De zwarte rat (Rattus rattus) is een knaagdier uit de familie Muridae.

De
zwarte rat is ook wel bekend onder de
namen scheepsrat, huisrat, dakrat en pestrat. De wetenschappelijke
naam van de soort werd als Mus rattus in 1758 gepubliceerd door Carl
Linnaeus.[2] In Nederland is de soort bijna volledig verdrongen door
de bruine rat, hoewel er berichten zijn dat het dier in het zuiden weer
meer voorkomt.[3] De zwarte rat is de belangrijkste verspreider van
de pest en kan ook bij de overdracht van andere ziekten op de mens
een rol spelen.

Ondanks zijn naam komt de zwarte rat in verschillende kleurvarianten

voor. De kleur verschilt van zwart tot lichtbruin, de buikzijde is lichter
van kleur. Zwart is wel de meest voorkomende kleur in stedelijke
gebieden.
Een volwassen zwarte rat wordt 150 tot 240 mm lang en 145 tot 280
gram zwaar. De zwarte rat groeit zijn hele leven door. Hij heeft een
staartlengte van 115 tot 260 mm, even lang als of langer dan de rest van
het lichaam. De staart heeft 200 tot 260 ringen.
De zwarte rat verschilt van de bruine rat door de langere, ruigere vacht,
de grotere, dunner behaarde oren, de grotere ogen en de langere,
dunnere staart.

De zwarte rat leeft voornamelijk in de buurt van havens, schepen en

gebouwen als pakhuizen en supermarkten met een ruime
voedselvoorraad, en in gebouwen met holle muren of kleine zolders. In
tropische gebieden leeft hij voornamelijk op daken. Anders dan de
bruine rat legt de zwarte rat geen ondergrondse gangen aan, en
ontbreekt hij in meer open gebieden.
Het is een nachtdier. De zwarte rat is een alleseter, met een voorkeur
voor granen en ander plantaardig voedsel zoals vruchten en suikerriet.
Hij is erg snel, en kan goed klimmen en springen (tot 1,5 meter hoog).
De zwarte rat klimt met gemak in een boom, en in sommige gebieden,
bijvoorbeeld op Cyprus, brengt hij het grootste deel van zijn leven in
bomen door. Hij kan zwemmen, maar zal dit niet snel doen.
Het dier vormt regelmatig grote sociale groepen. Sommige van deze
groepen kunnen bestaan uit wel zestig ratten. Vrouwtjes zijn
agressiever dan die van de bruine rat, en zullen andere zwarte ratten
wegjagen van voedsel. Binnen de groep heerst een lineaire hiërarchie,
met één dominant mannetje. Vlak onder het dominante mannetje staan
twee of meer vrouwtjes. Dieren van buiten de groep worden
weggejaagd. Vrouwtjes worden enkel door andere vrouwtjes
weggejaagd, mannetjes door beide geslachten, maar voornamelijk door
het dominante mannetje.