BeedaBratuku-free KinigeDotCom PDF

;<ä Áã‘·T≈£î
s¡#·q:
j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´
dü+düàs¡D y˚~ø£ Á|ü#·Ts¡D
;<äÁã‘·T≈£î
j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ d”«j·T#·]Á‘·
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD: pHé, 1985
¬s+&Ée eTTÁ<äD: 1, e÷]Ã, 2009
eT÷&Ée eTTÁ<äD: e÷]Ã, 21, 2010
Hê\Ze eTTÁ<äD: »qe], 2012
yÓ\: s¡T. 25/`
Á|ü‘·T\T: 1000
dü+düàs¡D y˚~ø£ Á|ü#·Ts¡D dü+K´: 3
<=s¡T≈£î #√≥T:
1. yÓTÆÁr ãTø˘ Vü≤Ödt
»©˝Ÿ M~Û
ø±s¡˝Ÿ e÷sYÿ‡ s√&é, $»j·Tyê&É`2
dü+#ês¡yêDÏ: 98486 31604
2. $XÊ˝≤+Á<Ûä nìï XÊK\˝ÀqT.
3. Á|üC≤X¯øÏÔ nìï XÊK\˝ÀqT.
4. eTTs¡∞<ÛäsY, j·T\eT+∫*
403, ns¡TD ìyêdt, &ÜHé u≤k˛ÿ dü÷ÿ\T m<äTs¡Ts√&ÉT¶
>∑Ts¡THêqø˘ q>∑sY, $»j·Tyê&É`520 007
dü+#ês¡yêDÏ: 9440327500
‘·iT>∑ì >∑TiT‘·T
Hê˝À <˚X¯Áù|eT≈£î, Á|üC≤ùdyê_Û˝≤wüqT ø£*Z+∫,
Hê≈£î ‘·–q #˚jT· ÷‘·ì∫Ã, Hê˝À |ü≥Tº<\ä qTô|+∫,
qìï+‘· yêìì>± #˚dæq ø£˝≤¢`ø£|ü≥yÓTs¡T>∑ì Hê
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Ä<ÓeTà` n+ø£|üŒ>±s¡¢≈£î ‘·iT>∑ì,
ni>∑ì >∑TiT‘·T>±, eTTiÏøÏ˝Òì ì+&ÉT >∑T+&Ó‘√
sT÷ ∫{Ïºbı‘êÔìï ≈£LsêÃqT.
` j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ ` 1985
eTT+<äTe÷≥
Á|ü‹ bı‘êÔìø°Ï, eTT+<äTe÷≥ ñ+&ç
rsê*. m+<äTø£+fÒ bı‘·Ô+˝À sêj·Tã&çq
dü+>∑‹ <˚ìì >∑TiÏ+∫ #Ó|üŒã&É¶<√, n~
≈£î¢|üÔ+>± (≥÷ø°>±) eT÷&ÉT e÷≥\˝À
eTT+<ä T e÷≥˝À #Ó b ÕŒ*. n+<ä T e\¢
#·<Tä es¡T\T bı‘·eÔ TT˝À sêj·Tã&çq dü+>∑‹ì
‘˚*ø£>± ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ês¡T.
á bı‘·Ô+˝À Hê kı+‘· Áã‘·T≈£î˝À
»]–q ø=ìï ìC≤\qT ‘Ó*bÕqT. n+<äTe\¢
#·<äTes¡T\T ÄHê{Ï eTq kÕ+|òæTø£, Ä]úø£,
HÓ’‹ø£, sê»ø°j·T eT‘· |ü]dæú‘·T\≈£î áHê{Ï
eTq kÕ+|òTæ ø£, Ä]úø,£ HÓ‹’ ø£, sê»ø°jT· , eT‘·
|ü ] dæ ú ‘ · T \≈£ î >∑ \ ‘˚ & ÜqT ‘˚ * ø£ > ±
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ês¡ì >∑TiÏ‘√H˚ H˚qT sT÷
∫{Ïº bı‘êÔìï sêXÊqT. n+‘˚>±ì Hê kı+‘·
Áã‘·T≈£îqT ˝Àø±ìøÏ ‘Ó\bÕ\H˚ #·T\ø£q
ø√]ø£‘√ e÷Á‘·+ sêj·T˝Ò<äì #·<äTes¡T\≈£î
eTq$ #˚düTÔHêïqT.
nsTT‘˚ ÄHê&ÉT dü+|òüT+˝À »]–q
dü+|òüT≥q \‘√bÕ≥T, Hê kı+‘· s√EyêØ
Áã‘·T≈£îqT ≈£L&Ü ‘·|Œü ø£ sêj·÷*‡ e∫Ã+~.
n+<äT\≈£î ‘Ó*$‘˚≥\T>∑\ #·<Tä es¡T\T qqTï
eTìï+∫Hê dü + ãs¡ y ˚ T , eT+<ä * +∫Hê
dü+ãs¡y˚T.
` j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ ` 1985
eT÷&√ eTT<äÁD≈£îèTT#·Ã≥>± eT÷&ÉT e÷≥\T
ø° ] Ô X ‚ w ü ß \T j· T \eT+∫* yÓ + ø£ ≥ |ü Œ j· T ´>±s¡ T
kÕe÷qT´\˝À ndüe÷qT´\T. yê]~ ø£&ÉT ;<äÁã‘·T¬ø’Hê
dü«j·T+ø£èwæ‘√ eTVü‰y˚T<Ûë$>±, >=|üŒ dü+|òüTdü+düÿs¡Ô>±,
s¡#·sTT‘·, Væ≤+B
ñbÕ<Ûë´j·TTì>±, kÕ«‘·+Á‘·´düeTs¡jÓ÷<ÛäTì>±, HêdæÔø£
ùV≤‘·Tyê~>±, ø±]à≈£î&ç>±, ø£s¡¸≈£î&ç>±, ø£wüºJ$jÓÆT <ë<ë|ü⁄
q÷πs+&ÉT¢ dü+|üPs¡í J$‘êìï >∑&ç|æ ∫es¡≈£î ‘·q X¯Øsêìï,
yÓ<’ ´ä $<ë´s¡T\∆ ≈£î <ëq$T#êÃs¡T. ‘·qø£fifl¯ qT <ëq$T∫Ã sTT<ä]› øÏ
#·÷|ü⁄ì∫Ãq ∫s¡+J$.
á |ü⁄düÔø£+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ ÄHê{Ï kÕe÷õø£ J$‘·+,
sê»ø°j·T b˛sê{≤\T, ;<ä\ Áã‘·T≈£îbÕ≥T¢, ¬s’‘·T\ sTTø£ÿ≥T¢,
ø£fifl¯ ≈£î ø£{qºÏ ≥T¢+{≤sTT. M] |ü⁄düøÔ ±\˙ï ìs¡øså£ êdüT´\T ôd‘’ +·
$ì, ns¡+∆ #˚dTü ø√>∑\s¡T. <Ûsä ¡ ≈£L&Ü n‘·´\Œ+ s¡÷2/` s¡÷3/
`˝Ò. n+<äTu≤≥T˝ÀqTqï Ä 53 |ü⁄düÔø±*ï ˇπø dü+|ü⁄{Ï>∑±
n#=Ã‹Ô+∫ H˚{Ï ‘·sêìø°, uÛ≤$‘·sê\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ
+&˚˝≤ z yÓuŸôd’{Ÿ˝À Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡≈£î\≈£î n+<äCÒùdÔ
m+‘· u≤>∑T+≥T+<√ >∑<ë!
1`3`2010
` j·Tdt.Vü≤»s¡‘Y n*
10`84, $ÁXÊ+‘· Á|æì‡|ü˝Ÿ
y˚eT÷s¡T`522 261. 9395365957
ˇø£ bÕsƒ¡≈£îì Á|üX¯+dü
$TÁ‘·T\T j·T\eT+∫* eTTs¡∞<ÛäsY >±]øÏ qeTdüT‡\T.
H˚qT Ç+ø=\T¢ <ä>sZ∑ ¡ Ç&ÉT|ü⁄\bÕ&ÉT nH˚ Á>±eT+˝À ñ+≥THêïqT,
;s¡ + dü T +<ä s ¡ s êe⁄>±] <ë«sê MT Hêqï>±s¡ T j· T \eT+∫*
yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±] Ä‘·àø£<∏ä`ª;<äÁã‘·T≈£îµ n+~+~. #·~yêqT. n~
;<äÁã‘·T¬ø˝≤ ne⁄‘·T+~. yÓ\ø£≥º˝Òì Áã‘·T≈£î.
H˚qT 1947˝À |ü⁄{≤ºqT. 55 qT+&ç düe÷»+ m˝≤ ñ+<√
‘Ó\TdüT. ø£¬s+≥T˝Òì s√E\T ‘Ó\TdüT, mø£ÿ&Ó’Hê πs&çjÓ÷ |ü\T≈£î‘·T +fÒ
mes¡T e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡u≤“ nì <ëì #·T≥÷º #·÷#˚yêDÏ.í Çø£ n+‘·ø+£ fÒ
eTT+<äT düe÷»+ >∑T]+∫ #Ó|ü ≈£î+≥÷+fÒ $q&ÉyT˚ >±ì, MT Hêqï>±]
Ä‘·àø£<ä∏ #·<Tä e⁄‘·T+fÒ 1898 qT+&ç 1955 es¡≈î£ düe÷»|ü⁄ s¡÷|ü⁄πsK\T
ø£fi¯fl≈£î ø£{Ïºq≥T¢ ø£ì|æ+#êsTT. ∫e] ù|J˝À nHê{Ï $<ë´]∆ πsU≤
∫Á‘·+ #·÷düTÔ+fÒ n|üŒ{Ï $<ë´s¡T∆\T Ç˝≤ ñ+&˚yêsê nì|æ+∫+~.
‘√ø£˝≤>∑T\‘√, |ü\ø£ ã\bÕ\‘√ 6e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·~$q s√E\T
C≤„|üø£+ e#êÃsTT. Ä s√E\T MT≈£î C≤„|üø£+ ñ+&˚e⁄+{≤sTT.
Hêqï>±] ø£<˝ä∏ À mø£ÿ&Ü n‹X¯jT· +˝Ò<Tä . ñqï<äTqï≥T¢ ÁyêkÕs¡T.
#˚sTT ‹]–q s¡#s· TT‘·\˝≤>± ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >± #·~$+#ês¡T. ø£sT¡ e⁄ s√E˝À¢
ÄeT&Éø±j·T\T ‹Hêï+ n+≥T+~ e÷ neTà>±s¡T. #·]Á‘· #·÷düTÔ+fÒ
ì»y˚Tqì|æk˛Ô+~. Çø£ ◊<˚fi¯Ù Áu≤Vü≤àDu≤\T&ÉT Ç+{Ïø=ùdÔ ‘=+u…’j˚Tfi¯fl
ø£e÷à$&É ˝Ò∫ |ü\ø£]+∫, ø±e\dæ+~ Ç∫Ã |ü+|ü≥+ Ä s√E˝À¢H˚
#·÷#êqT. @$T{≤ Mfi¯fløÏ+‘· #ê<ädüÔ+ nqT≈£îH˚yêDÏí. ø±ì, ;<äÁã‘·T≈£î
#·<Tä e⁄‘·T+fÒ Mfi¯ófl yÓT<äfifl¯ ≈£î u≤ìdü‘«· + H˚]Œ+~ Áu≤Vü≤à˝Òqì|æk˛Ô+~.
eTq }Vü≤\ø£+<äì, mes√ #Ó|æŒq Äs¡´ nHês¡Ć≤‘·T\ >=&Ée
e~* ô|{Ïº, Hêqï>±s¡T ø£fi≤flsê #·÷∫ nqTuÛÑ$+∫q X¯‘êã› e÷qe
#·]Á‘· #·÷düTÔ+fÒ, e÷qe⁄\T Ç+‘· ne÷j·Tø£+>± Áã‹ø±sê nqï
ÄX¯Ãs¡´+ ‘·|Œü <äT. ã+&Éø=j·T´ rs¡TŒ\T, eT{Ïº ≈£î+&É\ Áã‘·T≈£î\T, |ü⁄\¢˙fi¯¢
uÛÀ»Hê\T, u…‘ÓÔ&ÉT >√N\ ã≥º\T, C§qï dü+ø£{Ï ps¡Tø√&Ü\T..
n˙ï $+‘·˝,Ò e÷ uÀ{Ïyêfi¯fl≈£î. Hê ∫qï|ü&ÉT ˇø£ |üP≥ C§qï dü+ø£{Ï
ñ+&˚~ e÷ sTT+{À¢. n+fÒ n$ ∫e] s√E\qïe÷≥. n˝≤π>...
yêHêø±\|ü⁄ #·<äTe⁄\T @$T{≤ nqT≈£îH˚yêDÏí... Ç~ #·~yêø£
ns¡∆eTsTT+~. |ü+‘·Tfi¯ófl <ädüsê |ü+&ÉøÏÿ |æ\¢\qT yÓ+≥u…≥Tºø=ì
n&ÉTø√ÿ&Ü\T e÷ ∫qï|ü&É÷ ñ+&˚$. düs¡<ë>± ñ+&˚~. n&ÉT≈£îÿHêï.
@yÓTÆHêè÷ ∫qï|üŒ{Ï s√E\≈£î, Ç|üŒ{Ïø° Ç+‘· ‘˚&Ü ñ+~
n+fÒ ` n+‘· ≈ £ î eTT+<ä T j· ÷ uÛ … ’ j ˚ T fi¯ fl ÁøÏ ‘ · + m˝≤ ñ+≥T+<√
Ç|üŒ&És¡∆yÓTÆ+~. Áu≤Vü≤àDT\ kÕ«s¡∆+ düe÷C≤ìï m+‘· ˙#·kÕúsTTøÏ ~>∑
C≤]Ã+<√ ns¡∆yÓTÆ+~` eT] n|üŒ{Ï ñqïyêfi¯fl dæú‹ m˝≤ ñ+&˚<√...?
ì»y˚ T `Áu≤Vü ≤ àDT&É + fÒ ` π s |ü { Ï ø Ï @eTT+<√, ˝Ò < √,
Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü ˝Òìyêfi¯fl≈£î |ü+∫ ô|fÒº yêfi¯ófl. n≥Te+{Ï yêfi¯fl≈£î
<ëq+ #˚j·T≥+ |ü⁄Dý˚T! Ç|ü&É˝≤+{Ï yêfiËflø£ÿ&ÉTHêïs¡T? á
<ëHê\ø£s¡∆y˚T+{Ï? ø£s¡àø±+&É˝À¢ <ëq+ #˚ùdÔ |üfÒº<Óes¡T? ã\dæq á
Áu≤Vü≤àDT\øÏ#Ã˚ ã<äT\T ˝Òìyêfi¯fløÏùdÔ |ü⁄D´+sê<ë? nsTT‘˚...eT+Á‘ê\T,
qeTàø±\T...?
@yÓTHÆ ê Hêqï>±s¡T ‘·eT s¡#q· ‘√ ø±düÔ Ä˝À#·Hê|üsT¡ \ yÓT<äfifl¯ qT
ø£~*+#ês¡T. á Ä˝À#·q\‘√H˚ Ä Hê&ÉT ø£eTà Áu≤Vü≤àDT\T
‘·j÷· s¡j÷· ´πsyÓ÷! HÓ\÷¢sT¡ ˝À ˇø£ bÕsƒX¡ Ê\ ñ+&˚<≥ä . nsTT‘˚ Ç|ü&Ü
eédüú @~?
@<Ó˝≤ ñHêï Hêqï>±] J$‘·+˝À yê] ìsê&É+ãs¡‘·,
e÷qe‘·, eT÷]ÔuÛÑ$+∫q <˚X¯ Áù|eT Á|üdüTÔ‘· düe÷C≤ìøÏ (ø±e\dæq
yê]øÏ) m+‘√ nedüs+¡ . ø±˙ á s√E n+<äs÷¡ Áu≤Vü≤àDT˝Ò! me]ø£ì
#ÓbÕÔ+... ø±ø£b˛‘˚ á e÷qyês¡D´+˝À ˇø£ ∫s¡T~yÓ« ªyÓ\˝Òì Áã‘·T≈£îµ
‘·eTk˛e÷ CÀ´‹s¡ZeTj·T...nì ø√s¡T≈£î+≥÷..
MT $<∏˚j·TT&ÉT
21.3.2009
&Üˆˆ∫+‘·\|üP&ç
Ç&ÉT|ü⁄\bÕ&ÉT yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢
523 190
m+.@.|æôV≤#Y&ç.
;<ä Áã‘·T≈£î
1
eTq |üPØ«≈£î˝…es√? yês¡T mø£ÿ&É |ü⁄{≤ºs√, yês¡T mø£ÿ&É ô|]>±s√, yê¬s≥Te+{Ï
yês√, yÓTT<ä\>∑T dü+>∑‘·T\qT eTq+ eTT+<äT>± ‘Ó\TdüTø=qT≥ m+‘√ nedüs¡+.
eTq |üP]«≈£î\ |ü⁄{Ï\º T¢ H˚&TÉ eTq uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ ‘·÷s¡TŒq |ü⁄qï ã+>±fi≤U≤‘·+˝Àì
|ò*æ ô|Œ’ Hé‡ Be⁄\T (\+ø£\T), nì Ç{°e\ ø±\+˝À ˇø£ s¡w´ü Hé $C≤„qy˚‘Ô· Á|üø{£ +Ï #ês¡T.
|ò*æ |”ŒHé‡ Be⁄\T uÛ÷Ñ eT<Û´ä sπ K≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ñqï+<äTq nø£ÿ&É dü÷s¡T´ì m+&É m≈£îÿe>±
ñ+≥T+~. Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü eTq |üPØ«≈£î\T m+&É˝À, yêq˝À ø£wüº|ü&˚yês¡T. n+<äTe\¢
yê] X¯Øsê\T q\¢>± ñ+&˚e≥.
H˚{øÏ Ï düTe÷s¡T 6`7 y˚\ j˚T+&É≈¢ î£ |üPs¡«+ eTq |üPØ«≈£î\˝À ø=+<äsT¡ ÄÁùd*º j·÷
K+&ÜìøÏ, eT]ø=+<äs¡T ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘· ÁbÕ+‘·+˝Àì n\Vü‰u≤<é Á|ü<˚XÊìøÏ, Ç+ø=+‘·
eT+~ |ü+C≤ãT˝Àì dæ+<ÛäT qB ÁbÕ+‘êìøÏ e\dü yÓfi≤fls¡≥. |ü+C≤ãT ÁbÕ+‘êìøÏ
yÓ[flq eTq |üPØ«≈£î\≈£î #·]Á‘·ø±s¡T\T Á<ë$&ÉT\T nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡ T. Á<ë$&ÉT\T
q\¢ì X¯Øsê\T ø£*– ñ+&ç bı{Ïº>± ñ+&˚yês¡ì #·]Á‘·ø±s¡T\+≥THêïs¡T.
2
dæ+<ÛäTqB ÁbÕ+‘êìøÏ yÓ[flq eTq |üPØ«≈£î\T >=|üŒ $C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·Tø=ì,
Äø±X¯+˝Àq÷, ˙{Ï˝Àq÷, ˙{Ïô|’Hê, Nø£{Ï˝Àq÷ ‹s¡>∑>∑*π> X¯øÏÔe+‘·T˝…’ ñ+&˚yês¡≥.
yês¡T dü÷s¡T´ì yÓ\TÔ]ï ≈£L&Ü ø=ìï s√E\bÕ≥T ø£q|ü&É≈£î+&Ü eT÷dæy˚j·T>∑\
X¯øeÔÏ +‘·T\T>± ñ+&˚yês¡≥. Ç+‘˚ø±<äT yês¡T ø±yê\qTø=qï e÷qe s¡÷bÕ\qT <Û]ä +#˚
yês¡≥, ø±yê\qTø=qï|ü&ÉT yêq\qT ≈£î]|æ+#·Tø=H˚yês¡≥. yês¡T q<äT\≈£î Äqø£≥\º T
ø£{Ïº ø±\«\>∑T+&Ü |ü+≥ bı˝≤\≈£î ˙{Ïì bÕs¡T<ä\ #˚dæ, s¡ø£s¡ø±\ |ü+≥\T
|ü+&ç+#˚yês¡≥. yês¡T düqïì q÷\T‘√ H˚dæq s¡ø£s¡ø±\ >∑T&É¶\qT, sê–, Ç‘·Ô&ç, eTqTï
yÓTT<ä\>∑T yê{Ï‘√ s¡ø£s¡ø±\ bÕÁ‘·\qT, |üìeTT≥¢qT yÓ+&ç, ã+>±sê\‘√ s¡ø£s¡ø±\
q>∑\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ ‘êeTT ì]à+∫q z&É\<ë«sê dæ+<ÛäTq~ >∑T+&Ü düe TTÁ<ä+˝À
Á|üj·÷D+ #˚dæ ≥Øÿ, Á^≈£î yÓTT<ä\>∑T <˚XÊ\˝À yê{Ïì ny˚Tàyês¡≥.
yês¡T Äe⁄\T, y˚Tø£\T, >=Á¬s\T, >∑TÁsê\T, ˇ+f…\T yÓTT<ä\>∑T ô|+|ü⁄&ÉT »+‘·Te⁄\qT
ô|+#˚yês¡≥. yês¡T Äe⁄\qT eTTK´+>± bÕ\T, <ä÷&É\T, ms¡Te⁄ e¬>s’ ê\q÷ ô|+#˚yês¡≥.
y˚Tø£\qT, >=Á¬s\qT, bÕ\T, ms¡Te⁄, e÷+düeTT e¬>s’ ê\ ø=s¡≈î£ ô|+#˚yês¡≥. >∑TÁsê\qT,
ˇ+f…\qT ã+&É¢≈£î Hê>∑fi¯fl≈£î ø£fÒºyês¡≥. yê{Ï MT<ä møÏÿ Á|üj·÷D+ #˚ùdyês¡≥. ø±ì
yês¡T Äe⁄, m<äT›, >∑TÁs¡eTT yÓTT<ä\>∑T »+‘·Te⁄\ e÷+düeTT ‹H˚yês¡T ø±<ä≥. yê]˝À
m≈£îÿe eT+~ XÊø±Vü‰s¡T˝Òq≥. (≈£Ls¡>±j·T\T ‹H˚yês¡≥). yês¡T Äe⁄qT |üPõ+#˚yês¡≥.
3
H˚{ÏøÏ düTe÷s¡T 3`4 y˚\ j˚T+&É¢≈£î |üPs¡«eTT eTq |üPØ«≈£î\Tqï dæ+<ÛäTqB
ÁbÕ+‘êìøÏ eT<Ûä´ Ädæj·÷ qT+&ç ‘Ó\¢C≤‹yês¡T Áã‘·ø£&Üì¬ø’ e#êÃs¡≥. yês¡T ‘·eTqT
ªªÄs¡T´\eTTµµ nì #Ó|üø=Hêïs¡≥. yês¡T <ääè&ÛÉø±j·TT\T, <˚X¯~eTàs¡T¢. Væ≤+kÕyê<äT\T.
>∑Ti¿+, Äe⁄, m<äT,› <äTqïb˛‘·T yÓTT<ä\>∑T »+‘·Te⁄\ e÷+dü+ ‹H˚ |üø±ÿ e÷+kÕVü‰s¡T\≥.
yês¡T eTq |üPØ«≈£î\˝Àì ø=+‘· eT+~ y˚T<Ûëe⁄\≈£î ($C≤„qy˚‘·Ô\≈£î) s¡ø£s¡ø±\ ÄX¯\T
#·÷|æ+∫ yê]ì eX¯|üs¡#·Tø=ì yê] XÊg Á>∑+<Ûë\qT #ê˝≤ uÛ≤>∑+ ø±CÒd æ ‘·eT˝À
#˚]b˛sTTq eTq y˚T<Ûëe⁄\ düVü‰j·T+‘√ ‘·eT≈£î ˝§+>∑ì eTq |üPØ«≈£î \qT
e÷jÓ÷bÕj·÷\‘√q÷, <Ís¡®q´+‘√q÷ #·+|æ, ‘·eT≈£î <äø£ÿeì ‘Ó*dæq eTq |üPØ«≈£î\
nH˚ø£yÓTÆq neT÷\´ Á>∑+<Ûë\qT ìsê›øÏåD´+>± ‘·>∑\u…{Ïº y˚XÊs¡≥. ‘·eT≈£î ˝§+>∑ì eTq
sêE\qT #·+|æ+∫ yê] ø√≥\qT, q>∑sê\qT, ùdq\qT, |üX¯ódü+‘·‹ì, yê] |ü+≥
uÛÑ÷eTT\qT kÕ«BÛq |üs¡#·Tø=Hêïs¡≥.
Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü eTq |üPØ«≈£î\T ø£{Ïºq q<äT\ Äqø£≥º\qT <Ûä«+dü+#˚dæ y˚XÊs¡≥.
ø±ì Á>±e÷\˝À ìedæ+#·T#·Tqï eTq |üPØ«≈£î\T #ê˝≤eT+~ Á≈£Ls¡T˝…’q Äs¡T´\
u≤<Ûä\qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø=ì <äøÏåD uÛ≤s¡‘· ÁbÕ+‘êìøÏ bÕ]b˛sTT e#êÃs¡≥. yêπs H˚&ÉT
Ä+Á<ÛäT\T, ‘·$Tfi¯ó\T (ns¡eyês¡T) ø£qï&ÉT\T, eT\j·÷∞\T nì |æ\Teã&ÉT‘·THêïs¡T.
4
eTq |üPØ«≈£î\T Ä+Á<ÛäT\T. Ä+Á<ÛäT\qT ‘Ó\T>∑Tyês¡T ˝Òø£ ‘ÓqT>∑Tyês¡T nì ≈£L&Ü
n+{≤s¡T. H˚&ÉT eTq ‘Ó\T>∑T u≤düqT e÷{≤¢&˚yê] dü+K´ 6 ø√≥¢≈£î #˚ s¡Tø=qï<ä≥.
eTq ‘Ó\T>∑T u≤dü |üP]Ô>± eTÚ*ø£yÓTÆq~. nq>± Ç~ kı+‘·+>± |ü⁄{Ïº+ <˚ ø±ì, @ Ç‘·s¡
u≤dü\qT+&ç |ü⁄{Ïº+~ ø±<äT. Ç~ düs¡«dü«‘·+Á‘·yÓTÆq u≤dü. Ç~ Äs¡´ uÛ≤wüj·Tì #Ó|üŒã&˚
dü+düÿè‘· uÛ≤wü‘√ @$<ÛäyÓTÆq bı‘·TÔ˝Òì dü«#·Ã¤+<äyÓTÆq, eTè<äTyÓ’q u≤dü nì uÛ≤cÕy˚‘·Ô\T
eø±ÿDÏdTü HÔ êïs¡T. n+<äTøπ ø±uÀ\T, bÕXÊÃ‘·´ uÛ≤cÕy˚‘\Ô· T (‘Ó\y¢ ês¡T eTq ‘Ó\T>∑T u≤düqT
ªª‘·÷s¡TŒ<˚XÊ\ Ç≥© u≤düµµ nì ø=ìj·÷&Üs¡T.
5
#·<Tä es¡T˝≤sê! Ç|ü&ÉT H˚qT $TeTTà\qT mì$T~ |ü<Tä \j˚T+&É¢ yÓqTø£{Ï ø±˝≤ìøÏ
rdæø=ìb˛‘·THêïqT. ÄHê&ÉT eTq ‘Ó\T>∑THê&ÉT ‘Ó\¢yêfi¯fl#˚‘· bÕ*+|üã&ÉT#·T+&˚~.
10
‘Ó\y¢ êfi¯ófl |ü]bÕ\Hê kÂø£s´¡ + ø√dü+ eTq ‘Ó\T>∑THê≥qT ø=ìï eTTø£ÿ\T>± #˚dyæ X˚ Ês¡T.
Á|ü‹eTTø£ÿ≈£î õ˝≤¢ nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. Á|ü‹ õ˝≤¢q÷ ø=ìï eTTø£ÿ\T #˚XÊs¡T. Á|ü‹
eTTø£ÿ≈£î ‘ê\÷ø± nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. Á|ü‹ ‘ê\÷ø±q÷ ø=ìï eTTø£ÿ\T>± #˚XÊs¡T. Á|ü‹
eTTø£ÿ≈£L |òæsêÿ nì ù|s¡T ô|{≤ºs¡T. Á|ü‹ |òæsêÿ˝Àq÷ ø=ìï |ü˝…¢≥÷fi¯ófl+&˚$.
Hê~ ø£ècÕíõ˝≤¢ >∑T&çyê&É ‘ê\÷ø± bÕeTÁs¡T |òsæ êÿ˝Àì ø£qTeT÷s¡T Á>±eT+. ÄHê&ÉT
e÷ eP]˝À ø£eTàyês¡T m≈£îÿe. ‘·s¡Tyê‘· m≈£îÿe dü+K´˝À Áu≤Vü≤àDT\T+&˚yês¡T. e÷
eP]˝À Ä Hê&ÉT 2 eT+>∑*yê] Ç+&ÉT¢, 2 e÷\ kÕ©\ Ç+&ÉT¢, 4`5 ‘·Ts¡ø£\ yê]
Ç+&ÉT¢ (kÕôV≤ãT“\T) 40`50 ‘·÷s¡TŒyê] Ç+&ÉT¢ ñ+&˚$. Ä Hê&ÉT e÷ eP]˝À
#êø£fi¯ófl ñ+&˚yês√ ˝Ò<√ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ ˝Ò<äT. ø±ì e÷ ≈£î≥T+u≤\≈£î e÷Á‘·+ e÷ }]øÏ
<ä>∑Zs¡˝À ñqï >√|ü⁄yêìbÕ˝…+ qT+&ç #êø£fi¯ófl s√pe∫Ã e÷ >∑T&É¶\qT ñ‹øÏ
kÕj·T+ø±\+ Á|ü‹ Ç+{Ïe<ä› ˇø£ ô|<ä›eT÷≈£î&ÉT ì+&Ü nqï+ ô|{Ïº+#·Tø=ì rdæø=ì
yÓfi‚flyês¡T. Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü yê]øÏ >∑T&É¶\T ñ‹øÏq+<äT\≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ ≈£î≥T+u≤ìï
ã{Ïº <Ûëq´+ ≈£L&Ü Çe«ã&˚~.
6
Ä s√E\˝À e÷ }fiÀfl q&çãC≤s¡T˝À ˇø£ ªªã+&Éø=j·T´µµ ñ+&˚~. e÷ eP]˝À
me&Ó’Hê ‘·|ü |üì#˚ùdÔ e÷ }] ô|<ä›˝Ò $#ê]+∫ rs¡TŒ #Ó|æŒ yê&ÉT #˚dæq ‘·|ü≈£î
(H˚sêìøÏ) ‘·–q •ø£åqT ø=j·T´ã+&É <ë«sê y˚ùdyês¡T.
Ä Hê&ÉT e÷ }]˝À Äs¡T>∑Ts¡T ô|‘·Ô+<ës¡T\T+&˚yês¡≥. e÷ Hêj·Tq ;<äyêfi¯fl
eTTsƒê Hêj·T≈£î&É≥. e÷ eTTsƒêqT bÕ|üj·T´>±] eTTsƒê nH˚yês¡T. e÷ ‘·+Á&ç n+ø£|üŒ.
Äj·Tq ‘·+Á&ç ù|s¡T Ms¡qï. Ms¡qï ‘·+Á&çù|s¡T ˙\j·T´, ˙\j·T´ ‘·+Á&çù|s¡T bÕ|üj·T´.
e÷ }]˝À ÄHê{Ï eTTdü* yêfi¯ófl H˚qT ã&çøÏ yÓfi¯ófl#·Tqï|ü&ÉT ªª˙e⁄ me]
nu≤“sTT$sê?µµ nì qqTï n&ç–q|ü&ÉT H˚qT n+ø£|üŒ ø=&ÉT≈£îqì #Óù|ŒyêDÏí. n|ü&ÉT
yês¡T ªª˙e⁄ bÕ|üjT· ´>±], ˙\j·T´>±], Ms¡qï>±] n+ø£|Œü ø=&ÉT≈£îe+Á{≤!µµnì nH˚yês¡T.
á s¡ø£+>± e÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ eT÷&ÉT, Hê\T>∑T ‘·sê\qT+&ç e÷ eP]˝À eT+∫
ù|s¡T+&˚<ä≥.
7
e÷ Hêj·Tq ù|s¡T n+ø£|üŒ, e÷ neTàù|s¡T Ä<ÓeTà. e÷~ ô|<ä› ;<ä ø£eTà
¬s’‘·T≈£î≥T+ã+. Ä s√E\˝À e÷≈£î ø±≥Hé <=s¡>±] |ü⁄Dé÷ n+≥÷, ¬s+&ÉT
mø£sê\ e÷>±DÏ bı\+ ñ+&˚~. y˚TeTT Äs¡T>∑Ts¡eTT nqï<äeTTà\eTT. e÷≈£î Ç<ä›s¡T
nø£ÿ\T, eTT>∑TZs¡T #Ó˝…¢+Á&ÉT ≈£L&Ü ñ+&˚yês¡T. e÷ neTà n+#·Hê Á|üø±s¡+ H˚qT
1898˝Àq÷, Hê #Ó*ø±+Á&É n+#·Hê Á|üø±s¡+ H˚qT 1900˝À |ü⁄{Ïº ñ+{≤q≥. áHê&ÉT
11
H˚qT 87 @+&É¢ eT÷&ÉTø±fi¯fl (ø£Ás¡ b˛{°‘√ q&ç#˚) eTTdü\j·T´qqïe÷≥. nsTTq|üŒ{Ïø°
á eTTdü*‘·q+˝À ≈£L&Ü m+<äTø√>±ì Hê≈£î Hê Äs¡ej˚T≥ á&ÉTqT+&ç »]–q ø=ìï
ìC≤\T (»]–q |üqT\T) n<˚ |üì>± |ü+<Ó+ y˚düTø=ì >∑Ts¡TÔ≈£î sêkÕ>±sTT. n+<äTe\¢
yê{Ïì q\¢ì nø£åsê\˝À ô|&ç‘˚, áHê{Ï |æ\¢\≈£î, ô|<ä›\≈£î @e÷Á‘·yÓTÆHê ø±\πøå|ü+
ø£\T>∑>∑\<äH˚ qeTàø£+‘√ yê{Ïì H˚qT Ç|ü&ÉT nø£åsê\˝À ô|{≤ºqT. ø±ì yê{Ï˝Àì
ø=ìï dü+>∑‘·T\T |ü>∑{Ï ø£\\T>± H˚{Ï #·<äTes¡T\≈£î ø£ìŒkÕÔsTT. ø±ì n$ Hê ø£*Œ‘ê\T
ø±eìj·TT, ÄHê{Ï <˚X¯ ø±\ |ü]dæú‘·T\qqTdü]+∫ n$ ì»+>± »]–q dü+>∑ ‘·T˝Òqì
8
e÷~ ˇø£ ô|<ä› ;<ä ø£eTà ¬s’‘·T≈£î≥T+ãeTìj·TT, Ä s√E\˝À e÷≈£î ø±≥Hé
<=s¡>±] #·\Te e\¢ ¬s+&ÉT mø£sê\ e÷>±DÏ bı\+ ñ+<äì ˝À>∑&É #ÓbÕŒqT. Ä
s√E\˝À e÷ ¬s+&ÉT mø£sê\ e÷>±DÏ bı\+ áHê{Ï e÷>±DÏ bı\+˝≤>± |ü+&˚~
ø±<äT. e÷ ¬s+&ÉT mø£sê\ e÷>±DÏ bı\+˝À eTVü‰ nsTT‘˚ 12`14 ãkÕÔ\T e&ÉT¢
|ü+&˚$. Ä e&ÉT¢ e÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #ê˝Ò$ ø±e≥. n+<äTe\¢ e÷ nj·T´, e÷ ∫qïj·T´\T
eTT>∑TsZ T¡ , q\T>∑Ts¡T ø£*dæ e÷ eP]˝Àì •yê\j·T+ e÷q´+ 15 mø£sê\ yÓT≥º bı˝≤ìï
#Ó] dü>∑+ bÕ\T≈£î kÕ>∑T#˚ùdyês¡T. n+<äT˝À e÷ e+‘·T e#˚Ã |òü\ dü Vü‰j·T+‘√ e÷
≈£î≥T+ã+ #ê©#ê\ì ‹+&ç‘√q÷, ∫ì–q >∑T&É\¶ ‘√q÷, ≈£îøÏÿeT+#ê\‘√q÷ ø±\πø|å +ü
#˚dü÷Ô ñ+&˚~.
H˚qT e÷ nqï\T 8`9 j˚T+&É¢ á&ÉT e#˚Ães¡≈£î e÷ Hêj·Tq bÕ‘· ø£≥Tº| ü+∫ì
∫+|ü⁄ø=ì u…‘ÓÔ&ÉTqïs¡ yÓ&É\TŒ, eT÷¬s&ÉTqïs¡ u≤s¡T>∑\ >√N\H˚ ô|≥Tºø=H˚yêfi¯fl+. e÷
e+{ÏMT<ä #=ø±ÿ\T>±ì, eT≥º˝≤>∑T\T>±ì u≤s¡T˝≤>∑T\T>±ì ñ+&˚$ ø±e⁄. y˚TeTT
~>∑+ãs¡ düHê´dæ˝≤¢>∑ ñ+&˚yêfi¯fl+. e÷ Ç+{Ï˝À |üøÿ£ \≈£î <äT|üŒ≥T¢ ø±ì, »eTU≤Hê\T>±ì,
|üs¡T|ü⁄\T>±ì ñ+&˚$ ø±e⁄. #·*ø±\+˝À u≤>± #·*y˚dæq sêÁ‹|üP≥ y˚TeTT Ç<ä›s¡+
eTT>∑TsZ e¡ TT ø£*dæ e÷ neTà bÕ‘·ø√ø£qT ø£|ü ø=ì ≈£îøÏÿeT+#ê\ MT<ä |ü+&ÉTø=H˚yêfi¯fl+.
#·*ø±\+˝À #·* eTØ m≈£îÿe>± y˚dæq sêÁ‘·T\+<äT e÷ nj·T´ n+<ä]ø£+fÒ eTT+<äT>±
‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTq ˝Ò∫ bısTTø±&É m+&ÉT >√>∑÷dü\‘√ #·*eT+≥ y˚ùdyê&ÉT. |æ\¢\+
y˚TeTT ˇø=ÿø£ÿs¡+ ˝Ò∫ bısTTø±&É≈£î yÓ[fl #·*eT+≥ #·T≥÷º ≈£Ls=Ãì #·* ø±#·T≈£îH˚
yêfi¯fl+. ‘Ó\¢yê]q ‘·s¡Tyê‘· |æ\¢\+ y˚TeTT m+&É˝À¬ø[fl ≈£Ls¡TÃ+&ç #·* ø±#·Tø=H˚
yêfi¯fl+. #·*ø±\|ü⁄f…+&É e÷uÀ{Ï >√∫bÕ‘· sêj·Tfi¯fl≈£î m+‘√ dü+ãs¡+ ø£*–+#˚~.
12
9
Ä s√E\˝À e÷ Ç+{Ï˝À n˙ï eT{Ïº≈£î+&É˝Ò ñ+&˚$. nqï+, ≈£Ls¡, |ü#·Ã&ç,
yÓqï|üPdü, HÓsTT´, ÄeTT<äeTT, #·\¢, ‘·s¡yêDÏ (|ü⁄\¢˙s¡T), dü+u≤s¡T ø±s¡+, }s¡>±j·T
|ü#·Ãfi¯ófl yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïø£ìï+{Ïø° eT{Ïº≈£î+&É˝Ò yê&Éã&˚$. yê&ÉT ø=H˚ ˙fi¯flqT ì\« ñ
+#·Tø√{≤ìø√dü+ e÷≈£î ˇø£ ô|<ä› eT{Ïº>±ãT ñ+&˚~. >=&É¢≈£î ˙fi¯ófl ô|≥º&Üìø£ì ô|<ä›
eT{Ï‘º ={Ïº ñ+&˚~. eT+∫˙fi¯fl≈£î ˇø£ ô|<ä› eT{Ïuº ≤q ñ+&˚~. ø£+<äT\T, C§qï\T, _j·T´+
e¬>’sê <ÛëHê´<äT\qT s√p yê&ÉTø√{≤ìø√dü+ ì\« ñ+#·Tø√{≤ì¬ø’ e÷ Ç+{Ï˝À
s¬ +&ÉTèT÷&ÉT n]y˚DÏ u≤qü\T+&˚$. ø±ì Ä s√E\˝À #ê˝≤eT+~ bı˝≤\T>∑\ s¬ ‘’ T· \T
H˚\˝À >∑»+, >∑»+qïs¡ ˝À‘·T >∑T+≥\qT Á‘·$« yê{Ï˝À >∑&ç¶ô|{Ïº <Ûë q´+ b˛dæ ô|’q >∑&ç¶
ø£|æŒ <ëìô|’q eTqTïb˛dæ Ä >∑T+≥qT |üP&çÃy˚dæ ø=ìïHÓ\\ es¡≈£î e&É¢qT ì\« ñ
+#˚yês¡T. Ä >∑T+≥qT bÕ‘·s¡ nH˚yês¡T. bÕ‘·s¡|ü&É¶ <Ûëq´+ ‘=+<äs¡>± ns¡T>∑Tqì #Ó|æŒ
s√>∑T\≈£î ≈£L&Ü bÕ‘·s¡ |ü&É¶ <Ûëq´+ nqï+ ô|fÒºyês¡T.
e÷ ≈£î≥T+ã+ yÓTT‘êÔìøÏ eT+∫˙fi¯ófl Á‘ê>∑&ÜìøÏ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT ø£+#·T
>∑˝≤düT\T ñ+&˚$. nqï+ ‹q&ÜìøÏ eT÷&ÉT`Hê\T>∑T dü‘·TÔ ì\Te⁄ –HÓï\T ñ+&˚$.
eTj·T´, eTeTà nqï+ ‹q&ÜìøÏ ˇø£ ô|<ä› ø£+#·T|üfiËfl+ ñ+&˚~. ø±ì eTj·T´ m≈£îÿe>±
u≤<äe÷≈£î\ ˝Òø£ eTÁ] Ä≈£î\ $düÔ]˝ÀH˚ nqï+ ‹H˚yê&ÉT. y˚TeT+<äs¡+ #Ó+ã≥Tºø=ì
yÓfi¯fl&ÜìøÏ e÷ Ç+{Ï˝À ¬s+&ÉT Ç‘·Ô&ç ì\Te⁄ #Ó+ãT\T+&˚$. n|ü&É|ü&ÉT y˚TeTT
eT{Ïº eTT+‘·\qT ≈£L&Ü yê&˚yêfi¯fl+. Äe⁄ bÕ\T rj·T&ÜìøÏ e÷ Ç+{Ï˝À ˇø£
≈£î+ãø√D|ü⁄ #Ó+ãT ñ+&˚~.
e÷≈£î bÕ&ç (bÕ\T, ô|s¡T>∑T, eTõ®>∑) ˝Òq|ü⁄&ÉT eTeTà ‘·s¡yêDÏ |üfÒº~. ˇø£ X¯ó
ÁuÛÑyÓTÆq eT{Ïº≈£î+&É˝À e&Éb˛dæq eT+∫˙fi¯ófl dü>±ìøÏ ô|’>± b˛dæ n+<äT˝À y˚&ç y˚&ç
yÓTTø£ÿ C§qïqï+>±ì |ü#·Ã C§qï nqï+>±ì |ü~ |üÁ&Ó+&ÉT eTT<ä›\T y˚dæ ø=ìï >∑+≥\
ùd|ü⁄ eT÷‘·ô|{Ïº ì\« ñ+#˚~. Ä ˙fi¯ófl, nqï+ |ü⁄*dæ |ü⁄\¢>± nsTTb˛j˚T$.
yê{Ïì ªª‘·s¡yêDÏµµ nì>±ì ªª|ü⁄\¢˙fi¯óflµµ nì>±ì nH˚yês¡T.
eTeTà ≈£Ls¡ #˚j·T˝Òì s√Eq ‘·s¡yêDÏH˚ ‹s¡T>∑TuÀ‘·y˚dæ eTõ®>∑#ês¡ T ˝≤>∑ #˚ùd~.
<ëì˝À y˚&ç y˚&ç nqï+, ñ|ü ø£\T|ü⁄ø=ì y˚TeTT m+‘√ dü+ãs¡+‘√ EÁs¡Tø=H˚yêfi¯fl+.
–+»\T b˛dæ ≈£Ls¡>±j·T\T ø=q˝Òø£ eTeTà e÷ yêeTT\ <=&ç¶˝À |ü&ç yÓ TT*Ãq
<=>∑Z\≈£Ls¡qT >±ì n≥T≈£î e÷$T&ç (>∑˝Ò®s¡Tø±&É)>±ì m≈£îÿe>± e+&ÉT‘·T+&˚~.
e÷~ ô|<ä› ;<ä ≈£î≥T+ã+>±. n+<äTø£ì nqï+ Ä{Ï edüTÔ+<äì eTeTà m≈£îÿe>±
yÓTTø£ÿC§qï nqï+>±ì, |ü#·ÃC§qï\ nqï+>±ì e+&˚~. e÷ nqï\T, e÷ nø£ ÿ\T
13
yÓTTø£ÿC§qï nqï+>±ì, |ü#·ÃC§qï\ nqï+>±ì u≤>± Çwüº+>± ‹H˚yêfi¯ófl, ø±ì H˚qT,
eTj·T´ Ç<äs› +¡ yÓTTø£ÿC§qï nqï+>±ì |ü#Ã· C§qï nqï+>±ì Çwü+º >± ‹H˚yêfi¯fl+ ø±eTT.
n+<äTø£ì eTeTà, eTj·T´≈£î e] nqï+ ô|fÒº~.
e÷ nø£ÿ\T n‘·Ô>±]+&É¢≈£î yÓ[flq ‘·s¡Tyê‘· e÷ nqï˝Ò yÓTTø£ÿC§qï\T |æ+&ç>±
ø=fÒºyês¡T. |ü#·ÃC§qï\T ø=j·T´s√{Ï˝À ‘=øÏÿ ø£&ç– e+&É{≤ìøÏ eTeTà≈£î Ç#˚Ãyês¡T.
e÷ nqï\T e&ÉT¢ <ä+ù|yês¡T. yês¡T nedüs¡yÓTÆq|ü⁄&ÉT Ç+{Ï |üqT\˝À eTeTà≈£î
‘√&ÉŒ&˚yês¡T.
eTeTà s√p ≈£Ls¡ e+&É˝Òø£ ˇø£ yês¡+ s√E\ es¡≈£î e÷ n+<äs¡≈£L dü]b˛j˚T
|ü∫Ã$Ts¡|üø±j·T\ |ü#·Ã&ç>±ì, >√+>∑÷s¡ |ü#·Ã&ç>±ì, |ü+&ÉT $Ts¡|ü ø±j·T\ ø=]$
|ü#Ã· &ç>±ì (mÁs¡ø±s¡|⁄ü |ü#Ã· &ç) ‘=øÏÿ eTMTà kı+‘·+>± Ç+{Ï˝À e+&çq e+≥ ÄeTT<äeTT
ø=+‘·, e÷ Ç+{Ï˝À eTeTà#˚dæq yÓqï ø=+‘· y˚dæ ‹s¡>∑uÀ‘· ô|{Ïº ˇø£ ô|<ä› eT{Ïº#·{Ïº˝À
ñ+∫ eT÷≈£î&ÉT eT÷‘·y˚dæ ñ{ÏºMT<äô|{Ïº ñ+#˚~. <ëìì y˚TeTT ˇø£yês¡+ s√E\bÕ≥T
nqï+˝À ø£\T|ü⁄ø=ì ‹H˚yêfi¯fl+. Ä s√E\˝À ;s¡Tyê\T+&˚$ ø±e⁄. nìï e+≥
|ü<ësêú\T ñ≥¢ MT<äH˚ ñ+#·ã&˚$.
Ä s√E\˝À |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ ¬s’‘·T\T kı+‘·+>± »q|üHês¡‘√>±ì, >√>∑THês¡‘√>±ì,
kÕs¡Hês¡‘√>±ì ñ≥T¢, ˙fi¯flø±$&ç eT≥T¢, >=&É≈¢ î£ Á‘êfi¯ófl, ã+&ç yÓ÷≈£î\T, Hê>∑* yÓ÷≈£î\T,
|ü>±Z\T, eT+#ê\≈£î qT\ø£, >=&É¢≈£î ∫ø±ÿ\T yÓTT<ä\>∑Tq$ ‘·j·÷s¡T #˚düTø=H˚yês¡T.
e÷ Ç+{Ï˝À m|ü&É÷ dü+u≤s¡Tø±s¡+ ñ+&˚~. m+<äTø£q>± ≈£Ls¡˝Òì s√Eq
y˚TeTT y˚&ç y˚&ç nqï+˝À dü+u≤s¡Tø±s¡+ b˛düTø=ì yÓqïqT>±ì, H˚sTTì>±ì y˚düTø=ì
m+‘√ dü+ãs¡+>± ‹H˚yêfi¯fl+. dü+u≤s¡Tø±s¡+ m+‘√ s¡T∫>±q÷, Äs√>∑´ø£s¡+>±q÷ ñ
+&˚~. eTeTà m+&ÉT$Ts¡|üø±j·T\T, <Ûäìj·÷\T, yÓT+‘·T\T, ñ|ü yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì
‘˚*ø£>± y˚sTT+∫ yê{Ï˝À yÓ\T¢*¢bÕj·T\ >∑sê“\T, e+&çq |üdüT|ü⁄ø=eTTà\T y˚dæ s√{Ï˝À
yÓT‘·Ô>± bı&ç ø={Ïº+#˚~. Ä bı&çì dü+u≤s¡Tø±s¡+ nH˚yês¡T. Á|ü‹ kÕe÷q´ ¬s’‘·T
≈£î≥T+ã+˝Àq÷ Ä s√E\˝À á dü+u≤s¡T ø±s¡+ ‘·|üŒø£ ì\« ñ+#·ã&˚~. ≈£Ls¡
˝Òq|ü&ÉT BìH˚ H˚sTT>±ì, yÓqï>±ì y˚düTø=ì nqï+˝À ø£\T|ü⁄ø=ì ‹+fÒ m+‘√
s¡T∫>± ñ+&˚~.
H˚qT ∫qï|ü&ÉT dü+u≤s¡Tø±s¡+ m≈£îÿe>± ‹H˚yêDÏí. |ü∫Ã$Ts¡|üø±j·T\ |ü#·Ã&ç˝À
ø±s¡+ #ê\˝Ò<äì ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT H˚qT dü+u≤s¡Tø±s¡+ eTeTà #·÷&É≈£î+&Ü |ü#·Ã&ç˝À
ø£\T|ü⁄ø=ì ‹H˚yêDÏí.
Ä s√E\˝À e÷ }]˝À yÓT≥º bı˝≤˝À¢ |ü∫Ãø£;fi¯ófl m≈£îÿe>± ñ+&˚$. yê{Ï˝À
ô|<ä› ô|<ä› #Ó<ä\|ü⁄≥º\T ñ+&˚$. yêHêø±\+˝À Ä |ü⁄≥º\MT<ä $|üØ‘·+>± |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T
14
yÓTT*#˚$. e÷ nqï\T yêHêø±\+˝À s√p |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\qT Á‘·e⁄«≈£îì ‘Ó# ˚Ãyês¡T.
yêHêø±\+˝À y˚TeTT m≈£îÿe>± |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\ ≈£Ls¡H˚ ‹H˚yêfi¯fl+.
n|ü&É|ü&ÉT eTeTà Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T Ç+&É¢qT+&ç ñ\e˙fi¯ófl ‘Ó∫Ã ñ\e #ês¡T
ø±ùd~. <ëìì y˚TeTT ¬s+&ÉT eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T ≈£Ls¡>± yê&ÉTø=H˚yêfi¯fl+.
nqï+ Ä{Ï sêyê\ì eTeTà n|ü&É|ü&ÉT yÓTTø£ÿC§qï |æ+&ç˝À >∑TeTà&çø±j·T
eTTø£ÿ\qT>±ì, ñ\e\ eTT‘·ø£ s¡e«qT>±ì bıdæ yÓTTø£ÿC§qï ‘√|ü e+&˚ ~. H˚qT,
eTj·T´ ‘·|üŒ ‘·øÏÿqyês¡+‘ê #ê˝≤ Çwüº+>± Ä ‘√|üqT ‹H˚yês¡T.
H˚qT yÓTTø£ÿC§qï nqï+>±ì, |ü#·ÃC§qï nqï+>±ì mqï&É÷ ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü Çwüº+>±
‹H˚yêDÏí ø±<äT. n+<äTe\¢ H˚qT #ê˝≤ ã\V”≤q+>± ãø£ÿ∫øÏÿ m+&çb˛sTT ñ+&˚yêDÏí.
e÷ Ç+{À¢ Ä s√E\˝À e÷ Hêj·Tq≈£î e÷Á‘·+ e] nqï+ (_j·T´|ü⁄ nqï+) e+&˚yês¡T.
n+<äTø£ì e÷ Hêj·Tq nHêïìøÏ m|ü&ÉT ekÕÔ&Ü nì H˚qT ø£ìô|≥Tºø=ì Äj·Tq¬ø’
m<äTs¡T #·÷dü÷Ô ñ+&˚yêDÏ.í ˇø=ÿø£ÿ s√Eq H˚qT yÓTTø£ÿC§qï nqï+ nì nqï+ ‹q≈£î+&ÜH˚
ã&çøÏ eTeTà≈£î ø£qã&É≈£î+&Ü |üs¡T¬>‘˚ÔyêDÏí. á dü+>∑‹ e÷ Hêj·Tq≈£î ‘Ó*dæ ‘êqT
nqï+ ‹q≈£î+&Ü, Hê ø√dü+ ã&çø±&É≈£î e∫Ã qqTï ‘·q uÛÑTC≤\ MT<ä møÏÿ+#·Tø=ì M~Û
>∑T+&Ü edü÷Ô ñ+fÒ e÷ }]˝Àì ø£*$T>∑\ ø£eTàyês¡T ø=+‘·eT+~ Áu≤Vü≤àDT\T
ªª@eT+ø£bÕŒ! ø=&ÉT≈£îqT #·~$+∫ ªø£˝…ø£≥s¡Tµ>± #˚j·÷\qTø=+≥THêïyê? yÓ<ÛäeqT
me] >=&É¢ø±&Ó’Hê bÕ˝Òs¡T‘·HêìøÏ ô|≥ºø£ HÓ‹ÔH˚düTø=ì }πs>∑T‘·THêïyê?µµ nì
m>∑‘ê[>±q÷, ‘˚*ø£>±q÷ e÷{≤¢&˚yês¡T. ø±ì e÷ Hêj·Tq yê] jÓT<˚›yê e÷≥\qT
$ì, ∫qï>± q$« yÓT<ä\≈£î+&Ü Ç+{ÏøÏe∫Ã qqTï ‘·q |”≥MT<ä yÓqTø£ |ü ø£ÿq H˚qT
eTeTà≈£î ø£q|ü&É≈£î+&Ü ñ+&˚˝≤>∑Tq ≈£Ls√Ãô|≥Tºø=ì ‘·q ø£+#·T ø£+#·+˝À ô|{Ïºq e]
nqï+, ≈£Ls¡ e¬>’sê\˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï Hê dü‘·TÔ –HÓï˝À eTeTà≈£î ø£q|ü&É≈£î+&Ü ñ+∫,
‹qeTì eTeTà $+≥T+<˚yÓ÷qì H√{Ï‘√ #Ó|üŒø£ ‘·q m&ÉeT#˚sTT yÓ÷#˚‹‘√ HÓeTà~>±
qqTï bı&ç∫ ‹qeTì ôd’>∑ #˚ùdyê&ÉT.
H˚qT e÷ Hêj·Tq≈£î ô|{Ïºq e] nqï+, ≈£Ls¡ e¬>’sê\qT ‹+≥THêïqì e÷
j·TeTà≈£î HêMT<ä e\¢e÷*q ø√|ü+ e#˚Ã~. ø√|ü+‘√ eTeTà qqTï ªªz] dü∫ÃHê&Ü! ˙
õeTà˝≤>∑! bÕ&ÉT >∑Tqï! eTT<äqwübº Õ&Ü! ˙ ‘·\ |ü>\∑ ! MT Hêj·Tìï nqï+ ‹qìe«+Á{≤!
˙ ‘·\ |ü>\∑ !µµ nì n<˚ |üì>± ‹fÒ~º . ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT ø√|ü+ |ü≥Cº ≤\ø£ eTeTà bısTTø±&É
ñqï |æ&Éø£qT nqï+ ‹+≥Tqï HêMT<ä $dæ] y˚ùd~. n|ü&ÉT e÷ Hêj·Tq eTeTà‘√
ªªzdæ ˙ H√≥ ≈£L&ÉT >=≥º! yê&ÉT ndü˝Ò ‹+&ç dü]>± ‹qø£ m+&ÉT≈£î b˛‘√+fÒ, yêDÏí
15
‹≥º&ÜìøÏ ˙≈£î H√s¡÷, ø=≥º&ÜìøÏ #˚‘·T\T m{≤¢ edüTÔHêïj˚T? ˙ H√≥ ≈£L&ÉT >=≥ºµµ
nì ÄyÓTqT eT+<ä*+#˚yê&ÉT. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT eTeTà qqTï ø=≥ºuÀ‘˚ e÷ Hêj·Tq eTeTàqT
ø=≥ºuÀe>±, eTeTà e÷ Hêj·Tq≈£î n+<ä≈£î+&Ü <ä÷s¡+>± |üs¡T¬>‘˚Ô~.
Ç+‘·≈£L eTeTà≈£î Hê MT<ä Ç+‘· ø√|ü+ ñ+{≤ìøÏ eTs=ø£ ã\yÓTÆqø±s¡D+
≈£L&Ü ñ+~. H˚qT ∫qï|ü&ÉT Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T |æ\¢\‘√ Ä&ÉTø=H˚≥|ü &ÉT yê]ì N{ÏøÏ
e÷{ÏøÏ ø={Ïº Ç+{ÏMT<ä≈£î j·÷^\T ‘Ó#˚ÃyêDÏí. n+<äTø£ì eTeTà Hê≈£î ªªuÛÑ»q>±&ÉTµµ
nì ù|s¡T ô|{Ïº ªuÛÑ»q>±!µµ nì |æ*#˚~. m|ü&Ó’Hê Çs¡T>∑T bıs¡T>∑ T |æ\¢yê&ÉT qqTï
ø={Ïºq|ü⁄&ÉT H˚qT @&ÉTdü÷Ô eTeTàe<ä›≈£î yÓfi‚flyêDÏí, eTeTà qqTï <ä>∑Zs¡≈£î ˝≤ø=ÿì >∑{Ïº>±
|ü≥Tºø=ì ªª˙e⁄ yêfi¯fle<ä›≈£î m+<äT≈£î yÓfi≤fle⁄ bÕ&ÉT >∑THêï!µµ nì qqTï #êeu≤<˚~.
n+<äTø£ì ∫qï|ü&ÉT Hê≈£î eTeTà+fÒ #·#˚Ã n+‘· uÛÑj·T+ ñ+&˚~. nsTT‘˚ eTeTà
#ê˝≤ ìsê&É+ãs¡+>±q÷, ìwüÿ|ü≥+>±q÷ ñ+&˚~. ÄyÓT ø£˝≤¢ ø£|ü≥+ ms¡T>∑ì <=&É¶
Ç˝≤¢\ì e÷ #·T≥Tº|üø£ÿ\ neTà\ø£ÿ\T nqTø=H˚yês¡T. ì»+>± eTeTà≈£î >∑T&É¶k˛≈£î>±ì,
q>∑\ Äsê≥+>±ì, ã&ÜsTT e÷≥\T>±ì, nã<ä∆+>±ì, k˛eT]>± ≈£Ls√Ãe&É+ >±ì
–fÒº~ ø±<äT. >∑+ô|&ÉT |æ\¢\‘√ ˇø£ÿ‘˚ |æ\¢\+<ä]ï düs¡T›ø=ì eTeTà sêÁ‘·T\+<äTq,
‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTq ø£ì|æ+N ø£ì|æ+#·ì yÓ\TÔs¡T >∑\ ∫ìï øÏs√dæHé ãT&ç¶ Á>∑T&ç¶ yÓ\TÔs√¢
sê≥ï+ e&çπø~. ÄyÓT ‘êqT e&çøÏq q÷\T‘√ e÷ <√&√¢ ø±|ü⁄s¡eTT+≥Tqï ø£ã“&ÉT nH˚
e÷\kÕ©‘√ ‘·q≈£î ø√ø£\qT H˚sTT+#·Tø=ì ‘·&ç|æq ‘·s¡Tyê‘· ø£≥Tºø=H˚~.
ˇø£kÕ] e÷ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T neTà\ø£ÿ\T @<√ X¯óuÛÑø±sê´ì¬ø’ eTeTà >∑+ô|&ÉT
|æ\¢\T>∑\ <=&É¶eTT‘·ÔsTT<äì jÓT+∫ e÷ neTà≈£î |üdüT|ü⁄, ≈£î+≈£îeT, ≈£î+≈£îfi¯ófl, q÷HÓ,
düTìï|æ+&ç e¬>’sê\Tô|{Ïº ‘·\+≥Tø=ì ‘=+<äs¡>± ù|s¡+{≤ìøÏ sêe\dæ+<äì eTeTà≈£î
u§≥Tºô|{Ïº yÓfi≤fls¡T. ø±ì eTeTà |æ˝≤¢ C…Ó˝≤¢‘√ r]ø£ ˝Òø£b˛sTTq+<äTq düø±˝≤ìøÏ
ù|s¡+{≤ìøÏ yÓfi¯fl˝Òø£b˛sTT+~. n+<äTø£ì eTeTà sê˝Ò<äì neTà\ø£ÿ\+<äs¡T eTs¡\ e÷
Ç+{ÏøÏ e∫Ã e÷ j·TeTàqT s¡eTàì ‘=+<ä]+|ükÕ>±s¡T. yê] ‘=+<äs¡e\¢ eTeTà e÷
|ü&ÉeT{Ï+{Ï >∑~˝À y˚T<äs¡ ô|{Ïº˝Àñqï ‘·q ø√ø£˝À¢ì ø=‘·Ôø√ø£≈£î ã<äT\T Nø£{Ï˝À
ø£q|ü&Éø£b˛e⁄≥e\¢ bÕ‘·ø√ø£qT ø£≥Tºø=ì ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. neTà\ø£ÿ\T eTeTàqT
#·÷∫ ø£&ÉT|ü⁄ã“ qe⁄«‘·÷ e÷ neTà‘√ ªªÇ<˚+{≤<Ó+ô|<ä›e÷à? bÕ‘·ø√ø£ ø£≥Tºø=ì
ù|s¡+{≤ìøÏ ãj·T\T<˚sêe⁄?µµ nì Çs¡>∑ã&ç qe«kÕ>±s¡T. n|ü&ÉT e÷ j·TeTà yê]
e÷≥\qT, qe⁄«qT \ø£å´ô|≥ºø£ yê]‘√ ªª@ ø√¬ø’‘˚ @$T b˛sTT+<ä˝≤¢? |ü<ä+&ç yÓfi≤›+µµ
nì #Ó|æŒ ù|s¡+{≤ìøÏ yÓ[¢+~.
16
10
eTeTà e÷{Ï e÷{ÏøÏ ˝Ò∫ Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° nqï+ ô|≥Tº≥ ø£wüºeTì, y˚Ty˚T |æ\¢\+
mes¡+‘·≥ yês¡+ ñ≥¢˝À¢ ñqï eT{Ïº≈£î+&É˝Àì nqïeTT, eT{Ïº#·{Ïº˝À ñqï ≈£Ls¡>±ì
|ü#·Ã&ç>±ì y˚düTø=ì eTeTà #·÷&É≈£î+&Ü eT{ÏºeTT+‘·˝À ñqï H˚‹ì m+–* #˚‹‘√H˚
rdæø=ì e÷ dü‘·TÔ ì\Te⁄ –HÓï\˝À ô|≥Tºø=ì ‹ì me] –HÓïqT yêπs ø£&ç– >√&É≈£î
Äì+∫ ô|fÒºyêfi¯fl+. #·\¢ ˝Òq|ü⁄&ÉT ‘·s¡yêDÏì –HÓïì+&Ü b˛düTø=ì nqï+ |ædüTø=ÿì
n<˚|üì>± EÁs¡Tø=H˚yêfi¯fl+. e÷ Ç+{Ï˝À bÕ&ç ˝Òq|ü⁄&ÉT #·\¢ ñ+&˚~ ø±<äT. n|ü&ÉT
eTeTà ‘·s¡yêDÏì ‘·|üŒø£ |üfÒº~. y˚dü$ø±\+˝À y˚TeT+<äs¡+ #·\¢ ñqï|üŒ{Ïø° ˇø£ |üP≥
‘·|Œü ø£ ‘·sy¡ êDÏì eTTK´+>± $T≥ºeT<Ûë´Vü≤ïeT|ü&ÉT Á‘êπ>yêfi¯fl+. m+<äTø£+fÒ y˚d$ü ø±\+˝À
‘·s¡yêDÏì Á‘ê–‘˚ e&É<Óã“ ‘·>∑\<äì ô|<ë›fi¯flH˚yêfi¯ófl.
e÷~ ô|<ä› ;<ä ≈£î≥T+ã+. n+<äTø£ì eTeTà |ü+&ÉT>∑\≈£î>±ì, ˇ≥º|ü&ÉT>±ì,
∫iT‹+&ç>± #·*$T&çì>±ì, ≈£î&ÉTeTT\qT>±ì #˚ùd~. #·*$T&ç˝À m+&ÉTø=ã“] eTTø£ÿ\T,
y˚sTT+∫q qTe⁄«\T ø£*|æ bÕø£+ |üfÒº~. #·*$T&çì y˚TeTT HÓ\`¬s+&ÉT HÓ\\bÕ≥T
∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. e÷ j·TeTà yÓTTø£ÿC§qï |æ+&ç‘√>±ì _j·T´|ü⁄ |æ+&ç‘√>±ì
Ç&û\¢ e˝… ≈£î&ÉTeTT\qT Ä$]˝À e+&˚~. n|ü&ÉT|ü&ÉT ≈£î&ÉTeTT\ |æ+&ç˝À ôdq>∑\T>±ì,
ø£+<äT\T>±ì, ‘ê{Ï‘ê+Á&ÉqT>±ì ø£*|æ ≈£î&ÉTeTT\T #˚ùd~. Ä ≈£î&ÉTeTT\qT y˚TeTT
3`4 s√E\bÕ≥T ∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. Ç&û\¢ T ≈£L&Ü ˇø£sø¡ |£ ⁄ü Ä$] ≈£î&ÉTeTT˝Ò.
n|ü&É|ü&ÉT eTeTà yÓTTø£ÿC§qï\˝À ôdq>∑\T>±ì, ø£+<äT\T>±ì ø£*|æ >∑T–Zfi¯ófl
y˚ùd~. yê{Ïì y˚TeTT ¬s+&ÉT eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T ∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+.
n|ü&É|ü&ÉT eTeTà yÓTTø£ÿC§qï\T y˚sTT+#˚~. yê{Ïì yÓTTø£ÿC§qï ù|˝≤\T nH˚yês¡T.
e÷ nqï\ #˚‘· ù|˝≤\qT |æ+&ç>± ø={Ïº+∫ <ëì˝À ø£\T¢ u…\¢+>±ì, eT+∫u…\¢+>±ì
ø£*|æ ˇø£u≤q˝À b˛dæ ñ+#˚~. Ä ù|\|æŒ+&çì y˚TeTT HÓ\`¬s+&ÉT HÓ\\bÕ≥T ∫iT‹+&ç
ÁøÏ+<ä s√p <√dæfifl¯ ˝À¢ b˛düTø=ì ãTπøÿyêfi¯fl+. n|ü&É|ü &ÉT ù|\|æ+&çì y˚TeTT H√{Ïì+&Ü
b˛düTø=ì ãT>∑Z\T_“+∫ m<äTs¡T>± ñqï e÷ #Ó*ø±+Á&É eTTK+ MT<ä düs¡ <ë>± ªñ|òüPµ
nì }<˚yêfi¯fl+.
Ä s√E\˝À e÷ }fiÀfl ‘ê&ç#Ó≥T¢, á‘·#Ó≥T¢ eÁs¡T>± ñ+&˚$. y˚dü$ø±\+˝À
e÷ nqï\T ‘ê{ÏeTT+C…\qT ‘ê{≤≈£î πsø£\˝À ø£≥Tºø=ì Ç+{ÏøÏ ‘Ó#˚Ãyês¡T. y˚TeTT
y˚d$ü ø±\+˝À #ê˝≤s√E\T ‘ê{ÏeTT+C…\qT ‹H˚yêfi¯fl+.‘ê{ÏãTÁs¡\‘√ y˚TeTT ã+&Éq¢ T
‘·j·÷s¡T #˚düTø=ì yê{ÏøÏ Á‘êfi¯ófl ø£{Ïº |ü+<ë\T y˚düTø=ì Ä&ÉTø=H˚yêfi¯fl+. m+&çq
‘ê{ÏãTÁs¡\qT bısTT˝À ô|≥Tº≈£îH˚yês¡T. e÷ nqï\T eTT~]q á‘·ø±j·T ¬>\\qT
17
ø√düTø=ì e∫Ã e÷ >∑&ç¶yê$T˝À |ü+&˚ùdyêfi¯ófl. |ü+&çq á‘·ø±j·T\qT y˚TeTT Ks¡÷®s¡
ø±j·T˝≤¢>∑ ˝§≥º˝ÒdüT≈£î+≥÷ ‹H˚yêfi¯fl+. yêHêø±\+˝À e÷ nqï\T ‘Ó\¢yês¡Ts¡a≤eTTq
˝Ò∫ ‘ê{Ï|ü+&É¢qT @s¡Tø=ì ‘Ó#˚Ãyês¡T yê{Ïì y˚TeTT ì|ü\MT<ä ø±\TÃø=ì ‘·˝≤ ¬s+&ÉT
–+»\ >∑TE®qT Nπøyêfi¯fl+. ‘ê{Ï|ü+&É¢ >∑TE®qT y˚TeTT ˇø£ HÓ\s√E\ bÕ≥T ∫iT‹+&ç
ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. eTeTà, e÷ nø£ÿ\T ø±*Ãq ‘ê{Ï|ü+&É¢ >∑TE®qT düqïì >∑T&É¶MT<ä>±ì,
‘ê{≤≈£î #ê|üMT<ä>±ì, ‘ê{≤≈£î‘√ n*¢q ∫\T≈£î\MT<ä>±ì s√p ø±düÔ ø±düÔ 10`15
s√E\bÕ≥T y˚dæ m+&Éu…fÒºyês¡T. m+&çq ‘·s¡Tyê‘· Ä >∑TE®qT ˇ*#˚yês¡T. m+&çq
‘ê{Ï>∑TE®qT ‘ê{Ï#ê|ü ˝Òø£ ‘ê{Ï‘ê+Á&É nH˚yês¡T. ‘ê{Ï‘ê+Á&ÉqT y˚T eTT n|ü&É|ü&ÉT
∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. n~ |ü+&É≈¢ î£ #·T≥Tºø=ì b˛j˚T~. e÷ neTà ‘ê{Ï‘ê+Á&ÉqT
yÓTTø£ÿC§qï |æ+&ç˝À>±ì, e]|æ+&ç˝À>±ì ‘·$T<ä|æ+&ç˝À>±ì ø£*|æ ≈£î&ÉTeTT\T #˚ùd~.
e÷ nqï\T ‘ê{Ï –+»\qT H˚\˝À ˇø£ n&ÉT>∑T˝À‘·Tq >∑T+≥˝À bÕ‘˚ùdyês¡ T.
ø=ìï HÓ\\≈£î n$ ‘˚>∑\T>± ‘·j·÷s¡j˚T´$. ‘˚>∑\qT y˚TeTT ø±\TÃø=ì >±ì Ä$]˝À ñ
&ÉπødüTø=ì>±ì ‹H˚yêfi¯fl+.
áHê&ÉT mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ªªej·÷´] uÛ≤eTµµ (e÷#Ós¢¡ ø£+|ü yÓTTø£ÿ\T) yÓTT*∫q≥T¢
Ä s√E\˝À s¡øÿÏ dü mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É @|ü⁄>±, <ä≥eº TT>± ô|]π>~. e÷ Ç+{Ï˝À ∫iT‹+&ç
@MT ˝Òq|ü⁄&ÉT y˚TeTT s¡øÏÿdü|ü+&É¢qT ‘Ó#·TÃø=ì yê{Ï˝Àì >∑TE®qT #·|üŒ&ç+∫ –+»\qT
}ùdùdyêfi¯fl+.
Ç+‘˚ø±<äT Ä s√E\˝À ø£+#Ó\MT<ä |æ∫Ã<=+&É r¬> |æ∫Ã>± ô|]π>~. e÷ Ç+{Ï˝À
∫iT‹+&ç @MT˝Òq|ü&ÉT y˚TeTT |æ∫Ã<=+&É |ü+&É¢qT ø√düTø=ì e∫Ã >∑TE®qT ‹ì
–+»\qT }ùdùdyêfi¯fl+.
e÷ nqï\T e÷>±DÏ #˚\˝À¢ ø£\T|ü⁄rj·T&ÜìøÏ yÓ[fl qeTà<äT+|ü\T ‘Ó#˚Ãyês¡T.
yê{Ïì y˚TeTT ø±\TÃø=ì ∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. Ä s√E\˝À ∫\>∑&É<äT+|ü\T
≈£L&Ü eÁs¡T>± ñ+&˚$. yê{Ïì y˚TeTT ì|ü\MT<ä ø±\TÃø=ì ‹H˚yêfi¯fl+. n|ü&É|ü&ÉT
eTeTà düqïì ∫\>∑&É<äT+|ü\qT ñ&Éπøùd~. yê{Ïì y˚TeTT ¬s+&ÉT eT÷&É Ts√E\ bÕ≥T
∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+. eTeTà ∫\>∑&<É Tä +|ü\qT Ç>∑Ts¡T≈£Ls¡>±qT, |ü⁄\TdüT≈£Ls¡>±qT
e+&˚~.
11
y˚dü$ø±\+˝À e÷ nqï\T eT<Ûë´Vü≤ï düeTj·T+˝À y˚|ü#Óf…¢øÏÿ y˚|ü|ü+&É¢qT ‘êeTT
‹+≥÷ ÁøÏ+<äñqï e÷ |æ\¢\≈£î ≈£L&Ü |ü+&ÉT¢>∑\ ¬sã“\qT $]∫ ÁøÏ+<ä |ü&˚ùdyês¡T.
H˚qT, eT]ø=+‘· eT+~ Hê »‘·>±+Á&ÉT y˚|ü|ü+&É¢qT >∑ã>∑u≤ ø√düTø=ì H√{Ïì+&Ü
18
ô|≥Tºø=ì >∑TE®qT #·|Œü &çd÷ü Ô –+»\qT }ùdùdyêfi¯fl+. ˇø£s√Eq Hê »‘·>±&ÉT Hêø£+fÒ
m≈£îÿe |ü+&É¢qT ‹+≥THêï&Éì H˚qT >∑ã >∑u≤ H√{Ïì+&Ü |ü+&É¢qT ≈£î≈£îÿø=ì >∑TE®
#·|üŒ]düTÔ+&É>± ‘=+<äs¡˝À ¬s+&ÉT eT÷&ÉT –+»\T Hê ø£&ÉT|ü⁄˝ÀìøÏ >∑u≤\Tq
C≤]b˛j·÷sTT. á dü+>∑‹ H˚qT Hê »‘·>±ì‘√ #Ó|Œü >± n‘·&TÉ qqTï |ü+&Éq¢ T ‹q≈£î+&Ü
#˚jT· &Üì¬ø’ Hê‘√ ªª˙e⁄ $T+–q y˚|–ü +»\T sπ |ü{øÏ Ï ˙ ø£&TÉ |ü⁄˝À yÓTTø£ÿ\T yÓTT\TkÕÔsTT.
n|ü&ÉT ˙e⁄ #·∫Ãb˛‘êe⁄µµ nì #Ó|æŒ qqTï u…<äπs˚XÊ&ÉT. H˚qT |ü+&É ¢qT ‹qT≥ e÷ìy˚dæ
eTqï\≈£î ≈£L&Ü #Ó|üŒ≈£î+&Ü @&ÉTdü÷Ô Ç+{ÏøÏ yÓ[fl @&ÉTdü÷Ô ≈£Ls¡T ÃHêïqT. Ç+‘·˝À e÷
Hêj·Tq bı\eTTqT+&ç Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. H˚qT @&É«&É+ #·÷dæ ªªm+<äT≈£î @&ÉTdüTHÔ êïe⁄sêµµ
nì qqï&ç–q|ü⁄&ÉT H˚qT »]–q ø£<∏ä+‘ê #ÓbÕŒqT. n|ü&ÉT e÷ Hêj·Tq Hê‘√ ªªzπs
nu≤“sT÷! ˙e⁄ $T+–q –+»\T ˙ ø£&ÉT|ü⁄˝À yÓTTø£ÿ\T yÓTT\ee⁄sê! n$ πs|ü⁄ ˙e⁄
#Ó+ã≥TºøÏ yÓ[flq|ü&ÉT ˙ |æjT· ýÓ+≥ ãj·T≥≈£î e#˚ÃkÕÔsTT. n+‘˚>±ì n$ ˙ ø£&TÉ |ü⁄˝À
ñ+&Ée⁄. @&É«uÀ≈£îµµ nì qqTï z<ësêÃ&ÉT.
ˇø£kÕ] ã&ç˝À |æ\\¢ eTT ø£\\qT >∑T]+∫ #Ó|ü ø=+≥÷ ñ+&É>± ø£\˝À |ü+~|æ\\¢ T
ø£ìŒùdÔ, ø£\ e∫Ãqyê&ÉT Äs¡T e÷kÕ\ ˝À|ü\ #·∫Ãb˛‘ê&Éì e÷˝Àì ô|<ä› ≈£îÁs¡yê&ÉT
#ÓbÕŒ&ÉT. ø=ìï s√E\≈£î ˇø£ ns¡úsêÁ‹y˚fi¯ Hê≈£î ø£\˝À |ü+~|æ\¢\T ø£ìŒ+#êsTT.
yÓ+≥H˚ H˚qT y˚T˝§ÿì eT+#·+ q&Üq ≈£Ls=Ãì #·∫Ãb˛‘êqH˚ uÛÑj·T+‘√ @&É«kÕ>±qT.
Hê @&ÉTŒqT $ì e÷ Hêj·Tq ˝Ò∫ m+<äT≈£î @&ÉTdüTÔHêïe⁄sê nì qqï&ç–q|ü⁄&ÉT H˚qT
ø£\ dü+>∑‹ì #Ó|æŒ _>∑Zs¡>± @&É«kÕ>±qT. e÷ Hêj·Tq m+‘· Áã‹e÷*Hê H˚qT
$ì|æ+#·Tø√≈£î+&Ü Ç+ø± _>∑Zs¡>± @&É«kÕ>±qT. ‘Ó\¢yês¡÷¢ H˚qT @&ÉT dü÷ÔH˚ ñHêïqT.
‘Ó\¢yê]q ‘·s¡Tyê‘· ã&çøÏ yÓfi‚fl y˚Ófi¯ nsTTq|üŒ{Ïø° H˚qT ã&çøÏ yÓ fi¯¢≈£î+&Ü @&ÉTdü÷Ô ñ
HêïqT. H˚qT s√p n+<ä] ø£+fÒ eTT+<äT>± ã&çøÏ yÓfifl‚ yêDÏ.í ø±ì Ä s√Eq yÓfiq¢¯ +<äTq
H˚HÓ+<äTø£ì sê˝Ò<äì e÷ ÄKs¡T ‘Ó\T>∑T >∑Ts¡Te⁄>±¬s’q ≈£Lq|ü⁄* düT+<äs¡sêeTj·T´>±s¡T
dü«j·T+>± e÷ Ç+{ÏøÏ Hê ø=s¡≈£î e∫Ã ãj·T≥ ì\ã&ç qqTï |æ*#ês¡T. ø±ì H˚qT
Ç+ø± _>∑ Z s ¡ > ± @&É T dü ÷ Ô ãj· T ≥≈£ î sê˝Ò < ä T . n+<ä T ø£ ì e÷ >∑ T s¡ T e⁄>±¬ s ’ q
düT+<äs¡sêeTj·T´>±s¡T dü«j·T+>± Hê eT+#·+ ø±&çøÏ e∫Ã, $wüj·T+ ø£qTø=ÿì Hê‘√
ªªzπs yÓ+ø£≥bÕŒ! Ä ø£\ e∫Ãq yêfi¯ófl #êeÁsê! ø±ì yêfi¯ófl #·<äTe⁄˝À ø±düÔ
eT+<äø=&ÉT\T>± ñ+{≤s¡T. n+‘˚>±ì #êe&É+ nH˚~ ˝Ò<äT. ˝Ò! ã&çøÏ yÓfi¯<ë+µµ nì
Hê≈£î q#·Ã#Ó|æŒ qqTï yÓ+≥u…≥Tºø=ì ã&çøÏ rdüTø=ì yÓfi≤fls¡T.
19
12
e÷ Ç+{Ï˝À ∫iT‹+&ç @MT ˝Òq|ü&ÉT H˚qT eTeTà #·÷&É≈î£ +&Ü _j·T´+, ø£+~|ü|ü
ø£\T|ü⁄ø=ì>±ì, ∫+‘·|ü+&ÉT, ø±s¡+, ñ|ü ø£\T|ü⁄ø=ì>±ì ‹H˚yêDÏí. ˇø=ÿø£ÿ|ü&ÉT
eTeTàqT ã‹e÷\Tø=ì ô|<äT›*¢bÕj·TqT (˙s¡T*¢bÕj·TqT) |æ&Éø£\ ì|üMT<ä ø±\TÃø=ì
‹H˚yêDÏí.
Ä{Ï&ÉT|ü⁄ s√Eq (ã&çøÏ ôd\e⁄s√Eq) H˚qT e÷ nqï\ yÓ+≥ yÓTTø£ÿC§qï
#˚qTø±&É≈£î yÓfi‚flyêDÏí. e÷ nqï\T ø£+&Ó\qT, $s¡T#·Tø=ì e∫Ã ˇø£{Ï ¬s+&ÉT πs≈£î\T+∫
yê{Ïì ‘·TeTà ø£+|üMT<ä ø±˝ÒÃyês¡T. ø£+&Ó\qT ø±\TÃ≥qT ‘·+|ü{Ï y˚j·TT≥ nH˚yês¡T.
˝Ò‘·ø£+&Ó\qT bÕ\u§+&ÉT¢ nH˚yês¡T. bÕ\ u§+&É¢qT y˚TeTT ø±\TÃø√≈£î+&ÜH˚ |ü+&É¢‘√
^s¡Tø=ì ‹H˚yêfi¯fl+. eTeTà bÕ\u§+&É¢qT ñ&Éπøùd~. ñ&çøÏq ø£+&Ó\qT y˚TeTT ˇø£{Ï
¬s+&ÉT s√E\ bÕ≥T ∫iT‹+&ç ÁøÏ+<ä ‹H˚yêfi¯fl+.
–+»\qT sê\ø={Ïºq ø£+&Ó\qT ø£+&çu§+&ÉT¢ nH˚yês¡T. m+&çq ø£+&çu§+&É¢qT,
eT>∑ ‘ê&ç#≥Ó Tº >∑T\ø£#fi· fl¯ qT ˇø£sêÁ‹ uÛ÷Ñ |ü⁄≥eTT (H˚\˝À ˇø£ >∑T+≥˝À ≈£îeTày˚jT· T≥)y˚dæ
¬s+&Ée s√Eq ñ<äj·÷q yê{Ïì ãj·T≥≈£î rdæ ø£˝≤$T˝≤ q\>∑>={Ïº bı&ç# ˚dæ <ëì˝À
ø=+#Ó+ dü÷sπ ø±s¡+ ø£*|æ yÓ&\É TŒ>∑\ >∑T&É˝¶ À <ëìì b˛dæ >∑T+Á&Éì bı{≤¢\T ø£fyºÒ êfi¯fl+.
Ä bı{≤¢\qT, |üP\ bı{≤¢\T nH˚yês¡T. Ä bı{≤¢\≈£î ô|’q |ü~ |ü~ùV≤qT s√E\bÕ≥T
Á|ü‹s√E ù|&É|üPdæ m+&É˝À ô|fÒºyêfi¯fl+. BbÕe[|ü+&ÉT>∑ s√Eq kÕj·T+ø±\+ ˝Ò‘·
‘ê{ÏeT≥º\qT eT÷&ÉT>± N*Ã yê{Ï˝À Ä |üPbı{≤¢\qT ñ+∫ yê{ÏøÏ Á‘êfi¯óflø£{ºÏ yê{Ï˝À
|æ&Éø£ì|ü\qT ñ+∫ u≤>± sêEø=qï ‘·s¡Tyê‘· Nø£{Ï |ü&çq|ü&ÉT ‘ê&É T|ü≥Tºø=ì
yê{Ïì –s¡–sê ‹ù|Œyêfi¯fl+. |üP\ bı{≤¢\qT+&ç |üPe⁄\T |üPe⁄\T>± ì|üs¡e«\T
sê˝Ò$. n+<äTπø yê{Ïì |üP\ bı{≤¢\T nH˚yês¡T.
Ä s√E\˝À BbÕe[ sêÁ‹j·T+<äT |æ\¢\÷, ô|<ä›\÷ (eT>∑yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T)
eTT+<äT>±, m+&ÉT >√>∑÷dü\qT >∑Tô|Œ&ÉT >∑Tô|Œ&ÉT ø£≥º\T>± ø£≥Tºø =ì yê{Ï ∫es¡
ì|üŒ+{Ï+∫ –s¡–sê ‘·eT ‘·eT yêøÏfi¯fl eTT+<äT ãC≤s¡T˝À Á‹ù|Œyêfi¯ófl. Ä >√>∑÷dü\
ø£≥qº T B{ ~${° nH˚yêfi¯ó.¢ n+<äTøπ BbÕe[ |ü+&ÉT>∑qT ~{°\ |ü+&ÉT>∑ nì kÕe÷q´+>±
n+{≤s¡T.
BbÕe[ |ü+&ÉT>∑ sêÁ‹j·T+<äT Ä&Éyêfi¯ófl eTTK´+>± Væ≤+<äTe⁄\ Ä&Éyêfi¯ófl ‘·eT
‘·eT Ç+&É¢ yêøÏfifl¯ ˝À¢q÷, øÏ{øÏ \° ˝Àq÷, >√&É\ >∑÷fi¯˝¢ Àq÷ eT{Ïº Á|ü$T<ä\˝À ÄeTT<äeTT
b˛dæ <ä÷~e‘·TÔ\qT yÓ*–+#˚yês¡T. n+<äTπø sT÷ |ü+&ÉT>∑qT BbÕe[ nì n+{≤s¡T.
BbÕe[ n+fÒ B|üeTT\ düeT÷Vü≤eTT (>∑T+|ü⁄).
20
Ä s√E\˝À BbÕe[ |ü+&ÉT>∑≈£î ;<ëkÕ<ë nH˚ uÛÒ<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü Væ≤+<äTe⁄\qã&˚
yês¡+<äs¡÷ ‘·eT ‘·eT ‘êVü≤‘·T≈£î ‘·>∑Z @<√ ˇø£ |æ+&çe+≥ (|ü|üŒ\T) #˚düTø=ì ‘êeTT
‹+≥÷ ‘·eT |üìyêfi¯fl≈£î ô|fÒyº ês¡T. n+<äs÷¡ ‘·|Œü ø£ ‘ê{≤≈£î ≥bÕø±j·T\qT ø±˝ÒÃyês¡T.
e÷ }s¡T ôV’≤<äsêu≤<é`ã+<äs¡Ts√&ÉT¶ Á|üø£ÿH˚ ñ+&˚~. n+<äTe\¢ BbÕe[ sêÁ‹j·T+<äT
e÷ ePfiÀflì ø£*$T>∑\ ø=+‘·eT+~ j·TTe≈£î\T s√&ÉT¶MT<ä≈£î yÓ[fl |ü+<ë\T y˚düTø=ì
s¬ +&ÉT eTTsƒê\T>± N* sêÁ‹ 1`2 >∑+≥\ es¡≈î£ ˇø£]MT<ä ˇø£sT¡ eT+&ÉT‘·Tqï ‘√{≤\qT
$dæ] $dæ] y˚düTø=H˚yês¡T. á dü+<äs¡“¤+˝À ‘√{≤\ ì|üs¡e«\T |ü&ç #ê˝≤eT+~øÏ
#˚‘·T\T, ø±fi¯ó¢, >∑T&É¶\T ø±˝Ò$. á s¡ø£+>± Ä s√E sêÁ‹|üP≥ ˇø£ÿ e÷ Á>±eT+˝ÀH˚
2`3 e+<ä\ s¡÷bÕj·T\ ‘√{≤\T ø±\Ãã&˚$. Ä s√E\˝À sT÷ Ks¡TÃqT >=|üŒ>±
#Ó|üø=H˚yês¡T.
13
Ä{Ï&ÉT|ü⁄ s√Eq H˚qT eTqï\ yÓ+≥ |ü#·ÃC§qï#˚qTø±&É≈£î yÓfi‚flyêDÏí. e÷ nqï\T
˝Ò‘· ˝Ò‘· C§qïø£+ø¬ \qT $s¡T#·Tø=∫Ã, –+»\qT >∑T&É˝¶ À>±ì, ãT≥º˝À>±ì sê\>=fÒyº ês¡T.
yê{Ïì ˇø£ &Éu≤“ πs≈£î˝À>±ì, ≈£î+&Éô|+≈£î˝À>±ì b˛dæ y˚sTT+#˚yês¡ T. ˝Ò‘· |ü∫Ã
C§qï–+»\qT }dü_j·T´+ nH˚yês¡T. y˚sTT+∫q }dü _j·T´+ m+‘√ s¡T∫>±q÷,
Äs√>∑´ø£s¡+>±q÷ ñ+&˚$.
H˚qT eTqï\yÓ+≥ Ä{Ï&ÉT|ü⁄ s√Eq ôdq>∑#˚düTø±&É≈£î yÓfi‚flyêDÏí, e÷ nqï\T
bÕø±ìøÏ e∫Ãq ôdqø±ÿj·T\T>∑\ ôdq>∑ yÓTTø£ÿ\qT |”ø=ÿ∫Ã yê{Ïì ‘·TeTà ∫<äT>∑T\
MT<ä ø±˝ÒÃyês¡T. ôdqø±ÿj·T\qT ø±\TÃ≥qT ‘·+|ü{Ï y˚j·TT≥ nH˚yês¡T . ‘·+|ü{Ï y˚dæq
ø±j·T\ –+»\T $Tq|ü>±¬s\ø£+fÒ ≈£L&Ü m≈£îÿes¡T∫>± ñ+&˚$.
Ä{Ï&ÉT|ü⁄ s√Eq H˚qT eTqï\yÓ+≥ ø£+~#˚qTø±&É≈£î yÓfi‚flyêDÏí. e÷ nqï\T
eTT~]q ø£+~ø±j·T\qT ø√düTø=∫Ã ˇø£ eT{Ïº |æ&É‘·˝À ñ&Éπøùdyês¡T. ñ&çøÏq
ø£+~ø±j·T\˝Àì –+»\T m+‘√ s¡T∫>± ñ+&˚$. n$ á s√E\˝À ñ&Éπødæq
y˚s¡TXËqø±ÿj·T\˝Àì –+»\T ø£+fÒ m≈£îÿe s¡T∫>± ñ+&˚$.
e÷ nqï\T ‘·$T<ä\qT ãs¡ø£>± (|æ+&ç) $dæπsyês¡T. eTeTà Ä ãs¡ø£ ‘·$T<ä
|æ+&ç‘√ |æ≥TºqT Ä$]˝À ‘·j·÷s¡T#˚ùd~. n~ sT÷ ø±\|ü⁄ >√<ÛäTeT ˝Òø£ u§+u≤sTT
s¡e«‘√ ‘·j·÷s¡T#˚j·Tã&˚ ñ|üe÷ ø£+fÒ ≈£L&Ü m≈£îÿe Äs√>∑´ø£s¡+>± ñ+&˚~. y˚TeTT
<ëì˝À @<˚ì |ü#·Ã&ç>±ì, |ü⁄\TdüT≈£Ls¡>±ì ø£\T|ü⁄ø=ì ‹H˚yêfi¯fl+.
eTeTà y˚dü$ ø±\+˝À yÓT‘·Ôì ‘·$T<ä |æ+&ç‘√ C≤e ø±ùd~. Ä C≤e˝À y˚TeTT
#·\¢qT>±ì, ‘·s¡yêDÏì >±ì b˛düTø=ì EÁs¡Tø=H˚yêfi¯fl+. Ä C≤e eTT+<äT sT÷ ø±\|ü⁄
dü>∑TZ_j·T´|ü⁄ bÕj·Tdü+ ã˝≤<ä÷sY! ‘·$T<ä C≤e y˚dü$ø±\+˝À m+‘√ #·\e#˚ùd~.
21
14
Ä s√E\˝À e÷≈£î ˇø£ m<äT›, ˇø£ Äe⁄, ˇø£ Äe⁄<ä÷&É, 15`20 y˚Tø£\T ñ+&˚$.
e÷≈£î Ä s√E\˝À π><ä\Tqï≥T¢ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT. e÷ ô|<ä›qï qs¡dü j·T´>±s¡T y˚Tø£\qT,
e÷ s¬ +&Ée nqïj·T´ lsêeTT\T>±s¡T Äe⁄qT, m<äTq› T s√p y˚T|ü&ÜìøÏ bı\+ ‘√\Tø=ì
yÓfifl‚ yês¡T. e÷ eT÷&Ée nqïj·T´ ø£èwüj í T· ´>±s¡T Ç+{Ïe<ä› ñ+&ç eTeTà≈£î Ç+{Ï |üqT\˝À
düVü‰j·T|ü&˚yês¡T. Äj·Tq Ç\T¢, yêøÏ*, |üX¯óe⁄\ #ê$&ç, y˚Tø£\ bÕø£ }&çÃ yêøÏ{À¢
ø£fi≤fl|æ #·˝y¢Ò ês¡T. n+≥T≈£î+&É\T ‘√y˚Tyês¡T. e÷ ñ|ü˙fi¯fl u≤$qT+&ç yê&ÉTø√e&ÜìøÏ
˙fi¯ófl ‘√&ÉTø=ì e∫Ã ˇø£ ô|<ä› eT{Ïº>±ãT˝À b˛ùdyês¡T. e÷ }] <˚yê\j·T+˝Àì
eT+∫˙fi¯fl u≤$qT+&ç ø±$&ç y˚düTø=ì s√E≈£î ¬s+&ÉT ø±$fi¯fl eT+∫˙fi¯ófl ‘Ó#˚Ãyês¡T.
Äj·Tq #·\¢ #˚ùdyês¡T, yÓTTø£ÿC§qï\T |æ+&ç>± ø=fÒyº ês¡T. |ü#Ã· C§qï\T ø=j·T´s√{Ï˝À
‘=øÏÿ ø£&ç– e+&É{≤ìøÏ eTeTà≈£î Ç#˚Ãyês¡T. e&ÉT¢ <ä+ù|≥|ü&ÉT e÷ eTeTà‘√ bÕ≥T
e&ÉT¢ <ä+ù|yês¡T. e÷ #Ó˝…¢fi¯fl ‘·\\≈£î ø=ã“]q÷HÓ sêdæ ‘·\\T <äTy˚«yês¡T.
15
e÷ Hêj·Tq #·<äTe⁄ø√˝Ò<äT. ø±ì Äj·Tq≈£î #·<äTe+fÒ m+‘√ Áù|eT. n+<äTe\¢
e÷ Hêj·Tq e÷ nqï\+<ä]ï #·<yä X˚ Ê&É≥. ø±ì yê¬se«s¡÷ dü]>± ã&çøÏ yÓfifl¯ ø£ e÷sêeTT
#˚ùdyês¡≥. n+<äTe\¢ e÷ Hêj·Tq e÷ nqï\+<äØï ã&ç e÷ìŒ+∫y˚dæ yê]ì
bı\+|üqT\˝À ô|≥ºe\dæ e∫Ã+<ä≥. ø±ì H˚qT e÷Á‘·+ Hê Äs¡ej˚T≥ qT+&˚ ã&ç
n+fÒ |üs¡T¬>‘˚ÔyêDÏí. H˚qT Hê>± ˝Ò≈£î+&Ü ã&çøÏ yÓfi‚flyêDÏí. e÷ ≈£î≥T+ã+˝Àq÷, e÷
∫qïj·T´\ ≈£î≥T+u≤˝À¢q÷ H˚qT ‘·|üŒ eT¬se«s¡÷ #·<äe&É+ ˝Ò<äT. n+<äTe\¢ H˚q+fÒ
e÷ nqï\≈£L, e÷ Hêj·Tq≈£L, e÷ ∫qïj·T´\≈£î m+‘√ Áù|eT. n+<äTø£ì Hê≈£î
yÓT&É≈£î yÓT*ø£\T ‹]–q ˇø£ Ç‘·Ô&çø£+fÒ, #˚‘·T\≈£î ¬s+&ÉT Ç‘·Ô&ç eTTs¡T>∑T\T, #Óe⁄\≈£î
sê– r¬> b˛>∑T\T, m&ÉeT #Ó$ô|’uÛ≤>±q |ü#·Ãì >±E |üPdü>∑\ ˝≤≈£î˝≤>∑ Áy˚˝≤&˚ ˇø£
b˛>∑T ñ+&˚$. Hê≈£î HÓ‹ÔMT<ä ∫{Ï¬ø&ÉT |æ\ø£ E≥Tº, eTTU≤q |ü+>∑Hêe÷\T, yÓTT\≈£î
ˇø£ >√N ñ+&˚$. H˚qT 9 j˚T+&É¢ á&ÉT e#˚Ã es¡≈£î >√N\H˚ ô|≥Tºø=H˚yêDÏí.
H˚qT ã&çøÏ yÓfifl‚ ≥|ü&ÉT s√p m&ÉeT#˚‹ #·+ø£˝À ã&ç˝À ≈£Ls√Ãe&Üì¬ø’ kı+‘·+>±
Ç+{Ï e<ä› n\T¢ø=ìq ‘ê{≤≈£î\ #ê|üqT, ≈£î&ç #˚‹˝À ã&çe<ä› H˚\MT<ä nø£åsê\T
H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ |æ&Éø£\ ø£∫Ãø£\T>∑\ ∫qï ‘ê{≤≈£î\ ãT≥ºqT rdæø=ì yÓfi‚flyêDÏí.
Ä s√E\˝À ;<ä |æ\¢\≈£î nø£åsê\T, >∑TDÏ+‘·eTT, mø±ÿ\T H˚\MT<äH˚ ø£∫Ãø£\
ã÷&Ó<ä MT<äH˚ H˚πsŒyês¡T. ø±ì ø£*$T>∑\yê] _&É¶\T e÷Á‘·+ sê‹|ü\ø£\qT ø=qTø=ÿì
yê{ÏMT<ä ÁyêdüTø=H˚yês¡T. y˚TeTT ø£∫Ãø£\ ã÷&Ó<äMT<ä e÷ ≈£î&ç#˚‹ q&ç$TÁy˚\T MT<ä
22
e÷ #·÷|ü⁄&ÉT Áy˚\T (¬s+&Ée Áy˚\T)e⁄+∫ nø£åsê\T ~<äT›ø=H˚ yêfi¯fl+. yê{Ïì >∑T+≥
zqe÷\T nH˚yês¡T. H˚qT s¬ +&˚+&É¢ ‘·sT¡ yê‘· |ü⁄düøÔ +£ |ü{≤ºqT. |ü⁄düøÔ +£ #·<Tä e⁄≥ yÓTT<ä\T
ô|≥º&Üìï |ü⁄düÔø£eTT |ü≥Tº≥ nH˚yês¡T. |ü⁄düÔø£+ |üfÒº s√Eq |æ\¢ yêì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
m+‘· ;<äyêfiË’flHê düπs, ‘·eT ‘êVü≤‘·Tø=B› ã&ç |æ\¢\≈£î ø=ã“] eTTø£ÿ\T, e&É|ü|ü,
u…\+¢ , |ü+‘·T\j·T´≈£î ˇø£ ø=‘·Ô s¬ ø£ÿ#ê|ü⁄ (ˇø£ ø£≥Tº|+ü #Ó, ˇø£ ô||’ +ü #Ó) ô|{Ïº ãVüQeT‹>±
ø=+‘· &ÉãT“ sTT#˚Ãyês¡T.
H˚qT yÓTT<ä≥ ô|’ n≥ºMT<ä ns¡{Ï#Ó≥Tº u§eTà>∑\ ‘Ó\T>∑T u≤\•ø£åqT #·~yêqT.
‘·s¡Tyê‘· @$T #·~$+B >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT. ø±ì H˚qT ªÄ+Á<Ûä HêeT dü+Á>∑ Vü≤eTTµ, ª>∑CÒ+Á<ä
yÓ÷ø£åeTTµ, ªs¡TøÏàDÏ ø£fi≤´DeTTµ, ªneTs¡ ø√X¯eTTµ, ªsê|òüTe bÕ+&ÉMj·TeTTµ, Ä~|üs¡«eTT,
düu≤Û |üs«¡ eTT (uÛ≤s¡‘+· )#·~yêqT. ªÄ+Á<Ûä dü+Á>∑V≤ü eTTµ, ªneTs¡ ø√X¯eTTµ ø£+sƒd¡ úü |üs#¡ êqT.
á |ü⁄düÔø±\˙ï H˚qT Hê 14@+&É¢ sT÷&ÉT ˝À|ü\H˚ #·~yêqT. ‘·s¡Tyê‘· H˚qT ø£ècÕíõ˝≤¢
»MT>=˝Ò«|ü˝…¢˝À |üPE´\T e\¢uÛÑH˚ì sêeTø£èwüíj·T´ ø£$>±] e<ä› ªeTqT#·]Á‘·µqT Ä
Á>±eT+˝À yêsê\ ‹+&ç ‹ì 8 e÷kÕ\ bÕ≥T H˚s¡TÃø=HêïqT.
16
e÷ ã&ç˝À bÕsƒê\T sêì ∫qï |æ\\¢ qT |ü+‘·T\j·T´ e÷eT÷\T >∑T+J\T, yÓ÷ø±{Ï
>∑T+J\T rsTT+∫ >√&É ≈£îØÃ y˚sTT+#˚yês¡T. ø±ì bÕsƒê\Tsêì ô|<ä› |æ\¢\qT >√N\T
ô|{Ï+º ∫ q&çãC≤s¡T˝À ì\u…{ºÏ bÕsƒê\T e#˚Ães¡≈î£ #·~$+#˚ yês¡T. n\¢] #˚dqæ |æ\\¢ qT
ù|eTTu…‘·Ô+‘√ yê] ns¡#˚‘·T\MT<ä ø=fÒºyês¡T. eTØ m≈£îÿe n\¢]#˚dæ q b˛øÏØ |æ\¢*ï
ø√<ä+&É+ rsTT+#˚yês¡T. bÕsƒ¡XÊ\ Ç+{Ï<ä÷˝≤ìøÏ>±ì, |üP]bÕø£ ‘·qTï&ÉTø£Ás¡≈£î>±ì
ˇø£ ˝≤yê{Ï Á‘ê&ÉT Áy˚˝≤&Éø{£ ºÏ <ëìì n\¢]#˚dqæ |æ\y¢ êìì |ü≥Tºø=ì Áy˚˝≤&ÉeTH˚yês¡T.
Ç+ø± m≈£îÿe n\¢]#˚dqæ |æ\y¢ êìì ø√<ä+&É+ |ü{+ºÏ ∫ yêì bÕ<ë\≈£î ø=+#Ó+ m&É+>±
ø±–‘ê\‘√ düqïì eT+≥ |æ\y¢ êìì uÛj Ñ T· ô|≥º&Üì¬ø’ y˚sTT+#˚yês¡T. |æ\y¢ ê&ÉT eT+≥≈£î
uÛÑj·T|ü&ç ‘·q bÕ<ë\qT ô|’øÏ eTT&ÉT#·Tø=ì Çø£ n\¢] #˚j·Tqì _>∑Zs¡>± @&˚Ãyê&ÉT.
Ä s√E\˝À |ü+‘·T\j·T´\T n\¢]#˚dæq |æ\¢\qT ø£ìø£s¡+ ˝Ò≈£î+&Ü >=&ÉT¶qT
u≤~q≥T¢ #êe u≤<˚yês¡T.n+<äTø£ì ø=+‘·eT+~ b˛øÏØ |æ\¢ø±j·T\T, me«]ø°
‘Ó*j·T≈£î+&Ü |ü+‘·T\j·T´ ≈£Ls¡TÃH˚ #ê|üÁøÏ+<ä |ü˝Ò¢s¡Tø±j·T\T>±ì, s¡ø£ÿdæeT≥º>±ì
ô|fÒyº ês¡T, |ü+‘·T\j·T´ bÕ|ü+ e÷eT÷\T>±H˚ e∫Ã #ê|üMT<ä ≈£Ls√Ã>±H˚ ‘˚fió¯ fl ≈£î{Ïqº ≥T¢
|ü˝s¢Ò T¡ ø±j·T\T>±ì, s¡øÿÏ düeT≥º eTTfi¯ófl>±ì ø£døæ ÿÏ q >∑T#·TÃø=H˚d]ü øÏ |ü+‘·T\j·T´ ø¬ e⁄«q
πøø£ u…{Ïº ∫+<äT\T >∑+‘·T\Ty˚dü÷Ô #ê|üqT rsTT+∫ #·÷#˚yês¡T. |ü˝Ò¢s¡Tø±j·T\qT>±ì,
s¡øÿÏ düeT≥º>±ì #·÷∫ |ü+‘·T\j·T´≈£î |ü≥sº êì ø√|ü+e∫Ã ù|eTT u…‘Ô·+ rdæø=ì m<äTs¡T>±
23
≈£Ls¡TÃqï @ bÕ|üeT÷ ms¡T>∑ì |æ\¢\qT ì»+ #Ó|üŒeTì es¡Tdüu…{Ïº ∫‘·TÔ∫‘·TÔ>±
¬s+&ÉTeT÷&ÉT u…‘êÔ\T $]–b˛j˚Tes¡≈£î #êe u≤<˚yês¡T. |æ\¢\+<äs¡÷ @&ÉTdü÷Ô @MT
#Ó|üŒ˝Òø£b˛j˚Tyês¡T.
17
e÷ ã&çøÏ Á|ü‹ |üP]íeT≈£î, Á|ü‹ ne÷yêdü´≈£î ôd\e⁄\T+&˚$. ôd\e⁄\qT Ä≥÷&ÉT|ü⁄
s√E\T nH˚yês¡T. n{Ï&ÉT|ü⁄ s√E\+fÒ Ä≥$&ÉT|ü⁄ s√E\ì ns¡ú+. Á|ü‹ Ä{Ï&ÉT|ü⁄≈£L
Á|ü‹ ˇø£ |æ\¢yê&ÉT>±ì |æ\¢>±ì ;<ë kÕ<ë nH˚ $#·ø£åD˝Ò≈£î+&Ü ˇø=ÿø£ÿ ø±˙ (1 1/
2 ô|’dü\ $\Te\>∑\ sê– HêD…eTT) #=|üq ‘Ó∫Ã |ü+‘·T\j·T´≈£î Çyê«*. Ä ø±˙ì
n{Ï&ÉT|ü⁄ ø±˙ nH˚yês¡T.
Á|ü‹ |ü+&ÉT>∑≈£î Á|ü‹|æ\¢yê&ÉT |ü+‘·T\j·T´≈£î ‘·q Ä]úø£ ‘êVü≤‘·Tø=B› _j·T´+,
|ü|ü, ∫+‘·|ü+&ÉT, H˚sTT, ô|s¡T>∑T, ≈£Ls¡>±j·T\T, ø=+‘·<äøÏåD (&ÉãT“) ‘Ó∫ÃÇyê«*.
<ädsü ê |ü+&ÉT>∑≈î£ |ü+‘·T\j·T´ |æ\\¢ +<äØï Á|ü‹ |æ\y¢ ê&ç Ç+{Ïø,Ï |æ\\¢ ≈£î $\¢+ãT\qT,
ø=j·T´ø√‘·T\qT sTT∫Ã rdæø=ì b˛sTT <ädüsê bÕ≥\T ªªnj·Týê]øÏ #ê\T nsTT<äT
esêVü‰\T, |æ\¢\≈£î #ê\T |ü|ü u…˝≤¢\Tµµ yÓTT<ä\>∑T bÕ≥\T bÕ&ç+#˚yês¡T. |æ\¢\
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T |æ\\¢ ≈£î ø=ã“]ø±j·T\T, u…\+¢ Ç∫Ã |ü+‘·T\j·T´≈£î ø=+‘· &ÉãT“ Ç#˚Ãyês¡T.
ø=+‘·eT+~ |ü+‘·T\j·T´\T <ädüsê |ü+&ÉT>∑≈£î ø=ìïs√E\≈£î eTT+<äT>± ô|<ä›
|æ\¢\qT yê] yê] ã+<ÛäTe⁄\ }fi¯fl≈£î rdüTø=ì b˛j˚Tyês¡T. |æ\¢\ #·T{≤º\T ‘·eT
#·T{≤º\ |æ\¢\≈£î |ü|ü u…˝≤¢\ø£ì ø=+‘· &ÉãT“qT Ç∫Ã, |ü+‘·T\j·T´≈£î <äøÏåD>±
(ãVüQeT‹>±) ø=+‘· &ÉãT“ sTT#˚Ãyês¡T. á $<Ûä+>± <ädüsê |ü+&ÉT>∑≈ £î |ü+‘·T\j·T´\T
ø=+‘· Ä<ëj·T+ bı+<˚yês¡T.
18
Ä s√E\˝À ø±düÔ ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T>∑\ yês¡+<äs÷¡ ô|+&ç+&É¢ düeTj·÷\˝À ‘·|Œü ìdü]>±
uÛÀ>∑+ y˚Tfi≤ìï ô|fÒºyês¡T. m+<äTø£q>± uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+ ñ+<ä+fÒ »q+ |æ\e≈£î+&ÜH˚
bıj˚Týês¡T. n+<äTø£ì ø£*$T>∑\yêπs ø±≈£î+&Ü, kÕe÷q´ Ä]úø£ eqs¡T\T>∑\yês¡T
≈£L&Ü nb˛Œ düb˛Œ #˚dæ ‘·eT Ç+&É¢˝Àì ô|+&ç¢+&É¢≈£î ‘·|üŒìdü]>± uÛÀ>∑+ y˚Tfi≤ìï
|æ*|æ+#˚yês¡T.
Ä s√E\˝À ô|+&çø¢ =&ÉT≈£L, ô|+&ç≈¢ L£ ‘·Ts¡T Ç<äs› ÷¡ |ü\ø¢ ˝° À ≈£Ls√Ãì }πs>π yês¡T.
|ü\¢ø°ì Äs¡T>∑Ts¡T #êø£fi¯ófl yÓ÷ùdyês¡T. #êø£fi¯flqT uÀsT÷\T nH˚yês¡T.
ô|+&çø¢ Ï eTT+<äT ô|+&çø¢ =&ÉT≈£îqT |ü\ø¢ ˝° À ≈£Ls√Ãu…≥Tºø=ì uÀsT÷\T ô|+&ç≈¢ î£ e÷¬sÔ
Ç+{ÏøÏ yÓ÷düTø=ì b˛j˚Tyês¡T. <ë]˝À ô|+&ç¢ø=&ÉT≈£î uÀsT÷\≈£î Á‘ê–q+‘· ø£\T¢
24
b˛sTT+#˚yê&ÉT. uÀsT÷\T ø£\T¢ ìcÕ˝À (eT‘·TÔ˝À) VüQcÕs¡T>± bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷
|üs¡T¬>‘·TÔ‘·÷ |ü\¢ø°ì yÓ÷düTø=ì b˛j˚Tyês¡T.
ô|+&çô¢ |<ä\› T, y˚Tfi¯‘êfi≤\yês¡T, uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+yês¡T düyêØ ã+&É˝¢ À (>∑T&çd” ã+&É˝¢ À)
≈£Ls√Ãì ô|+&ç¢≈£L‘·Ts¡T }]øÏ kÕj·T+ø±˝≤ìøÏ #˚s¡Tø=H˚yês¡T. ô|+&ç¢ô|<ä›\T e¬>’sê\T
ô|+&ç¢≈£îe÷¬sÔ }fiÀfl @<˚ì #Ós¡Te⁄ >∑≥TºMT<äH√, @<˚ì u≤$e<ä›H√ $XÊ\yÓTÆq #√≥T˝À
ø±fi¯ófl ø£&TÉ ø=ÿì #ê|ü\MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&˚yês¡T. ô|+&ç≈¢ L£ ‘·Ts¡TyÓ|’ ⁄ü yês¡T $T]j·÷\ bı&ç#d˚ æ
u…\¢+ bÕqø£+ ‘·j·÷s¡T#˚dæ ø±$fi¯fl‘√ yÓ÷düTø=∫Ã e∫Ã ô|+&ç¢ ô|<ä›\≈£î eTT+<äT>±
bÕqø£+ Á‘ê–+∫ ‘·s¡Tyê‘· ‘ê+ã÷˝≤\T sTT∫Ã dü‘·ÿ]+#˚yês¡T. ‘·s¡Tyê‘· ô|+&ç¢\>∑ï+
y˚fi¯qT ã{Ïº ô|+&ç¢øÏ eTT+<äT>±ì, ‘·s¡Tyê‘·>±ì uÛÀ»Hê\T ñ+&˚$.
Ä s√E\˝À ø£¬s+≥T($<äT´‘Y) ˝Ò<äT. n+<äTe\¢ sêÁ‘·T\+<äT yÓ\TÔs¡Tø√dü+
øÏs¡‡HêsTT˝Ÿ˝À (øÏs√dæHé˝À) m+&çq |æ&Éø£\qT eTT+∫ yê{Ïì u≤sê{Ï yêdü|ü⁄ ¬>&É\
∫es¡ neTs¡Ãã&çq Çq|ü#T· e«\≈£î s¬ +&ÉTyÓ|’ ⁄ü ˝≤ ‘·–*+∫ ì|ü yÓ*–+#˚yês¡T. yê{Ïì
≈£L©\T yÓ÷ùdyês¡T. ø±ì ô|+&ç¢ø=&ÉT≈£î |ü\¢ø° e<ä› e÷Á‘·+ ÄeTT<ä|ü⁄ ø±>∑&Ü\qT
#êø£fi¯ófl y˚ùdyês¡T.
Ä s√E\˝À e÷eT÷\T eT+>∑* y˚Tfi¯eTT, sêeT&√fi¯ófl, ‘êcÕ eTs¡bÕ\T, u≤ø±CÀfi¯ó
fl yÓTT<ä\>∑T yêsTT<ë´\‘√H˚ m≈£îÿe ô|+&ç¢+&ÉT¢ »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚sTT. Ä s√E\˝À
u≤´+&ÉT y˚Tfi¯+ |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚~. ø±ì e÷ }fiÀfl
uÛ ≤ >∑ ´ e+‘· T sê˝… ’ q j· T \eT+∫* ãdü e |ü P s¡ í e Tà>±] ≈£ î e÷¬ s Ô \ ô|+&ç ¢ + &É ¢ ≈ £ î
yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± e÷ }fiÀfløÏ u≤´+&ÉTy˚Tfi¯+ e∫Ãq≥T¢ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ, ˇπø e÷~]
Á&ÉdüT‡ y˚düTø=ì 15`20 eT+~ u≤´+&ÉT yêsTT<ë´\T yêsTT+#ês¡T. yê]ì #·÷{≤ºìøÏ
e÷ }]˝Àì »q+ m>∑ã&Ü¶s¡T.
Ä s√E\˝À m≈£îÿe ô|+&ç+&ÉT¢ sêÁ‘·T\+<˚ »]π>$. ô|+&ç¢yês¡T eTTK´+>±
nÁu≤Vü≤àDT\T e∫Ãq sêÁ‹πø ô|+&ç¢ »s¡T|ü⁄ø=H˚≥≥T¢ \>±ï\T+&˚$. eTs¡THê&ÉT ñ<äjT· +
ô|+&ç¢ ô|<ä\› T e¬>s’ ê\T |ò\ü Vü‰s¡+#˚dæ m+&Óøÿ£ ø£ eTT+<˚ y˚Tfi¯‘êfi≤\ yê]ì, uÛÀ>∑+y˚Tfi≤ìï
rdüTø=ì ô|+&çø¢ =&ÉT≈£îqT, ô|+&ç≈¢ L£ ‘·T]ì }πs–+#·&ÜìøÏ ãj·T\T<˚πsyês¡T. (}]yê]øÏ
m]–+#·&ÜìøÏ)
Á|ü‹ Ç+{Ï eTT+<äT 1`2 ì$TcÕ\ùd|ü⁄ Äπ>yês¡T. uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+˝Àì Ä&Éyêfi¯ófl ø±fi¯fl≈£î
>∑C…®\T ø£≥Tºø=ì bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ ∫+<äT\T Á‘=≈£îÿ#·÷ qè‘·´+ #˚ùdyês¡T.
kÕj·T+ø±\+ 5`6 >∑+≥\≈£î ô|+&ç¢ ô|<ä›\T ø=‘·Ôã≥º\T ø£≥Tºø=ì }]˝Àì
<˚yê\j·T+ e<ä›>±ì eTπs U≤∞ #√≥T˝À>±ì düuÛÑ #˚ùdyês¡T. Ä düuÛÑqT y˚TEyêDÏ
25
nH˚yês¡T. ø±ì <ëìì y˚T»yê˙ nì nHê*. n+fÒ ô|+&ç≈¢ L£ ‘·Ts¡TyÓ|’ ⁄ü yês¡T, ô|+&çô¢ |<ä\› ≈£î
sTT#˚Ã n‹<Û´ä eTT (n‹~Û dü‘êÿs¡eTT). ô|+&ç¢ ≈£L‘·Ts¡T yÓ|’ ⁄ü yês¡T eT+∫>∑+<Ûeä TT, n‘·sÔ T¡ e⁄,
|ü˙ïs¡T, ‘·eT\bÕ≈£î\T, eø£ÿ\T, j·÷\ø±ÿj·T\T, \e+>±\T, C≤õø±j·T, C≤|üÁ‹
e¬>s’ ê\‘√ ô|+&ç¢ ô|<ä\› qT dü‘ÿ· ]+#˚yês¡T. Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+˝Àì Hêj·T≈£îsê\T
>=\¢u≤Û eT>±qT, uÛsÑ ‘¡ H· ê≥´+ ‘Ó*dæq ˇø£ Áu≤Vü≤àDT&ÉT lø£èwüß&í TÉ >±qT bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷
n_ÛqsTTdü÷Ô Hê≥´+ #˚ùdyês¡T. ô|+&ç¢ ô|<ä›\T yê]s¡Te⁄] bÕ≥\T yê] Vü‰dü´+, yê]
Hê≥´+ #·÷dæ dü+ãs¡ |ü&˚yês¡T.
}fiÀfløÏ uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+ e∫Ã+<äq>±H˚ }fiÀflì ≈£îÁs¡ø±s¡+‘ê eTTK´+>± ø±düÔ ‘·&>ç \∑
≈£îÁs¡yêfi¯ófl (&ÉãT“>∑\yêfi¯ófl) uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+˝Àì n+<äyÓTÆq |ü&ÉT#· T ne÷àsTT\≈£î &É_“∫Ã
yê]ì »‘·ø£fÒºyês¡T.
Ä s√E\˝À Ä |üì ‘·|ü>±>±ì, H˚s¡+>±>±ì jÓT+#·ã&˚~ø±<äT. ô|’ô|#·T Ã Ä
|üì eT>∑yêì \ø£åDeTì (>∑TiT‘·ì) bı–&˚yês¡T.
ø=+‘·eT+~ ø£*$T>∑\ yê] ej·TdüT‡ e∫Ãq eT>∑_&É\¶ T uÛÀ>∑+y˚Tfi¯+˝Àì ø£q´\qT
(»‘·ø£≥ºì Ä&É|æ\¢\qT) &É_“∫Ã ø=qTø=ÿH˚yês¡T. n˝≤ ø=qTø=ÿH˚ |üìì ø£HÓï]ø£eTT
nH˚yês¡T. n+fÒ uÛÀ>∑+ø£q´qT yÓTT<ä{ÏkÕ]>± »‘·ø£≥Tº≥. Ä ø£q´qT &É_“∫Ã
ø=qTø=ÿqïyê&ÉT Áã‹øÏ ñqï+‘·ø±\+ ÄyÓT n‘·&ÉT ø√]q|ü&É˝≤¢ n‘·ì‘√ »‘·ø£{Ïº
rsê*.
Ä s√E\˝À uÛÀ>∑+yês¡T ô|+&ç+&ÉT¢ #˚dTü ø=H˚yês¡T ø±<ä≥. Ä s√E\˝À <˚yê\j·÷\
‘·sT¡ |ò⁄ü q ≈£L&Ü ø=+‘·eT+~ uÛÀ>∑+yês¡T+&˚yês¡T. yê]ì <˚e<ëd”\T nH˚yês¡T. <˚e<ëd”\T
<˚e⁄ì ñ‘·‡yê\ dü+<äs¡“¤+˝À qè‘·´+ #˚ùdyês¡T. yê]‘√ |üPC≤s¡T\T e¬>’sê˝Ò ø±≈£î+&Ü
}]˝Àìyês¡T me¬s’Hê #ê≥T>± &É_“∫Ã »‘·ø£fÒºyês¡T. Ä s√E\˝À n~ ‘·| üø±<äT.
|üPC≤s¡T\≈£î e˝…H˚ <˚e<ëd”\≈£î ≈£L&Ü <˚yê\j·T+ ‘·s¡|òü⁄q yê] uÛÑTøÏÔ¬ø’ eT&çe÷Hê´\T
(áHêeTT\T) ñ+&˚$.
Ä s√E\˝À e÷ ø£qTeT÷s¡T≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ñqï y˚T&É÷s¡T˝À s¬ +&ÉT eT÷&ÉT ãC≤s¡T\˝À
n+‘ê uÛÀ>∑+yêπs ñ+&˚yês¡ì #Ó|üø=H˚yês¡T. yês¡T #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ }fi¯fl≈£î y˚Tfi≤\≈£L
yÓfifl‚ yês¡≥. Ä s√E\˝À uÛÀ>∑+yê]ì #ê˝≤ ‘˚*ø£>± #·÷#˚yês¡≥, ø±ì yê] yÓ÷Vü≤+˝À
|ü&Éì eT>∑yê&É+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT ø±<ä≥.
19
Ä s√E\˝À Ç+^¢wüß uÛ≤cÕ Á|ü#ês¡+ e÷ õ˝≤¢˝Àì |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ ˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*.
ø±ì ã+<äs¡T, $»j·Tyê&É sT÷ ¬s+&ÉT |ü≥ºD≤˝À¢ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT Ç+^¢wü ß ñqï‘·
bÕsƒ¡XÊ\\T+&˚e≥. n+<äTe\q Ç+^¢wüß H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ø=ìï |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ì ø±düÔ
ÄdæÔbÕdüTÔ\T, #·<äTe⁄ dü+<Ûä´>∑\ yês¡T ‘·eT eT>∑ _&É¶\qT ã+<äs¡ T>±ì, u…»yê&É>±ì
|ü+ù|yês¡≥.
26
e÷ ø£qTeT÷s¡TqT+&ç e÷ yÓTT<ä{Ï ‘Ó\T>∑T >∑Ts¡Te⁄>±¬s’q ô|~›uÛ§≥¢ X‚wüj·T´>±]
≈£îe÷s¡T&ÉT ã+<äs¡TyÓ[fl Ç+^¢wüß #·~$q≥T¢ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ. ø±ì bÕ|ü+ n‘·&ÉT #·<äTe⁄
|üP]Ôø±ø£eTT+<˚ #·ìb˛j·÷&ÉT. Ä s√E\˝À e÷ ø£qTeT÷s¡T˝À ¬s+&ÉT eT÷&ÉT
M~Ûã&ÉT\T+&˚$. yê{Ï˝À ‘Ó\T>∑T e÷Á‘·yT˚ H˚sŒ¡ ã&˚~. Ä ø±\|ü⁄ #·<äTe⁄qT yêHêø±\|ü⁄
#·<äTe⁄ nH˚yês¡T. n+fÒ yêHêø±\+˝À |üìbÕ≥\T ‘·≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT Á>±e÷\˝À
#ê˝≤eT+~ #·<äTe⁄ø=H˚yês¡≥. eTs¡\ |ü˙bÕ≥\T e∫Ãq|ü&ÉT #·<äTe⁄qT e÷ìy˚ùd
yês¡≥. n+<äTe\¢ Ä #·<äTe⁄≈£î yêHêø±\|ü⁄ #·<äTe⁄ nH˚ ù|s¡Te∫Ã+~.
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\˝À ‘Ó\T>∑T #·<äTe⁄ø=H˚yês¡T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.
n≥Te+≥|ü&ÉT yê]ÿ Ç+^¢wßü H˚sT¡ Ãø√yê\H˚ ø√]ø£ m˝≤ ø£\TZ‘T· +~? ô|’ô|#·TÃ Ç+^¢wßü
ªe÷\ uÛ≤wüµ, ªe÷~>∑ uÛ≤wüüµ <ëìì eTq+ H˚s¡TÃø√≈£L&É<äì ø=+‘· eT+~ Áu≤Vü≤àD
|ü+&ç‘·T\T #Óù|Œyês¡≥. BìøÏ ‘√&ÉT ‘Ó\¢<=s¡\T ‘Ó\¢ <=s¡kÕqT\T e÷~>∑ >∑÷&Ü\˝Àπø
‘·s¡#·T>± e∫Ã ‘·eT Áø°düTÔeT‘· Á|ü#ês¡+ #˚ùdyês¡T. n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T
Ç+^¢wßü uÛ≤wüqT e÷\uÛ≤wü>± m+∫ <ëìì @e–+#·Tø=ì <ëì CÀ*øÏ b˛j˚Tyês¡T ø±<äT.
Ä s√E\˝À #ê˝≤eT+~ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ |ü]dæú‹ Áu≤Vü≤àD dæ<ë∆+‹>±s¡T >±ì,
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT>±ì q+<ä+fÒ q+~, |ü+<ä+fÒ |ü+~>± ñ+&˚~. dæ<ë∆+‹>±]ì >±ì
|ü⁄s√Væ≤‘·TDÏí >±ì Ä˝À∫+#·≈£î+&Ü Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T˝…e«s¡÷ @ |üìì ≈£L&Ü #˚ùdyês¡T
ø±<äT.
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ô|’ #·<äTe⁄\T, dü+düèÿ‘·+ e¬>’sê\T #·<äe≈£L&É< äìj·TT, #·~$‘˚
bÕ|üeTìj·TT XÊÁkÕÔ\˝À Áyêj·Tã&ç ñ+<äìj·TT Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T #Ó|æŒ yê]ì
u…<äπsùdyês¡T. Ç≥Te+{Ï uÛÑj·÷\T Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î ñ>∑TZbÕ\ (∫qï|üŒ{Ï qT+&˚)‘√H˚
ø£*–+|üã&˚$. n+<äTe\¢ ÄHê&ÉT Áu≤Vü≤àDT\+fÒ Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \≈£î #·#Ã˚ n+‘· uÛj Ñ T· +
ñ+&˚~.
eTT≈£îÿ|ü#·Ã˝≤s¡ì ˇø£ Áu≤Vü≤àD ãT&ÉT‘·ìøÏ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡dü+|òüT+˝À ñqï >ös¡e
eTsê´<ä\T, Ä<äs¡ dü‘êÿsê\T ˇø£ eT+∫ q&É‘·>∑\ eTTdü* Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ≈£î\düTúìøÏ ñ
+&˚$ ø±e⁄.
7`8 @+&É¢ Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉT @<˚ì |üì MT<ä nÁu≤Vü≤àDT\ Ç+{ÏøÏeùdÔ 70`80
@+&É¢ eTTdü* nÁu≤Vü≤àDT&ÉT ≈£L&Ü eT+#·+MT<ä qT+&ç >∑uÛ≤\Tq ˝Ò∫, ì\ã&ç ñqï Ä
Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yêìì kÕ<äs¡eTT>± $qj·T$<Û˚j·T‘·‘√, uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ \‘√ eT+#·+MT<ä
≈£Ls√Ãô|{Ïº ‘êqT ì\ã&ç e÷{≤¢&˚yê&ÉT. Ä Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉT yÓ[flb˛j˚Tes¡≈£L Ä
eTTdü* nÁu≤Vü≤àDT&ÉT ì\ã&˚ ñ+&˚yê&ÉT. Ä Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉT. eTTdü*
27
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ ì‘√ ªª@yÓ÷sTT n+ø£bÕŒ! Çyê«fi¯ e÷ Ç+{Ï˝À ≈£Ls¡>±j·T\T ì+&ÉTø=HêïsTT.
eTeTà @<Ó’Hê ≈£Ls¡>±j·TqT ìqï&ç– rdüTø=ì s¡eTàì ˙ e<ä›≈£î qqTï |ü+|æ+∫+~.
˙e⁄ @<Ó’Hê ≈£Ls¡>±j·TT+fÒ Hê≈£î Çe⁄«eTTµµ nì nH˚yê&ÉT.
eT+∫ q&É‘>· \∑ ˙‹e+‘·T&Óq’ ˇø£ eTTdü* nÁu≤Vü≤àDT&ÉT @<˚ì |üìMT<ä Áu≤Vü≤àDT\
Ç+&É¢≈£î yÓ[fl‘˚ yês¡T, yê] |æ\¢\T, yê] Ä&Éyês¡T n+<äs¡÷ eT+#ê\MT<ä ≈£Ls¡TÃ+fÒ
Ä eTTdü* Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡Tì ì\u…{Ïº e÷{≤¢&ç |ü+ù|yês¡T.
Ä s√E\˝À |æ\\¢ ≈£î n+<äT˝À ;<ä |æ\\¢ ≈£î ‘·eT\bÕ≈£î\T y˚dTü ø=qT≥+fÒ eTVü‰
düs<¡ ë>± ñ+&˚~. ‘·eT\bÕ≈£î\T, eø£ÿ\T, düTqï+ y˚dTü ø=ì |æ\\¢ T me] Hê\Tø£ m≈£îÿe
mÁs¡>± |ü+&ç+<√qì ˇø£]ø=ø£s¡T ‘·eT ‘·eT Hê\Tø£\qT #·÷|æ+#·Tø=ì m≈£îÿe mÁs¡>±
|ü+&çq Hê\Tø£>∑\ ≈£îÁs¡yê&ÉT m+‘√ dü+ãs¡+‘√ >∑+‘·T\T y˚ùdyê&ÉT.
ˇø£kÕ] H˚qT, Hê »‘·>±&Ó’q ˇø£ Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉT Ç<ä›s¡+ sêÁ‹ 1 >∑+≥≈£î
ˇø£ nÁu≤Vü≤àDTì Ç+{Ï˝À »]π> ˇø£ ô|[fløÏ ‘·eT\bÕ≈£î\ ÄX¯‘√ yÓfi≤fleTT. ns¡úsêÁ‹
ô|+&É¢>∑T≥e\¢ |æ\¢\+<äs¡÷ ô|+&ç¢ |ü+~{À¢H˚ #ê|ü\MT<ä ìÁ<äb˛j·÷s¡T. Hê »‘·>±&Ó’q
Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉT ≈£L&Ü Hê Á|üø£ÿH˚ ìÁ<äb˛j·÷&ÉT. ø±ì H˚qT e÷Á‘·+
‘·eT\bÕ≈£î\ j·÷e˝À y˚T˝§ÿH˚ ñHêïqT. ô|+&ç¢ nsTTq ‘·sT¡ yê‘· |ü⁄s√Væ≤‘· Áu≤Vü≤àDT&ÉT
‘·eT\bÕ≈£î\qT eTT+<äT>± Áu≤Vü≤àDT\+<ä]ÿ sTT∫Ã Ç+¬øe¬sH’ ê Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yê&ÉTHêï&Ü
nì _>∑sZ >¡ ± øπ ø£yô˚ dqT. yÓ+≥H˚ Hê »‘·>±ì dü+>∑‹ H˚qT #Ó|Œü >± |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ìÁ~düTqÔ ï
Ä Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yêì e<ä›≈£î e∫Ã yêì #˚‹˝À ‘·eT\bÕ≈£î\T+∫ ‘·s¡T yê‘·
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \˝Àì ô|<äy› êfi¯fl≈£î Ç∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· nÁu≤Vü≤àD |æ\\¢ yÓTqÆ e÷≈£î Ç#êÃs¡T.
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDT\+fÒ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î uÛÑj·TyÓ÷ ˝Òø£ uÛÑø√Ô >±ì m+‘·>± ñ
+&˚<√ ô|’ |òüT≥q\<ë«sê düŒwüº+>± yÓ\¢&ç j·T>∑T‘√+~.
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \ <=&√¢ Äe⁄ sT÷ì+<ä+fÒ yês¡T ‘=*s√E EqTïbÕ\qT
|ü⁄DéTìj·TT, Äe⁄ bÕ\T u≤>± sTTdüTÔ+<äìj·TT q$Tà Áu≤Vü≤àDT\≈£î |ü+ù|yês¡T.
<=&√¢ ≈£Ls¡bÕ<äT ø±j·T&É+ ÁbÕs¡+_ÛùdÔ ‘=*>± ø±dæqø±j·TqT Áu≤Vü≤ àDT\≈£î |ü+|æq
≈£Ls¡bÕ<äT u≤>± #ê˝≤ø±\+ es¡≈£î ø±düTÔ+<äì qy˚Tàyês¡T. Ç+‘˚ø±<äT. bÕ&ç e⁄qï
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T |ü⁄DéTì Áu≤Vü≤àDT\≈£î ‘êeTT yê&ÉTø√>± $T–*q bÕ\T, ô|s¡T>∑T\qT
}s¡πø |ü+ù|yês¡T.
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\˝À #·<äTe⁄≈£îqïyês¡T #ê˝≤ ‘·≈£îÿeì ˝À>∑&É #ÓbÕŒqT.
n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ø=ìï dü+düÿè‘· e÷≥\qT dü]>± |ü\ø£>∑*π >yês¡T ø±<äT.
28
eT#·TÃ≈£î Áu≤Vü≤àDT\T nH˚ e÷≥H˚ rdüTø=+<ë+, #·<äTe⁄ dü+<Ûä´\T˝Òì nH˚ø£eT+~
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T Áu≤Vü≤àDT\T nH˚ e÷{≤qT u≤´+ã\T nH˚yês¡T. ø±düÔ |ü~eT+~˝À
‹s¡>∑H˚]Ãq #·<äTe⁄sêì Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ô|<ä›\T ø=+<äs¡T Ä e÷≥H˚ Áu≤eT\T nH˚yês¡T.
yêHêø±\|ü⁄ #·<Tä e⁄\T #·~$q Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T ªªÁu≤Vü≤eT\Tµµ nH˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T
sT÷ ‘·|ü&ÉT ñ#êÃs¡DqT $ì Áu≤Vü≤àDT\T qe⁄«ø=H˚ yêπs >±ì yê] ñ#êÃs¡DqT
dü]#˚j·÷\H˚ dü<ë“¤eH˚ Áu≤Vü≤àDT\˝À ñ+&˚~ø±<äT. ÁX¯<ä∆>± #·<äTe⁄ø=H˚ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡
≈£îÁs¡yê&Óe&ÓH’ ê ø±düÔ dü«#·Ã+¤ >± e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ j·T‹ïùdÔ ø=+‘·eT+~ Áu≤Vü≤àDT\T ªª@$Tsê
yÓ+ø£≥bÕŒ! e÷ Áu≤Vü≤àD ≈£îÁs¡yêìe˝… dü«#·Ã¤+>±q÷, X¯ó<ä∆+>±q÷ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïy˚?
@MT ˙e⁄ Áu≤Vü≤àDT&Ée⁄ ø±yê\qTø=+≥THêïyê?µµ nì m>∑‘ê[ #˚dæ ìs¡T‘ê‡Vü≤
|üs¡#˚yês¡T.
20
Hê≈£î yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ‘Ó\T>∑T H˚]Œq >∑Ts¡Te⁄\T ô|~›uÛ§≥¢ X‚wüj·T´, ù|s¡j·T´>±πs¢.
M]<ä›s¡÷ nqï<äeTTà\T. e÷ }]˝Àì ‘·~›Hê\T, ~Hê\T, ô|+&ç+&ÉT¢, @&É÷s¡T\T,
XÊ+‘·T\T, nø£åsêuÛ≤´kÕ\T, eTqT>∑T&ÉT|ü⁄\T (>∑sê“¤<ëHê\T) yÓTT<ä\T>∑T ø±sê´\˙ï sT÷
nqï<äeTTà*<ä›πs #˚sTT+#˚yês¡T.
ø±ì s√E≈£î eT÷&ÉT >∑+≥\T`kÕj·T+ø±\+ ¬s+&ÉT >∑+≥\ qT+&ç 5 >∑+≥\
es¡≈£î e÷≈£î (|æ\¢\≈£î) ñ∫‘·eTT>± ‘Ó\T>∑T H˚˚πsŒyês¡T.
e÷~ ô|<ä÷s› T¡ , n+<äTe\¢ e÷ }fiÀfl @<√ ˇø£ eT÷\ ‘·~q› yÓ÷, ~qyÓ÷, @&É÷s√,
XÊ+‘√`@<√ ˇø£ ø±s¡´+ s√p ‘·|üŒø£ ñ+&˚~. n+<äTe\¢ e÷ >∑Ts¡Te⁄*<ä›s¡÷ Ábı<äT›H˚ï
˝Ò∫ ø±\ø£è‘ê´\T rs¡TÃø=ì }fiÀfløÏ #Ó] ˇø£ yÓ’|ü⁄≈£î ãj·T\T<˚πsyês¡T. #·<äTe⁄ø=H˚
|æ\¢\+ y˚TeTT ≈£L&Ü ¬s+&ÉT eTTsƒê\T>± N* yê] yÓ+≥ yÓfi‚flyêfi¯fl+. nqï>±] yÓ+≥
ø=+<äs¡+, ‘·eTTàì yÓ+≥ ø=+<äs¡+.
yês¡T ‘·~›q+>±ì ~q+>±ì ô|{Ïº+∫q|ü⁄&ÉT yê]øÏ sTT#˚Ã _j·T´+, |ü|ü ,
∫+‘·|ü+&ÉT, u…\¢+, HÓsTT´, ô|s¡T>∑T, $düÔfi¯ófl e¬>’sê\qT Hê uÀ{Ï >√∫bÕ‘· sêj·TTfi¯ófl
e÷ >∑Ts¡Te⁄\>±] n+>∑eÁkÕÔ\˝À eT÷≥\T ø£≥Tºø=ì eT÷≥\qT e÷ uÛÑTC≤\MT<ä
y˚düTø=ì ˇø£ #˚‹‘√ H˚‹ –HÓïqT>±ì ô|s¡T>∑T –HÓïqT>±ì |ü≥Tºø=ì, ¬s+&Ée #˚‹‘√
eT÷≥\qT >∑{Ïº>± |ü≥Tºø=ì >∑Ts¡Te⁄\T ô|{Ïºq u…\¢|ü⁄ eTTø£ÿqT #·| üŒ&çdü÷Ô ≈£î\T≈£îÿ+≥÷
Ä eT÷≥\qT >∑Ts¡Te⁄\>±] Ç+{ÏøÏ #˚πsÃyês¡eTT.
e÷ >∑Ts¡Te⁄ *s¡Te⁄s¡T uÛÀ»q+ #˚dæ ø±ùd|ü⁄ |üe[+∫ ˝Ò∫ 2 >∑+≥\ qT+&ç 5
>∑+≥\ es¡≈£î e÷≈£î #·<äTe⁄ H˚πsŒyês¡T. 5 >∑+≥\ ‘·s¡Tyê‘· nqï<äeTTà*<ä›s¡T eTsêï{Ï
ø±s¡´Áø£e÷ìï @sêŒ≥T #˚j·T&Üì¬ø’ }fiÀfløÏ #Ó] ˇø£ yÓ’|ü⁄≈£î yÓfi‚flyês¡T.
29
21
Ä s√E\˝À kÕe÷q´ ÄdæÔbÕdüTÔ\T>∑\ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ÄkÕ$T ≈£L&Ü ‘·~›q+>±ì,
~q+>±ì ‘·|üŒø£ ô|{Ïºrsê*. ô|≥ºì yêìì Áu≤Vü≤àDT\T Á>±eT ô|‘·Ô+<ës¡T\ <ë«sê
dü+|òüT+ qT+&ç yÓ*y˚sTT+|ü#˚dæ yêìì HêHê ø£cÕº\bÕ\T #˚ùdyês¡T. n+<äTe\¢ Á|ü‹
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ÄkÕ$T bÕ|ü+ Áu≤Vü≤àDT\≈£î »&çdæ Ä]úø£ ‘êVü≤‘·TÔ ñHêï ˝Òø£b˛sTTHê
nb˛Œ düb˛Œ#˚dæ ‘·~q› eTT, ~qeTT e¬>s’ ê\T ‘·|Œü ø£ ô|{Ïº Áu≤Vü≤àDT\qT dü+‘·è|æÔ |ü]#˚yês¡T.
ô|+&ç¢ nsTTq eTìwæ (Ä&É >±ì eT>∑yê&ÉT >±ì) #·ìb˛‘˚ n‘·ì ‘ê\÷≈£î yês¡T
#·ìb˛sTTq yêìøÏ ‘·|üŒø£ ~q+ (ÁXÊ<ä∆ø£s¡à) #˚ùdyês¡T. ~q+ ô|{Ïºq|ü⁄&ÉT 40 Áø=‘·Ô
n+>∑eÁkÕÔ\˝À ˇø=ÿø£ÿ n+>∑eg+˝À X‚s¡T _j·T´+ (1 1/2 øÏ˝À) #=|üq eT÷≥\T
ø£{Ïº ~HêìøÏ e∫Ãq Áu≤Vü≤àDT\≈£î ‘·˝≤ ˇø£{Ï Ç∫Ã ø=+‘· dü+uÛ≤eq (&ÉãT“) ≈£L&Ü
Ç#˚Ãyês¡T. Ä _j·T´|ü⁄ eT÷≥\qT ªªbıÁ‘ê\Tµµ nH˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDT˝…e«s¡÷ sêq|ü⁄&ÉT
yÓTT‘·Ô+ bıÁ‘ê\qT |ü⁄s√Væ≤‘· Áu≤Vü≤àDT&˚ rdæø=ìb˛j˚Tyê&ÉT. _j·T ´+‘√ bÕ≥T
|ü⁄s√Væ≤‘·TìøÏ |ü|ü, u…\¢+, ∫+‘·|ü+&ÉT, H˚sTT, ô|s¡T>∑T, ≈£Ls¡ >±j·T\T, &ÉãT“ e¬>’sê\T
≈£L&Ü sTT#˚Ãyês¡T.
ø±düÔ ‘·&ç>∑\ eTTdü* Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T&ÉT #·ìb˛‘˚, Ç+{Ï |ü⁄s√Væ≤‘· TìøÏ uÛÑ÷<ëqeTT,
>√<ëqeTT (Äe⁄qT), dü T es¡ í < ëqeTT (ã+>±s¡ e TT), #Ó | ü  \T sTTdü ÷ Ô ‘· ø Ï ÿ q
Áu≤Vü≤àDT\‘√bÕ≥T ˇø£ ‘ê{≤≈£î\ >=&ÉT>∑T, ˇø£ $ôdq ø£Ás¡, ˇø£ ø=j·T´ |”≥, ˇø£
ø£+#·T >±¢düT, ˇø£ n+>∑egeTT sTT#˚Ãyês¡T.
Ç+ø± u≤>± ‘·&ç>∑\ eTTdü* Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T&ÉT #·ìb˛‘˚ yê] ù|s¡TMT<ä Áu≤Vü≤àD
dü+‘·s¡ŒD #˚j·Tã&˚~. n+fÒ Áu≤Vü≤àDT\≈£î $+<äT uÛÀ»Hê\T ô|≥ºã&˚$ . Áu≤Vü≤àD
dü+‘·s¡ŒD ñqï<äì ‘Ó*ùdÔ, Çø£ #·÷&É+&ç! #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ düTe÷s¡T 20 yÓTÆfi¯¢ <ä÷s¡+˝À ñ
qï }fi¯flqT+&ç ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àDT\T ô|<ä›\T, eT>∑ |æ\¢\T uÛÀ»HêìøÏ, dü+uÛ≤eHêìøÏ
|üìø£≥Tºø=ì mìï |üqT\THêï e÷qTø=ì |üsT¡ >∑T*&ÉT‘·÷ ‘·+&√|ü‘+· &Ü\T>± e#˚Ãyês¡T.
eTT+<äT>± dü+uÛ≤eHê\T sTTe«{≤ì¬ø’ Áu≤Vü≤àDT\+<äØï ˇø£ Á|üVü≤Ø >√&É>∑\
<=&ç¶˝ÀìøÏ |ü+|æ π>≥Te<ä› Ç+{Ï |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT, }] ô|‘·Ô+<ës¡T` Ç<ä›s¡÷ ì\ã&ç
|ü⁄s√Væ≤‘·Tì dü\Vü‰ y˚Ts¡≈£î, }] ô|‘·Ô+<ës¡T Áu≤Vü≤àDT\≈£î uÒ&É (12 ô|’dü\T ˇø£ yÓ+&ç
HêD…eTT) yÓTT<ä\Tø=ì ˇø£ s¡÷bÕsTT es¡≈£î yê] yê] #·<äTe⁄\qT ã{Ïº sTT#˚Ãyês¡≥.
e÷ }]˝À »]π> dü+‘·s¡ŒD uÛÀ»HêìøÏ e÷ }]øÏ <ä>∑Zs¡˝À ñqï XÊj·T|ü⁄s¡+
nH˚ }s¡T qT+&ç m≈£îÿe eT+~ Áu≤Vü≤àDT\T e#˚Ãyês¡T. m+<äTø£q Ä }]˝À ÄHê&ÉT
n+‘ê Áu≤Vü≤àDT˝Ò ñ+&˚yês¡T. yês¡T#·T≥Tº Á|üø£ÿ\ }fi¯fl˝À¢ mø£ÿ&Ó’ Hê ~q+>±ì,
dü+‘·s¡ŒD>±ì, »]–q|ü&ÉT ‘·|üŒø£ Vü‰»s¡j˚Týês¡T. dü+‘·s¡ŒD yês¡Ô $q>±H˚
30
Áu≤Vü≤àDT\≈£î ÁbÕD≤\T ˝Ò∫ e#˚Ã$. bı&ÉTeTTãTÁs¡ ì+&Ü eTÁ<ëdt wüDTàK+ eTT≈£îÿ
bı&ÉTeTTqT ì+|ü⁄ø=ì, <ëìì s=+{Ïì <√|ü⁄ø=ì, q&ÉTeTTqT ˇø£ n+>∑eg+‘√ _–+∫,
‘·\ø=ø£ n+>∑eg+ #·T≥Tºø=ì eTs√ n+>∑eÁkÕÔìøÏ ãT&ç#Ó+ãTqT ã+~Û+∫ <ëìì
uÛÑTC≤q y˚düTø=ì j·TT<ë∆ìøÏ ãj·T\T<˚πs jÓ÷<ÛäT\e˝… dü+‘·s¡ŒD uÛÀ»q+‘√ j·TT<ä›+
#˚j·T&Üì¬ø’ |üs¡T>∑T*&ÉT‘·÷ dü+‘·s¡ŒD »]π> }]øÏ düø±\+˝À #˚s¡Tø=H˚yês¡T.
dü+‘·s¡ŒD˝À Áu≤Vü≤àDT\T m+‘· ‘·è|æÔ>± uÛÀ»q+ #˚kÕÔs√ #·ìb˛sTTq eTìwæøÏ
n+‘· ‘·è|æÔ ø£\T>∑Tqì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T dü+‘·s¡ŒD #˚sTT+#˚ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ÄkÕ$T‘√
#Ó|Œæ dü+‘·sŒ¡ DqT |òTü q+>± #˚sTT+#·eTì n‘·ìì Áb˛‘·‡Væ≤+#˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡ ÄkÕ$T
|ü+&ç‘·T\ e÷≥\T ì»eTì q$Tà nb˛Œ düb˛Œ #˚dæ X¯ó<ä∆yÓTÆq H˚‹‘√ s¡ ø£s¡ø±\
|æ+&çe+≥\T (|ü|üŒ\T) ≈£Ls¡\T, bÕ\‘√ bÕj·TdüeTT, |ü⁄*ôVAs¡eTT yÓ TT<ä\>∑T
|ü<ësêú\qT Áu≤Vü≤àD e+≥yêfi¯fl#˚‘· #˚sTT+#˚yê&ÉT. Ä s√E\˝À |ü˝≥ ¢… ÷fi¯˝¢ Àì s¬ ‘’ T· \T
sT÷ s√E\˝À˝≤>∑ bÕ\T, ô|s¡T>∑T, ≈£Ls¡>±j·T\T e¬>’sê\qT neTTàø=H˚yês¡T ø±<äT.
me] Ç+{Ï˝ÀHÓ’Hê @<˚ì ø±s¡´+ e∫Ã+<ä+fÒ ‘·øÏÿqyês¡+‘ê ‘·eT ‘·eT ‘êVü≤‘·T ø=B›
bÕ\T, ô|s¡T>∑T ≈£Ls¡>±j·T\T }s¡πø dü|ü¢sTT #˚ùdyês¡T, bÕ\T, ô|s¡T>∑T #ê\ø£b˛‘˚
>=\¢yê]e<ä› >=i…¿\, y˚Tø£\ bÕ\T, ô|s¡T>∑T ø=~› yÓ\≈£î ø=H˚yês¡≥.
22
e÷ }] Áu≤Vü≤àDT\˝À m≈£îÿeeT+~øÏ ø=~›ø=~›>± kı+‘· bı˝≤\T, |üX¯ó
e⁄\T ñ+&˚$. bı˝≤\T ˝Òì Áu≤Vü≤àDT\˝À ø=+<äs¡T |ü⁄s√Væ≤‘·T\T>±q÷, ø=+<äs¡T
|üPC≤s¡T\T>±q÷, ø=+<äs¡T ø£s¡D≤\T>±q÷, ø=+<äs¡T dæ<ë∆+‘·T\T >±q÷, ø=+<äs¡T
Hê≥TyÓ<’ Tä ´\T>±q÷, ø=+<äsT¡ uÛ»Ñ q H˚sπ Œ >∑Ts¡Te⁄\T>±q÷, ø=+<äs¡T ã&ç|+ü ‘·Tfi¯ófl>±q÷,
ø=+<äs¡T >∑õ®, #·*›, ø£sê“DÏ yÓTT<ä˝…’q #·s¡à »ãT“\≈£î eT+Á‘ê\T ô|fÒº yÓ’<äT´\T>±q÷,
ø=+<äsT¡ #·<Tä e⁄˝Òì Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡ <Ûqä e+‘·T\ e<ä› >∑TeTkÕÔ\T>±q÷, ø=+<äsT¡ _Ûø±å +<˚V≤æ
nì n+≥÷ s√p e÷ }fiÀflq÷, #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ Á>±e÷\˝Àq÷ n&ÉT≈£îÿ‹H˚yês¡T>±q÷
ñ+&˚yês¡T. ø±ì yês¡+‘ê u≤>± uÛÑ÷$T ãTÁ≥, >=&É÷¢ >√<ä\T ñqï Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ¬s’‘·T\
ø£+f… m≈£îÿe düTKJeq+ #˚dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. m+<äTø£q>± yês¡+‘ê (Áu≤Vü≤àDT\+‘ê)
‘·eT ‘·eT eè‘·TÔ\‘√bÕ≥T ~qeTT, ‘·~›qeTT, ô|+&ç+&ÉT¢ e¬>’sê\≈£î yÓ[fl <äøÏåD\T,
dü+uÛ≤eq\T, bıÁ‘ê\T |üfÒºyês¡T. Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü XÊÁkÕÔ\˝À Áu≤Vü≤àD ≈£î\+˝À |ü⁄{Ïºq
Á|ü‹yê&Éì _#·ÃeT&ÉT>∑T≥≈£L, ~qeTT, ‘·~q› eTT e¬>s’ ê\ dü+<äsê“¤\˝À <ëHê\T |ü≥Tº≥≈£î
jÓ÷>∑T´&Éì (ns¡Ω‘·>∑\ yê&Éì) Áyêj·Tã&ç ñ+~. n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àDT&ÉT @ eè‹Ô˝À ñ
Hêï düπs, ~qeTT, ‘·~›qeTT, ô|+&ç¢ e¬>’sê\ dü+<äsê“¤\˝À <ëq, <Ûä sêà\T |ü≥Tº#·T+&ÉT≥
31
e\q n‘·&ÉT Ä]úø£eTT>± ‘·øÏÿq ≈£î˝≤˝À¢ì uÛÑ÷$T |ü⁄Á≥ ñ+&˚yê] ø£+ f… m≈£îÿe
düTKJeq+ #˚dü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT.
Ä s√E\˝À <äTø£ÿ˝≤+{Ï q&ç ej·TdüT‡>∑\ Áu≤Vü≤àDT&ÉT e÷ }]˝À _#êÃìøÏ
>∑T&É¶ CÀ* #·+ø£≈£î ‘·–*+#·Tø=ì ãj·T\T<˚]‘˚, ø±düÔ ÄdæÔbÕdüTÔ\Tqï Á|ü‹ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡
Ç˝≤¢\T ‘·q Ç+{Ïe<ä› ns¡T>∑TMT<ä #ê|üy˚dæ, _#êÃìøÏ e∫Ãq Áu≤Vü≤àDTì #ê|üMT<ä
>ös¡e+>± ≈£Ls√Ãu…{Ïº >=|üŒ $qj·T $<Û˚j·T‘·‘√ ‘êqT kı+‘·+>± <ä+|æq _j·÷´ìï
<√dæ*ì+&Ü ‘Ó∫Ã Ä _#êÃìøÏ e∫Ãq Áu≤Vü≤àDTì >∑T&É¶ CÀ*˝À ñ+∫ Äj·Tq n&Éøÿ£ eTT+<˚
‘·q <=&√¢ ø±dæq @<˚ì ≈£Ls¡>±j·TqT ø√düTø=ì e∫Ã Ç#˚Ã~. m+<äTø£q>± Áu≤Vü≤àDTìøÏ
@<˚ì edüTÔe⁄ <ëq+ #˚ùdÔ >=|üŒ |ü⁄DéTT ø£\T>∑TqH˚ eT÷&ÛÉqeTàø£+ Ä s√E\˝À
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î ñ>∑TZbÕ\‘√H˚ uÀ~Û+|üã&˚~.
ø±ì ≈£L©Hê* #˚düTø=ì >ös¡e+>± Áã‘·T≈£î‘·Tqï Ä‘êà_Ûe÷q+ >∑\ ˇø£ eTTdü*
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T&ÉT »ãT“|ü&ç ≈£L*Hê* #˚j·T˝Òì dæú‹˝À Äs√>∑´+ u≤>∑T|ü&ÉTes¡≈£î >∑‹˝Òø£
Ç‘·s¡T\ e<ä›≈£î Ä]úø£ düVü‰j·÷ì¬ø’ ø£*$T>∑\ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ ˝À–fi¯fl≈£î yÓ[‘˚ yês¡T
n‘·ìì HêHê ∫yê≥T¢ ô|{Ïº düVü‰j·T+ @MT #˚j·T≈£î+&ÜH˚ ‘·eT ˝À–fi¯fl eTT+<äTqT+&ç
‘·]$Ty˚ùdyês¡T. m+<äTø£q>± Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡ _#·Ã>±ìøÏ @$<Ûyä TÓ qÆ <ëq+ #˚jT· ≈£L&É<ìä j·TT,
#˚ùdÔ #˚dæq yê]ÿ bÕ|ü+ ‘·>∑T\T‘·T+<äìj·TT πøe\+ Áu≤Vü≤àDT&ÉH˚ yêìø=ø£ÿìπø _#·Ã+
ô|fÒºyê]ì ‘·]+|ü #˚j·T>∑\ X¯øÏÔ>∑\<äìj·TT XÊgeTT\˝À Áyêj·Tã&ç ñ+<äì Áu≤Vü≤àD
|ü+&ç‘·T\T eø±ÿDÏ+#˚yês¡T.
23
e÷ }] e÷<Ó>∑yês¡T e÷ }]øÏ düTe÷s¡T ¬s+&ÉT eT÷&ÉT |òüsê¢+>∑T\ (1/4
øÏ.MT≥s¡T) <ä÷s¡+˝À #·T≥Tº >∑T&çôd\T y˚düTø=ì yê{Ï #·T≥÷º eT{Ïº >√&É\T ô|≥Tºø=ì
ø£+~ø£+|ü ‘·&çø£\qT yêøÏfi¯fl≈£î ‘·\T|ü⁄\T>± ø£≥Tºø=ì ø±|ü⁄s¡+#˚d ü÷Ô ñ+&˚yês¡T. yê]øÏ
eT+∫˙fi¯flu≤$ ñqï≥T¢ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ≈£î sêe&É+˝Ò<äT. ø±ì e÷ }]˝À eTTHédæ|òt>±]
y˚T&É≈£î |ü&ÉeTs¡ yÓ’|ü⁄q ãC≤s¡T˝Àì eT+∫˙fi¯¢u≤$ e<ä›≈£î u≤$øÏ <ä÷s¡+>± ø=+‘·eT+~
e÷<Ó>∑yês¡T eT+∫˙{Ï¬ø’ ‘·eT ≈£î+&É\qT ñ+#˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T ˝…e¬s’Hê <äj·T<ä\∫
Ä ≈£î+&É˝À¢˙fi¯ófl b˛ùdÔb˛dæq≥T¢, ˝Òq≥ºsTT‘˚ Ä ≈£î+&É\T s√E\T ‘·s¡ã&ç u≤$e<ä›H˚
U≤∞>± |ü&ç ñ+&˚$. ˙fi¯óflb˛dæq ≈£î+&É\MT<ä eT÷‘·\T+&˚$ ø±e⁄. n+<ä Te\¢ ø±≈£î\T
|æ#·TÃø£\T e¬>’sê |æ≥º\T Ä ≈£î+&É\ MT<ä ≈£Ls=Ãì ¬s≥º y˚dü÷Ô ñ+&˚$.
e÷<Ó>y∑ ês¡T e÷ }fiÀfløÏ sêyê\+fÒ yêHêø±\+˝À yÓ÷ø±{Ï˝À‘·T sπ >∑&É ãTs¡<˝ä À
ø£<ä+ ‘=≈£îÿ≈£î+≥÷ q&ç∫ sêe\dæ e#˚Ã~. yês¡T e÷ }] Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ T\ ãC≤s¡T\˝À
≈£L&Ü uÛÑj·T|ü&ÉT‘·÷H˚ q&ç#˚yês¡T. Ç+‘˚ø±<äT. Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ ãC≤s¡T\˝À ≈£L&Ü
32
e÷<Ó>∑yês¡T #Ó|ü\T ‘=&ÉTø=ÿì>±ì, >=&ÉT>∑Ty˚düTø=ì>±ì yÓfi¯fl{≤ìøÏ nqTeT‹ ñ
+&˚~ ø±<äT. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À e÷<Ó>∑ yês¡T Ç‘·Ô&ç bÕÁ‘·\qT yê&É{≤ìøÏ M\T˝Ò<äT.
yês¡T (e÷<Ó>y∑ ês¡T) ‘·\>∑T&É¶ #·T≥Tºø=ì nÁ>∑≈î£ ˝≤\yê] (Áu≤Vü≤àDT\T, Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T)
eTT+<äT≈£î sê≈£L&É<äT. Ç+‘˚ø±<äT ˇø£y˚fi¯ e÷<Ó>∑yês¡T @<˚ì |üìMT<ä Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\
ãC≤s¡T≈£î yÓfi¯fle\dæ eùdÔ yês¡T ãC≤s¡T eT<Ûä´ q&Ée≈£î+&Ü ˇø£ yÓ’ |ü⁄>± ‘=*– ‘=*–
e+– e+– q&Éyê*. me¬s’Hê Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T m<äTs¡T>± edü÷Ô ñ+fÒ yê]øÏ <ä÷s¡+>±
‘=*–b˛yê*. Çø£ Áu≤Vü≤àD ãC≤s¡T>∑T+&Ü e÷<Ó>y∑ ês¡T yÓfifl¯ e\dæ eùdÔ Áu≤Vü≤àDT˝…es¬ H’ ê
ãC≤s¡T˝À m<äTs¡T>± edü÷Ô ñ+fÒ ãC≤s¡T˝À yês¡T ˇø£ eT÷\ qøÏÿ ≈£Ls¡TÃ+&ç Ä
Áu≤Vü≤àDT\T yÓ[flb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· ˝Ò∫ b˛yê*. ø=+‘·eT+~ #ê<ädüÔ|ü ⁄ Áu≤Vü≤àDT\T
e÷<Ó>y∑ ê]ì #·÷#·T≥, yê]‘√ e÷{≤¢&TÉ ≥ ≈£L&Ü bÕ|üeTì m+∫ yê]øÏ #ê˝≤ <ä÷s¡+>±
ñ+≥÷ ñ+&˚yês¡T. e÷<Ó>∑yês¡T ≈£L&Ü Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àD ãC≤s¡T≈£î b˛e{≤ìøÏ
kÕVü≤dæ+#˚yês¡T ø±<äT.
e÷ }fiÀflì ø£eTàyês¡T yÓTT<ä\>∑T Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ¬s’‘·T\T e÷<Ó>∑yê]ì bÕ˝Òs¡T¢>±
(HÍø£s¡T¢>±) ô|≥Tºø=ì yê]øÏ eTTbıŒ<äT›\ nqï+ô|{Ïº HÓ\ HÓ\≈£î ø=+‘· <Ûëq´+ ≈£L&Ü
Ç#˚Ãyês¡T. yê]øÏ nqï+ ãj·T≥ yêøÏ{À¢ ô|fÒºyês¡T. nqï+ ô|fÒº≥|ü&ÉT yê]
eT{ÏºeT\¢\˝À¢ nqï+, ≈£Ls¡ e¬>’sê\qT m‹Ô |ü&˚ùdyês¡T. #·\¢ ≈£L&Ü m‹Ô b˛ùdyês¡T.
yê] eT{Ïº eTT+‘·\˝À Á‘ê>∑&ÜìøÏ eT+∫˙fi¯ófl ≈£L&Ü m‹Ô b˛ùdyês¡T. m+<äTø£q>±
bıs¡bÕ≥Tq yê]ì n+≥Tø=Hêï, yê]øÏ bÕÁ‘· ‘·–*Hê, n+≥T nì m+∫ ‘êeTT
kÕïqeTT #˚ùdyês¡T. bÕÁ‘·\qT ‘·>∑\u…{Ïº |üdüT|ü⁄˙fi¯ófl »*¢ rdæø=H˚yês¡T. ø=+‘·eT+~
bÕ˝Òfi¯fl≈£î eT{Ïº eTT+‘·\T ≈£L&Ü ñ+&˚$ø±e⁄. nqï+ ‹+≥÷ ñqï|ü&É T yê]øÏ
<ä|æŒø£ nsTT‘˚ m+–* #ês¡‘√>±ì, <√dæ*‘√>±ì eT+∫˙fi¯ófl Á‘êπ>yês¡T. yê]
#ês¡˝À>±ì, <√dæ*˝À>±ì eT+∫˙s¡T m‹Ôb˛ùdyês¡T, eT+∫˙fi¯ófl Á‘ê– yês¡T eTs¡˝≤
nqï+ ‹H˚yês¡T.
#ê˝≤ eT+~ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ¬s’‘·T\≈£î ≈£L&Ü e÷\ e÷<Ó>∑\ bı&É–fÒº~ ø±<äT.
bıs¡bÕ≥Tq ‘·eT |ü+#Ó #Ó+>∑T yê]øÏ ‘·–*‘˚ yÓ+≥H˚ #·˙ïfi¯fl kÕïq+ #˚dæ rπsyês¡T.
e÷\ e÷<Ó>\∑ T bıs¡bÕ≥Tq Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \ Ç‘·&Ô ,ç sê– bÕÁ‘·\qT eTT≥Tºø=+fÒ, yê{Ïì
eT+fÒdæ ‘·>∑\u…{Ïº |üdüT|ü⁄˙fi¯ófl #·*¢ rdæø=H˚yês¡T.
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \ eT{Ïº bÕÁ‘·\qT e÷\ e÷<Ó>\∑ T bıs¡bÕ≥Tq eTT≥Tºø=+fÒ, yê{Ïì
|ü>∑\>={Ïº <ä÷s¡+>± bÕs¡y˚ùdyês¡T. e÷\ kÕ©\T H˚dæq >∑T&É¶qT ‘·& ç|æ rdæø=H˚yês¡T.
33
e÷\ e÷<Ó>∑\≈£î Áu≤Vü≤àDT\≈£î bı‘˚Ô ñ+&˚~ ø±<äT. n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤ àDT\qT
eTT≥Tºø=qT≥>±ì, yê] bÕÁ‘·\qT eTT≥Tºø√e&É+ >±ì ñ+&˚~ ø±<äT. e÷\ e÷<Ó>∑\T
<ä>∑Zs¡≈£î eùdÔH˚ yÓTÆ\|ü&çb˛‘êeTì Áu≤Vü≤àDT\T yê]øÏ #ê˝≤ <ä÷s¡ +>± ñ+&˚yês¡T.
ø±ì e÷\ e÷<Ó>∑\T <ä+|æq _j·T´+, q÷]Ãq <Ûëq´+, dü+#·T\˝À b˛dæq e&ÉT¢,
H˚dæq >√ì dü+#·T\T, H˚˚dæq Á‘êfi¯ófl, ù|ìq qT\ø£, ø√düTø=∫Ãq ≈£Ls¡>±j·T\T,
∫+‘·ø±j·T\T, ns¡{Ïø±j·T\T, e+&çq u…\¢+, |ü+&ç+∫q ñ|ü, ø£&ç–q |üX¯óe⁄\T, >∑&ç¶
y˚düTø=ì e∫Ãq ã+&ç, m&ÉT¢, n*¢q #ê|ü\T, yê&çq |ü\T>∑T, bÕi, ‘·≥º\T, ãT≥º\T
yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì Áu≤Vü≤àDT\T, Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ‘·&É|ü≈£î+&ÜH˚ yê&ÉTø=H˚yês¡T. yê{ÏøÏ
n+≥T˝Ò<äT. ø±ì e÷\ e÷~>∑\ X¯Øsê\qT n+≥Tø√≈£L&É<äT. n+≥Tø=+fÒ bÕ|üeTT
‘·>∑T\Tqì XÊÁkÕÔ\˝À uÛÑ>∑e+‘·T&˚ Áyêdæô|{≤º&Éì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘· T\H˚ yês¡≥.
e÷ }]˝À ‘·÷s¡TŒ <˚X¯düTÔ\T+&˚yês¡T. yê]ì ª‘·÷s¡TŒyês¡Tµ nì nH˚y ês¡T. yês¡T
X¯SÁ<äT\ ÁøÏ+<ä ˝…πøÿ. ø£qTø£ bı˝≤\Tqï Áu≤Vü≤àDT\T m≈£îÿe>± ‘·÷s¡TŒyê]H˚ bÕ˝Òs¡T¢>±
ô|≥Tºø=H˚yês¡T. ø±ì Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡ bÕ˝ÒsT¡ ¢ <=s¡øq£ |ü⁄&ÉT e÷Á‘·+ bı˝≤\Tqï Áu≤Vü≤àDT\T
‘·|üŒìdü]jÓÆT e÷\ e÷<Ó>∑\qT bÕ˝Òs¡T¢>± ô|≥Tºø=H˚yês¡T. nsTT‘˚ yê]øÏ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡
¬s’‘·T\e˝… eTTbıŒ<äT›\T nqï+ ô|fÒºyês¡T ø±<äT. ø±ì yê]øÏ HÓ\ HÓ \ <Ûëq´+ J‘·+
ÁøÏ+<ä ø=*#˚yês¡T. m|ü&ÓH’ ê |ü+&ÉT>∑\ dü+<äs“¡ +¤ ˝À Áu≤Vü≤àDT\T ‘·eT e÷<Ó>∑ bÕ˝Òs≈¢¡ î£
nqï+ ô|≥ºe\dæ eùdÔ, Áu≤Vü≤àD Ä&Éyês¡T ˇø£ u≤<äe÷≈£î\ $düÔ]˝À nqï+, ≈£Ls¡
e¬>’sê\qTô|{Ïº ‘·eT sTT+&É¢≈£î ãj·T≥ ãC≤s¡T˝À Ä $düÔ]ï ñ+#˚yês¡T. Ä $düÔ]
<ä>∑Zs¡≈£î bÕ˝Òs¡T¢ sêø£eTT+<˚ Áu≤Vü≤àD Ä&Éyês¡T <ä÷s¡+>± yÓ[flb˛j˚Tyês¡T. e÷<Ó>∑
bÕ˝Òs¡T e∫Ã Ä $düÔ]ï ‘·q ∫ì–q eTT]øÏ ô|’|ü+#Ó˝À y˚düTø=ì @ #Ós¡ Te⁄ø£≥ºø√, @
ø±\« ø£≥øº √ rdæø=ì b˛sTT nqï+ ‹ì #ÓsT¡ e⁄˝ÀH√ ø±\«˝ÀH√ Á>∑Tø¬ ÿ&ÉT ˙fi¯ófl Á‘êπ>yê&ÉT.
Ä s√E\˝À Á|ü‹ Áu≤Vü≤àD Ç+{Ï Äes¡D˝À ‘·|üŒø£ u≤<ä+ #Ó≥Tº ñ+&˚~. ø±ì
u≤<ä+ #Ó≥Tº Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ Ç+{Ï Äes¡D˝À ñ+fÒ yê]øÏ u≤<Ûä\T ‘·|üŒeì Áu≤Vü≤àD
|ü+&ç‘·T\H˚yês¡≥. n+<äTø£ì Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ‘·eT Ç+{Ï Äes¡D˝À u≤<ä+ yÓTTø£ÿ
yÓTT*ùdÔ yÓ+≥H˚ <ëìì |”øÏ bÕs¡y˚ùdyês¡≥. n<˚$<Ûä+>± ìeTà, ns¡{Ï #Ó≥¢qT ≈£L&Ü
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ô|+#·≈£L&É<äìj·TT, yês¡T $düÔ{À¢ nqï+ ‹qT≥ bÕ|üeTìj·TT,
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T, e÷\ e÷<Ó>∑\T yÓ÷ø±* ô|’πø |ü+#Ó\T ø£≥Tºø√yê\ìj·TT, yÓ÷ø±*
ÁøÏ+<ä≈£î yês¡T |ü+#Ó\T ø£≥Tºø=qT≥ bÕ|üeTìj·TT, Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T #Óù|Œyês¡T.
Ç+‘˚ø±<äT e÷\ e÷<Ó>∑\T #=ø±ÿ\T ‘=&ÉTø√ÿ≈£L&É<äT. ‘=&ÉTø=ÿ+fÒ, Áu≤Vü≤àDT\,
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ m<äT≥≈£î sê≈£L&É<äì ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\H˚yês¡≥.
34
Áu≤Vü≤àDT\ Ç+&É¢ e<ä› nqï+ ‹+fÒ |ü⁄DéTì ø=+‘·eT+~ #ê<ädüÔ|ü⁄ ø£*$T>∑\
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T nqTø=ì Áu≤Vü≤àDTì Ç+{ÏøÏ uÛÀ»q kÕeTÁ–ì j·÷e‘·TÔ |ü+|æ+∫
nø£ÿ&É nqï+ ‹H˚yêfi¯ófl. nqï+ ‹qï ‘·s¡Tyê‘· yês¡T ‘·eT $düÔfi¯flqT bÕs¡y˚dæ e∫Ã
‘êeTT nqï+ ‹qï #√≥TqT Äe⁄ ù|&É‘√ n*πøyês¡T. ‘·s¡Tyê‘· Áu≤Vü≤àD Ä&Éyês¡T e∫Ã
|üdüT|ü⁄˙fi¯ófl #·*¢ Ä #√≥TqT X¯ó~∆#˚ùdyês¡T.
Áu≤Vü≤àDT&ÉT @<˚ì |üìMT<ä Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ Ç+&É¢≈£î e∫Ãq|ü⁄&ÉT, n‘·ìøÏ <ä|æŒø£
nsTT‘˚ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\ eTõ®>∑ Á‘êπ>yê&ÉT. eTõ®>∑ ì+&ÉT≈£îqï|ü&ÉT n‘·&ÉT
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ *∫Ãq eT+∫˙{Ï˝À ˇø£{Ï s¬ +&ÉT eTõ®>∑ #·Tø£ÿ\qT y˚sTT+#·Tø=ì Á‘êπ>yê&ÉT.
eTõ®>∑ #·Tø£ÿ\T |ü&çq ˙fi¯fl≈£î n+≥T˝Ò<äì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T XÊÁkÕÔ\˝À sêdæ ñ
qï<äì #Óù|Œyês¡T.
ªªe÷<Ó>y∑ ês¡Tµµ nH˚e÷≥ jÓTTø£ÿ ndü\T s¡÷|üeTT ªªe÷ ‘Ó>y∑ ês¡Tµµ. |üPs¡« ø±\+˝À
dües¡í Væ≤+<äTe⁄\TèTTK´+>± Áu≤Vü≤àDT\Tè÷<Ó>∑yê]ì ‘·eT ‘Ó>∑≈£î (>∑T+|ü⁄≈£î)
#Ó+~qyêπsqì #Ó|üø=H˚yês¡≥. ø±ì ø=Hêïfi¯fl≈£î ªªe÷ ‘Ó>∑yês¡Tµµ nH˚ e÷≥
ªªe÷<Ó>y∑ ês¡Tµµ>± e÷]b˛sTT+<ä≥. BìøÏ ‘√&ÉT Ä s√E\˝À ø=+‘·eT+~ kÕ«s¡|ú sü T¡ ˝…q’
dües¡í Væ≤+<äTe⁄\T e÷<Ó>∑yê]øÏ kÕ+|òæTø£, Ä]úø£, yÓ’<ä´, $<ë´ kÂø£sê´\qT ˝Ò≈£î+&Ü
#˚ d æ q +<ä T ≈£ î yês¡ T ø£ & É T ;<ä y ê¬ s ’ b ˛sTT #· ∫ Ãq >=&É T ¶ e ÷+dü + ‹H˚ y ês¡ T >±
~>∑C≤]b˛j·÷s¡≥.
n+<äTe\q kÕ«s¡ú|üs¡T˝…’q ø=+‘·eT+~ yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T e÷<Ó>∑yê]ì
>=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚ ˙#·T\T, yê]ì eTT≥º≈£L&É<äT, yê]‘√ e÷{≤¢&É≈£L&É<äT nì yê]ì
ì+~+∫ ÄHê{Ï dü+|òüT ô|<ä›\qT ≈£L&É>∑≥Tºø=ì yê]ì(e÷<Ó>∑yê]ì) ‘·e T dües¡í
Væ≤+<äTe⁄\ }fi¯fl≈£î <ä÷s¡+>± eTT]øÏ≈£LbÕ˝…’q >∑÷&Ü\˝À ñ+∫ yê]#˚‘· HêHê s¡ø±\
yÓ{Ïº#êøÏØ #˚sTT+#·Tø√kÕ>±s¡T.
Ä s√E\˝À bÕ|ü+ e÷<Ó>∑yês¡T dües¡í Væ≤+<äTe⁄ jÓTTø£ÿ #·∫Ãq>=&É¢ #·sêà\‘√
yê]øÏ (dües¡í Væ≤+<äTe⁄\≈£î) #Ó|ü \T, yÓ÷≥u≤q\T, |üffiº… ó¯ fl, yê] |üd|æ \æ \¢ ≈£î »+<Ûë´\T
‘·j·÷s¡T #˚dæ sTT#˚Ãyês¡T. Ç+‘˚ø±<äT yês¡T dües¡í yÓ’~ø£ Væ≤+<ä Te⁄\ |”qT>∑T\qT
ø±˝ÒÃyês¡T. yês¡T dües¡í Væ≤+<äTe⁄\ #êe⁄ø£ãTs¡q¢ T Ç‘·s¡ Á>±e÷\˝À ñqïyê] #·T{≤º\≈£î
#˚πsÃyês¡T.
Ç≥Te+{Ï ùdyê‘·‘Œ· s¡T˝…q’ e÷<Ó>y∑ ê]ì >=&ÉTe¶ ÷+dü+ ‹H˚ ˙#·T\T nì ì+~+∫
yê]ì eTT≥º≈L£ &É<Tä , yê]‘√ e÷{≤¢&≈É L£ &É<Tä , ∫es¡≈î£ yê]ì #·÷&É≈£L&É<ìä XÊÁkÕÔ\˝À
Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T ÁyêXÊs¡T.
ì»e÷˝À∫ùdÔ sT÷ >=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚ e÷<Ó>∑≈£î\+˝À |ü⁄{Ïºq ns¡T+<Ûär <˚$ì,
H˚&ÉT yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àDT\eTì #Ó|üø=H˚ yê] eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT, y˚XÊ´|ü⁄Á‘·T&ÉT nsTTq
35
edæwüº eTVü≤]¸ ÄyÓT >∑TD>∑D≤\qT yÓT#·TÃø=ì ô|+&Ü¢&Ü&Éì yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T˝Ò
eø±ÿDÏdüTÔHêïs¡T.
Ç+‘˚ø±<äT H˚&ÉT dües¡í Væ≤+<äTe⁄\ ô|+&ç+&É¢ dü+<äsê“¤\˝À Áu≤Vü≤àD |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT
ns¡T+<Ûä‹ì Ä<äs¡Ù eTVæ≤fi¯ nì #Ó|æŒ ÄyÓTe˝… eT+∫ q&É‘·, >∑TDeTT ø£*– ñ+&Ü\ì
ô|+&ç≈¢ L£ ‘·T]øÏ, edæwßü ìº e˝… ≈£î\eTTqT bÕ{Ï+#·ø£ eT+∫ >∑TDeTT q&É‘>· \∑ ne÷àsTTì
ô|+&ç¢ #˚dTü ø√yê\ì ô|+&ç¢ ø=&ÉT≈£î≈£î uÀ~Û+∫ yê]#˚‘· ˇ{§º{ºÏ Á|üe÷D≤\qT #˚sTTkÕÔ&TÉ .
Çø£ÿ&É ˇø£ eTTKýÓTÆq dü+>∑‹ì #·<äTes¡T\T >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*. >=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚
e÷<Ó>y∑ ê] Ä&É|&ü TÉ #Óq’ ns¡T+<Ûrä <˚$ø°, yÓX’ Ê´|ü⁄Á‘·T&ÉTq÷, Äe⁄e÷+dü+ ˝Òì~ eTT<Ó‘› qÔ· ì
n*–q edæwüº eTVü≤]¸øÏ |ü⁄{Ïºq H˚{Ï yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àDT\T e÷<Ó>∑yê]ì >=&ÉT¶e÷+dü+
‹H˚ ˙#·T\ì ì+~+∫ yê]ì dües¡í Væ≤+<äTe⁄\ }fi¯fl≈£î <ä÷s¡+>± ñ+#·&É + yês¡T
(dües¡í Væ≤+<äTe⁄\T) ‘·eTqT ‘êy˚T nee÷ì+#·Tø=qT≥ ø±<ë?
#·÷&É+&ç. eTq }fi¯fl˝À¢ e÷<Ó>\∑ ˝À ≈£L&Ü >=&ÉTe¶ ÷+dü+ ‹H˚yês¡T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿy˚.
Ä ‘·≈£îÿe eT+~≈£L&Ü #·∫Ãb˛sTTq >=&ÉT¶e÷+düeTTH˚ ‹+{≤s¡T. ø±ì yês¡T nyÓT]ø±,
◊s√bÕ K+&Ü\˝Àì Á|ü»\e˝… Á|ü‹s√E e÷+kÕì¬ø’ y˚˝≤~ Áã‹øÏñqï Äe⁄\qT #·+|ü⁄≥
˝Ò<Tä . Ä <˚XÊ\˝À s√p y˚˝≤~ Äe⁄\T e÷+kÕì¬ø’ #·+|üã&ÉT‘·THêïsTT. nø£ÿ&É >=Á¬s\T,
y˚Tø£\T, ø√fi¯ófl ñqï|üŒ{Ïø° yê{Ï e÷+dü+ Äe⁄ e÷+dü+ ‘·s¡Tyê‘·H˚.
Ä <˚XÊ\˝À Äe⁄ e÷+dü+ ‹qìyês¡T ns¡T<äT>± ñ+{≤s¡T. ø£qTø£ yês¡+‘ê
Áã‹øÏ e⁄qï Äe⁄\qT #·+|æ ‹H˚yêπs. ø±ì yê]ì eTq<˚X¯|ü⁄ dües¡í Væ≤ +<ä÷ |ü+&ç‘·T\T
>=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚ ˙#·T\T nì >±ì n+≥sêìyês¡ì>±ì, e÷{≤¢&Ésêìyês¡ì>±ì
nqø£b˛>± ô|ô’ |#·TÃ yê] <˚XÊ\≈£î eTq dües¡í Væ≤+<äTe⁄\T Áu≤Vü≤àDT\‘√ düV‰ü nH˚øe£ T+~
&ÉãT“ dü+bÕ<äq¬ø’ &Üø£ºs¡T¢>±q÷, Ç+»˙s¡T¢>±q÷, dü+^‘· $<ë«+düT\T>±q÷, uÛÑs¡‘·
Hê{≤´#ês¡T´\T>±q÷, \*‘·ø£fi≤ $XÊs¡<äT\T>±q÷, ∫Á‘·ø£fi≤ ì|ü⁄DT\T>±q÷,
jÓ÷>∑T\T>±q÷, ‘·‘·Ô«y˚‘·Ô\T>±q÷, u≤u≤\T>±q÷, bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘·Ô\T>±q÷ ù|s¡T¢
ô|≥Tºø=ì m>∑ã&ÉT‘·THêïs¡T.
Çø£ÿ&É ˇø£ dü+>∑‹ì #·<Tä es¡T\T eTs¡∫b˛sê<äT. dües¡í Væ≤+<ä÷ y˚T<Ûëe⁄\T e¬>s’ ê\T
eTq<˚X¯+˝Àì >=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚ e÷<Ó>∑yê]ì ‘·eT Á>±e÷\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+∫ Ç‘·s¡
<˚XÊ\˝Àì >=&ÉTe¶ ÷+dü+`Äe⁄ e÷+dü+ ‹H˚yê]øÏ ùde#˚dæ &ÉãT“dü+bÕ~+#·Tø=qT≥˝À
eTq<˚X¯|ü⁄ dües¡íVæ≤+<ä÷ |ü+&ç‘·T\ <äèwæº˝À ‘·|üø±q≥T¢>± ø£ìŒk˛Ô+~.
Çø£ÿ&É ˇø£ dü+>∑‹ì #·<äTes¡T\T >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*. eTq<˚X¯|ü⁄ >=&ÉT¶e÷+dü+ ‹H˚
e÷<Ó>y∑ ês¡T Ä]úø+£ >±q÷ kÕ+|òTæ ø£+>±q÷ yÓqTø£ã&ç ñqï+<äTe\H˚ yê]ì >=&ÉTe¶ ÷+dü+
36
‹H˚ ˙#·T\ì eTq dües¡í Væ≤+<ä÷ |ü+&ç‘·T\T e¬>’sê\T ì+~düTÔHêïs¡T . m+<äTø£q
Äe⁄e÷+dü+ ‹H˚ &ÉãT“>∑\ $<˚X¯düTú\≈£î eTq dües¡íVæ≤+<äTe⁄\T }&ç> ∑eTT #˚dæ
&ÉãT“dü+bÕ~+#·T≥˝À ‘·|ü˝Ò<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T. eT]j·TT &ÉãT“ dü+ bÕ<äq≈£î ≈£î\eTT,
eT‘·eTT, <˚Xe¯ TT, Ä#êsê\T, ÄVü‰sê\T, n&ÉTs¶ êeì eTq dües¡í Væ≤+<ä÷ k˛<äs¡ k˛<äØ\T
Á|ü‘´· ø£+å >± s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïs¡T. ø£qTø£ ì»yÓTqÆ Á|üC≤kÕ«eTýê<äT˝…q’ sê»ø°jT· y˚‘\Ô· +‘ê,
Ä]úø+£ >±q÷, kÕ+|òTæ ø£+>±q÷, $<ëýÓ<’ ´ä e¬>s’ ê eqs¡T\˝Àq÷ eTq<˚X+¯ ˝À yÓqTø£ã&ç
ñqï Vü≤]»q, –]»q ‘·~‘·s¡ yÓqTø£ã&çq yês¡+<äs¡≈£L ‘·–q Ä]úø£, kÕ+|òæTø£, yÓ’<ä´,
$<ë´ kÂø£sê´\qT ø£*Œ+∫ yê]ì &ÉãT“>∑\ yê]>± #˚dæq jÓT&É\, eTq<˚X ¯+˝Àì
yÓ~’ ø£ Áu≤Vü≤àDT\T e¬>s’ ê dües¡í Væ≤+<äTe⁄\+‘ê yê]ì ‘·|Œü ø£ Áù|$T+∫ >ös¡$+#·>\∑ s¡ì
24
Ä s√E\˝À e÷\ e÷<Ó>∑\yês¡T ≈£L&Ü ‘·eTqT Væ≤+<äTe⁄\eTì #Ó|üø=H˚yês¡T.
ø±ì bÕ|ü+ yê]ì dües¡í Væ≤+<äTe⁄\T ‘·eT <˚yê\j·÷\ ˝ÀìøÏ>±ì, ‘·eT u≤e⁄\
e<ä›≈£î>±ì sêì#˚Ãyês¡T ø±<äT. yês¡T eùdÔ <˚e⁄&ÉT, u≤e⁄\T yÓTÆ\ |ü&çb˛‘êj·TH˚yês¡T.
Ä s√E\˝À Ç+ø± |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ Áø°düTÔeT‘· Á|ü#ês¡+ u≤>±˝Ò<äT. n+<äTe\¢ e÷\
e÷<Ó>\∑ yês¡T ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àDT\T, Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T yÓTT<ä\T>∑T Væ≤+<äTe⁄\e˝…H˚ ‘·eT≈£î
ªªsêeTj·T´`sêeTeTà, uÛÑ÷wüj·T´`ã÷ôdeTà, s¡+>∑j·T´`s¡+>∑eTà, düTã“j·T´`düTã“eTà,
s¡‘·Ôj·T´`s¡‘·ÔeTà, dü÷s¡j·T´` dü÷s¡eTà, #·+Á<äj·T´`#·+Á<äeTà, eT+>∑j·T´èT+>∑eTà
yÓTT<ä\>∑Tù|s¡q¢ T ô|≥Tºø=H˚yês¡T. ø±ì Áu≤Vü≤àDT\T, Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T yê]q sê$T>±`sêMT,
ã÷dæ>±`ã÷d”, düT_“>±`düT_“, s¡‹Ô>±`s¡rÔ nì |æ*#˚yês¡T.
Áu≤Vü≤àDT\T, Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\qT ªªsêeTqï`sêeT+eT|üŒ, düTã“qï`düT ã“eTà|üŒ,
s¡+>∑qï`s¡+>∑eT|üŒ, Hê>∑qï`Hê>∑+eT|üŒ, yÓ+ø£qï yÓ+ø£+eT|üŒµµ nì |æ*#˚yês¡T.
ø±ì e÷\ e÷<Ó>∑\ yês¡T Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\qT ªªs¡+>∑j·T´ <=s¡>±s¡T` s¡+>∑eTà
<=s¡kÕì>±s¡T, uÛ÷Ñ wüjT· ´ <=s¡>±s¡T`ã÷ôdeTà <=s¡kÕì>±s¡T, s¡‘j Ô· T· ´ <=s¡>±s¡T`s¡‘eÔ· Tà
<=s¡kÕì>±s¡T, ô|<ä› <=s¡>±s¡T, ô|<ä› <=s¡kÕqeTà>±s¡T, ∫qï <=s¡> ±s¡T`∫qï
<=s¡kÕqeTà>±s¡T. ô|<äu› ≤ãT>±s¡T `ô|<äe› ÷àsTT>±s¡T, ∫qïu≤ãT>±s¡T`∫qïe÷àsTT>±s¡T
nì uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\‘√ |æ*#˚yês¡T.
Çø£ Áu≤Vü≤àDT\qT e÷\ e÷<Ó>∑\yês¡T, ø£eTà, ø±|ü⁄ e¬>’sê Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T
ªªsêeTj·T´ |ü+‘·T\T>±s¡÷, düTã“j·T´ dæ<ë∆+‹>±s¡T, k˛eTj·T´ k˛eTj·÷E\T>±s¡T,
37
|ü⁄qïj·T´ XÊÁdæÔ>±s¡T, X‚wüj·T´ X¯s¡à>±s¡T, eT+>∑j·T´ ÁXÖ‘·T\T>±s¡T, n|üŒj·T´XÊÁdæÔ>±s¡T
nì |æ*#˚yês¡T. Áu≤Vü≤àDT\ eT>∑|æ\¢\qT ≈£L&Ü Ç<˚$<Ûä+>± |æ*#˚yês¡T.
Áu≤Vü≤àDT\ dü+>∑‹ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT. ø±ì Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ø=+‘·eT+~ #ê<ädüÔ|ü⁄
e÷<Ó>∑yês¡T e÷Á‘·+ eTq<˚X¯+˝À eTq e÷\kÕ©\T q÷\T≈£î e]>∑+õì >±ì,
C§qï>∑+õì>±ì ô|{Ïº H˚dæq >∑T&É¶qT ‘·&ç|æ yê&ÉTø=H˚yês¡T. ø±ì Áu≤Vü≤àDT\T,
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T j·÷eqà+B Væ≤+<äTe⁄\T, e÷\ e÷<Ó>∑\ yê]‘√ düVü‰ $<˚XÊ\˝À
eTTK´+>± Ç+>∑¢+&ÉT˝Àì >∑T&É¶\ $T\T¢\˝À Äe⁄ ø=e⁄« øå±s¡+˝À Hêqô|{Ïºq q÷\T‘√
H˚j·Tã&çq eT\T¢, >±¢düTø√, 1702 eT\T¢ e¬>’sê $<˚o >∑T&É¶\qT ô|+&ç+&ÉT¢ e¬>’sê X¯ó
uÛøÑ ±sê´\ dü+<äsê“¤\˝À ≈£L&Ü ‘·&|É ≈ü î£ +&ÜH˚ yê&ÉTø=H˚yês¡T. Çø£ Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄\
dü+>∑‹ #Ó|üŒqø£ÿs¡ ˝Ò<äT. >±¢düTø√, eT\T¢ e¬>’sê $<˚o>∑T&É¶\T düqï>± ñ+&ç ‘·&ç|æq
yÓ+≥H˚ Ä]b˛e⁄qì m+∫ yê{ÏH˚ ø=ì ø£≥Tºø=H˚yês¡T. yês¡T yê{Ïì ø=qï|ü&ÉT ‘·&çù|
yês¡T ø±<äT. ‘·&É|ü≈£î+&Ü ø£≥Tº≈£î+≥THêïs¡ì me¬s’Hê n&ç–‘˚ eTq<˚X¯+˝À eTq
e÷\kÕ©\T H˚dæq >∑T&É¶≈£î n+≥T>±ì $<˚XÊ\˝À mø£ÿ&√ $T\T¢\˝À ‘·j·÷¬s’q >∑T&É¶≈£î
n+≥T˝Ò<äì XÊÁkÕÔ\˝À sêj·Tã&ç ñ+<äì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T #Óù|Œyês¡≥.
25
Ä s√E\˝À ø£eTà, ø±|ü⁄, ¬s&ç¶, yÓ\eT, kÕ*, eT+>∑*, #êø£* yÓTT<ä\ >∑T
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\˝À ô|+&ç¢ nsTTq eTìwæ`Ä&É~ø±ì, eT>∑yê&ÉT>±ì #·ìb˛‘˚ n‘·ì
Ç+{Ïù|s¡T>∑\ yês¡+‘ê 15 s√E\bÕ≥T $#ês¡ dü÷#·ø+£ >± yÓT\Æ bÕ{Ï+#˚yês¡T. yÓT\Æ qT
ªdü÷<äø£eTTµ nH˚yês¡T. yÓTÆ\≈£î >∑Ts¡TÔ>± ‹s¡T#·÷s¡í|ü⁄ u§≥Tº≈£î ã<äT\T HêeTT u§≥TºqT
ô|≥Tºø=H˚yês¡T. yÓTÆ\qT eTTK´+>± Áu≤Vü≤àDT\T ‘·T.#·.‘·|üŒ≈£î+&Ü bÕ{Ï+#˚yês¡T.
yÓTÆ\yêfi¯flqT Áu≤Vü≤àDT\T eTT≥Tºø=+fÒ ‘·|üŒø£ #·˙ïfi¯flkÕïq+ #˚ùdyês¡T. e÷ ã&ç˝À
yÓTÆ\ |æ\¢\qT y˚s¡T>± ≈£Ls√ÃyÓfÒºyês¡T. yÓTÆ\˝À ô|+&ç+&ÉT¢, nø£ åsêuÛ≤´düeTT yÓTT<ä\>∑T
X¯óuÛÑ ø±sê´\qT #˚ùdyês¡T ø±<äT.
á dü ÷ <ä ø ±ìï Áu≤Vü ≤ àDT\T |ü ~ s√E\bÕ≥T e÷Á‘· y ˚ T bÕ{Ï + #˚ y ês¡ T .
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î 15 s√E\T, MT≈£î 10 s√E\T m+<äTø£ì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\qT
n&ç–‘˚ e÷ Áu≤Vü≤àDT\T MT Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \e˝… #·<Tä e⁄ dü+<Û´ä \T˝Òì eT÷s¡Tÿ\T, nC≤„qT\T
ø±<äT.yê]øÏ #·ìb˛sTTq eTìwæø¬ ’ Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \≈£î ø£*–q+‘· $#ês¡eTT>±ì, ~>∑T\T>±ì,
<äT:K+>±ì ø£\T>∑<äì Áu≤Vü≤àD |ü+&ç‘·T\T eø±ÿDÏ+#˚yês¡≥.
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T 15e s√Eq ‘·eT Ç+{Ï˝À yê&ÉTø=H˚ eT+#ê\T, |”≥\T,
|üø£ÿ>∑T&É¶\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ‘·&çù|yês¡T. #·ìb˛sTTq eT>∑yêì ô| +&Ü¢ìï #êø£fi¯ófl ˇø£
eT+#êìï yÓ*ø¢ \£ y˚dæ <ëìMT<ä |ü+&ÉTø√u…{ºÏ @<˚ì #ÓsT¡ e⁄ø£≥º e<ä ø› √, @<˚ì u≤$e<äø› √
38
rdæø=ìb˛sTT ÄyÓTqT kÕïq+#˚sTT+∫ ˇø£ >√s¡+#·T ‘Ó\¢ì eTT&çø√ø£qT ø£≥Tºø√{≤ìøÏ
sTT#˚Ãyês¡T. ÄyÓT >±E\T |ü>\∑ >=fÒyº ês¡T. ÄyÓT |ü⁄ôdÔ (eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·+) ‘Ó+∫ y˚ùdyês¡T.
ÄyÓT eTTU≤q>∑\ ≈£î+≈£îeT u§≥Tº ‘·T&ç∫ y˚ùdyês¡T. ÄyÓT s¡$¬ø rdæy˚ùdyês¡T.Ä s√E
yÓTT<ä\Tø=ì ÄyÓT s¡$¬øqT ‘=&ÉTø√ÿ≈£L&É<äT. ÄyÓT s¡+>∑T >∑T&É¶\qT>±ì, |ü⁄e⁄«\qT>±ì
<Ûä]+#·sê<äT. düTyêdüq Á<äyê´\qT ÄyÓT sêdüTø√≈£L&É<äT. ô|+&ç¢ e¬>’sê X¯óuÛÑø±sê´\˝À
ÄyÓT bÕ˝§Zq≈£L&É<äT.me¬s’Hê }]øÏ ãj·T\T<˚πs≥|ü&ÉT m<äTs¡T>± ÄyÓT sê≈£L&É<äT.
ÄyÓT #˚‘·T\≈£î sê– >√≥T¢ ‘=&ÉTø√ÿyê*. >±E\T ‘=&ÉTø√ÿ≈£L&É<äT. á |òüTÀs¡yÓTÆq
<äèXÊ´ìï H˚qT e÷ ô|<ä›ø£ÿ ô|ì$T{Ï #·ìb˛sTTq&ÉT ø£ècÕíõ˝≤¢ ã*¢| üÁs¡T Á>±eT+˝À
#·÷∫ Äe⁄s¡eTì @&ÜÃqT. Hê≈£î <ä>∑Zs¡>± e⁄qï ø=+‘·eT+~ ô|<ä› eTqTwüß\T qqTï
<ä>∑Zs¡≈£î rdüTø=ì z<ësêÃs¡T.
Áu≤Vü≤àDT\˝À Ç+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe |òüTÀs¡yÓTÆq <äTsê#ês¡+ ñ+&˚~. ô|ì$T{Ï
#·ìb˛sTTq|ü&ÉT Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄≈£î (‘ê&ÉT ‘Ó+|üã&çq ne÷àsTTøÏ) ‘·\ yÓ+Á≥Tø£\T
≈£L&Ü eT+>∑* #˚‘· >=s¡–+∫ y˚ùdyês¡T. n+<äTπø ô|ì$T{Ï #·ìb˛sTTq Áu≤Vü≤àD
ne÷àsTTì eTT+&ÉyÓ÷|æ nì nH˚yês¡T. eTT+&ÉyÓ÷|æ n+fÒ uÀ&ç>∑T+&ÉT >∑\ Ä&É~
nì ns¡ú+. Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄\T HÓ\ø=ø£kÕ] ‘·|üŒø£ ‘·\ >=]–+#·Tø√yê*. |ü&ÉT#·T
$‘·+‘·Te⁄\≈£î>±ì u≤\ $‘·+‘·Te⁄\≈£î>±ì eTs¡\ ô|+&ç+&ÉT¢ #˚ùdyês¡Tø±<äT. m+<äTø£q>±
Ä&Éyêfi¯ófl eTs¡\ ô|+&ç¢ #˚düTø=qT≥ bÕ|üeTì XÊÁkÕÔ\˝À ñ+<äì Áu≤Vü ≤àD |ü+&ç‘·T\T
#Óù|Œyês¡≥. Ä s√E\˝À u≤\´$yêVü‰\T eTTK´+>± Áu≤Vü≤àDT\˝À m≈£îÿe>± ñ+&˚$.
n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄\T ≈£L&Ü m≈£îÿe>± ñ+&˚yês¡T.
Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄\T ($<Ûäe\TReTT+&ÉyÓ÷|ü⁄\T) ˇ+{Ï|üP≥ uÛÀ»q+#˚ dæ
¬s+&Ée|üP≥ @<Ó’Hê n˝≤ŒVü‰s¡+ #˚ùdyês¡T. ¬s+&Ée|üP≥ #ê˝≤eT+~ Áu≤Vü≤àD
$‘·+‘·Te⁄\T y˚|ü⁄&ÉT |æ+&çì>±ì ‘ÓbÕfi≤ s=f…ºqT>±ì #˚düTø=ì ‹H˚yês¡T. e÷ ÄKs¡T
>∑Ts¡Te⁄>±¬s’q ≈£Lq|ü*¢ düT+<äs¡ sêeTj·T´>±] n‘·Ô>±s¡T (ù|s¡T >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT) ‘êqT ‹q>±
$T–*q s=f…ºqT>±ì y˚|ü⁄&ÉT |æ+&çì>±ì yÓ+ø£≥bÕŒ nì qqTï |æ*∫ Hê≈£ î ô|fÒºyês¡T.
Ä s√E\˝À e÷ }fiÀflì ej·TdüT‡ eT[flq Áu≤Vü≤àD $‘·+‘·Te⁄\T e÷ }] yÓT≥º#\˚ ˝À¢ì
|ü#·Ã>∑&ç¶ì ‘·eT |üX¯óe⁄\≈£î ø√düTø=ì e#˚Ãyês¡T. e÷ >∑Ts¡Te⁄>±] n‘·Ô>±s¡T ≈£L&Ü
>∑&ç¶¬ø’ yÓT≥ºbı˝≤\≈£î yÓfi‚flyês¡T.Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDT\˝À Ä |üì ‘·|üø±<äT.
26
Ä s√E\˝À #ê˝≤ |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ m≈£îÿe>± ø£\sê (&√≈£î\T, yê+‘·T\T),
eTX¯S∫ø£eTT (nyÓ÷às¡T), ‘·&É|üs¡, Ä≥\eTà yÓTT<ä\>∑T »ãT“\T edü÷Ô ñ+&˚$. Ä
39
»ãT“\qT neTàyês¡\T (<˚M<˚e‘·\T) ø√|ü+ #Ó+~ |ü+|ü⁄‘·÷ ñ+{≤s¡ìj·TT, eT+<äT\T
yê&ç‘˚ neTàyês¡≈¢ î£ ø√|ü+ Ç+ø± m≈£îÿyÓ’ b˛‘·T+<äìj·TT, n+<äTø£ì Ä »ãT“\≈£î eT+<äT\T
yê&É≈L£ &É<ìä j·TT #Óù|Œyês¡T. ø±ì neTàyês¡q¢ T XÊ+‹+|ü#j ˚ T· &ÜìøÏ ø=\T|ü⁄\T (C≤‘·sT¡ )¢
ø=\yê\ì #Ó|æŒ ø=\T|ü⁄\T ø=*#˚yês¡T.
Ä »ãT“\T }fiÀfl ø£ìŒ+#·>±H˚ neTàyês¡¢≈£î ø=\T|ü⁄\≈£î ø=ìïs√E\T eTT+<äT>±
eTT&ÉT|ü⁄\T ø£fÒºyês¡T. eTT&ÉT|ü⁄\qT MT<äT\T nì ≈£L&Ü nH˚yês¡T. }fiÀfl á »ãT“\T
ø£ìŒ+#·>±H˚ }]˝Àì Ç+&ÉT¢ ø£*–q yês¡+<äs¡÷ ‘·eT ‘·eT Ç+&É¢ yêøÏfi ¯fl≈£î |ü∫Ã
y˚|üeT+&É\ ‘√s¡D≤\T ø£≥Tºø=H˚yês¡T. Ç+&É¢ >√&É\qT ù|&É‘√ n*øÏ+∫ düTqï+
ø={Ïº+#·Tø=H˚yês¡T.
Ä s√E\˝À e÷ }fiÀfl Ä&ÉèT>∑ >∑D≤#ês¡T\T+&˚yês¡T. >∑D≤#ês¡T\+fÒ
<˚e‘êy˚Xe¯ TT>∑\ eTìwæ. <˚e‘êy˚Xe¯ TT ø£*–q|ü⁄&ÉT >∑D≤#ê] eDT≈£î‘·÷ @y˚ì e÷≥\T
_>∑Zs¡>± πøø£\T ô|≥Tº‘·÷ nH˚yê&ÉT. Ä e÷≥\qT neTàyêπs¢ yêì#˚‘· nì|ædüTÔHêïs¡ì
»q+ düy˚Tàyês¡T.
e÷ }fiÀfl Ä s√E\˝À ˇø£ Áu≤Vü≤àD Ä&É >∑D≤#ê], ˇø£ Áu≤Vü≤àD eT>∑ >∑D≤#ê],
q\T>∑Ts¡T >∑efi¯¢ >∑D≤#ês¡T\T+&˚yês¡T. ˇø£kÕ] ˇø£ >∑efi¯fl >∑D≤#ê] <˚e‘êy˚X¯+˝À
ˇø£ ø√&çô|≥º yÓT&ÉqT |ü+&É¢‘√ ø£dæøÏÿq ø=]øÏ <ëìì <ä÷s¡+>± $dæ] bÕs¡y˚XÊ&ÉT. n~
neTàyê] eTVæ≤eT nì Á|ü»\T qy˚Tàyês¡T.
Áu≤Vü≤àD >∑D≤#ês¡T\ dü+>∑‹ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT ø±ì Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ >∑D≤#ês¡T\T
n+<äs÷¡ , y˚Tfi¯‘êfi≤\yês¡T, &É|ü \T yêsTT+#˚yês¡T, |ü+ã˝≤fi¯ófl ø=\Te⁄\ düeTj·T+˝À
ø£\T¢, Hê≥T kÕsêsTT ˝…d‡ü >± Á‘êπ>yês¡T. Ä düeTj·T+˝À Á‘ê>∑T≥ ‘·|ü >± m+#·ã&˚~ø±<äT.
ô|’ô|#·TÃ Á‘ê>∑T≥ ‘·|üŒìdü] nqTø=H˚yês¡T.
ø=\T|ü⁄\T ø=\e{≤ì¬ø’ e÷eP]˝À q&çãC≤s¡T˝À U≤∞>±ñqï #√≥T˝À ˇø=ÿø£ÿ
<˚e‘·≈£î ‘ê{≤≈£î\‘√ ˇø=ÿø£ÿ >∑T&çôd y˚ùdyês¡T. Ä >∑T&çôdqT |ü⁄s¡eTT nH˚yês¡T.
eTT‘ê´\eTà, b˛˝Òse¡ Tà, >∑+>±qeTà, e÷¬seTà, Çq≈£î+&É+ø£eTà, ø=s¡+¢ ø£eTà, b˛‘·TsêE
yÓTT<ä\>∑T <˚M <˚e‘·\≈£î $&ç$&ç>± |ü⁄sê\T ì]à+#˚yês¡T. yê{Ï˝À neTàyês¡¢
eT{Ïºu§eTà\qT ñ+∫ |ü~s√E\bÕ≥T |üPõ+#˚yês¡T.
ÄKs¡Ts√Eq neTàyês¡≈¢ î£ ÁyÓTT≈£îÿã&ÉT\ì <äTqïb˛‘·T\T, y˚Tø£b˛‘·T\T, >=Á¬sb˛‘·T\T,
ø√&çô|≥º\T e¬>’sê\T ã* sTT#˚Ãyês¡T. |ü+<äT\T e÷Á‘·+ ‹q&ÜìøÏ |üìøÏ ekÕÔsTT>±ì
neTàyês¡¢≈£î ã* Çe«&ÜìøÏ |üìøÏ sêeH˚yês¡T.
ã* sTT∫Ãq <äTqïb˛‘·T\qT e÷<Ó>∑yês¡T, y˚Tø£b˛‘·T\T, >=Á¬sb˛‘·T\T, ø√fi¯ófl
e¬>s’ ê\qT Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T ø£eTà, ø±|ü⁄, yÓ\eT, s¬ &ç,¶ eT+>∑*, #êø£*, ≈£îeTà] e¬>s’ ê\T
‹H˚yês¡T. ø=+‘·eT+~ Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T ã* Çe«ã&çq y˚Tø£b˛‘·T\T e¬>s’ ê\ e÷+düeTTqT
40
Ç‘·s¡ Á>±e÷\˝Àe⁄qï ‘·eT #·T{≤º\≈£î ≈£L&Ü |ü+|æ+#˚yês¡T. ø=+‘·eT+~ Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \T
ã* Çe«ã&çq y˚Tø£b˛‘·T\T e¬>’sê\ e÷+düeTTqT ∫qï ∫qï eTTø£ÿ\T eTTø£ÿ\T>± ˇø£
düqïì Á‘ê&ÉT≈£î >∑T∫Ã m+&Éu≥… Tºø=ì ≈£Ls¡\T @MT ˝ÒìHê&ÉT yê{Ïì e+&ÉTø=ì ‹H˚yês¡T.
Ä m+&çq e÷+dü|ü⁄ eTTø£ÿ\qT <√düø±j·T es¡T>∑Te˝… yê&ÉTø=H˚yês¡T.
Áu≤Vü≤àDT\T neTàyês¡¢≈£î (<˚e‘·\≈£î) ã* Ç#˚Ã <äTqïb˛‘·T\TqT e÷<Ó>∑yê]øÏ,
y˚Tø£b˛‘·T\T, >=Á¬sb˛‘·T\T e¬>’sê\qT ≈£îeTà], #êø£*, ø£eTà], kÕ* e¬>’sê
|üìyêfi¯fl≈£î ñ∫‘·+>± Çe«ã&˚$. ø±ì Áu≤Vü≤àD neTàyês¡≈¢ î£ m≈£îÿe>± |æ+&ç e+≥\H˚
(|ü|üŒ\H˚) Äs¡–+|ü⁄ #˚ùdyês¡T.
ø=\T|ü⁄\T ∫e]s√Eq ˇø£ ∫qï ø=j·T´ #·Áø±\ ã+&çì #˚sTT+∫ <ëì˝À ø=s¡+¢ ø£eTà
u§eTàqT |ü≥Tºø=ì ˇø£ |ü+ã˝≤j·Tq ≈£Ls¡TÃ+&˚yê&ÉT. Ä ã+&çì ªªø=s¡¢+ø£eTà ã+&çµµ
nH˚yês¡T. Ä ã+&çì e÷ }]˝Àì yês¡T ø=+<äsT¡ e÷ }] bı*y˚Ts¡ es¡≈î£ y˚Tfi¯‘êfi≤\‘√
˝≤¬øÿ[fl nø£ÿ&É s¬ +&ÉTeT÷&ÉT y˚Tø£b˛‘·T\qT ø=s¡+¢ ø£eTà≈£î ã*sTT∫Ã ø=ìï ø=ã“]ø±j·T\T
ø={Ïº Ä ã+&çì Ä u§eTàì nø£ÿ&É $&ç∫ô|{Ïº e#˚Ãyês¡T. neTàyê]ì ‘·è|æÔ|üs¡∫ }]
bı*y˚Ts¡ <ë{Ï+∫ e#êÃeTT. Çø£ eTq }fiÀfl »ãT“\T+&Éeì Á|ü»\T qy˚Tàyês¡T.
27
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\˝Àq÷ e÷\ e÷<Ó>∑\˝Àq÷ m≈£îÿe>± Ä&Éyêfi¯fl≈£î
<äj·÷´\T |üfÒºeH˚yês¡T. Ä <äj·÷´\qT e~*+#˚yê]ì ªuÛÑ÷‘· yÓ’<äT´\Tµ nH˚yês¡T. Ä
s√E\˝À ª#˚ã&ÉT\Tµ (Ç‘·s¡T\qT #·+|ü&ÜìøÏ #˚ùd Áø£‘·Te⁄\T) ≈£L&Ü m≈£îÿe>± ñ
+&˚eH˚yês¡T. #˚ã&ÉT\T ≈£L&Ü uÛÑ÷‘·yÓ’<äT´˝Ò qj·T+#˚ùd yês¡≥.
Ä s√E\˝À Áu≤Vü≤àDT\T, ≈£îeTàs¡T¢, #êø£fi¯ófl uÛÑ÷‘·yÓ’<ä´+ #˚ùdyês¡T. ø£eTà, ø±|ü⁄,
¬s&ç¶, yÓ\eT, sêE e¬>’sê Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\≈£î |üfÒº <äj·÷´\qT Áu≤Vü≤àD uÛÑ÷‘·yÓ’<äT´\T,
e÷\ e÷<Ó>\∑ yê]øÏ |ü{qºÏ <äj÷· ´\qT ≈£îeTà], #êø£* uÛ÷Ñ ‘·y<’Ó Tä ´\T e~*+#˚yês¡≥.
Áu≤Vü≤àD uÛ÷Ñ ‘·y<’Ó Tä ´\ dü+>∑‹ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT ø±ì ≈£îeTà], #êø£* uÛ÷Ñ ‘·y<’Ó Tä ´\T
e÷Á‘·+ <äj·÷´\qT e~*+#˚ dü+<äs¡“+˝À ˝…dü‡>± ø£\T¢, kÕsêsTT\qT Á‘ê– <ä≥º+>±
y˚≥e÷+dü+ ‹H˚yês¡≥. kÕsêsTT Á‘ê– e÷+dü+ ‹q+~ <äj÷· ´\‘√ y˚TeTT b˛sê&É˝eÒ Tì
yês¡T #Óù|Œyês¡≥.
uÛ÷Ñ ‘· yÓ<’ Tä ´\T <äj÷· ´\T |ü{qºÏ yê]ì ù|eTT u…‘êÔ\‘√ n<˚|ìü >± #êeu≤<˚ yês¡≥.
<äj·÷´\T |ü{Ïºqeì nqTø√H˚yês¡T Ä <Óã“\≈£î ‘êfi¯˝Òø£ <äj·÷´\T bÕ]b˛j˚Teì
#Ó|üø=H˚yês¡T. ø±ì <äj·÷´\T |ü≥Tº≥ nH˚~ ˇø£ s¡ø£|ü⁄ »ãT“ nì H˚{Ï &Üø£ºs¡T¢
n+≥THêïs¡T. Ä s√E˝À¢ uÛÑ÷‘· yÓ’<äT´\T kÕe÷q´ Á|ü»\qT uÛÑj·Tô|{Ïº yê]ì Ä]úø£+>±
<√#·Tø=H˚yês¡T.
41
28
Ä s√E\˝À ‘·&çùdÔq÷, q*–‘˚q÷, ∫ì–b˛j˚T$, ø±*‘˚ eTôd’ b˛j˚Tø±–‘ê\
H√≥T¢ (ø£¬s˙‡ H√≥T¢) ñ+&˚$ø±e⁄. ø±ì ‘·&çdæHê, kÕe÷q´+>± ø±*Hê #Ó&çb˛≈£î+&Ü
ñ+&˚ sê–, yÓ+&ç HêDÒeTT\T (_fi¯fl\T) ñ+&˚$. yê{Ïì <ä$Tà&û\T, ns¡ø±qT\T, ø±qT\T,
ns¡úD≤\T, uÒ&É\T, bÕe˝≤\T, s¡÷bÕsTT\T nH˚yês¡T. <ä$Tà&ç, ns¡ø±qT\T,
ø±qT\T, ns¡úD≤\T, X¯ó<ä∆yÓTÆq ìø±¬s’‡q sê–‘√qT, uÒ&É\T bÕe˝≤\T s¡÷bÕsTT\T X¯ó
<ä∆yÓTÆq yÓ+&ç‘√q÷ #˚j·Tã&˚$.
ns¡ø±˙øÏ 1 1/2 <ä$Tà&û\T, ø±˙øÏ 3 <ä$Tà&û\T, ns¡úD≤øÏ 6 <ä$Tà&û \T, nD≤≈£î 12
<ä$Tà&û\T, uÒ&≈É î£ 24 <ä$Tà&û\T, bÕe˝≤≈£î 48 <ä$Tà&û\T, s¡÷bÕsTTøÏ 192 <ä$Tà&û\T.
<ä$Tà&û $\Te 1/2ô|’dü, ns¡ø±˙ $\Te 3/4 ô|’dü\T, ø±˙ $\Te 1 1/2 ô|’dü\T,
ns¡úD≤ $\Te 3 ô|’dü\T, nD≤ $\Te 6 ô|’dü\T, uÒ&É $\Te 12 ô|’dü\T, bÕe˝≤
$\Te 24 ô|’dü\T.
Ä s√E\˝À <ä$Tà&û\ HêD…eTT\T ø√ø=\¢\T. ø√≥¢ dü+K´˝À ñ+&˚$. e÷s¡ø£
Á<äe´+>± m≈£îÿe>± yê&ÉTø£˝À sT÷ <ä$Tà&û\ HêD≤˝Ò ñ+&˚$. kÕe÷q´ Á|ü»\T, ≈£L©Hê©
#˚düTø=H˚ Á|ü»\+‘ê J$‘êedüs¡ ì‘·´ edüTÔe⁄\qT <ä$Tà&û\‘√H˚ ø=qT>√\T#˚ùdyês¡T.
∫\¢s¡ yê´bÕs¡eT+‘ê á <ä$Tà&û\‘√H˚ »]π>~.
Ä s√E\˝À ≈£L©\≈£î, #˚‹eè‘·T\Ô yê]øÏ, bÕ˝Òfifl¯ ≈£î yê] #êøÏØøÏ ã<äT\T m≈£îÿe>±
<Ûëqý˚T ø=\eã&˚~. #êø£*, eT+>∑*, ≈£îeTà], ø£eTà], kÕ*, eÁ&É+–, e÷<Ó>,∑ e÷\kÕ©
yÓTT<ä˝…’q #˚‹|üqT\ yê]øÏ m≈£îÿe>± <Ûëqý˚T (e&ÉT¢>±ì, yÓTTø£ÿC§qï\T>±ì,
|ü#·ÃC§qï\T>±ì, ‘·$T<ä\T>±ì, dü»®\T>±ì |ü]>∑\T>±ì) ø=\eã&˚$.
Ä s√E\˝À |ü˝≥¢… ÷fi¯fl˝À¢ bÕ≥ø£ »q+ ø√eT{Ï <äTø±D+˝Àì düsT¡ ≈£î\qT m≈£îÿe>±
<Ûëq´+ sTT#˚Ã ø=qT>√\T #˚ùdyês¡T.
Ä s√E\˝À eT>∑yêìøÏ s√E≈£L© ‘·yÓ«&ÉT (3/4 øÏ˝À) <Ûëq´+>±ì, 2 nD≤\T
(12ô|’dü\T) &ÉãT“\T>± Ç#˚Ãyês¡T. bÕ≥ø£ »q+ ø√eT{Ï <äTø±D+˝À 1 <ä$Tà&çøÏ (1/
2ô|d’ ≈ü î£ ) ∫+‘·|+ü &ÉT, ñ|ü, 2 <ä$Tà&û\≈£î (1ô|d’ ≈ü î£ ) _j·T´+>±ì, yÓTTø£ÿC§qï\T>±ì,
|ü#·ÃC§qï\T>±ì, ‘·$T<ä\T>±ì, 2 <ä$Tà&û\≈£î |ü|ü, eTkÕ˝≤ ~qTdüT \T,
m+&ÉT$Ts¡|üø±j·T\T, 2 <ä$Tà&û\≈£î ≈£î+≈£îfi¯ófl, ø=ã“]q÷HÓ, ÄeTT<äeTT>±ì qTe⁄«\
q÷HÓ>±ì ø=qTø=ÿH˚yês¡T. á düs¡T≈£î\‘√ Ä\TeT>∑\T, ˇø£ _&É¶ eTT>∑TZs¡÷ ˇø£ s√E
ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹+&ç ‹H˚yês¡T. Ä s√E\˝À e÷+dü+ ≈£L&Ü #ê˝≤ #Íø£.
42
Ä s√E\˝À |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ bısTT´˝ÀìøÏ |ü⁄\¢\qT bÕ≥ø£»q+ ø=qTø=ÿH˚yês¡T
ø±<äT. mø£ÿ&Éã&ç‘˚ nø£ÿ&É ø±e\dæq+‘· m+&ÉTø£+|ü yÓT≥º bı˝≤˝À¢ ñ+&˚~. bÕ≥ø£»q+
<ëìì @s¡Tø=ì ‘Ó#·TÃø=ì e+≥ #˚düTø=H˚yês¡T. Ä s√E\˝À ≈£Ls¡>±j·T\T, eTõ®>∑
e¬>’sê\qT ¬s’‘·T\T bÕ≥ø£»HêìøÏ }s¡πø sTT#˚Ãyês¡T. bÕ≥ø£»q+ ‘·eT s√E≈£L©˝À
(12 ô|’dü\˝À) ≈£L&Ü 2`3 <ä$Tà&û\T yÓqπødüTø=H˚yês¡≥.
29
Ä s√E\˝À –+»\T (<ÛëHê´<äT\T) ø=\e{≤ìøÏ ø=ìï ø=\‘· bÕÁ‘·\T+&˚$.
ns¡–<ä›, –<ä›, ns¡k˛\, k˛\, ‘·e«, e÷ìø£, n&É¶, ≈£î+#·eTT, eTs¡ø £eTT yÓTT<ä\>∑T
ø=\‘· bÕÁ‘·\T <Ûëq´+ e¬>s’ ê\qT ø=\e&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#˚yês¡T. ns¡–<ä,› –<ä,› ns¡k˛\,
k˛\, ‘·e«, e÷ìø£, n&É¶ yÓTT<ä\>∑T ø=\‘· bÕÁ‘·\qT m≈£îÿe>± ø=j·T´\‘√q÷, ≈£î+#·+,
eTs¡ø£+ ÇqTeTT‘√q÷ #˚ùdyês¡T.
20 ≈£î+#ê\T>±ì 26 eTs¡ø±\T>±ì ˇø£ ãkÕÔ. 10 ãkÕÔ\T ˇø£ |ü⁄{Ï,º 2 ns¡–<ä\› T
1 –<ä›, 2 –<ä›\T 1 ns¡k˛\, 2 ns¡k˛\\T 1 k˛\, 2 k˛\\T 1 ‘·e«, 2 ‘·e«\T 1
e÷ìø£, 2 e÷ìø£\T 1 n&É,¶ 2 n&É\¶ T 1 ≈£î+#·+. Ä s√E\˝À <ÛëHê´<äT\qT ‘·÷#·&ÜìøÏ
ø±{≤\T+&˚$ ø±e⁄. m+‘· <ÛëHê´HÓï’ Hê ø√eT≥T¢ ≈£î+#·+‘√>±ì eTs¡ø+£ ‘√>±ì ø=*#˚yês¡T.
ø=*∫q+<äT\≈£î yê]øÏ ‘·–q eTpØ ÁøÏ+<ä <Ûëqý˚T sTT#˚Ãyês¡T.
ns¡–<ä› 50 Á>±eTT\T, –<ä› 100 Á>±eTT\T,
ns¡k˛\ 200 Á>±eTT\T, k˛\ 400 Á>±eTT\T,
‘·e« 800 Á>±eTT\T, e÷ìø£ 1600 Á>±eTT\T,
n&É¶ 3200 Á>±eTT\T, ≈£î+#·+ 6400 Á>±eTT\T,
Ä s√E\˝À ø=ìï edüTÔe⁄\T ‘·÷∫ ≈£L&Ü ny˚Tàyês¡T. u…\¢+, ∫+‘·|ü+&ÉT, $T]Ã,
≈£Ls¡>±j·T\T yÓTT<ä˝q’… edüTeÔ ⁄\T ‘·÷∫ sTT#˚Ãyês¡T. ‘·÷j·T&ÜìøÏ ø=ìï ‘·÷ø£|⁄ü sêfi¯ó
fl ñ+&˚$. bÕe⁄ ‘·T\eTT, ns¡ ‘·T\eTT, ‘·T\eTT, |ü\eTT, #Û{· ≤≈£î, qe{≤≈£î, düyêX‚sT¡ ,
ns¡úX‚s¡T, X‚s¡T, ns¡MXË, MXË, eTDT>∑T yÓTT<ä\>∑T ‘·÷ø£|ü⁄ sêfi¯ó¢ ñ+&˚$. yê{Ï˝À ø=ìï
Ç‘·Ô&ç ‘√q÷, ø=ìï ÇqTeTT‘√q÷ #˚ùdyês¡T.
bÕe⁄ ‘·T\eTT 3 Á>±eTT\T, ns¡ ‘·T\eTT 6 Á>±eTT\T
‘·T\eTT 12 Á>±eTT\T, qe{≤≈£î 66 Á>±eTT\T,
43
#Û·{≤≈£î 33 Á>±eTT\T, ns¡ú X‚s¡T 130 Á>±eTT\T,
X‚s¡T 260 Á>±eTT\T, ns¡ MXË 650 Á>±eTT\T,
MXË 1300 Á>±eTT\T, eTDT>∑T 10400 Á>±eTT\T,
Ä s√E\˝À H˚\qT bÕ<ë\ (n&ÉT>∑T\) ‘√q÷ n+>∑\‘√q÷ ø=*#˚yês¡T. Á‘ê&ÉT,
<ës¡eTT, >∑T&É¶ e¬>’sê\qT C≤q, u≤s¡ e¬>’sê\‘√ ø=*∫ ny˚Tàyês¡T.
Ä s√E\˝À düeTj·T+ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ >∑&j ç ÷· sê\T |ü˝≥¢… ÷fi¯fl˝À¢ ñ+&˚$ ø±e⁄.
e÷ Á>±eT+˝À me]+{À¢q÷ >∑&çj·÷s¡+ ñqï≥T¢ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT. ø=+‘·eT+~ ñ
<√´>∑düTÔ\, <Ûäqe+‘·T\ Ç+&É¢˝À¢ >√&É >∑&çj·÷sê\T+&˚eH˚ yês¡T. H˚qT e÷Á‘·+ e÷
}fiÀfl me]+{Ï˝À ≈£L&Ü >∑&çj·÷s¡+ #·÷&É˝Ò<äT.
e÷ ã&ç˝À >∑&çj·÷s¡+ ñ+&˚~ø±<äT. ø±ì e÷ bÕsƒ¡XÊ\˝Àì bÕsƒê\T, e÷
uÛÀ»Hê\T, bÕsƒ¡XÊ\qT ÁbÕs¡+_Û+#·T≥, $&ç∫ ô|≥Tº≥ yÓTT<ä\>∑T |üqT\T e÷ ã&ç
#ê$&ç #·÷s¡T ˙&ÉqT ãfÒº »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚$. qø£åÁ‘ê\T (#·Tø£ÿ\T), ø√&ç≈£L‘·\T, ø=ìï
|ü≈£åî\ Äs¡T|ü⁄\T yÓTT<ä\T>∑T yê{Ï <ë«sê ≈£L&Ü düeTj·T+ ‘Ó\TdüT ø√ã&˚~.
30
Ä s√E\˝À ˙s¡T*¢bÕj·T\T, yÓ\T¢*¢ bÕj·T\T, eTkÕfi≤bı&ç, m+&ç $T]Ã,
e÷+düeTT, ø√&çÁ>∑T&ÉT¢, |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T, ñ\e˙fi¯ófl, e¬>’sê\qT Áu≤Vü≤àDT\T yê&˚yês¡T
ø±<äT. Ç$ Áu≤Vü≤àDT\≈£î ìùw<Ûë\T. Ç$ ‹q>∑÷&Éì edüTÔe⁄\ì jÓT+∫ Áu≤Vü≤àDT\T,
m+‘· ;<äyêfiË’flq|üŒ{Ïø° yê{Ïì eTT≥Tºø=H˚yês¡T ø±<äT. me¬s’Hê ‹+fÒ, yê]ì dü+|òüT+
qT+&ç yÓ*y˚ùdyês¡T.
#·T≥º, ;&ûç e¬>’sê\qT ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àDT\T eTT≥º≈£L&É<äT. ãVæ≤s¡+>∑+>± me«s¡÷
#·T{≤º, ;&û\T ø±˝ÒÃyês¡T ø±<äT. Áu≤Vü≤àDT\T uÛÀ»q+ #˚jT· &ÜìøÏ e÷eT÷\T <äTdüT\Ô qT
$&ç∫y˚dæ eT&ç ã≥º\T ø£≥Tºø=H˚yês¡H˚ yês¡T. Ä |üì Áu≤Vü≤àDT\ Ç+&É¢˝À¢ »]π>~.
Áu≤Vü≤àDT\ Ç+&É˝¢ À¢ »]π> dü+>∑‘T· \qT nÁu≤Vü≤àDT\T ‘Ó*dæø√{≤ìøÏ neø±X¯+ mø£ÿ&ç~?
yê]ì (nÁu≤Vü≤àDT\qT) Ç+{Ï >∑TeTà+ ˝ÀìøÏ ≈£L&Ü yês¡T sêì#˚Ãyês¡T ø±s¡T.
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ \˝À ≈£L&Ü m≈£îÿeeT+~ j·TTe≈£î\T ‘·eT ô|<äy› êfi¯fl eTT+<äT #·T≥º\T,
;&ûç\T ø±\Ã&ÜìøÏ uÛÑj·T|ü&ç #ê≥T>± ø±\TÃø=H˚yês¡T. ø±ì eTT≈£îÿbı&ÉTeTT e÷Á‘·+
Áu≤Vü≤àDT\T, nÁu≤Vü≤àDT\T n+<äs¡÷ ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚ yê&˚yês¡T. eTTK´+>±
Áu≤Vü≤àDT\˝À m≈£îÿeeT+~ eTT≈£îÿbı&çì uÛÀ»q+ #˚ùd≥|ü&ÉT ≈£L&Ü yê&˚yês¡H˚ yês¡T.
44
|ü+&ç‘·T\T, ø£e⁄\T, >±j·T≈£î\T, |ü⁄s√Væ≤‘·T\T eTT≈£îÿbı&çì >∑+≥ >∑+≥≈£L |”\Ã+~ ñ
+&É˝Òø£b˛j˚Tyês¡≥.
Ä s√E\˝À ø£\T¢, kÕsêsTT <äTø±D≤\T |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ }]øÏ <ä÷s¡+>± ˇø£
eT÷\ ñ+&˚$. bÕ≥ø£ »q+ ø£\T¢ kÕsêsTT\qT, #·T{≤º, ;&û\qT ãVæ≤s¡+>∑+>± Á‘ê>∑{≤ìøÏ
Áu≤Vü≤àDT\≈£î, nÁu≤Vü≤àDT\≈£î uÛj Ñ T· |ü&y˚ ês¡T. bÕ≥ø£»q+ #ê≥T>± ø£\T¢, kÕsêsTT\qT
#·T{≤º, ;&û\T Á‘êπ>yês¡T. yês¡T ø£\T¢, kÕsêsTT\qT Á‘ê– ìcÕ ~–b˛j˚Tes¡≈î£ ãj·T≥≈£î
e#˚Ãyês¡T ø±<äT. m+<äTø£q Ä s√E\˝À ø£\T¢, kÕsêsTT, #·T{≤º, ;&û\T Á‘ê>∑T≥ dü+|òTü +˝À
#˚j·T≈£L&Éì |üqT\T>± m+#·ã&˚$. ø£\T¢, kÕsêsTT\qT Á‘ê–qyê]ì H˚s¡ düTú\T>± m+∫
Á>±eT ô|<ä›\T yê]ì •øÏå+#˚yês¡≥. n+<äTe\¢ Áu≤Vü≤àDT\T, nÁu≤Vü≤àDT\T, e÷\
e÷<Ó>∑yês¡T yÓTT<ä\>∑Tyês¡T mes¡÷ ≈£L&Ü ãVæ≤s¡+>∑+>± ùd«#·Ã¤>± ø£\T¢, kÕsêsTT\T
Á‘êπ>yês¡T ø±s¡T. ø£\T¢, kÕsêsTT <äTø±D≤\T ≈£L&Ü Á>±eT+˝À mø£ÿ&√ e÷s¡TeT÷\ ñ
+&˚$. n$ n+<äs¡≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚$ ø±e⁄.
31
á s√E\˝À dæìe÷\T, f…*$»qT¢, πs&çjÓ÷\T, M&çjÓ÷\T e¬>’sê\T Á|ü»\
ø£+&É¢≈£î, #Óe⁄\≈£î, eTqdüT‡\≈£î, Vü≤è<äj·÷\≈£î m+‘· dü+ãsêìï ø£*–düTÔHêïjÓ÷ Ä
s√E\˝À Á|ü»\ø£+&É¢≈£î, #Óe⁄\≈£î, eTqdüT‡\≈£î, Vü≤è<äj·÷\≈£î M~Û uÛ≤>√‘ê\T, M~Û
Hê≥ø±\T, »+>∑+ ø£<∏ä\T, ‘√\T u§eTà\T, ø°\Tu§eTà\T, |æ∫Ã>∑T+≥\ yê] ø£<∏ä\T,
»eTT≈£î\ ø£<\ä∏ T, |æ≥<º =s¡\T, #Ó+#·T\T, >∑+–¬s<äT\› yês¡T, ãT&ÉãTø£ÿ\yês¡T yÓTT<ä\>∑Tyês¡T
n+‘· dü+ãsêìï ø£*–+#˚yês¡T.
Ä s√E\˝À M~Û Hê≥ø±\≈£î, M~Û uÛ≤>√‘ê\≈£î, e÷ ø£ècÕíõ˝≤¢ ≈£L∫|üP&ç Á>±eT+
#ê˝≤ Á|üd~æ ∆ #Ó+~+~. Ä Á>±eT+˝Àì Áu≤Vü≤àDT\T M~Û Hê≥ø±\˝À Ä&Éyêfi¯fl bÕÁ‘·\qT
(y˚cÕ\qT) <Ûä]+∫ ‘·eT n_Ûqj·T+‘√ Ä&Éyêfi¯flqT eT]|æ+#˚yês¡T.
M~Û Hê≥ø±\qT >=\¢ uÛ≤>√‘·T\T, e÷\ uÛ≤>√‘·T\T ≈£L&Ü Ä&˚yês¡T. kÕe÷q´
Ä]úø£ eqs¡T\T>∑\ Á|üC≤˙ø£+ m≈£îÿe>± M]#˚‘·H˚ Hê≥ø±\T y˚sTT+#˚yês¡T. m+<äTø£q
≈£L∫|üP&ç uÛ≤>√‘·T\ø£j˚T´ Ks¡TÃø£+fÒ M]øÏ ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ nj˚T´~. Ä s√E\˝À e÷
}fiÀfl m≈£îÿe>± <˚e⁄ì ñ‘·‡yê\ dü+<äs¡“¤+˝À M~Û Hê≥ø±\T>±ì, ‘√\T u§eTà\T>±ì
<˚yê\j·÷\ eTT+<äT q&çãC≤s¡T˝À |ü+~]y˚dæ Ä |ü+~]˝À Ä&ç+#˚yês¡T. Ä s√E\˝À
Á>±e÷\˝À ø°\T u§eTà\ Á|ü#ês¡+ ≈£L&Ü m≈£îÿe>± ñ+&˚~. q&çãC≤s¡T˝À |ü≥º|ü>∑˝Ò
ø°\T u§eTà\qT Ä&ç+#˚yês¡T. Ä u§eTà\Hê≥´+, #·÷∫q Áù|ø£å≈£î\T (#·÷#˚yês¡T)
n|üŒ{Ïø|£ ü &˚ nø£ÿ&çøø£ ÿ£ &˚ ‘·eT≈£î ‘√∫q $sêfi≤\qT Ç∫Ã yÓ[flb˛j˚Tyês¡T. Ä s√E\˝À
>±s¡&ûyêfi¯ófl ≈£L&Ü m≈£îÿe>± Á|ü»\qT Äø£]¸dü÷Ô ñ+&˚yês¡T.
45
M~Û Hê≥ø±\T, ‘√\Tu§eTà\T e¬>’sê\qT Ä&ç+#·&ÜìøÏ e÷ Á>±eT+˝À #·+<ë\T
edü÷\T #˚ùdyês¡T. M~Û Hê≥ø±\T>±ì, ‘√\Tu§eTà\T>±ì sêÁ‹ 9`10 >∑+≥\≈£î
Äs¡+uÛÑyÓTÆ ‘Ó\¢yês¡T C≤eTTq 4`5 >∑+≥\≈£î eTT–+#˚yês¡T.
Ä s√E\˝À á s√E\˝Àì ãTÁs¡ø£<∏ä\ Á|ü#ês¡+e˝… |ü˝…¢≥÷fi¯fl˝À¢ »+>∑+ ø£<∏ä\T,
|æ∫Ã>∑T+≥\ yê] ø£<∏ä\T, »eTT≈£î\ ø£<∏ä\T, ‘√\Tu§eTà\T, M~Û uÛ≤>√‘ê\T m≈£îÿe
Á|ü#ês¡+˝À ñ+&˚$. »+>∑+ ø£<\ä∏ qT »+>±\T, |æ∫Ã>∑T+≥\ yê] ø£<\ä∏ qT Vü≤]»qT\T,
‘·eT e÷≥\ #ê‘·Ts¡´+‘√ bÕ≥ø£»Hêìï ñÁs¡÷‘·\÷–+#˚yês¡T. yês¡T#Óù|Œ Ms¡>±<Û\ä qT
$ì Á|üC≤˙ø£+ Msêy˚X¯+‘√ }–dü˝≤&çb˛j˚Tyês¡T.
32
#·<Tä es¡T˝≤sê! H˚qT $TeTTà\qT Ç|ü&ÉT @&ÉT |ü<Tä \ j˚T+&ÉH¢ ê{Ï ø±˝≤ìøÏ rdüTø=ì
b˛‘· T HêïqT. n+fÒ &Ó u … ’ “ j˚ T +&É ¢ H ê&É T »]–q dü + >∑ ‘ · T \qT MT≈£ î Ç|ü  &É T
‘Ó\T|ü>√s¡T#·THêïqT. 1914 ÁbÕ+‘·+˝À H˚qT e÷ ø£qTeT÷s¡T≈£î <ä>∑Zs¡>± ñqï ø=‘·Ô
≈£îs¡TeT<ë›*˝À e÷ y˚Tq‘·Ô >∑Tfi¯fl|ü*¢ n+ø£|üŒ>±] uÛ≤s¡´ ã÷ôdeTà>±] Ç+{À¢ nqï+‹ì
|òüT{Ïº düTu≤“sêe⁄ |ü+‘·T\Te<ä› ñ∫‘·+>± Ç+^¢wüß H˚s¡TÃø√kÕ>±qT. e÷ y˚Tq‘·Ô>±]
≈£î≥T+ã+, e÷ ≈£î≥T+ã+ ø£+fÒ Ä]úø£+>± m≈£îÿekÕúsTT˝À ñ+&˚~. n+<äTe\¢ e÷
Ç+{Ïe<ä› ‹+&ç dü]>± ˝Òq+<äTq H˚qT ‹+&çøÏ yÓTTø£e÷dæb˛sTT |üìøÏ <=+>∑HÓ’
#·<äTeH˚e+ø£‘√ u≤>± ‹+{≤ì¬ø’ ‘·eT Ç+{ÏøÏe#êÃqì jÓT+∫, ÄyÓT, ÄyÓT ≈£îe÷s¡T\T
qqTï #ê˝≤ #·T\ø£q>± #·÷dü÷Ô Hê≈£î |ü>∑{Ïy˚fi¯ ã&çøÏ yÓfi¯fl{≤ìøÏ>±ì, bÕsƒê\T
#·<Tä e⁄ø√e&ÜìøÏ>±ì @e÷Á‘·+ neø±X¯+˝Ò≈î£ +&Ü Ç+{Ïe<ä› ÄyÓT eTqeTDÏí m‘·øÔ =H˚|ìü ì,
bı\eTT˝À @<√ ˇø£ |üìì s√p Hê#˚‘· #˚sTT+|ükÕ>±s¡T. n+<äTe\¢ Hê≈£î |ü>∑{Ï
y˚fi¯ ã&çøÏ yÓ[fl #·<Tä e⁄ø=H˚ neø±X¯+˝Òq+<äTq H˚qT sêÁ‘·T\+<äT düTu≤“sêe⁄ |ü+‘·T\T>±]
Ç+{Ïe<ä›H˚ #·<äTe⁄ø=ì nø£ÿ&˚ #ê|üMT<ä |ü+&ÉTø=H˚yêDÏí.
ˇø£ s√Eq e÷ y˚Tq‘·Ô>±s¡T ‘·q Ç<ä›s¡T ø√&É+Á&É‘√bÕ≥T qqTï eT÷&Ée s√ø£*‘√
e&É¢˝À b˛≥Ty˚j·TeTì ÄC≤„|æ+#ês¡T. y˚j·Tø£b˛‘˚ nqï+ ô|≥º<˚yÓ÷qì uÛÑj·T|ü&ç s√ø£*
rdüTø=ì ‘·&ãÉ &ÉT‘·÷ e&É˝¢ À¢ b˛≥T y˚jT· kÕ>±qT. dü]>± y˚jT· &É+ #ê‘·ø±ø£ ‘·&ãÉ &çb˛sTT
bıs¡bÕ≥Tq e&É¢qT m>∑<√düTÔqï e÷ y˚Tq‘·Ô>±] #˚‹y˚fi¯flMT<ä s√ø£* b˛≥T y˚j·TH˚
y˚XÊqT. n|ü&ÉT e÷ y˚Tq‘·Ô>±s¡T _>∑Zs¡>± XÀø±\T ô|≥Tº‘·÷ ªªz] ˙ õeTà˝≤>∑! <=+>∑
>∑Tqï! Hê ÁbÕD≤\T rj·T&ÜìøÏ e#êÃe+Á{≤! bÕ&ÉT >∑THêï! ˙ ‘·\ |ü>∑ \! eTT<äwüº|ü⁄
>∑Tqï!µµ nì mH√ï s¡ø±\T>± ‹≥Tº‘·÷ Ç+ø± _>∑Zs¡>± @&É«kÕ>±s¡T.
Ç+‘·˝À ÄyÓT @&ÉTŒqT $ì ÄyÓT ≈£L‘·Ts¡T*<ä›s¡÷ |ü]¬>‘·TÔø=ì e∫Ã qqTï
s¬ +&ÉT<äe&É\MT<ä m&Üô|&Ü yêsTT+∫ M|ü⁄MT<ä s¬ +&ÉTeT÷&ÉT >∑T<äT\› Ty˚dæ ªªyÓ<eäÛ >±&ç<!ä
46
e÷ neTàì #·+|ü&ÜìøÏ e#êÃe+Á{≤! yÓ<Ûäe! b˛! MT }s¡T yÓ[flb˛!! e÷ Ç+{À¢ ñ
+&Ée<äT›µµ nì Ç+{Ï˝ÀqT+&ç ãC≤s¡T˝ÀìøÏ HÓ{Ïºy˚XÊs¡T. ø±ì H˚qT #· <äTe⁄
#Ó&bç ˛‘·T+<˚y÷Ó qH˚ uÛjÑ T· +‘√ yê] <Óã“\T, ‹≥T¢ ‹ì≈£L&Ü yê] Ç\T¢ e~* ô|≥º˝<Ò Tä .
n+<äTe\¢ H˚qT yê] Ç\T¢ @$<Ûä+>±q÷ e~*ô|fÒº≥≥Tº˝Òqì e÷ y˚Tq‘·Ô>±s¡T Hê≈£î
#·*› nqï+, #·*› ≈£Ls¡ ô|{Ïº #ê©#ê\ì |ü\T#·ì #·\q¢ T b˛j·TkÕ>±s¡T . ÄyÓT ≈£îe÷s¡T\T
Hê≈£î |ü>∑{Ï y˚fi¯ @e÷Á‘·+ r]ø£˝Ò≈£î+&Ü bı\eTT˝Àì |üqT\T Hê#˚‘· #˚sTT+|ükÕ>±s¡T.
|ü>∑{Ï y˚fi¯ #·<äTe⁄ø√e&ÜìøÏ @e÷Á‘·+ neø±X¯+ ˝Òq+<äTq Hê #·<äTe⁄ @e÷Á‘·+
kÕ>∑≥+ ˝Ò<äT. n+<äTe\¢ Hê |ü]dæú‹ì >∑T]+∫ e÷ Ç+^¢wüß e÷düºs¡sTTq |òüT{Ïº
düTu≤“sêe⁄>±]‘√ #Ó|üø=HêïqT. Äj·Tq>±s¡T yÓ+≥H˚ Ä Á>±eT+˝À z eTTsƒê≈£î
ô|‘·Ô+<ës¡sTTq >∑Tfi¯fl|ü*¢ sêeTÁãVü≤à+>±]ì |æ*|æ+∫ Hê |ü]dæú‹ì yê]‘√ #Ó|üŒ>±
e÷ Ç+{Ï˝À ‹+&ç ‹ì ˙ ÇwüºyÓTT∫ÃqHêïfi¯ófl #·<äTe⁄ø√sê nì Äj·Tq qqTï
yÓ+≥ô|≥Tºø=ì ‘·q Ç+{ÏøÏ rdüTø=ìb˛sTT ‘·q Ç˝≤¢\T‘√q÷, ‘·q ø=&ÉT≈£î\‘√q÷ Hê
|ü]dæú‹ >∑T]+∫ #ÓbÕŒs¡T. yê]<ä›s¡÷ qHÓï+‘√ Áù|eT‘√ Ä<ä]+#ês¡T. sêeTÁãVü≤à+>±s¡T
ø±Á≥>∑&É¶ k˛<äs¡T\ |æq‘·*¢ >∑Tfi¯fl|ü*¢ u≤|üeTà>±] e÷eT>±s¡T. n|üŒ{Ï qT+&ç Hê≈£î
ø±Á≥>∑&É¶ k˛<äs¡T\‘√ dü+ã+<Ûä+ @s¡Œ&ç+~.
H˚qT eTsêï&ÉT >∑T&É¶\¬ø’ e÷ y˚Tq‘·Ô>±] Ç+{ÏøÏ yÓ[fl >∑T&É¶\TrdüT ø=ì ãj·T\T
<˚]q|ü&ÉT H˚qT e÷ }s¡TyÓ[flb˛‘·THêïqì e÷ y˚Tq‘·Ô e¬>’sê\T nqTø=Hêïs¡T. ø±ì
H˚qT sêeTÁãVü≤à+>±] Ç+{Ïe<ä› ñ+≥Tqïdü+>∑‹ ‘Ó\TdüTø=ì e÷ y˚Tq‘·Ô>±] ø=&ÉT≈£î\T
qqTï Ä Á>±eT+qT+&ç yÓfifl¯ >={≤º\ì Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. ø±ì sêeTÁãVü≤à+>±]øÏ Ä dü+>∑‹
‘Ó*dæ+~. Äj·Tqyê]ì >∑{>ºÏ ± eT+<ä*+#·>± yês¡T Hê MT<ä <ë&ç#j ˚ T· &É+ e÷qTø=Hêïs¡T.
H˚qT Hê\T>∑T s√E\bÕ≥T sêeTÁãVü≤à+>±] Ç+{Ï˝ÀH˚ uÛÀ»q+ #˚XÊqT. ‘·s¡Tyê‘·
Á>±eT+˝À yêsê\ uÛÀ»q+ @sêŒ≥T #˚dTü ø=ì s¬ +&ÉT dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T Ç+^¢wßü e¬>s’ ê\T
H˚s¡TÃø=ì 1916 ÁbÕ+‘·+˝À $»j·Tyê&É, ø=‘·Ôù|≥˝Àì mdt.¬ø.|æ.|æ. ôV’≤dü÷ÿ\T˝À 8e
‘·s¡>∑‹˝À #˚sêqT.
33
H˚qT $»j·Tyê&É˝À ø=‘·ùÔ |≥˝Àì •yê\j·T+M~Û˝À ≈£îs¡TeT<ë›* Á>±eT ø±|ü⁄s¡dTü \Ô T
|æqïeTH˚ì Hê>∑jT· ´>±] U≤sTT<ë ø=≥Tº˝À ñ+≥÷, |üøÿ£ H˚ ñqï ˇø£ $T\≥Ø ôVA≥˝À¢
s√p ¬s+&ÉT|üP≥˝≤ uÛÀ»HêìøÏ HÓ\≈£î 6 s¡÷bÕj·T\T Ç#˚ÃyêDÏí. $»j·Tyê&É˝Àì
Ks¡TÃ\¬ø’ ≈£îs¡TeT<ë›* Á>±eT yêdüÔe⁄´\T |æqïeTH˚ì ô|<ädüTã“j·T´>±s¡T e¬>’sê\T
Ä]úø£düVü‰j·T+ #˚XÊs¡T.
47
ø=ìïHÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· H˚qT ø=‘·Ôù|≥˝Àì ø£+kÕ*yê] y˚T&É˝À ñqï ø£eTà $<ë´s¡Tú\
Vü‰düº˝À¢ #˚sêqT. ø=Hêïfi¯fl≈£î ø£eTà $<ë´s¡Tú\ Vü‰düº˝Ÿ >∑es¡ïs¡Tù|≥˝Àì eT+<ä&É+ yê]
y˚T&É˝ÀìøÏ e÷s¡Ãã&ç+~. Vü‰düº˝Ÿ≈£î ø=yÓ«\eT÷&ç >√bÕ\ø£èwüíj·T´ |”¢&És¡T>±s¡T
n<Ûä´≈£åî\T>±qT, |ü&ÉeT≥ yêdüÔe⁄´\T ø=e÷à |ü⁄\¢j·T´>±s¡T ø±s¡´<ä]Ù>±q÷ ñ+≥÷ ñ
+&˚yês¡T. H˚qT Vü‰dü˝º Ÿ˝À #˚]q ‘·sT¡ yê‘· qqTï düV‰ü j·T ø±s¡´<ä] Ù>± rdüTø=ì uÛÀ»HêìøÏ
Hê≈£î dü>∑+ #Ûê]® #˚XÊs¡T.
Ä s√E\˝À Vü‰dü˝º Ÿ˝À ˇø=ÿø£ÿ $<ë´]úøÏ HÓ\≈£î uÛÀ»HêìøÏ 6 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·yT˚
nj˚T´$. q\T>∑Ts¡T $<ë´s¡Tú\T ñ+&É{≤ìøÏ dü]b˛j˚T y˚T&ÉMT<ä >∑~øÏ HÓ\≈£î
◊<äTs¡÷bÕj·T\ n<Óe› ÷Á‘·yT˚ ñ+&˚~. dü÷ÿ\T |òE ” ≈£L&Ü HÓ\≈£î 1 1/2`2 s¡÷bÕj·T\≈£î
$T+∫ ñ+&˚~ ø±<äT. Ä s√E˝À¢ ø±|ò” ôVA≥˝À¢ ø±|ò”, {°, Ç&û¢, s¡e«≥Tº, ô|düs¡≥Tº,
ùd$Tj·÷\ bÕj·TdüeTT yÓTT<ä˝…’q$ ñ+&˚$. n$ #ê˝≤ #Íø£>± ñ+&˚$. ø±ì H˚qT
e÷Á‘·+ ø±|ò” ôVA≥˝Ÿ≈î£ yÓfifl‚ yêDÏí ø±<äT. m|ü&ÓH’ ê »‘·>±+Á&ÉT ã\e+‘·+>± rdüTø=ì
b˛sTTq|ü&ÉT ≈£L&Ü H˚qT ø±|ò”, {°\qT eTT≥Tºø=H˚yêDÏí ø±<äT. Ç&û ¢, s¡e«≥Tº e÷Á‘·y˚T
rdüTø=H˚yêDÏ.í H˚qT ‘·s#¡ T· >± ãj·T≥ ny˚Tà ø=ã“] ˝ÖE, ãsƒêD°\T, y˚sTT+∫ X¯q>∑||ü ü ,
u…\¢+, |ü⁄qT>∑T\T ø=qT≈£îÿì ‹H˚yêDÏí. ˇø£ ø±D°øÏ (1 1/2 ô|’dü\≈£î) ˇø£ ns¡&É»qT
|ü⁄qT>∑T\T>±ì, ˇø£ ns¡&»É qT ø=ã“]˝ÖE _fi¯fl\T>±ì, #ê¬s&ÉT y˚sTT+∫q X¯q>∑||ü ü ,
>∑Tô|Œ&ÉT u…\¢+ e#˚Ã$. Ä s√E˝À¢ Çy˚ Hê ∫s¡T‹+&ÉT¢.
Ä s√E\˝À H˚qT 20 HÓ+ãs¡T @&ÉT >∑C≤\ (5 1/2 MT≥s¡T¢) eTT‘·ø£H˚‘· »‘· ø£≥Tº
|ü+#Ó\qT,Hê\T>∑T >∑C≤\ (2 1/2 MT≥s¡T)¢ eTT‘·øH£ ‘˚ · »‘· ô||’ +ü #Ó\qT yÓTT‘·+Ô nsTT<äT
s¡÷bÕj·T\≈£î ø=qTø=ÿì dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T ø£≥Tºø=H˚yêDÏí. Hê≈£î dü]b˛j˚T u≤s¡T#˚‘·T\
¬s+&ÉT #=ø±ÿ\qT 1 1/2 s¡÷bÕj·T\≈£î ø=qTø=ÿì dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T ‘=&ÉTø=ÿH˚yêDÏí.
e÷ ≈£î≥T+ã+ 1912 ˝ÀH˚ ø£qTeT÷s¡TqT+&ç >∑T&çyê&É ‘ê\÷ø± ô|&’ ç ø=+&É\bÕ˝…+
(e÷ neTàeTà>±] }s¡T) yÓ[¢ nø£ÿ&É ñ+≥Tqï~. n+<äTe\¢ H˚qT $»j·Tyê&É yÓfi≤fl\+fÒ
1917`18 dü+e‘·‡sê\˝À 12 yÓTÆfi¯ófl q&ç∫ >∑T&çyê&É yÓ[fl ¬s’\T˝À yÓfi≤fl*.˝Òø£b˛‘˚
yêHêø±\+˝À Ms¡+øÏ˝≤≈£î\e<ä› s¡V≤ü <ë] |ü&eÉ \˝À møÏÿ yÓfi≤fl*. y˚dü$ø±\+˝À H˚qT,
e÷ Hêj·Tq Ç<äs› +¡ nqï+ eT÷≥\T ø£≥Tºø=ì $»j·Tyê&É≈î£ , ã+<äsT¡ ø±\«ø£≥Hº ˚ q&ç∫
yÓfi‚flyêfi¯fl+. $»j·Tyê&É˝À |üì#·÷#·Tø=ì eTs¡THê&ÉT eTs¡\ q&ç#˚ ô|’&çø=+&É\bÕ˝…+
e#˚Ãyêfi¯fl+.
48
Ä s√E\˝À $»j·Tyê&É˝À ˇø£|üP≥ uÛÀ»HêìøÏ ¬s+&ÉT nD≤\T (12 ô|’dü\T)
rdüTø=H˚yês¡T. Ä ¬s+&ÉT nD≤\T ô|≥º˝Òø£ y˚TeTT Hê\T>∑T nqï+ eT÷≥\T ø£≥Tºø=ì
¬s+&ÉTs√E\bÕ≥T ‹ì Ç+{ÏøÏ #˚s¡Tø=H˚yêfi¯fl+. yêHêø±\+˝À s¡Vü≤<ë] |ü&Ée≈£î
Ms¡+øÏ˝≤≈£îe<ä› qT+&ç $»j·Tyê&É≈£î eT÷&ÉT nD≤\T #ÛêØ®e÷Á‘·y˚T ñ+&˚~. n+fÒ
18 ô|’dü\T ˇø=ÿø£ÿ Á|üj·÷D°≈£îìe<ä› edü÷\T #˚ùdyês¡T.
Ä s√E\˝À >∑TÁs¡|ü⁄ ã+&ÉT¢, ˇ+f…<äT› ã+&ÉT¢ m≈£îÿe>± ñ+&˚$. ø=+<äs¡T
ø£*$T>∑\yês¡T yê{Ï˝À¢ u≤&ÉT>∑ Ç∫Ã Á|üj·÷D+ #˚ùdyês¡T.u≤&ÉT>∑T yÓTÆ\T≈£î ˇø£ nD≤
(6 ô|’dü\T) ñ+&˚~.
Ä s√E\˝À ôd’øÏfi¯ófl #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚$. ˝≤Ø\T, ãdüT‡\T ˝ÒH˚˝Òe ⁄. ø±ì
∫qïø±s¡T\qT ø=+‘·eT+~ ø£*$T>∑\yês¡T ø=ì yê&ÉTø=H˚yês¡T. Hê≈£î ‘Ó*dæq yê]˝À
ø±Á≥>∑&É¶ k˛<äs¡T\≈£î Ä s√E\˝À ˇø£ ∫qïø±s¡T ñ+&˚~. ø=+‘·eT+~ ‘Ó\¢<=s¡\T
yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯flMT<ä ‹]π>yês¡T. yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏfi¯flqT |ü˝…¢≥÷] Á|ü»\T $+‘·>± m>∑ã&ç
#·÷ùdyês¡T. yê{ÏMT<ä Á|üj·÷D+ #˚ùdyê]ì >=|üŒ n<äèwüºe+‘·T\ì #Ó| üø=H˚yês¡T.
Ä s√E\˝À ø=+‘·ø±\+bÕ≥T yê&çq ∫qïø±s¡T ø=ìï e+<ä\ s¡÷bÕj·T\˝ÀH˚
e#˚Ã~. ø=‘·Ôø±s¡T Hê\T>∑Ty˚\ s¡÷bÕj·T\≈£î \_Û+#˚~. yÓ÷{≤s¡T ôd’ øÏ˝Ÿ yÓ\
Hê\T>∑Te+<ä\ s¡÷bÕj·T\ ˝À|ü˝Ò ñ+&˚~. e÷eT÷\T ôd’øÏ˝Ÿ 50`60 s¡÷bÕj·T\˝À
e#˚Ã~. Ä s√E\˝À ø±Á≥>∑&¶É k˛<äsT¡ \˝À ô|<äy› ê&Óq’ <äXs¯ <¡ sä∏ êeTj·T´>±s¡T \+&ÉHqé T+∫
‘Ó∫Ãq _.mdt.dæ. ôdø’ ˝Ï ŸMT<äH˚ H˚qT, eT]ø=+‘·eT+~$T ôdø’ ˝Ï Ÿ ‘=ø£ÿ≥+ H˚sT¡ Ãø=HêïeTT.
34
1919 ÁbÕ+‘·+˝À H˚qT mdt.mdt.m˝Ÿ.dæ |üØø£å ‘·|Œæ eTs¡\ <ëìH˚ #·<Tä e⁄‘·THêïqT.
n|ü&˚ eTVü‰‘êà>±+BÛJ sö\{Ÿ #·{≤ºìøÏ e´‹πsø£+>± ìs¡dqü ‘Ó\|üeTì |æ\T|ü⁄ Ç#êÃs¡T.
Ä dü+<äs¡“+>± eTVü‰‘êàJ $»j·Tyê&É e#êÃs¡T. yê] ñ|üHê´kÕìï $qï ‘·s¡Tyê‘· H˚qT
#·<äTe⁄ e÷qTø=ì ø±+Á¬>dt ø±s¡´Áø£eT+˝À Á|üy˚•+#ê\ì ìs¡ísTT+#·Tø=HêïqT. ø±ì
ø£eTà $<ë´]ú Vü‰düº˝Ÿ Áô|dæ&Ó+{Ÿ>±¬s’q ø=yÓ«\eT÷&ç >√bÕ\ø£èwüíj ·T´ |”¢&És¡T>±s¡T qqTï
m+‘√ Áù|eT‘√ #·÷dü÷Ô Hê≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚dü÷Ô ñ+&˚yês¡T. yê]øÏ H˚qT #·<äTe⁄
e÷ìy˚dæ ø±+Á¬>dt ø±s¡´Áø£eT+ Á|ü#ês¡+ #˚j·T&ÜìøÏ ìs¡ísTT+#·Tø=qï dü+>∑‹ ‘Ó*dæ
qqTï ‘·q Ç+{ÏøÏ |æ*|æ+#·Tø=ì ˇø£ s√E ‘·q Ç+{Ï˝À ìs¡“+<Ûä+˝À ñ+∫ #·<äTe⁄
e÷qTø√e<ä›ì qj·÷Hê, uÛÑj·÷Hê Hê≈£î q#·Ã#Ó|üŒ kÕ>±s¡T. ø±ì H˚qT Äj·Tq uÀ<Ûäq\T
49
$q˝Ò<äT. n+<äTø£ì Äj·Tq ø√|ü+‘√ Hê #Ó+|ü\MT<ä m&Üô|&Ü yêsTT+∫ ªªb˛ yÓ<Ûäe!
n&ÉT≈£îÿ‹+≥÷ b˛‘êe⁄˝Òµµ nì Ç+{Ï˝ÀqT+&ç ãj·T≥≈£î HÓ{yºÏ X˚ Ês¡T. H˚qT ø£eTà $<ë´]ú
Vü‰düº˝Ÿ≈£î #˚s¡Tø=HêïqT.
H˚qT $»j·Tyê&É˝À #·<äTe⁄ ÁbÕs¡+_Û+∫qï|üŒ{ÏqT+&ç yÓTT>∑˝Ÿsê»|ü⁄s¡+ ø±Á≥>∑&É¶
k˛<äs¡T\ Ç+{ÏøÏ ‘·s¡#·T>± yÓfi‚flyêDÏí. yê] ‘·+Á&ç>±s¡T >∑+>∑j·T´>±s¡T, ‘·*¢>±s¡T
nø£ÿeTà>±s¡T Ç<ä›s¡÷ qqTï m+‘·>±H√ Ä<ä]+#˚yês¡T. nø£ÿeTà>±s¡T qqTï ªª‘·eTTà&É÷,
‘·eTTà&É÷µµ n+≥÷ |æ*#˚yês¡T. s¡|òüTTsêeTj·T´, eT<ÛäTdü÷<äqsêe⁄ yÓTT<ä˝…’qyês¡T qqTï
ªªe÷eTj·T´, e÷eTj·T´µµ nì m+‘√ >ös¡e+>± |æ*#˚yês¡T.
qqTï ø=yÓ«\eT÷&ç >√bÕ\ø£èwüíj·T´>±s¡T ø={≤ºs¡ì ‘Ó*dæø=ì s¡|òüTTsêeTj·T´,
eT<ÛäTdü÷<äqsêe⁄>±s¡\T ø£eTà $<ë´]ú Vü‰düº˝ŸøÏ e∫Ã qqTï |üsêeT]Ù+∫ ø±sÁ¬>dt
ø±s¡´Áø£eTy˚T #˚j·TeTì qqTï Ábı‘·‡Væ≤+#ês¡T.
H˚qT, Hêe˝… #·<äTe⁄ e÷qTø=qï eT]ø=+‘·eT+~ $<ë´s¡Tú\eTT ø£*dæ ã+<äs¡T˝À
uÛÀ>∑sêE |ü{≤º_ÛsêeTj·T´, eTT≥÷ï] ø£ècÕísêe⁄, Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ e¬>’sê\ e<ä› ¬s+&ÉT
yêsê\ bÕ≥T sê»ø°j·T $wüj·÷\T H˚s¡TÃø=ì ‘·÷s¡TŒ ø£ècÕíõ˝≤¢˝Àì Á>±e÷\˝À
ø±+Á¬>dt ø±s¡´Áø£eT+ Á|ü#ês¡+‘√ bÕ≥T K<ä›s¡T >∑T&É¶\ eT÷≥\T yÓ÷ düTø=ì b˛sTT
ø=ìïHÓ\\bÕ≥T K<äs› T¡ >∑T&É\¶ T ne÷àeTT. ø±˙ H˚qT kı+‘·+>± K<äs› ¡T >∑T&É\¶ qT H˚sTT+∫
ne÷à\ì ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì »>∑j Z T· ´ù|≥qT+&ç Ç<äs› T¡ e÷\kÕ©\qT ø=ìe∫Ã ô|&’ øç =+&É\
bÕ˝…+˝À Á>±eT+ eT<Ûä´ñqï e÷ Ç+{Ï˝À dü>∑uÛ≤>∑+˝À yê]ì ñ+∫ yê]#˚‘ ·
e&ÉT≈£îq÷\T‘√ K<ä›s¡T Ns¡\T, <Û√e‘·T\T, #=ø±ÿ >∑T&É¶\T H˚sTT+|ü kÕ>±qT. ø±˙ e÷
Á>±eT+˝Àì ø=+‘·eT+~ ô|<ä›\T e÷\kÕ©\T H˚dæq >∑T&É¶\qT ‘·&É|üeTì eTeTTà\qT
ˇ‹Ô&ç #˚j·TkÕ–]. ø±ì y˚TeTT n+<äT\≈£î düeTà‹+#·q+<äTq }]˝Àì eT+∫˙fi¯fl
u≤$øÏ sêe&ÜìøÏ M˝Ò¢<äì e÷≈£î ø£ãTs¡T#˚XÊs¡T.
n|ü&ÉT e÷ Hêj·Tq dü\Vü‰ y˚Ts¡≈£î y˚TeTT, e÷\ kÕ©\T e÷ bı\+˝À ñqï
u≤$e<ä›≈£î yÓfi¯fl&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·Tø=HêïeTT. ø±ì Ç+‘·˝À e÷ Á>±e÷ìøÏ <ä>∑Zs¡>± ñ
qï ô|’&çeTTø£ÿ\ Á>±eTyêdüÔe⁄´\T Çe≥÷] *+>∑j·T´, nj·Týês¡T¢>±] ≈£îe÷s¡T&ÉT
sêeTj·T´>±s¡T e÷ Ç+{ÏøÏ e∫Ã ‘·j·÷¬s’ñqï ˇø£ ≈£î|üŒ&É|ü⁄ n+#·T Ns¡qT ‘·q uÛ≤s¡´¬ø’
‘·&É|ü≈£î+&ÜH˚ rdæø=ì #·+ø£qô|≥Tºø=ì ãj·T\T<˚sês¡T. n|ü&ÉT e÷ Á>±eTô|<ä›\T
Äj·Tq‘√ e÷\yê&ÉT H˚dqæ Ns¡qT ‘·&|É ü e<ë› n+&ûç nì Á|ü•ï+#ês¡T. n|ü&ÉT Äj·Tq
$<˚XÊ\˝À Äe⁄ø=e⁄« øå±s¡+˝À Hêqô|{Ïºq q÷\T‘√ ‘·j·÷¬s’q $<˚o >∑T&É¶\qT
50
‘·&ÉbÕ*>±ì eTq <˚X¯+˝À eTq kÕ©\T q÷\T≈£î e]>∑+õì>±ì, C§qï >∑+õì>±ì
ô|{Ïº H˚dæq >∑T&É¶qT ‘·&É|üqedüs¡+ ˝ÒH˚ ˝Ò<äT nì Á>±eTô|<ä›\≈£î q#·Ã#ÓbÕŒs¡T. n+‘·{Ï
e÷ Á>±eTô|<ä\› T eTeTTà\qT u≤$˙fi¯fl≈£î sêì#êÃs¡T. Ç+‘˚ø±<äT yês¡T H˚qT e÷\kÕ©\‘√
H˚sTT+∫q >∑T&É¶qT ‘·&É|ü≈£î+&ÜH˚ ø=q&É+ #˚XÊs¡T.
Ä s√E\˝À $<˚XÊ\qT+&ç e#˚Ã eT\T¢, >±¢düTø√ eT\T¢, 1702 eT\T¢ e¬>’sê\qT
eTq <˚X¯düTú\T nìï ≈£î˝≤\T, nìï eT‘ê\ yês¡T ‘·&É|ü≈£î+&ÜH˚ ô|[flfi¯fl dü+<äs¡“¤+˝À
≈£L&Ü yê&ÉkÕ>±s¡T. ø±˙ eTq<˚X¯+˝À e÷\ kÕ©\T H˚dæq >∑T&É¶\T Áu≤Vü≤àDT\T,
Áu≤Vü≤àDÒ‘s· T¡ ˝Ò ø±≈£î+&Ü ø=+‘·eT+~ #ê<äd|Ôü ⁄ü e÷<Ó>y∑ ês¡T ≈£L&Ü ‘·&|ç æ rdüTø=H˚yês¡≥.
35
1921 ÁbÕ+‘· + ˝À ø£ è cÕí õ ˝≤¢ >∑ T &ç y ê&É ‘ê\÷ø± Ms¡ + øÏ ˝ ≤≈£ î \ e<ä ›
>∑es¡ïyÓT+≥Tyês¡T ã+<äs¡T ø±\« ø£≥º\MT<ä ñqï |ü#·Ã>∑&ç¶y˚\+ bÕ≥\T ô|{≤ºs¡T. H˚qT
¬s’‘·T\qT y˚\+ bÕ≥\T bÕ&Ée<ä›ì uÀ~Û+|ükÕ>±qT. Ç+‘·˝À Ç<ä›s¡T b˛©düT\T, ˇø£
düuŸ ÇHéôdŒø£ºsY e∫Ã qqTï n¬sdüTº #˚dæ bÕeTÁs¡T rdüTø=ì b˛sTT düuŸ C…’\T˝À ñ+#ês¡T.
eTs¡THê&ÉT y˚TõÁùdº{Ÿ ˇø£ HÓ\ yêsTT<ë y˚dæ Ä yêsTT<ë s√E≈£î qqTï Vü‰»s¡Tø£eTàì
qqTï $&ç∫ô|{≤ºs¡T. yêsTT<ë s√Eq ø=+‘·eT+~ ø±+Á¬>dt n_Ûe÷qT\T qqTï
u≤´+&éy˚Tfi¯+‘√ ô|’&çø=+&É\bÕ˝…+qT+&ç <ë]˝À ñqï Á>±e÷\˝À }πs–dü÷Ô bÕeTÁs¡T
rdüTø=ì b˛j·÷s¡T. y˚TõÁùdº{Ÿ qqTï $#ê]+∫ Hê≈£î 6 e÷kÕ\ ø£]ƒq •ø£å $~Û+∫
sê»eT+Á&ç ôd+Á{˝Ÿ C…’\T≈£î |ü+|æ+#ê&ÉT. C…’\T˝À düsê›sY |üèBÛ«dæ+>¥ e¬>’sê $|ü¢e
Ms¡T\T+&˚yês¡T. H˚qT |üèBÛ«dæ+>¥>±]e<ä› Væ≤+B H˚s¡TÃø=H˚ neø±X¯+ \_Û+∫+~.
|üèBÛ«dæ+>¥>±s¡T C…’\T bÕsƒ¡XÊ\˝À Hê≈£î, eT]ø=+‘·eT+~ sê»ø°j·T U…’B\≈£î ñ<äj·T+
8 >∑+≥\qT+&ç 11 >∑+≥\ es¡≈£î Væ≤+B H˚πsŒyês¡T. eTs¡\ kÕj·T+ø±\+ ¬s+&ÉT
>∑+≥\qT+&ç Hê\T>∑T >∑+≥\ es¡≈£î ‘·q n+&Ée÷Hé J$‘·>±<ÛäqT Ç+^¢wüß˝Àq÷,
Væ≤+B˝Àq÷ #Óù|Œyês¡T. Äj·TqqT n+&Ée÷Hé Be⁄\˝À 1 1/2 >∑»eTT bı&Ée⁄>∑\ 3/
4 >∑»eTT yÓ&\É TŒ>∑\ ∫qï Çs¡T>∑T >∑~˝À ñ+#˚yês¡≥. #·*ø±\+˝À #·˙ïfi¯flqT |æ∫ø±s¡T‘√
ˇø£ ns¡>∑+≥ùd|ü⁄ Äj·Tq X¯Øs¡+MT<ä ø=fÒºyês¡≥. Äj·Tq #·*øÏ ‘·≥Tº ø√˝Òø£ düèŒVü≤
‘·|Œæ b˛j˚Tyês¡≥. ‘·q øπ düTqT >∑T]+∫ ì»+ #Ó|Œü eTì Äj·Tq #˚‘T· \ |ü~Áy˚fifl¯ >√s¡T\e<ä›
>∑T+&ÉTdü÷<äT\qT >∑T#˚Ãyês¡≥. ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹+&ç ô|fÒºyês¡T ø±<ä≥. kÕïqeTT ñ+&˚~
ø±<ä≥.>∑T&É\¶ T ≈£L&Ü #ê*qìï ñ+&˚$ ø±<ä≥. Äj·Tq ‘·q ø£w>ºü ±<Ûqä T #Ó|ü ‘·Tqï|ü&ÉT
Äj·Tq≈£î e÷≈£î ≈£L&Ü ø£+&É¢yÓ+≥ u§≥u§{≤ ø£˙ïfi¯ófl ø±πs$. eTVü‰‘êà>±+BÛJ
51
nVæ≤+kÕ‘·àø£ dü‘ê´Á>∑Vü≤+˝À $XÊ«kÕìï Á|üø£{Ï+∫q ‘·s¡Tyê‘· n+&Ée ÷Hé Be⁄\qT+&ç
áj·TqqT, eT]ø=+‘·eT+~ $|ü¢eø±s¡T\qT sê»eT+Á&ç ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T≈£î e÷sêÃs¡≥.
Ä s√E\˝À Á|ü‹ U…’BøÏ m&ÉeTø±*øÏ ˇø£ ÇqT|ü ø£&çj·÷ìï y˚dæ y˚T&É˝À ˇø£
n\÷´$Tìj·T+ _fi¯flMT<ä •øÏå+∫q ‘˚B, $&ÉT<ä\ ‘˚B y˚dæ ø£fÒºyês¡T. u≤¢≈£î\˝À U≤∞
˝Òq|ü&ÉT Ä ÇqT|ü ø£&çj·÷\˝À düqïì ÇqT|ü r>∑qT <ä÷]Ã 10`15 eT+~ì >=&É¢qT
<ëj·TqT ø£{Ïºq≥T¢ ãj·T≥ &˚sê y˚dæ ø£fÒºyês¡T. sêÁ‘·T\+<äT ø±\ø£è‘ê´\≈£î yês¡T |ü&˚
u≤<Ûä Ç+‘·+‘· ø±<äT.
C…’\T˝ÀøÏ yÓfi¯fl>±H˚ eTT+<äT>± 10`15s√E\ es¡≈£î Á|ü‹ U…’Bì ø±«s¡Hé{ÏHé˝À
(Quar antine) ñ+∫ yÓ’<ä´ |üØø£å »]|æ ‘·s¡Tyê‘· C…’\T˝ÀìøÏ |ü+ù|yês¡T. C…’\T˝ÀøÏ
yÓfi¯fl>±H˚ e÷eT÷\T >∑T&É¶\qT eT÷≥ ø£{Ïº+∫ <ëìMT<ä U…’B HÓ+ãs¡T y˚dæ ˇø£ >∑~˝À
uÛÑÁ<ä|ü]#˚yês¡T. Á|ü‹ U…’BøÏ ¬s+&ÉT eT≥º ˝≤>∑T\T, ¬s+&ÉT ã˙qT¢ , ¬s+&ÉT >√N\T, ¬s+&ÉT
>∑»+ u≤s¡T, ns¡ú>∑»+ yÓ&É\TŒ >∑\ ‘·T+&ÉT¢, ¬s+&ÉT ≈£îfi≤flsTT {À|”\T, ¬s+&ÉT >∑C≤\
u≤s¡T, 3/4 >∑»+ yÓ&É\TŒ>∑\ ˇø£ »q|üHês¡ |ü{≤º, ˇø£ ø£+ã[, ˇø£ eT{Ïº eT\¢, ˇø£
eT{Ïº eTT+‘· Ç#˚Ãyês¡T.
Á|ü‹ U…’BøÏ s√E yÓTT‘êÔìøÏ 2 1/2 (15ô|’dü\) πswüHé (uÛÀ»q kÕe÷Á–ì) Çyê«*
ø±ì πswüHé Ç#˚Ã &ç|üP´{°Ï C…’\sY, ôV≤&é yês¡¶sY Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ π swüHé˝À ø=+‘· ‘·–Z+∫
|ü P ]Ô > ± Ç∫Ãq≥T¢ ˝… ø £ ÿ \T #· ÷ |æ + ∫ ‘· – Z + ∫q π s wü H é &É ã T“qT ‘êeTT
Äs¡–+#˚yês¡T.n+<äTe\¢ U…’BøÏ πswüHé @e÷Á‘·+ dü]b˛j˚T~ø±<äT.
πswüHéqT dü|ü¢jYT #˚ùd ø±+Á{≤≈£îº<ës¡T\T ≈£L&Ü ‘·&çdæq, eTTøÏÿb˛sTTq #Íø£u≤s¡T
_j·T´+, ∫+‘·|ü+&ÉT, ø±s¡+, ñ|ü, ø£+<äT\T e¬>’sê\ Hêdæs¡ø£+ edüTÔe⁄\qT m≈£îÿe
<Ûäs¡\≈£î dü|ü¢jYT#˚ùdyês¡T. n|ü&É|ü&ÉT nqï+˝À ∫qï ∫qï y˚T≈£î \T, |ü⁄s¡T>∑T\T ñ
+≥÷ñ+&˚$. ø£+~|ü|ü≈£î ã<äT\T |ü⁄∫Ãb˛sTTq sêfi¯ófl>∑\ ø£+<äT\qT ñ&Éπødæ ‘=øÏÿ
<ëì˝À #ê© #ê\ì ∫+‘·|ü+&ÉT, ø±s¡+, ñ|ü @<Ó’Hê ≈£Ls¡>±j·TeTTø£ÿ\T`>∑TeTà&ç,
u§bÕŒsTT` y˚dæ ÇqT|ü |”bÕ\˝À |ü⁄\TdüT #˚ùdyês¡T. n~ #·T{≤ºìøÏ q\¢>± ñ+&ç
∫\TeT÷] ñ+&˚~. <ëìøÏ y˚TeTT ªª<˚e‘ê |ü⁄\TdüTµµ nì ù|s¡T ô|{≤ºeTT. Ä |ü⁄\TdüT≈£L&Ü
#ê*q+‘· ñ+&˚~ ø±<äT.
ñ<äj·T+ 7 >∑+≥\≈£î U…’B\ ÁbÕ+‘ê\qT ã{Ïº ø=+<äs¡≈£î e]>∑+õ, ø=+<äs¡≈£î
C§qï>∑+õ, ø=+<äs¡≈£î ‘·$T<ä >∑+õ, ø=+#Ó+ ø=+#Ó+ ø£+~ |ü#·Ã&ç Ç#˚Ãyês¡T. Ä
>∑+õ˝À ≈£L&Ü ñ|ü #ê*q+‘· ñ+&˚~ ø±<äT. Ä >∑+õ ≈£L&Ü #ê*q+‘· Ç#˚Ãyês¡Tø±<äT.
ø£+~ |ü#·Ã&ç˝À ∫+‘·|ü+&ÉT, ñ|ü, ø±s¡+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚~. ø±ì ø±˝Ò ø£&ÉT|ü⁄≈£î
>∑+CÒ bÕqø£+ nqï≥T¢ y˚TeTT >∑‹˝Òø£ Ä >∑+õì neTè‘·+˝≤>± Á‘êπ>yêfi¯fl+.
nqïeTT ∫qï ∫qï eTT<ä›\T>± ø={Ïº ÇqT|üeT+#ê\ ã\¢\MT<ä ñ+#˚yês¡T.
n+<äTe\¢ eTT<ä›\≈£î n&ÉT>∑TuÛ≤>±q ÇqTeTTjÓTTø£ÿ mÁs¡ì ∫\TeTT n+≥Tø=H˚~.n~
52
‹q&ÜìøÏ Çwü|º &ü y˚ êfi¯fl+ ø±eTT. Ä ∫\TeTT |ü{qºÏ nqïeTTqT rdæyd˚ æ ‘·øÿÏ q #ê©#ê\ì
eTT<äq› T Ä <˚e‘ê|ü⁄\TdüT‘√ ‹H˚yêfi¯fl+.ø=Hêïfi¯fles¡≈î£ eTT<ä› #ê˝Ò~ø±<äT. ø±˙ ‘·sT¡ yê‘·
dü]b˛sTTq≥T¢+&˚~. eTõ®>∑ Ç#˚Ãyês¡T ø±<äT, kÕïHêìøÏ ˙fi¯ófl #ê*q+‘·>± ñ+&˚$
ø±e⁄.U…’B\≈£î Ç#˚Ã >√HÓ|ü{≤º\T, ø£+ãfi¯flì+&Ü ø±e\dæqìï q\T¢\T+&˚ $. sêÁ‘·T\+<äT
q\T¢\T u≤s¡T\T r]Ã C…’\T>√&É\≈£î m>∑Áu≤πø$. sêÁ‘·T\+<äT e÷≈£î dü]>± ìÁ<ä ñ+&˚~
ø±<äT.
C…’\T˝À ˇø=ÿø£ÿs¡÷ ñ+{≤ìøÏ ∫qï∫qï >∑<äT\T>∑\ u≤¢≈£î\T, 70`80 eT+~ ñ
+{≤ìøÏ ô|<ä› ô|<ä› u≤¢≈£î\T ñ+&˚$. Á|ü‹ >∑~˝Àq÷ ˇø=ÿø£ÿ U…’Bì ñ+#˚yês¡T. m≈£îÿe
eT+~ ∫qï >∑<äT\˝À ñ+{≤ìøÏ Çwüº|ü&˚yês¡T ø±s¡T. n+<äTø£ì m≈£îÿeeT+~ U…’B\T
dü+<ä&ç>± ñ+≥T+<äì ô|<ä› u≤¢≈£î\˝À ñ+{≤ìøÏ Çwüº|ü&˚yês¡T.
∫qï >∑~˝À sêÁ‹ô|’≥ ñ#·Ã≈£î, ô|+≥≈£î>±qT ˇø£ eT{Ïº |æ&É‘· ñ+&˚~. ô|<ä›
u≤¢≈£î˝À bÕj·TU≤q <=&ç¶ ñ+&˚~.sêÁ‘·T\+<äT n~ ‘·>∑ì bÕ&ÉTø£+|ü⁄ ø=fÒº~. <ëìøÏ
‘√&ÉT U…’B\T <=+>∑‘·q+>± ‘Ó|æŒ+#·T≈£îqï #·T≥º\T, ;&û\T ø±˝ÒÃyês¡T. HêuÀ{Ï U…’B\≈£î
á ¬s+&É÷ –fÒº$ ø±e⁄. e÷ nedüú #Ó|üŒ&ÜìøÏ M˝Ò¢<äT. HêuÀ{Ï yêfi¯fl+ m≈£îÿe>±
dæ+–˝Ÿ s¡÷yéT˝ÀìøÏ yê¬s¶HéqT ã‹e÷\Tø=ì e÷]Œ+#·Tø=H˚yêfi¯fl+.
C…’\T˝À ø=+<äs¡T yÓ÷≥ ˝≤π>yês¡T. ø=+<äs¡T ø=ã“] q÷HÓ >±qT>∑qT ‹ù|Œyês¡T.
ø=+<äs¡T sê‹ ‹s¡T>∑fi¯¢MT<ä C§qï\T, sê>∑T\T $dæπsyês¡T. ø=+<äs¡T bÕj·TU≤Hê <=&É¢qT
u≤>∑T#˚ùdyês¡T. ø=+<äs¡T >∑T&É¶\T ñ‹πøyês¡T. ø=+<äs¡T ‘√≥|üì #˚ùdyês¡T. ø=+<äs¡T
U…’B\≈£î >∑T&É¶\T H˚ùdyês¡T. ø=+<äs¡T U…’B\≈£î <äTdüTÔ\T≈£îfÒºy ês¡T. ø=+<äs¡T u≤¢≈£î\qT
}&˚Ãyês¡T.
C…’\T˝À »qà•ø£å U…’B\≈£î ‘Ó\¢ì Á&ÉdüT‡ Ç∫Ã yê]ì ‘·≈£îÿe•ø£å U… ’B\ #˚‘· C…’\T≈£î
ãj·T≥, ˝À|ü\ |üì#˚sTT+#·&ÜìøÏ ìj·T$TkÕÔs¡T. »qà•ø£å U…’Bì ªªø±ì«≈£î¶ yês¡¶sYµµ nì
n+{≤s¡T. n+fÒ H˚s¡düTÔ&ÉsTTq yês¡¶s¡T.ndü\T yês¡¶s¡T¢ ãj·T≥qT+∫ ekÕÔs¡T. yê]øÏ
U≤ø° s¡+>∑T Á&ÉdüT‡ ÇkÕÔs¡T. C…’\T˝À ø±ì«≈£î¶ yês¡¶s¡¢≈£î uÛÀ»qeTT ìyêdüeTT u≤>± ñ
+{≤sTT. yê]øÏ e÷eT÷\T yês¡¶s¡¢‘√ düe÷qyÓTÆq kÂø£sê´\T+{≤sTT. yê] C…’\T•ø£å
≈£L&Ü ø=+‘· ‘·–Z+|üã&ÉT‘·T+~. ø±ì«≈£î¶ yês¡¶s¡T¢ ãC≤s¡T≈£îyÓ[fl ø±e\dæq düs¡T≈£î\qT
ø=ì ‘Ódü÷Ô ñ+{≤s¡T. sêÁ‘·T\+<äT yês¡T e+‘·T\T e+‘·T\T>± u≤¢≈£î\≈£î ø±e* ø±dü÷Ô
ñ+{≤s¡T. Á|ü‹ >∑+≥≈£î ôV≤&é yês¡¶sY Á|ü‹ u≤¢≈£îe<ä›≈£î ‘·ìFøÏ e∫Ãq|ü&ÉT ø±ì«≈£î¶
yês¡¶sY ªªn+‘ê u≤>∑Tqï~µµ nì Ç+^¢wüß˝À #ÓbÕŒ*. Ç+^¢wüßsêì ø±s¡D ≤q, ø±ì«≈£î¶
yês¡¶sY ªªVü‰˝Ÿ áCŸ ôV≤˝Ÿµµ nH˚yê&ÉT. n+fÒ Vü‰\T qs¡ø£+˝≤>± ñqï~ nì ns¡ú+
e#·TÃqT. ø±˙ eTq sê»ø°j·T U…’B\T ø±ì«≈£î¶ yês¡¶s¡¢qT m>∑‘ê[ #˚d ü÷Ô yê]‘√ bÕ≥T
53
‘êeTT≈£L&Ü ªªVü‰˝Ÿ áCŸ ôV≤˝Ÿµµ nì >∑{Ïº>± nH˚yês¡T. yê]‘√ bÕ≥T ø±ì«≈£î¶ yês¡¶s¡T¢
≈£L&Ü ªªVü‰˝Ÿ áCŸ ôV≤˝Ÿµµ nì Ç+ø± >∑{Ïº>± n]#˚yês¡T.
C…’\T˝À ø=+<äs¡T eT+>∑* |üì#˚ùdyês¡T.Ä s√E\˝À yê]øÏ |”bÕ ÇqT|üπs≈£î\qT
kÕq |ü{Ïº+∫ øåöes¡+ #˚j·TeTì Ä kÕq|ü{Ïºq πs≈£î\qT Ç#˚Ãyês¡T. ø±˙ sê»ø°j·T
U…’B\yÓTÆq y˚TeTT e÷Á‘·+ C…’\T˝À |”bÕ πs≈£î\ ø£‘·TÔ\‘√ >∑&Ü¶\T #˚sTT+#·Tø=H˚yês¡eTT
ø±<äT. >∑&Ü¶\T, MTkÕ\T ô|+#·Tø=ì ãj·T≥≈£î e#˚Ãyêfi¯fl+.>∑&Ü¶\T #˚sTT+#·Tø=q+<äT\≈£î
C…\’ T dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ ø±fi¯≈¢ î£ uÒ&\û •ø£å $~Û+#˚yês¡T. y˚TeTT •ø£qå T nqTuÛ$Ñ +#·&ÜìøÏ
ˇ|üø=H˚yêfi¯fly˚T ø±ì |”bÕ πs≈£î ø£‘·TÔ\‘√ >∑&Ü¶\T #˚sTT+#·Tø√&ÜìøÏ düeTà‹+#˚yêfi¯fl+
ø±eTT.
C…\’ T≈£îyÓ[flq+<äT≈£î Hê≈£î Væ≤+B H˚sT¡ Ãø=H˚ neø±X¯+ |üèBÛ«dæ+>¥>±]e<ä› \_Û+∫+~.
ãj·T≥ neø±X¯+ ñ+fÒ Væ≤+Bì eè~∆› |üs¡#·Tø√yê\H˚ dü+ø£\Œ+ C…’\T˝ÀH˚ ø£*–+~.
H˚qT $&ÉT<ä\j˚T´s√Eq Hê Væ≤+B >∑Ts¡Te⁄>±¬sq’ |üèBÛ«dæ+>¥>±]ì øö–*+#·Tø=ì ø£˙ï{Ï‘√
yê] #˚‘·T\qT ‘·&ç|æ Äj·Tq Äosê«<ëìï bı+~ <äT:K|üP]‘· Vü≤è<äj·T+‘√ ãj·T≥≈£î
n‹ ø£wüº+MT<ä e#êÃqT.
36
H˚qT C…’\TqT+&ç Ç+{ÏøÏ e#êÃqT. ø=ìï s√E\ es¡≈£î e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, e÷
nqï\T qqTï u≤>±H˚ #·÷XÊs¡T. ø±˙ H˚qT #·<äTe⁄ e÷ìy˚dæ k˛eT]>± ‹s¡T>∑T‘·THêïqì
e÷ nqï\≈£î ˝À˝À|ü\ ø£w+ºü >± ñ+&ÉT≥ H˚qT Á>∑V≤æ +∫q Hê≈£î mø£ÿ&É¬øH’ ê yÓ[fl Væ≤+Bì
#·<äTe⁄ø√yê\ì ø√]ø£ ø£*Z+~. ˇø£s√Eq e÷ Hêj·Tìï n&ç– Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\T
rdüTø=ì Ç+{Ï e<ä› #Ó|üŒ≈£î+&Ü ô|’ >∑T&É¶\‘√ ô|’&çø=+&É\bÕ˝…+ qT+&ç ãj·T\T<˚]
ø±*q&Éø‘£ √ $»j·Tyê&É s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü ≈é î£ #˚] ªÄ+Á<Û|ä Áü ‹ø£µø=ì #·<Tä e⁄ø√kÕ>±qT. n+<äT˝À
HÓ\÷¢s¡T˝À <äøÏåD uÛ≤s¡‘· Væ≤+B Á|ü#ês¡ düuÛÑ ‘·s¡T|òü⁄q ˇø£ Væ ≤+B Á|ü#ês¡•ø£åD πø+Á<ä+
Äs¡Te÷kÕ\ bÕ≥T »s¡T|üã&ÉTqìj·TT, <ëì˝À #˚πs $<ë´s¡Tú\≈£î ˇø=ÿø£ÿ]øÏ HÓ\≈£î
Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\ ñ|üø±s¡y˚‘·qeTT Çe«ã&ÉTqqï Á|üø£≥q #·~$ yÓ+≥H˚ HÓ\÷¢s¡T≈£î
¬s+&ÉTqïs¡ s¡÷bÕj·T\‘√ ¬s’\T {Ï¬øÿ≥Tº ø=ì eTÁ<ëdüTyÓfi‚fl ¬s’\T˝À møÏÿ HÓ\÷¢s¡T≈£î
ãj·T\T<˚sêqT. n<˚ düeTj·T+˝À $»j·Tyê&ÉqT+&ç >∑T+≥÷s¡T≈£îyÓfi‚fl ˇø£ bÕ´dæ+»sY
¬s’\T ãj·T\T<˚] eT<Ûä´˝À |ü&çb˛sTT+~.<ëì˝À 70eT+~ nø£ÿ&çø£ø£ÿ&˚ #·ìb˛j·÷s¡T.
Ç+ø± #ê˝≤ eT+~øÏ ã\yÓTÆq >±j·÷\T ‘·–˝≤j·T≥. á Á|üø£≥q H˚qT Ç+{Ï qT+&ç
ãj·T\T<˚]q ¬s+&Ée s√Eq |üÁ‹ø£\˝À yÓ\Te&ç+~.
54
H˚qT $»j·Tyê&É˝À ¬s’˝Ò«ùdºwüHé˝À ≈£Ls¡TÃqï|ü&ÉT e÷ }]yê]<ä›s¡T qqTï#·÷∫
mø£ÿ&É≈£îsê nì n&ç–q|ü&ÉT mø£ÿ&É≈£î˝Ò<äì #Ó|æŒ H˚qT yê]øÏ ø£qã&É≈£î+&Ü
‘·|æŒ+#·Tø=ìb˛sTT HÓ\÷¢s¡T |üj·TqeTj·÷´qT. ø±˙ H˚qT >∑T+≥÷s¡T ã+&ç˝À møÏÿ ñ
+{≤qì nqTø=ì H˚qT ≈£L&Ü #·ìb˛j·÷qì e÷ Ç+{ÏøÏyÓ[fl e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT \‘√q÷,
e÷ $TÁ‘·T\‘√q÷ #ÓbÕŒs¡≥. yês¡T ì»y˚Tqì qe÷às¡≥. m+<äTø£q>± H˚qT 6
e÷kÕ\es¡≈£î Ç+{ÏøÏ >±ì, eT¬sø£ÿ&É≈£î ñ‘·Ôs¡+ sêj·T˝Ò<äT.n+<äTe\¢ H˚qT #·ìb˛sTT
ñ+{≤qì e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T e¬>’sê\T >∑{Ïº>± qeTàkÕ>±s¡≥.
e÷≈£î HÓ\÷¢s¡T˝À yÓ÷≥÷] dü‘·´Hêsêj·TD, ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ ìyêdæ nsTTq sêyéT
uÛÑs√ùd >±s¡\T Væ≤+B H˚πsŒyês¡T. e÷ bÕsƒ¡XÊ\ <Ój·÷´\ y˚T&É nì Á|üdæ~› #Ó+~q ˇø£
|üø±ÿ uÛÑeq+˝À ñ+&˚~. <ëì˝ÀìøÏ ø±|ü⁄sêìøÏ e∫Ãq yê]˝À mes√ ˇø£s¡T »ãT“|ü&ç
#·ìb˛‘·÷ ñ+&˚yês¡≥.n+<äTe\¢ <ëì˝ÀìøÏ n<Ó›≈£î mes¡÷ sêø£b˛e⁄≥ e\q Ä
s√E\˝À <ëì n<Ó› #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚~. n+<äTø£ì e÷ Væ≤+B Á|ü#ês¡ ø£ •ø£åD
πø+Á<ëìøÏ <ëìì ‘·≈£îÿe n<Ó› nì rdæø=Hêïs¡≥.
ø=ìï yêsê\bÕ≥T ñqï ‘·s¡Tyê‘· e÷˝À ø=+<äs¡T »ãT“|ü&Ü¶s¡T. m+<äTø£q>± Ä
uÛeÑ q+ eT÷&ÉT Á|üøÿ£ \ ô|<ä› eTTs¡T>∑Tø±\« ì‘·éTT Á|üeVæ≤dü÷ñÔ +&˚~. <ëì eTT]øÏ>±*øÏ
‘√&ÉT e÷ uÛeÑ q+˝Àì bÕj·TU≤q<=&ç¶ yêdüq, á s¬ +&ç+{Ïe\¢ e÷ Äs√>∑´+ <Óã“‹qï~.
n+<äTø£ì $<ë´s¡Tú\eTT e+‘·T\T e+‘·T\T>± Ä eTTs¡T>∑T ø±\«qT, bÕj·TU≤Hê <=&ç¶ì
s√p X¯óÁuÛÑ+ #˚j·TkÕ>±eTT. n|üŒ{ÏqT+&ç y˚TeT+‘ê Äs√>∑´+>± ñ+&ÉkÕ>±eTT.
HÓ\÷¢s¡T˝À Hê≈£î HÓ\≈£î Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\ ñ|üø±s¡ y˚‘·q+ Ç#˚Ãyês¡T. Ä
s√E\˝À HÓ\÷¢s¡T˝À uÛÀ»q ôVA≥˝À¢ ¬s+&ÉT|üP≥\ uÛÀ»HêìøÏ HÓ\≈£î 7 s¡÷bÕj·T\T
rdüTø=H˚yês¡T. ø±˙ Hê e<ä› ñ|üø±s¡ y˚‘·q+ Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\T ‘·|üŒ n<äqT>± ˇø£ÿ
<ä $ Tà&û ≈ £ L &Ü ˝Ò < ä T . n+<ä T e\¢ ˇø£ Áu≤Vü ≤ àD ôVA≥˝Ÿ j· T »e÷qTsê*ì
Áã‹e÷\Tø=HêïqT. ñ<äj·T+ 12 >∑+≥\≈£î ˇø£ÿ|üP≥ uÛÀ»HêìøÏ HÓ\≈£î 3 1/2
s¡÷bÕj·T\T rdüTø=+{≤ìøÏ ÄyÓT n+^ø£]+∫+~. $T>∑‘ê 1/2 s¡÷bÕsTT‘√ kÕj·T+ø±\+
s√p ˇø£ ø±D°øÏ y˚sTT+∫q XËq>∑|ü|ü, u…\¢+ ø=qTø=ÿì ‹H˚yêDÏí. á s¡ø£+>± ¬s+&ÉT
e÷kÕ\T >∑&#ç qÓ T. ø±ì H˚qT ˇø£ÿ|üP≥H˚ s¬ +&ÉT|üP≥\ uÛÀ»q+ ‹ìy˚dTü HÔ êïqì ôVA≥˝Ÿ
j·T»e÷qTsê* ø=&ÉT≈£î ‘·*¢øÏ #Ó|æŒ Hê≈£î nqï+ ô|≥º&É+ e÷ìŒ+∫ y˚XÊ&ÉT.
Çø£ >∑‹˝Òø£ H˚q÷ e÷ >∑Ts¡Te⁄>±¬sq’ sêyéT uÛsÑ √ùd>±] nqTeT‹ rdæø=ì bÕsƒX¡ Ê\
uÛÑeq+˝À ˇø£ eT÷\ kı+‘·+>± e+≥ #˚dæø=ì ‹qkÕ>±qT. Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\‘√H˚
55
ˇø£ HÓ\ s√E\bÕ≥T s¬ +&ÉT |üP≥\ ‹+&ç ‹Hê*. n+<äTø£ì H˚qT 3 1/2 s¡÷bÕj·T\‘√
HÓ\≈£î dü]b˛j˚T _j·T´+, ø£f…º\T, ñ|ü, ˇπøkÕ] ø=ì $T>∑‘ê 1/2 s¡ ÷bÕsTT‘√
s√E≈£î ˇø£ ø±D°øÏ @<˚ì Ä≈£î≈£Ls¡ ø=qTø=ÿH˚yêDÏí. ø±D° n+fÒ 1 1/2 ô|’dü\≈£î
düe÷qeTT. ø±s¡+>±ì, ∫+‘·|+ü &ÉT>±ì, eTõ®>>∑ ±˙ ø=q&ÜìøÏ &ÉãT“\T ˝Òe⁄.n+<äTe\¢
#·|æŒ&ç≈£Ls¡˝À ñ|ü y˚düTø=H˚yêDÏí. eTõ®>∑≈£î ã<äT\T >∑+õ b˛düT≈£îì ‹H˚yêDÏí. á
s¡ø£+>± Hê\T>∑Te÷kÕ\T e+&ÉTø=ì ‹ì Væ≤+B #·<äTe⁄ø=HêïqT. H˚qT Ç+{Ïe<ä›
#Ó|üŒ≈£î+&Ü ô|’ã≥º\‘√ Ç+{ÏqT+&ç ãj·T\T<˚] e#êÃqì ˝À>∑&É #ÓbÕŒqT. ¬s+&Ée »‘·
>∑T&É¶\T ˝Òq+<äTq ô|’|ü+#Ó ø£≥Tº≈£îì ø£≥Tº|ü+∫ ñ‹øÏ ÄπsùdyêDÏí. n~ Ä]q‘·s¡Tyê‘·
<ëìì ø£≥Tºø=ì ô|’|ü+#Óì, #=ø±ÿqT ñ‹øÏ m+&Éy˚ùdyêDÏí.
Hê≈£î |üøÿ£ ≈£î <äT|üŒ{Ï>±˙, »eTU≤Hê>±˙, |üsT¡ |ü⁄>±˙, ø£+ã[>±˙ ˝Ò<Tä . >∑#T· ÃMT<ä
‘ê{≤≈£î\ #ê|üy˚düTø=ì #·<äTe⁄ø=ì |ü&ÉTø=H˚yêDÏí. Äs¡Te÷kÕ\T á s¡ø£+>± J$‘·+
>∑&çì Væ≤+Bì H˚s¡TÃø=HêïqT. Äs¡Te÷kÕ\ bÕ≥T me«]ø° ñ‘·Ôs¡+ sêj·T˝Ò<äT. e÷
>∑Ts¡Te⁄>±¬s’q sêyéT uÛÑs√ùd>±s¡T mH√ïkÕs¡T¢ Hê ∫s¡THêe÷ n&ç–Hê H˚qT #Ó|üŒ˝Ò<äT.
n+<äTe\¢ ˇø£kÕ] H˚qT »ãT“|ü&çq|ü&ÉT ≈£L&Ü yêπs qqTï Ä<ä]+#ês¡T . n|ü&ÉT
≈£L&Ü #·<Tä e⁄ #Ó&bç ˛‘·T+<˚y÷Ó qH˚ uÛj
Ñ T· +‘√ yês¡T |ü<˚ |ü<˚ n&ç–Hê H˚qT Hê ∫s¡THêe÷qT
#Ó|üŒ˝Ò<äT. yÓ÷≥÷] dü‘·´Hêsêj·TD>±]øÏ Hê j·T+<äT n+‘· Áù|eT ñ+&˚~ ø±<äT.
yê]øÏ Hê dü+>∑‹ ‘Ó\TdüTH√ ˝Ò<√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT.yê]øÏ Hêj·T+<äT kÕqTuÛÑ÷‹ ñ
+&˚~ ø±<äT.
Væ≤+B Á|ü#ês¡ •ø£åD |üP]ÔnsTTq ‘·s¡Tyê‘· H˚qT Ç+{ÏøÏ edüTÔHêïqì Ç+{ÏøÏ ñ
‘·Ôs¡+ Áyêj·T>± Hê ñ‘·Ôs¡+ #·÷∫ H˚qT #·∫Ãb˛j·÷qì #Ó|æŒq ô|<ä› eTqTwüß\T e÷
‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ Ä ñ‘·Ôs¡+˝Àì Áyê‘· Hê~ ø±<äìj·TT me&√ $TeTTà\qT @&çŒ+#·&ÜìøÏ
Áyêdæ ñ+{≤&Éìj·TT #ÓbÕŒ&É≥. ø±˙ ø=+‘·eT+~ Hê »‘·>±+Á&ÉT Ä <ädü÷ Ô] Hê<˚qì
e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ #Ó|æŒ yê]ì z<ësêÃs¡≥. H˚ì+{ÏøÏ yÓfi¯fl&Üì¬ø’ e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
sêyéT uÛÑs√ùd>±]e<ä› Hê\T>∑T s¡÷bÕj·T\T #˚ã<äT\T>± rdæø=ì yê] Äosê«<äeTTqT,
nqTeT‹ì bı+~ 2 1/2 s¡÷bÕj·T\‘√ HÓ\÷¢s¡TqT+&ç $»j·Tyê&É≈£î ¬s’\T {Ï¬øÿ≥Tºø=ì
ãj·T\T<˚] $»j·Tyê&É #˚s¡Tø=HêïqT. $»j·Tyê&É˝À ôVA≥˝Ÿ˝À 2 1/2nD≤\T Ç∫Ã
(15 ô|’dü\T) uÛÀ»q+#˚dæ Ms¡+øÏ˝≤≈£î\≈£î |ü&Ée≈£î ¬s+&ÉT nD≤\T (12 ô|’dü\T) (22
yÓTÆfi¯fl≈£î) Ç∫Ã Ms¡+øÏ˝≤≈£î\ e<ä› eTs¡THê&ÉT ñ<äj·T+ ~– ô|’&çø=+&É\bÕ˝…+ yÓfi≤flqT.
#·∫Ãb˛sTTq H˚qT Ç+{ÏøÏ edüTÔHêïqì ‘Ó*dæø=ì qqTï #·÷{≤ºìøÏ Hê »‘·>±+Á&ÉT,
Á>±eT+˝Àì Ç‘·s¡T\T e÷ Ç+{Ï e<ä› >∑T$T>∑÷&ç ñHêïs¡T. yês¡T H˚qT Ç+{ÏøÏ sê>±H˚
qqTï ˇø£ $+‘·edüTÔe⁄>± #·÷&ÉkÕ>±s¡T. Hê $TÁ‘·T\T qqTï n_Ûq+~+#ês¡T. e÷
56
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, e÷ nqï\T, ‘·eTTàfi¯ófl, #Ó˝…¢+Á&ÉT yÓTT<ä˝…’qyê] dü+‘√wü+ #Ó|üŒ&ÜìøÏ
M˝Ò¢<äT. ø±˙ H˚qT #·∫Ãb˛j·÷qì #Ó|æŒq ô|<ä› eTqTwüß\T ¬s+&ÉTs√E\ ‘·s¡Tyê‘·
Hêe<ä›≈£î e∫Ã ªª˙e⁄ ≈£L&Ü #·∫Ãb˛j·÷eì ùdºwüHé˝À mes√ #ÓbÕŒÁsê nu≤“sTTµµ nì
qqTï n_Ûq+~+∫ yÓfi≤fls¡T.
37
H˚qT Væ≤+B #·<äTe⁄ø=ì e#êÃqì ‘Ó*dæø=ì e÷ ô|’&çø=+&É\bÕ˝…+ Á>±e÷ìøÏ
<ä>∑Zs¡>± ñqï ô|qTeT#·Ã Á>±eT yêdæ, $<ë´_Ûe÷ì, <˚XÊ_Ûe÷ì, y˚<ë+‹ nsTTq
<ä+&ÉeT÷&ç |üPs¡j í T· ´ #Í<ä]>±s¡T ‘·eT Á>±eT+˝À Væ≤+B H˚sŒ¡ &Üì¬ø’ qqTï ‘·eT Á>±eT+
rdæø=ì yÓfi≤fls¡T. yÓTT<ä≥ 10 eT+~ j·TTe≈£î\T Hê e<ä› Væ≤+B H˚s¡TÃø√kÕ>±s¡T. Hê≈£î
HÓ\≈£î yÓTT‘·Ô+ 10 s¡÷bÕj·T\T Ç#˚Ãyês¡T. ø±˙ bısTT´˝ÀìøÏ ø£f…º\T, ≈£Ls¡>±j·T\T,
eTõ®>∑ e¬>’sê\qT ñ∫‘·+>± Ç#˚Ãyês¡T. Ä |ü~ s¡÷bÕj·T\T Ä s√E\˝À (1922
ÁbÕ+‘·+˝À) H˚qT, eTs=ø£ $<ë´]ú Ç<ä›s¡+ ˇø£|üP≥ >√<ÛäTeT s=f…º, ¬s+&√|üP≥ nqï+,
≈£Ls¡ ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹q&ÜìøÏ dü]b˛j˚T$. ø=ìï HÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· Ä Á>±eT+˝Àì 80
eT+~ 10`20 j˚T+&É¢ ≈£îÁs¡yêfi¯ófl ˇø=ÿø£ÿs¡T HÓ\≈£î ˇø£ s¡÷bÕj·T #=|üq Ç∫Ã Hê
e<ä› Væ≤+B H˚s¡TŒø√kÕ>±s¡T.
ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ‘·s¡Tyê‘· H˚qT Væ≤+B˝À ñqï‘·$<ä´qT nuÛÑ´dæ+#ê\ì yÓTT<ä≥
ø±oyÓ[fl Hê\T>∑T e÷kÕ\≈£î ‘·s¡Tyê‘· n\Vü‰u≤<é˝À j·TeTTHêq~ Äe* ˇ&ÉT¶q l
|ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ T<ëdt {≤+&ÉH>é ±s¡T kÕú|+æ ∫q Væ≤+B $<ë´ |”s+¡ƒ ˝À#˚] l $jÓ÷– Vü≤]>±]
e<ä› Äs¡T e÷kÕ\T Væ≤+B H˚s¡TÃø=ì nVü≤à<ëu≤<é˝Àì düãs¡à‹ q~ ˇ&ÉT ¶q
eTVü‰‘êà>±+BÛ>±s¡T kÕú|æ+∫q düãs¡à‹ dü‘êàÁ>∑Vü≤ ÄÁX¯eT+ #·÷∫ ‹]– ô|qTeT#·Ã
e#êÃqT.
Ä s√E\˝À ø±o, n\Vü‰u≤<é, nVü≤à<ëu≤<é e+{Ï |ü≥ºD≤\˝À ôVA≥˝Ÿ˝À
|üP≥≈£î uÛÀ»Hêì¬ø’ 2 1/2 nD≤\T (15 ô|’dü\T) rdæø=ì ‹qïìï >√<ÛäTeT s=f…º\T,
ã+>±fi≤<äT+|ü\ ≈£Ls¡, ¬s+&ÉT >∑Tô|Œfi¯fl e] nqïeTT ô|{Ïº <ëì˝ÀìøÏ dü]|ü&É >∑{Ïº
ô|s¡T>∑T e&ç+¶ #˚yês¡T. ôVA≥˝Ÿ˝À s¬ +&ÉT |üP≥\ HÓ\ uÛÀ»HêìøÏ 6 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·yT˚
rdüTø=H˚yês¡T. e÷eT÷\T #êjYT ({°) <äTø±D+˝À ˇø£ nD≤≈£î (6 ô|’dü\T) ns¡&É»qT
‘êC≤ ‘êC≤ |üPØ\T, yê{Ï˝ÀøÏ dü]|ü&Ü ã+>±fi¯<äT+|ü ≈£Ls¡ ô|fÒºyês¡ T. q\T>∑T]øÏ
dü]b˛j˚T >∑{Ïº ô|s¡T>∑T ¬s+&ÉT nD≤\≈£î (12ô|’dü\≈£î) Ç#˚Ãyês¡T. Ä s√E\˝À
$»j·Tyê&ÉqT+&ç ø±oøÏ ¬s’\T #ÛêØ® 15 s¡÷bÕj·T\ ÁbÕ+‘·+˝À ñ+&˚~.
57
H˚qT ô|qTeT#·Ã˝À ÄÁX¯eT |ü<ä›‹˝À ˇø£ bÕsƒ¡XÊ\qT q&ÉbÕ\ì j·T‹ï+#·>±
ø=ìïø±s¡D≤\ e\¢ Hê ø√]ø£ HÓsy¡ s˚ q¡ +<äTq ø£ècÕíõ˝≤¢ ∫qï ø£fifl‚ |ü*˝¢ À ø=ìï HÓ\\bÕ≥T
Væ≤+B H˚s¡Œ&ÜìøÏ yÓfi≤flqT. nø£ÿ&ÉqT+&ç Væ≤+B H˚s¡Œ&Üì¬ø’ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ πs|ü˝…¢
‘ê\÷ø± yÓTÆH˚ìyê]bÕ˝…+ yÓfi≤flqT. nø£ÿ&É ø=ìïHÓ\\ bÕ≥T Væ≤+B H˚]Œq ‘·s¡Tyê‘·
sπ |ü˝¢… ‘ê\÷ø± ‘·÷s¡TŒbÕ˝…+ Á>±eT+˝À Væ≤+B H˚sŒ¡ &ÜìøÏ yÓfi≤flqT. nø£ÿ&É ˇø£ dü+e‘·‡s¡+
Væ≤+B H˚]Œ eTs¡\ yÓTÆH˚ìyê]bÕ˝…+ e#êÃqT.
á Á>±eT+˝À 1925˝À u§u≤“ ãdüej·T´>±] eT÷&Ée ≈£îe÷¬sÔ ãdüeeTà≈£î Hê≈£î
ô|+&ç¢ »]–+~. e÷ ô|+&ç¢ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ø=+‘·eT+~ $TÁ‘·T\T, ø=+‘·eT+~ Hê •wüß´\T
e÷≈£î ø=ìï ã+>±s¡T qes¡T‡\qT #·~$+#ês¡T. Ä s√E\˝À qes¡T‡ KØ<äT 12`13
s¡÷bÕj·T\ø£+fÒ m≈£îÿe ˝Ò<äT. K<ä›s¡T >∑»eTT KØ<äT Hê\T>∑T nD≤\T(24 ô|’dü\T) e&É¢
ãkÕÔ 4`5 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T. _j·T´+ ãkÕÔ 8`10 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T. yÓqï
X‚s¡T (250 Á>±eTT\T) 5 nD≤\T (25 ô|’dü\T). ˇ+>√\TC≤‹ eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\
ø√&Ó<ä÷&É KØ<äT 80`90 s¡÷bÕj·T\T. n|üŒ{À¢ Ç~ ô|<ä› <Ûäs¡ nH˚yês¡T. |üP≥≈£î
¬s+&ÉT eT÷&ÉT ©≥s¡¢ bÕ\T Ç#˚Ã Äe⁄ KØ<äT 15`20 s¡÷bÕj·T\T+&˚~.
H˚qT 1927 es¡≈£î n‘·Ô>±] Ç+{Ïe<ä›H˚ ñ+≥÷ Hê Ç˝≤¢*øÏ ‘Ó\T>∑T, Væ≤+B
uÛ≤wü\T H˚]Œ 1928˝À sπ |ü˝¢… ‘ê\÷ø± u…\+¢ yê]bÕ˝…+˝À ø=ìï HÓ\\T, ‘ÓHê* ‘ê\÷ø±
neTè‘·\÷s¡T˝À ø=ìïHÓ\\bÕ\T Væ≤+B H˚]Œ 1929˝À ‘ÓHê* •yês¡T nsTT‘ê q>∑s˝Y À
Ä\÷] yÓ+ø£Á{≤j·TT&ÉT,n\÷] yÓ+ø£≥düTã“j·T´ (#·Áø£bÕDÏ), qqï|üHì˚ ô|<äMs¡jT· ´>±s¡¢
Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ 20eT+~ j·TTe≈£î\≈£î Væ≤+B H˚sŒ¡ kÕ>±qT. yês¡T HÓ\≈£î 40 s¡÷bÕj·T\T
Ç#˚Ãyês¡T. Ä s√E\˝À n~ ô|<ä›J‘·+ øÏ+<ä ˝…ø£ÿ. Ä s√E\˝À ôV’≤dü÷ÿ\T˝À |üì#˚ùd
_.m., _.Ç&ç. Væ≤+B |ü+&ç‘·T\≈£î HÓ\≈£î 30 s¡÷bÕj·T\T õ˝≤¢ uÀs¡T¶ yês¡T Ç#˚Ãyês¡T.
38
1929 ÄKs¡T˝À >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ uÀs¡T¶ n<Ûä´≈£åî\sTTq C≤>∑s¡¢eT÷&ç ≈£î|ükÕ«$T
#Í<ä]>±s¡T qqTï πs|ü˝…¢ ôV’≤dü÷ÿ˝À¢ Væ≤+B |ü+&ç‘·Tì>± ìj·T$T+∫ yÓ[¢ #˚s¡eTì Hê≈£î
Äs¡¶s¡T ø±–‘·+ nsTT‘êq>∑sY |ü+|æ+#ês¡T. H˚qT ñ<√´>∑+ ø±yê\ì nØ® ô|≥Tºø√˝Ò<äT.
ø±˙ yÓ÷≥÷] dü‘·´Hêïsêj·TD>±] dü\Vü‰ y˚Ts¡≈£î ≈£î|ükÕ«$T>±s¡T ø£eTà≈£î\
n_Ûe÷q+‘√ á Äs¡¶sY ø±–‘·+ |ü+|æ+#ês¡ì ‘Ó*dæ+~.ø±ì H˚qT ôV’≤dü÷ ÿ\T ñ<√´>∑+
#˚jT· &ÜìøÏ Çwü|º &ü øÉ £ yê]øÏ »yêãT≈£L&Ü Áyêj·T˝Ò<Tä . ˇø£ HÓ\ ‘·sT¡ yê‘· ≈£î|ükÕ«$T>±s¡T
Ä s√E\˝À ‘ÓHê* eTTìdæ|ü˝Ÿ #Ó’s¡àHé>± ñqï Á‹|ü⁄s¡H˚ì sêeTkÕ«$T #Í<ä]>±]øÏ
58
@$<Ûä+>±HÓ’Hê qqTï πs|ü˝…¢ ôV’≤dü÷ÿ\T≈£î |ü+|üe\dæq~>± ø£ãTs¡T #˚XÊs¡≥. sêeTkÕ«$T
#Í<ä]>±s¡T ‘·q ùdïVæ≤‘·T\sTTq nsTT‘êq>∑sY j·TTe≈£î\‘√ H˚qT ñqï Ç+{Ï MT<ä
¬>&É¶\T y˚dæ u…<äπsdæ qqTï ñ<√´>±ìøÏ yÓfi‚fl≥≥Tº #˚j·TeTì #ÓbÕŒs¡ ≥. ø±ì Ä j·TTe≈£î˝Ò
Hêe<ä› Væ≤+B H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï+<äTq Hê dü+>∑‹ yê]‘√ #Ó|æŒ e÷ Væ≤+B >∑Ts¡Te⁄>±]ì
e÷ }]qT+&ç yÓfi¯fl>=≥º&ÜìøÏ ‘·eT‘·s¡+ ø±<äìj·TT, H˚qT yÓTT+&ç |ü≥Tº>∑\yê&Éqìj·TT
yê]‘√ #ÓbÕŒs¡≥. n+‘·≥ Äj·Tq ‘·q Á|üj·T‘êïìï $s¡$T+#·Tø=Hêïs¡≥.
eTVü‰‘êà>±+BÛJ Vü≤]»q <˚yê\j·T Á|üy˚X¯ ñ<äéT dü+<äs¡“¤ |üs¡´≥q˝À
Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘êìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT ˇø£ sêÁ‹ nsTT‘êq>∑sY˝À eTø±+ #˚XÊs¡T. n|ü&ÉT
eTVü‰‘êà>±+BÛ>±]øÏ ùde #˚j·T&ÜìøÏ, yê]‘√ ø=ìï ì$TcÕ\ùd|ü⁄ e÷{≤¢ &É{≤ìøÏ,
yê] Væ≤+B ñ|üHê´kÕìï ‘Ó\T>∑T˝ÀìøÏ nqTe~+#·&ÜìøÏ Hê≈£î neø±X¯+ \_Û+∫+~.
Ä dü+<äs¡“¤+˝À nsTT‘êq>∑sY sêe÷\j·TeTT˝ÀìøÏ Vü≤]»qT\ Á|üy˚X¯+ »]–+~.
39
ñ|ü dü‘ê´Á>∑ôVA<äéT+ <˚X¯+˝À eTTeTàs¡+>± kÕ–+~. H˚qT e÷ Ä$&É Ç<ä›s¡+
Væ≤+B bÕsƒX¡ Ê\ eT÷dæyd˚ æ H˚qT >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ u≤|ü≥¢ ‘ê\÷ø± >∑D|ües¡+ yê˝…+{°s¢¡
•_s¡+˝À #˚sêqT. e÷ Ä$&É >∑T+≥÷s¡T˝À ñqïe \ø°Îu≤j·TeTà>±] <äfi¯+˝À #˚]
Á>±e÷\˝À ø±+Á¬>dt Á|ü#ês¡+ #˚j·TkÕ–+~.
>∑D|ües¡+ yê˝…+{°s¡¢ •_s¡+˝À ñ|ü ‘·j·÷s¡T#˚dæq+<äT\≈£î qqTï n¬sdüTº#˚dæ
ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ø£]ƒq•ø£å $~Û+∫ _.ø±¢düT Ç∫Ã sê»eT+Á&ç ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T≈£î |ü+bÕs¡T.
ˇø£ HÓ\ s√E\ ‘·s¡Tyê‘· qqTï, mπsïì düTÁãVü≤àD´+, eT]ø=+‘· eT+~ _.ø±¢dtyê]ì
øπ s¡fi¯ sêh+˝Àì ø£qïq÷s¡T ôd+Á≥˝Ÿ C…\’ T≈£î e÷sêÃs¡T.nø£ÿ&É qqTï, düTÁãVü≤àD´+>±]ì
_.ø±¢dqt T+&ç dæ.ø±¢d≈t î£ e÷sêÃs¡T. m+<äTø£q m.ø±¢d—t _.ø±¢d\t T _.m, &çÁ^ ø±˙, 10`15
mø£sê\ uÛÑ÷$T>±ì, dü+|òüT+˝À eT+∫ ù|s¡T Á|ü‹wüº\T>±ì ñqïyê]øÏ e÷Á‘·y˚T ÇkÕÔs¡T.
Hê≈£î, düTÁãVü≤àD´+>±]øÏ _.m. &çÁ^˝Ò<äT. 10`15 mø£sê\ uÛÑ÷$T˝Ò<äT. dü+|òüT+˝À
ù|s¡T Á|ü‹wüº\T ˝Òe⁄.n+<äTe\¢ eTeTTà\qT _.ø±¢dtqT+&ç dæ.ø±¢dt≈£ î e÷sêÃs¡T. H˚qT,
düTÁãVü≤àD´+>±s¡T ˇπø u≤¢≈£î˝À es¡Tdü >∑<äT\˝À ñ+&˚yêfi¯fleTT. y˚T$T<ä›s¡eTT e÷ πswüHé
ÁøÏ+<ä ñ&Éø£u…{Ïºq ø£+<äT\T, >√<ÛäTeTs=f…º\T, s√E≈£î ˇø£ ø=ã“]ø±j·T ‹H˚yêfi¯fl+.
ø£qïq÷s¡T C…’\T˝À ‘·$Tfi¯ó\T, ø£qï&ÉT\T, eTfi¯j·÷∞\T, Ä+Á<ÛäT\T yÓTT‘·Ô+
nsTT<äTy˚\eT+~ sê»ø°j·T U…’B\Tñ+&˚yês¡T. yê]˝À m.ø±¢dt, _.ø±¢dt, dæ.ø±¢dt\yês¡T
≈£L&Ü ñHêïs¡T. m.ø±¢dt˝À eTq Ä+Á<ÛäT\T ø=+&Ü yÓ+ø£≥|üŒj·T´, ≥+>∑T≥÷] Á|üø±X¯+,
>=\¢|üP&ç d”‘êsêeTXÊÁdæÔ, u≤s¡T sêC≤sêe⁄ yÓTT<ä\>∑Tyês¡T ñ+&˚yês¡T. _.ø±¢dt˝À eTq
Ä+Á<ÛäT\T ãT\TdüT kÕ+ãeT÷]Ô, eT<ä÷›] nqï|üPs¡íj·T´, <äT–Zsê\ sê|òüTe#·+Á<äj·T´,
X¯s¡DT sêeTkÕ«$T #Í<ä], ∫+‘·eTH˚ì uÛ≤ej·T´ #Í<ä], Nsê\ >ödt uÒ> ¥
59
e¬>’sê\T+&˚yês¡T. dæ.ø±¢dt˝À eTq Ä+Á<ÛäT\T H˚qT, düTÁãVü≤àD´+>±s¡T, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢
nq+‘·es¡+ Hê>∑uÛÑ÷wüD+, uÛÑ÷wüj·T´, ‘ÓHê* ‘ê\÷ø± dü+>∑+ C≤>∑s¡¢eT÷&ç ø=‘·Ô|ü*¢
d”‘êsêeTj·T´ e÷Á‘·y˚T ñ+&˚yêfi¯fl+.
ø£qïq÷s¡T C…’\T dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ>±s¡T >∑T»sêrj·TT&ÉT. Äj·Tq uÛ≤s¡´ >±+BÛ
uÛÑ≈£îÔsê\T, n+<äTe\q ÄyÓT düTÁãVü≤àD´+>±] Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ ˇø£ |ü⁄f…º&ÉT <ä÷~, 10
<ä÷<˚≈£î\ ã<ä›\T, 100 sê{≤ï\T, 400 ‘·ø°¢\T ø=ì |ü+|æ+∫+~. düTÁãVü≤àD´+>±s¡T
Hê≈£î, eT]ø=+‘·eT+~øÏ <ä÷<˚≈î£ ≥, @≈£î\T #˚jT· T≥, sê≥ïeTT e&ÉT≈£î≥, ‘·ø¢° e&ÉT≈£î≥qT
H˚πsŒyês¡T. H˚qT s√E≈£î ¬s+&ÉT >∑+≥\T ñ<äj·T+ m.ø±¢dt yê]øÏ Væ≤+B H˚πsŒyêDÏí.
$T>∑‘ê ø±\+˝À düTÁãVü≤àD´+>±]øÏ düVü‰j·T|ü&˚yêDÏí. @≈£î≥, @≈£î\T #˚j·TT≥, q÷\T
e&ÉT≈£î≥ yÓTT<ä\>∑T |üqT\T ¬s+&ÉT e÷kÕ\T u≤>± kÕ>±sTT. ø±˙ Ç+‘· ˝À >±+BÛ
Ç]«Hé ˇ&É+ã&çø£ »]–q+<äTq sê»ø°j·T U…’B\+<ä]˙ $&ç∫ô|{≤ºs¡T. H˚q T C…’\TqT+&ç
e#˚Ã≥|ü&ÉT 100 ‘·ø\¢° qT ‘Ó∫Ã n$Tà &ÉãT“qT dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ>±] uÛ≤s¡´≈£î |ü+bÕqT.
1921˝Àø£+fÒ C…’\T ìj·Te÷\˝À >=|üŒ e÷s¡TŒ\T @MT˝Òe⁄. ny˚ eT≥º˝≤>∑T\T,
ny˚ ã˙qT\T, ny˚ >√N\T, ny˚ ‘·T+&ÉT¢, ny˚ q\T¢\T>∑\ »q|üHês¡ |ü{ ≤º\T, ø£+ãfi¯ó
fl ñ+&˚$. ø±˙ ø±fi¯fl≈£î ÇqT|ü ø£&j ç ÷· \T, yÓT&É˝À _fi¯fl\T, eT{Ïº eT\¢\T, eT{Ïº eTT+‘·\T
e÷Á‘·+ ˝Òe⁄. eT{Ïeº T\¢\≈£î ã<äT\T n\÷´$Tìj·T+ |üfi≤fl\T, eT{Ïº eTT+‘·\≈£î ã<äT\T
n\÷´$Tìj·T+ ˝À{≤\T ñ+&˚$.yÓT&É˝Àì _fi¯fl≈£î ã<äT\T ˇø£ n\÷´$Tìj·T+ _fi¯flMT<ä
•ø£å ‘˚B, $&ÉT<ä\ ‘˚B y˚dæ Ç#˚Ãyês¡T. <ëìì y˚TeTT ã˙qT≈£î ‘·–*+#·Tø=H˚yêfi¯fl+.
øåös¡+ #˚j·T&ÜìøÏ |”bÕ ÇqT|üã<ä› πs≈£î≈£î ã<äT\T Hê≥T eT+>∑* ø£‘·TÔ\T+&˚$.
m.ø±¢dtyê] <ë«sê _.ø±¢dtyês¡T ãj·T{ÏqT+&ç e÷+düeTT, ø√&çÁ>∑T&ÉT ¶, Ç‘·s¡
‹qTã+&Üsê\qT ‘Ó|æŒ+#·Tø=ì ‹H˚yês¡T.m.ø±¢dtyê] <ë«sê _.ø±¢dtyês¡ T &ÉãT“≈£L&Ü
‘Ó|æŒ+#·Tø=ì ‘·eT Çwüº+ e∫Ãq edüTÔe⁄\qT ãj·T{ÏqT+&ç ‘Ó|æŒ+#·Tø=H˚yês¡T.
H˚qT 1931˝À ø£qïq÷s¡T C…’\TqT+&ç $&ÉT<ä˝…’ edü÷Ô ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ @πsŒ&ÉT˝À
eTfi¯j÷· fi¯kÕ«eTT\ yês¡T kÕú|+æ ∫q yê´kÕÁX¯e÷ìøÏ yÓ[fl l eTfi¯j÷· fi¯ kÕ«eTT\ yê]ì,
e÷ s¬ +&Ée u≤eeT]~ ø£èwü#í s· D¡ Y ($eT˝≤q+<ä kÕ«$T)qT #·÷∫ l eTfi¯j÷· fi¯kÕ«eTT\
yê] neT÷\´ dü\Vü‰\qT rdüTø=ì ‘ÓHê* nsTT‘êq>∑sY e∫Ã eTs¡\ Væ≤+B bÕsƒX¡ Ê\qT
q&É|ükÕ>±qT.
H˚qT C…’\T≈£î yÓ[flq ‘·s¡Tyê‘· e÷ Ä$&É ãdüee÷à<˚$ì n¬sdüTº#˚dæ ø√s¡Tº≈£î
rdüTø=ìyÓ[flq|ü&ÉT ÄyÓT ã+<ÛTä e⁄\T ø=+<äsT¡ ÄyÓTqT ˇ‹Ô&ç ô|{Ïº ÄyÓT #˚‘· ã\e+‘·+>±
ø£eå ÷|üD #Ó|Œæ +#ês¡≥.n+<äT\≈£î ÄyÓT $#ês¡+‘√q÷, dæ>T∑ ‘Z √q÷ #ê˝≤ u≤<Û|ä &ü +ç <ä≥.
H˚qT e÷ Ä$&É Ç<ä›s¡+ Væ≤+B bÕsƒ¡XÊ\ ‹]– q&É|ükÕ>±eTT.
60
40
1932˝À eT<ä´bÕq ìùw<Û√<äéTeTT, $<˚o egeTT\ <äTø±D≤\ e<ä› |æø{Ï +Ï >∑T\T
CÀs¡T>± kÕ>±sTT.n+<äTø£ì y˚TeTT Væ≤+B bÕsƒ¡XÊ\qT eT÷dæy˚dæ ô|’ ñ<äéTeTT\˝À
bÕ˝§Zq ìX¯ÃsTT+#·Tø=HêïeTT. eTT+<äT>± e÷ Ä$&É, e÷ #Ó˝…¢\T düs¡fi≤<˚$, yÓTÆH˚ì
ãdüe |üPs¡íeTà á eTT>∑TZs¡T $<˚o egeTT\ <äTø±D≤\e<ä› |æøÏ{Ï+>∑T #˚j·TkÕ>±s¡T.
n+<äTe\¢ yê]ì n¬sdüTº#˚dæ ˇø=ÿø£ÿ]øÏ Äs¡T e÷kÕ\ ø£]ƒq •ø£åy˚dæ sêj·Ty˚\÷s¡T
C…’\T≈£î |ü+|æ+#ês¡T.
H˚qT, ø=‘·|Ô *ü ¢ yÓ+ø£≥ ø£èwüeí s¡à, $. yÓ+ø£jT· ´ eTT>∑TsZ +¡ sπ |ü˝¢… ‘ê\÷ø± yÓTHÆ ì˚ yê]
bÕ˝…+˝À ø£\T¢ eTT+‘·\T ø£{Ïºe⁄qï á‘· #Ó≥¢ e<ä› |æøÏ{Ï+>∑T ÁbÕs¡ +_Û+#êeTT. á yês¡Ô
$ì πs|ü˝…¢ b˛©dt düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T 12 eT+~ b˛©düT\qT yÓ+≥u…≥Tº≈£îì eTeTTà\qT
ù|eTT u…‘êÔ\‘√q÷ ˝≤Øƒ\‘√q÷ düTe÷s¡T 70`80 <Óã“\T ø={Ï+º #ê&ÉT. y˚TeTT eTT>∑TsZ +¡
düŒèVü≤ ‘·|Œæ H˚\MT<ä |ü&bç ˛j·÷eTT. ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï düŒèVü≤ e∫Ãq|ü&ÉT H˚qT eT+∫˙fi¯flqT
Hêe<ä› ø±e*e⁄qï Ä Á>±eT yÓ{Ïº yêìì ‘Ó∫Ã ô|≥ºeTì n&É>∑>± yê&ÉT #Ó+ãT¬ø’
yÓfifl¯ uÀ‘·T+fÒ b˛©düT\T yÓfifl¯ ˙j·T˝Ò<Tä . n+<äTø£ì yÓ{yºÏ ê&ÉT ‘·q ô||’ +ü #ÓqT ø±\«˙{Ï˝À
eTT+∫ rdüTø=ì e∫Ã Ä ‘·&ç>∑T&É¶qT Hê H√{Ï˝À |æ+&Ü&ÉT. n|ü&ÉT Hê <ä|æŒø£ r]+~.
H˚\MT<ä |ü&çe⁄qï e÷ eTT>∑TZ]ì $&ç∫ô|{Ïº düuŸÇHéôdŒø£ºsY, b˛©düT \T πs|ü˝…¢
yÓ[flb˛j·÷s¡T. b˛©düT\T yÓ[flb˛sTTq ‘·sT¡ yê‘· Á>±eTdüT\Ô T e∫Ã e÷ eTT>∑T]Z ï yÓ÷düTø=ì
b˛sTT Ä sêÁ‘·+‘ê ø±|ü⁄\Tø±dæ m+‘√ ùde #˚XÊs¡T. eT÷&ÉT s√E\≈£î>±ì y˚TeTT
˝Òe˝Òø£b˛j·÷eTT. eT÷&Ée s√Eq y˚TeTT eTT>∑TZs¡+ ≈£î+≥T≈£î+≥÷, ≈£î+≥T≈£î+≥÷
yÓTÆH˚ìyê]bÕ˝…+˝À @{Ïø£≥ºMT<ä ñqï kÕsê <äTø±D+e<ä› |æøÏ{Ï+>∑T kÕ–+#êeTT.
áyês¡Ô Á>±eT eTTì‡|òt πs|ü˝…¢ b˛©dt ùdºwüHé≈£î ‘Ó\|ü>± Ç<ä›s¡T b˛©dt düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T¢
16 eT+~ b˛©düT\T e∫Ã ‘·TbÕ≈£î\‘√q÷, ˝≤Øƒ\‘√q÷ ù|eTT u…‘êÔ\‘√q÷ eTeTTà\qT
eTT≥º&ç+#ês¡T.
eTT+<äT>± e÷ dü+#·T\˝À ñqï >∑T&É\¶ qT rdæ ˇø£#√≥ ≈£î|üŒy˚dæ e÷ |ü⁄düøÔ ±\qT
ø±\«˝À bÕs¡y˚XÊs¡T. ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T b˛©düT\ #˚‘· e÷ ˇ+{ÏMT<ä ñqï
ã≥º\qT }&ÉBsTT+∫ >∑T&É¶\ ≈£î|üŒMT<ä |ü&Éy˚sTT+#ê&ÉT. y˚TeTT ø£≥Tº |ü+#·\˝À|ü\
\+>√{≤\qT ø£≥Tºø=ì ñqï+<äTq y˚TeTT ~>∑+ãs¡T\eTT ø±˝Ò<äT. düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T e÷
>∑T&É¶\˙ï øÏs√dæHé b˛sTT+∫ ‘·>∑T\u…{Ïº+#ê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· ã÷≥Tø±fi¯fl‘√ eTeTTà\qT
es¡Tdüu…{Ïº ‘·qïkÕ>±&ÉT. y˚TeTT H˚\MT<ä |ü&çb˛j·÷eTT. ‘·s¡Tyê‘· ù|eTT u…‘êÔ\‘√q÷,
˝≤Øƒ\‘√q÷ ø={Ïº+#ê&ÉT. y˚TeTT düŒèVü≤˝Ò≈£î+&Ü H˚\MT<ä |ü&çb˛j·÷ eTT. á
<äèX¯´+#·÷∫q 2`3y˚\ eT+~ »q+ b˛©düT\qT ø£$«+|ükÕ>±s¡T. n|ü&ÉT b˛©düT\T
61
uÛÑj·T|ü&ç >∑T+|ü⁄qT #Ó<äs¡>=≥º&ÜìøÏ 10`15 kÕs¡T¢ >±*˝ÀìøÏ ‘·TbÕ≈£î\T ù|˝≤Ãs¡T.
»q+ ø=+‘·<ä÷s¡+ bÕ]b˛sTT eTs¡\ sêkÕ>±s¡T. eTs¡\ b˛©düT\T ‘·÷{≤\T ù|˝≤Ãs¡T.
Nø£{Ï |ü&Ée∫Ã+~. b˛©düTyês¡T uÛÑj·T|ü&çb˛sTT eTeTTà\qT ˇø£ |ü&Ée˝À møÏÿ+#·Tø=ì
πs|ü˝…¢≈£î düMT|ü+˝À ñqï ô|qTeT÷&çøÏ rdüTø=ì b˛sTT nø£ÿ&ÉqT+&ç ˇ+f…<äT› ã+&çMT<ä
sêÁ‹ 8 >∑+≥\≈£î πs|ü˝…¢ düuŸ C…’\T≈£î rdüT≈£îì b˛sTT Ä sêÁ‹ nqï+, ˙fi¯ófl˝Ò≈£î+&Ü
C…’\T˝À ñ+#ês¡T. Hê≈£î ≈£î&ç#˚‹ u§≥qÁy˚\T, #·÷|ü⁄&ÉTÁy˚\T eT<Ûä ´ ˝≤Øƒ <Óã“\T
‘·>∑T\T≥e\q ô|<ä› >±j·TeTT ø£*¬>qT. HÓ‘·TÔs¡T n<˚|üì>± ø±¬sqT. ø±˙ &Üø£º]ï <ä>∑Zs¡≈£î
sêìe«˝Ò<äT.
|ü&eÉ ˝À Hê≈£î <ä|Œæ ø£ nsTTq|ü&ÉT eT+∫˙fi¯ófl Ç|æŒ+#·eTì b˛©dt düuŸÇHéôdŒø£]º ï
n&É>∑>± ˇø£ b˛©düT‘√ Hê H√{Ï˝À ñ#·Ãb˛j·TeTì ÄC≤„|æ+#ê&ÉT. ø±ì n‘·&ÉT Ä
|üì#˚j·T&ÜìøÏ »+ø±&ÉT. H˚qT <ä|æŒø£‘√q÷ ø√|ü+‘√q÷ ≈£î$T*b˛j·÷qT.
‘Ó\¢yê]q ‘·s¡Tyê‘· eTeTTà\qT \+>√{°\‘√ ñ+&É≥+#·÷∫ Á|ü»\T >∑T$T>∑÷&ç
düuŸC…’\TqT eTT≥º&ç+#ês¡T.düuŸÇHéôdŒø£ºs¡T, dü]ÿ˝Ÿ ÇHéôdŒø£ºs¡T,õ˝≤¢ dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ
eTT>∑TZs¡T Ä˝À∫+#·Tø=ì eTeTTà\qT $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. y˚TeTT ≈£î+≥T≈£î+≥÷,
≈£î+≥T≈£î+≥÷ ãj·T≥≈£îsê>±H˚ »q+ e÷≈£î K<ä›s¡T >∑T&É¶\qT ‘Ó∫Ã Çe«kÕ>±s¡T. ø±˙
y˚TeTT eTT>∑TZs¡eTT eT÷&ÉT \T+^\≈£î, eT÷&ÉT ‘·T+&ÉT\≈£î, eT÷&ÉT CÀ©\≈£î dü]b˛j˚T
>∑T&É¶qT rdüT≈£îì ‘·øÏÿq >∑T&É¶\qT ;<ä\≈£î |ü+∫ô|{≤ºeTT. Á|ü uÛÑT‘·«+ e÷ yÓ+≥
Ç<ä›s¡T b˛©düT\T rj·T≈£î+&Ü ñ+&˚˝≤>∑Tq ìj·T$T+∫ y˚TeTT#˚ùd ø±s¡ ´Áø£e÷ìï
@s√Eø±s√E ‘Ó\T|üeTì yê]ì ÄC≤„|æ+#ÓqT. y˚TeTT eTT+<äT>± πs|ü˝…¢ ‘ê\÷ø±
‘·÷s¡TŒbÕ˝…+ yÓfi≤fleTT. nø£ÿ&É e÷≈£î |üs¡T#·÷] sêeTø√≥j·T´>±s¡T nqï+ ô|{Ïº].
yê]ì yÓ+≥H˚ n¬sdüTº#˚dæ kÕj·T+ø±˝≤ìøÏ Äs¡Te÷kÕ\ ø£]ƒq•ø£å #Ó|æŒ sê»eT+Á&ç
ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T≈£î |ü+|æ+#ês¡T. e÷≈£î nqï+ ô|{Ïºqyê]ì, e÷≈£î #ê|ü Ç∫Ãqyê]ì,
e÷≈£î sêÁ‹|üP≥ |ü+&ÉTø=qT≥≈£î #√{Ï∫Ãqyê]ì n¬sdüTº #˚kÕÔeTì b˛©düT\T u…~]+#·>±
y˚TeTT Ç+{Ï+{Ïø° ˇø£ eTT<ä› #=|üq nqï+ e÷ >∑T&É¶ CÀ©˝À y˚sTT+#·Tø=ì rdüTø=ì
yÓ[fl <˚yê\j·T+˝À ‹ì, H˚\MT<ä e÷ ‘·T+&Éq¢ T |üsT¡ #·Tø=ì ìÁ<äb˛j˚Tyêfi¯fl+. ˇø£|Pü ≥
ñ<äj·T+ eTT<ä›\T n&ÉTø=ÿì ‹H˚yêfi¯fl+. sêÁ‹|üP≥ me¬s’Hê ù|˝≤\qT>±ì,
|ò\ü Vü‰sêìï>±ì ô|{Ï‘º ˚ ‹H˚yêfi¯fl+. ô|≥ºøb£ ˛‘˚ ˙fi¯ófl Á‘ê– |ü+&ÉTø=H˚yêfi¯fl+. á s¡ø+£ >±
eTT<ä›\T nìï ≈£î˝≤\yê] e<ä› n&ÉTø=ÿì ‹+≥÷ πs|ü˝…¢ ‘ê\÷ø± Á>±e÷˝À¢ Hê\T>∑T
e÷kÕ\ bÕ≥T ø±+Á¬>dt Á|ü#ês¡+#˚d÷ü Ô 50`60 yê\+{°sq¢¡ T |æø{Ï +Ï >∑T≈£î |ü+|æ+#êeTT.
62
yê]˝À #ê˝≤eT+~ì n¬sdüT#º d˚ æ •ø£å $~Û+∫ C…\’ T≈£î |ü+|æ+#ês¡T. ∫es¡≈î£ 5e e÷dü+˝À
H˚qT, ø=‘·Ô|ü*¢ yÓ+ø£≥ø£èwüíes¡à, πs|ü˝…¢ ‘ê\÷ø± q\÷¢s¡T˝À yê˝… +{°s¡¢ •_s¡+ô|{Ïº Ä&Ü,
eT>∑ 50 eT+~ì yê˝…+{°s¡¢qT |æøÏ{Ï+>∑T≈£î |ü+|ü>± yês¡+<ä]˙ n¬sdüTº#˚dæ •ø£å$~Û+∫
C…’\T≈£î |ü+bÕs¡T. ∫es¡≈£î qq÷ï, yÓ+ø£≥ø£èwüíes¡à >±]ì n¬sdüTº# ˚dæ #Ó] 6 e÷kÕ\
ø£]ƒq •ø£å $~Û+∫ sê»eT+Á&ç ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T≈£î |ü+|æ+#ês¡T.
41
sê»eT+Á&ç ôd+Á≥˝Ÿ C…’\T˝À ø£+<äT\≈£î ã<äT\T |ü|ü yê&˚yês¡T. πswüHé ˇø=ÿø£ÿ
U…B’ øÏ Ä s¬ +&ÉTqïs¡ nD≤˝Ò (15ô|d’ \ü T) s√E≈£î Ç#˚Ãyês¡T. e÷ Ç<ä›s≈¡ î£ s¬ +&ÉT |üP≥\T
>√<ÛäTeT s=f…º, |ü|ü Ç#˚Ãyês¡T. eTõ®>∑ ˝ÒH˚ ˝Òe⁄. n+<äTe\¢ e÷ Ç<ä›s¡≈£î πsNø£{Ï
»ãT“e∫Ã+~. sêÁ‹|üP≥ ø£+&ÉT¢ u§‹Ô>± ø£ì|æ+#˚$ ø±e⁄. C…’\T˝À y˚T$T<ä›s¡+ nìï
õ˝≤¢\≈£î #Ó+~q sê»ø°j·T U…’B\≈£î Væ≤+B #Óù|Œyêfi¯fl+. düTe÷s¡T 100`150eT+~
Væ≤+B H˚s¡TÃø=H˚yês¡T.
H˚qT C…\’ TqT+&ç sêø£|Pü s¡«y˚T e÷ Ä$&É, e÷ #Ó˝\¢… T ãdüe|üPs¡eí Tà e¬>s’ ê\T C…\’ TqT+&ç
$&ÉT<ä˝…’Hês¡T. H˚qT 1933˝À $&ÉT<ä˝…’q ‘·s¡Tyê‘· H˚qT, e÷ Ä$&É, e÷ #Ó˝…¢\T
nsTT‘êq>∑sY #˚s¡Tø=ì Væ≤+B bÕsƒ¡XÊ\qT q&É|ükÕ>±eTT.
nsTT‘êq>∑sY˝À 1933˝À e÷ #Ó˝…¢\T düs¡fi≤<˚$øÏ ø=‘·Ô|ü*¢ yÓ+ø£≥ø£èwüíes¡à≈£î
ne÷yêdü´ s√Eq ô|+&ç¢ »]–+~. ô|+&ç¢øÏ eTTKń‹<ÛäT\T>± Hê ùdïVæ≤‘·T˝…’q
ø=+‘·eT+~ Vü≤]»qT\T (Á¬ø’düÔe⁄\T) ≈£L&Ü e#êÃs¡T. e÷‘√bÕ≥T C…’\T˝À ñqï
ø=+‘·eT+~ $TÁ‘·T\T ≈£L&Ü ô|+&ç¢øÏ e#êÃs¡T. ø±ì nsTT‘êq>∑sY Á>±eTdüTú˝…es¡÷
sê˝Ò<äT.
42
1934˝À Væ≤+Bì n_Ûeè~∆ |üs#¡ T· ø√yêì H˚qT, e÷ Ä$&É, e÷ y˚Tq\T¢&TÉ Hê<Ófifl¯
yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡sêe⁄, e÷ Ä$&É nqï u§u≤“ X¯+ø£ss¡ êe⁄, Äj·Tq uÛ≤s¡´ <äeTj·T+‹, yÓTT‘·+Ô
nsTT<äT>∑Ts¡+ >√s¡UŸ|üPsY õ˝≤¢˝Àì ãs¡Vü≤CŸ˝À l u≤u≤ sê|òüTesêe⁄ kÕú|æ+∫q
ÄÁX¯eT+˝À Væ≤+Bj˚T‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ Væ≤+B H˚s¡Œ{≤ìøÏ ô|{Ïºq Væ ≤+B
$X¯«$<ë´\j·T+˝À #˚sêeTT. y˚TeTT ÄÁX¯e÷ìøÏ ø=+#Ó+ <ä÷s¡+˝À ñqï ˇø£ |ü˝≥¢… ÷]˝À
es¡<ä u≤~Û‘·T\¬ø’ ø£{Ïºq eT{Ïº>√&É\T>∑\ düÁ‘·+˝À ¬s+&ÉT >∑<äT\˝À ñ+&˚yêfi¯¢eTT.‘·øÏÿq
>∑<äT\˝À es¡<ä u≤~Û‘·T˝…’q Vü≤]»qT\T+&˚yês¡T. yês¡T y˚TeTT nqï<äeTTà\e˝… ñ
+&˚yês¡eTT. y˚TeTT n+≥TqT bÕ{Ï+#·≈£î+&ÉT≥qT #·÷∫ yês¡T eTyÓTà+‘√ >ös¡e+>±
#·÷dü÷Ô e÷≈£î m+‘√ düVü‰j·T+ #˚ùdyês¡T.
63
ÄÁX¯eT+ ‘·sT¡ |ò⁄ü q Hê≈£î, e÷ u≤eeT]~ X¯+ø£ss¡ êe⁄≈£î HÓ\≈£î #Ó] |ü~ s¡÷bÕj·T\T
ñ|üø±s¡y‘˚ q· + \_Û+#˚~. á 20 s¡÷bÕj·T\T e÷ nsTT<äT>∑T]øÏ s¬ +&ÉT|üP≥\ uÛÀ»HêìøÏ
u≤>± dü]b˛j˚T$. ñ<äj·T+ 9 1/2 >∑+≥\≈£î e] nqï+, ≈£Ls¡, ô|s¡T>∑T, sêÁ‹øÏ
s=f…º\T, ã+>±fi¯<äT+|ü ≈£Ls¡ bÕ\T rdüTø=H˚yêfi¯fl+. H˚qT, e÷ u≤eeT]~ X¯+ø£s¡sêe⁄
kÕVæ≤‘·´s¡‘·ï |üØø£å≈£î #·~yêeTT. ø±˙ |üØø£å≈£î ≈£Ls√Ã˝Òø£b˛j·÷ eTT.
1935 ˝À y˚TeT+<äs¡+ \ø√ï ø±+Á¬>dt eTVü‰düuÛÑ≈£î Vü‰»s¡j·÷éTT. Ä+Á<Ûä<˚X¯+
‘·sT¡ |ò⁄ü q m–®_wüH˝é À ø=eTTà u§eTà\ <äTø±D+ô|{Ïº neTàø£+ #˚XÊeTT. ˇø£ HÓ\s√E\bÕ≥T
y˚TeTT \ø√ï˝À ñHêïeTT. Ä düeTj·T+˝À eTq Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+qT+&ç ø=+‘·eT+~
j·÷Á‹≈£î\T ¬s’\T˝À ø±+Á¬>dt≈£î e#êÃs¡T. yês¡T edü÷Ô e÷ ø=s¡≈£î ø=ìï Hê]+»|ü+&ÉT¢,
ìeTàø±j·T\T ‘Ó#êÃs¡T. H˚qT Hê]+»|ü+&Éq¢ T Hê ñ‘·sÔ <¡ X˚ ¯ $TÁ‘·T\≈£î ‹qeTì ÇùdyÔ ês¡T
yê{Ïì m˝≤ ‹Hê˝À #·÷|æ+#·eTHêïs¡T. m+<äTø£q>± ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘· ÁbÕ+‘·+˝À Hê]+»,
ø=ã“], ìeTà#Ó≥T¢ ñ+&Ée⁄. yê]øÏ ø=ã“], ìeTàø±j·T\T |ü]#·j·T+ ñ+~>±ì,
Hê]+»ø±j·TqT yês¡T bÕ|ü+ #·÷∫j˚T ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT. n+<äT˝À ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚X¯+˝À
>√s¡UŸ|üPsY õ˝≤¢ #ê˝≤ yÓqTø£ã&çq Á|ü<˚X¯eTT. nø£ÿ&É ñqï ;<ä]ø£e TT ˇø£ÿ ˇ]kÕ‡˝À
‘·|üŒ eT¬sø£ÿ&Ü˝Ò<äT. Ç#·Ã≥ bÕ≥ø£»q+`≈£L©Hê© #˚dæø=ì J$+#˚yês¡+‘ê`≈£î+≈£îfi¯ó
fl ø=q˝Òø£ qB, ø±\e\ ˇ&ÉT¶q ù|s¡Tø=qï ˇ+Á&ÉT‘√ ‘·\\T s¡T<äT›ø=+{≤s¡T. n<˚ yê]
•s¡ kÕïqeTT. #ê˝≤eT+~øÏ ø£≥Tºø√{≤ìøÏ s¬ +&Ée»‘· ã≥º\T+&Ée⁄. ‹+{≤ìøÏ #ê*q+‘·
‹+&ç˝øÒ £ Vü≤]»qT\T, –]»qT\T e÷$T&ç f…+ø£\˝Àì J&û\qT m+&Éu≥ … Tºø=ì |æ+&ç>±
#˚düTø=ì ‹+&ç˝Òì s√Eq s=f…º ø±\TÃø=ì ‹+{≤s¡T. e÷$T&ç f…+ø£\T <=s¡ø£q|ü&ÉT
|üX¯óe⁄\T >√<ÛäTeT, C§qï#˚Ó\˝À¢ y˚Tdæ ù|&É y˚dæq|ü&ÉT ù|&É˝À >√<ÛäTeT\T, C§qï\T ñ
+&ÉTq≥. Ä ù|&É ;<ä\T ˇø£#√≥ Áb˛>∑T#˚dæ ñ+∫ m+&çq ‘·s¡Tyê‘· <ëìì >=&É¢‘√
q÷]Ã ‘·÷s√Œ‘· b˛dæ –+»\qT y˚s¡T #˚ôd<äs¡T. Ä –+»\qT ø£&ç– m+&Éu…≥Tºø=ì
‹+&ç˝Òq|ü&ÉT |æ+&ç #˚düTø=ì s=f…º\T #˚düTø=ì ‹+{≤s¡T. H˚qT ˇø£ |ü˝…¢≥÷]˝À
»]π> ˇø£ Vü≤]»qT\ düu≈ÑÛ î£ yÓ[flq|ü&ÉT >=&É‘¢ √ ù|&ÉqT q÷πsÃ <äè X¯éTT #·÷&É>*∑ >±qT.
yê]ì n&ç–q|ü&ÉT á $wüj·÷\T yê] <ë«sê H˚qT ‘Ó\TdüTø√>∑*>±qT. Ä ÁbÕ+‘·+˝À
≈£ î wü ß ˜ s √>∑ T \T m≈£ î ÿe>± ø£ ì |æ k ÕÔ s ¡ T . eTTK´+>± ;<ä \ ˝ÀH˚ m≈£ î ÿeeT+~
≈£îwüß˜s√>∑T\THêïs¡ì #ÓbÕŒs¡T.
bÕ≥ø£»q+ q~˝À ˇø£ÿkÕ] eTTì– yÓ+≥H˚ ãj·T≥≈£î e#˚ÃkÕÔs¡T. yê]
ø£≥Tºã≥º≈L£ &Ü |üP]Ô>± ‘·&eÉ H˚ ‘·&eÉ <äT. m≈£îÿe ùd|ü⁄ ˙fi¯fl˝À¢ñ+fÒ >∑+>∑eTà‘·*ø¢ Ï ø√|ü+
64
edüT+Ô <äH˚ yês¡T. yês¡T Ä s√E\˝À düãT“ô|{Ïº q~˙{Ï˝À >∑T&É\¶ T ñ‘·T≈£î≥ bÕ|üeTH˚yês¡T.
Á>±e÷\˝À eT+∫˙{Ï u≤e⁄\e<ä› ãj·T≥≈£î yÓ[fle∫Ãq eT>∑yêfi¯ófl ‘·eT #Ó+ãT\qT
ãj·T≥eT{Ïº‘√ ‘√$T <ëìì u≤$˝À |ü&Éy˚dæ X¯óÁuÛÑ+ #˚ùdyês¡T. u≤$˝À á s¡ø£+>±
n+<äs¡÷ eT{Ïº‘√ ‘√$Tq e+<ä\ #Ó+ãT\qT X¯óÁuÛÑ+#˚j·TT≥ e\¢ u≤$˝À ã+&É¢ ø=\~
eTqTï ù|s¡Tø=ì b˛sTT u≤$˙fi¯ófl eT*qyÓTÆb˛‘·÷ ñ+&˚$. ø±˙ yês¡T e÷Á‘·+ yê{Ïì
|ü$Á‘·yÓTÆq »\eTì qy˚Tàyês¡T. ãj·T≥ eT{Ïº‘√ ‘√$T ãj·T≥˙{Ï‘√ ø£&ÉT>∑T≥e\¢
#Ó+ãT n|ü$Á‘·yTÓ bÆ ˛‘·T+<äì #Óù|Œyês¡T. u≤$˝Àì eTT]øÏ˙{Ïì y˚TeTT Á‘ê>∑eTì #Ó|Œü >±
e÷ ø=s¡≈£î ˇø£ uÀ]+>∑T |ü+|ü⁄ y˚XÊs¡T. Ä |ü+|ü⁄˙fi¯ófl Ä|ü$Á‘·yÓTÆqeì n#·Ã{Ï
bÕeTs¡T˝Ò>±ø£ y˚T<Ûëe⁄\T (#·<äTe⁄ø=qïyês¡T) ≈£L&Ü nH˚yês¡T. y˚T eTT >∑T&É¶\≈£î
düãT“ô|fÒºyêfi¯fleTT. |ü+|ü⁄˙fi¯ófl yê&˚yêfi¯fleTT. n+<äTø£ì eTeTTà\qT HêdæÔ≈£î\H˚yês¡T.
Ä ÁbÕ+‘·+˝À ÄdæÔ>∑\ »$T+<ës¡T\qã&˚ ô|<ä› ¬s’‘·T\T ≈£L&Ü y˚sTT+∫q
>√<ÛäTeT|æ+&ç˝À ñ|ü ø£\T|ü⁄ø=ì m+&ÉT$Ts¡|üø±j·T q+Eø=ì n˝≤ŒVü‰s¡+ ÁøÏ+<ä
‹H˚yês¡T. Ä ÁbÕ+‘·+˝À ~q+ (ÁXÊ<ä∆ø£s¡à) #˚ùd≥|ü&ÉT |ü⁄s√Væ≤‘·T &ÉT e¬>’sê\Te\¢
ø±{Ï˝À &˚sê y˚sTT+#·Tø=ì nø£ÿ&É |üø±ÿ uÛÀ»qeTT (H˚‹‘√>±ì Äeq÷HÓ ‘√>±ì)
|æ+&çe+≥\T, ≈£Ls¡\T #˚sTT+#·Tø=ì ‹+{≤s¡T. n˝≤ ‹+fÒ #·ìb˛sTTq e´øÏÔøÏ ‘·è|æÔ
ø£\T>∑Tqì |ü⁄s√Væ≤‘·T\T #ÓãT‘ês¡T. |ü⁄s√Væ≤‘· Áu≤Vü≤àDT\T, Vü≤]»qT\T ‘·|üŒ ‘·øÏÿq
≈£î˝≤\yês¡T #˚dqæ |æ+&ç e+≥\qT ˝…d‡ü >± ‹+{≤s¡T. ø±˙ ˙{Ï‘√ e+&çq e] nqï+>±ì
s=f…º\T>±ì |üìøÏsêeH˚ yês¡T. yê{Ïì Áu≤Vü≤àD |ü⁄s√Væ≤‘·T\T ‹qs¡≥ . q÷HÓ‘√>±ì,
H˚‹‘√>±ì #˚dæq s=f…º\T, |üPØ\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì yês¡T ‹qe#·TÃq≥.
ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘· sêh+˝À >∑T&É¶\qT H˚ùdyês¡+‘ê eTVü≤àBj·TT˝Ò. Væ≤+<äTe⁄\T ã≥º\T
H˚j·T≈£L&É<ä≥. n+<äTø£ì eTVü≤àBj·TT˝Ò Væ≤+<äTe⁄\≈£î ø±e\dæq >∑T &É¶\qT H˚dæ
e÷¬sÿ≥Tº\≈£î rdüTø=ì e#˚Ãyês¡T. yês¡T H˚ùd >∑T&É¶\qT Væ≤+<ä÷e⁄\T ø£≥Tºø√e#·TÃq≥.
ø±˙ ÇqT|ü sπ ≈£î\MT<ä |æ+>±D° ø√{Ï+>∑T>∑\ |üfi≤fl\qT eTVü≤àBj·TT\T yê&É‘ês¡T ø±ã{Ïº
Ä |æ+>±D° |üfi≤fl\qT Væ≤+<äTe⁄\T yê&É≈L£ &É<≥ä . Ä |æ+>±DÏ |üfi≤fl\qT>±˙, –HÓï\qT>±˙
Væ≤+<äTe⁄˝…e¬s’Hê yê&ç‘˚ yê]ì ≈£î\+qT+&ç ãVæ≤wüÿ]+#˚yês¡T. á $wüj·T+ H˚qT
dü«j·T+>± nqTuÛÑ$+#êqT. H˚qT ˇø£ |æ+>±DÏ |üfiËfl+˝À nqï+‹H˚yêDÏí. n+<äTø£ì
qqTï Hê düVü≤ bÕsƒ¡≈£î\T #ê˝≤ ‘˚*ø£>± #·÷ùdyês¡T. qqTï eTT≥Tºø=+fÒ bÕ|üeTH˚yês¡T.
Ä s√E\˝À >√s¡UŸ|Pü sY õ˝≤¢˝Àì #ê˝≤ Á>±e÷\˝À bÕsTTU≤Hê<=&ÉT¢ ñ+&˚$ø±e⁄.
eT>∑yêfi¯ó¢ #Ó+ãT\T rdüTø=ì Á>±e÷\#·T≥÷º ñqï yÓTs¡ø£ bı˝≤\˝ÀøÏ yÓfifl‚ yêfi¯ófl. s¬ ‘’ T· \T
ô|+≥qT ms¡Te⁄>± m+∫ ãj·T\T≈£î e∫Ãqyê]ì @MT nH˚yês¡Tø±<äT. ø±˙ Ä&Éyês¡T
65
e÷Á‘·+ |ü>∑{Ïy˚fi¯ ãj·T\T≈£î #Ó+ãT\T rdüTø=ìyÓfi¯fl≈£L&É<äT. nedüs¡+ nsTTq|ü&ÉT
|ü>∑{Ïy˚fi¯ ˇø£ eT÷\ ˇø£ bÕÁ‘·qT ñ+∫ <ëì˝À ø±\ø£è‘ê´\T rs¡TÃø=ì Nø£{Ï |ü&çq
‘·sT¡ yê‘· Ä ô|+≥qT ãj·T≥ bÕs¡yd˚ æ bÕÁ‘·qT ø£&–ç X¯óÁuÛ+Ñ #˚dæ Ç+{ÏøÏ rdüTø=ìsêyê*.
@ Ä&É<Ó’Hê |ü>∑\T ãj·T≥≈£î #Ó+ãT rdæø=ì ãj·T\T<˚]‘˚, ÄyÓTqT uÀ>∑+kÕì nì
m>∑‘ê[#˚dæ dü+|òüT+ qT+&ç ãVæ≤wüÿ]kÕÔs¡T.
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À ô|+&ç+&ÉT¢≈£L&Ü #ê˝≤ $∫Á‘·+>±q÷, eTq Ä#êsêìøÏ |üP]Ô
e´‹πsø£+>±q÷ ñ+{≤sTT. e÷‘√bÕ≥T Væ≤+B kÕVæ≤‘·´s¡‘ï· #·~y˚ 15 j˚T+&É¢ ≈£îÁs¡yêìøÏ
ô|+&ç¢ ìX¯ÃsTT+|üã&ç+~. H˚qT ô|+&ç¢ ≈£îe÷¬sÔ ej·TdüT‡ m+‘· nì n&É>∑>± ÄyÓT≈£î
18 dü+e‘·‡sê\T+&ÉTqì #ÓbÕŒs¡T. Ç+‘· ô|<ä›|æ\¢qT Ç+‘· ∫qïu≤“sTTøÏ m+<äT≈£î
ÇdüTÔHêïs¡ì n&É>±Z ≈£îÁs¡yê&ÉT ej·TdüT‡>∑\yê&ÉT nj˚Tés¡≈£î n‘· ì ô|+&Ü¢eTT ‘·q
n‘·Ôe÷eT\≈£î ùde #˚j·÷*. m+<äTø£q n‘·&ÉT ø±|ü⁄sêìøÏ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ÄyÓT≈£î
n‘·Ôe÷eT\≈£î ùde#˚j·T&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ+&É<äT. n+<äTø£ì eTT+<äT>±H˚ ø√&É\T n‘·Ô
e÷eT\≈£î ø=ìï dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T ùde #˚j·÷*.n+<äTø£ì ∫qï ≈£îÁs¡yêfi¯fl≈£î
ô|<ä›e÷àsTT\qT Ç∫Ã ô|+&ç¢ #˚kÕÔeTì #ÓbÕŒs¡T.
á ÁbÕ+‘·+˝À eTs=ø£ $∫Á‘·yTÓ qÆ Ä#ês¡+ ñ+~. Ç#·Ã≥ ˇø£ C≤‹ Áu≤Vü≤àDT\˝À
e÷+dü+ ‹H˚ Ä#ês¡+ ø£\<äT. yêπs dü«j·T+>± y˚≥b˛‘·TqT ‘√\T rdæø=ì e÷+kÕìï
‘·˝≤ø±düÔ |ü+#·Tø=ì e+&ÉTø=ì ‹+{≤s¡T. ø±˙ Ç‘·sT¡ \T ø√ùdÔ Ä e÷+dü+ |üìøÏsê<ä≥.
Ç+‘˚ ø±<äT. Ä C≤‹˝À ˇø£kÕ] nsTTHê e÷+dü+ e+&Éì Ä&É<ëì #˚‹ e+≥qT
‘·øÿÏ qyês¡T eTT≥ºs≥¡ . n+<äTø£ì Á|ü‹ Ä&ÉT~ ˇø£ÿkÕ] nsTTHê e÷+dü+ e+&ç rsê\≥.
Çø£ÿ&É ô|+&ç+&É¢ dü+<äs“¡ +¤ ˝À $ù|Tò ïX¯«s¡ $Á>∑V≤ü |üP»≈£î ã<äT\T @qT>∑TH˚ |üPõkÕÔsT¡ .
<ëìì |üPõ+∫ <ëìøÏ ô|<ä› ô|<ä› s=f…º\T ô|&É‘ês¡T. á ÁbÕ+‘·+˝À >∑ es¡ïyÓT+≥T
Ä|ò”düT\˝À Ä s√E\˝À ã+Á{À‘·T≈£î ô|<ä› HÓ\J‘·+ 7 s¡÷bÕj·T\T. >∑Te÷kÕÔ≈£î 25
s¡÷bÕj·T\T HÓ\J‘·+ ô|<ä› J‘·eTH˚yês¡T.
43
1935 ˝À \ø√ïø±+Á¬>dt eTVü‰düuÛÑ≈£î Ä+Á<ÛäÁbÕ+‘·+qT+&ç e∫Ãq j·÷Á‹≈£î\
¬s’\Tã+&ç˝À e÷ Ä$&É Ç+{ÏøÏ yÓ[flb˛sTT+~. e÷ u≤eeT]~ X¯+ø£s¡sêe⁄ Äj·Tq
uÛ≤s¡´ eTs=ø£ #√≥T≈£î #·<äTe⁄ø√e{≤ìøÏ yÓ[flb˛j·÷s¡T. Çø£ H˚qT e÷ y˚Tq\T¢&ÉT
yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡sêe⁄ Ç<äs› +¡ kı+‘·+>± e+≥ #˚døæ =ì H˚qT kÕVæ≤‘·´s¡‘·ï ø√s¡T‡, e÷ y˚Tq\T¢&TÉ
yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ôV’≤dü÷ÿ\T˝Àq÷ #·<äTe⁄ø=qkÕ>±eTT.
ø±˙ 1937 ∫e]uÛ≤>∑+˝À H˚qT sπ |ü˝‘¢… ê\÷ø± yÓTHÆ ì˚ yê]bÕ˝…+ e#êÃqT. n|üŒ{ÏøÏ
e÷ nu≤“sTTøÏ Äs¡T e÷kÕ\ ej·TdüT‡. ≈£î≥T+u≤ìï rdæø=ì H˚qT nsTT‘êq>∑sY e∫Ã
66
#·+<ë\T <ë«sê bÕsƒ¡XÊ\qT q&É|ükÕ>±qT. e÷ ≈£î≥T+u≤ìøÏ HÓ\≈£î 24 s¡÷bÕj·T\T
u≤>± dü]b˛j˚T$.
e÷ nu≤“sTTøÏ ñ<äj·T+ bÕe⁄X‚s¡T Äe⁄bÕ\T ≈£L&Ü ø=H˚yês¡eTT. n+<äs¡+
Äe⁄bÕ&çH˚ yê&Ü\qTø=ì 1938˝À 22s¡÷bÕj·T\≈£î |üP≥≈£î eT÷&ÉTX‚s¡T¢ (4©≥s¡T¢)
bÕ\TÇ#˚Ã Äe⁄qT ø=ì <ëìøÏ ô|’y˚T‘· ø=s¡≈£î ãkÕÔ ‘·e⁄&ÉT 1 1/2 s¡÷bÕj·T\≈£î, ãkÕÔ
|ü∫ÃXËq>∑bı≥Tº 2 1/2 s¡÷bÕj·T\≈£î ø=H˚yêDÏ.í Áø£eT Áø£eT+>± n~ |üP≥≈£î Hê\T>∑TX‚sT¡ ¢
bÕ\T Çe«kÕ–+~. <ëì bÕ\ <ë«sê |ü~ HÓ\˝À¢ |ü~øÏ˝À\ HÓsTT´ì ≈£L&Éu…{≤ºeTT. Ä
s√E\˝À yÓqï X‚s¡T nsTT<äT nD≤\T (30ô|’dü\T), e&É¢ ãkÕÔ KØ<äT ¬s +&ÉTqïs¡ qT+∫
3 s¡÷bÕj·T\T, _j·T´+ ãkÕÔ KØ<äT @&ÉTqïs¡ ` 8 s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T. bÕ‘· ∫qï
yÓ÷{≤s¡Tø±s¡T 400`500 s¡÷bÕj·T\≈£î, Áø=‘·~Ô 3`4y˚\ s¡÷bÕj·T\πø e#˚Ã$. _j·T´+
s¡÷bÕj·T≈£î 15 øÏ˝À\T e#˚Ã$. ∫+‘·|ü+&ÉT Môd ¬s+&ÉTqïs¡ nD≤\T n+fÒ ˇø£{Ïqïs¡
øÏ˝À ∫+‘·|ü+&ÉT 15 ô|’dü\T.
44
1941 es¡≈î£ Væ≤+B bÕsƒX¡ Ê\qT ìX¯óÙ\ÿ+>± (J‘ê\T ˝Ò≈î£ +&ÜH˚) q&ç|æ <äøDåÏ uÛ≤s¡‘·
Væ≤+B Á|ü#ês¡düuÛÑ |üØø£å\≈£î $<ë´]ú˙ $<ë´s¡Tú\qT ø=ìï e+<ä\ eT+~ì |ü+bÕqT.
Ç+‘·˝À 1942 øÏ«{Ÿ Ç+&çj÷· (Quit India) ñ<äéT+ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. e÷ <ä+|ü‘T· \˝À
mes√ ˇø£s¡T á ñ<äéTeTT˝À bÕ˝§ZHê\ì ìX¯ÃsTT+#·Tø=HêïeTT. e÷≈£î 1940˝À
ˇø£ ne÷àsTT ø£*–+~. ÄyÓT≈£î ¬s+&ÉT j˚T+&ÉT¢. e÷ nu≤“sTTøÏ 6 j˚T+&ÉT¢. |æ\¢\
b˛wüD¬ø’ Ä]úø£ düVü‰j·÷ìï @sêŒ≥T#˚dæ e÷ Ä$&ÉqT Ç+{Ïe<ä› ñ+∫ H˚qT ñ<äéT+˝À
bÕ˝§ZHêïqT.
<˚X¯eT+‘·{≤ |òüTÀs¡+>± ˝≤Øƒ#ÛêØ®\T,ù|eTT u…‘êÔ\‘√ u≤<äT≥, ø=ìï#√≥¢ ‘·TbÕø°
ø±\TŒ\T »s¡>∑kÕ>±sTT. eTq Ä+Á<Ûäsêh+˝À ≈£L&Ü #ê˝≤ eT+~ì n¬sdüTº #˚dæ C…’\T≈£î
|ü+|æ+#ês¡T. Hê‘√bÕ≥T Hê e<ä› C…\’ T˝À Væ≤+B H˚sT¡ Ãø√yê\H˚ ø√]ø£‘√ ‘ÓHê* ‘ê\÷ø±
ô|<äsêePs¡T≈£î #Ó+~q ø=+‘· eT+~ j·TTe≈£î\T, <√H˚|Pü &çøÏ #Ó+~q yÓì>∑fi¢¯ yÓ+ø£≥ø£èwü,í
e÷ u≤eeT]~ u§u≤“ dü‘·´Hêïsêj·TD e¬>’sê\T HêyÓ+≥ n¬sdüºj·÷´s¡T. Hê≈£î,
eT]ø=+‘·eT+~øÏ ˇø=ÿø£ÿ]øÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ø£]qƒ •ø£,å eT]ø=+‘·eT+~øÏ 6 e÷kÕ\T
ø£]ƒq•ø£å $~Û+∫ ãfi≤¢] ø±´+|ü⁄ C…’\T≈£î eTeTà+\ï<ä]ï |ü+|æ+#ês¡T. •ø£å #Ó|üq|ü⁄&ÉT
Hê≈£î _.ø±¢düT Çyê«\ì Hê düVü≤bÕ]ƒ nsTTq dü÷s¡´<˚es¡ sêeT#·+Á<ä sêe⁄ b˛©dt
dü]ÿ˝Ÿ ÇHéôdŒø£ºsY>±s¡T Á|üj·T‹ï+|ü>± H˚qT <ëìì n+^ø£]+#·ø£ dæ. ø±¢dt˝ÀH˚
n+<ä]‘√bÕ≥T ñHêïqT.
67
C…\’ T˝À 1921, 1930, 1932 dü+e‘·‡sê\˝Àø£+fÒ sπ wüH˝é À>±ì, <äTdüTÔ\˝À>±ì,
|üøÿ£ |ü{≤º\˝À>±ì, ø£|ü ø=H˚ ø£+ãfi¯fl˝À¢>±ì m≈£îÿe e÷s¡TŒ˝Ò<Tä . |ü{≤º˝Àq÷, ø£+ã[˝Àq÷
q\T¢\ sê»´+ kÕ>∑T‘·÷H˚ñ+~. q\T¢\T C…’\T>√&É\ MT<ä sêÁ‹|üP≥ u≤s¡T\T r]Ã
wæø±s¡T≈£î ãj·T\T<˚πs$. Ç#·Ã≥ sê»ø°j·T U…’B\ dü+K´ m≈£îÿe>∑T≥e\¢ Á‘ê>∑{≤ìøÏ
>±˙, kÕïHêìøÏ>±ì ˙{Ï düô|’¢ dü]>± ñ+&˚~ ø±<äT. ˇø=ÿø£ÿ s√Eq kÕïq+ #˚dü÷Ô ñ
+&É>±H˚ |ü+|ü⁄\T Ä–b˛j˚T$. ˇø=ÿø£ÿs√Eq ñ<äjT· + 10 >∑+≥\qT+&ç kÕj·T+ø±\+
Hê\T>∑Tqïs¡ >∑+≥\ es¡≈£î Á‘ê>∑{≤ìøÏ eT+∫˙fi¯ó¢ <=s¡ø£ø£ HêHê Çã“+<äT\T |ü&Ü¶eTT.
ˇø=ÿø£ÿ s√Eq m+–* |üfi≤fl\T ø£&>É {∑ ≤ìøÏ, m+–* #˚‘T· \T ø£&TÉ ø√ÿ{≤ìøÏ ˙fi¯ó¢ <=s¡øø£ £
|üfi≤fl\qT, #˚‘·T\qT m+&Éu…≥Tºø=ì kÕj·T+ø±\+ Hê\T>∑Tqïs¡ >∑+≥\≈£î |ü+|ü⁄
e∫Ãq|ü⁄&ÉT ø£&ÉTø=ÿH˚yêfi¯fl+.
|ü+|ü⁄˙fi¯ófl |ü≥Tºø=H˚ düeTj·T+˝À eTq Ä+Á<ÛäT\T, ns¡eyês¡T |üfi≤fl\‘√q÷,
˝À{≤\‘√q÷ ø=≥Tºø=H˚yês¡T. m+<äTø£q>± ˙s¡T m|ü&ÉT nsTTb˛‘êjÓ÷ nì n+<äs¡÷
uÛÑj·T|ü&ç ˙{Ï¬ø’ m>∑ã&˚yês¡T. @&Ü~˝À kÕïq+ @ s√p ≈£L&Ü ‘·è|æÔ> ± #˚j·T˝Ò<äT.
Á‘ê>∑{≤ìπø ˙fi¯ófl <=s¡ø£q|ü&ÉT kÕïHêìøÏ ˙fiËfl˝≤ \_Û+#·>∑\e⁄?
C…’\T˝À H˚qT ø=+<ä]øÏ Væ≤+Bì, ø=+<ä]øÏ ‘Ó\T>∑TqT, ø=+<ä]øÏ Ç+^¢wüß ñ<äj·T+
7 >∑+≥\qT+&ç 11 >∑+≥\ es¡≈£î, kÕj·T+ø±\+ 2`4 >∑+≥\ es¡≈£î H˚πsŒyêDÏí.
C…’\T˝À Hê‘√bÕ≥T bı{Ïº lsêeTT\T, >√|üsêE sêeT#·+Á<äsêe⁄, >ö‘·T \#·Ãqï, mπsïì
düTÁãVü≤àD´+, ‘·TeTà\ ãdüej·T´, ‘·]eT\ Hê–¬s&ç¶, |òüT+≥kÕ\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, >∑T‘êÔ
Ms¡sê|òüTej·T´ #Í<ä] yÓTT<ä\>∑Tyês¡\T ñ+&˚yês¡T.
ˇø£kÕ] dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ‘√ bÕsTTU≤Hê <=&ÉT¢ X¯óÁuÛ+Ñ >± ñ+&ÉT≥ ˝Ò<ìä |òsæ ê´<äT
#˚j·T>± Äj·Tq e´+>∑´+>± MTs¡T u≤>∑T#˚dæ #·÷|æ+#·e#·TÃqT>± nHêïs¡T. yÓ+≥H˚
¬s+&Ées√E yÓTT<ä\Tø=ì H˚qT, mπsïì düTÁãVü≤àD´+, >ö‘·T \#·Ãqï, bı{Ïº lsêeTT\T
q\T>∑Ts¡eTT 8, 16 u≤¢≈£î\˝Àì bÕsTTU≤Hê <=&É¢qT ˇø£ yês¡+s√E\bÕ≥T X¯ó
ÁuÛÑ+#˚XÊeTT. ∫e]s√Eq dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ>±s¡T dü«j·T+>± e∫Ã y˚TeTT X¯óÁuÛÑ+#˚dæq
bÕsTTU≤Hê <=&É¢qT e÷eT÷\T>± bÕsTTU≤Hê <=&É¢qT X¯óÁuÛÑ+#˚j·TT yê]øÏ #·÷|æ+∫
eTeTTà\qT bı>∑&ÉkÕ¬>qT. n|üŒ{ÏqT+&ç dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ ‘·øÏÿq C…’\ T n~Ûø±s¡T\T
sê»ø°j·T U…’B\qT ø±düÔ >ös¡e+>± #·÷&ÉkÕ>±s¡T.
45
H˚qT 1943 ÁbÕ+‘·+˝À ãfi≤fl] ø±´+|ü⁄ C…\’ TqT+&ç $&ÉT<ä˝’… nsTT‘êq>∑sY (‘ÓHê*)
e∫Ã eTs¡\ Væ≤+B bÕsƒ¡XÊ\qT ÁbÕs¡+_Û+∫ 1945 es¡≈£î q&çbÕqT. 1946 |òæÁãe]˝À
nsTT‘êq>∑s˝Y À øπ e\+ u≤*ø£\ ø=s¡≈î£ ªªÄ<äsÙ¡ u≤*ø± bÕsƒX¡ Ê\µµ nH˚ ù|s¡T‘√ u≤*ø£\qT
Ä<äsÙ¡ >∑èVæ≤DT\qT>± ‘·j÷· s¡T#˚j÷· \H˚ ø=]ø£‘√ lu…»yê&É >√bÕ\¬s&ç>¶ ±] n<Û´ä ø£‘å q·
68
ø£HÓï>∑+{Ï XÊj·TeTà>±] yÓ+ø£j·T´>±] U≤∞düú\+˝À dü÷ÿ\T kÕú|æ+∫ #·+<ë\‘√H˚
q&É|kü Õ>±qT. <ëì˝À Äs¡T>∑Ts¡T ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Ç<äs› T¡ ñbÕ<Ûë´sTTqT\T |üì#˚ùdyês¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ñbÕ<Ûë´sTTqT\≈£î J‘ê\T #·+<ë\<ë«sê edü÷˝…’q <Ûäq+ <ë«sêH˚
Ç#˚Ãyê&çì. m+<äTø£q£ bÕsƒX¡ Ê\˝À #·<Tä e⁄ø=H˚yê]˝À #ê˝≤eT+~ ;<ä|æ\˝¢ .Ò yê]qT+&ç
J‘ê\T rdüTø=H˚yês¡+ ø±<äT.
bÕsƒ¡XÊ\ ‘·s¡|òü⁄q ˇø£ Vü‰düº˝Ÿ ≈£L&Ü q&çbÕ+. bıs¡T>∑T Á>±e÷\qT+&ç 60`70
eT+~ u≤*ø£\T e∫Ã Vü‰düº˝Ÿ˝À kı+‘·+>± e+&ÉTø=ì ‹ì #·<äTe⁄ø=H˚yês¡T. yês¡T
e+≥ bÕÁ‘·\qT dü«j·T+>± ‘√eTTø=H˚yês¡T. ‘·eT >∑T&É¶\qT ‘êy˚T düã T“ô|≥Tºø=ì ñ
‘·Tø=ÿH˚yês¡T.bÕsƒ¡XÊ\qT, e+≥XÊ\qT yês¡T+&˚ ìyêdü>∑èVü‰ìï yêπs dü«j·T+>±
¬s+&ÉT|üP≥\÷ }&˚Ãyês¡T. e÷ bÕsƒ¡XÊ\ ‘·s¡T|òü⁄q |üìyêfi¯ófl ñ+&˚yês¡Tø±<äT. #êø£*
˝ÒH˚˝Ò<äT.
Vü‰düº˝Ÿ˝À uÛÀ»HêìøÏ ˇø=ÿø£ÿ u≤*ø£≈£î HÓ\≈£î 15 s¡÷bÕj·T\T, @&É T X‚s¡T¢ (8
øÏ˝À\T) _j·T´+ dü]b˛j˚T$. bÕsƒ¡XÊ\˝À nìï õ˝≤¢\ u≤*ø£\T ñ+&˚yês¡T. ø±˙
m≈£îÿe>± ø£ècÕí, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢\ yês¡T+&˚yês¡T.
1948˝À >∑T+≥÷s¡Tõ˝≤¢ uÀs¡T¶ n<Ûä´≈£åî\T, >=|üŒ $<ë´_Ûe÷qT\T. yÓqTø£ã&çq
C≤‘·T\˝À $<äýê´|æø¬Ô ’ ≈£îÁ>±e÷\˝À ≈£L&Ü ñqï‘· bÕsƒX¡ Ê\\ kÕú|qü ≈£î eTTK´ø±s¡≈î£ ˝…q’
bÕeTT\bÕ{Ï yÓ+ø£≥ø£èwüj í T· ´ #Í<ä]>±s¡T ˇø£s√E ñ<äj÷· q õ˝≤¢ ôV≤˝ŸÔ Ä|òd” sü T¡ >±]ì
yÓ+≥ô|≥Tºø=ì e÷ bÕsƒ¡XÊ\ ù|s¡TqT $ì ‘·ìF¬ø’ e#êÃs¡T. n|ü&ÉT e÷ Vü‰düº˝Ÿ
u≤*ø£\T bÕsƒX¡ Ê\qT, uÛÀ»qXÊ\qT, bÕsTTU≤Hê <=&çì¶ |ü]X¯óÁuÛ+Ñ >± u≤>∑T#˚dæ kÕïq+#˚dæ
e+≥ #˚dTü ø=qT#·T+&ç]. e÷ bÕsƒX¡ Ê\ bÕø£\qT, e+≥XÊ\qT, bÕsTTU≤Hê<=&çì¶ Ç<äs› ÷¡
#·÷∫ e∫Ã e÷ bÕsƒX¡ Ê\ Áø£eT•ø£Då qT, |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ q· T, ìsê&É+ãs¡‘q· T #·÷∫ dü+‘√wæ+∫
n|üŒ{Ïø|£ ü &˚ 116 s¡÷bÕj·T\T ;<ä |æ\\¢ düV‰ü j·T+ ø√dü+ Ç∫Ã ‘ÓHê*˝Àì eT]ø=+‘·
eT+~ <Ûäì≈£î\‘√ ≈£L&Ü e÷ $<ë´dü+düú≈£î Ä]úø£ düVü‰j·T+ #˚s TT+#ês¡T.
Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü ôV’≤dü÷ÿfi¯fl˝À ñ<√´>±\T Ç|æŒkÕÔqì yê>±›q+ #˚XÊs¡T. ∫es¡≈£î õ˝≤¢
ôV≤˝ŸÔ Ä|ò”düs¡T>±]‘√ Ç+^¢wüß˝À ø±ePs¡T $qj·÷ÁX¯eT+ ø£+fÒ Çø£ÿ &˚ m≈£îÿe X¯óÁuÛÑ+
ø£ì|ædüTÔ+<äì nì Hê≈£î Ç+^¢wüß sê<äqTø=ì Hê‘√ ªª@eTj·÷´! ˙ bÕsƒ ¡XÊ\˝À X¯óÁuÛÑ+
‘·≈£îÿe>± ñqï<˚µµ nì ‘Ó\T>∑T˝À nH˚dü]øÏ H˚qT ªªMT Ç+^¢wüß dü+uÛ ≤wüD Hê≈£î ø±düÔ
ns¡úyÓTÆq<ä+&ûµµ nì nH˚dü]øÏ Ç<ä›s¡÷ qe⁄«ø=ì qqTï n_Ûq+~+∫ yÓ[flb˛j·÷s¡T.
e÷ bÕsƒX¡ Ê\˝À yÓTT<ä≥ ø=Hêïfi¯fles¡≈î£ <äøDåÏ uÛ≤s¡‘· Væ≤+B Á|ü#ês¡ø£ düuÑÛ |üØø£\å ≈£î
#Ó|æŒ ‘·s¡Tyê‘· Á|üj·÷>∑ eTVæ≤fi≤ $<ë´|”sƒ¡ |üØø£å\≈£î, ø±o Væ≤+<ä÷ $X¯«$<ë´\j·T+
69
yÓTÁ{Ïø˘ |üØø£å≈£î $<ë´]úqT\qT |ü+|æ+#êeTT.
1949 ˝À bÕsƒX¡ Ê\qT ø£HïÓ >∑+{Ï u≤|üjT· ´>±]e<ä› ø=qï dü\ú +˝À bÕø£\T y˚sTT+∫
nø£ÿ&É≈£î e÷sêÃeTT. n|üŒ{ÏqT+&ç πøe\+ Á|üj·÷>∑ eTVæ≤fi≤ $<ë´|”sƒ¡ |üØø£å\πø 1967
es¡≈£î $<ë´]úqT\≈£î •ø£åD Ç#êÃeTT. m+<äTø£q>± Ä<äs¡Ù >∑èVæ≤DT\>∑T≥≈£î ø±e\dæq
bÕsƒ¡´Áø£eTeTT Ä |üØøå± Á>∑+<Ûë\˝À ñ+&˚~.
u≤*ø£\≈£î e+≥#˚j·TT≥, #˚‹≈£î≥Tº|üqT\T, |æ\¢\qT b˛wæ+#·T|ü<ä›‹, dü+^‘·eTT
e¬>’sê\T H˚πsŒyês¡T. n+<äTe\q u≤*ø£\T Ä<äs¡Ù >∑èVæ≤DT\>∑T≥≈£î Ä bÕsƒ¡´Áø£eTeTT
eT+∫<äì jÓT+∫ Ä |üØø£å\πø yê]ì |ü+|æ+#˚yêfi¯fl+.
46
bÕsƒX¡ Ê\ Vü‰dü˝º Ÿ˝À m≈£îÿe>± á&ÉTe∫Ãq u≤*ø£˝Ò #˚sπ yês¡T. yê] eT+∫#Ó&TÉ \qT
e÷ Ä$&É ãdüee÷à<˚y˚ #·÷dü÷Ô ñ+&˚~. yê]ì ÄyÓT m+‘√ ÁX¯<ä›‘√q÷, Áù|eT‘√q÷
‘·*¢e˝… #·÷dü÷Ô ñ+&˚~. n+<äTe\q Vü‰düº˝Ÿ u≤*ø£\T ÄyÓTqT ªªn‘·Ôj ·÷´, n‘·Ôj·÷´µµ
nì m+‘√ ÄbÕ´j·T+>±q÷, >ös¡e+>±q÷ |æ*#˚yês¡T.
e÷ Ä$&É $T‘·u≤wæDÏ. ÄyÓT≈£î dæìe÷ n+fÒ –fÒº~ ø±<äT. ÄyÓT Á|ü‹s√p ‘·q
>∑T&É¶\qT, ‘·q _&É¶\ >∑T&É¶\qT, Hê >∑T&É¶\qT düãT“ô|{Ïº kı+‘·+>± ñ‹πø~. e+≥
kı+‘·+>± #˚ùd~. eTõ®>∑ #˚ùd~. e÷ e+≥XÊ\qT yêsêìøÏ ˇø£kÕ] n*πø~. á
|üqT\˙ï Vü‰dü˝º Ÿ u≤*ø£\≈£î ≈£L&Ü <ä>sZ∑ ¡ ñ+&ç H˚sπ Œ~. n+<äTe\q Vü‰dü˝º Ÿ˝Àì u≤*ø£\T
≈£L&Ü kı+‘·+>± >∑T&É¶\T ñ‘·Tø=ÿH˚yês¡T. e+≥ kı+‘·+>± #˚düTø=H˚yês¡T. kı+‘·+>±
n+≥TbÕÁ‘·\qT ‘√eTTø=H˚yês¡T. e+≥XÊ\qT, bÕsƒ¡XÊ\qT s√p ¬s+&ÉT|üP ≥˝≤
kı+‘·+>± }&˚Ãyês¡T. e÷≈£î>±ì Vü‰düº˝Ÿ |æ\¢\≈£î>±ì #êø£*>±ì, |üì eTqTwüß\T>±ì
ñ+&˚yês¡T ø±<äT. e÷ Äe⁄\ <ä>∑Zs¡ e÷Á‘·+ ˇø£ Vü≤]»q HÍø£s¡TqT ñ+#êeTT.
47
e÷ Ä$&É ãdüee÷à<˚$øÏ 1966˝À »ãT“#˚d+æ ~. ÄyÓT≈£î s¡øbÔ£ ˛≥T m≈£îÿyÓq’ +<äTq
|üqT\T #˚j·T˝Òø£b˛sTT+~. ô|’ô|#·TÃ ÄyÓT≈£î ùde#˚j·T&ÜìøÏ ˇø£ Ä&ÉeTìwæ ø±e\dæ
e∫Ã+~. n+<äTe\¢ ÄyÓT ‘·q ≈£îe÷¬sÔ e<ä›≈£î $»j·Tyê&É yÓfi¯¢e\dæ e∫Ã+~. Çø£ÿ&É
‘ÓHê*˝À u≤*ø£\ Vü‰düº˝Ÿ ìs¡«Væ≤+#·T≥ Hêe\¢ ø±ø£ eT÷dæy˚j·Te\dæ e∫Ã+~.
Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü H˚qT kı+‘·+>± e+≥ #˚døæ =ì Äe⁄\qT dü+u≤[+#·T≈£î+≥÷ bÕsƒX¡ Ê\qT
q&ÉT|ü⁄≥ ø£wüºkÕ<ÛäýÓTÆq+<äTq bÕsƒ¡XÊ\qT ≈£L&Ü 1967˝À eT÷dæy˚d æ $»j·Tyê&É e÷
ne÷àsTTe<ä›πø yÓfi¯fle\dæ e∫Ã+~. ø±˙ H˚qT mø£ÿ&ÉTHêï Ç+ø± @<˚ì |üì#˚j·÷\H˚
ø√]ø£ qqTï $&ç∫ô|≥º˝Ò<äT.
70
H˚qT ‘ÓHê*˝À ñ+≥Tqï|ü&ÉT Væ≤+B˝À ø=ìï |ü⁄düÔø±\T ÁyêXÊqT. yê{Ï ˝À ø=ìï
>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ uÀs¡T¶ ôV≤’ dü÷ÿfi¯fl˝À bÕsƒ´¡ Á>∑+<Ûë\T>± ô|{≤ºsT¡ . yê{Ï˝À Hê ªVæ≤+B`‘Ó\T>∑T
yê´ø£sD¡ eTTµ 3`4 kÕs¡T¢ n#·TÃy˚jT· ã&ç+~. <ëì$ ø=ìïy˚\ Á|ü‘T· \T neTTà&ÉTb˛j·÷sTT.
yê{Ïe\¢ Hê≈£î ø=+‘· Ä<ëj·T+ ≈£L&Ü e∫Ã+~.
Çø£ $»j·Tyê&É e∫Ãq|üŒ{ÏqT+&ç e÷ n\T¢&ÉT ø±Á≥>∑&É¶ qs¡düj·T´ q&ç|ædüTÔqï
eT<ÛäT>±¬s¶Hé‡˝À yÓTTø£ÿ\qT ô|+#·T≥, yÓTTø£ÿ\≈£î n+≥T\T ø£≥Tº≥, Áø√≥qT\≈£î >∑÷{°\T
ø£≥Tº≥ yÓTT<ä˝…’q |üqT\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü⁄düÔø±\T ‘Ó|æŒ+#·Tø=ì yê{Ïì u≤>± #·~$
ne>±Vü≤q #˚dæø=ì ‘√≥˝À |üì#˚ùd ‘√≥e÷\T\≈£î ≈£L&Ü ‘√≥ |üqT\qT H˚ s¡TŒ‘·÷
∫es¡≈£î ªªyÓTTø£ÿ\ ô|+|üø£eTTµµ nH˚ |ü⁄düÔø£+ ÁyêXÊqT. <ëìì e÷ n\T¢&ÉT
n#·TÃy˚sTT+#ê&ÉT. Ç|ü&ÉT n~ nsTT<äekÕ] n#·TÃø±uÀ‘·Tqï~. Ç+‘·{Ï ‘√ H˚qT
‘·è|æ#Ô +Ó <äø£ eTq dü+|òTü +˝À>∑\ eT÷&ÛqÉ eTàø±\qT, eT÷&ÛÜ#êsê\qT >∑T]+∫ ‘Ó\T>∑T˝À
ø=ìï |ü⁄düÔø±\qT Áyêj·÷\qTø=ì e÷ n\T¢&ÉT ø±Á≥>∑&É¶ qs¡düj·T´‘√ #Ó|üŒ>± Äj·Tq
eT÷&ÉT uÛ≤wü\˝À>∑\ (‘Ó\T>∑T, Væ≤+B, Ç+^¢wüß ) ø=ìï Á>∑+<Ûë\qT ‘Ó|æŒ+∫
Ç#êÃ&ÉT.yê{Ï˝À uÛÑ>∑eBZ‘·, ñ|üìwü‘·TÔ\T, y˚<ë\T yÓTT<ä\>∑T Á>∑+ <Ûë\T≈£L&Ü ñHêïsTT.
yê{Ïì ÁX¯<ä›>± #·~$ eTT+<äT>± ªª≈£î\y˚T~?µµ nH˚ |ü⁄düÔø±ìï ÁyêXÊqT. <ëìì #·Tø£ÿ|ü*¢
|æ#Ã· j·T´>±s¡T n#·TÃ y˚sTT+#ês¡T. n~ Ç|ü&ÉT Hê\ZekÕ] n#·TÃ ø±uÀ‘√+~. ‘·sT¡ yê‘·
ªªÁXÊ<ä∆ø£s¡à me]ø=s¡≈£î?µµ ªªô|+&Ó¢+<äT≈£î?µµ ÁyêXÊqT. M{Ïì $XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢wæ+>¥ Vü≤Ödt
y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿyês¡T n#·TÃy˚sTT+#ês¡T. n$ Ç|ü&ÉT eT÷&ÉekÕ] n#·TÃ ø±uÀ‘·Tqï$.
‘·sT¡ yê‘· ªª<˚e⁄fiËfle] ø=s¡≈î£ ?µµ ÁyêXÊqT. n~ s¬ +&Ée kÕ] n#·TÃ ø±uÀ‘·T+~. ‘·sT¡ yê‘·
ªª$Á>∑Vü‰sê<Ûäq y˚<ä $s¡T<ä›+ø±<ë?µµ, ªªeT+>∑fi¯dü÷Á‘·+ |ü$Á‘·yÓ TÆq<ë?µµ, ªªÇ+<äTπøHê
dü«sê»´+?µµ ÁyêXÊqT. n$ ¬s+&ÉekÕ] n#·TÃ ø±uÀ‘·Tqï$. ‘·s¡Tyê‘· ªªj·TTe‘ê
y˚T˝§ÿqyê?µµ ÁyêXÊqT. <ëìì Hês¡¢ #·+Á<äXK‚ s¡sêe⁄>±s¡T n#·TÃ y˚sTT+#ês¡T. ‘·sT¡ yê‘·
ªªu≤ePJ J$‘· |ü]o\qµµ ÁyêXÊqT. <ëìì ø£HïÓ >∑+{Ï yÓ+ø£≥sêeTj·T´ (‘ÓHê*), n≥÷¢]
yÓ+ø£≥düTu≤“sêe⁄, dü÷s¡´<˚es¡ sêeT#·+Á<äsêe⁄>±s¡\T ($»j·Tyê&É) n#·TÃ y˚sTT+#ês¡T.
n~ ¬s+&ÉekÕ] n#·TÃ ø±uÀ‘√+~. ‘·s¡Tyê‘· ªªy˚<ë\+fÒ Çy˚Hê?µµ ÁyêXÊqT. Bìì
$XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢wæ+>¥Vü≤Ödt y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ yês¡T n#·TÃ y˚sTT+#ês¡T.
H˚qT Äs√>∑´+>± ñ+≥÷ |ü⁄düÔø£ s¡#·q düÁø£eT+>± kÕ–+#·>∑\>∑{≤ìøÏ eTTK´
düVü‰j·T≈£îsê\T e÷ Ä$&É ãdüee÷à<˚$j˚T. ÄyÓT ‘êqT nHês√>∑´+>± ñ+≥÷≈£L&Ü
1976 »qe] es¡≈£î e+≥eTìwæ <ë«sê Hê X¯ØsêìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq ‹+&çì e+&ç+∫
y˚fi¯≈£î ô|{Ïº+#˚~. ø±˙ ÄyÓT 1976 |òæÁãe]˝À #·ìb˛sTT+~. ÄyÓT˝Òì ˝À≥T
71
ø=≥ºe∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+∫Hê e÷ ne÷àsTT Hê Äs√>±´ìï >∑T]+∫ ‘·–q ÁX¯<ä∆
rdæø=+≥Tqï+<äTq H˚qT Ç|üŒ{Ïø° Äs√>∑´+>± ñ+≥÷ dü+|òüT+˝À Ä]úø£+>±q÷,
kÕ+|òæTø£+>±q÷ uÛÖ‹ø£+>±q÷ (#·<äTe⁄ dü+<Ûä´\˝Àq÷) yÓqTø£|ü&çñqï Á|üC≤˙ø±ìï
#Ó’‘·qé+‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ nqTyÓ’q s¡#·q\T kÕ–+#ê\H˚ ø√]ø£ Ç+ø± qqTï
$&ç∫ô|≥º˝Ò<äT.
‘·T<ä≈£î H˚qT #Óù|Œ<˚eT+fÒ #·<äTe⁄ dü+<Ûä´\T˝Òì ;<ä ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{Ïºq
kÕe÷qT´&ÉT ≈£L&Ü ‹+&ç˝Àq÷, |üì˝Àq÷, dü+kÕs¡+ #˚j·T&É+˝Àq÷ ÁbÕø£ è‹ø£
ìj·Te÷\qT ‘·T.#·.‘·|üŒ≈£î+&Ü bÕ{Ï+|ü>∑*–‘˚, n‘·&ÉT ‘·q düTK+‘√bÕ≥T ‘·q‘√{Ï
e÷qe⁄\ düTU≤ì¬ø’ ≈£L&Ü j·T‹ï+#·>∑\&Éì Hê qeTàø£+.
48
Çø£ Hê ‘·T~ Äy˚<äqqT $q+&ç Á|ü‹ bÂs¡Tì Ä]úø£ (&ÉãT“ dü+ã+<ÛäyÓTÆq) kÕ+|òæTø£
(|ü~eT+~‘√ >∑\ dü+ã+<Û+ä ) HÓ‹’ ø£ (q&É‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q) |ü]dæ‘ú ·T\T, n‘·ì sê»ø°jT· ,
eT‘· dü+ã+<ÛäyÓTÆq eédüú\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT.
n+fÒ Á|ü‹ bÂs¡Tìø° eTTK´+>± Ä]úø£+>± sê»ø°j·T eédüú ‘·|üŒø£ ‘√&ÉŒ&Ü*.
m+<äTø£q>± sê»ø°j·T eédüú |ü⁄{Ïº+<˚ n+<äT≈£î.
n+fÒ Á|ü‹bÂs¡Tì X¯Øs¡+ Äs√>∑´+>± ñ+&Ü\+fÒ n‘·ìøÏ ‘·–q+‘· Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ
‹+&ç, ø£≥Tºø√e{≤ìøÏ ø£|ü ø√e{≤ìøÏ ‘·–qìï >∑T&É\¶ T, ñ+&É{≤ìøÏ #ê*q+‘· yÓ\T‘·Ts¡T,
>±*e#˚Ã Ç\T¢ n‘·ìøÏ sê»ø°jT· eédüú düeT≈£LsêÃ*. Ç+‘˚ø±≈£î+&Ü n‘·&TÉ e÷qe‘ê«ìï
eTs¡∫b˛≈£î+&Ü ñ+{≤ìøÏ ‘·–q #·<äTe⁄qT ≈£L&Ü n‘·ì sê»ø°j·T eéùdú
Çe«>∑*– ñ+&Ü*. n‘·ìì Ç‘·s¡T˝…e¬s’Hê nHê´j·T+>±q÷ <Ís¡®q´+>±q÷ u≤~Ûdü÷Ôñ
+fÒ, n‘·ìì s¡ø+åÏ #˚ u≤<Û´ä ‘·≈L£ &Ü n‘·ì sêC≤´+>∑ eédü<ú .˚ n+fÒ n‘·ìì nìï$<Ûë˝≤
düTKô|≥º&Üìπø n‘·ì sê»ø°j·T eédüú jÓTTø£ÿ eTTK´\ø£å´+>± ñ+&Ü*.
Á|ü‹ bÂs¡Tì kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‹ bÕøÏåø£+>±q÷, HÓ’‹ø£ |ü]dæú‹ |üP]Ô>±q÷ n‘·ì
eT‘· eédüú |ü]dæú‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT. n+fÒ n‘·ìøÏ dü+|òüT+˝À 10 eT+~˝À
n+<ä]‘√bÕ≥T >ös¡e eTsê´<ä\T+&˚≥≥T¢, dü+|òüT+˝À n‘·ìøÏ @$<ÛäyÓTÆ q nee÷qeTT
ª»s¡>∑≈£î+&Ü #·÷ùdµ u≤<Ûä´‘· n‘·ì eT‘· eédüú<˚.
n‘· & É T ˙‹e+‘· T &É T >±q÷, |ü s √|ü ø ±s¡ ã T~› > ∑ \ yê&É T >±q÷, e÷qeùdyê
‘·‘·Œs¡T&ÉT>±q÷ ñ+&˚˝≤>∑Tq ‘·–q ˙‹uÀ<ÛäqqT, •ø£åDqT n‘·ìøÏ n‘·ì eT‘·eédüú
n+~+#ê*. düs¡«Á|ü|ü+#·e÷qe⁄\T`yês¡T @ eT‘·düTú\T>±˙ `‘·eT ≈£î\düTú\T>±˙
n+<äs¡÷ düe÷qT˝Ò— n+<ä] düTKy˚T ‘·q düTKeTì jÓT+∫ n‘·ì #˚‘· Ä#· s¡D˝À
ô|{Ïº+#˚j·T‘·ï+ n‘·ì eT‘· eédüú<˚.
72
ø£qTø£ e÷qe⁄&ÉT Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ , ì»yÓTqÆ e÷qe⁄&ÉT>± ã‘·T≈£î‘·÷ ‘√{Ï e÷qe⁄\
ø£w`ºü düTU≤\˝À bÕ\T|ü+#·Tø=H˚ dü<ë“¤e+>∑\yê&Éyê«\+fÒ n‘·ì sê»ø°jT· , eT‘· eédü\ú T
eT+∫$>± ñ+&Ü*. n+fÒ n‘·ì sê»ø°j·T, eT‘· πøåÁ‘ê\˝À |üì#˚ùd e´≈£î Ô\jÓTTø£ÿ
e´øÏ>Ô ‘∑ ,· kÕ+|òTæ ø£, HÓ‹’ ø£ J$‘· |ü]dæ‘ú T· \T eT+∫$>± ñ+&Ü*. m+<äTø£q>± Á|ü‹e÷qe⁄ì
J$‘· |ü]dæú‘·T\T ≈£L&Ü n‘·ì sê»ø°j·T eT‘· eédüú\Tq&çù| yê] J$‘· |ü]dæú‘·T\
MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT.
Çø£ Ç|ü&ÉT eTq+ yÓTT<ä≥>± eTq<˚X¯ sêC≤´+>±~Û|ü‘·T\ J$‘· |ü]dæú‘·T\qT
|ü]o*<ë›+. H˚&ÉT eTq<˚XÊìï |ü]bÕ*düTÔqï sê»ø°j·T n~Ûø±s¡T\T |üP ]Ô>± eT‘·
Á|ü#ês¡≈£î˝…’q CÀ´‹wüßÿ\T, dæ<ë∆+‘·T\T, eTsƒê~Û|ü‘·T\T, |”sƒê~Û |ü‘·T\T,u≤u≤\T, <˚e‘ê
$Á>∑V‰ü sê<Û≈ä î£ \T yÓTT<ä\>∑Tyê] MT<ä mq˝Òì uÛøÑ ÔÏ $XÊ«kÕ\T ø£*–ñ+≥÷ yês¡T #Ó|Œæ q≥T¢
q&ÉT#·Tø=qT#·THêïs¡T. ìC≤ìøÏ H˚&ÉT eTq<˚XÊìï bÕ*+#˚~ eT‘·y˚Tqì #Ó|üŒe#·TÃqT.
eTq sêC≤´~ÛH˚‘·\T mìïø£\˝À <ÛäqsêdüT*ï yÓ<ä»*¢ Á|ü»\ z≥¢qT ø=ì ¬>*∫
|ü<äe⁄\qT dü+bÕ~+#·Tø=qï ‘·s¡Tyê‘· ‘êeTT CÀ´‹wüßÿ\, <˚e‘ê $Á>∑Vü‰\ |üP»\
e\¢H˚ mìïø£\˝À ¬>*#êeTì uÛ≤$+∫ <ÛäHêìøÏ <ëdüT˝…’ nH˚ø£ n$˙‹ |üqT\T #˚dæ
<ÛäqsêdüT\qT Ä]®+∫ ø√≥¢≈£î |ü&É>∑˝…‘·TÔ‘·÷ dæ«dt u≤´+≈£î\˝À <ë#·Tø=qT#·THêïs¡T.
n+‘˚ø±ì Á|ü»\ z≥¢e\¢H˚ ‘·eT≈£î »j·T+ø£*–+<äH˚ |üse¡ T dü‘ê´ìï |üP]Ô>± eTs¡∫b˛sTT
Á|ü»\yÓ’|ü⁄ ø£HÓï‹Ô ≈£L&Ü #·÷&É{≤ìøÏ r]ø£˝Òq+‘· <ÛäHês¡®q˝À ìeT>∑ïyÓTÆb˛‘·THêïs¡T.
<ÛäHês¡®q ø=s¡≈£î yês¡T m+‘·{Ï n$˙‹ø£s¡yÓTÆq |üìHÓ’Hê #˚j·T&ÜìøÏ yÓqTø±&ÉT≥ ˝Ò<äT.
n+<äTe\¢ sêC≤´+>∑ $<Ûëq+ kÕ«sêúìøÏ, n$˙‹øÏ, \+#·>=+&ç‘·HêìøÏ, nsê#·ø±ìøÏ,
Væ≤+dü≈î£ øπ +Á<äyTÓ Æ b˛sTT+~. n+<äTe\¢ kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø£+ Ä]úø+£ >± nH˚ø£ Çã“+<äT\≈£î
>∑ T ] ø±e\dæ edü T Ô + ~. kÕe÷q´ ì‘· ´ J$‘êedü s ¡ edü T Ô e ⁄\ <Û ä s ¡ \ T
#·Tø£ÿ\q+≥T#·Tqï+<äTq kÕe÷q´ Á|ü»\˝À q÷{ÏøÏ 60 eT+~øÏ ô|’>± ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü
≈£L&ÉT˝Òø£, e+{Ïì+&Ü >∑T&É¶˝Òø£ ‘·\<ë#·Tø√{≤ìøÏ >∑÷&ÉT˝Òø£ nH˚ø £ Çã“+<äT\≈£î ˝ÀHÓ’
yês¡T Je#Û·Ãyê˝≤¢>± Áã‘·ø£e\dæ ek˛Ô+~. Ä s√Eø±s√E ;<ä\T Ç+ø± ;<ä\T>±q÷
<Ûäqe+‘·T\T Ç+ø± <Ûäqe+‘·T\T>±q÷ nsTTbı‘·THêïs¡T.
Ç≥T yê´bÕs¡düTÔ\T, ñ<√´>∑düTÔ\T, &Üø£ºs¡T¢, |”¢&És¡T¢ yÓTT<ä\>∑ T y˚T<Ûëe⁄\T,
eTsƒê~Û|‘ü T· \T, |”sêƒ ~Û|‘ü T· \T, u≤u≤\T yÓTT<ä\>∑Tyês¡T ≈£L&Ü <ÛHä êìøÏ <ëdüT˝…’ <ÛHä ês¡q® ø¬ ’
nH˚ø£ n$˙‹ |ü<ä›‘·T\qT ne\+_+#·&ÜìøÏ yÓqTø±&ÉT≥ ˝Ò<äT. yê]˝À ;<ä\qT
Ä<äTø√yê\H˚ dü<ë“¤ey˚T ø£s¡TyÓ’b˛sTT+~.
73
Çø£ Ç|ü&ÉT eTq+ eT‘· eédüúqT ≈£L&Ü |ü]o*<ë›+. H˚&ÉT eTq<˚X¯+˝À
eT‘·eédü`ú Væ≤+<ä÷eT‘· eédü`ú eTsƒê~Û|‘ü T· \, |”sêƒ ~Û|‘ü T· \, CÀ´‹wüßÿ\, dæ<ë∆+‘·T\,
y˚<|ä +ü &ç‘T· \, |ü⁄s√Væ≤‘·T\, |üPC≤s¡T\, u≤u≤\, jÓ÷>∑T\, neTà\#˚‘T· \˝À ø°\ø£ u§eTà>±
ñ+≥Tqï~. H˚{Ï <Ûäqj·TT>∑ Á|üuÛ≤e+ á eT‘· Á|ü#ês¡≈£î\ MT<ä |ü&Éø£ e÷q˝Ò<äT. H˚{Ï
eTsƒê~Û|‘ü T· \T, |”sêƒ ~Û|‘ü T· \T, u≤u≤\T, neTà\T, jÓ÷>∑T\T nH˚yês¡T ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\≈£î
|ü&>É ˝∑ ‘… T· #Ô ÷· <ÛHä ês¡q® ˝À sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î, yê´bÕs¡dTü \Ô ≈£î, ñ<√´>∑dTü \Ô ≈£î @e÷Á‘·+
rdæb˛e&É+ ˝Ò<äT. H˚&ÉT eT‘· Á|ü#ês¡≈£î\qã&˚ |”sƒê~Û|ü‘·T\T, u≤u≤\T yÓTT<ä\>∑Tyês¡T
nH˚ø£ n$˙‹ ø±sê´\j·÷\ <ë«sê <ÛäHêìï dü+bÕ~+#·Tø=+≥THêïs¡T. Ç≥Te+{Ï
n$˙‹|üs¡T\sTTq eT‘· Á|ü#ês¡≈£î\ eT÷˝≤q eT‘·eédüú |üP]Ô>± ≈£î[flb˛sTT+~.
n+<äTe\¢ kÕe÷q´ Á|ü»\ HÓ’‹ø£kÕúsTT ≈£L&Ü ∫‹øÏ b˛sTT+~. Á|ü»\˝À≈£L&Ü ˙‹
ìC≤sTTr\T >∑s“¡ <¤ ë]Á<ä´+ e\¢>±ì <Ûìä ≈£î\ Ä]úø<£ √|æ&û e\¢>±ì y˚T<Ûëe⁄\ uÖ~∆ø› <£ √|æ&û
e\¢>±ì ø£s¡TyÓ’b˛j·÷sTT.
n≥T sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T, Ç≥T eT‘· Á|ü#ês¡≈£î\T &ÉãT“≈£î <ëdüT˝… ’ ˙‹
ìC≤sTTr\qT ì\Te⁄˝À‘·T >∑T+≥˝À bÕ‹ô|{Ïº <ÛäHês¡®q¬ø’ ~X¯~X¯\T <Í&ÉT\T rdü÷Ô ñ
+fÒ, mH√ï‘·sê\ qT+&ç #·<äTe⁄ dü+<Ûä´\T, uÛÀ>∑uÛ≤>±´\T, kÕ+|òæTø£ eqs¡T\T e¬>’sê\≈£î
ø£s¡Tyêdæb˛sTTq kÕe÷q´ Á|ü»\T ˙‹ ìC≤sTTr\‘√ ñ+&Ü\q≥+ |ü∫ÃyÓ÷dü+ø±<ë?
sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T, eT‘·Á|ü#ês¡≈£î\T @ø£yÓTÆ kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø±ìï |ü⁄DéTT,
yÓ÷ø£åeTT, <Ó’eeTT, j·T»„eTT nH˚ yÓ÷dü|ü⁄ e÷≥\qT #Ó|æŒ yê] ø£cÕº]®‘êìï ì\Te⁄Hê
<√|æ&û #˚dü÷Ô yê]ì ø=ìï ‘·sê\ es¡≈£î Ä]úø£+>±q÷, uÖ~∆ø£+>±q÷, |ü‹‘·T\qT>± ñ
+#·{≤ìøÏ ìs¡+‘·s¡+ ≈£îÁ≥ |üqTï‘·THêïs¡T. á s¡ø£+>± kÕe÷q´ Á|ü»\T Ä]úø£+>±q÷,
uÖ~∆›ø£+>±q÷, <Ûäqe+‘·T\≈£î, eT‘·Á|ü#ês¡≈£î\≈£î <ëdüT˝…’b˛‘·÷ ìø£èwüºJ$‘ê\qT
>∑&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T.
ø£ q Tø£ kÕe÷q´Á|ü » \T <Û ä q e+‘· T \, eT‘· Á |ü # ês¡ ≈ £ î \ <ëkÕ´\qT+&ç
ãj·T≥|ü&ÉC≤\q+‘· es¡≈£î yê] Ä]úø£, uÖ~∆›ø£ |ü]dæú‘·T\T u≤>∑T|ü&ÉT≥ ø£\¢. n+<äT˝À
Ä]úø£<ëdü´+ ø£+fÒ uÖ~∆ø£ <ëdü´+ (uÛ≤e<ëdü´+)eTØ uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq~. Ä]úø£ <ëkÕ´ìøÏ
|ü⁄Hê~ uÛ≤e<ëdüý˚T. á uÛ≤e<ëdü´+qT+&ç kÕe÷q´ Á|ü»\T dü«‘·+Á‘·T ˝…’q Hê&ÉT Ä]úø£
<ëdü´+qT+&ç n‹‘˚*ø£>± ãj·T≥|ü&É>∑\T>∑T‘ês¡T. uÛ≤e<ëkÕ´ìøÏ eT÷\eTT, |ü⁄DéTT,
dü«s¡ZeTT, yÓ÷ø£åeTT, <Ó’eeTT yÓTT<ä˝…’q eT÷&ÛÉqeTàø±\T, eT÷&ÛÜ#êsê˝Ò. ø£qTø£ kÕe÷q´
Á|ü»\T eTT+<äT>± eT÷&ÛÜ#êsê\qT, eT÷&ÛÉqeTàø±\qT $&ÉHê&çq jÓT&É\ uÛ≤e<ëdü´+
|ü‘·qyÓTÆb˛‘·T+~. <ëì‘√bÕ≥T Ä]úø£<ëdü´+ ≈£L&Ü n+‘·sêúqyÓTÆ b˛‘·T+~.
nsTT‘˚ Á|ü»\˝Àì eT÷&ÛqÉ eTàø±\T, eT÷&ÛÜ#êsê\T b˛yê\+fÒ eT‘· Á|üdøü ˝ÔÏ ìÒ ìkÕ«s¡ú
74
sêC≤´+>∑ eédü ú ñ+&Ü*. eT‘· Á|ü d ü ø Ï Ô ˝ Ò ì sêC≤´+>∑ y ˚ T eT÷&Û Ü #êsê\qT,
eT÷&ÛqÉ eTàø±\qT n]ø£≥>º \∑ <äT. ø£qTø£ eT‘· Á|üdøü ˝ÔÏ ìÒ ìkÕ«s¡|ú üsT¡ ˝…q’ Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä ˝Ò
ì»yÓTÆq Á|üCÀ|üø£s¡yÓTÆq sêC≤´+>∑ eédüúqT kÕú|æ+|ü>∑\s¡T. ø£qTø£ kÕe÷q´ Á|ü»\T
‘·eT z≥¢ <ë«sê eT‘· Á|üdüøÏÔ˝Òì ìkÕ‡«s¡ú|üs¡T˝…’q Á|ü‹ì<ÛäT\H˚ mqTïø√yê*. n≥Te+{Ï
Á|üC≤ Á|ü‹ì<ÛäT˝Ò eT‘· Á|üdüøÏÔ˝Òì sêC≤´+>∑eédüúqT kÕú|æ+∫ Á|ü »\˝À>∑\
eT÷&ÛÉqeTàø±\qT, eT÷&ÛÜ#êsê\qT ìs¡÷à*+|üCÒdæ <˚X¯+˝À düTK`XÊ+‘· T\qT
HÓ\ø=\Œ>∑\s¡T.n+fÒ kÕe÷q´ Á|ü»\ Ä]úø£, uÖ~∆ø£ <ëkÕ´\qT ìs¡÷à*+|üCÒdæ yê]ì
Ä]úø£+>±q÷, uÖ~∆ø£+>±q÷ u≤>∑T|üs¡#·>∑\s¡T.
sss
Hê ‘·T~ dü+<˚X¯eTT
1. H˚&ÉT á |ü∫ÃkÕ«s¡ú Á|ü|ü+#·+˝À &ÉãT“≈£îqï $\Te\T, >ös¡e eTsê´<ä\T
˙‹`ìC≤sTTr\≈£î ˝Òe⁄.
2. á kÕ«s¡úeTj·T Á|ü|ü+#·+˝À H˚&ÉT nÁø£eT <ÛäHês¡®q eT>∑‘·HêìøÏ e÷s¡Tù|s¡T.
3. H˚&ÉT á |ü∫ÃkÕ«s¡ú|üP]‘· Á|ü|ü+#êìøÏ nã<ä∆eTT, yÓ÷düeTT\T, ñ#êÃ¤«dü,
ìXÊ«düeTT\T>± ‘·j·÷¬s’HêsTT.
4. á Ä<ÛäTìø£ Hê>∑]ø£ Á|ü|ü+#·+˝À Bs¡Èø±*ø£ eTTdü*‘·qeTT, nH˚ø£ Ä|ü<ä\T,
nHê<Ûä‘·«eT÷. nHê<äs¡D, nee÷qeTT, ndü÷j·T\≈£î ì\j·TeTT.
5. ìC≤ìøÏ Bs¡Èø±*ø£ eTTdü*‘·qeTT ìø£èwüº J$‘êìøÏ Ä\j·TeTT.
12`12`1996 j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ (98`11`12 ej·TdüT‡)
75
j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ dü+düàs¡D
y˚~ø£
kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT, Væ≤+B Á|ü#ês¡≈£î&ÉT, ùV≤‘·Tyê~, |ü \T
ùV≤‘·Tyê<ä Á>∑+<Ûë\ s¡#·sTT‘· ◊q j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±]
ÄX¯j·÷\ø£qT>∑TDyÓTÆq ø±s¡´Áø£e÷\qT Á|ü‹@{≤ yê] es¡ú+‹ dü+<äs¡“¤+>±
ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ @s¡Œ&çq y˚~ø£ Ç~.
á y˚~ø£ ìs¡+‘·s¡+ ø±s¡´Áø£eT ìs¡«Vü≤D¬ø’ Çs¡yÓ’ ◊<äTy˚\ s¡÷bÕj·T\
uÛ Ñ ÷ ]$sêfi¯ + &ç b Õõ{Ÿ #˚ d æ q yês¡ T ◊‘êq>∑ s ¡ + ≈£ î #Ó + ~q á<ä s ¡
•esêeTø£èwüíÁ|ükÕ<é (düTπswt). <ë‘·\T á y˚~ø£¬ø’ Ç#˚Ã $sêfi≤\T eT÷\
ì~ÛøÏ »eT ne⁄‘·÷ ñ+{≤sTT. y˚sTT s¡÷bÕj·T\T, Äô|’q $sêfi≤\T
Ç#˚Ãyê]ì y˚~ø£ düuÛÑT´\T>± d”«ø£]kÕÔs¡T.
á ÁøÏ+~ ø±s¡´Áø£e÷\qT y˚~ø£ ìs¡«Væ≤düTÔ+~.
` yÓ + ø£ ≥ |ü Œ j· T ´>±] es¡ ú + ‹ì »s¡ T |ü ⁄ ≥. dü e Tø±©q kÕVæ ≤ ‘· ´
kÕe÷õø±+XÊ\ô|’ Á|üdü+>±\T, >√wüßº\T, dü<ädüT‡\T @sêŒ≥T#˚j·TT≥,
nyês¡T¶\T Ç#·TÃ≥.
` yÓ + ø£ ≥ |ü Œ j· T ´ >±s¡ T sêdæ q |ü ⁄ dü Ô ø ±\ Á|ü # · T s¡ D >±˙, yê]
ÄX¯j·÷\ø£qT>∑TDyÓTÆq |ü⁄düÔø±\qT >±˙ Á|ü#·T]+#·&É+.
∫s¡THêe÷ :
eTTs¡∞<ÛäsY, j·T\eT+∫*
403, ns¡TD ìyêdt,
&ÜHé u≤k˛ÿ dü÷ÿ\T m<äTs¡Ts√&ÉT¶
>∑Ts¡THêqø˘q>∑sY, $»j·Tyê&É`520007
dü+#ês¡yêDÏ: 94403 27500
ø±øÏHê&É˝À 1923˝À »]–q nœ\uÛ≤s¡‘·
C≤rj·T ø±+Á¬>dt yê]¸ø£ eTVü‰düuÛÑ˝À »]–q
ˇø£ kÕ+|òæTø£ dü+düÿs¡D >∑T]+∫
` j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´
H˚qT ˇø£ yê\+{°sY <äfi¯eTTq≈£î Hêj·T≈£î&ÉqT. e÷ <äfi¯+ e+≥XÊ\ e<ä›>∑\
|ü q T\˝À dü V ü ‰ j· T eTT #˚ j · T T#· T +&Ó & ç ~ . e+≥ #˚ j · T T≥≈£ î 60`70 eT+~
Áu≤Vü≤àDT\T+&ç]. düu≈ÑÛ î£ e∫Ãqyê]øÏ uÛÀ»qeTT #˚jT· T≥¬ø’ ˇø£ ô|<äb› Õø£ ì]à+#·ã&ç+~.
ˇπøkÕ] 5,000 eT+~øÏ ô|’>± »q+ ≈£Ls=Ãì uÛÀ»q+ #˚j·TTq+‘· ô|<ä›Vü‰\T ñ
+&˚~. yÓTT<ä{Ïs√E ñ<äj·TeTTq e+≥ Áu≤Vü≤àDT\T e+≥qT ÁbÕs¡+_Û+∫ Vü‰\T˝À
y˚s¡T>± Áu≤Vü≤àDT\T ˇø£ e+<äeT+~øÏ ô|’>± uÛÀ»q+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|ü‘˚´øÏ+∫ ˇø£ >∑~ì
‘ê{≤≈£î #ê|ü\‘√ ø£≥ºkÕ–]. n#·Ã≥ yêøÏ*˝À ñqï Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ yê\+{°s¡T¢ n˝≤
ø£≥&º ÜìøÏ M\T˝Ò<ìä n&É–¶ +#·>±, e+≥ Áu≤Vü≤àDT\T $q≈£î+&Ü ø£≥kº Õ–]. Áu≤Vü≤àDÒ‘s· ¡
yê\+{°s¡T¢ Vü‰\TH˚ ‘·>∑T\u…f…º<äeTì u…<ä]+∫ Hêe<ä›≈£î e#êÃs¡T. $wüj·T+ ‘Ó\TdüTø=ì
H˚qT yÓ+≥H˚ |ü{≤º_>Û ±] e<ä≈› î£ yÓ[fl $wüjT· + ‘Ó*bÕqT. |ü{≤º_>Û ±s¡T yÓ+≥H˚ düHêàqdü+|òTü
düuÛÑT´\qT düe÷y˚X¯|üs¡∫Hês¡T. düHêàq dü+|òüT düe÷y˚XÊìøÏ n<Ûä´ ø£å‘· eVæ≤+∫q ø=+&Ü
yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±s¡T eTT+<äT>± qqTï e÷{≤¢&ÉeTì]. H˚qT $wüj·TeTTqT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷
Á|ü‘´˚ øÏ+∫ Áu≤Vü≤àDT\≈£î y˚sT¡ >± ˇø£ >∑~ì ø£≥&º ÜìøÏ M\T˝Ò<Hä ˚ rsêàHêìï Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºqT.
yÓ+≥H˚ ø=+&Ü yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±s¡T ø£+&ÉT¢ mÁs¡#˚düTø=ì ˝Ò∫, ˙eP, H˚qT ÁuÛÑwüßº\yÓTÆ‘˚
nj·÷éTT >±ì m+‘√eT+~ ÁXÀÁ‹j·T Áu≤Vü≤àDT\T>∑\s¡T. yê]øÏ Á|ü‘´˚ ø£ dü\ú eTT @sêŒ≥T
#˚sTT+#ê\ì rsêàHêìøÏ e´‹πsø£+>± e÷{≤¢&Hç ês¡T. H˚qT yê] rsêàHêìï K+&ç+#·&ÜìøÏ
yÓTT<ä\Tô|≥º>± #Ós¡T≈£îyê~ qs¡dæ+Vü≤+ |ü+‘·T\T>±s¡T qqTï #Í<äØ nì dü+uÀ~Ûdü÷Ô,
ª#Í<äØ ˙e⁄ ≈£Ls√Ã, H˚qT ˙ rsêàq+ >∑T]+∫ ∫es¡q e÷{≤¢&É‘êqTµ nì qqTï
≈£Ls√Ãu…{Ïº]. ‘·s¡Tyê‘· |ü{≤º_Û e¬>’sê\T rsêàHêìøÏ nqT≈£L\+>± ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T
‘Ó*|æ rsêàHêìï bÕdüT #˚sTT+#ês¡T.
á ˝À|ü⁄>± Áu≤Vü≤àDT˝…’q e+≥yês¡T <ä&ÉT\qT ø£≥ºkÕ–]. Ç‘·s¡ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡
yê\+{°sT¡ ¢ Hêe<ä≈› î£ |ü]>¬ ‘·TøÔ =ì e∫Ã e+≥ Áu≤Vü≤àDT\T eTs¡\ <ä&TÉ \T ø£≥Tº#T· Hêïs¡ì
#Ó|Œæ ]. yÓ+≥H˚ H˚qT, |ü{≤º_>Û ±s¡T, ø±øÏHê&É ÁbÕ+‘·+˝À Á|üd~æ #∆ Ó+~q ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î&ÉT
eT+<äbÕø£ s¡+>∑j·T´Hêj·TT&ÉT>±s¡T, qs¡dæ+Vü≤+>±s¡T e¬>’sê\T e+≥XÊ\ e<ä›≈£îyÓ[fl
rsêàq+ >∑T]+∫ #Ó|Œü >± e+≥ Áu≤Vü≤àDT\T ø√|ü+ #Ó+~ ‘·eT e+≥ bÕÁ‘·\qT rdüTø=ì
yÓ[flb˛e⁄≥≈£î ‘·j÷· s¬ ]’ . Ç+‘·˝À |ü{≤º_>Û ±s¡T yês¡\qT ˇø£y|’Ó ⁄ü ≈£î <ä÷s¡+>± rdæø=ìb˛sTT
@$T #ÓbÕŒs√ e÷≈£î ‘Ó*j·T<äT. e+≥ Áu≤Vü≤àDT\T e+≥ #˚j·TT≥≈£î düqïVæ≤+∫
e+≥XÊ\˝À Á|üy•˚ +#ês¡T. á ˝À|ü⁄>± s¡+>∑jT· ´Hêj·TT&ÉT>±s¡T, e+<äeT+~ e+≥yêfi¯ó
fl Hêe<ä› ñHêïs¡T. yês¡+‘ê ñ∫‘·+>± e+≥ #˚j·T&ÜìøÏ ¬s+&ÉTs√E\ es¡≈£î dæ<ä∆+>±
ñHêïs¡T. nì #Ó|üŒ>± |ü{≤º_Û>±s¡T ªnedüs¡+˝Ò<äT Áu≤Vü≤àDT˝Ò e+≥ #˚j·TT≥≈£î
ˇ|üø=ìHês¡µì #Ó|æŒHês¡T.
ø£qTø£ ≈£î\$#·øDå£ ˝Ò≈î£ +&Ü nìï ≈£î\eTT\yês¡T ˇø£ #√≥ ≈£Ls√Ãì ‹+&ç ‹qT≥≈£î
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. Çwü+º ˝Òìyês¡T ãj·T≥ ôVA≥fi¯fl˝À ‹qe#·TÃqì s¡+>∑j·T´Hêj·TT&ÉT>±s¡T
>∑{Ïº>± ì\ã&ç eø±ÿDÏ+#ês¡T. ÄHê{Ï ø±+Á¬>dtyês¡T ≈£î\s¡ø£ÿdæ ¬sø£ÿ\qT $s¡>∑>=≥º>±,
H˚{Ï ø±+Á¬>dt Hêj·T≈£î\T ≈£î\s¡øÿ£ dæì b˛wæ+∫ ô|+#·T‘·÷ <ëì Ä<Ûës¡+‘√ ‘·eT |üsT¡ e⁄qT,
C≤Á>∑‘·Ô |üs¡T#·Tø=ì, düe÷»+˝À ≈£î\eT‘ê\qT ¬s#·Ã>=≥Tº#·÷, nÁø£e T <ÛäHês¡®q #˚dü÷Ô,
<˚X¯ $<˚o u≤´+≈£î\˝À y˚˝≤~ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\qT <ë#·Tø=qT#·÷ ≈£î\T≈£î‘·THêïs¡T.
<˚X¯+˝À #ê˝≤eT+~ ;<äyê]øÏ #ê*q+‘· ‹+&ç, ã≥º ˙&É ˝Òø£ n˝≤¢&çb˛‘· THêïs¡T. ø±ì
H˚{Ï eTq sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\˝À eT‘·‘‘· «Ô· + ø£\yês¡T, |ü<Mä ø±+ø£å>\∑ yês¡T m≈£îÿej·÷´s¡T.
yê] Vü≤è<äj÷· \T ;<ä Á|ü»\>√&ÉT$ì m˝≤ Á<ä$+#·≈î£ HêïsTT? eTq q\¢<=s¡\ n$˙‹
|ü]bÕ\Hê $<Ûëq+e\q <˚X¯+˝À ø£˙$˙ ms¡T>∑ì nsê#·ø£‘·«+ ‘ê+&É$k˛Ô+ ~.
n+<äTe\q kÕe÷q´ Á|ü»\T ‘·eT dü«\Œ ÄdüTÔ\qT, ÁbÕD≤\qT ns¡#˚‹˝À ô|≥Tºø=ì
~q ~q >∑+&É+>± ‘·eT J$‘ê\qT >∑&ÉT|ü⁄ø=+≥THêïs¡T.
sss
78
yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±s¡T
sêdæq |ü⁄düÔø±\ C≤_‘ê
1. u≤ePJ J$‘· |ü]o\q
2. y˚<ë\+fÒ Çy˚Hê?
3. ãTTπ>«<ä+ Äs¡T´\T nHês¡T´\qT }#·ø√‘· ø√dæq XÀø£ ø£‘· ø±<ë?
4. |üìøÏe÷*q y˚<ë\ >∑T≥Tº s¡≥Tº #˚j·TT≥
5. ø=+‘·eT+~ Á‘ê>∑TuÀ‘·T\ Áù|˝≤bÕ˝…’q y˚<ë\T C≤„q`$C≤„q uÛÑ+&Üsê˝≤?
6. <˚e⁄fi¯ófl me] ø=s¡≈£î?
7. ‘·T\d”sêe÷j·TD+ n+fÒ Ç<˚Hê?
8. ≈£î\y˚T~?
9. ô|+&Ó¢+<äT≈£î?
10. ÁXÊ<ä∆ø£s¡à (~qeTT) me] ø=s¡≈£î?
11. |ü⁄wüÿsê\T me] ø=s¡≈£î?
12. ;<äÁã‘·T≈£î (d”«j·T#·]Á‘·)
13. á dü«sê»´+ ø√düy˚THê »q+ ‘ê´>±\T #˚dæ+~?
14. \>±Z\ ô|+&ç+&É¢ ã+&Üs¡eTT
15. Ç+<äTπøHê dü«sê»´+?
16. j·TTe‘ê! y˚T˝§ÿqyê?
17. eTq q\¢<=s¡\ q\Tã&ç Hê\T>∑T @+&É¢ |ü]bÕ\q Ç<˚Hê?
18. Ä&Éyêfi¯flqT Ä<äTø√sê?
19. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq y˚<ä $s¡T<ä∆+ ø±<ë?
20. eT+>∑fi¯dü÷Á‘·+ |ü$Á‘·yÓTÆq<ë?
21. eT‘ê\T me] ø=s¡≈£î?
22. yÓTTø£ÿ\ ô|+|üø£eTT
23. ;<ä z≥s¡¢≈£î y˚T\Tø=\T|ü⁄
24. Á|ü|ü+#· |ü⁄≥Tº|üPs√«‘·Ôsê\T
25. dü«‘·+Á‘·´ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ;<ä\ Áã‘·T≈£î*+‘˚Hê?
26. ‹s¡T|ü‹ yÓ+ø£qï ‹+&ç ‹qT≥, s√>±\T b˛>=≥Tº≥ ì»y˚THê?
79
27. ø£q´\T ø£s¡TyÓ’b˛j˚T ø±\+ ø£HÓŒ≥Tº≈£îì ≈£Ls¡TÃqï~
28. y˚eTqï @eTHêï&ÉT?
29. <˚X¯+ @yÓTÆb˛j˚T≥≥Tº?
30. eTq<˚X¯+ u≤>∑T|ü&˚<Ó˝≤?
31. ù|<ä]ø£+ ø£\Z&ÜìøÏ ø±s¡D≤˝Ò$T{Ï?
32. H˚{Ï ÄdæÔ≈£î\˝À m≈£îÿeeT+~ #˚‘·\˝À HêdæÔ≈£î˝ÒHê!
33. #·<äTe<ä–q ∫s¡Tbı‘·ÔeTT
34. Ç+<äTπøHê eT>∑sêj·TTfi¯ófl Áã‹πø~?
35. H˚&ÉT eTq<˚X¯+ m≥T |üj·TìdüTÔqï~? ñqï‘· •Ks¡+ yÓ’|ü⁄ø±?
n$˙‹ n>±<Ûä+ yÓ’|ü⁄ø±?
36. H˚&ÉT eTq<˚X¯+˝À>∑\ nsê#·ø±ìøÏ ndü\T ø±s¡≈£î˝…es¡T?
38. H˚&ÉT »>∑eT+‘ê kÕ«s¡úeTj·T+
39. $HêX¯ ø±˝Ò, $|üØ‘· ãT~∆ :
b˛j˚Tø±\+ e#˚Ã Ç≥Te+{Ï bÕ&ÉT ãT<äT›\T |ü⁄≥º&É+
40. Ä‘·àqT ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ!
41. >±+BÛ eTVü‰‘·Tàì eTVü‰yêø±´\T
42. kÕe÷q´ »q+ ‘Ó\TdüTø√e\dæq #˚<äTìC≤\T
43. Væ≤+B`‘Ó\T>∑T`Ç+^¢wüß yê´ø£s¡DeTT 1e uÛ≤>∑+
47. düs¡fi¯ Væ≤+B`‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡DeTT
48. H˚&ÉT eTqeTT+≥Tqï~ Hê>∑]ø£ Á|ü|ü+#·y˚THê?
49. ô|<ä›˝ÒeTHêïs¡T? 1e uÛ≤>∑+
52. yÓ’~ø£ Äs¡T´\ ÁbÕNq dü+düÿè‹
53. eTT+#·Tø=düTÔqï eTT|ü
80
j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ dü+düàs¡D y˚~ø£ düuÛÑT´\
C≤_‘ê
Áø£.dü+. #˚]q ‘˚B ù|s¡T
1. 1`3`1999 á<äs¡ •esêeTø£èwüíÁ|ükÕ<é, ‘ÓHê* 25,000
2. 1`3`1999 j·T\eT+∫* eTTs¡∞<ÛäsY, $»j·Tyê&É 1,000
3. 1`3`1999 ø=‘·Ô|ü*¢ s¡$u≤ãT, $»j·Tyê&É 1,000
4. 1`3`1999 &Üˆˆ yÓ\>± yÓ+ø£≥|üŒj·T´, ‘ÓHê* 1,000
5. 1`3`1999 ø£HÓï>∑+{Ï düTu≤“sêe⁄, ‘ÓHê* 1,000
6. 1`3`1999 C….mdt.ÄsY.ø£èwüíj·T´, ‘ÓHê* 1,000
7. 1`3`1999 |ü+<äs¡uÀsTTq kÕ+ã•esêe⁄, ôV’≤<äsêu≤<é 1,000
8. 1`3`1999 yÓ\>± sêeTø√fÒX¯«s¡sêe⁄, j·T&É¢|ü*¢ 1,000
9. 1`3`1999 ø£&çj·÷\ |æ#·Ãj·T´, ø£¬sƒes¡+ 1,000
10. 1`3`1999 ø£&çj·÷\ dü‘·´Hêsêj·TDsêe⁄, ‘ÓHê* 1,000
11. 1`3`1999 eTT‘˚Ô$ e÷<Ûäyê#ês¡´, ‘ÓHê* 1,000
12. 1`3`1999 ‘·TeTà\ ø£ècÕíu≤sTT, $XÊK|ü≥ï+ 1,000
13 .1`3`1999 $. •esêeTj·T´, @\÷s¡T 1,000
14 .1`3`1999 eTT‘˚Ô$ s¡M+Á<äHê<Ûé, ‘ÓHê* 1,000
15. 1`3`1999 |üs¡T#·÷s¡T uÛÑ>∑e+‘·sêe⁄, ‘ÓHê* 1,000
16. 1`3`1999 |üs¡T#·÷s¡T yÓ+ø£e÷+ã, ‘ÓHê* 1,000
17. 1`3`1999 ø=‘·Ô|ü*¢ X¯•u≤ãT, Nsê\ 1,000
18. 1`3`1999 õ. ≈£î≥T+ãsêe⁄, >∑T&É¢e˝Ò¢s¡T 1,000
19. 30`5`1999 ø£HÓï>∑+{Ï d”‘êsêeTj·T´, ‘ÓHê* 1,000
20. 4`7`1999 mdt. »j·Tsê$T¬s&ç¶, nq+‘·|ü⁄s¡+ 1,000
21. 7`5`2000 bÕ{Ïã+&É¢ ø√fÒX¯«s¡eTà, ‘ÓHê* 1,000
22. 7`8`2000 #·T+&É÷s¡T yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, Nsê\ 1,000
23. 5`5`2004 |æ. kÕ+ã•esêe⁄, nyÓT]ø± 10,000
24. 12`3`2005 #·Tø£ÿ|ü*¢ |æ#·Ãj·T´, $»j·Tyê&É 2,500
25. 12`3`2005 j·T\eT+∫* y˚Ó+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, mìπøbÕ&ÉT 1,000
26. 1`2`2008 j·T\eT+∫* Hêπ>X¯«s¡sêe⁄, $»j·Tyê&É 1,000
27. 1`4`2009 j·÷fi¯fl dü÷s¡´Hêsêj·TD`bÕs¡«r|ü⁄s¡+ 1,000
28. 12`5`2009 e≈£îfi≤uÛÑs¡D+ sêeTø£èwüí`ôV’≤<äsêu≤<äT 1,000
29. 14`6`2009 j·Tdt.$.qs¡düj·T´, u…+>∑fi¯Ss¡T 5,000
30. 10`7`2009 eTø£ÿbÕ{Ï yÓ+ø£≥s¡‘·ï+, Áu≤Vü≤àDø√&É÷s¡T 1,000
31. 10`2`2010 ~$≈£îe÷sY, $»j·Tyê&É 1,000
32. 5`6`2010 j·T\eT+∫* u≤\ø£èwüí, ôV’≤<äsêu≤<é 6,000
33. 7`8`2010 j·T\eT+∫* qs¡•+Vü‰sêe⁄, ãT<ä∆es¡+ 1,000
34. 12`3`2011 j·T\eT+∫* l<ÛäsY, >∑T+≥÷s¡T 1,000
35. 14`4`2011 ‘·Te÷à uÛ≤düÿsY, ø√<ë&É 2,000
36. 15`4`2011 yêdæ¬s&ç¶ uÛ≤düÿs¡sêe⁄, Vü≤qTeTø=+&É 1,000
37. 11`12`2011 n≥÷¢] Áù|eT≈£îe÷] 1,116
81
dü+düàs¡D y˚~ø£ ìs¡«Væ≤+∫q yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±]
es¡ú+‹ düuÛÑ\ $esê\T
1`3`1999 ‘ÓHê* eTT‘˚Ô$ e÷<Ûäyê#ês¡T´\T
¬s+&Ée es¡ú+‹ düuÛÑ &Üˆˆ ‘·TeTà\ y˚DT>√bÕ\sêe⁄
~$≈£îe÷sY
5`3`2000 ‘ÓHê* e{Ïº≈£L{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´
eT÷&Ée es¡ú+‹ düuÛÑ yê$˝≤\ >√bÕ\ø£èwüíj·T´
eTT‘˚Ô$ s¡M+Á<äHê<Ûé
4`3`2001 $»j·Tyê&É @\÷] Á|ükÕ<äsêe⁄
Hê\Ze es¡ú+‹ düuÛÑ Ábıˆˆø=&Ü* lìyêdt
9`3`2002 Nsê\ Ä#ês¡´ e≈£îfi≤uÛÑs¡D+ sêeTø£èwüí
◊<äe es¡ú+‹ düuÛÑ ≈£îÁsê Vü≤qTeT+‘·sêe⁄
sê$|üP&ç yÓ+ø£{≤Á~
9`3`2003 ‘ÓHê* &Üˆˆ ;s¡+ düT+<äs¡sêe⁄
Äs¡e es¡ú+‹ düuÛÑ &Üˆˆ qqï|üH˚ì n+»j·T´
2`3`2004 $»j·Tyê&É &Üˆˆ >√bÕfi¯+ •eHêïsêj·TD
@&Ée es¡ú+‹ düuÛÑ ~$≈£îe÷sY
12`3`2005 $»j·Tyê&É #·\kÕì sê<Ûëø£èwüí<ëdt
mì$T<√ es¡ú+‹ düuÛÑ &Üˆˆ j·T\eT+∫* •yêJ
19`3`2006 ‘ÓHê* &Üˆˆ ;s¡+ düT+<äs¡sêe⁄
‘=$Tà<√ es¡ú+‹ düuÛÑ
2007 ìs¡«Væ≤+#·˝Ò<äT
2`3`2008 $»j·Tyê&É &Üˆˆ dæ.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄
|ü<äø=+&√ es¡ú+‹ düuÛÑ &Üˆˆ ;s¡+ düT+<äs¡sêe⁄
8`3`2009 ‘ÓHê* á&ÉTŒ>∑+{Ï Hêπ>X¯«s¡sêe⁄
|üHÓï+&√ es¡ú+‹ düuÛÑ eTT‘˚Ô$ s¡M+Á<äHê<Ûé
21`3`2010 $»j·Tyê&É sêyÓ\ kÕ+ã•esêe⁄
|ü<äeT÷&Ée es¡ú+‹ düuÛÑ &Üˆˆ ‘ê{Ï lø£èwüí
6`3`2011 >∑T+≥÷s¡T u≤ãT >√–H˚ì
|ü<Ûëï\Ze es¡∆+‹
82
yÓ+ø£≥|üŒj·T´ H˚Á‘ê\‘√ Ç<ä›]øÏ #·÷|ü⁄
$»j·Tyê&É, e÷]Ã 5 (q÷´dt ≥T&˚) : kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT j·T\eT+∫*
yÓ+ø£≥|üŒj·T´ H˚Á‘ê\qT ø±]ïjÓ÷ Á>±|æº+>¥ <ë«sê neT]Ã Çs¡Te⁄s¡T n+<ÛäT\≈£î
#·÷|ü⁄ Á|ükÕ~+#ês¡T. yÓ+ø£≥|üŒj·T´ Ç{°e\ eTè‹#Ó+~q $wüj·T+ $~‘·y˚T. kÕúìø£
ns¡$+<ä ø£+{Ï ÄdüŒÁ‹˝À »]–q Ä|üπswüHé <ë«sê Ä–]|ü*¢øÏ #Ó+~q m+.
Hêπ>X¯«s¡sêe⁄ (28), q+~>±eT≈£î #Ó+~q Hê>∑sê»´+ (35) \≈£î neT]Ãq≥T¢ ns¡$+<ä
ª◊µ u≤´+ø˘ ø±s¡´<ä]Ù &Üø£ºsY yÓ\>∑|üP&ç kÕ+ã•esêe⁄ ˇø£ Á|üø£≥q˝À ù|s=ÿHêïs¡T.
M]s¡Te⁄]øÏ <äèwæº Á|ükÕ~+∫q yÓ+ø£≥|üŒj·T´ ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î Äj·Tq ø£è‘·»„‘·\T
‘Ó*bÕs¡T. áHÓ\ 9e ‘˚Bq kÕúìø£ eT<ÛäTø£fi≤eT+&É|ü+˝À yÓ+ø£≥|üŒj·T´ dü+düàs¡D
düuÛÑqT ìs¡«Væ≤düTÔqï≥T¢ ù|s=ÿHêïs¡T.
` áHê&ÉT, 6`3`1997
j·T\eT+∫* ø£fi¯fl‘√ Ç<ä›]øÏ #·÷|ü⁄
$»j·Tyê&É, e÷]Ã 5 (Á|üuÛ≤‘· yês¡Ô) : j·T\eT+∫* yÓ+ø£≥|üŒj·T´ H˚Á‘ê\qT
Ä–]|ü*¢øÏ #Ó+~q m+.Hêπ>X¯«s¡sêe⁄, q+~>±eT≈£î #Ó+~q Hê>∑sê»´+\≈£ î
neT]Ãq≥T¢ ns¡$+<ä ø£+{Ï ÄdüŒÁ‹øÏ #Ó+~q &Üø£ºsY $. kÕ+ã•esêe⁄ ‘Ó*bÕs¡T.
‘·eT≈£î <äèwæìº Á|ükÕ~+∫q+<äT≈£î yÓ+ø£≥|üŒj·T´ ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\≈£î yês¡T ø£è‘·»‘„ \· T
‘Ó*bÕs¡T. ‘=$Tà<äe ‘˚B ñ<äjT· + |ü~ >∑+≥\≈£î eT<ÛTä ø£fi≤eT+&É|+ü ˝À j·T\eT+∫*
dü+düàs¡D düuÛÑ »s¡T>∑T‘·T+<äì ‘Ó*bÕs¡T.
` yês¡Ô, 6`3`1997
ªª>±+BÛjÓTTø£ÿ ‘ê´>∑eTT, <˚X¯uÛÑøÏÔ, düeT<äèwæº, ;<ä »Hê<äs¡D, ìs¡“¤j·T‘·«eTT, zs¡TŒ,

|ü≥Tº<\ä , dü‘´· ìwü,º nVæ≤+kÕÁe‘·eTT n~«rj·÷\T. b˛‘˚, <˚e⁄&ÉT eT‘·eTT, ≈£î\eTT,
≈£î\eè‘·TÔ\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï >∑T]+∫ u≤|üPJ n_ÛÁbÕj·÷\‘√H˚ H˚qT |üP]Ô>±
@ø°u$ÑÛ +|üC≤\ø£ b˛‘·THêïqì #Ó|Œü {≤ìøÏ $#ês¡|&ü TÉ ‘·THêïqT. ø±ì u≤|üPJ dü‘´· ,
nVæ≤+dü\T, n+≥sêì‘·q ìs¡÷à\q‘√ e÷Á‘·+ H˚qT |üP]Ô>± @ø°uÛÑ$düTÔHêïqT.µµ
(yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±] s¡#·q ªªu≤|üPJ J$‘· |ü]o\qµµ Á>∑+<Ûä+ qT+∫ ù|J
291.)
83
qeTà˝Òì ìC≤\T
1912˝À ‘Ó\¢ ø±–‘ê\T <äkÕÔ `1 1/2 nD≤\T (9 ô|’dü\T)
1912˝À ô|<ä›yêfi¯fl≈£î Vü‰|òt Äs¡yéT #=ø±ÿ KØ<äT 7 nD≤\T (42 ô|’dü\T)
1914˝À ô|q‡\T ø±˙ (1 1/2 ô|’dü\T)
1916˝À eT>∑ ≈£L* yêìøÏ s√E≈£î 2 nD≤\T >±ì ‘·yÓ«&ÉT <Ûëq´+>±ì Ç#˚Ãyês¡T
(12 ô|’dü˝Ò ˝Òø£ 3/4 πø.õ. <Ûëq´+)
1917˝À Ä|ò”düT˝À ã+Á{À‘·T≈£î HÓ\≈£î 6 s¡÷bÕj·T\T, >∑TeTkÕÔ≈£î 20 s¡÷bÕj·T\T
eT+∫ J‘ê\T.
1918˝À $»j·Tyê&É˝À $T\≥Ø ôVA≥˝Ÿ˝À |üP≥≈£î 2 nD≤\T. (12 ô|’dü\T)
HÓ\≈£î 6 s¡÷bÕj·T\T.
1923˝À n\Vü‰u≤<é |ü≥ºD+˝À ôVA≥˝Ÿ˝À |üP≥≈£î 2 1/2 nD≤\T (15 ô|’dü\T)
HÓ\≈£î 7 s¡÷bÕj·T\T.
1925˝À qes¡T‡ yÓ\ 12 s¡÷bÕj·T\T, 2 j˚T+&É¢ ˇ+>√\T »‘· ø√&Ó <ä÷&É KØ<äT
90 s¡÷bÕj·T\T. Äe⁄ |üP≥≈£î 2 X‚s¡T¢ bÕ\T Ç#˚Ã~ 20 s¡÷bÕj·T\˝À e#˚Ã~.
1929˝À e&É¢ ãkÕÔ 5 s¡÷bÕj·T\T, _j·T´|ü⁄ ãkÕÔ 11 s¡÷bÕj·T\T, ‘·e⁄&ÉT ãkÕÔ
2 s¡÷bÕj·T\T.
1933˝À e&É¢ãkÕÔ 2 1/2 s¡÷bÕj·T\T, _j·T´|ü⁄ ãkÕÔ 6 s¡÷bÕj·T\T, ‘·e⁄&ÉT ãkÕÔ
1 1/2 s¡÷bÕj·T\T, u≤>± |ü+&˚ e÷>±DÏ mø£s¡+ 400 s¡÷bÕj·T\T.
1935˝À Hês¡¢ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄>±] bÕÁ‹πøj·T J$‘·+ HÓ\≈£î 35 s¡÷bÕj·T\‘√
Äs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
1936˝À ø±o˝À eTT>∑TsZ T¡ >∑\ ≈£î≥T+u≤ìøÏ HÓ\≈£î 10 s¡÷bÕj·T\T u≤>± dü]b˛j˚T$.
1938˝À ‘ÓHê*˝À eTT>∑TZs¡T>∑\ ≈£î≥T+u≤ìøÏ HÓ\≈£î 24 s¡÷bÕj·T\T u≤>±
dü]b˛j˚T$.
1939˝À |üP≥≈£î 3 X‚s¡T¢ (4 ©≥s¡T¢) bÕ\T sTT#˚Ã Äe⁄ KØ<äT 22 s¡÷bÕj·T\T.
H˚sTT MXË 1 1/2 s¡÷bÕj·T\T (πøJ 1 s¡÷bÕsTT)
1940˝À ø=‘·Ô ∫qïø±s¡T KØ<äT 4 y˚\ s¡÷bÕj·T\T, ôdø£+&ÉT Vü‰+&ÉT~ 400
s¡÷bÕj·T\T e÷Á‘·y˚T.
1942˝À u≤sê{Ï yêdü|ü⁄ u§+>∑T\T e+<ä 15 s¡÷bÕj·T\T. ø=ã“] Á‘ê&ÉT MXË 5
nD≤\T (øÏ˝À 24 ô|’dü\T) u…\¢+, ∫+‘·|ü+&ÉT, m+&ÉT $T]Ã MXË 2 1/2 nD≤\T (πøJ
15 ô|’dü\T) ø=ã“] ø±j·T 1/2 nD≤ (3 ô|’dü\T) y˚T<äs¡ ‘·&çø£ >∑»+øÏ 3 nD≤\T
(MT≥s¡T 18 ô|’dü\T) 84
85
86
87
88

BeedaBratuku-free KinigeDotCom PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BeedaBratuku-free KinigeDotCom PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

;<ä Áã‘·T≈£î

ªª>±+BÛjÓTTø£ÿ ‘ê´>∑eTT, <˚X¯uÛÑøÏÔ, düeT<äèwæº, ;<ä »Hê<äs¡D, ìs¡“¤j·T‘·«eTT, zs¡TŒ,

You might also like