Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·T+

ø=ã“] kÕ>∑T
XÊÅdj
Ô” T· j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T

ñ<ë´q |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+,

n+u≤Jù|≥, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢
37
 ø=ã“] s¡øe£ TT\T

ádtº ø√dºt {≤˝Ÿ (<˚Xy¯ ê∞) >√<ëe] >∑+>∑

&ÉãT˝Ÿ ôd+#·Ø >ö‘·$T >∑+>∑

πøs¡ãdüÔsY ø£\Œ Á|ü‹uÛÑ

38
 ø=ã“] kÕ>∑T ` XÊÅdj
Ô” T· j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T
ø=ã“]ì m≈£îÿe>± |ü+&ç+#˚ sêÅcÕº\˝À eTq sêÅwü+º ˇø£{.Ï eTq sêÅwü+º ˝À
ø=ã“] |ü+≥ \ø£å ôV≤ø±ºs˝ ¢¡ À kÕ>∑T #˚jT· ã&ÉT‘√+~. $d”sÔ +í¡ ˝À øπ s¡fi,¯ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT,
ø£sêï≥ø£ sêÅcÕº\ ‘·sT¡ yê‘· eTq sêÅwü+º 4e kÕúq+˝ÀqT, ñ‘êŒ<äø‘£ ˝ · À yÓTT<ä{Ï
kÕúq+˝À ñqï~. $d”sÔ +í¡ ˝À dü>±ìøÏ ô|’>± ñuÛj Ñ T· >√<ëe] õ˝≤¢\˝À, ñ‘·sÔ ø¡ √kÕÔ,
ø£èwüí, >∑T+≥÷s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢\˝ÀqT ñqï~. ñ‘êŒ<äø£‘·˝À eTq sêÅwüº+
eTT+<äT ñHêï ~>∑Tã&ç Ç+ø± ô|+#·&ÜìøÏ #ê˝≤ neø±X¯eTT ñqï~. XÊÅd”j Ô T· yÓTqÆ
Ä<ÛäTìø£ ùd<ä´ |ü<ä∆‘·T\T bÕ{ÏùdÔ, ø=ã“] ¬s’‘·T\T ~>∑Tã&ç‘√ bÕ≥T yê]
Ä<ëj·÷ìï ≈£L&Ü ô|+#·Tø√e#·TÃqT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·T+yê]
|ü]~Û˝À ñ<ë´q |ü]XÀ<Ûqä kÕúq+ n+u≤Jù|≥˝À >∑‘· 50 dü+e‘·‡s¡eTT\T>±
ø=ã“] |ü+≥ MT<ä $düè‘Ô +· >± |ü]XÀ<Ûqä \T »]–q$. ø=ã“]˝À eT+∫ ~>∑Tã&ç,
HêD´‘· kÕ~Û+#·&ÜìøÏ ‘·–q XÊÅd”Ôj·T j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\qT á ~>∑Te
‘Ó\|ü&ÉyÓTÆq~.
yê‘êes¡D+ ` H˚\\T :
>±*˝À ‘˚eT m≈£îÿe>± ñ+&˚ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘ê\T, es¡b¸ Õ‘·+ n~Ûøe£ TT>±qT,
düÁø£eT+>± ñ+&˚ ÁbÕ+‘ê\T nqTe⁄>± ñ+{≤sTT. kÕ©Hê es¡b¸ Õ‘·+ 1000`2000
$T.MT. es¡≈î£ ñ+&Ü*. ˙{Ï dü<Tä bÕj·T+, eTTs¡T>∑T edü‹ >∑\ kÕs¡e+‘·yTÓ qÆ
&Ó˝≤º uÛ÷Ñ eTT\T á |ü+≥≈£î #ê˝≤ nqT≈£L\eTT. ˙{Ï dü<Tä bÕj·TeTT>∑\ >∑s|¡ ,ü
mÁs¡H\ ˚ \T ≈£L&Ü kÕ>∑T≈£î nqT≈£L\eTT. ø√kÕÔ ÁbÕ+‘êìøÏ <ä÷s¡+>± ñ+&ÉT
˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\T ø=ã“] ô|+|üøe£ TTq≈£î nqT≈£L\+ ø±<äT. dü>≥ ∑ T ñc˛íÁ>∑‘\
· T
15 &çÁ^\ ôd*‡j·Tdt ø£+fÒ ‘·>∑Zq≥¢sTT‘˚, ø=ã“] yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\ u≤>±
‘·–Zb˛e⁄qT.
ø=ã“] s¡øe£ TT\T : ø=ã“]˝À #ê˝≤ s¡øe£ TT\T >∑\e⁄. eTq sêÅwüeº T+<ä* yê‘êes¡D
|ü]dæ‘ú T· \˝À á ~>∑Te dü÷∫+∫q s¡øe£ TT\T n~Ûø£ ~>∑Tã&çì#·TÃ#·Tqï$.
1. ádtºø√dtº {≤˝Ÿ (<˚X¯yê∞) : á s¡øe£ TT eTq ‘·÷s¡TŒ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·eTT\˝À
$kÕÔse¡ TT>± ô|+#·ã&ÉT‘·Tqï~. Ç~ kÕ<Ûës¡DeTT>± 7 dü+e‘·‡s¡eTT\˝À ø±|ü⁄q≈£î
e∫à dü>≥ ∑ Tq kÕ\T≈£î #Ó≥Tº ˇøÏÿ+{ÏøÏ 75 qT+&ç 100 ø±j·T\T ~>∑Tã&çì#·TÃqT.
ø±j·T˝À 146 Á>±eTT\ m+&ÉT ø=ã“] eT]j·TT 64 XÊ‘·eTT q÷HÓ ñ+&ÉTqT.
2. >ö‘·$T >∑+>∑(ôV’≤Á_&é) : eTq sêÅwü+º ˝À ádtøº √dt(º <˚Xy¯ ê∞)qT ‘·*¢ #Ó≥Tº>±qT,
>∑+>± u§+&É+qT eT>∑ #Ó≥Tº>±qT ñ|üj÷Ó –+∫ ôV’≤Á_&é s¡ø±ìï n+u≤Jù|≥
ñ<ë´q |ü]XÀ<ÛHä êkÕúq+ XÊÅdüE Ô \
„ T s¡÷bı+~+#ês¡T. á ôV’≤Á_&éqT ª>√<ëe]
1
>∑+>∑µ nqT ù|s¡T‘√ eTq sêÅwü+º ˝À kÕ>∑Tq≈£î 1991 ˝À $&ÉT<ä\ #˚jT· ã&çq~.
C≤rj·T kÕúsTT˝À ≈£L&Ü Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ ,Ÿ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT sêÅcÕº\˝À kÕ>∑T≈£î dæbÕò s¡T‡
#˚j·Tã&çq~. á s¡ø£+ Hê\T>∑T dü+e‘·‡s¡eTT\˝À ø±|ü⁄q≈£î e∫à 6`7
dü+e‘·‡sê\˝À eT+∫ ~>∑Tã&çì#·TÃ≥ ÁbÕs¡+_ÛdTü +Ô ~. kÕ\T≈£î dü>≥ ∑ Tq #Ó≥Tº
ˇøÏÿ+{ÏøÏ 140 ø±j·T\T ~>∑Tã&çìdüT+Ô ~. ø±j·T≈£î 68 XÊ‘·+ q÷HÓ ø£*– 150
Á>±eTT\ ø=ã“] ñ+≥T+~.
3. &ÉãT˝Ÿ ôd+#·Ø (|òæ*|”ŒHé‡ Ä]¶qØ) : á bı&ÉT>∑T s¡ø£eTT <˚X¯yê∞ ø£+f…
m≈£îÿe ~>∑Tã&çì#·TÃ, ‘·÷s¡TŒrs¡ ÁbÕ+‘·+˝À kÕ>∑T≈£î nqTyÓq’ ~>± ‘Ó\Œã&çq~.
á s¡ø£eTT 1993 dü+e‘·‡s¡eTT˝À $&ÉT<ä\ #˚j·Tã&çq~. düTe÷s¡T 7
dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î ø±|ü⁄ì#·Tà dü>≥ ∑ Tq kÕ©q 130 ø±j·T\T ~>∑Tã&çìdüT+Ô ~.
á s¡ø+£ ø±j·T\T 160 Á>±eTT\ m+&ÉT ø=ã“] eT]j·TT 64 XÊ‘·+ q÷HÓ ø£*–
ñ+&ÉTqT.
4. >ö‘·$T >∑+>∑ : á bı{Ϻ s¡ø£eTT eTq sêÅwüº+˝Àì ø√qd”eT ÁbÕ+‘·+˝À
ø=ã“]˙fi¢̄ø√dü+ ô|+#·T‘ês¡T. á s¡ø+£ Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\πø ø±|ü⁄≈£î edüT+Ô ~.
ø±j·T\T eT<Û´ä ôd’E˝À u§bÕŒsTT ø±j·T Äø±s¡+˝À ñ+{≤sTT. >¬ \\T, Ä≈£î\T
Ä≈£î|ü#÷ >± ñ+{≤sTT. á s¡øe£ TT 2007 dü+e‘·‡s¡eTT˝À $&ÉT<ä\ #˚jT· ã&çq~.
dü>∑≥Tq kÕ\T≈£î 60 ø±j·T\T es¡≈£î ~>∑Tã&ç ñ+≥T+~. <ëì˝À m+&ÉT
ø=ã“] 148 Á>±eTT\T, 68 XÊ‘·+ q÷HÓ \_ÛdTü +Ô ~. #Ó≥T¢ bı{Ï>º ± ñ+&ÉTqT.
5. πøs¡ ãdüÔsY : C≤rj·T |üs+¡ >∑ $&ÉT<ä\ #˚dqæ s¡øe£ TT. á s¡øe£ TT ª|òõæ µ nH˚
bı&ÉT>∑T s¡øe£ TT qT+&ç mìïø£ #˚jT· ã&çq~. á s¡øe£ TT 2007 dü+e‘·‡s¡eTT˝À
$&ÉT<ä\ #˚jT· ã&çq~. dü>≥ ∑ Tq #Ó≥Tº≈î£ kÕ\T≈£î 110 ø±j·T\T es¡≈î£ ~>∑Tã&ç
ñ+≥T+~. á s¡ø+£ ˝À m+&ÉT ø=ã“] 2.97 ≥qTï\T/ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î eT]j·TT 2.04
≥qTï\T/ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î q÷HÓ ø£*– ñ+≥T+~.
6. ø£\Œ Á|ü‹uÛÑ : C≤rj·T |üs+¡ >∑ $&ÉT<ä\ #˚dqæ s¡øe£ TT. á s¡øe£ TT ªø=∫ÃHé
#Ó’qµ nH˚ bı&ÉT>∑T s¡ø£eTT qT+&ç mìïø£ #˚j·Tã&çq~. á s¡ø£eTT 2007
dü+e‘·‡s¡eTT˝À $&ÉT<ä\ #˚jT· ã&çq~. dü>≥ ∑ Tq #Ó≥Tº≈î£ kÕ\T≈£î 106 ø±j·T\T
es¡≈î£ ~>∑Tã&ç ñ+≥T+~. á s¡ø+£ ˝À m+&ÉT ø=ã“] 5.97 ≥qTï\T/ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î
eT]j·TT 4.01 ≥qTï\T / ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î q÷HÓ ø£*– ñ+≥T+~.
á HêD´yÓTqÆ s¡øe£ TT\ yÓTTø£ÿ\qT, ñ<ë´q |ü]XÀ<ÛHä êkÕúq+, n+u≤Jù|≥
yê]ì dü+Á|ü~+∫ bı+<äe#·TÃqT.

2
 dù <ä´ |ü<‘∆ä T· \T
✦ ø=ã“]˝À $‘·Ôq|ü⁄ ø±j·T m+|æø£ eT]j·TT Hês¡TeT&ç ‘·j·÷Ø |ü<ä∆‹ :
$‘·ÔqeTTq≈£î ø=ã“]ø±j·T\qT eT+∫ \ø£åD≤\T >∑*–q, m+|æø£ #˚dæq
‘·*¢ #Ó≥q¢ T+&ç e÷Á‘·yT˚ ùdø£]+#ê*. $‘·qÔ eTTq≈£î m+|æø£ #˚dqæ ‘√≥˝À
‘·*¢ #Ó≥≈¢ î£ n~Ûø£ ~>∑Tã&ç (dü>≥ ∑ Tq 100 ø±j·T\T/dü+./#Ó≥Tº≈î£ ), ø±j·T
HêD´‘· (m+&ÉTø=ã“] ø±j·T≈£î 150 Á>±eTT\T) ø£*– ñ+&Ü*. ‘√≥˝À
#Ó≥¢ ej·TdüT‡ 15`40 dü+e‘·‡s¡eTT\T ñ+&Ü*. ‘·*¢ #Ó≥T¢ Äs√>∑´eTT>±
ñ+&ç, ì\ø£&>É ± n~Ûø£ ~>∑Tã&çì#˚Ã$>± ñ+&Ü*. @Á|æ˝`Ÿ y˚T e÷kÕ˝À¢
#Ó≥Tºô|’ |üP]Ô>± u≤>± ‘·j÷· s¬ q’ ø±j·T\qT (12 HÓ\\ ej·TdüT‡) e÷Á‘·yT˚
$‘·qÔ eTTq≈£î ùdø£]+#ê*. $‘·qÔ |ü⁄ ø±j·T\qT 20 s√E\T ˙&É˝À Äs¡u{ … ºÏ
pHé e÷dü+˝À Hês¡TeT&ç˝À Hê≥Tø√yê*.
✦ Hês¡TeT&ç ‘·j÷· Ø : eTTs¡T>∑T˙s¡T b˛j˚T edü‹ >∑\ ‘˚*ø£bÕ{Ï yÓTs¡ø£ uÛ÷Ñ eTT\T
Hês¡TeT&ç ‘·j÷· ØøÏ nqT≈£L\eTT. esê¸ø±\eTT˝À ˙s¡T ì\T#·T ãs¡TyÓq’
uÛ÷Ñ eTT\˝À, m‘ÓqÌÔ Hês¡TeT&çì ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø√yê*. bı&Éyq’Ó Hês¡TeT&ç˝À
es¡Tdü\ eT<Û´ä 30 ôd+.MT., es¡Tdü˝À s¬ +&ÉT ø±j·T\ eT<Û´ä 10`15 ôd+.MT.
<ä÷s¡eTT˝À Hê{Ï, ‘·sT¡ yê‘· ‘˚eT Äs¡≈î£ +&Ü ‘·s# ¡ T· >± ˙s¡T ø£{≤º*. ø£\T|ü⁄
yÓTTø£ÿ\qT ìyê]+#·Tø√yê*. |ü⁄s¡T>∑T\T, ‘Ó>T∑ fi¯flqT düd´ü s¡øD å£ #·s´¡ \‘√
ìyê]+#ê*. kÕ<Ûës¡D+>± Hê{Ïq 2 HÓ\\˝À $‘·ÔqeTT yÓTT\¬ø‘·TÔqT.
yÓTT\ø£XÊ‘·eTT 65`70 ñ+&ÉTqT.
✦ ø=ã“] yÓTTø£ÿ\ m+|æø£ eT]j·TT Hê≥T |ü<‹∆ä : ø=ã“]˝À eT+∫ ~>∑Tã&çì
ì\ø£&>É ± bı+<ë\+fÒ HêD´yÓTqÆ yÓTTø£ÿ\qT m+|æø£ #˚dTü ø=ì, Hê≥Tø√yê*.
Hês¡TeT&ç˝À eTT+<äT>± yÓTT\ø£ e∫Ã, m≈£îÿe Ä≈£î\T >∑*–, yÓTT<ä\T
˝≤e⁄>± ñ+&ç (10 ôd+.MT.) Ä≈£î\T ‘·«s¡>± ì&çe&˚ \ø£D å ≤\T >∑\ yÓTTø£ÿ\T
HêD´yÓTÆq$>± nqTø√e#·TÃ. á \ø£åD≤\T >∑\ yÓTTø£ÿ\qT m+|æø£
#˚dTü ø√yê*. yÓTTø£ÿ\T Äs√>∑´+>± ñ+&ç @$<Ûyä TÓ qÆ N&É|&” \ É T ˝Ò≈î£ +&Ü
ñ+&Ü*. 1`1/2 dü+. ej·TdüT‡ >∑*–q yÓTTø£ÿ\qT e÷Á‘·+ ‘√≥˝À Hê≥&É+
eT+∫ |ü<‹∆ä . kÕ<Ûës¡D+>± esê¸ø±\+ e#˚à eTT+<˚ n+fÒ @Á|æjT· ˝Ÿ ` y˚T
e÷kÕ\˝À >√‘·T\qT rdæ ñ+#·Tø√yê*. yÓTTø£ÿ≈£î, es¡Tdü≈£î eT<Ûä´
(m≥TyÓ|’ ⁄ü qsTTHê) 8 MT≥s¡¢ <ä÷s¡+ ñ+&˚˝≤ >√‘·T\qT rdæ ñ+#·Tø√yê*.
mø£sêìøÏ 60 yÓTTø£ÿ\T #=|üq Hê≥Tø√e#·TÃqT. 1 I 1 I 1 MT. |ü]e÷D+
>∑\ >√‘·T\qT rdæø=ì, m+&Üø±\+˝À u≤>± Äs¡ìyê«*. pHé ` p˝…’
e÷kÕ\˝À ‘=\ø£]+#êø£, >√‹ì eT+∫ eT{Ï‘º √ / ˇ+Á&ÉT eT{Ϻ eT]j·TT
u≤>± ∫$øÏq |üX¯óe⁄\ ms¡Te⁄ (25 øÏ˝À\T) G 500 Á>±eTT\ dü÷|üsY
bòÕùdŒ¤{Ÿ‘√ ì+|ü⁄ø√yê*. m+|æø£ #˚dæq ø=ã“] yÓTTø£ÿqT >√‹ eT<Ûä´˝À
ñ+∫, eT{Ï‘º √ ì+|æ, eT{Ïìº >∑{>ºÏ ± ‘=øÏÿ, yÓ+≥H˚ |ü\#·>± ˙s¡T ô|≥Tºø√yê*.
3
✦ ˙{Ï j·÷»e÷q´eTT : ‘˚eT Äs¡≈î£ +&É, uÛ÷Ñ $T, dü«uÛ≤yêìï, yê‘êes¡D≤ìï
ã{Ϻ ø=ã“] #Ó≥≈¢ î£ ˙≈£î düÁø£eTeTT>± n+~+#ê*. &Ó˝≤º ÁbÕ+‘ê\˝À ˙{Ïì
‘√≥\˝À bÕ]+#˚ |ü<‹∆ä ì bÕ{Ï+#·ã&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚, á |ü<‹∆ä ˝À ùd<ä´|ü⁄
˙s¡T m≈£îÿe>± eè<Ûë nsTT, ‘Ó>T∑ fi¯ófl ≈£L&Ü ‘=+<äs>¡ ± yê´|æ+#·e#·TÃqT.
#Ó≥T¢ #·T≥÷º |üfiflË eTT #˚dæ ªuÒdHæ é |ü<‹∆ä µ <ë«sê ˙{Ïì n+~+#·T≥ eT+∫~.
Á&ç|ü |ü<‹∆ä <ë«sê ˙{Ïì ‘√≥\≈£î n+~+#·&eÉ TT <ë«sê ˙{Ïì u≤>∑T>±
bı<äT|ü⁄ #˚j·Te#·TÃqT. q\¢ uÛÑ÷eTT\˝À 20 s√E\≈£î, ‘˚*bÕ{Ï
mÁs¡u÷ÑÛ eTT\˝À 10 s√E\≈£î ˙s¡T ‘·|Œü ø£ n+~+#ê*. ‘˚*ø£ uÛ÷Ñ eTT\˝À
y˚dü$ e÷kÕ˝À¢ 5`7 s√E\ø=ø£kÕ] ‘·&ç˙j·Tø£ ‘·|üŒ<äT. ˙{Ï m<ä›&çøÏ
>∑T]ø±≈£î+&Ü ø=ã“] ‘√≥\˝À C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü*. ˙{Ï m<ä&› ç e\q |æ+<Ósê\T&ÉT,
ø±j·T jÓTTø£ÿ |ü]e÷D+ ‘·–bZ ˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
✦ å ≤\T, Á|üu≤Û e+ : y˚d$ü e÷kÕ˝À¢ dü>≥
˙{Ï m<ä&› ç \ø£D ∑ Tq ø±|ü⁄ø±ùd #Ó≥Tº≈î£
s√E≈£ î dü T e÷s¡ T 50`60 ©≥s¡ ¢ es¡ ≈ £ î #Ó ≥ Tº ≈ £ î ùd<ä ´ |ü ⁄ ˙s¡ T
nedüse¡ Te⁄‘√+~. uÛ÷Ñ >∑s“¡ ¤ »˝≤\T n&ÉT>∑+≥&É+‘√ s¬ ‘’ T· \T dæbÕò s¡T‡ #˚dqæ
y˚Ts¡≈î£ ˙s¡T ø=ã“] ‘√≥\≈£î n+~+#·˝øÒ b£ ˛‘·THêïs¡T. |ò*ü ‘·+>± ø=ã“]
‘√≥\T ˙{Ï m<ä&› øç Ï >∑T] ne⁄‘·THêïsTT. á ˙{Ï m<ä&› ç e\q ‘√≥\˝À
eTT<äTs¡T #Ó≥¢ ÁøÏ+<ä es¡Tdü Ä≈£î\T yê&ç y˚˝≤&É&+É , |üP‘· ø=~›>± e#·TÃ≥,
|æ+<Ó m≈£îÿe>± sê\&É+ e+{Ï \ø£D å ≤\T ø£qã&ÉT‘êsTT. á ˙{Ï m<ä&› ç
e\q ø=‘·Ô Ä≈£î\T @s¡Œ&É&+É ‘·>T∑ ‘Z T· +~. |ü>{ ∑ Ï ñc˛íÁ>∑‘\
· T m≈£îÿe>± ñ
+&ç y˚&>ç ±\T\T k˛πø y˚d$ü e÷dü+˝À |üP\ |ò\ ü Bø£sD
¡ ‘·–,Z |æ+<Ó ø£≥&º +É
≈£L&Ü u≤>± ‘·>T∑ ‘Z T· +~. n+‘˚ø±ø£ ø=ã“] ~>∑Tã&ç, ø±j·T ôd’E, ø=ã“]
HêD´‘· ≈£L&Ü ‘·>∑TZ‘êsTT. n+<äTe\q, y˚dü$ e÷kÕ˝À¢ #Ó≥Tº |üfiË¢+˝À
ø=ã“] &=ø£ÿ ˝Ò<ë ø=ã“] Ä≈£î ˝Ò<ë ø=ã“] bı≥TºqT |üs∫ ¡ , ‘˚eTqT ì\«
ñ+#˚˝≤ #˚dTü ø√yê*.
✦ ms¡Te⁄\ j·÷»e÷q´+ : ø=ã“] ‘√≥\˝À #Ó≥¢ô|’ dü+e‘·‡s¡+ bı&Ée⁄Hê
|üP‘·, |æ+<Ó, m~π> ø±j·T\T ñ+{≤sTT. |üP‘·, |æ+<Ó ô|s¡T>∑T≥≈£î yÓTTø£ÿ
H˚\ qT+&ç kÕ©Hê n~Ûø£ yÓTT‘ê<äT˝À eTTK´ b˛wüøe£ TT\qT Á>∑V≤æ düT+Ô ~.
dü+e‘·‡s¡eTT bı&Ée⁄q, ø=ã“] #Ó≥Tº H˚\˝À b˛wüø£eTT\qT Á>∑Væ≤düTÔ+~.
ø±e⁄q dü + e‘· ‡ s¡ e TT bı&É e ⁄q, ø=ã“] #Ó ≥ Tº ≈ £ î H˚ \ ˝À b˛wü ø ±\T
\uÛ´Ñ eTj˚T´˝≤ #·÷&Ü*. ø=ã“]˝À n~Ûø£ ~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ q
b˛wüø±\T nsTTq qÁ‘·»ì, uÛ≤dü«s¡eTT, bı{≤wt eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤düT+Ô ~.
ø£qTø£ ø=ã“] ‘√≥\˝À eT+∫ ~>∑Tã&ç, HêD´‘· kÕ~Û+#ê\+fÒ ùd+ÁBj·T
eT]j·TT s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\ <ë«sê Á|ü‹ @{≤ b˛wüø±\qT ‘·|Œü ìdü]>±
n+~+#ê*.
4
 ø=ã“]˝À eTTK´ b˛wüøe£ TT\T ` bÕÁ‘·
✦ qÁ‘·»ì : ø=ã“]˝À ˝Ò‘· yÓTTø£ÿ\ m<äT>∑T<ä\≈£î, ‘·«s¡>± bı‘·TÔ sêe&ÜìøÏ
qÁ‘·»ì eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤düT+Ô ~. ø±|ü⁄ e∫Ãq #Ó≥˝ ¢ À qÁ‘·»ì, bı{≤wt‘√
ø£*|æ düs¬ q’ bÕfi¢̄˝À y˚ùdÔ <ë<ë|ü⁄ 28 XÊ‘·+ ø±j·T ~>∑Tã&ç ô|]–+<äì
|üsX¡ À<Ûqä ˝À¢ ‘˚*+~.
✦ uÛ ≤ dü « s¡ + : ˝Ò ‘ · ø=ã“] yÓ T Tø£ ÿ \˝À yÓ T T<ä \ T ˝≤e⁄>± <Û ä è &É + >±
‘· j · ÷ s¡ e &ÜìøÏ , m≈£ î ÿe Ä≈£ î \T @s¡ Œ &É { ≤ìøÏ á uÛ ≤ dü « s¡ +
ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. n+<äTe\q yÓTTø£ÿ\T bı\+˝À HêfÒ≥|ü⁄&ÉT u≤>±
∫$øÏq |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄‘√ bÕ≥T uÛ≤dü«s¡+ 250 Á>±eTT\T eT{Ï‘º √ ø£*|æ,
dü÷<ä yÓTTø£ÿqT Hê{Ïq≥¢sTT‘˚ yÓTTø£ÿ\T <Ûäè&É+>± ô|]π> neø±X¯+
ñ+≥T+~. ø±|ü⁄≈£î e∫Ãq #Ó≥≈¢ î£ uÛ≤dü«sêìï, qÁ‘·»ì, bı{≤wt ms¡Te⁄\‘√
ø£ * |æ y˚ d æ q |ü ⁄ &É T y˚ s ¡ T u≤>± ‘=&ç – uÛ Ñ ÷ $T˝À ñ+&˚ qÁ‘· » ìì
|”\TÃø√e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
✦ bı{≤wt : ø=ã“] ‘√≥\˝À n‹ eTTK´yÓTqÆ dü÷\ ú b˛wüø£ |ü<ës¡+∆ bı{≤wæjT· +.
Bìe\¢ yÓTTø£ÿ\T ‘·«s¡>± ø±|ü⁄≈£î ekÕÔsTT. bı‘·T\
Ô dü+K´ ô|]–, ã+‘·T\˝À
|ò\
ü Bø£sD¡ düe´+>± »]–, ø±|ü⁄ ì\ã&É&ÜìøÏ neø±X¯eTT ø£\T>∑T‘·T+~.
ø±j·T\˝À ø=ã“], q÷HÓ ~>∑Tã&ç u≤>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. bı{≤wt ø±s¡D+>±
yÓTTø£ÿ\T N&É|&” \
É qT, ˙{Ï m<ä&› ìç ‘·≥Tº≈î£ H˚ X¯øìÔÏ ø£*– ñ+{≤sTT.
✦ ø=ã“] ‘√≥\˝À yê&Ée\dæq ms¡Te⁄\ $esê\T : Hê{Ïq 1 dü+e‘·‡s¡eTT
qT+&ç, dæbÕò s¡T‡ #˚dqæ yÓTT‘ê<äT\˝À ms¡Te⁄\T yê&Ée\j·TTqT. y˚||ü +æ &ç,
|üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, e]àø£+b˛dtº e+{Ï ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T, |ü∫Ãs=≥º ms¡Te⁄\
yê&Éø£+ #ê˝≤ ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. ~>∑Tã&ÉT\T ì\ø£&É>±
ñ+{≤sTT.
1`4 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ #Ó≥≈¢ î£ : 1/2 øÏ˝À j·T÷]j·÷ G 1 øÏ˝À
dæ+–˝Ÿ dü÷|üsY bòÕùdŒ¤{Ÿ G 1 øÏ˝À eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt G 20 øÏ˝À\
|üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄/dü+./#Ó≥Tº≈î£ . n<˚$<Ûeä TT>± 5 dü+e‘·‡s¡eTT\T ej·TdüT‡
$T+∫q ø±|ü⁄ø±j·TT #Ó≥≈¢ î£ : 1 øÏ˝À j·T÷]j·÷ G 2 øÏ˝À\ dæ+–˝Ÿ
dü÷|üsY bòÕùdŒ¤{Ÿ G 2 1/2 øÏ˝À\ eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt G 25 øÏ˝À\
|üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄ ˝Ò<ë 2 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &ç/dü+./#Ó≥Tº≈î£ y˚j÷· *.
5
✦ ms¡Te⁄\T y˚jT· T |ü<‹∆ä : ms¡Te⁄\qT düÁø£eTeTTq |ü<‹∆ä ˝À #Ó≥Tº |üfiflË eTT˝À
y˚dæq|ü⁄&˚, n$ H˚\˝À Ç+øÏ, y˚s¡T¢ Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ M\T|ü&ÉT‘·T+~.
ms¡Te⁄\qT s¬ +&ÉT düeTuÛ≤>∑eTT\˝À pHé ` p˝…’ eT]j·TT ôdô|º+ãsY `
nø√ºãsY e÷kÕ˝À¢ s¬ +&ÉT <äbÕò \T>± y˚dTü ø√yê*. #Ó≥Tº ø±+&ÉeTTq≈£î 3
n&ÉT>∑T\ <ä÷s¡+˝À #·T≥÷º >±&ç#d˚ ,æ ms¡Te⁄\qT #·*,¢ eT{Ï‘º √ ø£|Œæ yÓ+≥H˚
˙s¡T ô|{≤º*. yÓTTø£ÿ\≈£î ñ|ü y˚jT· T≥, y˚sq¢¡ T q]øÏyj ˚ T· T≥ yÓTT<ä\>∑Tq$
XÊÅd”j
Ô T· yÓTqÆ |ü<‘∆ä T· \T ø±e⁄. á #·s´¡ \e\q #Ó≥≈¢ î£ Vü‰ì ø£\T>∑T‘·T+~.
✦ n+‘·s¡ ùd<ä´eTT : ø=ã“] es¡Tdü\ eT<Û´ä ñqï Á|ü<X˚ Ê\qT dü+e‘·‡sêìøÏ
¬s+&ÉTkÕs¡T¢ n+fÒ ‘=\ø£]˝ÀqT, ¬s+&Ée $&É‘· esê¸ø±\+ ‘·s¡Tyê‘·
X¯óÁuÛ+Ñ >± <äTqTïø√yê*. ‘·<ë«sê ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT ìyê]+#·e#·TÃ. á
Á|ü<˚XÊ\˝À nH˚ø£ n+‘·s¡ |ü+≥\ kÕ>∑T<ë«sê, n<äq|ü⁄ Ä<ëj·÷ìï
bı+<äe#·TÃ.
✦ ø=ã“]˝À ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\ bÕÁ‘· : ø=ã“] yÓTTø£ÿ H˚\qT+&ç nH˚ø£ eTTK´
b˛wüø±\qT ñ<ëVü≤s¡D≈£î bı{≤wæjT· +, qÁ‘·»ì, uÛ≤dü«s¡eTT, ø±*¸jT· +
eT]j·TT yÓT^ïwæjT· + ôV≤#·Tà yÓ÷‘ê<äT˝˝À |”\TÃø=qTqT. ø=ã“] ‘√≥\˝À
~>∑ T ã&ç dæ ∆ s ¡ e TT>± ñ+&É & ÜìøÏ ùd+ÁBj· T ms¡ T e⁄\T m+‘· > ±H√
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. á ms¡Te⁄\T eT{Ϻ˝À yÓT\¢>± ≈£î[¢ b˛wüø±\qT
$&ÉT<ä\ #˚kÕÔsTT. #ê˝≤ s¡øe£ TT\ ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\qT s¬ ‘’ T· \T ‘·≈î£ ÿe
ô|≥Tºã&ç‘√ düT\uÛeÑ TT>± yêπs yê] ‘√≥\˝À ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=e#·TÃqT.
ˇø£ ôV≤ø±ºs¡T ø=ã“] ‘√≥qT+&ç ñ‘·Œ‹Ô nsTTq düTe÷s¡T 16 ≥qTï\
ùd+ÁBj·T |ü<ës¡∆eTT\T (ø=ã“] Ä≈£î, &=\ø£\T, &=ø£ÿ yÓTT<ä\>∑Tq$)
e´s¡e∆ T>∑T#·Tqï$ nì |ü]XÀ<Ûqä \ n+#·Hê.
á e´s¡ú |ü<ës¡e∆ TT\qT ø£+b˛dt>º ± e÷s¡TÃø=ì, #·øÿ£ ì ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄>±
‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=qe#·TÃqT. ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\T yê&ÉT‘·÷, dæbÕò s¡T‡˝À
øπ e\+ 50 XÊ‘·+ s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\T yê&ç‘˚ dü]b˛‘·T+~.
dù +ÁBj·T ms¡Te⁄\ e\q ñ|üj÷Ó >±\T :
1. eTTK´eTT>± ‘˚\ø£ H˚\˝À¢ ‘˚eTqT m≈£îÿe ø±\eTT ñ+&ÉTq≥T¢ #˚jT· TqT.
2. uÛ÷Ñ $T˝À eTTK´|ü<ës¡y∆ TÓ qÆ ùd+ÁBj·T ø£s“¡ qeTTqT m≈£îÿe #˚jT· TqT.
3. uÛ÷Ñ $T˝À dü÷ø£àå Je⁄\ dü+‘·‹ ô|+∫, ‘·<ë«sê eT{Ï˝º À yÓTTø£ÿ\ y˚sq¢¡ T b˛wüø±\
\uÛ´Ñ ‘· m≈£îÿe #˚jT· TqT.
6
4. uÛ÷Ñ $T˝À n~Ûø£ yÓ÷‘ê<äT˝À ñqï \eDeTT\qT #Í&ÉTqT ‘·–+Z #·TqT.
5. uÛ÷Ñ $T jÓTTø£ÿ uÛÖ‹ø£ \ø£D å eTT\qT n_Ûeè~∆ |üs#¡ T· qT.
ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\qT ø=ã“] ‘√≥˝À¢ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT yê&ÉT≥ e\q
uÛ÷Ñ $T˝À \uÛ´Ñ eT>∑T b˛wüø±\T Áø£yT˚ |” ô|]– yÓTTø£ÿ\T u≤>∑T>± ô|s¡T>∑T≥≈£î
düV‰ü j·T|ü&TÉ qT. ‘·<ë«sê uÛ÷Ñ $TjÓTTø£ÿ Äs√>∑´eTT ≈£L&Ü ø±bÕ&Éã&ÉTqT.

ø=ã“] ‘√≥\˝À ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ dù +ÁBj·T ms¡Te⁄\T :

1. e]àø£+b˛dtº : ø=ã“] ‘√≥\˝À e´s¡|∆ <ü ësê∆˝q’… m+&ÉT Ä≈£î\qT ªj·TÁ&ç\dtµ
nH˚ yêqbÕeTT\ <ë«sê (Äe⁄ ù|&É eT]j·TT Ä≈£î\T 1 : 1 ìwüŒ‹Ô˝À)
e]àø£+b˛dtqº ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃqT. 10 øÏ˝À\ ùd+Á~j·T |ü<ës¡e∆ TT\≈£î
50 yêqbÕeTT\ #=|üq e&Ée#·TÃqT. 1`3 HÓ\˝À¢ ùd+ÁBj·T |ü<ës¡e∆ TT
≈£î[¢ #·øÿ£ ì e]àø£+b˛dt>º ± ‘·j÷· s¡>T∑ qT. á ø£+b˛dtº ms¡Te⁄˝À düTe÷s¡T
1.8% qÁ‘·»ì, 1% uÛ≤dü«s¡+, 0.16% bı{≤wæjT· + yÓTT<ä\>∑T b˛wüøe£ TT\T
ñ+&ÉTqT. eT]jÓTTø£ |ü<‹∆ä ˝À ø£+b˛dtqº T ø=ã“]#Ó≥Tº #·T≥÷º >±&ç#d˚ ,æ
>±&ç˝À ø=ã“] Ä≈£î\≈£î yêqbÕeTT\qT #˚]Ã, >±&ç˝ÀH˚ ms¡Te⁄>±
e÷s¡TÃø=qe#·TÃqT. á |ü<ä∆‹˝À düTe÷s¡T 90 s√E\˝À ms¡Te⁄
‘·j·÷s¡>∑TqT.
2. ø=ã“] bı≥Tº ø£+b˛dtº : bı≥TºqT ≈£î[¢+#·T |üPs¢ √≥dt nqT •©+Á<Ûeä TT bı&çì
(0.2%) ñ|üj÷Ó –+∫, düTqïeTT (5%), j·T÷]j·÷ (0.5%), sêø˘ bòÕùdŒ¤{Ÿ
(0.5%) eT]j· T T Äe⁄ù|&É ø£ * |æ ø=ã“] bı≥Tº q T+∫ ms¡ T e⁄
‘·j·÷s¡T#˚düTø=qe#·TÃqT. düTe÷s¡T 2, 3 HÓ\˝À¢ ø£+b˛dtº ms¡Te⁄
‘·j÷· s¡>T∑ qT. á ms¡Te⁄q+<äT düTe÷s¡T 1.2 ` 1.8% qÁ‘·»ì, 0.1 ` 0.22%
uÛ≤dü«s¡+, 0.1 ` 0.4% bı{≤wæjT· + yÓTT<ä\>∑T bıwüøe£ TT\T+&ÉTqT. á
ms¡Te⁄qT ø=ã“] #Ó≥Tº≈î£ 20`25 øÏ˝À\ es¡≈î£ yê&Ée#·TÃqT.
3. |ü∫Ãs=≥º ms¡Te⁄\T : |ü∫Ãs=≥º ms¡Te⁄˝…q’ »qTeTT, J\T>∑, |æ*ô¢ |düs,¡
u§ã“s¡T¢ (n\dü+<ä) ‘=\ø£] esê¸\T |ü&>É ±H˚ ô|+∫, düTe÷s¡T 2 HÓ\\T
‘·sT¡ yê‘· <äTøÏÿ˝À u≤>∑T>± ø£*j·T<äTHêï*. á |ü∫Ãs=≥º ô|’sT¡ \ e\q
uÛ÷Ñ $T˝À qÁ‘·»ì (6`7%), uÛ≤dü«s¡+ (1`2%) eT]j·TT bı{≤wt (4`5%)
yÓTT<ä\>∑T eTTK´b˛wüø±\T #˚sT¡ ‘êsTT. Çy˚ ø±≈£î+&Ü nH˚ø£ dü÷ø£àå b˛wüø±\T
≈£L&Ü yÓTTø£ÿ\≈£î \uÛ´Ñ eTe⁄‘êsTT.
7
4. ∫ø£ÿ{Ï ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\T : y˚|ü|æ+&ç, >±qT>∑|æ+&ç, y˚s¡TX¯q>∑|æ+&ç
yÓTT<ä\>∑T ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\˝À 3`8% es¡≈î£ qÁ‘·»ì, 1`2% uÛ≤dü«s¡+
eT]j·TT bı{≤wt ñ+{≤sTT. M{Ïì ≈£L&Ü ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\T>± #Ó≥Tº≈î£
2`5 øÏ˝À\ #=|üq yê&Ée#·TÃqT.
5. dü÷\ú ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄\T : ø£+b˛dtº ms¡Te⁄, |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, ø√fi¯¢ ms¡Te⁄,
y˚Tø£ ˝Òø£ >=Á¬s\ ms¡Te⁄ yÓTT<ä\>∑T dü÷\
ú ùd+ÁBj·T|ü⁄ ms¡Te⁄˝À¢ bıwüø|£ ⁄ü
$\Te\T ‘·ø£ÿe>±j·TTqïqT, $T–*q ˝≤uÛ≤\T mH√ï ñHêïsTT. á
ms¡Te⁄\T eT{Ï˝ º À ø£*dæ uÛ÷Ñ $Tì >∑T\¢u≤]Ã, ‘˚eT m≈£îÿe>± uÛ÷Ñ $T˝À
Ç+πø˝≤ #˚kÕÔsTT. á ms¡Te⁄˝À düTe÷s¡T 1`2 qÁ‘·»ì, 0.5 uÛ≤dü«s¡+
eT]j·TT 1% bı{≤wæjT· + ø£*– ñ+{≤sTT.

ø=ã“]˝À n+‘·s¡ |ü+≥\ kÕ>∑T e\q ˝≤uÛ≤\T :

1. ø=ã“]˝À n+‘·s¡ |ü+≥\T kÕ>∑T #˚jT· T≥ e\q ô|≈£îÿ ˝≤uÛeÑ TT\T >∑\e⁄.
kÕ<Ûës¡D+>± Ç‘·s¡ yêDÏ»´ |ü+≥\T e÷~]>± ø=ã“]˝À ≈£L&Ü e÷¬sÿ{À¢
<Ûsä \
¡ T e÷s¡T‘·÷ ñ+{≤sTT. ø=ã“] Ä<Ûë]‘· |ü]ÁX¯eT\T n+‘·>± n_Ûeè~∆
#Ó+<äøb£ ˛e&ÉeTT, <˚X¯ $<˚Xe¯ TT\˝À ø=ã“] q÷HÓ <Ûsä \ ¡ e÷s¡TŒ\ e\q
ø=ã“] <Ûsä ˝
¡ À¢ e÷s¡TŒ\T ø£\T>∑T‘·THêïsTT. ø±ã{Ϻ ø=ã“]ì @ø£|+ü ≥>±
ø±ø£, n+‘·s|¡ +ü ≥\ kÕ>∑T <ë«sê s¬ ‘’ T· \T düTe÷s¡T mø£sêìøÏ s¡÷. 10,000
` 15,000/` es¡≈î£ n<äq|ü⁄ Ä<ëj·÷ìï ø=ã“]‘√ bÕ≥T bı+<äe#·TÃ.
2. n+‘·s¡ |ü+≥\ kÕ>∑T<ë«sê ø=ã“] ~>∑Tã&ÉT\T eT]j·TT Ä<ëj·TeTT
dæsú +¡ >± ñ+{≤sTT.
3. ø=ã“] es¡Tdü\ eT<Û´ä düTe÷s¡T 4`5 MT≥s¡¢ $d”sÔ +í¡ U≤∞>± ñ+&ç m≈£îÿe
ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\T ô|]π> neø±X¯+ ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ n+‘·s¡ |ü+≥\T
kÕ>∑T #˚jT· T≥ e\q á ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·e#·TÃ.
4. düVü≤» eqs¡T˝…’q uÛÑ÷$Tì, ˙s¡TqT, dü÷s¡´s¡•àì düeTs¡∆e+‘·eTT>±
$ìjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ.

8
@ø£ yê]¸ø£, ãVüQ yê]¸ø£ |ü+≥\ $es¡eTT\T :
✦ @ø£ yê]¸ø£ |ü+≥\T : 5 dü+e‘·‡s¡eTT\˝À|ü⁄ ej·TdüT‡ >∑\ ˝Ò‘· ø=ã“]
‘√≥\˝À, >±*, yÓ\T‘·Ts¡T u≤>± ñ+{≤sTT. á |ü]dæ‘ú T· \˝À ø=ã“]
u≤>± ø±|ü⁄øÏ e#˚à es¡≈î£ @ø£ yê]¸øe£ TT˝…q’ |üdTü |ü⁄, n\¢+ e+{Ï yêDÏ»´
|ü+≥\T, ø£+<ä, #˚eT, ø±uÒõ, ø±©|üe¢ sY, ∫≈£îÿfi¯ófl, r>∑C≤‹ ≈£Ls¡>±j·T\T,
$Ts¡|,ü e+>∑, u…+&É yÓTT<ä˝q’… ≈£Ls¡>±j·T|ü+≥\T, n|üsê\T, y˚sT¡ X¯q>∑
yÓTT<ä˝q’… |ü+≥\qT |ü+&ç+#·e#·TÃqT.
✦ ãVüQ yê]¸ø£ |ü+≥\T : 20 dü+e‘·‡s¡eTT\T $T+∫q ø=ã“] ‘√≥\˝À
ãVüQ yê]¸ø£eTT˝…’q, ns¡{Ï, ø√ø√, $T]j·T+, nHêdü, u§bÕŒsTT,
ôV≤*ø√ìj·÷ e+{Ï yêDÏ»´|üsy¡ TÓ qÆ |üP\yÓTTø£ÿ\T yÓTT<ä˝q’… |ü+≥\T
|ü+&ç+#·Tø√e#·TÃ. M{Ï <ë«sê Hê{Ïq 2`3 dü+e‘·‡s¡eTT\˝À dæús¡yÓTÆq
Ä<ëj·T+ ø=ã“]‘√bÕ≥T bı+<äe#·TÃ.
˙{Ï edü‹ m≈£îÿe>± ˝Òì ‘˚*ø£ H˚\\T nq>± mÁs¡>s∑ |¡ ,ü ÇdüTø£ H˚\˝À
øπ e\+ esê¸ø±\+˝À e÷Á‘·yT˚ uÛ÷Ñ $T˝À ‘˚eT ì*∫ ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ
‘=\ø£]˝À ‘·«s¡>± @|ü⁄>± ô|]π> ∫≈£îÿfi¯ófl, y˚sT¡ X¯q>∑, yÓTTø£ÿC§qï e+{Ï
|ü+≥\qT kÕ>∑T#˚dTü ø=qe#·TÃqT. esê¸<ëÛ s¡|⁄ü ‘√≥\˝À |ü∫Ãs=≥º nq>±
»qTeTT, |æ*¢ô|düs¡, J\T>∑ yÓTT<ä˝…’q$ kÕ>∑T #˚j·TT≥<ë«sê uÛÑ÷$Tì
kÕs¡e+‘·eTT #˚dæ ˙s¡T Ç+πø˝≤ #˚jT· e#·TÃqT. ø=ã“]øÏ ms¡Te⁄\T yê&ÉT‘·÷,
n+‘·s|¡ +ü ≥\≈£î ≈£L&Ü, n<äqeTT>± |ü+≥qT ã{Ϻ ms¡Te⁄\T n+~+#ê*.
á C≤Á>∑‘Ô· s¬ ‘’ T· \T bÕ{Ï+#ê*. ˝Ò<ë ø=ã“]˝À ~>∑Tã&ç ‘·>π Z neø±X¯eTT
ñ+≥T+~.
ø=ã“]ì Ä•+#·T |ü⁄s¡T>∑T\ j·÷»e÷q´+
ø=ã“]ì Ä•+#·T q\¢eTTf…º |ü⁄sT¡ >∑T :
q\¢eTTf…º |ü⁄s¡T>∑T nìï ej·TdüT‡\ ø=ã“]#Ó≥q¢ T, ‘√≥\qT (Hês¡TeT&ç,
m~–q ‘√≥\T, e]#˚\ >∑≥T¢, #˚|\ ü #ÓsT¡ e⁄\ >∑≥T¢) Ä•düT+Ô ~. n&ÉT>∑T es¡Tdü
ø=ã“] Ä≈£î\˝À #˚], |üÁ‘·V≤ü ]‘·eTTqT >√øÏ ‹+≥T+~. s¡+|ü|⁄ü bı≥T¢ e+{Ï
¬s≥º\‘√, H√{Ï <ësê\‘√ >∑÷fi¯ófl ø£{Ϻ, Ä≈£î\qT n‹øÏ+∫, Ä >∑÷fi¯fl˝À
ñ+≥T+~.
9
q\¢eTTf…º |ü⁄sT¡ >∑T \ø£D
å ≤\T :
● á |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q Ä≈£î\ô|’ m+&çq eT#·Ã\T @s¡Œ&É‘êsTT.

● |ü⁄s¡T>∑T rÁe‘· ô|]–q ø=\~, eT#·Ã\˙ï ø£*dæb˛sTT, Ä≈£î yÓTT‘·Ô+

m+&çb˛‘·T+~. á $<Ûeä TT>± #Ó≥Tºô|’ Ä≈£î\˙ï m+&ç, yê*b˛‘êsTT.
● ‘√≥+‘ê ø±*b˛sTTq≥T¢ ø£ì|ædüTÔ+~. m≈£îÿe ñ<Ûäè‘·+>± ñqï|ü&ÉT
ø±j·T\T ≈£L&Ü <Óã“‹q>∑\e⁄.
qwüºeTT :
● ∫qï yÓTTø£ÿ\qT Ä•+∫q|ü⁄&ÉT yÓTTø£ÿ\T –&Édu ü ≤]b˛sTT, Ä\X¯´eTT>±
ø±|ü⁄≈£î e#·TÃqT.
● ô|<ä› yÓTTø£ÿ\qT Ä•+∫q jÓT&É\ Ä≈£î\˝À ÄVü‰s¡eTT ‘·j÷ · s¡T#˚jT· >∑\
|üÁ‘·V≤ü ]‘· sπ DTe⁄\qT ‹ìy˚jT· T≥e\q yÓTTø£ÿ≈£î ÄVü‰s¡ |ü<ës¡e∆ TT\
düs|¡ süò ê ‘·–bZ ˛sTT ø±|ü⁄ ‘·>&Z∑ yÉ T˚ >±ø£ ø±j·T ôd’E≈£L&Ü ‘·–bZ ˛e⁄qT.
● Ä≈£î\T m+&çb˛e⁄≥#˚, |æ+<Ó\T sê*b˛‘êsTT. bı‘·T\ Ô T sêø£, ~>∑Tã&ÉT\T
‘·>T∑ ‘Z êsTT. #Ó≥Tº ø√\Tø√e&ÜìøÏ 2, 3 dü+e‘·‡s¡eTT\T |ü≥TºqT.
J$‘· #·]Á‘· :
ã÷&ç<ä s¡+>∑T s¬ ø£ÿ\T >∑\ ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T, ÁøÏ+~ es¡Tdü Ä≈£î\˝À bÕ‘·
>∑÷fi¯ó¢ ñqï <ä>sZ∑ ¡ >∑T&ÉT¢ ô|&ÉT‘·T+~. >∑T&ÉT¢ 5 s√E\˝À bı<ä>ã∑ &ç, ∫qï ˝≤sê«\T
Ä≈£î ‹+≥÷ m<äT>∑T‘êsTT. >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\T Ä≈£î eT&É‘\ · ˝À ‹+≥÷, <ë<ë|ü⁄
ˇø£ HÓ\ m<äT>∑T‘êsTT. s¬ ≥º\˝À >∑÷&ÉT ø£≥Tº≈î£ ì, ìÁ<ëedüú <äX¯ 10`12 s√E\˝À
|üP]Ô #˚dTü ø=ì s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T>± yÓ\Te&ÉT‘·T+~. á $<Û+ä >± Äs¡T yês¡eTT\˝À
J$‘· #·Áø£eTT |üP]Ô ne⁄‘·T+~.
j·÷»e÷q´+ :
● |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫, m+&çq n&ÉT>∑T es¡Tdü Ä≈£î\T rdæ ø±\Ãe˝…qT.

● |ü⁄s¡T>∑T ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝À ñqï#√ (1 ˝Òø£ 2 Ä≈£î\≈£î |ü⁄s¡T>∑T ñqï#√)

<äX\
¯ ≈£î dü+ã+~Û+∫q ã<äìø£\T e<ä\e˝…qT ( á ã<äìø£\T ñ<ë´q
|ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+, n+u≤Jù|≥ yê] qT+&ç bı+<äe#·TÃqT.)
● m≈£îÿe>± |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q Ä≈£î\≈£î &Óø ’ √¢s√yêdt 1.00 $T.© / ˇø£ ©≥s¡T
˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· e˝…qT.
10
● |ü⁄s¡T>∑T kÕúsTT rÁeeTT>± ñ+&ç, >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T <äX˝ ¯ À ñqï#√, y˚sT¡
<ë«sê yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt 10 $T.©. / 10 $T.©. ˙s¡T ø£*|æ møÏÿ+#·e˝…qT.
eTTK´ >∑eTìø£ : eT+<äT ô|{Ïqº 45 s√E\ es¡≈î£ ø=ã“] u§+&Ü\T /
ø±j·T\T ø√j·Tsê<äT.
● ø=ã“] ‘√≥\ |ü]düsê\˝À ñqï ‘ê{Ï#≥ Ó Tºô|’ ñqï q\¢eTTf…º |ü⁄s¡T>∑T≈£î
eT+<äT #·*¢ ìyê]+#·e#·TÃ.
● |ü⁄s¡T>∑T k˛øÏ m+&çb˛sTTq ‘√≥\≈£î dæbÕò s¡dTü y˚Ts¡≈î£ ms¡Te⁄\T (1 øÏ˝À
j·T÷]j·÷, 2 øÏ˝À\ dü÷|üsY bòÕùdŒ¤{Ÿ eT]j·TT 2 1/2 øÏ˝À\ eT÷´πs{Ÿ
Ä|òt bı{≤wt / #Ó≥Tº / dü+e‘·‡s¡eTT) y˚d,æ ˙s¡T ô|{Ïqº ‘·«s¡>± ø√\Tø=ì
ø±|ü⁄ì#·TÃqT.
ø=ã“]ì Ä•+#·T ø=eTTà |ü⁄s¡T>∑T :
ø=eTTà |ü⁄s¡T>∑T jÓTTø£ÿ s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T <Ûèä &ÉyTÓ qÆ s¬ ø£ÿ\T ø£*–q q\¢ì ô|+≈£î
|ü⁄s¡T>∑T\T. M{Ï ‘·\ô|’ K&ÉeZ Tè>∑eTT≈£îqï≥T¢ ø=eTTà ñ+&ÉT≥#˚ ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑T
nì e´eVü≤]kÕÔsT¡ .
\ø£D
å ≤\T :
● $bÕŒ]q eTT<äTs¡T Ä≈£î\ô|’ ªVµ Äø±s¡eTT˝À ø£‹] Ô +∫q≥T¢ ñ+≥T+~.
ø=ã“] #Ó≥Tº yÓTTe⁄«˝À |ü⁄s¡T>∑T ‘=\∫q s¡+Á<Ûeä TT, yÓTTe⁄«˝À |ü⁄s¡T>∑T
q$T*q |æ|Œæ ñ+&ÉTqT.
qwüºeTT :
● ø=eTTà |ü⁄s¡T>∑T ø=ã“] ˝Ò‘· yÓTTe⁄« uÛ≤>∑eTTqT, bı‘·T\ Ô qT <=\#·T≥ e\q
$bÕŒs¡ì ˝Ò‘· Ä≈£î\T, bı‘·T\ Ô T qwübº ˛sTT ø=ã“] ~>∑Tã&ÉT\T ‘·>T∑ ‘Z êsTT.
● ∫qï yÓTTø£ÿ\˝À á |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫ yÓTTe⁄« <Óã“‹ì yÓTTø£ÿ #·ìb˛j˚T
Á|üe÷<äeTTqï~.
● á |ü⁄s¡T>∑T Á|ü‘´ · ø£eå TT>± ø£\T>∑#ù˚ d qwüyº T˚ >±ø£, ˇø£ #Ó≥TºqT+&ç eT]jÓTTø£
#Ó≥Tº≈î£ ‹s¡T>∑Tq|ü⁄&ÉT yÓTTe⁄« ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \TqT yê´|æ# Ô d˚ Tü +Ô ~.
● n+‘˚>±ø£ ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑T qwü| º sü ∫
¡ q yÓTTe⁄« uÛ≤>∑eTTqT+&ç e#˚à |ü⁄*dæq
yêdüq≈£î ø=ã“] ø±+&ÉeTT <=*#˚ mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫ qwüeº TT
ø£\T>∑#ù˚ d Á|üe÷<äeTTqï~.
11
J$‘· #·]Á‘· :
‘Ó\ì¢ n+&Üø±s¡eTT >∑\ Á>∑T&ÉT¢ 2 qT+&ç 6 n+>∑Tfi≤\T ˝À‘·T˝À ˇø£
e÷~] ‘˚eT>∑\ ÁbÕ+‘·eTT˝À $&ç$&ç>± ô|{Ï,º nø£ÿ&É |ü<ës¡e∆ TT‘√ ø£|ü ‘·T+~.
|ü–˝Ò düe÷j·÷ìøÏ Á>∑T&ÉT¢ ñ_“, s¡+>∑T ≈£L&Ü |üdTü |ü⁄, ÁuÖHé s¡+>∑T˝ÀøÏ e÷s¡TqT.
@&ÉT qT+&ç 20 s√E\˝À Á>∑T&ÉT¢ |ü–*, ˝≤sê«\T>± e÷s¡TqT. ˇø£ ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T
<ë<ë|ü⁄ 140 Á>∑T&ÉT¢ 6, 7 <äbÕò \˝À ô|&ÉT‘·T+~. ‘√≥˝Àì ≈£îfi¯ófl‘·Tqï, ùd+ÁBj·T
|ü<ës¡e∆ TT, #·∫à |ü&bç ˛sTTq ø=ã“] #Ó≥T¢, yÓTT<äfió¯ ¢ yÓTT<ä\>∑T #√≥¢ Á>∑T&ÉT¢
ô|&ÉT‘·T+~. Á>∑T&ÉT¢ qT+&ç |ü–*q \<Ó› |ü⁄s¡T>∑T ‘Ó\>¢ ±, <Ûèä &ÉyTÓ qÆ uÛ≤>±\T ø£*–
ñ+≥T+~. ùd+ÁBj·T |ü<ësê∆ìï $|üØ‘·+>± ‹+≥÷ 99 qT+&ç 180 s√E\˝À
ìÁ<ëedüú <äX¯≈£î #˚s¡T‘·T+~. ìÁ<ëedüú <äX¯ >∑&É|ü&ÜìøÏ qTqïì >∑~ @sêŒ≥T
#˚dTü ≈£îì, mÁs¡ì, ÁuÖHé s¡+>∑T˝ÀøÏ ˝≤sê« e÷s¡T‘·T+~. 17 qT+&ç 62 s√E\˝À
ìÁ<ëedüú <äX¯ qT+&ç ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T edüT+Ô ~. e∫Ãq 10 s√E\ es¡≈î£ Ä >∑~˝ÀH˚
ñ+&ç, ‘·sT¡ yê‘· yÓ\T|ü*øÏ e∫Ã, ø=ã“] #Ó≥¢ yÓTTe⁄«\T ˝Òø£ ñ‘·Œ‹Ô øπ +Á<ë\sTTq
#·∫Ãq ø=ã“] #Ó≥T¢ ˝Òø£ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄\ ≈£î|üŒ\T, ø£+b˛dtº |æ{‡Ÿ ô|’ ‹s¡T>∑T‘·÷
<ë<ë|ü⁄ 200 s√E\ø£+fÒ m≈£îÿe s√E\T Áã‘·T≈£î‘·T+~. <ë<ë|ü⁄ 130 qT+&ç
196 s√E\˝À J$‘·#·]Á‘· |üP]Ô ne⁄‘·T+~. á |ü⁄s¡T>∑T\T dü+e‘·‡s¡eTT
bı&ÉT>∑THê #·Ts¡T≈£î>± ñ+&ç #Ó≥≈¢ î£ qwü+º #˚kÕÔsTT.
ìyês¡D :
1. ‘√≥\˝À ñqï |ü&çb˛sTTq #Ó≥¢qT ‘=\–+∫, yê{Ïì ‘·–q $<Ûä+>±
$ìjÓ÷–+#·Tø√yê* ˝Ò<ë HêX¯qeTT #˚j÷· *.
2. |ü&çb˛j·Tq #Ó≥¢ yÓTT<äfi¯ófl (uÛÑ÷$T˝À ñqï uÛ≤>∑eTT) Á‘·$«+∫,
‘·>∑T\u…{Ϻ+#ê*.
3. ‘√≥˝À |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄ ≈£î|üŒ\T ñ+#·sê<äT. <ä>sZ∑ ˝ ¡ Àì |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄
≈£î|üŒ\qT 3 HÓ\\ø=ø£kÕ] ‹s¡>π dü÷Ô ø±s¡“]˝Ÿ 50 XÊ‘·eTT ˙{Ï˝À ø£*ùd
bı&ç eT+<äT (3 Á>±eTT\T/©≥s¡T ˙s¡T) |æ∫ø±] #˚j÷· *.
4. u≤´≈£î˝À yÓs’ d¡ t ‘Ó>T∑ \T k˛øÏ+∫q ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑TqT ˇø£ ôV≤ø±ºsT¡ øÏ 10 ˝Òø£
15 #=|üq Á|ü‹ eT÷&ÉT HÓ\\ø=ø£kÕ] ‘√≥˝À e<ä˝≤*.
5. 3 HÓ\\ø=ø£kÕ] ø=ã“] #Ó≥¢ yÓTTe⁄«\˝À, Ä≈£î e\j·TeTT\˝À y˚||ü +æ &ç
˝Òø£ y˚|ü –+»\bı&ç 100 Á>±eTT\T, 150 Á>±eTT\ ÇdüTø£˝À ø£*|æ #·˝≤¢*.
6. yÓ÷{≤¬sõ’ j·TyéT Á<ëeD≤ìï eT÷&ÉT |òTü q|ü⁄ MT≥s¡¢ ≈£î|üŒ≈£î ˇø£ ©≥s¡T
12
 Á<ëeDeTT #=|üq #·*¢, yÓ÷{≤¬s’õj·TyéT ã÷E ‘Ó>∑T\TqT, |ü⁄s¡T>∑T
ñ‘·Œ‹Ô øπ +Á<ë˝…q’ |üXó¯ e⁄\ ô|+≥, e´s¡ú ùd+ÁBj·T |ü<ësê∆\ ≈£î|üŒ\˝À
yê´|æÔ #Ój÷· ´*.
7. ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑TqT Äø£]+¸ #·T s¬ H’ √\÷´sY nqT |òsæ y¡ ÷Ó Hé ms¡\qT ã¬øÿ{À¢
ô|{Ϻ nsTT<äT mø£se¡ TT\ ‘√≥≈£î ˇø£{Ï #=|üq ô|{Ï,º Äø£]‘¸ y· TÓ qÆ ‘·*¢
|ü⁄s¡T>∑T\qT #·+bÕ*.
ø=ã“]ì Ä•+#·T mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T :
mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T qwüeº TT #ê˝≤ rÁe+>± ñ+≥T+~. ìs¡ø¢ ´å£ eTT #˚ùdÔ
‘√≥+‘ê #·ìb˛j˚T Á|üe÷<äeTT ñ+~. ‘·s# ¡ T· >± 5 qT+&ç 10 dü+e‘·‡s¡eTT\
ej·TdüT‡ ø£*–q ‘√≥\T á |ü⁄s¡T>∑T ‘êøÏ&øç Ï m≈£îÿe>± >∑T] ne⁄‘êsTT. ns¡{Ï
n+‘·s¡ |ü+≥>± y˚dæq ‘√≥\˝À ≈£L&Ü á |ü⁄s¡T>∑T m≈£îÿe>± edüTÔ+~.
n+‘˚ø±≈£î+&Ü yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl ˝Òø£ |æ&TÉ >∑TbÕ≥T‘√ #·ìb˛sTTq #Ó≥T¢ ø±ì, yÓTTe⁄«˝À
ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q #Ó≥T¢ ‘√≥˝À ñqï|ü⁄&ÉT mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T
Äø£]+¸ #·ã&ÉT‘·T+~. ø±+&ÉeTTô|’ |üìeTT≥¢‘√ >±j·TeTT #˚dqæ ˝Òø£ y˚sT¡ q]øÏq
˝Òø£ Á{≤ø£sº T¡ ‘√ <äTìïq|ü⁄&ÉT yÓTT<ä\T e<ä› #˚dqæ >±j·TeTT\ e<ä≈› î£ ≈£L&Ü á
|ü⁄s¡T>∑T Äø£]+¸ #·ã&ÉT‘·T+~. ‘·÷s¡TŒ rs¡ ÁbÕ+‘·eTT˝À, 1996 dü+e‘·‡s¡eTT˝À
e∫Ãq ‘·TbòÕqT ‘êøÏ&øç Ï >∑Ts¬ q’ ‘·sT¡ yê‘· bÕ‹q ø=‘·Ô ‘√≥\≈£î Á|üdTü ‘Ô e· TT 6
dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ e∫Ã+~. mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T ‘êøÏ&çøÏ nqTyÓ’q
ej·TdüT‡˝À (10 dü+. ˝À|ü⁄) ñ+&ÉT≥ e\q eT]j·TT ns¡{Ï n+‘·s|¡ +ü ≥>±
ñ+&ÉT≥ e\q Á|üdTü ‘Ô e· TT ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢˝Àì ˝Ò‘· ø=ã“] ‘√≥\˝À
mÁs¡eTT≈£îÿ |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ ô|]–+~.
\ø£D
å ≤\T :
● eT<Û ä ´ e\j· T eTT\˝À Ä≈£ î \T |ü d ü T |ü ⁄ s¡ + >∑ T ˝À e÷s¡ T ‘êsTT ˝Ò ø £
m+&çb˛e⁄≥ »s¡T>∑T‘·T+~.
● ø±+&ÉeTTô|’ s¡+Á<Ûe ä TT\ <ë«sê ∫ø£ÿì eTT<äTs¡T ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T õ>∑Ts¡T
ø±s¡T‘·T+~. s¡+Á<Ûeä TT\ qT+&ç q$T*q |æ|Œæ yÓ\T|ü*øÏ edüT+Ô ~.
● ø£eTà yÓTT<ä\T e<ä› ì\Te⁄>± N\T‘·T+~.

● |”#T· ‘√ |ü⁄s¡T>∑T ø£{q ºÏ ñ+&É\T ˝Òø£ q$T*q |æ|Œæ Ä≈£î e\j·÷\˝À ˝Òø£
#Ó≥Tº yÓTT<ä\T e<ä› ø£ì|ækÕÔsTT.
13
● |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q #Ó≥Tº ø±+&ÉeTTô|’ #Ó$ ÄìÃq, ˝À|ü* \<Ó|› ⁄ü s¡T>∑T\
ø±+&ÉeTTqT ‹qT X¯ãe› TT $ì|ædTü +Ô ~.
qwüºeTT :
● #Ó≥Tº bÕøÏø
å e£ TT>± <Óã“‹ìq|ü⁄&ÉT m<äT>∑T<ä\ ‘·–,Z ø±|ü⁄ Ä\dü´eTÚ‘·T+~.
● #Ó≥Tº |üP]Ô>± &=\¢ nsTTq|ü⁄&ÉT #Ó≥Tº #·ìb˛sTT, |ü&b ç ˛‘·T+~.
J$‘· #·]Á‘· :
ø±+&É e TTô|’ |ü > ∑ T fi¯ ó fl, ø£ ‹ Ô > ±≥T¢ >±j· T eTT\˝À ‘· * ¢ |ü ⁄ s¡ T >∑ T \T
ˇø£<ëìø=ø£{>Ï ± >√<ÛTä eT s¡+>∑T˝À ñ+&ç, qTqï>± yÓT]ùd Á>∑T&ÉT¢ <ë<ë|ü⁄ 200
es¡≈î£ ô|&ÉT‘·T+~. 2`5 s√E\ e´e~Û˝À Á>∑T&ÉTq¶ T+&ç \<Ó› |ü⁄s¡T>∑T\T bı<ä>ã∑ &ç
ø±+&ÉeTT˝Àì yÓT‘·ìÔ |ü<ës¡e∆ TTqT ‹ì m<äT>∑T‘êsTT. \<Ó› |ü⁄s¡T>∑T\T, <ës¡|⁄ü
ø£+&Ó Äø±s¡eTT˝À, eTT&ÉT‘·\T |ü&qç #·sà¡ eTT‘√ eT<Û´ä ˝À ñãT“>±, ˝≤e⁄>±
>√<ÛTä eTs¡+>∑T˝À ø±fi¯ó¢ ˝Ò≈î£ +&Ü eTT<äTs¡T ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T ‘·\ ø£*– ñ+{≤sTT.
Ç$ s¬ +&ÉT HÓ\\T u≤>± m~– ìÁ<ëedü≈ú î£ #˚], |”#T· ‘√ <ës¡|⁄ü ø£+&Ó\e+{Ï
>∑÷fi¯ó¢ ø£≥Tº≈î£ +{≤sTT. n+<äT˝À s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT yês¡eTT\T >∑&|ç ,æ ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T>±
s¡÷bı+~ ãj·T≥≈£î edüT+Ô ~. Bì J$‘· #·Áø£eTT <ë<ë|ü⁄ 3 e÷düeTT\˝À
|üP]Ô ne⁄‘·T+~. ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T 2`3 HÓ\\ es¡≈î£ J$düT+Ô ~.
j·÷»e÷q´+ :
● á |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫, #·ìb˛sTTq e÷qT\qT dü‘·«s¡y˚T q]øÏ, N*Ã
‘·>∑T\u…{≤º*.
● |æ&TÉ >∑TbÕ≥T‘√ ˝Òø£ yÓTTe⁄« ≈£îfi¯ófl‘√ #·ìb˛sTTq #Ó≥q ¢ T yÓ+≥H˚ ‘√≥˝À
qT+&ç ‘=\–+#ê*.
● ‘√≥˝À ø=eTTà|ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q yÓTTe⁄«\ qT+&ç |ü⁄s¡T>∑TqT rdæ y˚|| ü +æ &ç
100 Á>±eTT\T G 150 Á>±eTT\ ÇdüTø£ $TÁX¯e÷ìï Ä s¡+Á<Ûeä TT˝À ≈£Lsê*.
● ø=ã“] #Ó≥Tº ø±+&ÉeTTô|’, yÓTT<äfi¢¯ e<ä› @$<Ûy
ä TÓ qÆ >±j·TeTT\T #˚jT· sê<äT.
● y˚sT¡ qs¡øs£ ê<äT eT]j·TT |ü∫à Ä≈£î\T ˝≤>∑≈L£ &É<Tä .
● düø±\eTT˝À á |ü⁄s¡T>∑T ñìøÏì >∑eTì+∫ yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt 10 $T.©. G
10 $T.©. ˙{Ï˝À ø£*|æ y˚sT¡ <ë«sê eT+<äT møÏÿ+#ê*. y˚sT¡ <ë«sê eT+<äT
ô|{Ïqº 45 s√E\ es¡≈î£ ø±j·T\T ~+|ü⁄ rj·Tsê<äT.
14
● mÁs¡eTT≈£îÿ ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\qT >∑T+|ü⁄>± Äø£]+¸ #·T ø£èÁ‹eT ms¡qT ã¬øÿ{À¢
ñ+∫, ø=ã“] #Ó≥Tº ø±+&ÉeTTq≈£î 1 1/2 MT≥s¡¢ m‘·TÔ˝À neT]Ãq,
mÁs¡eTT≈£îÿ ‘·*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T Äø£]¸‘·eTsTT´, ã¬øÿ{Ÿ ˝À|ü\ >∑\
$cÕVü‰s¡eTT˝À |ü&ç #·ìb˛‘êsTT.
● dü>+∑ &=\¢ nsTTq ø±+&ÉeTT˝Àì #Ó‘,Ô· ≈£îfi¯ófl |ü<ës¡e∆ TTqT X¯óÁuÛ+Ñ #˚d,æ
|ü⁄+&ÉTô|’ ø√˝Ÿ‘êsY ˝Òø£ »bÕHé u≤¢øq˘ T |üP‘·>± |üPj·÷*. #Ó≥Tº ‘=Ás¡qT
dæyTÓ +{Ÿ, ÇdüTø£, sêfi¢̄ $TÁX¯eTeTT‘√ |üP&çÃq, #Ó≥Tº ã\+>± ñ+&ç, ô|<ä›
>±\T\T e∫Ãq|ü⁄&ÉT |ü&≈É î£ +&Ü <Ûèä &É+>± ñ+≥T+~.
ø=ã“]ì Ä•+#·T Ç]jÓ÷|ò&æ é q*¢ :
eTq sêÅwü+º ˝À Ç{°e\ ø=ã“]ì Ä•dü÷,Ô m≈£îÿe qwü+º ø£\T>∑T#˚dTü qÔ ï
|ü⁄s¡T>∑T\˝À Ç]jÓ÷|òæ&é C≤‹øÏ #Ó+~q q*¢ eTTK´yÓTÆq~. ø=ã“]Hê•+#·T
ø°≥ø£eTT\‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ q\T¢\T Ç~es¡≈£î qyÓ÷<äT #˚j·Tã&çq|üŒ{ÏøÏ,
Ç]jÓ÷|ò&æ é ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q q*¢ md”]j·÷ >∑TÁs¡Ts√ìdt eTq <˚Xe¯ TT˝À
ø=ã“] ø±j·T\ô|’ qyÓ÷<äT #˚jT· T≥ yÓTT<ä{kÏ Õ].
\ø£D
å ≤\T :
● kÕ<Ûës¡DeTT>± 2`3 HÓ\\ ej·TdüT‡ >∑*–q ˝Ò‘· |æ+<Ó\qT á q*¢
m≈£îÿe>± Ä•düT+Ô ~.
● eTT∫Ãø£ ÁøÏ+<ä >∑\ yÓT‘·ì Ô m~π> ø£DC≤\eTT e<ä› á |ü⁄s¡T>∑T\T y˚\
dü+K´˝À >∑T+|ü⁄\T>± #˚] s¡d+ü |”\Ã&É+ e\q, yÓTT<ä≥ ‘Ó\ì¢ #ês¡\T
bı&Ée⁄>± @s¡Œ&É‘êsTT.
● ‘·sT¡ yê‘· |üdTü |ü⁄ ˝Ò<ë >√<ÛTä eT s¡+>∑T eTTø√ÿD≤ø±s¡|⁄ü eT#·Ã\T eTT∫Ãø£
qT+∫ ø±j·T ÁøÏ+<ä yÓ|’ ⁄ü yê´|ækÕÔsTT.
● ‘·sT¡ yê‘· á eT#·Ã\T ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T>± e÷], #·sà¡ eTT m+&ç ì\Te⁄>±
|ü>T∑ fi¯ófl @s¡Œ&ç, >∑õø® ±j·T\T>± e÷s¡‘êsTT.
● |ü>T∑ fi¯fl qT+&ç ø=ìïkÕs¡T¢ õ>∑Ts¡T edüT+ Ô ~.
qwüºeTT :
● q*¢ k˛øÏq |æ+<Ó\T sê*b˛‘êsTT. ø=ã“] ø±j·T m<äT>∑T<ä\ ˝Òø£ –&Édu
ü ≤]
|ü]e÷DeTT ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
15
● ø±j·T |ü]e÷DeTT ‘·>T∑ ≥
Z #˚ ø=ã“] ~>∑Tã&ç <ë<ë|ü⁄ 25% ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
ø=ã“] ~>∑Tã&ç, HêD´‘· ≈£L&Ü ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
● q*¢ k˛øÏq ø±j·T\ô|’ |”#T· >∑{|ºÏ &ü ,ç |”#T· |ü]ÁX¯eT≈£î |üìøÏsê<äT. q*¢
k˛øÏq ø±j·T\≈£î e÷¬sÿ{Ÿ˝À ‘·–q yÓ\ sê<äT.
J$‘· #·]Á‘· :
á q*¢ >√<ÛTä eT s¡+>∑T˝À düqïì <ës¡+ b˛>∑T˝≤>∑ ñ+≥T+~. ‘·\ yÓ|’ ⁄ü
¬s+&ÉT »‘·\ ø±fi¯ófl ñ+{≤sTT. á q*¢ πøe\+ dü÷ø£åà<ä]Ùì˝À e÷Á‘·y˚T
ø£ì|ædTü +Ô ~. 200`250 yÓTÁÆ ø±Hé\ bı&Ée⁄, 40 yÓTÁÆ ø±Hé\ eT+<ä+ >∑\ á q\T¢\T
ø=ìï y˚\ dü+K´˝À |æ+<Ó jÓTTø£ÿ eTT∫Ãø£ ÁøÏ+<ä #˚] >∑T+|ü⁄\T>± ìedækÕÔsTT.
ø=ã“] |üP\˝À n+&ÜX¯jT· + <ä>sZ∑ ¡ ≈£L&Ü ìedækÕÔsTT. ‘·*¢ q*¢ 20`100 Á>∑T&ÉT¢
ô|&ÉT‘·T+~. Á>∑T&ÉT¢ bı<ä>ã∑ &ç 7`10 s√E\˝À |ü⁄s¡T>∑T>± e÷s¡‘êsTT. eTT∫Ãø£
ÁøÏ+<ä q\T¢\ dü+K´ #ê* m≈£îÿyÓq’ jÓT&É\ n$ ø±j·T ˝Òø£ |æ+<Ó ñ|ü]‘·\+ô|’
dæsú |¡ &ü ‘É êsTT. n#·Ã≥ qT+&ç >±* <ë«sê á q\T¢\T ˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç eTs=ø£
#√{ÏøÏ yê´|ækÕÔsTT. á q*¢ k˛øÏq ø±j·T\qT ˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç eTs=ø£ #√{ÏøÏ
#˚sy¡ j ˚ T· T≥ e\q ≈£L&Ü á q*¢ yê´|ædTü +Ô ~.
j·÷»e÷q´+ :
● q*¢ Ä•+∫ sê*b˛sTTq ø=ã“] |æ + <Ó \ qT, ø±j· T \qT HêX¯ q eTT
#˚j·Te˝…qT.
● y˚|| ü +æ &ç 5`10 øÏ˝À\T/#Ó≥Tº≈î£ /dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î y˚jT· e˝…qT. y˚||ü +æ &ç‘√
bÕ≥T Ç‘·s¡ ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T, |ü∫Ãs=≥º ms¡Te⁄\T $]$>± yê&Ée˝…qT.
● dæbÕò s¡dTü #˚jT· ã&çq s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T nq>± 1 øÏ˝À j·T÷]j·÷, 2
øÏ˝À\ dæ+–˝Ÿ dü÷|üsY bòÕùdŒ¤{,Ÿ 2 1/2 øÏ˝À\ eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt ˇø£
#Ó≥Tº≈î£ dü+e‘·‡s¡eTTq≈£î y˚jT· e˝…qT.
● ˙{Ï ‘·&TÉ \T Áø£eTeTT>± Çe«e˝…qT.
● kÕs¡e+‘·yTÓ q Æ uÛ÷Ñ eTT\˝À ns¡{,Ï ø£+<ä, ø√ø√, |üdTü |ü⁄ ˝Òø£ ≈£Ls¡>±j·T\T
e+{Ï n+‘·s|¡ +ü ≥\T |ü+&ç+#·T≥ <ë«sê q*¢ ‘êøÏ&ìç ‘·–+Z #·e˝…qT.
● y˚|ü dü+ã+<ÛäyÓTÆq ªnC≤&çs¡øÏÔHéµ 10000 |æ|æj·T+ 5 $T.©./ˇø£ ©≥s¡T
˙s¡T #=|üq ø£*|æ >¬ \\ô|’ |æ∫ø±] #˚jT· e˝…qT (˝Òø)£ 10 $T.©. eT+<äT
G 10 $T.©. ˙s¡T/#Ó≥Tº≈î£ #=|üq y˚sT¡ <ë«sê møÏÿ+#·e˝…qT. á $<Ûeä TT>±
ˇø£ dü+e‘·‡s¡eTT˝À eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ô|≥ºe˝…qT.
16
 ø=ã“]ì Ä•+#·T ‘Ó>T∑ fi¯fl j·÷»e÷q´+
ø=ã“]ì Ä•+#·T ‘Ó>∑Tfi¯fl˝À ã÷E C≤‹ •©+Á<ÛäeTT\ e\q ø£\T>∑T
>±H√&Ósêà (mÁs¡\ø£ÿ), q\¢eT#·Ã eT]j·TT yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl, ø±j·T≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ fi¯ófl
eTTK´yÓTÆq$.
ø=ã“]ì Ä•+#·T >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T :
ø=ã“] ‘√≥\qT Ä•+#·T ‘Ó>∑Tfi¯fl˝À >±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T eTTK´yÓTÆq~
eT]j·TT #ê˝≤ Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ ~. Bìì dæ>∑ ‘Ó>T∑ \T, mÁs¡\ø£ÿ ‘Ó>T∑ \T, ã+ø£ø±s¡T
‘Ó>T∑ \T, bı≥Tº\ø£ÿ ‘Ó>T∑ \T nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. á ‘Ó>T∑ \T q\¢ H˚\˝À ø£+f…
‘˚*ø£ H˚\˝À¢ì ø=ã“] ‘√≥\˝À m≈£îÿe>± ø£qã&ÉT‘·T+~. yê´|æÔ ≈£L&Ü ‘˚*ø£
H˚\˝À¢ $kÕÔs+¡ >± ñ+≥T+~. es¡b¸ Õ‘·+ m≈£îÿe>± ñqï dü+e‘·‡sê\˝À yê´~Û
yê´|æÔ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&É≥+ >∑eTì+#·e#·TÃ. kÕ<Ûës¡D+>± qe+ãs¡T qT+&ç pHé
es¡≈î£ ñ+&˚ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \T á ‘Ó>T∑ \T yê´|æøÔ Ï <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+{≤sTT.
á ‘Ó>∑T\T rÁe‘· eT]j·TT ‘Ó>∑T\T yê´|æÔ ˙{Ï m<ä›&ç n~Ûø£eTT>± ñ+&ÉT
‘√≥\˝À m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. kÕ<Ûës¡DeTT>± s¬ ‘’ T· \T, ø=ã“] #Ó≥¢ y˚sq¢¡ T
q]øÏyj ˚ T· &É+ #˚d÷ü Ô ñ+{≤s¡T. n˝≤ #˚jT· sê<äT. ø=ã“] y˚sT¡ ¢ q]øÏyj ˚ T· &É+
e\q y˚sT¡ ¢ >±j·TeTT @s¡Œ&ç H˚\˝À ñ+&˚ >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑#j ˚ T· T
•©+Á<Û;ä C≤\T >±j·TyÓTqÆ y˚s<¢¡ ë«sê #Ó≥q¢ T Ä•+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~.
>±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T \ø£åD≤\T :
>±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T H˚\˝À ñ+&˚ ã÷E C≤‹ •©+Á<Ûä;»eTT\ e\q
ø=ã“]øÏ k˛≈£î‘·T+~. >±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T ‘=\T‘· uÛÑ÷$T˝À qT+&ÉT y˚s¡¢qT
Ä•+#·TqT. á <äX˝ ¯ À eTqeTT ‘Ó>T∑ \TqT >∑eTì+#·˝eÒ TT. n~ÛøX£ Ê‘·+ y˚sT¡ ¢
≈£î[¢q ‘·s¡Tyê‘· ø±+&ÉeTT˝ÀøÏ yê´|æ+∫ ø£D≤\T |üP]Ô>± ≈£îfi‚fl˝≤ #˚düTÔ+~.
nsTT‘˚ á ≈£îfi¯ófl uÛ÷Ñ $T˝ÀqT, ø±+&ÉeTT˝ÀqT n+‘·s‘Z¡ e· Te&É+ e\q ãj·T≥≈£î
ø£ì|æ+#·<Tä . Áø£eTÁø£eTeTT>± á ‘Ó>T∑ \T y˚sq¢¡ T+&ç ø±+&ÉeTT˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +#·TqT.
á <äX˝ ¯ À ø±+&ÉeTT yÓTT<ä\T #·T≥÷º ñqï ∫qï ∫qï |ü>T∑ fi¯fl qT+&ç eTT<äTs¡T
>√<ÛTä eT s¡+>∑T qT+&ç ‘Ó\T|ü⁄ es¡+í ø£*–q ∫ø£ÿ{Ï õ>∑Ts¡T e+{Ï Á<äe+ ø±s¡&+É
>∑eTì+#·e#·TÃ. ø±+&ÉeTT˝Àì ø£DdüeTT<ëj·T+ |üP]Ô>± ≈£î[flb˛e&É+ e\q
#Ó≥Tº nedüsy¡ TÓ qÆ ˙s¡T, b˛wüø£ \eD≤\qT uÛ÷Ñ $T qT+&ç rdüTø√˝Òøb£ ˛‘·T+~.
á <äX˝ ¯ À ø±+&ÉeTT yÓTT<ä\T #·T≥÷º eTT+<äT ∫qï ∫qï |ü>T∑ fi¯fl <ë«sê õ>∑Ts¡T
ø±s¡TqT. á ã+ø£ ø±s¡T≥ Áø£y˚TD≤ ô|’øÏ yê´|æ+#·TqT. ‘Ó>∑T\T k˛øÏq #Ó≥Tº
17
Ä≈£î\T |üdTü |ü⁄ es¡eí TTq≈£î e÷] e&É*b˛sTT >√<ÛTä eT esêíìøÏ e÷s¡T‘êsTT.
ø=‘·Ô Ä≈£î\T Ä\dü´eTT>± sêe&ÉeTTe\q ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥Tºô|’ Ä≈£î\ dü+K´
‘·≈î£ ÿe>± ñ+&É≥+ >∑eTì+#·e#·TÃ. n<˚ $<Ûeä TT>± Ä≈£î |ü]e÷DeTT ≈£L&Ü
‘·–bZ ˛‘·T+~. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq ø=ã“] yÓTTø£ÿ\˝À |ü⁄cÕŒ\ dü+K´ u≤>± ‘·–bZ ˛e&ÉyT˚
ø±≈£î+&Ü eT>∑ |ü⁄cÕŒ\ dü+K´ ô|]– Ä&É |ü⁄cÕŒ\ dü+K´ u≤>± ‘·–bZ ˛‘·T+~.
|æ+<Ó\T, ø±j·T\T sê\&ÉeTT ≈£L&Ü á ‘Ó>T∑ \T jÓTTø£ÿ \ø£D å eTT. á ‘Ó>T∑ \T
Ä•+∫q ø=ã“] #Ó≥Tº y˚sq¢¡ T >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚ |üP]Ô>± ≈£î[flb˛sTT q\T|ü⁄
s¡+>∑T˝À e÷s¡&+É #·÷&Ée#·TÃ. ‘Ó>T∑ \T rÁe+>± ñqï #Ó≥˝ ¢ À düTe÷s¡T 70
XÊ‘·+ y˚sT¡ ¢ ≈£î[flb˛sTT ñ+{≤sTT. ø=‘·Ô y˚sT¡ ¢ |ü⁄≥ºe⁄. @ e÷Á‘·eTT nÁX¯<∆ä #˚dqæ qT
‘Ó>T∑ \T rÁeeTsTT #Ó≥Tº Ä≈£î\T |üdTü |ü⁄ es¡+í ˝ÀøÏ e÷] e&É* Áy˚˝≤&çb˛e⁄
<äX≈¯ î£ #˚sT¡ qT. ‘·sT¡ yê‘· yÓTTe⁄« uÛ≤>∑+ yÓTT‘·+Ô e&É* #Ó≥Tº m+&çb˛‘·T+~. á
\ø£D å eTT >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T>± >∑T]Ô+#ê*. |æeTà≥ á m+&çb˛sTTq ø=ã“]
Ä≈£î\T sê*b˛e&ÉeTT e\q ø±+&ÉeTT yÓTT+&ç>± ‘·j÷· s¬ ’ #ÓøÿÏ q ô|ì‡˝Ÿ yÓTTq
e÷~]>± n>∑T|ædTü +Ô ~. ‘·<Tä |ü] 5, 6 e÷düeTT\˝À #Ó≥Tº #·ìb˛e⁄qT. ø=ìï
düeTj·÷\˝À ‘Ó>T∑ \T k˛øÏ ∫e] <äX˝ ¯ À ñqï #Ó≥¢ yÓTT<äfifl¯ ô|’ |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\T
yÓTT\#·TqT. á |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\ ô|’ uÛ≤>∑eTT \ø£ÿ s¡+>∑T˝À ñ+&ÉTqT. ÁøÏ+~
uÛ≤>∑eTT ‘Ó\T|ü⁄ ˝Òø£ ã÷&ç<ä s¡+>∑T˝À ñ+&ÉTqT. á uÛ≤>∑eTTqT ÁX¯<>∆ä ± #·÷dæq#√
\ø£å˝≤~ dü÷ø£åàs¡+Á<ÛäeTT\T ø£ì|æ+#·TqT. M{Ï qT+&ç ø√≥¢ ø=\~ ‘Ó>∑T\T
ø£*–+#·T •©+Á<Ûeä TT jÓTTø£ÿ ;»eTT\T ãj·T\Œ&ç >±* <ë«sê yê´|æÔ #Ó+<äTqT.
‘·&øç Ï Ç$ yÓTT\¬ø‹Ô •©+Á<Ûeä TTqT ô|+∫ <ä>sZ∑ ˝ ¡ À ñqï ø=ã“] y˚sq¢¡ T ‘Ó>T∑ \T≈£î
>∑T]#˚jT· TqT. n+<äT#˚‘H· ˚ á >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \TqT |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\T @s¡Œ&ÉTes¡≈î£
sêì#·TÃ≥ n‘·´+‘· Á|üe÷<äøs£ e¡ TT. ã\yÓTqÆ >±\T\T M∫q|ü⁄&ÉT á >±H√&Ósêà
‘Ó>T∑ \T k˛øÏ #·ìb˛sTTq #Ó≥T¢, n&ÉT>∑T uÛ≤>∑eTT˝À $]– |ü&bç ˛e&É+ ø=ã“]
‘√≥\˝À >∑ e Tìdü ÷ Ô ñ+{≤eTT. á |ü & ç b ˛sTTq ø=ã“] <ä T +>∑ \ qT
>∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT <äT+>∑\ ˝À|ü* uÛ≤>∑eTT ≈£î[flb˛sTT >∑T\¢e÷~] ñ+&É≥eTT
≈£L&Ü >∑eTì+#·e#·TÃ.
>±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T ìyês¡D≈£î Je ìj·T+Á‘·D |ü<ä∆‘·T\‘√ ≈£L&çq düeTÁ>∑
j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T :
1. ‘√≥˝À >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T \ø£D å ≤\T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ ‘Ó>T∑ \T ñqï
ÁbÕ+‘·eTTqT ˇø£ MT≥s¡T ˝À‘·T, 50 ôd+.MT. yÓ&\ É TŒ >∑\ >√‹ì Á‘·$«
‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥¢ qT+&ç y˚sT¡ #˚j÷· *. á $<Ûeä TT>± #˚jT· &É+ e\q
18
 ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥Tº y˚sT¡ ¢ e<ä› ñqï ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑#j˚ T· T •©+Á<Û;ä C≤\T
Äs√>∑´e+‘·yTÓ qÆ #Ó≥Tºe<ä≈› î£ #˚sC¡ ≤\e⁄.
2. ‘√≥˝Àì #·ìb˛sTTq eT]j·TT ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± k˛øÏq #Ó≥q¢ T y˚s‘¢¡ √
düV‰ü ô|ø£*+∫ ‘·>T∑ \u…≥eº \j·TTqT. ˝Òì#√ #·ìb˛sTTq #Ó≥ø¢ ±+&ÉeTTô|’
|ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\T yÓTT\∫ ‘Ó>T∑ \T yê´|æìÔ ìs√~Û+#·T≥ ø£wküº Õ<Û´ä eT>∑TqT.
Ä >√‘·T\˝À #Ó‘·Ô, >∑&ç¶ y˚dæ ‘·>∑T\u…≥ºe\j·TTqT. @ |ü]dæú‘·T\˝ÀqT
#·ìb˛sTTq #Ó≥¢ yÓTT<äfifl¯ qT ‘√≥˝À ì\Tej·TT+#·sê<äT. ˝Òì#√ ø=‘·>Ô ±
Hê{Ïq yÓTTø£ÿ\T #·ìb˛e⁄qT.
3. #·ìb˛sTTq #Ó≥¢ kÕúqeTT˝À ‹]– yÓTTø£ÿ\qT HêfÒeTT+<äT, >∑T+‘·\qT
yês¡+, |ü~ s√E\T dü÷s¡´s¡•àøÏ u≤>± m+&˚˝≤ #˚j÷· *. ‘·sT¡ yê‘· #Ó‘Ô·
#Ó<ës¡+ y˚dæ ø±\Ã&É+ <ë«sê y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl •©+Á<Û\ ä qT ìj·T+Á‹+#·e#·TÃ.
ø=‘·Ô yÓTTø£ÿ\qT ‹]– Hê≥Tq|ü⁄&ÉT #Ó‘·Ô y˚dæ ø±*Ãq >√‘·T\˝À u≤>±
∫$øÏq |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, ø£+b˛dtº ms¡Te⁄\‘√bÕ≥T 50 Á>±eTT\ Åf…øÆ √&Ósêà
$]&ç nH˚ •©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì 1 øÏ˝À y˚||ü +æ &ç $TÁX¯eTeTT‘√ ì+|æ yÓTTø£ÿqT
Hê≥e\j·TTqT.
4. ø=‘·Ô>± ‘√≥\T ô|+#·&ÜìøÏ ‘Ó>∑T\T ñìøÏ ñqï ÁbÕ+‘ê\˝À ô|+∫q
yÓTTø£ÿ\T mqTïø√yê*.
5. >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T ø£*–+#˚ •©+Á<Û;ä C≤\T H˚\˝À ñ+&ç ‘Ó–q ˝Òø£ <Óã“‹qï
y˚s¢¡ <ë«sê #Ó≥≈¢ î£ yê´|ædTü +Ô ~. ø£qTø£ ø=ã“] #Ó≥¢ y˚sT¡ qs¡T≈£î≥, y˚sT¡ ¢
‘Ó>T∑ q+‘·es¡≈î£ ˝À‘·T>∑ <äTøÏÿ #˚jT· T≥ |üìøÏsê<äT. m{Ϻ |ü]dæ‘ú T· \˝ÀqT
#Ó≥¢ y˚sT¡ ¢ qs¡øs£ ê<äT.
6. á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± ‘˚*ø£ H˚\˝À¢ edüT+Ô ~. n+<äTe\¢ á ‘˚*ø£ H˚\˝À¢
J\T>∑, »qTeTT e+{Ï |ü∫Ãs=≥º |ü+≥\T ∫ø£ÿ>∑ ô|+∫ |üP‘·≈î£ e#˚Ã
<äX¯˝À uÛÑ÷$T˝À ø£*j·T<äTHêï*. Ç+<äTe\¢ uÛÑ÷$T˝À ùd+ÁBj·T
|ü<ës¡e∆ TT\T ô|]– ˙{Ïì ì\Te ñ+#·T X¯øÔÏ n~Ûøe£ Te⁄‘·T+~. Bì‘√
bÕ≥T>± >±H√&Ósêà •©+Á<Ûëìï n<äT|ü⁄˝À ñ+#˚ •©+Á<Ûë\T ≈£L&É n_Ûeè~∆
ne⁄‘êsTT.
7. #Ó≥¢ yÓTT<ä\T #·T≥÷º s¬ +&ÉT MT≥s¡¢ yê´kÕs¡+∆ >∑\ |üfi≤fl\T #˚d,æ uÀ<Ó\
<ë«sê Á|ü‹ #Ó≥Tº≈î£ $&ç$&ç>± ˙s¡T ô|{≤º*. n˝≤ ø±≈£î+&Ü ‘√≥\≈£î
eT&ÉT\T>± #˚dæ ˙s¡T ô|&ç‘˚ >±H√&Ósêà •©+Á<Ûeä TT ˙{Ï <ë«sê nìï #Ó≥≈¢ î£
yê´|ædüTÔ+~.
19
8. >±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\T ñqï H˚\˝À¢ ø=ã“]#Ó≥Tº≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT 50
Á>±eTT\ Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç nH˚ •©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì 5 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &ç˝À
ø£*|æ y˚j÷· *. á Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç X¯©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì K∫Ñ·eTT>± y˚||ü +æ &ç‘√
ø£*|æ y˚jT· e˝…qT. m+<äTe\q nq>± á Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç •©+Á<Ûeä TT
y˚||ü +æ &ç˝À u≤>± eè~∆#+Ó ~ >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑#j ˚ T· T •©+Á<Û;ä C≤\T
n_Ûeè~∆ #Ó+<ä≈î£ +&Ü n]ø£≥>º \ ∑ T>∑T‘·T+~.
9. ø=ã“] ‘√≥˝À @ ˇø£ÿ #Ó≥Tºô|’ >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T \ø£D å ≤\T ø£ì|æ+∫Hê,
Ä ‘√≥˝Àì nìï #Ó ≥ ¢ ≈ £ î ô|’ q $e]+∫q $<Û ä e TT>± #· s ¡ ´ \T
#˚|ü≥ºe\j·TTqT.
10. Åf…øÆ √&Ósêà •©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì uÀs√¶ $TÁX¯eTeTT‘√ ø±ì ˝Òø£ Ç‘·s¡ ‘Ó>T∑ \T
eT+<äT\‘√ ø£*|æ yê&Ésê<äT. n˝≤ yê&çq|ü⁄&ÉT Ä eT+<äT\ Á|üu≤Û eeTT
e\q á Åf…øÆ √&Ósêà •©+Á<Ûeä TT #·ìb˛e⁄qT. ø±e⁄q m{Ϻ |ü]dæ‘ú T· \˝ÀqT
uÀs√¶ $TÁX¯eTeTTqT Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç yê&Éø±ìøÏ eTT+<äT ø±ì, ‘·sT¡ yê‘·
ø±ì yê&Ésê<äT. á qwü|º ]ü D≤eTy˚T ø±≈£î+&Ü uÀs√¶$TÁX¯eTeTT yê&çq|ü⁄&ÉT
düV≤ü »eTT>± H˚\˝À ñ+&˚ Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç‘√bÕ≥T Ç‘·s¡ ˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£
dü÷ø£àå Je⁄\T ≈£L&Ü q•+∫b˛‘êsTT.
ø=ã“]ì Ä•+#·T q\¢eT#·Ã ‘Ó>∑T\T :
q\¢eT#·Ã ‘Ó>T∑ \TqT q\¢\ø£ÿ ‘Ó>T∑ \T nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. á ‘Ó>T∑ \T
BÛ˝≤$j·÷|ü‡dt ù|s¡&Üø±‡ nH˚ ã÷E C≤‹ •©+Á<Ûeä TT e\q ø£\T>∑T‘·T+~. á
‘Ó>T∑ \T nìï ej·TdüT‡\ ø=ã“] #Ó≥q¢ T Ä•düT+Ô ~. ø±ì ‘·≈î£ ÿe ej·TdüT‡>∑\
#Ó≥ô¢ |’ ‘Ó>T∑ \T yê´|æÔ n~Ûø+£ >± ñ+≥T+~. uÛ÷Ñ $T˝À m‘·sÔ TTq ˙{Ï eT≥º+
eT]j·TT H˚\ jÓTTø£ÿ n~Ûø£ ÄeT¢ ˝Ò<ë øå±s¡ \ø£D
å eTT\T á ‘Ó>T∑ \T ø£\>∑&ÜìøÏ
<√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT.
q\¢eT#·Ã ‘Ó>T∑ \T \ø£D å ≤\T :
ø±+&ÉeTTô|’ |ü>T∑ fi¯fl qT+&ç eTT<äTs¡T s¡+>∑T Á<äe+ ø±s¡T≥ Á|ü<ëÛ q \ø£D
å eTT.
n˝≤ ø±]q Á<äe+ q\T|ü⁄s¡+>∑T˝ÀøÏ e÷] q\¢eT#·Ã>± e÷s¡T‘·T+~. á q\¢eT#·Ã
ÁøÏ+<äqTqï uÛ≤>∑eT+‘ê ≈£î[flb˛‘·T+~. á q\¢eT#·Ã ÁbÕ+‘·eTT˝À #ÓøÿÏ q≥¢sTT‘˚
|üdTü |ü⁄ qT+&ç >√<ÛTä eT es¡+í ø£*–q Á<äe+ ãj·T≥øÏ edüT+Ô ~. ‘Ó>T∑ \T u≤>±
n_Ûeè~∆ #Ó+~‘˚ ø±+&ÉeTTô|’q u…s&¡ TÉ }&çb˛‘·T+~. á ‘Ó>T∑ \T≈£î nqT≈£L\
|ü]dæú‘·T\T ‘√&ÉT nsTTq|ü⁄&ÉT, ø±+&ÉeTT n+‘·j·T÷ q\¢ì #ês¡\T>±
20
n>∑T|æ+#·TqT. á ‘Ó>T∑ \T Ä•+∫q #Ó≥˝¢ À ø=ã“]ø±j·T\ ~>∑Tã&ç ‘·–bZ ˛‘·T+~.
á ‘Ó>T∑ \T ˝Ò‘· ej·TdüT yÓTTø£ÿ\qT Ä•+∫q|ü⁄&ÉT, Ä yÓTTø£ÿ\T #·ìb˛j˚T
Á|üe÷<äeTT ñqï~. á ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑#j ˚ T· T ã÷E •©+Á<Ûeä TT ø±+&ÉeTTô|’
@s¡Œ&çq >±j·TeTT\ <ë«sê, |ü>T∑ fi¯fl <ë«sê #Ó≥Tº˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +∫ ‘Ó>T∑ \TqT
ø£\T>∑#˚j·TTqT.
q\¢eT#·Ã ‘Ó>T∑ \T j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T :
1. ø=ã“] #Ó≥Tº ø±+&ÉeTTô|’ m≥Te+{Ï >±j·TeTT ø£*–+#·sê<äT.
2. á ‘Ó>∑T\T \ø£åD≤\T ø±+&ÉeTTô|’ ø£ì|æ+∫q yÓ+≥H˚, Ä uÛ≤>∑eTTô|’
Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç •©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì ù|dt>º ± ‘·j÷· s¡T#˚dæ |üPj·Te˝…qT (50
Á>±eTT\ bı&çøÏ 25 $T.©. ˙{Ïì ø£*|æq ù|dtº ‘·j÷· s¡>T∑ qT).
3. á ‘Ó>T∑ \TqT ø£*–+#˚ •©+Á<Û;ä C≤\T ≈£L&Ü >±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T ø£*–+#˚
•©+Á<Ûä ;C≤\e˝…H˚ H˚\˝À ñ+&ç, ‘·–q yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\˝À
ø±+&ÉeTTô|’ ñqï≥Te+{Ï düVü≤»yÓTÆq |ü>∑Tfi¯fl<ë«sê ø=ã“]ì Ä•+∫
‘Ó>T∑ \TqT ø£*–kÕÔsTT. ø±e⁄q H˚\˝À ñqï≥Te+{Ï •©+Á<Û;ä »eTT\qT
n]ø£≥Tº≥≈£î Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT #Ó≥Tº≈î£ 50 Á>±eTT\ Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç
•©+Á<Û|ä ⁄ü bı&çì 5 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &ç‘√ ø£*|æ bÕ<äT\˝À y˚jT· &É+ e\q
˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~.
ø=ã“]ì Ä•+#·T eTTe⁄«≈£îfi¯ó¢ ‘Ó>∑T\T :
yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl, ø±j·T≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑T\T esê¸ø±\+˝À ø=ã“]ì Ä•+∫
qwüº|üs¡TkÕÔsTT. esê¸\ Äs¡+uÛÑeTT‘√H˚ á ‘Ó>∑T\T \ø£åD≤\T ø£ì|æ+#·&ÜìøÏ
neø±X¯eTT ø£\<äT. yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl, ø±j·T≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥T¢, ìyês¡D
#·s´¡ \T rdæø=qì#√ #·ìb˛‘êsTT. á ‘Ó>T∑ \TqT ô|ò{ ’ Àb˛Ôsê bÕ$Ty√sê nH˚
ã÷EC≤‹ •©+Á<Ûeä TT ø£\T>∑T#˚dTü +Ô ~. ø=ã“]˝À yÓTTe⁄«, ø±j·T≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T
Hês¡TeT&ç˝Àì ∫qï yÓTTø£ÿ\ qT+∫ 25 @fi¯fl˝À|ü⁄ #Ó≥≈¢ î£ Ä•+∫ qwü|º sü T¡ düT+Ô ~.
˙{Ï eTT+|ü⁄q≈£î >∑Ts¬ q’ ‘√≥˝À¢ Ç~ m≈£îÿe>± Ä•düT+Ô ~. \+ø£ uÛ÷Ñ eTT˝À¢ì
‘√≥˝À¢ es¡<ä eTT+|ü⁄q≈£î >∑Ts¡sTTq dü+e‘·‡sê\˝À m≈£îÿe qwü+º ø£*–düT+Ô ~.
yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T \ø£D
å ≤\T :
‘Ó>T∑ \T k˛øÏq yÓTTø£ÿ˝À¢ yÓTT<ä≥ yÓTTe⁄« Ä≈£î, <ëì |üøÿ£ qTqï s¬ +&ÉT
˝Ò<ë eT÷&ÉT Ä≈£î\T e&É*b˛‘êsTT. yÓTTe⁄« qT+∫ ãj·T≥ø=#˚à uÛ≤>∑+˝À
21
m+&ÉT≈£îfi¯ófl @s¡Œ&ÉT‘·T+~. yÓTTe⁄« Ä≈£î |üdTü |ü⁄s¡+>∑T≈£î e÷] m+&çb˛‘·T+~.
‘·sê«‘· Ç‘·s¡ |üsêqïJe⁄\T #˚] yÓTTe⁄« |üP]Ô>± ≈£î[fl, #Ó&TÉ yêdüq edüT+Ô ~.
á Ä≈£îqT ˝≤–‘˚ }&çedüT+Ô ~. á ≈£îfi¯ófl yÓTTe⁄«Ä≈£î ÁøÏ+<ä≈î£ yê´|æ+∫ ø=ã“]
#Ó≥Tº˝Àì @¬ø’ø£ n+≈£îsêìï Ä•+∫, ‘·<ë«sê n+≈£îs¡+ #·ìb˛sTT #Ó≥Tº
#·ìb˛‘·T+~. ø=ìïkÕs¡T¢ yÓTTe⁄« ≈£î[flq|üŒ{Ïø° n+≈£îs¡+ Áã‹øÏ ñ+&ÉT≥#˚‘·
ø=ìï e÷kÕ\ ‘·s¡Tyê‘· ø=‘·Ô Ä≈£î\T »ìkÕÔsTT. ø±ì n$ n+#·T\T e÷&ç
≈£îs¡#>· ± –&Éduü ≤]q≥T¢>± ñ+{≤sTT. Ç≥Te+{Ï Ä≈£î\T yÓTTe⁄«˝Àì |”#T· ‘√
H=øÏÿy˚j·Tã&ç >∑TãTs¡T>± ñ+{≤sTT. ‘·–q düeTj·T+˝À ìyês¡D #·s¡´\T
rdüTø=qì#√ á ‘Ó>T∑ \T ø=ã“] ‘√≥\≈£î $|üØ‘·+>± qcÕºìï ø£*+Z #·TqT.
yÓTTe⁄«≈£îfi¯ó¢ •©+Á<Ûyä T˚ q&çej·TdüT #Ó≥˝
¢ À ø±j·T≈£îfi¯ófl ø£\T>∑#d˚ Tü +Ô ~.
yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl≈£î nqTyÓq’ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· ˝Ò ø±j·T≈£îfi¯ófl n_Ûeè~∆, yê´|æøÔ Ï
≈£L&Ü nqT≈£L*kÕÔsTT. eTTù|Œ≥ |üs¡e⁄ ø±j·T\T ø±j·T≈£îfi¯ófl≈£î m≈£îÿe>±
˝§+–b˛‘êsTT. ø±j·T\ô|’ yÓTT<ä≥ ˙{ÏeT#·Ã\T>± @s¡Œ&ç Áø£y˚T|æ >√<ÛäTeT
s¡+>∑T˝ÀøÏ e÷] ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï ø£*dæ ô|<äe› T#·Ã\T>± @s¡Œ&É‘êsTT. á eT#·Ã\
~>∑TeqTqï |”#T· , ∫|üŒ, ø=ã“] |üP]Ô>± ≈£î[fl ˙{Ï‘√ ì+&ç ≈£îfi¯ófl yêdüq edüT+Ô ~.
≈£îfi¯ófl e\q |”#T· ˝À ‘˚eT XÊ‘·+ ô|]– ø±j·T ãs¡TyÓøÿÏ eTT∫Ãø£ ã\V”≤q|ü&ç
ø±j·T\T sê*b˛‘êsTT. eTT+<äT>± >¬ \˝Àì ˇø£{,Ï s¬ +&ÉT ø±j·T\≈£î ‘Ó>T∑ \k˛øÏ
HÓeTà~>± ¬>\˝Àì Ç‘·s¡ ø±j·T\≈£î, Ç‘·s¡ ¬>\\≈£î yê´|ædüTÔ+~. ‘·–q
düeTj·T+˝À ìyês¡D #·s´¡ \T rdüTø=qì#√ ø±j·T≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \ ø=ã“] ‘√≥\≈£î
$|üØ‘·+>± qcÕºìï ø£*Z+#·TqT. á ‘Ó>∑T\T k˛øÏq #Ó≥Tº, ìyês¡D #·s¡´\T
rdüTø=qì#√ #·ìb˛‘êsTT. ø±j·T≈£îfi¯ófl, yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl esê¸\T n~Ûø£eTT>±
ñqï dü+e‘·‡sê\˝À, ø=ã“] yÓTTø£ÿ\T <ä>sZ∑ >¡ ± n+fÒ 8 MT≥s¡¢ eT<Û´ä <ä÷s¡+
ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe>± ô|{Ϻ Hê{Ïq|ü⁄&ÉT, ‘√≥\˝À eTTs¡T>∑T˙s¡T ì\Te ñqï|ü&ÉT
m≈£îÿe>± Ä•düT+Ô ~. ‘Ó>T∑ \T jÓTTø£ÿ n_Ûeè~∆, yê´|æÔ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \ô|’
Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. n~Ûø£ es¡b¸ Õ‘·eTT, >±*˝À ‘˚eT, düeT‘·\ o‘√wüdí ‹úæ á
‘Ó>T∑ \T n_Ûeè~∆ eT]j·TT yê´|æøÔ Ï u≤>± nqT≈£L*kÕÔsTT. >±*˝À ‘˚eT 95%
ñ+&ç, ø£ìwüº o‘√wüdí ‹úæ 24 &çÁ^\ ôd*‡j·Tdt ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+fÒ á ‘Ó>T∑ \T≈£î
nqT≈£L\+.
yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T ìyês¡D≈£î rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘Ô· \T :
‘Ó>T∑ \T k˛øÏq ‘·sê«‘· ìyês¡D #·s´¡ \T rdüT≈£îH˚ø+£ fÒ sê≈£î+&Ü s¬ ‘’ T· \T
eTT+<äT C≤Á>∑‘Ô· #·s´¡ \T rdüTø√yê*.
22
1. dæbòÕs¡düT #˚dæq $<Ûä+>± 8 MT≥s¡¢ m&É+‘√ ø=ã“] yÓTTø£ÿ\T Hê{≤*.
<ä>∑Zs¡ <ä>∑Zs¡>± Hê{Ï‘˚ >±*˝À ‘˚eT ô|]– ‘·«s¡>±, düT\uÛÑ+>± ‘Ó>∑T\T
yê´|æÔ #Ó+<äT‘·T+~.
2. ‘√≥˝À eTTs¡T>∑T˙s¡T ì\«≈£î+&Ü ãj·T≥≈£îb˛j˚T @sêŒ≥T#˚j÷· *.
3. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏ #·ìb˛sTTq #Ó≥q¢ T rdæ ø±*Ãy˚j÷· *. yÓTTe⁄«≈£îfi¯ófl k˛øÏq
#Ó≥Tº yÓTTe⁄«, <ëì Á|üøÿ£ q ≈£î[flq uÛ≤>∑eTT rdæyd˚ æ ‘·>T∑ \u…{≤º*. –&Éduü ≤]
≈£îs¡#· Ä≈£î\Tqï #Ó≥¢ yÓTTe⁄«˝Àì |”#·T ø√dæy˚dæ Ä≈£î\T düT\uÛÑ+>±
ãj·T≥ø=#˚Ã˝≤ e<äT\T#˚j÷· *.
4. dæbÕò s¡dTü #˚dqæ yÓ÷‘ê<äT˝À bı{≤wt ms¡Te⁄\T Áø£eT+ ‘·|Œü ≈£î+&Ü y˚ùdÔ
yÓTTø£ÿ\˝À s√>∑ ìs√<Ûøä X£ ø¯ ÔÏ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
5. ø±j·T≈£îfi¯ófl k˛øÏq >¬ \qT ‘=\–+∫, Ç‘·s¡ >¬ \\T, yÓTTe⁄«uÛ≤>∑+ ‘·&# ç ˝˚ ≤
sê– <Ûë‘·T •©+Á<Ûä eT+<äT (ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ )é ©≥s¡T ˙{ÏøÏ 3 Á>±eTT\
#=|üq ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j÷· *.
6. es¡<ä eTT+|ü⁄≈£î >∑Ts¡sTTq ‘√≥\˝À es¡<ä ˙s¡T ‘·>∑Z>±H˚ yÓTTe⁄«\˝À
#˚]q ˇ+Á&ÉT eT{Ϻ b˛j˚T˝≤ X¯óÁuÛ+Ñ >± ø£&–ç y˚j÷· *. ‘·sê«‘· 0.3 XÊ‘·+
ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ é (3 Á>±eTT\ eT+<äT ©≥s¡T ˙{Ïø)Ï eT+<äT Á<ëeD+
yÓTTe⁄« uÛ≤>∑+, Ä≈£î\T |üP]Ô>± ‘·&# ç ˝
˚ ≤ |æ∫ø±Ø #˚j÷· *.
Je ìj·T+Á‘D· ≤ |ü<‹∆ä :
7. ø=ã“] yÓTTø£ÿ yÓTTe⁄« uÛ≤>∑+˝À düT&√yÓ÷Hêdt b˛¢]ôdHé‡ {≤˝Ÿÿ bı&çì
y˚j÷· *. yÓTTø£ÿ ej·TdüT ã{Ϻ dü+e‘·‡s¡+˝À|ü⁄ yÓTTø£ÿ≈£î 5 Á>±eTT\T, ˇø£
dü+e‘·‡s¡+ yÓTTø£ÿ≈£î 10 Á>±eTT\T, n<˚ $<Ûeä TT>± 2, 3, 4, 5 eT]j·TT
5 dü+e‘·‡s¡eTT\ ø£+fÒ m≈£îÿe ej·TdüT>∑\ yÓTTø£ÿ\≈£î 75, 100, 150,
200 Á>±eTT\ {≤˝Ÿÿ bı&çì y˚j÷· *.
8. ø±j·T≈£îfi¯ófl k˛øÏq >¬ \qT ‘=\–+∫, Ç‘·s¡ >¬ \\T, yÓTTe⁄«uÛ≤>∑+ ‘·&# ç ˝˚ ≤
düT&√yÓ÷Hêdt b˛¢]ôdHé‡ ø£\ÃsY Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] #˚j÷· *.
9. es¡<ä eTT+|ü⁄≈£î >∑Ts¡sTTq ‘√≥\˝À es¡<ä ˙s¡T ‘·>∑Z>±H˚ yÓTTe⁄«\˝À
#˚]q ˇ+Á&ÉT eT{Ϻ b˛j˚T˝≤ X¯óÁuÛÑ+>± ø£&ç–y˚j·÷*. ‘·<äT|ü] yÓTTø£ÿ
ej·TdüTqTã{Ϻ ô|’$<Ûeä TT>± düT&√yÓ÷Hêdt b˛¢]ôdHé‡ {≤˝Ÿÿ bı&çì y˚j÷· *
˝Òø£ düT&√yÓ÷Hêdt b˛¢]ôdHé‡ ø£\ÃsY Á<ëeD≤ìï yÓTTe⁄« Ä≈£î\T ‘·&# ç ˝˚ ≤
|æ∫ø±] #˚j÷· *.
23
10. á ‘Ó>T∑ \TqT ø£*–+#˚ •©+Á<Û;ä C≤\T ≈£L&Ü H˚\˝À ñ+&ç, yê‘êes¡D
|ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+∫q|ü⁄&ÉT ø=ã“] yÓTTø£ÿ≈£î Ä•+∫ ‘Ó>∑T\TqT
ø£*–kÕÔsTT. n+<äTe\¢ H˚\˝À ñqï≥Te+{Ï •©+Á<Ûä ;C≤\ ñ‘·Œ‹Ôì
n]ø£f+ºÒ <äT≈£î Á|ü‹ @&Ü~ #Ó≥Tº≈î£ 50 Á>±eTT\ Åf…øÆ √&Ósêà $]&ç •©+Á<Û|ä ⁄ü
bı&çì 5 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &ç‘√ ø£*|æ bÕ<äT\˝À y˚j÷· *. Bìe\¢ H˚\˝À
ñ+&˚ •©+Á<ä;C≤\ ñ‘·Œ‹Ô ‘·–Zb˛e&Éy˚T ø±ø£ ‘Ó>∑TflqT ‘·≥Tº≈£îH˚ X¯øÏÔ
≈£L&Ü ô|+bı+<äT‘·T+~.
ø=ã“] ‘√≥\˝À Ç‘·s¡ düeTdü´\T ` ìyês¡D :
1. |æ+<Ó sê\T&ÉT : eTTK´+>± ø=‘·Ô>± ø±|ü⁄ |ü{Ϻq ˝Ò‘· ‘√≥\˝À 8`10
dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡˝À |æ+<Ó\T sê\&É+ düVü≤»+>± >∑eTìdü÷Ô
ñ+{≤eTT. nsTT‘˚, á sê\T&ÉT m≈£îÿesTTq|ü⁄&ÉT ìyês¡D #·s¡´\T
#˚|{ ü ≤º*. Ç‘·s¡ ø±s¡DeTT\sTTq bı{≤wt ˝À|ü+, ˙{Ï m<ä&› ,ç Vü‰s√àHé\
˝ÀbÕ\T ≈£L&Ü |æ+<Ó sê\T&ÉTì m≈£îÿe #˚kÕÔsTT. ø=ìï |ü⁄s¡T>∑T\ ‘êøÏ&ç
ñ<ëVü≤s¡D≈£î bı\TdüT, |æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T, Ç]jÓ÷|ò&æ é q*¢ e\q ≈£L&Ü
n|ü&É|ü &É÷ |æ+<Ó sê\&É+ >∑eTì+#·e#·TÃ. |æ+<Ó sê\T&ÉT ìyês¡D≈£î
dæbÕò s¡T‡ #˚dqæ yÓ÷‘ê<äT˝À bı{≤wt ms¡Te⁄ yê&Ü* (2 1/2 øÏ˝À\T/#Ó≥Tºø)Ï
‘√≥ u…≥≈º î£ >∑T] ø±≈£î+&Ü ˙s¡T düÁø£eT+>± ø£&TÉ ‘·÷ ñ+&Ü*. á |ü<‘∆ä T· \
e\q #ê˝≤es¡≈î£ |æ+<Ó sê\T&ÉTì ø=ã“]˝À eTq+ ‘·–+Z #·e#·TÃ. |ü⁄s¡T>∑Tì
>∑T]Ô+∫‘˚, ‘·–q düd´ü s¡øD
å£ #·s´¡ \T bÕ{Ï+#ê*. m\Tø£\T, ñ&É‘\ · T ≈£L&Ü
|æ+<Ó\qT Ä•+∫, |æ+<Ó sê˝Ò˝≤ #˚kÕÔsTT. yÓTTe⁄«˝À n|ü&É|ü &É÷ ªs√uÀdtµ
nH˚ m\Tø£\ eT+<äT ñ+#·&+É <ë«sê m\Tø£\qT ìyê]+#·e#·TÃ.
2. ‘·≥Tºø±j·T\T : ‘√≥˝À nø£ÿ&Éøÿ£ &É ø=ìï #Ó≥≈¢ î£ e÷Á‘·+ >¬ \˝À ø=ìï ø±j·T\T
>±ì, ø=ìï >¬ \\T ø±˙ <ÓjT· ´|ü⁄ ø±j·T\qT Çdü÷Ô ñ+≥T+~. á ø±j·T\T
m<äT>∑T<ä\ ˝Òø,£ #ê˝≤ ∫qï$>± ñ+&çb˛‘êsTT. ˝Ò<ë ø=ìï ø=ã“]ø±j·T\T
e÷eT÷\T |ü]e÷D+‘√ ñ+&ç ˝À|ü\ ø=ã“] e÷Á‘·+ @s¡Œ&É<Tä . s¬ ‘’ T· \T
M{Ïì <ÓjT· ´|ü⁄/‘·≥Tºø±j·T\T nì |æ\TdüT+Ô {≤s¡T. á \ø£D å ≤\T uÀsêHé
˝Òø£ bı{≤wt <Ûë‘·T˝À|ü+ e\q @s¡Œ&É‘êsTT. uÀsêHé ˝À|ü+ e\q yÓTTe⁄«
Ä≈£î\T ≈£L&Ü $&Éeø£, eTT<ä›>± yÓTTe⁄«˝ÀH˚ ñ+&çb˛‘êsTT. Ç˝≤+{Ï
#Ó≥≈¢ î£ e÷Á‘·+ #Ó≥Tº≈î£ 100 Á>±eTT\ uÀsêø˘‡ nH˚ bı&çì #Ó≥Tº |üfiflË +˝À
y˚dæ ˙s¡T ø£{≤º*. ‘·<ë«sê ‘·≥Tºø±j·T\qT ìyê]+#·e#·TÃqT. dæbòÕs¡T‡
#˚dqæ yÓ÷‘ê<äT˝À bı{≤wt ms¡Te⁄\ yê&ç (#Ó≥Tº≈î£ 2 1/2 øÏ˝À\T) ø±j·T
|ü]e÷DeTT eT]j·TT ø±j·T˝À ø=ã“]ì ô|+#·e#·TÃqT.
24
 ø=ã“] Ä<Ûë]‘· ñ‘·Œ‘·T\Ô T
ø=ã“] eTq≈£î uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Á|ükÕ~+∫q neTè‘·u≤Û +&ÉeTT. n+<äTøπ ø=ã“]ì
ø£\Œeèø£åeTì |æ\TkÕÔs¡T. ø=ã“] #Ó≥Tº˝Àì Á|ü‹ uÛ≤>∑eTT e÷qyê[øÏ
ñ|üj÷Ó >∑øs£ e¡ TT. Á|ü|+ü #· <˚XÊ\˝À ø=ã“]‘√ ‘·j÷· s¬ q’ ñ|ü ñ‘·Œ‘·T\
Ô ≈£î eT+∫
–sêøÏ ñqï~. á ñ|ü ñ‘·Œ‘·T\ Ô ˝À ø√ø√ ø¬ $Tø£˝‡Ÿ , ø=ã“] bÕ\T ñ‘·ŒHêï\T,
ø=ã“] ˙s¡T Ä<Ûës¡+>± ñ‘·ŒHêï\T, ø=ã“] f…+ø£ eT]j·TT ø=ã“] |”#·T‘√
ñ‘·ŒHêï\T Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $. ø=ã“] #Ó≥Tº Ä<Ûës¡+‘√ #˚‹‘√ ‘·j÷· s¡T#˚dqæ n\+ø±s¡
edüTeÔ ⁄\T Á|ü<ëÛ qeTT>± ñHêïsTT.
ø=ã“]‘√ $$<Ûä ñ‘·Œ‘·T\Ô ‘·j÷· Ø :
1. ø=ã“] qT+&ç ñ‘·Œ‘·T\Ô T
2. ø=ã“] |”#T· ‘√ ñ‘·Œ‘·T\
Ô T
3. ø=ã“] ô|+≈£î‘√ ñ‘·Œ‘·T\ Ô T
4. ø=ã“] ø£\|ü‘√ ñ‘·Œ‘·T\ Ô T
≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT\≈£î nqTyÓ’q ø=ã“] Ä<Ûë]‘· ñ‘·Œ‘·TÔ\T eT]j·TT ø=ã“]
$ìjÓ÷>±\T :
1. ˝Ò‘· ø=ã“] u§+&Ü+ : ø=ã“] ˙s¡T Äs√>±´ìøÏ m+‘√ ÁX‚jT· düÿs¡eTT. Á|ü‹
ì‘·´eTT ø=ã“] ˙s¡T ùd$+∫q neTè‘·eTT‘√ düe÷qeTT. s√p ˇø£ ø=ã“]
u§+&Ü+ Á‘ê>∑T≥e\q Äs√>±´ìøÏ #˚s¡Te>±, yÓ’<äT´ìøÏ <ä÷s¡eTT>±
ñ+&Ée#·TÃqT. Ç<˚ $<Ûeä TT>± ø=ã“] u§+&Ü+ ˙{Ï‘√ |üfifl¯ s¡kÕ\T, \d”‡
eT]j·TT ø=ã“] ùwø˘\qT ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=qe#·TÃqT. $es¡eTT\T ø√qd”eT
ø=ã“] e+≥ø±\T |ü⁄düøÔ e£ TT˝À ‘Ó\T|ü&yÉ TÓ qÆ ~.
2. eTT<äTs¡T ø=ã“] ˙fi¯fl‘√ ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] ˙fi¯ófl, ø=ã“] yÓì>∑s,Y Hê{≤`&û`ø√ø√,
ø=ã“] ‘˚H,Ó ø=ã“] kÕdt, ø=ã“] ˝…eTH˚&.é
eTT<äTs¡T ø=ã“]ì ì\Te ñ+#·Tø=qT≥≈£î ø=ã“]ì |ü>T∑ \>={Ïqº ‘·sT¡ yê‘·
Ä ˝À|ü* uÛ≤>∑eTT˝À yÓì>∑sY sêdæq#√ ã÷E |ü≥≈º î£ +&Ü 24 >∑+≥\T
ñ+≥T+~. n˝≤ yÓì>∑sìY s√p |ü{+ºÏ ∫q m&É\ n$ Hê\T>∑T s√E\
es¡≈î£ bÕ&Ée≈£î+&Ü ñ+{≤sTT.
25
 ø=ã“] ˙fi¯fl‘√ Hê{≤`&ç`ø√ø√ ‘·j÷· s¡T #˚jT· T $<ÛëqeTT : ø=ã“] ˙fi¯fl˝À |ü+#·<ës¡,
>±¢wj æ T· ˝Ÿ j·Tdæ{øÏ ˘ j·÷dæ&é ø£\bÕ*. 10 ì$TcÕ\T y˚&# ç d˚ æ #·˝≤¢]Ãq
‘·sT¡ yê‘·, ø=~› ø=~›>± düe÷q+>± bÕ¢døºæ ˘ ø£|‡t ˝À y˚d,æ ù||üsY ø±ì >∑T&É‘¶ √>±ì
<äTeTTàb˛≈£î+&Ü ø£{≤º*. Bìï ¬s+&ÉT eT÷&ÉT yêsê\T ø£<ä|ü≈£î+&Ü
ñ+#ê*. ‘Ó\ì¢ C…©¢ e+{Ï eT+<äyTÓ qÆ bıs¡ @s¡Œ&çq ‘·sT¡ yê‘· X¯óÁuÛ+Ñ >±
˙{Ï‘√ ø£&>É ±*. Bìï eT∞fl y˚&# ç d˚ æ >±E d”kÕ˝À y˚dæ ôdº]˝…C’ Ÿ #˚j÷· *.
3. ø=ã“] u…\e¢ TT
4. |ü∫à ø=ã“] ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] e]®Hé q÷HÓ, ø=ã“] bÕ\T, ø=ã“] ‘·Ts¡TeTT,
ø=ã“] bÕ\bı&ç, ø=ã“] C≤yéT, ø=ã“] dæs|¡ ,t ø=ã“] ‘˚H,Ó ø=ã“] ø±+&û.
5. m+&ÉT ø=ã“] ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] ãØŒ¤, ø=ã“] ≈£îø°dt, ø=ã“] #·{°ïbı&ç,
m+&ÉT ø=ã“], ø=ã“] ∫|t‡.
6. ø=ã“] q÷HÓ : ø=ã“] q÷HÓ qT+&ç ‘·j÷· s¬ q’ düãT“\T eT]j·TT Wwü<ë\T,
ø=ã“] q÷HÓøπ ø˘ (Ç~ |üXó¯ e⁄\≈£î eT+∫ bÂwæ̃øs£ y¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡+)
7. ø=ã“] ∫|üŒ‘√ ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] #êsYø√˝Ÿ (u§>∑TZ), ø=ã“] ∫|üŒ‘√ ø£|t‡
eT]j·TT C≤sY‡, ø=ã“] ∫|üŒ‘√ j·÷øÏyº f ˚ &… é ø±s¡“Hé, ø=ã“] ∫|üŒ\ bı&ç,
ø=ã“] ∫|üŒ\‘√ n\+ø±s¡ edüTeÔ ⁄\T.
8. ø=ã“] |”#·T‘√ ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] ‘êfi¯ófl, ø=ã“] bı≥Tº, ø=ã“] |”#·T‘√
eÅdüeÔ TT\T, ø=ã“] bı≥Tº‘√ e]àø£+b˛dt,º ø=ã“] bı≥Tº‘√ ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄.
9. ø=ã“] Ä≈£î\‘√ ñ‘·ŒHêï\T : ø=ã“] #ê|ü\T, ø=ã“] Ä≈£î\ áHÓ\‘√ N|ü⁄s¡T,¢
n\+ø±s¡ edüTeÔ ⁄\T, ø=ã“] Ä≈£î\T, ø£eTà\T, &=\ø£\‘√ e]àø£+b˛dt.º
10. ø=ã“] ø£\|ü‘√ ñ‘·ŒHêï\T : ‘·\T|ü⁄\T, øÏ{øÏ \° T, |ò]ü ï#·sY eT]j·TT n\+ø±s¡
edüTÔe⁄\T.
ø=ã“] #Ó≥Tº˝À Á|ür uÛ≤>∑eTT ñ|üj÷Ó >∑øs£ y¡ TÓ qÆ ~. HÓ|’ ⁄ü D´+ eT]j·TT Ä˝À#·q
X¯ø‘ÔÏ √ mH√ï $<Ûë˝…q’ |ü<ës¡e∆ TT\qT, edüTeÔ ⁄\qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· e#·TÃqT. n+<äTøπ
ø=ã“] ø£\Œeèø£+å .
ø=ã“] ñ‘·Œ‘·TÔ\T :
1. m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· Ø (ø√ÁbÕ) : eTq <˚X+¯ ˝À dü>±ìøÏ ô|’>± |ü+&ç+∫q
ø=ã“]ì m+&ÉT ø=ã“]>± ‘·j·÷s¡T#˚düTÔHêïs¡T. |ü∫à ø=ã“] ∫|üŒ\˝À
ñqï düTe÷s¡T 50 XÊ‘·eTT ‘˚eTqT m+&Éu≥
… &º +É <ë«sê 6 XÊ‘êìøÏ ‘·–kZ ÕÔsT¡ .
á m+&ÉT ø=ã“]øÏ (ø√ÁbÕ) e÷¬sÿ{Ÿ˝À m|ü&É÷ eT+∫ –sêø° ñ+≥T+~.
26
 M{Ïì e+≥ø±\˝ÀqT, ø=ã“] q÷HÓ ‹j·T´&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . Á|üdTü ‘Ô +·
ø=ã“]ì m+&É˝À m+&Éu≥ … &º +É <ë«sê ‘·j÷· s¡T#˚dTü HÔ êïs¡T. á |ü<‹∆ä ˝À
Ä\dü´+‘√bÕ≥T HêD´yÓTqÆ ø=ã“] ‘·j÷· s¡Tø±<äT. Ç{°e\ ø=ã“] ∫|üŒ\qT
m+&Éuf… ºÒ |ü\Ts¡ø±˝…q’ Á&ÉjT· ´sY‡ nH˚ j·T+Á‘·|]ü ø£sê\T \uÛ´Ñ eTe⁄‘·THêïsTT.
M{Ï<ë«sê 48 >∑+≥\˝À eT+∫ HêD´‘· >∑\ m+&ÉT ø=ã“]ì ‘·j÷· s¡T
#˚j·Te#·TÃ.
2. ø=ã“] q÷HÓ ñ‘·Œ‹Ô : m+&ÉT ø=ã“]ì j·T+Á‘· düV‰ü j·T+‘√ |æ+&É&+É <ë«sê
HêD´yÓTÆq ø=ã“]q÷HÓqT ñ‘·Œ‹Ô #˚j·Te#·TÃ. á ø=ã“] q÷HÓqT
|ü]ÁX¯eT\˝À, e+≥\˝À $]$>± yê&É‘ês¡T. q÷HÓ ‘·j÷· Ø˝À $T–*b˛sTTq
ø=ã“] |æ+&çì ms¡Te⁄>±, |üXó¯ e⁄\ <ëD≤>± yê&Ée#·TÃ.
3. e]®Hé ø=ã“] q÷HÓ : ø=ã“] q÷HÓqT ‘·≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘· e<ä› eT]–+∫
Bìì ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. $<˚XÊ\≈£î m>∑TeT‹ #˚j·Te#·TÃ. X¯ØsêìøÏ
ã\$Te«&ÜìøÏ Bìì ùd$+#·e#·TÃqT.
4. m+&ÉT ø=ã“]bı&ç ‘·j÷· Ø : ø=ã“] ∫|üŒ\qT u≤>± m+&Éu{ … ºÏ øπ e\+ 3
XÊ‘·+ ‘˚eT ñ+&˚≥≥T¢ #˚d,æ ‘·sT¡ yê‘· bı&ç>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· e#·TÃ. á
m+&ÉT ø=ã“] bı&çì #ê¬ø¢≥T¢, _ôdÿ≥T¢, $TsƒêsTT ‘·j·÷Ø eT]j·TT
e+≥ø±\˝À m≈£îÿe>± yê&É‘ês¡T. ˇø£ ≥qTï ø=ã“] bı&çì ‘·j·÷s¡T
#˚jT· &ÜìøÏ 8000 ø=ã“] ø±j·T\T ø±yê*. á bı&ç #ê˝≤ s√E\ es¡≈î£
ì\« ñ+≥T+~. dü÷|üsY e÷¬sÿ≥¢˝À $]$>± neTTà&Ée⁄‘√+~. |ü]ÁX¯eT
kÕú|+æ #·&ÜìøÏ düTe÷s¡T s¡÷. 20 \ø£\
å es¡≈î£ Ks¡Tà ne⁄‘·T+~.
5. ø=ã“] bÕ\T/ø=ã“] Áø°eTT : |ü∫à ø=ã“]øÏ ø=~›>± ˙{Ïì ø£*|æ ∫\ø£&+É
<ë«sê ø=ã“] dæs|¡ ,t ø=ã“]bÕ\T, ø=ã“] C≤eTT, ø=ã“] Áø°eTT yÓTT<ä\>∑Tq$
j·T+Á‘· düVü‰j·TeTT‘√ ‘·j·÷s¡T#˚j·Te#·TÃ. bòÕ´ø£ºØ ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ
düTe÷s¡T 1.50 ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T Ks¡Tà ne⁄‘√+~.
6. ø=ã“] bÕ\‘√ bı&ç : ø=ã“]bÕ\ qT+&ç ÅùdŒ Å&Ós’ TT+>¥ |ü<‹∆ä <ë«sê HêD´yÓTqÆ
bÕ\bı&çì ‘·j·÷s¡T#˚j·Te#·Tà á bÕ\bı&çøÏ e÷¬sÿ{À¢ eT+∫ –sêø°
ñ+~. s¡÷. 2 ø√≥¢ es¡≈î£ |ü]ÁX¯eT HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ Ks¡Tà ne⁄‘·T+~. 1000
ø±j·T\ qT+&ç 100 øÏ˝À\ bı&ç \_ÛdTü +Ô ~.
7. ø=ã“] ˙s¡T : ‘êC≤ ø=ã“] ˙{Ïì Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ |ü<‹∆ä ˝À bÕ´øÏ+>¥ #˚jT· &É+
<ë«sê #ê˝≤ s√E\T ì\« ñ+∫ neTàe#·TÃ. dü÷|üsY e÷¬sÿ{À¢ ô|<ä›
27
 q>∑sê\˝À á bÕ´¬ø≥¢≈î£ eT+∫ &çe÷+&é ñ+~. bòÕ´ø£Øº ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ
35 \ø£\
å es¡≈î£ e´j·TeTe⁄‘·T+~.
8. ø=ã“] yÓì>∑sY : ø=ã“] ˙{Ï qT+&ç ndæ{Ïø˘ Äe÷¢ìï ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T.
BìH˚ yÓì>∑sY nì |æ\TkÕÔs¡T. s¡÷. 7 \ø£å\ e´j·T+‘√ |ü]ÁX¯eT
kÕú|æ+#·e#·TÃqT.
9. ø=ã“] bÕ˙j·÷\T : ø=ã“]‘√ mH√ï s¡ø±˝…’q ø±s√“H˚f…&é bÕ˙j·÷\T
‘·j·÷s¡T#˚j·Te#·TÃqT. ‘·–q kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ ÄsY.ÄsY. ˝Òu§πs≥Ødt,
‹s¡Teq+‘·|⁄ü s¡+ <ë«sê bı+<äe#·TÃqT.
ô|’ ñ‘·Œ‘·TÔ\ ‘·j·÷Ø\ô|’ kÕ+πø‹ø£ ne>±Vü≤q≈£î, ôd+Á≥˝Ÿ |òü⁄&é
f…øï£ ˝≤õø£˝Ÿ ØôdsYà ÇHéd≥
ºæ ÷´{Ÿ, yÓTdÆ ÷ü sY ` 13 yê]ì dü+Á|ü~+#·e#·TÃqT.
m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· Ø
ø=ã“]ì eTq <˚Xe¯ TT˝À m≈£îÿe>± m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· ØøÏ, ø=ã“] q÷HÓ
ñ‘·Œ‹ÔøÏ ñ|üj÷Ó –+#·T#·THêïs¡T. |ü∫à ø=ã“] ∫|üŒ˝À ‘˚eT m≈£îÿe>± ñ+&ÉT≥#˚
(50.55 XÊ‘·+) ‘·≈î£ ÿe ø±\+ ì\« ñ+&ç, ‘·«s¡>± #Ó&bç ˛e⁄qT. ø±e⁄q |ü∫Ã
ø=ã“] ø±j·T\qT |ü>∑T\>={Ϻq yÓ+≥H˚ Hê\T>∑T >∑+≥\˝À|ü\ ∫|üŒ\qT
ø£fie¢¯ TT˝À 6 XÊ‘·+ ñ+&ÉTq≥T¢ m+&Éu≥ … eº \j·TTqT.
m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· Ø˝À |ü<‘∆ä T· \T :
1. m+&É˝À m+&Éu≥ … Tº≥ (<˚Xy¯ ê∞ |ü<‹∆ä )
2. bısTT´ <ë«sê m+&Éu≥ … Tº≥ (k˛àø˘ Å&Ós’ TT+>¥)
3. Å&Ój’ T· sY <ë«sê m+&Éu≥ … Tº≥ (j·T+Á‘· düV‰ü j·TeTT <ë«sê)

m+&É˝À m+&Éu≥ … Tº≥ (<˚Xy¯ ê∞ |ü<‹∆ä ) : á |ü<‹∆ä #ê˝≤ düT\uÛ+Ñ >± #Íø£>±qT
ñ+&ç s¬ ‘’ T· \≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñqï |ü<‹∆ä . esê¸ø±\eTT˝À á |ü<‹∆ä n+‘·>±
M\Tø±<äT. á |ü<‹∆ä <ë«sê düTe÷s¡T 8`10 s√E\T ø£fie¢¯ TT˝À |ü∫à ø=ã“]
∫|üŒ\qT m+&Éu{ … ºÏ m+&ÉTø=ã“] ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃ. >±*˝À ñ+&ÉT <Û÷ä [,
dü÷ø£àå ÁøÏeTT\ ‘êøÏ&ç e\q m+&ÉT ø=ã“] ‘·«s¡>± ã÷E |ü{ºÏ HêD´‘· <Óã“‹H˚
neø±X¯+ ñ+~. ‘·<ë«sê m+&ÉT ø=ã“] ì\«ø±\+ ‘·–bZ ˛‘·T+~. nsTT‘˚ y˚d$ü
ø±\+˝À á |ü<‹∆ä ì düT\uÛ+Ñ >± bÕ{Ï+#·e#·TÃqT.

28
bısTT´ <ë«sê m+&Éu≥… Tº≥ (k˛àø˘ Å&Ó’sTT+>¥) : á Å&Ój ’ T· sY kÕeTs¡´∆ eTT 1000
ø±j·T\q es¡≈î£ ñ+&ç <Ûsä ¡ s¡÷. 15,000/` ñ+≥T+~. düTe÷s¡T Hê\T>∑T qT+&ç
◊<äT s√E\˝À m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃ. Ç+&É˝ ¢ À yê&ÉT e+≥ #Ós≈¡ î£
ñ|üj÷Ó –+∫, á Å&Ój’ T· sYqT y˚&# ç j
˚ T· T≥ <ë«sê ‘·≈î£ ÿe Ks¡TÑ√ HêD´yÓTqÆ
m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃqT.
Å&Ó’jT· sY <ë«sê m+&Éu≥
… Tº≥ (j·T+Á‘· düV≤ü j·TeTT <ë«sê) :
n. k˛˝≤sY Å&Ó’jT· sY : düTe÷s¡T eT÷&ÉT qT+∫ Hê\T>∑T s√E\˝À HêD´yÓTqÆ
m+&ÉT ø=ã“] ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃ. á Å&Ó’j·TsY <ë«sê ˇø£ÿkÕ] 100
ø±j·T\ es¡≈î£ m+&Éu≥ … eº #·TÃqT. <Ûsä ¡ düTe÷s¡T s¡÷. 4,000 ` 5,000/`.
á Å&Ój
’ T· sY dü÷s¡´s¡•à düV‰ü j·T+‘√ |üì#˚jT· TqT. ‘·≈î£ ÿe Ks¡TÑ√ HêD´yÓTqÆ
m+&ÉT ø=ã“]ì ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃqT.
Ä. m\ÅøϺø˝£ Ÿ Å&Ó’jT· sY : $<äT´‘Y X¯øÔÏ düV‰ü j·T+‘√ q&ç#˚ Å&Ój
’ T· sY <ë«sê ˇø£ÿkÕ]
1000 ø±j·T\ es¡≈î£ s¬ +&ÉT s√E\˝À m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃ.
á |ü<‹∆ä <ë«sê HêD´yÓTqÆ m+&ÉT ø=ã“]ì ‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃ. Å&Ój ’ T· sY
KØ<äT düTe÷s¡T s¡÷. 20,000/`.
ô|’ |ü<‘∆ä T· \ <ë«sê m+&ÉT ø=ã“]ì ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø=qe#·TÃqT. m+&ÉT ø=ã“]
∫|üŒ\T (≈£î]&ç) m≈£îÿe ø±\+ ì\« ñ+&Ü\+fÒ m+&ÉT ø=ã“]˝À ‘˚eT 6`8
XÊ‘·+ $T+∫ ñ+&Ésê<äT <˚Xy¯ ê∞ |ü<‘∆ä T· \ ø£qïqT, ø√ÁbÕ Å&Ój
’ T· sY nq>± j·T+Á‘·
düVü‰j·TeTT‘√ y˚>∑eTT>± eT]j·TT HêD´‘·>∑\ m+&ÉT ø=ã“] ‘·j·÷s¡T
#˚j·Te#·TÃqT.
ø√ÁbÕ &Å j
’Ó T· sY (m+&ÉT ø=ã“] ‘·j÷· s¡T#˚jT· T j·T+Á‘e· TT\T) \_Û+#·T ees¡eTT\T :
1. &ç$»Hé Ä|òt b˛dtº Vü‰¬s«dtº f…ø±ï\J, ôd+Á≥˝Ÿ bÕ¢+fÒwüHé Áø±|t ØôdsYÃ
Çìdæ≥º ÷´{Ÿ, ø±düs>¡ ±&é (πøs¡fi)¯ ` 671 124
2. mÁ>√dt Ç+&ÉÅd”dº t *$Tf…&,é ø±düs>¡ ±&é (πøs¡fi)¯ 671 124

ø=ã“] |”#·T‘√ ñ‘·Œ‘·TÔ\T :

n‹ $\TyÓq’ ø=ã“] |”#T· qT ø=ã“] &=ø£ÿ\ qT+∫ Hês¡ y˚sT¡ #˚jT· T≥ <ë«sê
‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃqT. |”#·T‘√ Ç‘·s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\T ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃqT.
M{Ïø,Ï »s¡à˙, Á_≥Hé, HÓ<sä ê¢+&é, ≈£îyÓ{
’ ,Ÿ ôdŒsTTHé, ≥Øÿ yÓTT<ä\>∑T $<˚XÊ˝À¢
29
 m>∑TeT‹øÏ eT+∫ neø±X¯+ ñ+~. >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ s¡÷. 59.4 ø√≥¢ $\Te>∑\
|”#T· ì ø±j·TsY uÀs¡T¶ Ç‘·s¡ <˚XÊ\≈£î m>∑TeT‹ #˚d+æ ~. n˝≤π> ø=ã“] bı≥Tº≈î£
≈£L&Ü $<˚XÊ\˝À yê&Éø+£ ô|s¡T>∑T‘·T+~. |”#T· |ü]ÁX¯eT uÛ$Ñ wü´‘Y˝À n‹ô|<ä›
|ü]ÁX¯eT>± n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ neø±X¯+ ñ+~. <ë<ë|ü⁄ 84 y˚\ ø±j·TsY j·T÷ì≥¢‘√
øπ s¡fi¯ |”#T· ‘·j÷· Ø˝À yÓTT<ä{Ï kÕúq+˝À ñ+~. $T–*q <äøD åÏ ≤~ sêÅcÕº\˝À
øπ e\+ 650 j·T÷ì≥T¢ e÷Á‘·yT˚ ñHêïsTT. ˇø£ ø=ã“]ø±j·T qT+&ç dü>≥ ∑ Tq
90 Á>±eTT\, 180 Á>±eTT\ bı≥Tº ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] eT]j·TT
Ç‘·s¡ õ˝≤¢\˝À ø±j·TsY |ü]ÁX¯eT\T #Ó<Tä s¡TeT<äTs¡T>± ñHêïsTT. M{Ïì Ä<ÛTä ìø£
|ü]C≤„q+‘√ n_Ûeè~∆ #˚j÷· *‡q nedüs+¡ ñ+~. Ç{°e\ ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢˝À
|”#T· |æsÁ¡ X¯eT n_Ûeè~∆øÏ ø±j·TsY uÀs¡T¶ lø±s¡+ #·T{Ï+º ~.
1. ø=ã“] Hês¡ / |”#·T ‘·j·÷Ø : πøs¡fi¯˝À HêD´yÓTÆq $\Te>∑\ ‘Ó\¢ |”#·T
‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. ñ|ü⁄Œ˙{Ï˝À }s¡u≥ … &º +É <ë«sê HêD´yÓTqÆ ‘Ó\|¢ #
” T· qT
‘·j÷· s¡T #˚jT· e#·TÃqT. $\Te>∑\ ‹yêN\≈£î, #ê|ü\ n\¢ø±ìøÏ Bìì
eTTK´+>± yê&É‘ês¡T. Á|ü‘·´ø£å+>± ø±j·T\qT+∫ |”#·T rùdÔ >√<ÛäTeT
s¡+>∑T>∑\ Hês¡ ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. Bìì s¡ã“s¡T #ê|ü\T, k˛bòÕ\≈£î yê&É‘ês¡T.
1000 ø=ã“] ø±j·T\qT+&ç 80 øÏ˝À\ |”#T· ~>∑Tã&ç ñ+≥T+~. ø=ã“]
Hês¡qT |ü\T ñ‘·Œ‘·T\ Ô ˝À, |”#T· |ü]ÁX¯eT˝À $]$>± ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïs¡T.
2. ø=ã“] bı≥Tº ñ|üj÷Ó >±\T : ø=ã“] &=ø£ÿ\ qT+&ç |”#T· /Hês¡ y˚sT¡ #˚jT· >±
e#·Tà bı&ç |ü<ës¡y∆ T˚ ø=ã“]bı≥Tº (ø±j·TsY|‘æ )Y . á bı≥Tº, |”#T· |ü]ÁX¯eT˝À
ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. ø=ã“] bı≥Tº≈£î nH˚ø£ ñ|üjÓ÷>±\T ñqï|üŒ{Ïø°,
#ê˝≤es¡≈î£ e´s¡∆ |ü<ës¡+∆ >± $T–*b˛‘·T+~. bı≥TºqT |üPs¢ √≥dt •©+Á<Û+ä
˝Ò<ë sêø˘bÕò ùdŒ¤{,Ÿ j·T÷]j·÷\ <ë«sê ≈£î[fl+#·T≥#˚ s¬ +&ÉT eT÷&ÉT HÓ\˝À¢
#·øÿ£ ì ø£+b˛dtº ms¡Te⁄ ‘·j÷· s¡T#˚dTü ≈£îì bı\+˝À ms¡Te⁄>± yê&Ée#·TÃ.
á ms¡Te⁄˝À düTe÷s¡T 5 XÊ‘·+ qÁ‘·»ì, 0.7 XÊ‘·+ bòÕdüŒs¤ d¡ t eT]j·TT 1
XÊ‘·+ bı{≤wt b˛wüø±\T+{≤sTT. á ms¡Te⁄ uÛ÷Ñ kÕsêìï ô|+∫ uÛ÷Ñ $T˝À
‘˚eTqT ø±bÕ&ÉT‘·T+~. bı≥TºqT n≥º\T, Ç≥Tø£\ ‘·j÷· Ø\øÏ eT]j·TT
|ü+&É¢ qs¡‡Ø\˝À, yÓTTø£ÿ\qT ≈£î+&û\˝À ô|+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü yê&Ée#·TÃ.
ø±j·TsY uÀsY¶ <ë«sê kÕ+πø‹ø£ eT]j·TT Ç‘·s¡ $esê\T bı+<äe#·TÃ.
ø=ã“] |ô +≈£î‘√ ñ‘·Œ‘·T\Ô T :
#·˝≤es¡≈£î ø=ã“] ô|+≈£î\T e+≥#Ós¡≈£î>± yê&É>± $T–*q~ e´s¡∆
|ü<ës¡+∆ >± $T–*b˛‘·T+~. Ç|ü&ç|ü &˚ ô|+≈£î dü+ã+~Û‘· |ü]ÁX¯eT\T #êsYø√˝Ÿ
30
@øÏyº f
˚ &… é ø±s¡“Hé, ôw˝Ÿ bÂ&ÉsY ‘·~‘·s¡ ñ‘·Œ‘·T\
Ô qT ‘·j÷· s¡T#˚dæ $<˚XÊ\≈£î
m>∑TeT‹ #˚dTü HÔ êïs¡T.
1. ôw˝Ÿ bÂ&ÉsY : ø=ã“] ô|+≈£îqT j·T+Á‘ê\˝À bı&ç>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· e#·TÃ.
á bı&çì $$<Ûä |ü]ÁX¯eT\˝À yê&Ée#·TÃ. 12,000 ô|+≈£î\ qT+&ç düTe÷s¡T ˇø£
≥qTï bı&ç \uÛ´Ñ eTe⁄‘·T+~. <ë<ë|ü⁄ 23 \ø£\
å e´j·T+‘√ |ü]ÁX¯eT HÓ\ø=\Œe#·TÃ.
2. ôw˝Ÿ #êsY ø√˝Ÿ : ô|+≈£î˝À 30 XÊ‘·+ es¡≈î£ ø£s“¡ q¤ + ñ+≥T+~. ô|+≈£îqT
Á|ü‘´˚ ø£ ã{°\
º ˝À ø±\Ã&É+ <ë«sê ø£s“¡ q¤ |ü⁄ bı&ç ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. á bı&çì
$$<Ûä |ü]ÁX¯eT\˝À ˙{Ïì X¯óÁuÛÑ|üs¡#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. eT÷&ÉTy˚\
≥qTï\ ô|+≈£î <ë«sê ˇø£ ≥qTï bı&ç rj·Te#·TÃqT. |ü]ÁX¯eT\T HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ
düTe÷s¡T 30 \ø£\ å T Ks¡Tà ne⁄‘·T+~.
ø=ã“] ø£\|ü‘√ ñ‘·Œ‘·T\Ô T :
ø=ã“] #Ó≥¢ ø£\|üqT Çfi¯fl ìsêàDeTTq≈£î, yêdüeTT\≈£î, ø=j·T´|üìøÏ,
dü+Ô uÛ≤\T>±qT, Vü≤düøÔ fi£ \
¯ ‘·j÷· Ø˝ÀqT ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïs¡T. #˚e<˚]q ø£\|ü≈î£
e÷¬sÿ{À¢ eT+∫ –sêø° ñ+≥T+~.
ø=ã“] ñ‘·Œ‘·T\Ô ‘·j÷· ØøÏ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ n+~+#·T dü+dü\ú T :
1. ôd+Á≥˝Ÿ |ò⁄ü &é f…øÿ£ ˝≤õø£˝Ÿ ØôdsYà ÇHéd≥ ºæ ÷´{Ÿ, yÓTdÆ ÷ü sY ` 13.
2. ø±j·TsY uÀsY,¶ sê»eT+Á&ç eT]j·TT ø±j·TsY uÀsY,¶ ø√∫ (πøs¡fi)¯ .
3. ôd+Á≥˝Ÿ bÕ¢+fÒwHü é Áø±|t‡ ØôdsYà ÇHéd≥ ºæ ÷´{Ÿ, ø±düs>¡ ±&é (πøs¡fi)¯ ` 24.
4. &ç|Pü ´{° &Ós¬’ ø£sº ,Y ø√ø√q{Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ uÀsY,¶ bÕ¢{Ÿ HÓ+. 49, &܈ˆ düTu≤“sêyé
ø±\˙, |æø¬ {Ÿ, yÓdºt e÷¬s&é|*ü ¢ b˛dt,º dæø+Ï <äsêu≤<é ` 26. eT]j·TT ø√ø√q{Ÿ
&Óe\|tyTÓ +{Ÿ uÀsY,¶ ø√∫ (πøs¡fi)¯ .
ø=ã“] Ä<Ûë]‘· |ü]ÁXe¯ T\ kÕú|qü ≈£î Ä]∆ø£ düV‰ü j·T+ n+~+#·T dü+dü\ú T :
|ü]ÁX¯eT\T kÕú|+æ #·<\ ä ∫qyês¡T á ÁøÏ+~ Á|üuTÑÛ ‘·« dü+dü\
ú qT dü+Á|ü~+#·e#·TÃ.
1. &Ó’Ó¬sø£ºsY, kÕà˝Ÿ Ç+&ÉÅd”ºdt düØ«ôddt ÇHédæº≥÷´{Ÿ, u≤˝≤q>∑sY, qsê‡|üPsY
Áø±dts√&é, ôV’≤<äsêu≤<é.
2. ø±j·TsY uÀsY,¶ sê»eT+Á&ç eT]j·TT ø±j·TsY uÀsY,¶ ø√∫ (πøs¡fi)¯ .
3. kÕà˝Ÿ Ç+&ÉÅd”ºdt &Óe\|tyÓT+{Ÿ, u≤´+ø˘ Ä|òt Ç+&çj·÷ Áu≤+#Y Ä|ò”dt,
5`9`89, 13 bò˛s¢ ,Y b˛dtuº ≤ø˘‡ HÓ+. 130, Hê+|ü*,¢ ôV’≤<äsêu≤<é ` 1.
31
4. &ç|Pü ´{° &Ós¬’ ø£sº ,Y ø√ø√q{Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ uÀsY,¶ bÕ¢{Ÿ HÓ+. 49, &܈ˆ düTu≤“sêyé
ø±\˙, |æø¬ {Ÿ, yÓdºt e÷¬s&é|*ü ¢ b˛dt,º dæø+Ï <äsêu≤<é ` 26. eT]j·TT ø√ø√q{Ÿ
&Óe\|tyTÓ +{Ÿ uÀsY,¶ ø√∫ (πøs¡fi)¯ .

ø=ã“] bı≥Tº‘√ dù +ÁBj·T ms¡Te⁄ (ø£+b˛dt)º ‘·j÷· Ø :

ø=ã“] Ä<Ûë]‘· |ü]ÁX¯eT˝À ø=ã“] |”#·T ñ‘·Œ‘·TÔ\ ‘·j·÷Ø Á|üeTTKbÕÁ‘·
eVæ≤k˛Ô+~. ø=ã“] &=ø£ÿ\ qT+∫ |”#T· ˝Ò<ë Hês¡ y˚sT¡ #˚jT· >± $T–*q bı&ç
|ü<ës¡y∆ T˚ ø=ã“] bı≥Tº (ø±j·TsY |æ‘)Y . <ë<ë|ü⁄ 10,000 ø=ã“] &=ø£ÿ\ qT+∫
|”#T· y˚sT¡ #˚jT· >±, ˇø£ÿ ≥qTï bı≥Tº ñ|ü ñ‘·Œ‹Ô>± \_ÛdTü +Ô ~. n+fÒ ˇø£ÿ
ø=ã“] ø±j·T qT+∫ düTe÷s¡T dü>≥ ∑ Tq 90 Á>±eTT\ <ës¡+ / Hês¡, 180 Á>±eTT\
bı≥Tº ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. á bı≥Tº m≈£îÿe ˙s¡T ì\« #˚dTü ≈£îH˚ X¯øÔÏ ø£*–
ñ+≥T+~. n+<äTøπ Bìì ‘˚*ø£ eT]j·TT ÇdüTø£ H˚\\˝À eT*Ã+>¥ |ü<ës¡+∆ >±
ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e#·TÃ. nsTT‘˚ ø=ã“] bı≥Tº˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ |òHæ ê\T‡, *–ïHé
nH˚ s¡kÕj·Tq |ü<ës¡∆eTT\T eT]j·TT m≈£îÿe ø±s¡“Hé ` qÁ‘·»ì ìwüŒ‹Ô
ñ+&É≥+ e\q ‘·«s¡>± ≈£îfi¯fl<äT. n+<äTøπ ø=ã“] |”#˚ bòÕ´ø£Øº \ <ä>sZ∑ ¡ ‘·j÷· s¬ q’
bı≥Tº ìs¡T|üj÷Ó >∑+>± ñ+&ç |üsê´es¡D ø±\TcÕ´ìøÏ ø±s¡DeTe⁄‘·T+~. á
bı≥Tº q T dü ~ «ìjÓ ÷ >∑ | ü s ¡ # · e \dæ q neX¯ ´ ø£ ‘ · m+‘Ó ’ H ê ñ+~. $$<Û ä
|ü]XÀ<ÛHä êXÊ\˝À¢ #˚|{ ü qºÏ Á|üj÷Ó >±\ <ë«sê bÕ]ÁXÊ$Tø£+>± á bı≥TºqT Á_¬ø≥¢
‘êj·÷ØøÏ, Ç+&É¢ ô|’ø|£ ü \≈£î yê&˚ w”≥¢ ‘·j÷· ØøÏ, bÕ]ºø˝ £ Ÿ uÀs¡T\¶ ‘·j÷· ØøÏ
eT]j· T T e´ekÕj· T |ü s ¡ + >± ø£ + b˛dt º ‘· j · ÷ ØøÏ ˝≤uÛ Ñ < ëj· T ø£ e TT>±
ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e#·TÃ. ø=ã“]bı≥TºqT »bÕHé, eT<Û´ä ÁbÕ#·´ <˚XÊ\≈£î m>∑TeT‹
#˚jT· e#·TÃqT. ø=ã“]bı≥TºqT ø£+b˛dtº Á|üÁøÏjT· <ë«sê ms¡Te⁄>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· T≥
e\q n+<äT˝Àì |òHæ ê*ø˘‡ eT]j·TT *–ïHé |ü<ësê∆\qT $wüsV¡ ≤æ ‘·+ #˚d,æ ‘·<ë«sê
dü÷ø£àå Je⁄\ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î <√Vü≤<ä+ #˚jT· e#·TÃ. bı≥Tº |ü]e÷D≤ìï >∑D˙j·T+>±
‘·–Z+∫, H˚\˝À yÓTTø£ÿ≈£î n+<äTu≤≥T˝À ˝Òì b˛wüø£ |ü<ësê∆\qT ‘·«s¡>±
\uÛÑ´eTj˚T´ s¡÷|ü+˝ÀìøÏ e÷s¡Ãe#·TÃqT. ø=ã“] bı≥TºqT ms¡Te⁄>± e÷πsÃ
|ü<‹∆ä ì Ç{°e\ ø±\+˝À ôd+Á≥˝Ÿ bÕ¢+fÒwHü é Áø±|t ØôdsYà Çìdæ≥ º ÷´{Ÿ, ø±düs>¡ ±&é
yês¡T n_Ûeè~∆ |ü]#ês¡T.

32
ˇø£ ≥qTï bı≥TºqT ms¡Te⁄>± y˚dTü ø√e{≤ìøÏ ø±e\dæq eTT&ç |ü<ës¡e∆ TT\T :
1. |üPs¢ √≥dt kÕ»sY ø±E •©+Á<Ûeä TT bı&ç ˝Ò<ë ` 2 øÏ˝À\T.
Åf…øÆ √&Ósêà Vü‰]®j÷· qyéT bı&ç
2. düTqïeTT ` 5 øÏ˝À\T
3. j·T÷]j·÷ ` 5 øÏ˝À\T
4. sê‹ uÛ≤dü«s¡+ ` 5 øÏ˝À\T
5. ô|+≥/ù|&É ˝Ò<ë »qTeTT, ` 100 øÏ˝À\T
>¬ ]¢Ì d”&j
ç ÷· yÓTT<ä\>∑T |ü∫Ãs=≥ º
ˇø£ ≥qTï ø=ã“] bı≥TºqT ø£+b˛dt>º ± e÷s¡Ã&ÜìøÏ düTe÷s¡T 200 s¡÷bÕj·T\T
Ks¡Tà ne⁄‘·T+~.
•©+Á<eäÛ TT jÓTTø£ÿ kÕŒHé (bı&ç) ‘·j÷· s¡T#˚jT· T≥ :
á •©+Á<ÛäeTT bı≥Tº˝Àì |òæHê*ø˘ / *–ïHé |ü<ësê∆\qT $wüs¡Væ≤‘·+ #˚dæ,
ãjÓ÷bÕ*eT¬sõ’ +>¥ m+C…e’ TT\T ñ‘·Œ‹Ô #˚dTü +Ô ~. bı≥Tº˝Àì ôd\T´˝ÀCŸ á
•©+Á<Û+ä ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘=*<äX˝ ¯ À ñ|üj÷Ó >∑|&ü ,ç *–ïHé |ü<ësê∆ìï ìØ«s¡´+
#˚dTü +Ô ~. •©+Á<Ûeä TT jÓTTø£ÿ kÕŒHé ‘·j÷· s¡T#˚jT· T≥≈£î C§qï, yÓTTø£ÿC§qï ˝Ò<ë
dü»\® qT n+‘˚ |ü]e÷D+˝À ˙{Ïì ø£*|æ ≈£îø£ÿsY˝À y˚dæ dü>+∑ ñ&Éøì£ yê«*.
m≈£îÿe>± ñqï ˙{Ïì rdæ #·˝≤¢sêÃ*. ‘·sT¡ yê‘· 1 øÏ˝À –+»\qT 20 Á>±eTT\
ø±*¸jT· + ø±s¡“H˚{qŸ T ø£*|æ 500 $T.©. >∑÷ø¢ √CŸ d”kÕ\‘√ 300 Á>±eTT\ #=|üq
ì+|æ ‘·&|ç \ ” Ãì <ä÷~‘√ _–+∫, #·<sä |¡ ⁄ü ôd+{ÏMT≥s¡T≈£î 1.4 øÏ˝À\ |”&qÉ +
e<ä› Ä{Àπøy¢ é ˝Ò<ë ≈£îø£ÿsY˝À ôdº]˝…C’ Ÿ #˚j÷· *. #·˝≤¢]Ãq á C§qï\qT •©+Á<Û+ä ‘√
ø£*|æ 23 &çÁ^\ ôd+{ÏÁπ>&é ñc˛íÁ>∑‘· e<ä› 15 s√E\bÕ≥T ñ+∫q≥¢sTT‘˚
•©+Á<Û+ä ‘√ n_Ûeè~∆ #Ó+~ d”kÕ ˝À|ü* uÛ≤>∑eT+‘ê n\T¢≈î£ b˛‘·T+~. Bìì
rdæ ø£+b˛dæ+º >¥øÏ ñ|üj÷Ó –+#·Tø√yê*.
ø£+b˛dtº ‘·j·÷s¡T#˚j·TT |ü<ä∆‹ :
ø£+b˛dæ+º >¥qT ˙&É Á|ü<X˚ +¯ ˝À >∑T≥º |ü<‹∆ä <ë«sê #˚dTü ø=qe#·TÃ. ø£+b˛dtº #˚jT· T≥≈£î
5 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄, 3 MT≥s¡¢ yÓ&\ É TŒ ø=\‘·\‘√ ˝Ò<ë M\sTTq ø=\‘·\˝À
bı≥TºqT y˚düTø√yê*. bı≥Tº >∑T≥º e÷Á‘·+ ˇø£ MT≥s¡T˝À|ü⁄ ñ+&˚≥≥Tº
#·÷düTø√yê*. eTT+<äT>± ˇø£ ≥qTï bı≥TºqT 5 øÏ˝À\ düTqïeTT, 5 øÏ˝À\ sê‹
uÛ≤dü«s¡+, 5 øÏ˝À\ j·T÷]j·÷ eT]j·TT 100 øÏ˝À\ ù|&É ˝Ò<ë |ü∫Ãs=≥º˝q’…
»qTeTT ˝Ò<ë >¬ ]¢Ì d”&j ç ÷· ˝Ò<ë |ü∫Ãs=≥º ø£\T|ü⁄≈£îì 15 s√E\bÕ≥T ì\Te
33
ñ+#ê*. m\¢|ü&É÷ bı≥Tº˝À ‘˚eT ñ+&˚≥≥T¢ #·÷düTø√yê*. |ü~ùV≤qT
s√E\bÕ≥T ì\« ñ+∫q bı≥Tº≈î£ •©+Á<Ûeä TTqT #·˝≤¢*. bı≥Tº˝À ‘˚eT XÊ‘·+
200 es¡≈î£ e#·TÃq≥T¢ ˙{Ïì #·\T¢‘÷· , ∫es¡>± ø=ã“] |”#T· ‘√ >±ì, Ä≈£î\‘√
>±ì, >√HÓ|{ ü ≤º\‘√ >±ì ‘˚eT ‘·>≈Z∑ î£ +&Ü ø£|Œæ ñ+#ê*. düTe÷s¡T 50 s√E\
‘·sT¡ yê‘· ø=ã“]bı≥Tº q\¢ì bı&ç>± e÷] yÓTTø£ÿ\≈£î ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ #·øÿ£ ì
ø£+b˛dtº ms¡Te⁄>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. ø=ã“]bı≥Tº |ü]e÷DeTT qT+&ç 50`60
XÊ‘·+ es¡≈î£ ø£+b˛dtº ñ‘·Œ‹Ô #˚jT· e#·TÃqT. á $<Ûeä TT>± ‘·j÷· s¬ q’ ø=ã“]
ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄˝À ø±s¡“Hé, qÁ‘·»ì ìwüŒ‹Ô 20:1, qÁ‘·»ì 1.2`1.8 XÊ‘·+,
uÛ≤dü«s¡+ 0.7 XÊ‘·+ eT]j·TT bı{≤wt 1.2 XÊ‘·+ yÓTT<ä\>∑T b˛wüø±\‘√ bÕ≥T
Ç‘·s¡ dü÷ø£àå b˛wüø±\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
ø=ã“] bı≥Tº ø£+b˛dtº ñ|üj÷Ó >±\T :
1. ø=ã“] bı≥Tº ø£+b˛dtº ms¡Te⁄qT dü+e‘·‡sêìøÏ 20`30 øÏ˝À\ #=|üq ˇø=ÿø£ÿ
ø=ã“] #Ó≥Tº≈î£ yê&ç‘˚ eT+∫ ~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·e#·TÃ.
2. ø=ã“] ‘√≥˝À¢ eTTK´+>± >±H√&Ósêà ‘Ó>∑T\Tqï ‘√≥\˝Àì #Ó≥¢
|üfiflË eTT\˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT yê&ç‘˚ ‘Ó>T∑ \T ñ<Ûèä ‹ eT]j·TT yê´|æìÔ
n]ø£≥ºe#·TÃqT.
3. á ms¡Te⁄ uÛ÷Ñ kÕsêìï ô|+∫ uÛ÷Ñ $T˝À ‘˚eTqT ø±bÕ&ÉT‘·T+~.
4. rs¡ÁbÕ+‘· ‘˚*ø£bÕ{Ï ÇdüTø£ H˚\˝À¢ es¡Tdü>± 6`8 dü+e‘·‡sê\bÕ≥T
ø=ã“]bı≥Tº yê&çq|ü⁄&ÉT H˚\ dü«uÛ≤e+ e÷s¡≥+‘√bÕ≥T, ˙s¡T ì\Te
ñ+#·T≈£îH˚ X¯øÔÏ H˚\˝À ùd+ÁBj·T ø£s“¡ q+, ø=ã“] #Ó≥T¢ ‘·«s¡>± ø±|ü⁄≈£î
ekÕÔsTT.
5. á ø=ã“] bı≥TºqT yÓTTø£ÿ\ qs¡‡Ø\˝À, ≈£î+&û\˝À eT{Ï‘º √ ø£*|æ yê&ç‘,˚
‘˚eT m≈£îÿe ø±\+ ì\« ñ+≥T+~. <ä÷s¡ÁbÕ+‘ê\≈£î qs¡‡Ø yÓTTø£ÿ\qT
sêeD≤ #˚jT· &ÜìøÏ, yÓTTø£ÿ\ bÕ´øÏ+>¥q≈£î ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ qT.
ø=ã“] Ä≈£î\T eT]j·TT e´sê∆\‘√ e]àø£+b˛dtº ‘·j÷· Ø :
ø=ã“] ‘√≥\˝À n~Ûø£ ~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ q b˛wüøe£ TT\T
eTTK´bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔsTT. b˛wüø±\qT ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\ s¡÷|ü+˝À ‘·≈£îÿe
Ks¡TÑ√ ø=ã“] ‘√≥\≈£î n+~+#·T≥ e\q ø±|ü⁄ dæsú +¡ >± ñ+≥T+~. ø=ã“]
‘√≥\˝À m+&çq Ä≈£î\T, >¬ \&=|üŒ\T ‘·~‘·s¡ m+&ÉT uÛ≤>±\T ø£*dæ ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î
8 ≥qTï\ es¡≈î£ ñ+{≤sTT. á yÓTT‘êÔìï ø=ã“] ‘√≥˝À ‹s¡>y∑ ù˚ dÔ ø=ã“]#Ó≥Tº≈î£
34
ø±e\dæq b˛wüø±\˝À n~Ûø£XÊ‘·+ qÁ‘·»ì, uÛ≤dü«s¡+, ø=~› yÓ÷‘ê<äT˝À
bı{≤wæjT· +, Ç‘·s¡ dü÷ø£àå b˛wüø±\T \uÛ´Ñ eTe⁄‘êsTT. n≈£î\˝À eT]j·TT m+&çq
uÛ≤>±\˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ *–ïHé, ôd\T´˝ÀCŸ eT]j·TT bÕ*|òæHê˝Ÿ‡ nqã&˚
s¡kÕj·Tq |ü<ësê∆\T ñ&É&É+e\q, á ùd+ÁBj·T |ü<ësê∆\T n‹ yÓT\¢>±
≈£îfi¯ófl≥ e\q ms¡Te⁄>± e÷s¡{≤ìøÏ #ê˝≤ düeTj·T+ |ü&TÉ ‘·T+~. ø±˙ ø=ìï
C≤‘·T\ yêqbÕeTT\T á e´s¡|∆ <ü ësê∆\qT ‹ì ‘·«s¡>± ms¡Te⁄>± ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔsTT.
yêqbÕeTT\˝À #ê˝≤ s¡øe£ TT\T ñqïqT, øπ +ÁBj·T ‘√≥|ü+≥\ |ü]XÀ<Ûqä dü+dü,ú
ø±düs¡>±&é˝À #˚dæq |ü]XÀ<Ûäq\˝À j·T÷Á&É\dt nqT s¡ø£+ yÓTs¡T¬>’q<äì
ãTTEyÓq’ ~. á j·T÷Á&ç\dt s¡ø+£ yêqbÕeTT\T ø=ã“] #Ó≥TºqT+&ç \uÛ´Ñ eTj˚T´
m+&ÉT Ä≈£î\T, eT≥º\T, &=|üŒ\T yÓTT<ä\>∑T ùd+ÁBj·T |ü<ësê∆\qT
düeTs¡e∆ +‘·eTT>± ≈£î[fl+|ü#d˚ æ ms¡Te⁄>± e÷s¡TÃqT. u≤>∑T>± ø±|ü⁄ø±düTqÔ ï ø=ã“]
‘√≥ e´s¡∆ ùd+ÁBj·T |ü<ës¡e∆ TT qT+&ç, ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î düTe÷s¡T 4 ≥qTï\ es¡≈î£
e]àø£+b˛dtº \_ÛdTü +Ô ~.
yêqbÕeTT\ ñ‘·Œ‹Ô :
yêqbÕeTT\T y˚>+∑ >± Á|ü‘T· ´‘·Œ‹Ô ø±e&ÜìøÏ ù|&É, ≈£î[flq ø=ã“] Ä≈£î\T
1 : 1 ìwüŒ‹Ô˝À dæyTÓ +{Ÿ ‘=≥¢˝À >±ì, #Óøÿ£ ô|f…\
º ˝À >±ì bÕ¢døºæ ˘ ã¬ø{Ÿ˝À ˝Ò<ë
ùd+ÁBj·T |ü<ës¡+∆ ≈£î|üŒ>± b˛dæ ñ+#ê*. Bì˝Àì Á|ü‹ 10 øÏ˝À\ $TÁX¯e÷ìøÏ
50 yêqbÕeTT\qT Á|üy˚X¯ô|{≤º*. ≈£î|üŒô|’ >∑&ç¶ ˝Ò<ë >√HÓdü+#·T\qT ø£|æŒ
ñ+#ê*. ˙{Ïì n|ü&É|ü &É÷ ∫\ø£]dü÷Ô ñ+&Ü*. m≈£îÿyÓq’ ˙s¡T ãj·T≥øÏ
b˛e&ÜìøÏ nqTe⁄>± ‘·–q dü<Tä bÕj·T+ ø£*Œ+#ê*. á $<Ûeä TT>± Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº
yêqbÕeTT\T s¬ +&ÉT HÓ\˝À¢ 300 s¬ ≥T¢ ô|s¡T>∑T‘êsTT. M{Ïì m≈£îÿe yÓ÷‘ê<äT˝À
e]àø£+b˛dtº #˚jT· &ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#·e#·TÃ.
e]àø£+b˛dtº ‘·j÷· Ø $<Ûëq+ :
á ø£+b˛dtº ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø√e&ÜìøÏ ø=ã“] ‘√≥\˝À ˇø£ nqTyÓq’ Á|ü<X˚ +¯
mqTïø√yê*. ø£+b˛dæº+>¥ Á|üÁøÏj·TqT {≤´+ø˘ ˝Ò<ë >∑T+‘· |ü<ä∆‹ ˝Ò<ë #Ó≥¢
yÓTT<ä\T˝À ø£+b˛dæº+>¥ |ü<ä∆‹ ˝Ò<ë ≈£î|üŒ |ü<ä∆‹ yÓTT<ä\>∑T |ü<ä∆‘·T\ <ë«sê
#˚jT· e#·TÃ. yÓTT<ä≥ ø=ã“] ‘√≥\˝Àì ø=ã“] #Ó≥Tº jÓTTø£ÿ ‘êC≤ uÛ≤>±\qT
(Ä≈£î\T, >¬ \ uÛ≤>±\T, &=|üŒ\T yÓTT<ä˝q’… $) ˝Ò<ë s¬ +&ÉT ˝Òø£ eT÷&ÉT HÓ\\bÕ≥T
‘√≥˝À |ü&çñqï yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. M{Ïì ∫qï∫qï eTTø£ÿ\T>±
#˚dTü ø√yê*. {≤´+ø˘ |ü<‹∆ä ˝À nsTT‘˚ ˇø£ MT≥s¡T ˝À‘·T, M˝…q’ +‘· bı&Ée⁄
eT]j·TT yÓ&\ É TŒ ñqï {≤´+ø˘˝À ø£+b˛dæ+º >¥ #˚dTü ø=qe#·TÃ. ≈£î|üŒ |ü<‹∆ä ˝À
35
nsTT‘˚ ø=ã“] ‘√≥˝À @<Ó’Hê nqTyÓ’q Á|ü<˚X¯+˝À eTTø£ÿ\T #˚dæq m+&ÉT
uÛ≤>±\qT ≈£î|üŒ>± y˚dTü ø√yê*.
@ |ü<‹∆ä ˝À nsTTHê yÓTT<ä≥ m+&ÉT uÛ≤>±\ô|’ ù|&É ˙{Ïì #·\T¢ø√yê*.
Á|ü‹ ≥qTï ø=ã“] uÛ≤>±\≈£î 100 øÏ˝À\ ù|&É #=|üq bıs¡\T bıs¡\T>±
#·\T¢ø√yê*. ù|&É XÊ‘·+ m≈£îÿe>± ñ+fÒ yêqbÕeTT\T ù|&ÉqT e÷Á‘·yT˚ ‹ì
ø=ã“] uÛ≤>±\qT e~˝ÒkÕÔsTT. Ç˝≤ #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· e´s¡u∆ ≤Û >±\qT ≈£î|üŒ>±
y˚dæ <ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT yêsê\T ñ+#ê*. ˙{Ïì ‘·–q+‘· ô|&ÉT‘·÷ ñ+&Ü*. Á|ü‹
≥qTï ≈£î|üŒ≈£î <ë<ë|ü⁄ 1000 yêqbÕeTT\T Á|üyX˚ ô¯ |{≤º*. ≈£î|üŒqT Ä≈£î\‘√
>±ì, >∑&¶ç ˝Ò<ë >√HÓ |ü{≤º‘√ ø£bÕŒ*. ≈£î|üŒ˝À ˙{Ï ‘˚eT ñ+&˚≥≥Tº #·÷düTø√yê*.
˙{Ï ‘˚eTì 40`50 XÊ‘·+ es¡≈î£ ñ+#·&+É ø√dü+ yêsêìøÏ ˇø£ÿkÕ¬sq’ ˙{Ïì
∫\ø£]+#ê*. á $<ÛäeTT>± #˚ùdÔ 2 ˝Ò<ë 3 HÓ\˝˝À eT+∫ ø£+b˛dtº
‘·j÷· s¡e⁄‘√+~. s¬ +&ÉT eT÷&ÉT HÓ\\ ‘·sê«‘· ˙s¡T ô|≥º&+É ÄbÕ*. ≈£î|üŒ˝À
‘·&ç Ä]qø=B› yêqbÕeTT\T n&ÉT>∑TuÛ≤>±ìøÏ #˚sT¡ ≈£î+{≤sTT. ≈£î|üŒ ô|’u≤Û >∑+˝Àì
ø£+b˛dtº rdæ yê&ÉTø√e#·TÃ. Á|ü‹ ≥qTï ø=ã“] uÛ≤>±\≈£î 600`700 øÏ˝À\
e]àø£+b˛dtº nq>± ùd+ÁBj·T |ü<ës¡∆eTT qT+&ç 60`70 XÊ‘·+ ø£+b˛dtº
‘·j·÷s¡e⁄‘√+~.
á $<Ûeä TT>± ø=ã“] e´sê∆\‘√ ‘·j÷· s¬ q’ e]àø£+b˛dt˝ º À qÁ‘·»ì 1.2 `
1.8 XÊ‘·+, uÛ≤dü«s¡+ 0.1 ` 0.22 XÊ‘·+, bı{≤wt 1.4 XÊ‘·+, ø±s¡“Hé ` qÁ‘·»ì
ìwü Œ ‹Ô 24 : 1 ñ+{≤sTT. ø=ã“] e´sê∆ \ ‘√ ‘· j · ÷ ¬ s ’ q e]àø£ + b˛dt º
ñ|üj÷Ó –+#·T≥ e\q ø=ã“] ‘√≥\ b˛wüD˝À mH√ï ˝≤uÛ≤\T ñHêïsTT.
● yÓTTø£ÿ≈£î ø±e\dæq b˛wüø±\T, ùd+ÁBj·T |ü<ës¡∆eTT\T, dü÷ø£åàJe⁄\T
ñ+{≤sTT. Ç$ yÓTTø£ÿ\≈£î #ê˝≤ düT\uÛ+Ñ >± \uÛ´Ñ eTe⁄‘êsTT.
● yÓTTø£ÿ\ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ñ|üj÷ Ó >∑|&ü ˚ Vü‰s√àHé\T eT]j·TT $≥$THé\T
≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
● m≈£îÿe XÊ‘·+ dü÷ø£àå Je⁄\T ñ+&É≥+ e\q Bìì ñ|üj÷ Ó –+#·T≥ <ë«sê
Áø£yT˚ |” uÛ÷Ñ kÕsêìï eT]j·TT eT{Ϻ uÛÖ‹ø£ \ø£D å ≤\qT ô|+#·e#·TÃ.
● ø£+b˛dtº yê&Éø+ £ e\q H˚\˝À ˙s¡T ì\« #˚dTü ≈£îH˚ X¯øÔÏ ≈£L&Ü ô|s¡T>∑T‘·T+~.
n+‘˚ø±ø£ H˚\˝À ùd+ÁBj·T |ü<ës¡X∆ Ê‘·+ >∑D˙j·T+>± ‘·«s¡>± ô|s¡T>∑T‘·T+~.
uÛ÷Ñ $T >∑T\¢u≤] yÓTTø£ÿ\ y˚sT¡ ¢ u≤>± ô|s¡T>∑T‘êsTT. ø=ã“] uÛ≤>±\qT
m≈£îÿe kÕúsTT˝À e]àø£+b˛dtº #˚jT· &ÜìøÏ Á|ü‹ ≥qTï ùd+ÁBj·T |ü<ësê∆ìøÏ
düTe÷s¡T s¡÷. 500/` Ks¡Tà ne⁄‘·T+~.
36
 q\¢ eTTf…º |ü⁄s¡T>∑T ìyês¡D

ã<äìø£\T $&ÉT<ä\ #˚jT· T $<ÛëqeTT y˚sT¡ <ë«sê eT+<äT ô|≥Tº $<ÛëqeTT

ø=eTTà |ü⁄s¡T>∑T ìyês¡D

ø=eTTà |ü⁄sT¡ >∑T ìyês¡D≈£î u≤´≈£î˝À yÓ’sd¡ t k˛øÏ+∫q |ü⁄sT¡ >∑TqT

$wü|⁄ü ms¡\T @s¡Œs¡T#·T≥ $&ÉT<ä\ #˚jT· T $<ÛëqeTT
>±H√&Ósêà ‘Ó>T∑ \T ìyês¡D q\¢ eT#·Ã ‘Ó>T∑ \T ìyês¡D

50 Á>±ˆˆ\ Áf…øÆ √&sÓ êà $]&ç G 1 øÏ˝À Áf…øÆ √&sÓ êà $]&ç

y˚||ü +æ &ç ø£*|æ y˚jT· T $<ÛëqeTT ù|düTºqT |üPj·TT $<ÛëqeTT
39
 dü+bÕ<ä≈î£ \T
&Ü. _.>ö‘·yTé , Á|æì‡|ü˝Ÿ ôd+’ {Ïdºt (Vü‰]ºø\£ ÃsY)   ôV≤&é
&Ü. m.düTC≤‘·, Á|æì‡|ü˝Ÿ ôd+’ {Ïdºt (m+≥e÷\õ)
leT‹ j·TyéT. ø£\Œq, ôd+’ {Ïdºt (Vü‰]ºø\£ ÃsY)
leT‹ {Ï.Hê>∑\øÏÎ, ôd+’ {Ïdºt (bÕ¢+{Ÿ bÕ<∏ë\õ)
&Ü. j·THé. Çe÷ìj·T˝Ÿ, ôd+’ {Ïdºt (m+≥e÷\õ)
ñ<ë´q |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+
n+u≤Jù|≥, ‘·÷s¡TŒ>±<ëe] õ˝≤¢

|
Á #
ü T· s¡D
&܈ˆ mdt.&ç.•U≤eTDÏ, ñ|ü≈î£ \|ü‹
Ä+Á<ÁäÛ |<ü X˚ Ÿ ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT
dü+ø£\qeTT
&܈ˆ _.lìyêdüT\T, ø£+Á{À\sY Ä|òt m>±®$TH˚wHü ‡é
 
&܈ˆ |æ.dü÷s¡´Hêsêj·TD ¬s&ç,¶ ]õÁcÕºsY
Ä+Á<ÁäÛ |<ü X˚ Ÿ ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT
|ü]bÕ\q ø±sê´\j·TeTT, &ç.dæ.dæ. u≤´+≈£î uÛÑeqeTT\T,
b˛düTº u≤ø˘‡ HÓ+.7, ‘ê&˚|ü*¢>∑÷&Ó+`534 101,
|ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

40