You are on page 1of 36
C4c loai thuéc phong trir dich hai c6 nguon goc thién nhién 1.M6 DAU ‘DA tir lau trong linh vuc phat trién néng nghiép, viéc sit dung thuéc phong trit dich hai (PTDH) néi chung va thuéc bao vé thue vat (BVTV) néi riéng vin 1a mét trong nhig bién phdp quan trong dé bao vé cay tréng (xir ly gidng, cham séc céy trong va bao quan néng sin) dim bao mia mang cing nhu phong trit cc loai sinh vat hai (ruéi, muéi, gidn, chudt, v.v...) g6p phéin bao vé stéc khoé va tai sin clia con ngudi. Céc loai thuée PTDH duge sit dung c6 thé c6 nguén géc ty nhién va téng hgp, trong dé céc loai thuéc c6 nguén géc téng hop chiém ty 1é lén véi s6 cic ching loai duge nghién cifu va sin xudt khong ngimg tang lén nham dap tmg cdc yéu cu méi, Viée dp dung tran lan va thiéu kiém sodt cdc loai thuée PIDH téng hyp da gay ra hign tugng nhon (khdng) thuéc & sau bénh, c6n tring hai, déng thdi dang gay anh huéng khéng nho dén an toan cia con ngudi, vat nudi va tac dong xau dén méi tring. Da c6 nhigu loai thude trir siu duge ding rong rai trude day, nhét 1a trong thdi ky 1950-1970, nhu diclodiphenyltricloetan (DDT), hexaclobenzen (666), v.v... nay da bi céim hoac han ché sit dung do cé tinh doc hai cao cho ngudi va gia stic, déng théi cdn rt kh6 phan huy, ton du va gay hiém hoa lau dai. Ngudi ta luén luén nghién cifu, tim kiém va sin xuat céc loai thuée PTDH 6 higu qua cao hon, c6 hoat tinh chon loc hon, khong (hode it) anh hung xau dén site khoé con ngudi, vat nudi hoac thién dich cia sau bénh va méi trubng néi chung. M6t loat thuéc BVTV téng hop thuéc nhém pyretroid hoac mét sé loai Khéc d& duge nghién cifu, sin xuat 1a nam trong dinh huéng trén. Ngoai ra trong gia céng céc loai thuéc BVTV, ngudi ta ciing phat trién nhiéu loai ché phim méi, thay céc dang truyén théng (nhu nhii déu - EC, bot théim nuéc -WP, v.v...) sang cdc dang gia cong tién tin va than thién méi truong 3 hon (nhu huyén phi dam dac -SC, nhii déu trong nuéc - EW, vi nh tuong - ME, hat phan tan trong nude - WG, v.v. Trong nong nghiép, dé han ch€ téc dong cita cde loai thuée BVTV dén moi trudng va dim bao chat lvong nong sin, tai nhiéu nude, trong dé cé nude ta, ngudi ta di khuyén eso dp dung bign phap quan ly phong tri dich hai téng hgp (IPM), trong d6 khuyén khich sir dung céc ché phim thuée BVTV di tir nguén g6c thien nhién. Tir lau con ngudi di biét ding céc dich chiét cla cdc loai cay co dé diet trir céc sinh vat hai (mudi, trit sau, chudt, v.v...) hoa ding trong san bat cd, chim, tha (dénh “duéc” cé, tm mii tén doc ding trong san bit, v.v...). Trong linh vuc Jam thudc trit sau bénh bao vé cay tréng, ngudi ta hay ding cdc ché pham tir cdc loai thio méc (mét sé c6 déc 16) nhu cay dude ca, cay thude lé (va thude lao), hoa ctic trit sau, cay ma tién, hat cay ci dau, 14 xoan, tinh dau sa va mét sé loai tinh dau thyc vat khéc, Uir diém néi tri cita cde ché phém di tir thio moc 1a phd tic dung kha rong véi céc loai sau bénh, c6 46 dgc thip hoac khong déc véi da s6 dong vat mau néng va ngudi, an ton cho ngudi, it anh huéng dén thién dich ciia sau hai, ft tn du trong néng san va ft gay tac dong ti¢u cue dén méi trudng sinh thai. Trén thi trudng da xudt hién cic ché phdm triv sAu duge sin xudt & quy m6 cong nghiép di tit pyretrum (bot hoa ciic trit sau), dich chiét cia cay xoan An DO (cay Neem), v.v...va da tr thanh sin phém trit sau duoc ua chudng. Gin day véi céng nghé phat trién, mot s6 ché phim thuée BVTV va PTD. vi sinh cting da duge nghién cttu, sin xuat va ap dung c6 higu qua ca vé mat phong trir sau bénh va vé mat bao vé méi trudng. Tuy nhién do nhiéu nguyén nhén, trong 46 c6 han ché vé nguén cung cap va gid thanh nguyén ligu cao, ma cdc ché phdm c6 nguén géc thién nhién tren & quy mé toan cfu hién chua phat trién manh, ‘Tai Viet Nam viée sit dung cc ché phim PTDH di tir nguén g6c thio méc i duge biét dén tit lau. Truéc khi ede ch€ phim téng hgp duge du nhap va sit dung, ngudi ta da biét sit dung nude diéu, dich chiét cita é va than cay thudc Lao (va thuse 14) 4é phun tri sau, rép cho rau mau va Ida; hoge ding kh6i dét 14 xoan tuoi dé hun duéi mudi trong chuéng gia stic; ding 1am sach ao nudi thiy san; ding hat cay ma tién hodc mot s6 loai thio méc déc dé ché ba chudt; ding tinh dau sa, tinh déiu qué am thude phun chéng bo gay, rudi mudi, gidn va sat tng, v.v...Viée nghién edu, sin xust cée ché phim 4 BVTV va PTDH sinh hoc & nude ta tuy di duge dé c4p khé lau song vige phat trién san xudt véi quy m6 céng nghiép vin cdn dang & mic d6 thép, chit yeu méi & quy mo thit nghiem. ai ligu nay tinh bay mot s6 nét co bin, ¢6 vai tr nhu mot tai Ligu tham Khio, vé cdc loai thuée PTDH nguén géc tu nhién d6i véi cde nha chuyén mon va ede doe gid quan tam. I. CAC LOAI THUOC BAO VE THUC VAT TU THAO MOC IL1. Gi6i thigu chung Hign nay ngudi ta da thong ké duge hang nghin loai cay c6 c6 dac tinh gay Gc hoae xua dudi cén tring do 6 chita céc tinh déu dic biét hoac céc loai hoat chat doc o6 kha nang diét sau, chudt hodc néim hai. Trong s6 nay cé hing chuc loai di duge sit dung trong thuc té dé xua duéi cén tring, trit sau, chudt va con tring gay hai. Co ché tie dung cita céc loai thio mée trong xua dudi cén tring hoae trir sau, chudt gay hai la trén cé sé tae dong cita cae yéu t6 sa - Mii tinh dau chifa trong thio mec tao cdm gide ghé sg va c6 dudi cén tring. fe dung xua - Tinh dau chifa trong thio méc cé téc dung x6ng hoi, gay déc va tigu diét sau bo, cén tring. - Hoat chat déc c6 trong thao méc cé tae dung dau déc va ti¢u diét sinh vat hai do tigp xtic hoac an phai Trong trudng hop tinh dau cé mii dac trung ding dé xua dudi thi sinh vat hai thudng khéng bi chét ma chi trén tranh khoi khu vue ¢6 mii tinh dau. Khi hét mii tinh dau thi sinh vat hai cé thé lai quay tré lai (vi du ding tinh déu si dé xua dudi rudi, mudi). Trong trudng hgp thio mdc duge sit dung lam thuée diét sinh vat hai, thi sinh vat hai c6 thé bi chét do chat déc xm nh4p vao co thé gay réi loan hé than kinh trung uong hay ngoai bién hodc gay r6i loan cde chiic nang khéc. N6i chung, nhiéu loai thuéc PTDH ding thao méc duge stt dung cé dac diém 1A it d6c d6i véi dong vat mau néng, ké ca ngudi, it dé du long trong néng sin, it gay hién tugng nhon (khéng) thudc, thoi gian Iu dgc ngén nén it Anh hudng dén dat dai va moi trudng. Day 1a nhing wu diém quan trong khi sir dung céc logi thudc nay dé phong trit cdc loai sau, bénh hai d6i véi rau, qua hode bio quan néng san va thuc phim, cing nhu dé lam vé sinh, khai quang cdc ao nuéi tha thuy san. IL.1. M6t s6 hoat chat doc thao moc duge sit dung trong thuéc BVTV va PTDH Cac hoat chat doc chinh cé trong cdc loai thao méc sit dung lam thuéc triv sinh vat hai nam trong s6 cée hoat chat thuée céc nhém alcaloid, pyretroid, rotenoid va cdc tinh déu thom. Méi mét loai hoat chit c6 d6 déc, co ché tic dung va linh vue ap dung khéc nhau. M6t s6 hoat chit di dugc ap dung higu qua trong thyc té va da dugc sin xuat & quy mé céng nghiép. 11.2.1, Nicotin va céc hop chat cing nhém Gidi thiéu chung Nicotin (1) Nicotin [(B-(n-metyl-B-pyrrolidyl)-pyridin] (1) ¢6 trong Iugng phan tit 1a 162,24, 1a alcaloid chinh trong cay thuéc 14 (Nicotiana tabacum), thuéc lao (Nicotiana rustica) thuéc ho Solanaceae v6i ham luong 2-10% trong luong 1é hoac thin cay, duéi dang mui cia axit xitric vi maleic. Ngoai ra nicotin con gap trong mot sé loai cay khdc. Nicotin duge Poxen va Reiman tich ra duéi dang tinh khiét tir nam 1928. Mot sé alcaloid c6 cau tric phan ti (wong ty nhu nicotin ciing thudng tén tai cing nicotin trong thanh phéin hoat chat cla cay thuéc 14 song vdi ham lugng thép hon. Trong célu tric phan tif cia cdc loai nay cling c6 vong pyridin-pyrrolidyl hoac pyridin-pyperidin nhu anabasin (neo-nicotin) hoac cdc nornicotin, v. Anabasin (ID) 1a hop chat cing nhém véi nicotin, trong d6 nhém pyrrolidyl trong phan tir nicotin dugc thay thé bang nhém C,H,,.NH. N i \ {) Anabasin (II) Tinh chat hoa ly Nicotin tinh khiét IA chat long sét dang déu, khong mau nhung bi sim mau din khi dé ngo&i khong khi, c6 mii thudc 4. Diém s6i ciia nicotin 246°C (730mm Hg). Nicotin tan hoan toan trong nude & nhiét 6 thiip hon 60°C va cao hon 210°C. Trong giéi han 60 - 210°C nicotin chi tan mét phéin trong nude (tan 6 gidi han). Nicotin tan t6t trong nhiéu dung moi hitu co théng thuéng. Nicotin 06 thé bi cat 16i cudn bang hoi nuée. Do c6 cde nhém nite trong phan tit ma nicotin ¢6 thé tao mu6i véi cdc axit hiu co va axit khodng. Cac chat oxy hod manh (HNO,, KMn0O,) cé thé oxy hod nicotin dén axit nicotinic, Nicotin 1a chat déng phan quang hoc (+ va -) déng thi c6 ca dang raxemic (4). Tuy nhién ce mudi cua nicotin lai thuéng 1a dang quay phai (+). Nicotin c6 mot s6 phan tng tao mau de tung (nhu véi n- dimetylaminobenzaldehyd cho mau héng tim) Thu tach nicotin va cdc chat cing nhhém C6 thé thu tach nicotin tir phé thai cay thuéc 14, thuée lao (1d, than, 18). La (than, 18) cay thuéc 14 (thuéc lio) duge bam nhéd, ngam trong nudc 24 gid, sau 46 thém sifa voi (Ca(OH),) dé chuyén nicotin vé dang ty do va tién hanh chung cat 161 cuén hoi nuéc. Thém axit sunfuric lofing (20%) vao dich cat dé tao va tach nicotin sunfat. Tach nicotin bang cach thém xtit (NaOH) vao nicotin sunfat va chiét truc tip nicotin bing benzen hodc ete dau hoa. Sin phém nicotin thu duoc cé thé dat 6 tinh khiét 98%. Dé cé nicotin tinh khiét cao hon, 6 thé chung cat chan khong nicotin tho. Trong cong nghiép ngudi ta thu tach nicotin tir bui, vun thudc ld trong cong nghigp sin xudt thue Id theo quy tinh tuong ty nhu tren. Anabasin ciing duge tach tit dich chiét cay thuéc 14, Tach anabasin khéi hén hgp véi nicotin trong dich chiét cay thudc Id bing céch két tinh phan doan mu6i flosilicat anabasin khé tan. Mu6i cita nicotin nam lai trong dung dich. Da tinh sinh hoc, ting dung ctia nicotin va cdc chat cling nhhém Nicotin va céc hgp chat cig nhém 1a nhing chat déc manh, 6 kha nang tac dong vao hé thong thén kinh trung uong cla c6n tring. Tac dong gay déc cla cc hop chat nhém nicotin 1a qua ti€p xtic, ung phdi hodc tac dong xéng hoi (nguti, hit phai). Duéi day 1a chi sé LD,, cita mét s6 hop chat thuéc nhém nicotin d6i véi rep cy (Aphis Rumicis) qua tiép xtic Ten LD (mg/kg) Ten LD (mg/kg) (-) Nicotin 1,0 () Nornicotin 05 (+) Nicotin 5.0 (4) Nomicotin 07 () Nicotin 2,0 () Nornicotin 1,0 Anabasin 01 Dé6i véi dong vat mau néng, nicotin it dc hon: LDsy 46i véi chudt 1 50-60 mg/kg, véi ngudi la 150 mg/kg. Nicotin va céc hop chét cing nhém duge ding lam thuéc trit cc loai sau trich hut, sau than mém va cac loai rép cay (rau va cAy an qua). Nam 1980 vign Hod hoc Cong nghiép da nghién cifu chiét nicotin tir bui thai cong doan sdy cla Nha may thude li Thang Long va da thu duge dung dich nicotin sunfat néng 46 40% dé sit dung lam thudc trit sau. 11.2.2. Pyretrin va cde hop chat cing nhém Gi6i thiéu chung Pyretrin (I) 1a tén chung cia m6t nhém hop chit pyretroid c6 chifa trong hoa cay cite trit sau (Chrysanthemum cinerariaefolium) va trong mot s6 loai cay khac. CH OH ° CH; ZN Yes ci—c—c— 0-H Sy Ch) CH) CH) -R HC | R. cH,—co (III) Cong thite chung ctia ede pyretrin Neudi ta da phan biét duge pyretrin1, pyretrin 2, xinerin 1, xinerin 2. va mét s6 hgp chit khéc cling nhém nhu jasmolin 1 va 2. Trong d6: Pyretrin1c6R 1A — CHs; Rl ~ CH=CH, Pyretrin2.c6R 1A — CHOCO; R’la —CH=CH; Xinerin 1 c6R 1A — CH; R’la —CHy Xinerin2c6R1A — CH,OCO; R’ lA —CH,. Céc pyretrin duge coi IA cac este ciia axit erysantemic (IV) va mot loai alcol di vong Ch 7s RX c an c=cH— c— coon cHy (IV) Axit crysantemic Trong dé: R* 1a — CHy: axit crysantemic monocacboxylic; R* 1a — COOH: axit crysantemic dicacboxylic. Bang phuong phip téng hop ngudi ta cdn diéu ché duge nhiéu hop chit thude nh6m pyretrin nhu allitrin, xilitrin, furetrin, v.v... voi cong thiic chung (V): H,C CH; ‘c 9 | /\___ tl acy (CH;),C=CH—CH—C— oe cH,— co ¢oR (V) Cong thite chung ctia cdc hop chat pyretrin tng hop Trong 6: Allitrin 6 R 2 —CH;— CH=CH, oN Xilitrin c6 RB CH—C cH | | cH—CH Ch CH, Furetrin ¢6 R 12 —CH \ CH, Cac pyretrin téng hop sé khéng duge xét day. Tinh chat hod ly Pyretrin ky thuat 1a chat long sét, dang déu, ning hon nuéc va bi phan huy Khi ct chan khong. Thu tach pyretrin va cdc chdt cling nhém Viéc thu tach pyretrin dang tinh khiét gap nhiéu khé khan. Hién chua thay cae cong trinh nghién cifu tach pyretrin dang tinh khiét. Pyretrum 1a b6t khé cita hoa ciic trir sau, thudng chita 0,15-0,5 % (trong luong) cac pyretrin va cdc ché phim sit dung pyretrin thudng di tir pyretrum, Nguoi ta cé thé ding dung méi hitu co dé chiét hoa cic trit sau hoae pyretrum. Dich chiét nhan duge c6 néng d6 pyretrin trung binh 2-10%. Trong dich chiét ciia pyretrum c6 céc hoat chat véi ty 1¢ trang binh sau day: 35% pyretrin; 32% pyretrin 2; 14% xinerin 1; 1% xinerin 2 va mt ty Ié nhé cée hgp chat khéc. O My ngudi ta di sin xuat va xudt khdu pyretrum va cd dung dich pyretrin dang dam dac (néng d6 pyretrin dén 90%). Cac dung dich nay duge iu ché bang céch cat loai bét dung méi dich chiét pyretrin 6 nhiét d6 thap. Rat nhiéu déng ding cia pyretrin c6 thé duge diéu ché bang phuong php téng hgp tir cloraldehyd cita axit crisantemic va mot alcol dic thi hoac theo mét s6 phan ting khic (sé khong dugc xét ky & day). Dai tinh sinh hoc va img dung pyretrin va cdc chat cling nhém Ngudi ta thudng ding tryc tiép b6t hoa etic trit sau (pyretrum) lam thuée trir sau, huong (nhang) try mudi, hoae ding dung dich nuéc chiét loang dé Lim thuéc trit sau phun cho rau, qua hoac sit tring gia dung (di¢t bo cho ché, meo, vv...) Day 1A loai thude c6 tée dung gay doc manh cho he than kinh tring wong va ngoai vi ca séu va cén tring khi bi tiép xtic hode x6ng hoi, tao kha nang tiéu diét ching rat nhanh. Co ché gay d6c cita céc pyretroid 1a dau déc cc sgi truc thén kinh ngoai vi va ngan can su van chuyén ion Na’, Ca‘ & mang té bao théin kinh, phé vo su chuyén céc xung dong than kinh va gay thiéu oxy cho cdc té bao than kinh & con tring va giét chét ching. Tuy nhién trong mt s6 trudng hop cén tring van héi ai sau khi bi dinh dc, tuéng nhu da “chét”. D6 d6c ctia pyretrin tang lén khi phéi hop vi céc chat “hop luc” (synergist) nhu dau vig, pyperony! butoxid, v.v...Thuéc c6 phé tie dong réng song khéng gay chéy ld, khéng tich Iu trong n6ng sin. Tuy nhién thdi gian téc dong cit thude ngan do pyretrin dé bi cdc y€u t6 moi trudng (Anh séng, céc tac dung hod hoe, v.v...) pha huy va lam mat hi¢u lye. ‘Thuéc an toan véi ngudi vA céc dong vat mau néng do trong co thé cae loai nay, thong qua mét s6 qué trinh sinh hod, ce pyretrin bi chuyén hod va nhanh chéng bi bai tiét khéi co thé. Chi s6 LDs, cia pyretrin d6i voi chudt 14 1.500 mg/kg. Pyretrin nguén géc thién nhién di duge sit dung kha phd bién & nhiéu nude tren thé gidi, nhung & nude ta cde ché pham di tit cde hp chat nay khong phat trién do khéng sn nguén nguyén liéu. 11.2.3. Azadirachtin va céc hop cht cang nhém Gidi thiéu chung Azadirachtin Ia m6t hoat chit nortritecpenoid thudc nhém lemonoid c6 chita trong dau hat cay xoan An D6 (cay Neem) v6i ham lugng dao dong 0,2-0,5 % trong Jugng hat tuoi. Cong thife cau tao phan tir cia azadirachtin rat phic tap (VD) + (VI) Azadirachtin ul Tinh chdt hod ly ‘Hién chua thay céc tai li¢u vé céc tinh chat hoa ly cia azadirachtin Thu tach azadirachtin C6 thé chiét hoat chat azadirachtin tir hat cay Neem bang nuéc, song phuong php nay khéng ap dung duge trong cong nghiép vi ham lung hoat chit nhan duge rat thap cing mot sé gidi han khac vé ky thuat. Trong cong nghiép, ngudi ta ding mot sé dung méi hit co (metanol, etylaxetat, v.v...) dé chiét hat Neem. Hat Neem duge say, nghién va ép diu so bé. Phéin bi ép dugc chiét bing dung méi hitu co. Dich chiét va dau ép c6 chita azadirachtin va mét s6 hop chat tecpen khde (ditecpen va tritecpen), duge co chan khéng dé loai dung méi va c6 dac hoat chit. Ngudi ta khong dat thanh van dé thu tach azadirachtin tinh khiét va thudng sit dung ngay dich chi¢t dam dic dé gia cong thud tri sau. Dac tinh sinh hoc va ting dung azadirachtin Azadirachtin c6 hoat tinh sinh hoc rat da dang, gay doc manh va diét triv céc loai sau, nim va vi khudn gay bénh cho cay. Chat nay cn c6 téc dung diéu tiét sinh trudng cla c6n tring. Phé téc dong cia azadirachtin rit rong, liéu lugng sit dung thap, c6 thé sir dung trong nhiéu finh vue PTDB cho cay tréng va bao vé nng san, thay thé cho cdc loai thuéc BVTV di bi nhén thuéc. Azadirachtin it doc v6i ngudi va céc dong vat mau néng bac cao, LDsy (qua dung miéng) v6i chudt 1a 1én hon 5.000 mg/kg. Hyp chat nay it gay téc dong xiu dén méi trudng nén hay duge khuyén céo sit dung trong cong téc phong trir dich hai téng hgp cay trong (IPM). Tai Viét Nam, Cong ty Cé phan Thuée Sat tring Viét Nam da tach chiét hoat chat cita hat cay Neem (tréng tai Ninh Thuan) dé san xudt thuéc trir sau. ‘Thuéc trit sau mang nhan higu VINEEM 1500 EC sit dung hi¢u qua véi nhiéu Joai rau mau va da cé mat trén thi trudng ca nude. Trong cay xoan dao (Melia azedarach Linn) thuéc ho xoan (Meliaceae) & nude ta cing chita mét sé alcaloid déc nhu kulinon, margosin, kulacton, azaridin, v.v... 6 tinh sét tring va trir sau va cfing duge sir dung lam thuéc giun, hun Khéi trir mudi chuéng gia stic... nhung chua duge nghién cifu dé sin xust ché phdm trir sau. 12, 11.2.4, Rotenon va céc hop chét cung nhém Gi6i thigu chung Rotenon (VID) ¢é cong thtte phan tir C,,H,,0,, trong lugng phan tit 394,41, 1a hgp chat thuge nh6m rotenoid t6n tai trong ré mot s6 loai cay nhu Derris, Tephsosia, Lonchocarpus, vv... (VII) Rotenon Tinh chat héa ly Rotenon t6n tai dudi dang céc tinh thé khong mau, nhiét do néng chay 163°C, soi 210-220°C (0,5 mm Hg), thyc té khong tan trong nude (46 tan 1,6.10%g/100g nudc), nhung tan trong céc dung m6i hitu co. D6 tan (g/100g dung méi): cloroform 43,4; dicletan 44,3; tricloetylen 19,0; benzen 8,5; axeton 6,9; CCl, 0,6; metanol va etanol 0,2; v.v...). Rotenon dé bi cdc tac nhan oxy héa manh oxy héa. Khi cé mat axit, rotenon dé chuyén sang isorotenon, Thu tach rotenon Trong cong nghiép ngudi ta thu téch rotenon bang cach ding dung m6i hitu co chiét tir ré cdc loai cay cé chtfa rotenon nhu da trinh bay bén trén, Cit 1kg. ré khé cua cay Derris c6 thé thu dugc 40-50 g rotenon. Ngoai rotenon, trong dich chiét c6 thé cén chia céc rotenoid khac nhu degelin, toxycarrol, cymatrol, Vie. Daic tinh sinh hoc va ting dung ctia rotenon va cdc rotenoid Rotenon va cae rotenoid déu 1a cic chat déc manh véi cén tring va cd. Day Ja nhing hoat chat c6 déc tinh tiép xtic, gay té ligt chife nang h6 hap. Liéu bat dau gay déc cia rotenon voi cé 1a 1: 50.000.000. Déi vdi dong vat mau néng rotenon it déc hon. LDsy véi thé 1a 0,35g/kg (tiém) va 5,0 g/kg (udng). Rotenon hau nhu khong déc véi ngudi va khéng dé lai dur lugng trong thuc phim. 13 Trong thye t& ngudi ta da ding nude chiét ciia cde cay ¢6 chita rotenon dé “duc” cA (digt c) hoac 1am thuéc trit con tring. Bot kho cita ré cay Derris (chifa 0,75-1,0 % rotenon) duge ding lam thude trit sau hoge dude c& rat higu qua. Thuse duéc c4 chita 5% loai bot nay. Tai Viet Nam c6 mét sé loai céy c6 chia him lugng rotenon cao nhu cay than mat (hay cay duéc cA) (Millettia ichthyochtona Drake), hat cay ci dau (Pachyrhizus angulatus), v.v... RE cay duée cé tit lau da duge ding dé duéc ca, diét ca tap don ao nudi tom. 11.2.5. Strychnin va cdc chat cung nhém Gidi thiéu chung (VII) Strychnin Strychnin (con c6 tén khdc 1A strychnidin) 14 mt alcaloid c6 cng thie phan tur C,,H,,N,O,, trong lugng phan tir 334,42, dugc tim thay trong hat cay ma tién (Strychnos Nux Vomica) va mét s6 lodi cay khéc thuée ho Ma tién (Longaniaceae) Chat nay thutmg ciing ¢6 mat véi céc hoat chat khac nhu bruxin va mét s6 alcaloid khéc. Tinh chat héa ly Strychnin tén tai du6i dang cdc tinh thé khong mau, néng chay & 282°C, si & 270°C (5 mm Hg), it tan trong nude (néng d6 1:6400 & 25°C) va ete, song dé tan trong rugu etylic (néng 46 1:110 & 25°C), benzen (néng dd 1:150 6 25°C) va nhiéu dung méi hiu co khéc. Dung dich nude cia strychnin c6 phan img bazo nén cé thé tao mudi véi cae axit. 14 Thu téch strychnin Nguyén ligu dé thu téch trychnin thudng 1a hat ma tién (chita 1-3% strychnin). Dung méi duge ding dé chiét strychnin 1a cloroform hodc mot sé dung mdi hitu co khéc. Dac tinh sinh hoc va ig dung strychnin Strychnin 1a mét chat déc manh, 6 téc dung kich thich hé thin kinh trang uong, gay co giat va tir vong. Liéu gay chét v6i chudt 1a 1-30 mg/kg, véi ngudi 1a 30-60 mg/kg VGi céc liéu thép, strychnin dugc ding Lim thuéc trg tim, gay kich thich cdc co quan thu cam. Trong linh vue PTDH, strychnin duge dig lam thuéc ba chugt, bay chim va diét dé hai hoa mau. Thuéc ba duge trn strychnin véi him lugng 0,8-1,0 % trong lugng. Ngudi ta da diéu ché duge strychnin theo phuong phap téng hop ding trong PTDH. Ngoai strychnin, ngudi ta cdn sit dung scilliroside, mét loai glucozit c6 trong dich chiét cla cay hanh bién 46 (Urrinea maritim), dé lam ba chudt. 11.2.6. Limonen va cdc tinh ddu thom thuc vat Giéi thiéu chung Limonen (1-metyl-4-isopropenylxyclohexen-1) CjoH;s, trong lung phan tir 136,24, 18 m6t hyp chat ©6 trong tinh dau thom ciia vé qua mot sO cay c6 mii (cam, quit, chanh, budi...). CH; Fo Os H f (IX) Limonen Tinh chat héa ly Limonen IA chat long khong mau, dé bay hoi va cé mii dé chiu cla cam, chanh, Limonen khéng tan trong nuéc nhung dé tan trong céc dung méi hitu co thong thudng. Limonen tén tai duéi 3 dang déng phan d, I va d-l. Cae dang nay Khdc nhau chat it vé ty trong, chiét suat nhung déu 6 nhiét do s6i 175,5-176°C (763 mm Hg). Limonen dé bi oxy héa trong khong khi (thinh carvon va carveol). Véi cde chat oxy héa manh (nhu kali pemanganat), limonen bi oxy héa én eritrit va axit cacboxylic. Thu tach limonen Limonen rat phé bién trong cdc tinh dau thom tu nhién va dac biét c6 nhiéu trong tinh dau v6 qua cdc cay c6 mii nhu cam (Citrus sinensis L Osbeck), chanh (Citrus limonia Osbeck), Quit (Citrus sp), budi (Citrus maxima Burm). Trong tinh dau v6 budi tuoi c6 41-95%, vo cam tuoi 91%, vo chanh tuoi 82% limonen. Viéc thu tach tinh déu v6 qua cay c6 mdi (tuoi hoac kh6) thu’ng duge tién hanh bang cach chung cét 16i cudn hoi nudc. Déi voi vo qua tuoi, cdn c6 thé ap dung phuong phdp ép lanh va chung cét lai, Higu sudt tinh dau thu duge c6 thé dat 0,2- 0,3 %. Dé tach riéng limonen khdi cdc hop chat khdc, c6 thé sir dung phuong phap chung cat phan doan dudi 4p suat giam. Dac tinh sinh hoc va img dung limonen Limonen (thudng 1a d-limonen) c6 dac tinh xua dudi va diét cén tring, tir sau. Ngudi ta da ding dung dich tinh dau cé chita limonen dé phun xit trir bo ché, bo méo va cén tring gay hai khdc (ve, mé, ran, rép) déi véi cdc dong vat canh, ding tinh dau vo budi dé diét bo gay tai céc ving nude quanh nha. Limonen héu nhu khong gay doc d6i véi ngudi va cae dong vat mau néng. Ngoai limonen, cée hop chat c6 mii thom cé trong cdc loai tinh diu tw nhién khée cing c6 téc dung xua dudi va diét c6n tring nhu : Xitronelal trong tinh dau sa tir cay cd sa (Symbopogon sp); Xitral trong tinh déu mang tang tir hat cay mang tang (Lisea cubela Pers) thuéc ho Long nao (Lauraceae); Camphor trong tinh diu long nao tir g6 hode 14 cay long nao (Cinnamomum camphora Nees et Eberm) thudc ho Long no (Lauraceae); a-Pinen trong tinh dau thong tirnhya cay thong (Pinus sp) thudc ho thong (Abietaceae); v.v... (xem thém muc 11.2) 16 11.3. Cée chat hop luc ¢6 nguén gée thién nhién Cie chat hop luc (sinergists) 1a nhig chat khi bé sung vao hoat chat BVTV thi lam tang dang ké hoat tinh cla chting. Mét s6 san pham dau thuc vat nhu déu viing (m2) ép tir hat cay ving (Sesamum indicum) cé téc dung hiép luc véi cdc pyretrin va tang hoat tinh ciia ching lén 2-5 Lin, Trong dau ving (me) c6 0,1-0,5% sesamin (X) va 0,3-0,5% sesamolin (XI) 0. Q NcH poh 0’ oO (X) Sesamin 0. a oF HC, ° 0 Ne, joie o oO (XI) Sesamolin Day chinh 1A cdc tac nhan hgp luc cha cdc pyretroid, Ngoai ra cling 6 mot sO chit khéc ciing ¢6 tée dung hgp luc véi pyretroid nhu hynochinin (IX) va pyperin (X) c6 trong hat hé tigu, 0. CH, CH, oO. Hy i Nou , So W o . o oO (XI) Hynochinin 17 0. CH= CH— CH=CH—C—N f HC aN (XI) Pyperin Il. CAC CHE PHAM SINH HOC TRU SAU I1L.1. Giéi thigu chung Cée bign php sinh hoc PTDH 1a mot pham vi rng, bao gém eée phuong phip ding dong vat trit sau va phuong phép ding cic ché phéim sinh hoc trit sau. Phuong phap dig dong vat trit sau bao gm cng nghé sin xuat va sit dung mot s6 loai ong ky sinh mat 6 (Trichogramma) dé trit sau (sau cuén 4 nhd, sau duc than ng6, mfa, lia, sau do hai day, sau bong), bo mit vang (Chrysopa), bo rita (Cocinellidae) an rép, nhén an thit, v.v..., s€ khong duge xem xét & day. Phuong phap ding cac ché pham sinh hoc dé trir sau va dich hai bao gm cae phuong phap ding hoa chat sinh hoc (hocmon, enzym, pheromon va ede chit diéu hoa sinh truéng sinh vat va cac loai vi sinh vat (virus, vi khudn, nam, tuyén tring, v.v...). Co quan bao vé méi tru’ng My (EPA) da dua ra cic khdi niém, theo d6 c6 thé phan loai cdc ché phim BVTV va PTDB sinh hoc thnh 2 nhém: - Nhém céc hod chat sinh hoc (biochemicals) gém cae chat din dy con tring (attractants), cdc chat xua dudi con tring (repellents), cde chat triét sn con tring (chemosterilants) va céc chat diéu khién sinh truéng c6n tring (insect growth regulators). Thudc nhém nay gém céc hod chat c6 nguén géc thién nhién hoac téng hop. Cae chat din du thudng khong c6 tic dung ticu di¢t c6n tring nhung ching tao diéu kién dé 16i cudn con tring dén vi tri céin thiét, sau d6 sir dung cdc téc dong khdc tiéu diét chting. Thuong thudng ngudi ta sir dung cdc y€u 6 din du sau: Dan du thife an, dan du sinh duc (giao phéi), dan du dé trimg, v.v.. Trong trudng hop cdc chat xua dudi thi chat duge ding sé tao ra hiéu tng ghé sg tai cde vi tri chit dinh hode edn bao ve (chit yéu do mii cita hoa chat), Cac tc nhan nay c6 tic dung nguge lai véi téc nhan din du. 18 Cfc chat triét sin c6n tring Ia cac chat gay ra cdc dét bién trén co thé con tring, Lam kha nang sinh san ciia ching bi suy gidm. Cic chat diéu khién sinh truéng c6n tring 1a céc chat 06 téc dung diéu chinh qué tinh lot x4c ciia cong tring va day chting vao hoan cénh bat lgi va han ché phat trién, Cie nha khoa hoc cho biét da s6 cdc hgp chit hitu co duge ding lam téc nhan din du, xua dudi, triét san hoac diéu khién sinh trudng cén tring déu tic dung 6 him lugng rét nho va chi ciin sy thay déi rat it trong cau tric phan tir cling di thay déi hoat tinh, din dén thay déi tinh chat va tac dung cia hgp chat 6i véi con tring. Ngoai ra cdc chat nay thutmg 1A mét hén hop nén ty 1é ciia cic hop chat trong hén hop ciing cé vai trd rat lin. Trong thuc té ngudi ta 6 thé thu tach cdc hoat chat dig lam tac nhan dan du, xua dudi tir chinh cic cén tring. Tuy nhién céng viée nay rat phite tap, ddi hoi cac cong nghé va thiét bi tién tién, dan téi gid thanh san phim cao. Vi vay trong da s6 trudng hop ngudi ta phai ding cdc hoat chat téng hop m6 phong cac chat thién nhién. D6i véi cdc chat triét sin hodc diéu khién sinh trudng con trang thi dén nay héu nhu chi c6 cae sin phim téng hop. - Nhém cde vi sink vat trit sdu (microbial pesticides) gém virus, vi khudn, nam, tuyén tring, v.v... Céc vi sinh vat duge ding trong cdc ché phim BVTV va PTDH vi sinh bao gém céc loai virut, vi khudn, nfm, dong vat nguyén sinh don bao, tuyén tring cé te dung gay bénh cho sau bo, c6n tring, chudt, v.v..., bio vé mia mang, nong sin. Linh vue sit dung cc loai sin phiim nay ngay cing duge mé rOng: trit sau, nam benh, tuyén tring, cd dai, chugt (ding vi khudn Salmonella gay benh thuong han), v. Dac diém cua cac loai ché phim BVTV va PTDH sinh hoc 1a + C6 do chon loc rit cao d6i véi cdc d6i tugng céin phong trit, it hode khong anh huéng dén cdc loai khéc. + Han ché hién tugng nhdn thuéc. + Liéu luong sit dung thép va hu nhu khong anh hudng dén moi trudng, vi vay thudng duge khuyén cdo sit dung trong cae chutong trinh quan ly dich hai téng hop (IPM). + Chi phi sit dung thudc thutng thap. 19 Linh vue sit dung cée ché phim sinh hoc dé BVTV va PTDH kha rong. Dac biét trong nhing trudng hop cdc ché phém di tir hod chat tng hop sir dung kém higu qua hoje khong duge phép sit dung thi sir dung céc ché phém sinh hoc sé 14 ctfu cénh quan trong dé giai quyét van dé bao vé cay tréng, vat nudi, hodc tao méi trudng phong ngita dich bénh. Thy té & nhiéu nude, trong dé c6 nude ta, ngudi ta da ding cdc ché phdm sinh hoc dé gay bénh nam cho sau rém hai cay thong dat hi¢u qua hon nhiéu so VGi céc ché phim hoa chat, hon nita lai dé sit dung, chi phi trign khai thaip va héu nhu khong gay 6 nhiém moi truéng. Trong nhiéu tru’ng hgp thuc té, chi cdn con dudng sinh hoc méi cé tI ra nhiing hé théng téng hop bao vé cay tréng va bao vé méi trudng, khi dé ching ta méi thay hét duge ¥ nghia to I6n cita giai phap nay. TII.2. Cac hoa chat sinh hoc c6 nguén géc thién nhién 6 day ching ta chi xét mot s6 chat cé nguén géc thién nhién di duge sit dung higu qua cho muc dich lam tac nhan dan du, xua dudi én tring. - Dé dan du thite dn ngudi ta thudng ding cdc loai thite an khée nhau nh dung, thit, mo hoac cdc loai thiéc an hap din d6i véi timg loai cén tring khéc nhau. Tuy nhién thuéng méi mot loai thé an lai hap din nhiéu loai cén tring (va vat hai) va hau nhu khéng phan biét giéi tinh cia chting. Hoat tinh hap dén thife an thudng khong manh, nén chi 6 tde dong 6 eu li gin, phuc thugc nhiéu vio huéng gid va céc y€u t6 thdi tiét khdc. Mat khéc thoi gian tic dong hitu hiéu thudng ngan do thie an dé bi phan huy. Trong thuc t€ ngudi ta hay ding dudng, cdc thi an tit thit, v.v... két hop véi nhua dinh hoac thuéc doc dé lam cdc méi ba diét rudi, kin, gidn, Cac loai méi ba tét phai khong anh hudng dén an toan cia ngudi, vat nudi va méi trudng. - Dé dan du sinh duc ngudi ta sit dung mét sé hop chat dac biét c6 hoat tinh sinh hoe cao. Dac tinh quan trong cila céc hgp chat nay 14 x6ng mii dac trung dé hap dan véi con cén tring cing loai nhung khéc gidi tinh dén dé giao phéi. Thong thuémg chat din du 1a phoremon cia con cdi dimg dé din du con duc. Ding phoremon gia cé thé fam nhiéu loan kha nang giao phi & con duc hoac din du con duc dén vi tri ¢6 thé dat bay h ding cfc phuong tign khac dé tieu digt. 20 Cho dén nay ngudi ta da c6 khong 350 loai con tring thuge 12 bo da duge phat hién 6 phoremon sinh duc va di nghién cifu 4p dung mét s6 phoremon trong nhiing bién phap dé tiéu diét hoac han ché sy phat trién cia chting. Buém va ngai Ia giai doan vong ddi cita su c6 chite nang sinh san, déng théi vin dong bang cach bay nén ding phoremon diét ching sé 06 hiéu qua cao. Cac loai rudi gay hai ciing cé dac tinh twong tu, ttc 1a din du va ti¢u diét trong giai doan truéng thanh, (chudn bj sinh san) ciing sé ¢6 higu qua cao. Trong thuc té héu het cfc chat din dy sinh duc c6n tring hién nay la cde hod chat tng hop hoc ban téng hop nhu bombykol, gyptol, propylure, v.v...Cé mét s6 hgp chét chita trong céc tinh déu thom chiét xudt tir thyc vat cling 06 dac tinh din dy sinh duc. Trong s6 dé c6 eugenol (XIV) va din xudt nhu metyleugenol, anetol, geraniol, v.v... (XV-XIX) da duge nghién citu sir dung vio muc dich nay. Céc hgp chat nay thudng 1a cde phenolete hodc tecpen. OCH, OCH OCH, OH OCH, CH,— CH=CH, CH),— CH=CH), CH=CH—CH, (XIV) Eugenol (XV) Metyleugenol (XVI) Anetol HAC, CHs HAC, CH; CH=CH—CO— CH, CH= CH—CO—CH, CH; CH; (XVI)a-lonon (XXIII) B-Ionon é ‘CH—CH,— CH, — C= CH— GH, 0H (XIX) Geraniol 21 Cac hop chat trén day thutmg duge thu tach tit cae tinh du ty nhién: Hop chat Tinh dau Eugenol Huong nhu trang (Ocimum gratissimum L) Metyleugenol Si (Symbopogon Sp) Anetol Hi (Ilicium verun Hook) ava B-Ionon — Chuyén hos tir xitral cia tinh dau mang tang (Lisea cubela Pers) Geraniol Sa hoa héng (Cymbopogon martini var moia Burk) - Cée chat xua dudi cén tring c6 thé 1a nhitng chat déc d6i véi con tring nén vai trd chinh cia nhimg chat nay 1A lam thuéc dé diét cén tring. Ngoai ra cdn mot s6 chat it doc véi Adi tuong cn xua dudi, song 06 tae dong gay chin hode tao cim giée ghé sg cho d6i tugng. Ciing cé trudmg hop thu chi cin gay su gidm hap dan cia cay cdi von 1a déi tugng ua thich, cing duge coi Ii c6 tic dong xua duéi. Trong thuc té ngudi ta da dimg mét s6 chat xua dudi cén tring cé nguén g6c thién nhién nhu mot s6 loai tinh dau thom hodc hoat chat c6 tinh triy diet con tring nhu: + Tinh dau sa tir cay c6 s (Symbopogon sp) chita xitronelal (khoang 32%), geraniol (7-8%), xitronelol (9%), v.v...Thanh phin céc chat nay thay ddi theo tig loi. Tinh dau sa dugc ding dé xua dudi rudi, mudi. + Tinh déu mang tang tir hat cay mang tang (Lisea cubela Pers), thudc ho Long nao (Lauraceae) 06 chita 50-70% xitral, 20% metylheptenon, ngoai ra. con camphor va limonen. Tinh déu mang tang dugc ding dé khit tring, xua mudi rat 6 higu qua. + Tinh dau long nao tir g6 hoac 14 cay long nio (Cinnamomum camphora. Nees et Eberm) thuge ho Long néo (Lauraceae) cé chita camphor, xineol, camphen, a-pinen, B-pinen, B- myrxen va nhiéu chit khéc. Tinh déiu long nao duge ding lam thudc trit sau. + Tinh dau thong tir nhya cay thong (Pinus sp), thude ho thong (Abietaceae) c6 chita 60-65% a-pinen, 6-9% B- pinen va céc hop chat khdc. Tinh dau théng ciing cé tinh chit xua mudi. 22 + Dich chigt hoac hoat chat clia cay thanh hao hoa vang (Artemisia annua L.), 6 chita 0,3-0,4 % artemisinin, 4% f- myrxen, 15,5% 1-8 xineol, 23% camphor, 7% —caryophylen va mot s6 chit khie, Dich chit e6 tée dung di¢t mudi. + Dich chiét tir hoa etic trit sau (Chrysanthemum cinerariaefolium) hoac pyretrum c6 chia 35% pyretrin 1; 32% pyretrin 2; 14% xinerin 1; 1% xinerin 2 va mot ty 1¢ nhé cdc hop chat khdc. Dich chiét c6 tée dung diet sau. + Tinh dau budi tir vo qua budi (Citrus maxima Burm) thude ho cam (Rutaceae). Trong tinh dau budi c6 chita 40-90% limonen, 2-50% myrxen va mét 86 chét khéc, Tinh dau budi & néng dé thap (0,02 ml%) c6 kha nang diét bo gay cua nhiéu ching loai mudi gay sét rét va sét xuat huyét, viém nao Nhat Ban, bénh chan voi. Céc loai héa chét xua duéi cn tring c6 nguén géc ty nhién it gay déc hai cho ngudi va cdc vat nuéi, Cudi thé ky trude trong nganh céng an da cé nhimg cOng trinh nghién ctu sit dung cdc loai tinh dau thom tu nhién dé xua mudi rit cé hiéu qua cho quan nhan tudn tra tai cdc ving bién gidi, hai dao hoac nhing d6i tugng lam céng viée tai nhiing noi rimg ram. - Hién khong thdy cé tai ligu nao viét vé sit dung cdc hop chat tw nhién trong triét san va diéu khién sinh trudng cua cn tring va vat gay hai. MIL.3. Cac vi sinh vat dugc nghién citu, sit dung trong BVTV va PTDH Nhu chting ta biét, ché phém sinh hoc cé nhuge diém a tac dung cham, khi gap diéu kien théi tiét bat thuan thi khé dat két qua. Tuy nhién, thuéc trir sau sinh hoc c6 rat nhiéu wu diém ma thudéc hod hoc khéng c6 nhu: it 6 nhiém méi trudng, khéng gay tinh khang thuéc véi sau hai, khong Lam mat di quan thé thién dich c6 ich trong ty nhién, khong gay anh hudng dén stic khoé cia con ngudi va khéng c‘in phun nhiéu Idin ma van duy tri duge higu qua. Van dé quan trong 1a ché phém sinh hoc da dap tmg duge yéu céiu cia mét nén néng nghiép sach va tao ra céic sin phém sach cho ngudi ding. Hien tai trong s6 hang nghin loai vi sinh vat méi cé mot s6 Iuong khong ing ké logi hoat chit vi sinh vat (khodng 50 loai) duge nghién cxtu, sit dung 1am thu6c trit sau vi sinh, chit yéu A cdc hoat chit thudc cdc vi khudn nhém Bacillus thuringiensis (BT), mét s6 vi nm va virus, v.v...Cdn nhiéu Loai vi sinh vat khic nhu cfc téc nhan trir sau tir vi khudn (huge gidng Serratia, cée vi nim, céc virus CPV, GY, tring bao tir Nosema, tuyén tring Stelnennema... rat 6 higu qua, nhung chua duge quan tam Ap dung. 23 Dé sin xudt cdc ché phim thuéc BVTV va PTDH vi sinh, ngudi ta ding con dung phan lap, nudi cAy, nhan gidng, lén men va gia cong ché phim. Trong sit dung, dé phat tin cdc vi sinh vat nguéi ta thudng ding phuong phép phun dung dich ché pham lén noi cu tri cita sinh vat hai (cay cdi, hang 6) dé gay bénh cho ching. Nhin chung, doanh sé ché phim sinh hoc phéng dich trén thé gidi chua vugt qua 1% doanh s6 thuée phong dich. Tai Viét Nam con s6 nay cang tha. ‘ThuGc trit sau vi sinh chi méi duge dua vio nude ta déu nhimg nam 1970 v6i s6 lugng rat it, Nhiéu nghién cif trong nuéc vé céc téc nhan sinh hoc phong trir sau hai da cé nhimg thanh tu, song viéc trién khai ra san xuat lai rat cham chap. Hién nay, cé mét sé co sd san xuat thuéc trir sau vi sinh, chu yéu 1a BT, vi quy mé thi diém, con chi yéu vin nhap khéu. Nguyén nhan cia su cham tré dugc dinh gid 1a do khé khan vé tai chinh, cong nghé vi sinh cita ching ta cdn lac hau. Hién méi chi c6 mot nha may lién doanh VIGUATO (itn doanh véi cong ty Déng Lo - Trung Quéc) sin xust hoat chat thude trir bénh (Validamyeine); mot nha may lién doanh véi Nga Fim thuée digt chu6t vi sinh & Can Tho. Ngoai ra, chiing ta cdn nhiing tr ngai vé cong tic giéng. Tai cdc nude phat trién (My, chau Au, v.v...) chinh phi dau tu nhiéu trung tam chon tao, gid gidng. Riéng BT c6 hang ngan ching gidng cho ting kiéu huyét thanh hoc, Hé théng giéng cita nuéc ta con méi so Khai. MOot nguyén nhan khac khong kém phin quan trong, 46 I hé thong phan phéi, tuyén truyén quang bé sin phém vi sinh khong duge chi trong ding mic, trong Khi viée quing ba thuéc héa hoc trén moi phuong tién, moi noi, moi lic khign céc ché pham sinh hoc khong c6 méi trudng dé chen chan. Yéu t6 ngudi sit dung 1a yu t6 quan trong nhat vi phin 16n thude sinh hoc téc dung cham, ding dé phéng bénh cé higu qua hon ding dé trit bénh, ma kién thiéc cla néng dan vé dich bénh va céc bién phap phong chéng con rét thép (tap quan ciia néng dan nuéc ta A ding thudc trir sau bénh khi da xust hién sau bénh, nhung lai lai rat it quan tam dén ding thuéc phong sau bénh). HL3.1, Virus tri sdu V6i cau tric rat don gian duéi dang céc nucleoprotein (ARN hoac AND) nén cdc vius cé thé duge coi 1a cfc protein dac biét hoac 1a dang so khai cia co thé s6ng. Virus chi cé thé phat trién trong té bao cia vat cho. 24 C6 mét s6 loai virus c6 thé gay bénh gay chét hodc kim him sy phat trién ciia séu (c6n tring) hode sinh vat hai. Dén nay ngudi ta di phat hién duge 800 Joai cén tring cé thé bi bénh do nhiém virus. Céc loai virus thuée nhiéu nhém khéc nhau, nhung phé bign nhét 1a cdc virus nhan da dign (nuclear polyhedrosis virus-NPV). NPV duge nghien cu tit nhing nam 1960 va duge sit dung quy mo 16n tir nim 1979. Qua thue t& cho thy céc ché phim NPV c6 hiu qué nhu cdc thuée hod hoc. Dé thu duge virus, ngudi ta cé thé di tir sau nhiém bénh bang cich nghién sdu trong nude va le (hode ly tam) Idy dich trong. Nuée rita 1 nuée dudng saccaro, Dé sin xudt c4c ché phim theo quy mé cng nghiép thi phai ding ky thuat nudi cy virus. Liéu phun ché phim ciing duge x4c dinh mot cach hop ly dé dat higu qua digt sau ti uu, Tai Vigt Nam, tir nam 1987 céc nha khoa hoc di nghién cifu va sit dung cic ché phim NPV dé triy sau (sau xanh hai bong, virtt trir sau to, sau khoang hai rau, trir sau keo da ling, sau xanh hai day va sau rém hai thong, v.v...). Céc co si nghién citu, sin xuat cdc loai ché phim nay 1a Vién Bao vé thuc vat, Trung tam nghién ctfu bong Nha H6. v.v... 11.3.2. Vi khudn tri sdu Phuong thite tée dong ciia cde vi khudn lén sinh vat gay hai rat da dang, phy thudc vio nhiéu yéu t6 nhut ching vi khudn, moi trudng, v.v... Vi du vi khudn BT thudng téc dong lén thanh rudt cla sau non, Lam sau bi té ligt va chét nhung lai it tac dong dén tring sau, nhOng va bu6m; vi khudin Sheptomices avermitilis lai tée dong len kenh trao déi clo Lim nhiéu loan trao d6i chat cia co thé sau hai, v.v. Dé tao ra cdc hoat chit chita vi khudn trit sau, ngudi ta sir dung phuong php nudi céiy, nhan gidng (lén men), M6i trugng nudi cély va Ién men tity thude vio timg ching loai vi khudn, va khau vé sinh tiét tring 1A rat quan trong dé thu dugc ching vi khudn thudn ching, hiéu luc cao. Duéi day 1a mét s6 loai vi khudn trir sau dang dugc ap dung trong san xuat mét s6 ché phdm trir sau vi sinh phé bién: - Vi khudn ching Bacillus thurigiensis: Céc vi khuan nay cdn cé ten goi LA BT, H14, Bt, Thuricide va cé nhiéu phan ching khic nhau nhu spp isralensis; spp kurstaki, v.v...Day 18 loai vi khudn trit sau duge S, Isiwata (Nhat Ban) phat 25 hién vio nam 1902, duge phan lap va xéc dinh vio nam 1915, duge ap dung thanh c6ng Jam thud triy sau vi sinh vao nim 1938 dé diét au tring bo cénh citing. Hién nay, c6 nhiéu dang san phim thuong mai ding hoat chat BT (duge san xuat trén co sd lén men). San phdm chifa bao tit lin déc t6 tinh thé (6 dang dam) hodc cting cé loai chi c6 chita déc t6, Sau khi phun thude, ddc t6 6 téc dung ngay cdn bao tit t6n tai lau dai (1-2 nam). Thuée c6 thé ding riéng hoac ding chung vi céc loai thuéc trir sau khéc Céc phan chiing BT cé thé tuong ting v6i céic doc 16 khéc nhau a.-, B-, y-, 8- endotoxin. Higu luc cia BT d6i véi timg loai sau theo nhimg phuong thiic tac dOng khée nhau tiy thudc vao d6 pH trong hé tiu héa cla ching. Diéu nay di tao cho céc sin phim BT cé tinh chon loc sinh hoc cao. Déi véi céc loai sau va c6n tring c6 pH trong dich rudt thap, BT thudng kém tée dung do it tan trong dich rudt sau. Cc sin phim BT hau nhu khong déc véi ngudi va cae dong vat mau néng (v6i chudt LD,,> 5.000 mg/kg), khong anh huéng d6i véi nhiéu loai con tring c6 ich (nhu ong) va khong gay anh hudng tiéu cuc dén méi trudng. Tren thé gidi, céc sin phim BT 1a nhiing san phim trit sau vi sinh duge ap dung nhiéu, nhat a trong cdc chuong trinh IPM. Tai Viet Nam mét s6 céng ty kinh doanh thuéc BVTV da nhap khéu cic loai thuéc trit sau BT. Vi du loai ché phdm Delfin WG, Day 1A mot logi thuée tit sau vi sinh tir vi khudin Bacillus thuringiensis (BT) giéng kurstaki 3a3b do cong ty Sandoz AGRO (Thuy Si) va céng ty Sinh hoc SDS K,K, (Nhat Ban) sin xust va phan phéi, Theo nha sin xudt thi day 14 mét dong hoan toan méi va ¢6 hiéu qua cao hon han céc dong BT khéc. Thuéc ¢6 46 hitu higu cao gap hai lin so véi sin pham BT thong thudng, théi gian bao quan 2 nam. Delfin WG dic tri sau hai thud BO cénh phan (cénh vy) (Lepidoptera) nhu sau to, sau xanh da Idng, sau khoang, su do, sau n ld, siu duc qua...da Khang (nhén) véi thud hod hoc va thuéc trir sfu khéc trén bap cai, su hao, ca chua, dau 48, lac (dau phong), hanh tdi, dua chudt, dua hau, cay cong nghi¢p, cay an qua. Do thuéc an toan cho ngudi, vat nudi, sinh vat c6é ich va méi trudng nén cé thé phun xit duge ngay cd 6 thoi ky thu hoach vi khong edn thoi gian eich li. Diéu nay thich hop véi chit truong quan ly dich hai téng hgp (IPM) va san xuat rau qua sach hién nay. 26 Sau khi bi nhiém thudc trong vong 30 phit dén 3 gid, sau non sé ngimg an, ngimg pha hoai cay tréng. Sau dé thanh rut bi pha hity, cdc bao tir vi khudin xam nhap vao mau lim cho mau bi nhiém tring va sau hai sé chét sau khi nhiém thudc vai ngay. Thuéc khong diét dugc trimg sau, nhong va buém ma chi diét duge pha sau non. Lugng thuéc sit dung tir 0,5-Ikg/ha. Thuéc déc hai véi con tim nén khong duge phun loai thuéc nay cho cay dau nudi tam. Hign nay m6t s6 co sé nghién ctu trong nude cing tién hinh nghién citu sin xudt cde ché phim BT. Ngay tit nam 1993, tai mot s6 xudng thuc nghiém trong nuéc céc nha chuyén mén da xéc dinh duge cdc thong s6 ky thugt khi nui cay qui m6 cong nghi¢p. Céc nha nghién evu d& duge x4e dinh duge ring tren thiét bi én men 500 va 5.000 Iit diéu kién nudi cy BT, dé dat higu qua chat Iugng cao nhat a: nhiét 46 nudi cay 1a 29 — 30° C va ché d6 thong khé 1a 0,5 - 0,6 m' khong khi/1 m‘ méi trudng/phit. Quy trinh cong nghé Ién men BT nhu sau: Ging Sng thach Nnan gidng cAp 1] (Binh tam gid) Méi trudng |—> | +—_ Khiing khi v6 tring Nhan ging cap 2 (N6i lan men 500 It) q én men (Ndi én men 000 it) I chat pha gia Lf Prasiché Je]cnat bao quan a Béng chai ‘Trong san xust 6 qui m6 cong nghiép, ngudi ta da sit dung nguyén ligu thay thé ré tién, dé kiém & Viét Nam nhu bot ng6, bot dau tuong, khé lac dé thu duge ché phdm 6 chit lugng cao. Téng sin phdm tao ra 1a hang chye tn ché phdm BI dang dich long déng chai va vai tan ch€ phdm dang sét déng géi sit dung chat 27 déng tu nhap ngoai cia cong ty Thién Néng va mét s6 ché phim BT dang bét thiim nuée (mau thit nhd). Qua béo cao cia céc dia phutong duge thir nghiém, c6 thé thay higu lyc trir sau cita céc ché phim trong nude ciing o6 hiéu qua tuong duong ché phiim nude ngoai: Diét duge trén 90% sau to, sau xanh budm tring hai rau tai Ha Bac; Diet duge trén 80% sau rém hai rig thong (Bao céo cia Cuc kiém lam va lam trudmg Yén Thanh- Nghé An); Diét duge trén 80% su xanh hai bong 6 dign dai tra (Bao céo cla Chi cue BVTV Ha Bac va Hai Hung); Déi voi dgu dé hoac sau cudn 14 nhé hai hia, ché phim BT ciing ¢6 higu qua tot. Tuy nhién cdc dy 4n vin chi mang tinh thit nghiém [a chinh. Hign nay mét s6 doanh nghiép trong nude cling c6 sin xudt va dua ra thi trudng mét sé ché pham BT nhung sé luong ft. - Vi khudn Bacillus sphaericus (Bs): Day 1a vi khudn cting da va dang dugc sit dung dé sin xuat céc ché pham sinh hoc diét c6n tring gay hai trong nong nghiép, lam nghiép va nhét la du tring (bo gay) cua cdc loai mudi truyén bénh. Cie ché phim Bs diét con tring mot cach c6 chon loc nhung khong doc véi ngudi, dong vat va cdc cén tring cé ich, khong Lim mat can bang sinh théi va khong gay 6 nhiém méi truing Ngay tirnam 1996 & nude ta dai cé co sé nghién cifu sin xudt ché phim sinh hoc diét u tring mudi truyén bénh tir cic ching Bacillus thuringiensis va Bacillus sphaericus. Cu thé ngudi ta di nghién ctu qué tinh sinh truéng, tao va tach bao tir cia ching vi khudn Bacillus sphaericus 2362 trén méi trudng lén men sit dung bot dau tuong thuy phan, bot ng6 va cdc mudi khodng trong phong thi nghiém va trong thiét bi len men 20 lit. Ché phim Bs 2362 dugc tao ra & dang long huyén phir dé phun diét u tring ic rin céng nuéc chay cham & khu vuc dan cu. Vi khudn ching Streptomices avermitilis: Day 1A ching vi khutin 4 duoc ip dung trong céc ché phim trir sau thuong mai. Vi du Abamectin, mét sin phim di tir vi khudn ching Streptomices avermitilis, 6 chita cic déc t6 avermectin B,,(80%) va avermectin B,,(20%). Nhiing chat doc nay duoc sinh ra trong qué trinh lén men vi khudn ching Streptomices avermitilis. Thuéc c6 tac dung trir sau, nhén, rép, v.v... cho rau qua khoai tay, lia, diét kién cho cay c6 mii, digt gidn, v.v...Thude it déc cho ngudi va cic dong vat mau néng (véi chudt LD, La 300 mg/kg). - Vi khudn chting Saccharopolyspora spinosa: Ching vi khudn nay khi len men sé tao ra déc t6 spynosyn (g6m déng phan A va D) cé hoat tinh sinh hoc cao, Thue dugc ding dé diét sau, nhén, rép va nhiéu loai cén tring khéc. Thuéc 28 it doc véi ngudi (LD,,>5.000 mg/kg) cc dong vat mau néng va cd nén an toan vé mat méi trudng. HL3.3. Ném trit sau. C6 mét s6 loai cén tring, trong dé c6 c6 mét Lodi sau c6 thé bi bénh nam ky sinh ty nhién. Céc loai nim nay thudng tac dong rét chon loc, tham chi d6i véi timg loai, va héu nhu khéng anh hudng dén cdc loai vat khéc. Co ché tée dong cia ném A khi nhiém vao co thé sau (c6n tring), n&m sé xam nhap truc tiép qua 16p biéu bi, pha hity 16p vo kitin vA xam nhp vao bén trong, nhanh chéng tang sinh ra phia ngoai co thé khién sau (cén tring) chét vi cdc m6 bi pha hity hoae vi chat déc do nam tiét ra. Nam sé dé dang lay lan khi c6 céc diéu kign thuan loi nhu gi6, nude mua hoge qua tiép xiie véi sau (cn tring) bi bénh. Thdi gian tir Khi bi nhiém dén khi nam phét huy tac dung tuong d6i cham, khoang 5-10 ngay, phu thugc liéu lugng xir ly, 46 lén cia sau (c6n tring) va thdi tiét. DO am khong khi cang cao thi ném cing phat trién thuan loi. Trén thé gidi ngudi ta da sir dung cae chiing ndm sau day véi myc dich sin xudt cdc ché phim thuéc tri sau; - Beaveria bassiana = Metarhizium = Verticillum lecanii - Eitemophaga asiatica - — Entemophaga grylli - Entomophthora anisopliae = Zoophthora radicans - Pandrra neoaphidis - Paecilomyces fumosoroseus, v.v.. Céc ché phim trir nam (dic tri sau, mot, rép, nhén, v.v...) 6 thé & dang khic nhau nhu bét tham nuéc, léng, v.v... va sit dung theo phuong phap phun suong. Tai Vit Nam ngudi ta di nghien ctu cong ngh¢ san xudt va sit dung ede ché phim néim gay hai con tring nhu nam tring Beauveria bassiana, nim xanh Metathizium anisopliae, Metathizium flavoviridae trit sau r6m thong, ry nau hai Ia, sau do xanh hai day, chau chau hai ngo, mia, kign vuong hai dita, de biet 1 29 nam Metathizium trit chau chau hai ngé mia & mién Déng Nam bé. Nim Trichoderma va mét s6 xa khuén trit bénh hai cay tréng nhu bénh héo rii cy lac, bénh khé van hai Ita, ngé, v.v. 1113.4, Tayén trang tri séu Day 1A cdc loai sinh vat thudc nhém giun s6ng trong dat va c6 thé gay benh cho cdc cén tring s6ng trong dat. Khi tham nhap co thé c6n trimg (qua miéng, 16 thé hoge hau mén), tuyén tring sé di vio hé tiéu hod va hé tuan hoan cia con tring, phat trién nhanh trong dé va lam c6n tring chét trong vong 1-2 ngay. Tuyén tring chi tén tai dang hoat dong trong dat, noi cé dé am cao va khong bi chiéu séng truc tiép. Trén mat dat tuyén tring nhanh chong bi chét hoac chuyén sang dang bao nang khong hoat dong. Vi vay céc ché phém ding tuyén tring chi chii yéu diét céc loai sau (cén tring) trong dat nhu méi, kién, du tring bo canh ctng, v.v... Cho t6i nay, cfc nha khoa hoc da phan lap duge 58 ching tuyén tring, trong d6 di dinh loai duge 16 loai, tat c& déu c6 tée dung phong tri sinh hoc va Khong d6c hai d6i véi con ngudi. Trong 16 loai nay thi da cong bé 6 Lodi méi d6i -véi khoa hoc thé gidi. $6 cn lai cing 1a nhig loai méi va sip duge cong bé. MOt s6 loai tuyén tring da duge nghién cu sit dung thuong mai hod nhu: - Neoplectana carpocasae ding dé dict méi. - Cfe loai tuyén tring gay bénh cho sau (Entomo pathogenic nematodes- EPN) Ia loai tuy€n tring c6 kha nang cOng sinh véi vi khu‘in trit sau va s6ng ky sinh trén c6n tring. C6 nhiéu loai ché pham di tir dang tuyén tring EPN ding dé phong tir nhiéu logi con tring khéc nhau, Thyc ra trong sé hang nghin Lodi tuyén tring ky sinh trén con tring, chi cé mot s6 loai thudc 2 gidng tuyén tring Steinernema va Heterorhabditis dugc coi 1a nhimg EPN. Hién tai nhém nay chi con t6n tai rat hiém trong rimg ty nhién, do vay dé c6 duge ching, cde nha khoa hoc phai tién hnh hang loat cugc diéu tra va phan lap ching tir dat. Tai Viet Nam tir nam 1997 dén nay, nhém Khoa hoc & Vién Sinh thai va Tai nguyén sinh vat, Vién Khoa hoc va Cong nghé Viet Nam da bat dau diéu tra, phan lap va tuyén chon duge hang chuc ching tuyén tring dip tg, dua vao san xudt thue sinh hoc. Tir day, nhom da sin xuit thir nghiém 6 ché phim sinh hoc c6 tén tir Biostar-1 dén Biostar-6, trong d6 mét sé ché phdm nhu Biostar-3 va Biostar-5 duge sin xuéit hang tram lit phuc vu cho cdc nghién cifu thir nghiém va phong trir sau véi quy mé vai hecta, Cac ché phim nay déu dap tmg duge tiéu 30 chuan cia thuéc trir sau tuyén tring nhu diét sau khoang, siu keo da lang, sau xdm, sau to, bo hung den...Cac ché phdm c6 phé diét sau rong (héu hét déu c6 thé digt 3-7 loai sau hai khéc nhau); 06 kha nang bio quan lau, tit 2 dén 6 thing, trong diéu kién thudng, khong cén bio quan lanh. Thi nghiém tai Ninh Thudn, Ha Tay, Thanh Héa, Hai Phong ciing cho thay thuéc sinh hoc tuyén tring cé thé thay thé thuéc hod hoc trong phong trir bo hung, 1 mét d6i tuong gay hai tai nhiéu ving mia & nude ta, diét bo nhay hai rau, v.v... Ché phim sinh hoc EPN cing duge cung cdip cho T6 chic néng luong (FAO) cita Viet Nam dé thir nghiém phong trit sau hai trong Chuong trinh phong trit téng hop (IPM). Han ché ciia cdc ché phim sinh hoc tuyén tring 1a gid thanh cdn kha cao va kha nang bao quan khé khan so véi thuée héa hoc va mot s6 ché pham sinh hoc khdc. Dé khdc phuc nhuge diém nay, tai Viét Nam, nhém nghién cifu da cai tién quy trinh céng nghé in vitro sin xudat EPN, cho phép tang san lung va ha gid thanh sin phdm, U'éc tinh theo cong nghé nay, chi phi thudc trir sau cho 1 hecta 1a 1,0-1,1 trigu déng (so véi thuée hoa hoc khoang 750.000 déng). Tuy nhién, dé ha gid thanh ché phim va thuong mai héa, vin cdn tiép tue nghién ctu, ap dung cong nghé cao, sit dung m6i trudng long va thiét bi len men ty dong (bio- reactor). Day 18 hudng di thinh céng tai ede nude cé nén cong nghé cao nhu Trung Quéc, My va chau Au, cho phép sin xuat Ién va ha gid thinh, di stie canh tranh véi thudc trir sau hod hgc trong khi mang lai loi ich lau dai vé méi trudng. LOAI THUGC KHANG SINH VA KHANG NAM CO NGUON IV.1. Cac loai thuée khang sinh va khang nam Day la cdc hgp chét do vi sinh vat (vi Khudn, vi ném) tao ra, 66 tic dung tigu diét hodc kim ham su phat trién cia vi khudn, ném bénh hai cy tréng, vat nudi. Dén nay, hau hét cdc loai khéng sinh duoc sit dung déu c6 nguén géc sinh téng hop. Cc khang sinh duge sit dung dau tién dé phong trir bénh cho cay va dong vat (ké ca ngudi) 1a penicilin, streptomyein, v.v... Nguén tao khang sinh lén nhdt thuée vé céc xa khudn, trong d6 cic xa khudn thude bé Streptomycetaceae duge biét va ap dung rong rai nhit. Duéi day 1a mét s6 thuéc khang sinh va khéng néim da duge nghién cifu sin xuat va sit dung. 31 TT Ten thuée Tirnguén vi sinh Ghi chi 1 | Abamectin Streptomyces ‘Tri sau, nhén, tuyén tring avermitilus 2_ | Azoxystrobin - - 3 | Blasticidin $ Streptomyces Trir nhiéu loai bénh cay, griseochromogenes | rat doc 4 | Celocidin Streptomyces ‘Trir bénh bac 1a hia chibaensis 5. | Cycloheximid Streptomyces griseus | Bénh dao 6n, vi khuan hai cay an qua, rau mau 6 _| Fenpiclonil - - 7_ | Fludioxonin - 8 | Fumaramidmycin - - 9 | Kasugamycin Streptomyces Bénh kh6 van kasugaenis 10 | Keresoxim metyl - 11 | Midiomycin - - 12 | Plyoxin B va D Streptomyces cacaoi_| Trit nhiéu loai bénh cay 13 | Pyrolnitrin - - 14 | Soraphen A - - 15 | Streptomycin. Streptomyces griseus | Bénh dao 6n, vi khudin hai cay an qua, rau mau 16 | Strobilurin - 17 | Valydamycin A | Streptomyces Trit bénh kho vin va bénh hygroscopicus nam cay tréng (Viét Nam. di c6 nha may thuge cong ty lién doanh VIGUATO san xuat, IV.2. Kha nang tu khang bénh cua cay trong Ngudi ta nhan xét thay J mot sO loai thy vat, sau mot thai gian bi nhiém bénh chting tr nén cé kha nang gidim man cam véi bénh (khéing bénh) do chting tu sinh ra mt s6 doc t6 (phyloalexin) ching lai tac nhan gay bénh (ndm) khi bi nhiém lan sau. Cie hop chat doc do cay sinh ra khi bj bénh da duge biét dén tir nhiing nam 1950 va ngudi ta di tach chiét duge mot sé trong ching nhw orchinol, isocumarin, chinon,v.v.. Day 1a mot huéng nghién ctu tha vi cho cic nhi khoa hoc néng nghié trong tuong lai. V. XU HUONG VA TRIEN VONG PHAT TRIEN CAC LOAI THUOC. BAO VE THUC VAT CO NGUON GOC TU NHIEN Hién nay viée sit dung Thuéc BVTV va PTDH dé bio vé mia ming, nong san va stfc khée cong déng 1A nhiing bi¢n phap rat quan trong, duge dp dung rong rai 6 cdc nuéc trén thé gidi, trong d6 c6 nude ta. Tuy nhién thuc tf i cho thay vige sit dung tran lan, thiéu kiém soat céc ché phim thuéc BVTV va PTDH cé nguén géc téng hop dang gay nhiéu tac déng xdu dén sttc khoc con ngudi va mdi trudng. Dé gidm céc anh hudng tiéu cuc cia cdc loai thuée BVTV va PTDH, céc nha khoa hoc di va dang nghién cfu, tim ra cdc hoat chat mdi, céc ky thuat gia cong méi dé tao ra cde sin phdm c6 higu qua hon trong phong trit sau bénh nhung lai an toan hon véi con ngudi va méi trudng sinh thai, Ngoai ra, cde nha néng hoc cing dang nghién cifu, 4p dung cac bién phép PTDH téng hop (IPM), trong dé cé thé han ché dén mic thap nhat viée sit dung cée ch€ phdm thuée BVTV va PTDH, va nhat la khuyén khich sit dung cic ché phim c6 nguén géc tu nhién, an ton hon cho ngudi, cay tréng, vat nudi, bao vé dugc cdc thién dich cita sau hai, khong t6n du trong néng san va thuc phim, khong gay cdc tac dong xau dén mi trudng sinh thai. Hién nay ngudi ta di phat hién va dp dung nhiéu ché phim BVTV va PTDH cé nguén géc ty nhién, cé hoat tinh PIDH tét khong kém céc hoat chat téng hop, déng thoi cdn cé nhiéu dic tinh quy gid khac nhw 6 tinh chon loc cao, thdi gian hoat dong dai, han ché dugc hién tuong khang thuéc va diéu quan trong nhat 1a rit an to’n cho ngudi sir dung, néng sin, céng déng va méi trudng néi chung, Tuy nhién do nhimg han ché vé ky thuat, cng ngh¢ nudi cay, ché bién 33 hoac do nguén cung céip nguyén ligu cdn han ché, nén héu hét cée ché phim thuéc BVTV va PIDH cé nguén géc ty nhién déu c6 gid thinh cao. Ngoai ra, nhiéu loai c6é dac tinh tac déng cham hon cdc ché phdm téng hgp. Vi vay dén nay céc loai thuéc BVTV va PTDH c6 nguén géc ty nhién vin bi han ché trong sit dung. Mot diéu khong kém phén quan trong 1a hién nay thoi quen sit dung cdc ché pham téng hop da an sau, bén ré trong tiém thie nguéi dan, Ngoai ra, hé thong tuyén truyén quang c4o cia nginh kinh doanh vat tu néng nghiép vi quyén Ii kinh doanh cita minh ma trong thdi gian dai da quang ba qué thién Iéch cho céc ché phim téng hgp, trong khi lai thiéu cc théng tin vé cic ché phém c6 nguén géc tunhién. Tuy nhién thy tién sir dung va do sic ép vé méi trudng, ma céc loai ché phaém BVTV va PIDH c6 nguén géc tu nhién dang dan lay lai vi thé cha minh. Trién vong phat trién céc ché phdm nay sé cing due khang dinh khi nong nghiép 4p dung manh mé cdc gidi phdp IPM va hudng t6i mot nén nong nghiép “sach”. 34 TAI LIEU THAM KHAO 1, Dao Van Hoang - Ky thuat téng hop cdc héa chat bao vé thuc vat; Nha xudit ban Khoa hoc & Kf thuat, Ha Noi (2005). 2. Vii Ngoc Lé va cic cong sy - Nhimg cay tinh déu Viet Nam - Khai thac, ché bién, tng dung; Nha xudt ban Khoa hoc & Kj thuat, Ha Noi (1996). 3. Dé Tat Loi - Tinh dau Viét Nam; Nha xuat ban Y hoc, Ha Noi (1985). 4. Dé Tat Loi - Nhig cay thuéec va vi thuée Viét Nam; Nha xuat ban Khoa hoc & Kj thuat, Ha ndi (1991). 5. Cratkaia Khimitreskaia Enxyclopedia; Nha xudt bin "Xovetskaia Enxyclopedia" Maxcova (1963) (tiéng Nga) THONG TIN PHUC VU LANH DAO CAC LOAI THUGC PHONG TRU DICH HAI CO NGUGN GOC THIEN NHIEN Chiu trach nhiém xudt ban TS. TRAN KIM TIEN Giay phép xudt bin s6 302/XB-BC cap ngay 5/6/1985. Nop liu chiéu thang 12/2006 35 . mm. Iv. MUC LUC M6 DAU CAC LOAI THUOC BAO VE THVC VAT TU THAO MOC IL.1. GiGi thigu chung 11.2. Mot s6 hoat chit doc thio moc duge sit dung trong thude BVTV va PIDH 112.1. Nicotin va cdc hop chdt cing nhém 11.2.2. Pyretrin va cée hgp chdt cing nhém 11.2.3, Azadirachtin va céc hop chat cing nhém 11.24. Rotenon va cée hop chat cing nhém 112.5. Strychnin va cde hop chat ciing nhém 11.2.6, Limonen va cde tinh ddu thom thuc vat 11.3. Cac chat hop Ie c6 nguén géc thién nbién CAC CHE PHAM SINH HOC TRU SAU MLL. Gi thigu chung IIL2. Cac hod chat sinh hgc e6 nguén géc thién nhién IIL3. Cac vi sinh vat duge nghién cit, sit dung trong BVTV va PIDH HI3.1. Virus trie sau M132. Vi Khudn trit sau ML3.3. Néim trit sdu M134. Tuyén tring trie sdu CAC LOAI THUOC KHANG SINH VA KHANG NAM CO NGUON GOC TU NEI IV.1. Cac loai thuéc khéng sinh va khang ném 1V.2. Kha ang ty khang XU HUONG VA TRIEN VONG PHAT TRIEN CAC LOAI THUGC BAO VE THUC VAT CO NGUON GOC TY NHIEN TAI LI£U THAM KHAO énh cia cay trong 36 Trang Ww 13 4 15 7 18 18 20 23 24 25 29 30 31 a1 33 37

You might also like