nilang mas nakakaint kamlany ginagawa ays ngutcabil sakagustub jong direktibo, Fortunato Sevilla III Kemistri sa Filipino Saakang pama anpamantasan, hinihit upang niaging,“xlobsl gure na maging mas paspupulongnatnin nating tanggapin ang k ac walang kabuluhan hindi sla mauunawaa ANG KEMISTRIay any aghamn na may kinalanian sa kabuuan ny ng paligid, sa mga paghabagong nagaganap sa mga bagay Kasangkot sa mga paghabagony ito, Mahala. an ng, kemistrisa pag. inuind ng mga katotohanan tunghel sa ating lai a page incon materyales paras pagpapabuti ng ating kabubayan, at a paghatas nila sa men ating kapaligiran, MkAY Stating ito at sa eneshiyang liranin ng Saaking pagtu kungangpanayamay'i at mas buhay ang ami Kinuturo ang kemistei sa pangatlong antas sa mataas na paaralan, Sa pateamasan ang kemistiay isa sa mgasiyensiyangtinaturo sa Agham Pangaea {o Natural Sayan), ia a mya asignaturang kailangangaatinnglahat, Mex malin "8 Pagsaral ng Kemistpara sa mga extudyanteng nagpakadalubhasasa Agharn ang patunayan na n ‘lang pagsasaliksik n pagkakaibaang bisa n lang paglahok n sakani masnababat Sa ngayon, Ingles ang ginagamit sa pagtuturo ng kemistr at ng iba pang jabpaturang ghar, Masari bang gamitin ang Filipino sapagtuturo nito? Kallangae Pane Bamitin ang Filipino? Sasagutin ko ang mga tanong na ito batey ca aking Naniniwala ‘aranasan ng pagruturo sa kemistr~elementaryaman o masulong, ibang agham sa Filip ating bayan at lalakia pag-uusap tungkol si ‘mga akademiko at ng Ang Pangangailangan Hati ang Ka pagtuturo ng kemist wwikang Ingles at ma pagtitipong internat J araming guro ang nagmamalak na gnagamit ila ang Filipino kapag hindi Ralinindhan ng kanlang magaaral ang palivanagsa wikang Ingles. Ang mgr gurong ‘oay hind makaimik kung slaaytnatanong kung bakit pa kailangan rug hintayin angpeekakataon na hind sla maincindihan ng kanilang estudvanebago sik qumarit 1g Filipino sa kanilang pagtuturo, Pinaaalala n ngaghama Hirap ang karamiang mag aaral sa paggamit at pag iting ‘ng wikang Ingles. ae — Itoay isang katotohanang pinatunayan ng lang pagsasaliksik ‘Mas madaling umunawa ing kemistri sa Filipi ang mga estudyante ng mga panayam sa wikang Filipino kaysa wikang Ingles Kahit Be agamitinsa ds saano kagaling ang guro sa kaniyang pagtuturo sa wikang Ingles, hindi siya kaagad ae ‘maintindihan ng karamihan ng kaniyang mageaaral, Maraming guro sa mga paaralang bayan, lal naiyong nasalalawigan, ang ‘Samagamit onapipilitang gumamit ng Filipino sa kanilang panayam dahil eakikivenga bay 1 satin + at sa cnethiyang 1g kemistri sa pag. ny mga materyales amgasuliranin ng 18 na paaralan, Sa 1am Pangkalikasan ahat. Mas malalim abhasa sa Agham, stri at ng iba pang “onito? Kailangan to bat % y sa aking ipino kapag hindi Ang mga gurong wnilang hintayin >ago sila gumamit ng wikang Ingles. igumunawa ang Ingles. Kahie indi siya kaagad a lalawigan, ang n dahil nakikita plang, may nakakauntends ang mga mayeaaral sa sarang waka, Mann ala na ang Janilanganagrwa ay saluagat sidirekubo ng DCS tungkol sa baylagewalisie, peut dabilsskaggstubian sang matuto ang karan nay aoeal nds la sted itongairektibe, Saaking pamantasan, at marabil ya karamihan ng bang paaralan, Rolebayer at pamantasan,hisubimok ng administrasyen ang paggamit ng ingle a pagtatr jyumga estudvante, Pinapayuhan nila ang. ga gure at magiure sa wikang Ingles. Sa niga paxpupalenysisnin si Keeling Agha, nals kong spimapaatala nia kaa Pring tanggapin ang katexohanan na hindi lahat ng estualyante ay magaling sa Ingles atwalang kabuluhan ang galing ng gure sap: ages kung, hindi sila mauunawaan lang Gnuturuan, tupang ning “lola comapetaice a maging matatay sa wikang ppaliwanag sa wikang, k. Sa aking pagtuturo nakikita kong madaling makasunod ang mga estudyante kung ang panayam ay isinasagawa ko sa Filipino. Mas malaya ang kandang pagtatanong, at mas buhay ang aming talakayan, Wala akong figurang istatistikal na maibibigay’ ‘pang patunayan na mas mabisa ang pagtuturo ng Kemistri sa Filipino, Subalit, may ilang, pagsasaliksik na isinagawa sa ibang pamantasan na nagpakita na walang pagkakaiba ang bisa ng pagtuturo sa Ingles osa Filipino, Parasa akin mahalaga ang masiglang paglahok ng mag-aaral sa diskusyon sa klase. Ang kanilang pagkatuto ay mas nababatay sa kanilang kakayahang intelektwal. Naniniwala ako na kung lumaganap na ang pagtuturo ng kemistri at ng, ibang agham sa Filipino ay bibilis ang pagbuo ng isang kulturang siyentipiko sa ating bayan at lalaki ang pakinabang ng bayan sa siyensiya at teknolohiya. Ang mga pag-uusap tungkol saagham ay madaling mauunawaan ng madla at hindi lang ng mga akademiko at ng mga estudyante, Hati ang Kapisanang Kimika ng Pilipinas tungkol sa pagsasa-Filipino ng pagruturo ng kemistr, Nababahala ang isang panig na hihina ang mga estudyante sa ‘wikang Ingles at mawawala ang bentahe ng mga siyentipikong Pilipino sa mga pagtitipong international Pinaaalala namin sa mga kumokontra na ang mga masulong na bansa sa Jarangan ng agham ay ang Hapon, ang Tsina, ang Alemanya at ang Korea, na pawang, hindi sanay sa wikang Ingles. Binibigyang-diin din namin, na umaayon sa pagtuturo rng kemistrisa Filipino na hindi kinakailangang mawala ang Ingles kung Filipino ang gagamitin sa diskursong siyentipike. 243244 Maran sa akan Ang mga Salitang Pang-kemistri atawaganig lle nah sala sa Flpne Dahil MULAPIK). LEK MOLERULA tat hindi na teknidobiya ay hi SiMIKONDARTOR Huang sa pagan Flips paytuture ny kets ay tung vi rentipik. Kast ngage salita satiny wks para st mga bagay ma pany keamistri pareagha May ilanygdalubhasa aysikap lunkha ng satang sventipike sa Filipino 2 amo ng diksyonaryong Flip parasaaghaan. Nanguna ang Luponoa Agheg ha pinamunuan ti Gonsalo del Rosario ng Araneta University Foundation ne nagsimulang g ‘mga saltang pangeagham noong 1977. Nagtala si Jove Siptangeo ng Unibersidad ny Santo Tomastioon ding 1977 a na pang-medisina, Noong 1988 bumuo ny asawang Bienvenido at Salons slitang Filipino alasalitaan para sa kemistriang mag. Miranda ng Pamantansan i Pilipinas, Sakwalukuyan maygursa Filipino, an dahil sa hindi sila sana wwikang sarili. Ang gin ilipino sa isang pang a isha | abang ginagamit ang wika ay dumadami ang my salitang nasasalisa wika, alimbawa, sa ngayon ay may lang slita na katumbas ny Chemistry salnges (1) KAPNAYAN, napinanday mulasa mga salitang sangkap composiuan)at hanayan (ordered arrangement of science, (2) KIMIKA, na nagimulasaquimnc, ang salitang Espanyol para sa Ohematry, (3) KEMI, na hinangosa Chemic,angsalitang Aleman se Obermistry,at (1) KEMISTRI, na ang salitang Ingles nabinaybay sa Filipino, Sa, aking Palagay, lahat ay wastong saltang Filipino, Sa ngayon, kaniya-kaniyany pli nalie a gustong gamitin. Sa paglipas ng panahon, matitra ang mahusay na aitaatitoay ang magiging salitang Filipino na katumbas ng Chemistry sa Ingles nagtuturosaT wastolg paNgUNgUsap Saaming Sent forthe Natural Sciences ‘Angilan saaming man tungkol sa kanilang F aralin tulad ng semikor fayber optiks, at rekor mabuti na ang kanils Sinasabihan ko sila pagkakaroon nila ng} sail. Minsan ay mukhang madali ang pagsasalin ng ilang salita mula sa Ingles, ‘gunit sa unang gamit ito ay nakakstawa at nakakaasiwanggamitin. lalimbawaysq ateing panayar tungkol sa mga katangian ng lwanago law, angsalin koa varelengeh HABA NG ALON, Marami ang napangit dahil hind sla sinay na mading to, {pinapaliwanag ko na ang literal na pagsasalin ay makatuwiran dahil binibigay {ito ang tamang konsepto sa Espanyol naang katumbas ng salitangito ay longatd deondasisa ing literal na pagsasalin. Ganito rin ang kaso sa Aleman na kung saan angealitang ginagamit ay Weilange. Angia pang pagsasaling ginawa ko ay DALAS Isinusulat nil mula sa Departame NG ALON para sarequency. BILISNG ALON para sa wave velociy at TAS NG SS ALON parasa wave amplitude, panayam. Palaging, buhay ang malayang Hindi palaging tama ang literal na pagsasalin mula sa Ingles, dahil posibleng lektyur ay ee ‘mag iba ang kahulugan ng salt otermino. Halimbawa, ayon kay Propesor ‘Miranda, ‘kaniyang sarilinal = ang sata para sa cet cube, isang karaniwang kagamitang, panlaboratoryo, ay isang ay nadadala niya: RUBUKANG TUBO. Para sa salitang Ingles na solid, sang simple at mahalagang er Konsepto sa kemistri, ang salin ni Propesor Miranda sa pangalang ito ay BUO, at Pe wane ang sal ni. Siytangco ay SIKSIK. Sa mga kasong katulad nito, ang ginagamit ko ei oa a it — kaya. ¥ ~~ ay ang salitang ibinatay sa Espanyol o sa Ingles kaya solido. ee lam IKATLONG BANAGE Ang Wikang Filipino sa Pagtutureugkemiste1 ay tungkol ‘ting wika para a mga iyentipike sa Filiping ang Lupon sa Agham sity Foundation n 9 v s 1977, stala si Jose ‘mga salitang Filipino sa kemistri ang ma iiping ee tang nasasali sa wika, semistry sa Ingles: (1) ‘posttion)at hanayan memica, ang salitang sgsalitang Aleman sa sa Filipino. Sa aking aniyang pili ng salita say nasiltaatitoay dita mula sa Ingles, Halimbawa, sa linkosa wavelength nay na madinigito. in dahil ibinibigay ang ito ay longitud ‘man na kung saan awakoay DALAS ocity, at TAAS NG es, dahil posibleng ?ropesor Miranda, oratoryo, ay isang ple at mahalagang, ag ito ay BUO, at ang ginagamit ko Mana sa aun kasamabang kumike ang umaayen sa paghtkap mg tiga aawaying Ingles na babavbayin va Fpine, kung walang tamang katurnbas na Salta ot Filipun. Dabul dite, tanygeap ila at salitang ATOM O A TOMO (at bun MULAPIK), FLERTRON (at hind: DAGSIK'o KILAB), MOLERYUL MOLEKULA at hinds MULATIL), Ang inygt katawagan sa mga bag o masulong, na teknolohiya ay linahange les at binabaybay sa Filipino, tulad 1g §EMIKONDAK TOR, KOMPYUTER, POLIMER, at PAYBER ‘Ang Pagsasanay ng mga Guro Saksalukuyan kung tatan 1zmgagurong kemistr Kung guste nilang snagtures Filipino, angisasagotnilaay hindi, Iladabilan nila na ia ay mabibirapan dahil sa hind sila sanay na magpaliwanay ng mga teknikal na konsepto sa ating, ili, Ang ginagamit ng karamiban ay Taglish, pinaghahalo ang Ingles at ng pangungusap. Sa aming departamento ay pinupuna ko ang mgt Tish, at pinapayuhan kong.iwasan itoat subukan nilang gumawa ng, wikang, Filipino s nagtuturo saTy qwastong pangungusap sa Ingles 0 sa Filipino, Sa aming Sentro ng Pananaliksik sa Agham Pangkalikasan (Research Center forthe Natural Saences) ay ginaganap namin taon-taon ang “Panayam Pang Agham.” ‘Angilan sa aming mananaliksikay pinapakiusapan oinaatasang magbigay ng lektyur ‘ungkol sa kanilang pinag-aaralan. Ang paksa ay karaniwang isang masulong na stalin tulad ng semikondaktor, splektroskopia, ang kemistr ng mga halamang gamot, fayber optiks, at rekombinant DNA. Ang mga tagapanayam ay nagsusumikap nang, mabuti na ang kanilang diskurso ay isasaad sa wikang Filipino at hindi Taglish Sinasabihan ko sila na ito ay kailangang paghirapan at ang kapalit nito ay pagkakaroon nila ng kompiyansa sa pagbibigay ng isang panayam sa ating wikang sar. Isinusulat nila ang kanilang panayam, at ito ay ipinababasa sa isang guro mula sa Departamento ng Wika. Ang mga tagapakinig ay mga estudyanteng, nagdadalubhasa sa agham na wala pang alam tungkol sa paksa na uungkatin sa panayam. Palaging masigla ang panayam at gising ang mga estudyante. Buhay na buhay ang malayang talakayan, at nalulugod ang mga tagapakinig, Pagkatapos ng, Jelaryur ay tuwang,tuwa rin ang tagapanayam at nakaraos siya. Napatunayan niya sa eaniyang salina kaya niyang magbigay ng sang panayam sa Fiipino. Ang kompiyansa ay nadadala niya sa kaniyang Klave at pagsisikap magturo ng kemistr sa Filipino. ‘Madaliang magbigay ng panayam saating wikang sar. Mada ang magsalta, subalit hindi kasindali ang magsulat ng isang papel na teknikal. Malaking pagsasanay ang kailangan para dito, alo nasa mga henerasyon ng mga guro ngayon na natuto ng kanilang kaalaman sa wikang Ingles. Marami ang nagsasabimasilaay nagisip sa 245wakang Ingles para sa mga diskusvong tekmk trae 60 fages na nasa sip nila, Sa aking ke pamamagstan ng makiulyae kompyuter kala ‘nwunting dalirisa kaliwa ~ malinit ang paggamit ng lean, Bg Sang espesyal na keybord kung Fiipine an Pagmakinulya, tulad nye sa Alem, %.") al, at ang paysusulat ala ay sain 2g pagsulat sa Filipino ga ong saying tiabuti ang (Siguro kailangan kagamitin sa pagsulat o sung saan pinagpalt ang lugar ngletrangy™ Rosemi 3¢ Mga Wika Muli, si aming Sentro ng Pananaliksik, sa taony:ite ayn researcher ang handang tumangy. ni saaming mga ‘ugaking hamon na isulat nila ang kanilang recarch poster Filipiny. Mayroon kanning adinadaesna Kongre gma Teknled Poster towing pangalawang ton. Ipinapakita at ipinapahwanaysa mga poster ang mga saliksik sa masulong na agham n propesor.Sa atunay'an, any poster na ipinakita ng aming Agham at Teknolohiyaay nakasulat s Filipino, (ANG PAGTUTUROar ng wikang Filipino s pang hamon ang kak. Inlo na sakolchivong Saaming kok dahil lahat ng mga m, Nakikita ko stuntiunting pagsanay s pagsuslattungkol sa paksangteknka av darating ang panahon na makakapagsulat na ang aming puro nyisang aklatg Uubreto sa Filipino tangkol sa agham at tcknolohiya. Kakauntio isa pa lang ang aklat sa kemistri na nakasulat sa Filipino, to ay ang aklat na Koleyds Kemurity Falustiano Tengociang ng Pamantansan ng Filipinas. Marami ang pumuna na ang mga salitasa aklat na ito ay halos Ingles na binaybay sa Filipino, aklat sa inhenyer terminolohiyasa salitang Calculus, M naisalin naman ang kayaay nawawala an Gayunpama ibang eksperto sa w Filipino. Dapat daw dahil hindi na nam kababayan ang pags ito ang mangyay: ka nati, na ind ng Taglish ay walang Pagtatapos Maram pang pagsasanay ang ailangang gawin naming mga guro ng kemisti para makapagturo kami nang lubusan sa ating wikang sail, Nakapagbibigay na Kami ngaming mga lektyursa Filipino, ngunit kadalasan ang aming isinuselaesa isara ay Ingles. Dahil dito, ang mga tald ng aming mga mag-aaral ay nakasulat din Sylneles: Maram o halos lahat, kami ay nagbibigay ng eksamen sa wikang Ingles. Marahil, to ay dail saangalklat na ginagamit ay nakasulat sa Ingles. Nakita retin Kung ano dapat ang susunod na gawain ~ ang pagsasanay sa pagsusult.Kailangan namin ang tulong ng mga guro ng wikang Filipino, Upang mat aklat sa wikang Filiy ating mga magaaral sawikang Filipino. makagawa ng isang wikang Ingles. Isa pang su pagtuturo. Ang mg ginagamitlamangr Gayunpaman, bila na higit na naiit 246| teAatLows panacr ao ‘Ang Wikang Filipino sa Pagtuturo