afif ~al:jife ya-
p1~duralar. Ve bu ~a])Ifentifi merkezi tizere
. [~ekil 278/90]
bir ~a~iyye na~b ideler ki tul1 m~f-1 i~bac
ola ve ~a~iyyeyi ol ~a])Ifentifi tistine yap1~duralar. Ve cevz~ntifi esfelini ~a])Ife ve

~a~iyye va\}c olunduJ.<dan ~ofira ba~1ndan ~aJ.<Il ideler. Bacdehu bu cevze i9iln bir
•
•
beyt dtizeler ki cevze ol beytilfi i9inde stihiiletle ntiziil ve ~ucud eyleye.
Ve bu beyti bu tarIJ.<le dtizeler ki iki 9ubuJ.< alup
- •
32 Derkenarda ''Bu m~amda beyac;l terk oluna." notu yer.al1r.
•
• I 343
•
... •
..
•
.. ')
. ~ ~ O.Jil r'~
,,,. .
~ . .. /.S,.P
-·. l).,P .. I""
, "" • ... f
..... - ~:.o..( l.)~./...I

' -
• •
:
•
• '-" . • f -
•/ :J_,
). -.
•
- . - . ....,
._, -. \.,-
,,,,. . -
•.,
.. ..
• - - •
• ~ .
• •
- •
~ ~ ' ·~ . ..• J&.:nP ~ .~....). $ -;ft

-
~ .J~ 't - :_v., •
:.. •I \..( I T
~Ou .-....... :I ~ v ~~ , ,__. ~.D ~ . _-:.!,

v- ~ /' J
., f ._, - •• t ;· l - l( l
- ---..._)
~/" ......~' . ,~__,);_,l'- t:...,l.)JJ~'
- ,.......r) - - •
,._.., , - ..,. I ~ / .r--'

.......
(., ,,.......) ' f~

~ • ~I_..,. r-- v..7 .- .J
~.I ..l~ rJ-1
= , / ../' "-'
• Q "' /
.[ / / (~
~
' '
~
- . -
•
- ' • . . -· "' .. ""..

~ •
.. . .~'-1.., - .
_,~MG.)~ -. ~ ~) ,J,;1~d";,,~~~~/
... • • • • • • •
.. .. .,, . -• . . -
1-Jlll"'-- - ~, • .. .. - .. .i.~.J.'.1~(( ;~.t. . ~.1~ •
•
~ . :.. . ' ..... • ..• . ~
& ~1>.)_j:J
- - JG;.
••
- • •.> ,. - ' ••
f ,. b/J-'11'.-'JO./. :. ·-, •
- • --
•
/ •/
. -· . -· . , .
- . .. . - -
I
•
I
•
•

-
birbiri tizere ~alib §eklinde va<;lc ideler. Ve ol 9ubu~larufi u9lar1ru btikeler ta ki

cevze dart 9ubugufi ortas1nda va~ic olup beyt gibi ola. Ve ol 9ubu~larufi u9la-
•
•
r1 cevzeden uzun ola. Ve 9ubu~larufi u9lar1m beyt-i reyQ.amntifi g1tas1nufi ~ah-
r1na ~a~bufi Q.avalisinde yap1§duralar ta ki cevze tistinde na~b olunan §a~iyye
g1tanufi
.
~a~b1ndan g1tanufi ytizine bir
.
mi~dar 91~a. ve~a9an cevze yu~aru ~al~a,
cevzentifi tistindeki dirhem gibi va<;lc olunan ~al)ife g1tanufi deltigine ~apana ve
'
~a9an a§aga ine dirhem-i mezbilr g1tadan ayr1la. Bacde zalik g1ta-i mezbilr1 beyt-i
reyQ.anufi ba§Ina va<;lc idtip etraf1ru re=>s-i beyte yap1~duralar. 01 zamanda cevze
beyti i9inde nazil olup beyttifi ra~abesine dalJil olmI§ olur.
•
~ilret-i g1ta budur·ki ca}ameti ''dal-~'' ve 9ubu~larufi etraf1nufi ca}ameti ''kaf-!.\''
/ I N
....__.
''elif-1'' ve dirhem tistinde mev<;luc olanfa~·yyentifi ca~meti ''ta-..b''dur:

./
~
.. r-........j /' " / .
[~ekil 272/91b] ~
~./ " "" ~
re bir beyt ve beyt is:inde-!~ bir ~~e " aj\idilp ~nufi ilstine bir ilnbiib va<;lc
tinbubufi
"-. (_ r /"' .r -r
---~ !J Jl v
r'_:. \ '--;)
... ..:'-: ..:... : ..

... ·....-::·:/· -··::· .- '.- ::..........
•• • • •
......
•.•
··.·~·
..···. .
: ; • ••'1
-
... ·.:... :·::-·.:··:.

....,.:··:...... :: .·:.: ..... .
.........
•' .... .. .......... ·....·...... ·· ·.....
:. .. . -·
·.-
•
..... : ·.."....... . .•..·.
...... ' · .,• ·... ...-:.. .. - .. ,~
....
_
. ··.. · ··. ··.. ·... ·.. --·~:· ·· ....:.......:.. .....·.;. :

.. ... ....,.·'.
.........
.;~ .,.· .......... ......... ....
. '. . .... . ..- .' .. . . ..... ...... .. -
'
·•
•.... ..... • .. . - ; , ~-- • .;' ....- ....: : :. . . . . .. : · . · : . • ' .t;~ • .;.
~··'-· .;'.'.:;.:·:,·.·:- ;·':::'.·.'i;j:.~.:·: :.-

. . .. .- ...:,:. .. ..
........... . . ........
·.· -·:··· . . .
.:. .. ...... ..... .... . . ..
_
.. . . ~
..-:-.........·.....·: -........:.·:.. ...........

~
..... .
.
. ..... :: . _.. _.,.: .. . ..
. -
'
.•. ,...-.
' :
~:
• ·;r _.. • ... 1....: ••• : ••••~· •• - ..-• •
~· . . . . . . . . ··" • • ..... .,_. c . ~ ......
• . ,.,.'• ...... . . .... . .:·:~,..
! ...... _•• .. .::• ••. -··.
-
--:...... :
.
.. .. ... ~
. .. . .- •• ;o' •• - .....• • ••
'
•':• .:- .... .::.. .. . •::·_ .- •' .. .
~ • •", •': ~
. . ...:.. ~......~---:.. ...·~... ·......·..-·:.·

.. ... :-·_......
.. . '
.· .,.-- .. ·
... · . ....·.··
./
.... .. ..... ..
[~ekil 272/9lb] •
•
•
~
I - ~· f.. I 345
.. -
- . •
.~o.1~~~J_,.V0~1 -
~ ./.:>)• ~o'",.,.~.)
'
? e • •
.. . l
.._ . .
•
_,~;. • ·rrt_
~'
•
•
•
•

-
etraf1ru gitanufi §al.<b1na il~al.< ideler. Ve bu iinbiibufi ~alameti ''c!m-i'diir.
Ba~dehu ~arab-1 a~feriifi beyti i9iin bir g1ta datµ vaqc idiip yine iahr1na bir beyt
• •
•
ve bir cevze vaqc ideler. Ve bu g1tanufi §a}.<b1 i.istine bir iinbiib yacm bir liile na~b
ideler ki µil1 ~arab-1 mi.iverrediifi g1tas1nda vaqc olunan. i.inbiibufi qacf1 }.<adar ola ve
bu i:inbiibufi calameti ''ha-o''
Bacdehu ~arab-1 al)meriifi g1tas1nda datµ beyt vaqc idiip bir beyt ve bir cev-
ze vaqc itdiikden ~ofira §al.<b1nufi i.istine bir mi}.<leb yap1~duralar ki µil1 ~arab-1
mi.iverrediifi iinbiib1nufi iki qacf1 I.<adar ola. Ve mil.<lebiifi taraf-1 a]J.eri g1tanufi vec-
•
hine miimass olmaga }.<arib ola. Ve bu mi}.<lebi.ifi calameti ''dal-~''dur.

•
. Bacelehu beyt-i ma i\'.iln bir( ~t\~~~j~1ru deleler ve beyttifi tistine ya-
. ,.....___}
,.___) ""v ~ v ~
Bacde ialik bir ibrII.< dtizeler ki · ~· · ~Ji a elercinbirisini.ifi aldug1 ~u ala. Ve
1
0
1 " ,__J •
ibril.<iifi emziginufi vi.iscati)janelerintifi ·· s in e vaqc oli!Jian g1talarufi deliiklerini.ifi
~ -/r/"' · r - ~~'-)
vadc
•
olunan deliiklere beraber ola. "' i) l J-
• •
•
•
•
•
I 347
•
'
•
,
•
• •
- .
>r J • •
•
,,, .'
( ' • )' ::,. _ J ~

- ~',,-:
• •
~).7 .........
•
•
. .-
•
•
• •
•
•
•
•
'

-
Ve ta~I15en ~ahirdiir ki l5a9an ibr115 §arab-1 reyl)ani ile tolsa-ve ru~f-1 kiireye
15oyulsa 15ubbeniifi ra15abesiniifi vasat1na va15ic olup beyt-i reyl)aniniifi gltas1nda
•
vagc olunan ~a15ba dalJil olur ta ki beyt-i reyl)ani tolup cevzesi miirtefic olup
ve cevzeniifi iistindeki dirhem gltanufi ~al5b1na muntab1l5 olur. Pes bacde z;alik
bat1yyeye
.
l5oy1lsa beyt-i reyl)aniye girmez.
.
Bacdehu ibr115i §arab-1 miiverred ile toldurup yine b~t1yyeniifi ba§1nda vagc olu-
nan ru~f-1 kiireye ~abb iderler. 01 <latµ vasat-1 ra15abeye nazil olup miirtefic olur
ta ki beyt-i miiverrediifi gltas1 iizere vagc olunan iiribiibufi re=>sine va~1l olur ve
beytiifi i9ine a15ar ta ki beyt tolup cevzesi miirtefic olur ve gltas1nufi ~al5b1 miin-
sedd olur.
-. _J ~ \ - 'I ·/;,-- . ) .
BaCdehu ibrI~i §ariib-1 a~fer iI~tdrdunip~rW.~f-1 kilreye dOkerler, r~abeye
"---
•
/
nazil olup miirtefic olur ta ki §arab-1 a~fer· · beyti iiz~na~b olan iinbiibufi re=>sine
v~1l olup is:ine ~ar ta kf:f>lup c6 si' ·6rt ic olu~e ~~b1 milnsedd olur ve
r--' ,..._)
+f -d 1 ~ ,___)
1 sa ey emez. ~~ :.0 .
~ /" ' J
a15maga ba§lar ta ki cemic ma-fi'r-ra15abeyi ist1cab eyler ve anufi <latµ beyti tolup
~al5b1 miinsedd olur. Ve §arab-1 a~feriifi ba15iyyesi al)meriifi levnini tagyir eyle-
.
mez.
Bacdehu ibr115i ~afi ~uyla toldurup

. dokerler ta ki beyt-i manufi gltas1 iizere
. na~b
olunan liileniifi ba§1na 91l5ar ve i9ine a15ar. Ve ii9 ibr115 <latµ toldurup 15oyarlar ta ki
bat1yyeniifi cemic-i biiyiit1 §arabla ve ~uyla tolar. Ve ra15abede bir mi15dar ~u ~alur
ki e§ribeden bi~isine mu]Jtelit olsa Q.arar eylemez. Ve bu '
- •
•
•
,
. .,.
,n a>.,, ~J,\J.ls:'.Jt..-l ~)'lil...tj.,Aa; - -- ~
., - . -·. -
# • " •
..... • y <f
•
·' • • __ .. • • -l -
,.,..,...
•
I • - -...-
~ ·• > " ~,"" - - • ~ - - - • • • ' •
- • •
•
""~x~'"..~ i.;:,).,l ·v~ :,,I :;.t~;.) ~ ~1
J. ~
I :. ,___. -~ ~ -, /'" .) -
I J - ,
-.. . . . . .,__. ~
""
. (~ ~ •.::_/ ~ ~-1 ~ /
.:>
v
~"""
•
•
. .,,
.
•
' . •
,......--
... ;---) (
j - •
.
l) "'!7'-': ~;),, .!
Ill ' • • ~ / '
... .
ir ~ &#~
~~
I •
•
- •
I
,,, ~
-17)" -\ ~ ~
I
•.....· ' • . .. . . . .. . ..• ..

,.
. ~
. . ' .. o/
~
(" 6' . - ...
J ,. ,, ~ • J • • ~ ·'
~\. - <
~ ~ """
;,~,_._..,.. - .... ,I • ,..._
. . ~
a "
•
.,, . ,,.
•
~.)~..)' •D:>J/~
- . •
•
•
•
•
'

-
acmaltifi itmam1nda ibrI~le cevzelerden mtistagm olma~ cayizdur.
Fa~l-1 Sali§ cAmel-i Biizal Beyan1ndadur
Dogme tucdan bir ba~ara ~eklini dtizeler ki ba~1ndan uylu~lar1na var1nca

- -
tamam ola. Ve ol bakaranufi zahr1ndan batmna bir tennur33 ve tennura bir zeker
+ + • -
vagc ideler. Erbab-1 lugat ''tennur''1 ~u a~aca~ yir dimekle tefsir itmi~lerdtir. Ve
bu ma~amda ]J.a~~-1 tefsir budur ki bir ltilentifi ortas1m oyup ve tucdan ba~1 gen
ve dibi tar ~ovan ~eklinde bir alet dtiztip ltilentifi deltigine ge9tirtirler ve anufi i9ini
.
toldururlar. Bir alet <latµ dtiztip i9ine mu]J.kem al1~dururlar ki ikisintifi aras1nda ~u
•
s1zmaz. Ve ikisini <latµ liile i\'.inQe_ll:'~e J,e,,r. _,P es ol me~kiir olan iilete "tenniir" 34
( ~--- -1_ ! f/
dirler. Ve ~aniyen mezkur olan alete ''zeker..,,,~i@.er.
/ , •
Ba'ilehu ~ekeri tenniirQjln ref'=)d';ri , . ye liiz1mfuir ki tenniirda bir barl.5:-1
re=>sine mtiriir idtip ag· z1n~~lis1l

~ . oThvBa d hU""b'u har~ muklibilesinde
'-' . ~
tenniirda
ba~aranufi n1u=>ablJar1na nafu;_alt1 deltik 9c ideler ktl?irbirine ~arib olup ctimlesi
~ 7' ' ' /'
ac e u ze er1 ennura 1ca e 1 e er e ennurun a t1 e ug1n en ze erun us-

tine alt1 ca}amet vagc idtip yine zekeri refc ideler. Ve zekeri 91~r1ga bindtirtip her
iki ca}amettifi ortas1na .bir hatt
v ••
devr itdtireler ve ca}amet-i uladan haric
v
bir hatt
v ++
<latµ ve ca}amet-i u1Jradan baric bir bat! <latµ vagc ~dtip ctimlesi yedi bat! ola.
Bacdehu zekertifi uzunlug1na mistara vagc idtip yedi bat! 9ekeler ki birl?irinden
bucd1 91~ardu~da vagc olunan yedi battufi birbirinden bucd1 ~adar ola. Bacdehu bu
bu1fitufi birbiriyle te~aµic1ndan ]J.a~1l
•
•
33 Yazmada ''tenvir'' - •
34 Yazmada ''tenvir'' •
•
•
I 351
" / .. ' "'

. . - . ""' ~lf:J
" .. ~ " ....
~ ,.-. , o;;; . ·a~_1up1G
\
~! ,;~.t I; -
. .. .. .. ..7 -. - ..
•
- . ' ~
,J
.
(,./':!> • •
~
• ' • ,, · - ,,,, .
f • ( \ 1~ ,-1 _ /. . J '
vJJ_,!J ~Llij):J:>f;'f·-- 'O
- - /
,· r ~J~ _-:j,J,:)l)~
. .
J ·
~- ;();,..)? .)~.)l\,)-6)"\/ ..n>
. ,___/ / ~7 v
~
. , ""
. ,....---,-J ,..__
r- .)
...
-
I •ei!o .),)_;; ,! • ,; • ' - • ~ r - 'J:,>"} . I,..) v

• ~ • /• r • • •
-- _r / ,___ ~ ( •! .,-' ,
) '
~ .. .. . ,,. ...
-. - .
::.. ~J0 .)_,;:, I..),.) "'·'.I • ,r_,_,I s .. U'v/>-:-,$-J.t:-
.. . - .
•
•
- -
~v · \.i;).-JJ
... . . ~ ·:.r.~V.,l..1>'~~v_;J'_,.
. ' .
•
I
•
•
olan btiyut-1 murabbacatda alt1 deltik deleler ki vtiscatde tennurufi e~I.<ab1nufi

vtiscatine beraber ola.
• •
•
Ve bu z;eker tistinde val.<ic olan e~l.<abufi meval.<icini tacy1n i9lin ~ekl ta~vir olun-
d1. Ve tennurufi tistinde vaqc olunan e~I.<ab ki ba!t-1 mtistal.<Im
.
tizere val.<ic olrm~-
dur, anlar <latµ ta~vir olund1. E~I.<ab-1 z;ekertifi calameti ''l)a-c" ve e~I.<ab-1 tennurufi
ca}ameti ''mim-r''dtir: •
[~ekil 276/92b]
•
Bacdehu .bir I.<ur~ alup ortas1ru oyalar ve z;ekertifi aclas1ru ol I.<ur~ufi deltigine
ge9tireler ve I.<ur~-1 b.al.<aranufi ~ahr1na yap1~duralar. Ve z;ekertifi aclas1 tistine bir
/ j} I
z;eker-i evvel ~al.<b1ru ki ~al.<b-1 acladur,~nnurun evvel ~aI.<b1na beraber ideler ~ol
"" ./ 1·
kenar1 tizere val.<ic olm1~d,!!!f. ""' ' / "' ~

I , / :_J
Pes ol ~ab~ufi parmag»iufi muI.<abil s nde bir cal~et vaqc idtip ol calamettifi
- • • v • ~ -~ d ' I ~- D .
.
.
o; 0
•
-::>- 0 . 0
.
0 0 ' •
0 0
•
0 0
I
.
0 0
~
-
•
•
[~ekil 27 6/92b] •
•
•
I 353
... 1'\ ••
•
•
•
•
"" ..
'
•
~ I
. .
.,,
•
• .
~.
. ~
• J
" . -
•
'-· ~ - ~
•
. ,.
•
:>"..7)0.1. ~ .-
• •
I
'
"°' ,/ •--..
_,_
,. .- . .... .
•
.- .
-- .,, ' "'
.. .
--
L>-'
- ' . ._ .
~..........,~'_fefi ~, ..... \..~ f ;:.
. '
• ' - .
- rt.b ... :. "".- .,: ... :. • \ •.. ·1 - ··L
. · _ ~t)-'-'f~4'-v-, ..P~D~ ;~ v ~~ve>=--' ..
. o.)
- .
• - .- •
• •
•
•
•
'

-
calametilfi yarunda laf~-1 ma yazalar. Ve yine zekerden il9inci - ~a~b1 tenniirdan

il9inci ~a~ba mu~abil ~llup yine ~a]J~uii parmag1 mu~abilesinde milverred
•
laf~1ru yazalar. Ve yine ~a~[b-1 rabici, tenniirdan ~a~b-1 rabice mu~a]bil ~llup]
parmaguii mu~abilesinde laf~-1 a~fer yazalar. Ve yine ]Jamisi ]Jamise mu~abil ~
1lup parmaguii mu~abilesinde laf~-1 ma yazalar. Ve yine sadisi sadise mu~abil ~

1lup iza-i i~bacda calamet vaqc idilp yaruna laf~-1 aQ.mer yazalar.
Ve bu acmal tamam tahrir olundukdan soiira bakaranuii mu=>ahhar1ru sab1kan

+ + • + \JV •
esfel-i bat1yyede vaqc olunan ]Jar~a yap1~duralar. s ·acdehu bat1yyenilii esfeli ki

mu~avverdtir yacm oy1lm1~dur, yu~aru ~alduralar. Ve bat1yyede vaqc olunan be~
beytilii her birisintiii· esfelini tacy1n idilp beyt-i reyQ.amnilii esfelini deleler. Ve
vv • / ( N
...__.
ilnbiibla yacm ltile ile va~l ideler ve ilnbJlb ii iki tarafyn muQ.kem yap1~duralar.
•
r--' r--_)
beyt-i miiverrediifi esfeli~.fil5:b idiip b ufila §al}b:g'ali§i bir iinbi1bla va~l ide-
. =1 / (~'A. ("'. (
vlli?l ideler. Ve yine beyt-i iiWPufiJ& ij~· . :iuiip tennfirdan §al}b-1 IJamisle
va~l ideler. Bacdehu beyt-i aQ.merilii esfe ini ~a~b idilp bu ~a~bla tenniirdan ~a~b-1
sadisilii ma-beynini bir ilnbiibla va~l idilp u9lar1ru mu]jkem il~a~ ideler. Bacdehu
bat1yyenilii dibinden oy1lan ~ltcay1 yine ma~armna icade idilp ilstine bat1yyenilii
kacb1ru yap1~duralar.
Bacde zalik ~iiret-i bat1yyeyi
• '
- •
•
•
I 355
•
' •
.. . .
•
" I '
• ~
...
-- •
•
-
•
..._
-.
•
'
., .
•
..
•

-
tem~Il ideliim ki da]Jilinde ~arab-1 reyl).aruniifi beyti. mu~avver ola ve ol beytiifi

aclas1ndaki cevze datµ beytle mu~avver ola. Ve beyt-i miiverrediifi gltas1nufi
•
•
iinbiib1 ve beyt-i a~feriifi gltas1nufi iinbiib1 ve· beyt-i al).meriifi gltas1nufi mil.<lebi
ve beyt-i manufi gltas1nufi iinbub1 datµ mu~avver ola. Ve biiyut-1 ]J.amseden her
beytiifi esfelinde val.<ic olan ~akb1la tennurufi bir ~al.<b1 ·ma-beynine va~l olan iinbii
- -
blar dahl musavver

.
'-'
ola.
'
Pes vaQ.11).dur ki 1.<a9an biizal sedd olunsa ve kiireniifi m~f-1 aclas1 ki calameti
''lam-elif-Jl''diir, makam1na
•
refc olunsa ve kiireniifi msf-1
•
ki calameti ''kaf-J''dur,
•
i9ine bir ibril.< ~arab-1 reyl).aru I.<oyulsa, beyt-i reyl).aruniifi ~al.<b1 ciimleden al9al.<
olmag1n ol ~al.<ba dulJ.iil ider ki calameti ''za- j''dur ta ki !filab cevzesi miirtefic
.....__.
sa agtiye-i biiyut iizere miictemic ve 1niirt fie olup g9a-i miiverrediifi ~al.<b1 iize-
•
/
.
~
re mevc;luc olan ilnbi1b kOiame.t~'~c' '~r, b3.§1h~s:11$:up is:ine girilr ta ki ol
anufi <latµ ilnbub1 ki caiarrieli "ta-J,.'~r, 3.§lna s:11$:up~ne dalJil olur ta ki ol <latµ
. . '-'
'
. ~,
•/
(
- . '-' '-'
- . ~ -1; - -\ '-;)
~ . '-' . . .
ve bu iinbubufi ca}ameti ''kaf-.!J''dur. ac eliu m~f-1 kiireyi maI.<armna icade iderler
bu ~ekl iizere:
[~ekil 278/93]
• •
•
•
•
•
•
•
I 357
/, - ~ '-'J)s. ~4
.. ( . f - .-. • • • • • -
-. . J-! ·1
, .
;r-• ._)
J,;.., _; _,\jli_,1~.~} --1.. -1.~
•
.,,, - :. f (
•
• -
/'
./
.
• ,,
6~./J.t ,:, o>(..,.t , • J •• »~
• ..
• - ' ----?
£. ' ,.._:....;
I v
-
~-' - •6~; I ~ ' .. ,,_,,,.,,,,,,
• J •
~ ti> JJs. c:...~~J

. v "~ I~.- '
_. t Q •
~b' eJ..--'-')~\ • . • ~,., . ~)
r
• • ' • ,,.... - ·rr:.1'-;J r

. ---- [) Jl u
. '- - •
- ~ . - " • .
;' •
ti'.> J>-J .li:J _:, ~"' ._, ~
o..;J_,) ~_)_)JJlo .>~!,:.... •

• •
. - •
•
• I
••
I.!
.!:} "5 -b
• ••
••
.J : .>
•
•
•
• •
~
•
~~~·,.---r-~~~-
•
. .
J-
•
•
• •
[~ekil 278/93]
Ve ~a9an ki sa~I ~arab-1 reyJ:.ianI abz itmek murad eyler, ~ahr-1 ba~arada ciiliis
•
•
iden ~ab~ufi parmag1na yap1~up dondiiriir ta ki caJamet-i reyl.ianiniifi iistine vaQ.c

ider, fi'l-1.ial ~arab-1 reyJ:.iani iinbiib-1 ''elif-l''den biizale va~1l olur. Ve ~a9an ki
ca}amet-i miiverred iistine vadc
•
ider, iinbiib-1 ''ba-w''dan
•
•
•
•
• • •
•
•
I 359
•
• &
. ..- l
•
•
•
• •
~ .
•
cu
•
"
/ I N
'---
~ /·
~
• ~
,...___ }
.....
~
,.___)
•
I
J "'
~
..
IA
~"
;.__ ~ i
~<' 0
"°
"'ii
•
•
•
(
y
C•
•
~ ..J ..
• •
' •
•
....... .
.
•
'
'
• •
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ____, ..,v
I A
----
''
' ...
- ..
•
•
'

-
cari olur.' Ve ~a9an ki ca}amet-i a~fere idare ider, tinbub-1 ''l)a~c''dan cari olur.
Ve ~a9an ki ca}amet-i al)mere idare ider, tinbub-1 ''dal-~''dan cari olur. Ve ~a9an
•
ki ca}amet-i maya idare ider, tinbub-1 ''ha-o''dan cari olur. Ve ~a9an ki manufi
ca}amet-i ~aniyesi tizere na~b ider, ilnbub-1 ''vav-J''dan cari olup btizale va~1l olur
ve ba~aranufi agz1ndan ~adel)e da]Jil olur.
ikinci Nevcden Alt1nc1 Seid Bir ~ab~-1 Nedim ~firetidur ki Meclis-i

~arabda Meliktiii Cut<as1n1 i~er. Ve Bu ~ekltifi Al}.vali (J~ Fa~lda Beyan
Olunnn§dur.
(/ ~--- -1_JJ/V N r
~uret-i mezbure nul)asdan dilztilmil~bir §alJr~uretidtir ki iki dizleri ilzere 90- •
" ./ 1·
~_/"v1 L /
cadetinden imi§ ki ~a9an~rab i9~1,~rAad . de bir ~dar ba~iyye terk iderler
,__j ' . v<.: -
imi§ ve ol ba~iyyeyi ntid~a-y1 meiikt b. isi cen1 ~ tip i9ermi§. Pes bu §alJ~-1
masnuc
. ol nedim suretidtir1d
• sahib-i~e
? • / ", ·Y·lisiifi ofun<itvadc
•
iderler ta ki her kadehi
• •
olur. Pes nedim dalµ l.<aldurup ken-£Afir a Hna iltiir ve l.<adelJ_iifi i\indeki §arlib1
i9er ve yine elini a§aga indtirtip ~adel)i agz1ndan refc ider ve bir ~a9 kerre ~al)ib-i
meclise ba§1yla tapu ~.1lur. Ve bu tislub tizere ~ag elindeki ~adel)e §arab ~oy1l
du~9a nedimtifi ~ol eli bir gune l)arek-e t ider ki am ~al)ib-i meclis mac}um idinmi§-
.
dtir ta ki meka[n]-1 machuda va~1l olur. Pes ~al)ib-i meclis ol zamanda millatafe
. .
~a~d idtip erbab-1 meclisden bir nesne gelmek murad idinse emr ider ki
•
•
- •
•
•
. "' ..
.. ' ..,,,
...,,,,,
. .- .
. . . . .. •
. ,,,,.-
, . . . -.
- · ·- z)
•&~)o/ ' -~ ' J. :. ·~Iv Lo

-. · -Ll~l
J-: . I I~ _)
.
•
. " ' •
/'.:..
• • t ..
,,. . " • A ~ __:::J •
. ., ... ) . )
,__
... """' · • ~)
;:. " Ill" . . .. . ( J
··~ ~o~
-
. ,)
: - ~- . ........". '-"'
.... u
":_ ) . [- .h
'} ~ . . - - .
•
'?,..Lo
•
••
'
•
I
•
•

-
''Bu nedimi diztifi tizere al ve i9dligtifi •
§arabdan bufia da]Ji vir!'' 01 kimesne

• •
da]Ji emre itacat idtip nedimi dizine •
alur ve i9er. Pes iki ~adel) ya ti9 ~adel)

i9lirdtigi nedim ctimle i9dligi §arab1 ol
kimesnentifi tistine bezl ider ve kaf- +
tanlar1ru ya§ ider. Ve ehl-i meclis ol

kimesneye bi' Q-QariirI gtilerler. Ve
eger bu ma~iile vaqc murad olunmaz-
sa emr ider, meclisd~n igrac idtip bir
iki lj:adel) i\erler ta ki cemrc i~g\i!J J~ ! r [~ekil 281/94]
+d h-1- k 1 + / 1.-
bez1I er ve ...,a 1 . a ur ve y1ne mec 1se / , ~_y fJ
·--
" ./
1·
icade ider. ---J /' , / ~
•
,.___) v ~ /
..., . . I ' / ,__J

~ v ;_)
~ ,._)
[Sekil 281/94]
"~· ~
I \ \
~ ~ ' ,, /
Bu §ab~ufi cti~~esi be§ ya§1nda bir gulam cti~~esi ~adardur ki dizleri tizere
9okmi§ ola. Ve bu §alJ~ bir ~amI~den cibaretdtir yacnI hemin bir gofilek §eklini •
dtizeler; aya~lar laz1m degildtir. Ve bu ~amI~i iki ~itca iderler: bir ~itcas1 belin-
den a§aga ve bir ~itcas1 belinden yu~aru ola. Ve ru~f-1 esfeltifi tistine bir ~al)Ife
vaqc ideler ki l)icab-1 ~ayim olup ol §ab~ufi u~iil-i fa]Jiieyni ile cac[l]zesintifi ma-
beynini fa~l ider. Ve cacizesi bir l)avq gibi va~ic ola.
•
Bacdehu ol l)avqufi tistine bir gl!a-i mtisattal) yacnI dtiz ~apa~ vaqc ideler. Ve
ol ~apa~ cibaretdtir bir uzun
- •
- •
I 363
•
• •
'
.. ,
•
•
.,,,,
~ - >, :fU.>ii_k-<.':.Jl$c.1.
- "
. ,,, •
•
•
•
I
•
•

-
~al.llfeden ki §ab~ufi ~ag taraf1ndan ~ol taraf1na va~1l ola. Ve ol ~al.llfeyi tul[ en] iki
}.<ism ideler ve m~f-1 eymentifi ortas1m ha§ parmag1 dugiil idecek }.<adar deleler.
• •
Ve ol deltigtifi tistine bir }.<amc yacnI huni va<;lc ideler ki esfelintifi vtiscati ~a}.<b-1
sahifentifi vtiscati kadar ola ve tiil1 stiltis-i tiil-1 isbac ola. Bacdehu msf-1 ahertifi
+ • + • - - • • + '-'
ortas1m
.
dalJ.i deltip tistine bir tinbiib.
va<;lc ideler ki tul1.tul-1 i~bac ola.
Bacdehu bir cavvame dtizeler ki gitas1 mtisattal). ol'1: ve satl).inda bir reze ola ve
ol reze[ de] bir iptifi uc1 baglanrm§ ola. Bacdehu bir ince mi}.<leb dtizeler ki bir tara-
f1 bir taraf1ndan uzun ola. Kame vadc olunan sakbufi mukabilesinde ard-1 havd1
• • • +. -· • +
deltip mi}.<lebtifi taraf-1 tavilini ol deltigtifi tistine yapi§duralar ve bir taraf1 ar<;l-1
l).avc;la miimass olmaga 15:arib ola~ ~~ b,u ttn~e cavvlimeyi l).avc;la idbiil ideler. Ve
I
.,,__.
ve ~al.llfeyi l).av<;l tistine va<;lc ideler. Ve r.61~ ebtifi l).anifyesini yacni btikilmi§ yirini
•
/
.
~
15:amcufi biilbiilesi yacru [e~gi] oJ:11~inii~ i\'. ·ne ni~a ~tl5:1nca idbal ideler. Ve
. J / r--J
r--' v r--_)
Ve 15:amI~ufi lptca-i sii~1]nufi ~Ure i udur ki ii~de ''elif-1" yaz1lmt§dur ve

, 0 J'
hicabufi tistinde ''ha-'--''' ve~ghlfR.~i 2;t,t[a'11uii,Xistinde ''cim-r.'' ve sahife tistinde
. . ~ .r '""", r . ,. .~ / ( \.!... • •
taraf1nda ''ha-o'' ve mi}.<lebtifi l).aniyyesi ustinde ki }.<amcufi esfeli anufi i9ine dugiil
itmi§dtir. Ve cavvamentifi tistinde ''za-j'' ve cavvamentifi rezesine me§diide olan
iptifi tistinde ''l).a-C' yaz1lrm§dur bu ~ekl tizere: •
[~ekil 283/95]
•
• '
- •
•
I 365
.- •
•
~ •.,~U.;.-ti-L.--':'. ...
• - - -
. · :.:a
fill
~ ,\ • OJ~~ .
~ ;> "~'-1.1..1f •)J.,,r
--
·-
•
[~°' ']
I
•
•
•
•
.. • • .
..r
• •
->
II
•
. [~ekil 283/95]
~ !~ , -~ 1~ J .
• ( \..._,,_- -1_ __,_ I [ /
Pes ~ahirdtir ki 1$:a~an 1$:amca~u dOJqlse '. a~a nazil olur ve ol zamanda ~u •
,.--j '
. ""- -/1; -~ ~---;; . '-'

mil;tvertifi iki taraflar1ru 1$:arnI~ilfi yai~ -lra perkiderler. Ve parmal$: uzuru 1$:adar
bir §a~iyye yacm bir pare alup taraf1m ra~abeniifi esfeline yap1§durup bir taraf1na
bir ~i~ale-i gayr-i miitel)arrike vagc ideler. Pes bu ])Inde §ab~-1 mezbiirufi ba§l
edna tahrikle
•
ofiine ve ard1na hareket
•
ider.
Bacde z;alik nedimiifi ~ag elini diizeler ve elinde pirin9den ya giimi~den bir
~adel) vagc ideler ki gayetde ga'If olup iistinde bir gl!as1 ola ki deliikleri vasic
ola. Ve §ab~-1 mezbiir parma~lar1 ve ayas1yla ~adel)iifi dibini ~abg itmi§ ola. Ve
.
~adel)iifi dibinde bir deliik ola ki §alJ~ufi bileginde dirseginden baziis1na va~1l dla.
Ve baziinufi alt1na bir l)u~~a vagc ideler ki yigirmi dirhem
•
•
I 367
3
1f
\
\ .
z
v
•
'
,
- .. . JJ
.
. I
.,....... .
• ..) - _,.
.
........_ ./ .
, ,.,. • ' A. • "',,T' . •

• ,____J v- " .r •
- • ,,, ""' v '£:' • -. • . • •
:I ,. ...,..,. . " ~
• ' - • I .. • • -:--
,...__J . '
.. '"? .' A.~ . ~ .. •

, ~~= ' ~
~ fr-- . . "..-
u \'-;) /,, . ,,. , ... ..
. . .. ~ . .. . -- . ~
... '
' .
~ .. . .
I>. f ~ .. - ~.. ,,,. .
•
•
•
•

-
mil.<dar1 ~u ala. Bir mil.<leb dtizeler ki ])aniyyesintifi .da:gilini ])u~I.<anufi kenar1na

vagc itdtikde bir taraf1 ])ul.<I.<a dibine va~1l olmaga I.<arib olup bir taraf1 ]Jaric-i
•
•
])u~ada val.<ic olup esfel-i ])ul.<I.<adan nazil ·ola. Bacdehu ])aniyye-i mil.<lebtifi
da:gilini ])u~anufi kenar1na vagc idtip yap1~duralar. Ve ])uJ.<I.<anufi tistini bir gl!ayla
orttip
.
yap1~duralar. Ve gl!anufi tistinde
.
m~lebe muI.<abil bir ~al.<b vagc ideler ve
bazunufi uc1m ])ul.<I.<anufi gltas1na yap1~duralar ve etraf1ndan a9ul.< olan yirlerini
•
sedd ideler, ancaI.< ])ul.<~aya ~u da:gil olacaI.< yir I.<ala. Bacdehu anufi dirsegini deltip
bir mi])ver id]Jal ideler ta ki el ol mi])vertifi tistinde a~aga ve yuI.<aru ])areket ide.
Ve mi])vertifi u9lar1m I.<amI~tifi yefiinde perkideler. Ve yefii I.<a~r idtip bilege ta~ra
•
911.<aralar. .
• / I N
.___.
.
. .
tinde ''l.ia-C' ve mi])vertifi iki taraf1nd~~e . uI.<I.<anufi ~tinde ''vav-J'' ve mil.<lebtifi
•
~
tistinde ''dal-:>'' mektubdur:J /' ~' / ·
[Sekil 284/96]
~
~
1 '
v /
2
a
•
..I
•
J
•
[~ekil 284/96]
• •
Tal.il.<II.<an ~ahirdtir ki I.<a9an I.<ade])e ~arab dokilse dibindeki deltikden bilege

nazil olur ve el togru µIrdug1 sebebden ])ul.<I.<anufi i9.inde cemc olur. Pes ])ul.<I.<a •
•
yedle I.<ade])den ~al.<Il olup yedle I.<ade]) mtirtefic olur ve ])ul.<I.<a i9inde mtictemic
olan ~arab mil.<lebtifi ])aniyyesine balig olur. Ve ])ul.<I.<anufi i9indeki ~arabufi bir
mil.<dar1 911.<ar ve ])ul.<I.<a ]Jafif olup mtirtefic olur, velakin ])u~anufi irtifac1yla
,.,. -
~unun cereyam •
•
•
I 369
. . ). . . . . . . ... i-
-
(,,. /, ' • ~ • I,; ' ""' •
.. _,,,,,-
J ;_ . . ., .. . ., . ~
,
. . ':.. . . ,,,,. . .,,. ,,,,,.
.
.. .
• . . '
OJ o.,;
, .,,pJ"''J \ ~ (}-' iJ \.;_, G~.i £.,- .> • :;_,.> , • t~ -

} . - .. .
-
14
..
. . ' .
'--
:~. )J._,~ , I
,
• • ,
\_;;_,} , ·):.
•
-·
•
•
•

-
mu~at1c ·olmaz, bilege ctimleten 911.<ar. Pes bu l)inde yedi I.<aini~iifi ktimmine
idijal idtip mil)vertifi iki UClill ktimme yap1~duralar. Ve ktimmiifi ba~1m vasic idi.ip
•
•
mil)vere mtimass olan yirini tar ideler ta ki yed l)areket itdtigi zamanda mil)ver
~ahir olmaya. Ve n1il)veriifi ~ag taraf1 ~ol taraf1ndan ytiksek olup I.<adel)iifi ba~1 ~ag
tarafa n1ayil ola ta ki mtirtefic oldug1 zamanda ~ab~ufi agz1na is tit.<amet tizere var a,
niteki cinde't-tecribe zahir
•
olur .
•
Bacde zalik nedimtifi ~ol elini dtizeler ve dirsegini delilp bir mil)ver ge9tire-
ler. Ve mil)vertifi iki taraf1m ki.imm-i I.<ami~de perkideler ta ki yed-i mezbfire ol
mil)vertifi tistinde l)areket ide. Ve bazfis1na bir reze va9c idtip eline bir rulfifertifi
saI.<1m va9c ideler. Ve elleriifi ikisini da]Ji . irlerine va9c itdtikden [~ofua] nedimtifi
'---
maI.<ara da]Ji dtiztip bir mil)vere ge9tir~l€r e ol miJ:.iv)fi ~ol eli.ifi dirsegintifi ~al.<b1
•
/
.
~
alt1nda perkideler. Ve cav~enup1~ ~fill vvelk01~aranuii tistine ges:tirtip
./ ' ,.__J
Bacdehu nedimiifi I.<1!ca-i c~as1m stiflas1 · zere va9c i~ va~l ideler. Ve cavvameyi
_,, ;. - \ ~ '--;)
mebsiita olup niliifertiii ~ap1nuii uc1~n~ rt11iii uylug1ndan mtirtefic olur. Ve ~as:an
'-( -
ki l)av<ta ~u I.<oy1la, yap yap cavvame mtirtefic olup rulfiferle ~ol el yap yap a~aga
iner ta ki cavvamentifi ·Sa!l:n l)av<tun g1tas1na tol.<1nmaga I.<arib olur. 01 zamanda

ruluferiifi saI.<1 nedimtifi f a]Jizine mtimass olmaga I.<ar~b olur.
Pes •
• '
- •
•
•
c.k>- ~; I 371
- ,,, . . - .-
•
•
•

-
maclum olur ki bundan ~ofira l)avqa bir mi}.<dar ~u <latµ }.<oy1lsa biilbille-i }.<amcda
vaqc olunan mi}.<lebiifi l)aniyyesine va~1l olur ve siir=atle mi}.<lebilfi taraf-1 a]Jerinden
91}.<ar. Ve ~ag baziida mutta~1l olan l)u}.<}.<a }.<amcdan milrtefic olmag1n her ne ki
l)ul.<I.<anufi i9ine da]Jil olur, pes vaq11).dur ki }.<a9an }.<adel)e ~arab }.<oy1lsa esfelinden
91}.<up ned!milfi bilegi i9inden baziis1ndaki l)u}.<}.<aya va~1l olur. Pes l)u}.<~adan tara-
.
f1 §a~11 olup nilziil ve l)u}.<}.<a i9indeki ~arab l)u}.<}.<ada vaqc olunan mi}.<lebilfi l)aniy-
yesine miirtefic olur. Bu ljinde }.<adel) miirtefic olup kiiffar1 ned!miifi iki dudag1
aras1na va~1l olur ve ned!miifi ba~1m bir mi}.<dar ard1na defc eyler. Ve bundan
~ofira l)u}.<}.<anufi i9indeki ~arab mi}.<lebiifi taraf-1 a]Jerinden 91}.<up mun~abb olur
.
ve andan <latµ l)avqa va~1l olur. Ve l)u}.<}.<a tarig olmag1n miirtefic olur ve yedle
•
~adel). mtinlJ.att olur. Pes nedimQfL~~ ?fll;ne egiliir ve defcaten }.<arar itmeyiip
( .J~- -- [
bir }.<a9 kerre tapu }.<1lur. Ve l)avq ~inde ~ara , f;J
/ ' .s-·
•
9og olup cavvame miirtefic oldu}.<9a reze ·ne

,.....__) ~ ' ' /
mut~a~1l olan ]Jayt gefi~ek-flup n'e91 ,,i jfi :ol
eli mtinl).att olur: Ve rulu.refun s~ ~ - :(j.n/
,---. •
fa]Jizine miimass olmagi

.....
. }.<ar!b olu '
ve
~
havdda
• •
miictenuc olan ~arah-fu1kle1'lin,
'5 '-'' y.u. r ~, /
aniv"'
.,/ .( / , j
. ('
t
eger bir }.<adel) ya iki }.<adel) <latµ i9ii eler ..
\..-'
mi}.<lebiin l)aniyyesine miirtefic olup cem1can

[~ekil 286/97]
l)avq i9inde miictemic· olan ~arab ned11niifi
esfelinden 91}.<ar:
[~ekil 286/97] •
ikinci Nev<=den Yedinci ~ekl Bir Gulamdur ki Elinde ~ade]J Tutup

~adel}.le Padi§aha ~arab ~unar. Ve Bu ~eklilfi Al}.vali 0~ Fa~lda '
•
Mezk:iirdur.
-
Fa~l-1 Evvel S~I-i Mezburufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
Sa}.<1-i mezbiir on ya~1nda bir gulam ~eklindedilr ki ayag iizere turup ar}.<as1na
•
•
I - ~..
u::-- . ..I I 373
., •
,,I - •
,..~ v.iY.•
~ _,I~~
~L; ~ . - -- ~/ ~~~ ·?.........,·~.--
- o\.:J_,\v\;J_,\t?'.7
•
., .
-_~<>
, t> ll_, I -~
-
•
. ... • -
•
•
'

-
bir ~i~a ferecI geyilp ferecintifi i9ine ~aftan geymi~dtir ve ba~1na ~alansuve ge-
ytip ~ag elinde ~ir9adan bir ~adel). tutm1~dur bir vechile ki parma~lar1 ~adel).tifi
•
esfelinde dayire gibi va~ic olup va~t-i l).acetde ~adel).i refc idtip yine vaqc itmege
~abildtir. Ve sa~I-i mezbiirufi ~ag bazus1 mtinl).att olup keff ile ~adel). bir nu~dar
mtirtefic
.
va~ic olm1~dur. Gulam-1 mezbiirufi
.
~ol eli ~ag elinden bir mi~dar ytiksek
va~ic olup keffinde gtimi~ semek yacnI bal1~ tutm1~dur ki bal1gufi ba~1 ~adel).den
•
dart parma~ mi~dar1 mtirtefic olup z;enebi mtin1Jatt olm1~dur. Ve sa~I-i mezbiirufi
padi~ahufi yarunda turur ta ki zamandan ~tin1n-i sacat mi~dar1 ge9er; ~timn-i sacat
bal1gufi ba~~ a~aga meyl idtip ~adel).e ~arib olup ve bal1gufi agz1ndan ~adel).e ~arab
dokiltir ta ki tolmag~ ~arib olur. Ve yine bal1gufi ba~1 mtirtefic olur. Ve sa~Intifi
piidi§ah sfil{iniifi elinden ~adel)i afup i~_yr ve ' .a~ yine sal;:Iniifi eline ~unar. Ve •
sal;:Iniifi eli yine evvelki m.!_~am1na;av0! , i~r. Ve he{~umn-i sacat miirtir itdiik~e
. ~
r--'
' v ; / -;_J
,._)
,-J ,__)
Fa~l-1 SiinI ~iiret-i ~biir~&_ , ~fiyyeili cAmeli Beyiin1ndadur
/ r ,, / / ~(;
Nul)asdan bir ~al)Ife alalar-'1't@.r<t9r ]_ll!J~e/arc;11 bir bu~u~ ~arl§ ola. Ve ol
~a])Ifeyi btiktip 9enber ideler ve iki ba~m bir yire gettirtip lel).mleyeler. Ve ol 9en-
bere bir m~dar endam vireler ta ki ortas1na var1nca gofilek etegine ~ebih ola. Ve
.
bir m~dar etegini mi!fa~a ile dogtip_tevsic ide ve mtidevver itmeytip bir mi~dar
µilanI ideler. Bacdehu bu 9enbertifi tistine bir 9enber dal]i vaqc ideler ta ki
• •
• '
- •
•
•
c.k>- ~; I 375
~ / . r
. ~~
· ~ . -. . . -· . -..... '
J'f . ,, · \, - - .- -
; - ) .
~
• •
~.>~'3\,_,, ,- )_,.) V,J.L>~ -
. . s • Lk:.
. -;,- \,~ · ,
-. -
OJ
.J.) ~\, :.;.> • '/~;J ~ :. ~l.12;._~ .:)(..,.)~! ·~

... •• •,.-..,. _..; -: · {'J I;r ..) ~ f _,, • .
• • \\ I r .. •
.~fa ~ ts"' . • , '- .,( l) >' './

- - /' . . • 7. J. --.>J.J~ ·~
- , I
• . ./ :::>- .. •-
~ J. ~ - ~ ~ ,___). . r"_~ '_::!
- - -
• • "/')
.("' .. / /- • ( . ,,I
~',.I.... - - -/~ r .. J- '" . •
•
.. • t /
"th~.) h,~-->_,_, J G'J~~./ v """"
~\ i:.,; _,I . . -- •
•
-. ;
- ,- • • .-
.. I •
. -
. -
- .. . .. . - ..
•
•
'

-
gulamufi batm ve ~adr1 maI.<armnda ola. Ve bu 9enberilfi ilstinde-iki omuzlar §ek-

lini dtizilp ortas1ru yal.<a gibi oyalar. Bacdehu bir 9enber <latµ dilzilp bir taraf1ru
•
vasic idilp bir taraf1ru bir m~dar cemc idilp ral.<abe §ekline I.<oyalar. Ve 9enberilfi
yuI.<arus1n <;Iarb idilp burun ve al1n ve I.<ulal.< §ekllerini dilzeler. Eger <;iarbla itmek-
den- caciz olurlarsa I.<alaydan dilzilp- ilstine yapi§dural.ar. Ve ral.<abeyi omuzlarufi
ortas1na ge9ilrtip yap1§duralar. Ve bir ~al)Ife alup gulamufi esfel-i ~adr1na yap1§-
•
duralar ta ki gulamufi ba§I ve boyru ve omuzlar1 ve ~adr1 tµzane-i §arab ola.
Bacdehu bir ~al)Ife <latµ alalar, I.<amI~ilfi zeylinilfi i9ine dart parmal.< yuI.<aru
va<;lc ideler amma yapi§durmayalar. Ve ol ~al)Ifeye iki ayal.<lar yapi§duralar ve ol
ayal.<lar1 bu tarII.<le dtizeler. Bir ilnbiib alalar ki sat.< ile rtikbeye §ebih ola. Ve bir
_/ I (
..........
ayal.< §ekline I.<oyalar. Ve tinbiib-1 evv~1fb tinbiibufi jistine yapi§duralar ve ricl-i

•
/
.
~
aijeri <latµ bu tar~le dtiz.tm'iki a:y~1V1zle;Tifi 9evreB1den ?,eyltifi tal)tlnda vac;lc
olullan ~al)Ifeye yap1§dui.alfr. Ve ': . -£ i n an ~onfll yirine yap1§duralar.
. .\ / ,_j
r--' ,__)
Ba"<iehu guliimufi b<t§~per9em ve y .. zine ztiiflg Jdtiztip arl}.as1na bir gOfilek
v +
Fa~l-1 Sali~ Gulam-1 Mezbiirufi Ellerinilfi Keyfiyyet-i cAmeli ve

Semekeniiii Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur
-
Gulamufi ~ag [elini] mticevvef ve lJ.afif ideler ve keffini ve e~abicini milheyya
. .
ideler bir vechile ki I.<adel)iifi esfelini I.<ab<;l itmi§ ola. Ve dirsegine arI.<ur1 bir
mil)ver ge9tirtip mil)vertifi iki uc1ru gofilegtifi yefiinde perkideler. Ve baziis1nufi
• '
- •
•
•
I 377
.-
-
•
•
'

-
uc1ru gulamufi batruna idbal idtip uc1na bir ag1r nesne. a~alar ta ki-J.<adel)le mtirtefic
olup bacdehu §arabufi ~iJ.<letiyle mtinlJ.att ola.
•
•
Bacdehu gtimi§den bir bafif ve mticevvef bal1J.< dtizeler ki ol bal1gufi ba§l ya-
runda gogsinden ta§ra 911.<nu§ bir 9uJ.<ur ola. Ve ol 9uJ.<urufi
.
yamndan bal1gufi or-
tas1na var1nca i9ertiye 9uJ.<ur ola. Ve bal1gufi ortas1na bir ~aljife yapt§duralar ta
ki bal1gufi i9ine dabil olan §arab J.<uyrug1ndan tarafa al<maya. Ve ~ol eltifi ayas1ru
ve parmaJ.<lar1ru ve bilegini dtizeleler bir vechile ki bal1g1 ortas1ndan J.<abQ. itmi§
ola. Ve bilegtifi i9i bo§ olup gayetde bafif ola. Ve bilegtifi i9inden bal1gufi i9ine
ba§tndan tarafa yol ola.
f J~fi
•
Bacele ialik bir l)av<;l di.ize;~ -~\ 1$:arruna ~1gmaga 1$:abil ala. Ve
kenar1nufi irtifiic1 tis: parmal.$: ala. .Ye"'61 l)avJJl:i,,amufi
...__.
batruna id)J.al idtip refc ide-
/ , •
ler ta ki havdufi
. . aclas1 batnla
. sadrufi a~las __,, flis1l
. olanfsahlfentifi
. esfeline mtimass
4
. ~
---J / .
~ r--_)
l)av<;lufi is:ine a~alar ta k~ldug1 zam da bll§tnd~arafa meyl idtip cernican
gofilegintifi yefii i9ine idbal ideler ta ki dirsegtifi uc1 J:.iavQ.-1 keffentifi yaruna toJ.<1na.
Ve l)avQ.ufi dirsege mtimass
.
olan yamru deleler ve etraf1ru yapt§duralar. Bacdehu
bir ince ltile alalar ki tul1 J:.iavQ.-1 keffentifi yarundan bilegtifi ta§ras1na va~1l ola.
.
Bacdehu bal1g1 J.<abQ. iden eltifi bilegini J.<amI~tifi ktimmine stihuletle idbal ideler
' •
bir vechile ki halen

•
masnuc
•
olan ince
• '
- •
•
•
J.:> ~; I 379
O.):f • .:'( P.!":f. LJ • 0~ ~ : f

•
~~ ~
•
......
v;;,~»'.)_,~u,\_,
•
"_,1P...t
. •
:. ...• 0 :. n • ~l~\.
- •
· · \.J
• ..!'
I
•
-
•
..
,. • ,J
r
. . . .. •
- . • - ... . . -.
• ..!1 t>J~,;)
I
Jy~" V • :.~_l
#
' . ~D~( ~ • •
~l)_,f, ~~~\S.v. ~I •
"-' •
/'
i'~_,>--\J~.l( ... J - $
- ---..)
/ v ·::=.>
. . l\ \ - - - . ,ff.J I
- Z) !-' l / - ;_J. et
- • ~ /" ' V' .
- . -
-
;~I , . ' .).l.S.,.S--.J~ • • ~:>~ o.i_,-> • j J~
•- - . .
,,.
. . . -• -
l)Jv \ • ,.. • lo~ u,1 \_, •0 !. ' t)~ ~(I ·,.;r·
- .
f .
. ~ /.
..
;-1n~_,\ . ll~ .f J,,.>-\d~,I ,__, •
• . - - •
•
•
•

-
ltilenilii uc1 bal1guii i9ine girmi~ ola. Bacdehu 9ubu~ paresi gibi riul)asdan bir pare
alup bir uc1ru deleler ve bir uc1ru ilnbubuii ilstine na~b ideler ve delilgine bir
•
•
mil)ver ge9ilrilp mil)veri bal1ga ar~ur1 ge9ilreler ta ki mil)vertiii iki u9lar1 bal1guii
iki taraf1ndan ta~ra 91~up bal1~ ol mil)verilii ilstinde camiid-1 mizan gibi l)are-
ket -ide. Ve ~a~iyye-i mezbiire ~abb-1
-
mizan ma~a:rritnda ola yacru ol den1ilr ki
ortas1m deltip mil)ver ge9ilreler ve mizanuii camiid1 ve mil)ver ilstinde l)areket
•
ider. Ve gulamuii ~ol eli bal1~la bile yeii i9inde l)areket ide. Ve ol zamanda bal1~
~uyrug1ndan tarafa mayil ola. Ve ~a9an ki l)av<;I-1 keffeden ilnbub-1 da~I~a ~arab
91~a yacru ~<?l ince ltile ki yedilii i9inde va<;Ic olunup bir uc1 l)av<;Iuii deltigine yap1-
~up bir uc1 bal1guii i9ine girmi~dilr ve bir taraf-1 a]Jerinden bal1guii ru~f1na va~1l
yap J.<:adel)e dOkiltir ta ki lo/1el:i toJm.~ , l.<~!b olur~s bal1gufi ba.§1 lJ.afif olup
hareketine
•
manic olmaz .
Bacde zalik ~uret-i gulam1 ta~vir idilp bat1mnda va<;lc olunan alat1 tem~Il idelilm
ve tefhim i9iln calayim· va<;Ic idelilm: ~ag eliyle ~adel)ilii calameti ''lam-elif-JI'' ve
dirsegindeki mil)verilii calameti ''~af-J''
•
•
•
- •
•
1 __ ~ ..
u-:-- . ..f I 3s1
•
...)
. .
'
~, - - . . ., .. ~
•
-• . . .
,;ti t I
, •
- •l t• '• .- •
-~'1.JI_ • ift_ t) ~ ~ ~~J~ . (.,.JPf f)~j?
.- ~ •
iJ
J . - . .
# •
.. --:
.) - •'
- ,
~ ...) . "/
• I
::J , • ~ ·· .- r;) .•
• • • ,--l ,__) ,J
~
A c
/ . . / -· . / ..;/' . . .
:• ,
•.. "-./. rr- - -
--- [) J_l
f ~ '-;) • .. • • • -- :
• l) ;.1 :J>-t~ ~~~\.V__,._,).71 . ~)__, ...

. . - t . -
I
- - - ~
- >
•
(,,.
. ~Jl.f
' - ... l
~0.-1~' .,~
..! .. • •
J'el>·-~
J
\ •' . 1
'r>:..t
. - . ..>)
- ,
. .
0:1 .:. -ijjJ t)\:l~12.., .. \,.
, . -
j) ,. ~' - \ ,, ~L,
~ ~t>: L
[~ °'o]
•
•
'

-
r '
ve baziis1ndaki -sikalenilfi
. . c
''ha- ''
ve bJ.zane-i §arabufi calameti ''ta-
•
• •
w'' ve havd-1
•
keffenilfi ''kaf-!.\'' ve
• -- u
keffenilfi ''cayn-t.:'ve bal1gufi ''dal-,)''

ve l).avqdan bal1ga milmtedd olan
tinbiibufi calameti ''mim-r''dilr. Ve ol
ilnbiibufi uc1nda nasb
•
olunan mihver-i
• .. .. ..
• J ,...\.J-' ,,.,,_ .,.,,,
meskiibufi
- . calameti ''ha-o''dur. .....__.,'+;,.~.:_,,~,
••
[~ekil 294/98]
~ .. J\ ~J'-
Pes ~ahir-i celidilr ki k.~~a~ ·1 ·/;,-- J -
( ~--- -1_J v
gulamufi ba§1ndan serpii§ defc ohlnsa .v !_()
/ , •
ve ba§ina §arab koyulsa ta ki bJ.zane / 1· •

~-
'
,.....___ J /' " /
tolsa ve yine serpil§ ma~nuna 'ica ~ "'
.-I .
olunsa §arab esfel-i bJ.zanet}ilfi ~aJ.5:byr- / [~ekil 294/98]
, / J
l).avc;la mutta~1l olan tinbilb-1v-- . -~ aj.1™1-~i~Yne v~1l olur. Pes bal1gufi ba§l
-
ag1r olup nazil olur ta ki ~adel).e ~arib olur ve bal1gufi ag1z1ndan ~adel).e dokilme-
ge ba§lar ta ki ~adel). tolmaga ~arib olur ve gulamufi ~ag eli mtinlJ-a!! olup uzanur
•
ke-ennehu §arab1 ~unar. Pes padi§ah ~adel).i gulamufi elinden alup i9er ve yine
gulamufi eline ~unar. Ve gulam yine ma~am1na cavdet ider. Ve yine ol ~adar
zaman ge9dtikde bu ma~iile camel ~uhiir ider ta ki bJ.zanede vaqc olunan §arab
dtikenilr ve meclis ahir
v
olur.
ikinci Nev<:den Sekizinci ~ekl Bir ~aij~dur ki Bir Elinde ~uralJ.I ve Bir
Elinde ~adel}. Tutup ~ural)Iden ~adel:te ~arab ~oyup i~er. Ve Bu ~ekliifi
Ahvali
•
iki
- •
•
I 383
•
•
~'• ".JJ; t.,,
• _.
;
0 •
. . I
•
•
•
• t) >d' ~_, ,:. ~ . \_,,
•
•
,
•
s ~lv·ll_,Iµ ,;)~
• •
•
•
,_____) "v >v

• rl .
~ .;~ . ':Y-. o~
? .
• . ._., _ . ' .Q - •~ . ( •'j(,J .> •
I • L .. J . <1 "'- •
': ~i" -cl ~- <
• •
.. I. ~./
..
w • • • ,
- . .
\f•
-'_,~ L?
J. \ • • ,.
•~___, ~ ~.) ': -- . ~ ~_, ".) "/..?
. /
~ _; :I.
•
' .-
•
•
•
•
•

-
Faslda
. Mezkurdur.
-
•
• •
•
~ekl-i mezbilr bir taze gulam ~e~lidtir ki ayag tizere turup ~ag elinde gtimi~den
bir ~adel.i ve ~ol elinde bir ~uraQI tutar ki ba~1 ~adel).den tarafa egilmi~dtir. Ve her
~timn-i ~acatde ~ura])Iden ~adel).e ~arab toldurur ve ~adel).i ~aldurup agz1na vaqc
ider. Ve bir mi~dar i9er gibi eglentip bacdehu ~adel).i agz1ndan refc idtip tislilb-1
sab1~ tizere .~arar ider. Ve bu ~eklde ~uraQintifi l).areketi yo~dur.
Ve ~urfil)Iniifi ba§r bir vechile :a?~ o~u1f1~dur ki 1$.adel).iifi ~ucud1na ve niiziiline

• + I ("1 +
,,__
keyfiyyet-i cameli bundan mu~addem 1Ile_kilr ~kltifi beyamnda mtirilr it-

•
/
olan .
~·
mi~dtir, icadeye il).tiyac y~ur. /' "' / · r-"i

. J ; / / / r:
Amma ~ag eliifi key~1et-i cameli b ta . iizefu iir ki 1$.adel).iifi iistini bir
r--' 7 ,.._)
g1tii-i miisattal:i ile setr i~er ve ol g1. y1 kefgir gf_ 1 dideler. Ve 1$.adel).iifi di-
. r r--. ( (
biiziinufi altina bir J::iu1$.1$.a yap! uryy-~ i]_ajei}e nlun~abb olan §ariib ol J::iu1$.1$.ada
cemc olur. Ve ~ag eltifi dirsegine bir miljver ge9tirtip iki taraflar1m ~aftan yefiinde
perkiderler ta ki el a~aga ve yu~aru l).areket ide. Ve l).u~I.<ada bir mi~leb ola ki
.
l).u~a i9inde ~arab mtictemic olup ~a~Il oldu~da yedtifi l).u~~adan taraf1 nazil olup
~adel.i mtirtefic olur ta ki gulamufi agz1na va~1l olur.- Ve ol Qinde l).ul.<~ada cemc
olan ~arab mi~lebtifi l).aniyyesine·yacnI btikltimine mtirtefic olup taraf-1 a]Jerinden
911.<ar ve gulamufi batmnda vaqc olunrm~ bir l).avqa dokiltir ve ol l).avqda cemc olur
.
ve bacde'r-refc ~ag yefiinden dokerler. Ve bu eltifi keyfiyyet-i cameli ca}e't-taf~Il
~ekl-i nedimde ·mezkilr olm1~dur. '
Fa~l-1 SanI Gulam-1 Mezbiirufi ~ol Elinilfi Keyfiyyet-i cAmeli

Beyan1ndadur . •
•
I 385
-
', · s · ~r ,'
V~-' VJt~ ~f A .~.. ~
• •
- .
•
. . . . - . .
•
-
• •
/ . . •
•. •~· ~s;rl
•
._:,\·>
iv ~ -
,/ V'
~ ~~
,~
·_'
.,, !
. •
~J.-J_}I~
'
-
(
•
,--J ,.,/ / • ;--)

,...__,
""~-~,#~o.J~t;&>
•
.. ~' ~r J
;6J).,,,
- ~
.,.f ;-..J~;1;".
• ~
• ~ • / 'V " • •
. • ~ • '· ./fr- - -r'd ~ • ~

""' • . . .,_ r J l
0 ,, - • ... - • ·- • •
d ti/.,, - , • •
f ~
,,,.,
... . - ,,.
'
•
•
•

-
Macluin ola ki bu §alJ~ufi elleri sab1~an mezkiir olan sa~Intin ellerinden erfac
vagc olunma~ gerekdtir. Ve bunufi esfelinde 1Jizane-i §arab vagc itmege ~abiliyyet
•
yo~dur belki bu §ab~ ~iiretde lJizane-i §alJ~ufi '§arab ~adr1ndan beyt-i ac}ada va~ic
olup ra~abesine ve re=>sine dek mtirtefic olma~ gerekdtir. Ve ba§l ~ubbe gibi olup
ortas1nda
-
bir deltik gerekdtir ki andan
.
1Jizaneye §arab dokile. Ve anufi tistinde
bir serpii§ vagc olunma~ gerekdtir. Ve bu 1Jizanentifi uc1m bir ~al)Ife va~ic olup
•
ol ~al)Ifentifi alt1nda bir l)avQ. ve ol l)avQ.da bir keffe vagc olunma~ gerekdtir. Ve
l)avQ.ufi kenarlar1 al9a~ olup anca~ carQ.1 i~bac ~adar gerekdtir. Ve keffe-i mezbiire
mtisattal) ol~p anufi dalJi cenbi olma~ gerekdtir. Ve sicati ol ~adar gerekdtir ki ~a~r
i9inde yigirmi dirhen:i §arab ~iga. Ve 1Jizanentifi esfelini deleler ta ki §arab keffeye
~ural,liniiii batruria nazil ~aya. v{bi 1 iiziip ~ ii~ -niiii boyruna yapl§dura-
. . . . ""'- -/1 /"' - - '--;)

~ . .
s:iireler ve bu )J.al iizere yap1§duralar. ~ 1-i mezbilru bi-)J.asebi't-tfil$:a e~bag ve
nu~ii§la tal)sin ve tezyin ideler. Ve ~ubbentifi tistine serpii§ vagc ideler ve ar~as1na
bir ince gofilek dalJi geydtirmek cayizdtir, zira ince oldug1 ta~dirce
•
•
•
- •
•
•
I 387
.' }
....
.....
~;
-
.,,,,,,,......ti ,,. ' I \
... . ~
!)j, • ,.. ,. •
,, ·- ~.&
{. I - .:., • , j
l .. ~ f ~4
• •
't?~L).,, I - . '~) _, . s :.,~..l

• • • -. _..J '! I . I .,;,. - . ) , •
-~.) J.t.,ktJ~ • ;i-z:~-t

. o.r.T/
. "• ~';) '-----
J.P . l
•
~ /'
·. · I j ·;.!?.,_.,_« .P":I - ~~ • • • .. -~ ~~J.,I
---._) ·::;
• - • • 1 - / • ;--J
r-' v ' r--_)
~ - ~ . " ._/' -
>.I L
'\
-:..~u.>li" · ~;;J4i ·~,~_,r. ,.v;•->· '/...,;Z) ~ ,.:..>

·1
'"';. . r. ~J u-r·1~ ~ 7 - ., " ' :/- . r:.r.
• #/
l;,.lcfJ,.;~~,,. - ·-JI_, J.:. , ~..1,;;..; * . ~

,,,,,. . -. -
~):,LJto.,>_,)
. 0 "' ~f."
,. -
·
- ~t> . 1, ~_,I • ·,J}Q u_,l
. . 4
~
•
•
- • ,
~.;::~tf__,)_,I~ J
•
•
I
..
•

-
• •
~ag eltifi Q.areketine manic degildtir. •
Ve· ~ekl-i mezbiir1 •

tem~Il idtip calayim vagc ideltim: ~ade]J.tifi calameti ''Q.a-
•
t_' ve ~ag eltifi dirseginde vagc olunan mi]J.vertifi calameti ''dal-~'' ve baziis1nda
vagc olunan Q.uI.<I.<anufi ''ha-o'' ve m~lebtifi ''1.<af-J'' ve .lJlzane-i ~arabufi ''zal-~'' ve
Q.avg-1 keffentifi ''ba-C' ve Q.avga mutta~1l olan ltilentifi calameti ''ya-l.?''dur:
[~ekil 298/99] •
I t.?
•
• ••
makam1na cavdet ider. Ve her stimn-i

+
sacatde hal bu minval tizeredtir. Ve

+
I.<ade]J.e mun~abb olan ~arab gulamufi '
batmnda
•
cemc olur ve
" •
•
[~ekil 298/99]
- •
•
•
I 389
• -
•
•
•
.
• •
- (' a '
•
•
I
-
~ -
t
....
-
r
•
.-• .! ~J
' •
:,) :J f
' ~
'
s _) l) \.:J~l_t.4-1
I
. . ;/ (
•
• ', y--J / ~( ( / ~ ' a ~~~

.,. · · ~~ru -1~~ :/ .
! · _, 1. :. \s. I~
l ......,
,;,
-
~ ~ :> " f f ·;;A- ,.,;• -
,. (
.? f"~
•
[~°'v]
•
•
'

-
meclisden refc olundul.<dan ~ofira ~ag taraf1na meyl itdtirtirler, yefiinden 911.<ar.
ikinci Nevcden To~uz1nc1 ~ekl Bir Sert:r Ostinde iki SalJ.~dur ki Her
Biriniiii Bir Elinde ~ural}.I ve Bir Elinde ~ade]J. V ardur. Ve Bu ~ekliiii
Af:ivali iki Fa~lda Beyan Olunrrn§dur. .
Bu §ekltifi ~ahiri bir serir-i murabbac u mtista!Ildtir ki etraf1nda [der]abzini

vardur. Ve ol serirtifi ayal.<lar1nufi irti:ffic1 dart parmal.< I.<adardur. Ve serirtifi tistinde
iki §ab~ vardur ki birbirine I.<ar§U oturrm§lardur ve her birintifi ~ag elinde I.<adel).
ve ~ol elinde ~uralji vardur ki Qo-ga~~dadi~ dur. Ve ~tiraljiniifi b<l§l Ofiindeki
/ I (()
mu~al).ibintifi I.<adel).i tistine egilmi§dtir./ , -- •
./ 1·
r---
Ve serirtifi erkam tizer~ort direl~
~. YarCiuf
./
k· direk:~··n tistinde bir kasr
/ . . vardur
- J 'v ~
• • • / • ,....___J •
- ) ~ '
olan §eklde mufa~~alan g~i§dtir. :::J

.J.~ , /" ' ./ :.0 .
sacat mil$:dar1 miirilr itse, ol' 'lid ~- ~ii ~rn'si~lindeki ~ural:)Iden ~al)ibiniifi
I.<adel).ine §arab doker ve ol da{µ I.<adel).i I.<aldurup i9er ve ba§1yla bir 1.<a9 kerre
tap1nur. ve 1.<a9an ki tal.<riben m~f-1 sacat I.<adar zaman mtirtlr ider' §ab~-1 ager da{µ
.
elindeki ~ura])Iden ~al).ibintifi I.<adel).ine §arab I.<oyar; ol da{µ I.<adel).i I.<aldurup i9er
ve ba§1yla bir I.<a9 kerre tap1nup 1Jidmet ider ta meclis a1Jir olunca bu maI.<ule vaqc
•
ider. •
Ve serirle e§ba~ufi ve ustuvane ile I.<a~rufi keyfiyyet-i caµieli bu taril.< tizeredtir

ki bir serir dtizeler ki arq1 nul).asdan ola ve I.<avayimi tucdan olup re=>sinden ve •
•
kademinden
•
mac-ada irti:ffic1
- •
•
•
J.:>- ~; I 391
. . . . . l).,; .'.11 e.) a "-"""" .

.~~ .~
. ·- _/
,
.-
/
~
.,,,..
~
-""'
-
.?
~\
., ..,,..
../
' ./.)-4 0 '.JJ.J J '-I

-~
eJ'
- - . ,,.,,, I ' _.
!YJJJ\\8:
- - ~ ~V.;t'\k * /_,>~
• .'.!I ... ~
•
t_, ;.~' D) I t ') > ~~..'.: -

•
.) ;) ..? - - '..!)
•
-
•
• •
•
•
•

-
dart parma15 ola. Ve bu 15ayimeleriifi bedenine pirin9den ~al)ife yapt§duralar ve

bu ~al)ifeleriifi alt1na bir ~al)ife dalJ-t yapt§duralar ki ~avayimtifi esafiline 15arib
•
ola. Ve bu ~al)ayiftifi ortas1 bir lJ_tzane ola. Bacdehu serirtifi aclas1nufi mul)iti tizere
mu~annac §tirfeler vaqc ideler. Ve seririifi dart riikninde §ebehden dart mticevvef
direk vaqc ideler ki her diregtifi irtifac1 bir bu9ul5 l5ar1§ ·ala. Bacdehu direklertifi tis-
tinde yine §ebehden hey=>et-i serir tizere bir 15a~r dtizeler ki irti:tac1 bir l5ar1§ ola. Ve
•
15a~rufi tistinde 15a~rufi carq1 l5adar bir 15ubbe ola. Ve 15a~rufi aclas1nufi 9evresinde
§tirfeler vaqc oluna. .
Bacdehu ·nul)asdan iki §ab~ ~uretini dtizeler ki serir tistinde murabbac birbirine
mu15abil murabbac oturup ba§lar1nda cimameleri ve ellerinde vech-i me§rlil.i tizere
_/ I
...__.
deltik ola ta ki 15adel)e mun~abb olan ~~ra 15adel)tifi ~ibinden ve §a]J.~ufi eli i9in-
•
~
den cereyan idtip bazus1 ~nda vru: c UlJ.aft u1515a ~ mi15lebe va~1l ola, niteki
'./ -./
ta ki ~uraljiye dalµI olan ~b ~urai/nu atruna nazitd>Imayup ba§1ndan fil5:a. Ve

~uraljinilii boyrunda bir d6ril deliip b · ille'-ge~ilr~r ve ol ltilenilii bir taraf1ru
v • • ~ ./1; ~ ~ ;J v. • v
ideler ve etegi alt1ndan dOndilriip ~ol .Jama vac;l< olunan diregilii i~inden yu~aru
kalduralar
•
.
•
Fa~l-1 SanI ij1zane-i Manufi Keyfiyyet-i c;\meli Beyan1nda

•
Nul)asdan bir l)avq dtizeler ki yanlar1nufi ytiksekligi
• '
-
•
•
J.:> ~; I 393
., --
• - . - ,
..
- • .
·~.?":· .
... , t • ' •.,, . ~ :, ., ,. f '
~ '.)~~ V,/~D;, :I. ~ 4.}'_
• fOY
~ ~ . ..) 4 ,_,,.)
- -
•
. - -
~ ,-...· - -\
..;J -f--J
~
I-/ J
. -.•
.
- '-'
• ---1
--...__) / ~ ' ' y
,.........r ' - ....
-
~ "" • / / / .c--'t .,,
,,. - I ' ,,__ J •
1 ,.
'
•
~-
("'"'
/ .' ._/"
(
.-
' ~ r7-- - r-i~ ;:>- • ~ ~
'
- - - .
~ ' . ' ,,,_ \
·./: .. v ·,..,,. ~'...... . & '../ ·,.! ~~ 0..).
- . f
. -
........• '/..>'~ ~ - ,.,, • •
•
~ ·•
o_/_,if~V
.. o \. ~\
~~ _ ..
-=. • 1 ·t:;,
'-""'-' v
r~
-- •
•
I
•
'

-
iki parma]} ola ve sicati ol J}adar ola ki J}a~rufi arcJ1ru -toldura. Ve-l)avcJufi ortas1na
bir ~al)Ife i]}amet idtip l)avcJ1 iki boleler. Bacdehu her l)avcJ[a] tislub-1 sab11} tizere
•
bir keffe vacJc ideler ki i9ine yigirmi dirhem ~ ~iga. Ve her keffentifi mu=>ablJ.ar1
havd1 iki boltik iden sahifeden tarafa vakic ola. Bacdehu bu sahifentifi
• + +. • +. +
tistinde iki
§a~iyye vacJc ideler ki her §a~iyyentifi bir taraf1 ~al)Ife tistine yapt§Up bir taraf1
- -
~al)Ifeden yu]}aru ba§ parmag1 eni J}adar mtirtefic ola ve uc1nda bir ~a]}b ola ta ki
•
bu iki §a~iyyentifi deltiklerine bir mil)ver ge9tirmek J}abil ola.
Bacdehu bir nuzab dtizeler ki gayetde ijafif olup tiil1 bir parma]} J}adar ola. Ve
ol mizabufi · ~ahr1na ortas1ndan ar]}ur1 bir mil)ver yap1§duralar ve mil)vertifi iki
uc1m §a~iyyelertifi deltiklerine ge9tireler bir vechile ki mil)vertifi u9lar1 deltiklerde
.....__.
•
ve iki taraflar1 keffelertifi mu=>ablJ.ar1 tistfne va]}ic olur;ve bi' cJ-cJarure bir taraf1 bir
/
.
~
keffeden mtirtefic olup bi[j-araf1 pif'k f-e~e n-zil olpr). Ve J}a9an ki ol mizabufi
v 'v ./ /
i9ine ~u nazil olur, mil . . olan, . ra tla -a lndaMeffeye va~1l olur ta ki ol
keffe tolup b<l§iridan ta_rat;dneyl ide{P s bi'Q.-Qariire._-l;i keffentifi mu,ablJ.ar1 mtir-
"- ./17- - -\~ '--;) + +
olur ta ki ol keffe da]Jt tolup ba§1ndan . ira meyl ider ve mu=>ablJ.ar1 mtirtefic olup
mizabufi taraf1ru refc ider. Pes mizabufi taraf-1 aheri keffe-i ulanufi mu=>ahhar1
• • v
"'
tis- \,,I
tine nazil olur ve yine mizaba nazil olan ~u keffe-i ulaya cereyan itmege ba§lar.
•
•
•
- •
•
I 395
. "'•
•
•
•
•

-
Ve madam ki mizab iistine ~u nazil olur, Q.al bu minval iizerediir.
Bac;:de zalik
-
bir. htzane
v
diizeler ki havd-1
• •
keffeniifi ve mizabufi iistine vadc
•
olun-
•
du~da ~a~rla ~ubbeyi toldura. Ve lµzaneniifi ba§tnda ~u ~oyma~ i9iin bir deliik
vadc ideler ve ard1nda bir deliik deleler ki mizabufi iistine vakic ola. Ve bir lasac1k
+ • • + • •
liile diiziip ol deliige ge9iireler ta -k i lµzaneniifi §a~b1ndan ]Jaric olan ~u etrafa

tag1lmayup togru mizab iistine nazil ola. .
Bacdehu keffeler alt1nda vac;Ic olunan Q.avc;Ilarufi yarundan bir deliik deliip hi-
rer liile ge9iireler ve liileleriifi hirer taraf1ru serir iistinde calis olan §alJ~larufi ~ol
.
taraflar1nda va~ic olan direkleriifi i9inden miirtefic olan iinbiiblarufi u9lar1na ge-
rr /9-1 _§alJ.1?larufi 1?01 .ellerinde vac;lc olunan
•
<;tireler ta ki l)av<;l.lara ffiUll1?abb '"'O~~

surahI1ere vas11 o1a.
(
/
J-- - -1 _J_yv fJ
• + • ......__.
/ , •
BaCde ?;lilik serirle iki ,_§.~1?1 te~~Ii" el~: 01 ~larufi callimeti "elif-1" ve
tarafdaki
•
direklere dahil
.._,
oµ:<t
1
~n,
iinbiibufi
/"-.
'larn-J''
A
r)bu
y ""'Y
13
iinbiiblara muttas1l
• olan
~ / ' ' V '\,
~al)Ifeniifi iistinde vac;Ic olunan §a~iyyeleriifi caJameti ''ya-l>'' ve §a~iyyeleriifi iistin-

..
de vadc olunan mihveriifi caJameti ''dal-.)'' ve mihver iistinde vadc olunan mizabufi
• + • •
mutta~1l olan iinbiib-1 ~a~Iriifi caJameti ''ba-~''

•
caJameti ''ha-o'' ve esfel-i lµzaneye

ve lµzaneniifi caJameti ''sin- if''diir:
• •
• '
- •
- •
~
I -- ~· f.. I 397
4 • •
'
I
•
•

-
•
•
•
. ·~
l'• .,•. ~·. ,, .
•
• •
J ..)
J J
• •
[~ekil 304/100]
[~ekil 304/100]
•
•
Pes vag11).dur ki ~a9an ]Jizaneye ~u ~oy1lsa arg1ndaki tinbubdan mizab tistine

nazil olur ve tislub-1 sab1~ tizere gah bir keffeye va~1l olup andan bir ~alJ.~ufi ~ol
taraf1ndaki direkden eli i9ine va~1l olup andan elindeki ~ural)Iye_ dalJ.il olur
•
•
•
I 399
•
•
•
•
·r;:Tir------:----,r-~~7
;:;-~4~~
(i'JV
•
\ -
~
•
•
•
•
.~ A
~· . ~:>;.lt,...)-'I
. . }_,r.
- . '.J o\(..)j_,~~ ~
. ,.
• •
- •
•
•
•
'

-
. -
ve ba§1ndan 91~up §ab~-1 a1Jertifi ~adel)ine munta~1b olur ve gah keffe-i u]Jraya
da{µl olup andan §ab~-1 a1Jertifi ~ol taraf1nda va~ic olan direkden ~ol eline da1Jil
•
olup ~uraQ:intifi ba§1ndan 91~up ~al)ibintifi elindeki ~adel)e da{µl olur. Ve ~adel)lere
mun~abb olan ~u her §ab~ufi ~ag elintifi i9inden bazus1 alt1ndaki l)u~~aya va~1l olup
~adel) mtirtefic olur ta ki §ab~ufi agz1na va~1l olur. Ve l)u~~adan mi~lebe dubiil
- -
ider ve serir alt1nda vac;Ic olunan ]J_tzaneye va~1l olur ve ~adel) yine ma~armna cav-
•
det ider. Ve §ab~-1 mezbiir ba§1yla bir ~a9 kerre tap1nur, niteki nedimtifi va~f1nda
taf~Ilen meikiir olrm§dUr. Ve her ~timn-i sacatde l)al bu minval tizeredtir.
Ve meclis a]Jir oldu~da seriri ~aldurup i9inde mtictemic olan §arab1 deltiginden
dokerler; na~§1 laz1m olanlar1 na~§ idtip dtihn-i senderiisla yaglarlar.
~. ·J<' .'1 I,,. !
•
Meikiirdur.
~./
1 /'i
./
/ ,
./ "
~
~
- ~ ', / / ;_J
r--' r--_)
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i~ezbUrufi . hirin ve a'n3.s1n Beyan ider

~ /" ', j
/ "/ / / (
~arl§ ve carc;I1 iki bu9u~ ~ar1§dur. Ve ol .., zanentifi iki ~anadlu bir ~apus1 vardur ki
~apanm1§dur. Ve laz1mdur ki bu ]J_tzane mtimkin oldu~9a mtina~~a§ ve mtilevven
ola ve meclis-i §arabda padi§ahufi yarunda tura. Ve ~a9an ki zamandan ~timn-i
sacat mi~dar1 ge9er, ~apu a91lup i9inden bir cariye ~ahir olur ki ~ag elinde bir
~adel) §arab ve ~ol elinde destmal tutar. Pes padi§ah §arab1 nii§ idtip ~adel)i yine
cariyentifi eline ~unar ve dilerse destmal alup agz1ru siler ve yine cariyentifi eline
virtir. Pes yine ~apu pekintir ve yine
• '
- •
•
•
J=> ~; I 401
- .. ( J -- -~
- - ( --....:.. . . • -
J.I . :. J - • v - ~ - . ....,,,,
•
...
- '
• ",..?
•
-
• ..
• _ .-J
jt__ • •
IS
·-·
-.!.~ ~ r\_
-
• • . r / ( .. • • ,
..,,. ,,.,, .) ;).)
-
~~ )' .J::ii'
" - .
·t· . . . "' .
• • •
~"' "". , .· . - -
/. , . ,,. .
, I
,,Jr'J\ • ·r.16.~
. . . <> ,,.;~ ~~W~o-:';)'J
. ... . .• . · ~
~ "J.j- t"" ,,
•
•
•
'

-
~timn-i sacat mtirfir itdtikde ~apu a91lur ve cariye 91~up tislfib-1 sab1~ tizere ~adel)
sunar. Ve her stimn-i sacatde hal bu n1inval tizeredtir.
+ - +
•
•
Ve lJizane ile cariyentifi keyfiyet-i ameli bu tari~ledtir ki aga9dan bir la!If ve

me~fi§ ]J1.zane yaparlar ve ol ]J1.zaneye bir bab vaqc iderler ki !fil1 dart bu9u~ ~ar1§
.
ve carg1 bir bu9u~ ~arl§ ola ve arg-1-]J1.zaneden bir ~arl§ ytiksek ola. Ve ol ~apuya
iki §ebehden ~anad dtizeler ki edna tal)rikle mtitel)arri~ olup stihfilet tizere a91lup
~apana.
Bacdehu mu~avva kagaddan bir mticevvef cariye §eklini dtizeler ki ~firetde on

.
ya§1nda bir du]J.ter §eklinde olup iki ayag tizere tura. Bacdehu bir levl) alalar ki !fil1
•
~ibr ve card1 cariyentifi iki ayag·mun -l1 kadar ola. Ve ol levhtifi dart kfi~esini
iki
'5 r- . . '5
mal$:iira-OtlZeief~Qilrintifi vtis<ati ol 1$:adar ola ki ba§

+ -. - \ \
oyup ve tucdan dOrt <lane ..____.

•
r--' r--._)
mezbilr bir ini§ ve dtiz Yi!)zere va<_i< 1 nsa bir v~le ki levJ::itifi <arc;11 ini§den
1$:ayan ki levJ::ile cariyeyi bir lllivYi!jisJ ~f1f..itMl'er §U J::ialde ki cariyentifi ytizi

ini§den tarafa va~c ola, fi'l-l)al cariye 1ni§den tarafa l)areket ide ta ki bir manic
menc ide.
Bacdehu hizanentifi ard1nda

'-' . nuhasdan
. iki mizab vadc
. ideler ki birer taraflar1
.
.
]J1.zanentifi '.?ahr1nda va~ic olup birer taraf1 vechinde va~ic ola. Ve cihet-i vechde
. •
va~ic olan taraflar1 bir mi~dar ini§ ola. Ve ~a9an ki
• '
-
•
•
~/
...•
. , .
•
' - . . - . - ...
-. . -
. ~ ' . -
- • · ( -
-
.1.,...- - -( -
-...:.
[
/
- ...
- .
.. . .
• • •
•
•
'

-
cariye arg-1 lµzane tizere vaqc olunup ma}.<aralar mizablar i9inde va}.<ic olsa, bah
lµzaneye togru stir<=atle l).areket idtip baba va~1l oldu}.<da tura.
•
•
Fa~l-1 SanI Cariyentifi ve Jj1zane-i ~arabufi Keyfiyyet-i cAmeli

Beyan1ndadur
Cariyentifi ~ag elini nul).asdan dtizeler ki mtimkin. oldu}.<9a lJ.afif ola ve keffi
ve e~abici ile }.<adel).i }.<abg itmi~ ola. Ve dirsegine bir mil).ver ge9tirtip mil).vertifi
iki uc1ru cariyentifi yefiinde ~abit ideler ta ki cariyentifi ~ag eli ol mil).vertifi tis-
tinde a~aga ·ve yu}.<aru l).areket ide. Ve cariyentifi ar}.<as1ru uzunlug1na yarup ve
cariyentifi dirsegintiii uc1ru }.<ad:_:.i _J~a~~t~~n Jzayid idtip 9~bu}.< gibi uzadalar ve
...__.
btikeler ve bundan ~ofira cariyeyi lµza~ '· ine ~ahr-1 Wzaneye togru refc ideler ta
•
ki cariyentifi }.<adel). tutan -i.li uzan~ ·vefi, ljiz,- e i9i~ gire. Ve cariyentifi ard1na
ta ki dirsegtifi egilmi§ 0I<i?taraf1 ol sef duii tistine~~c olup ciiriyeyi l).areket-

'~· ~ .
den menc ide, zira dirsebotifi~Qri 0_lM"t raf1'ka eh farig· iken cariyentifi keffinden
(0 r "/ . / ' . .l~~
mactufdan yacm egri olan tarafdan ~a}.<Il lup 9ubugufi uc1 seffiiddan }.<al}.<up lJ.ala~
olur. Pes cariye ma}.<aralar tistinde l).areket idtip }.<apuy1 ~ol eliyle a9ar ve ~ag elin-
deki }.<adel). }.<apuya to~1nmaz ol sebebden ki ~ol eli ~ag elinden uzun vaqc olun-
nu~dur. Ve }.<apunufi ~ag }.<anad1 ~ol }.<anad1nufi tistine va}.<ic olnu~dur. Pes cariye
~ol eliyle ~ol }.<anad1ru defc idicek. .
• '
- •
•
~~; I 405
• :. , / - I>.) v.,;_J _,ly '~ rl l'-4)-'( - L?. ... ::?. • 'r'_;i lf

.. . -
•
•
I>/~:> l.) ~
.-. G/ ~ ., , ~ 1 , L . r · - / \t
~ ":.)~J' ~~~JJ~ ~-
v. / /
· ,./s ... . .
·,.JJ\J:,tS':-'J
- :,,
. .
, .
'-': ~_,t
. f • :> f ·,_,.)~.J'v,.., l;.,S:.,\,~j~( ·~_.,J ~.1~
.. J-!. ·- - 4
' .
- I ;,-- J
. -
? J
,; -
.? ./
- ·
---- ,
-. - ~ /' ., ... ;:1

•
•
,.,)~,., ~ l.) ~ ' ~ {' -("' ()~ - ~ j • ~
-- u r J- i) ~ "!' - - ..
- ... . •' ' .

..
- - . .. •
•
•
•

-
evvela ~apunufi ~ag ~anad1 n1eftiil) olup ~adel) ~apuya to~1nmai.
Bac;:dehu nul)asdan bir lJlzane dtizeler ki vtiscati acla-y1 lJlzanentifi vtiscati ~adar
•
•
ola ve irtifac1 bir ~ar1~ ola. Ve ol lJlzanentifi i9ini tar~I~ ideler ve tistinden ~arab
~oyaca~ bir deltik vaq.c ideler. Ve ol deltige bir vasic ilnbub vaq.c ideler ki lJlzane-i
.
ktibranufi aclas1nda vaq.c olunan ]JarI.ca va~1l [ola] ve ol tinbubufi tistine bir ~apa~
dtizeler. Ve lJlzane-i ~ugranufi ar<;].1ru deltip bir ~l~a ltil.e ge9ilre ve ltilenilfi alt1nda
bir keffe vaq.c ideler ki i9ine yilz dirhem ~arab ~lga. Ve ol keffentifi alt1na bir l)av<;J.
vaq.c ideler ve bu keffe ile l)av<;].ufi al)vali miraren ge9mi~dtir .
.
Bacdehu l)av<;].-1 keffenilfi ar<;].1nda bir §a~b-1 vasic idtip bir tinbub-1 ~a~Ir va<;].t
•
ideler ki cariye dahil-i

v
hlzanede
--- , -.
sakin ·ik-en
r~ . .
kadehilfi
_\
ilstine
\ .
vakic olup keffe-
1
den l)av<;].a dokilen ~arab ~adeije;v~il-ofu~ ~u<;J.11)-1 celidtir ki ~a9an lJlzane-i
.,.__.
/ , •
~ugra ~arabla tolsa esfelinde vaq.c oluhan · nbubdan~feye nazil olur ve keffe-i
de va<;lc olunan tinbiibda~1~up car~n"'"' e~deki ~~ l).e daijil olur. Pes ~ad.el).
1
r--' r--.J
~fil5:il olup 3_§aga rneyl i~.ve cariyen · dirsegi s:;_; d tistinden rntirtefic olup
. . . r ' '"' ; " ( . .

l).areket ider ve f?Ol eliyle kt-'i.::ia{ngy~ ~1~ Wpunufi f?Ol ~anad1ru refc idtip
evvela ~ag ~anad1ru ve §aniyen ~ol ~anad1ru fetl) idtip cariye '.?Uhlir idtip elindeki
~adel)i padi~aha ~unar. Ve padi~ah ~arab1 ve dilerse
• •
•
•
- •
•
•
~~; I 407
• .- . . - - • • .
•
- . .
•
,J .)~
II • 411 - ,,,. 4'
• •
•
•
•

•
mendili da-tµ alup agz1ru siler ve yine ~adel).i cariyeni.ifi ~ag e1ine viri.irken bir
mi~dar
.
a§aga ba~ar ve ard1na defc ider ta ki cariyeni.ifi ~ag elintifi dirsegi uc1n-
• •
da vagc olunan 9ubu~ seffudufi i.istine va~1l olup taraf-1 mactuf seffuda ge9er ve
cariyeni.ifi l).areketine manic olur ve ~apu ~apanur. Ve her ~timn-i sacatde ]).al bu
minval
.
tizeredi.ir .
Ve ezhana ta~rib i9iln -lµzaneyi, cariyeyi ta~vir id~p bacg-1 mevagice caJayim
vagc ideli.im: Cariyentifi tal).t1nda va~ic ola[n] levl).den iki ma~ara ~ahir olilll§dur,
anlarufi caJameti ''elif-l''di.ir ve ~ag elini.ifi dirsegi ki mil).ver i.istinde l).areket ider,
caJameti ''cim-i_' ve dirseginden 9ubuk gibi mi.imtedd olup uc1 egri olan ~lfanufi
caJameti ''ba-~'' ve ol 9ubugufi alt1nda ar~ur1 vagc olunan seffudufi caJameti ''!a-
•
'--
hlzane-i
V
~arabufi
~
esfelinde vadc olunan,fi}l
+ ~
ni.ifi caJameti
7r -''zal-~'' ve acJa-y1
•
~
. I /(/ " t;i
J
~
" / ::J
r--_)
~~ ~
~ <'((
• •
•
•
• •
•
•
J:>- ~; I 409
• •
,I
-.
... ....
• ,J • •
•
•
•
. , .
•
•
._;J - I . , ( J
-----(~-J
- ~--n- -1_] [/ / •
a.+-
/ J/ -..
"--
•
v
~ . ~ -
. / - J ~:!?. '
v ' ) .....
.- •
.
•
~_:.:;;;:-. :;T',
'-...-.---
t'
I
"'
.
'
.~
V' '\,,
. ..
·' .. • •
. .,---'--- ~ ( LJ ~
~ 'I_ ~ u r~1 '2:> ~ .. ~,,,, ,., .
' ~.,?J \o •- • .. •. .1\_, '-'
..
-' ~
. . ~.)~'
•
:.~~
•
•
•
•
t) .. ~t ., " . . (
•
•
•
•
410 I -O~iNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
-
lµzanede ~arab 1.<oyacal.< iinbiib-1 vasiciifi caJameti
''kaf-.:.\''dur.
• - •
.
[~ekil 310/102]
..)
Ve bu maI.<amda nevc-i §ani encama iri~iip nevc-i

§ali§e ~iiriic olund1.
r' +
'
Kitab-1 Mezburdan O~inci Neve Giin-a-

giin ibrIJ.<ler, Legenler Beyan1ndadur. Ve Bu
Nevcden DalJ.t On ~ekl Meikurdur.
r ~U~in_F~~fr:cien Evvelki ~ek:l Bir ibriJ.cdtir

ki Bir Mecli
/ , e fJillesinden Gab Sovuk
. Su
.. •
ve Gali" l 1 ve Gah liit Su Akar. Ve Bu \J • • •
.. ~J ~e , ~ a·.6 · ·Fa~~ Me~kiirdur.

~ ~
I
'
~
r--'
./ / :-)J
,...__
~. Fa~l- vvel ibr~i Mezburufi Z:ahirin
. r "/ / - ~(<
miistal)sen val.<ic olup ber-vech-i muctad curvesi ve biilbiilesi yacni emzigi ve I.<olu
vardur. Ve I.<a9an ki meclisden tacam refc olunur, bir ]Jadim ibr11.<-i mezbiir1 legen
•
i9ine vaqc idiip getiiriir ve legeni ~al)ib-i meclisiifi ofiine I.<oyup ibr11.<i I.<aldurur
ve eline muctedil ~u doker ta ki murad iizere eline ylir. Bacdehu ~al)ib-i meclisiifi
yarunda val.<ic olan ~a]J~ufi eline ~·u doker. Ve ol ~u bir mertebede iss1dur ·ki I.<afa
tal)ammiile I.<abil degildiir. Ve yine anufi yarundaki ~a]J~a miiteveccih olup el·i ne
tamam mertebede ~u dokmek diler, a~la ibr1giifi emziginden ~u aI.<maz. Ve bi'l-
ciimle hadin1-i
v
mezbiir her kimiifi eline su
•
dokmek isterse doker ve ne vasf
•
iizere
dilerse doker.
Ve bu ibr11.<iifi keyfiyyet-i cameli bu tar11.< iizerediir ki pirin9den bir miistal)sen

ibr1k• diizeler, rakabesiniifi
•
bir •
•
J:>- ~; I 411
,' .
- .
-
~
•
•
- ' .
v_,ij.) o.»-~.!l-'-';,"_i:;L
-. . -· · ,,.- .rfo
. l· jJ·
~ . - -"
/
_}{~ .
• •
( .. ~-- _J ly . •
•
-~-'
•
• • ~ .
• •
:·_ "~~\_,>_, ~~ :>I).);._, • .,;~ ..!J.) .. # .:J:>
• •
Vf • .. • • • • - •
"" .
•
•
'
412 I -O<;iNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
§illti§i ibrI~e mutta~1l olup §illti§aru munfa~1l ola. Ve ibrI~tifi esfelini pekitme-
yeler. Ve nul).asdan bir ~al)Ife dtizeler ve ibrI~tifi i9ine ol9tip ibrI~tifi esfelinden
•
id]Jal idtip bir vechile vaqc ideler ki ibrI~i iki· ~ism idtip bir ~lSffil btiytik ve bir
~ism1 bir mi~dar kti9tik olup ~al)Ifentifi ba~1 ibrI~tifi ra~abesintifi §illti§ine mtirtefic
ola.- Ve ol ~al)Ifeyi eµ-af1ndan bir ibrI~tifi
-
i9ine mul)kem yap1~duralar. Bacdehu
~al)Ife-i iila ~adar bir ~al)Ife dalJi dtiztip am dalJi ibrI~tifi i9ine !iilen id]Jal ideler ta
•
ki iki ~al)Ifentifi ortas1nda parma~ eni ~adar yir ~alup ~al)Ifentifi ba~1 yine ibrI~tifi
ra~abesintifi §illti§ine va~1l olup ibrI~tifi i9inde iki beyt l).a~1l ola. Ve iki beyttifi
ma-beynind.e parma~ ~adar ftirce olup ol beytlerde vaqc olunan 1ss1 ve ~ovu~ ~u
birbirintifi keyfiyyetipi kesr itmeye. Ve ibriktifi i9ine id]Jal olunan ~al)Ifelertifi iki
taraflar1ru dalJil-i ibn15:de birbirfne Ilf1!_~J!}¥i e;irde cemc ideler; bir btilbtile alttn-
•
ki iki :?alJifenilfi ba~;lar1 bir_yire ce~c oli j~a~ olumfu~da her beytilfi ba.§1 lli:?f-1
linden dahil
v
olmag· a kabil-4egildUN.1ie
• ~
e · tiilen
•
iktltestip
,__)
yine dahil-i
v
ibrikde
•
yap1~duralar. ~~. ,
~ /" · - J
:.0
beytine dalJil olup btilbtilesi bir mi~diJ i eve uc1 ibrll$:ilfi btilbtilesi alt1na milm-
tedd ola ta ki ibrI~tifi cismine mtimass olmaga ~arib ola. Bacdehu bu ~ekl tizere bir
~amc dalJi dtiztip beyt-i a]Jertifi ba~1na id]Jal ideler ve anufi dalJi btilbtilesi ibrI~tifi
btilbtilesi alt1na medd ideler ve kamclarufi
•
kenarlar1ru
•
•
- •
•
•
I --
~
~· f.. I 413
'
V.Jti;.J. ,,.- . • . I * --:..r.f~ ~_, l

.. .,,.. . , .
• . . -· .. - - .. . - -
•
•
If.-:...¢J' ~ J \c •
• .)~~_,
,.,
..., . - .-
...
• . - ·-' •
- . - .
• • _....... - N . - - •
... f JI - /' '- - •
,...___J ,......../'
;,f..f6~..fl~l>J;-).; -< I~ ~ v\:.I_,- b->\~I'" ~t_,

~ • • .. • I .. / , ~ r--j ! -
I J -; •
-
• •
I a
. :.t '/ \ " , , ,~ t. I

r-~1.t · ' ~ - ~ (:l)_,f : .- ... '..J' '<.ff.!',,,.,,,.,,
-. /
~ . - . .
• • •
"-"""'; ~ J • !.,} Qi-1

- . ..
•
•
..
•

-
ibrI~ilfi §illil§-i ra~abesine yapi§dura-
lar. Pes ~a9an ki ol ~amclara ~u dokil-

•
se; esfelindeki btilbtilelerden 91~up
ibrikilfi
•
billbtilesi alt1ndan ibrikilfi
•
es-
[~ekil 317/103] feline munsabb
•
ola. Kamc-1
•
vahidilfi
•
~ureti budur ki ba§1nda ''kaf-.:.\'' ve

'
btilbtilesi uc1nda ''mim-r'' va9c olunmi§dur:
[~ekil
•
317/103]
Fa~~-1 SiinI ibn~iifi ijane~rJne, ~p< QOken ~adefeniifi Keyfiyyet-i

/ I N
...__.
/''. •
Sab1~an me;?:kilr olan l~mcufi ~n'e/ ,__ir Jatif cavvfune diizeler ki sa!lJinda bir
~a9an ki ~amc-1 mezbur ~uy}~ tola, ~in ki ~avvam~ilrte·fic olup satlp ~amc tis-
~ / " . ' v
tinde vac;lc olunan car1c;laya mir'~s--ota wca.efaip~niifi tiigmesi car1c;lanufi ~a~b1na
bir ince §a~iyye yacnI pare va9c ideler ki !fil1 [tfil-1 cunu~-1 ibrI~ ola. Ve] cunu~-1
ibrI~ilfi ba~Isini yine mekaruna icade idilp va~l ideler .

.
Bacdehu nul).asdan bir ~ur~ dilzeler ki gayetde ]J.afif ola ve bilyilkligi ol ~adar
ola ki ibrikilfi rakabesinde silhuletle hareket ide. Ve ol kursufi kutr1ru bir mikd.ar
• • • • • • • + • •
oyup olu~ gibi ideler ta ki ~ur~-1 mezbur bir dilz yir ilstine va9c olunsa ve mer-
kezi ilstine su dokilse merkezinden kutrufi iki taraflar1na aka. Ve bu kursufi ismi
• • • + • • •
sadef
•
edilr. • '
Bacdehu bu sadefenilfi
•
zahr1nda
•
kutr-1
• •
milnehhere arkur1
•
•
•
•
•
~~; I 415
• •
•
•
, l
.
I
.,
# •
~ ~·,J; I \ . ~·
•
• •
..
•
•
'

-
bir mil)ver yap1§duralar ve mil)veriifi iki taraf1m iki bo[n]cu.l< i9ine ~o.l<up ol bon-
cuklar1
. cunuk-1
. ibrikiifi
. dahilinde
'-'
vadc
. ide bir vechile ki sadefe
. ile mihver
. hon-
•
cu.l<lar i9inde siihuletle l)areket idiip ve ~adefeniifi cavvame iistine va.l<ic olan tara-
f1m alt1ndan bir mi.l<dar ~a.l<Il ideler ta ki ~adefeniifi bu taraf1 cavvan1eniifi tiigmesi
iistinde
-
bi'-tabc calis ola. Ve eger ~adefeniifi
.
merkezi iistine ~u dokilse cavvame
vagc olunan .l<amca cereyan ide. Ve cavvameniifi beyti toldu.l<da cavvame miirte-
•
fie olup ttigmesi ~adefeniifi alt1ndan ~adefeyi refc ide. Ve ~adefeniifi taraf-1 aberi
.l<amc-1 a]J.er iistine nazil olup min-bacdin merkez-i ~adefe iizere ~abb olunan ~u
cavvamede~ ]J.alI olan .l<amca va~1l olup ve esfelinden 91.l<up ibrI.l<den beyt-i a]J.eriifi
esfeline munsabb
•
ola. •
J'! ·t . , ;.,-- J .
..___.
•
cala ma-ceret bihi'I-cade bir glta vagc idefer Bacdehu i9-rI.l< i9iin bir miicevvef curve
/
.
~
diizeler, ibrI.l<iifi curveye ~a~1l olan, ·ritlde'i · delti~ eleler; her biri ibrI.l<iifi bir
'./ -./
beytlne nlifi~ ola. Ve he~eliige , ·r ij , >Qb ge iirilp ~ann curveniifi i~ine idlJ.iil
,/ r---J
idiip ta curveniifi l)aniyyejacm biiklii · e gelince ~ ideler ve birisiniifi uc1m
~ (
~ -/JiJ-r -~~'-;)
ibrI.l<e yap1§duralar. l J-
Bacde [z;]alik bir biilbiile diizeler ber-vech-i muctad ve ~adr-1 ibrI.l<de mekam
iizere vagc ide. Esfelinfifi mul)Iti l)avl_inde ~adr-1 ibrI.l< iizere l)al.l<a gibi bir calamet
vagc ideler ve bu l)al.l<anufi ru~f1 ibrI.l<iifi bir beyti iizere va.l<ic olup m~f1 bir beyt
iizere vakic
•
ola. Ve sab1kan
•
mezkur •
•
•
- •
•
I --
~
~· f .. I 41 7
•
• •
.. ,.
•
.• -
•
•
'

-
olan tarik
. . tizere dahil-i ibrikde
. vakic
. olan sahifeler
'-' . . taht-1
. ca}ametde ve taht-1
. cur-
vede mtictenric ola.
•
•
Bacdehu daJJil-i caJametden her beyte be~ deltik deleler ki birbirine mtite~aribe
ola. Ve btilbtileyi mekaruna vac;Ic idtip yap1~duralar. Ve. ibrI~tifi ba~1na ortas1 9u~ur
bir ~aljife vac;Ic ideler ki ~eklen ~am~a ~ebih ola. Ve ortas1nda ~u a~ma~ i9iin yedi
deltik ola ki birbirine ~arib olup ctimlesi ~adefentifi ~erkezi tistine va~c ola. Ve
kenarlar1nda da]Ji ti9 deltik deleler ta ki ibrI~ i9indeki hava ~u dokildtigi zamanda
ol deltiklerden 91~a ve birisinden cevzentifi ~a~iyyesi lJuriic ide .
.
Pes vac;111) ve ~ahirdtir ki ~a9an ]Jadim ibrI~-i mezburufi ~amc1 tistine barid ~u
•
dokse merkez-i sadefe tistine vakis ~liip ·c;avyamentifi kam~1na seyelan eder ta ki
· ~-· -\ \ 1- I ~
cavvameniiii beyti tolar ve cavv~n;re mi.lrtetr~~e
..__.
satl.unda va<;l.c olan tiigme gibi
/ , •
~a~iyye da]Ji mtirtefic olup ~adefeyi ref5 · er. Pes ~~e beyt-i a]Jer tistine meyl
r--' r--_)
Pes ol dal;µ ~adefeniiii me~zi iistine v ~·c olup ~a~cevzeye da)Jil olup esfel-i
iistindeki §a~iyye miirtefic ol~~ i: _tqsj·· ;J~eJi ~ar. Pes ol beytiiii dal;µ toldug1
mac}um olup terk olunur.
ibrI~tifi lJadimine laz1mdur ki ibrI~tifi l)alini bile ~ol vechile ki ~a9an curventifi
.
daJJilinde vac;Ic olunan iki ~a~bufi erfac1ru parmag1yla sedd eylese ve ibrI~i dok-
se ma-i ])arr dokiltir ve ~a9an ki ~a~b-1 ednay1 sedd eyleytip dokse ma-i barid
• •
munsabb
•
olur .
• '
•
J:> 4 ; I 419
•
•
Ve ~a9an ki ikisini <latµ sedd eylese, ~atca ~u dokilmez ve ~a9an ki iki ~a~b1
<latµ fet]) eylese ma-i memzilc u muctedil mun~abb olur .
.
•
•
Bacde zalik ziyade vag11) alma~ i9iln ibri~-i mezbur1 ta~vir idtip calayim
vagc ideliim: ibri~tifi ba~1nda vagc olunan ~amcufi calameti
.
''~af-J'' ve ~adefentifi
mti~a~~al olan taraf1nufi calameti ·''vav-__,'' ve ~adefentifi ~ahr1na mtil~a~ olan

mi])veriifi iki taraf1nufi calameti ''J:.ia-C' ve cavvam~ntifi satJ:.iinda vagc olunan
tligmentifi calameti ''elif-1'' ve tistinde vagc olunan car1ganufi ca}ameti ''nun-0'' ve
nefs-i cavvamentifi ''dal-~'' ve kamc-1
•
cavvamentifi btilbtilesintifi '':fii-w'' ve kamc-1
•
agerde vagc·olunan cevzentifi ''cayn-t' ve ma-i barid i9iln tacyin olunan beytden
•
den ( ~l- -1_J_yf/ N r •

/
'--
~ 1·
~
•
• ,....._,__}
,.___)
•
,...._J
~./
,.--j
~
~
..!. \
~
~ ~((
• •
•
•
• •
•
•
I 421
•
• •
• •
~~:T./LYJ. .I.~
• •
b
• •
•
. I ,
•
•
•
~_,.v
•
'0 c -~ J 0....... J
.
Liill"""1
-. -
..v L:J~'t:'>J
'
~~..;...;~~
•
~ ~"t'w
~~j~
•'
- •
,
•
•
•
•
•

-
,.. 't
nafiz- olan eskabufi

- . ''lam-elif-JI'' ve ma-i baridiifi .
beytinden curveye nafiz olan ~a~bufi ''~ad-V'°'' ve
ma-i l)arrufi beyiinden curveye nafiz; olan ~a~bufi
calameti ''ba-t_" ve beyt-i baridiifi esfelinde vaqc
olunan ~al)Ifeniifi ''ta-.k'' ve beyt-i l)arrufi esfelinde • t
J
mevquc olan ~al)Ifeniifi ''sin-~'' ve esfel-i ibrI~ilfi _....-- _..1
--
_....
- --
gitas1nufi calameti ''lam-J''dur.
[~ekil 320/104a] •
O~inci Nevcden .ikinci ~ekl Bir ib~diir t.
~ Meclise il}.<,tar idiip ~ir Ko/SI:~!~~'fa~c

ldeler. Hemin Sacat Ol lbnK:iiillstinde . r() [~ekil 320/104a] •
Ve Bu
.
~ekliifi
~
Hali
•
iki Rislda
•
Me
'./
·Kiird/,r
V / lYJ
· r-~i
~
1
~ ' / ' ~
. ~ " / / ,_j
Fasl-1
..
Evvel ibrik-fMezbfi.ruii
• -!.~ •
hirin ve :Mhcnas1n
.
Beyan ider ~
~ / ', / '
/ "
Bu ibrI1$:iifi ibtirac1na bacj~_J
(
u( k1/mu . anllif)ifi mabdiirru Mal)miid semt-i

~alal)a mayil olmag1n abdest .tlaug/it<J~~Ji~Iine bfu:lim ~u dOkmegi kerih gO-
riip bir nesne murad itdi ki ]Jadime mul)tac olmayup va~t-i l)acetde 1neclise il)qar
olundu~da min cinde n~fsihi i9inden ~u a~a. Pes bu lJu~u~ i9iln bir ibrI~ diizmi§-
ler ki biilbiilesi yacnI emzigi bir mi}.<dar n1iirtefic oldu~dan ~ofira canib-i esfele
.
miinactif olup uc1 yine bir mi~dar cihet-i aclaya milncat1f olmI§ ta ki u~a miivazI
. .
olmaga ~arib olilll§. Ve abdest zamam geldiikde bir ]Jadim ibrI~-i mezbur1 il)qar
idiip bir kiirsI iistine vaqc idermi§ ve yamna bir legen vaqc ider ve munfa~1l olur-
.
ffil§. Heman dem ibrI~ilfi iistinde vaqc_olunan tayir oter ve ibrI~ilfi emziginden
• •
~u a~maga ba§lar ve emir-i mezbur ber-vech-i muctad isbag-1 vuquc idiip ~aqa-y1
vatar idermi§.
Ve bu ibrI~ilfi keyfiyyet-i cameli bu tarI~lediir ki pirin9den bir ibrI~ diizeler ve

•
ortas1m bir sahife

• •
ile kar=
• •
ideler ta ki ibrikilfi
•
•
•
I 423
i .-:.vtl_,ljOl'.:_ V~' .).J~~L.__, s .l;Jlt.>lJjf~L·

...
- •
.. ~ ;_) ~ ~JJs. s • • s -~I · ~..f , · · vJJ~l

•• -. ;
. -
.. #
. ..,
).}l~;_,~~J'
- - . ·-~e,-~LJ..tl ~
~
-. """""'
~" ~ IJ le.~~~
•
•
•
•
•

-
daJJili iki ·~ism alup vasat1ndan esfeline dek bir beyt ve ac}as1na dek bir beyt alur.
Bacdehu bir ince tinbiib dtizeler ki !iil1 iki ~art§ alup ctimlesintifi vtiscati beraber
•
ala. Ve artas1na ~arib yirden btiktip bir m~leb ·ideler ki bir taraf1 bir taraf1ndan bir
mi~dar uzun ala. Ve uzun alan taraf1 bir m~dar ta§raya btikeler bu ~iiret tizere:
[~ekil 324/105]
•
...__.
/''. •
"'J 1·
~
[~eki34/105] /' , / ·
~./ '-, ~
Bacdehu ibrI~tifi emzik-ra~ic
r---
a1~~ · i · eltip bti,JJmi~lebtifi ~a~Ir alan tara-
,..__
f1ru ibrI1$:iifi ivine idblil idiJer ta ki mi .1 biifi uc1 b~-i ac:Ilinufi arc;l1na miimliss
ve re~a~la telbis idiip 1$:az boY nalJ@I jlf'~l>' vf'mil$:lebiifi ba§Iill 1$:az ba§I gibi
-
ideler. Bacdehu ibrI~tifi daJJil-i cunu~1nda l)aniyye-i mi~lebe beraber bir ca}amet
vaqc ideler bu vechile ki ibrI~tifi ba§Ina ~u ~ayalar ta ki ~azufi agz1ndan a~maga
.
ba§laya. Pes al l.llnde ~u daJJil-i ibrI~de ne mekana va~1l alursa al mekanda bir
calamet vadc
•
ideler.
•
Bacdehu bir cavvame dtizeler ki reJsi ve esfeli mtisattal) alup cenbintifi irtifac1
µil-i i~bacufi §iilii§aru ~adar ala ve btiytikligi al ~adar qla ki cunu~-1 ibrI~de
stihiiletle nazil ala ta ki cavvamentifi re?si cunuk-1

•
ibrikde
•
vadc
•
alunan ca}ametden •
•
card-1 isbac kadar mtinhatt ala. Ve cavvamentifi alt1na bir car1da vadc ideler ta ki
• • + • ++ + •
l)alen z;ikr alunan mertebeden a§aga nazil almaya. Ve cunu~-1 ibrI~de vaqc alu-
nan calamettifi tistine dam bir car1da dam
v
vadc
•
ideler ta ki cavvamentifi kadr-i
\,J • •
mefrii<;i.dan zayid ~uciid1na

•
•
•
J=> ~; I 425
•
~ . .. - )) . ' . . .
• . ..
r
.. •
.
- . - .
•
•
I
..
•

-
• •
manic ola. •
Ve· ~a9an ki ibrI~tifi

•
ba~1na ~u ~oy1lsa, cavvamentifi etraf1ndan a~up beyt-i
•
aclaya va~1l olur ta ki beyt tolup ~u cavvamentifi esfeline mtimass olur, pes
cavvame mtirtefic olur. ~uy1 yap yap doktip na~ar ideler ta ki cavvamentifi satl)-1
.
aclas1 irtifiic-1 ma i9iill vaqc olunan <=alamet tizere va~ic olan car1c;Iaya mtimass ola
ve bundan ~ofira ~u dokmeyeler. 01 l)Inde ibrI~de ll}tictemic olan ~u mi~lebtifi
l)aniyyesine balig olmam1~dur, bir mi~dar ~u datµ ziyade itmege mul)tacdur ta

ki cavvamentifi l)avlinde mtirtefic olup tistindeki car1c;Iay1 gar~ ide ve ta~riben on
dirhem mi~dar1 ~u ~oymaga mul)tacdur. Ve ~a9an ki ibrI~e ol mi~dar ~u datµ
1$:oy1la, t~Il$:an mil}lebiifi acla-:? _?Ja~y>/~si_?e vfu?1l olup taraf-1 U.aricden s:11$:up
/ I N
...__.
/ , •
~iiret-i ibrI~i tem~Il idtip tefbim i~ti~- calayim v;{ldC idelilm: Nefs-i ibrikilfi
/ r- .
,.---.. ,...._
cavvameniifi calameti "cayif,::i' ve cavva iistinde v~ olunan car1c.Ianufi calameti
''sin-.~''
'-'
ve miklebtifi
•
dahir-:;t;ibr1~7e
...., (d: r ", v~ ·c-/0 n rtaraf1nufi calameti ''sad- ..L)'' ve
(. . c.,../'"
batic-i ibrI1$:de vfil$".ic olan tarar-'~fi~Jl~ · 51~-~dur.
Bacde zalik ibrI~-i mezbiir i9iill bir curve dtiztip UClfil ibrI~e ve bir UClfil cunu~
-1 ibrI~e yap1~duralar. Ve ibrI~tifi esfeline cadet tizere bir glta yap1~duralar ta ki
.
ibrI~-i mezbiir bu ~ekl tizere ola:
• •
•
•
•
•
~~; I 427
• •
'
~~. I · l
•
. - . ._/-- - .:. - v
/ .V fJ -
.,
. ... --._ J
- / / ,
~
.
. -
~'J..'~;,/?
-
11 r 1
... 1 • ,_._;.. ( • "' .. I
~ ,1k.. -~,~ e>'' . t..41-' : ~./
,,, .. . ~~
- t)
.. :.0- ... - -.
.... , ~ ' /' . -
{ J/
.. ."' r-( / - .
~ I .. r- - - r / . , ,1
,,. '. . . .
# ... - • •
0
~ 'd ~/.J~ t.:, · · ' ,..J' .'..1 ~YJ'
..
•
. .• - - .
o.;. - ,.!Vy ,,.
. •
JJ_,t,,.;;~1 ~_,;~.1.1sr-
• •
•
•
•

-
'
-
•
•
l-..5
•• •
• l.9 u
If
•
•
1·
~
•
•
[~ekil 326/106]
Fa~l-1 SanI ibril.<-i Mezburufi G1tas1nufi Keyfiyyet-i cAmelin

Beyan ider
•
• •
Re=>s-i ibrI~ ~adar bir gita dtizeler ki hey=>etde ~ubbe gibi ola. Ve ol gitanufi
muljiti tizere bir btiytik tinbub vagc ideler ki ~a9an cunu~-1 ibrI~e nazil olsa i9inde
l)areket itmeye . Ve tul1 ol ~adar ola ki gita-i mezbur ibrI~ tizere muntab1~ oldug1
zamanda tinbubufi esfeli cavvame tistinde vagc olunan car1Q.aya mtimass olmaga
~arib ola. Bacdehu bu tinbub1 iki beyte ta~sim ideler ki birisi birisinden erfac ola.
Ve beyt-i erfacufi vasat1nda bir fey~un vagc oluna yacm tennurla bir zeker vagc
•
oluna niteki ~ekl-i btizaltifi ta~I~nde mufa~~al~n
• •
•
•
I 429
4,,
•
,..
c ).
""""
•• '
~----
•
fJ
'---
I
• ~
~-
I
•
sJ
~
N •
,...__J
'
r--... .
)
....__)
••
• - -. • - . ..,..
--~d :>,),:J
I • ' \ :.J
1 \ lJ
• ~ _, '-' ~
,,_.
ti? - ' •~.,).):J
-
.. . . ,,,.
•
. - ,., .
~ &,,., ,..
~)....~ .> • - - • - • - ...
- • • •
•
I
•
•

-
mezkiir a·lrm§dur. Bacdehu tenniirufi ortas1ndan bir deli.ik deleler ki taraf-1 esfele
mayil .olup esfel-i tenniira }.<arib yirde nafiz ola. Ve zekeri.ifi }.<agib gibi mi.irtefic bir
• •
f aglas1 ola ki gltanufi ]J.arl.<indan bariz ola. •
Ve fey§iin-1 mezbiirufi ~iireti budur ki zekeri.ifi calameti ''vav- J'' ve §a}.<b-1

.
tenniirdan taraf-1 mi.irtefici.ifi calameti ''~ad-If'' ve taraf-1 mi.in]Jafigi.ifi calameti

''elif-1'' •
. ,
..
[~ekil 327/107]
[Sekil 32111011 -..!. \
~
~·
/" ' ,, ./
'-!. - r,,... - c ~
mi.in]Jafigi beyt-i §anide va}.<ic olmfil.( ~r~-tlttr ta }.<a9an ki beyt-i aclaya ~u dokilse
1-_ ( ) '--;) /
fey§iin mesdiid ola; beyt-i acla ~uyla tolup J:iali i.izere }.<arar ide. Ve }.<a9an ki tenniir
i9inde zeker idare olun_sa, §a}.<b-1 mezbiir mi.infetil:i olup beyt-i aclanufi ~uy1 beyt-i
esfele seyelan ide.
Bacde zalik beyt-i esfeli.ifi aclas1na bir keffe vagc ideler ol }.<adar ki beyt-i
mezbiirufi i9inde si.ihiiletle J:iareket ide ve fey§iindan mun~abb olan ~u bu keffeni.ifi
i9ine nazil ola ve andan beyt-i esfele dokile ve beyt-i esfelde mi.ictemic ola.
.
Ve beyt-i esfeli.ifi arg1nda bir deli.ik deli.ip ol deluge ibrI}.<i.ifi mi}.<lebinde vasic
bir mi}.<leb id]J.al ideler ki keffeye }.<arib olunca mi.irtefic olup yine canib-i esfele
mi.incat1f ola ta ki arg-1 beyte mi.imass olmaga }.<arib
•
•
•
I 431
-
•
•
•
_J:\, · l;)' :/ j .> 1
~ ~yl) ·,._;,~I~ '.)f'-o,p.>_ !. ~l....1 . .~•
• ~ ( ·~~ ,.yJ..;),~l.=.'?.,.,,f r • ~
•
. .
• ": /.
;S ~./;.!A~ ~
- .- .
•
•
•
... .
'
•
•
-. -· ~ _,, -~
,,__ u
.....
• / - l::
.. ! •
. . -. .) ,I"'),,
- .,,,. •
•
•
I
..
•

-
ola. Ve ~a9an ki gitanufi ]Jar~1ndan •
beyt-i . ac}aya ~u ~oy1la ve fey~un fetl)

• •
oluna, fey~unufi ~a~b1 gayetde da~I~ • •
olmag1n yap yap beyt-i esfele seyelan

ider- ve keffenilfi i9ine nazil olur. -Ve t ••
~
keffe dalJ-t bir ~a9 defca tolup dokiltir

•
ta ki beyt-i esfelde ol ~adar ~u cemc

olur ki mi~lebtifi l)aniyyesine milrtefic
olur. Pes ilnbubufi pes beyt-i esfelin-
•
de mtictemic olan su
•
defcaten ibrikilfi
• •
.
beyt-i ac}as1na va~1l olur. ~. _J~ ·
1 .,( •
(/ ~--- -1_J V r
\ - J
.v N
'--
ve ezhana ta~rib i9in gitas1ll\/ "
/
•
ta~vir idilp ca}ayim vagc id~m: Nef~i 'V ' /

"'
J
'./ -'V v
-
:--J\S
an un u un e -! ~- es e 1nun
muttru?l 0 c~ . [~ekil 328/108]
ca}ameti ''za- j'' ve beyt-1~4c}as1mi.fi ' " ./ ~
~ ' " (
. - ~ - -17- - ·-~ ~ '-;) -

~fil$.b-1 mi.irtefici ki beyt-i aclanufi ar91 ~ fide V3.~ic olllll§dUr, calameti "~fu:l-u.c" Ve
~a~b-1 mtinlJafigi ki beyt-i ac}anufi arg1 alt1nda va~ic olm1~dur, ca}ameti ''elif-l''dilr.
Ve beyt<=i esfelde vagc olunan keffenilfi ca}ameti ''~a-J;'' ve ol keffenilfi mil)veri ki
iki taraflar1 beyt-i esfelinilfi ac}as1nda vagc ol1nrm~dur,
.
ca}ameti ''ya- 0.. '' ve beyt-i
esfelinilfi ard1nda
•
vadc
•
olunan miklebtifi
••
ca}ameti ''ha-o''dur: •
[~ekil 328/108]
Bacde zalik ilnbub-1 mezbur1 cunu~~1 ibrI~e id]Jal ideler ve gitay1 re:>s-i ibrI~e
•
•
vadc
. ideler. Ve zeker-i
-
•
•
I 433
- - ~ -· ,,. '
•
•
• . . • . .. - ,,, - !J), . -
o,,> C. "J-: ·': z_, ~.,, "'. ~~.,, ~ \;,.:tf.) · Jr.))_, fJ_; L:;:_ I
.• - ,
. . . "'
. .. •
• (
..... •.
...... , • ((
!1 k:. . .. .
i...# ,; ~~ ,. ..
.,, __,,,,.' . -~~;:>
•
•A•.t:. J-
I.. ' '
f I ~ •
I • 4 '( •
1\,\ l i_. I '
• ~ '1 I .....
~. • ... •• 1t"•
... ,.. ,
t
'
'
'·
. '.
.
.. \.
~'
'",'
• "l • •
... . l t
\ • . ,. ...
... . ,.
- J
.
"~' ... ' . . . . .. ;.
•
' (>..
' '
..
•
--
•
•
I
•
'

- •
fey§iinufi faglas1 ol g1tanufi ~u ~oyaca~ yirinden ta~ra 91~a. Baidehu bu gitanufi

tistine bir gita dalµ vagc ideler ve fagla-i z;ekertifi uc1ru bu g1tanufi da]Jilinden mer-
•
kezine yap1~duralar bir vechile ki ~a9an g1ta.:i §am g1ta-i evveltifi tistinde idare
oluna stihiiletle devr idtip z;eker-i fey§iin dalµ bile devr ide. Pes fey~iin-1 z;ekertifi
seddi ve fetJ:.ri bu gitayla l)a~1l olur. Bacdehu bu gitanrifi kenar1nda ibrI~tifi curvesi
semtinde bir reze ve bir l)al~a vagc idtip curventifi ba~1na bir calamet vagc ideler
•
ta ki reze ile l)al~a ol calamete beraber oldu~da fey§iin mesdiide ola ve ~a9an ki
l)al~a ibrI~tifi ~ag taraf1na l)areket ide, g1ta devr idtip fey§iin f etl) ola. Ve gitanufi
da]Jilinde b~r ~a'.?iyye vagc ideler ki re=>s-i ibrI~tifi bir [de]ltigintifi i9ine nazil ola
ta ki g1ta yirinden lJ.e:treket itmeye. Ve g1tanufi merkezi yarunda bir deltik deltip
cunu~-1 ibrl~de va<;lc olul}im car1<;1.a{a 1··mass olscll zamanda ~u l).aniyye-i

mi~lebe balig olmayup mi~ den~a. fQ.az'. Ve ~a~n ki g1ta-i beyt-i aclas1na ~u
cunu~-1 ibr~e idbal itseler ve malJ.a~ fi'Ofiine legen geti.iriip ibrl~i dalJ.i legen
yarunda bir ktirsI tistine ~osalar ve kimesne muttalic olmad1n l)al~ay1 tal)rik itse-
ler, fey§iin
•
•
•
-
35 Ciimlenin terciimesi tamamlanmam1~. •
•
J.:>- 4 ; I 435
•
~
- JI.f. "'!'
•
,. -
"!. y ~
•
•
·~ f ·lkS:~ ~~
•
.,
• .,J)"~I~_,;-> \1eS._,.
•
- •
• • .-
. ' ..
• • ' J-1. '(-J
. / ..)
- . . . \ _l •
t I - • _ _ j / -
,_--} ,.._) .
~ -/1 . y~ • ,. • ~
, ; ( ,. .
- - -" iJ rJ1~ ~ .. . . .. .
-. • .
~~~vta,~. ~,,,_,~-".lvJ>D:.11~,jUe;>.J'fJ~I~_,
• • • •
• ••
V~J,.Jls - ~,,. - u. k_,1 ..,_
•
•
'

-
mtinfetil). olup beyt-i aclada mtictemic olan ~u keffeye nazil ofur. Ve keffe bir
~a9 kerre tolup dokiltir ta ki beyt-i esfelde ol ~adar ~u cemc olur ki mi~lebtifi
•
l)aniyyesine mtirtefic olup taraf-1 a]J.erinden 91~up cavvamentifi tistine dokiltir. Pes
mi~leb-i btilbtilentifi l)aniyyesine ~u balig olup ~azufi mi~ar1ndan 91~maga ba§-
lar ta ki ibrikde katca su kalmaz, ctimlesi akar.
+ + + • + •
Ve maclum ola ki gita-i ibri~de va<;lc olunan beyt~erden gara<;I ve fey~iindan
ve keffeden ve mi~lebden ctimlesinden gara<;l budur ki ]J.adim ibri~den munfa~1l

ol1nca btilbtile-i ibri~den ~u a~maya ve bir mi~dar zamandan ~ofira a~a.
.
Ve cemic-i mez;kiiratdan mtistagnI olma~ ~abildtir §Ol vechile ki ibri~e ~u
•
koyalar ta ki cavvameyi orte. Ve hadim ,g l· v:amanda ibriki curvesinden tarafa mayil

. ~- ." \ i- r.r- . .
tuta ve ol l).al iizere gOtiiriip kiir,Sf UstineVJ . ide. Ve ol zamanda
----
ibrI~i emzi-
/ , •
ginden yafia meyl itdtire ve yine togru/ v 9c ide. PeJLll1ri~tifi ~uy1 mi~lebe dalJil
r--' ,.._)
fey~Un fetl). oluna, ~u cun~ ibrI~e mu ~ bb olup ca~meniiii iistine ve m~leb-i
. r " ( . .. ..
gaflet olunmaya ki ~avan cav~e~~n ~~~ltoli<ri ~u m~leb-i biilbiileyi toldu-
raca~ ~adar ~udan az olsa mi~lebden da.., anca~ ol ~adar ~u a~ar. Ve ~a9an ki ~u
cavvameden mu~at1c olur, mi~leb-i btilbtileden da]J.i manufi 1Juriic1 mu~at1c olur.
•
O~inci Nevcden O~inci ~ekl Bir Gulamdur ki _Padi§ahufi Bline Abdest

i~iin ~u Doker Ve Bu • •
• '
- •
•
-'/ - - .' '
- .. . .. .. .
- . . ,I
•
,,,.
•
:.
-
ti .-. -
J
J _
\
··r ;.
--1 ~J
,-
--1 •.-'-' ' ' '
- . "~ - . . ._
. •. ~ - ~ .. - ( - -
.. •.. •
--'J :1
~ r· \/' ~~/
"{ :1/"'\$:
t • ;) • - J,-J? , -
b'
J
"' . -:t·v t,..,..r
_:1 (" -
..7 -
- •
, .
7 •. . ,,,. . - ... , • ,. ~
t Lt ( ~ ""' f/111 ..
_.,,.,,r.. ~' -~ I·- •' • • - 1'.,,.

1) ~r-"-'..J ~..) ~) ~ ~ •••• ~:J ~
,,, •
. - ?' f • •
.
.,.,.~ ~ t' ~r11 $~
t) ,, (
~
.,, I" '
. ~
..I
, ~ .
' ...'
-:! 'jJ, .r'r.) •. .. ; ,
. ji . ~:
./.J..'> '
•
•
•

-
~eklilfi Al}vali iki Fa~lda Beyan Olumm§dur
~ekl-i mezbiir nul).asdan dtiziln1i§ bir gulamdur ki. elleri ve aya~lar1 kamil ve
ba§i kamildtir. Ve iki ayag1 tizere ·iurup ~ag elini uzadup bir ibrI~ tutar. Ve ol
ibrI~tifi tistinde bir ~U§ §ekli vardur. Ve ibrI~tifi btilbtilesi yacru emzigi bir mi~dar
mtirtefic olup bacdehu cunu~-1 tavus gibi cihet-i esfele mtinl).aru olrm§dur. Ve
~ol eli mtirtefic olup bilegi baziis1na to~1nmaga ~arib olmt§dur. Ayas1 i9inde bir
mendil vardur, a§aga ~ar~rm§dur ve bir ayine ve bir tara~ dalµ vardur .
•
itmi§dtir, amma ibrI~tifi keyfiyyet-i cameli bu tarI~ tizeredtir ki pirin9den bir orta
ibrI~ dtizeler ki ne btiytik ve ne kti9tik ola. Ve bir ~a])Ife ile ortas1ndan boltip iki
.
~ism ideler; bir ~ism1 acla ve bir ~ism1 esfel ola. Bacdehu §ekl-i sab1~da mez;kiir
olan va~f tizere bir mi~leb dtizeler
.
ve ibrI~tifi emzik va<Jc idecek yirini
.
deltip
mi~lebtifi taraf-1 ~a~Irini idl].al ideler ta ki ar<J-1 beyte mtimass olmaga ~arib ola
•
•
- •
•
•
~~_; I 439
- - ~ •
,,, -· - , - -
--
- ..
.. ... . ... - •
•
•
•

-
ve ol mekanda mul)kem yap1§duralar. Ve mi~lebtifi tistine ve ba§1na nul)asdan

ve re~a~dan ziyadeler vagc idtip bir tavus boyruna ve tavus ba§1na te§bih ideler ki
•
mi~ar1ru fetl) itmi§ ala. •
Bacdehu ibrI~tifi ba§1na ~ubbe gibi bir glta ve gltanufi tistine bir tayir vagc
.
ideler. Ve ibrI~tifi boyruru bir ~a])ife ile ~ate ideler ta ki ibrI~tifi i9inden nesne
91~maya. Bacdehu ibrI~tifi curve vazc olaca~ yirinde ~ki deltik deleler ki dalJil-i
ibrI~e nafiz; ala. 01 deltiklertifi birisine bir ince tinbub ge9tirtip ve birisine ol
tinbubdan evsac bir tinbub id]J.al ideler. Ve gulam-1 mezburufi ~ag elini mticevvef
idtip bir btiytik ve ~i~a yen i9ine id]J.al ideler ve elini ibrI~tifi curvesi tizere yapl§-
duralar bir vechile ki·ke-ennehu curveyi }.<abigdtir. Ve bu el ~afa l)areket itmeytip
sabit ve muhkem ala.
- •
Ba<dehu(cllf~~hJ~1 · N· ibrlkde
/ .
vad<
.
olunan
I
iki tinbilba
.,,,__.
g e9 tireler ta ki ol tinbublarufi u9lar1 Rufa

. /
ufi ayas1n~n yefii i9ine dalJil ala. Ve
•
~
curveyi mekaruna cadet ti~e il~fil{·ide er .Ve eff-i ,~µlama nafiz; olan tinbub-1
,./ / V ./ ?
/ r--J
bundu~aci ~afir vagc ideleid :::;
-.!. \ r \1 -J ·
~· ~
tinbilb-1 vasi< J;iali tizere ba15J'l5:~. ~11W ~roa.inilf(~ol elini dirseginden zaviye-i
~ayime tizere btikeler ve dirseginden- zayid olan taraf1ndan dirsegine ~arib
yirde bir deltik deltip bir mil)ver ge9tireler. Ve mil)vertifi iki taraf1m gulamufi
gofilegintifi yefiinde ~abit ~ilalar. Ve_l)a~I~atde gulam-1 mezbur nul)asdan dtizil-
mi§ bir gofilekden cibaretdtir. Ve dirseginden zayid ·Olan taraf1m gulamufi i9ine
µil-i i~bac ~adar id]J.al ideler ta ki ·b u gune to~1nmaga ·
• '
- •
•
•
~4; I 441
...
-
- I~:, _tV
.
') 0y ( ~
_.,
• :.
•
'.'t ~..f .fif-' \j,..t.w .}·.I~J J 0 .) ~__;
,:..>.... • -
•
.. ,,j • ,. , • •
~~;~ • •T.> ;.>. ( , .. ~ G'(- e>-' -~I . ~ti.Jv".

• .. ~
• -· I -. - .. - . - ...
:;,l~_,.~1., ~., ~ ::> 4';.J'f.»_,) ·._,
-. ... - . ~
. ... . .. . . -.
. . ,. /' -. /
1·
- "": ,,.
n. I / // ~ -
'~·\ t - I • /l • ~ • ~ (f •
..._,. •
- . )
. ("'
. ..
, r
- .
eµ_ 'J'i - v¥~~
t> . ~\ ""1 ._,
~
~
~
- ,.. ../
- '::../ ?"
.J.i:;J.,,.);; ,., ,, )_;) '.,. .-, l.t.
. - ,, .
'-;' ,•
..
:JJO-'J'' : ; ·
.
'.J-'~
l' l ,
~t)JJ~~~l)
I . • ~;t~
. - .-
j --\; ~~~-- ._. .,
. - - ~,
t) • \ ~ • ' \ ·-- • ., • ..: l .. - -
.).>,.);.)~l):> f ~ • :;,,)l)~\S" )_,J/(~e. -:/1;9,.J
• • •
•
..
•

-
• •
karib
•
ola. •
Ve· bir kii9iik ayine diiziip

•
~ap1ru eline vireler ve bir destmal a~alar ve ba~
•
parmag1yla ~ehadet parmag1nufi aras1nda tara~ vaqc idecek ~adar fiirce terk
idiip bir tara~ idlJ.al ideler. Ve dirseginden zayid olan. taraf1na bir ~i~ale-i gayr-i
miiteharrike
•
vadc
•
ideler ta ki
gulamufi elini mir:)atla ve mu~! ve •
mendil ile refc ideler.

•
Ve gulamufi yed-i yiisras1nufi

siireti
.
•
budur ki -sikaleniifi
. iistinde
J
•
''lam-J'' ve mihver iistinde ''nun-·''

• --'~ ~ ·1 · / _J \ .
( \ - _[
yaz1lrm~dur. Ve yed-i yiimnan,U-fiJ--
/ , •
ta~virine il).tiyac yo~dur: ' J 1·

~
,...___) /' ' / . [~ekil 334/109]
[~ekil 334/109] ~
~
? ,____)
Fa~l-1 SanI ij1zane-l~anu~ve ,, e_d-i Ytisilanufi. Keyfiyyet-i
'Ameli Beyan1ndadur ; r "'-, / / ' /(( '.r-- (""'. (
Gulamufi ~adr1nda bir Uizane vaqc iaeler ki ~adr1nufi ~iilii~aruru !iilen alJ.z; ey-
leye ve ~ag eli taraf1ndan batrundan dabi bir mi~dar yir alJ.z; eyleye. Ve ~adr1nufi
~ol elinden taraf1nda ~illii~ mi~dar1 yiri lJ.alI ~ala ta ki ~ol eliifi dirseginden zayid
olan ~itca ve ~i~ale ol mekanda l).areket ide. Bacdehu yed-i yiisra semtinde acla-y1
Uizaneniifi lJ.affesinde bir bekre vaqc ideler. Ve bundan ~ofira bir fey~iin ·diizeler
yacnI bir tenniirla bir z;eker diizeler. Ve bunlarufi ~erl).i ~ekl-i biizalde mufa~~alan
miiriir itmi~diir. Ve acla-y1 z;ekerde bir faqla terk ideler ki arq-1 bizaneden aclas1na
.
var1nca miirtefic ola ve µIl-i i~bac ~adar dabi faQ.11 ola. Ve bu fey~iiru ru~f1ndan
ibtida idiip esfeline togru deleler bu ~iiret iizere ki ~a~b-1 tenniirufi
•
•
I 443
. - - ., .
•
t>~_,!;\.)·o . :1>,Je>-IJ~.)I~ :t~I

•
- .. .. -
..Mimi• 1o>!~J
. . - ""
l
~_,~J.~J-11
- Ct-~
• Q
. _J :' - I
~~ --------,,-=--- ·/("
( J-- -1_
J
I v
-- - - - _ _ _ , , . - - ,, /' > _,/ f}
~
; .1.i:J;;tl)o
,,.
· -_,J~-'
,. ______ J ~ - -? . .
• , ~ • " .. ..r • •
,,. ~ I ,. - • • Jf.;_~ • -
~ -=~ , :.0 -. -
•• .,. ~ .I', .-¥- ' •• ?: •••
•
"_,, u~ v · u~ · ~/Y~
-
...~·' £>' ";,~0:.' .. v&
.. - . ,
----.fa • ;
~ • :, \:$"' r
·,··I?
,,C/
. - -
JI • • .. • • • • • .. ·-
• ,3y.J
• ; .)~}),~~· •• J
•
•
•
•
'

-
taraf-1 acl.as1nda ''ha-'-:-''' ve taraf-1 esfelinde ''l)a-c_'' .ve zekeriifi. taraf-1 esfelinde
''ha-o'' mektiibdur:
• - •
[~ekil 335/110]
•
[~ekil 335/110]
•
Ve re,s-i gullimuii vasat1 mul.5:~~~~if11 :-ar. -1 Qizlineyi deli.ip fey§ilnuii tennilr1ru

( J--- ---..:. .[:::
id]Jal ideler bir vechile ki §a}.<bufi ¥traf-1 aclas1.1{'.laJ&l-i Qizanede va}.<ic olup ve taraf-1
/ , •
esfeli ]Jaric-i Qizanede va}.<ic ola. Ve ten rufi 9evre · · ar<;l.-1 Qizaneye mul)kem
,.___ /' / .
yap1_~duralar ve zekeriifi fa 111 cunu~- gu'am vasapilda munta~1b ola. Pes eger ~
Qizlineye ~u 15:oy1lsa ve ~§iln

r---
mesifil
'/ ~
lsa .lj1zline
/v~
.
:to
r--.J
up ~u gayr1 yire al}:maz.
Eger fey§iln fetl;t olunsa §~-1 tennilru araf-1 esfe~en al)::maga ba§lar. Pes bu
- . ·~ (""'-. ( (
-
Bacdehu l)u}.<}.<anufi yed-i yiimnadan taraf1m deleler ve ol deluge bir iinbiib ge-
9iiriip medd ideler ve uc1m ~ol iinbiiba va~l ideler ki bir taraf1 ibrI}.<de §abit olup ve
.
bir taraf1 dagil-i curveden keff-i gulama nafiz olup kiimm-i }.<amI~ i9ine miimtedd •
olrm~dur. Pes bundan ~ofira Qizaneye ~u dokilse ve fey§iin meftul) olsa l)u}.<}.<aya
91}.<ar ve iinbiiba dagil olup cereyah iizere olur ta ki ibrI}.<iifi beyt-i aclas1na niunta~1b
olur ve biilbiile-i ibrI}.<de va<;l.c olunan mi}.<lebiifi i9ine dagil olur. Pes dagil-i ibrI~de
.
mevciid olan havanufi ma~rifi olmayup dagil-i curvede sab1}.<an ma~niic olan iinbiib-1
daklka miindefic olur. Pes taraf-1 iinbiibda vadc olunan bunduka-i safir sada viiiir
• • • • + • •
ve istimac idenler ibrI}.< iistinde vaq.c olunan tayiriifi ~adas1dur '.?ann iderler.
Bacdehu bir cavvame diizeler ki nevc-i evvelde binkam-1 ke=>sde mezkiir

- olan
vasf
•
iizere •
•
J-:> ~; I 445
-v--
.
c ' ,,
..
; .
~;J;if..Jl • ~
~ ,. •. . . .. ... . I·
4' :•
" • ~ f AA ....
.- ,
· Iii - ·
__.,, JJ~• •• ,e ..•
• ..;J . l • . ..) - __,. - . •
. . . p i.:'. '.j - -
. A . I
j) • -:: :v . ~ . ~ .
.... c--LI '
." •
""
N
~
-
.. • I • ,..__ .
• J . \
• ,-----. r.----1 •
. . /J'
. ("
.... • (
- • •
.• . ~ ~
_,, u 1 J- \ •
..
, _1
~,,. . .. ~-- .,,.. . ••
. ..
t
•
I
•
'

-
vasat1• mahriik
v •
ala. Ve fad1l-1
•
zekeri
-
ol harka idhal ideler ta ki iavvame tennur-1
\,I • '-'
fey§iinufi re=>sinde ~arar eyleye. Ve cavvamentifi sat])Ina bir reze vagc idtip ol reze-
•
ye bir iptifi uc1m baglayalar ve iptifi bir uc1m ·refc idtip ]J.ar~-1 lJizanede vagc olu-
nan ma~araya ge9tireler ve yine a~aga ~ar~1dup ~ol dirsegtifi uc1nda vagc olunan
§~alentifi §a~b1na rabt ideler ~u l)alde ki yed-i ytisra rriebsuta olup man~iibe olma-
ya. Pes cavvame yed-i ytisranufi 1ag1l-1 mirfa~1m iple yu~aru 9ekiip §i~aleyi nazil
•
olmaga ~omaz, pes bi' g-gariire gulamufi eli mebsut olur. Ve ~a9an ki lJizaneye ~u
~oy1lsa, cavvame satl).-1 ma tizere mtirtefic olup §i~ale nazil olur ve yed-i yiisray1
refc ider ta k~ caguda mtimass olmaga ~arib olur. Ve ~a9an ki ~u a~up tµzane fariga
olur ve cavvame naz~le olup 1ag1l-1 mirfa~1 ceib ider ve bi'g-gariire yed-i ytisra
bacdehu uc1ru yu[l}:a]ru bi.i!f~ler ta _!5.i g"' , rn.y.Ji efisesfucte yal}:as1yla boyru aras1n-
isticmal murad itdilkde oife.gmey~ y,(p1 p d<fudtirelitJ

~ ,___)
Ba<de ialik sab1l}:an m~~ -r ola.rf'iis QiiZere gu~ufi b~1ru dilzeler ve orta-
' (
'-' . . . "-( ./1;. - - '---;)

~ ·~ . .
yal}:as1na vac;tc idilp etraf1ru mul)kem fa iduralar, ancal}: efisesinde bir mil}:dar yir
ba~I ~ala ta ki re=>s-i fey§iindan bariz olan ~aiiyye ol ma~amda l)areket ide.
Bacde ialik gularm ve cemic-i bat1n-1 gulamda •
•
•
- •
•
J.=>- ~_; I 447
~ - . •
..)~ - ~ ~ .. . ~
~..,J~
J->J..Y1t.-,,~-'\....;.e:r,.;.
. .. _,j o.;
-
• ,., -
. t> l;J~ I
..f•
. . •, --
.. •,. - - .
. -".!J.Jf
• - - - ts .. ,.,-,
op ·• ~ _ --'d;).S..> >.»>"YI ... foyl;,-J_,l-:Jt-'Y

., • • - 0 _,\,., •
..•
•
•
•
vagc olunan alat1 ve ibrI~i ta~vir idiip caJayim vagc ideli.im: ij1zane~i manufi caJameti
''za-j''. ve z;eker-i fey~unufi ''mim-r'', ~a~b-1 fey~unufi da]Jil-i ]JJ.zanede va~ic olan
•
taraf1nufi caJameti ''niin-0'' ve cavvameniifi ''cim-i' ve ma~ara iistinde vagc olu-

nan lJ.aytufi caJameti ''elif-1'' ve fiQ.11-1 mirfa~ufi ''sin-if'' ve yed-i yiisranufi ''ta-
..b'', _mil).verinilfi caJameti ''lam-J'' v~ esfel-i fey~iinda · va~ic olan ~a~bufi ''cayn-t'
ve 1).u~~anufi ''lam-elif-JI'' ve canib-i 1).u~~ada va~ic olan ~a~bufi ''~af-J'' ve bu
•
~a~ba mutta~1l olan iinbiibufi ''~ad-~'' ve iinbiib-1 ~afiriifi ''ya-1..5''

.. ve ibrI~i iki
klSffi iden sahifeniifi caJameti ''fa-J'' ve mikleb-i biilbiileniifi dahil-i ibrikde vakic
+ + + • \,J • •
olan taraf1nufi caJameti ''dal-~'' ve z;eker-i

•
fey~iin iistinde vagc olunan ~a~iyyeniifi
taraf-1
•
bariziiniifi •
If
• •
•
•
[~ekil 338/11 la]
•
•
•
I 449
.. ..
~ t- , (• .. • • • ·4' ..-
~e !_1 o.);.. v., '. ~ -->~ :J~~
•. -~ e}>J .. , .. cJ~, ~J4,' . .__
•
J~,/
'f. .A ..
•
'
i..,.. \
r - -
•
v-t--J
. ) --
~ .u s ~.7
(
\ r"-1 ( (y
'--;) '
•
,j ' .. :.t>.y~I
•
d ' · v.Y-1.,
- • •
~- l~-':J~
-
• • •
•
•
'

-
•
ca}ameti ''za-J;''dur:
+
[~ekil 338/11 la] •

•
Bacde z;alik re=>s-i gulamda va<;ic olunan lJ.ar}.<ufi vasat1na bir }.<amc-1 mugarbel
va<;ic ideler yacni bir huni ki }.<albur gibi deltikleri ola ta ki ]JJ.zane i9indeki alat1 setr
ide. Ve bu }.<amcufi vasat1nda bir btilbtile yacni emzik va<;ic idtip i9ine bir }.<a<;iib-i
da}.<I}.< yacni bir ince 9ubu}.< va<;ic ideler ve ol 9ubugufi taraf-1 acJas1na dirhem gibi
bir ~aljife yap1~duralar ta ki }.<a<;iibtifi ntiziiline manic ola. Ve esfeline da]JJ. bir
~aljife va<;ic ideler ta ki ]JJ.zane toldug1 zamanda btilbtileden lJ.uriic1na manic ola. Ve
.
bu }.<a<;iibi va<;icdan gara<;i budur ki }.<a9an }.<amca ~u }.<oy1lsa ta ki ]JJ.zaneden l)add-i

•
mefrii<;ia balig olsa cavvame mtixte i\ ·9lu~ .ra9Ibi da]JJ. ref~ ider ve macJum olur
( J--- ---...:. [
ki ]JJ.zanedeki ma kamil olllll§dur;pes ~, ~o · ~dan feragat iderler. Ve bundan •
~ofira }.<amc1 re=>s-i gulama il~a}.< iderler"b. vechile k. . cufi kenar1 re=>s-i gulama
,.....___) / ' " / .
mtisavI ola. Ve tistine bir~rpii~ vad 1de r. ~
.--1 ' ' ~
r---1 """' .. / J
Pes va<;i1l)dur·ki }.<a9a~mca ~u~oy lar e fey~@ sedd iderler, ~u ]JJ.zanede
mi.irtefi< olur ta ki ~a<;libi c'~b-i a<Jaz<!: a,. - ider. Ph ol Zamanda ~abb-1 madan
lJ.adim geltip ~ol eliyle gulamufi ~ 1 . 1 ·' alt1na yap1~up ~ag eliyle gulamufi
~ag omuz1na yap1~up meclise il)<;iar ider ve legen yarunda va<;ic ider. Ve ~ag elini
}.<aldururken ~a~iyye ti~tinde va<;ic olunan ttigmeyi dondtirtir. Pes fey~iin meftiil)
olup lJ.adim gulamdan munfa~1l olur ve hemin sacat ]JJ.zanede mtictemic olan ~u
fey~iinufi esfelinden 91}.<up l)u}.<}.<aya da]Jil olur ve andan tinbiiba da]Jil olup ibrI}.<e
. •
munsabb
•
olur ve dahil-i
v
• '
- •
•
~4; I 451
I
•
- ~
•
·.; .. / .,T"/ ~ - - ,,I •
~
.. .. -
..el.):> . .
tf;.;~<f.> • · ~j.?ltL.)~j: • .. - i-JoJ. ~ : :/
- .. - .
, ,. ., . . )-: -(-) I::r J . • •
~ .. .. r --. -' \ ~ I [ - - •
r•
/' .
,...__; -. - ~ #
~y . ?
.\
-
/ .
,__)
- .__
~ .:,, [f .?~ -zl. .J ~..>~t.:· ._, ?9 :r . -~~

. - - ~ : / ./ . ~ .
7 - - .. ~ ..• -1 v . Jl ~
ll-"_,J_,.)J\ ,..; ., o.;;_,U~& JJS., J..J_,..t <.-..r-!} t) .t._\,., -:.4
.. - - - '
...• - •
- . . ...
- ,,.
-
-- - • ... vll_,l - o~;:,~---
- . . - •
.
•
•
•
•

-
ibri]}de miictemic olan havay1 bundu]}a-i ~afire tard idiip ~ada l)a~1l olur. Ve
madam ki ibri]}e ~u dokiliir, ~ada miimtedd olur ve ~u l)aniyye-i mi]}lebe miirtefic
•
•
olur ve minJ.<ar-1 tavusdan a]}maga ba§lar. Pes padi§ah-1 calem-penah l)aqretleri

murad-1 §erifleri iizere tekmil-i vuqii iderler. Pes gulam-1 mezbiir ~ol elini uzadup
destmali ve mir=>at1 ve mu§!l ~unar. Ve padi§ah dalµ ·anlar1 vech-i muctad iizere
- -
isticmal iderler. Ve yine eline ~unarlar. Pes lJadim geliip gulam1 refc ider ve yine
'
va]}t-i l)acet i9iin miiheyya ider.
Bacde z;alik na]}§l vacib olanlar1 na]}§ idiip diihn-i ·s enderiisla t1la ideler ve gii-
ne§de ten§if ideler ta ki va]}t-i isticmalde nu]}ii§a qarar gelmeye .
•
Minkanndan
. Su
. Doker / /' '
ftJ •
' / 1·
~
,.....___) /' ' / .
Fasl ~
•
. r--'
J v '
r--._)
Nul)asdan bir tavus §e~ipi diizeler i bedeni a~l-;_r1 rltJ}abesine var1nca miicev-
~~. ~ .
vef ola. Ve iisliib-1 sab1k. iizef~ bir£ikleb 'dilztil'

( r ,, / / / ~ . taraf-1 kasirin
. . . tavusufi boymndan
mi]}lebiifi l)aniyyesi miirtefic olup tavusufi ra]}abesi §eklinde ola. Ve mi]}lebiifi

taraf-1 tavili sadr-1 tavusdan nazil ola. Ve miklebiifi zahirini nuhasla ve resasla
• + • • • • + • •
telbis ii tezyin idiip tavus boymna ~e§bih ideler. Ve re=>s-i tavus §eklini diiziip •
mi]}lebiifi taraf-1 taviline il~a]} ideler. Ve minJ.<ar1m fetl) ideler ve J}uyrug1m datµ
miicevvef idiip na~b ideler ke-ennehu bir yire miictemic olup munta~1b olm1§-
dur. Ve bu zenebi ortas1ndan bir sahife ile cardan iki klsm ideler ta ki sahifeden
- + • • • • +
yu]}arus1
• '
- •
- •
I 453
. - -
. . . . ,,' J, .
~~/;.' _.... );~o \.:..(k,o .. - - • -J .
- -
.. .
# •
... , '
•
..
~
J \ .. ' . . - .
)>,\ - o__,.)~\.> - r?~lf • · _,oL~_,.)~ -~
- - ~
.- - -
._,/
•
- . -
o l" w_, Cl~ t:Jf~ fJ ~

'--
'?..>:, /.J.i"
/
>
• -
•
•
•

-
• •
bir beyt olup a§agas1 tavusufi batm ve ~adr1 ile bir beyt ola.
Ba~dehu miraren mezkiir olan ilsliib ilzere bir fey~iin dilzilp ol

•
~aljifenilfi orta-
•
s1na ge9ilreler ve zeker-i fey~iinufi fac;Ilas1ru ac}a-y1 zenebe refc ideler. Ve zeneb-i
tavusufi ba§1nda bir g1ta vac;Ic ideler ki va~t-i l)acetde refc olunup tavusufi zenebi-
.
ne ~u ~oyalar ve yine ma~armna icade ideler. Ve ol g1tanufi ba§lfil delilp fac;Ila-i

zekeri ol delilkden ta§ra 91~aralar ve uc1na bir tilgme. vac;Ic idilp ol tilgmeyi rI§-i
tavusda va~ic olan bir hilal §ekline ~oyalar ta ki ljin-i isticmalde ol hilali dondilrilp
fey~iiru fetl) ideler. Pes §ekk yo~dur ki ~a9an g1ta refc olunsa ve hilal-i mezkiir
idare olunup fey~iin fetl) olunsa ve re=>s-i zenebe ~u ~oy1lsa batn-1 tavusa a~ar
ta ki l)aniyye-i m~lebe ~arib ol~ncJ~ ~ury~fi~ olur ve ru~f-1 ienebde va<;lc olunan
...___.
ve yine zenebilfi ~aljifesi tistine ~u d61\efle ta ki zene~den beyt-i ac}a memlii olur
•
/
.
r--' r--.J
~ag eliyle ~uyrug1na yari;p gOttirilr meclise ~iiriip bir kiirsI iistine vaQc
, ' ../.
.. r , ( . .
~or. Pes fey~i1n mefti11) olup t-!JY. ~f#,._olinlan ~u beyt-i esfele nazil olup
l)aniyye-i mi~lebe mtirtefic ve mi~lebtili taraf-1 a]J.erinden mi~ar-1 tavusa va~1l
olup mi~ardan a~maga ba§lar. Ve bu §eklde fey~iindan ve zeneb-i tavusda vac;Ic

olunan beyt-i ac}adan milstagnI olmat< ~abildilr bu tarI~ ilzere ki •
• '
- •
- •
•
•
I
•
•

-
tavus1 ard1na meyl itdiiriip zeneb-i tavusa ~u ~oyalar ta ki l)aniyye-i mi~lebe

~arib ola ve ol l)al iizere refc idiip meclise il)gar ideler. Ve kiirsI iistine vagc it-
.
•
diikleri zamanda tavus1 ofiine meyl itdiireler. ·Pes ~u l)aniyye-i mi~lebe miirtefic
olup tavusufi mi~ar1ndan miinbaci§ olur. Ve bundan ~ofira mehma-emken tavus1
telvin
.
ve tezyin idiip diihn-i senderusla
.
tila idiip ten~If ideler ve va~t-i l)acetde
isticmal ideler. Ve tavus-1
•
mezburufi sfireti
•
budur:
'
. ~
D
.
•
.• 0
•
. ,l.
..
[~ekil 343/112]
[~ekil 343/112]
•
U~inci Nevcden Be§inci ~ekl

.
Bir Tast-1 Rahibdtir ki Ya'nI Bir .
Legendiir ki Ortas1nda Bir Rahib Vardur ki l:IIn-i Fa~dda Legene Nazil
Olan Demiifi ~adrini iclam ider. Ve Bu ~ekliifi Af)vfili. iki Fa~lda
Mezkiirdur
-
• '
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburuii Zahirin ve Macnas1n Beyan ider
~ekl-i mezbfir bir legen ~eklidiir ki camI~ ve miidevver

•
• •
•
I 457
~':'~. >.JtfaJ_:;u .. _,U. IW4) v,;._;_,J ~I,,:.....·•

•
- .. - - . .
cr-~u,_,)PJ-1 .. ~\...t:;J_,)efl ·(WI»~~·
,. - ,,. . -
•
• •
• • - t
..
•
•
'

-
olup kenarlar1 mebsutdur yacm ya~~1 ve mildevverdilr.. Ve legeniln vilscati iki J..<ar1~
olup alt1nda bir kilp yacm ayaJ..< vardur ki tul1 bir J..<ar1~ ve sicati dart parmaJ..<dur. Ve
• •
legenilii ortas1nda bir menare vardur ki tul1 legenilii kenar1nuii irti:tac1 J..<adardur
ve J..<al1iil1g1 maJ..<affilna goredilr. Ve ol menarenilii ilstinde bir rahib ayag ilzere
turup
.
e}inde bir bir cukkaz yacm UCl .
demtirli bir ca~a 36
a}ffil~dur Ve ca~anufi esfe}ini
legeniiii kenar1na vaqc itmi~dilr. Ve legeniiii kenar1nda birden yiiz yigirmiye va-
-
r1nca caded yaztlffil~dur.
. .
Bacdehu bir milcevvef menare dilzeler ki tul1 legenilii yanlar1nuii irti:tac1 J..<adar
ola ve sicati makaffilnda
•
milstahsen
•
olacak kadar
• •
• '
36 Kelime metinde ''g1ta" §eklinde imla edilmi§. •

•
37 Kelime metinde ''gedikde'' §eklinde imla edihni§. •
•
•
I 459
S)_,f;..)\; _,. ~ • '.?"-'-'-'-tfa_.z;-:.)~~~)__,\.S""'~}..1l

'-P.......,.,,.N
• .1)~\,..1~.l>
•
- :1j_,\;_1t)'~,.,~J~~:':"
•
'.I
•
.: I
• •
• ~ ~ , ,).), - I. c ·( ',,)_f ~ 0 :> _, ~.)~ ""' ~

• • • •
..... ( .. • • ..1 •
J. - .\-~_, :. :i~.:i;>.>-,$:'.J~,.,
... . - - - tf_ ;_.rt>,,f V:-.J~ .
~
!..1
- (
-. - \ -\ -I -1_ 7 [ - . •
)...) ,___)
• • • ..., -~ /. I\ •
/ -
~.);,, . . l),, :. /->o.).J-'I~-

•
•
./
f' o_;_,_,b LJ.,.v. e»>Jo.,..,t..,_,µef..:- ~,.J o.>vl

' . . ' :' . - - -
" '"'· . . _.
f
"'
\ . .
•
•
•
•
•

-
ola. Ve bu menarentifi ca}ameti mtisattal.i ola. Ve legentifi i9incfe dort aya15 vagc
idtip menareyi aya15lar tistinde vagc ideler. Ve nu])asdan bir rahib ~eklini dtizeler
•
ki menare tistinde ayag tizere turup ~ag elinde·cukkaz ola.
Fa~l-1 SanI Rahib-i Mezbiirµfi Mu]J.arrikini ·Beyan ider
Nu])asdan bir cache dtizeler yacnI bir tinbub dtizeler ki tul1 dort parma15 ola
ve sicati ol 15adar ola ki ba~ parma15 ve orta parmagla 15abg murad olunsa il.iata
idemeytip iki parmagufi ortas1nda parma15 eni 15adar ftirce ola. Ve bu tinbiibufi
.
esfeline bir ~al)Ife yap1~duralar. Ve bu cacbentifi ta~l)I])inde mu])kem itmam ideler
•
ta ki esfeli ve ac}as1 vtiscatde berabei;:Ql'k; y.P: dahiline mistara vadc oluna, ba~1ndan
( ~. . \ i l _[ ~ I -.- . . ~
esfeline var1nca cemic cevanibinf¥mtintab1i
. . £ aNVe bacdehu tislub-1 sab1k. tizere ~
/ , •
bir cache dalJi dtizeler ki cacbe-i iila bu"oac entifi i9in~lda1Jil ola ki bu cache cacbe-i
,....__J /' ' / .
olur. Ve gilafufi_bir tarafi-I¥ legen~z~ 1n¥1J-ar15-1:inerkeztifi 9evresine yap1~-

r--- r--_)
duralar ve cacbe-i ulay1 glf~a idbal ide e ta ki cac~tifi kenar1 legeni.ifi '.?'.ahrlna
sa, ortas1nda cemc olup merkeziful~y~c !I1~ll!detlikden cacbeye va~1l olup cache
i9inde mtictemic olur.
Bacdehu cacbentifi i9ine bir cavvame vagc idtip cavvamentifi esfelini dtiz ideler
•
ve ac}as1ru 15ubbe gibi idtip tistine bir reze vagc ideler. Ve rezeye bir iptifi uc1ru
mu])kem baglayalar ve bir uc1ru yu15aru 15aldurup legentifi merkezinde vagc olu-
. .
nan deltikden menarentifi i9ine 91.l5aralar. Bacdehu bir mikyal yacnI ol9i dtizeler ki
i9ine be~ dirhem
• '
- •
•
•
~~; I 461
' "'
~ • • ii / . ' "' ~ •
. '
• ' . . . - -. •
•
v \;
..
•
I
•
•

-
~an ~lga..Ve cavvame cache i9inde iken ol mikyal il.e yigirmi dort ol9ek ~an ya
slid dokeler. Ve cacheniifi dahilinde ne makama
.'-'
vas1l
. olursa hir calamet vadc
. ide-
•
ler. Ve arg-1 cache ile calamet-i mezhureniifi ma-heyni ~adar hir ]Jay! alalar. Ve
e~kal-i sah1~ada mez;kur olan va~f iizere nul)asdan hir ma~ara diizeler, hiiyiikligi
ol ~adar
.
ala ki ]Jayt-1 mezhiir ol ma~aranufi
.
nehri iisti.
n e hir kerre devr ide. Ve ol
ma~aranufi ip ~oyaca~ yirinde hir reze vagc ideler ve ma~aranufi merkezine hir
•
mil)ver ge9iireler: Bir taraf1 ma~aranufi hir taraf1ndan arpa ~adar 91~up hir taraf1
hir canihden hir sere 91~a. Ve menareniifi esfelinden dalJil-i menarede hir car1ga
vagc idiip ii~tine hir ]Jareze vagc ideler ve mil)veriifi taraf-1 ~a~Irin ol ]Jarezeniifi
i9ine vagc ideler. Ve. taraf-1 tavilini satl)-1 menareniifi vasat1ndan parma~ uzuru
birisi bir taraf1nda vfil5:ic o~'.! Ve cav7a / , ft9'rezesine4riutt<ll?tl olan bayµ legenilfi
,____) 0
merkezinde va~ic olan ~~dan re~d~i1 ·k ma~~nufi herisine ge9iiriip or-
taraf-1 a]Jerde va~ic olan k~~k ma~ara ge9iiriip ~ga ~ar~1dalar. Ve legeniifi
~ 7' ' ' ~'\
arq1ru kacb1na l$:ar1b yirde d~ ·iJiA 'dJilil . j~ilreler ve uc1na yigirmi dirhem
ta~t[da] hir iinhuh-1 ~a~Ir vagc ideler ta ki arg-1 ta~ta nazil olan dem ol deluge
seyelan eylemeye. •
•
•
- •
•
I 463
..lv\i s • ~(.;,:).)LI J, I
- -.
. . ,
~rA~...t.~ ~' ~e--~;, .. b ' ~JJ,f;;,~

!. .J
~
•
.-
•
-
J,~~1_,~~ , '..)' · ~ ~ f • ePJ.,L,,,) _·.fll_,L· - !''
• '1> J'~,,'. _, \ •
- ,.,. ,
. -
. . '
0 ~ t _. • • •
'-:~..I •: ~,)\ •.. ~ I ;) _,,~~ -d .f. ~ ~l S •. .. -
J, ' ~ . .Jf . .
:> . . . . .,
_,,,_
•
..
•
•
•

-
Ve ~a~an ki cacbeye ~u mun~abb ola, cache i9inde.va9c olunari cavvame mi.irte-

fic olup ~~ale ni.iziil ider ve bi.iyi.ik ma~ara <loner. Ve ~a9an ~u da]Jil-i cacbede va9c
•
olunan ca}amete va~1l ola, bi.iyi.ik ma~ara bir kerre tamam devr itrni~ olur.
Bacde z;alik rahibi menar i.istine va9c idi.ip ~ag ayag1nufi alt1m deleler ve
.
ma~aranufi rnil)verinden bariz olan -taraf1 murabbac ~ilup ol deli.ige ge9i.ireler. Pes
'.?ahir ve celidi.ir ki ~a9an legeni.ifi i9ini dirhem m~da~1 ~uyla 1~lasalar ve rahibi.ifi
ca~as1m evvel-i acda[d] i.izere ]J.aric va9c itseler mikyal-i mezbiir ile bir keyle ~an
dokseler rahib-i mezbiir l)areket idi.ip <loner ta ki ca~anufi evveli be~ dem-i dirhem
cadedini.ifi calamat1 i.istine varur ve cavvame mi.irtefic olup ~i~ale ni.iziil ider. Ve her
rnikyal ki dokili.ir, l)al bu rninval i.izeredi.ir ta ki legende yigirmi dart keyle dem ki
r-. _J-: \ - I I< .) .
yi.iz yigirmi dirhemdi.ir' cemc o1up
?
\- . un.-is~J-
y-·-N
yi.iz yigirmi calametini.ifi i.istine
.,,__.
mi.intehI olur. Pes bu ljinde legeni ~ald~ru cacbeye g~afdan i1Jrac iderler ve demi
•
~
doki.ip cacbeyi ve legeni@ iderl~
,./
y~ v. '~ine
./
cacbey~mekamna icade iderler. Ve
~
legelltiii kacb1 alt:lna bir g~ vac;lc ~ r~ ti._~- eyi ve:--8ayr1 setr ider. Ve gitanufi
v r---J
ortas1nda bir ]J.ar~ iderler jd> va~t-i came d o ]J.ar~da . ·,., ac ve id]J.al ideler.
~~. ::0 .
menareni.ifi calameti ''l)a-c." ve bi.iyi.ik ma~aranufi mil)verini.ifi calameti ''elif-1'' ve

alt1ndaki car1<J.anufi ca}ameti ''ta-.k'' ve iki ki.i9i.ik ma~aralarufi ca}ameti ''ha-o'' ve
dem •
• '
-
•
•
•
•
,.
,
•
nazil oldug1 §a~bufi caJameti ''ya-l>''

. ve ~ahr-1 tasta miil~a~ olari g1lafufi caJameti
''lam-J''
.
ve gilaf i9inde va<Jc olunan cacbeniifi caJameti ''niln-0'' ve ar<J-1 cacbede
•
va<Jc olunan cavvameniifi caJameti ''mim-\'' ve taraf-1 ]J.ayta merbil! olan ~i~aleniifi
caJameti ''cayn-t:'dur bu ~ekl iizere:
[~ekil 349/113]
•
•
•
If
• ( •
•
1·
~
•
• ,....___ }
,_____)
~ ~
~
J
•
I ~
I
(•
/
•
[~ekil 349/113]
• •
O~inci Nevcden Altmc1 ~ekl Ta§tu'l-Katibeyndilr yacnr Bir Legendiir

ki 0 stinde iki Katib ~ekli V ardur ki Mef~uddan Nazil Olan Demiiii
•
Mikdanm
•
iclain iderler. Ve Bu
•
•
•
• •
•
•
I 467
- ----
•
1· -
•
..)
Jv
y fJ \
'--
•
•
•
.
.c - - ... ' -
•
•
- . ..
~
•
•
•
•
I
•
•

-
~ekliifi Af.tvali iki Fa~lda Miibeyyendilr
~ekl-i mezbiir bir legendtir ki kacb tistinde calisdtir. Ve legentifi i9inde dart
tarafda dart direk vaqc olunup direklertifi tistine bir ~uffe vaqc olunm1§dur. Ve
~uffentifi tistinde iki katib oturmt§dur. Ve ol katiblerden birintifi 9evresinde bir
dayire resm olunup tistinde birden yiiz yigirmiye var1nca acdad yaz1lm1§dur. Ve
ol katibiifi elinde bir I.<alem vardur ki ba§I evvel-i acdaddan baricdtir. Ve katib-i
ab-er daQl ~uffentifi bir taraf1nda oturup ~ol yefiinden bir deltik ba§a ~ahir ollTII§-
•
dur. Ve ol levl:;ttifi tistinde bir cal!me~ '(4';,-olunup callimettifi yarunda bir dirhem
yaz1lrru§dur. Ve klitibtifi ~ag elihqe 6'rr~a-fen£Ja~Q,iur ki uc1 levl:;t tistinde val,<lc olup
•
gulam-1 mezbiirdan erfacdur. ' / 1·

~
,....,__) /' " / .
gettiriirler ve klitibleriifi ~ini m~d n ia{afa va4:-Jiderler. Ve legentifi is:ine

~ ,._)
iki dirhem mil.<dar1 ~u sepµ~er veJa~ ·d~ler. V ~a9an ki legentifi i9ine bir
~ / '' v '\
dirhem dem nlizil olur, katifftify kal~i !)are.~Hilp evvel-i cadede v~1l olur ve
olan calamete beraber olur. Ve bu minval tizere dirhem dem nazil olup katiblertifi
I.<alemleri l)areket ider ta ki on dirhem nazil oldug1 zamanda bir katibtifi I.<alen1i
.
dayire tistinde vaqc olunan calayimden omnc1 calamete va~1l olur. Ve bir katibtifi •
yefiinden levl) mtirtefic olup on calamet ~ahir olur ve ~ag elindeki I.<alem omnc1
. •
calamete beraber olur. Ve bundan sofira

•
• '
-
•
•
J-=> ~; I 469
• •
• •
•
. -
~ . '
. -. •
•
•
•

-
l).al bu 1}1yas tizere carI olur ta ki legende yilz yigirmi dirhem dem l).a~1l olur. Ve
bu mertebeden ekall
•
murad olunursa murad olan cadede vas1l
•
oldukda
•
demi sedd
• •
idtip legeni refc iderler ve cacbeyi i1Jrac idtip demi dokerler ve cacbeyi ve legeni
gasl idtip pak iderler ve yine cacbeyi mekamna icade iderler.
Amma bu ~ekltifi keyfiyyet-i cameli bu tarIJ}ledtir ki ~ebehden bir legen dtize-

ler ki mtidevver ~a].)Ife ~eklinde olup kenarlar1 olmay?L ve J}a9an ki i9ine ~u dok-
seler, merkezinde cemc ola. Ve ol ~aljifentifi alt1na bir kacb yap1~duralar ki µ111 bir
~ibr ola. Ve ~a].)Ifentifi merkezini parn1a1} ~1gaca1} J}adar deleler ve ol deltigtifi tis-
tine bir J}ubbe gibi nesne vaqc ideler ki kefgir gibi 901} deltikleri ola. Ve ~a].)Ifentifi
merkezi tistinde kacbufi vilscati J}adar bir dayire resm ideler ve dayirenilfi tisti-
JJ - • I< .) .
...__.
r1nda da1Jil-i dayirede iki lJ.arJ} ideler"'k i' d-lJil-i kacb~. nafiz; ola. Ve her deltigtifi
•
. /
~
viiscati parmal}. i?Igacal}. ~ar ola~ u jbl'.klerii~iistine hirer direk dikeler
ki dOrt direk mi.irabbac-1 'J}ilistatil ii'(ere al}_1c ola. vdu dOrt diregiiii iistine bir •
ola. 01 suffentifi revresinde "·

. :;' ~iac ~irf~ er-.Vati> ideler ve bu suffentifi tistine
~ . ./1; ~ -\~ '-;) 7 .
bir miisattal:i gitli vac;lc ideler ve ol gita:'5l1 ffas1ndan tUlen iki l}.1sm ideler. Ve ol bir
1}1smda bir merkez tacyin idtip bir dayire resm ideler ki milmkin oldu1}9a
• •
• '
-
•
•
•
I 471
'
~ ~1£>'..;\oo..,;J;J
. \..;..,:>JL.
-.
•
J,, . -
f.\.:U..v--14),~t;,·~;,~,;. __,):.>>- ! ~ ~1 · · ~
- - ' - - •"' . -
-
•
•
- ~
...
>'efaJ;L _
- ?
.>f/('.!J })_, -•
~" vr J- ~ .> ~
.... - -
.> ;/:1J.)' ·~ , .>_,,..,u_,l,.u.;~~JL-~

• •
-~
..1. ell . .. .,,./· '~~ .,;. >, .

•
•
I
•
•

-
vasic ola. · Bacdehu bu dayireniifi i9ine bu dayireden .kii9iik bir dayire da]Ji resm
idiip iki dayireniifi ortas1ru yiiz yigirmi ciize taI.<sim ideler. Ve evvel ciize bir dir-
•
•
hem ve orunc1 ciize on dirhem yazup bu iislub iizere ta ki yiiz yigirmiye var1nca
acdad-1 derahimi yazalar.Ve dayireniifi merkezini deleler.
Bacdehu gltanufi ru~f-1 a]Jeri ki legeniifi direklerinden ]JalI olan taraf1na val.<ic
olm1§dur, iistine nuI:iasdan diizilmi§ bir miicevvef §ab~ va9c ideler ki ~ol dizini
dikiip ve ~ol ayas1ru ~ol diziniifi iistine I.<oyup bac<;I-1 keffi re=>s-i riikbeden miirtefic
ola. Ve parmaI.<lar1 uzanup ba§ parmag1 §ehadet parmag1yla orta parmag1nufi orta-
s1na va<;tc olunml§ ola. Ve bunlarufi ortas1nda bir ince levI:i ~lgup siihuletle I:iareket
idecek I.<adar fiirce ola. Ve iki parmagufi ortas1ndaki fiirceye beraber diziifi yaruru
<"""-· _..;-: - t I< .) .
yaralar bir vechile ki gorenler §«lb~- ~ wudi pfiiniifi i9i ~ann ide. 01 sebebden
1
/ I ('./
ki yefi vasic olup bir mil.<dar1 diziifi ya~na ~arI.<m1§

'--
o1J. Ve bu ]JarI.<ufi alt1nda an- •
~
dan evsac giµtda da]Ji bir ~ idel~git_~ ~ ffe ti&e vac;lc idtip ol barl$.1$.adar
v r---J
tarafda vaI.<ic olan direge iµfiz; ola. ::J
~~. ~ .
• •
•
•
•
•
J:y- ~; I 473
••
•
•
•

-
ve lJ.aric-1 dayirede va15ic olan iki diregiifi ca}ameti ''mim-r'' ve 15ubbe alt1nda va15ic
olan n:ierkeziifi calameti ''cim-i._'diir bu §ekl iizere:
•
•
[~ekil 353/114]
Ve 1.5a9an ki §alJ.~ufi riikbesinde va15ic olan

lJ.arl.5ufi i9inden parmal.5lar1 aras1na bir ince
levl) idlJ.al itseler' ~uffeniifi gltas1 iistinde va15ic
olan lJ.arl.5ufi i9ine nazil olur. Ve ~uffeniifi
ar91ndan direk i9ine ve direkden legeniifi i9i-

ne ve andan da1J-t ge9iip legeniifi kacb1 i9ine
•
dahil olur. ·1 .,<

~. _J~ \ - J
\J
( / ~--- -1_J.vV fJ r
Bacde z;alik §ab~-1 mezburufi ~ag eljni dii- ·'-- [~ekil 353/114] •
,_
/ 1·
zeler ve parmal.5lar1 ara~a vecp~J . ~ct,a4 ~
i.izere bir ~alem idlJ.iil id~r ki ba§'ri~ ~ ,.1nmag'fianb ola. Ve §ab~-1 a)J.eri
r---1 ', / -J
da1J_t miraren meZkiir [o}~sliib iizere] e in bir 15al~vireler ki ba§l a§aga va15ic
olm1~ ola.
"5
-.!.~.
~ /' ' ,, /
:.0
/ r '/ / ' ~(;
Beyan ider
~ag diregiifi alt1nda dalJil-i kacbda legeniifi ~ahr1na bir gilaf yapt§duralar ki •
ol gilafufi va4c1 §ekl-i sab11.5da mez;kur olm1§dur. Ve -yine §ekl-i sab11.5da mez;kur
olan va~f iizere ol gllafda bir cache ve cacbede bir cavvame va4c ideler. Ve legeniifi
merkezinde va15ic olan deliigiifi alt1na bir ~adefe vaqc ideler ki deliikden nazil o·l an
dem ol ~adefeye va15ic olup andan cacbeye al.5a. Ve ~adefenilfi va4c1 neVC-i ~ali~de
.
§ekl-i evvelde miiriir itmi§diir. Ve bu ~adefeniifi bir taraf1 gilaf-1 cacbeniifi re=>sinde
va15ic olinI§ bir lJ.arl.5a dalJil ola.
Bacdehu pirin9den bir 15a9Ib yacm 9ubul.5 alalar, tul1 ol 15adar ola ki satl)-1
cavvameden ~uffe iistinde va4c olunan §alJ.~ufi •
•
I -- ~
u::--- . _f.. I 475
~
=
--- 0 l) lJ_,\-e_\, (2 D;_~_, t:_J~.1
~-' (~:iJ.s. ~ J> -
• - ,,, '
•
•.)),,I ~.),)~~#
• • '--- I
• ... ---1 / • ..r •

,..__J ("..
J) l' f,,. • . / / ' ( •••
'_! .. ~ •
..---I
I ..
•
~~
v...
. '&• • ~ ~
,__ J
}.) -'" t.;J
.I 2
.., ) ' / ~)
... . .. -~ ~
. ~
, Q '
. . ( .
•~_?} .-I · ~ · ./-r,... -r -~ 'd ~·
-..- r / IJJ- • '
.,,) Ji e.»: r¥~ !. ~ '.fa. D .> t;>, l_,r ~ f '~
-
J . ~· ,. .
!,) ' ~ "",,. ,,,,. • •
• • • •
,,. • .... • • -· ' ,,,, I
' - .- . . . . .
..
..
•
I
•
•

-
iki parmag1 ortas1na va~1l ola. Ve bu }.<aQ.Ibtin m~f1ru dogtip }.<1li9 yiizi gibi ince
ideler ve m~f1 l)ali iizere ba}.<I }.<ala. Ve ince olan m~f1nun uc1ru levl)iin ba§I §ekline
•
}.<oyalar. Bacdehu cacbeye dem ya leben }.<oyup §ekl-i sab1}.<da mez;kur olan tarI}.<
iizere demi.in irtific1nun }.<adrini maclum idineler. Ve levl)iin yamnda ba§ina }.<arib
yirde bir calamet vagc ideler ve irtific-1 dem mi}.<dar1 ol calametden bactd olup
levl)tin yamnda bir calamet da}Ji vagc ideler. Ve iki calametiin ortas1ru yiiz yigirmi
•
ctize ta}.<sim ideler. Ve evvel-i calamettin tistine bir dirhem ve ikinciye iki dirhem
yazup bu iislub iizere yiiz yigirmi dirhemi tekmil ideler. Bacdehu }.<aQ.Ibiin uc1m
cavvamenii~ yamna yap1§duralar. Ve }.<aQ.Ibtin ba§I §ab~un iki parmag1 aras1nda
va}.<ic olup }.<alemtin l?a§l canib-i levl)de va}.<ic olup ca}amet-i dirhemden erfac ola.
"/ 1·
idtip bir deltik deleler ve;:i>I delu~tbir · tin uc1ru ,--..J . em baglayalar. Ve ~ag
karib ola. Ve ipi ol makaran~·· i tfeboe/ure er.(V·t7bir biiyiik makara dam diize-
• • "-!. ./1; - l' - \ ~ '-;) / . '-'
ler ki nehriniin kutr1 ol kadar ola ki fac 6ae miirtefic olan demi.in irtific1nun tul1
• • + +
}.<adar ip ol ma}.<aranun iistine bir kerre tolana. Ve ol ma}.<aranun merkezine bir

mil)ver ge9iireler ki bir taraf1 ma}.<aranun
•
•
•
-
•
•
c.h>- ~; I 477
•
. r.sj~
-- & . ,J~~li~./,. -J
·&·~)".>-~)
.,.,. .. .
•
•
. . ,,.,
_,. - I . .. ~ . • ~ ~ . ~ ~ -• • • ·~ • .i~
•
.. - . . . .-
' • -.
· - i..,l,_,;J , . w__,I • ;,t) 1JJ11 •~o~~ ll_,l

.• - ' '
.-
•
•
'

-
taba~1ndan arpa~adar baric oluptaraf-1 aberi tul-1 ru~f-1 i~bac~adarola. Ve dayire-i

acdadufi merkezi alt1nda ard-1 suffe iistine bir hareze vadc ideler ve mihveriifi
• • '-' • +
taraf-1 ~a~Irin ol barezeye vagc ideler ve bir taraf1m bir car1ganufi ~a~b1na idbal
ideler ta ki mil)veriifi taraf-1 ~a~Iri bareze buruc itmeye. Ve ~a9an ki ~uffeniifi
gltas1
.
mekaruna icade oluna, mil)veriifi
.
taraf-1 tavili dayire-i cadadufi merkezinden
parma~ eni ~adar ta~ra gele.
Ve ma~aranufi nehrinde yacnI ip ~oyaca~ yirinde bir reze vagc ideler ve levl)den
kii9iik ma~araya vagc olunan ipi bir kerre biiyiik ma~araya ~ar[du]~dan ~ofira re-
zesine baglayalar. Ve ipiifi uc1ru yine uzadup bir kii9iik ma~araya da]Ji ge9iireler
ki ~ol tarafda va~c olan diregiifi ba~1na miisamet ola. Ve arg-1 ~uffede bir deliik
'---
~ar~1dalar. Ve diregiifi alt1nda legen~r iru da]Ji do/iiP ipiifi uc1ru kacbufi i9ine
•
/
.
~
91~aralar ve uc1na otuz di!!:Jem b,iiY~i~- ~birgl yalar;_.-/y e bu l)Inde ~~ale esfel-i
'./ 'v >/' .r:--'
Bacde z;alik ~iiret-i ta~t1 ve esatini tem~Il idiip calayim vagc ideliim: ~ag taraf-
da va~ic olan diregiifi [cala]meti ''elif-1'' ve ~ol diregiifi ''ba-~'' ve afia ~arib olan
diregiifi ''l)a-C' ve dordinci diregilfi ''dal-~'' ve merke·z-i tast iizere va~ic olan
• •
• '
- •
38 Metinde bu kelimeyi milteakip konteksle ili~kisi olmayan ''il~a" kelimesi yer alrr.
•
•
___.. . t • •
• .....,..._. "Li'..,,
, ., , \;J t.•·,t... \.;._, bi > ·,;-' ls../ ~ :t-'J .>' \ ~..1 ~ 4).)"'J~ t
. ,.. . . - 0
' #
- - /
.:!:./-- -, --__,_y I N
r - '
•
~
• I ' N
. ~ \
. r
......__....
'
. .. :·. / ( .
• ' . ~ / ( /
.: / ,. _.. · ,....
{'.
'-;) /-
'-" • . ,
Ui_sa,
'
\
~.JI " ~
t .• •
.s • 't
•~~-' u~ tJ .J. 'v.
- :> , .1
. - .
_;I
-
•
•

-
~ubbeniifi ''ha-o'' ve merkez-i tast alt1nda va~ic olan ~adefentifi ,·, za-j'' ve gilafufi
''vav- ~'' ve cacbentifi ''sin-~'' ve cavvamentifi ''~ad-~'' ve ~ac;Iibtifi ''niin-0'' ve

• •
esfel-i levl).e mutta~1l olan gayµIfi ''lam-elif-JI"' ve da1Jil-i ~uffe[de] ~ag direk tis-
tinde vac;Ic olunan kti9tik ma~aranufi ''ba-C' ve btiytik ma~aranufi ''ta-.b'' ve ~ol
direk
.
tistinde vac;Ic olunan kti9tik ma~aranufi
.
''ya-l>''
.. ve ~~alentifi ca}ameti ''lam-
J'' dur bu ~ekl tizere:
•
•
•
•
•
• ,.....__J '
,.____)
•
,..._J
~./
,.--j
~
~
..!. \
r-'
, ~' V'
Qr V / (( /
'
-/(/"' . - ~~ /
.
J
[~ekil 357/l15a]
[~ekil 357/.115a] •
Pes vac;111). ve celidtir ki ~a9an legeni f a~d murad iden kimesnentifi affine vac;Ic
iderler bir vechile ki direkden gali olan m~f mef~iiddan tarafa va~ic olup dayire
ortas1nda va~c olan katibtifi ytizi mef~iida mu~abil •
•
•
•
I 4s1
;·
~
•
,....___ }
~
,____)
•
,--J "
,...__/
. I ~
•
,__J
J '
,.____)
? ,..____)
~~ , ::0
Q "'. ,. ,v
••
• • •
•
•
__.. · '~er:'
- ~ •
tt, · l' J:1 • • • v~_, \;.,, .;.,

•
•
•

-
ola. Ve katib-i levl)i.ifi ~ag taraf1 da]Ji mef~uddan tarafa va~ic olup vech-i levl)
mefsuda
•
mukabil
•
ola.
• - •
Ve legeni iki dirhem m~dar1 ~uyla 1~layalar ve fa~d ideler bir vechile ki dem
ar<J.-1 ta~ta va~ic ola. Ar<J.-1 ta~ta bir dirhem dem nazil oldug1 zamanda vasat-1
.
dayirede ciilfis iden katibilfi ~alemi dayire ilzere vaq.c olunan acda[d]dan evvel-i
cadede va~1l olur. Ve katib-i a]J.ertifi elinde vagc olut:ian levl). milrtefic olup ~ag
elindeki ~alemilfi ba~1 levl) ilstinde vaq.c olunan calamet-i dirheme va~1l olur. Ve
her dirhem nazil oldu~9a ])al bu minval tizeredilr ta ki legende ytiz yigirmi dirhem
dem cemc olup ~alemler ytiz yigirminci dirhemilfi cadedine va~1l olur. Eger da]Ji
e~all murad iderlerse afia gore camel iderler. Bacdehu cacbeyi gllafdan ilJrac idilp
/ I N
...__.
•
• '
-
•
- •
,
•
--
,.
. ....
aef 1-> ~v~!~,,; t>.:1 .,_,.,<.?;. • • • • DV,ll\;.
"' ,,, .. -
•
•
•

-
iden katihtifi ytizini ve yefiinden levl) i]Jrac iden katibtifi ~ag taraf1ru mef~iida
mu1$:abil 1$:1lsalar ve bab-1 burcdan ~ahir olan ~a]J~ufi dalµ ytizini mef~iida mu1$:abil
•
1$:1lsalar ve fa~d itseler, 1$:a9an ki arg-1 ta~ta bir dirhem dem nazil ola, cemc olup
legentifi ortas1nda va1$:ic olan deltikden nazil olur. Ve fi '1-l)al katibtifi 1$:alen1i
dayire tizere vagc olunan evvel-i acdad ki bir dirhemdtir, arufi tistine va1$:ic olur.
Ve katib-i a]Jertifi ktimminden ]Jaric olan levl) bir mi1$:dar mtirtefic olup 1$:alemi
•
ol calayime beraber olur. Ve her dirhemde l)al bu minval tizeredtir. Ve 1$:a9an ki

on dirhem nazil olur, burcdan ~ahir olan ~ab~ ~ag elini bir pencereden 1$:aldurup
parmag1yla .on dirhem oldug1ru beyan ider. Ve madam ki arg-1 ta~ta dem va1$:ic
olur ve yine katibler. dirhem-be-dirhem beyan iderler ta ki yigirmi dirhem olur.
Bu e~nada burcda ~ahir olan §~ e~¥iJ:P~!!:crrtden ref: idet. Ve 1$:as:an ki yigirmi
•
0 ld1 di yi.i iclam [ider.] 39

v~-JJ.er on 9ir e' 1?~1nda bilkerre elini 1$:aldurup vfil5:ic-i
e u egenun ne s1 ~ ac I ve 1 e er1 urc aru gayr1 cum e umur1 ~e -1

olan
il)tiyac yo1$:dur.
Fa~l-1
SanI Burc-1 Mezbiirufi ve Burcdan Zahir Olan ~aij~uii
Keyfiyyet-i cAmeli .Beyan1ndadur
~ekl-i sab11$:da mezkiir olm1~dur ki ~uffe murabbac ve mtista!Il olup n1i~l fi-
mi~leyndtir yacru dart kii~eli olup !iilI iki carg1 1$:adardur, vasa!I ile arg vtiscatde
beraberdtir. Ve bu suffentifi
•
irti:tac1 dart
• '
39 ''diyii iclam [ider.]'' §eklinde okudugumuz ifade metinde ''ve bu aclem icla:m ve ~as;an ki ider''''
§eklindedir. .
[121 b]
•
•
~ ~J' I 485
• t
' r-- .
•
'
- .
-
/ /
y.~ _,, :. :..1 G ~ o .,µ., :. , ~ L """- ~........... ~ · :.

~ . -· --
•
•
•

-
parma~dur. Ve direkler legeniifi ru~f1 iizere va~ic olup ~uffe dalµ legeniifi ru~f1
iistinde va~ic olm1~dur. Ve legentifi ru~f1 dem nazil alma~ i9lin yalI ~alll11~dur. Pes
•
bu ~eklde e~kal-i sab1~adan zayid vag.c olunan ·b udur ki ~uffe iistinde resm olunan
dayireden yaric va~ic olan direkler semtinde ~uffeniifi yarundan bir murabbac ve
miistatil burc refc ideler ki bacg.1 eczas1 ~uffeden munlJan olup ve bacg.1 eczas1
- -
mtirtefic ola ta ki ol burcufi i9inde ~utr1 dart parma~ bir dulab donmege ~abil
•
ola. Ve burcufi eni iki parma~ ola. Ve bu burcufi iistinde bir burc-1 ku9ek dalµ
diiziip legentifi direklerden yalI olan canibinde bir bab-1 meftul). vac.Ic ideler. Ve bu
burclarufi ~~ffe yarunda vu~uc1ru tal).sin ideler.
Mu~annif dimi~ ·ki ben burclarufi alt1nda va~ic olan direklerden iki ~09
+ V _/ I fJ + +
.,,__.
~a~r va~ic
•
lar bir gibi old1 ki bacc.I-1 p{ev-q.ici bacc.I-y.mevaQ.icinden refc ola. Ve
/
.
~
burclarufi iistine mus. anna~irfelt<r/\Jad.
~-
i't\li.fin. ·~
~
ac e u u9~ urcun ~ . apus1naa 1 ,~a . va. c ~~ er 1 a~1n a c1mames1

r--' V' r--.J
alup lil;tyesi yacnI sa~al1 'ilk ala ve ~ eli lil;tyes~tine va4c itmi§ ala. Ve bu
kapunufi
•
e~iboinde
'5
~ahsufi
'5 v .
s~ tarafiri
• 6 ·r
, n ,iii
"' ~ ir hark
( v • nazil ola ki pencere gibi
vatµc alup §ab~-1 mezbilrufi ~li~frr ~~::;iir~gine dek al pencereden +lihir
ola. Ve bundan ~ofira l).al~a gibi bir dulab diizeler ve bu dulaba bir mil).ver ge9ti-
reler ki tul1 ~uffeniifi carQ.1 ~adar ola. Ve bu dulabufi 9evresine on iki el vac.Ic ideler
ki her eliifi anca~ bilegi ve ayas1 ve parma~lar1 ola. Ve evvel vac.Ic olunan •
•
•
-
•
•
•
I -- ~..
u:;-- .J I 487
I"
•
• •
•
•
•
•

-
eltifi parmag1 on cadedi tizere mac~ud olup ikinci el yigirmi cadedi tizere mac~ud
ola. Ve bu tisliib tizere tera~}.d idtip ta yigirmiye va~1l ola. Ve bu ellertifi diilab tis-
•
tinde birbirinden bucd1 beraber ola ve ayalar1 ctimle bir cihete va~ic ola yacm satJ:.i-1
diilabufi pencereden taraf1na va~ic ola. Ve miJ:.ivertifi bir taraf1nda bir ma~ara va<;ic
ideler; btiytikligi ol ~adar ola ki irtifac-1 dem ~adar ip ol ma~aranufi tistine bir
kerre tola§a. Ve bu diilab1 burcufi i9ine id]J.al idtip miJ:.ivertifi bir taraf1ru ~ahr-1
•
burcda ~abit bir ]J.areze i9ine va<;ic idtip bir uc1ru cenb-i ~uffede ru~f-1 !iil1 ~at1nda
~abit bir ]J.areze i9ine va<;ic ideler. 40 Pes bu zamanda diilab tistinde va<;ic olunan
ellerden an~a~ bir el ~ahir olup §a]J.~-1 J:.iasibtifi baziis1na muJ:.iazI olur. Ve ~a9an ki
diilab J:.iasibtifi canib-.i yesar1na devr ider, ol ~ahir olan eli J:.iasibtifi liJ:.iyesi ve ~ol
tamam ~ahir olup yine ml!b~efi oluy /, / ~

,_____) './ >v ./ :::J
....,..,rte uzunililr ip alalar ve uc1ru esfel-i
levl)de vaiµc olall deli.ige giglayup b'k a. araya ge\~er ki nehri levl)e mi.imass
"-(_ ./j r - - ~ ~'-;)

olan ma~araya da]Ji bir kerre ~aralar. ei.aiidan da]Ji uzadup ~ol diregtifi ba§l tize-
re va<;ic olunml§ bir kti9tik ma~araya ge9tirtip iptifi uc1ru direk i9ine ve andan
legentifi kacb1 i9ine indiirtip uc1na bir ~i~ale a~alar ki ba§1 legentifi ~ahr1na
•
•
•
- •
40 Ciimle yazmada ''vac;lc idiip bir vac;lc ideler. '' §eklindeydi.
•
•
I 489
• • •
. - - . _,,,, . •
•u . ,. - l . "./ ~ ·-
•
. ,
1 • • -. • • •
.•• ~,• •'~
,., • • - , ); • • (Iii -:
~
• • • • • •
•
........ _J -
J
• ·~
•
I / J
- .
~)i\ ·~\i:J ..-
/ . -
. , ,..__J .( \ \ ·::J . ·' ,
~ _,,,~!./~,.JJ( 3;' ~ . -
• • ' • /" - J
~ / Q r o /
-~ u <
. .
• . • •
- - ,I
•
. ,,.
• •
•
•
to~1nmag·a ~arib olup cacbenilfi arg1 ilzere cillils eyleye. Ve burcufi penceresinden
bir el ~ahir
.
olmayup anca~ ~ab~-1 l)asib ~ol eliyle lil)yesini ~abg idilp ve ~ag eli
• •
a~aga ~ar~up dirsegine dek ~ahir ola. •
Bacde z;alik ~ekl-i mezbilr1 ta~vir idilp tefhim i9iln caJayim vagc idelilm:
.
cacbenun ca1ameti ''l.ia-C' ve cavvame ile 1evl)un ''vav-J,, ve ~ag arregun ba~1naa
vagc olunan kil9ilk ma~aranufi ''ta-.b'' ve mil)ver-i d~lab ilzere vagc olunan bil-
yilk ma~aranufi ''sin-~'' ve katibilfi alt1ndaki bilyilk ma~aranufi ''lam-J'' ve ~ol
diregilfi ba~1nda vagc olunan kil9ilk ma~aranufi ''~af-J'' ve ~i~alenilfi ''cayn-t.:'

ve ~ag tarafda vaiµc olan diregilfi ''elif-1'' ve ~ol tarafda va~ic olan diregilfi ''ba-
~'' ve ard-1 ta~tda vakic olan kubbenilfi ''ha-?-'' ve sadefenilfi ''niln-0'' ve katib-i
• + • ~ • + L.. / '"' +
~ !~ -~ ~ J .
dayirenilfi ''ta-J'' ve l)asibilfi catamAf1~1atH:llf:f:.Jl''dilr bu ~ekl ilzere:

/ ~ '-.:...-
fJ
..
[Sekil 365/t 16] < ~
•
1·
~ ..._ a
I '
•
-6( i
• '
'
[~ekil 365/116] •
• •
•
I 491
6.)
•
:f~
. •
".;>.)-' :,)
t ; . f
'..!' (. 4 _?
, ., , ... -
......... .. " -.. . ·'· ·- " ,,,,.
~ M 4 A .. • l' . .. . .
(,,,,. l .. ' ~ ,,. . ~
- . ,,.
~
.....
- • •
• •
,/
. ol:I , \ . . !
.
c_,~ _J.
~~ ~
~
_.
/"'-- \
~'
~ \['
~ ~
/ -·
.. .
•
•
I
•
'

-
• •
O~inci Nev<=den Sekizinci ~ekl Tastu'l-~a~rdur ki Anuiila Dab1

Mi~dar-1 Dem Maclum Olur. Bu ~ekliifi Al)vfili iki Fa~lda Miibeyyendilr
•
•
Fasl-1
•
Evvel
~ekl-i mezbiir pirin9den diizilmi§ bir legendiir ki §eklen bir ~al)Ife gibidiir ve al-
•
tinda bir kacb vardur ve ard1nda alt1 direk vardur. Ve direkler iistinde bir kasr vardur
• • +
ki iki§er I.<anadlu on iki I.<apus1 vardur. Ve ol l.<apulardan birisi ciimleden atvel val.<ic
olmi§dur. Ve ol I.<a~ruii satl.n diiz olup iistinde e§kal-i sab11.<ada mezkiir olan va~f
iizere iki katib vardur. Ve I.<a9an bir kimesneyi fa~da I.<a~d iderler, I.<a~ruii I.<apular1-
•
ru ~apayup legeni mef~ildufi Ofiipe g~s_iijtiJ~r/vt ~ad.di uzun olan ~apuy1 mef~ildufi
•
iderler. Ve legeni bir mi~Q__ay ~uyla;~Iad , ar/ Pes ~a~ki legene bir dirhem dem
,___._) >._ .r-..r
nazil olur, dayire i~re va}9~olan katl ,·~Ye i evvelij.<dfu:la va~1l olur ve katib-i
aheriiii
v
yedindeki levh• mii~tefic
? oin~i
Y LI
irh<fni cala~i
i:::f zahir
• olur. Ve bu iislub
iizere dirhem-be-dirhem a~ad1 iclam i ler ta ki ~ dirhem nazil olur. Hemin
~ /'- "' · ' ~
~·'""
ider. Ve ol babufi i~inde bir ~alSI §elllU~~lrp a§I ortas1na gelince gOrintir ve
~ag eliniiii parmag1yla on cadedine i§aret ider. Ve bu I.<apunuii iistinde bir pen-
cere '.?ahir olup i9inden bir el goriniir ki ol dalµ parmag1yla on cadedine i§aret
.
ider. Bacde z:alik yine katibler dirhem-be-dirhem seyr iderler ta ki yigirmi dirhem
tamam olur.
•
Pes ikinci bab meftiil) olup bir ~abI dalµ '.?ahir olup parmag1yla yigirmi
•
•
- •
•
•
~ ""
· /~~~
-. ..
~'~
.: }
,...,,..,,.,JJJ ~ .....
. /' . .
.. •
' . . . .. " /
•
•
I
•
'

-
cadedini beyan ider. Ve sab1~an pencere tistinde ~ahir olan ketf gayib olup bir
keff datµ ~uhiir ider ki parmag1yla yigirmi datµ ~uhiir ider ki parmag1yla yigirmi
•
cadedine i§aret ider ve yine katibler i§aret ider: Ve yine katibler tisliib-1 sab1~ tize-
re ittita~ idtip cadad-1 derahimi beyan iderler ta ki otuz dirhem olur.
Ve il9inci bab meftiil) olup bir ~abI datµ ~ahir olur ve parmag1yla otuza i§aret
ider. Ve pencerede ~ahir olan keff ge9ilp bir keff datµ ~ahir olur ki parmag1yla
otuza i§aret ider. Eger bir mi~dar demtifi ]J.uriic1yla iktifa iderlerse fe-biha ve illa
yilz yigirmi dirheme va~1l ol1nca bu ma~iile acmal ve efcal ~ahir olur .
.
Ve legentifi ve cacbenilfi ve merkez-i ta§t ilzere ma~nucolan mil§ebbek ~ubbenilfi
•
ve legentifi merkezinde vakic olan..J d.t<~il~iln alt1nda vadc .olunan sadefentifi ve

. ,__ . \ \ I f< . .
kiitib leri.ifi ci.imlesini.ifi keyfi yfet;:i c:anlell eiiJf-rtJ sab1~ada mufa~~alan mi.ililr it-
...__.
/ , •
mi§dilr, icadeye il)tiyac yo~dur. ./ 1·

~
,.....__) /' ' / .
Fa~l-1
Sant .Esat1n 1ttuft ·~ j ~ a.i:~jYKeyfcy)5et-1 cAmelt
Beyan1nda ? ::J
~~.
~ /' . , J'
:.0
[:..L· I -- (~~) '-;)

""-
dayirentifi muljiti tizere alt1 calame(v~ _!delet ki birbirinden bucd1 beraber ola. Ve
merkeztifi iki taraf1nda birbirine mu~abil olan iki calamettifi va~c oldug1 yirleri
oyalar ve her calametti_fi va~ic oldug1 yirleri oyalar. Ve her calamettifi tistine bir
mticevvef direk dikeler ki ~acideleri -Ve ba§lar1 mu~annac ve mtistal)sen ola.
Bacdehu ~a~r dtizmek i9iln bir ~aljife alalar ki µil1 ti9 ~arI§ ve carQ.1 bir ~art§
ola. Ve ol ~aljifeyi 9enber gibi btiktip iki uc1m bir yire cemc idtip lel)mleyeler ve
mitraka
• •
ile darb
•
ideler ta ki
• •
- •
•
J-:>- ~; I 495
'-". ~ . .~ r l.).ll_,~u; ·; ....~.4'...LJ..i-tvLi.,;s.

~, -·
. ~
. \.,./. .) ~~u;J'_, . 1:.f-? • v~}r\J;"~ ..,,

- . • ' - ! • •,
- . . .
'--
~
/• .J _, '( "!'~...,}t"(
. p_• f •
0..)
/' .
./
l
/.
.JI
,
..
,.,Jl-4---'
- '
•
•
'

-
on iki yiizlii bir ~a~r ola. Ve her yiizde bir bab-1 la!if vaqc ideler ki !iil1 esfelden
aclaya va~c ola. Ve bu on iki babdan birisiniifi ba§t iistinde bir pencere vaqc ideler
•
•
ve her baba iki§er ~anad diiziip rezelerini gayetde sericii'l-l)areke ideler. Ve iis-
tinde penceresi olan ~apunufi ~anadlar1m sayir eyvanufi me~aricinden atvel ideler
ta ki pencereyi da]Ji setr ide. Ve ~a~rufi esfelini da]Ji bir ~a])ife ile sedd ideler ve
~a~rufi dayiri iistine §ilrfeler vaqc ideler. Ve ~a~rufi iistine bir gl!a-i miisattal) vaqc
•
idiip merkezi iistine bir dayire resm ideler ve ol dayireyi yiiz yigirmi ciize ta~sim
ideler. .
Ve ]J.aric-i dayirede gltanufi bir taraf1nda bir §ab~-1 katib vaqc ideler ki ~ol
elinde levl) tuta. Ve ·e§kal-i sab1~ada mezkiir olan va~f iizere katibiifi riikbesini
.____.
.
esfel-i ~a~rufi IJ.ar~1m cacbe iistinde va~c',o

•
an diregu9.ba§1 iistine vaqc ideler. Ve

/
.
~
ol direge mu~iibil olan d~ ba.§1 ~tiv e ~ ar<;l-i ~r1 deleler ta ki §i~iilentifi
. J
r--'
v :--J
,._)
Baceiehu v~f-1 siib1~ ~e cavviime ··- tistine b~vl). yapt§durup uc1ru cache
ta§ra v1~aralar bir vechile ki ~adf-i ~ ~~~ill(yefiinden \l~ffil§ gibi ola.

_
Bacdehu bir mil)ver diizeler ki !iil1 arq-1 ~a~rdan gl!a-i ~a~ra va~1l ola. Ve ol
mil)veriifi bir uc1m merkez-i gltaya id]J.al ideler, parma~ ~adar ta§ra 91~a. Ve
.
esfel-i ~a~rufi merkezi iistine bir ]J.areze vaqc idtip mil)veriifi bir taraf1m ol ]J.areze
i9ine vaqc ide ta ki siihiiletle devr ide. Ve ol mil)veriifi iistine bir biiyiik ma~ara
• •
•
•
- •
•
I -
~
~..
·J I 497
-
""' .. . . . ,_ '
..._ "
# '
:1)&- - - J'.J.>
. • I 'J•,JJ
- ;:T>6e?.k
... .
~ f • .,. • - ' • ..: - (
) J c:.,. • • ~ , , - •
I .) .
• JJ ' .
..)J
-\
.,
• t"" . • ' ;
u.:1. -
'
_,,, ,.,, -~ ~ .l)j t
.,,,.,~· . !,
~ l:'"~....,l~,,A I
-.. ,,. '
•
~J
•
•
•

-
vaqc ideler ki cacbeye mun~abb olan yiiz yigirmi dit:hem demi.in irtifac1 ~adar ip
ol ma~aranufi iistine bir kerre
•
~ar1la. Ve levl).iifi esfelini deliip bir ip baglayalar ve
•
levl).iifi yarunda va~ic olan direk ba§1nda bir kii9iik ma~ara vaqc idiip ipi ol ma~ara-
ya ge9iireler ve andan biiyiik ma~araya bir kerre ~arup rezesine baglayalar. Ve
§~ale direginiifi ba§1nda dalJ.t bir kii9iik ma~ara vaqc idiip yine ipi ol ma~araya
ge9iiriip uc1ru diregiifi i9ine ~ar~1dup ta kacbufi i9ine indiireler ve uc1na otuz dir-
•
hem bir §i~ale a~alar §U 1).alde ki cavvame arQ-1 cacbede Calise olup re=>s-i §i~ale
arc;l-1 ta§ta miimass olmaga ~arib ola. .
Bacdehu ·on iki ~aljife alalar ki her ~aljife biiyiikligi on iki babdan birini setr
idecek ~adar ola. Ve· her ~aljifeniifi bir y:Uzinde bir ~abI §eklini diizeler ki ba§1n-
...__.
i9iin ca~d itmi§ ola. Ve bir ~abI dalJ.t ol~k iizere mu~nnac olup parmag1 yigirmi
•
~
cadedi iizere mac~ud bir ~~ dalJ.t ~n~al{eji' . ca~d ~ .§ ola. Bu ~lyas iizere on
/ ,__J
iistine vaqc oluna. ? v ::5
-.!. \ r \1 -J ·
~· ~
vac;lc idiip ol ~ilretleri ~apulara-'£a1~y~r ~~<TJ~ kr'u~ild miiretteb ola yacm blib-1
evvelde on cadedini beyan iden ~abI va~1c olup ikinci babda yigirmi cadede beyan
iden ~abI va~ic ola ta yiiz yigirmi cadedine va~1l ol1nca bu tertib ricayet oluna.
~aljifeniifi ru~f-1 ibre ~adar bir §a~iyye

•
Bacdehu her esfeline vaqc ideler ve bir

•
1nce
• •
• '
- •
•
•
~4; I 499
'-'I; .. w:, I · I . .
~ -
_, -·. --~(..-
.. ~. · I• ,)-='L., .. f ·-.,'6. ~J_,.I
• •
.• . . -
( J-- --~r
v(,. ~!,A~ s-6' - t)~'~l)~ .~
' . ~h--lt -:.ti...,1 ·~J_;
I
- •
/ ~-
~ t>J.1lr v_,l .:r. .

• . . .
"""":/
z --
. ..~ -. -
~ ;: r\_ , ' •
~. _r/ , ,-. . . (/ •
"' .. • < I. . r- - -• t '- / I • • ;.,
~-~Jiu~, .~_,,,.11~
-. . :.- ~~~~
•
I
•
•

-
halka diizeler ki kutr1 tiil-1 isbac kadar ola. Ve ol hal.kanufi muhlti iistinde on iki
• • • • • • • • • • +
latif gurablar yacnI zaviye-i I.<ayime iizere biikilmi§ 9engaller va<Jc ideler. Ve bu
•
l)all.<ay1 biiyiik maI.<aranufi mil)verine ge9iiriip ·I.<a~rufi m~f-1 irtifac11.<adar refc ide-
ler ve cenb-i I.<a~rda ~abit ii9 §a~iyye ile l)aml ideler. Ve yaric-i I.<a~rdan parmag1la
her - §ab~1 I.<aldurup esfel-i ~aljifede- va<Jc olunan §a~iyyeleri gurablar iistine va<Jc
ideler. Ve mil)ver-i mezbiirufi iistine bir cari<J §a~iyye va<Jc ideler ki gurablar iisti-
'
ne va<Jc olunan §a~iyyelere miiriir ide ve mil)ver dondiigi zamanda ol §a~iyyeleri

hirer hirer refc idiip dii§iireler. Ve ol ~iiretleriifi elleri bedenlerinden yaric olmag1n
1.<apular1 defc idiip a9a.
•
Bacdehu bir halka·dahi

• • v
diizeler ki kutr1
• •
kasrufi
/ • •
viiscatinden bir mikdar
•
kasir
• •
ola.
_/ I
....__.
cacdan ma~nuc ola. Ve her el yine ~lb)\atfu,.., elleri gibi)'irer cal.<d iizere ola. Ve her
•
/
.
" / r---J
birbirinden bucdi beraberrpia. ::J
~~. :.0 .
ve bu car1<;Ianufi iistinde l,lal~n~P~ ;f~ ~cy:rn: idiip iistine bir <ala.met va<;I<
ideler. Ve ol calameti deliip bir mil)ver ge9iireler ve mil)veriifi iistine bir maI.<ara
va<Jc ideler bir vechile ki l)all.<a iistinde va<Jc olunan eller pencereye beraber ola.
Ve pencereniifi ~ag taraf1nda val.<ic olan el on cadedini cal.<d itmi§ ola. Ve car1<Jay1
mil)vere mul)kem yap1§duralar.
•
• '
-
•
•
J=>- ~; I soi
- , - .
• • •
. - •
. ~
- - ~
•
•
•

-
Katib~i levl).le gltay1 ~a~r ilstine vaqc ideler ve iki yirden ya -il9 yirden yap1~
duralar. Pes ol zamanda katibilfi yefiinden levl). ~ahir olup
•
~ag elindeki ~alemilfi
•
ba~1 levl).ilfi ilstine va~ic olur. Ve katib-i alJ.eri ma~aranufi mil).veri uc1na ge9ilreler
ta ki esfeli satl).-1 gltaya milmass olmaga ~arib ola ve ~alemilnilfi ba~1 katibilfi
dayiresinde resm olunan acdaddan lJ.aric ola. Ve ~iiretleri gurablar ilstine tacJI~
- -
ideler ve ~apular1 perkideler.

•
Pes ~ahirdilr ki ~a9an ta~t-1 mezbiir1 mef~iidufi ofiine ~oyup ta~t1 bir mi~dar
~uyla 1~layalar ve f a~d idtip legene bir dirhem dem nazil ola, katibilfi ~alenn l).are-
ket idilp bir·dirhem n1ektiib olan mekanufi ilstine varur. Ve katibilfi kilmminden
zahir
. olan levh. bir mikdar
. milrtefic olup Isag·
. elindeki kalem
. levhilfi
. ilstinde bir
dirhem mektiib olan mekana4 1< yak{c\_Jlur~vb NJ.
/ . I
·..
t-.em-be-dirhem bu tisliib tizere
...__.
•
l).areket iderler ta ki on dirhem tamam na'Z·l olur. .
./ 1
~
r--' r--.J
ki parmag1yla on Cal}dini~i§dtir. Ve atibler yi~dirhem-be-dirhem tevaful):
ki parmag1ru yigirmi cade<li u'Ufe'c~!rdjt !!®r; Vt<machu<l olan pencere<len ?:lihir

olan keff gayib olup bir keff-i alJ.er ~ah1r olur ki parmag1ru yigirmi cadedi ilzere
ca~d itnn~ ola ta yilz yigirmi dirhem den1 nazil ol1nca l).al bu minval ilzere va~ic
olur. Ve legen refc olunup cacbe ve sayir •
• -
• '
-
41 Bu kelimeden sonraki kelime okunamad1. •
- •
J;>- ~; I so3
' :-1 •/
J ~
•
u? ~ J -
. (,J(y"__,
•
•
•
•

•
alat gasl ve tan~!f olunur. •
Ve· fehmi asan alma~ i9iin mezbur legeni ta~v!r idtip caJayim vagc ideltim:
•
•
cacbenun ca1ameti ''1J.a-C' ve cavvame ite 1ev1J.un ''etif-1'', ustuvane-i 1ev1J. ustinae
vagc olunan kti9tik ma~aranufi ''s!n-1..Y''' ve btiytik ~a~aranufi ''cayn-C:' ve yine
bir kti9tik ma~aranufi ''nun-0'' ve ~i~alentifi ''~af-J'' ve bab-1 kebirden ~ahir olan
~urettifi caJameti ''ha-o'' ve l).al~a-i girbanufi ''c!m-t." v~ l).al~a-i eydanufi ''mim-r''
ve l).al~a tistinde ~ahir olan bir eltifi caJameti ''ta-.k''dur bu ~ekl tizere:
•
[~ekil 372/117]
•
•
•
•
•
[~ekil 372/117]
U~inci Nevcden To~uz1nc1 ~ekl Tast-1 Tavusdur ki El Yumal_{ i~un ·

Meclise il:iQ.ar Olunur. Ve Bu ~ekl AQ.vali Dort Fa~lda Beyan Olunrm§dur
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i

•
•
•
•
I 505
• +
•
o...,~_,I_ '""""~ ..> ~ J?~ ~. f
- ,
' •
~J ·~
---I
~I
r----1
j
?
-..!. ~
e ~>
'"'( ¥+--'-·
1f .
0
0
.- - •
•
•
I
•
'

-
Mezbiiruii Zahirin ve Macnas1n Beyan idet; •
~ekl-i n1ezbiir: ta~tdur ki kacb tistinde calisdtir yacnI aya~lu legendtir ki i9inde
•
dart direk vac;Ic olunup direklertifi tistinde bir ~a~r-1 murabbac vac;Ic olunm1~dur, Ve
~a~rufi tisti mtisattal) olup tistinde bir tavus iki ayag1_ilzere turup ~uyrug1m ~al
durmI~dur ve boyrum uzadup bir mi~dar yu~ar1 btikmi[~]dtir ve mi~ar1 arc;I-1 ta~t
ilzere l)avale olm1~dur. Ve tavusufi ba~1 taraf1ndan vech-i ~a~rda iki ~apu vardur
ve her ~apunufi iki ~anad1 vardur ki ~apanm1~dur.
•
Ve bu ~ekltifi macnas1 budur ki ~a9an ki malJ.diim-1 mtikerrem elini yuma~ ister

.
ya abdest alma~ diler, bir lJ.adim legeni ofiine gettirtip tavusufi ba~lill malJ.diimdan
•
Jr f f,ItyµsJ mi~ar1ndan .malJ.d[ii]mufi eline ~u

tarafa va<;lc ider ve munf~1l olu;:. .
1 v( J-- --._;_
doker ta ki bir mi~dar zaman ge~r, ~a~rufi ¥tLrtaraf1nda va~ic olan ~apunufi iki
/ , •
~anad1 a91lup i9inden bir gulam ~uhiir lde ve elinde ~dane l)u~~a ve l)u~~a i9in-
----J /' " / .
dalJ.i ber-vech-i .muctad ~ardan

r--'
1~t1~-1
"<.7 iii J.4 11
~
-v< mura(Liizere
r--_)
elini yur. Ve emr-i
gasl tamam oldul$:da ~u / az olur. P s hemin sa~~rufi ~ol taraf1nda va.1$:ic
, /" ' ' J'
garac;I tamam oldu~dan ~ofira legeni ~aldurup kacb1nda vac;Ic olunmI~ fey~iindan
ihrac
v
iderler.
•
Fa~l-1 SanI Ta§t-1 Mezburufi ve ~a~rufi. ve Gulamufi Keyfiyyet-i

cAmelin Beyan ider · ·
Pirin9den bir legen dtizeler ki arc;11 vasic olup yanlar1 yu~ar1 ~al~mI~
•
•
- •
•
J.:> ~; I 507
•
•
.. -. ,,. . -
' -
~...r7_,u__.:;/~L
- . , . .
•
~ ~:.,,__,/.:> ! •. l;
• •
•
---1 / / . (
~_,..,)I' . ~ 10_,.;_, ... . ;)_,I ~ · 'J'./Y ~~;Y/
r--I -
~ I .,. J / _:_ • - -
, ,, "- \. ~ . :J•• . /
. §.: t;6 ..).,.. . ~ ~ ,/

... . - ~
- . . ,
•
•
I
•
'

-
ola ve bir.mi}.<dar ba§l a9ul.< ola. Bacdehu legeniifi ar<J1m iki }.<ism !de ve bir }.<1smufi
iistine dart direk va9c iderler ki her diregiifi tul1 bir }.<art§ ola. Ve ol direkleriifi ikisi
•
ar<J-1 ta§tufi m~f1 iizere va}.<ic olup ve ikisi legeniifi zaviyeleri }.<at1nda va}.<ic olup
dart direkden bir murabba-1 miitesavI ~ahir ola. Ve zaviye-i ta§t }.<at1nda va}.<ic olan
direkleriifi alt1m deleler ta ki car<J-1 ta§ta nafiz; ola. Ve bu direklerdan ~ag tarafda
va}.<ic olan diregiifi }.<acidesini deleler ta ki ar<J-1 ta§ta nafiz; ola ve ta§t i9ine va}.<ic
olan su
•
ol deliikden nazil ola.
Bacdehu bir kasr-1

• •
murabbac bina ideler ki direkleriifi terbicinden evsac ola
ve µil1 bir ~art§ ola. Ve }.<a~r-1 mezburufi vechinde iki bah diizeler ki birbirine
. . ola. Ve her babufi tul1
miilas1k . kasrufi
. . tul1
. I kadar
. ola. Ve her baba iki misrac
. vadc
.
ideler ki rezelerintifi harekat1 •
~a&Jr-e~a.r:
/ I
_e kasrufi
N . . esfelini direklertifi ba-
."--'
§Ina yapt§duralar bir vechile ki }.<a~ru~ii i legeniifi }<a~rdan balI olan m~f1ndan
•
/
.
~
tarafa vakic ola. ----~ /' ' / .
~ ~
Bacdehu nul)_asdan b1r ~gulani' duze e ,ki A11r rm~~er ust1nde }.<aim olup ol
r--' 'V 7 ~ r--_)
mil;tver ~ag tarafda Vfilj;:i< or~ ~apunufi r Inda ar9-~i~rda va9c olunup iki taraf-
Ve gulamufi tUl1 ol ~adar ora-1--l<f ~o/>j - J~~<ir( giriip v1~maga ~abil ala. Ve
bu gulamufi iki elinde bir latif l)u}.<}.<a va9c oluna. Ve gulamufi ayag1 alt1ndaki
mil)vere bir sehm va<Jc ideler ki ~ag tarafda va}.<ic olup }.<acidesiniifi alt1 mabnJI.<
olan diregiifi ba§tndan.tarafa miimtedd ola. Ve gulam bu zamanda ard1na mayil
olup eli ve l)u}.<}.<as1 }.<apunufi }.<anad1 ard1nda va}.<ic olup }.<apu }.<apanrm§ ola. Ve
mihverde
•
vadc
•
• •
• '
- •
•
J:> ~; I so9
,,.
, .
~~\ - :. ~l~l; - :. ~->} \:)).> ·-o.)$-\; ;. '..J.>V~~\ - b

~ '
~__,> :;"->-'\.., ~"~~~~;lo >J~Yv.\l_,JeJ,
./ 3 - . ) ~ · I~ • , _ ._)
, Jf , . . . . .... - - Il , •
y._ • • ~ '- .
- \ ...
~u
- .• ---..) 7
/ ~
• •,. . . . , .
~ ~ -
~~.? -. .
• • \, -'..'.¥)I<>_,; ~ • :. - o; _, & \· LJ
. 1--J
,__) . ./ -
o.11_,l~ t)~ ~
~
• ~· ~ . 1_i
. ~ :
.. ....
~-. ~_,~
.. .,,. ./ . . ~ ( - ' .. -
•
....
..
.>
,,I
'{ - 7 '
-.:. u
= )-_ J-
~
u
\ ";J
•
_;,tt . . . . - .
;.~,
~-
. . - . '. .;
,,. •• 1 ~ I
l) _).) ""~
•
t
t. I •
•
•
'

-
olunan sehmtifi ba§I mebsii! olup arQ[-1 ~a~r] re=>s-i .ustuvane semti tizere ~a~ra
mtimass ola. Ve arqc1 ~a~rda bir deltik deleler, ~acidesi ma]Jru~ diregtifi tecvifine
•
nafiz ola ta ki diregtifi i9inden bir seffud yacru ~i§ gibi demtir ~ucud eylese sehmtifi
ba§tm defc eyler ve gularm ofiine imale ider ve gulamufi elleriyle ~apuy1 defc idilp
a9ar ve l).ali ilzere turur.
-
legentifi ru~f1 alt1na va~ic ola. Ve bu l)Inde legenilfi meylinden ]Javf itmeyeler.
Ve da1Jil-i kacbda va~ic olan iki diregefi alt1nda arQ.1ru deleler ta ki direklertifi
•
tecvifine nafiz ola.
Bacdehu e§kal-i sab1~ada mez;kur olan va~f tizere bir cavvame-i miltevass1ta
. .
dtizeler. Ve bu cavvame i9tin l).u~~a gibi bir beyt dilzeler ki yanlar1 yu~aru ~al~up
42
tiil1 cavvamenilfi semkintifi rusf1
+
kadar ola ve sicati ol kadar ola ki cavvame-i
• • •
mezkure
- •
•
- •
42 Kelime slk1nt1l1; ''za'f1'' okumaya da mtisait. •
•
•
I 511
• J .:> _, >
.;.;Gv ~ • ~
.J:>t}) •
~).. )
&$°'~\;),.).> f .l..fOJ
.
.. v.)~J/_,!,.-tt
•
• ... t - • • '
~~ .
J\;.Jj. te·.,ti~J: r. j.k:_,._.v--1,J~I- ~ JJS..,~1
.. . ... -. - ,,.
~_,;,l - - . .
, ~
,,I
~t ~.:?j~ ( jJ.$:~
-'J
, <
.-'./ .:> (
-· - J-- -
I -
r· I ,.
..._,_~ /
. ... .
- . . ./ / ' . '
- r i I ~
~ -
,.. •~A\.••~ ""r-:·· ........' . . . .
: / t:..I""' - '..,,,,
-. ,_ .,. ., "/ J • (
•
" .,,..1':>_...,
• . '
•
-Jo : .- I ~ .) > ~-'"-'l?_,, t;J J
# ; • • •
·1~.!' / ,,,,,.
•
•
•
'

-
ol beyttifi i9inde stihuletle l)areket ide. •
Ba~dehu kacb-1 mezbur i9iin bir esfel-i mtisattal) dtiztip ortas1ndan iki kestip
•
•
bir ~lfas1m kacbufi zaviye-i tast tizere va~ic olan direkler taraf1nda va~ic olan m~fl
tizere yap1~duralar ve 9evresini kacbufi esfeline mul)kem yap1~duralar. Bacdehu
.
cavvamentifi beytini esfel-i kacbufi m~f1 tizere vaqc ideler bir vechile ki rast
~acidesi matJru~ olan diregtifi alt1na va~ic ola ve beyti esfel-i kacba yap1~dura
lar. Bacdehu cavvamentifi tistine bir ince seffud vadc

•
ideler, tul1
•
ol kadar
•
ola ki
cavvame beytinde calise iken tistindeki ~acidesi matJru~a olan diregtifi i9ine dalJil
olup l)u~~a tutan gulamufi ayag1 alt1nda vaqc olunan mil)ver mutta~1l olan sehmin
uc1na tol.5:1nmaga 15:arib ola. Ve 15:~\'.-~!1~i1/!~n i\'.ine ~u dOkilse deliiginden \'.li5:up
I
.,,__.
~dtire ~apu
•
seffud sehmtifi uc1m refc ide ve gulal)l(o--·ne meyl ve a91la. Ve bu
/
.
~
cavvameye bir manic vac;l,'.:jdeler ~ e mj. ~fc ideCe~ i5:adardan z3.yid irti:Iacdan
J
r--'
v :--J
r--._)
Ba'<lehu bir cavvamejl

,..Yb-1 dtizi.ip sfel-i kac~ff arc.Ii i.istine vaqc ideler.
mul)kem yap1~duralar ve iki ~ltcanufi maf~al1m va~l ideler. Ve ~a9an ki legene

~u ~oyalar, ta~I~en gar~-1 ~acideden beyt-i cavvameye mun~abb olur ve beyt
tolup cavvame mtirtefic olur ve seffuc;l1 refc ider ve seffud da]Ji elinde l)u~~a tutan •
gulamufi sehmini refc

•
• '
- •
•
J.:> ~; I s13
. -
,. •
·t • ' • -
•
- ,- ) .
- . - .
' • '
·'
••
• •
•
•
. •
.. . •
. .
•
•
•
'

-
ider. Ve cavvameniifi beyti tolup etraf1ndan ar<;I-1 kacba seyelan ider, pes cavvame-i
~aniye miirtefic olur. Ve legen iistinde vagc olunan seffud-1 }.<:a~Ir ol ])In mendil
•
tutan gulamufi sehmini refc eylemez ta ki kacb tolup tavusufi tamam olur. Pes ol
])Inde43 seffud-1 mezbfir sehm-i mesffira miimass olup refc ider ve gularm ofiine
meyl
.
itdiiriip ~ol tarafda va}.<:ic olan }.<:apuy1
-
a9ar.
Fa~l-1 Rabic Tavusufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyantndadur
Nul)asdan bir miicevvef tavus §eklini diizeler ki i9ine bir abdeste kitayet
.
ider ~u ~lga. Tavusufi §ekli bu iislub iizere ola ki iki ayag1 iizere turup boymm
•
a~ag· a biikmi~ ba~1

msf1ndan
• "5 "5
ola ve mi _
~. . \ .
arJ.Ji1h
I
.
n rr I "5
batmndan
•
bir mikdar
•
inzal ola.
Ve boynuii is:ine bir ince mi.1$:Ieb~Cideler;Ji:'~af1 tavusuii mi~ar1 is:ine v~ic
/ , •
olup bir taraf1 batmnufi ar<;11nda va}.<:ic ala ~

,....__)
,___._)
/' ' / . -/' •
Baceiehu tavus-1 mezb~is:iln bi~U.Se'\rV ve mil~ir z;eneb [yacru] l):uy[ru]l):
mu=>ab1Jar1nda i}.<:amet idel~!r vechile i gor_enler t~s-1 mezbfir1 cilve ider '.?ann
~ 7' ' ' J '
' ' (
Bacdehu -zenebiifi msf-1

. irtific1m bir sahife-i
. . dakika
. . ile katc
. . ideler ta ki nefs-i
zeneb iki beyt ola. Bacdehu ol ~a])Ifeniifi va~at1m ~lr9a parmag1 ~1gaca}.<: }.<:adar de-
leler ve deliige bir bab-1 matl)un vagc ideler yacm mu~lu}.<:larda machud olan iislub
iizere erkeklii di§ilii burma vagc ideler. Ve burmanufi ba§1na bir seffud vac;tc ideler
ki bir mikdar
•
miirtefic oldukdan
•
sofira
•
•
•
- •
43 Bu ve bir onceki ''l)In'' kelimeleri metinde ''cayn''§eklinde imla edilmi§ .
•
~~; I 515
. -
•
•
•
•
•
•
•
'

-
z;enebiiii ~ahr1na mactuf ola. Ve ol seffuduii ba~1nda bir Q.all.<a vaqc ideler ki bir
lJarI.<a giicle girmi~ ola ve yu}.<aruya l).areket itmege I.<abil ola. Ve z;enebiiii ba~1-
•
•
m ~u I.<oymal.< i9iin deleler ve bir I.<apal.< diizeler ki deliigiiii iistine I.<apandul.<da

infi~ali ~ahir olmaya. Ve I.<a9an ki gita refc olunup l).all.<ay1 yuI.<aru I.<aldursa-
lar, . mu~luI.<uii burmas1 fetl). olunur.. Ve re=>s-i z;enebe ~u dokerler ta ki tavusuii
batm tolup z;enebiiii m~f1 datµ tolar ve ~u mu~luI.<uii iistine miirtefic olur. Ve bu
•
])Inde tedl.dl.<-i na~ar ideler ta ki tavusuii i9ine dokilen ~u ral.<abesinde vaqc olu-
nan mil.<lebiiii l).aniyyesine va~1l olmayup bir mil.<dar nal.<1~ ola. Ve bundan ~oiira
Q.all.<ay1 yin~ lJarl.< i9ine indiireler ta ki musluguii 1.<apu[s1] 1.<apana. Ve z;enebiiii
m~f-1 aclas1na datµ ~u. tolduralar ta ki yine l).all.<a refc olundul.<da I.<apu a91lup beyt-i
rni~lebden evsacdur. Ve ta,...yy.sufi a~la' 11\}.:_~rufi ~ ilstine mul).kem yapt§du-
su
. legeniiii msf-1
. tarig' ine )azil ala. /~
/ ::)
,__)
miivazI olan diregiiii calameti ''dal-~'' ve kacbuii calameti ''ta-.1'' ve esfel-i kacbuii
calameti ''mim-r'' ve beyt-i cavvameniiii ''za- j'' ve nefs-i cavvameniiii ''ha-o'' ve
•
cavvame iistinde vad1c

•
olunan seffud-1
•
• '
- •
•
~
I - ~..
·f I 517
,,. • l' •: · ) I ·· ~ ) • • '\ • • ••

~"
•
'
- • • ~ ~ . . -
~
••
. •
.
•
- • •
• - •
-
• • •
• • •
. __ . . . . ., ~...., ~ ~.) n 'tr" .
'
I \t ) ,,,_ '
•
~ ..) ,;, t) JJ_J· "'~
""'-"' -..- • j,J,~~.....,.'·~• .,!~~~ I .)~

T-"'..
..... ~_).. ~ ·~ 1
•
•
taviltifi ''elif-1'' ve cavvame-i ~aniyentifi tistinde vac;Ic olunan seffud:.1 ~a~Irtifi ''ya-l>''
..
ve ~a~r1 ''lam-J'' ve elinde l)u~~a tutan gulamufi ''sin-v-4''' ve bu gulamufi mil)verine
.
mutta~1l olan ''kaf-.:J'' ve tavusufi ''~ad-v-t'''. ve m~lebtifi batn-1 tavus va~c olan
taraf1nufi ''lam-elif-JI'' ve bab-1 matQ.unda vac;Ic olunan diregtifi ''nfin-0'' ve seffud
uc1nda vac;Ic olunan l)al~anufi calan1eti ''ta-J''dur. Bu ~ekl tizere zikr olund1:
... \;.;
' ii
• ..-t-1
~1
r--t-/
?
r--
..!. \
,
F:
i .s..
[~ekil 381/118a]
[~ekil 381/118a] •
•
Pes ~ahir ve celidtir ki ~a9an zeneb-i tavusdan glta refc oluna ve l)al~a dalµ
refc olunsa, babuii zekeri mtirtefic olup zenebtifi ba~1na mun~abb olan ~u tavusufi
batmna da1Jil olur. Ve m~f-1 zenebe va~1l ol1nca mtirtefic l)aniyy_e -i mi~lebe va~1l
•
olmaga •
•
•
•
I 519
1t5_,.~ ~ d ~ -" . 1) \;j_,\.~_,. ·. -..,.

. • - . •-,,,j •
"'
.,,, z> ll, I - ~.)? • ~~_,. v- """""""
c
... ~
~. t>U_,\ e~ :, . . , -. , _,
•
•
~~ . t \J;y
• •
, v \:J2'1tp_,:
.'
•
••
_,
\,,.
...
•
JI
~
• •
•
._ 1 t
~
,
•
•
•
• • -.
..
•
•
•

-
~arib olur. Pes ol zamanda l)al~ay1 yine mekaruna l)att iderler ve-ba19 z;enebi da]Ji
toldurup gltay1 yedine vagc ideler. Ve ~a9an ki ta§t-1 mezbiir1 ma]J.diimufi ofiine
•
vagc iderler, siircatle l)al~ay1 refc iderler. Pes ~unufi bacg1 bacg1na ~arl§Up l)aniyye-i
mi~lebe miirtefic olup n1i~ar-1 taviisdan miinbaci~ olur. Pes ma]J.diim-1 miikerren1
murad iizere el yumaga §iiruc ider. Ve arg-1 ta§ta nazil olan ~u diregiifi dibindeki
- -
deliikden cavvameniifi beytine nazil olur ve cavvameyi refc idiip seffiid1 refc ider.
•
Ve seffiid da]Ji gulamufi sehmini refc idiip gulam1 ofiine meyl itdiiriir. Pes ~ag
tarafda va~ic olan bab n1eftiil) olup l)u~~a ile gulam 4'Uhiir ider ve el yum a~ i9iin
~abiin ve iz;lJir carg ider. Ve bundan ~ofira nazil olan ~u legeniifi kacb1na nazil olup
tolar ve i9inde vagc 9lunan cavvame miirtefic olup gulam-1 a]J.eriifi sehmini refc
ider.
(
~. ·J{ \ I / < /.)
J--- --__,_ v
/ J/ fJ ...__.
Pes bab-1 ~a[nI] da]Ji meftiil) olup.,glll- ile men_9Il ~ahir olur. Pes ma]J.diin1
•
/
.
~
dabJ. gasl ya vu<;luy1 tamatrj<liip g~n-e~ n me~l alup vech-i macium iize-
ve fey~iiru fetl:;t idiip legeµi;eger ta'ki k c i\:inde mi.f~mic olan ~u ciimle \:l[l):a]
- t · ·· ··h - ·d
h ace 19un mu eyya 1 er. r
·~ /
" / / ,/ r-.
(( \ /
. '(' ~J ;r r~l ':V '-;:! /
Ve bundan ~ofira ~a~r1 ve tavus1 na~§ ve telvin idiip gulamlar1 libaslar1yla

tezyin ideler ve ciimlesini diihn-i senderiisla tlla idiip giine§de mul)kem ~ur1dalar.
•
O~inci Nevcden On1nc1 ~ekl Ta§t-1 Gulfundur.. Ve Bu ~ekliifi Al}.vali

iki Fa~lda Beyan Olunmt§dur •
• '
-
•
- •
I s21
• •
•
•
•
'

-
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi Zahirin ve fy1acnas1n Beyan ider
~ekl-i mezbiii; bir murabbac kilrsidilr ki ilstinde bir gulam dizi ilzere 9okilp
•
~ag eline bir ibrI}.< ve ~ol eline bir mendtl ile mu§t alup yu}.<aru }.<aldurffil§dur. Ve
kilrsinilfi dort taraftnda dort direk vaqc olunup direkler:Ufi ilstinde bir }.<a~r-t Iatif ve
}.<a~rufi ilstinde bir }.<ubbe ve }.<ubbenilfi ilstinde bir }.<u§ vardur. Ve ibrigilfi alttnda
kilrsiye mill~a}.< bir ru~f legen vardur ve ol legenilfi i9inde bir kil9ilk }.<az vardur ki
J..<uyrugt kilrsI canibinde legenilfi kenartna to}.<tnffit§dUr diker. Ve z;enebi m~ftna
dek refc idilp ve ru~ftru a§aga bilkmi§dilr ta ki min}.<art legenilfi ar<;).tna milmass
olmaga }.<arib olmt§dur.
•
Ve §ekl-i mez;kiirufi macnasL.l?u~uf l}j- .b ir gadim §ekl-i mez;kiirt bi-caynihi

( ~--- -1_J [
magdiimufi ofiine getilrilr, pes J..<ubbe ilstind I agg olunan }.<U§ otilp ibrI}.<ilfi emzi-
/ , •
ginden ~u a}.<maga ba§lar ve vu<;liiyt tam - idince a~. Su legende cetnc olur ve
-----J /' " / .
.-I '
elini uzadup mendil ve !~f
,------
~unat.~- I P--i;>t{cmal ideJ
,.___
rler ve yine eline virilrler.
Ve bfu:iim geltip meclisde~aldurur ve · rsintifi ya~a va<;lc olunllli§ bir fey§iin
, /" /
kilrsI dilzeler ki irtifact bir }.<art§ ve sicati iki }.<art§ olup her <;ltlct beraber ola. Ve
kilrsinilfi ilstinde bir gll:lam vaqc ideler ki iki dizi ilzere 9okilp ~ag elinde §ebehden
bir latif
. ibrik. tu. ta ve bu ibrikilfi
. dahilini rusftndan
. bir sahif
'-'. . e ile sedd ideler ve .
curvesinilfi alttna iki yirde deleler ve her deluge bir ilnbiib

•
• '
- •
•
•
I s23
•
- '
, - .
• --- •
,c-1 ":,,~
. - •
..
,,,
I
~ . ~
• •
.)411'..I ;) 0 ~.I
•=I I •
~
... -
..
•
•
'

-
ge9ilreler·. Ve ilnbublaruii birisini gulamuii yeiii i9inden bazus1na medd idilp uc1-
na bir bundu).<a-i ~afir vagc ideler ve bir ilnbub1 datµ gulamuii yeiii i9ine medd
•
idilp dirsegi yamndan a~aga bilkeler ve gulamuii etegi alt1ndan ard1na iledilp l)ali
ilzere terk ideler. Ve bir ibrIJ.<ilii billbillesi yacnI emzigi vagc olacaJ.< yirde bir de-
lilk delilp bir mi).<leb ge9ilreler ta ki bir taraf1 ~al)Ifeye milmass olmaga J.<arib
ola. Ve miJ.<leb ~adr-1 ibrIJ.<den tul-1 i~bac J.<adar milrtefic olup yine cihet-i esfele
•
milncat1f ola ta ki ibrIJ.< i9inde va).<ic olan tarafdan tavil ola. Ve miJ.<lebilii baric-i
ibrI).<de va).<ic olan taraf1m bir tavus boymna ve ba~1na te~bih ideler. Ve gulamuii
~ol elinilii d~rsegini delilp bir mil)ver ge9ilreler ve mil)verilii iki taraf1m gulamuii
yeiiinde ~abit ideler ye dirsegilii uc1na J.<adar ]J.acetden zayid idilp gulamuii i9ine
uzadalar ve uc1na bir reze t~al "'!'' ·J{ \ ·\ ./;- - /.) [
r / J--- --__,_/ fJ
'--
Bacdehu kilrsinilii dort diregi ilzei:e/do t direk va~~ ideler ki her diregilii tul1
•
/
.
,, / ,.__J
J.<a~ruii dag.ilini bir l)avg i<;trlp ilstine bir 1 a vagc idel~i refc ve vagca J.<abil [ola.]
~ ./J; - -~~~
tecvifine ref= ideler ve uc1ru guliimurPa. aSindan ve yefiinden ~acid olan iinbiibuii
uc1na va~l ideler. Ve bu ilnbub1 mi).<lebden evsac ideler ta ki ilnbub-1 ~afirilii i9ine
~u milrtefic olmaya.
Bacde zalik
- vasf-1
. sab1k. ilzere bir cavvame dilzeler ·v e ilstine bir reze vadc
. ideler
ve rezeye • •
•
•
- •
•
I - r
~ ~f
.. I 525
•
•
. .. '
~~ '
. - .
.. . - ..
•
# • - •
~~oj;>yG~ j ~,,1f
•
-. .ti>_,
. !J_, .- lr r
-
...
. -.-'\ . I;--- I . . -
t) ...
•
.
- '
••
/ • 1·
,.,,
'
-· .
~,.Y.
-
.
. • ' ~.J,:)""' l ·' r-;/ ~ ._,
r-..:J - /- / -
..
.- )
...... • \ ' ~ ,,.. ("I ' ., _,.
· . - r ~ /.r( .. -
,.
... , . ... . - . . ~
t
J . "· , -. . ~ l> ~.,!J ti
. . ~
• •
- .
•
•
I
•
'

-
bir mul).kem ip baglayalar. Ve cavvameyi car9an ktirsI tistine· vaq.c ideler. Ve

gulamufi dirsegi uc1nda vaq.c olunan rezentifi beraberinde ar9-1 ktirsiyi deltip
•
cavvamentifi ipini ktirs1ntifi taba~1na ge9tireler ve gulamufi tecvifine id.\}al idtip

rezeye baglayalar bir vechile ki cavvame ar9-1 ktirside calis oldug1 zamanda ~i~le
tiyle gulamufi dirsegini a§aga cezb idtip gulamufi elini refc ider ta ki ayas1 ve
parma~lar1 9iginine to~1nmaga ~arib olur. Ve ~a9an ki ktirsiye ma mun~abb olur,
•
cavvame mtirtefic olup gulamufi yedi ntizul ider.

•
Fa~l-1 Sani Legenilfi ve Legen i~inde VaQ.c Olunan ~azufi

Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur•
.___.
alt1na bir kacb vaq.c ideler ki irti:ffic1 ol~' r ola ki ta;§t-1 mezburufi ~utr1 ktirsiye
~
muntab1k
• •
oldug·1 zamandala~tufi
• "5
icfas1
'./ /
Ru6I
'-./
··n aciasiITTa
? --
beraber ola. Ve legeni
. J / :--J
r--' v ~J
Baceiehu bir kiis;iik ~£,9ilzeler ki a a. Ian olma~ve legen is;inde vac;tc olun-
~adr1na idbal ideler, bir taraf1 ~uiiAA · .3!@ al$:ic£lup bir taraf1 diibiirinden s;1~a.
-
Ve legentifi zaviyesinden ktirsintifi i9ine ge9tirtip UCllli a§aga ~ar~1dalar ta ki bir
mi~dar ar9-1 ta§tdan mtin]Ja!! ola. Ve mi~lebtifi etraf1m ar9-1 ta§ta muljkem il~a~
.
ideler ta ki ta§ta nazil olan ~u menfez bulmayup ~azufi ra~abesinde vaq.c olu-
nan mi~lebtifi l)aniyyesine dek mtirtefic olup a.\}ar1ndan ktirsintifi i9ine a~a. Ve
ktirsintifi yamnda bir fey~un va9 ideler ta ki ktirsintifi i9inde mtictemic olan
•
•
- •
•
~~; I 527
·. . ,. ~-I"-~;.
. " ~ :. . ,,. .,.;
~ .
• i •
. '
( q ,,,
•
/ -
.. ...•
-•
·;~. ~· ~·
./ .. •
- v I ·~
..i.
·'r.iJ
~ ,_, u
-. '
~ ,~
-
O.J' 'J. • • '·.
•
I
•
'

-
~uy1 ilJrac ideler. •
Ba~de zalik arQ.-1 }.<a~rdan direk i9ine nazil olan tinbiibufi uc1nda miraren mtiriir
•
•
iden va~f iizere bir fey~iin, bir tenniir ve bir zeker vagc idiip fey~iim tinbiibufi ba-
§lna m~f1na dek ideler ve m~f1 arQ.-1 }.<a~rdan miirtefic. ola. Ve bu zekeriifi uc1nda
bir fagla va}.<ic olup acla-y1 }.<a~ra mtimtedd ola. Ve ol faglanufi uc1na bir l)al}.<a vagc
ideler ta ki vakt-i
. hacetde
. anufila zekeri
- idare ideler. Ve tenniirufi msf1ndan
. cardan
. ~
bir -sakb
. ideler ki ta zekeriifi
- vasat1na
. nazil ola. Bacdehu zekeri
- alt1ndan tillen
. dele-
ler ta ki vasat1nda va}.<ic olan ~a}.<b1na nafiz ola. Ve }.<a9an ki arQ.-1 }.<a~ra ~u dokile,
fey~iinufi ~a}.<b1ndan iinbiiba miinl).adir ola. Ve }.<a9an fey~iin idare oluna, fey~iin
miinsedd olup tinbiib·d an ~u a}.<maya. _

~ !~ ,- ~ 1~ J .
Pes :?ahir ve celidiir ki ~a~ari ~~~a~ui:o~~e

..__. fey~iln mesdild olsa ve ~ekl-i •
/'
mezbiir1 bic-aynihi ma]J.diimufi ofiine ya. itseler ~imesne muttalic olmad1n
dagil olur ve mi~lebiiii ~~f-1 daQ.ilfui s .d i<ler vej_ r~ i~inde mul:;ttebis olan
r--' \./ / - r--_)
iinbilb-1 ~afire tard idiip ~~ Q.~11 olur ~ubbenii~stinde vaqc olunan µiyiriiii
sadas1
.
zann
.
olunur. Ve ibrI~Yindl"mucte
. ~'t r ,/ , "fcrnan
/ -( . su miklebtifi
. haniyyesine
. vas1l
.
olup rnin.1$.fu"1ndan ~l~ar ve a~ <!:-!fm.J·~~~iilr'eline dOkiliir. Ve legen i<;inde
miictemic olup legen i9inde vagc olunan . azufi ra}.<abesinde vagc olunan mi}.<lebiifi
l)aniyyesine va~1l olup batta-i mezbiire ol ~unufi ciimlesini i9er. Ve cavvame miir-
tefic olup gulamufi ~o} eli nazil olup mendI} ile IDU§tl uzadur.
•
.
Bacde zalik §ekl-i mezbiir1 ta~vir idiip ezhana ta}.<rib i9iin calayim vagc ideliim:
. •
Ta§tUfi ca}ameti ''lam-elif-JI'' ve }.<azufi calameti
• '
- •
•
•
•
• I 529
•
•
. . . . -
, "' -
• # • • •
- -. . ... • f • '•• 4 • 4
r';; •
•
•
-
~_:;.;_., •.J--'".J~I~ ; ·~ ..
,./ - •
v._dg... ;~.\1,IJ;V· ~· ;l;

.
/~
. , . ..
~ .
I .J.J
. . ,-. .. · t
-~ • J ~
.,,
I
.
•
-. ..
. ....
- - V ~ o~ ~ ~ __,,_ • ~
~ - .(.
~~
• • • ..
• •
• ~ ;:;f'I-"'-1 • ~ \.._. /
~ - .,)JY
•.... ..,__j /• ~ ~
l ) ~
'-' 1 • ? •/ ,__, .. . . # •
~ t • ,• / v" :
~-
.,.,,...,_ _. Qi • ( - • ., -
-
... -
~
... . - . , -·
..
..
....... 4 • • •
" . .
•
..__....)!}
. ~
I
•
.
"-
.,. .. - .
. .-
• ' -
•
I
..
•

-
''~af-J'' ve ktirsintifi calameti ''~ad-if'' ve daJJi-1-i ktirside vaqc olunan cavvamentifi

calam~ti ''fa-J'' ve cavvamentifi rezesine me~diid olan iptifi calameti ''cayn-C:'
•
ve gulamufi mtitel).arrik olan ~ol elintifi calameti ''sin-~'' ve ibrI~tifi daJJi-linde

vadc olunan sahife-i kat1canufi calameti ''niin-0'' ve ibriktifi sadr1nda vadc olunan
• + • • • • • •
mi~lebtifi calameti ''mim-\'' ve ibrI~~fi curvesinde gulainufi keffine daJJi-1 olup eltifi
alt1ndan direk i9ine daJJi-1 olan tinbiibufi calameti ''lam-J'' ve yine ibrI~tifi curve-
•
sinden gulamufi keffine daJJi-1 olan tinbiib ki uc1nda bundu~a-i ~afir vaqc olunm1~-
dur ''kaf-~'' ve arq-1 ktirside vaqc olunan ti9 diregtifi calameti ''!a-.k'' ve ~a~rufi
calameti ''za- j'' ve tayirle ~ubbentifi calameti ''vav-.J'' ve canib-i ktirside vaqc olu-
•
nan fey~iinufi calameti ''l).a-C'dur bu ctimle ~ekl tizere:

r-c. _J ~\ - ·1 .,( .)
[~ekil 388/119] (
/
~--- -1_J.vv N/
'-- •
1·
~
•
'
•
-- ~
• '
.
~
'
• •
•
[~ekil 288/119]
•
•
•
•
I 531
•
..
•
- •
J.. - • \ •
•
~
. . . . ' -.
- '
. . ._
~~., ~ - -
...
' -'
;--J
,..._) •
-~ · ~ ' •
= ,o ~~
....
. ,•
J
Ile
•
•
'
532 I DORDiNCi NEVc - Terciime-i Hiyel

-
Kitab-1 Mezbfirdan Dordinci Neve Gfin-a-gfiri Fevvareler YacnI

~adrrvanlar Beyan1ndadur. Ve Bu Nevcden Datµ On ~ekl Mezkfirdur:
•
•
~ekl-i Evvel Burke i~inde Vac;Ic Olunmt§Bir Fevvarediir ki Bir Sa.cat

M~dan ~uy1 ~ac;lib-Mi§fil Munta~1b Olup Bir Sacatden ~ofira Miitebeddil
Olllr ve Alt1 Yirden ~avlecan ~eklinde Feveran ider.
Faslc1k-1
• •
Evvel •
Biirkeden baCJd ma~amda bir beyt-i miirtefic bina ideler ki evvela ~u ol beyte
seyeliin idiip ba"<lehu fevviireye ~iiyJI ~la/ .,,-VfJ ol beytde bir l:;i.avc;l diiziip ol l).avc;l.1
. / ., c:~
.......__.
t'ufi arg1ndan bir iinbub-1 vasic biirk~e . gru med<f.idiip bi.irkeniifi ortas1ndan
•
alt1 ~ar1~ mi~dar1 yu~aru rei)tt idelerSV~· nbgl)u ~ ba~i~ pirin9den bir top vagc ide-
ler ve ol topufi acJas1nufi ~irinde_ thd liiJ<: de eler ktdimlesi biirkeye miiyil ola.
. J v :-J
Ve ol deliikleriifi riist orta:sinda bir vasic eliik delele~fiacdehu l).avc;l-1 "l:;i.ii-c.''dan
---~ v <
Ve iki iinbubufi cemc oldug1 yiri yap1~d ralar.
Bacdehu bir iinbub <latµ alalar ki !iil1 dort ~ar1~ ola ve iki u9lar1n bi.ikeler yacnI
•
sedd ideler ve ortas1ndan alt1na bir mil)ver yap1~duralar. Ve iki l)avgufi ortas1nda ·
va~ic olan divarufi iistinde bir ~acide vagc idiip ol ~acideniifi iistinde iki beyt vagc
ideler ve mil)veri.ifi iki taraflar1ru ol beytlere idgal ideler ta ki mil)ver-i ·mezbur
vakt-i
•
hacetde
•
hareket
•
ide. Ve bu i.inbubufi rusf1
•
i.izere ki mihveri.ifi
•
semti iizere
•
•
- •
•
•
~ ~; I 533
. .. ' - '
\ . ' . - -- . . ..
- - ~
- . . ,,.,,,
'
-- . -.
~
J -
~
•
•
I
•
•
534 I DORDiNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
olur, 15anica befizer bir alet va<Jc ideler ve ol mekanda yap1~duralar. Ve esfelini
deleler. ta ki iinbubufi i9ine nafiz ola. Ve yine bu iinbubda mil)veriifi iki canibinde
•
iki deliik deliip deliiklere hirer kil9ilk liileler yap1~duralar ve liilelerilfi uc1na hi-
rer boncu-15 va<Jc idilp mi-15dar-1 machud ilzere deleler yacnI liilelerilfi alt1nda va<Jc
olaca-15 keffeleri bir sacat-i miisteviyyede tolduraca-15 ~adar ola. Ve ~iibhe yo-15dur
ki bu iinbub mil)verinilfi iistinde isti-15amet ilzere va-151f olmaz, belki elbette iki
'
l)av<Jdan birisine mayil olur.
Ve iinbub-1 mezbur1 l)av<J-1 ''l)a-c_'' taraf1na mayil far<J idiip ta~vir ideliim ki
taraf-1 mayilde ''ya-<.?'' ve taraf-1 mayile mutta~1l olan iinbub-1 ~afirde ''mim-r'' ve
mil).verde "dal-~" ve taraf-1 mii~ef~~de, "~;-C' ve taraf-1 miirtefice mutt<ll?1l olan
• • / I N
'--
[~ekil 395/120] '-~'

•
I
~
.. ,___J /' ' / .
. ............
••
-~
~
t.5-
••
•
[~ekil 395/120]
Fasl-1
. - SanI • •
Nul)asdan iki keffe diizeler ol va~f ilzere ki e~kal-i sab1-15anufi beyarundadur,

miraren miirur .itmi~diir. Ve her keffeye iislub-1 machud iizere bir mil)ver ge~il
rilp iki taraflar1ru l)av<Jlarufi yanlar1nda va<Jc ideler. Ve bu ma-15amda va<Jc olunan
keffeleriifi biiytikligi ol 15adar ola ki i9ine ritl-1 BagdadI ile
•
•
J.:>- ~; I 535
- .
lIH
J~
••
,,
". ~/
¥If" 411 •
. •
,..
• • •
• 4 •
,,,,,,,,,,...
"
•
•
•

-
be§ rl!l ~u ~lga. Ve her keffeyi btiyilk tinbubufi iki taraf1nda mtil~a~ ola[n] kil9ilk
tinbublarufi alt1na vagc ideler ve her keffentifi mu=>ab1Jar1 tistine hirer §a~iyye yacnI
•
gl!a paresi gibi bir pare na~b ideler ta ki tinbub-1 kebirilfi taraf-1 mayilinden va~ic
o}an tinbub-1 ~afirden alt1ndaki keffeye ~U dokiltip bir sacatde tolup ba§llldan tara-
fa meyl idtip dokile. Ve mu=>ab1Jar1nda vagc olunan ~a~iyye ile tinbub-1 kebirilfi
taraf-1 mayilini refc idtip taraf-1 milrtefici keffe-i u]Jra tizere mtinlJ.a!! ola. Ve ol
'
tarafda va~ic olan tinbubdan ~u a~up alt1ndaki keffeye nazil ola. Ve bir sacatde ol
dal]l tolup ba§1ndan tarafa meyl idtip alt1ndaki l)avQ.a dokile. Ve yine mu=>ab1Jar1
ile tinbub-1 ~ebirtifi taraf-1 nazilini refc idtip taraf-1 merfuc1ru l)a!! ide. Ve madam
ki sa~iyyeden ~amc1 tinbuba nazil ola, })al bu minval tizere car! olur .
...__.
tinbubdan fevvarentifi ba§1ndaki deltik~ . aQ.Ib-mi§a}.milrtefic olur. Ve her ~a9an

•
./
~
ki Q.avQ-1 "cayn-t'a mun~b 01~ ~ n , , av esre1B<le mevquc olan unbuba 44
va<,lc olunan alt1 deltikderr;:favlecania{ gi f everan idir}

'1.~. ::0 .
va<,lc ideltim: Sfil):iyyentifi cataQ{eti_,J~ ·~i ~~aMcun calameti "z3.-j" ve btiyiik

tinbubufi iki taraf1nufi caJametleri ''ya-cfm-c_-<.?'' ve bir taraf1nda vagc olunan kil-
9ilk tinbubufi caJameti ''~af-J'' ve taraf-1 a]Jerinde vagc olunan kil9ilk tinbubufi
•
• •
• '
-
44 Metinde ''umiira'' •
•
•
I 537
..•
•
- ~ . •
,.
•
I
•
•
ca}ameti ''mim-r'' ve keffeleriifi ca}ametleri ''ta-elif-1-..k'' ve l)avqlarufi ca}ametleri

''l)a-cayn-cC' ve re=>s-i fevvarentifi calameti ''nun-0''dur bu ~ekl tizere:
• •
•
[~ekil 397/121]
•
0
•
1·
•
, \
Bir btirkede ya iki btirkede vac;lc olunm1~ iki fevvarelerdtir ki bir sacat mi~dar1
.
birisi ~ekl-i ~ac;IIb tizere feveran idtip ve birisi ~avlecanlar ~ekli tizere feveran ider.
Ve bir sacatden ~ofira ~ac;liyye caks olup ~ekl-i ~ac;lib iizere feveran iden, ~avlecan
~eklinde feveran ider ve ~avlecan ·~eklinde feveran iden ~ekl-i ~ac;IIb tizere ·feveran
ider. Ve bu hal dam
•
•
•
•
•
•
•
I 539
...
•
•
•
• •
•,.; I
••
•
•
•
I•
.,. '
I
I '
•
0 I •
~
. ( I rr4-;~
J--- - [/ r ' .
_v r.J
I
...
•
•
e'-'~ ~• l~o-'
- . J..:1
- ~
~;_,,I•••..~; . . . ,.: ,,.~.'-".J~

.-
;<
.) ,, . . t.' . . . ..
J:. V'.Jf ~ - ~ Vfa >V '-'.f o//_,, . ... _ ~t..-.
• • .. c:;•..!'•
t - • ~
•
•
'

-
. -
bir sacat mtimtedd olup yine caks olur. Ve bu §ekl bi-caynihi §ekl-i evvel
oldug1ndan ma-cada 1).avq-1 ''1).a-C'dan birbirine mtite~arib iki tinbiib ilJrac ideler;
•
farq ideltim birisi ''ha-o'' ve birisi ''lam-J''dur ve fevvarelertiii birisi ''sin-c./'' ve

birisi ''niin-0''dur. Pes tinbiib-1 ''ha-o'' fevvare-i ''sin-c./''tiii ktiresine va~1l olup
~avlecanlar §eklinde feveran ider. Ve tinbiib-1 ''lam-elif-JI'' fevvare-i ''niin-0''uii
- -
ba§1na va~1l olup §ekl-i ~agib tizere feveran ider. Ve yine 1).avq-1 ''cayn-t'dan
•
iki tinbiib ilJrac ideler; farq ideltim ki birisi ''lam-J'' ve birisi ''~ad-~''dur. Pes
tinbiib-1 ''lam-J'' fevvare-i ''niin-0''uii ktiresine va~1l olup §ekl-i ~avalic tizere
feveran ide~. Ve tinbiib-1 ''~ad-~'' fevvare-i ''sin-c./''tiii re=>sine va~1l olup §ekl-i
kadib
• •
tizere feveran ider. •
'--
•
tinbiib-1 ''ya-, i'.*''dan havd-1 ''ha-c''ya nazi1-- lsa havd-1 ''' ha-c''dan tinbiib-1 ''ha-o''ya
~ • • • • + / •
~ ./
~
daQil olup f evvare-i "sin-;;i_}e v~l~\,,ve ~I ciin il~re alt1 yirden f everiin ider.
,...__J
• v v "-{ ./1; -· - '--;)

~ ~ . ~
J''dan fevvare-i ''niin-0''uii ktiresine va~1l olur ve §ekl-i ~avlecan tizere alt1 yirden
feveran ider. Ve tinbiib-1 ''~ad-~'' dan fevvare-i ''sin-c./''tiii ba§1na 91~up §ekl-i
~agib tizere feveran ider. Ve madam ki sa~iyyeden l<amca ~u dokiltir, gicede ve
gtindtizde ]).al bu minval tizere cari olur. Ve mezkiir olan fevvarelertiii §e}\li ta~vir
olunup ziyade
- •
- •
•
•
I 54 1
••
... • -. •
".fa.:' & . ;- - . - . ~
• •
•
. J v.iYJ.,ci~_,
. . J ~
.. . .. . e.
,
.,.>-ltf.)
,.
J.,.,,..,1 .
- . -· Lf.-1 J;J _, -
S' .,.,, •
.. • .. ,,..... _J - - 'I ~ .).

• '( 11 __[ -.-1 • I
- 1· . ;G/:/ ~, - :
? . :-J;
•
·! r /
- 7r r •
. . •
, • I • ,. . . __ ( • - • -
- ,.
,;)i> . :.. ~..) lJ~-- ::J"~ . ~.?.),>-lyt;,~.)~f
. -
- ., . . ,, ..
... •
,,. . .. ...
. . .
•
~:. ' 0...) ~ t.>lJ~b ..}.;.~_,)~~ J~

- •
I
•
•

•
tavgI]) i9iln l)urufla calayim na~b olund1: •
[~ekil 400/122] • •
•
.
l.J
-
-
•
I
• t.
•
..
I
• - J
• ln-t-J
s-+-+--./
-----1
.1-+-"j
Bir fevvaredtir ki rubc-1 sacat mi~dar1 zamanda ~avlecan §eklinde feveran ider
.
ve mtitebeddil olup rubc-1 sacat mil}dar1 zamanda sevsene §eklinde feveran ider.
Ve her rubc-1 sacatde bu vechile mtitebeddil olup §ekl·- i alJ.er ~uhiir ider.
. .
Ve bu §ekltifi keyfiyyet-i cameli bu tart~ tizeredtir ki vech-i sab1~ tizere btirke-
den ba<Id bir beyt bina iderler ve ol beytde iki ])avg dtizeler. ki ortas1nda bir divar
ola; farg ideltim ki l)avglarufi birisi ''~~d-U"''' ve birisi ''s1n-u-'1''dtir. Bir cavvame
•
•
dtiztip tistine ttigme §eklinde bir ~ltca ya bir §a~iyye vagc ideler. Ve bu cavvameyi
l)avg-1 ''~ad-U"''' zaviyesinde vagc idtip zaviyeden lJ.uriic1m menc ider bir cay1~
•
•
•
I 543
-
'
'
...,
•
•
•
•
•
•
.._.
•
•
... •
6 ij:)
I {.--- 7 ' •
~
'l!.
~ ~.
I 1:::1 ••
•
'i"
~~ I
'
•
.. •
• •
• " .
• •
I •
. •.....
u 1
J ~ - 'rJ . 9: -..; I
(t ·· \ ~I fj [¥...
i 1
T- ~, rZJ
I
I /'
'--
•
• •
• - •
..
~J
~ •
...
,
I
J
.
..J
rt-1-1-I
1..-H-1/
- . J
-
••
''"~)
•
•
•
•
•
•

-
vaqc ideler bir vechile ki cavvam-i mezbure ol zaviyede stihuletle ancaJ..< a§aga ve
yuJ..<aru ])areket ide. Ve bir cavvame <latµ dtiztip ]J.avq-1 ''sin-U""''tifi zaviyesinde
•
vadc
•
ideler. •
Bacdehu ]J.avq-1 ''~ad-v-°''1n arq1nda bir bab-1 mat]J.un yacm e§kal-i sab1J..<da
.
mezkur olan vasf tizere bir tennur ve bir zeker vadc ideler. Ve babufi alt1nda bir
- + - •
tinbub vaqc idtip btirkentifi i9inden ilJrac ideler; farq id~ltim ol tinbub ''lam-J''dur.
Bab fet]) olunduJ..<da ]J.avq i9inde mtictemic olan ~u tinbub-1 ''lam-J''a du1J.ul ider.
Ve tinbub-1 ''lam-J''dan mtirtefic olan taraf1nufi ba§ina bir berniyye vaqc ideler
ki ba§l bir miJ..<darcuJ..< mtinferic ola ta ki ortas1ndan bir tinbub mtirtefic olup ol
tinbubdan ~avlecan ~eklinde ~u feveran _ide. Ve bu tinbubufi ba§1 berniyyentifi
..;..Js - ·r /;.r ..) .
ba§tna beraber ola ve uc1nufi ken-~kr1na-rb=> ·r berniyye §ekli tizere nu]J.asdan
/ I N
....__.
ziyade vaqc ideler ta ki berniyyentifi ~efe'S. ve tinbubl)fi taraf1 ma-beyninden sev-

•
/
.
~
sene §ebih ~u feveran ide;j'e 1)a~~1 ~tlli::<f~~d da]jl3ir bab-1 mat]J.un vaqc idtip
§eklinde feverari ide ve f~ ideli.im""ki i.inbUb "sI~"di.ir. Bacdehu bir i.inbUb
• • "-!. ·./r:- - -\~'--;) .

zeler. Ve mihvertifi iki taraflar1m o1
+ •
~e tlere vadc ideler. Pes tinbubufi bir taraf1
• •
]J.avq-1 ''~ad-V'°'' cihetinde vaJ..<ic olup ve bir taraf1 ]J.avq-1 ''sin-U""'' cihetinde vaJ..<ic
olur; farq ideltim ki J..<amc ''])a-C'dur ve mi]J.ver
•
• •
•
•
- •
•
•
I 545
,. .. ~ . - •
... t
. o~ ! • V
....
. ~
"' .....
•
- • .. • ,.,.;! f, .
c J ~
- \ ,
. . ... ~ - . . -
. . .,/· ~
• • #
{jji;,,;-y'./ • :. . . t> u_, ( .,y o .) '""',:, ~ » \ ;,..;,

.
- . . . .... . . . -
, . """ (
,,,.....,. -
..)..J -·~
( .~
- J
- -
&..J., . /' ,. /
·1 • • \ 1· ••
...
. • --...._) ' :J . . .
. ,.
. #fl
, - -)
/ ;"-J
,__)
.. •
•
• • ~ /7• "- -
'l) • ',/r / A , · ·
• • ., --.:. r \
J- :0 •·
I
(,,- .,: . . • .. \ -
- ,.
~/ ~
- . ' .-
, ~ 1 -· _..
_..,J"V -
I f
',,) ,
j ._,~
· ~· --::·l ~
.. ... ' c.' , ,.
...
~ o..,.., ~.f"
. . .• ,.J/,
1 "1'...
..),. ,) \ ~ ..> •
, . .
..
•
I
•
•

-
''dal-~''dur. Ve tinbubuii J:.iav<;l-1 ''sin-"7'''den taraf1 ''ta-.b'' ve tar-af-1 a]J.eri ''mim-

r''dtir.
• - •
Bacdehu bir sa~iyye vaqc ideler ki ~amca ~u doke. Ve ol sa~iyyentiii uc1na bir
tinbub vadc
•
ideler ki ol havdlardan
• •
birisini rubc-1 sacatde toldura.
•
Ve bu tinbub
far<;l ideltim ki ''ya-~''dur. Bacdehu -tinbubuii iki taraf1nda ''mim-r'' ile ''!a-.b'' ya-
mnda dinar gibi hirer fa<;lla vaqc ideler ki her fa<;lla ~ir cavvamentiii ttigmesine
mu~abil ola. Ve tinbubuii her taraf1nda ma]Jrec-i maya ~arib yirde bir reze ve
rezeye bir J:.ial~a ta~alar. Ve bu J:.ial~alaruii her birisi ar<;I-1 l).av<;lda vaqc olunan bir
bab-1 matJ:.iuna mtisamet ola. Ve her l).al~aya bir zencir baglayup uc1m bir babuii
iekerine baglayalar ta her kerre ki tinbub_u ii bir taraf1 mtirtefic ola, bir bah meftiil).
/ , •
Bacdehu nul).asdan bir cache dtizelal/ ~..u· µil1 iki ~~ ola ve i9ine ~alaydan bir
Ve bu cacbey1 ''~a-~'' far~tdelum'- -!)& a ,"'-~ ki ~8:~ap unbubdan taraf-1 ''!a-.b''

r--' ,._)
mtin\}afic;l olsa, l)avc;l-1 "~-r>"ufi bab esdild o~ve ~u tinbilb-1 "ya--,?"dan

, ' ./
olup rubc-1 sacat mi~dar1 zan:r-awfaJJ~ ~~ ~~ali<e-i "ha-." mtirtefic olur ve tis-
tindeki ttigme ile fa<;lla-1 ''nun-0''u defc ider. Pes tinbubuii ol taraf1 mtirtefic olup
[diger] taraf1 mtin\}afi<;l olur ve cache i9inde vaqc olunan ktire ''mim-r'' taraf1na
tekerlentir ve l).av<;I-1 ''$ad-0'°''uii bab1 mtinfetil). olur. Ve l).av<;l-1 ''sin-"7'''tiii bab1
mtinsedd olur ve ~u Q.av<;I-1 ''sin-"7',,e mun~ab b olur. -Ve ol J:.iav<;l da]Ji rubc-1 sacat
mikdar
•
zamanda • •
• '
-
•
•
Jz> 4 ; I 547
•
•
..
•
•

•
fevvareden sevsene ~ekl tizere feveran ider. Pes cavvame-i ''fli-J'' mtirtefic olup
ttigmesiyle
.
fagla-1 ''kaf-.!J''1 defc idtip taraf-1 ''ta-.k'' mtin]J.afi<;l olur ve ktire cihet-i
•
''ta-.k''ya seyr ider. Ve l)avg-1 ''s1n-u-4'''tifi bab1 meftul) olur ve ~u tinbub-1 ''cayn-
t'a da1Jil olup rubc-1 sacat m~dar1 zaman fevvarentifi ba~1ndan ~ekl-i ~avlecan
.
tize~e feveran ider. Ve madam ki tin~ub-1 ''ya-<-?''dan ~amc-1 ''l)a-c''ya ~u mun~abb
olur, l)al bu minval tizere carI [olur.]
•
Ve ziyade tavgil) i9tin fevvare-i mezbure ta~vir olunup l)uruf-1 mez;kure ile
caJayim na~b olund1:
•
..
6
•
•
c......
•
~
~
• ,.....___} /"-~ •
"-
•
"/(~ •
•
• •
[~ekil 404/123]
[~ekil 404/123]
•
•
Dordinci Nevcden Dordinci ~ekl

•
Iki fevvaredtir ki rubc-1 sacat mi~dar1 zamanda birisi susen ~eklinde feveran
idtip birisi ~avlecan ~eklinde feveran ider. Ve rubc-1 sacat ge9dtikde .
•
•
•
•
I 549
•
- •
•
~ . ,
•
• /
I
•
..
••
•
•
•
•
•
'

-
emr ber-caks olup sevsen ~eklinde feveran iden ~avlecan ~eklinde feveran ider
ve ~avlecan ~eklinde feveran iden sevsen ~eklinde feveran ider ta ki rubc-1 sacat
•
mi~dar1 zaman mtirur ider, pes yine ~agiyye caks olur. Bu ~ekl ~ekl-i sab1~ufi
cayrudur bablara var1nca. Ve ol ma~amda va19c olan far~ budur ki l).avg-1 ''~ad
'-"°''_ufi bab1nufi alt1nda vagc olunan_iinbiib-1 ''lam-J'' µilen iki ~lsma ta~sim ider-
ler. Ve ~lsm-1 ''lam-elif-Jl''i fevvare-i ''elif-l''[e] ~ekl-i ~avlecan i9iin idijal iderler
'
ve ~lsm-1 [''lam-elif-Jl'']i fevvare-i ''lam-J''a idijal iderler ta ki ~ekl-i sevsen tizere

feveran ide. •
Bacdehu ·l).avg-1 ''l).a-C'nufi bab1 alt1nda vagc olunan tinbiib-1 ''cayn-t'1 dalJi
iki ideler. Bir ~lsm1m ki ~lsm-1 ''cayn-t'dur ~eklinde, bir ~lsm1ru fevvare-i ''elif-
V / I ("1 + +
...__
''l).a-C'ya idijal ideler ki ~avlecan ~41i'n e feveran j<le. Pes ~ahirdtir ki ~a9an
•
/
.
~-
tinbiib-1 ''za-J·''dan kamc-1k

. ha- t.''['~]
k_J-l
S' aksa
,J u ;z; -""{ t. raf-i ~t~-.1''dan
~ havd-1
. . ''sad-
. '-"° ''a
mi.ictemi< olur ta.ki rub<-1 ~at mi~d'fu z an mi.irilr iiidr. Pes l).avQ.ufi zaviyesinde
. . "'- ./1;. . -\ v '----/ . .

l).avQ.-1 "sin-<J""e ma mun~abb olmafa 1l§lar, l).al bu ki anufi bab1 mesdiiddur.
Ve l).avg-1 ''~ad-'-"°''ufi cevfi cevf-i maya rubc-1 sacat ~adar zamanda ntiziil idtip
tinbiib-1 ''lan1-J''dan fevvare-i ''l).a-C'ya va~1l olur ve sevsen ~eklinde feveran
ider. Ve tinbiib-1 ''lam-elif-Jl''den fevvare-i ''elif-l''e ya~1l olup ~avlecan ~eklinde
feveran ider. Ve bu minval tizere Q.avg-1 ''sin-~'' dalJi tolup cavvamesi ~tirtefic
olur ve ~a~iyyesi ile fagla-i ''kaf-.:.\''1 defc idtip taraf-1 ''mim-\''i refc ider
• '
- •
•
J.:>-~; I 551
••
• •
~.J>~vvl-~-'-
. - · .:1. :..>-lv1}o· ~
~
•
,,, .
- • I -
•
. . ~
. ...
- •
,'Jr'_ -~t-~,
. ~t/~.:J/~.P~ '& ~
".
·f ,iJ.~
.
uJi; :fl/.,__.
•
•
•

•
ve taraf-1 ''ta-.b''y1 ]JafQ. ider. Pes •
J:.iavQ.-~ ''sin- ~''ilfi bab1 meftiil.i

•
olup tatJ.t1nda vaQ.c olunan ilnbiib-1 •
''cayn-t_'a cereyan ider ve fevvare-i

''elif-l''den sevsen ~eklinde feveran
ider. Ve ilnbiib-1 ''kaf-J''dan
•
cereyan idilp fevvare-i ''l.ia-C'dan

~avlecan ~eklinde feveran ider.
t .. J
~
Ve madam ki ilnbiib-1 ''za-j''dan

•
•
}.<amca ~u mun~abb [olur,] J:.ial bu

minval ilzeredilr. ~. -J~ \·'I ·/<
• (/ ~--- -1._Jv [/ fJ
J
r
[~ekil 407/124]
Ve ~ekl-i mezbiirufi ~iireti bu- V '--
1
.
~
,__J
;.._)
? r--_)
~ \ :.0
~
~ <'((
bacdehu miltebeddil olup m~f-1 sacat mi}.<dar1 dalJi d1ra]Jt ~eklinde feveran ider. Ve
her msf-1
•
sacatde bu tisliib ilzere miltebeddil olur .
Fasl-1
•
Evvel
• •
•
•
• • •
•
•
J.=> ~; I 553
-
• . ./
• •
. . .. . . ~
"'~
•
• - •
•
" • 1f
-
y
• • • -
. •
..,
-
-
• •
•
.
- -
•
IAJ,,~jej.l,,~) ~ .-'J.>
' •
Po ~~_,;
•
. .. . ,..
•
•
•
'

-
Btirkeden baCJ:d bir beyt bina ideler ve ol beytde bir pirin9 i~amet idtip ba~1na
bir ))av<;! va<;tc ideler ve esfeline bir salµyye va<;tc ideler ki ~ekl-i murabbac olup
•
•
vech-i ar<;Ida mebsiit ola ve uc1 mesdiid ola. Ve uc1nufi yamnda tistinden bir bar~
idtip anufi mu~abilesinde esfelini dalµ ]jar~ ideler. Ve bu iki bar~lara hirer bab-1
matl)iin
.
va9c idtip iki babufi ortas1nda
-
bir zeker va9c ideler ki iki taraf1 iki babufi
i9inde mtinhedim ola ta ki zekertifi bir taraf1 bab-1 esfeli sedd idtip bir taraf1 bab-1
•
aclay1 sedd ide: I:Iav<;tufi calameti ''ba-~'', pirinctifi calameti ''l)a-c_'' ve sa~iyyentifi
calameti ''cayn-t.:' .
Ve pirince mutta~1l bir kti9tik ltile dtizeler ki u~a mtivazI olmaga ~arib ola.
Ve bu tinbiibufi uc1na bir delinmi~ boncu~ va<;tc ideler. Ve bu tinbiibufi calameti
/ .. I N
·-..__.
esfeltifi calameti ''mim-\'' ve zekertiii/ial-meti ''vav ._, ''dur. Ve zekertifi taraf-1

•
/
. 1
~
'-'
ol111nsa 2efek
aherinde bir zencir vadc ~ ~
+ "v tir . -01 encitijfi
~
taraf-1
y
aherintifi calameti • '-'
"larri-J"dur. ~ /_ ' i "' , ~

. ~ r--'
'v / :--J
r--._)
Bacele ialik bab-1 "~i"iifi alt1n bir iinbii~Va<;lc idiip medd ideler ve
Ve bab-1 aclanufi tistine bir tinbiib va<;Ic1deler ki pirin9den ve l)av<;Idan erfac ola.
Ve bu tinbiibufi calameti ''sin-u-'"'''dtir. Ve zekertifi aclas1nda va<;tc olunan zenciri
bu tinbiibdan yu[~a]ru· refc ideler. Ve bu tinbiibufi esfeline bir bar~ va<;tc idtip ol
bar~ufi tistine bir tinbiib datµ va<;tc idtip bir mi~dar canib-i esfele btikeler ve medd
idtip titrticcentifi i9ine idbal ideler. Yine medd •
•
•
- •
•
J;>- ~; I 555
I)/
J>,r:;. •~ ~1£- ,\;I ';..i~J_,\.,_; o,....,\.:., :~J..J.>'r.>.>,IJ

• • • ... • 1 • - • - ' _.. • .. .. • •
• •
,,I • ~· ..,
0 •
•
- >.
• ...
t;~..1 v ·-~ 4>;.; ~
lt ...
c •
..
~~ll!?!9~ - . ~~~ • -
. . -
- - ' . .. -
- - . . . - '
•
•
'

-
idelef ta ki tinbub titrticcentiii ba§tndan mtirtefic ola. Bu tinbubla re=>s-i titrticcentiii

ma-beyninde
.
tinbub1 il).ata idecek45 [~adaf] ftirce ola. Ve bu tinbubuii calameti ''ta-
•
w''duf. Ve bu tinbubuii ba§tm bif gitayla setf· idelef ve ol gitanuii oftas1na ~tf9a
pafmag1 dubul idecek ~adaf bif deltik deltip 9evfesine birbirine ~afib mtitecaddid
deltiklef delelef ta ki ctimlesinden fevefan iden ~u dtfabt §eklini baglaya.
Bacdehu bir ~ur~ dtizeler ki ~uµ-1 bir ~aft§ ola ve .~uf~uii ortas1m bif mi~daf
9u~uf idelef ve tinbub-1 ''ta-w'' dalJil olaca~ ~adaf ortas1m oyalaf ve ~uf~uii
muca~~aftm cihet-i esfele tinbubuii ba§tna ge9tifelef ta ki titrticcentiii ba§tna

mtimass olmaga ~afib ola. Ve ol ma~amda mul).kem yapt§dUfalaf .
•
Bacelehu nuJ::iasdan bir cache <!_iiZ\\ei: f ;Jilli iki 1$:ar1§ ola. ve is:ine 1$:alaydan bir
kiire 1$:oyalar ki vezni iki r1tl-1 (B~d'adl ~aa{Jo~. Ve cacbeniifi iki taraf1ru sedd
'--
/ , •
idelef ve ortas1ndan bif fezeye asalaro,

. / e fezentifi f alameti ''nun-0'' ve tafaf-1
~ .
l).al~a ta~up
~ ,.._)
~ ,___)
-.!~ :.0
Fasl-1 SanI ~/ /" , , J/
. - ~ "/ / ~(~
u. as an lf .as uze er 1 191ne 1 1 fl. -1 ag a 1 . a af ~u ~lga. e tasun

tistini bir ~aljife ile ortelef ve ikisintiii ma-beynini mul).kem il~a~ idelef. Ve tasuii
kenaf1na bif feze ve fezeye bif l).al~a ta~alaf. Bu fezentiii calameti ''~ad-~''duf.
Ve bu l).al~aya mu~abil mevqucda tasuii gltas1 tistinqe bif feze ve bif l).al~a da1Ji
vaqc idelef. Ve bunuii calameti ''za-j''duf. Bacdehu l).al~a-i ''za-j''y1 tinbul?-1 ''sin-
c...ri''de vaqc olunm1§ bif fezeye a~alaf. Ve l).al~a-1 ''~ad-~''1 tafaf-1 cacbede va~ic
olan halka-i ''lam-elif-Jl''e bir zencifle vasl idelef ta ki ktife cacbentiii ''ha-o''
+ +
• '
- •
45 Metinde ''ideler'' •
•
•
I 557
f_ ~Y:
•
t),. . . #
J-' • - ' • I'\ .,, -

!JI~ :>.>tl
.. •
•'.i' . •/ '
,-1'.If ,,Y0..)-'.~,,:>
~ r'
~,;,1
7 _,_. .f ,..J .::> t (
.- - . . . . .
2
-' ll~ ij..) \;.1 ~ - ?o_,7>;;Jo~ : · :., -.6->f'i>J..! I

. . . - -
.... -
•
•
'

-
taraf1nda ·va~ic oldug1 zamanda tas iki l)al~ada a~1lup gltas1 ufl5a mtivazI ola. Ve
l)al~a-i ''za-j'' yamnda gltay1 ~a~b ideler ta ki tinbub-1 ''kaf-.:J''ufi cizcas1ndan
•
mun~abb olan ~u gltanufi tistine nazil olup ~a~b-1 mezburdan tasa a~a ve tas m~f-1
sacat mikdar1
. zamanda tola
. ve cacbentifi ''ha-o'' taraf1nda
. vakic
. olan ktireden -sakil
.
olup. taraf-1''lam-elif-Jl''i9eker ve ktire
.
ol tarafa tekerlentir ve z;eker mtirtefic olup
bab-1 ''ta-.b''
•
mtinsedd olur.
•
Bacdehu l)al~a-i ''~ad-~'' yamndan tasufi kenar1nda bir ~a~b ideler ve ol

~u~beye bir boncu~ ge9tiretip ol ~adar deleler ki tas i9inde cemc olan ~u boncugufi
deltiginden ·bu9u~ sacatde lJ.uruc ide. Ve tas tarig oldu~da z;ekerden lJ.afif olup
cacbeni.ifi "ha-." tarafl ~ekeri.ifi §~l~~i s~bf;irle mi.inlJ.afic;l olup tas1 refc ider ta ki
gltiis1 ufl5:a mi.ivaz:I olur. Pes §i.iblieJ . r-lt-i-1/~~ "ba-•.~./'dan ~u pirinc-i "I:ia-c''ya
.,,__.
daijil olup tinbub-1 ''kaf-.:J''ufi cizcas1ndafr,t"'."" sufi gltas1iyt ve gltanufi ~a~b1ndan tasa
•
/
.
~
dulJ.iil ider. Ve pirinci.ifi ~U-'.Y!{bu za_~ b~-1 "ta-1'''$-n mi.inbaci§ olur, ol sebeb-
den ki bab-1 "mim-1" me84ddur., e~.. Uc e: .. ii i<;:in:&n ~acid olan i.inbiibdan ~u
J r--J
mtirtefic olup dlralJ.t §eklif)rie feveran id . e ~a9an~ tas tolar, cacbentifi taraf-1
' (
• ~ ./j ~ ~
mesdiid olup pirinci.ifi ~uy1 i.inbiib-1" a-l~an mi.inbaci§ olup i.itri.icceni.ifi agz1nufi
A - - '--;) • • •
9evresinden feveran ider. Ve titrticcentifi tistinde vagc olunan ~ur~a mtila~I olup
§ekl-i 9ad1rda btirkeye <lokiltir. Ve madam ki l)avg-1 ''ba-~''ya ~u carI ola, l)al bu
•
minval tizeredtir. Ve §ekl-i
• '
- •
•
I 559
I
..
•
•
•
•

-
mezbur ta~vir olunup l).arf-i meikure ile calayim na~b olund1:
[~ekil 413/126] • •
•
a, '
•
•
~-
•
•
•
/'
~
•
~~
~
r--.J
,.__)
., r\_
[~ekil 413/126]
•
Dordinci Nevcden Alt1nc1 ~ekl

•
Bir fevvaredtir ki ru~f-1 sacat mi~dar1 zamanda ~avlecan gibi feveran idtip
bacdehu ru~f-1 sacat ~adar dalJi ]J.ayme ~eklinde feveran ider ve yine .
•
•
• •
•
•
I 561
•
-
•
• -
•
•
I
• • •
t;>v
4I
• ... m
\~
(
I
~ ?ll
• /'I •
~
~~
•
c :}
•
'
•
•
'

-
ru~f-1 sacatde <latµ ~avlecan §eklinde olup yine lJayme~ §ekline mi.itebeddil olur. Ve
bu fevvareni.ifi al)vali i.i9 fa~lda mi.ibeyyendi.ir:
•
•
Fasl-1
•
Evvel
•
. .
Fevvareden ba<Id mekanda bir beyt-i lattf vaqc ideler. ~u evvela ol beyte cart
olup andan ~ofira fevvareye cart ola. Bacdehu beyti.ifi ·bir taraf1nda bir l)avq vaqc
ideler ki arqufi irti:tac1 arq-1 beytden on ~arl§ ola. Ve l)avqufi esfelinde bir deli.ik
deli.ip ol deli.ige bir li.ile ge9i.ireler ve sicati ol ~adar ola ki l)avqa da]Ji_l olan ~u
.
~adar ~u ol li.ileyi toldura. Ve ol i.inbiib1 arq-1 beyte indi.iri.ip ve arq-1 beyt i.istinde
•
on l}:ar1§ mil}:dar1 ufl$.a beriiber ~~dd'i\~ tJ~ '/-e iinbiibufi bu .taraf1ru muljkem sedd
ideler. Ve i.inbiibufi mesdiid olan- taraf1ru s dJ!fi yarunda biri i.istinden ve biri
/ , •
alt1ndan oyalar ve bir bab-1 matl)iin duw---un~as1ru · -1 esfele terktb ideler. Ve

,....___) / ' ' / .
bu babufi z;ekerini.ifi iki ta~1 ola 'ta- b-ir ~ar yla bal)J1 mezbiir1 esfelinden sedd
. r-1 ,_ ' ~
idi.ip ve bir taraf~yla ac}asrn~an se , d · 'e / -;_J
? :::J
Bacdehu nul)asdan bir ~iib al~ar l,!llj}, on iki~rl§ ola. Ve bu i.inbiibufi bir
Q ' " ~ ~ (
taraf1nda bir bab-1 matl)iin va<Jf ·d€ler kr sa00~¥1} vagc olunan bablar1 sedd i9i.in
ta~alar ve zenctri.ifi uc1ru l)alen vaqc olunan i.inbiibufi bab-1 matl)iirundan ge9i.iri.ip
yu~aru taraf1ndan cez;b. ideler. Ve bu i.inbiibufi bab-1 matl)iiruru sab1~an ma~niic
olan i.inbiibufi 1Jar~1 i.istine vaqc ideler ve mul)kem yap1§duralar. Ve bu ljinde

.
mezkiir i.inbiib hark-1 esfelinde masniic olan babda nazil ola.
- v • •
•
Ve bunlar1 ta~vtr idi.ip caJayim na~b ideli.im: I:Iavqufi calameti ''elif-1'' ve

l)avqdan nazil olan on ~ar1§ i.inbiibufi calameti ''ba-~'' ve yir i.istinde ufl.<a mi.ivazt
mebsiit olan o~ ~ar1§ .
- •
•
•
J-:>- 4 ; I 563
I
•
....
( - .,L.._T,J & 4 .,, " / ' ... '
. -.
A
.. ~ ........
JO.) .J '..l'J?_,j_,1~
. . ~ :>.t ~ • • · I ·~~
~
v_, ~.f v_,I
4
•
J~I_,.,.))~~,J U_, ~.).,,;r v lJ_, ~ )_,,.;~ t ;.;J_,];.-_,
- .. ....
.
•
I
•
•

-
tinbiibufi 're=>s-i mesdiid1nufi caJameti ''cim-~" ve bu .tinbiibufi re=>s-i mesdiid1 ya-

mnda cihet-i esfelde vakic olan harkufi caJameti
+ '-' •
''dal-~'' ve cihet-i acJas1nda vakic •
olan harkufi
v •
caJameti ''ha-o'' ve iki babufi ortas1nda vakic
•
olan zekertifi
-
caJameti
ve zekertifi caJameti ve zekertifi acJas1nda vadc olunan zencirtifi taraf-1 acJas1nufi
- - • +
caJameti ''za-j''dur bu ~ekl tizere:
[~ekil 415/127] •
• •
j
"'\
•
u•
..
•
,__J
-1 -~
.______J--1
__.-;j
,,,,-·
..!. \
""' "' -/
[~ekil 415/127] ~ V / "'~ (;
,
Pes ~ahirdtir ki ~a9an l).avga ~u ~oyulsa tinbiib-1 ''ba-~''ya ve andan tinbiib-1

''l).a-C'ya dagil olur ve bunlardan ~ofira tinbiib-1 ''za-j''da mtirtefic olur, amma
.
ba~1na 91~maz zira bu tinbiibufi tul1 on iki ~ar1~dur ve l).avgufi irtifiic1 bir ~ar1~ ve .
alt1ndaki tinbiibufi µil1 on ~ar1~dur. Pes bundan ~ofira zenciri yu~aru 9ekseler,
bab-1 ''dal-~'' meftiih olur ve bab-1 ''ha-o'' mesdiid olur. Ve bab-1
+
''dal-~''dan su •
a~up bir tinbiibla btirkeye dagil olup can-~arib mez;kiir olacak fevvareden ijayme
~eklinde feveran ider.
•
•
Bacdehu tinbiib-1 ''za-j''da vagc olunan babdan erfac bir deltik deltip bir tinbiib
ge9tireler ve bu tinbiibufi ba~1m bir m~dar a~aga
•
•
•
I 565
•
-
•
••
. ,,,,.
•
•
•
•
- '
-•
.,
ZJI .,
•
~- -~~ \ · 1 <-.)
• ( /
~-- -1->._Jy fJI
0
Lt
'--
• / '-._
'ii ~ ~ 1· •
~- •
•
,....___)
,...____) "/ ~ "" ~ -9-
I /(~v "'
•
"\
•
6J I
I "rv"';; "' N
.
C''J
•
Lf -
,.___J
;_____)
•
~ \ r-
-)
~
~ " /
(
-
-~~'--;)
r-.r Y
-17)" J-
.
'
• 0 -
.. •
•
•
•
•
•

-
egdtikderi ~ofira btirkeye togru medd ideler ve tinbub ]Jaymentin i9ine id]Jal idtip
ortas1ndan 91}.<aralar ta ki zencir nazil olup bab-1 ''dal-:>'' mesdud oldug1 zamanda
•
•
bu tinbubufi uc1ndan ~avlecan ~eklinde ~u feveran ide. Ve bu tinbubufi caJameti

''lja-C'dur.
Fa~l-1
SanI Mizan Gibi VaQ.c olunan Cache Keyfiyyet-i cAmeli
Beyan1ndadur ·
Arq-1 beytde mebsut olan tinbubufi tistinde tinbub-1 munta~1ba }.<arib yirde bir
}.<acide-i ~abite vaqc ideler ki irtifac1 ti9 }.<ar1~ ola. Bacdehu nuljasdan bir cache dtize-
ler ki tul1 iki }.<ar1~ ola. Ve i9ine ~liJ9i~~e1n- ry~a~dan bir kti~e }.<oyalar ki cacbentifi
..__.
.
•
bir miljver vaqc ideler, amma i9ine <lat@'' maya. Ve ft.acidentifi ac}as1nda iki beyt
~
dtiztip miljvertifi iki taraf1w-bl bey1{erd$ vagc i ler b~vechile ki cacbentifi vu}.<uc1
r-:;)_ ~J
f1 tinbub-1 muntas1bdan rnrric olan zen I ··n uc1na IH:Usamet ola ki cacbentifi bu
+ V I
"-~·
\
:J
\
.
taraf1na bir halka vadc idti~~enc:1rll'n
+ + •.I:"/- ~/ +
, c)filoyh~Ikaya
/ / .'7.
vasl ideler. Ve kar.an
:!;'
ki + +
ki tinbub-1 munta~1ba mtimass olur ve encir gefi~ek olur ve afia mutta~1l olan
z;eker beyt-i esfele nazil olur. Ve beyt-i esfeltifi bab1 mesdud olup J.<atca andan ~u
a}.<maz. Ve }.<a9an ki caebentifi bu taraf1 bir nesne ile tinbub-1 munta~1bufi ba~1ndan
refc olunsa, cache i9inde vaqc olunan ktire-i re~a~ taraf-1 a]Jere tekerlentip zencir
mtirtefic olur ve afia muttas1l olan zekeri cezb ider. Pes
+ - -
•
• '
-
•
•
•
I 567
•
•
• -
• •
•
•
I
•
•

-
bab-1 esfel meftul). olup bab-1 acla milnsedd olur. Ve bundan ~ofira cacbe iistine
bir ilnbiib-1
.
da}.<I}.< yap1~duralar. Cacbenilfi iki taraf1ndan birer miJ..<dar zayid ola ve
•
iki uc1m a~aga biikeler. Ve bu ilnbubufi ortas1na J..<amca ~ebih bir alet vaqc ideler
ve ortas1m deleler ta ki ilnbubufi i9ine nafz; ola. Ve J..<a9an ki J..<amca ~u da]Ji_l ola,
ilnbubufi taraf-1 mayilinden aJ..<a.
~iiret-i J..<acideyi ve cacbeyi ve iinbubla J..<amc1 tem~Il. idiip ve teshil i9iln calayim
vadc
•
ideliim: Kacidenilfi
•
calameti ''ta-.k''
•
ve cacbenilfi alt1nda vadc
•
olunan mihverilfi
•
calameti ''ya-t..S''
.. ve cacbenilfi da]Ji_linde vaqc olunan kiirenilfi calameti ''kaf-.:.\'' ve
ilnbubufi iki taraf1nufi calametleri ''mim-niin-0 r'' ve J..<amcufi calameti ''sin-<..r"''dilr
bu ~ekl ilzere: ·
1·
~
•
•
v
I -
(..$
••
[~ekil 418/128]
[Sekil 418/1281
Fa~l-1 Sali~ Ma~abb-1 Manufi Keyfiyyet-i cAmeli Beyan1ndadur

•
Sab1J..<an z;ikr olm1~dur ki bina.olunan beyt mecaz-1 madur. Pes vacibdiir ki ~u

1).av<;la va~1l olmazd1n evvel bir ilnbub-1 da}.<I}.<a da]Ji_l olup bir tasa mun~abb ola.
Ve ol tasufi
•
esfelinde bir ilnbub ve ilnbubufi uc1nda bir boncuk
•
ola. Ve ol bon-
cuJ..<dan ilnbubla cacbe iistinde vaqc olunan J..<amca ~u mun~abb ola. Ve ol boncugufi
deliigi ol J..<adar ola ki m~f-1 sacatde iki batman ~u 91}.<a ve ol mi}.<dardan zayid olan
~u tasufi bir taraf1ndan yabana a}.<a.
Bacdehu miraren •
•
•
I - ~
u::-- . _;).. I 569
. ' .. •
-~ ll~ t,.,
- LJ ~..J..ro ~
. - , ·~: J",,, _-..Ji.l <:. -'d: 1_;,
. ') .
•
- ·- fl'( • • •
•
I •
... ,.. • ,,I
~ •
•
.. .
~~" ·o v\:J~l ~ -.. ~ ~ - ~.:t ~ <.i>,

. ,,,. •
\ ~--- -1_Jy ' •
• / I
,(' \
( '-/ •
•
-
•
•
...
. •
,...__J
;__)
;__)
. ][H
w~
•
..) ;.~~ ~ \•!\' _,. i ~/

·\._,.~ :. .- ,.._"...""' ........-
..,) ) ~ \-.I . -. .. .. '-""" .
"" ./ " f ~ ,f'r .
• . • . . • • ,J~~f
r1 • •' •
l> 1· . .- • • .
• I
- . . .
"~"'
. .-
.i l>.Y. ry'
. Urr~~\~t.; 0 ,->~J~t~,.;..,.~
...
- •
•
•
'

-
mtiriir iden vasf

•
tizere nuhasdan
•
iki keffe dtizeler. Her keffentin vtiscati ol kadar
•
ola ki iki batman ~uyla tolup dokile. Ve bu keffeleri tinbiib-1 J..<amcufi iki ba§la-
•
r1 alt1na vadc ideler bir vechile ki keffelertifi· mu=>ahharlar1 cihet-i tinbiiba vakic
• \.IV +
ola. Ve kefe[den] pes tinbiiba ~u daIJil olsa elbette keffentifi birisine dalJil olur.
Ve -J..<a9an ki iki batman tamam olur,
-
ba§tndan tarafa meyl ider ve mu=>ab1Jar1
ile tinbiibufi ~u doken taraf1ru refc ider ve cache i9inde vaqc olunan ktire-i re~a~
•
cacbentifi taraf-1 aijerine tekerlentir, pes ~u keffe-i u]Jraya mun~abb olmaga ba§lar
ve keffe-i iilanufi ~uy1 tamam dokiltip yine evvelki l)aline cavdet ider. Ve J..<a9an
ki keffe-i u]Jra da]Ji tolar, ba§dan tarafa meyl idtip dokiltir, ol keffeye ~u doken
tinbiib1 ve mu=>ab1Jar1.y la J..<aldurur ve ktire-i re~a~ yine evvelki maJ..<ailllna cavdet
/ I ('....J
,.__
Bacde z;alik vasat-1 btirkeden ~acid pfan fevvarenti~ ba§1na pirin9den berniyye
/
.
•
~
§eklinde bir nesne vaqc id~r ki baefi ta ola(V fevv~ryntifi ortas1ndan bariz olan
'./ 'v -./ ~
_/" ,.__J
s1ndan vaJ..<ic olup 9evresi'.Jl(le azacu~ yi ali J..<alup iktiintifi ortas1nda bir miJ..<dar
.. kl
f urce . a a. ~~·-
Q ~
/ · -, j :.0
r ,/ / ~(;
BaCdehu pirins:den bir l):ur~duz~Je[J ·]_W--,.hJ.i'ibr ola ve ortas1ru bir mil):dar
9uJ..<ur ideler ve oyalar. Ve re=>s-i bernifyeden bariz tinbiibufi uc1na gticle ge9ti-
reler ta ki beriyyentifi etraf1na toJ..<1nmaga J..<arib ola ve l)ali tizere yapt§duralar.
Pes J..<a9an ki ~u tinbiib~1 evvele carI ola, berniyyeden feveran ider ve beriyyentifi
agz1ndan tinbiibufi 9evresinden J..<uvvet ile fever an idtip J..<ur~ufi i9ine toJ..<1nur ve
~u mtinbas1t olur ve J..<ur~ufi etraf1ndan ijayme §eklinde btirkeye dokiliir l)atta
fevvarentifi 9evresinde miimlar yaJ..<salar sogtinmez. Ve J..<a9an ki
•
•
- •
•
• I 571
• •
....
•
-
.....,. ·o..J.r:- ' ·., _, !?~ ~ ;, r ,t;; · ;
I lfll# I
•
•
•
•
•

-
bu tinbubufi bab1 mtinsedd olup ve bu tinbuba dalJil olan tinbubuii bab1 meftiil).
olsa bir mevc;Iicden ~avlecan ~eklinde feveran ider.
.
• •
•
Ve ~ekl-i mezburufi ~ureti budur ki beyttifi calameti ''lam-elif-JI'' ve l).avc;Iuii

calameti ''elif-1''dtir bu ~ekl ilzere:
•
->
..)
.~ .... •
•
<.)
-- •
• .I
• •
[~ekil 420/129]
[~ekil 420/129]
•
•
Pes ~ahirdtir ki 1$".as;an l).avc;I-1 ''elif-l''e ~u dalJil olsa l).avc;Idan tinbub-1 ''ba-~''ya
car! olur ve bab-1 ''dal-~'' meftul). olmag1n ~u andan 911$".up tinbub-1 ''l).a-C'[ya] car!
olur ve berniyyenilfi is;inden milrtefic olur ve lJayme ~eklinde feveran ider. Ve
•
havddan mtirtefic olan su
+ • •
•
• •
•
•
I 573
•
...
•
• •
•
•
4>.J.)~\ ~.J.1 ~jk. ~ :,~ 1'Jv~
•
•
•
•
•

-
i.inbiib-1 ''za-j''ya carI olup ''~ad- ~''da mun~abb olur ve i.inbiib~1 cizcadan lJuriic
idi.ip }.<amc-1 ''sin-(,,)""''e va~1l olur. Ve i.inbiib-1 }.<amcufi taraf-1 ''mim-r''den keffe-i
•
''cayn-t:'a da1Jil olur. Ve bu keffe m~f-1 sacatde tolup dokili.ir ve mu=>ab1J.ar1yla

i.inbiib-1 ''mim-r''i refc idi.ip ki.ire-i cache taraf-1 alJere l)areket ider ve i.inbiib-1
''niin-0'' keffe-i ''}.<af-J''ufi i.istine nazil olur. Pes afia inutta~1l olan zencir gefi~ek
- -
olup zencire mutta~1l olan zeker nazil olur ve bab-1 ''dal-~'' mesdiid olur. Ve ~u
l)av<;I-1 ''ya-l>''nufi
.. ar<;11nda bir bab-1 matl)un va<;lc ideler ve ol babufi zekerine bir
-
zencir ta}.<alar. Ve l)av<;lufi i.istine ta~ . ~eklinde bir gl!a va<;lc ideler ki m~f-1 dayire
~eklinde ola ve kenarlar1m l)av<;lufi kenar1na yap1~duralar. Ve tasufi 46
zaviyesinde
bir 9u}.<ur idi.ip bir deli.ik deleler ·ve zenciri ol deli.ikden ta~ra 91}.<aralar ve ta~la
l)av<;lufi kenar1 aras1ndan bir ince li.ile ge9i.iri.ip uc1na miraren mezkiir olan va~f
i.izere hukk-1 zemr vadc ideler. Ve bir mi.icevvef ve hafif
+ • • • \,,I
• '
- •
46 Metinde ''tavusufi"
• •
•
I 575
v.) - ... (....; '~-'

•
. ~ . . . .. .
, ~.?. - . •
'-' • ..,/ ""• c ,,.

•
.
IL.I:
... ;
~ ~
eJ. _,vl_,_,)_,fJ;L• .>·Af~t ~;t.-)_,Jf , h~U~(

~ . . .. .
M-
- . -.
•
. ~ . /. -/,,,- _) ~ v\, . •
- •
~ ~ ~~ .-1'
• • I
-
I
•
•

-
kiire diizeler ki m~f1 tas1 toldurmaga J}arib ola ve tasufi i9ine J}oyalar.
Ba~dehu l).avg-1 ''kaf-.:J''da dalJ-t bir bab-1 ma!l).iin vagc idiip l).avg-1 evvel gibi
•
•
camel ideler. Ve iki 1).avgufi ortas1na bir direk dikiip iistinde iki beyt diizeler. Ve
bir iinbiib diiziip ortas1ndan bir mil).ver iistine yap1~durup mil).veriifi iki taraf1m
.
diregiifi iistindeki beytlerde vagc ideler. Ve l).avglarufi gl!as1ndan miirtefic olan

zencirleri iinbiibufi iki taraflar1na baglayalar. Pes elbe~te bu iinbiibufi bir taraf1 bir
l).avgufi iistine mayil olup ol l).avgufi bab1 mesdiid olup l).avg-1 a]J.eriifi bab1 meftiil).
•
olur.
•
Ve tavgil). i9iin ~ekl-i mezbiir1 ta~vir idiip calayim vagc ideliim: Bavglarufi
•
calameti ''ya-kaf-.:J-,~..c''dur ve havd-l,;~'y~

. ,-, ,\• l-~~'da
. ........._. .. vakic
./
(
olan bab-1 mathiinufi
. . calameti
/'>
ve kiireniifi calameti ''vav-J''dur ve l).a¥4- ''kaf-.:J''d~a]}ic olan bab-1 ma!l).iinufi
zemriifi ''niin-0'' .ve kiirerilifiJ cala · ti "~I -.,_,,

, ,~'~r
7 -- ve i 17i. avdufi ma-beyninde vadc
~. . .
r--' r--_)
olunan diregtiii "cayn-t' ~stindeki m · . ertiii "cay~' ve tinbiibuii iki taraf1nuii
[~ekil 425/130]
• •
•
•
•
•
I 577
•
f -·
•
•
•
I
•
•

-
• •
• '-'
•
•
~- \,)
, '
If
........... \.S
..
( '
~~
.r--., )_
,___)
~
[~ekil 425/130]
taraf-1 ''dal-~''dan tasa va~1l olsa ve §a~b-1 ''l)a-C'ya da)Jil olup mtitelJanni~ olsa
ve bab-1 ''ta-.1'' mugla~. 47 olsa l)av<J-1 ''ya-l>''da
. mtictemic olan havay1 tas tistinde
va9c olunan tinbiib-1 zemre tard ider· ve ~aday-1 bii~a ~ebih ~ada l)a~1l olur ta ki
.
l)av<J-1 ''ya-l>''
.. mtimtelI olup ~u tasufi i9ine 91~ar ve ktireyi refc ider. Ktire dalJi
. .
tinbiibdan taraf-1 ''dal-~''1 refc idtip taraf-1 ''ta-J''y1 1Jaf9 ider. Ve bab-1 ''lam-J''
mtinsedd olur ve ~u tas-1 alJere carI olup §a~b-1 ''mim-r''e.da)Jil olur. Ve l)av<J-1
''kaf-.!J''da mtictemic ola[n] havay1 yine .tinbiib-1 ~afire tard ider ve yine ~ada l)a~1l
• '
olur ta ki l)av<J-1 ''kaf-!3'' tolar ve ~u tasufi i9inde mtirtefic olur ve ktireyi defc ider.
Ve ktire dalJi tinbiibdan taraf-1 ''fa-J''y1 refc idtip taraf-1 ''dal-~''11Jaf9 ider. Ve ol
zamanda l)av<J-1 ''ya-l>''
.. lJalI
•
47 Bu kelime metinde ''miilhen'' ~eklinde goriiniiyor. •
•
•
I 579
•
• . ,
'+'
1~ -v-
~
~ I,)
(')
~
o--"
~ <:;
R
•
ye '"- J
1·
• ~
.
~J
,..._/
~I
•
. '
• •
•
•
•

-
olup bab-1 ''ta-.k'' miinsedd olur ve yine ~u IJavq-1 ''ya-l>''ya

.. mun~abb olmaga ba§-
lar. Ve madam ki sa}.<iyyeden J..<amca ~u carI olur, IJal bu minval iizerediir. Ve bun-
•
dan ~ofira iinbiib-1 ''dal-ta-J-,)''ya bir cache ile bir kiire il~al.< itseler datµ ensebdiir.
Dordinci Nevcden Sekizinci ~ekl

-
Alat-1 zemrden bir aletdiir ki iki keffeler ile camel ol1nur. Birbiri yamnda iki
•
havd diizeler ve havdufi kenar1na bir mikleb vadc ideler ki bir taraf1 ard-1 havda
• • • • + • • + + •
miimass olmaga J..<arib olup bir taraf1 ~ahir-i IJavqdan nazil olup arq-1 IJavqdan
miinlJatt ol'1:. Ve bu IJavqufi iistine bir glta-i miisattal! yap1§duralar. Ve ol gltada
iki ~aJ..<b ideler ve bir .~aJ..<b1na biilbiile-i J..<amc yacru huni §eklinde bir alet ge9iireler
'.. 1·
datµ bu iisliib iizere idelerr!.__J /' ./ , / ~
,_____) './ ~ ./ ::J
Bacelehu vech-i machuaJI ilzert(,
r--
.i'ki i:Jt,
._/"
dil eler kilzaman-1 mactumda tolup
,.__J
.
dokile ve IJal-i evveli iize¢ culiis ide. v ol effelerilJitvqlar iistinde vaqc olunan
. r ,/ / ~(;
Bacelehu bir uzun l)avq dlli ele_.r~~ - ·~i13ruf1Mlna ar<;hna beraber iki ilnbilb
ge9iireler. Ve bu IJavqufi ortas1na alt1naan bir milJver yap1§duralar ta ki IJavq-1
mezbiir ol mihveriifi
•
iistinde iinbiiblardan tarafa
•
hareket
•
ide. Ve iki havdufi
• •
orta-
s1nda bir J..<acide na~b idiip miQveriifi _u9lar1m ol J..<acideniifi iistinde iki beyte idlJ.al •
ideler. Ve J..<a9an ki IJavqufi bir taraf1 meyl ider, elbette bir keffeniifi muJab1Jar1na
ittika ider. Ve bundan sofira
•
• •
• '
-
•
•
Mtl',.ii__,___, ~I · ~. ., l, ~_, I
,,,. ..
•
. . . . . . . fo . ,
•- • •
•
• •
I
•
•

-
bir sa~iyye vaqc ideler ki ol l).av<;Ia ~u doke. •
Ve· alet-i mezbureniifi

. ~ureti budur ki sa~iyyeniifi calameti ''ya-~''
.. ve
•
sa~iyyenun a111ndaki l).av<;Iun ca1ameti ''l).a-C' ve bu l).av<;Iun iki taraf1naa va~ic
olan iinbublarufi caJameti ''za-lam-J-j'' ve mu~addema vaqc olunan l).av<;Ilarufi

.
caJametleri ''elif-lam-elif-Jl-1'' ve l).av<;I-1 ''elif-l''iifi gltas1nda vaqc olunan ~a~bufi
caJameti ''l).a-C' ve bu ~a~bda vaqc olunan ~amcufi caJ~meti ''dal-~'' ve bu l).av<;lufi

iistinde vad• olunan iinbub-1 zemriifi caJameti ''ha-o'' ve bu havdufi
• •
taraf1nda
•
vadc
•
olunan miklebiifi
. calameti ''ba-~''
.. ve havd-1
. . ''lam-elif-Jl''iifi miklebiniifi
. ''kaf-J''
.
ve ~a~b-1 ~amcufi ''~ad-~'' ve nefs-i ~amcufi ''fa-J'' ve iinbub-1 zemriifi caJameti
II
''cayn-t_'dur. •
• •
[Sekil 428/1311
•
ii
,.....__J
,.___)
J
•
I -
I .s.. ,___J
~ ;_)
~ ,__)
~
...!.. '
• •
t •
~
•
,..
I
•
•
..
~ .
-...>
' .
[~ekil 428/131] •
• •
•
•
I 583
•
...
•
•
•
•
. ~ . ,
~~ ' . ·-!-;- <>' ti--~ , ·~L,.0.,_;

. .
•
-- '
. ... .
~ • ·• s ,)>~., JJ ~ ... , ·~o\;J,,J~_,
• •
-
• / ~ I N
'--
\
• r-........j /' V' •

,....__) v v v
-
•
v
C7
I
. --
•
•
•
•
'

-
Pes ~ahir ve celidilr ki ~a9an ~u sa~iyye-i ''ya-~''dan car! olup-l)avg-1 ''l)a-c_"ya

mun~abb ola, ilnbiib-1 ''za-j''dan keffe-i ''vav-J''a va~1l olur. Ve keffe-i mezbiire
•
zaman-1 maclumda tolup ba~1ndan tarafa meyl idtip i9indeki ~uy1 ~amc-1 ''dal-
~''a doker. Pes ~amcufi btilbtilesinde mtite]J.anni~ olup l)avg-1 ''elif-l''de cemc
olu~ ve i9indeki havay1 ilnbiib-1 ''9a-c"dan l)u~~-1 zemre tard idtip ~ada l)a~1l
olur. Ve keffe-i mezbiire meyl itdtigi zamanda mu=>ab1Jar1 ile tinbiib-1 ''za-j''y1
•
refc idtip l)avg-1 ''l)a-c_''y1 meyl itdtirilr ve l)avgufi i9ine dalJil olan ~uy1 ilnbiib-1
''lam-J''dan keffe-i ''sin-(..)""'''e ~abb ider. Ve ol zamanda ~u m~leb-i ''ba-~''nufi
l)aniyyesine. mtirtefic olur ve taraf-1 ]J.aricden 91~up ctimlesi yabana a~ar ve l)avg
]J.alI olur ve keffesi t<?ldug1 zamanda meyl idtip i9inde olan ~uy1 ~amc-1 ''fa-w''ya
mu=>ahhar1yla
.., ..,
ilnbiib-1 ''lam-J''1
,____j
refc
r i<ll· ,rh~vd-1
. ''~·
. . t.'' keffe-i ''vav-J '' tistine
olan SU
. mikleb-i
. ''kaf-J''rl
. ~n rlku"
~ :;'.
pNlav
. a . olur. \!:eJ
,._)
madam ki sakiyye-i
. ''ya-
-?"dan ]Jav<t-1 "l:iii-c_''ya cat?Iur, l:iJl bu .. i~viil tiz~tir.
/ r .. / / ~(;
Zemr-i dayim aletidtir ki mizanla camel olunur. Bir uzun l)avg dtizeler ve bir
muca~~ar ~al)lfe ile enine boleler ta ki iki l)avg olup l)avg-1 ac}a §illti~-i l)avg-1
.
kebir olup ve l)avg-1 esfel §illil§an va~ic ola. Ve yine bu va~f ilzere bir l)avg <latµ
dilzilp iki l)avg ideler ve iki btiyilk l)avglar1 birbiri yamnda vagc ideler. Ve l)avg-1
• •
evveltifi klsm-1
•
esfeline bir
• '
- •
•
•
• ' I
0 • •
•~ - .
•
~~ F '
- . -
,
u .. - . . . '
•l • •
. ,I .-.
-
_J-: \ -
. (J . , ;.--- ....)
. -
., ,,
~~ ,,,, "f' \_ r • • •
. -
t;tl , "--' .. •
/ .
' ,.__) , ~ ~
. ~ ,__) •
. . . /
L /
• /
., , ,
r
. .
•
. -
•
. ,. - .. _, .
. ..
) o I· • · · · • · .. •
.J'.
-
.,,,
. . ~
.. \ c ;~.?'9J)~l~-1 ~ - ..
-
I-4 \4;~
• • _.
•
I
•
•

-
mikleb vadc ideler. Ve havdlarufi hirer taraf1ndan hirer tinbub-1 safir ihrac ideler.
• • + • • • '-'
Ve havd-1 sanintifi klsm-1 esfeline daln

+ + - v
bir mikleb
• •
vadc
•
ideler.
•
•
Bacdehu camud-1 mizan §eklinde bir tinbub-1 mticevvef dtizeler ve iki tarafla-
r1ru a§aga btiktip ag1zlar1ru f etl). ideler. Ve tinbub-1 mezburufi
.
iki taraflar1nufi tis-
tinde hirer mi~dar fagla vagc idtip u~lar1na hirer Q.al~a ta~up her Q.al~aya ti9 zencir
ta~alar. Ve zencirlere keffe-i mizan §eklinde iki ke~fe ta~alar ve her keffentifi
esfelintifi bir taraf1nda bir §aiiyye vagc idtip uc1ru a§aga btikeler. Ve camud-1
mezburufi vasat1nufi canib-i stiflas1nda bir mihver vadc ideler. Ve iki havdufi or-
• • • + +
tas1na bir ~acide na~b idtip mil).vertifi iki taraflar1ru ol ~acidentifi tistinde iki beyt
i9ine idtJ.al ideler. Ve -camud-1 mezburufi vasat1nufi cihet-i cu}yas1nda bir ~amc vagc
_J~ -1 I<
~--- --1_J [/
- · \ J
ideler. (
/ y fJ
'--
~
•
Bacdehu bir ince ltile alup tinbub-Na dun bir t~f1nufi cihet-i stiflas1na ya-
tinbub dalJi alup camud-1,...niezburufi t.ar

- J v f.1 atl?,tintifi Ci
T~ · J
et-i stiflas1na yapl§durup
r---' ,..___
keffe-i u1Jranufi tistine mcifd\ideler bu § 1 tizere ki: r,__)\

"-r-· ~ .
~ /" ' ""' J
[~ekil 431/132]
• •
• '
'
•
•
•
J
c.1>- ~; I 587
• •
•
-.
I '
,.,I ) ~
(..... 'J,:)
•
~)".>'!~ ... J
. -
•
•
•
•

-
• •
-' q
,,,_•......•..
.,.
_.,..;··~
...
.. - ....
,
•••!,....;
:,. .
.. .
.....
,--:
.. ·- 1
........
..
. ·· '·.
..
.
., ..
..-.._}
..., .
·.• ~·..
!J ·-
-.....·--..
~
u•
-..-.....-..:
-~·
...
-........... -."-":"
-
..... .
~-
... .. . ..... • • • 'f • ..
•. t· !;; '•"" ·-
.. .' .
... '
·-· - ••
(to -~~.,,,
.i.~' '
( . ... '--'
·.: ..
.,•·
. '·
·. ....
·'
of ...
.,_ .... .:,.."' -
•
...'" .' ....
• •..
•" .. ..
-r:i •. "·
'·
.
.......
....
( -
'
•.
.-.. .-
-. •
... ·-
··-·..
'·
•.,
.. . ..'..
.
..
- .:- ..•• . I :. ~
..
,, . . ' ----.. ..
-~
' /
,.
·:~;
..
,.....;
·'
[~ekil 431/132]
I:Iavg-1 evvelde va~ic olan ~lstn-1 acJanufi caJameti ''cayn-t_.' ve ~lstn-1 esfeltifi
caJameti ''sin-~'' Ve l)~VQ-1 ~anintifi ~lSill-1 acJas1nufi caJameti ''niin-0'' Ve ~lSill-1
,
esfeltifi ''mim-r'' ve l.iavg-1 evveltifi ~tsm-1 esfeltifi taraf1nda vagc olunan mi~lebtifi
.
''lam-J'' ve havd-1
. . -sanintifi klsm-1
. esfelintifi taraf1nda
. vakic
. olan miklebtifi
. ''kaf-.:.\''
•
ve tinbub-1 mizanufi ''ya-~'' ve iki taraflar1nufi ''ta-l)a-c-1''' ve taraf-1 ''ta-1'''da

vadc
•
olunan fadlanufi
•
''dal-~'' ve ol tarafda
•
vakic
•
olan keffentifi ''ha-o'' ve taraf-1
•
c . •
.
''ha- ''da vadc olunan fadlanufi ''ha- '' ve ol tarafda vakic olan keffentifi ''za- J·''
+ + (. . • •
•
ve camudufi tistinde vadc

. olunan kan1cufi
. ''ba-'-'''
.. ve taraf-1
. ''ta-1'''dan
. mtimtedd
olan tinbub-1 da~I~tifi ''elif-1'' ve taraf-1 ''l)a-C'dan mtimtedd olan tinbub-1 da~I~tifi
caJameti '':fii-J''dur.
-
Pes ~ahirdtir ki ~a~an sa~iyyeden ~amca ~u mun~abb olsa
•
•
- I 589
•
' •
~
\
•
r
iq
en
'J
ij
'
• IY
• ·1
/tii f b) •
... •
C7
Y-
9-9
•
)
w
J_ ..
c ) I
•
•
\
~-
.
:::J '/''>v ' v S)
I
~ /( J::v "
'
I ~
' ,.___•
•
.. ~ r--.,)
~ ,___)
. '
~. ( (
-
v r; ~ (!:~ ..._.... -. . . . -; ~ ... ·l~-'°"~6-'
J • ·\J-J_p~ ~. J - f 'j
... •
• •
w ' •
•
•
•

-
iinbubdan taraf-I ''ta-..b'' l)avg-I ''cayn-t'a mayil olmagin ~u ol farafa a~ar ve bu

l)avgufi ~Ism-I aclasinufi iistine mun~abb olup esfelinde va~ic olan deliikden ~Ism-I
• •
esfele da]Jil olur ve i9indeki havayI iinbub-I ~afire tard ider. Ve bu zamanda ~unufi
bir mi~darI iinbub-I ''fa-J''dan keffe-i ''ha-o''ya va~Il olur. Ve l)avg-I ''sin-U"'"'''
tolaca~ zamanda bu keffe datµ ~ular pes bi'g-gariire nazil olur ve esfelinde vagc
- -
olunan ~a~iyye l)avgufi kenarina ge9iip keffeniifi bir tarafI meyl ider ve i9inde
•
miictemic olan ~unufi ciimlesi l)avg-I ''niin-0''a dokiliir ve l)ali iizere miinlJ.at! olup
~alur ve turmayup ~u taraf-I ''l)a-C'dan l)avg-I ''niin-<J''a a~ar. Ve ~Ism-I evveliifi
~a~binda m~nca~Ir olup ~Ism-I ~aniye du]J.ul ider ve i9inde miictemic olan havayI
iinbub-I ~afire tard i~er. Ve bu zamanda datµ camudufi i9ine da]Jil olan ~udan
bir mikdar
• • iinbub-I ''elif-l''dfn· I(e+'f~i
su \ "'. '+'- - r/ 'rz~_J
J---
l v
-e·''ya akar.
-~
. Ve ol keffe dahI
r
v
havd-I
• •
"mim-r" tolacal$: zamanda tolar. Ve bu~!'lmana~ek l).av<;l-1 "s1n-<..Y'"de cemc olan •
~u rnil$:leb-i "lam-J"dan t~} ~il$:u~aV'.;1 ~ezbilr~ig olur. Pes keffe-i "za- j"
4
meyl ider ve irindeki

:;'
su~mle
. ~ havd-I
. . 'ay~''a "- doKtl'-lir.
,....__)
Ve havd-I
. . ''mim-~''de
\
miictemic olan ~unufi ciim~'i_mi~leh-i '' , f- s\''dan ]Jabc olup l)avg-I mezbiir tarig
~ /' ' ' J",
olur. Ve madam ki sfil5:iyyed~ ~' h,al ht(ll(rip.val iizere carI olur.
Dordinci Nevcden Omnc1 ~ekl -
Zemr-i dayim aletidiir

.
ki iki cavvame ile camel olunur. Bir biiyiik l)avg diizeler
ve iistini bir ~aljife ile orteler ve kenarlarin mul)kem yapI~duralar. Ve ~aljifeniifi
iistine bir kii9iik l)avg vagc ideler ve kii9iik l)avgufi bir kii~esini deleler. Ve biiyiik
•
havdufi
• •
•
•
- •
48 Metinde ''bad-1''
• •
•
•
~~; I 591
I •
- .. -
'lS.J~ . _,);.;., l,.L l ~~J
• • - - - ~
;)eJ.t lt:?'J}~
-
•
•
'

-
bir canib!ni deltip bir tinbub ge9tireler ve tinbubuii uc1na l)u}.<}.<-1.zemr vaq ideler.
Ve btiytik l)avquii bir canibine mi}.<leb idlJal ideler ki bir taraf1 l)avqdan ]Jaric
•
olup arQ.-11.iavqdan nazil ola [ve bir] taraf[1] da1Jil-i arq-1 l)avqa to}.<1nmaga }.<ar:tb
ola. Ve kti9tik l)avq i9ine ve cavvamentiii tistine bir §a~iyye vaqc ideler ve l)avquii
tistine ar}.<ur1 bir nesne vaqc idtip ortas1ru deleler. Ve ·§a~iyyentiii uc1ru ol deltige
- -
ge9tireler ta ki cavvame-i mezbure mekarundan zayil olmayup anca}.< esfele ve

•
acJaya l)areket ide.
Ve bu l)avq gibi bi-caynihi bir l)avq da]Ji dtiztip sayir alat1 da]Ji bi-cayniha
emkinesinde vaqc ideler. Ve iki l)avQ.1 birbirine }.<arib vaqc idtip ikisintiii ortas1na
bir direk dikeler ve ·diregtiii ba§1nda iki beyt vaqc idtip bir mil)vertiii iki uc1ru
I
...__.
•
u9lar1ru a§aga btikeler. Ve tinbubuii ilstln . bir }.<amc vaqc ideler ve tinbubuii iki
/
.
~
1
taraflar1nufi tistine diniir !@I iki (~~aq._c ~ii ortalBru bir mil5:diir tai5:~Ir ideler
v.. r--J
•
kamca
•
su
•
doker bir tinbu · ln
v
vadc idel .
+
:::J
...!. '· r\1-J ·
~· 0
r , , .. r . . .
olundu. Evvela va<;lc olunan ~-!,}~I ~~~ijln~ "elif-1" ve l;tav<;l tistinde va<;lc
olunan l)avq-1 ~agirtiii zaviyesinde val{lc olan ~a}.<buii caJameti ''lam-elif-JI'' ve
canib-i l)avq-1 keb:trde va}.<ic olan tinbub-1 zen1rtiii ''l)a-C' ve bir taraf1nda va}.<ic
olan mi}.<lebtiii ''~ad-~,, ve l)avq-1 ~agir tistinde vaqc olunan cavvamentiii ''ha-o'' •
ve cavvame tistinde vaqc olunan §a~iyyentiii ''cayn-t' ve ~aniyen vaqc olunan

havd-1
+ +
• •
• '
- •
•
~~; I 593
·~ .
•
/
- . ..
•
- .
,!/"';· • • , • • ,. f .. ;. • -
• •
•
I
•
•
kebirtifi calameti ''ba-~'' ve bu l)avc;lufi iistinde vagc olunari l)avc;l-1 ~agirtifi

zaviyesinde va~ic olan ~a~bufi calameti ''~af-J'' ve bu l)avgufi bu canibinde va~ic
•
. -
olan iinbiib-1 zemrtifi ''dal-~'' ve bu canibde vakic olan miklebiifi ''fii-J'' ve havd-1
• • + •
~agir i9inde vagc olunan cavvameniifi ''vav-J'' ve cavvame tistinde vagc olunan
~a~~yyeniifi ''sin-~'' ve iki l)avc;l ort~s1nda va~ic olan diregiifi ''mim-r'' ve diregiifi
tistinde vagc olunan iinbiibufi ''za- j'' ve bu iinbiibufi iki taraflar1nufi ''l)a-ta-.b-c''
'
ve iki taraflar1nda
•
vadc
•
olunan fadlalarufi
•
''kaf-lam-J-.!J'' ve ortas1nda vadc
•
olunan
~amcufi ca}ameti ''niin-0''dur Ve bu ~amca SU doker tinbiibufi ca}ameti ''ya- 0.. ''dur
bu ~ekl iizere: •
•
--
•
' .........
··Y..
_ . ..·:·.··~~~
-.
~··
•
.
"-'
•
•
[~ekil 434/133]
[~ekil 434/133] •
•
•
I 595
~ui;.~ft>lb
. . . - ~6.~
. ·~/J
. O~- ~ ~ - _ ;t:11.:1 e~
1 •
.• - . •
~..
..;J
-
-y--;
I
I·( . ..) •
•- ,-
/ I •
'--
.. •
-
I
4
•x
2
I ~) k
.r •
~
~
----·-
. ..
•
•
0 .
9
..
•
•
'

-
Pes ~ahir ve celidtir ki ~a9an sa~iyyeden ~amca ~u da1Jil olsa ve tinbiibdan

taraf-1."l).a-c_" mayil oldug1 sebebden ol tarafa a~sa ~a~b-1 ''lam-elif-Jl''de mtinca~1r
•
olup l).avg-1 ''elif-l''e da1Jil olur ve i9indeki havay1 tinbiib-1 ''l).a-c_"[ya] tard ider.
Ve l).avg-1 mezbiir tolup m~leb-i ''~ad-~''uii l).aniyyesine mtirtefic olur. Ve ~a~b-1
''lam-elif-JI''
.
taraf-1 m~lebden tar olmag1n
.
cavvamenuii l).avg1nda ~u mtirtefic olup
cavvame §a~iyyesiyle taraf-1 ''l).a-C'nuii faglas1m refc ider. Pes tinbiib-1 ''lam-J''
•
imale ider ve taraf-1 ''ta-.k''dan l).avg-1 ''za-j''ya ~u doker. Ve ~u ~a~b-1 ''~af-J''da
mtinca~1r olup l).avg-1 ''ba-y''ya da1Jil olur ve i9indeki havay1 tinbiib-1 ''dal-~''a
tard ider ta .k i l).avg-1 ''ba-y'' tolup ~u mi~leb-i ''ta-J''nuii l).aniyyesine mtirtefic

olur ve cavvame-i ''v.av-__,''1 refc idtip §a~iyyesiyle taraf-1 ''ta-.k''nuii faglas1m refc
1·
minval tizeredtir. ,.....__) /' ./ ' /
~
.
,.___) ./ >v ./ ~
olan ~at-1 zemrde hukk-1
• • •
zemr
L r---J
ma~am1na dart ·nay vag::idtip deltikl · tistine pa~~lar vagc ideler ve par-
ma~larufi uc1nda fac;llalar ~~ c id~, Ia~laya bi ja iki §~iyye vac;tc idtip ol
. . ~ · _,,r; · - ~r-, ~ . ..,

ideler ta ki garayib-i a~vat ve <acaylbi:f , llfekiit ~uhilr ide. Ve her Q.u~~-1 zemriifi
tistinde bir e§kal-i sab1~ada mtiriir iden va~f tizere e§]J.a~-1 zamire ve bevva~lar
vagc itmek ~abildtir ki -sacat-be-sacat nevbet µitup gah birisi ve gah birisi 9ala ve
•
9alarken garayib-i l).arekat i~har eyleye.
Ve nevc-i rabic bu makamda

•
tamam
•
•
- •
•
•
J-:> ~; I 597
,,, •
J-: - {'J
-
J;r . .) .,, #
(_.. ~ --· \ \' ( ' i • • -

'
""' ,.___) r-./' I

~ -(/{- I / v ( ~
-~
,.--.) / ,__) -
/°'_) .,. "'

,. · s;. ' • • •
T,,... - - r r:. 1'-;J

I
'
--"~ u
/ ·
• I - I u
.).......,..
(,J ,,_ t • .,, ·; •~ • '

•
-
. -.. - - .._
~
.
..., . . - ·- ~ ·- .
~·
. - ~
.~
•
•
-
•
•
•
598 I BE~iNCi NEVc - Tercume-i Hiyel

-
• •
olup nevc-i ]J.amise ~tiruc olund1:
Kitab-1 Mezbiirdan Be§inci Neve ~ol Alatdur ki Anlarufila <;o~

~ulardan ve 'AnllJ.c Olmayan J>.uyulardan Emakin-i M~a~1dine ~u Refc
Olunur. Ve Bu Nevcden Be§ ~ekl Mezkfirdur.
~ekl-i Evvel Bir Aletdiir ki Dabbe ile Devran idiip ve ~ar ~udan ya
•
Derifi Olmayan J>.uyudan ~u J>.aldurur.

Ve bu ~ekltifi keyfiyyet-i cameli bu tar~ tizeredtir ki refc murad olunan ~unufi
iki taraf1na iki divar yaparlar ya iki muljkem direkler dikerler. Ve divarlarufi orta-
s1na arkur1
. bir mihver
. gertirtip
,,. ol mihverilfi
. I tistine bir dulab vadc
. ideler bu tarikle
. .
• • / • I N
..__.
.
. .
vagc ideler ki her car1Q.anufi a]J.erden ~u(c}1 ir sere ol'7. Ve aga9dan bir kep9e dti-
•
/
.
~
zeler ki i9ine otuz ritl-1 B,@dadI l}~ar~ u "~a. Ve ol:!Sep9entifi uzun I.<uyrug1 ola
/ r---J
kep9entifi I.<uyrug1m oyupjluI.< ideler v c1na mil)vidyap1~duralar ta ki mil)ver
dahi mtirtefic olsa keprentifi ,· · ·ek:{ su fub1ndek i ,m"fzabdan bir sakiyyeye aka.
v ~ "- r
~J ~,r ~l 'll '-;) ;,r-- . .
Bacdehu bir mil)ver da]J.i dtiztip mil)ver-i evveltifi tistinde sab1I.<an vagc olunan
divarlarda vadc
•
ideler. Ve bu mihvertifi
•
tistine dendadelti bir rubc-1 dulab vadc
•
ideler ki her iki dendanentifi ma-beynini sab1I.<an vagc olunan l)all.<alu dulabufi
car1dalar1nufi
•
birbirinden
• •
•
•
- •
- •
J.=> ~; I 599
.. '
•
•
•
'
-
·-
•
•
I
•
•

-
• ,
bucd1 kadar
•
ola. Ve bu rubc-1 dulab •
ol halkalu
• •
dulabufi semti i.izere vakic
•
• •
olup her dendane iki car1Q.anufi ortas1na •
dahil
...., ola. Ve bu mihveriifi
. bir taraf1n-
.
da dendaneli.i bir kamil dulab dam
...., vadc
. '• .
0
ideler ve bu mihverilfi
•
i.istine muntasab
• • >------< <.S
'
bir miJ:iver <latµ vaqc idi.ip bir dendaneli.i

•
dulab vadc
•
ideler. Ve mihver-i
•
evveli.ifi •
J
dulab-1 kamilinilfi dendanelerini bu
mihver-i
. saninilfi dulab1nufi
~ . dendaneleri
aras1na ge~iireler. Ve mil).vef-~ ~!TJeJ~
- /
-...,_ /"
dabbe }.<o~ma}.< i9iln ar}.<ur1 bir selifu ya)ll" ' '--

1·
~
•
[~ekil 443/135]
. ~ -1; - -~ ~ '-;)
calameti "tii-.k"
•
ve mihver-i
•
saniniifi Pai rtfeti "niin-0" ve rubc-1 diilabufi calameti
''sin-c...r''' ve miJ:iver-i ~anide vaqc olunan dulab-1 kamili.ifi calameti ''cayn-t:' ve
miJ:iver-i mun[ta]~1buft ''za-j'' ve miJ:iver-i munta~1bda vaqc olunan dulabufi
''vav-.J'' ve sehmi.ifi ca}ameti ''ha-o'' ve boyundurugufi_ca}ameti ''fa-J''dur:
[~ekil 443/135] • •
•
•
•
•
I 601
0.)), _~
..
•
__,>~ lJ~J
•
•
•
.• - . .
,,/ J-'
-
•
t&L.- ~_f..> ; !,;_,J' c,...~ .., ( • /.r ~.2. 1. ..,:c:. ·.. . :, >J
~- • • 4J _ •. • -
-
.. • ' - .
• J • ..... ' .. ~
~
.. -= - ~. -" \ -1 < -r . . :' -

•
. ~
~~ ~_,, CS' ... ' ')_,) :> .r 1..:1 ~ ~~ .

• ,___y '\ ~ - '~ -
• / ~ Z,c-> ., r-11 ~~ ~
r--' • ,......___,.,-
t> ~I~_,~- ' r\ ~.:1?!._-l., t:. ~ Jk:.

.
t) '
~·
• ~.
/ Jy- ~ J• "' / r--.(.1.( / .-
~ ~., • ' ~ v~ .....
• J- •
~3J~4
'
•
I
•
•

-
Pes vaq11) ve celidiir ki I.<a9an dabbe sehmle donse, dulab-1. ''za-j''y1 dondii-
riip d~lab-1 ''cayn-t'1 dondiiriir. Ve rubc-1 dulab l)alI.<alu dulab1 dondiiriir. Ve ol
•
zamanda kep9e ~u i9inde batrm~ iken 911.<ar ve tolu ~uyla 911.<ar. Ve mil)ver-i rube
devr itdiigi zamanda kep9e miivazat-1 ufl.<dan miirtefic olur. Pes i9inde miicte-
mic . olan ~u ienebinden sal.<iyyeye. cereyan ider ve ol zamanda rubc-1 dulabufi
dendaneleri diikeniip yine kep9e ~uya dii~er ve ~iddetle dii~diigi sebebden ~uya
•
batar ve l)ali iizere I.<alur ta ki mil)ver-i mezbur ii9 rubc-1 devreyi tamam idiip
yine devre-i u]Jraya ~iiruc ider. Hemen sacat rubc-1 dulabufi dendanesi yine l)all.<alu
dulabufi car1.qalar1 ortas1na du]J.ul idiip yine kep9eyi ~uyla I.<aldurur ve camel-i ev-
veli icade ider ve day~ma bu iislub iizere l)areket ider. ·
-· _J ~\ . ·1 .,( .) .
•
~ekl ~ekl-i Evvele ~ebiltdtir. , /'· ~ ' v · ~~)

I v / V / v /
. =1 ' / "" / ,, "' ~
~unuii tistinde ti\ div~ina idiig,o ~ iki t~da valj;:ic olan divarlardan
i5:ru?Ir ideler. Bir tarafda v~) olan divar ~
~ / """-' ""' J
• •
•
•
• •
•
•
~~; I 603
• \ . •
( •
..
- - . -
•
~ - . .
,
- ....
. ..
. - ~ ,
- •
•
•
•
•
•

-
orta divai:ufi tistine bir mihver vadc ideler ve ol mihvertifi bir taraf1na bir dulab
+ • • •
vagc ideler ki nerdtiban aya~lar1 gibi car1Q.alar1 yacnI ar~ur1 vagc olunm1~ aga9lar1
•
ola. Ve ol mil)vertifi bir taraf1nda tislub-1 sab1~ tizere bir kep9e vagc ideler. Ve
bundan ~ofira yine orta divarla taraf-1 agerde va~ic olan divarufi tistine bir nul)ver
da]Ji- vagc idtip bir taraf1nda yine bir- car1Q.alu dulab ve bir taraf1nda bir kep9e da]Ji
vagc ideler. Bacdehu iki tarafda va~ic olan ytiksek divarlarufi tistine bir mil)ver
•
daht
v
vadc ideler ki sab1kan vadc olunan mihverlertifi semti tizere vakic ola. Ve bu
+ • • + •
mil)vertifi tistinde iki yirde dendanelti rubc-1 dulablar vagc ideler ki sab1~an vagc
olunan car1Q.alu dulablarufi semti tistinde va~ic olup bir rubcufi mil).veri tistinde
•
vukuc1
•
rubc-1 ahertifi
v
vukuc1na
.. •
muhalif
v
ola. Ve mihver-i
•
acJanufi bir taraf1nda
•
bir
'./ 1·
yunduru~ vagc ideler. ---J / ' , / ~
,._._) " ~._r)
. I ,./ ~ v ./ ~
tis: dlvarlarufi caiametleri-;1;Iam-eli' -~a ~a -J-if-JJ~ve miQ.ver-i evvelde vaq.c
'
e~enli'n" furl-~"
(
nan car1dalu dillabufi "niln-0" ve mihver-i acianufi "mim- "

. "-( ./1; - -~ ~'-;) V/ . \
ve mihver-i
•
acJada vadc
•
olunan rubc-1 - aolarufi ''kaf-.:j'' ve mihver-i
•
acJanufi bir
taraf1nda vagc olunan dulab-1 kamiltifi ''l).a-c_'' ve mil)ver-i munta~1bda vagc olunan
dulab-1 kamiltifi caJameti ''ta-..b''dur ve sehmtifi caJameti ''vav-__,''dur.
•
[~ekil 446/136a]
•
•
•
-
•
•
•
I 605
•
/ •
",.
• • •
•
• •
4)~~.,""~-' ~.-'k.f,..:,
.- t~ 'J(..ql2~:1..;~J~-::f!
.. -
• . •
- .
• ~ 1- .
\;J J .' .... • ' t • .-
".J'?" #IJ /~ V .,, ~- '..7! -.../-- - -
~ .) OJ- ~J(/"~...)
.
--.:.. [ - 'J. • ';,

. •
r -·
' ' r \
• ~· • ._ r • - .( . •
• • ! • . 4
.. '
•
.... -·
•
~ lltl"~ ./ ., }I~ ~
•
•
•
•
• •
606 I BE~INCI NEVc - Tercume-i Hiyel
-
•
•
F
•
••
r,___...,
·
,,,,.,.......,. ...
...__.
•
,
• /
•
[~ekil 446/136a]
•
Pes iahir ve celidi.ir ki ~a9an dabbe sehm-i ''vav-J''1 dondi.irse, dulab-1 ''l.ia-c_''
<loner ve dulab-1 ''ta-.b''y1 dondi.iri.ir. Ve rubc-1 dulab-1 ''kaf-.:J'' dulab-1 ''!a-J''nufi
cavar1<J.1 i9ine dulJul idi.ip dondi.iriir ve migrafe-i ''sin- i f ''i' refc ider ta ki i9inde
mi.ictemic olan · ~u z;enebi taraf1ndan cereyan ider ve rubc-1 dulab-1 ''kaf-.:J'~ufi
dendaneleri dulab-1 ''fa-J''dan ~urt1lur. Pes migrafe-i ''sin-if'' ~l~leti ile ~uya
di.i~i.ip batar. Ve rubc-1 ''kaf-.:J'' ile rubc-1 ''ya-l>''nufi ma-beyninde

..
- •
- •
I 607
""--
•
/
~11 . lJ .
. . -
~
c ~ ':'"~.,., • ':'1).,,,~/..1'.)/;;;7~~j,
- ~
• • •
•
•• • • •
•
•
•

-
rube-I devre vardur, pes ~a9an ki rube-I devre kamil olur, rube-I dulab-I ''ya-l>''nufi
..
dendaneler[i] diilab-I ''niin-Z;''ufi ear1<JalarI ortasina dugiil ider. Ve rube-I devre
•
devr idtip migrafe-i ''lam-J''I refe ider ta ki i9indeki ~u taraf-I z;enebinden sa~y-
yeye cereyan ider. Ve yine rube-I ''ya-l>'' dalJi earI<Ja-i diilab-I ''niin-0'' miltara~at
..
idiip. migrafe-i ''lan1-J'' ~uya dil§ilp - batar ve mil)ver-i ·rube-I devre dalJi devr idiip
yine rube-I ''kaf-!\''ufi dendaneleri diilab-I ''~af-J''ufi eavarIQI i9ine dugiil ider
•
ve eamel-i evvel ~uhiir ider. Ve madam ki dabbe l)areket ider, nevbet-be-nevbet

migrafelerden sa~iyyeye ~u dakiliip ma~~iid olan meva<Jie-i refieaya va~Il olur.
Ve milmkindiir ki bu §eklde earI<Jalu diilabI dart idiip dart mil)vere ge9iireler

ve her mil)vere bir migrafe va<Je ideler ve divarI be§ idtip il9ini yiiksek ve ikisi-
• • / I N
.___.
.
.
vu~iieim birbirine mugalif id~lel\ Ve ciimlesjni bir dabbeye 9ekdiireler.
•
birinilfi
./
~
Ve §tibhe yo~dur ki dart!Jligrafe/bi{ rriyl€' t tabuer-iqilp ma-beynlerinde fiirce
,./ ·v ./ ~
amma e§kiil-i evVelde bO~ degil~u{, t ki cinde't-~mmiil iahirdiir.

I ' r l
---~· 0
~ /" ' ' -/
Be§inci Nevcden U~inc(~ wrl_. Bilt"kt(ciµf ki Ortas1nda Bir Mticevvef
Ustinde Aga~dan Bir Ba].<ara ~ekli Vardur ki Bir Diilab1 Dondfuiip On

~an§ M~dan yirden ~u Refc ider. Ve Bu ~eklufi AJ;ivali iki Fa~lda
Mezkfirdur.
-
•
Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezbiirufi Zahirin ve Macnas1n Beyan ·
• '
- •
•
•
' ~4; I 609
'
' . .
• - rr-' , ,...__.) - -
,,. . •
••
·:.,-..).).)i, ~ ..::r' v • j
• • • • •
•
.. ~..)J.11 e..) l).Jf /f.;~j,,l;
~ - -
"' ~ / -
•
•
I
•
•

-
ider · •
•
~ekl-i mezbiii; bir btirkedtir ki ortas1nd.a nul)asdan bir camiid vardur. Ve ol

•
[camiidufi] ba§1nda nul)asdan bir ~ur~ vardur ve ~ur~ufi tistinde aga9dan dtizilmi§
bir ~lg1r, gav vardur ki bir sehmi dondtirtir. Ve ol sepm bir mil)ver-i munta~1ba
ar~ur1 ge9mi§dtir ki bu mil)vertifi ~ur~dan irtifiic1 sekiz ~ar1§dur. Ve bu mil)vertifi

aclas1nda bir dendanelti diilab vardur ki bir diilab-1 sindiyi dondtirtir ki bu diilab-1
sindintifi tistinde vech-i muctad u macriif tizere iki ip vardur ve iplerde kiizeler var-
dur. Ve bu iplertifi bir taraf1 diilabufi ~ahr1na va9c olunup bir taraf1 btirke i9indeki
~uya batm1§·d ur. Ve diilabufi da]Jilinde bir sa~iyye va9c olunm1§dur ki kiizelertifi
~uy1 ol sa~iyyeye dokiltir ve andan..J~ofira ma}~iid olan mekana va~1l olur.
-. --\ -·I
( ~--- -1_J I<
Vr
.
/ .v ..__.fJ .
Fa~l-1 SanI ~ekl-i Mezbiirufi ~y iyyet-i c~·meli Beyan1ndadur

•
~
,.....___) /' ' / .
Bir btirke-i latife dtize~ ki arq1 ,Q- .da " ir ~al)I - lave kenarlar1 ruijamdan
I '
olup murabbacu'§-§ekl or---
~ Ve nu}t<(sd b· mil)v~ camiid di.izeler ki irtifac1
bi.irkeni.ifi kenlir1nufi irtit'ti
) adarfala_, " eAi.irkeni:lii:J ortaS1nda bir deli.ik deli.ip
camiidufi ba§tna nul)asdan bir ~ur~l~f xd&er ki 1$:utr1 iki 1$:art§ ola. ve 1$:ur~ufi
ortas1ndaki oyund1 camiidufi tecvifintifi 9evresinde mtil~a~ ola. Ve bu btirkentifi
alt1 mticevvef olma~ g~rekdtir bir vechile ki cum~1 sekiz ~ar1§ olup bir beyt-i ~agir
§eklinde va~ic ola.
Bacdehu timtirden ince bir camiid dtizeler ki tul1 on iki ~arl§ ola. Ve camiidufi
bir taraf1ru
•
•
•
-
•
- •
I 611
I '
. .. •
'
I
• -
I
.. -
•
'
--
f
• •
•
•
•
•

-
~ur~ufi artas1nda ve camud-1 miicevvefiifi i9ine ge9iiriip biirkenufi alt1na dek in-
diireler ve uc1na bir dendanelii bir dulab vagc ideler ki ~utr1 dart ~ar1~ ala. Ve
•
•
camudufi bu taraf1nufi alt1na arg-1 beytden miirtefic bir ~acide vagc ideler.
Bacdehu bir miJ:.iver diizeler ki µil1 ii9 ~ar1~ ala. Ve. bu mil).veriifi bir taraf1nda
dendanelii bir dulab vagc ideler ki tul1 ii9 ~ar1~ ala. Ve bu dulabufi dendanelerini
. ideler. Ve bu mihveriifi
dulab-1 camudufi dendaneleri aras1na vadc . .
bir taraf1nda bir ~
dulab da]Ji vagc ideler ki biiyiik kep9eleri alup ~utr1 yedi ~ar1~ ala. Ve bu dulabufi
iistine va~ic alan yirinde biirkeniifi arg1m deliip bir liile ge9iireler ki dalJil-i biirke-
ye carI alan · ~unufi ~iilii~am ~adar ~uy1 kep9eleriifi iistine doke ve dulab1 dondiire.
•
Ba~e ialik camiida arl}:ur1 b~o~ \g~y~eler ki tU.11 camUd-1 mi.icevvef i.istinde
vac;lc olunan l}:ur~ufi i}:utr1nufi ni~f.-1 illli ~~o,l::a. "--
Ve mi.icevvef bir giiv §eklini
•
? ,__)
fi.irce l}:ala. -!~ ~ .
~ /" ' ' J
~ar1~ ala ve ~i~acu~ [mil).veri] ala. Ve bu mil).veriifi bir taraf1nda bir dendanelii
dulab ala ki ~utr1 ii9 ~ar1~ ala. Ve bu dulabufi dendanelerini re=>s-i camudda vagc
.
•
alunan dulabufi dendaneleri
• •
• '
-
49 Metinde bu kelime ''evveltifi'' ~eklindedir. •
•
•
j-;>- 4 ; I 613
. ." • . .
I '
.>
• •
- . . ,/
;, IJ, .) 4 ":' lJ.,,.;)

•
.u,,~..)\;~J-1.. ... •}_,I . ) ,. .7'~ ?e>-\t:'_,,J-.)v1J~;)

,iJ . -· --1 :_ I [
_J - \ . ,.
I •
J - - •
•
•
I
..
•

-
aras1na ge9tireler. Bacde z;alik iki ip alalar, her ipilfi tul1 ti[ 9] 15ar1-~ ~adar ola ki iki
uc1 bir yire cemc [ola] ve dulab-1 sindinilfi tistine vagc olacal5 zamanda bir taraf1
• -
arg-1 btirkeye tol51nmaga [15arib] ola. •
Bacdehu kuzeler dtizeler ki her kuzenilfi btiytikligi otuz dirhem ~u ~lgacal5

.
15ad·a r ve uzun ola ba~1nufi, dibinilfi vilscati. Ve her kiizenilfi ba~1nda birbirine
mul5abil iki ve esfelinde datµ iki rezesi ola. Ve sab1!5a~ macmul ipler ge9ilreler ve
ipleri kiizelerle tislub-1 machud ilzere dulabufi tistine vagc ideler.
Bacde z;alik ~ekl-i mezbur1 ta~vir idtip tefhlm i9iln l)urufla calayim na~b ideltim:
•
Bilrkenilfi calameti ''sin-~'', vasat-1 btirkede vagc olunan can1ud-1 mticevvefilfi

•
calameti ''cayn-y'' ve bu camiidufi b~~1n<;i,Jt· v-adc olunan kursufi calameti ''nun-0'' ve

~ ~- 1 \ ( 1·< -· + •
camud-1l)adidilfi15ur~ tistinde v&J.9> oian tara uklftFalameti

,,__.
''ya-l>''
.. ve tal)t-1 btirke-
/ , •
de vakic
. olan taraf1nufi
. tistinde vadic
. olun dendaneliYdiilabufi ca}ameti ''elif-1'' ve
~
,.....__ J ""'- / .
r--' r----_)
keffentifi tistine SU dokentdlentifi ca}am i ''ha-o'' Ve~

l mtifi ca}ameti ''kaf-.:.\'' Ve
+ '""~· ::J .
"bii-'":"'" ve dilliib-1 sindlntifi ~~i{-,,_:.::_/'i:J ~l~r,..siirdrntifi mil)veri tistinde mev<,lilc

olan dendanelti dulabufi ''15af-J'' ve mizanla ]J.aytaynufi calameti ''ta-J''dur.
Hey=>et-i ]J.ariciyyesi bu ~ekl ilzere:
[~ekil 452/137a]
• •
•
•
- •
- •
I 615
•
I l ,.,.• ..,......,t:•.
•
•
~
• · ~· ,_,la·.. l8'' ,+' ~ ~
- •
",J'JJ
, O.J.)
- . .. . . . o..).
s. ~, ., .); ..11 a " ; .~.. .. 1? ,. . ...

'
1
. . . . 0.)
~
, ,
•
. "" - (
.--.... \\
J---~·- [
•
~~ &) • )-&_,
•
·-
•
•
•
•
• •
•
•
.•.
o~ •
a
•
/ I
•
D
·-~f~.) f ~~If~
..... \,-Jl r;:;-'
~··~ ·· -w ~ ·
~~
•
• •
[~ekil 452/137a] "
-
Alat-1 mezbfire ev~af-1 mesffire tizere tertib olundu~dan ~ofira elvan-1 e~bag
•
•
ile telvin ve tezyin olunur. Ve bunlaruii e~bag1ru bez;r-i kettanla ~alaye tizere sa~
idtip mul)kem maccun itmek gerekdtir ta ki ~u te=>~Ir itmeytip mtirfir-1 eyyamla
mtitegayyir
•
•
•
•
~~; I 617
•
•
•
• •
•
.. •
• •
.. . I
'
•
. '
Y8
I
/
v
•
•
•
__) '
·' •
I
•
,.
-
~
' -
- - • , . .. - .
•
•
•

-
• •
olmaya. •
Pes vag11). ve _c elidtir ki }.<a9an btirke-i ''sin-~''e ~u earl olsa tinbub-1 ''niin-
•
0''dan diilab-1 ''l).a-c" tistine mun~abb olup anufila dulab-1 ''ta-.k''y1 dondtirtir, ol
dalJi dulab-1 ''elif-l''i dondtirtir, pes camudla ba}.<ara <loner. Diilab-1 ''ba-~'' dalJi
.
dulab-1 ''kaf-J''1
•
ve dulab-1 ''dal-.)''1 dondtirtir ki tistinde kiizeler vardur. Ve her
ne }.<adar ki dulab-1 ''dal-.)'' devr ider, kiizeler tolu old~g1 l).alde mtirtefic olur ta ki
sa}.<iyye-i ''~ad-'-"°''da doker ve andan emakin-i ma}.<~udeye cereyan ider.
•
-
Be§inci Nevcden Dordinci ~ekl Bir Aletdiir ki ~uyudan Emakin-i
•
Reficaya ijatt-1 Miista.Jpm Ozere ~u ~aldurur

•
50
/ I N
bir dendanelti dulab vagc ideler ki J.<utrvalt1 }.<ar1fola. '!e ol diilabufi mil).veri gar}.< •
\., / 1
tistinde dulab-1 ''ta-.k''
. olun
;omebtiii-./0, a ~rd:ideltim
. , i.r, l>v ,. ~mihvertifi
0 . bir taraf1
. ''elif-1''
ve bir taraf1 "ya-<.>"dur.
..
~sI nal.llyA
,
·~-,v..
,nufi tis~ bir sehm na~b ideler ki
tistinde done. Ve mihvertifi tistine

+
~ttai-kf vadc ideler ki mihveri inde'I-camel
..,_ + + •
irti:tacdan menc eyleye.
Bacdehu aga9dan bir migrafe dtizeler ki i9ine elli rl!l ~u ~lga. Ve migrafentifi •
zenebini olu}.< gibi oyalar ve tu-11 ol }.<adar ola ki satl).-1 madan evvel-i gar}.<ufi ma-
beyninde olan mesafeden iki }.<ar1~ artu}.< ola. •
• '
-
50 Kelimeden once konteksle uymayan ''hafr'' kelimesi vardrr.
•
•
I 619
- .-
•
(.., L.- lJ_, _,;~..) D .,.~

' . -
/,).)~ o) () ....~ l .1.1.;;..,~ ~ ':" u,.,_," ~ ':' ~.)J.).
•
4',
,.J D ,., · -
t •Ji a -
•
- :.
~ -
•
,J ,,J.;.
.. .. J
.... -
•
•
Ve z;enebtifi uc1m deltip ar~ur1 bir mil)ver ge9tire ve mi])verufi uc1m iki beyt
i9ine idbal
.
ideler ta ki anlarufi i9inde ])areket idtip quriic itmeye. Ve migrafentifi
•
zenebi
- alt1nda bir uzun hark. ideler ki tiil1
. sehm-i mezkiirufi
'-' - tiil1nufi
. dacf1
. kadar
.
ola ta ki sehm-i mez;kiir ol qar~ufi i9inde stihiiletle ])areket ide. Ve laz1mdur ki
sehmtifi
.
uc1nda mevdiic
•
olan miht
v
timtirden
.
bir sarufe
• •
·
i le telbis ideler. Ve zeneb-i
-
migrafentifi alt1nda vagc olunan qar~ufi datµ dalJilini l)adidden ~a])Ife ile telbis
•
ideler.
Bacdehu diilab-1 ''ta-.k''nufi

•
tistine bir dendanelti diilab daht
v
vadc
•
ideler ki
~uµ-1 ti9 ~art§ ola ve mi])veri vech-i argda munta~1b ola. Ve yir tizere va15ic olan
taraf1nufi alt1na bir stikerrece vadc ideler. Ve bu mihvertifi taraf-1 aclas1na arkur1
'--
ge9tirele~lfu, ''sin-~'''
•
i9tin bir dabbentifi boymna ekl tizere fi bi=rtifi ca}ameti

~
sat])-1 manufi ''cayn-t_' v~vvel-+jt'1:~ tf\ ~'3.-j'' ve~])ver-i mebtii])ufi rezeye
j ;--J
? :::]
~~ ~
~ /" ' '"' J
/ rV
y-
/, 0-
r 'y
• •
•
•
51 Terciimede buras1 bo~ brrak1lm1~. •
•
•
•
~4; I 621
s •
• -
- 4
•
• -
• •
I
• •
' • •
•
• I
Pes vaQ.1l)dur ki ~a9an dabbe-i ''ha-o'' ki donse, dulab-1 ''l)a-2' <loner, dulab-1
''ta-.k''y1 mil)veriyle sehmiyle dondi.iri.ir. Ve bu zamanda sehmi.iii ba~1nda vaQ.c
.
•
olunan veted ]Jar~-1 ''nun-<J''uii i9inde va~ic · olup gayet inlJitat i.izere olur ve
migrafe ~u i9ine batar. Ve ~a9an ki sehm-i ''l)a-c_'' m~f devre devr ider, migrafe
tolup
.
keffesi mi.ivazelikten mi.irtefic.
olur ve i9indeki ~u migrafeni.iii z;enebi i9ine
a~ar ve taraf-1 a]Jerinden 91~up sa~iyyeye mun~abb olur ve sa~iyyeden emkine-i
•
•
•
• •
1·
~
•
• ,...,___}
,..____)
•
,...._J
~I
,.--j ,__J
•
r--> ;__,)
~ ;___)
~
..!_ \
~- ~
?~ v ,
~((,
.
•
•
• •
• •
•
•
•
'
• •
•
•
I 623
-
•
• •
-
- •
•
• ,
• •
/ 1·
--..j / /
r--
.
• I
,-J / / :_J
;__)
~ . ,- )
~? ~
~ / ~
I
•
I
- -
f
$
. ~, ._,
... ~ ,,,. -
. . -
• .I
.' . .
, .
•
•
•
•
624 I ALTINCI NEVc - Tercume-i Hiyel

-
mu]Jtarey.e cereyan ider ve bu l)Inde sehm-i mezbur munta~1b ol-ur. Bacdehu yine
m~f-1 devre tamam oldu~da migrafe ~uya batar .
•
•
-
Be§inci Nevcden Be§inci Sekl Bir Aletdiir ki Dulabla Ma-i Cariden
Yigirmi Zirac Yire ~u Refc ider. •
Ve bu §eklilfi §erl)inde l).a~Ir-i pilr-ta~~Ire va~1l olan nils]Jadan iki vara~ qayic
olmag1n bu §eklilfi tercemesi terk olund1. Bu mekanda nevc-i ]Jamisilfi e§kali ya-
bana iri§ilp nevc-i sadise §ilruc olund1. •
Nevc-i Sadisden ~ekl-i Evvel
-
-
Fa~l-1 Evvel Alet-i Mezbureniiii Macnas1n ve Keyfiyyet-i cAmelin
•
Beyan Ider
Her il9 no~ta ki satl).-1 kilre ilzere va~ic olur, elbette ol no~talara bir dayirenilfi
•
mul)It-i ~illil~am milrur ider, ya m~f-1 dayirenilfi mul)Iti ya dayireden bir ~avsilfi
mul)Iti elbette milriir ider, lakin no~talarufi ma-beyni gah zayid ve gah na~1~ olur.
Eger9i bu ma~ule il9 no~taya ]Jatt milriir itdilrmek bi-gayr-1 alet milmkindilr bu
tarI~le ki bir no~tadan bir no~taya bir lJatt-1 milsta~Im 9ekilp · .
•
•
I 625
•• •
. -
' •
,;.,;,\,...U-~.?...... ;. \;.t . .,..

.. - -
~
.. . ... . ' - - ...
--''/ _,,
- ' .
#
...I
- •
• ;:.}~ I :.1>=-l
....
•
- -
•
•
•
..
•

-
bu hattufi
v ••
ortas1na bir calamet vadc
•
ideler ve ol ca}ametden bir.hatt-1 mtistakim \,I • • •
ilJrac ideler ki gatt-1 evveltifi tistine zaviye-i I.cayime tizere ~ayim ola. Ve yine
•
noI.cta-i §aniyeden noI.cta-i §ali§eye bir gatt-1 mtista~Im 9ektip tislub-1 sab1~ tize-
re bu hattufi dam ortas1ndan bir hatt
'-' +• v ••
\,,I
ihrac
\,,/
ideler. Ve bu ihrac
v
olunan iki hatlar1
v +
medd
.
ideler ta ki bir yirde mtictemic
.
olup te~atuc ideler ki mevgic-i teI.catuc no~ta-i
mez;kurentifi merkezidtir. Eger pay-1 pergar1 ol mevgice vagc itseler ve pergarufi

'
ba~1m ol noI.ctalardan birisine vagc idtip idare itseler, ti9ine da]Ji mtirur ider, lakin
bu tarI~de nevcan tecasstir olmag1n bu l).usus i9iin bir alet-i mtistal.cille istil]rac
olund1 ta ki camel-i mezbur maksud olundukda stihuletle zuhur ide.
•
• + • •
Ve alet-i mezburentifi keyfiyyet-i cameli bu vechiledtir ki pirin9den bir mi~dar

..;..J - I I< J .
...__.
~eklinde
•
dayire bir fagla terk ideler. B$e 1 tizerediilj-ki::

• ,...___) /' ' / ~
[~ekil 480/150] ,____)
~.I " . ~
r---1 '
"yii-~" va9c olunrm§dur. ~dehu )\u , f ~ diiyirerilm merkezi tistine bir ru~f-1
~ .r~ - - r~)'-;Y /
9tik olup i9inde va~ic ola. Ve bundail ~ .\ rliistara-i mezbureniifi yiizini mehma-
emken ta~l)Il). ideler. Ve m~f-1 dayirentifi merkezinden bir batt i]Jrac ideler ki
•
•
u •
..' I
•
••
• '
[$ekil 480/150] .
•
•
•
J.:>- ~; I 627
•
•
--
~ l~.;lsf. £S" ,.L ~~ <5. •'./ .
'
.
-•
/
•
--
. -
ti II
0--£_ . •
. ' . \
•
' .. •
- • . . ....
•
•
..
•

-
• •
ru~f-1 dayireyi ortas1ndan iki I.<1sm ideler. Bacdehu bu ]J.attdan ibtida idtip
mistaranufi bir taraf1ru agirine dek muradlar1 tizere ta}.<sim ideler ve dontip yine
•
•
]J.attdan ibtida idtip mistaranufi bir taraf1ru da]Ji taraf-1 evveltifi tecribesi tizere
agirine dek ta}.<sim ideler ve her be~ ctiztifi tistine ''ha-o'' yazalar.
Bacdehu pirin9den bir ci<;iade alalar ki tul1 bir bu9ul.< }.<ar1~ ve car<;i1 mistarada
val.<ic olan a}.<samdan be~ }.<ism }.<adar ola. Ve bu ci<;iadeµtifi bir taraf1na }.<arib yirde
ci<;iadentifi yarunda bir fa<;ila va9c idtip bir ru~f-1 dayire resm [ide]ler ki gayetde
kti9tik ola. Ve bu ru~f-1 dayirentifi merkezine bir ince deltik deleler ve ci<;iadentifi
bu taraf1nda da]Ji bir deltik deleler ki ru~f-1 dayirentifi merkezinde vaI.<ic olan de-
ltikle bunufi ma-beynintifi bucd1 mistarada va}.<ic olan ru~f-1 dayireyle merkezi ma-
J-: - I I< J
...__.
/ , •
Siiret-i cidade52 budur ki taraf-1 meskii . . . . . nufi ca}amet·-i ''ta-.k'' ve merkez-i msf-1
• • • -· ~ + •
• J v r--J
? :::]
[~ekil 481/151] "-~·
I \
~
\
~ /' ,, ~
/ r "--, / / , /((
~/ (""'. (/
'-I -/]7) • ~ ~l~'-;) /
~::.o i
. · (;
. . . . . .--. () ,-.------------------------------------------4
\... _,)
•
[~ekil 481/151]
•
• •
Bacdehu mistarada vaI.<ic olan ru~f-1 dayirentifi merkezini bir ince mi~}.<abla de-
ltip ci<;iadentifi merkez-i dayiresinde val.<ic olan ~a}.<b1 bu ~al.<ba tatbI}.< ideler ve iki
~al.<ba bir mismar ge9tirtip iki u9lar1ru btikeler ta ki ci<;iade mistara tistinde dontip
mekarundan
52 Mtitercim bu boltimden itibaren ''ciQ.ade''yi ''g1tade'' §eklinde imla eder. Bi-z ''ciQ.ade''de 1srar
ettik. .
•
•
I 629
•
4 ·, . ~ , •
- . .'
.,.
., ., . - ~ . -
• ' •
' ,,-...
..)..)
.
I•
~ ~
11 r ~
. ..)
t • .~
. . / , . '-- ' ....

-. . ,.....___}
,____) 'v ~
/.
/ ~__,.
e~
I
. -. -".,, ~
,----. .
j ~
' -----::
. )
,....__
_,, , . Q , / ' . ._/'

( , . ..
,. "'- ~f ~,r r~l iJ . • ,,,

- - ..
_)~ ~ ~
- •
•
-
'
•
•
• •
•
•
•

-
lJ.urtic itnieye. Bacdehu ciqadeyi tal)rik ideler ta ki mistaranufi -tistinde zaviye-i

}.<ayime
.
tizere ~abit ola bu ~ekl tizere:
• •
•
[~ekil 482/152a]
•
•
• ,....___)
,..___)
• I
[~ekil 482/152J/J ' /"' ,___J
~ ;__)
- ~ ,___)
Fasl-1
. - SanI Alet-i ~, bure ile vfiyyet-~Ameliiii Beyan1ndadur
~ ~'' ~
/ rV / r'
Amma ktire tistinde vaki
. 01
~ , (;:_"" larafi~ullaka
n __,niiJ \ D ~.... . . merakizini istihrac
.., mtim-
. . .,_ .r J-
kindtir, amma u~a mtivazI olan sat]). tizere va}.<ic no}.<talarufi bir ~iiretde merakizini
isti]Jrac }.<abil degildtir. Yacni }.<a9an no}.<ta-i mezbiirentifi ti9i <latµ bir lJ.att-1 mtis-
ta}.<Im tizere va}.<ic olsa; pes farq ideltim ki ol ti9 no}.<ta ''elif-ba-cim-c_-~-l''dtir ve
bunlarufi merkezini isti]Jrac murad idersefi mistaray1. ''elif-ba- ~-I'' no}.<talar1nufi
tistine vaqc idersin ve ciqadeyi bu· iki no}.<tanufi munta~1f1na }.<arib idersin bir vec-
hile ki cidade-i mezbiire nokta-i selasentifi cihet-i takctrine vakic olur ve cidadentifi
+ • • - - • • •
•
~ag1nda ve ~ol1nda va}.<ic olan a}.<sarm cadd idersin ve mistaray1
•
•
• • •
•
•
I 631
..• -
OJ_;,' ! .ll.,.,I(,:, 13-• ..,,,,J
• •
\
- ""' J
•
•
-. •
__,_,o;;~ - · ~ ".Jr~;.JJ
.. - - •
,,,I
• .. ·v lJ, I~ l, ·- o ~ t.: J
~, ' 1 / _ J J
e~OJ1'~ lJJ'~~~,_.i;
•
..
,..._,___)
,..___)
J
-
~ ,.....- . .. ~~.,.Uc;._, .
If('
.-
~ :. ; - ~ _,,,;.'Z~
•
.. •
1
[ ' oA]
•
I
•
•

-
tahrik idersin ta ki cidadenilfi vechi fi '1-hakika ol iki noktanufi ortas1nda vakic olur.
+ • • • • • • •
Pes ol J)Inde cigadenilfi vechine milvazI bir ]Jatt 9ekersin, bacdehu mistaray1 ''ba-
•
•
cim-c_-~'' no~talar1na na~l idersin. Ve imtil)an ve ictibar idersin ta ki cigadenilfi

vechi ''ba-cim-c_-~'' no~talar1nufi ortas1na va~ic olur. Ve yine vech-i cigade ilzere
bir ]Jatt 9ekersin ki ]Jatt-1 evveli te~atuc ider. Pes ol iki battufi te~aµic itdtigi mekan
- -
nokta-i
• •
mezbiirenilfi merkezidtir.
•
Ve nokta-i
.. -selasufi
- sureti
. budur ki vech-i cidade
. ilzere ihrac olunan iki hattlar
.. '-' '-'
resm olunup l)arf-i ''ya- 0.. '' ~at1nda te~atuc itmi~lerdilr. Pes eger pay-1 pergar1
mevqic-i te~atuca vagc idtip pergar1 idare itseler no~talarufi il9ine dalJ-t milriir ider.
•
•
----------~~--~~-~~~-----:::::=:::::----,
[~ekil 487/154]
•
•
•
I 633
• . -
-~
•.
-·
•
•
- jJ_ f>
.... .
.• (Jo .. ~
"" •
' ••
•
~ ,, . . • '
.
#'
-
•
I . ,
. ' .
." •
.
I
' '
'I •
/
•
. '
•
""'/
I ~ -
. ,-J ~
,, · r'-..!.
'·
4
. ~·
.' '
'
I ·~
'
•
•
i \"._'>
,- •
~
•
j
\
;
' . -
~
I
' •
I
•
•
ortas1ru o·yup 91}.<aralar bu ~firet tizere. Ve bu ~al:jifeye ~al:jife-i gita dirler:
[~ekil 487/154] •
•
Bacdehu her dayirentifi ortas1na bir fels vaqc ideler ki rast lJ.ar}.<ufi i9ini toldura
ve }.<al1fil1g1 ~al:jife-i dayirtifi }.<al1fil1g1 }.<adar ola. Ve her felstifi kenar1nufi i9ine bir
dayire resm idtip felstifi kenar1yla bu dayirentifi ma-beynine on alt1 lJ.att 9ektip
ma-beynlerine on alt1 l).arf yazalar. Bacdehu bu felstifi kenar1na bir levze-i lat1fe
yacnI badem §eklinde nul).asdan bir }.<1tca yap1§duralar ki m~f1 vech-i fels tizere
va}.<ic olup ru~f1 felstifi kenar1ndan lJ.aric ola. Ve levzentifi mu}.<abilesinde f elstifi
•
kenar1 tistinde }.<u§ ba§l §eklinde bir }.<1tca <latµ vaqc ideler ki felsi lJ.ar}.<-1 glta i9inde
•
dOndtirmek mal5:~i1d oldu~~a afifl, y\~1Fflar1 ve dOndtiriirler. Ve re,s-i levze ve

( J--- ---..!_ [
minkar-1 tayir mer1-i ecza 0oibi hnrufa n1tir- iler ve bu ikisi felstifi hark
+ + v •
irine
l' /"',
'\.. .
ntizuline manic olur. Bacdehu bu felstifi rkezinde · akb-1 vasic ideler bu sfiret
r-.........j /' ' v . - . +
•• ,____)
uzere:
~.I ""' , "' ~
I " /
[~ekil 487/155] ~
~
-.!. \
r-·
/ ' '""' /
v
,
? (
v--Jr ~ 'llllil::ill"
.. ¢
•
· [~ekil 487/155]
Bu felstifi §a}.<b1 i9ine bir 9enber vaqc ideler, 9enbertifi lJ.arici §a}.<b-1 felsi
•
•
I 635
~ 'J--'=.; :. 1· ~
-, ,, $
.
!?. ::- ~ ,,.,.,_
-.r-
"' -
'• .
• -
I
•
•

-
toldura. Ve bir taraf1 vech-i felse mtisavI olup bir taraf1 felstifi iki l5al1fil1g1 l5adar
'.?ahr-1 . felsden bariz ola ve l).ali tizere yap1~duralar.: Felsle 9enber cemc oldu15da
•
bu suret
•
tizere olur: •
[~ekil 487/16]
'
.,
Y' t y
•
•
[~ekil 487/156] ~. _J-: \ - '\~ -/ <

• (/ ~-- -1_JJ/[/ N J
r •
'--
/"_
Bacdehu bu felsden kti9tik bir fels da. dtiztip yi nar1ndan i9eril bir dayire
. ,. . .__) ' v
~./
bir vasic ~al$:b ideler. Ve)'!ne bu'frjsu-
""" ' " ~
aigmla bir .f911ber va<;lc ideler ki )J.arici
~fil$:b1 toldurup \'.enberiiii ~taraf1 vech i felse mils~olup bir taraf1 :{:ahr-1 fels-
~/ 0- ·~ ,,,;
bir taraf1na bir ttigme gibi nesne \lefQU ~¥'Vt'Wkr l5a9an bu felstifi 9enberi fel.s -i
-
evveltifi 9enberintifi i9ine idlJ.al olundu15da ol ttigmeye yap1~up stihuletle dondti-
reler.
Bacdehu ~ebehden bir 15a<;l1b dtizeler ki tul1 ru~f-1 tul-1 i~bac 15adar ola ve
l5al1iil1g1 ol 15adar ola ki fels-i ~aruntifi 9enberine dagil ola. Ve 15ac;l1btiii ba~1na
. •
arkur1
•
bir levze vadc
•
ideler ki levzentifi
•
•
• • •
•
•
I 637
•
•
~-•
'
' ..
•
,....__)
,.___)
~~ ;;I
,.--/
?
.\ . ..
. '
-;;;
.
%~,,.,.,1~,
-
..
-
,s}· .. ~ .. :
~
, ,,,,··\; • u,1.,, .. ,i · .. ;u,\.J~ . \J 4.o.a>J

•
~/" J/
, . . .- .
- .
•
"'
•
•
'

-
ba§t mtidevver ola. Ve ~a9an ki ~a<;IIbi fels-i •
~aninilfi 9enberi i9ine idlJ.al ideler, levze r
vech-i felse muntab1~ ola ve levzentifi ba§t .

fels tis tinde mektiib olan huriif
•
a milriir ide .
Kadib
• •
ile levzenilfi siireti
•
budur: •
I I
[~ek.il 488/157] [~ekil 488/157]
Ve ~a9an ki fels-i evveltifi tayiri imsak olun-

sa ve felsi ~ag tarafa ve ~ol tarafa dondtirseler
kendtisi ilstinde olanlarla bile devr ider. Ve
. . . __ _ _ _ _ _ _ __ _,
r ~. ~f
/
:r: fel Nj §anintifi tugmesi bir elle imsak
I
olunup fels-ievveltifi tayiri bir elle imsak olun- •
[~ekil 489/160] ./ ;· ·
---J foa"' fe~-i ~anI itlare olunsa fels-i ~anI donilp
7 ~lik fels'-Yev
ancak• levze <loner. Bacde ~ Iun:iahr1ndiJi
• ,____)
bariz olan renbertifi
"5'
tisti-
ne di§ler gibi on alt1 ctiz vW~ ideler bu e 1 ilzere f~
~ /" '' ~
~J ;r r ~l ~ '-;:)
'<
Bacdehu bir fels-i miltevass1t dtizeler ta ki ~al1fil1g1 sab1~an va<;lc olunan fels-
den birisintifi ~al1fil1g1 ~adar ola. Ve bu felstifi deltiginde ar~ur1 di§ gibi bir nesne
va<;lc ideler, cihet-i merkeze milmtedd ola. Ve yine bu felstifi kenar1na bir lJ.arm-1
mti~elle~ va<;lc ideler yacnI oyalar bu ~iiret tizere:
•
[~ek.il 489/161]
Ve fels-i evveltifi 9enberintifi mil~elle~ taraf1m

bu felstifi deltigine idlJ.al ideler bir vechile ki felstifi
•
yilzi 9enbertifi taraf1na beraber ola. Ve felstifi di§i

9enbertifi taraf1nda olan di§lertifi birisinilfi ortas1na
gire. B acdehu fels-i ~anintifi 9enberintifi taraf1 tistine
dalJ.1 on alt1 di§ va<;lc ideler ve fels-i evveltifi •
•
[~ekil 489/161]
•
I 639
- , - . I
• •
f{.,
. ;y?i.1~" •o;);.,i ·t4;
.. . -
• • •
flo ~ •~'' ;~t ~· I
-
• ·- .f. ?~~;);JV.n;>
. ~
,., ,
.,..,, ,,._,,· ~lojl_, I~(,• -, ' _,Ii v l,JJ ~v f ~

'-"" I
, . . _ \\ ·t /
J J . ) .. •
'<' . /'
I
'--
N
- . #
..., ~~ ,
;. ~ I it \ • ) / • •S ... \ .• • • •
·.l)V~~J\t ~ ~ ~~J~~o~
,_-.J,_,• J'
,__::.; . .v .
-
,......._,.
/ /j v
----1 / ~ • • • • /
r - - - - - _ . : . . .--r--
I ,..---..
J / I
;-. ]
,.__)
- •
••
. .. ~ ..._ -/- / " " -./' . . .

r
+----~-~-_____;,_,.~ ~· -fS • ( • • t •
--------'=~
'-!..
"""""' "· f (tl t) } ".JJ - -
• - . .
.,.,~,.I~
~ """""~·,),,.>-I~ ;._, • Iv_,
-
..
•
..
•

-
dalJil oldug1 fels ~adar bir fels <latµ dtiztip merkezi oyalar. Ve yine ol deltikde bir
bah di~
.
vagc ideler ta ki fels-i §anintifi 9enberintifi di~lti taraf1 bu felstifi §a~b1na
•
idlJal olundu~da felstifi bab1 9enbertifi di~leri aras1na girtip mekamna laz1m olup
tura ve felstifi ytizi 9enbertifi taraf1na beraber ola. Ve yine bu felstifi kenar1m <latµ
~ekl-i mil§elle§ tizere oyalar.
Bacdehu bir fels daht

.._, dtizeler ki vtiscati •
hala mtittehid olan f elslertifi birisintifi vtiscati

+ +
kadar ola. Bu felstifi merkezini deleler ta ki

+
sab1kan masnuc olan kadib ki tistinde levze

• • + •
vagc olunm1~dur, bu· felstifi §a~b1na gire. Ve

0
/ I N
...__.
alt1 deltik deleler ve yine bu felstifi kena 1m 00 •
./ 0
<latµ ~ekl-i mil§elle§ tize~yalar ~ir · e·clille
'./ 'v ./
olunan on alt:i deliikden b~ine mii'faz1 a Bu [~ekil 490/162]
~ekl tizere:
[Sekil 490/1621
Bacdehu bu felsden kti9tik bir fels <latµ dtizeler ve merkezini ~ekl-i murabbac
tizere deleler. Ve ~agI}?-i levzentifi esfelini <latµ murabbac yonup bu felstifi delti-
gine idlJal ideler ki mekamna laz1m ola. Ve bu felsde bir deltik deleler ki alt1ndaki
on alt1 deltiklti felstifi bir deltigine mtisamet ola. Ve bu deluge bir mismar-1 §abit
. .
vadc ideler ki uc1 on alt1 deltikden birisine stihuletle duhul
+ v
ide. Ve kadibtifi
• •
uc1m
uzunlug1na yaralar ta ki i9ine feres idlJal olunmaga ~abil . ola, niteki in~aallahu
taca}a can-karib +
•
•
•
•
•
•
c.h> ~; I 641
......,,,,~· j 11~1
-
~ ' ........... (;;~
'•
~ ........ ~~~-~·~
•
J,... ..' \D.).)~ ( :. ; • • / •
- ,...__;
,__/
,...--/
,__j
,,I ,./;
•
~ "' \v_, .6 ·~ f ~ f :>.JO __..
•
. ,. .
. .- -
• -
I
•
•

-
• •
mezkilr
- olur. •
• •
Fasl
•
•
Sal)Ife-i gitanufi i9ine bir ~al)Ife datµ va9c ideler ki ~al)Ife-i gitanufi dart deltigi-
. .
ne muntab1~ olup bir m~dar artu~ ~ala. Sal)Ife-i gitanufi deltiklerinilfi merkezin-
den ~al)Ife-i ~aniyentifi tistine dart ca}amet va<Jc ideler ve bu ca}an1etleri bir mi~dar
~al)Ifentifi uzunlug1na oyalar bir vechile ki ctimlesinilfi !ill1 bir cihet ilzere va~ic
ola. Ve her deltigilfi vtiscati ol ~adar ola ki fels-i evveltifi 9enberi deltigilfi i9ine
•
dulJul idtip i9inde stihilletle J:.iareket itmege ~abil ola.

•
"-"'. .., '

•• •
,
• •
•• • •• •
l.a5j.:S a ~...)=
[~ekil 491/163]
Bacdehu ~al)Ife-i gitanufi deltikleri i9iln va<Jc olunan fiilils1 yirlti yirinde va<Jc
ideler ki her birisinde alt1 fels vardur ve ortalar1nda kadib-i
• •
levze vardur. .
•
•
•
•
I 643
• •
,...&
• ,,,I ' • ..
- .. . -
•
.
~~
,.,,I ~,l_;~_,t ~ ..
r . - - .. -
~~ - ~1 .. ~
•
'J' t '.
' • ii
•
•
• •
>ti . .. ; t •
.
- 4 - .
• ..-
- ~ _..J
.i
~ -
I
·1 < - J ..
, • •
- • ( ,- \\ _f [ •
• 0..
/·
~ .:l t> lJ,, J ~~ t. •
~
' '
1,,-
•
J ,v~ ,,. '
\/ L ';;..
.
~~ 0 ~f/ - J 0 - ' ~ 7:~· ": ,..___,)
. ? ,..__) .
::0
•
~ {'.. ('
G.l " - · - -Y_,-->

'---- -
./
• •
v.;..
••
•
• •
t:'~_t J~
.... - r...-
. . .. .
.-
•
•
•
'

-
Bacdehu bir latif kurt

• •
dilzeler
J}a9Ib-i levze gibi ve bir J}a9Ibilii
uc1na ge9ilreler. Ve ~aQife-i gitanuii
merkezini deleler ve kurtuii
• •
kadibini
• •
[~ekil 492/164]
ol deluge ge9ilreler ta ki J}a9Ibilii
kilrsisi gitanuii vechine milmass ola. Pes bu ])Inde J}urt-1 1nezbiir l)arekete J}abil
•
olup idare olunsa <loner ve kilrsI satl)-1 g1tanuii ilstine muntab11} olur. ~urt ile
kadibilii siireti budur:
• • +
.
[~ekil 492/164]
•
Ba~ehu bir f els-i mtitevass1t dti.~~ef vf-merke-

( J--- --J [
zinde bir murabbac delilk deleler -Ve kadib-i • / ~ +
rt6ii
+ •
uc1m bu deltige gilcle ge9ilreler. Ve ]}a~- ilii uc1m ~ D

,.....___) /' ' / .
bir J}ar1~ idijal oluna. Bacttepu

r--'
bu rtWfrii ~~nda ,_j
,____)
dOrt dendane vac;tc ideler ~iiret tizere: ~

~ /" ' J'
Bacde zal1k ~a]jife-1 gitada va9c olunan dort delukden brr1s1nde fulusun terk1b1m
beyan ideltim, sayiri dalJ-t aiia 1}1yasla maclum ola:
[~ekil 493/166]
Ve gitanuii bir rubc1nuii semkini ve dabil-i gitada va]}ic olan ~a])Ifenilii ~emkini
birbiri ilstinde vakic olan filliisuii semkini tasvir idelilm: Pes maclum ola ki evvela
+ +
va]}ic olan semk semk-i gitadur ki anda bir IJar]} va]}ic olup ve ijar]}da bir fels
va]}ic olup ikisi. mtisavI olrm~dur, calameti ''elif-l''dilr. Ve bundan ~oiira ijar]} ils-
tinde vakic olan felsilii ilstinde vakic olan felsilii semkidilr ki calameti ''ba-~'' dur.
• + ~
Ve bu felstiii ilstinde bir levze vardur ki calameti ''l)a-C'dur. Ve bir dalJ-t dabil-i
gitada va9c olunan ~a])Ifenilii semkidilr ki calameti ''ta-.1''dur. Ve andan ~oiira
fels-i evvelilii 9enberinilii taraf1na •
[161 b]
•
•
I --
~ L...:>-. ..I.. I 645
·c
,
I
I '
•
•
•
•
...•
• •
...
•
•
•
-
•
I
•
•

-
idhal oltinan felsiifi semkidiir ki

caJameti ''lJa-(._'dur. Ve andan ~ofira ~
•
~~~~~~--~~~-""6 t:.
'
fels-i ~aniniifi 9enberi uc1na ge9en .:~'..;:~~ 1:~~:~:~:::?~;~:·1.t_~~:::;~~~· :;:::;~· :·::::=~r:r:;::::}·;;~:::::·::~:;:~~'.: _·::~:1~· ::;:;'.:fj'::~:::::::·. :;:;::~:::'. :·:.;t~'.:::::~·'!•'.·
•
"-----~~~~~---.-
..._____________ u. ( t
felsiifi semkidiir ki ca}ameti ''cayn-
t'dur. Ve andan ~ofira ~aQ.Ib-i lev-
zede vadc
•
olunan felsiifi semkidiir·
•
u
ki caJameti ''mim-\''diir. Ve andan ..
~ofira yine levzede va~ic olan kii- [~ekil 493/166]
9iik felsdiir ki anda mismar vardur •
ki anufi ca}ameti ''~af-J''dur. Ve andan ~ofira ~aQ.Ib-i levzeniifi fiiliisdan zayid

.
olan taraf1dur
•
ki ca}ameti ''niin-0''dur. Ve andan sofira
•
hark-1
v •
kadibde
• •
vakic
•
olan
•
feresdtir ki ctimlesini imsak: ides "f~°!cfJimeti "kaf-.!l"dur. Ve gita-i mezbilrufi

sayir buril~l ki tis: bar~ datµdur ; a)llafiifi aatdJin~1ru bu tislilb tizere tertib ideler:
/ , •
1·
[Sekil 493/1671 ,....___) /'
/
' /
~
.
,____) '/ >v / ::J
ideliim~
bu vechile ki sahifeniifi
- . .
satl).i tistinde ol $al;lifede ~~Jl:_ic olan'-lier . fi izas1~ ki ol har~larda hirer fels
vardur ve bir levze-i ~abit~ nab~ v ., i~ler ki ~an h·e r
Q ' "''
~'-;) /
r J-
..•
~
[~ekil 493/167] •
•
I 647
•
•
~
...,~· v;b.)->
,I ~
u;~>, J:>
~
.
' ·b>..>~.) ~ o.>.~ J~ _...,,, ••
cJl-1 \;..l_ ;v
~ ~ .
~.;?/1 'J"~
•
o..,;~
•
;--
:--j,~~~~c-"I
r l-
< :::>
'
•
.,_
.___
.- I
•
•
•

-
felstifi kenar1nda vakic olan mtiselles deltikler birbiri. tistine vak{c olsa ve sarufe-i
+ - - • • •
}.<uqla cezb olunsa ~a])Ifenilfi levzesi il9 felstifi deltiklerine daJJil olup }.<ufl meftiil).
•
ola. Ve }.<a9an ki vasat-1 gl!ada va<;lc olunan J.<urt bunufi 1Jilaf1na idare olunsa }.<ufl
baglanur ve bu zamanda levze-i }.<a<;!Ibtifi ba§l tal).t-1 levzede va}.<ic olan fels-i ~agir
tistinde mektub olan hurufdan

•
bir harfe
•
beraber olur.' Ve ol felstifi levzesi alt1n-
daki felstifi ki gl!anufi lJ.ar}.<1nda va}.<ic olm1§dur, ilstinde mektub olan Q.arflerden
•
birisine beraber olur. Bu felstifi levzesi lJ.ar}.<-1 gl!anufi dayiresinde mektub olan
huruf
•
dan birisine beraber ola. •
Pes il9 Q:arfi Q.if~ idtip sayir dayireleri dalµ bu vechile camel ideler ki ctimle
on iki harf
. olur. v e .sarufentifi
. . iki kltcas1nda
. . -I dart levze olur ve sarufenilfi
. . iki
..____.
dart fels vardur ki deltikleri birbirill·\111·· ametdtir, fU felslertifi ca}ameti ''elif-

•
~
ba-cim-dal-~-r.-~-l''dur. ~bunlaru""' . . st~nde ls-i · ~~Ir vardur ki ca}ameti ''ha-
\.:.... './ ./ ?
• • ·"-!. ./ r; -r - ~~ '-;)
anufi calameti ''ta-J''. Ve her denaa'iielkat1nda
•
sarufe
• •
ilstinde bir zerenat1 var-
dur ki calayimi ''lam-kaf-nun-vav-J-0-.:.\-J''dur. Ve ~a])Ifelertifi iki taraflar1nda iki
gurablar vardur ki calametleri ''}.<af-J''
•
• •
•
•
-
•
•
•
I -- ~
~~_f .. I 649
":.; .....¢}- ~ ~ . -. -.:, v:~;~_, j .7-4>
• .. . . -
.) - t • ... ' . ' •
tr.: J-! - I I;r J ~
. 4 -
. / . ~
(
?; • /.
- --._)
,,. I •
~ .'.) ='.f -
"'
/ -
•
•
..
•

-
Ve yine ~al)lfeleriln iki taraf1 iistinde ''l)a-cayn-cC' I.<at1nda l)all.<a gibi iki fagla
vardur ve ol faglalarufi u9lar1na iki I.<agib ge9iiriip her birinde bir feres vardur
•
ve bu iki I.<agib gitanufi yamnda iki deliikden da]Jil olm1~dur ve bu I.<agibleriifi

calameti ''sin-~'' diir. Ve yine gitanufi yamnda bir ]Jar!.< vardur ki afia bir sal.<1ta
du]Jul ider ki vech-i ~andiil.<da ~iibut bulm1~ u]Jt1 iizere l)areket ider ve bu saI.<1ta iki
gurabufi ortas1nda miistevI olur. Ve bu sal.<1ta delinmek gerekdiir ta ki gurablarufi
•
taraflar1 ol ~al.<ba da]Jil olup ~andiil.< perkine.
Bacdehu ~al)lfeniifi iki m~f1 iistine birbiri iistinde muntab11.< olan ii9 f elsiifi
mii~elle~ oyulrm~ yirleriniifi izas1nda bir levze-i mii~elle~e vagc ideler ki ~al)lfede
§abit olup ~aljifeden ·t<l§ra 911$:m; ~!a: ' vi<1$:~9an ki ~aljife ol delilklerden tarafa
_/ I
...__.
acla iistinde mektub olan l)urufdan bir~ntin ··stine miis~vI ola ve fels-i aclanufi lev-
•
/
.
~
zesi alt1ndaki felsiifi l)urufi:gdan b,~r tifl trsti e mtip_tevI olur. Ve bu felsiifi lev-
,./ v ./ ~
Ve yine bu ilslub ilzere ~I 1$:alariit'c; ev .i~e v~olan mil§elle§ deltiklerilfi
-/1 ;_ -r -\~ '-;) ·

bu hinde kufl meftuh olur.
+ + •
.sJ l J-
Pes vag1l) ve celidiir ki I.<a9an vasat-1 gitada vagc olunan I.<urt ~ag tarafa
• •
•
•
- •
•
•
I 651
_) .,,__,t, . - o~-t& ~ • •
,J' }!
- ' - - -
' . ..
___.. .
,
: 'f.1.J
-
-l '
• \
.> t) ~ ~ l, 4 • ·~""".
-. ~
.. - .- -
. -
'
4
~,.,...
-,_..),..,
- -
·-o.t».· ~~.J'~'- ,, · ~.,~.aSJ~l~fa~ •!J.,l}-A-

.
' ~ ~ - .
'·
L-~,..\~•
l •
f
. . ~.l - I • I/ . .) .. . •
LZL \SW ~
'--'
. . . I. . . . .
~
I - - ,......_ / V . ,.. • -
r--~ ~- • ,__J - • •
~s ·-o_;~l>.}I '_;, ~o.;,.,>,_ ;J IJj-1 -~,.;_)?

.. . - '~ , - 0 '\_ V'
~~ -
I '--( ~ ·r_U - -I ,-. '-;:) / .1
•
•
•

-
idare ol1risa ta~I~an ~al)Ifeniifi iki ~lfas1 bir yire miictemic olur ve iki gurabufi
ba§lar1 sa~1tanufi ~a~b1na dulJ.iil ider, pes ~ufl perkiniir. Ve levzeleriifi ba§lar1
•
beraber oldu~lar1 l).arflerden tal)rik olunsa her ti9 felsiifi deliikleri birbirinden mii-
teferri~ olur. Ve gltanufi iki taraf1ndan va~ic olan ~uqlar cezb olunsa levzeler
felsleriifi deliiklerine rast gelmez ve ~ufl a91lmaz meger ki levzeleriifi ba§l l).uriifa
- -
beraber ola.
•
Fa]pr-i piir-ta~~Ir eydiir: ''Bu ma~amda niislJ.ada na~~ va~ic olup §ekl-i ~ali~iifi
alJirinden fi'l-ciimle na~~ laz1m geldi ve §ekl-i rabiciifi evveli dalJt mevciid olma-
yup ba~iyye-i mevciid ile inti:ffic ~abil olmamag1n anufi dalJt tercemesinden cudiil
olund1 ve §ekl-i lJ.amisiifi §erl).ine §iiriic olund1.
~ !~ , -~ 1~ J .
( ~--- __[_ I [
•
Sacat-i Mtisteviyyeniifi Madi

,.....__) .
Oldugh'
/' '
aclum
/'
O~
.
~
•
.--1 ' ' '
Fasl-1 Evvel I ' / / ,...__J
• ~ v ;_)
~ ,._)
I \ r\
'~· ~
~ekl-i mezbiir bir zevralGY latlfdilr i , fri:rwden diizilmi~diir. Ve ol zevrakufi
~ ·(.. r · ", / v -( "5 •
is:inde bir §ab~ ayal$: ilzere tur'~ ~~ff ~~~_yahm1§dur bu vechile ki kilregilfi
ba§l arc;I-1 zevra~da olup §alJ.~-1 mezbiir-gogsi iistinde tutllll§dur ve ~ag elinde bir
diidiik ya bor1 µitup uc1ru agz1na ~omu§dur. Ve zevra~ufi arc;I1nda bir deliik deli-
niip ol deliigiifi iistine bir deliiklii boncu~ vac;Ic olunm1§dur. Ve ~a9an ki zevra~1
~u iistine vac;Ic iderler ol boncugun deliiginden zevra~a ~u dalJil olur ta ki bir sacat
tamam oldu~da zevra~ tolup ~unufi i9ine batar, pes zevra~ i9inde ~ayim olan
§alJ.~-1
• '
- •
•
•
I 653
" $ # -
..
"./• ~--- ..,1 f
• t -
•
•
•
•
mellal) bor1s1m 9alar, pes ehl-i meclis agah olup zevra~1 ~unufi i9inden i]Jrac ider-
ler ve .yine ~u ilstine vaqc iderler. Ve her sacat ba~1nda l).al bu minval tizeredilr .
• •
•
Fasl-1
. SanI
-
~ebehden bir zevra~ dilzeler ki tfil1 bir bu9u~ ~ar1~ ola ve carq1 dalµ ol ~adar
ola; 53 na'.?ar-1 mtistal)sen va~ic olaca~ ~adar ola. Ve bu zevra~ufi arq1 mtisattal)
olup kenarlar1 yu~aru ~al~rm~ ola ve milmkin oldu~9a zevra~a mti~ebbeh ola.
Bacdehu .bir ~ab~-1 mellal) dilzeler. Ve anufi keyfiyyet-i cameli bu tarI~ledilr ki

nul)asdan bir gofilek ~eklini dilzeler ki etekleri ~l~a ola. Ve iki aya~ ~eklini dtizilp
•
• •
•
•
53 Metinde ''tola''
• •
•
•
• •
•
•
I 655
•
. . . ,. .~~ ~ ~f. l: ~
•
- ~
•
.'
.____,, _,,->..T
\ • I .-j t\c> ' :. \l,, ( -,~c. ~ •
' . ~' / '
' ..
,tJ0./,
' :J t.:).)
- ~,).f .
I.)~ ,.;Y
.. •
• • •
..)..) - yJ /- J
-· - -\ I < - -
/"
/ . , c; """ ' ,, )
~1
,....___)
/ 0 .
('..../)
. -'.:?-'.?~ J)_::J .
....--/ / 'v v ,_-/
-----1
,___j / ;--tit/> •
,--J v ,. )
~ ;t._,J ,. .l}~ :. - \;
, A ,,.
~)
('
, "" ~
r• ~
. ti• •
w...
"'£ ~J ;r r~l 'd ~ ~ . . .

~-- ~
'-"""~ -.)_,;( 9- ~,, ~ ~·

'
•
•
•

•
arQ.1na yap1§durup ~ap1ru mellal)ufi gogsine tayayalar. Ve bir gafif ve miicevvef

ba§ ve. boy1n diizeler ve bu boynufi i9ine bir ~l~a liile vagc idiip uc1m ba§ufi ortas1-
•
na ge9iireler ve uc1na bundu~a-i ~afir vagc ideler. Ve ba§1na <latµ §ag~1na miinasib
bir kisve vagc idiip miitecaddid kii9iik deliikler deleler. Ve bir diidiik ya bor1
diiziip
.
~ag eline yap1§duralar ve bor1nufi
.
uc1m agz1na yap1§duralar. Eger §ag~-1
mezbiirufi agz1m deliip ve bor1nufi i9ini delseler <latµ miistal)sen va~ic olur. Ve
•
gofilegiifi yefilerini mul)kem sedd itmek gerekdiir. Ve boyrunufi gofilegiifi ya~as1-

na mutta~1l olan yirini <latµ mul)kem yap1§durma~ gerekdiir ta ki iinbiib-1 ~afirden
gayr1 yirde~ hava 91~maya. Ve §ag~-1 mezbiir1 zevra~a mul)kem yap1§dura, amma
zevra~ufi bir tarafa meyl itmesinden il)tiraz ide. Ve aya~lar1m arQ.-1 zevra~a
(
~. .J .,(
~ \ . r~
i,_.- -1_J v /'
J
•
•
/ J/ N '---
~ 1·
~
• ,.....___)
,..____)
~ v •
•
,..._J
~./
,.--j
~ " /
~
..!_ \
r-', ~
~ r--((
• •
•
•
• •
•
•
I 657
. .,,,
;J'->U'J_,. - £.,~ ~
•
- .
- 0
- . ~ ..
. . ' "'
• ~r;; ~~_,J,.JoJ
• •
. •
• •
tr.:> . - ._,_ e;..-1 . •" " " "
. - -
•
• ,....._____ j
,.___)
/ / . .-
r---1
,,~)"..2.L:..Ji • I
,---../
r--J
/ / v ......
' .. _
-- J
.•
,..-) J
' . ~' ~
- ._,, rj_ • .. r,.Jf~,
' -~ •
,..,,.) J.) • l
- - -• -
... -
.. - - .-
•
" .) -.. -""
,,.
•
I
•
•

-
mul)kem yap1§duralar ta ki gofilegilfi etegi bir m~dar zevral.<ufi kenar1ndan a§aga

vakic
•
ola. •
• •
•
Ve bunlarufi emri tamam oldul.<dan ~ofira zevral.<ufi arQ.1m delilp bir boncul.<
ge9ilreler ya §emcle yap1§duralar. Ve boncug1 <latµ delilp
.
zevraI.<1 satl)-1 ma ilzere
vaQ.~ ideler. Ve bir tarcehar-1 mu~al)l)al) ya bir alet-i irti:tacla imtil)an ideler ve
laz1m olursa boncugufi delilgini tevs1c ideler ta ki zevr.al.<a ol 1.<adar ~u da1Jil ola ki
bir sacatde tolup ~uya bata.
Bacde zalik ~ilret-i zevral.<1 tem§!l idelilm ve tavQ.11) i9iln calayim na~b idelilm:
•
Zevral.<ufi calameti ''lam-J''dur ve mellal)ufi calameti ''s!n-~''dilr ve agz1ndaki dil-

•
dilk calameti ''ta-.b''dur. Bu ~ekl ilzeredyr1_ J

. ~ - · - - \ I 7~
( ~--- -1_J V r
/ .v fJ
'-.:...-
•
1·
~
•
• ,...,__J
~
,_____)
I
I ~
I
~
~
-.!. \
~·
•
•
[~ekil 504/17 4]
[~ekil 504/174]
•
•
•
I 659
'
.... •
..
/ .
- .
•
J ~..J'./
_. ~
. r.J?Je>:.'~~
,/
w.) J-;J .!r l ..
·-
,
•
.- - .
- I.I_)~/~_,,_,.,
..........
•
•
•,
. -
•
-'7~~)
- . -
l
•
,..• ..
• • •
.Jt f fiv- s ~~
,../
s ~~.> o.;_;il_,
•
• I
Pes vac;I11) ve ~ahirdtir ki ~a9an zevra~-1 mezbur .satl)-1 ma uzere vaqc olunsa
tahkikan zevrakufi alt1ndan su zevrakufi sakb1na duhul ider ve dahil-i zevrakda
• + • • • • - • '-" '-' •
•
mtirtefic olur ta ki ~amI~-i mellal)ufi 1J.areze etegintifi 9evresine mtimass olur. 01
hinde
•
dahil-i
v
kamisde vakic olan havanufi n1asrifi kalmaz ve zevrak mellahla bat-
+ + • • • • +
dukda
•
-
dahil-i
v
kamisde
• •
mtictemic olan
-
hava cunuk-1
•
mellahda vadc olunan tinbub1 + •
mtinbacis- olur ve andan bunduka-i

. safire
. vas1l
. olur ve bir vechile
•
•
•
• •
1·
~
•
• ,...,___}
,..____)
•
,...._J
~I
,.--j ,__J
•
~ ;___)
~ ;___)
~
..!_ \
~- ~
?~ v ,
~(('
.
•
•
• •
• •
•
•
•
'
• •
•
•
I 661
'
•
•
•
•
'
• •
•
•
./
v\:J~ It& ~»::.L~ ;.:... ~ v .ti_,, I ..

L
~ , ..J f
- .
•
•

•
sada
•
hasil
• •
olur ki hafifti'n-nevm
v
olan kimesne nevminden mutenebbih olmak•
cayizdtir. Ve macJum ola ki zevra}.< vaqc olunan ~unufi derifiligi ol }.<adar gerekdtir
.
•
ki zevra}.< gar}.< oldu}.<da ~u mellal)ufi ketfine va~1l ola.
Bi-cavnillahi tacaJa bu kitab-1 Qikmet-ni~am bir erbaCfnde tamam olup ~ekl-i

.
zevra}.<da nihayet buld1. I:Iaqret-i BarI cellet l)ikmetuhu ve cazzet }.<udretuhunufi

bil)ar-1 eltaf-1 bI-keran ve lticce-i il)san-1 bI-payamnd~n mutaqarr1c ve mes=ul ve
mercii ve me=muldur ki bacis-i
- tahrir-i
. kitab olan hadret-i
. . sacadet-intisabufi sefine-i
vticud-1 ~erifleri ttind-bad-1 l)avadi~den dayima ma~iin u mal)fu~ olup rakiban-1
emvac-1 bil)·ar-11qt1rab olan ztimre-i fu}.<ara-i cuJema en~ar-1 cuyiin-1 cinayetleriyle
ma~ilr ve melJ:;i.ili ola ve zevr~~~~ v~cr:-~ nabudlar1 l;ta<;lret-i kerim-i derya-
•
/ I
'--
]Jala~ hula. Temmet. ~ .
1
~
• ,. . .__) ' v .
Beyt: ,___) ::J
~
Eyleye gird-ab-1 gamd&evc-i mil;t den lJ.alfu?~
~ <'((
• •
•
•
• •
•
•
I 663
-
•
.!' t~~""_., :1 ~ .J. ./ - ~ J

'---•~_,., · -~ lv:r-..
-aJ JJ~ tJ:;. .:.!)'
} · · ~,,,...,,.
•
(9.) ~ ~ • tS ~. '· ... ~.)..? ~ ~

. ¥
~
• """-_,,· '-:'
~, ,.,.
-
~
~ > ·,;/_µv(T~ ..
• • •
. -
•
"· ~' \..,~,.)

- • J .J 'r-J -,_ ._)
.,...
-. .
t) )•ur \J • '-> I
• ~ -· - \- I n
. ... "6'
. r4:
:fl
. /' .)'- __, c..:-~ u ~-' Iv• -
I • \ s_ I 1· • l
J •
~' • ) J~' . ~ u: ~~,:> ~ :>~_,;;
J" ..
r-.__) v ~
""/ • ,__J •
J v . ,__)
~ . (
•
- , .!.
-'-' [) \
"J.1_• J-: ~Vi y

•
I
. ~ ~ -- ~4'
.-
• . - ........... . (/''
• '-' 1., _..\., I
. --
--
•
•
• •
\
• •
• •
• • •
•
•
• •
..
• •
•
•
I • •
•• •
•
• • • •
- ---1
--._)
•
r--I
r--I
•
•
,....._/ ,..._J
j :_) •
•
•
? -
~ -)
~- ~ ~
• •
•
• /' •
Qr / V "2-( / • •
~~ ~1 :cJ -r~1 _v ~ •
•
•
•
• •
• •
• • • •
•
• • • •
•
•
•
• •
•
• •
• •
•
•
• •
• •
•
•
•
• •
SOZLUK
ab: SU. ale't-taf~TI: ayr1nt1l1 olarak.
'ac: fil di§i. 'amfid-t mizan: terazide ag1rl1kla •
'acele: araba. ytikti kar§ila§t1ran dill er, terazi

horozu.
'acele-i meydan: araba yolu.
andan: sonra.
'acib: §a§1rt1c1.
'an-].cano: yak1nda.
cacize: kal9a.
carayis: gelinler.
acelad: say1lar.
arayis-i fel_iavI: mana gelinleri. •
'agud: paz1.
_ ar(j: yer, tab an, alt.
ac;Iy~: daha dar. J°'! "'r-J /::r..) .
( --. ·~lJ. --1sai-cf£geni§lik; zem1n.
afitab: gtine§. / 7 EJ
• / carc;Ian: enlymesine, 9apraz. •
agarmak: beyazla§mak. ,.__1 / ,,,,.--.

,..__) / at-~ : yan]3tmas1na. •
ag1r: ag1rl1k. ,.._j

,...._J
,_._/ • ,__J
agt].ye: kapaklar. j
/ ;__) -
? cand: enli;:gb
l ni§.
-.!. \ • .r 1-)
"'-J
aijer: dig er.
~ / alt .: fazla.
ahir olmak: bitmek.
""'
,-- r / / r-.r(
•
ahir-i nehar: gtin sonu "' sJ J- •
"" - asf
.. er: sari.
ahmer:
•
kirm1z1 .
abter:' y1ld1z.
asuman-taht: taht1 gokytizti olan.
ahz itmek: almak.
"" • a'taf: i yilikler.
akdar:
•
miktarlar.
atiye: gelecek olan.
. .. en k1sa.
aksar:
'atiyyat: bag1§lar. ihsanlar.
a'la: list.
atvel:
,. en uzun. •
cata.met: i§aret. ••
atvel-i
•
nehar: en uzun gun.
filat: aletler.
ca.van<;!: yanlamas1na konulan 9u-
'alayim: alametler, belirtiler. buklar. ·
ale'd-devam: devaml1 . 'avdet itmek: donmek.
• •
•
l
•
I
• •
666 I SOZLDK - Mekanik Tercumesi
cavvade: ud 9alan kad1n. baz: dogan ku~u.

cavvame: ~amand1ra. bazI: dogan ku~u.
'
-
cay~: engel. bazii: paz1.
- - ayna.
-ay1ne: bed~a: giizel.
azacuk:
•
az1c1k . bedidar: a~ikar.
•
c~Im: biiyiik." · beh~et: giizellik.
bab: kap1. bekre: makara. •
bab-1 mathiin:
... burmal1 musluk, belliit: palamut agac1 (meyvesi)
taban valf1.
benad~: kii9iik toplar.
•
baca: pencere. •
..) -: _
1
• 1-b_~aber: e~it. • •
bacelehu: ondan sonra. -· ·\\I r<·; · •
( / J--- -o >.:_...
olm~: denk olmak.
bacele't-tecribe: tecriibe ettikten A .
· ~ ermyye: kap.
sonra . ,.____j '
.
v
/ ~ •
,.__)
bac:cle iaJ.ik: bundan sonra/ ~ , '" ·ze . ~

r--I ' ,___J
blidI-i Il8.?-Rr: ilk bak1§ta? bevviik: bffiii \:alan .
• .J.~ • r\-1
bagrrd~: be~ik bag1. A. . , ..~ "-..J
~ \ "-' , . oeZ itwek: sa\:mak, dOkmek. •
bahr: deniz. ~ / J ~< - v

•
•
- bi-caynihi: aym ~ekilde .
bakara: inek.
bi:>d-dariire:
•
. ~
mecburen.
bald kalmak: artmak.
• • •
.
bihar:
•
denizler.
. .
bala: yiiksek.
bi-1}.asebi't-t~a: gii9 yettigi kadar. •
bar: defa. •
•
bI-cimad u siitun: direksiz ve siitun-
I
band: soguk. suz.

bariz: 91km1~, goriinen. •
bile: ile. •
•
bast itmek: yaymak, a9mak. bi'l-kiilliyye: tamamen.

bat1yye: biiyiik kase. binaen ca.Ia haza: buna bagl1 olarak.
•
batn: kar1n. binkam: su saati.
.. . kaz.
batta: bi~: kuyu. •
• •
•
•
• •
•
•
• •
•
Tercume-i Hiyel I 667

•
bii: koku. cizca: boncuk.

bud: but. cw.<a: kadehte i9kiden kalan bakiye.
bucd: uzakl1k. cilliis itmek: oturmak.
•
biik:
"
boru. ciiz: par9a.
bundu~a: bilye, kti9tik top. cilz-be-ciiz: par9a par9a, s1rayla.
•
burma: su muslugu. ~arb-1 bii].calemiin: degi§ken tabiatl1
felek.
but=>: yava§.
~arpare: iki ya da dart par9al1 zilli
biilbille: i9ine s1 v1 konan aletlerde
enstrtiman.
en1zik.
~engal: 9engel.
biikiindi: btiktintti, kt vr1m.
biirke: havuz.
( '"' ·J{\ ·I ./~nciyye: ~enk ~alan.
/ J--- ---ifEJ
/"'- ~evgan:9evgen,degnek.
~ biiyiit: e vI er. •
~ 1·
,___J ,, ¥1-f~ba: ~dan.
biizal: musluk. + +
•
cacbe: silindir oluk. ~f / "alpna: §~dan.

~ ' ~~ . ;_J
cfilis: oturan. ? ~gin: om~J
'1~ " " r )_
canibeyn: iki taraf. ~ ~ " ~tlmek~ztilmek.
y--J "'- ./ / ) e.~ van.
• cebin: al1n. •
- J~dacf:
.. kat. •
cedy: oglak burcu.

cjacff: zay1f.
celI: a91k, a§ikar.
•
dayire-i tam.me: tam daire.
celile: btiytik.
dakik:: ince.
cenb: kenar. • •
damen: etek.
ceride: defter, kitap.
cjamir: gontil.
cevan: cariyeler.
cjamm itmek: eklemek. •
cevze: yuvarlak ve i9i bo§ ceviz
§eklinde nesne. 4arb itmek: metali i§lemek i9in
dovmek.
ceib etmek: 9ekmek.
cihiit: yonler.
defcaten: bir anda. •
•
deff: def.
cilve-ger: ytiz gosteren.
deffiife: def 9alan.
•
• •
•
l
•
I
• •
dekal:
•
s1r1k . diirc: kutu.
dekke: sofa, platform. diirer-i gurer: ·parlak inciler. •
.
'
dem: kan. diiriid: dua.
dendane: di~. diistur: dtizenleme 9izelgesi, regti-
lator.
dendanelil dfilab: di~li 9ark.
. diizmek: yapmak; dtizenlemek; •
derabzin: tirabzan.
dtizeltmek.
derahim: dirhemler. •
ebkar: bakireler.
derifi: derin.
ebvab: kap1lar.
destmal: mendil.
• ebya.Q: bembeyaz .
d1Ic:
., kenar.
• •
dtoa: ipek.
•
dokmak:·
.. tokmak. •
•
doge~: to}\mak. •
dogme: dovtilmti~, diizlenmi~.

elvan: renkler.
duhter:
...,, kiz.
emakin: yerler.
diilab: 9ark. .
emaret: beylik,-htiktimdarl1k.
dulab-1 kamil: etra:f1 btittintiyle di~li
•
emkine: yerler.
•
olan 9ark .
•
diilab-1 keffe: kep9eli 9ark, su do-

emkine-i mubtare: istenilen yerler.
lab1. · · enfiis: nefesler. •
•
diilab igi: 9ark1n ortas1ndan ge9en enl).a: 9e~it 9e~it.

9ubuk.
e~a: gtizel.
• dillm: yag.
enseb: 9ok uygun.
diihn-i senderiis: <lag servisinden
envac: ttirlti ttirlti.
• •
elde edilen bir ttir yag. •
• •
•
•
•
•
•
•

•
v
enzel: daha a~ag1. eymen: en sag.
erbab-1 ebsar:
.. ak1l sahipleri. ezhan:
- zihinler.
•
erbab-1 lugat: dilciler. ezhar: 9i9ekler.

•
erbab-1 nevbet: s1ra bekleyenler. ezkiya: zekiler.
erbab-1 riisfib: inceliklere nilfuz eznab: kuyruklar.
eden alimler.
•
fa.biz: uyluk, but.
erbab-1 cu~iil-i ~a~rra: zay1f ak1ll1lar.
fabiieyn: insarun iki uylugu.
erfac: daha yilksek.
Iarig: bo~.
e~abic:: parmaklar.
Ia.rig olma].c: bo~almak.
esafil: en altlar.
fa.Jis: atl1, ata binen.
-- _J, \ · 1 (1< - ._.,
J -
esatin:
.. direkler.
e~bag: boyalar. < ar~adan)JKutup y1ld1zlari. •
esfel: en alt kis1m, taban:::JJ •
eskab.
.... delikler. ,.---../
~I
"" " ' " ~
a . balta. ;_J
J ,....___)
esved: kapkara. ? r--_)
'1 \ fa~d: vilc~an kan almak.
~, " ~
e§car: aga9lar.
• e§kfil: ~ekiller. •
e§ribe: ~araplar, i9ecekler. fiid.11: fazla .

•
etvar:
.. hareketler.
• fadla-i harice: 91k1nt1 .
• v
evan: zaman.
f eQ.ayil: f aziletler.
evanI: kapkacak.
fehva:
•
anlam.
eve: en list nokta.
fehavI:
•
anlamlar .
evkat-1 salavat: namaz vakitleri.
• •
felekil 'I-hurtle: bur9lar ku~ag1,
evsac: daha geni~. zodyak. •
evtar: teller. fels: alt1n ve gilmil~ olmayan para,

pul.
evvel-i nehar: giln ba~lang1c1.
•
fenneyn: iki fen. .
eyda: eller.
fer: gilzel.
eyvan: eyvan.
• •
•
•
I
• •
ferecI: yiinden man1ul bir elbise. geh: bazen.

..., +
feres: at; anahtar. gen: gem§. ·

'
-
ferman-ferma: hiikmii ge9en. gefi§ek: gev§ek.
fetn, fetile: fitil. gefi§emek: gev§emek.
fevayid: faydalar. gerd: toz.
•
· feveran itmek: yiikselmek. , gerden: boyun.
fevvare: f1skiye. gerdun-ve~ar: felek gibi ag1r ba§l1. ·
fey§fin: burmal1 musluk. gtlaf: di§ kap, kil1f.
feyyfil: filci, fil siiriiciisii. g1ta: kapak, ortii.
• •
fi-diyarina: diyar1m1zda. _2_1ja-i milsatta.Q.: diiz kapak.

J-: _'r-J -
.. 1
-· - \ \ I ( ('-: I •
fi-~aliJ.in mine'z-zaman: kisa ~ii}ede.- - g . . a_l;Jad: riizgar hortumu. '--

A
fikret: dii§iince. ~ girii: tekrat~
- / ~ •
,.__J ' 'V'
fikr itmek: dii§iinmek. "' . fiGl •
~I ' "- N
fi'l-hal: hemen. r--1
.. ,.--J
•
j
fi'l-mesel:
- adeta. ~' gOtiiri: b~n.
~- / ' ' "' J'
f1"nk-an: saat . Q r "', /~ J ' R~atp~
.....l~ " 9ocu.k . •
•
u9lar1 aras1ndaki mesafe, sere. - .t-

gune: 9e§1 .
fiqQ.a: giimii§.
gurab: 9engel.
fusiil: fas1llar.
•
gurer: parlak. _
filliis: alt1n ve giimii§ olmayan para- •
•
gurfib: batmak.
•
lar, pullar .
I gii§-1 can: can kul'1;g1.
filrce: a91k yer.
gii§-1 hii§: ak1l kulag1.
filrce-i hilaliyye: hilal §eklinde •
•
•
yar1k. guy: top.
gav: s1g1r; okiiz. giicle: zorlayarak.
• gavr itmek: batmak . giil-reng: gill renkli, kirrmz1.

gayet: son. ijaber: bilgi.
. •
g~yetde: hayli. •
habI: sakl1.
w
•
•
•
•

•
babiye: su haznesi, rezervuar. I;tatt itmek: indirmek.

l}.acele: gelinin stislendigi oda. ban-1 miista.Jpm: dtiz hat, dikey
• •
91zg1.
l}adid: demir.
bavf itmek: korkmak. •
badim: hizmet9i.
l}.a~a: bah9e .
J.:tavl: 9evre.
• havd:
.. .. havuz.
bataya: esrar.
baffe: kenar. bayit: duvar.
bayme: 9ad1r.
bafi: gizli.
bafifil'n-nevm: uykusu hafif. lJayt: ip.
l}.afr itmek: kazmak.
. baytayn: iki ip.
baf<J itmek: indirmek. /" • ,.

'--
rCJ •
l;tamel: ko9 burcu. < .aQ.Icj: al9,i<I1k. •
~
:::_;J "' '-, ~- e: h'a zne. •
bamis. be§inci. I v / v / 7 -<;_J
l}aml itmek: ta~1mak.

=/J1
/ ' - :, e -n sac~ an; yalruz.

;--J
1}.aniyye: biik:iilmii~ kis1rf?. \ hey:>et: §ekill

'5 ~, ~
~ r-.((
• •
1}.aricetii'l-imkan: imkan dl§l. - bitt:a: bOlge.

bar~: .yar1k. 1}.icab: Ortii.
hikem: hikmetler.
bar~a: yar1k.
l}ikmet-me§Q.iin: hikmetli.
bar~ etniek: yarmak.
l}.ikmet-ni~ab: hikmetli.
bann-1 mil~elle~: ti9gen yar1k.
himem: himmetler.
J.:tarr: s1cak.
l}ln: vakit. •
l}.asib: ol9ticti.
ba§eb: aga9.
1J.tzane: hazne.
l}ufre: delik, 9ukur.
batir: btiytik, ulu. •
hukk:
.. .. .. delik. ·
1Jap.r: gontil.
l}.~a: kap.
ban: 9izgi.
• •
I
•
I
• •
~~-1 zemr: 9ubukta ses deligi. imtila: dolmak.

bums: be~te bir. cinan: dizgin. .
'
-
hfi§: alal. cinde'}-camel: hareket s1ras1nda.
butut:-9izgiler. cinde' t-tecribe: tecrtibeyle.
hiimayiin: ugurlu. inlJiraQ.: a~ag1 inmek.
•
1ss1: s1cak. · ffib.iraf: egik olmak.
icade: tekrar. inl)itat: a~ag1 inmek. •
icade ittnek: tekrar etmek. ini§: a~ag1 dogru egimli.

ibraz ey: gostermek. in]pyad: boyun egmek.
-
ibre: igne.
• •
cibret-niimiin:
. ibretli.
•
ibrl§im: ipek.
•
•
•
ifsad eylemek: bozmak.

ig: bk. dulab igi •
istidare: donme .
ibtilat: birle~tirmek. istima' eylemek: i~itmek.
ihtirac itmek: icat etmek. istimdad: yard1_m dilemek.

""
•
il:Jvan-1 tev:>eman·: ikiz karde~. istiva: denge.
•
ilham-peiir: ilham kabul edici. I i§cfil olm~: yak1lmak.

il~a itmek: bo~altmak. i§tibak: baglamak.
• • • •
•
il~~ itmek: yap1~t1rmak. itale-i

•
fikr: sozti uzatmak .
iltmek: iletmek. itar: elek kasnag1 ~eklinde 9ember.
•
imale itmek: uzatmak. itmam itmek: tamamlamak .
cimame: sar1k. ittika itmek: dayanmak.
. •
imtihan
•
itmek: test etmek. •
ittilac:
... valaf olmak.
•
'
•
•
• •
•
•
• •
•

•
itti~al: biti~ik olmak. kamet-i

.. bala: uzun boy.
iza: mukabil, kar~1. ~amI~: gomlek.
•
ciqade: kap1 sovesi. kamu:

•
hep.
•
ci~am: biiyiikliik. kamus1:
.. hepsi.
izcan:
- kavrama. ~ang1: hangi.
•
izhir: Mekke toprag1 da denilen bir
-w
~acr: dip, taban.
bitki ad1.
~ano: yak1n.
ka<=b: ayak.
karrad:
•
maymuncu .
kac:b-1 ma~de: sofra ayag1.
kasca:
" ..
kase, kap.
]fabb-1 miziin: terazi kolu. . k!:lsr: kas1r, ko~k.
- _J-! -1 1( -~~
kabid: A
" . tututu. ~ ., ..
asir: kisa1· ,~
•
kabd
" .. etmek: tutmak. ,.,...___)
____) "" ~ . •
..--/1 ' .. "" ~

~abc}a-i ~udret: kudret el±-J , kat:ri: ay1ranJ
J • ~.I. ,....___)
. k. ?
~a~an ki: ne zaman I. ,
r--_)
\ kavacid: kurallar.
"',,,,-- ~ ;:;:J-
•
r ~- ( •
]fad.em: ayak. ~yim: dik.

l}aQ.tD; \'.Ubuk. ]fayime: payandalar, ayaklar.
kadr: miktar; e~it.
•
ke-ennehu: adeta.
kadr-i hacet:
.. ihtiya9 miktar1.
" keff: aya.
kafil: kefil.
kefflit: kefeler.
kalansuve: uzun kiilah.
" keffe: kep9e; terazi kefesi.
•
kalil: az.
" keffelii dulab: kep9eli 9ark, su
kalilil'n-nefc:
.. faydas1 az . dolab1.
kamc:
"
huni. kefgir: kevgir.
~amer: ay. kema-kan: oldugu·gibi.
kamet:
.. insan boyu. kendere: dogan ku~unun oturdugu
• •
• •
674 SOZLDK - Mekanik Tercumesi

•
ktinde denilen nesne .. kiize: testi; kova.

kepce: su dolab1mn su aktaran kiibra: en btiytik.
ka§1klar1. - ·
~ -.&..L.Ll..l..I.: yen.
kerevet: 9ardak. -
kiimun: pusu.
ke~irii'l-camel: 9ok i§levli.
kiingiire: bur9.
ketb olunm~: yazilmak. • •
kiire: top.
ketf: omuz.
kilttab: katipler. •
lprd: maymun . - )
•
• ~~ I evn: renk~_1-
lpfa: par9a. ~ / "" /' "-._/
•
kifef: kefeler.
kir11esne: kimse.
" -"' iJ JJ . gece. .
Jiliye: sakal.
kizan: testiler; kovalar.
liile: boru.
kii~ek: kti9tik.
ma-cada: dI§IIlda, ba§ka.
J.rudum: ayaklar. •
•
ma-beyn: ara. •
•
~diir: 9omleklet.
• ma-fagal: ziyade olan k1s1m.
~fl: kilit.
m3;Qan: al9ak.
J.rulle: kule. •
malJ.dUm: kendisine hizmet edilen

l}ur~: yass1 ve yuvarlak cisim, disk.
kimse.
kfi§e: ko§e.
• malJ.Iui: kan§1k .
•
J.rurt: ktipe. malJ.rec: 91kI§.
~tr: 9ap.
•
ma\µilk: delinmi§, oyulmu§ . •
• •
•
• •
•
•
•
•

•
malJriith' §-§ekl: konik. mehma-emken: olabildigince.

ma=ide: sofra. mek§fif: a91lrm~.
•
m~baQ.: kulp. mektiib: yaz1l1.

•
makbiil:
.. makbul. mellah:
•
denizci .
mac~ud: kararla~t1r1lm1~ . memdiid: uzat1lrm~.
•
makiile: tiir. memlii: dolu.
macJumu'l-kadr:
•
malum miktarda. memzfic: kar1~1k .
= •
inan~iibe: dik, dikilmi~. menare: m1nare.
ma~abb: akma yeri. menfei: 911a~ yeri.
ma~nuc: yap1lrm~. ..) ..) - m~nkil§: nak1~l1.
-- -_\-I 1<- ~
ma~rif: kullamm yeri. ( ~--- _[_ /_f.L. ~~ d

/ IDY.II4.i~t: erece. •
'--
A •
malbfic: tabiata ve zevke uygun. ~ merakiz: ~rkezler.
,. . _____) /' '' V' . •
,____)
~I ' " N
ma.QI o~: ge~mek. J V , ~: gOstSe.
~ ,__)
maQriib: doviiln1ii~. ~~ merre-i e~el: ilk defa.
/ ~
• •
mecalis: meclisler. me§~iib: delik, delinmi~.
mecaz-1 ma: SU kanal1. mesned: taht.

mechud: gayret. mestiir: gizlenmi~.
medayil}: ovgiiler. me§dfid: sar1lm1~.
medd itmek: uzatmak. me§riib: a91klanan.

mefruQ.i: farz edilmi~ olan. meva<;lic: mevziler, yerler.
•
meftiil}.: a91k. meva\:ic: yerler.

mef~ud: kan al1nan ki~i. mevazin: mizanlar.
mehabet: gorkemli, ulu. mevJpifun caJeyh: ogrenilmesine
bagl1. I
mel}.asin: giizellikler.
mevQ.ic-i te~apic: kesi~me yeri.
mehavI:
.. mazmunlar .
• •
•
' • •
676 I SOZLDK- Mekanik Tercumesi
mevguc: konulmu§. mi§mac: §amdan, mumluk.

meymfin: ugurlu. mitr~a: 9eki9.
'
-
mezbfir: daha once ad1 ge9en. mizab: su olugu.
-
mezbilreyn: daha once ad1 ge9en iki mizan: terazi; terazi burcu.
§ey.
- mizmar: dtidtik.
mezkilr:
- daha once ad1 zikredilen.
· mu=>abbar: arka, geri.
•
nu~rac: kap1 kanad1.

.. .
mucakkar: Orta k1s1m. •
migrafe: kep9e.
•
mt1J.: 9ivi; kaz1k.

-
mihver: mil. • •
•
mi}J.ver-i dulab: 9ark mili.
.. . tokmak.
midakk:
mina-giin: lacivert renkli.

mu]).kem: saglam, sert.
mina~~a: gelinin oturdugu ktirsti.
mu}J.tebis olm~: hapsolunmak.
min-bacd: bundan sonra.. •
•
mubtefi olm~: gizlenmek. •

mi~ar: gaga. •
•
mukaddem:
•
once .
miraren: defal arc a. I
.. - mukaddemat: onctiller.
..._m1r)at: ayna. •
•
• •
mul.caddemat-1 ya]pniyye: kesin •
mirfak: dirsek.
• onctiller .
mirzeb: oluk.
mu~amas: 91k1nt1l1 stisleme.
• mi§}.cab: burgu.
mu].cavver: oyulmu§ .
. - . .
nnsmar: 91v1.
mukl:iule: stirme kab1; mil yatag1. •
mistara:
. .. cetvel. •
•
•
•
•
•
Tercitme-i Hiyel I 677
munfa~1I olma].c: ayr1lmak. miihre:boncuk,kii9iiktop.

. . olmak:.. kesilmek.
munkat1c miikevkeb: y1ld1zlarla dolu.
munsabb
.. olmak:
. dokiilmek. millabese: benze§me.
•
muntab1~: uygun. miilatafe itmek: eglenmek.
munta~1b: dik, dikey. miilebben: 9er9eve.
•
munta~1f: yar1. miilevven: renklenmi§.
murabbac: dortgen; bagda§ kurmu§ miil~a].c: biti§ik, bagl1.
halde.
milliik: hiikiimdarlar.
murabba-1 miltesavi: e§kenar dort-
miimass: temas etmi§, degmi§.
gen.
..) ..) _. -1-mjimtedd olma].c: uzamak, siirmek
murabbacat: dart ko§eliler. ~- -'\ \ I r (/" ·;
(
/ J-- - - - \0$ I[ ak kt k
c~rr 0 ID . : SI §ffia .
murg: ku§. / , -- •
. "'v miinbaci~~mak: akmak, 91kmak.

mu~al;t1;ta.Q.: dilzeltilmi§. ::J /" , ./' . •
mu~al:tlb: arkada§. f
. J
mu~ammet: is:i dolu. ;_J
V ' :--j
miinevver.::e1ma].c: ayd1nlanmak .
.f .. i1 ·f
mu~anru : mue I .
~~
~ A
::0
illu epc: a91k.
. . ·1
mu~avver oImak . 91z1 me ,~,me-
k . --- [ -" / / . ··"'· 1.!1" 1 ak· I k
•
dilmek. - '.( ~1u · r~l~ e~ 0 m .. as:1 ma . •
- miinbafig: a§aga inen.

mu§t: tarak.
miinl}.anI olma].c: egilmek.
muctedil: il1k.
milnltarif: egik olan.
muttaJican·
.. .. : vak1f olanlar.
miinQatt: al9ak.
muzlim:
.. karanl1k .
miinhedim olmak: kaybolmak, belir-
miicevvef: i9i bo§.
siz olmak.
miictemic olma].c: toplanmak.
milnir: parlak. •
miidevver: yuvarlak.
mii~alib olmak: degi§mek.
mfi=>ellef: n1eydana gelmi§.
miinsedd olma].c: kapanmak.
miilara].cat itmek: ayr1lmak.
milnte§ir olmaJ.c: y.ay1lmak.
milheyya itmek: haz1rlamak.
miirtefic: yiiksel tilmi§.
miihimmat: gerekli §eyler.
• •
• •
I
• •
milrtefic olmak: ytikselmek. miitevas1l

•
olmak:
•
stirekli eri§mek.
milriir-1 eyyam: zan1anla. . miltevassit:.. orta. •
<
milriir itmek: ge9mek. milvacehe: kar§t taraf.

mii§~al: ag1r. miivazI: denk, beraber.
miisamet olm~: kar§t gelmek, mu- miiverred: gill renkli.
. kabil olmak. · •
· milzavele: me§gul olmak.
miisattah: dtiz.
•• • miizehheb:
- ·
a lt1nla i§lenmi§. •
miisebbi}J.a: §ehadet parmag1.

nab: di§.
mil§elles: ti9gen.
•
miisemmen:
- sekizgen.
•
miista1).sen: gtize1.
.
milstatn:
.. uzun.
' v
..
nakkare:
.
nakkare . ~
miistaQI ol~: ziyalan~. , 11 lire-zeit: nakkare 9al1ci.

---1 ~:/ ·~ N
miistedir: de£irmi. t V ' 1\~: eks~j
'miistefid: istifade edici. ? nasb itm~koymak, dikmek.
~~ ~
j
"
miistetaQ: ho§ . /'~, ' ~
/~ pey.
,
• Q r ', / •
milstevcib: lay1k olan.

mil§abehet: benzerlik.
nay-zen: neyzen.
mii§ebbek: §ebekeli.
nazil: inen, sarkan.
1nii§temil: i9eren.
nazil olmak:
•
inmek. •
miite)ahhllin:
..., ..., sonrakiler. •
'
nazir
" '
Iiazire:
"
benzer.
•
miitebeddil olm~: degi§mek.
• nefu...,, itmek: tiflemek .
milteba~ olm~: daralmak, s1k1§-
nehar: gtindtiz.
mak. · •
•
•
nehr: makarada ip konan kis1m.

miitekaddimin:
•
oncekiler.
nehr itmek: 9ukur a9mak .
miltekarib:
.. birbirine yak1n olan.
•
•
nerdiiban: merdiven.
miltekaribe
•
olmak:
•
yakla§mak .
nermadece: bir ucu 91k1nt1l1 bir ucu
miitenebbih olm~: haberdar ol-
girintili mente§e . •
mak .. •
•
•
•
•
•
•
•
• •
•

•
nesayim: riisgarlar. pekitmek: kapatmak.

netayic: sonu9lar. perkidmek: saglamla§t1rmak.
•
nev-carfis: taze gelin. pes: sonra.

nevbet: s1ra. - - ..
p1raye: sus.
•
nevbet-be-nevbet: s1rayla. pi§Va: onder .

•
nevbetI: nobet9i. piir: dolu.
nevm: uyku. rabic: dordiincii.
m~f: yar1m. r~abe: boyun.
m~f-1 dayire: yar1m daire. ra].cam olunma.1}: yaz1lmak.
nice: nas1l. sag. _ra~t:
-\ I 1~ -
..;..J _ -
( -- -~--- _[~ !_.&: b h

/ ra~~ a 9e.
A •
ni~ab: ytiz orttisti. ~ rayilca:

. boiizel.
~
,. . _____ J "" ~ . •
,____)
nikat: niikteler.
.- ~I , "" ~
J , ~fra: ytik~k .
~ ,__) .
nuhas:
•
bak1r. · ~~ ref: itme~iikseltmek, kald1rmak.
/ " ~
•
• •
Yak1runda bulunanlar. - reJs:

. . ba§
niiffi.s-1 tayyibe-i insaniyye: insanla- re)s-i bi:>r: kuyu b a§1 .
•
r1n giizel ruhlar1.
re)s-i ].calem: kalem ba§1.
niih felek: dokuz gezegen (giine§
dahil) . . re~a~: kalay.
niivazi§: bagi§lama, ihsan. resm itmek: 9izmek.
niiziil ii ~ucud: inip 91kma. rev§en: pencere.
•
oyund1: delik, oyulmu§ nesne. reyl}.ani: saf §arap.

-
pare: par9a. reze: save; kap1 ve pencerenin yer-
le§tigi kasa.
pay-1 pergar: pergelin sabit duran •
v
ayag1. rezeya: soveler. I
pekinmi§: kapanml§ . ricayet: gozetme.
• •
• •
I
•
ricl: ayak. ~$1}.a: sahib, s1hhatli.

rI§: tiiy. sahk
. .. itmek: dovmek.
.
'
riyacj: bah9eler. sacid:
•
elle dirsek aras1 .
rube: cfortte bir. sab1kan:
"
onceden.
rubc-1 dillab: dortte birlik kism1 di~li ~abI: 9ocuk.
. olan dolap, 9eyrek dolap. •
- ~aQibii'l-istidar: tam yuvarlak. •
rubc-1 meskiin: (Eski telakkiye gore

~acid: 91kan~ yiikselen. •
yedi boliime ayr1lan diinyamn ancak

dart boliimii insan yerle~imine uy- saJ.c: topuk; govde.
gundur.) Diinyamn yerle~im yerleri. salavat: namazlar.
•
ruham: mermer. ,
"" •
• •
•• •
rumh:
•
m1zrak .
•
•
ru>us: ba~lar.
•
riikbe: diz. -
riikn: duvar; direk.
•
liitbe: n1ertebe .
•
•
sakiyye: kanal.
sada:
•
ses .
. ~aJ.cil: ag1r.
sad.is: alt1nc1.
~alaye: ·mermer
•
havan.
• ~adr: on, gogiis .
I ~aho: ha9.
safi:
•
saf.
§fili~: ii9iincii.
• •
safir:
•
oten. - ..
'
.
samit: sess1z .
•
~agir: kii9iik.
sanI:
- ikinci.
~a]:tayif: levhalar.
•
§aniyen: ikinci olarak .
~al)ib: arkada~.
sat}}.: yiizey.
sahife:
• •
levha. .
•
~avalic: 9omaklar.
• •
• •
•
•
• •
•

•
• v.
~avlecan: 9omak. sevsene: susam 919eg1.
~ayib: dogru, ger9ek. seyelan itmek: akmak.
•
sayir: dig er. seyf: kil19.

•
§ebt olunmak tespit edilmek. seyr itmek: hareket etmek.
sedd itmek: kapatmak. sezavar: lay1k .
•
seffiid: ~i~, 9ubuk. ~igar: kti9tikler.
sefine: gemi. s1nf:
•
s1ruf.
sehm: ok. ~Ir~a: cam.
selasil: zincirler. ~iyanet: koruma.
selatin:
.. sultanlar. ..) ..) _ - _si~: geni~lik.
(
-- ~---
-- \ I< 1 -
-1_ j k
selef: oncekiler. / sl" :----
'-.:......
1 a9.
A •
-semek: bal1k. ~ §i1_(ale: ag)d!k, ag1rl1k i9in kullarulan
§emere: meyve. :::_;J "' "' ·tie's e. . 0 •
r--11
~I
,__j
semk: tavan.
~
~
sem : yon. · ~~ ~
_ .. .. ~
, ~ ~! f
s1m · s ra.
• '-c- " r-...i .£·./.:
• _ v • • v ,,--. - - · ~ z1m ara. •
senderiislamak: servi yag1yla yagla- - sipiis: §tiktir.

mak. sitt: alt1 .
•
seratan: yenge9 burcu. ~ovu~: soguk.

sere: ba~ parn1ak ile ~e4adet parma- sogiinmek: sonmek.
g1 u9lar1 aras1ndaki mesafe.
sove: kap1 ve pencerenin yerle~tigi
senr: taht. kasa, 9er9eve.
sefi'Cil'l-hareke:
.. hareketi hizl1. soyilndilrmek: sondtirmek. •
serpfi§: ba~l1k. §ucban: btiytik y1lan, ejder.

setr itmek: ortmek. subh:
• •
sabah.
•
sevad: siyah renk. -sukbe:
.. delik. I
• v.
sevsen: susam 919eg1. . delikler.
-sukub:
• •
•
• •
I
• •
~unc: yaratma.
••
~ucud itmek: 91kmak, yi.ikselmek. §ems: gune~. ·
.
'
~uver: suretler, ~ekiller. §erayif: degerli nesneler.

siifla: -a~ag1. §iirfe: kenar, ~erefe.
siikerrece: mil yatag1. §e§: alt1.

•
· ~iilil~: ti9te brr. §ey:>en-fe-§ey:>en: yava~ yava~.
§iilil§an: ti9te iki. §e~aya: par9alar (9ubuk i9in) •
§Um.me ve §ilmme: boylece devam §Ol: ~U.

eder.
§iihiid: gortilme .
•
siimn:
- sekizde bir. •
..)-: _, ·1.s~_yfilJ_: ileri gelenler. ..

suiiii: mizrak. r--. . \ \ I r <· •
( / J - - - [~-man~ar: aydin ytizlil.

silnne-dan: stirme kab1. A
~ tabbal: davulcu .
•
~1~~ .
.v . ~
•
§~a: gti9, zor. ,._ 1 " -r
•
. J , . n : p~J a .
'§arab-1 aQmer: kiz1l ~araj}! ,_,,__)
j
~~ tacch1 etm~: dtizeltmek.
.. r "/ J . a e _. ~aman 1ra. •
•
. ~...... r .-1- . e o m . : su uzer1n e urma . • •
§arab-1 reyhani: saf ~arap. - ey1emek : d eg1~

ta·gy1r '"'· 1rrme
· k.
·
§~iyye: par9a (~ubuk i9in)
tebann~ itmek: daralmak, s1kl~
§eb-~erag: parlak. mak.
•
§ebeh: pirin9. tal)Js:jl}: .ger9ekle~tirmek . . •
•
§ebm: benzer. tal)sin: gtizelle~tirme .
I
§ebTh olm~: benzemek. taht:

.. alt.
• • • •
§ibr: kar1~. ~ itmek: oymak. •
§efe: dudak. talfrib: kavramak, zihinde canland1r-

mak.
§efre: btiytik b19akf
•
tak:sir itmek: kisaltmak .
§emc: n1um. •
ta]Wc: boltimlere ay1rmak.

§emca: mum. •
•
•
•
• •
•
•
• •
•
te=>emmill: dti§tinmek.
tactik• itmek: asmak. tefahhus:
. . - incelemek.
tan~If olunm~: y1kanmak. tefii~fl: ayr1nt1lar.
•
tap1nm~: minnet i9in ba§ egmek. tefnn:
•
f erahland1rmak.
tapu Jp1mak: selam vermek . te~atuc etmek: kesi§mek.
•
tarcehar: kase §eklinde su kab1. tekatur
"' ..
itmek: damla damla akmak.
tard itmek: uzakla§tirmak. tekerlenmek: yuvarlanmak.
tarb. itmek: koymak; 91karmak. tekmil ittnek: tamamlamak.
tar~Is itmek: kalaylamak. telbis itmek: giydirmek, kaplamak .
tas:
•
kase. ..)..) _. te}vin: stislemek, renklendirmek.
· 1_
--- -'\ \ I r < ·;
- --..~ ~ k.. k 1 k
. .. . dtizeltmek.
tashtn: : mum un I ma .
( J-- - - ••
/ L~
...__..
/ , •
-tast: legen. ~ ten~If
~
itmek:
~
kurulamak.
:::J A '-, J . •
taspr: yazmak. I
ta§ra: d1 §ar1. I ", / , t~ iir: muSluk burmas1run i9ine
~ v
~
ta§t: legen. ~~ ~
~/,I 'l~A ,t&by: ¢tort klsma boln1ek .
. vn oI~ak: uzamak , uzun~ipaK't,/ /
ta /"· (t
• •
tavk:
. " halka. •
- tesfit: yass1latmak, yass1 §ekle

tayanmak: dayanmak.
getirmek.
µiyir: .ku§.
tetabuc itmek: s1ralanmak, pe§ pe§e
tayr: kU§. gelmek.
tayyibe: gtizel. tevakk:uf
• •
itmek: beklemek, durmak.
taQ.y~: daraltmak. tev=>eman: ikiz.
tecassilr olm~: zorluk olmak, zor tevsic: geni§letmek.
•
olmak.
tibac:
•
tabiat .
teba§ir-i ~ub}J.: sabah ayd1nl1g1.
tila
•
itmek: s1vamak .
tecavilz itmek: ge9mek.
timiir: demir.
•
tecrid: ar1nd1rmak.
tolunmak:
• •
batmak.
tecvif: bo§ yer, yar1k.
tuc: tun9 .
• •
• •
I
•
tfil:
•
uzunl uk. kis1m
tfilam:
•
uzunlamas1na. iltriicce: turun9 .
'
-
turgunn~: ayakta tutmak. vasic: geni§.
-
tiigme: dtigme. va~l ftmek: biti§tirmek.
~udfil olm~: vaz ge9ilmek. vech: yilz.
•
· uflc-1 ma§~:· ·bat1 ufku. · vech-i me§rti}.i: a91kland1g1 §ekilde. •
uflc-1 magrib: dogu ufku. vera: ger1. ·

- + •
ugra: diger. veted: kaz1k.

uijt: 9ift. vezn: ag1rl1k, ol9ti .
•
• •
cukkaz: ba§t topuzlu asa. J-: . 1

- /- yqQfi: abdest. • •
•
-·- \\ I <· 1 •
•
cuI.ciiI-i I.ca~1ra: akl1 zay1flar. ( / J--- -1-vlifar.J geni§lik. '--

A
ula: birinci. ~ yap yap: ~a§ yava§.
-
•
,. . ,___} ' v • •
•
culuvv: yticelik. ,_____) ~
~I
r--1
, ~ ~
culvI: yuk~r1.
•
r-_J
~ - v _)
• cuJya: en yukar1. ~~ yermn: s~
' ' "'- ~
cumk:
•
derinlik. •
•
~ ~ (
cun~: boyun. ._/. . ,_ r J • y1rm1 . • •
curiic itmek: ytikselmek. yum~: y1kamak.

curve: kulp. yuval~: top.
ustuvane: silindir §eklinde direk. yumna: sag.
fli• - v
uzun: uzunluk •
yilsra: sol.
•
iinbiib: boru. I ~ahr: arka, s1rt.
•
.
iinbiib-1 dala1c:
.. ince boru. •
zamire: dtidtik 9al1c1.
• •
unbfib-1 kasir:
.. .. kisa boru. zaviye: ko§e.
iinbiib-1 kebir: btiyilk boru. zaviye-i ~ayime: dik a91.
•
iinbiib-1 safir:
•
otticti boru . zayid: fazla.
iinbfib-1 vasic: geni§ boru. zeker:
- . musluk borusu.
iin~a: muslukta borunun girdigi di§i· zeneb: kuyruk.
• •
• •
•
•
•
•
•
Tercume-i Hiyel I 68 5 .
•
zevaya-y1 ~ayime: dik a91lar.

zevr~: gemi.
•
~eyl: etek.
•
ziflemek: zift stirmek.
zufur:
•
t1mak .
•
•
zuniin:
•
zanlar.
•
• 1·
r--
.
----1 •
,..___)
~I
,,___/
.
-I ;-.J
~ ,..._)
,.-J ,_. _)
-.l~ ~
•
•
_r ,. __ r ( •
• •
•
•
•
• •
• •

Kitab Al-Hiyal Al-Jazari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kitab Al-Hiyal Al-Jazari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

•

TDRKiYE YAZMA ESERLER KURUMU BA~KANLIGI YAYINLARI: 38

Ar;iv Kqyzt : Millet Yazma l;ser~iitiipha~, ~ Emiri Miiteferrik, No. 227

Yaptm : Foto~ika Ltd. '.~ti. '' / ' . -r'J'J •

Baskt : Bilnertv1atbaaq 1k ~e . mka a)' n. A.~.~

Baskt Miktart : 1. Bask1, 2&0'0 ag_1£) · ~ ~l ~ '-;J .

KOTUPHANE BILGi KARTI

Copyright© Tiirkiye Yazma Eserler Kurumu Ba~kanl1g1. Her hakki mahfuzd.ur. •

(iNCELEME - \:EViRi YAZI - TIPKIBASIM)

Medeniyetler, kiiltiirler, dinler, ideolojiler, etnik ve mezheb1 anlayi§lar aras1n-

insanlar1n, toplumlar1n ve devletlerin giicii, iirettikleri kiiltiir ve medeniyet de-

Bizler, Selyuklu'dan ~anh'y,<(ve / um'!}u 'yet'e ~ar biiyiik devletler kuran

Gelecek· nesillere kar§1 en biiyiik sorumlulugumuz, insan ve alem tasavvuru-

Felsefeden tababete, astronomiden matematige kadar her alanda, Medine'de,

Yirmi birinci yiizy1l diinyas1na sunabilecegimiz yeni bir medeniyet projesinin

temenni ederim. Aziz m~imiz\ 13u. ~ ~!km neti)ilcelterek muhafaza etmeyi •

si.irdi.irecektir. I /( ' i " ~

Cezerl ve ilm-i Hiyel XXVII

Fa~l-1 Evvel Bink:am-1 Mezbiirufi. Zahiri ve Macnasrm Beyan ider 14

Fa~l-1 Sali§ MalJrec-i Ma i~iin c:Amel-i Diistiirufi Keyfiyyeti Beyanmdadur 28

Fa~l-1 Rabic E§ba~-1 Mez].direniifi Keyfiyyet-i cAtnelini Beyan ider 38

Fa~l~1 Rabic ~ab~-1 ~atibiifi~~J?l~ijnW~eyfiyyeti ve Afia Miitecal~

Fa~l-1 ijamis Bazufi Keyfiyyet-i cAJn in ve Benarl1~uii

Yedinci Fa~l Serir Ustinde VaQ_c Olunan Esaffniifi Keyfiyyet-i cAtneli

Binkam-1 Kasdur ki Anufila S~t-i Mji~tevi}ryehoo Ge~dilgi ve •

·Eczas1nufi Ge~diigi Mac:liim Olur ' / ~ 152

Fa~l-1 Sam G1ta-i ~bfrruiiX~fi et-i elint!' Katib-i

· Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezbiirufi. Zahirin ve Macnasm Beyan ider

Fa~l-1 Sali§ Erkek Tavusufi Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamndadur 176

Fa~l-1 ijfunis Di§i Tavusufi Keyfiyyet-i cAmelini Beyan ider 188

Binkam-1 Seyyafdur Yacni Bir Sfiretdur ki Alt1nda ~111~ Tutup Sac:at-i

Fa~l-1 Evvel Binkam-1 Mezburufi. Zahirin ve Macnasm Beyan ider 206

Binkam-1 Katibdilr ki Anufila Sacat-i Milsteviyyeden MaQ.I Olan

NEV<-t EVVELDEN TO~UZJN~J ~,E£:-

Fa~l-1 Evvel Binkam.-1 Mezbfirufi ~· 'n vi'Ma<nasm Beyan tder 242

Keyfiyyet-i 'Arnelin Beyan Ider 252

Fa~l-1 Sam ~ade}J.-i Mezbiiruii Keyfiyyet-i cAmelin Beyan ider 260

Fa~l-1 Sam Seriri:ifi Ve Esapniifi ve Elinde ~urabI Tutan Cariyeniiii

Zahir Olan ~a:ij~ufi ve Farisiifi Keyfiyyet-i Acmalini Beyan ider 286

iKiNCi NEV'DEN DORDiNc,t~--Jy..___fJ

Keyfiyyet-i 'Ame · eylin jde{ 2} 320

Fa~l-1 Siilil! Suffe U~de Vruf 01 nan~evanntlii/Keyfiyyet-i <Amelio

Bir Bat1yyediir ki Meclis-i ~araba Getiiriirler ve I~ine ~arabdan BirJ.ca~ Neve

Fa~l-1 Evvel Sal}i-i Mezburufi ~ahirin ve Macnasm Beyan ider 372

Bir Elinde ~adeJ:i Vardur ( / J - - - - -~y fJ 390

Fa~l-1 Evvel ~ekl-i Mezburufi zab}ri ve Macnasq:r·Beyan ider 390

Jj:1zan~n . up Elinde ~l,tle ~a.rah Tutar

. •''\'I· I .i,•1J~~ 1, 1'11\), \"

Fa~l-1 Sam ibril.<.iifi ij:anelerine ~u Doken ~adefenilfi. Keyfiyyet-i cAmeli

Fa~l-1 Sam Jjtzane-i Manufi ve Yed-i Yiisranufi Keyfiyyet-i cAmeli

uc;iNci NEvcnEN noRDiNci ~EKL

Ta§t-JJ. ij:asibdiir 482

Fa~l-1 Sam Burc-1 Mezbiirufi ve Burcdan Zahir Olan ~ab~ufi

Fa~l-1 SanI Esapn-i Sittiifi ve ~a~rufi. Keyfiyyet-i 'Ameli Beyamnda 494

Fa~l-1 Sam Ta§t-1 Mezburuii ve ~a~rufi ve Gulamufi Keyfiyyet-i

Ta§t-] GulRmdur. Ve Bu ~ekliifi Al)vali.iki Fa~lda Beyan Olunmi§dur

Gfin-ii-giin Fevvareler y acru SadtrVanlar ~y- 'n~ur 532

Fa~l-1 Evvel -.l~, ~ ~ 532

DORDINCI NEVcDEN SEKIZINCI ~EKL 580

.Bir Aletdiir ki Dabbe iie Deveran idiip o~ ~ulard ~uyulardan

Bir Biirkediir ki Ortas Bir Mficev e V . . ve 01 <Amfidufi . c~d

Fa~l-1 Sam ~ekl-i Mezbfirufi. Keyfiyyet-i cAmeli Beyamndadur 610

NEVc-i SADiSDEN ~EKL-i EVVEL 624