Professional Documents
Culture Documents
Χόρχε Λουίς Μπόρχες - Ζώα της ανατολης
Χόρχε Λουίς Μπόρχες - Ζώα της ανατολης
χρειάζονται οι αγρότες και με τους μεγάλους ποταμούς. Μια κοινή έκφραση για τη
βροχή είναι: «Η γη ζευγαρώνει με τον Δράκοντα».
Κάθε μύθος είναι μια κατάδυση στον ανεξάντλητο εκείνο ωκεανό των αρχέτυπων
και των συμβόλων. Και ο ερευνητής του μύθου μοιάζει με δύτη, από εκείνους που
εξερευνούν τα βαθιά νερά σε αναζήτηση κοχυλιών και σπάνιων ζώων. Και αν
βρουν ένα κοχύλι, πιάνουν να μελετούν τις φιδογυριστές πτυχώσεις και τους
αρχέγονους σχηματισμούς του, επιθυμώντας ν’ αγγίξουν κάτι απ’ το Άδηλο – ή
ενδεχομένως να χαθούν πρόθυμα στους λαβυρίνθους του.
Έτσι έκανε και εκείνος ο εξερευνητής των λαβυρίνθων: o αργεντίνος Χόρχε Λουίς
Μπόρχες. [Jorge Luis Borges]. Οι ιστορίες του μοιάζουν να μπλέκουν έντεχνα το
ρεαλιστικό με το φανταστικό και ο ίδιος φαντάζει όχι σαν μυθοπλάστης, μα σαν
κάποιος αρχέγονος μελετητής – ένας αναζητητής της γνώσης (ή της άγνοιας), ένας
εκσκαφέας απαντήσεων (ή μήπως ερωτημάτων;) – ένας δύτης μυθικών βυθών, αν
προτιμάτε. Το αποτέλεσμα δεν είναι μια φυγή απ’ την πραγματικότητα – μα μια
πορεία εξερεύνησης σε βάθη ολοένα και βαθύτερα.
Έτσι λοιπόν το «Βιβλίο των Φανταστικών Όντων» [“El libro de los seres
imaginarios”, 1957] των Μπόρχες και της Margarita Guerrero δε συνιστά κατ’
οποιονδήποτε τρόπο λογοτεχνική αφήγηση με την παραδοσιακή έννοια του όρου.
Περισσότερο θυμίζει εκείνα τα Ταξιδιωτικά Χρονικά του Μεσαίωνα, στα οποία ο
αφηγητής αποκτά το ρόλο ενός συλλέκτη γνώσεων, συχνά μαγικών και εξωτικών.
Στον αρχικό ισπανικό τίτλο του εξάλλου το βιβλίο τιτλοφορείται ως «Ζωολόγιο» -
και τον παλιό καιρό, τότε που μεγάλα τμήματα του κόσμου ήταν ακόμα
ανεξερεύνητα, τα Ζωολόγια που κυκλοφορούσαν εδώ κι εκεί έπαιζαν καθοριστικό
ρόλο στην έξαψη της φαντασίας του κοινού.
Και σήμερα; Τώρα που ο κόσμος σε μεγάλο βαθμό έχει απομαγευτεί, τι θα
μπορούσαμε να πούμε για ένα Ζωολόγιο σαν αυτό του Μπόρχες; Ποιος ξέρει –
ίσως θα μπορούσε να σκορπίσει πάλι λίγη μαγεία εδώ κι εκεί.
Οι βουδιστές βεβαιώνουν ότι οι Δράκοντες δεν είναι λιγότεροι από τα ψάρια των
πολλών ομόκεντρων θαλασσών τους• κάπου στο Σύμπαν υπάρχει μια ιερή κλείδα
που αποκαλύπτει τον ακριβή αριθμό τους. Οι Κινέζοι πιστεύουν σ' αυτούς
περισσότερο απ' ό,τι σε άλλες θεότητες, γιατί οι Δράκοντες συχνά εμφανίζονται
στα εναλλασσόμενα σχήματα που παίρνουν τα σύννεφα. Παρόμοια είναι και η
παρατήρηση του Σαίξπηρ: «Πολλές φορές βλέπουμε ένα σύννεφο με τη μορφή του
Δράκοντα».
***
ΤΟ ΕΚΑΤΟΝΤΑΚΕΦΑΛΟ
«Το ΕΚΑΤΟΝΤΑΚΕΦΑΛΟ είναι ένα ψάρι πλασμένο από εκατό υβριστικές λέξεις
που ειπώθηκαν στη διάρκεια μιας κατά τα άλλα ανεπίληπτης ζωής. Μια μέρα ο
Βούδας, όπως αναφέρει μια κινέζικη βιογραφία του, συνάντησε μερικούς ψαράδες
που τραβούσαν ένα δίχτυ και, μετά από χίλιους κόπους, έβγαλαν στη στεριά ένα
τεράστιο ψάρι. Το ψάρι αυτό είχε ένα κεφάλι πιθήκου, ένα κεφάλι σκύλου, ένα
κεφάλι αλόγου, ένα κεφάλι αλεπούς, ένα κεφάλι γουρουνιού, ένα κεφάλι τίγρη και
πάει λέγοντας ως τα εκατό.
***
Το Αιθέριο Άλογο είναι σαν άσπρος σκύλος με μαύρο κεφάλι. Έχει σάρκινα φτερά
και μπορεί να πετάει.
Στην περιοχή δυτικά του Κόκκινου Νερού ζει ένα θηρίο που το λένε Τσου-τι και
που έχει ένα κεφάλι μπρος κι ένα κεφάλι πίσω.
Οι κάτοικοι του Τσουάν-Του έχουν ανθρώπινο κεφάλι, φτερά νυχτερίδας και
ράμφος πουλιού. Τρέφονται αποκλειστικά με ωμά ψάρια.
Στη χώρα των Μακρυχέρηδων, τα χέρια των κατοίκων πράγματι φτάνουν μέχρι το
έδαφος. Ζουν ψαρεύοντας στην ακροθαλασσιά.
Τα Χσινγκ-χσινγκ είναι σαν πίθηκοι. Έχουν άσπρα πρόσωπα και μυτερά αυτιά.
Βαδίζουν όρθια, σαν τους ανθρώπους, και σκαρφαλώνουν στα δέντρα.
Το ψάρι Χούα, ή Ιπτάμενο Φιδόψαρο, δε διαφέρει σε τίποτα από ψάρι, μόνο που
έχει φτερά πουλιού. Η εμφάνισή του προαναγγέλλει περίοδο ξηρασίας.
Ο ορεσίβιος Χούι μοιάζει με σκύλο με ανθρώπινο κεφάλι. Είναι δεινός άλτης και
κινείται με τη σβελτάδα της σαΐτας• αυτός είναι και ο λόγος που η εμφάνισή του
λένε ότι προμηνύει τυφώνες. Όταν αντικρίζει έναν άνθρωπο, ο Χούι γελάει
κοροϊδευτικά.
Το Μουσικό Φίδι έχει κεφάλι φιδιού και τέσσερα φτερά. Βγάζει έναν ήχο σαν
αυτόν της Μουσικής Πέτρας.
Οι Άνθρωποι του Ωκεανού έχουν ανθρώπινα κεφάλια και χέρια, αλλά σώμα και
ουρά ψαριού. Βγαίνουν στην επιφάνεια όταν πιάνει καταιγίδα.
Το Πινγκ-Φενγκ, που ζει στη χώρα του Μαγικού Νερού, μοιάζει με μαύρο
γουρούνι κι έχει ένα κεφάλι μπρος κι ένα πίσω.
Στην περιοχή του Παράξενου Χεριού οι άνθρωποι έχουν ένα μόνο χέρι και τρία
μάτια. Είναι εξαιρετικά επιδέξιοι και κατασκευάζουν ιπτάμενα άρματα, με τα
οποία ταξιδεύουν στους ανέμους.
Το Τι-Τσιάνγκ είναι ένα υπερφυσικό πουλί που ζει στα όρη του ουρανού. Το
χρώμα του είναι άλικο, έχει έξι πόδια και τέσσερα φτερά, αλλά δεν έχει μήτε
μάτια, μήτε πρόσωπο.»
***
«Σ’ ΕΝΑ ΕΔΑΦΙΟ του Σενέκα διαβάζουμε ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος δίδασκε πως η
γη πλέει σαν καράβι σε μια θάλασσα που το περιβάλλει, και ότι τα νερά αυτά,
όταν στροβιλίζονται απ' τις θύελλες, προκαλούν τους σεισμούς. Μια μάλλον
διαφορετική σεισμολογική θεωρία μας προσφέρουν οι Ιάπωνες ιστορικοί ή
μυθολόγοι του 8ου αιώνα. Διαβάζουμε λ.χ. στις Ιερές Γραφές:
Η λαβή αυτού του σπαθιού, σκαλισμένη σε γρανίτη, προβάλλει ένα περίπου μέτρο
απ' το έδαφος, κοντά στον ναό της Κασίμα. Τον 17ο αιώνα ένας φεουδάρχης
έσκαβε έξι μέρες χωρίς να φτάσει στη μύτη της λεπίδας.
Ο ΚΙΝΕΖΙΚΟΣ ΔΡΑΚΟΝΤΑΣ
Ο Κινέζικος Δράκοντας, ο Λουνγκ, είναι ένα από τα τέσσερα μαγικά ζώα. (Τα
άλλα τρία είναι ο μονόκερως, ο φοίνικας και η χελώνα.) Στην καλύτερη περίπτωση
ο Δράκοντας της Δύσης σκορπίζει τον τρόμο· στη χειρότερη είναι μια
καρικατούρα. Ο Λουνγκ όμως της κινέζικης μυθολογίας είναι θείος και μοιάζει με
άγγελο που είναι και λιοντάρι. Διαβάζουμε στο Ιστορικό αρχείο του Σου-μα Τσιέν
ότι ο Κομφούκιος πήγε να συμβουλευτεί τον αρχειοφύλακα ή βιβλιοθηκάριο Λάο-
Τσε, και μετά την επίσκεψη του είπε:
“Τα πουλιά πετούν, τα ψάρια κολυμπούν, τα ζώα τρέχουν. Το ζώο που τρέχει
μπορούμε να το πιάσουμε με μια παγίδα, αυτό που κολυμπάει μ' ένα δίχτυ, κι αυτό
που πετάει με μια σαΐτα. Να όμως που υπάρχει και ο Δράκοντας· κι ούτε που ξέρω
πώς καβαλάει τον άνεμο ή πώς φτάνει στους ουρανούς. Σήμερα συνάντησα τον
Λάο-Τσε και μπορώ να πω πως είδα τον Δράκοντα.” […]
Στο “I Τσινγκ”, ή Βιβλίο των αλλαγών, ο Δράκοντας συμβολίζει τη σοφία. Υπήρξε
για αιώνες το αυτοκρατορικό έμβλημα. Ο θρόνος του αυτοκράτορα ονομαζόταν
Θρόνος του Δράκοντα· το πρόσωπό του Πρόσωπο του Δράκοντα. Όταν
ανήγγελλαν τον θάνατο ενός αυτοκράτορα, έλεγαν ότι ανέβηκε στους ουρανούς
καβάλα σ' έναν Δράκοντα.
Ο Κινέζικος Δράκοντας έχει κέρατα, νύχια γαμψά και λέπια, κι η ραχοκοκαλιά του
είναι γεμάτη αγκάθια. Κατά κανόνα τον εικονίζουν μ' ένα μαργαριτάρι, που το
καταπίνει ή το εξεμεί. Σ' αυτό το μαργαριτάρι κρύβεται η δύναμή του· αν του το
πάρουν, ο Δράκοντας εξημερώνεται.»
***
«Το Οκτάφιδο του Κόσι δεσπόζει στη μυθική κοσμογονία της Ιαπωνίας. Είχε οκτώ
κεφάλια και οκτώ ουρές• τα μάτια του ήταν κόκκινα σαν τα κεράσια, πεύκα και
βρύα βλάσταιναν στη ράχη του, ενώ στο καθένα απ' τα οκτώ κεφάλια του φύτρωνε
κι από ένα έλατο. Καθώς σερνόταν, κάλυπτε οκτώ κοιλάδες και οκτώ λόφους, η δε
κοιλιά του πάντα έσταζε αίμα. Μέσα σε επτά χρόνια το θηρίο αυτό είχε
καταβροχθίσει επτά παρθένες, τις κόρες ενός βασιλιά, και τον όγδοο χρόνο
ετοιμαζόταν να φάει και τη μικρότερη, που την έλεγαν Χτενάκι-Ρυζοχώραφο. Η
πριγκιποπούλα σώθηκε την τελευταία στιγμή από έναν θεό που λεγόταν Γενναίος-
Γρήγορος-Σφοδρός-Αρσενικός. Ο ιππότης αυτός έχτισε έναν κυκλικό περίβολο
από ξύλο με οκτώ πύλες και οκτώ ικριώματα, ένα σε κάθε πύλη. Πάνω σε κάθε
ικρίωμα έβαλε κι από έναν κάδο με μπίρα από ρύζι. Το Οκτάφιδο ήρθε, βούτηξε
από ένα κεφάλι σε κάθε κάδο, κατέβασε όλη την μπίρα μονορούφι και έπεσε σε
ύπνο βαθύ - Τότε ο Γενναίος-Γρήγορος-Σφοδρός-Αρσενικός του 'κοψε όλα τα
κεφάλια. Ένα ποτάμι αίμα ξεχύθηκε από τους λαιμούς. Στην ουρά του Οκτάφιδου
βρέθηκε ένα ξίφος, που ακόμα και σήμερα επιβάλλει τον σεβασμό μας στον Μέγα
Ναό της Ατσούτα. Όλα αυτά συνέβησαν στο βουνό που κάποτε λεγόταν Βουνό
του Φιδιού, και τώρα Βουνό των Οκτώ Συννέφων. Στην Ιαπωνία ο αριθμός οκτώ
θεωρείται μαγικός και σημαίνει «πολύς», όπως ακριβώς ο αριθμός σαράντα στην
ελισαβετιανή Αγγλία («Όταν σαράντα χειμώνες θα έχουν βαρύνει τα βλέφαρά
σου»). Η σφαγή του Οκτάφιδου είναι αποτυπωμένη σ' ένα απ' τα χαρτονομίσματα
της Ιαπωνίας.
Στην αγγλική απόδοση των κοσμογονικών και θεογονικών μύθων της αρχαίας
Ιαπωνίας (Οι ιερές γραφές των Ιαπώνων), ο Ποστ Ουίλερ καταγράφει θρύλους
αντίστοιχους με τη Λερναία Ύδρα της ελληνικής μυθολογίας, με τον Φάφνιρ της
σκανδιναβικής και με την αιγυπτιακή θεά Αθώρ, που ένας θεός τη μέθυσε με ζύθο
κόκκινο σαν αίμα, για να σωθεί το ανθρώπινο γένος απ’ τον αφανισμό.»
***
Ο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΚΟΚΟΡΑΣ
«Κατά τους Κινέζους, ο Ουράνιος Κόκορας είναι ένας όρνις με χρυσά φτερά, που
λαλεί τρεις φορές την ημέρα. Την πρώτη φορά όταν ο ήλιος παίρνει το πρωινό του
λουτρό στους ορίζοντες της θάλασσας• τη δεύτερη όταν μεσουρανεί• την
τελευταία όταν βυθίζεται στη δύση. Το πρώτο λάλημα τραντάζει τους ουρανούς
και ξυπνάει τους ανθρώπους. Ένας απ' τους απογόνους του Κόκορα είναι και το
γιανγκ, η αρσενική αρχή του Σύμπαντος. Ο Κόκορας έχει τρία πόδια και φωλιάζει
στο δέντρο Φου-σανγκ, που φυτρώνει στις χώρες της ανατολής και το ύψος του
μετριέται σε χιλιάδες πόδια. Το λάλημα του Ουράνιου Κόκορα είναι δυνατό, κι η
συμπεριφορά του αρχοντική. Γεννάει αυγά απ' όπου βγαίνουν πετεινάρια με
κόκκινα λειριά, που απαντούν κάθε πρωί στο τραγούδι του. Όλοι οι πετεινοί της
γης κατάγονται από τον Ουράνιο Κόκορα, που λέγεται Πουλί της Αυγής.»
***
«Για τους Αναμίτες οι τίγρεις (ή πνεύματα που ζουν μέσα σε τίγρεις) κυβερνούν
τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Ο Κόκκινος Τίγρης κυβερνά τον Νότο (που είναι
πάνω πάνω στους χάρτες)• του ανήκουν το θέρος κι η φωτιά. Ο Μαύρος Τίγρης
κυβερνά τον Βορρά• του ανήκουν ο χειμώνας και το νερό. Ο Γαλάζιος Τίγρης
κυβερνά την Ανατολή• του ανήκουν η άνοιξη και τα φυτά. Ο Άσπρος Τίγρης
κυβερνά τη Δύση• του ανήκουν το φθινόπωρο και τα μέταλλα.
Πάνω απ' αυτούς τους Πρωτεύοντες Τίγρεις υπάρχει ένας πέμπτος, ο Κίτρινος
Τίγρης, που στέκεται στο μέσον και κυβερνά τους άλλους, ακριβώς όπως ο
αυτοκράτορας στέκεται στο μέσον της Κίνας και η Κίνα στο μέσον του κόσμου.
(Να γιατί αποκαλείται «Μέσο Βασίλειο»• να γιατί κατέχει το μέσον του χάρτη
που σχεδίασε ο ιησουίτης πατήρ Ρίτσι, στα τέλη του 16ου αιώνα, για τη
διαπαιδαγώγηση των Κινέζων.)
Οι Μπιλ, μια φυλή της κεντρικής Ινδίας, πιστεύουν ότι υπάρχει κόλαση και για
τους Τίγρεις• οι Μαλαίοι μιλάνε για μια πολιτεία στην καρδιά της ζούγκλας που τα
δοκάρια της είναι από ανθρώπινα οστά, οι τοίχοι από ανθρώπινο δέρμα και τα
γείσα από ανθρώπινα μαλλιά, που την έχουν χτίσει και την κατοικούν Τίγρεις.»
«Ο Μονόκερως της Κίνας, ο Κι-λιν, είναι ένα από τα τέσσερα ζώα που θεωρούνται
καλοί οιωνοί• τα άλλα είναι ο δράκοντας, ο φοίνικας και η χελώνα. Ο Μονόκερως
είναι το εξοχότερο από τα 360 πλάσματα που ζουν στη στεριά. Έχει σώμα
ελαφιού, ουρά βοδιού και οπλές αλόγου. Το κοντό του κέρας, που φυτρώνει στο
μέτωπο του, είναι σάρκινο• το τρίχωμα της ράχης του έχει πέντε ανάμεικτα
χρώματα, ενώ η κοιλιά του είναι καφετί ή κίτρινη. Είναι τόσο ευγενικός, που όταν
βαδίζει προσέχει μην πατήσει το παραμικρό ζωντανό πλάσμα, και δεν τρώει καν
φρέσκο γρασίδι, παρά μόνον ό,τι είναι νεκρό. Η εμφάνιση του προμηνύει τη
γέννηση ενός δίκαιου άρχοντα. Είναι γρουσουζιά να τον τραυματίσεις ή να
συναντήσεις το κουφάρι του. Η διάρκεια της φυσικής ζωής του είναι χίλια χρόνια.
Όταν η μάνα του Κομφούκιου τον κυοφορούσε, τα πνεύματα των πέντε πλανητών
της έφεραν ένα ζώο που είχε σχήμα αγελάδας, φολίδες δράκοντα κι ένα κέρατο
μέτωπό του». Έτσι περιγράφει ο Σούτχιλ τον ευαγγελισμό – μια παραλλαγή που
μας δίνει ο Βίλχελμ μας λέει ότι το ζώο εμφανίστηκε μόνο του και εξέμεσε ένα
πλακίδιο από νεφρίτη, πάνω στο οποίο ήταν γραμμένο:
Γιε του κρυστάλλου του βουνού [ή της ουσίας του νερού], όταν η δυναστεία θα
καταρρεύσει, εσύ θα κυβερνήσεις, σαν βασιλιάς δίχως θρόνο.
Εβδομήντα χρόνια αργότερα κάποιοι κυνηγοί σκότωσαν έναν Κι-λιν ο οποίος είχε
ακόμη τυλιγμένο στο κέρατο του το κομμάτι της κορδέλας που του είχε δέσει η
μάνα του Κομφούκιου. Ο Κομφούκιος πήγε να δει τον Μονόκερω κι αναλύθηκε
σε λυγμούς, όχι μόνο γιατί κατάλαβε τι προμηνούσε ο θάνατος εκείνου του αθώου
και μυστηριώδους ζώου, αλλά και γιατί σ' εκείνη την κορδέλα ήταν όλο το
παρελθόν του.
Τον 13ο αιώνα οι άντρες μιας ανιχνευτικής αποστολής του αυτοκράτορα Τζένγκις
Χαν που είχαν αναλάβει να εισβάλουν στην Ινδία συνάντησαν στην έρημο ένα
πλάσμα «σαν ελάφι, με κεφάλι σαν του αλόγου, πράσινο τρίχωμα κι ένα κέρατο
στο μέτωπο», που τους είπε: «Είναι πια καιρός να γυρίσει ο αφέντης σας στη χώρα
του». Ο Τζένγκις Χαν συμβουλεύτηκε τους υπουργούς του, κι ένας απ αυτούς του
εξήγησε ότι το ζώο ήταν ένα Τσιό-τουάν, μια ποικιλία του Κι-λιν. «Τέσσερα
χρόνια τώρα η μεγάλη στρατιά πολεμάει στα δυτικά» είπε. «Οι ουρανοί, που
αποστρέφονται τις αιματοχυσίες, μας προειδοποιούν μέσω του Τσιό-τουάν.
Λυπήσου την αυτοκρατορία, για όνομα του ουρανού• η σύνεση θα φέρει αμέτρητη
χαρά». Ο αυτοκράτορας εγκατέλειψε τα πολεμικά του σχέδια.
Είκοσι δύο αιώνες προ Χριστού, ένας από τους δικαστές του αυτοκράτορα Σουν
είχε στην κατοχή του μια «μονόκερη αίγα» η οποία αρνιόταν να επιτεθεί στους
αδίκως κατηγορουμένους, δε δίσταζε όμως να κερατίζει τους ενόχους.
Είναι καθολικά παραδεκτό ότι ο μονόκερως είναι ένα ον υπερφυσικό και γούρικο•
το λένε οι ωδές, τα χρονικά, οι βιογραφίες των επιφανών και άλλα κείμενα που το
κύρος τους είναι αδιαφιλονίκητο. Ως και οι χωριάτισσες και τα παιδιά το ξέρουν
πως ο μονόκερως είναι τυχερό σημάδι. Να όμως που το ζώο αυτό δεν καταλέγεται
στα ζώα του σπιτιού, μήτε είναι πάντα εύκολο να το απαντήσεις, δεν προσφέρεται για
ζωολογική ταξινόμηση. Ούτε είναι σαν τον ταύρο ή τ' άλογο, τον λύκο ή το ελάφι.
Έτσι μπορεί να βρεθούμε κάποτε καταπρόσωπο με έναν μονόκερω και να μην
είμαστε σίγουροι πως πρόκειται γι' αυτόν. Ξέρουμε πως ένα συγκεκριμένο ζώο με
χαίτη είναι άλογο και πως ένα συγκεκριμένο ζώο με κέρατα είναι ταύρος. Ο
μονόκερως δεν ξέρουμε πώς μοιάζει.»