Σεμινάρια ΤΕΕ

Φωτισμός οδών, εξωτερικών χώρων και σηράγγων

Αίθουσα εκδηλώσεων ΤΕΕ, 13 Μαρτίου 2019, 17.00-19.00

Θεμελιώδη μεγέθη και νόμοι της φωτομετρίας

και πρότυπα για έργα φωτισμού οδών,
εξωτερικών χώρων και σηράγγων

Φραγκίσκος Β. Τοπαλής
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Εργαστήριο Φωτοτεχνίας
http://lighting.ece.ntua.gr/
 Το ορατό φως: Μια ακτινοβολία σαν όλες τις άλλες

Όρια ορατής
ακτινοβολίας:
380nm-780nm

Τι διαφέρει από τις άλλες: Διεγείρει τον ανθρώπινο οφθαλμό

 Ο ανθρώπινος οφθαλμός

 Τα αισθητήρια της όρασης: στον αμφιβληστροειδή (retina)

 2 τύποι τέτοιων αισθητήρων :
 Κώνοι (~6-7 εκατομμύρια σε κάθε οφθαλμό)
 Ράβδοι (~120 εκατομμύρια σε κάθε οφθαλμό)
 Τα αισθητήρια της όρασης
και το κέντρο όρασης στον εγκέφαλο
 Κώνοι και ράβδοι

 Ράβδοι πολύ πιο ευαίσθητοι από τους κώνους

 Υπό φως οι ράβδοι φθάνουν σε κορεσμό και δεν αντιδρούν
 Υπό σκότος οι κώνοι είναι σχεδόν αδρανείς
 Άρα η όραση οφείλεται
 στους κώνους υπό φως: Φωτοπική όραση (Photopic vision)
 στις ράβδους υπό σκότος : Σκοτοπική όραση (Scotopic vision)

 Οι ράβδοι δεν αναγνωρίζουν χρώματα

 Η αναγνώριση χρωμάτων οφείλεται μόνο στους κώνους
 Κώνοι και ράβδοι

 Μέγιστη ευαισθησία κώνων στα 555 nm (πρασινοκίτρινο)

 Μέγιστη ευαισθησία ράβδων στα 507 nm (κυανοπράσινο
 3 τύποι κώνων

Υπεύθυνοι για
την
αναγνώριση
των 3
βασικών
χρωμάτων
(κόκκινο,
πράσινο,
μπλε)

Η έλλειψη ενός τύπου κώνων προκαλεί αχρωματοψία

 Φως και χρώμα

 Με ποιο μέγεθος μετρούμε το χρώμα (απόχρωση) των φωτεινών πηγών;

 Με αντιστοίχιση με το χρώμα της ακτινοβολίας που εκπέμπει το μέλαν

σώμα του Max Planck όταν βρεθεί σε συγκεκριμένη θερμοκρασία
Το φάσμα του μέλανος σώματος του Max Planck

h Σταθερά Planck (6,626·10-34 J·s)

c Ταχύτητα φωτός (2,99792·108 m/s)

k Σταθερά Boltzman (1,38·10-23 J/K)

λ Μήκος κύματος (m)

t Θερμοκρασία μέλανος σώματος (Κ)

Pλ Watt ακτινοβολίας ανά m2 επιφανείας
μέλανος σώματος ανά m μήκους κύματος
Όταν αλλάζει η θερμοκρασία του μέλανος σώματος
μετατοπίζεται η κορυφή του φάσματός του

 Υψηλή θερμοκρασία -> Προς

μικρότερα μήκη κύματος
 Χαμηλή θερμοκρασία -> Προς
μεγαλύτερα μήκη κύματος
Θερμό και ψυχρό μέλαν σώμα

 Ψυχρό μέλαν σώμα: Πλούσιο

το μπλε περιεχόμενο
 Θερμό μέλαν σώμα: Πλούσιο
το κόκκινο περιεχόμενο
Αντιστοίχιση φωτεινής πηγής με μέλαν σώμα

 Βρίσκουμε το μέλαν σώμα που εκπέμπει ακτινοβολία με την ίδια

απόχρωση με το φως της φωτεινής πηγής μας

 Εκφράζουμε το χρώμα της φωτεινής πηγής με τη θερμοκρασία

στην οποία όταν βρεθεί το μέλαν σώμα θα παράγει φως του
ιδίου χρώματος με την πηγή

 Η θερμοκρασία στην οποία όταν βρεθεί το μέλαν σώμα παράγει

ομοιόχρωμο φως με την πηγή είναι η θερμοκρασία χρώματος
(Colour temperature) της φωτεινής πηγής
Θερμοκρασία χρώματος διάφορων φωτεινών πηγών
 Η θερμοκρασία χρώματος στον οδοφωτισμό

Χαμηλή Υψηλή
θερμοκρασία θερμοκρασία
χρώματος χρώματος
(θερμή (ψυχρή
απόχρωση) απόχρωση)
Επίδραση της απόχρωσης φωτός στη ψυχολογική διάθεση
 Η ποιότητα απόδοσης χρωμάτων
από τις φωτεινές πηγές

Μετράται με φασματικές μεθόδους η απόδοση από τη φωτεινή πηγή

μιας σειράς τυποποιημένων χρωμάτων

Η συνολική βαθμολογία, με άριστα το 100, εκφράζεται:

 με το συντελεστή Ra (Ευρώπη) ή
 με το συντελεστή Color Rendering Index-CRI (ΗΠΑ)
 Ra=CRI
Ένα παράδειγμα
Το αποτέλεσμα
Κατηγορίες χρωματικής απόδοσης

LED LED

1B 1A
 Τι είναι το φως;

 Το φως είναι ακτινοβολία που γίνεται αντιληπτή από τον οφθαλμό

 Άρα, η δημιουργία φωτός εξαρτάται από:
 την ισχύ P(λ) της ακτινοβολίας
και
 την περιοχής του φάσματος που εκπέμπεται η ακτινοβολία σε σχέση με
την ευαισθησία V(λ) του οφθαλμού

780nm

 P( )  V ( )  d
380nm
 Φωτεινή ροή (Luminous flux)

Η φωτεινή ισχύς φωτεινής πηγής ονομάζεται φωτεινή ροή:

780nm
  Km  P( )  V ( )  d
380nm

P(λ): Watt
Km= 683 lumen/Watt
Φ: lumen (συντόμευση: lm)
 Προσδιορισμός της φωτεινής ροής
Ακτινοβολία P(λ) Ευαισθησία οφθαλμού V(λ)

Φωτεινή ροή: 780nm

  Km  P( )  V ( )  d
Ολοκλήρωμα του P(λ)V(λ) 380nm
 Φωτεινή ένταση (luminous intensity)

Φωτεινή ένταση I είναι η

ποσότητα φωτεινής ροής Φ
(lumen) ανά μονάδα στερεάς
γωνίας Ω (steradian)


I  Στερεά γωνία
Ω=S/r2
 Μονάδα:
Στερακτίνιο (sr)
1 lumen
1 candela 
1 steradian
 Διαγράμματα πολικής κατανομής φωτεινής έντασης
φωτεινής πηγής

Κατανομή φωτεινής έντασης στο

χώρο σε πολικές συντεταγμένες
 Ένταση φωτισμού (illuminance)

Ένταση φωτισμού E είναι το μέτρο της φωτεινής ροής Φ (lumen)

ανά μονάδα (m2) φωτιζόμενης επιφάνειας S


E
S

Μονάδα: lux (lx) 1 lux 

1 lumen
1 m2
Μερικές τυπικές εντάσεις φωτισμού
Παραδείγματα απαιτήσεων έντασης οδοφωτισμού
του Ευρωπαϊκού Προτύπου ΕΝ 13201-1
Μετρητές έντασης φωτσμού (Luxmeters)

Φορητοί

Γενικής χρήσης Ακρίβειας δεκαδικών Υψηλής ακρίβειας

Επιτραπέζιοι (για εργαστήρια)

Καμπύλες ίσου φωτισμού
Διάγραμμα Isolux
 Isolux με ψευδο-χρώματα
για διάκριση των περιοχών ίσου φωτισμού

8 12 16

10 14 18
-4
-2
0

A A
2
X(m )
4

A
6
8
10

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
Y (m)
 Μέτρηση έντασης φωτισμού οδοστρώματος
σύμφωνα με το ΕΝ13201-3

 Μέτρηση σε κάναβο μεταξύ 2 διαδοχικών ιστών

 Υπολογισμός μέσης έντασης φωτισμού
 Υπολογισμός ομοιομορφίας φωτισμού Emin/Eav
 Λαμπρότητα (Luminance)

ή έ  ή   ύ  ή

έ ά  ή ό  έ  ή

I
L
A

candela
ά : 2
 cd / m 2
 Nit (ά)
m
Παραδείγματα απαιτήσεων λαμπρότητας
του Ευρωπαϊκού Προτύπου ΕΝ 13201-1
 Λαμπρόμετρα

Απλά φορητά Λαμπρόμετρα spot με σκόπευτρο

Κάμερες λαμπρότητας
 Μέτρηση λαμπρότητας οδοστρώματος
σύμφωνα με το ΕΝ13201-3

 Μέτρηση λαμπρότητας σε κάναβο μεταξύ 2 διαδοχικών ιστών

 Υπολογισμός μέσης λαμπρότητας, ομοιομορφίας λαμπρότητας, διαμήκους
ομοιομορφίας, δείκτη θάμβωσης, δείκτη φωτισμού περιβάλλοντος
 Μέτρηση λαμπρότητας με spot λαμπρόμετρο ή
με κάμερα λαμπρότητας

Στατική κάμερα Επί κινουμένου οχήματος Λήψη εικόνας σε πραγματικό χρόνο

Να λάβουμε υπ’ όψιν και τη φωτορύπανση;
 Το κακό οπτικό σύστημα στέλνει
φως εκεί που δεν χρειάζεται
 Άσκοπη σπατάλη ενέργειας για
να στέλνουμε φως στον ουρανό
και στα μπαλκόνια
 Βιολογικές επιδράσεις στον
άνθρωπο (αναστολή έκκρισης
μελατονίνης-κόπωση-στρες)
 … αλλά και στην πανίδα και
χλωρίδα
1993 2010
 Φωταύγεια του ουράνιου θόλου-
απώλεια του νυχτερινού
ουρανού. Τα σύγχρονα παιδιά
δεν έχουν δει ποτέ τη γραμμή του
γαλαξία μας
 Υπολογισμός του φωτός που ρυπαίνει

UFR: Upward Flux Ratio

μ: Utilization Factor
ULOR: Upward Light Output Ratio
DLOR: Downward Light Output Ratio
Parea : Reflectance of road surface
Psurrounds : Reflectance of surroundings
Lav,initial/Lav,maint : Maintenance factor
Γενικά είναι στο χέρι μας να μην έχουμε δρόμους σαν αυτούς

Θάμβωση από τα φωτιστικά Συνολική ανομοιομορφία Διαμήκης ανομοιομορφία

Η μέρα που θα έχουμε δρόμους σαν αυτούς δεν απέχει πολύ
Ευχαριστώ για την προσοχή σας

Φραγκίσκος Β. Τοπαλής
Εργαστήριο Φωτοτεχνίας
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
http://lighting.ece.ntua.gr/
photolab@central.ntua.gr