Ομιλία-ντοκουμέντο για το Αρκάδι αποκαθιστά την

ιστορική αλήθεια! – Ο Δρ του Πανεπιστημίου Κρήτης Γ.

Κορναράκης φέρνει νέα συγκλονιστικά στοιχεία για τον
πραγματικό πυρπολητή της Μονής!
www.anogi.gr /p7408

Τα Ανώγεια τίμησαν την προηγούμενη Παρασκευή 9 Νοεμβρίου την

ηρωική πράξη της ανατίναξης της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, μια από τις O κ. Κορναράκης στο βήμα (Φωτό Αγγέλα
κορυφαίες πράξεις αυτοθυσίας και αντίστασης του κρητικού λαού ανά Σκουλά)

τους αιώνες ,στον χώρο του ανδριάντα του πυρπολητή της Μονής
Εμμανουήλ Αναγνώστου Σκουλά.

Στο σύντομο χαιρετισμό του ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ.

Απόστολος Παπαϊωάννου υπογράμμισε ότι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα φέρει στη δημοσιότητα νέα
αδιάσειστα στοιχεία για τον πυρπολητή Εμμανουήλ Σκουλά ,στοιχεία που θα έχει στην διάθεση της και η
ΑΝΩΓΗ.

Προσκεκλημένος του Δήμου Ανωγείων ήταν ο κ. Γεώργιος Μιχ. Κορναράκης Διδάκτορας του Πανεπιστημίου
Κρήτης και Σχολικός σύμβουλος Φιλολόγων του Ηρακλείου Κρήτης ο οποίος εκφώνησε λόγο μπροστά σε
πλήθος Ανωγειανών που βρέθηκαν στην εκδήλωση με τίτλο ”146 χρόνια από την εθελοθυσία του Αρκαδίου”.

Στον λόγο του ο κ. Κορναράκης ανέφερε αρχικά το ιστορικό της κρητικής επανάστασης το 1866 που οδήγησε
στα γεγονότα του Αρκαδίου επισημαίοντας ότι σωστά έπραξε φέτος ο Δήμος Ανωγείων και πραγματοποίησε την
εκδήλωση μνήμης και τιμής την 9η Νοεμβρίου και όχι την 8η όπως συμβαίνει στο Ρέθυμνο καθώς τότε έγινε
η ανατίναξη. Τόνισε χαρακτηριστικά : ”Οι άλλες εκδηλώσεις που γίνονται στο Νομό Ρεθύμνης ξεκινούν από τις
οκτώ γιατί προφανώς γιορτάζεται η άμυνα της Μονής. Εδώ όμως γιορτάζεται το κεντρικό γεγονός που
καθιέρωσε το Αρκάδι ως σύμβολο. Γιορτάζεται η ανατίναξη που έγινε στις 9 Νοεμβρίου με
πυρπολητή τον Εμμ. Σκουλά, όπως τα ιστορικά τεκμήρια αναδεικνύουν”.

Ο ομιλητής μέσα από την εμπεριστατωμένη ομιλία-

ντοκουμέντο παρουσίασε νέα στοιχεία που Από την τιμητική εκδήλωση για τη Θυσία του Αρκαδίου
αποδεικνύουν με τον πλέον περίτρανο τρόπο το
γεγονός ότι αδιαμφισβήτητος πυρπολητής του
Αρκαδίου είναι ο Εμμανουήλ Σκουλάς επικαλούμενος επίσημα έγγραφα προξενικών αρχών, μαρτυρίες,
ανταποκρίσεις του Τύπου της εποχής και δημοτικά τραγούδια σημειώνοντας στον επίλογο της ομιλίας του ότι :
” Γενναιότητα υπάρχει όταν αναγνωρίζεις τον αγώνα του αντιπάλου, όπως έκανε ο Ιμπραήμ για τον
Παπαφλέσσα. Γενναιότητα θα ήταν αν οι Ρεθύμνιοι αναγνώριζαν στο πρόσωπο του Εμμ. Σκουλά ένα
αγωνιστή μάρτυρα-πυρπολητή.

Η ομιλία-ντοκουμέντο του κ.Κορναράκη έχει ως εξής:

«Αυτές τις μέρες γιορτάζει το Ρέθυμνο. Ιδιαίτερα όμως γιορτάζουν τα Ανώγεια, γιατί μέσα
από το χωριό αυτό ξεκίνησε η αδούλωτη ψυχή του Μανόλη Σκουλά και των άλλων παλληκαριών της περιοχής
για να φωτίσουν την Κρήτη με το δαυλό της ελευθερίας. Θεωρώ τύχη αγαθή την ανάθεση σε μένα από το Δήμο
Ανωγείων της εκφώνησης του πανηγυρικού για την σημερινή ημέρα περισυλλογής και μνήμης. Συνάμα όμως ο
σημερινός λόγος είναι και μνημόσυνο για τους νεκρούς της Αρκαδικής εθελοθυσίας, της οποίας πρωτοστάτης
και πρωτουργός, όπως έχει αναδείξει η ιστορική έρευνα, υπήρξε ο φωτισμένος νους του χωριού σας, θιασώτης
των Γαριβαλδινών και ενδεδυμένος με τον πορφυρούν Γαριβαλδινό χιτώνα, ο δάσκαλος Μανόλης Σκουλάς!
Φυσικά δεν θα πρέπει να παραληφθεί να τονιστεί η προσφορά του χωριού σας με τα τρία ολοκαυτώματα που
υπέστη κατά τους αγώνες της ελευθερίας, το 1821 κατά τη μεγάλη Ελληνική Επανάσταση, το 1867 αλλά και σε
άλλους αγώνες εναντίον των Γερμανών. Ξεπήδησαν ήρωες όπως ο Ν. Σκουλάς, ο Γεώργιος Κρασσάς, ο
1/8
Σπαχής, ο Καράτζης οι Σπιθούρηδες και άλλοι, καύχημα του ηρωικού χωριού σας!

Στο πλαίσιο του επιμνημόσυνου λόγου για την ηθελημένη θυσία στο Αρκάδι θέλω να ευχαριστήσω και να
συγχαρώ το Δήμαρχο Ανωγείων και το Δημοτικό συμβούλιο γιατί υιοθέτησαν την πρότασή μου και μετέφεραν τις
εκδηλώσεις στις 9 Νοεμβρίου, ημερομηνία που εκτυλίχτηκαν τα γεγονότα που σήμερα τιμούμε και όχι στις 7
Νοεμβρίου που γινόταν άλλα χρόνια. Θα ήθελα επιγραμματικά να αναφέρω αυτούς τους λόγους:

Α) Η ιστορική έρευνα μας έχει πείσει πια ότι η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης έγινε το σούρουπο προς βράδυ
της 9ης Νοεμβρίου όπως ακριβώς αποτυπώνεται και στο βιβλίο μου ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ που
διαπραγματεύεται το θέμα. Με τη μετάθεση της ημερομηνίας τιμώνται ακριβώς τα πραγματικά περιστατικά.
Τιμώνται οι νεκροί και οι ήρωες συνέπεια αυτής της έκρηξης. Τιμάται ο χωριανός σας ήρωας δάσκαλος Μανόλης
Σκουλάς που μαζί με άλλους συντρόφους από το χωριό αυτό μα και τα γύρω χωριά προτίμησαν τη θυσία από
την Οθωμανική ατίμωση.

Β) Τιμάται η μνήμη αυτών των ηρώων. Γίνεται μνημόσυνο

πραγματικό γι αυτούς. Ένα μνημόσυνο, λοιπόν, κατά την
εκκλησιαστική πρακτική γίνεται την ημέρα του εκλιπόντος ή λίγο
πρωτύτερα κατά λειτουργική οικονομία. Εδώ όμως πρόκειται για
εκδηλώσεις μνήμης που γίνονται ακριβώς για το σκοπό αυτό.
Επομένως δεν έχει κανένα νόημα να γίνει αλλαγή της πραγματικής
ημερομηνίας των γεγονότων. Βεβαίως οι άλλες εκδηλώσεις που
γίνονται στο Νομό Ρεθύμνης ξεκινούν από τις οκτώ γιατί προφανώς
γιορτάζεται η άμυνα της Μονής. Εδώ όμως γιορτάζεται το κεντρικό
γεγονός που καθιέρωσε το Αρκάδι ως σύμβολο. Γιορτάζεται η ανατίναξη που έγινε στις 9 Νοεμβρίου με
πυρπολητή τον Εμμ. Σκουλά, όπως τα ιστορικά τεκμήρια αναδεικνύουν.
Εικόνα 2 το βιβλίο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
όπου μπορεί ο αναγνώστης να βρει άγνωστες
λεπτομέρειες για τη θυσία του Αρκαδίου. Το βιβλίο
κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία της Κρήτης και
στην Αθήνα. Στο τέλος του κειμένου δημοσιεύονται
οι διευθύνσεις των βιβλιοπωλείων. Το βιβλίο-
ντοκουμέντο πρέπει να διαβαστεί από όλους τους
Κρητικούς και όχι μόνο για να μάθουν την
πραγματική ιστορία…

Για να μη μακρυγορώ περισσότερο πάνω στο ζήτημα αυτό θα ήθελα να περάσω ευθύς αμέσως στους
συλλογικούς αγώνες των Ανωγείων διαχρονικά και τα πραγματικά περιστατικά που σήμερα τιμούμε. Θα
αποδειχτεί για μια ακόμη φορά το μεγαλείο των πολεμιστών και η προσφορά θυσίας του τόπου σας, αλλά και
των γύρω οικισμών, στη συμβολή του αγώνα των Κρητών για Ένωση με την Ελλάδα. Δυστυχώς αυτούς τους
αγώνες σήμερα κάποιοι πατριώτες μας ή μη τους διαγράφουν και κατάφωρα τους ακυρώνουν, όταν συζητάνε
για δήθεν ανεξαρτησία της Κρήτης. Φέρονται άκομψα προς τους αγώνες και τη μνήμη των Κρητών ηρώων
διαγράφοντας και υποτιμώντας με τη συμπεριφορά τους αυτή τούς αγώνες για την ένωση με το καθολικό
σύνθημα ΕΝΩΣΙΣ Η ΘΑΝΑΤΟΣ.

Εκείνο βεβαίως που στην παρούσα στιγμή ενδιαφέρει είναι οι αγώνες γύρω από το Αρκάδι που το ύψωσαν ως
αιώνιο σύμβολο αντίστασης και λευτεριάς, όχι μόνο στους Κρήτες, αλλά και σε όλους τους Έλληνες και τους
ξένους. Ο Βίκτωρ Ουγκώ θα αναφωνήσει ότι «Η ηρωική μονή, η δίκην φρουρίου αγωνισαμένη, αποθνήσκει ως
ηφαίστειον. Τα Ψαρά δεν είναι επικότερα, το Μεσολόγγι δεν ίσταται υψηλότερα».

Για να γίνει κατανοητή η εκτύλιξη των γεγονότων της

μεγάλης επανάστασης του 1866-1869 είναι ανάγκη Η σημαία του Αρκαδίου που διασώθηκε από την Χ. Δασκαλάκη που την
να γίνει λόγος με συντομία για το πώς ο αγώνας είχε κρύψει ζώνοντας της στη μέση της μέσα από τα ρούχα της.

έφτασε μέχρι την 8η και 9η Νοεμβρίου.

Η επανάσταση ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1866 με αίτια την κακοδιοίκηση, τη βαριά φορολογία, το διαρκές
αίτημα για ένωση με την Ελλάδα. Αφορμή υπήρξε η διεκδίκηση της διαχείρισης των μοναστηριακών πόρων για
τη λειτουργία σχολείων και το συμφέρον του Κρητικού λαού.

Σπουδαγμένοι Κρήτες, αποδέκτες των νέων ευρωπαϊκών πολιτικών ιδεών, αμφισβήτησαν την εφαρμογή των
οθωμανικών θεσμών και δημιούργησαν ανατρεπτικούς πυρήνες, τις λεγόμενες «συντροφιές». Μια τέτοια
συντροφιά ήταν η «συντροφιά Βραχασίου», η οποία αποτέλεσε το σημαντικότερο πυρήνα την περίοδο αυτή. Σε
ένα ευρύ κύκλο διανοουμένων και επαναστατών που ανήκουν στην συντροφιά αυτή περιλαμβάνονται οι
δάσκαλοι: Μιχ. Βιστάκης από το Μαλεβίζι, Λ. Παπαδάκης από το Βραχάσι, Εμμ. Σκουλάς από τα Ανώγεια· οι
φοιτητές: Εμμ Μελισσώτης από το Φόδελε, Αντ. Μιχελιδάκης από το Κράσι, Στ. Παπαδάκης από το Βραχάσι· οι

2/8
οπλαρχηγοί: Μιχ. Κόρακας της Μεσαράς, Αντ. Ζωγράφος της Πεδιάδας, Μιχ. Σκουλάς του Μυλοπόταμου, Μ.
Τσουδερός του Αμαρίου. Καταλυτική λοιπόν για τα σημερινά γεγονότα υπήρξε η προσχώρηση του Μανόλη
Σκουλά στην περίφημη συντροφιά Βραχασίου.

Οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις άρχισαν στα Χανιά, αλλά οι

Τουρκοαιγύπτιοι απέτυχαν να τις καταστείλουν. Ο σουλτάνος ανέθεσε Η Χαρίκλεια Δασκαλάκη
τότε την καταστολή της επανάστασης στον Μουσταφά πασά.
Φτάνοντας στα Χανιά στις 30 Αυγούστου κάλεσε τους Κρήτες να
καταθέσουν τα όπλα. Δεν εισακούστηκε και βάδισε εναντίον τους. Αφού νίκησε τους επαναστάτες στα Χανιά
κατευθύνθηκε προς το Ρέθυμνο, όπου έδρα της επαναστατικής επιτροπής ήταν η μονή Αρκαδίου και στις 8
Νοεμβρίου άρχισε η πολιορκία.

Ας σκιαγραφήσουμε όμως το μοναστήρι. Η Μονή Αρκαδίου βρίσκεται 23 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης
του Ρεθύμνου και μοιάζει με ένα μικρό φρούριο. Το μοναστήρι έχει παραλληλόγραμμη κάτοψη και είναι κτισμένο
γύρω από μια κεντρική αυλή όπου στο μέσον δεσπόζει η εκκλησία. Περιφερειακά υπάρχουν αποθήκες, κελλιά
μοναχών, η τράπεζα και διάφορα άλλα διαμερίσματα. Όλα τα κτίσματα διαχωρίζονται σαφώς μεταξύ τους.

Την περίοδο της επανάστασης 1866-69 πολλοί άνθρωποι, από τα γύρω χωριά κυρίως, βρήκαν καταφύγιο στο
Αρκάδι, θεωρώντας ότι εκεί ήταν περισσότερο ασφαλείς αλλά και γιατί θα μπορούσαν να βρουν τρόφιμα.
Συγκεντρώθηκαν λοιπόν μέσα στο μοναστήρι περίπου χίλιες ψυχές, πολεμιστές και άμαχοι. Στις 8 Νοεμβρίου
άρχισε η επίθεση και οι πολιορκημένοι μάχονταν με κάθε ικμάδα που είχαν.

Ζήτησαν βοήθεια από τον στρατηγό Πάνο Κορωναίο

με έγγραφο, όπου ο Σκουλάς συνυπογράφει, ως Γκραβούρα της Μονής Αρκαδίου
καπετάνιος. Το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου, όπως
γράφει ο Βενέρης (Βενέρης 1938, σελ. 251) «την
προτεραίαν της ολοκαυτώσεως περί την εσπέραν συνήλθον εν τω κελίω του Ηγουμένου άπαντες οι
επιφανέστεροι των εν Αρκαδίω, ήτοι Επίτροποι, Οπλαρχηγοί, ο Ηγούμενος και ο σύμβουλος της Μονής ίνα
σκεφτούν επί του πρακτέου… τον λόγον έλαβε ο Εμμανουήλ Μελισσιώτης (σ.σ. μέλος της περίφημης
συντροφιάς του Βραχασίου), νέος, λόγιος, θερμός και ακραιφνής πατριώτης, πληρεξούσιος και μέλος τής εν
Αρκαδίω επαναστατικής επιτροπής, που υποστήριξε ότι είναι προτιμώτερο να υποστώσιν τον θάνατον χάριν της
πίστεως και της πατρίδος, παρά να παραδωθώσιν εις τον εχθρόν… πρόταση που έγινε μετ’ επευφημιών
δεκτή». Άρα εκείνη την ώρα αποφάσιζε η επιτροπή και όχι ένα πρόσωπο. Το ρόλο της επιτροπής ακριβώς
τεκμηριώνει και το δημοτικό τραγούδι:

«Να μαζωχτεί η πιτροπή και να αποφασίσει

Από παέ (=από εδώ) αζωντανός Τούρκος να μη πορίσει…».

Επομένως όσα πρεσβεύει ο Μελισσιώτης πρεσβεύει τα ίδια ο Εμμ.

Σκουλάς, που ανήκε και αυτός στην περίφημη συντροφιά του
Βραχασίου, αλλά ο Μανόλης Σκουλάς προσέτι δρούσε μέσα στη
μονή ως καπετάνιος, αφού είχε σταλεί από τον Μιχ Σκουλά
καπετάνιο Μυλοποτάμου ως αντιπόσωπό ςτου στο μοναστήρι. Τίνος
Η επιστολή των αγωνιστών από το Αρκάδι στον
Πάνο Κορωναίο. Ο Σκουλάς υπογράφει στην
επιστολή αυτή ενώ ο φερόμενος ως πυρπολητής
Γιαμπουδάκης ΟΧΙ. Αν είχε πρωταγωνιστικό ρόλο
στη Μονή έπρεπε να είχε υπογράψει και αυτός.

λοιπόν το χέρι θα υλοποιούσε την κοινή βούληση των αγωνιστών να

αποθάνουν παρά να αιχμαλωτιστούν; Σ’ αυτό δίνουν απάντηση τα ιστορικά τεκμήρια.

Πριν τη μαρτυρία των ιστορικών τεκμηρίων χρειάζεται να σημειωθεί ότι δεν έγινε μια έκρηξη αλλά τρεις. Μία στο
κελί του ηγουμένου Γαβριήλ και μια στο κελί του Χατζή Νεόφυτου δίπλα από την πυριτιδαποθήκη, όπου είχαν
καταφύγει οι ιερομόναχοι και ιεροδιάκονοι της μονής (Περισσότερα μπορεί κανείς να μελετήσει στο βιβλίο μου
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ). Ξεκινώντας λοιπόν από αυτό το δεδομένο χρειάζεται να τοποθετήσουμε τους
αγωνιστές στα σημεία που μας υποδεικνύον τα ιστορικά τεκμήρια:

Τα τεκμήρια που υπάρχουν στη διάθεσή μας είναι οι προφορικές μαρτυρίες, τα έγγραφα, ο τύπος, οι εκθέσεις
3/8
πολιτικών και στρατιωτικών και προγενέστερες ιστοριογραφίες. Βάσει αυτών θα τοποθετηθούν οι πυρπολητές
στη θέση που ο καθένας θα ήταν.

Α) Οι ιστορικές ειδήσεις αμέσως μετά την πυρπόληση κάνουν λόγο για ένα ιερωμένο, γιατί προφανώς πιστεύεται
ότι αυτός είναι ο ηγούμενος Γαβριήλ, ο οποίος προφανώς θεωρείται ότι έχει και το γενικό πρόσταγμα στο
μοναστήρι. Επομένως ο Γαβριήλ ως άλλος Σαμουήλ έδωσε πυρ. Αυτή η εκδοχή καταπίπτει όμως, αφού γίνεται
γνωστό ότι ο ηγούμενος σκοτώθηκε τρεις ώρες πριν την ανατίναξη.

Β) Έτσι μέχρι και πριν μερικά χρόνια ο πολύς ο κόσμος ο κόσμος γνώριζε, αν και υπήρχαν διαφορετικές
μαρτυρίες γι αυτό, ότι πυρπολητής ήταν ο Κ. Γιαμπουδάκης, τον οποίο είχε αναδείξει ο Τιμόθεος Βενέρης μέσα
από το έργο του το Αρκάδι δια μέσου των αιώνων, όπου ισχυρίζεται ότι τα στοιχεία δόθηκαν από αυτόπτες
μάρτυρες τους οποίους και επικαλείται. Η ιστορική όμως έρευνα απέδειξε ότι οι φερόμενοι ως αυτόπτες
μάρτυρες που επικαλείται στο έργο του ο Τ. Βενέρης, είχαν φονευθεί εκείνη την ημέρα. Επομένως όσα φέρεται
να είπαν προφανώς δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, αφού δεν ήταν δικές τους μαρτυρίες αλλά
γεννήματα φαντασίας. Έτσι ο Γιαμπουδάκης δεν θα μπορούσε να είναι ο αδιαμφισβήτητος πυρπολητής της
Μονής Αρκαδίου.

Γ) Κάποια ακόμη δημοτικά τραγούδια, μαρτυρίες σημαινόντων ανθρώπων (μετά την πυρπόληση) σημειώνουν
πυρπολητή τον Γιαμπουδάκη. Ακόμη και η Ελένη Λουκάκη, μικρό παιδί τότε, κάνει λόγο γι αυτόν. Όμως απ ότι
διαπιστώνεται η μαρτυρία της δεν είναι ασφαλής Επίσης η Δασκαλοχαρίκλεια κάνει λόγο για άλλο πυρπολητή,
το Ντελή Δράκο. Πόσο όμως ανταποκρίνονται αυτά στην αλήθεια;

Δ) Τα ιστορικά τεκμήρια ερμηνευόμενα ορθά προκρίνουν ως πυρπολητή τον Εμ Σκουλά γιατί:

1. Δεν έγινε μια ανατίναξη αλλά τρεις ανατινάξεις

Φαίνονται καθαρά που έγιναν οι τρεις ανατινάξεις της
2. Υπάρχουν έγραφα επίσημα των προξένων της Ρωσίας και Μονής Αρκαδίου.
Ελλάδος στο Ηράκλειο που τον αναφέρουν ως πυρπολητή

3. Τα δημοτικά τραγούδια επίσης τον αναφέρουν ως πυρπολητή

4. Οι ανταποκριτές του τύπου της εποχής τον αναφέρουν ως πυρπολητή.

5. Άλλοι ιστορικοί κάνουν λόγο γι αυτόν και κυρίως έγκριτοι καθηγητές Πανεπιστημίου όπως ο Ν. Τωμαδάκης
και ο Παπαϊωάννου.

6. Στο τελευταίο μου βιβλίο με τίτλο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Ιστορίας με τεκμαρτά επιχειρήματα, που στηρίχτηκαν στις
πηγές και στην Ιστοριογραφία, στοιχειοθετήθηκε γιατί ο Μανόλης ο Σκουλάς είναι ο Πυρπολητής της
μπαρουταποθήκης – κρασαποθήκης του Αρκαδίου. Τα επιχειρήματα αυτά θα παρατεθούν και πάλι ως
μνημόσυνο στη μνήμη του λαμπρού ανθρώπου του χωριού σας.

1. Υπήρξε Γαριβαλδινός αγωνιστής και συμμετείχε στην περίφημη συντροφιά που Βραχασίου η οποία είχε
αντιστασιακές και ανατρεπτικές ιδέες, τις οποίες ο Μανόλης Σκουλάς υλοποίησε στο Αρκάδι.

2. Δρούσε μέσα στη μονή ως ένας από τους Κρήτες αρχηγούς, αφού είχε σταλεί από τον αδελφό του και
οπλαρχηγό της επαρχίας Μιχάλη Σκουλά, και βεβαίως υπογράφει το έγγραφο που στάλθηκε στον Πάνο
Κορωναίο και ζητούσαν βοήθεια. Συνεπώς μετά τον θάνατο του ηγουμένου και τον εγκλωβισμό του
Δημακόπουλου, όπως γνωρίζουμε, σε άλλο σημείο είχε το γενικό πρόσταγμα στην πυριτιδαποθήκη.

3. Ήταν δεδομένο ότι οι ανατινάξεις ήταν απόφαση της επιτροπής και όχι του καθενός ξεχωριστά. Συνεπώς ο
Μανόλης ο Σκουλάς υλοποιούσε απόφαση της επιτροπής με την πράξη του, παίρνοντας ωστόσο στο λαιμό του
τις τόσες ψυχές που σκοτώθηκαν. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο φίλος του Σκουλά Μελισσιώτης βρέθηκε μεταξύ των
νεκρών της πυριτιδαποθήκης.

4. Η μαρτυρία του Στυλιανού Παπαδάκη ενός δεκαεξάχρονου που σώθηκε όμως είναι σημαντική και μας ορίζει
που βρισκόταν ο Μανόλης ο Σκουλάς λίγο πριν την ανατίναξη. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Ετράβηξαν τας
μαχαίρας των οι άπιστοι και κατέσφαξαν πολλά γυναικόπαιδα… αίφνης βλέπω αριστερά άνδρας και γυναίκας
4/8
διαφόρου ηλικίας. Εκεί βλέπω ομάδα Κρητών και ολίγων τινών εθελοντών τρεχόντων εις την αποθήκην των
άρτων και εγώ επορεύθην με αυτούς. Εμβαίνομεν εις την αποθήκην των αλεύρων και εκεί αναμένοντες τον
θάνατον από στιγμής εις στιγμήν. Εκεί πάλιν οι ήρωες Ανωγειανοί ανορθούντες τας κεφαλάς βλέπουν χιλιάδες
Τούρκων εις τον αυλόγυρον της εκκλησίας προς πυρπόλησιν αυτής και δωματίων, ημείς δε ακαταπαύστως κατ’
αυτών και αυτοί αντιπυροβολούσιν προς ημάς. Μετ’ ολίγην ώραν σεισμός, ως εφάνη εις ημάς, καθ’ ην εδόθη
πυρ εις την πυρίτιδα και είπομεν μήπως βάλωσι και ανατινάξωσιν ημάς εις τον αέρα; Και προχωρούντες από την
αλευροθήκην κατέβημεν εις την τράπεζαν». Ο Τιμόθεος Βενέρης όμως παρέλειψε «Εκεί πάλιν οι ήρωες
Ανωγειανοί ανορθούντες τας κεφαλάς βλέπουν χιλιάδες Τούρκων εις τον αυλόγυρον της εκκλησίας προς
πυρπόλησιν αυτής και δωματίων, ημείς δε ακαταπαύστως κατ’ αυτών και αυτοί αντιπυροβολούσιν προς ημάς.»
με αποτέλεσμα να βγούν έωλα ιστορικά συμπεράσματα. Έτι με αυτό τον τρόπο κατασκευάστηκε η ταυτότητα του
Γιαμπουδάκη ως Πυρπολητή.

5. Όμως και άλλες μαρτυρίες από τον τύπο της εποχής δίνονται και οδηγούν στην πυρπόληση της
πυριτιδαποθήκης από τον Μανόλη το Σκουλά. Τα τεκμήρια επομένως οδηγούν με βεβαιότητα στο πρόσωπο του
συγχωριανού σας, ηρωικού και ανυπότακτου Μανόλη Σκουλά. Η μεγαλύτερη όμως απόδειξη είναι ότι όταν ο
Μιχ. Σκουλάς αναζητούσε τον αδελφό του βρήκε τα υπολείμματα των κίτρινων στιβανιών του μέσα στα ερείπια
της πυριτιδαποθήκης, σημάδι ότι ήταν εκεί και διαμελίστηκε.

Εύλογα όμως θα αναρωτηθεί κάποιος και ο Γιαμπουδάκης που υποστηρίζουν με μανία οι διάφοροι
ιστοριογράφοι (Βενέρης, Βροντάκης) δεν ήταν τελικά ο Πυρπολητής; Αν δεχτούμε το γεγονός που μαρτυρείται
ότι έγιναν τρεις εκρήξεις έχει και ο Γιαμπουδάκης θέση αλλά που; Μα προφανώς στο ηγουμενείο για τους
παρακάτω λόγους

1. Ο Γιαμπουδάκης ήταν ομοχώριος του ηγουμένου και προμηθευόταν ζώα από τη μονή τα οποία πουλούσε στο
κρεοπωλείο του στο Αδελε. Συνεπώς είχε ανέκαθεν δοσοληψίες με τον ηγούμενο. Όταν επομένως βρέθηκε στο
μοναστήρι θα βρισκόταν κοντά τον ηγούμενο, δηλ στο ηγουμενείο. Εξάλλου η μαρτυρία της Ελένης Λουκάκη
που αναφέρει ότι είδε από τη χαραμάδα του οντά ένα άνδρα να βηματίζει νευρικά και μετά ακούστηκε η έκρηξη
οδηγεί τον Τ. Βενέρη να δηλώσει ότι αυτός ήταν ο Γιαμπουδάκης. Όμως η μαρτυρία της Λουκάκη οριοθετεί και το
χώρο. Δεν μπορεί να ήταν πάνω από την κρασαποθήκη όπου έγινε η μεγάλη έκρηξη, διότι το σκέπαστρο ήταν
ημικυκλικό και δεν έχει θέση καμία θέση ο οντάς εκεί. Οντάς ήταν πάνω από το ηγουμενείο, όπου εκεί είχαν
καταφύγει τα παιδιά, όπως η Ελένη Λουκάκη.

2. Η απόφαση της επιτροπής ήταν μόλις μπουν οι εχθροί και

πλησιάσουν τους υπερασπιστές, όπου υπήρχε πυρίτιδα να την Το σκέπαστρο της μονής είναι ημικυκλικό που σημαίνει
δεν έχει θέση οντάς πάνω σε αυτό όπως με
ανατινάξουν και να ολοκαυτωθούν. Έτσι και στο ηγουμενείο όπου
διαβεβαίωσε και ο αρχαιολόγος Ευστάθιος Εμμ.
υπήρχε πυρίτιδα μόλις πλησίασαν πρώτα οι εχθροί αφού είναι Παπαγιαννάκης.
δίπλα από την χαλάστρα που μπήκαν άναψαν την πυρίτιδα. Για
το λόγο αυτό μνημονεύεται η έκρηξη εκεί και μάλλον είναι η
πρώτη έκρηξη από τις τρεις. Στην έκρηξη λοιπόν αυτή βρισκόταν ο Γιαμπουδάκης. Έτσι με αυτή την έννοια
μπορεί να συγκαταλέγεται και αυτός ως πυρπολητής.

Δικαίως το Δημοτικό τραγούδι προβάλει τον Μανόλη Σκουλά ως πυρπολητή. Τα παρακάτω αποσπάσματα μας
επιβεβαιώνουν την θυσία του:

«…Σαν εγεμώσαν τα κελιά κι επιάσαν το μπεντένι,

τότε ο Γιάννης ο Σκουλάς δε στέκει να ανημένει.

Δίδει του μπαρουθιού φωθιά το τέλος για να κλείσει

κι εκάμαν και το Μουσταφά κουρμπάνι να δειπνήσει…»[1]

και ακόμη:

5/8
«…Επά δεν κόβουνε σπαθιά, δε νταγιαντούνε πόδια,

μόνο νταγιάντα εσύ, Σκουλά, απούσαι από τ’ Ανώγεια

Πώς μου το λές να νταγιαντώ, που μου φωνάζουν όλοι,

πού φαγε και το χέρι μου του κανονιού το βόλι…

…Τον τσεπανέ κεντήσανε μ’ ασημωτή μπιστόλα

Κι ο ουρανός θαμπώθηκε εκεινηνά την ώρα.

Με μια μπιστόλα ασημωτή του Κούντη του Δημήτρη

Κεντά ο Σκουλάς τον τσεπανέ και σείστηκε όλη η Κρήτη…»

« …Μα το Μανόλη το Σκουλά εζήλεψα περίσσια

γιατί τονε νέος όμορφος και από γενιά μεγάλη

και είχε και μάθηση πολλή δεν του ‘λειπε μια χάρη.

Κι όταν ο χάρος τ’ άπλωσε το παγερό του χέρι,

Καλώς ήρθες του είπενε μα πρώτα να στρωθούνε

Χιλιάδων Τούρκων πτώματα για να διαβώ από πάνω

και η Μονή του Αρκαδιού ένας σωρός να γίνει

Για να την κάμω μνήμα μου και να θαφτώ από κάτω».

Είναι όμως απορίας άξιο πώς ο Τ. Βενέρης, ενώ γνώριζε ιστορικά στοιχεία για την έκβαση των γεγονότων, τα
απέκρυψε όπως για παράδειγμα τα στοιχεία που είχε λάβει από τον επίσκοπο Διονύσιο Μαραγκουδάκη ή τα
στοιχεία που γνώριζε από την εφημερίδα Ελευθέρα Σκέψις του Ηρακλείου. Μάλιστα το φύλο της στη Βικελαία
βιβλιοθήκη βρέθηκε ξεσχισμένο γιατί έτσι πίστευε ο δράστης ότι θα απεκρύπτοντο ιστορικά στοιχεία. Τα στοιχεία
όμως υπάρχουν παραυπάρχουν.

Οι μόνοι που δεν θέλουν να τα παραδεχτούν είναι οι

Ρεθύμνιοι και γι αυτό αναγκάστηκε ο καθηγητής Φωτογραφία από το ξεσχισμένο φύλλο της εφημερίδας (ΕΛΕΥΘΕΡΑ
Τωμαδάκης να ομολογήση: «… φαίνεται ότι εις τους ΣΚΕΨΙΣ 1928) γιατί έτσι ο δράστης ότι αποκόπτοντας το όνομα του Εμμ.
Σκουλά, που αναφέρεται ως πυρπολητής, θα εξαφάνιζε τα στοιχεία.
της επαρχίας Ρεθύμνης δεν ήτο αρεστόν να
ηρωποιηθή Μυλοποταμίτης εις εμέ όμως
συμπαθεστέρα είναι η μορφή του Ανωγειανού δασκάλου…». Περισσότερα όμως μπορεί ο κάθε ενδιαφερόμενος
και με αρκετές λεπτομέρειες να βρει στο βιβλίο μου με τον τίτλο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Αυτές οι
λεπτομέρειες δεν είναι δυνατόν φυσικά να αναπτυχθούν στα πλαίσια μιας ομιλίας.

Αν και φάνηκε μέσα από τις επίσημες μαρτυρίες των εγγράφων ποιος θεωρείτο τις ημέρες μετά την ανατίναξη
στη Μονή του Αρκαδίου ο πυρπολητής, αν και η πλειονότητα των δημοτικών τραγουδιών ταυτίζεται με τις
μαρτυρίες των επίσημων εγγράφων σχετικά με το πρόσωπο, αν και διαπιστώνεται σχεδόν με βεβαιότητα ότι ο
πιθανότερος πυρπολητής της πυριτιδαποθήκης είναι ο Εμμ. Σκουλάς, είναι ανάγκη να ομολογηθεί ότι δεν τιμάται
η ηρωική θυσία του δεόντως. Αλλοίμονο όμως! Αν επικεντρωθεί η σκέψη σε συγκεκριμένα πρόσωπα τότε
αγνοείται η θυσία των υπόλοιπων. Φαίνεται δηλαδή το δέντρο και χάνεται από το οπτικό πεδίο το δάσος. Αυτό
6/8
υποβιβάζει την εθελοθυσία της πλειονότητας των εγκλείστων στο Αρκάδι.

Τι είναι σημαντικότερο όμως; Ποιος έθεσε πυρ εις την πυριτιδαποθήκη, ή η θυσία τόσων ανθρώπων; Χωρίς
αυτήν, η ανατίναξη δεν θα ήταν από μόνη της κάτι ασήμαντο; Εάν οι Κρήτες, αλλά και οι υπόλοιποι που
βρίσκονταν μέσα στις αποθήκες, αποφάσιζαν να βγουν[2], σήμερα δε θα υπήρχε λόγος να γίνεται θέμα για το
ποιος έκανε την ανατίναξη, γιατί απλά θα ήταν μια ανατίναξη ενός κτηρίου σαν τόσα και τόσα κτήρια που έχουν
ανατιναχθεί, αλλά κανένα δεν έμεινε στην ιστορική μνήμη. Η αξία επομένως έγκειται στην εθελοθυσία τόσων και
όχι στην ανατίναξη αυτή καθαυτή. Η θυσία των 964 ατόμων «εγκλείστων», μοναχών και λαϊκών, μέσα στη μονή
του Αρκαδίου μαζί με την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης στις 9 Νοεμβρίου 1866 αποτελεί την κορυφαία
έκφραση της δύναμης και αποφασιστικότητας της κρητικής ψυχής. Είναι όμως ηθικά και ιστορικά απαράδεκτο να
αποσιωπώνται ονόματα ηρώων σε κορυφαίες στιγμές. Γενναιότητα υπάρχει όταν αναγνωρίζεις τον αγώνα του
αντιπάλου, όπως έκανε ο Ιμπραήμ για τον Παπαφλέσσα. Γενναιότητα θα ήταν αν οι Ρεθύμνιοι αναγνώριζαν στο
πρόσωπο του Εμμ. Σκουλά ένα αγωνιστή μάρτυρα-πυρπολητή.

Η ηρωική πράξη στο Αρκάδι έρχεται να συμπληρώσει το «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα προς τους Πέρσες, την
απάντηση του ένδοξου αυτοκράτορα Κων/ου ΙΑ’ Παλαιολόγου προς τους Τούρκους αποδεινύοντας για μια ακόμη
φορά ότι η ελληνική ψυχή παραμένει αδούλωτη. Ταυτόχρονα όμως έδωσε τότε το μήνυμα στην ευρωπαϊκή
διπλωματία να σκύψει πάνω από το Κρητικό ζήτημα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Κρητών ενδιαφέρεται και θεωρεί το Αρκάδι ως σύμβολο εθελοθυσίας. Θεωρεί
όλους όσοι έπεσαν στο βωμό του αγώνα για την ελευθερία, ήρωες. Ζητήματα που αναδεικνύουν πρόσωπα ή
εγείρουν τοπικιστικές διεκδικήσεις είναι άκαιρα και ανεπίτρεπτα.

Στον «Επιτάφιο του Περικλέους» ο Θουκυδίδης αναφέρει πως η ελευθερία πηγάζει από την ευψυχία και από την
ελευθερία πηγάζει η ευτυχία. Πράξεις αυτοθυσίας και ανδρείας αντλούν την ύπαρξή τους, από την ανάγκη
προάσπισης των ανθρώπινων αξιών. Στο Αρκάδι όμως οι Κρήτες δεν πολεμούσαν μόνο για τις αξίες, αλλά για
την ίδια την προοπτική του μέλλοντος της Κρήτης. Όλοι οι πεσόντες στο Αρκάδι υπέρ πίστεως, πατρίδος και
ιδανικών είναι ήρωες χωρίς διαχωρισμούς.

[1] Ο Π. Κριάρης στο έργο του επίσης αναφέρει κατά λέξη στο έργο του Ιστορία της Κρήτης « …Τα παράθυρα
και οι πολεμίστρες εξερρεύγοντο ζωηρόν πυρ και οι Οθωμανοί εγέμισαν την αυλή με πτώματα. Το μοναστήρι είχε
πέσει και ο Γιάννης Σκουλάς έθεσε πυρ εις τα πυρομαχικά…». Έχει υπόψη του το δημοτικό τραγούδι και γι αυτό
αναφέρει τον πυρπολητή Γιάννη Σκουλά. Σε σχολιασμό που προχωρεί κατόπιν ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει
«Κατ΄ άλλας όμως πληροφορίας μεταγενεστέρας ταύτης, μεταξύ των πεσόντων κατελέγετο ο Εμμ. Σκουλάς και
ουχί ο Ιωάννης, όστις ως είδομεν … αναφέρεται ως απαγχονισθείς κατά το κίνημα του 1833 εις Μουρνιές».
Γιάννης Σκουλάς ήταν ο αδελφός του πατέρα τού Εμμ. Σκουλά.

[2] Ο αφιχθείς την 24ην Σεπτεμβρίου 1866 Συνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος, ως γενικός αρχηγός του
τμήματος των επαρχιών Ρεθύμνης μετά των οπλαρχηγών και εθελοντών, προσπάθησε να συγκροτήσει
στρατιωτικά σώματα από ντόπιους εθελοντές χωρίς αποτέλεσμα. Επειδή έβλεπε πως ήταν άσκοπη και αδύνατη
η αποτελεσματική άμυνα της Μονής συμβούλεψε την εκκένωση της, πράγμα που δεν έγινε.

Τα βιβλιοπωλεία που μπορείτε να βρείτε το βιβλίο του κ. Κορναράκη

Ρέθυμνο: Κλαψινάκης, Ηγ. Γαβριήλ. τηλ. 2831050200

Bookstore , Παλιά πόλη, τηλ. 2831054307

Χανιά: Σχήμα. τηλ 2821056937

7/8
Μαρκάκης, τηλ. 2821052640

Γραφή τηλ. 2821093923

Πελεκανάκη 2821092512

Εστία, τηλ 2821053731

Ηράκλειο: Αεράκης τηλ. 2810 225758

Αναλόγιο τηλ. 2810 282303

Ανθολόγιο τηλ. 2810 263426

Βιβλιοπωλείο Αρχιεπισκοπής τηλ. 2810 283141

Δοκιμάκης τηλ. 2810 288544

Ελευθερουδάκης Ηράκλειο. Μεϊντάνι.

Κίχλη τηλ. 2810 286354

Αγιος Νικόλαος: Φούσκης. τηλ. 2841022673

Γραφή. τηλ 2841026422

ΔΟΜΗ. τηλ. 28410 22898

Καρτέρη. τηλ. 2841022272

Αθήνα Αναστασάκης. Σόλωνος 110. τηλ. 2103342094

Βιβλιοπωλείο ΓΡΗΓΟΡΗ Σόλωνος 71, τηλ. 210 3629684

Παπαδήμας, Ιπποκράτους8, 210 3627318

8/8