nilang mas nakakaint
kamlany ginagawa ays
ngutcabil sakagustub
jong direktibo,
Fortunato Sevilla III
Kemistri sa Filipino
Saakang pama
anpamantasan, hinihit
upang niaging,“xlobsl
gure na maging mas
paspupulongnatnin
nating tanggapin ang k
ac walang kabuluhan
hindi sla mauunawaa
ANG KEMISTRIay any aghamn na may kinalanian sa kabuuan ny ng
paligid, sa mga paghabagong nagaganap sa mga bagay
Kasangkot sa mga paghabagony ito, Mahala. an ng, kemistrisa pag.
inuind ng mga katotohanan tunghel sa ating lai a page incon materyales
paras pagpapabuti ng ating kabubayan, at a paghatas nila sa men
ating kapaligiran,
MkAY Stating
ito at sa eneshiyang
liranin ng
Saaking pagtu
kungangpanayamay'i
at mas buhay ang ami
Kinuturo ang kemistei sa pangatlong antas sa mataas na paaralan, Sa
pateamasan ang kemistiay isa sa mgasiyensiyangtinaturo sa Agham Pangaea
{o Natural Sayan), ia a mya asignaturang kailangangaatinnglahat, Mex malin
"8 Pagsaral ng Kemistpara sa mga extudyanteng nagpakadalubhasasa Agharn
ang patunayan na n
‘lang pagsasaliksik n
pagkakaibaang bisa n
lang paglahok n
sakani
masnababat
Sa ngayon, Ingles ang ginagamit sa pagtuturo ng kemistr at ng iba pang
jabpaturang ghar, Masari bang gamitin ang Filipino sapagtuturo nito? Kallangae
Pane Bamitin ang Filipino? Sasagutin ko ang mga tanong na ito batey ca aking
Naniniwala
‘aranasan ng pagruturo sa kemistr~elementaryaman o masulong,
ibang agham sa Filip
ating bayan at lalakia
pag-uusap tungkol si
‘mga akademiko at ng
Ang Pangangailangan
Hati ang Ka
pagtuturo ng kemist
wwikang Ingles at ma
pagtitipong internat
J araming guro ang nagmamalak na gnagamit ila ang Filipino kapag hindi
Ralinindhan ng kanlang magaaral ang palivanagsa wikang Ingles. Ang mgr gurong
‘oay hind makaimik kung slaaytnatanong kung bakit pa kailangan rug hintayin
angpeekakataon na hind sla maincindihan ng kanilang estudvanebago sik qumarit
1g Filipino sa kanilang pagtuturo, Pinaaalala n
ngaghama
Hirap ang karamiang mag aaral sa paggamit at pag iting ‘ng wikang Ingles. ae —
Itoay isang katotohanang pinatunayan ng lang pagsasaliksik ‘Mas madaling umunawa ing kemistri sa Filipi
ang mga estudyante ng mga panayam sa wikang Filipino kaysa wikang Ingles Kahit Be agamitinsa ds
saano kagaling ang guro sa kaniyang pagtuturo sa wikang Ingles, hindi siya kaagad ae
‘maintindihan ng karamihan ng kaniyang mageaaral,
Maraming guro sa mga paaralang bayan, lal naiyong nasalalawigan, ang
‘Samagamit onapipilitang gumamit ng Filipino sa kanilang panayam dahil eakikivenga bay
1 satin
+ at sa cnethiyang
1g kemistri sa pag.
ny mga materyales
amgasuliranin ng
18 na paaralan, Sa
1am Pangkalikasan
ahat. Mas malalim
abhasa sa Agham,
stri at ng iba pang
“onito? Kailangan
to bat
%
y sa aking
ipino kapag hindi
Ang mga gurong
wnilang hintayin
>ago sila gumamit
ng wikang Ingles.
igumunawa
ang Ingles. Kahie
indi siya kaagad
a lalawigan, ang
n dahil nakikita
plang, may nakakauntends ang mga mayeaaral sa sarang waka, Mann ala na ang
Janilanganagrwa ay saluagat sidirekubo ng DCS tungkol sa baylagewalisie,
peut dabilsskaggstubian sang matuto ang karan nay aoeal nds la sted
itongairektibe,
Saaking pamantasan, at marabil ya karamihan ng bang paaralan, Rolebayer
at pamantasan,hisubimok ng administrasyen ang paggamit ng ingle a pagtatr
jyumga estudvante, Pinapayuhan nila ang. ga
gure at magiure sa wikang Ingles. Sa niga
paxpupalenysisnin si Keeling Agha, nals kong spimapaatala nia kaa
Pring tanggapin ang katexohanan na hindi lahat ng estualyante ay magaling sa Ingles
atwalang kabuluhan ang galing ng gure sap: ages kung,
hindi sila mauunawaan lang Gnuturuan,
tupang ning “lola comapetaice
a maging matatay sa wikang
ppaliwanag sa wikang,
k.
Sa aking pagtuturo nakikita kong madaling makasunod ang mga estudyante
kung ang panayam ay isinasagawa ko sa Filipino. Mas malaya ang kandang pagtatanong,
at mas buhay ang aming talakayan, Wala akong figurang istatistikal na maibibigay’
‘pang patunayan na mas mabisa ang pagtuturo ng Kemistri sa Filipino, Subalit, may
ilang, pagsasaliksik na isinagawa sa ibang pamantasan na nagpakita na walang
pagkakaiba ang bisa ng pagtuturo sa Ingles osa Filipino, Parasa akin mahalaga ang
masiglang paglahok ng mag-aaral sa diskusyon sa klase. Ang kanilang pagkatuto ay
mas nababatay sa kanilang kakayahang intelektwal.
Naniniwala ako na kung lumaganap na ang pagtuturo ng kemistri at ng,
ibang agham sa Filipino ay bibilis ang pagbuo ng isang kulturang siyentipiko sa
ating bayan at lalaki ang pakinabang ng bayan sa siyensiya at teknolohiya. Ang mga
pag-uusap tungkol saagham ay madaling mauunawaan ng madla at hindi lang ng
mga akademiko at ng mga estudyante,
Hati ang Kapisanang Kimika ng Pilipinas tungkol sa pagsasa-Filipino ng
pagruturo ng kemistr, Nababahala ang isang panig na hihina ang mga estudyante sa
‘wikang Ingles at mawawala ang bentahe ng mga siyentipikong Pilipino sa mga
pagtitipong international
Pinaaalala namin sa mga kumokontra na ang mga masulong na bansa sa
Jarangan ng agham ay ang Hapon, ang Tsina, ang Alemanya at ang Korea, na pawang,
hindi sanay sa wikang Ingles. Binibigyang-diin din namin, na umaayon sa pagtuturo
rng kemistrisa Filipino na hindi kinakailangang mawala ang Ingles kung Filipino
ang gagamitin sa diskursong siyentipike.
243244
Maran sa akan
Ang mga Salitang Pang-kemistri
atawaganig lle nah
sala sa Flpne Dahil
MULAPIK). LEK
MOLERULA tat hindi
na teknidobiya ay hi
SiMIKONDARTOR
Huang sa pagan Flips paytuture ny kets ay tung
vi rentipik. Kast ngage salita satiny wks para st mga
bagay ma pany keamistri pareagha
May ilanygdalubhasa
aysikap lunkha ng satang sventipike sa Filipino
2 amo ng diksyonaryong Flip parasaaghaan. Nanguna ang Luponoa Agheg
ha pinamunuan ti Gonsalo del Rosario ng Araneta University Foundation ne
nagsimulang g ‘mga saltang pangeagham noong 1977. Nagtala si Jove
Siptangeo ng Unibersidad ny Santo Tomastioon ding 1977 a
na pang-medisina, Noong 1988 bumuo ny
asawang Bienvenido at Salons
slitang Filipino
alasalitaan para sa kemistriang mag.
Miranda ng Pamantansan i Pilipinas,
Sakwalukuyan
maygursa Filipino, an
dahil sa hindi sila sana
wwikang sarili. Ang gin
ilipino sa isang pang
a isha
| abang ginagamit ang wika ay dumadami ang my salitang nasasalisa wika,
alimbawa, sa ngayon ay may lang slita na katumbas ny Chemistry salnges (1)
KAPNAYAN, napinanday mulasa mga salitang sangkap composiuan)at hanayan
(ordered arrangement of science, (2) KIMIKA, na nagimulasaquimnc, ang salitang
Espanyol para sa Ohematry, (3) KEMI, na hinangosa Chemic,angsalitang Aleman se
Obermistry,at (1) KEMISTRI, na ang salitang Ingles nabinaybay sa Filipino, Sa, aking
Palagay, lahat ay wastong saltang Filipino, Sa ngayon, kaniya-kaniyany pli nalie
a gustong gamitin. Sa paglipas ng panahon, matitra ang mahusay na aitaatitoay
ang magiging salitang Filipino na katumbas ng Chemistry sa Ingles
nagtuturosaT
wastolg paNgUNgUsap
Saaming Sent
forthe Natural Sciences
‘Angilan saaming man
tungkol sa kanilang F
aralin tulad ng semikor
fayber optiks, at rekor
mabuti na ang kanils
Sinasabihan ko sila
pagkakaroon nila ng}
sail.
Minsan ay mukhang madali ang pagsasalin ng ilang salita mula sa Ingles,
‘gunit sa unang gamit ito ay nakakstawa at nakakaasiwanggamitin. lalimbawaysq
ateing panayar tungkol sa mga katangian ng lwanago law, angsalin koa varelengeh
HABA NG ALON, Marami ang napangit dahil hind sla sinay na mading to,
{pinapaliwanag ko na ang literal na pagsasalin ay makatuwiran dahil binibigay
{ito ang tamang konsepto sa Espanyol naang katumbas ng salitangito ay longatd
deondasisa ing literal na pagsasalin. Ganito rin ang kaso sa Aleman na kung saan
angealitang ginagamit ay Weilange. Angia pang pagsasaling ginawa ko ay DALAS
Isinusulat nil
mula sa Departame
NG ALON para sarequency. BILISNG ALON para sa wave velociy at TAS NG SS
ALON parasa wave amplitude, panayam. Palaging,
buhay ang malayang
Hindi palaging tama ang literal na pagsasalin mula sa Ingles, dahil posibleng lektyur ay ee
‘mag iba ang kahulugan ng salt otermino. Halimbawa, ayon kay Propesor ‘Miranda, ‘kaniyang sarilinal =
ang sata para sa cet cube, isang karaniwang kagamitang, panlaboratoryo, ay isang ay nadadala niya:
RUBUKANG TUBO. Para sa salitang Ingles na solid, sang simple at mahalagang er
Konsepto sa kemistri, ang salin ni Propesor Miranda sa pangalang ito ay BUO, at Pe wane
ang sal ni. Siytangco ay SIKSIK. Sa mga kasong katulad nito, ang ginagamit ko ei oa a
it — kaya. ¥ ~~
ay ang salitang ibinatay sa Espanyol o sa Ingles kaya solido. ee lam
IKATLONG BANAGE
Ang Wikang Filipino sa Pagtutureugkemiste1 ay tungkol
‘ting wika para a mga
iyentipike sa Filiping
ang Lupon sa Agham
sity Foundation n
9 v s
1977, stala si Jose
‘mga salitang Filipino
sa kemistri ang ma
iiping ee
tang nasasali sa wika,
semistry sa Ingles: (1)
‘posttion)at hanayan
memica, ang salitang
sgsalitang Aleman sa
sa Filipino. Sa aking
aniyang pili ng salita
say nasiltaatitoay
dita mula sa Ingles,
Halimbawa, sa
linkosa wavelength
nay na madinigito.
in dahil ibinibigay
ang ito ay longitud
‘man na kung saan
awakoay DALAS
ocity, at TAAS NG
es, dahil posibleng
?ropesor Miranda,
oratoryo, ay isang
ple at mahalagang,
ag ito ay BUO, at
ang ginagamit ko
Mana sa aun kasamabang kumike ang umaayen sa paghtkap mg tiga
aawaying Ingles na babavbayin va Fpine, kung walang tamang katurnbas na
Salta ot Filipun. Dabul dite, tanygeap ila at salitang ATOM O A TOMO (at bun
MULAPIK), FLERTRON (at hind: DAGSIK'o KILAB), MOLERYUL
MOLEKULA at hinds MULATIL), Ang inygt katawagan sa mga bag o masulong,
na teknolohiya ay linahange les at binabaybay sa Filipino, tulad 1g
§EMIKONDAK TOR, KOMPYUTER, POLIMER, at PAYBER
‘Ang Pagsasanay ng mga Guro
Saksalukuyan kung tatan 1zmgagurong kemistr Kung guste nilang
snagtures Filipino, angisasagotnilaay hindi, Iladabilan nila na ia ay mabibirapan
dahil sa hind sila sanay na magpaliwanay ng mga teknikal na konsepto sa ating,
ili, Ang ginagamit ng karamiban ay Taglish, pinaghahalo ang Ingles at
ng pangungusap. Sa aming departamento ay pinupuna ko ang mgt
Tish, at pinapayuhan kong.iwasan itoat subukan nilang gumawa ng,
wikang,
Filipino s
nagtuturo saTy
qwastong pangungusap sa Ingles 0 sa Filipino,
Sa aming Sentro ng Pananaliksik sa Agham Pangkalikasan (Research Center
forthe Natural Saences) ay ginaganap namin taon-taon ang “Panayam Pang Agham.”
‘Angilan sa aming mananaliksikay pinapakiusapan oinaatasang magbigay ng lektyur
‘ungkol sa kanilang pinag-aaralan. Ang paksa ay karaniwang isang masulong na
stalin tulad ng semikondaktor, splektroskopia, ang kemistr ng mga halamang gamot,
fayber optiks, at rekombinant DNA. Ang mga tagapanayam ay nagsusumikap nang,
mabuti na ang kanilang diskurso ay isasaad sa wikang Filipino at hindi Taglish
Sinasabihan ko sila na ito ay kailangang paghirapan at ang kapalit nito ay
pagkakaroon nila ng kompiyansa sa pagbibigay ng isang panayam sa ating wikang
sar.
Isinusulat nila ang kanilang panayam, at ito ay ipinababasa sa isang guro
mula sa Departamento ng Wika. Ang mga tagapakinig ay mga estudyanteng,
nagdadalubhasa sa agham na wala pang alam tungkol sa paksa na uungkatin sa
panayam. Palaging masigla ang panayam at gising ang mga estudyante. Buhay na
buhay ang malayang talakayan, at nalulugod ang mga tagapakinig, Pagkatapos ng,
Jelaryur ay tuwang,tuwa rin ang tagapanayam at nakaraos siya. Napatunayan niya sa
eaniyang salina kaya niyang magbigay ng sang panayam sa Fiipino. Ang kompiyansa
ay nadadala niya sa kaniyang Klave at pagsisikap magturo ng kemistr sa Filipino.
‘Madaliang magbigay ng panayam saating wikang sar. Mada ang magsalta,
subalit hindi kasindali ang magsulat ng isang papel na teknikal. Malaking pagsasanay
ang kailangan para dito, alo nasa mga henerasyon ng mga guro ngayon na natuto
ng kanilang kaalaman sa wikang Ingles. Marami ang nagsasabimasilaay nagisip sa
245wakang Ingles para sa mga diskusvong tekmk
trae 60 fages na nasa sip nila, Sa aking ke
pamamagstan ng makiulyae kompyuter kala
‘nwunting dalirisa kaliwa ~ malinit ang paggamit ng lean,
Bg Sang espesyal na keybord kung Fiipine an
Pagmakinulya, tulad nye sa Alem,
%.")
al, at ang paysusulat ala ay sain
2g pagsulat sa Filipino ga
ong saying tiabuti ang
(Siguro kailangan
kagamitin sa pagsulat o
sung saan pinagpalt ang lugar ngletrangy™
Rosemi
3¢ Mga
Wika
Muli, si aming Sentro ng Pananaliksik, sa taony:ite ayn
researcher ang handang tumangy.
ni saaming mga
‘ugaking hamon na isulat nila ang kanilang
recarch poster Filipiny. Mayroon kanning adinadaesna Kongre gma Teknled
Poster towing pangalawang ton. Ipinapakita at ipinapahwanaysa mga poster
ang mga saliksik sa masulong na agham n propesor.Sa
atunay'an, any poster na ipinakita ng aming
Agham at Teknolohiyaay nakasulat s Filipino,
(ANG PAGTUTUROar
ng wikang Filipino s
pang hamon ang kak.
Inlo na sakolchivong
Saaming kok
dahil lahat ng mga m,
Nakikita ko stuntiunting pagsanay s pagsuslattungkol sa paksangteknka
av darating ang panahon na makakapagsulat na ang aming puro nyisang aklatg
Uubreto sa Filipino tangkol sa agham at tcknolohiya. Kakauntio isa pa lang ang
aklat sa kemistri na nakasulat sa Filipino, to ay ang aklat na Koleyds Kemurity
Falustiano Tengociang ng Pamantansan ng Filipinas. Marami ang pumuna na ang
mga salitasa aklat na ito ay halos Ingles na binaybay sa Filipino,
aklat sa inhenyer
terminolohiyasa
salitang Calculus, M
naisalin naman ang
kayaay nawawala an
Gayunpama
ibang eksperto sa w
Filipino. Dapat daw
dahil hindi na nam
kababayan ang pags
ito ang mangyay:
ka nati, na ind
ng Taglish ay walang
Pagtatapos
Maram pang pagsasanay ang ailangang gawin naming mga guro ng kemisti
para makapagturo kami nang lubusan sa ating wikang sail, Nakapagbibigay na
Kami ngaming mga lektyursa Filipino, ngunit kadalasan ang aming isinuselaesa
isara ay Ingles. Dahil dito, ang mga tald ng aming mga mag-aaral ay nakasulat din
Sylneles: Maram o halos lahat, kami ay nagbibigay ng eksamen sa wikang Ingles.
Marahil, to ay dail saangalklat na ginagamit ay nakasulat sa Ingles. Nakita retin
Kung ano dapat ang susunod na gawain ~ ang pagsasanay sa pagsusult.Kailangan
namin ang tulong ng mga guro ng wikang Filipino,
Upang mat
aklat sa wikang Filiy
ating mga magaaral
sawikang Filipino.
makagawa ng isang
wikang Ingles.
Isa pang su
pagtuturo. Ang mg
ginagamitlamangr
Gayunpaman, bila
na higit na naiit
246| teAatLows panacr
ao ‘Ang Wikang Filipino sa Pagtuturo